Chng XVI

T VNG NG BNG V VEN BIN VIT NAM

Vit Nam nm trong vng kh hu nhit i m gi ma, c cc mng li sng
dy c vi nhiu lu vc sng kt hp vi trm tch bin to ra nhng vng ng
bng ln nh khc nhau. Nhng vng ng bng ny c vai tr rt quan trng i vi
sn xut nng nghip v nn kinh t quc dn, v y l a bn ch yu sn xut ra
lng thc v thc phm cho c nc v phc v xut khu. Vng ng bng c din
tch ln nht nc ta l ng bng chu th sng Hng v ng bng chu th sng
Cu Long, chng c hnh thnh t hai h thng sng Hng v sng Mkng. Ngoi
ra nc ta cn c mt di ng bng hp nm ven bin min Trung c ngun gc t
ph sa sng v bin.
c tnh v tnh cht t cc vng ng bng thay i ty thuc vo bn cht
ph sa ca cc h thng sng khc nhau. V d nh t ph sa sng Hng thng c
thnh phn c gii t nh n trung bnh, t c phn ng trung tnh v c no baz
cao v ph nhiu cao. t ng bng sng Cu Long a s l c thnh phn c gii
nng, c ph t trung bnh n cao, c phn ng hi chua v thng xuyn c bi
hng nm. Tuy nhin do tc ng kin to v c s an xen kh phc tp vi t mn v
t phn ca vng ven bin nn cn c gi l t ph sa sng bin. Cc vng t nm
gn st bin thng chu nh hng ca cc qu trnh ha mn.
Mt s c im chung ca t vng ng bng:
t thng c a hnh bng phng, d dng canh tc v iu tit nc, thch
hp vi nhiu loi cy trng nng nghip v l ni tp trung dn c ng c v c lch
s canh tc kh lu i, t c thc ha qua tc ng nh hng ca con ngi, c
ph nhiu thc t cao.
Qu trnh ra tri khng xy ra hoc xy ra rt yu, trong khi qu trnh tch t
xy ra kh ph bin lm t c ph t nhin cao.
t c mc nc ngm nng do thng xut hin qu trnh gly ha trong
cc tng t m thng xuyn bn di. Hin tng gly lm t c mu xanh xm
hay mu xanh nht do mu c to bi Fe2+ trong iu kin ym kh kt hp vi st,
silc v nhm... thng xut hin a hnh trng vng ng bng. Qu trnh gly mnh
lm t b mt cu trc v cha nhiu cht c gy ra cc nh hng xu i vi cy
trng.
Qu trnh bi t ph sa do hot ng ca cc dng sng tun theo quy lut lng
ng nhng ht c kch thc ln trc ri mi n nhng ht nh v mn, t u
ngun xung h ngun, t v tr gn n xa sng. Quy lut lng ng chi phi r n
thnh phn c gii t nhng v tr khc nhau ca lu vc sng.
Ty thuc vo cu to a cht, a hnh, mu cht ph sa ca tng lu vc h
thng sng khc nhau hnh thnh ra cc loi t ng bng c thnh phn khong
vt, tnh cht l v ha hc khc nhau.
Nhng vng ven bin nh hng ca cc qu trnh mn v phn (hay chua mn)
chi phi mnh m ti cc tnh cht t y.
t ng bng Vit Nam gii thiu trong chng ny c phn chia theo h
thng phn loi FAO- UNESCO trn bn t l 1:1000.000. Cc c tnh v tnh cht
t c xc nh theo cc nhm v cc n v t chnh c trong h thng phn loi.

1. Nhm t ct bin (Arenosols)

1.1. Din tch v phn b: Theo NIAPP (2003) nhm t ct bin c tng din tch hn
442.570 ha, c mt trn 120 huyn, 28 tnh, chim khong 1,61% din tch t nhin ca
c nc. Tn gi theo h thng phn loi FAO - UNESCO l Arenosols (AR).
t ct bin phn b ch yu ven bin cc tnh Ngh An, H Tnh, Qung
Bnh, Qung Tr, Tha Thin- Hu, Ninh Thun, Bnh Thun... Ngoi ra cn mt s
din tch phn b cc ca sng ln hoc trn nhng vng t c hnh thnh t nn
m sa thch hay granit.
1.2. iu kin v qu trnh hnh thnh t:
- iu kin hnh thnh: do phm vi phn b ca nhm t ct bin tri di t Bc
Trung B cho ti Nam Trung B cho nn cc yu t hnh thnh t y nh cc iu
kin kh hu, thm thc vt cng c s thay i nht nh theo tng vng. pha Bc
c lng ma ln tp trung vo cc thng 7, 8, 9 v cng i vo Nam cng mun dn.
Lng ma trung bnh trn 2000 mm/nm. c bit di t t Ninh Thun n Bnh
Thun c iu kin kh hu kh c th vi nhit trung bnh/ ngy c nm cao (2627oC) v lng ma thp hn nhiu so vi lng bc hi (lng ma 600-1200mm;
trong khi lng bc hi 1300- 1700mm) iu kin kh hu y gp phn to ra loi
t ct c mu .
- Thc vt t nhin ch yu l cc loi thc vt chu hn nh: cy bt mi
(Drosera burmani Vohl), cy np m (Nepenthes anamensis), sim
(Rhodomyrtustomentosa), mua t, c gng, c dy, da gai... Trn nhng vng c iu
kin ti nng dn c th trng c la v mt s cy hoa mu nh khoai lang, lc,
thuc lo, u , vng, k, t, nng sut ty thuc vo lng nc ma v lng nc
ti hng nm.
- Qu trnh hnh thnh: theo kt qu nghin cu ca mt s nh khoa hc, s
hnh thnh t ct bin Vit Nam lin quan mt thit n cc hot ng a cht trong
khu vc. Phan Liu (1978) cho rng t ct bin rt tr (t k t n hin i). t
ct bin c hnh thnh t hai qu trnh chnh l qu trnh hot ng a cht ca
bin, vn ng nng ln ca thm bin c (bng chng l cc bi v s, c Din Chu,
Ngh An) v qu trnh bi t to lp ng bng ca h thng cc con sng ngn min
Trung. Do h thng sng min Trung thng ngn do phn ln c bt ngun t pha
ng ca dy Trng Sn chy thng ra bin nn c dc ln, dng chy cc con
sng ny rt mnh do cc sn phm lng ng li thng l nhng ht vt liu th
ch yu l cc ht ct c kch thc khc nhau. Ngoi ra, v cu to a cht khu vc
u ngun phn ln c cu to m kh phong ha nh cc loi granit, riolit, ct
kt... nn cht liu ca cc sn phm phong ha cng thng rt th.
1.3. Phn loi v m t c tnh v tnh cht ca cc n v t
Nhm t ct bin Vit Nam c th phn chia ra cc n v sau y:
- t cn ct trng v vng (Cc)
Luvic Arenosols (ARl).
- t cn ct (C)
Rhodic Arenosol (ARr).
- t ct bin in hnh (C)
Haplic Arenosols (ARh).
- t ct mi bin i (Cb)
Cambic Arenosols (Arb).
- t ct Gly (Cg)
Gleyic Arenosols (Arg)
Sau y l m t mt s c tnh ca 3 n v t ch yu
a. t cn ct trng v vng (Cc): tn theo FAO-UNESCO: Luvic Arenosols (ARl).
- Din tch: 149.754 ha (NIAPP, 2003), phn b t Qung Bnh ti Bnh Thun.

Phn b st bin, nhng cn ct c mu trng hoc vng c hai sn dc, sn

dc ng hng v pha t lin cn sn thoi hng v pha bin. Cc cn ct ny c
th di chuyn khi c gi mnh t pha bin thi vo lm lp dn rung nng, lng mc,
ng x giao thng.
S hnh thnh t cn ct trng v vng ch yu lin quan n hot ng ca
bin v thy triu, c im a hnh ca cc cn ct c s thay i khc nhau theo
tng khu vc, c ni tng i bng phng hoc ln sng, nhng cng c ni li to
thnh nhng cn ct c cao khc nhau (c cn cao ti 50m). Nhng cn ct ny
thng chy song song vi b bin c xu hng ln su vo t lin khi c gi mnh t
bin thi vo. Khi c ma, bo ln do nh hng ca tc ng ca nc chy b mt
cc cn ct c th to ra cc rnh xi su ti 8- 9m v rng ti 2- 3m nh mt s x
Vnh Linh, Qung Tr.
- Tnh cht ca cn ct trng vng
Nhn chung t cn ct trng v vng ch yu l nhng ht thch anh (SiO2 >
95%), do c th s dng lm vt liu xy dng c, ti xp, ri rc, khng c kt
cu, thm thot nc nhanh. t t chua, c ph nhiu rt thp, kh nng gi nc v
gi cc cht dinh dng km ton b cc cht dinh dng N, P, K v cc cation trao i
u rt ngho; gi tr CEC ca t rt thp (thp nht trong cc loi t Vit Nam) do
t l st trong t gn nh khng c, nhn chung CEC ch t mc xp x 1 ll/100g
t. Hm lng OC% trong t rt thp (thng <1%, thm ch thp hn c t bc
mu), do iu kin thong kh t c qu trnh khong ha mnh. C th tham kho c
tnh, tnh cht ca n v t ny qua phu din sau:
c im hnh thi phu din VN 41 ly t x Hi Ninh, huyn Qung Ninh,
tnh Qung Bnh. a hnh bng phng, dc 0- 3o. Thm thc vt phi lao c trng
ri rc.
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 30CM): mu vng sng (m: 2,5Y 7/3; kh:10YR 3/3);
ct; hi m; c nhiu r cy phi lao; chuyn lp t t.

C (30- 150CM): vng cam xn (m: 10YR 7/3,5; kh:10YR

7/4); ct; m; i khi bt gp nhng m en ca r cy; c
nhng nh ct lp lnh.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 30

1,31

2,62

50,0

3,1

T l % cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
3,8
96,2
0,0
0,0

30- 150

1,35

su
(cm)

0-30
30-150
Tng t
(cm)
0-30
30-150

2,61

48,3

3,2

Hm lng tng s (%)

2,2

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

0,08
0,02

vt
vt

vt
vt

0,02
0,01

0,27
0,32

3,01
3,01

Cation trao i (ll/100g t)

Ca2+
0,16
0,08

Mg2+
vt
vt

K+
0,06
0,06

Na+
0,03
0,02

Tng
0,25
0,16

97,8

0,0

chua
(ll/ 100 g
t)
Trao Thy
i
phn
0,04
0,48
0,02
0,16

0,0

pH
H2O

KCl

6,3
6,3

5,4
5,3

CEC
(ll/ 100g t)
t
St
0,80
0,0
0,48
0,0

BS
(%)
31,2
33,3

- Hng s dng v ci to
t cn ct trng hin nay phn ln c trng phi lao lm rng chn gi v
c nh ct, chng ct bay v di ng, gi ngun nc ngt cho dn c canh tc.
Nhng cn ct vng thp trong ng do c m kh hn nn c th trng mt
s loi cy mu v cy cng nghip ngn ngy nh sn, khoai lang, , vng, k... tuy
nhin nng sut t c cng rt thp.
Hng s dng t chnh y l pht trin cc gii rng ven bin nh phi lao,
keo l trm, kt hp vi trng c chn nui, pht trin mt phn cy hoa mu, cy h
u v cy lng thc nhng ni c iu kin canh tc.
b. t cn ct (C): tn theo FAO-UNESCO: Rhodic Arenosol (ARr).
- Din tch: khong 80.000 ha phn b ch yu vng ven bin ca cc tnh
Ninh Thun v Bnh Thun. Cn ct thng c nh, tp trung thnh di cao, t cn
ct c th trng rng phi lao, keo v loi cy mu.
- c im thc vt y nhn chung l ngho nn, ch yu l cc loi cy lm
bi, rng tha xen cy bi c. i khi ta cng gp cc khu rng vi cc cy g him
nh nhn, qut rng, dng hng, g mt, bng lng, sao en...
- Qu trnh hnh thnh t: t cn ct c iu kin hnh thnh tng t nh
t cn ct trng vng nhng c hnh thnh giai on sm hn. Ty thuc vo cc
yu t a hnh, a mo tng ni khc nhau y th hin r nhng tc ng xm
thc bo mn. Cn ct thng hnh thnh cao ln hn so vi cn ct trng vng
do hot ng nng ln ca a i Lt vo k t v y cng l l do ti sao cn
ct b gi v nc xi mn mnh v c s phn b di chuyn ln mt s n ct.
Qu trnh tch ly Fe2O3 (lm cho t c mu ) lin quan n hot ng a
cht thi k cui Plioxen n Pleitoxen do c hot ng ni la rt mnh khu vc
ng Nam chu (t Malaixia n Hi Nam), cc vng bazan c hnh thnh
trong nc bin c hm lng mui tan cao, thm vo nh lng oxit tan trong nc
bin nhiu ln kt hp vi s hot ng mnh ca vi sinh vt trong nc kt qu to ra
mui ca oxit st Fe2O3. Mt khc y li nm trong vng kh hn lng ma thp
hn lng bc hi kh nhiu nn mui oxyt st cng c di chuyn trong mao qun
theo con ng bc hi v dn dn tch ly trn mt t. Cng c gi thit cho rng do

cc cn ct ny nm tip gip vi di Trng Sn nn do mt lng hp cht st t

dy ni ny c chuyn dch xung v tch ly li y.
- c im, tnh cht ca cn ct
Cn ct thng c nh hn so vi cc cn ct trng v vng, chng tp trung
thnh di cao (c khi ti 200m). Cn ct c t l st v limon cao hn cc cn ct
trng vng (st vt l khong trn 10%). t thng t chua n chua. Cc cht dinh
dng tng s N, P, K u mc ngho n rt ngho. Hm lng cc cht d tiu t
mc rt ngho; ngho cation trao i (Ca2+, Mg2+); CEC ca t thp, tuy nhin t c
BS% vo loi kh. t nhiu ct nn d b xi mn, kh nng gi phn v nc km.
C th tham kho cc t tnh, tnh cht ca t theo phu din VN 46 o ti x Hng
Phong, huyn Bc Bnh, tnh Bnh Thun lm v d: so vi t cn ct trng v vng s
phn tng cn ct c s n nh v r nt hn
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 20cm): Nu ti (m: 5YR 5/7; kh: 7,5YR 4/6); ct; m;
ti; b; nhiu ct mu vng, c t vt than en chuyn lp t t.
Ac (20-35cm): Nu (m: 5YR 4/8; kh: 7,5YR 4/6); ct; hi m;
hi cng; c nhiu r c nh, t ct, t vt than en; chuyn lp t
t.
C1 (35- 90cm): Nu (m: 10YR 4/8; kh: 10R 4/8); ct; m; hi
dnh; hi cht; t r c; c cc hang ng vt; chuyn lp t t.
C2 (90- 120cm): Nu (m: 10YR 4/8; kh: 10R 4/8); ct; hi m; c
cc vt than en; t r c nh, c t ct v hang mi; chuyn lp t
t.
C3 (120- 160cm): Nu (m: 10R 4/8; kh: 10R 5/8); ct; m; hi
cht; c t r c nh; b hn tng trn.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 20
20- 35
35- 90
90- 120

1,48
1,51
1,52
1,43

2,63
2,65
2,64
2,64

44,0
43,0
42,0
46,0

3,65
3,90
5,05
6,08

su
(cm)
0- 20

Hm lng tng s (%)

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
29,4
67,2
1,7
1,7
24,8
69,1
1,6
4,5
22,6
67,7
0,2
9,5
21,4
67,1
1,0
10,5

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

1,43

0,08

0,03

0,15

2,78

3,76

chua
ll/ 100g t
Trao
i
0,04

Thy
phn
0,87

pH
H2O

KCl

5,1

4,2

20- 35
35- 90
90- 120

1,12
0,09
0,29

su
(cm)

0,07
0,05
0,03

0,03
0,03
0,03

0,15
0,17
0,15

3,55
3,23
1,40

Cation trao i (ll/100g t)

3,76
3,76
2,35

0,06
0,08
0,36

0,91
0,87
1,39

5,2
5,0
5,0

CEC
(ll/100g t)
t
St
1,04
3,35
1,20
3,87
1,12
3,12
1,12
3,12

4,1
4,0
4,0
BS
(%)

Ca2+
Mg2+
K+
Na+
Tng
0- 20
0,53
0,14
0,08
0,01
0,76
73,0
20- 35
0,80
0,16
0,08
0,00
1,04
86,6
35- 90
0,62
0,16
0,08
0,00
0,86
76,7
90- 120
0,23
0,07
0,05
0,02
0,37
33,0
- Hng s dng v ci to
Hin nay mi ch c mt phn din tch t cn ct ang c trng cc loi
hoa mu, ht iu, cy rng... cn li phn ln din tch t ny ang b b hoang. Mt
s din tch t Ha Thng- Bc Bnh (Bnh Thun) c trng bng vi nng sut
t c khong 10-12 t/ha. Nhng ni c iu kin ti ngi ta c th trng u
xanh, khoai lang, da ly ht v lc. i vi nhng cn ct di ng phi trng phi
lao ngn s di chuyn ca ct, cn vng i cao, dc phi trng v bo v rng phng
h.
c. t ct bin in hnh (C): tn theo FAO-UNESCO: Haplic Arenosols (ARh).
- Din tch: 197.802 ha (NIAPP, 2003), phn b ch yu dc ven b bin Bc
Trung B t Thanh Ha n H Tnh, ri rc dc ven bin Trung v Nam Trung B
v mt s din tch ven bin Nam B c nhng ging ct l du vt ca qu trnh bin
li. t ct bin c ph nhiu kh hn hai loi trn, ty theo a hnh v kh nng
ti c th trng la, cc loi hoa mu nh ng, khoai, u, lc, ma v mt s cy lu
nm khc...
- iu kin v qu trnh hnh thnh: t ct bin c hnh thnh do s bi lng
ph sa bin kt hp vi nhng cn ct thp, thoi nm ven bin to thnh nhng di
t kh bng phng nm ven bin. Thc vt t nhin thng gp l nhng loi cy c
kh nng chu hn tt nh da di, xng rng... Cc loi cy trng chnh c trng
y l cc loi cy mu v cc cy cng nghip ngn ngy v c la.
- Tnh cht ca t ct ven bin
t ct bin c thnh phn c gii t ct pha n ct pha st, ri rc, kt cu
km gp ma thng b lng r nh t bc mu.
t ngho mn (OC% < 1%), cht hu c phn gii mnh (C/N < 5). Ngho N
%: 0,03 - 0,08%, P2O5%: 0,02 - 0,04%, K2O%: 0,3 - 0,5%. Cc cht d tiu trong t
cng u mc ngho n rt ngho, CEC trong t thp (< 9 ll/ 100g t). Phn ng
ca t bin ng trong phm vi trung tnh n hi kim (pH: 7,5- 8); kh nng gi
phn v nc ca t yu.
V d: cu to, c im, tnh cht phu din VN 25 c ly ti x Din K,
huyn Din Chu, tnh Ngh An. a hnh bng phng dc 0- 30, trng ng v sn.
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 20cm): Nu (m: 10YR 4/4; kh: 10YR 6/4); ct pha tht;
m; mn cao; c r cy nh; chuyn lp r v mu sc.

AB (20- 40 cm): Nu vng (m: 10YR 5/8; kh: 10YR 6/6); ct pha
tht; m; mn cao; c hang mi; chuyn lp r v mc kt
von.
Bc1 (40- 90 cm): Nu vng (m: 10YR 5/6; kh: 10YR 5/8); ct
pha tht; m; nhiu kt von mu tm kh cn, t l khong 30%;
chuyn lp t t.
Bc2 (90-150cm): Nu (m: 10YR 4/6; kh: 10YR 5/6); ct; m; c
nhiu kt von mu nu tm mm hn tng trn, t l khong 30%;
xut hin mch nc ngm; chuyn lp t t.
C (150- 170cm): en hi nu vng (m: 10Y 3/2; kh: 7,5Y 5/1);
ct.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)
0- 20
20- 40
40- 90
90- 150

su
(cm)
0- 20
20- 40
40- 90
90- 150

Dung
trng
(g/cm3)
1,51
1,40
1,43
1,44

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,65
2,64
2,73
2,68

43,0
47,0
47,6
46,3

24,3
22,3
28,6
31,2

Hm lng tng s (%)

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
0,4
76,4
11,6
11,6
0,2
71,1
8,7
20,0
1,5
80,3
5,7
12,5
0,1
96,2
1,5
2,2

Hm lng d
tiu
(mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

0,52
0,17
0,09
0,04

0,06
0,02
0,01
0,01

0,10
0,04
0,05
0,06

0,22
0,40
0,51
0,50

5,50
4,25
2,00
3,70

3,76
2,35
2,35
2,35

Cation trao i (ll/100g t)

su
(cm)
0- 20
20- 40
40- 90
90- 150

Ca2+
2,24
2,33
2,44
2,52

Mg2+
0,31
0,23
0,26
0,62

K+
0,08
0,05
0,05
0,05

- Hng s dng v ci to

Na+
0,08
0,08
0,08
0,26

Tng
2,71
2,69
2,83
3,45

chua
(ll/100g t)
Trao
i
0,03
0,03
0,04
0,03

Thy
phn
2,00
3,00
2,00
2,00

pH
H2O

KCl

7,5
7,0
7,9
8,2

6,3
6,2
6,4
6,9

CEC
(ll/100g t)
t
St
9,00
25,11
7,76
19,94
5,68
15,85
7,04
22,74

BS
(%)
30,1
34,6
49,8
49,0

t ct bin c ph nhiu thp, tuy mt phn din tch c a vo sn

xut song vn cn rt nhiu din tch ang b b hoang c bit l cc tnh pha Nam.
Nhng vn cn c quan tm trong ci to, s dng t ct bin:
+ canh tc c trn t ct bin trc ht phi quan tm n vn thy li
gii quyt yu cu nc ti cho cy trng. Nhng khu vc c a hnh thp trng
sau khi ci to c th trng la nc p ng nhu cu v lng thc ti ch.
+ S dng phn bn cn ch tng cng lng phn hu c cho t tng
cng lng mn v to kt cu ca t. Khi s dng phn hu c ch bn vi su
hn ch qu trnh "t chy" do hin tng khong ha din ra mnh y. Phn ha
hc khng nn bn tp trung mt lc v kh nng hp ph ca t thp cy trng khng
ht kp d b ra tri gy lng ph.
+ i vi cy trng cn la chn nhng ging cy trng ph hp vi iu kin
t ngho dinh dng, kh hn, chu c nhit cao v t b do tc hi ca gi.
Nn u tin cc cy h u (lc v cc loi u xanh, u a phng) trong h thng
lun canh tng hiu qu s dng t ng thi tng bc ci thin cc tnh cht ca
t.
2. Nhm t mn (M)
Tn theo FAO-UNESCO: Salic Fluvisols (FLS).
2.1. Din tch v phn b: nhm t mn Vit Nam c din tch 971.356 ha (t Vit
Nam, 2000), chim khong 3% din tch t nhin ca c nc.
Phn b ch yu cc tnh vng ng bng Nam B nh Bc Liu, C Mau,
Kin Giang, tr Vinh, Bn Tre...v cc tnh ven bin vng ng bng Bc B nh
Qung Ninh, Hi Phng,Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh v Thanh Ha. Ngoi ra cn
mt s din tch t mn ni a phn b Ninh Thun, Bnh Thun c xp l t
mn kim.
2.2. iu kin v qu trnh hnh thnh
- iu kin hnh thnh:
+ t mn c hnh thnh gn cc ca sng ni c a hnh thp ch yu
1m, (ni cao nht cng ch khong 2m so vi mc nc bin), trn nn mu cht kt
hp gia ph sa sng v ph sa bin; ph sa bin trm tch bn di cn ph sa sng
c ph ln trn. Ph sa bin thng th cn ph sa sng nh mn, ch yu l st vt
l. Cc ht ph sa dng huyn ph do c vn chuyn ra ca sng sau gp iu kin
ha l thay i ca mi trng bin s lng ng to thnh lp bn mn c khi dy ti
vi mt.
+ Thc vt y gm nhng cy a nc v chu c mn nh s (Acgicera
magas) gp nhiu min Bc. Vt (Bruguiera gymnorhiza), c (Rhizophora
apiculata) v mt s cy khc nh ci, da nc, c giang... ph bin vng ven bin
Nam B.
- Qu trnh hnh thnh: t mn l nhm t ph sa ven bin c hnh thnh do
trm tch sng v bin, chu nh hng trc tip ca nc mn bin theo thy triu trn
vo hoc gin tip do nc mch mn t bin ngm vo. Nh vy, s hnh thnh nhm
t mn Vit Nam ch yu l do qu trnh ha mn cc vng t ven bin do tc
ng ca nc bin. Theo phn loi ca FAO- UNESCO loi t ny c gi l ph sa
mn; quan im ny cng ging nh phn loi t phn (Thionic Fluvisols) v do c
tnh ca phn v mn nc ta cha t ch tiu ca nhm (major soil grouping) m ch
t ch tiu ca loi hay n v t. t mn Vit Nam c xc nh l t c c
tnh mn (salic properties) nhng khng c tng sunfidic cng nh tng sufuric t b
mt t xung su 125cm.

2.3. Phn loi v m t c tnh v tnh cht chnh ca t

phn loi t mn c mt s phng php phn loi khc nhau. Theo phn
loi pht sinh t mn c phn chia da vo tng s mui tan ch yu l mui Cl- v
SO42-. Theo phn loi ca FAO- UNESCO ngi ta da vo dn in ca dung dch
t v t l mui tan (%). Ngoi ra mt s tc gi cn phn loi da trn c s cc dng
ion ca mui tan (Cl-, SO 24 , CO32-, Na+, Mg2+... kt hp vi thnh phn c gii. Di
y l cch phn loi t mn theo FAO- UNESCO Vit Nam.
- Nhm t mn ven bin c phn chia ra cc n v sau:
+ t mn s vt c (Mn) - Gleyi Salic Fluvisols (FLsg).
+ t mn nhiu - Hapli Salic Fluvisols (FLsh).
+ t mn trung bnh v t - Molli Salic Fluvisols (FLsm)..
+ t mn kim (Gleyic Solonetz)
a. t mn s, vt, c - Gleyi Salic Fluvisols (FLsg)
- Din tch: khong 180.000 ha.
- Phn b: Tp trung ch yu ven bin ng bng Nam B nh C Mau, Bn
Tre... t mn s, vt, c cn chu nh hng trc tip ca nc bin khi thy triu
dng, t thng dng bn lng, ly hoc ct rt mn, pH trung tnh n kim. Qun
hp ca rng s, vt, c pht trin ty thuc vo dy, cht ca t, mn v
chu k ngp mn. Ngoi tc dng chn sng cung cp g ci rng s, vt, c cn gp
phn c nh t to iu kin cho vic ln bin. t mn s, vt, c rt mn, c phn
ng trung tnh n kim. Hm lng mn trong t cao do tn tch thc vt tch ly
nhiu, hm lng N% t kh n giu. P2O5% s trung bnh, K2O% kh n giu, cation
trao i trung bnh n kh...Vn hn ch ln nht trong s dng t y l mn
ca t qu cao v thng b ngp nc thy triu nn t ny ch c th s dng cho
sn xut lm nghip pht trin din tch rng s, vt, c
c tnh ca t mn s vt c c th hin qua phu din VN 37, ly ti
rng c x Thnh Phc, huyn Bnh i, tnh Bn Tre. a hnh bng phng dc
0- 3o, trng c nm 1984.
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 15cm): Nu xm (m: 5YR 3/3; kh: 5YR 6/2); st; t
trn mt; nho; trn mt 1- 2cm c lp xc l cy mc xen ln ph
sa; c nhiu vt r st nu vng theo vt r cy; chuyn lp t t.
AB (15- 60 cm): Nu sm (m: 7,5YR 3/3; kh: 5YR 5/3); st; t;
do dnh; nhiu xc l r cy ang phn hy; c nhiu vt en; cc
st xm xm xen ln nhiu vt nu vng r st dng kt von mm;
chuyn lp t t.
Bghn1(60-110cm): Nu rt xm (m: 5YR 2/3; kh: 5YR 5/2);
st pha tht; t, do dnh; xc r cy t hn tng trn ln t xc cy
ln; st xanh xm, gly mnh; chuyn lp t t.
Bgh2(110-150cm): Xm xm (m: 7,5YR 2/3; kh: 7,5YR 6/3); st;
t nho, do dnh; c vt en v xc b thc vt; gly mnh; c nh
ct mn.
Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din
T l (%) cp ht

Dung
trng
(g/cm3)
0,97
1,02
0,97
1,06

su
(cm)
0- 15
15- 60
60- 110
110- 150

su
(cm)
0- 15
15- 60
60- 110
110150

2,43
2,51
2,51
2,53

xp
(%)
60,1
59,4
61,0
58,1

m
(%)
37,0
35,1
39,0
36,0

2,0- 0,2
mm
0,7
0,2
0,2
3,1

Hm lng tng s (%)

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

2,45
1,40
1,86
1,48

0,15
0,07
0,07
0,05

0,22
0,15
0,11
0,11

2,22 14,48 86,6

2,47 12,17 97,1
2,32 10,67 93,3
2,13 7,00 74,9

su (cm)

0- 15
15- 60
60- 110
110- 150

T
trng

K2O

Mg2+

K+

1,36
1,02
1,48
2,02

3,88
2,21
2,14
4,85

1,84
2,06
2,19
1,54

Na+
11,4
5
11,2
1
10,6
6
10,0
5

0,020,002
mm
37,1
34,7
37,8
36,2

< 0,002
mm
46,7
47,6
39,8
40,1

chua
(ll/100g
pH
EC
t)
(dS/m)
Trao Thy
H2O KCl
i phn
0,16 1,58 7,2 6,8
4,5
6,16 19,78 7,6 7,0
5,6
2,72 12,46 7,5 6,9
6,0
0,08 0,63 7,6 7,1
5,5

Tng

CEC
(ll/100g t)
t
St

BS
(%)

Cl(%)

SO42(%)

18,53
16,90
16,47
18,46

21,12
17,06
17,72
22,52

87,7
99,0
92,9
81,9

1,15
0,98
1,15
1,17

0,14
0,51
0,61
0,40

Cation trao i (ll/100g t)

Ca2+

0,20,02
mm
15,5
17,5
22,2
20,6

19,60
22,20
22,40
21,86

- S dng v ci to: t mn s, vt, c c s dng nui trng thy sn,

trng rng chn gi, chn sng, cung cp ci, g... Rng ngp mn cn gp phn c
nh t bi t. Qu trnh lng ng ph sa s lm cho t cao dn ln, cht v n nh,
sau s thot khi nh hng trc tip ca thy triu, t s gim mn dn v ngi ta
c th quai ln bin, ra mn s dng vo mc ch trng trt cc loi cy trng
nng nghip.
b. t mn nhiu - Hapli Salic Fluvisols (FLsh)
- Din tch v phn b: t mn nhiu c khong gn 300.000 ha. Phn b tp
trung ven bin ng bng Bc B nh Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh... v ng
bng Nam B nh Tin Giang, Tr Vinh, Bc Liu, C Mau...
t mn nhiu thng c tng s mui tan > 1%, trong lng Cl- > 0,25% v
dn in EC thng ln hn 4 dS/cm 25oC. t mn nhiu thng cha cc cht
dinh dng t mc trung bnh n kh. t mn Nam B thng c thnh phn c
gii nng t st n limon hay tht pha st. t mn min Bc thng c thnh phn
c gii trung bnh, su 50- 80 cm thng gp lp ct xm xanh v c xc v s, c
bin.

- Cu to phu din ca t mn nhiu phu din VN 31 ly ti x Hip Thnh,

Th X Bc Liu, tnh Bc Liu. a hnh bng phng dc 0- 3o, trng la.
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 20cm): Nu xn (m: 5YR 4/2,5; kh: 5YR 6/3); st; m;
nhiu r la; t ht kt von mu nu vng mm; pha di c cc vt
nu vng; chuyn lp t t.
AB (20- 50cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; kh: 5YR 5/2); st; m;
pha trn b ri c nhiu ht kt von nu en nh, pha di to hn,
kt von c ng knh 2- 5mm; pha di tng c cc vt vng nu
r st; chuyn lp t t.
Bn (50- 100cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; kh: 5YR 5/2); st; m;
nhiu k nt, nhiu vt vng nu r st; c kt von ng mu en nu;
chuyn lp t t.
Bnc (100-120cm): Nu xm (m: 5YR 4/2; kh: 5YR 5/2,5); tht
pha st; m; cn nhiu vt nt; nhiu kt von bc ngoi r cy mu
ngoi vng nu; trong nu en; chuyn lp t t.
C1 (120- 140cm): Nu xm (m: 7,5YR 4/1,5; kh: 7,5YR 5/3); tht
pha st; t; dnh; cc vt ln kt von theo xc thc vt ngoi mu
vng trong en nu; chuyn lp t ngt.
C2 (140- 160cm): Nu xm (m: 7,5YR 4/1,5); st; t do dnh; mn.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

0- 20
20- 50
50- 100
100- 120
120- 140
140- 160

1,22
1,32
1,19
1,01
1,02
1,05

su
(cm)
0- 20
20- 50
50- 100
100120
120140
140160
su
(cm)
0- 20
20- 50
50- 100
100- 120
120- 140
140- 160

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,65
2,66
2,66
2,63
2,58
2,63

54,0
50,4
55,3
61,6
60,5
60,1

25,8
23,5
29,8
36,2
37,5
35,4

Hm lng tng s (%)

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5 K2O

P2O5 K2O

0,95
0,36
1,28
0,95
1,50
1,61

0,07
0,02
0,04
0,03
0,05
0,04

0,12
0,15
0,13
0,12
0,12
0,13

5,29
6,24
4,25
8,02
5,22
3,65

2,58
2,17
2,01
1,91
1,91
2,17

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
0,8
7,8
35,8
55,6
1,3
9,9
36,4
52,4
0,8
14,3
32,2
52,7
1,6
29,1
34,1
35,2
2,0
30,0
31,8
36,2
1,0
26,8
39,4
42,7

44,28
65,01
65,01
42,87
51,34
69,25

Cation trao i (ll/100g t)

Ca2+
5,34
4,39
4,98
2,51
2,02
2,88

Mg2+
2,69
3,30
2,85
2,30
3,05
3,19

K+
0,94
1,38
1,38
0,91
1,09
1,47

Na+
3,60
6,15
8,67
7,65
6,97
7,75

Tng
12,57
15,22
17,88
13,37
12,95
15,29

chua
(ll/100g
t)
Trao Thy
i
phn
0,06 0,30
0,04 0,31
0,04 0,27
0,04 0,38
0,04 0,31
0,04 0,27

CEC
(ll/100g t)
t
St
16,3 20,80
2
23,00
18,0 22,80
8
26,88
19,5 23,79
2
24,64
15,5
8
18,2
3
19,4
1

pH

EC
dS/m

H2O KCl
5,1
7,4
7,3
7,5
7,1
7,8

5,0
6,4
7,1
6,9
6,9
7,2

6,5
6,0
2,5
1,7
2,7
2,9

BS
(%)

Cl(%)

SO42(%)

77,
0
84,
2
91,
6
85,
8
71,
0
78,
8

1,1
3
0,1
4
0,5
6
0,4
3
0,6
9
0,5
8

0,09
0,07
0,29
0,11
0,33
0,30

c. t mn trung bnh v t - Molli Salic Fluvisols (FLsm)

- Din tch v phn b: t mn trung bnh v t c din tch khong 700.000 ha
trong c ti 75% din tch ny tp trung ng bng sng Cu Long. Phn b tip

gip t ph sa, bn trong vng t mn nhiu, i b phn a hnh trung bnh v cao
t b nh hng ca thy triu.
Kt qu phn tch nhiu mu t mn trung bnh v t cho thy: mc Cl- <
0,25% v EC < 4 mS/cm. t c phn ng trung tnh t chua pHKCl: 6- 8, cng xung
su pH cng c chiu hng tng do nng mui cao hn, t l Ca2+/ Mg2+ < 1.
Nhn chung v tnh cht nng ha t mn trung bnh v t c c hm lng
mn, m trung bnh (N%: 0,09- 0,18%), ln tng s mc trung bnh n ngho
(P2O5%: 0,05- 0,17%) v kali trung bnh n giu (K2O%: 1,5- 2,5%). Tuy nhin t c
hm lng ln d tiu ngho n rt ngho; Nhn chung cc tnh cht nng ha ca t
mn c s thay i kh r ty theo tng khu vc, tuy nhin v mt s dng th cc tnh
cht nng ha thng thng khng phi l yu t quyt nh m hm lng mui v
thnh phn mui mi l nhng yu t chi phi chnh v t c giu mn v N, P, K cao
n my song cng khng c kh nng s dng nu nh t y c hm lng mui
tan cao.
- Hng s dng v ci to t mn
t mn l mt trong nhng loi t xu Vit Nam mun s dng t c hiu
qu cao ngi ta phi tin hnh ci to t. Mc ch ci to t mn nhm:
+ Gim tng s mui tan n mc bnh thng cho cy trng.
+ Tng cng hm lng cc cht dinh dng cn thit cho cy trng.
+ Tng bc ci thin tnh cht vt l ca t.
thc hin cc mc ch trn cn phi p dng cc bin php tng hp nh
thy li, canh tc, phn bn... trong thy li c coi l bin php quan trng hng
u.
- Bin php thy li: Cn tin hnh xy dng cc h thng knh, mng ti
ra mn v h thng mng tiu tiu mn trn mt v nc ngm. C 3 phng php
ra mn thng c p dng l: ra trn mt, ra thm v ra theo phng php
kt hp c hai hnh thc trn.
+ Phng php ra trn mt: dn nc ngt vo v lm t, mui tan c rt ra
khi phc h thp thu ca t v ha vo dung dch (sau mt khong thi gian ngm
ngn), ri sau tho nc ra ny xung cc mng tiu. Bin php ny c tc
dng lm gim tng mui tan lp t mn trong thi gian ngn.
+ Phng php ra thm: a nc ngt vo rung duy tr ngm lin tc trong
mt thi gian di. Do tc ng ca p sut thy tnh nc cha mui s thm dn xung
su theo cc mch nc ngm thot ra mng tiu. Hnh thc ny ra c mn su c
cc tng t bn di tuy nhin i hi thi gian v lng nc nhiu.
+ Phng php ra kt hp: l hnh thc kt hp 2 phng php ra trn mt v
ra thm trong khong thi gian ngn.
Mun ci to c bn t mn, nht thit phi p dng bin php ra thm l tt
nht.
Trong qu trnh ra mn lng ion Cl- gim nhanh do chng d dng b ha tan
v ra tri, trong khi SO42-, HCO3- do t b ra tri hn nn c chiu hng tng. Ca2+,
Mg2+ v Na+ gim dn. pH ca t c xu hng tng iu ny c lin quan ti hm
lng NaHCO3 tch ly nhiu do dn lm tng kh nng hp ph Na+ vo keo t. C
nhng ni, sau mt thi gian di p dng cc bin php ra mn, xut hin hin
tng ion Na+ tng ln trong phc h thp ph lm t xut hin nhng du hiu mi
mang c tnh ca t solonet (t mn kim natri).
- Bin php phn bn:

+ Phn hu c c tc dng rt tt i vi t mn ngoi gi tr cung cp dinh

dng, phn hu c dn dn ci thin kt cu t. Mt s loi cy phn xanh pht trin
tt trn t mn nh bo du, in thanh ht trn... nn pht trin nhng cy ny
nhng vng t mn.
+ i vi phn khong nn tng cng u t N, P, K cho ph hp vi tng loi
cy trng trong ch quan tm n phn ln yu t dinh dng hn ch i vi cy
trng y.
- Bin php canh tc:
Cn xy dng ch canh tc hp l cho vng t mn. i vi t mn nhiu
tt nht l a vo trng cc cy c kh nng chu mn nh ci, phn xanh trong mt s
nm ci to mn ri sau mi trng la hay cc loi hoa mu khc. Nhng ni
t mn t cn a vo cc cng thc lun canh hp l gia cc cy trng hn ch
qu trnh tch ly hay bc mn trong t. Nn thng xuyn duy tr lp nc trn mt
rung. i vi vng t c ci to cng khng c t b hn, nhng vng
khng thun li trong vic ti do thiu nc ngt ra mn th tuyt nhin cng khng
nn lm i.
d. t mn kim (Gleyic Solonet)
- Din tch: khong 200 ha.
- Phn b: mt s vng thuc tnh Ninh Thun, Bnh Thun vi din tch nh.
Trong t mn loi ny c cha nhiu Na2CO3 v NaHCO3 t c pH kh cao (pH >8),
nhn dn a phng gi l t C giang do trn loi t ny c loi cy c giang c kh
nng chu mn tt vn pht trin c y. C hai loi t c giang mui v c
giang du trong :
+ C giang mui: Khi tri kh hanh, nng, mui bc thnh nhng m trng xa
trn mt. Cc m trng trn mt t l do trong c giang mui cha nhiu Na2CO3 lm
thnh nhng m trng xa, ni trn mt t khi tri kh nng hoc to thnh cc vng
trng nn ng bo a phng cn gi l vng "ct li".
+ C giang du: c mu en hay xm en do cha nhiu cht hu c, pH cng
thng cao hn 9.
S liu phn tch mt mu c giang Phan Rang cho thy:
Na2CO3
9,8%
NaCl
0,62%
Na2SO4
0,22%
pH
9,5.
ci to t c giang ngi ta dng CaSO4 (khong Anhydrit) hoc
CaSO4.2H2O (thch cao) tch Na+ ra khi keo t. C ch ca phn ng xy ra nh
sau:
[K] Na+ + CaSO4 [K] Ca++ + Na2SO4
Sau ba k t nhm trn trn u ri dng nc ngt ra tri Na2SO4 ra
khi t. Tuy nhin vic ci to i vi loi t ny l rt kh khn v thiu ngun nc
ngt.
3. Nhm t phn (t chua mn)
Tn theo FAO-UNESCO - Thionic Fluvisols (Flt)
3.1. Din tch v phn b: t phn Vit Nam c khong 2 triu ha, chim trn 6,5%
din tch t t nhin ton quc. Phn b tp trung nhiu nht ng bng Nam B,
trong cc tnh Long An, ng Thp, An Giang, Kin Giang, Cn Th, Sc Trng, Bc

Liu, C Mau... ng bng Bc B c mt s t din tch Hi Phng, Thi Bnh...

ngoi ra cn gp ri rc mt s tnh thuc min Trung.
3.2. iu kin v qu trnh hnh thnh t phn
t phn thng c hnh thnh v pht trin nhng vng a mo m ly,
rng ngp mn, ca sng c a hnh trng, kh thot nc. Do sn phm bi t ph sa
kt hp vi vt liu sinh phn (xc sinh vt cha nhiu lu hunh) v mui phn.
Thc vt t nhin y ch yu l nhng cy a nc c mui nh r, c nn,
c lc, c g nc. Nhng din tch ang c canh tc ch yu trng la, ci v mt s
loi hoa mu khc song nng sut ni chung cn thp do t chua mn.
V v tr so vi t mn, nhn chung t phn nm su vo t lin hn. ng
bng sng Cu Long t phn c s xen k rt phc tp vi t mn v t ph sa.
Trong t xy ra cc qu trnh mn ha, chua ha, gly v st ha lm cho t c thnh
phn c gii nng. Tuy nhin trong t phn hai qu trnh mn ha v chua ha din ra
rt mnh v chng quyt nh cc c tnh ca t phn.
- Qu trnh mn ha: c hnh thnh do trong t c cha mt s lng mui
tan nht nh nh mui NaCl, Na2SO4. Cc mui ny c ngun gc t nc bin, tri
qua thi gian lng mui NaCl gim nh tnh ha tan cao, cn li mui Na2SO4 c
tch li t phn. Trong t phn do ion Cl- d b ra tri trong khi ion SO42- li
thng xuyn c b sung, tch ly bi qu trnh phn ha trong qua trnh phn hy
cc xc hu c (s, vt, c) do t l Cl-/ SO42- < 1. Hm lng Cl- v SO42- c
chiu hng tng dn theo chiu su phu din.
- Qu trnh chua ha:
C nhiu kin khc nhau v nguyn nhn lm cho t b chua v c cha nhiu
mui phn. Theo Amio (Thy in) th mu cht cha nhiu secqui oxit, cn Morman
th cho rng do lu hunh c ngun gc t bin. Hong K Mu (Trung Quc) chng
minh rng trong t cha nhiu tn tch s vt bin i lm cho t tch ly nhiu
sunphat v ha chua. Thc t nghin cu ca cc hc gi Vit Nam i n kt lun s
b v nguyn nhn lm cho t chua l do lu hunh c ngun gc t nc bin tch ly
li theo 2 con ng.
+ Con ng th nht l do nhng phn ng ha hc thun ty nh kiu cc
mui sunphat t tan khi nng tng ln kt ta li sinh ra nhiu SO42- lm t ha chua.
+ Con ng th hai qua tch ly sinh hc t xc cc thc vt rng ngp mn
(ph bin l cc cy s, vt, c...). Trong qu trnh sng cc loi cy ny hp th v
tch ly S dng hu c, sau khi cht i xc ca chng c phn gii iu kin ym
kh, cc hp cht cha lu hunh b bin i thnh S2- ch yu dng pyrite (FeS2) v
sunphua hydro (H2S), hp cht FeS2 trong t khi gp iu kin oxy ha chng s bin
i to ra SO42-.
Qu trnh ha chua trong t c th minh ha theo s di y:
VSV ym kh

Tn tch hu c

H2S, FeS2

oxy ha

H2SO4 v FeSO4

Phn ng xy ra c th nh sau:
2FeS2 + 7O2 +2 H2O 2FeSO4 + 2H2SO4
2FeSO4 + H2SO4 + 1/2 O2 Fe2(SO4)3 + H2O
Fe2(SO4)3 + 6H2O Fe(OH)3 + 3H2SO4

(1)
(2)
(3)

Cc phn ng trn xy ra c s tham gia ca cc khun kh sunphat v vi khun

Thiobacillus Ferrooxydans.

t b chua l do H2SO4 c sinh ra trong t theo cc phn ng trn. Axit

sunfuric ph hy khong st gii phng ra nhiu st, nhm v cng vi lng st nhm
t do c sn chng kt hp vi gc anion SO42- to ra cc dng mui phn st, nhm cao
trong t.
Nc rung vng t phn thng trong do cc hydroxit st, nhm to ra gp
cc ht keo t m s b kt ta to ra lp vng c mu nu vng hoc trng. Xt v
ngun Fe c th tch ly theo con ng sinh hc nh ni trn hoc qua con ng
ha hc thun ty nh phn gii cc secqui oxit (Oxit st ha tan khi pH < 3,3 to ra
Fe2SO4 hay FeCl3). Cn Al ch tch ly nh cc phn ng ha hc. Al trong phin gipxit
ca khong c th trao i vi H+ ca axit khi pH < 4,0, phn ng xy ra chm. Cc
mui nhm sau khi to thnh b thy phn lm cho hm lng Al3+ trng thi di
ng trong dung dch t tng ln rt c i vi cy trng.
3.3. Phn loi t phn
Theo phn loi t ca FAO-UNESCO t phn c xc nh do s c mt
trong phu din t 2 loi tng chn on chnh l tng sinh phn (sunfidic horizon)
v tng phn (sulfuric horizon). Nu t ch c tng cha vt liu sinh phn gi l t
phn tim tng, t c tng phn (thng c c tng sinh phn) gi l t phn hot
ng.
+ Tng sinh phn (sulfuric horizon) l tng tch ly vt liu cha phn (sulfuric
materials) l tng st hu c ngp nc, thng trng thi ym kh c cha SO3 trn
1,7% (tng ng vi 0,75% S); khi oxy ha cho pH di hoc bng 3,5.
+ Tng phn (sulfuric horizon) l mt dng tng B xut hin trong qu trnh hnh
thnh v pht trn ca t phn tim tng, tp trung ch yu l khong Jarosite di
dng m vt mu vng rm (2,5Y) c pH thng di 3,5. Tng cha Jarosite cng l
tng ch th cho t phn hot ng.
Nhm t phn (Thionosols) c chia ra thnh cc n v sau
- t phn tim tng: Protothionic Gleysols (FLtp).
- t phn hot ng: Orthithionic Fluvisols (FLto)
c im chung t phn c thnh phn c gii nng (st: %>50%), t rt chua
(pHKCl: 3- 4,5). Hm lng hu c trong t kh (OC%: 2- 4%); hm lng ln ngho
n rt ngho c tng s v d tiu (P2O5% < 0,06%; P2O5 d tiu< 6 mg/100g t, c
ni ch thy vt) ; hm lng kali t kh n giu (K2O5: 1,5- 2,0%). Hm lng S%
tng ng hoc ln hn 0,75%. Hm lng nhm di ng Al3+ trong tng sinh phn
cao (c ch ln n >50 mg/100g t).
Di y chng ta s tm hiu cc n v t phn chnh
a. t phn tim tng (Protothionic Gleysols- GLtp ): c khong 600 ha tp trung ch
yu ven bin ng bng Nam B. t c hnh thnh do s c mt ca tng sinh
phn (Sulfidic Horizon), y cng chnh l tng vt liu cha phn (Sulfidic Materials),
gm tng st v tng hu c ngp nc, thng trng thi ym kh c cha SO3 trn
1,7% (tng ng vi 0,75% S). t phn tim tng hin ang c khai thc trng
la, nui tm, nhng rng ngp mn s, vt, c c mt s din tch phn nhiu c
th hin ang c bo v bo tn nhng n chim qu him.
- Cu to phu din ca t phn tim tng th hin phu din VN 28, ti x
Tam Giang, huyn Ngc Hin, tnh C Mau. a hnh bng phng dc 0- 3O, rng
c t nhin.
Hnh thi PD

c im phn tng

Ap (0- 15cm): Nu xm (m: 7,5YR 4/2,5; kh: 10YR 6/2); st;

t; c nhiu vt en xc hu c v xc cnh nh mc; pha trn
mt c lp hu c mng thi en; c cc vt nh mu r st, hang
hc nhiu n thnh cao; chuyn lp t t.
AB (15- 35cm): en hi nu (m: 7,5YR 3/2; kh: 2,5YR 6/2);
st; t; do dnh; c cc vt en xc hu c, xc cnh r mc;
di tng c ln t st mu xm xm; chuyn lp t t.
Bw1 (35-55cm): Xm vng (m: 2,5Y 4/1; kh: 2,5YR 6/2); st;
t; do dnh; ln xc thc vt mc; chuyn lp r.
Bw2 (55-95cm): en hi nu (m: 10YR 2/2; kh: 10YR 6/2);
st; t; ri; d thm v thot nc, c xc b thc vt mc;
chuyn lp r.
Br (95- 125cm): Nu vng xn (m: 5Y 5/1; kh: 5Y 6/1); st;
t; dnh; do; d b v to thnh cc tng ln; cn t vt en
m; chuyn lp t t.
BC (125-160cm): Nu vng (m: 10YR 4/3); xen ln vi cc
st mu xm sng; t; do; dnh; d b l thnh tng ln.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

0- 15
15- 35
35- 55
55- 95
95- 125

0,64
0,59
0,71
0,20
1,00

su
(cm)

0- 15
15- 35
35- 55
55- 95
95- 125

su
(cm)
0- 15
15- 35
35- 55
55- 95
95- 125

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,40
2,44
2,49
1,81
2,57

73,3
75,8
71,5
89,0
60,7

52,2
53,6
50,0
82,3
38,6

Hm lng tng s (%)

OC

4,89
4,89
5,25
16,8
7
1,24

0,2
6
0,2
4
0,1
8
1,0
1
0,0
6

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

P2O5 K2O P2O5 K2O

0,13
0,11
0,08
0,07
0,07

2,24
2,20
2,20
1,00
2,58

5,22
6,21
7,60
1,80
8,08

79,1
4
88,9
0
5,60
89,5
0
115,
9

Cation trao i (ll/100g t)

Ca++
1,08
1,22
1,01
1,68
1,26

Mg++
3,01
3,55
4,85
4,66
2,96

K+
1,86
1,87
0,12
1,90
2,46

Na+
8,24
7,12
7,25
6,68
7,22

Tng
14,19
13,76
13,23
14,92
13,90

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
0,4
35,6
12,4
51,6
2,4
13,5
30,7
53,4
2,3
11,2
34,3
52,2
10,8
23,7
20,1
45,4
0,2
8,8
28,3
62,7

chua
(ll/100g
t)
Trao Thy
i
phn

0,32
8,42
22,6
14,3
6,18

2,01
35,1
2
67,9
6
93,2
4
18,3
8

CEC
(ll/ 100g
t)
t
St
23,1 37,67
2
37,60
22,8 21,00
0
20,40
17,1 31,55
2
16,2
3
19,3
6

pH

EC
(dS/m)

H2O KCl

6,1
5,4
3,1
3,4
4,2

5,7
4,9
2,8
3,1
3,7

4,4
4,3
4,4
6,9
3,4

BS
(%)

Cl(%)

SO42(%)

61,
4
60,
4
77,
3
91,
9
71,
8

1,2
3
1,1
1
0,9
8
2,8
7
0,9
1

0,18
1,01
1,30
2,83
0,58

b. t phn hot ng (Orthithionic Fluvisols- FLto): c khong gn 1,4 triu ha phn

b ch yu ng bng Nam B v mt s tnh ng bng Bc B. t hot ng c
hnh thnh do c tng phn (Sulfuric Horizon), l mt dng tng B xut hin trong qu
trnh hnh thnh v pht trin t t phn tim tng, tp trung khong Jarosite di dng

m vt vng rm c mu 2,5Y y cng chnh l tng ch th ca t phn hot ng;

pH ca t thng di 3,5. t ny thng c s dng trng la.
- Cu to phu din ca t phn hot ng th hin phu din VN 33, x
Tn Lp, huyn Mc ha, tnh Long An. a hnh bng phng dc 0- 3o, rng c
t nhin.

Hnh thi PD

c im phn tng
Ap1 (0- 15cm): en hi nu (m: 10YR2/1; kh: 10YR 5/1); st;
t nho; c cc cc ln; pha trn nhiu rm r nt v r la;
chuyn lp t t.
Ap2 (15- 30cm): en hi nu (m: 10YR 2/1,5; kh: 10YR 4/1);
xen cc st mu xm nu; hi t; cht; c cc vt nu vng r
st dc theo r la; chuyn lp t ngt.
Bj (30- 70cm): Nu xm (m: 7,5YR 5/2,5; kh: 10YR 6/2);
nhiu mu nu vng r st pha trn; pha di c cc vng
sng hn (m: 2,5Y 7/6,5; kh: 5Y 8/5); chuyn lp t t.
Bh1 (70- 95cm): Nu xn (m: 7,5YR 5/3; kh: 7,5YR 5/2); st;
t; do; dnh; nhiu vt xc b thc vt ln; chuyn lp t t.
Bh2 (95-130cm): Nu xm (m: 7,5YR 4/2; kh: 7,5YR 4/1);
st; t; dnh; do; nhiu vt b xc thc vt phn hy;
chuyn lp t t.
BC (130-170cm): Nu xm (m: 7,5YR 4/2; kh: 7,5YR 4/1);
tht pha st; t; do; dnh; nhiu xc thc vt nhuyn; di
y tng c cc ht kt von rn.
Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

0- 15
15- 30
35- 70
70- 95
95- 130
130- 170

0,61
1,14
1,06
0,73
0,73
0,78

su
(cm)
0- 15
15- 30

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,33
2,55
2,59
2,46
2,45
2,29

72,5
55,3
59,1
70,3
70,2
65,9

53,0
30,5
34,1
48,3
49,2
46,4

Hm lng tng s (%)

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5 K2O P2O5

K2O

6,0
7

0,1
9

0,14
0,05

8,44
9,64

1,63
1,63

8,57
0,88

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
2,1
14,1
35,2
48,6
1,1
14,2
28,8
55,9
4,8
19,6
17,8
57,8
0,6
16,9
24,4
58,1
4,5
18,6
32,0
44,9
5,9
32,7
29,8
31,6

chua
(ll/100g
t)
Trao Thy
i phn
7,72 19,2
13,3
0

pH

EC
(dS/m)

H2O KCl
4,2
3,7

3,8
3,4

35- 70
70- 95
95- 130
130- 170

su
(cm)

1,9
0
0,7
6
4,0
1
7,6
1
9,9
6

0,0
4
0,0
4
0,0
3
0,0
4
0,0
3

1,95
1,88
1,43
0,75

0,21
0,44
1,34
0,96

13,2
6
2,41
2,41
2,41

Cation trao i (ll/ 100g t)

Ca2+

0- 15
15- 30
35- 70
70- 95
95- 130
130- 170

0,03
0,03
0,04
0,03

2,24
1,74
1,01
1,37
1,16
0,26

Mg2+ K+

1,10
1,74
1,16
1,63
1,47
3,74

0,17
0,20
0,28
0,05
0,05
0,05

Na+

0,20
0,22
0,26
0,37
0,09
0,10

Tng

3,71
3,58
2,71
3,42
2,77
4,15

15,1
17,0
153
192

31,8
0
25,2
5
25,0
5
196,
8
217,
8

3,4
3,4
2,4
2,3

3,2
3,2
2,3
2,3

CEC
(ll/ 100g
t)
t
St

BS
(%)

Cl(%)

SO42(%)

16,0
8
9,80
18,5
6
13,6
8
10,9
6
15,9
2

23,
1
36,
5
14,
6
25,
0
25,
3
18,
9

0,0
4
1,1
1
3,2
1
3,5
5
4,9
5
5,3
7

0,06
0,07
0,25
0,28
0,24
0,32

20,51
16,43
25,20
26,60
17,65
19,87

c. Hng s dng v ci to nhm t phn

Din tch t phn b hoang nc ta hin nay cn kh ln. Nhng din tch t
phn c khai thc vo sn xut cy trng ch yu l trng 2 v la (ng xun v
h thu) nng xut cy trng y ph thuc rt nhiu vo lng ma hng nm. Trn
loi t ny nng dn nng dn c kinh nghim "m phn" trng la bng bin php
cy nng, ba sc gi nc lin tc v tho nc theo nh k. Vi h thng thy li
ngy cng c hon thin cng vi s thay th nhng ging c kh nng chng chu
phn c th t nng sut bnh qun 6- 7 tn thc/ ha/ nm. t phn l loi t cn phi
ci to khi s dng, ci to chng ngi ta thng p dng cc bin php chnh sau:
- Bin php thy li
c th sn xut trn vng t phn mi khai hoang phi tin hnh thau ra
chua mn do bin php thy li phi c t ln hng u. Mun thau ra mn ngi
ta thng tin hnh ln lp hoc xy dng h thng knh ti v knh tiu song song. Mt
s ni c kinh nghim khoan cc ging su, thng xuyn bm nc ln rung ri tiu
xung mng tiu, h thp mc nc ngm mn (mi ging m nhim din tch cho
khong 100 ha).
- Bn vi cho t
Bn vi c tc dng rt tt cho vic kh chua v hn ch tc hi ca nhm di
ng trong t. Lng vi phi dng rt nhiu v hiu qu ca chu k bn vi li rt
ngn (mt, hai v th chua tr li). Do theo cc kt qu nghin cu th nn bn hng

nm, mi nm ch bn mt lng va phi (tng ng 1/3- 1/4 mc chua thy

phn) l kinh t nht.
- Bin php phn bn
Bn phn cn i gia N,P,K v hp l cho cy trng. Trong cc loi phn bn
N,P,K cn lu ti phn ln (P) bn t phn cho hiu qu s dng rt cao, v ln
cng chnh l yu t dinh dng hn ch r nht i vi cy trng trn loi t ny, i
vi t phn nn dng tecmophosphat tt hn so vi supe phosphat tng thm tnh
kim gim chua v hn ch thm kh nng tch ly SO42- trong t hoc c th s
dng trc tip bt apatit hay bt phosphorit bn cho t vi liu lng cao.
- Bin php canh tc
i vi cc bin php canh tc, vic lm t cn phi lu gi nc thng
xuyn trong rung trng la, khng nn nc cn v tuyt i khng cy i i
vi t phn. Nhng ni t b phn mnh phi "ln lp" ra phn ri mi s dng cho
trng trt c.
i vi cy trng phi la chn nhng loi cy c tnh chng chu phn (hoc
chua mn), nhng ni a hnh thp trng ngp nc c th trng ci mt s nm cho
gim lng mui phn trc khi trng la. Nhng ni t c a hnh cao c th trng
da, ma hoc mt s loi cy n qu c kh nng tn ti v pht trin c y.
Trong thc t vic thau chua ra mn y gp rt nhiu kh khn bi nhng
vng t phn cng l nhng vng rt thiu nc ngt nn vic m bo nc cng ch
gii quyt c mt s vng c iu kin thun li v ngun nc ngt.
4. t ph sa
Nhm t ph sa bao gm nhng loi t c bi t t nhng sn phm ph sa
ca sng khng chu nh hng ca cc qu trnh mn ha hay phn ha. V mt hnh
thi nhm t ph sa mang c tnh xp lp (Fluvic properties), theo phn loi ca FAO
t ph sa c cc tng A. Ochric; A.Mollic v A.Umbric hay H. Histic.
Do c im cu to v a cht v a hnh ca nc ta nhng nhm t c
bi t ph sa thng hnh thnh v pha bin. Theo cc h thng sng chnh t ph sa
c hnh thnh v phn b thnh hai ng bng chu th ln l ng bng chu th
sng Hng v ng bng chu th sng Cu Long ngoi ra cn mt di ng bng hp
vng ven bin min trung. Sau y chng ta s tm hiu c im ca cc nhm t
ph sa trn:
4.1. t ph sa h thng sng Hng: l nhm t ph sa thuc ng bng Bc B
c hnh thnh do s bi tch ph sa ca h thng sng Hng.
H thng sng Hng c c im: thy ch tht thng, c nm l ln c nm l
nh nn t ph sa sng Hng c s bin ng ln v thnh phn c gii trn b mt
cng nh theo chiu su phu din. t ph sa sng Hng c thnh phn c gii dao
ng ch yu t tht nh n tht trung bnh do ph hp vi rt nhiu loi cy trng.
Trm tch sng Hng c ph nhiu t nhin cao, c phn ng trung tnh v no
baz cao do t thng giu cc kim loi kim v kim th
a. Din tch v phn b: din tch khong 600.000 ha (bao gm c lu vc sng Hng
v sng Thi Bnh). Phn b tp trung ch yu cc tnh ng bng Bc B nh Ph
Th, Vnh Phc, H Ty, H Ni, Hng Yn, Hi Dng, H Nam, Nam nh, Thi
Bnh, Hi Phng... Vng t ny nm gn trong vng chu th Bc B kp gia hai dy
ni Ty Bc v ng Bc, pha ng m ra bin, pha Nam ngn cch vi ng bng
Thanh Ha bi mt dy i ni thp.

b. iu kin v qu trnh hnh thnh

Sng Hng bt ngun t Vn Nam (Trung Quc) chy sang Vit Nam qua cc
tnh Lo Cai, Yn Bi, Ph Th chy qua nhng vng t c hnh thnh trn
vi, phin mica, gnai, phin thch st, m apatit... Nc sng Hng lc no cng
c mu c ngu do mang theo nhng sn phm xi mn, ra tri ca hng chc vn
hecta t t thng ngun v.
Kh hu thuc khu vc nhit i gi ma in hnh. Ma h nng v ma nhiu
(thng 4-10), ma ng lnh v kh hanh u ma nhng cui ma th m t do ma
phn (thng 11-4). Lng ma bnh qun 1600-1900 mm/nm. m khng kh bnh
qun trong nm l 82- 83%, thng 2 n thng 4 c th ln ti 90% do ma phn.
a hnh ton vng ng bng sng Hng kh bng phng, hi nghing t Ty
bc sang ng nam. Ni cao nht khng qu 25m, ni thp nht khong 3m. T thi xa
xa s sch nhn xt "Nht bnh n ngoi cnh v sn", cu ny c ngha l y
ton ng bng v khng c ni i g c.
Thy ch sng tht thng, ma ma c lu lng nc khong 30.000 m3/giy,
cha 900-1300 g cn ph sa/m3 nc; ma kh lu lng nc ch khong 460 m3/giy
v trong mi mt khi nc ch cha khong 500g cn ph sa. chng li l lt hng
nm, t lu nhn dn ta p mt h thng chy dc sng. Sau khi p ton b
vng khng c bi p ph sa trn ton b b mt ng bng, ng bng mang tnh
cht c bi p d dang. Nhng vng trc y b v , nc lt trn vo lm cho
mt s ni t b khot su thnh vc c ch bi p ton ct, c ch li c bi lp
ph sa mn... Cng do vic p m hng nm c mt lng ph sa ln c ra
bin (khong 130 triu tn/ nm) nn cc ca sng mi nm t c th ln ra bin ti
hng trm mt.
Di t nm pha ngoi (t bi) do nm no cng c bi ph sa nn t
y lun c tr ha v mu m.
Thnh phn ho hc ca cn ph sa ny rt phong ph vi cc cht tng s: SiO2
= 55-65%, R2O3 = 25-30%, N = 0,2-0,3%, P2O5 =0,4-0,6%, Na2O + K2O =2-3%, CaO +
MgO% = 2-2,5%, pH =7-7,5.
4.2. t ph sa h thng sng Cu Long
Sng Cu Long (hay sng Mkng) l mt con sng c chiu di chy qua 5
nc Trung Quc, Mianma, Lo, Thi Lan, Campuchia trc khi vo Vit Nam. n
nc ta sng chia ra thnh 9 nhnh chy ra bin chnh bi vy mi c tn l "Cu
Long". Sng Cu Long c c im chnh khc vi sng Hng v thy ch ca sng
kh iu ha nh vo chiu di ca sng, dc khng ln v trc khi chy vo Vit
Nam mt lng nc kh ln chy vo Bin H ca Campuchia nn vo ma ma l
nc c iu tit vo Bin H v nhng vng ng trng ln nh vng ng Thp
Mi, U Minh trc khi lan ta trn ton b vng ng bng. Do ng bng sng
Cu Long khng c nn vo ma ma l nc ngp trn trn phn ln din tch vng
ng bng.
Hm lng ph sa trong nc sng Cu Long thp hn sng Hng, trong ma
ma l cng ch t khong 250 g/m3, song vi tng lng nc chy qua sng hng
nm rt ln khong 1400 t m3 nn tng lng ph sa bi p hng nm y cng rt
ln (khong 1- 1,5 t m3) lng ph sa ny c lan ta theo cc h thng knh, rch
chng cht di hn 3000 km y.
a. Din tch phn b: t ph sa sng Cu Long c din tch khong 850.000 ha (ln
th hai sau din tch t phn ng bng Nam B). Phn b dc hai bn b sng Tin
Giang v sng Hu Giang. y l lp ph sa tr nht ca ng bng nc ta.

b. iu kin v qu trnh hnh thnh

Kh hu ca vng ng bng sng Cu Long mang tnh cht kh hu nhit i
in hnh (khng c ma ng) vi hai ma ma v ma kh phn chia r rt trong
nm. c bit, ma kh y ko di y chi phi ti hnh thi t kh r, phn
ln cc phu din t ph sa sng Cu Long c tng loang l vng c trng.
Do ph sa thng xuyn bi p v lan ta kh u trn ton b b mt ca ng
bng nn b mt t ai y bng phng hn so vi ng bng chu th sng Hng.
Nm cui h thng sng di nn ph sa ch yu l ph sa mn iu ny quyt nh
n thnh phn c gii nng ca t vng chu th ny, nhn chung t y c thnh
phn c gii t tht nng cho n st v thnh phn c gii ny khng c s bin ng
ln theo chiu su nh t ph sa sng Hng.
Do nhng tc ng kin to, quy lut bi p ph sa v mi trng ngp mn...
lm cho lp ph th nhng ng bng sng Cu Long c nhng c im ring, t
ph sa thng c s xen k kh phc tp vi nhng vng t phn v t mn.
4.3. t ph sa ca h thng sng ngn min Trung
Phn ln cc con sng min Trung nc ta u bt ngun t dy Trng Sn
nh sng M, sng Chu, sng Lam, sng Gianh, Nht L, Bn Hi, Thch Hn, sng
Hng... nhng con sng ny c c im chung l ngn, dc, chy qua nhng vng
t, mu cht ngho dinh dng hn nn chng thng c ph nhiu thp hn so vi
t ph sa sng Hng v sng Cu Long. ph nhiu ca t thp hn c th hin
qua cc mt sau: mu sc ca t y thng thin v mu xm hay nu xm c
trng ch khng c mu nu hay nu nh t ph sa sng Hng v sng Cu Long.
Hu ht t y c thnh phn c gii nh ct pha, tht nh do cc mu cht
ph sa ch yu c hnh thnh t cc loi m macma axit, dc ca cc sng
thng ln nn tc dng chy mnh, l lt ln xung nhanh nn kh nng lng ng
cc ht mn thp.
4.4. H thng phn loi nhm t ph sa
Nhm t ph sa (Fluvisols) c th chia ra cc n v (Soil unit) nh sau:
t ph sa trung tnh t chua (P)
Eutric Fluvisols (Fle)
t ph sa chua (Pc)
Dystric Fluvisols (Fld)
t ph sa gly (Pg)
Gleyic Fluvisols (Flg)
t ph sa mn (Pu)
Umbric Fluvisols (Flu)
t ph sa c tng m r (Pr)
Cambic Fluvisols (Flb)
Sau y l m t mt s n v t chnh
a. t ph sa trung tnh t chua (Eutric Fluvisols - FLe )
Din tch v phn b:
Din tch: 225.987 ha. t ph sa trung tnh t chua l n v t ph sa mu m,
c dung tch hp thu v mc bo ha baz cao, do c im mu cht ca h thng
sng, iu kin a hnh v ch nc ch ng ti tiu. t ph sa trung tnh t chua
phn b ch yu vng trung tm chu th sng Hng v sng Cu Long.
V hnh thi phu din n v t ph sa trung tnh t chua thng c nhng tng
chn on sau:
Tng A- Mollic kh dy t 18- 25cm c khi cn dy hn nhng bi bi ngoi
. t c cu trc ht hay c nh, ti xp, t cht.
Tng B- Argic c dy khc nhau c khi dy ti 50cm. C t l st cao hn
tng trn (5- 10%), cu trc ht nh v dng phin mng, t cht.

Tng C: thng th hin r bn cht ca mu cht sng, c cu trc phin ln

ht, cc nh v thng c cha nhiu vy mica ng nh.
V thi gian hnh thnh th y l n v t cn kh tr, cha phn ha r v
cn gi c nhng bn cht rt c trng ca t ph sa nh: t thng c thnh
phn c gii t tht trung bnh n st nh (t l st trong t khong 20- 30%), c mu
nu ti c trng, t c phn ng trung tnh (pHKCl dao ng ch yu: 6,5- 8), no
baz ca t cao (BS% >70%), hm lng hu c trong t kh (OC%: 1,5- 2,0%);
m tng s trung bnh kh (N%: 0,12- 0,15%); ln v kali kh (P2O5%: 0,11- 0,15%);
(K2O%: 1,6- 2,2%), cc cht d tiu trong t nhn chung u t mc trung bnh n
kh, giu. Kt qu phn tch chung v cc nguyn t vi lng cho thy t c hm
lng Cu, Zn kh, cn Mo v B ngho.
- Tnh cht ca t ph sa trung tnh t chua c th hin r qua phu din
VN03 v VN32.
- c im hnh thi phu din VN 03 ly ti x Vn To, huyn Thng Tn,
tnh H Ty. a hnh bng phng, dc 0- 3o. Trng la ma thu hach.

Hnh thi PD

c im phn tng
Ap1 (0- 16cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; kh:7,5YR 6/3); tht
pha st; m, c nhiu r la; nhiu vt nt nh theo chiu dc;
chuyn lp r.
Ap2 (16- 27cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/4; kh:7,5YR 6/4); c
lp st mng mu vng xm; xen t m nu en; tht pha ct; m;
chuyn lp t t.
Aw (27- 56cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/4; kh:7,5YR 6/3); tht
pha ct; cui tng c xen lp ct mng hi th dy; m; c r la;
c t m nu en; chuyn lp t t.
B (56- 76cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 6/4); c t
m nu en; tht pha st v ct; ti xp; m; chuyn lp t t.
BC1 (76- 97cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/4; kh:7,5YR 6/4); tht
pha ct; ti; xp; m; c t m nu en; chuyn lp t t.
BC2 (97-112cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 6/4); tht
pha ct; c t m nu en; m; chuyn lp t t.
BC3 (112-131cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/4; kh:7,5YR 6/4); c
t m nu en; ct; m; chuyn lp t t.
BCw (131-147cm): Nu ti (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 6/4);
tht pha ct; m; c t m nu en.
Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su

T l (%) cc cp ht

(cm)
0- 27
27- 56
56- 76
76- 97
112- 113
131- 147

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)
1,40
1,32
1,39
1,50
1,30
1,46

T
trng

xp
(%)

(%)

2,0- 0,2
mm

2,61
2,70
2,60
2,56
2,59
2,73

46,4
51,1
46,5
41,4
49,8
46,5

22,9
23,1
22,1
20,0
27,6
23,3

0,8
0,5
0,6
0,3
0,5
0,8

Hm lng tng s (%)

Hm lng
d tiu
(mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

0- 27
27- 56
56- 76
76- 97
112- 113
131- 147

1,68
1,31
1,18
0,98
1,02
0,14

0,14
0,11
0,10
0,08
0,09
0,06

0,12
0,11
0,09
0,09
0,11
0,08

1,69
1,58
1,29
1,38
1,24
1,54

4,70
3,30
3,15
3,20
2,70
2,30

7,06
6,12
5,65
5,65
6,12
6,59

su
(cm)
0- 27
27- 56
56- 76
76- 97
112- 113
131- 147

Ca2+
6,60
8,55
6,65
6,47
5,13
7,57

Cation trao i (ll/ 100g t)

Mg2+
K+
Na+
Tng
0,43
0,15
0,32
7,50
0,43
0,13
0,26
9,37
0,41
0,12
0,27
7,45
0,46
0,12
0,21
7,32
0,48
0,13
0,30
6,04
0,51
0,14
0,31
8,53

0,20,02
mm
42,7
56,2
59,4
66,5
92,1
51,2

0,020,002
mm
35,3
34,4
29,1
25,3
2,4
36,2

< 0,002
mm
21,2
8,9
10,9
7,9
5,0
11,8

chua
(ll/100g t)
Trao
i
0,04
vt
vt
vt
vt
vt

Thy
phn
0,56
0,38
0,35
0,38
0,42
0,46

pH
H2O

KCl

8,1
8,4
8,7
8,7
8,8
8,7

7,1
6,7
7,1
6,9
7,1
6,9

CEC (ll/ 100g t)

t
St
10,24
24,46
11,48
20,86
10,57
13,33
10,82
14,93
9,49
15,31
11,37
23,80

BS (%)
73,2
81,6
70,4
67,6
63,6
75,0

- Phu din VN 32 ly ti phng 11 th x Cao Lnh tnh ng Thp. a hnh

bng phng, dc 0- 30. Cy trng la. t ph sa trung tnh t chua (Eutric Fluvisols).
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap1 (0- 10cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; kh:7,5YR 5/3); tht
trung bnh; m; do dnh; mn hi cht; c nhiu r la; nhiu
chm mu nu r st nh mao qun r; c t k nt theo chiu dc
phu din; chuyn lp t t.
Ap2 (10- 20cm): Nu xm (m: 5YR 4/2; kh:7,5YR 6/2); tht
pha st; m; do; dnh, mn, cht; cn nhiu r la; c t vt en
xc hu c; pha di c t vt vng nu; chuyn lp r.
Bw1 (20- 55cm): Nu (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 5/6); xen cc
vt nu sm; st; m; hi cht; phn trn c r la; c vt nu en
r st; c cc ht von mm ng knh 5mm mu nu vng;
chuyn lp t t.

Bw2 (55- 95cm): Nu (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 5/6); xen t vt

nu tm sng theo k nt; st; m; do; hi cht; pha di tng c
cc cm ht kt von mu en nu; chuyn lp r.
BC1 (95-130cm): Xm sng (m: 2,5Y 6/1; kh:2,5Y 7/1); st;
t; hi cht; pha trn c nhng nu vng, pha di t hn;
chuyn lp t t.
BC2 (130-160cm): Xm sng (m: 2,5Y 5/1,5; kh:5YR 7/1); tht
pha st; t; do dnh; c nhiu kt von nu vng n en theo r
v xc thc vt.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 10
10- 20
20- 55
55- 95
95- 130
130-160

1,06
1,44
1,39
1,37
1,41
1,26

2,56
2,69
2,61
2,61
2,56
2,50

58,6
46,5
46,7
47,5
44,9
49,6

26,6
21,3
24,0
24,1
23,4
28,1

su
(cm)
0- 10
10- 20
20- 55
55- 95
95- 130
130- 160
su
(cm)
0- 10
10- 20

T l (%) cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
1,2
15,3
42,4
41,1
0,2
12,6
41,4
45,8
0,2
17,5
34,7
47,6
0,2
10,5
38,5
50,8
0,2
6,8
35,1
57,9
0,4
18,7
43,7
39,2

Hm lng tng s (%)

Hm lng d
tiu (mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

1,93
0,77
0,52
0,45
0,53
1,91

0,10
0,04
0,04
0,02
0,05
0,05

0,13
0,08
0,08
0,07
0,06
0,08

2,10
2,21
2,21
1,74
1,74
2,23

2,73
1,06
0,72
0,32
0,30
4,46

5,65
5,65
5,65
4,71
3,76
10,83

Cation trao i (ll/ 100g t)

Ca
Mg2+
K+
Na+
Tng
6,05
1,75
0,12
0,27
8,19
9,64
3,31
0,12
0,25
13,32
2+

chua
(ll/100g t)
Trao Thy
i
phn
0,04
0,31
vt
0,15
vt
0,15
vt
0,17
0,02
0,27
0,02
0,33

pH
H2O KCl
6,5
6,2
6,6
6,5
6,5
5,1

CEC (ll/ 100g t)

t
St
13,04
22,03
14,16
19,40

6,0
5,7
6,0
6,0
6,0
4,3
BS (%)
62,8
94,1

20- 55
55- 95
95- 130
130- 160

8,45
7,57
8,02
5,29

3,27
3,08
2,34
2,56

0,12
0,10
0,08
0,23

0,21
0,19
0,14
0,14

12,05
10,94
10,58
8,22

13,02
16,80
13,76
14,24

21,80
26,60
23,25
24,06

91,3
65,1
76,9
57,7

t ph sa trung tnh t chua l loi t c ph cao v c tim nng s dng a

dng c th trng c 2 hoc 3 v/ nm vi nhiu loi cy trng nh: la, ng, u ,
khoai ty, khoai lang, cc loi rau hoc trng cc cy n qu di ngy... u cho nng
sut, sn lng cao. Bin php c bn s dng n v t ny mt cch bn vng c
hiu qu l phi bit kt hp ti tiu hp l v bn phn cn i. iu cn lu l phi
duy tr v tng cng cht lng hu c cho t bo v ph tim tng ca t. V
y l loi t canh tc tt nht nn cn phi gi v bo v din tch t, u tin cho sn
xut nng nghip v hn ch ti a hin tng s dng t vo mc ch phi nng
nghip, ng thi phi ch chng hn tng thoi ha t do nhim t nht l
nhng vng ngoi v gn cc khu cng nghip.
b. t ph sa chua (Dystric Fluvisols - FLd)
Din tch v phn b:
Din tch: 1.665.892 ha. t ph sa chua l n v t ph bin nht trong nhm
t ph sa Vit Nam, phn b t Bc vo Nam v chim i b phn din tch t ph
sa vng ng bng ven bin min Trung, ng bng chu th sng Hng v chu
th sng Cu Long t ph sa chua thng phn b bao quanh t ph sa trung tnh t
chua nm phn trung tm.
c im chnh ca n v t ph sa chua l:
- t c bo ha baz thp hn 50% (t nht su t 0- 20 hoc 0- 50cm)
v trong hnh thi phu din t t b mt t cho n su 125cm khng thy xut
hin tng phn tim tng hay phn hot ng.
- t thng c mu nu hi nht.
- t c phn ng chua ton phu din (pH = 4,5-5). Hm lng nhm di ng
kh cao (8-12 mg/100g).
- Hm lng hu c ca t trung bnh n kh (OC%: 1-3%); hm lng m
trung bnh (N%: 0,01- 0,02%).
- Ln tng s v ln d tiu mc trung bnh n ngho (P2O5%: <0,07% v
P2O5dt: 1- 5mg/100g theo Oniani).
- Hm lng kali tng s trung bnh v hm lng Kali trao i t trung bnh
n giu ty c im ph sa ca tng vng.
c. M t mt s phu din in hnh ca n v t ph sa chua
Phu din VN 26 ly ti x nh Tn, huyn Yn nh, tnh Thanh Ha. a
hnh bng phng, dc 0- 30. Cy trng la. t trng la ang phi i. Tn t ph sa
chua sng M (Distric fluvisols):
Hnh thi PD
c im phn tng
Ap1 (0-10 cm): Nu nht (m: 2,5Y 5/4; Kh: 2,5Y 6/3); tht
pha st; kh; cht cng; c nhiu vt nt n; nhiu r c; chuyn
lp t t
Ap2 (10-30cm): Nu vng nht (m: 2,5Y 4/3; Kh: 2,5Y 6/3);
st pha tht; m hn tng trn; cht; do; cn mt s vt nt n;
cn r c; lm m vt r st; chuyn lp t t.

B1 (30-70cm): nu vng nht (m: 2,5Y 4/4; Kh: 2,5Y 6/4); st;
m; cht do; c nhiu m kt von mu r st v mu en;
chuyn lp t t
B2 (70- 100 cm): nu (m: 10YR 4/4; Kh: 2,5Y 6/4); st pha
tht; m; do dnh hn tng trn; c nhiu m kt von mu r st
v mu en hn tng trn; c cc li xm nhp st mu xm t
tng trn xung tng di; chuyn lp t t.
BC1 (100-130 cm): nu vng xn (m: 10YR 5/3; Kh: 2,5Y
7/2); xen vng (m: 10YR 6/6; Kh: 2,5Y 6/4); st pha tht; m;
dnh do; kt von tha dn; chuyn lp t t.
BC2 (130-160 cm): nu vng hi xm (m: 10YR 5/2; Kh:
2,5Y 7/6); st; m hn tng trn; dnh do; mn; cn t vt kt
von mu en.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 10
10- 30
30- 70
70- 100
100-130

1,31
1,49
1,46
1,39
1,22

2,65
2,74
2,69
2,75
2,71

50,5
45,6
45,7
49,4
54,6

26,3
27,2
29,2
33,2
43,4

su
(cm)
0- 10
10- 30
30- 70
70- 100
100-130
su
(cm)
0- 10
10- 30
30- 70

Hm lng tng s %
OC

P2O5

K2O

1,15
0,61
0,38
0,59
0,41

0,15
0,08
0,06
0,06
0,06

0,10
0,13
0,14
0,17
0,11

1,48
1,92
2,17
2,20
1,62

2,0- 0,2
mm
2,9
1,8
3,2
5,6
3,2

Hm lng d
tiu
(mg/100g)
P2O5
7,25
31,0
7,50
12,0
3,25

K2O
3,76
3,76
4,71
6,12
3,76

Cation trao i (ll/100g t)

Ca
Mg2+
K+
Na+
Tng
2,83
1,57
0,08
0,09
4,57
4,82
1,40
0,08
0,17
6,47
4,19
2,03
0,10
0,17
6,49
2+

T l % cc cp ht
0,20,02< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
22,4
39,9
34,8
16,2
40,2
42,1
9,0
46,6
41,2
13,4
41,0
40,0
13,8
32,7
50,3
chua
(ll/100g t)
Trao
i
0,12
0,03
0,03
0,03
0,03

Thy
phn
8,50
5,50
6,00
7,00
10,50

pH
H2O
6,2
6,0
6,7
6,6
6,6

CEC (ll/100g t)
t
St
10,40
21,76
10,56
27,85
15,60
24,07

KCl
4,7
5,4
5,8
5,6
5,3
BS %
43,9
61,3
41,6

70- 100
100-130

5,33
3,78

1,19
1,22

0,13
0,08

0,23
0,17

6,88
5,25

14,60
17,32

24,00
19,27

47,1
30,3

Phu din NB 10 X Khnh An, huyn Kim Sn, tnh Ninh Bnh. Trng la 2 v
la, nng sut trung bnh 3,2- 3,7 tn/ ha/ v.
c im phn tng
Ap1 (0- 12cm): Xm nu (10YR 6/3 M) m, tht trung bnh; st pha ct v tht (sandy
clay loam); cu trc cc trung bnh; rt t l hng b; cht; c nhiu r la; chuyn lp
r.
AB (12- 30cm): Mu xm nu hi vng (10 YR 6/4 M); m; tht nng- tht pha st (clay
loam); rt t l hng; cu trc cc trung bnh; cht; chuyn lp r.
B (30- 70cm): Xm nu nht (m: 10 YR 6/2 M); t tht nng- tht pha st (clay loam);
gly trung bnh; c nhng vt r st nh 10 YR 4/4; chuyn lp t ngt.
C (70- 120 cm): Mu xm (10 YR 6/2 M); t; tht nh- tht pha ct (sandy loam); c
nhiu vy mica nh ng nh; ti.
Phu din s 23 ly ti x Din ng, huyn Din Khnh, tnh Khnh Ha. t
trng chui NS 3,5- 4,0 tn/ ha/ v.
c im phn tng
A (0-24cm): Mu nu nht (10 YR 6/4 M); m; st (clay); t l hng b; cu trc cc
trung bnh; cht chuyn lp t t.
A (24- 53cm): Mu nu nht (10 YR 6/4 M); m; st (clay); cu trc cc trung bnh;
cht chuyn lp t t.
A (53- 100cm): Mu nu nht (10 YR 7/3 M); m; st (clay) cu trc cc trung bnh
cht, gly yu.
Phu din 263 CB.TG ly ti x H M Bc, huyn Ci B, tnh Tin Giang.
Trng 2 v la (La ng Xun v H Thu).
c im phn tng
A (0- 18cm): Mu xm en (10 YR 5/2 M); m, st (clay); cu trc cc trung bnh; tng;
t cht, c t l hng nh; gly yu; chuyn lp r v mu sc.
Bg1 (18- 40cm): Mu xm nu (10 YR 6/3 M); m; st (clay); cu trc cc trung bnh;
gly yu; chuyn lp r v mu sc.
Bg2 (40- 60cm): Mu nu vng (10 YR 6/6 M); m; st (clay); c ln nhiu st mu
trng (10 YR 8/1 M); dnh, do; gly trung bnh; chuyn lp r v mu sc.
BC (60- 95cm): Mu xm nu (10 YR 6/2 M); m; st (clay); t cht; do; gly trung
bnh; chuyn lp r v mu sc.
Cg (95- 125cm): Mu nu vng (10 YR 7/4 M); nho; st (clay); ln t vt hu c mu
en (10 YR 4/1 M) ri rc; cht; gly mnh.

S PD

su (cm)

NB10

0- 12
12- 30
30- 70

Kt qu phn tch t ph sa chua

CEC
pH
OC
(ll/100g
(%)
t)
H2O
KCl
5,15
4,25
1,30
10,94
5,35
4,76
0,76
7,75
4,80
4,05
0,73
8,10

Cation trao i
(ll/100g t)
Ca2+
Mg2+
5,50
0,90
5,30
0,50
4,70
1,20

70- 120

4,05

3,55

0,48

9,44

3,80

1,70

23

0- 24
24- 53
53- 110

4,50
4,60
4,10

3,77
3,70
3,61

2,06
1,03
0,86

14,00
18,00
19,00

2,30
1,60
0,80

2,20
2,80
2,90

263
CB.TG

0- 18
18- 40
40- 60
60- 95
95- 125

4,40
4,80
4,70
4,50
4,50

4,10
4,20
4,00
3,90
3,90

5,16
6,19
6,40
5,33
4,64

12,0
11,0
10,0
13,0
12,0

8,40
7,20
8,50
8,10
9,90

4,10
4,90
4,90
5,50
6,30

S PD

su
(cm)
0- 12
12- 30

NB.10
30- 70
70- 120
0- 24
PD.23

24- 53
53- 110

Hm lng cc cht
D tiu
Tng s
(ll/100g
(%)
t)
N P2O5 K2O P2O5 K2O
0,1
0,05
0,85 10,0 15,0
1
0,0
0,09 1,71 7,5
7,5
7
0,0
0,03 1,16 5,0
11,5
6
0,0
0,03 0,79 10,0 11,5
5
0,1
1
0,0
8
0,0
8

T l (%) cc cp ht
BS
(%)

<0,002

0,002
- 0,05

0,052,0

32,0

26,0

42,0

45,0

33,0

39,0

28,0

42,0

36,0

40,0

24,0

40,0

14,0

13,0

73,0

35,0

0,10

0,03

11,8

12,3

52,6

22,0

25,4

40,0

0,09

0,02

16,1

6,00

52,6

18,0

29,4

42,0

0,08

0,02

9,9

4,85

50,6

18,0

31,4

38,0

0,2
0,05 0,59 4,95 10,0
63,4
5,2
31,5 48,0
2
0,2
18- 40
0,04 0,58 4,58 8,00
49,4
19,3
31,3 48,0
8
263
0,3
40- 60
0,04 0,59 5,21 9,00
53,3
19,3
27,4 45,0
CB.TG
1
0,2
60- 95
0,06 0,58 5,58 12,0
49,4
19,2
31,4 42,0
1
0,1
95- 125
0,06 0,61 4,58 11,0
57,3
19,3
23,4 40,0
4
t ph sa chua l loi t chim din tch ln trong nhm t ph sa (c bit
ph sa vng Duyn Hi, Trung B). t c s dng cho canh tc rt a dng t trng
cc loi hoa mu, la v cc loi cy cng nghip ngn ngy.
Nhng vng c xy dng h thng thy li tt, ch ng m bo ti tiu
v thm canh cho nng sut cy trng v hiu qu s dng t cng rt cao. Tuy nhin khi
s dng t ph sa chua cn lu nng cao hm lng hu c v gim dn mc chua
0- 18

ca t, cn tng cng thm canh phn bn v s dng cn i dinh dng cho cy

trng, bi v loi t ny cc nguyn t N, P, K thng b mt cn i. Nhng ni t
canh tc chuyn mu hoc la- mu cn p dng cc cng thc lun canh vi cc loi cy
h u ci thin ph t.
d. t ph sa c tng m r (Cambic Fluvisols - FLb)
Din tch v phn b: thng k khng y c khong my chc ngn ha, phn
b cc vng c a hnh hi cao hoc cao, v tr xa sng trn ton vng ng bng.
Gp hu ht cc vng t ph sa nhng nhiu nht ng bng sng Cu Long. c
im chung ca n v t ny l tng mt c phn ng chua mnh, cc tng bn di t
chua hn. Hm lng cht hu c trong t t trung bnh n giu, t c hm lng
m t trung bnh n kh, kali trung bnh, song phn ln ln trong t mc ngho
n rt ngho c v hm lng tng s ln d tiu.
c im hnh thi mt s phu din in hnh:
Phu din VN 36 ly ti x Thi Thnh, huyn Mn, tnh Cn Th. a hnh
bng phng, dc 0- 30. Cy trng la. Hin ang trng la. t ph sa c tng m r
(Cambic Fluvisols):
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 10cm): Xm hi (m: 2,5YR 4/1,5; kh:2,5Y 6/2); st;
t; trn mt nho, di cng hn; c nhiu vt nu vng r st
theo r la; pha di c nhiu k nt vt nu vng r st; rt nhiu
r la; xc rm r vi v t vt en xc hu c; chuyn lp t t.
AB (10- 35cm): en hi nu (m: 5Y 2/2; kh: 5Y 6/2); st; t;
do; dnh; hi cht; pha trn c cc vt nu vng r st; pha di
c t st trng vng; c cc lm m nh mu en chuyn lp r.
Bw1 (35-80cm): Vng cam xn (m: 10YR 5/5; kh: 10YR 7/1);
st; t; hi cht; mn; gia tng c nhiu kt von (khong 5%)
mu nu c kch thc khc nhau, cng, v khi bp; pha di
t v mm hn; chuyn lp t t.
Bw2 (55- 95cm): Nu (m: 7,5YR 4/6; kh:7,5YR 5/6); xen t vt
nu tm sng theo k nt; st; m; do; hi cht; pha di tng c
cc cm ht kt von mu en nu; chuyn lp r.
BC1 (80- 130cm): Xm hi (m: 2,5Y 4/1; kh: 2,5Y 6/2); st;
t; c cc m vt mu vng r st; kt von mm khng cht d
to tng; chuyn lp t t.
Cr (130-160cm): Xm hi (m: 2,5Y 4/1,5; kh: 2,5Y 6/1); st;
t; mm; khng cht d v theo tng; c t m nu vng r st.

Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm)3

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 10
10- 35
35- 80
80- 130
130-160

0,79
1,07
1,10
0,94
0,81

2,41
2,49
2,59
2,58
2,53

68,7
49,0
51,3
53,3
60,9

41,0
28,0
30,8
30,0
26,0

su
(cm)
0- 10
10- 35
35- 80
80- 130
130-160
su
(cm)
0- 10
10- 35
35- 80
80- 130
130-160

Hm lng tng s (%)

OC

P2O5

K2O

2,64
1,55
0,78
0,66
0,89

0,12
0,11
0,08
0,07
0,05

0,09
0,06
0,05
0,07
0,09

1,99
1,99
2,02
2,10
2,10

Thnh phn cp ht %
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
0,2
10,8
26,8
62,3
0,2
10,5
21,6
67,7
1,2
9,8
37,2
51,8
0,2
12,5
31,6
55,7
1,2
9,7
32,6
56,5

Hm lng d
tiu (mg/100g)
P2O5
2,17
0,67
0,35
0,81
3,83

K2O
7,23
6,03
8,44
9,64
46,87

Cation trao i, cmol(+)/kg t

Ca
Mg2+
K+
Na+
Tng
6,45
3,91
0,15
0,28
10,79
7,95
8,07
0,12
0,51
16,65
5,86
8,81
0,17
0,56
15,40
4,29
8,34
0,20
0,82
13,65
4,46
9,93
0,35
1,24
16,16
2+

chua
(cmol(+)/kg)
Trao Tim
i
tng
1,66
10,89
1,25
9,15
0,08
3,48
0,12
4,02
0,31
5,21

CEC, cmol(+)/kg
t
St
17,20
24,03
18,72
21,40
18,56
23,80
18,16
21,90
19,20
22,84

pH
H2O KCl
4,7
5,4
5,6
5,3
6,1

4,2
5,2
5,3
5,1
5,5

BS (%)
62,7
88,9
82,9
75,2
84,2

i vi t ph sa c tng m r khi s dng t cn lu n vn cung cp

nc ti v ma kh hn ch qu trnh hnh thnh loang l v kt von trong t.
Cn cung cp v cn i cc cht dinh dng N, P, K cho cy trng. Trong cc yu
t dinh dng cung cp cho cy trng cn c bit ch ti vic duy tr hu c v yu
t ln l yu t dinh dng hn ch cc n v t ny.
5. Nhm t Gly (GL) v than bn (T)
Theo phn loi t pht sinh ca Vit Nam nm 1976, nhm t ny c tn gi
chung l nhm t ly v t than bn. Sau khi p dng h thng phn loi t ca
FAO-UNESCO; WRB (t l 1/1000.000) chng c tch ra thnh hai nhm t gly
v t than bn, trong nhm t gly gm c 2 n v l t gly chua v t ly cn
nhm t than bn c tch ring.
5.1. t Gly (GL)- Gleysols
a. Din tch v phn b: khong 450 nghn ha. Trn bn phn vng sinh thi ng
bng sng Hng, loi t ny c tp trung ch yu cc khu vc thp trng nht ca
ng bng thuc cc tnh Ninh Bnh (Hoa L), phn b ri rc xen vi cc ri t khc
thuc cc tnh H Ni (Sc Sn), Vnh Ph (M Linh, Vnh Lc), Bc Giang (Yn

Dng, Yn Phong, Lc Nam...), H Ty (Thanh Oai), Hi Dng (Ninh Thanh, Nam

Thanh), Hi Phng (Thy Nguyn, Tin Lng). Mt s din tch ri rc khc min
ng Nam B... t c hnh thnh nhng ni thp trng, ng nc hoc c mc
nc ngm nng gn st mt t.
b. iu kin v trnh hnh thnh, c im t
t gly l t c hnh thnh t nhng vt liu khng gn kt, tr cc vt liu
trm tch c cc c tnh ph sa. Nhng ni c biu hin c tnh gly mnh su t
0- 50cm do t b ngp nc lin tc, cc ht ph sa mn lng ng trn tng t mt b
phn tn mnh to thnh mt lp bn nho. Di tng bn nho l tng gly, b cht, st
xm xanh c cha nhiu cht kh c, hnh thi phu din t ng nc khc vi cc
loi t ph sa khc: t trn xung l tng bn nho mu xm en tip n l tng gly
c cha nhiu sn phm hu c bn phn gii v cc cht kh nn c mi hi tanh.
C th nhn thy r do qu d tha nc v iu kin phn hy ym kh l
nguyn nhn chnh to nn loi t Gly. y cng chnh l l do loi t ny khng th
trng c cc loi cy no khc ngoi la nu khng c bin php ci to t. c
im hnh thi phu din in hnh c th hin nh sau:
Phu din VN 60 ly ti x Lin Chu, huyn Thanh Oai, tnh H Ty. a hnh
bng phng, dc 0- 30. Cy trng l la. Tn t gly c nh hng ph sa (Fluvic
gleysols):
Hnh thi PD

c im phn tng
Ap (0- 20 cm): nu ti (m: 7,5YR 4/3; Kh: 7,5YR 6/3);
tht; hi m; c nhiu r la; xp; c nhiu k h; pha di hi
cht c nhiu vt en ca xc rm r; chuyn lp t t
AB (20-40cm): nu nht (m: 7,5YR 4/4; Kh: 7,5YR 6/2);
tht pha st; m pha trn c t vt en ca xc hu c; xen ln
cc ht kt von mu nu vng nht; pha di c vt vng nu
t; mm ln t st xm xanh; gly trung bnh; chuyn lp r.
Bg1 (40-80cm): xm xm (m: 2,5Y 5/2; Kh: 2,5Y 6/2); st;
m; gia tng c nhiu vt en nh; cc kt von mu vng
xm kch thc 2- 5mm; pha di c ln t ct mn; gly
mnh; chuyn lp r.
Bg2 (80- 110 cm): xm xm hi ti (m: 10Y 3/1; Kh: 2,5Y
6/2); st pha ct; hi t; pha trn c lp ct mn mu xm nu
ti; c ch to thnh phin ngang; pha di c t vt en hu
c (b thc vt mu nu xm ang phn hy); gly mnh;
chuyn lp t t.
BC (110-150 cm): nu xm (m: 10YR 3/3; Kh: 10YR 6/2);
st ct pha; m; nhanh i mu; pha trn c t vt ct mm;
pha di c nhiu vt xc hu c phn hy, c ch cn xc
b thc vt mu nu xm ang phn hy.
Tnh cht l, ha hc c bn ca phu din

su
(cm)

Dung
trng
(g/cm3)

T
trng

xp
(%)

m
(%)

0- 20

0,74

2,63

72,0

42,4

T l % cc cp ht
0,20,022,0- 0,2
< 0,002
0,02
0,002
mm
mm
mm
mm
0,2
6,2
46,4
47,2

20- 40
40- 80
80- 110
110-150

1,16
1,27
1,05
1,07

2,63
2,67
2,59
2,64

56,1
52,6
59,4
59,4

30,5
28,0
34,9
35,6

0,5
0,0
0,9
0,0

Hm lng tng s (%)

Hm lng d
tiu (mg/100g)

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

0- 20
20- 40
40- 80
80- 110
110-150

1,97
1,70
1,40
3,16
3,30

0,27
0,20
0,16
0,13
0,11

0,05
0,03
0,02
0,02
0,04

1,58
1,75
1,23
0,84
1,12

12,87
5,65
0,50
3,99
12,21

9,03
9,03
9,03
9,03
7,53

su
(cm)
0- 20
20- 40
40- 80
80- 110
110-150

Cation trao i (ll/ 100g t)

Ca
Mg++
K+
Na+
Tng
5,12
1,00
0,19
0,15
6,46
6,09
0,86
0,19
0,24
7,38
3,96
1,00
0,19
0,21
5,36
3,64
0,91
0,19
0,18
4,92
4,18
0,92
0,16
0,22
5,48

su
(cm)

++

31,4
16,8
49,5
44,6

36,8
40,2
26,7
37,4

chua
(ll/ 100g t)
Trao Tim
i
tng
1,12
2,48
0,16
0,72
0,40
1,25
0,32
1,12
0,64
1,12

31,3
43,0
22,9
18,0
pH

H2O

KCl

5,6
6,0
5,8
5,7
5,5

5,0
5,6
5,0
5,1
5,1

CEC (ll/ 100g t)

t
St
16,0
20,5
11,6
19,7
10,0
18,3
11,2
20,1
12,4
20,6

BS %
40,4
63,6
53,6
43,9
44,2

Tnh cht vt l: thnh phn c gii (TPCG) ca t ch yu l tht nng n st,

t l limon v st thng chim >80% cp ht c gii.
Kt cu t tng mt km hoc khng c v khi ngp nc l lp bn nho, t
b phn tn mnh, canh tc kh khn. Khi nc rt ht lp t mt kh b cht cng, nt
n, r cy pht trin kh. Nhn chung t b ym kh mnh, kh thot nc, bt li cho
sinh trng ca cc loi cy trng.
Tnh cht ha hc: do iu kin ym kh nn qu trnh kh chim u th, xc
hu c tch ly cao dng bn phn gii nn tuy hm lng cht hu c v mn kh
n giu (OC: 2- 4%) nhng cht lng mn km (ch yu l mn th, axit fulvic > axit
humic); t l N kh cao (>0,2%) iu ny chng t t c ph tim tng kh. Hin
tng ngp nc lin tc v qu trnh phn gii cht hu c trong iu kin ym kh
sinh ra cc axit hu c lm t chua (pHKCl: 4,2- 5,5); ngho cc cation Ca2+, Mg2+ v
cc nguyn t vi lng. c bit trong t ny hm lng ln tng s v d tiu ngho
n rt ngho (P2O5% <0,06%) v ln d tiu (P2O5 DT < 10mg/100g t); kali tng s
cao (K2O%: 1.5- 2,0%) gy nn hin tng mt cn i nghim trng v N, P, K trong
t, lm nh hng n vic cung cp dinh dng cho cy trng, lm cho la d b su
bnh v phm cht ht go km. C th nhn nh ln l mt yu t hn ch nng sut
ng ch trong s dng v thm canh t trng. t ngho nguyn t vi lng hn t
ph sa sng Hng.
Qu trnh kh chim u th trong t cng l nguyn nhn t cha kh nhiu
cc cht kh gy c hi cho cy trng, lm thi r la, gim kh nng chng chu bnh
ca cy v t khng gii phng c cc cht dinh dng theo qu trnh khong ha
cung cp cho cy trng. t ly l loi t xu (mt trong 5 loi t c vn cn ci
to nc ta).

c. Hng ci to v s dng t gly

- Ci to t bng thy li
Ngay t nhng ngy u sau khi ginh c nn c lp, ng v Nh nc ta
ch trng bt tay ngay vo chng trnh ci to t "thp trng" ngp nc vng
ng bng sng Hng, c bit l vng trng ng ca Nam H v Ninh Bnh, ch yu
bng bin php thy li ha "nghing ng nc ra sng". Mt mng li thy li
tiu thot nc (knh mng v b vng b tha) cng cc cng trnh trm bm tiu
thot nc c xy dng kh hon chnh trn mt din tch rng ca vng t
chim trng. Cho n nay tiu vng sinh thi t trng ca ng bng sng Hng c
bn c ci to, din tch t ngp ng, ly tht phn ln c ci to, to ra nhng
cnh ng thm canh la nng sut cao v cc cnh ng c th trng cy hoa mu v
ng khng khc g so vi cc vng t ph sa ph nhiu khc ca ng bng.
- Ci to t bng bin php canh tc
i vi nhng vng t trng ci to bng thy li c kh nng tiu thot
nc th cn tip tc ci to bng bin php canh tc nh cy ba, phi i, lm c sc
bn, xi xo khc phc tnh trng ym kh, kh cc cht gy c hi v ci thn cc
cht d tiu trong t. Mt s din tch t sau khi thot nc tt c th trng tng v
ng xun ngoi hai v la va tng thu nhp cho nng h va ci thin lm cho t ti
xp, thong kh.
- Ci to bng phn bn
Hon thin ch phn bn cho vng t trng l mt vic cng rt quan trng,
da vo c im l ha tnh ca vng t trng, ch tp trung bn vi kh chua v
ln l nhng yu t hn ch ca t bn cnh vic cung cp cn i vi m v kali.
Nhng chn t ly tht v rt ngho silic lm cho la thng b bnh "la von" d b
sm nn cn ch bin php cy vn ra, bn thm tru, tng lng phn ln cho t
cn bng hm lng dinh dng. a s cc chn t trng ng cng rt ngho cc
nguyn t vi lng nn cn b sung thm phn vi lng theo nhu cu ca tng loi cy
trng cho thch hp.
5.2. t ly (Glu)- Umbric Gleysols (GLu)
Din tch v phn b. Loi t ny c din tch hn 43.000 ha, phn b tp trung
nhiu nht khu IV c. t thng b ngp, ng quanh nm nn trong phu din t
khng c tng A, t khng c cu trc v gy mnh xy ra trn ton phu din.
t ly thng rt giu hu c v mn (OM% thng t 3- 4%), tuy nhin y
ch yu l dng mn th do cc xc sinh vt thy sinh tch ng v phn hy v do qu
trnh khong ha din ra rt chm y. t c phn ng rt chua (pHKCl < 4,4). Trong
t c cha nhiu cc cht kh nh Fe2+, H2S...t ngho n rt ngho ln v kali.
V s dng, trc kia ni y tng l mt tiu vng sinh thi nng nghip v
cng n iu, ngho nn, ngay c cy la cng ch t c nng sut thp v bp
bnh v ma kh (v la chim) cn v ma ma th nc ngp trng ng thng
c gi l: "t chim kh ma thi". Bin php ci to i vi t ly ch yu l tiu
nc, bn vi, phn ln nung chy, kali. Nhng ni ci to thy li kh khn nn
chuyn hng kt hp la- c, la- vt hoc chuyn nui trng thy sn.
5.3. t than bn
t than bn c hnh thnh do xc cc loi thc vt (ch yu l thc vt thy
sinh) tch ly li iu kin ngp nc, c qu trnh kh hon ton chim u th to
nn. Din tch t than bn ta khng ln khong 35.000 ha, tp trung nhiu nht
vng U Minh (C Mau v Kin Giang) ngoi ra t than bn cn phn b ri rc mt
s vng trung du i ni. Mt s khe ni hoc i vng trung du Bc B thuc cc

tnh Ph Th, Ha Bnh, H Ty... do nm ni c mc nc ngm nng, xc cc loi

thc vt c ra tri t trn cao xung kt hp vi cc loi thc vt thy sinh mc ti
ch c tch ly trong sut thi gian di to nn cc tng than bn c dy mng
khc nhau. ng bng Nam B khu vc rng U Minh l vng c tng than bn in
hnh ca nc ta, t than bn y c hnh thnh do xc cc loi thc vt thy sinh
v cy rng tch ly li rt dy nhiu ch dy t 1- 2m. t than bn phn tim tng
chim mt din tch ng k vng ng bng sng Cu Long (U minh, Kin Giang,
Minh Hi). N c hnh thnh ni a hnh thp, trng c thc vt pht trin mnh
sau khi cht i chng tch ly thnh cc lp xc thc vt dy c khi hng mt
c im chung ca hnh thi phu din t than bn t trn xung di nh
sau:
- Trn mt c lp xc thc vt bn phn gii mu nu en, ti xp.
- Lp than bn mu en c ln xc thc vt, phn tim tng hoc phn hot
ng.
- Tng st tch ly phn tim tng.
Hm lng cacbon trong than bn kh cao, phn ln trn 20%. Hm lng m
tng s thay i ty theo cht lng ca than bn, trung bnh 0,2- 0,8% c khi > 1% ln
tng s ngho <0,05%.
t than bn thng c ngi ta khai thc ch bin lm cht t, phn hu
c hoc phn VSV bn cho cy trng ci to cc loi t xu ngho hu c. Nhng ni
than bn su di 25- 30 cm cng c th trng la, ln lung trng rau, sn, da,
da hu... Than bn di rng trm cn l ni d tr nc ngt v phc v i sng
ca nhn dn trong mt vng kh rng.
Trong mt s nm gn y nn chy rng thiu tri v lm thu hp din tch
t than bn vng U minh rt nhiu, sau khi than bn b chy mt t v nc ngm
b h thp, hin tng bc phn din ra mnh m lm t khng s dng vo canh tc
c. Khi s dng t than bn cn ht sc lu bo v chng chy v ma kh hng
nm.
Cu hi n tp
Hy trnh by phn b, c im cc qu trnh hnh thnh t, mt s tnh cht
vt l, ha hc chnh, hng s dng ci to v bo v ca cc n v t:
t ct bin (Haplic Arenosols);

t mn trung bnh v t (Molli Salic Fluvisols);

t phn (Thionic Fluvisols);

t ph sa trung tnh t chua (Eutric Fluvisols);

t ph sa chua (Dystric Fluvisols);

t gly (Gleysols).