31830614 Cẩm nang sức khỏe gia đinh

4
CM NANG

SC KHE GIA NH

Nguyen Mnh Ten
bicn soan

Nhng b quyt n gin bo v sc khe cho chnh bn v
nhng ngi thn trong gia nh

S
Li no i au

Cuon sacb nay Juoc bicn soan tu mot so tu /icu trong cac
tap cbi y boc bang Anb ngu noi ticng o nuoc ngoai. Cbung
toi kbong co tbam oong trnb bay Jay Ju nbung oan Jc oc
suc kboc cbo moi nguoi, o tbc o Jay boan toan kbong co
nbung /oi kbuycn bay kicn tbuc mang tinb cacb cbuycn sau
trong y boc. oc gia cbl co tbc tm tbay trong tap sacb nay
nbung kicn tbuc toi tbicu nbung oo cung quan trong oa bo
icb, Janb cbo bat cu ai trong Jai Ja so quan cbung nban
Jan /ao Jong.
Nbung oan Jc Juoc trnb bay trong sacb /uon co gang
tuan tbu cac ticu cbi Jat ra kbi bicn soan. o /a. tbict tbuc
trong Joi song bang ngay, Jc Joc Jc bicu oa Jc tbuc banb.
Hy oong /a tap sacb sc mang nbicu nicm oui Jcn cbo moi
gia Jnb, boi o suc kboc bao gio cung /a ycu to Jau ticn can
Jcn Jc co mot gia Jnb banb pbuc.

SOAN CIA
Nguyen Mnh Ten
Cam nang soc kboc gia dnb
6
Cam Ianb va cam com
7
1. CAM LANH VA CAM CUM
a. Kien thc chung
Hang nam, da so frong chung fa dou mac phaI f nhaf Ia
mof doI Ian cam Ianh, cho du co ap dung nhung IoI khuyon
raf dung dan, chang han nhu Ia uong nhIou nuoc cam, chanh;
an mac du am khI dI ra ngoaI Iuc froI Ianh...
Chung cam Ianh fhong fhuong Ia mof fhuc fo f nguoI
franh khoI, nhung nhIou nguoI IaI khong bIof phaI Iam g
khI ban fhan ho hoac con caI bj cam Ianh.
Iou fruoc fIon va quan frong hon hof Ia ban phaI co du
kIon fhuc fhong fhuong nhaf do xac djnh xom co dung Ia
mof fruong hop cam Ianh, hay bonh cum |cung goI Ia cam
cum), hoac mof fruong hop dj ung cua co fho. Mof vaI frIou
chung nhung khong phaI Ia faf ca cua nhung fruong hop
nay fuong fu nhu nhau. an co fho dua vao bang fong hop
cac frIou chung ngay duoI day do xac djnh, phan bIof duoc
cac fruong hop khac nhau nay. Iou quan frong Ia: mof
frong cac frIou chung co fho co o faf ca cac fruong hop,
nhung kof hop nhIou frIou chung so gIup ban phan bIof duoc
chung. Iay v du nhu, ban bj chay muI nuoc. TrIou chung
nay duoc nhan fhay o ca 3 fruong hop. Nhung kom fhoo do,
ban con bj sof cao nua. Nhu vay, co fho IoaI fru kha nang bj
dj ung. Thom nua, ban con haf hoI nhIou, mof frIou chung
khong co o bonh cum. Nhu vay, co fho dI don kof Iuan do Ia
chung cam Ianh fhong fhuong.
8
ANC TONC HOP CAC TRI! CH!NC NH

Treu chung
TR!ONC HOP
Cum Cum lunh O{ ung
Sof cao tbuong co tblnb tboang kbo ng co
au dau tbuong xuycn tbuong xuycn tblnb tboang
Chay muI nuoc Joi kbi tbuong co tbuong xuycn
Ho khan tbuong co bicm kbi tblnb tboang
au hong tbuong co tbuong co kbo ng co
Haf hoI kbo ng co tbuong xuycn tbuong xuycn
Nhuc moI tbuong xuycn bicm kbi kbo ng co
Chong maf tbuong co bicm kbi kbo ng co
Khan gIo ng tbuong co bicm kbi kbo ng co
Ho co dam bicm kbi bicm kbi bicm kbi
Mof moI, you of tbuong co bicm kbi kbo ng co

Ca bonh cum va chung cam Ianh dou do dang Iay Ian fu
nguoI nay sang nguoI khac. KhI nguoI bonh ho, khac nho
hoac nhay muI, oi-rut duoc dua vao moI fruong va fon faI
frong do fu vaI gIo cho don vaI ngay. Mof nghjch Iy Ia,
nhung nguoI can fhan dung khan fay hoac khan gIay mof
cach Ijch fhIop, IaI Ia nhung nguoI co kha nang Iay bonh
nhIou nhaf. Nguyon nhan o day Ia, chaf Iong fu dom, nuoc
muI... fham qua khan va bam vao fay ho, sau do bam sang
baf cu vaf nao ho cham don, roI Iay sang nguoI khac. Thoo
cach nay, ban co fho mac bonh sau khI cam ong ngho dIon
fhoaI, cham vao ban phm may vI fnh, hoac fham ch baf
fay mof nguoI khoo manh nhung fruoc do vua baf fay voI
mof nguoI khac bj bonh. Trong khI do, fy Io Iay fruyon qua
khong kh do vao co fho ban Ia fhap hon nhIou so voI cach
Iay Ian fruc fIop nay. o do, cach khon ngoan nhaf Ia hay
han cho foI da vIoc fIop xuc cua ban voI nguoI khac frong
nhung fhoI gIan ma cac IoaI bonh nay dang Iay Ian nhIou.
Cam Ianb va cam com
9
Su Iay Ian cua bonh con dang so hon nua v nhIou nguoI
mang oi-rut bonh baf dau Iay Ian cho nguoI khac ngay ca
khI co fho ho chua fhuc su phaf bonh do nguoI khac co fho
bIof ma do phong. Hon fho nua, con co nhung nguoI mang
oi-rut bonh co fho Iay Ian ma ban fhan ho du suc do khang
do khong phaf sInh baf cu mof frIou chung bonh nao ca. o
nhung hIou bIof nay, ban co fho fhay rang vIoc fIom chung
ngua bonh, nou co fho, bao gIo cung Ia mof gIaI phap non
Iam.
onh cum nguy hIom hon chung cam Ianh raf nhIou, va
can co cach dIou frj, xu Iy bonh khac han. NguoI bonh
fhuong co cam gIac moI mof ru ruoI, co nhung con Ianh rung
mnh cho du nhIof do bon ngoaI khong Ianh Iam, cac co bap
dou nhuc moI, kho chju, sof cao dof ngof, chay muI nuoc,
nhuc dau va ho khan.
onh cum fhuong xuaf hIon fhoo mua va Iay Ian manh
frong mof gIaI doan nhaf djnh nao do. Tuy nhIon, nhung
nguoI gIa fron 65 fuoI hoac nhung nguoI mac bonh fIm, bonh
fIou duong, bonh fhan, hon suyon va cac bonh duong ho hap
khac co fho mac bonh cum baf cu Iuc nao. NgoaI ra, nhung
doI fuong vua ko nay cung bj do doa nhIou hon khI mac
bonh, non can su chu y dac bIof hon frong cham soc va dIou
frj.
Thong fhuong fh cac frIou chung bonh co fho qua dI
frong vong mof fuan hoac muoI ngay, nhung su suy you cua
co fho va cam gIac moI mof co fho koo daI nhIou fuan sau do.
Nhung fhong ko hIon nay cho bIof haI chung cam Ianh va
cam cum da Ia nguyon nhan Ion nhaf frong nhung nguyon
nhan fam nghI vIoc cua nguoI Ion va fam nghI hoc cua fro
con, cung nhu chIom fy Io so nguoI don kham bac sI nhIou
hon baf cu IoaI bonh nao khac.
10
Cho don nay, nguoI fa van chua bIof duoc mof phuong
fhuc chac chan, hIou qua nao do phong ngua su Iay Ian cua
cac bonh nay. Cac chuyon gIa van con franh caI nhau vo
vIoc IIou cac bonh nay Ian fruyon nhIou qua khong kh hay
qua fIop xuc fruc fIop. Hon fho nua, co hon 200 IoaI oi-rut
gay cam Ianh, non nguoI fa khong fho ngua hoac frj hof faf
ca nhung oi-rut nay. Hau hof cac IoaI oi-rut nay co fho song
bam fron bo maf cac vaf fho cung nhu can buf, Iy uong nuoc,
hoac ngay ca fron khan fam. Chnh v vay, rua fay sach
fhuong xuyon IaI Ia mof bIon phap don gIan nhung vo cung
hIou qua do gIam fhap kha nang Iay bonh cung nhu bj Iay
bonh.
NhIou chuyon gIa cung dang nghIon cuu vo anh huong cua
nhung dIou kIon cang fhang fam Iy Ion ho mIon nhIom cua
co fho. Nhung kof qua ban dau duong nhu cho fhay Ia cang
fhang vo fam Iy co fho Ia su gIan du, buc fuc hay Io Iang
qua do Iam gIam nhIou kha nang fu do khang cua co fho,
va v fho khIon nguoI fa do dang bj cam Ianh hoac cam cum.
Mof cau hoI daf ra Ia: KhI bj cam Ianh hoac cam cum, co
non fap fho duc nhu fhuong Io hay khong7 Trong mof so
fruong hop, vIoc co gang duy fr cac dong fac fho duc hoac
Iuyon fap fhan fho nhu fhuong Io so gIup ban vuof qua con
bonh nhanh hon, hoac fham ch cam fhay do chju hon ngay
sau buoI fap. Nhung frong mof so fruong hop khac, nhung co
gang nay IaI co fho Iam cho fnh hnh fro non nghIom frong
hon. Quyof djnh nhu fho nao Ia fuy vao fnh frang suc khoo
cua chnh ban. Cac chuyon gIa khuyon rang, non baf dau
buoI fap voI mof foc do cham raI bang mof nua foc do fhong
fhuong ma fhoI. Sau do chung 3 don 5 phuf, nou moI vIoc
dIon fIon bnh fhuong, ban co fho fIop fuc buoI fap cho don
hof. Nou co nhung frIou chung baf fhuong nhu chong maf
Cam Ianb va cam com
11
hoac dau dau, fof hon Ia ban non fam ngung ngay buoI fap
ay.
CuoI cung, non bIof Ia khong nhung hIon duoc bIof co don
hon 200 IoaI oi-rut gay cam Ianh, ma nhung oi-rut nay con
co mof kha nang fon faI va fhay doI raf nhanh chong frong
moI fruong song, non chung fa gan nhu khong fho su dung
fhuoc mon do fIou dIof hof, hoac ngan ngua co hIou qua su
Iay Ian cua chung. V vay, nhung g co fho Iam duoc va non
Iam Ia fhoo doI chnh xac va xu Iy dung cac frIou chung cua
bonh, mof khI ban hoac nguoI fhan frong gIa dnh da khong
may mac phaI, nhu mof so bIon phap so frnh bay duoI day.
b. Nhng ieu nen lam
1. !ong nhIou nuoc. Co fho fu 8 don 10 Iy moI ngay,
nhung khong dung cac IoaI nuoc co pha con. Tof nhaf Ia
nuoc Ioc, dung fhom nuoc cam, chanh. Cac fhuc uong nong
nhu fra, fra fhanh nhIof... dou fof hon Ia cac fhuc uong Ianh.
Tuy nhIon, dung kom nhIou IoaI do co fho uong cang nhIou
cang fof.
2. Khong huf fhuoc. Ngay khI ban bj cam Ianh, co fho
ban so phaI no Iuc hof muc do co fho do khang IaI va hoI
phuc nhanh, nhung vIoc huf fhuoc Iam suy you dI kha nang
do, va v fho koo daI fhoI gIan bonh. KhoI fhuoc Iam gIam
kha nang hap fhu duong kh cua cac fo bao frong phoI, va
con Iam nhIom ban cac ong dan khong kh, gay fro ngaI cho
qua frnh ho hap cua co fho.
3. Tranh vIoc so fay Ion maf, muI va mIong. Chung cam
Ianh Iay fruyon fu nguoI nay sang nguoI khac qua vIoc fIop
xuc fruc fIop, va so fay vao maf, muI hoac mIong so Iam
fang kha nang Iay Ian bonh qua nguoI khac do cac chaf nuoc
12
o do bam dnh vao fay ban. Va v fho, rua sach fay fhuong
xuyon cung gIup gIam dI kha nang Iay Ian bonh.
4. Chay muI nuoc Ia mof frIou chung fhong fhuong ma fof
nhaf Ia ban non chap nhan chju dung frong fhoI gIan bonh.
ung co dung baf cu IoaI fhuoc nao nham duf bo frIou chung
nay, v fhuc fo fh nhung co gang nhu vay Ia vo ch. Tof
nhaf Ia chuan bj khan fay hoac mof hop khan gIay frong
fam fay do fhuan fIon cho nhu cau vo sInh. Non bIof rang
vIoc chay muI nuoc Ia mof frong nhung co gang cua co fho
ban nham fong khu oi-rut gay bonh ra bon ngoaI. V vay,
hay do yon cho no fhuc hIon cong vIoc ay.
5. Thay v chay muI nuoc, ban cung co fho bj nghof muI.
Nou vay, co fho dung mof vaI IoaI fhuoc gIam sung huyof
muI do Iam fhong muI non dung nhung IoaI duoc ban rong
raI khong can foa bac sI. Thuong fh dung IoaI fhuoc nay so
gIup ban do ngu hon.
6. Cach doI pho fof nhaf voI nhung con sof cao frong fhoI
gIan bonh Ia co uong nhIou nuoc va nghI ngoI. Nhung con
sof cung Ia phan ung fch cuc fhong fhuong cua co fho khI
chong IaI cam Ianh. Tuy nhIon, sof cao co fho co haI cho co
fho, va ban non dung mof vaI IoaI fhuoc ha nhIof fhong
fhuong nao do, nhu Anacin hay Ty/cno/ chang han. Nou
fhan nhIof vuof qua 39
0
C Ia da can don su can fhIop cua bac
sI. NhIof do nay fro Ion Ia dau hIou co fho fang cao hon nua
va raf nguy hIom. Sof voI nhIof do khong qua cao nhung koo
daI IIon fuc frong chung 4 ngay hoac hon nua cung Ia dau
hIou can goI bac sI, v frIou chung nay cho fhay co fho day
khong han Ia mof con cam Ianh fhong fhuong.
7. Khong dung aspirin voI nhung nguoI fro fuoI khI bj sof
cao nou nhu nguoI bonh dang co bonh cum hoac bonh fhuy
dau. ung aspirin voI cac doI fuong nay so gIa fang kha
nang mac vao hoI chung Pcyc. HoI chung nay Ia mof frong
Cam Ianb va cam com
13
cac bonh hIom fhay, nhung IaI cuc ky nguy hIom, co fho co
nhung dI haI nghIom frong koo daI suof doI. Trong fruong
hop khong fho xac djnh ro Ia cam Ianh hay cam cum, hay su
dung acctaminopbcn do ha nhIof so an foan hon Ia dung
aspirin.
8. KhI ho co nhIou dom, non do Iuong dom nay fhoaf ra
ngoaI mof cach fu nhIon. Thaf ra, day cung Ia mof frong
nhung cach ma co fho dung do Iam sach dI nhung chaf ban
va chaf gay haI da fao ra frong phoI do anh huong cua bonh.
Cac IoaI fhuoc Iong dom
1
co fho co ch, dong fhoI co fho
uong nhIou nuoc nong, an fhuc an Ioang va nong nhu mof
baf chao gIaI cam fruyon fhong chang han. NhIof do nong
am so gIup cho cac chaf nhay bam fron fhanh cac ong dan
fro non do Iam sach hon. VIoc dung cac IoaI fhuoc chong ho
frong fruong hop nay Ia khong can fhIof va co haI. VIoc fam
xong hoI hoac fam nuoc nong cung Ia nhung bIon phap co
ch. Chu y mof dIou Ia, nou Iuong dom khac ra co mau xanh,
hoI nga vang va co muI hoI, ban non kham bac sI ngay. au
hIou nay cho fhay co fho day Ia mof fruong hop nhIom
frung, khong chI don fhuan Ia cam Ianh.
9. KhI ho hoac fho sau co cam gIac dau nhoI frong Iong
nguc, hoac hoI fho ngan, don dap, dou Ia nhung dau hIou
can don bac sI.
10. Nou ho khong co dom, fhuong goI Ia ho khan, co fho
dung fhuoc chong ho. ChI dung nhung IoaI pho bIon, duoc
ban rong raI khong can foa bac sI. Cac IoaI bIof duoc daf
fIon khong han da fhch hop, v chung can su chI djnh cua y
bac sI do franh nhung saI Iam khI su dung. Mof Io xI-ro ho
fhong fhuong doI khI da qua du roI. NgoaI ra, vIoc uong

1
Thuoc lam cho lng m trong co tr nen loang hn nen de a ra ben
ngoai.
14
nhIou nuoc hon cung gIup ban fhay do chju va bof kho raf
frong co hong.
11. TrIou chung dau hong fhuong co fho duoc gIam nho
bang cach uong nuoc nong hoac an fhuc an Ioang con nong.
Co fho dung fhom khan uof do gIu am frong dIou kIon fhoI
fIof qua kho nong. Cac IoaI fhuoc chong dau hong co fho
gIup gIu am frong co hong va v fho gIam bof cam gIac kho
chju mof cach dang ko. ung aspirin hoac acctaminopbcn
cung co fho gIam dau raf.
12. Can chu y Ia nhung IoI khuyon nhu fron co fho gIup
ban do chju hon frong khI chung cam Ianh dan qua dI. Tuy
nhIon, nhIou fruong hop nguoI bonh co su nham Ian faI haI
gIua frIou chung dau hong cua cam Ianh voI chung vIom
hong, Ia mof chung bonh phaI can don su can fhIop cua bac
sI voI phuong an dIou frj bang cac IoaI khang sInh. Tof nhaf
Ia non dI kham bac sI ngay khI fhay co mof frong nhung
dau hIou sau day:
ong mu frong cuong hong hoac o hach a-mI-dan. KhI
ha hong fhaf fo, ban co fho nhn fhay nhung bong mu nay
gIong nhu nhung dom vang hoac frang sau frong hong.
Tu bIof Ia fruoc do ban da co fIop xuc voI mof nguoI bj
vIom hong. oI v day Ia mof bonh do Iay Ian.
Co sof cao fu 39
0
C fro Ion.
Nhung vung da noI mun do baf fhuong kom fhoo voI
dau hong.
au fhaf nguc khI fho vao hoac frong con ho.
Ho ra mau.
Sof cao kom fhoo nhung con Ianh rung mnh va ho khac
ra dom dac sof.
Nhung con dau hong Ion don muc nghIom frong, baf
fhuong.
Cam Ianb va cam com
1S
NoI hach, khoI u o vj fr fruoc co hoac duoI cam frong
khI dang dau hong.
13. KhI ban bj nghof muI, ngoI fruoc mof noI nuoc nong
va cuI xuong do xong hoI Ion dau. Tuy nhIon, nou ban khong
co fhoI gIan do Iam vIoc nay, co fho chon mof gIaI phap
khac do fhuc hanh hon. Caf mof khoanh vaI fu mof ao so-mI
cu, nhung vao nuoc nong, vaf so dI roI quan mof vong quanh
dau, choang qua muI. NghIon cuu cho fhay gIaI phap nay
cung co hIou qua fuong duong nhu xong hoI nuoc nong. Iou
co IoI hon Ia frong khI fhuc hIon vIoc nay, ban van co fho
kom fhoo do doc sach hoac Iam mof vIoc nho.
14. Nou xac djnh khong phaI Ia cam Ianh, ma Ia bonh
cum, ban co fho fhuc hIon nhung IoI khuyon sau day:
ung fhom vI-fa-mIn C. Cac nghIon cuu cho fhay ham
Iuong vI-fa-mIn C cao frong co fho gIup gIam nho cac frIou
chung va ruf ngan fhoI gIan hoI phuc sau con bonh.
NghI ngoI nhIou, fham ch co fho ngu nhIou hon bnh
fhuong.
!ong nhIou nuoc, fof nhaf Ia nuoc Ioc, kom f nuoc cam
hoac nuoc chanh.
Khong dung fhuoc khang sInh, v cac IoaI fhuoc khang
sInh khong co kha nang dIof oi-rut gay bonh cum.
Tam nuoc nong.
ung fhuoc aspirin, acctaminopbcn hoac ibuprojcn co
fho gIup gIam nho cac frIou chung dau dau, nhuc moI...
Nhung khong dung aspirin cho fro con.
o gIam nho frIou chung dau hong, co fho dung nuoc
nong pha mof f maf ong. Mof so bac sI con khuyon hoa fan
mof vIon aspirin vao mof Iy nuoc nong do suc mIong. Co fho
dung nuoc nong pha muoI an cung fof.
Nuoc fra nong pha f maf ong co fho gIup ban bof
nghof muI. ung mof baf chao gIaI cam fruyon fhong con
16
hIou qua hon fho nua. Cac gIa vj nong, dac bIof Ia haf fIou,
cung co hIou qua fuong fu.
Cho do an uong fof fuy khong gIup day IuI con bonh,
nhung co fho gIup co fho du suc khoo do chju dung va do
khang voI bonh.
Nhung ap Iuc vo fam Iy, su Io Iang, buc fuc hay cang
fhang cung co fho Ia nguyon nhan Iam cho co fho ban do
dang nhIom bonh.
15. Trong nhung fruong hop ban khong fho phan bIof
chac chan gIua cac frIou chung dang mac phaI Ia cam Ianh
hay cam cum, fh quyof djnh fof nhaf van Ia dI kham bac sI
ngay.

ao dao
17
2. AU AU
a. Kien thc chung
au dau Ia fon goI raf chung chung. Co fho Ia mof cam
gIac chI hoI hoI kho chju frong dau, cho don nhung con dau
nhuc don quon froI quon daf, khung khIop don do ma sau
nay moI khI nho IaI fhoI cung du do Iam ban phaI fhay...
dau dau.
au dau xuaf hIon hau nhu o moI do fuoI, gIoI fnh, va no
ap don voI chung fa baf ngo khong can phaI co mof frIou
chung, dau hIou nao bao fruoc. RIong o Hoa Ky, nguoI fa da
fhong ko duoc co don hon 30 phan fram nguoI My phaI chju
dung nhung con dau dau hang nam. ay Ia mof frong so raf
f nhung chung bonh ma hau nhu baf cu aI frong chung fa
cung dou da fu mnh fraI qua f nhaf Ia mof vaI Ian.
o xu Iy fof khI dau dau, nhung kIon fhuc chung nhaf dau
fIon Ia phaI bIof phan bIof mof so cac fruong hop dau dau
khac nhau. Co f nhaf Ia 8 IoaI dau dau fhong fhuong va
khac bIof nhau can phan bIof khI xu Iy bonh.

1. au au do cang thang:
Ia hIon fuong dau dau fhuong mac phaI sau mof ngay
Iam vIoc qua cang fhang hoac gap qua nhIou chuyon buc
mnh. Nhung nguyon nhan fuong fu khac cung co fho Ia khI
mof may haf frong gIa dnh mo qua fo, va you cau van nho
IaI cua ban bj fu choI mof cach dang buc mnh, hoac cung co
fho Ia khI ban Iao sau vao cong vIoc va quon ca vIoc nghI
ngoI hoac fhu gIan dung Iuc.
IoaI dau dau nay Iam cho ban co cam gIac dau ca dau,
chu khong phaI chI mof phan nao do. oI khI nguoI fa mo fa
18
nhung con dau nay Ia gIong nhu co mof fang da nang do fu
fron dau xuong, hoac co mof vong daI bao quanh dau cu IIon
fuc sIof chaf IaI.
Con dau dau IoaI nay khI da xuaf hIon co fho koo daI don
mof vaI ngay, va cung co fho Iap IaI doI ba Ian frong mof
fuan hoac mof fhang. Trong khI dau dau, nhIou nguoI co
kom fhoo cam gIac buon non, nhung raf hIom khI fhuc su
xay ra vIoc non mua.
Tuy nhung nguoI dau dau IoaI nay cung co fho co cam
fuong Ia dang so Iam, nhung fhuc fo chung khong nghIom
frong may va f khI gay anh huong ngung fro don cong vIoc
fhuong ngay.

2. au na au:
Thong fhuong, nguoI bonh cam fhay dau o nua dau pha
fruoc, kom voI mof con dau fhInh fhoang nhoI Ion o mof bon
dau, gan fhaI duong. Ngay ca khI cam gIac dau duong nhu
Ian foa ra khap dau, nguoI bonh van cam fhay co nhung con
nhoI dau dou dan, don dap. au dau IoaI nay fhuong Ia dau
khung khIop, nhung f khI koo daI qua 2 ngay, va nhung con
dau nhu fho fhuong khong do IaI cam gIac dau don nao sau
khI duf. CIua haI con dau fhuong cung chang co frIou chung
g ro rof.
KhI con dau dau IoaI nay Ion cao cuc dIom, nguoI bonh co
fho nhn fhay fruoc maf mnh nhu co mof quang sang Ia bao
quanh cac vaf fho bnh fhuong. NguoI bonh co cam gIac
buon non va co fho non mua, raf nhay cam voI anh sang, va
doI khI cung co fho dI fIou chay nua.
ao dao
19
Mof so nghIon cuu gan day
1
con cho fhay chung dau nua
dau co IIon quan don cac fIou huyof cau
2
frong mau. Cac fIou
huyof cau nay bnh fhuong co chuc nang fao fhanh qua frnh
dong mau, chong IaI su maf mau cua co fho khI co nhung
vof caf ngoaI da. KhI nhung fIou huyof cau nay hoaf dong
khong bnh fhuong, chung fao fhanh nhung cuc mau dong
nho gay faf nghon frong Iuu fhong cua mau, va hau qua Ia
nhung con dau nua dau. oI voI nguyon nhan nay, mof gIaI
phap don gIan co fho gIup mang IaI hIou qua raf baf ngo: do
Ia cho nguoI bonh dung mof Iuong aspirin nho dou dan moI
ngay. Thoo gIaI fhch cua cac nha nghIon cuu, aspirin can
fhIop vao kha nang Iam dong mau cua cac fIou huyof cau
frong fruong hop nay, va v fho gIaI quyof duoc nhung con
dau nua dau. Tuy vay, cac nha nghIon cuu cung Iuu y Ia gIaI
phap nay hoan foan khong fhch hop voI cac bonh nhan co
van do vo bao fu.
ac sI Kcnnctb Wcaocr o Jobnson City, fIou bang
Tcnncsscc, Hoa Ky cung da do xuaf mof gIaI phap frj IIou
bang magncsium. Thoo ong, magncsium Iam gIan no cac
mach mau, nho do fang kha nang Iuu fhong cua mau, dong
fhoI con Iam gIam kha nang san sInh ra mof chaf goI Ia
tbromboxanc, von bj nghI ngo Ia fac nhan Iam gIa fang con
dau nua dau.

3. au au xoang:
Ia fruong hop dau dau do su fch fu cac chaf djch va ap
suaf cao o nhung hoc xoang bon frong so. V fho, nguoI bonh
cam fhay nhu co mof suc op raf cang bung ra fu bon frong

1
ang ke nhat la cuoc nghien cu ket hp cua Havard Medical School va
Womens Hospital. Cac nha nghien cu a tien hanh tren 22.000 ngi tnh
nguyen o tuoi t 40 en 64. Cuoc nghien cu nay keo dai trong 5 nam.
2
platelet
20
dau, duong nhu dau mnh sap no fung ra vay. NhIou bonh
nhan IoaI nay cam fhay raf cang o sau hoc maf, mof duong
ngang qua fran bon fron Iong may, hoac ngang qua muI va
ngay bon duoI maf. Co nguoI fham ch con co cam gIac day
nghof frong haI Io faI.
IoaI dau dau nay dac bIof Ia dau kjch IIof vao buoI sang
nhung do hon nhIou vao buoI chIou. No cung chju anh huong
cua fhoI fIof, fhuong Ia bj nang hon frong nhung dIou kIon
fhoI fIof Ianh va am uof.

4. au au khi oi:
Khong phaI aI cung co IoaI frIou chung nay. Mof so
fruong hop khI ban qua doI va phaI cho doI Iau chua duoc an,
ban dau dau. ay Ia mof dau hIou cua co fho doI hoI duoc
cung cap fhuc an.

5. au au do nong:
Ia fruong hop dau dau sau khI ban phaI o qua Iau duoI
anh nang gaf, hoac frong nhung dIou kIon nhIof do moI
fruong qua cao. au dau frong fruong hop nay chI Ia mof
phan ung raf fhong fhuong cua co fho doI voI moI fruong.

6. au au do dung thuoc:
Mof so IoaI fhuoc dIou frj bonh co fac dung phu gay dau
dau. NgoaI ra, kof hop dong fhoI cac IoaI fhuoc doI khI cung
co fac dung gay dau dau, cho du khI dung rIong moI IoaI
khong co fac dung do. ac bIof Ia uong ruou frong khI dung
fhuoc cung co fho phaf sInh dau dau ngoaI su fIon IIou cua
bac sI.

7. au au chuoi:
Truong hop dau dau nay kha dac bIof, khong nhu nhung
fruong hop dau dau fhong fhuong vua ko. Con dau don raf
ao dao
21
nhanh va koo daI chI frong chung 1 gIo dong ho. au du doI,
doI khI Iam nguoI bonh maf kha nang Iam vIoc, va con dau
fhuong o noI nhIou dIom nhu dInh dau, maf, co, maf va fhaI
duong.
Mac du con dau raf chong qua dI, nhung no cung nhanh
chong quay IaI, va fhuong Ia IIon fuc frong nhIou ngay.
IoaI dau dau nay fhuong gap o nam gIoI nhIou hon Ia phu
nu. NguoI bonh fhuong chju dung fung chuoI IIon fuc nhung
con dau frong nhIou ngay fIop, roI don gIaI doan fu nhIon
khoI han khong do IaI dau hIou khac fhuong nao, fhuong Ia
koo daI nhIou fuan Io, hoac fham ch Ia nhIou fhang. Sau do,
nhung con dau fro IaI, cung dof ngof nhu khI chung duf dI.
Chu ky nhung chuoI daI nhung con dau nhu vay cu Iap dI Iap
IaI khong cham duf.

8. au au do huyet ap cao:
Ia fruong hop dau dau mac phaI khI huyof ap fang Ion
qua cao. Su gIa fang ap Iuc mau frong dau fao ra con dau
dau.
b. Nhng ieu nen lam
Iou frj dau dau voI su fhoo doI, huong dan cua bac sI Ia
can fhIof. Tuy nhIon, mof so hIou bIof nhaf djnh so cho
phop ban co huong xu Iy dung dan va fu fIn hon khI doI maf
voI nhung con dau dau cua chnh mnh hoac cua nguoI fhan
frong gIa dnh. Tuy fhoo fruong hop dau dau nao frong
nhung fruong hop da ko fron, ban so co nhung IoI khuyon
khac nhau nhu duoI day.

22
1. au au do cang thang:
Iou Iy fuong nhaf Ia dop bo hoac franh xa moI nguyon
nhan gay cang fhang. Thaf khong may Ia frong fhuc fo fh
IoI khuyon nay doI khI khong fho nao fhuc hIon duoc. Trong
fruong hop do, non ap dung mof so nhung bIon phap Iam
gIam cang fhang nhu:
Hf fho sau va dom fu 1 don 10 fhoo hoI fho.
Vuon vaI va fhu gIan faf ca moI co bap frong mof Iuc.
I dao mof quang ngan o mof noI fhch hop nhu frong
cong vIon hoac mof daI Io fhoang rong nao do.
Chon ngho mof vaI khuc nhac nho, om dju frong mof
khong gIan fhch hop.
Thuc hIon mof so dong fac fho duc quon fhuoc fhuong
ngay do gIup fang Iuong mau Iuu fhong frong co fho va
dIou hoa hoI fho.
Tap ngoI fhIon hoac cau nguyon voI fam hon buong xa
faf ca moI Io Iang, buc fuc.

ung nhung ngon fay fu xoa nho haI bon fhaI duong va
fron fran. Iam nhu vay gIup gIa fang Iuong mau chay don
nhung vung nay va Iam gIam phan nao con dau.
Tranh khong nhaI koo cao-su. Cu dong IIon fuc cua cac
co ham so Iam fang fhom con dau dau cua ban.
ap khan nong Ion vaI va co do Iam gIan ra cac co o
nhung vung nay. ap khan nong Ion dau va fran cung co
hIou qua gIam dau nhaf djnh.
Trong fruong hop dap khan nong khong co hIou qua g,
ban co fho chuyon sang dung khan Ianh |hoac chuom nuoc
da) dap Ion dau, fran va co. Khong co mof quy fac chung,
ma dIou quan frong Ia fuy fhuoc vao phan ung cua chnh co
fho ban. oI khI ngoI fruoc quaf may voI foc do vua phaI
cung gIup gIam con dau.
ao dao
23
Nou con dau khong Ion don muc qua nghIom frong, ban
co fho fhuc hIon mof so dong fac fho duc fhong fhuong. Cac
baI Iuyon fap fhan fho fhuong gIup ban bof cang fhang hon,
dong fhoI gIup co fho fao ra mof Iuong ondorphIn mof IoaI
chaf gIam dau fu nhIon frong co fho gIup gIam nho con
dau. NgoaI ra, cac dong fac nay cung gIup gIa fang Iuong
mau Iuu fhong frong co fho, dac bIof Ia o phan dau va frong
so nao. Chnh Iuong mau fang fhom so gIup gIam nho phan
nao con dau.
Co do gIac ngu. Trong raf nhIou fruong hop, chI can
mof gIac ngu ngan cung du gIup ban hoI phuc IaI va fhoaf
han con dau dau. Tuy nhIon, cung khong non ngu qua Iau.
oI voI mof so nguoI, nam Iy fron gIuong ngu cung Ia mof
frong nhung nguyon nhan dan don dau dau.
Cac fhuoc gIam dau fhong fhuong nhu aspirin hoac
acctaminopbcn co fho dung duoc, nhung dung bao gIo dung
qua IIou an foan quy djnh, cho du con dau cua ban co du doI
don muc nao dI chang nua.
KIom fra fhj Iuc cua maf ban. Trong mof so fruong hop,
fhj Iuc kom Ia nguyon nhan gIan fIop dan don dau dau. Iy
do Ia v nguoI kom maf phaI fhuong xuyon nhuong maf Ion
hoac nhoo mof maf IaI do nhn cho ro. Nhung dong fac nay
Iau dan dan don con dau dau. Kham do dIou frj maf hoac su
dung mof IoaI knh doo maf fhch hop so ngan chan duoc
dIou nay.
au dau cung co fho co nguyon nhan fu cac van do o
ham rang. KhI ban kham rang, hay frnh bay voI nha sI vo
chung dau dau cua ban. Nou dung vay, dIou can Iam khong
phaI Ia frj con dau dau ma Ia gIaI quyof nhung van do noI
ham rang cua ban. Sau do, con dau dau so khong con nua.

24
2. Chng au na au:
Co nhIou nguyon nhan dan don IoaI dau dau nay. Iou
fruoc fIon Ia ban hay fhu xac djnh nguyon nhan ay. Co fho
Ia do mof IoaI fhuc an, hoac do mof dIou kIon, mof hoan
canh nao do. Cach fof nhaf do baf dau Iam vIoc nay Ia fhoo
doI chaf cho nhung fhuc an va ghI IaI Ijch Iam vIoc hang
ngay. KhI con dau nua dau boc phaf, ban co fho nhn IaI so
ghI chop cua mnh va fhay ro frong haI ngay fruoc do ban
da an nhung fhuc an g, da Iam nhung cong vIoc g, fIop xuc
nhu fho nao voI nhung aI... hoac baf cu fhong fIn nao khac
ma ban nghI Ia co fho da phan nao fac dong gay non con
dau dau cua ban. oI voI phu nu, can ghI nhan ca ngay baf
dau chu ky kInh nguyof hang fhang va ngay cham duf, boI
v su fhay doI ham Iuong cac noI fIof fo frong fhoI gIan co
kInh cung co fho Ia mof nguyon nhan quan frong dan don
dau nua dau. Sau nhIou con dau dau voI nhung fhong fIn
duoc ghI chop IaI nhu fho, ban co fho fu mnh fm ra mof
moI quan ho nao do gIua cac you fo duoc ghI chop voI con
dau dau cua ban, dua fron su Iap IaI cua chung. Nou ban du
may man do xac djnh dung duoc nhung you fo nao Ia nguyon
nhan, fh vIoc con IaI chI Ia franh chung dI ma fhoI. Trong
nhIou fruong hop fh phuong phap nay cung fo ra raf huu
hIou. Mof so fhuc an qua fhuc fo da chung fo co fho dan don
con dau nua dau nhu Ia fhuc uong co con hoac cafoIn, fhuc
an chua nhIou muoI... Tuy nhIon, phan ung fhuc su cua co
fho ban van Ia you fo quyof djnh cuoI cung.
Co do gIac ngu. Con dau nua dau fhuong hIom khI koo
daI qua 2 hoac 3 ngay, va frong fhoI gIan do, nhung gIac
ngu say co fho gIup nhanh chong fhoaf khoI con dau.
Tranh anh sang choI chang, nhaf Ia anh sang chIou
fruc fIop. Anh sang voI cuong do manh co fho Iam fang
fhom con dau nua dau. an co fho su dung don hoI mo frong
ao dao
2S
phong, va nou phaI dI ra ngoaI fh non mang knh maf, doI
mu rong vanh do cho duoc ca khuon maf.
Co gang gIu cho do an uong dIou do, dung bua. Nhung
bua an fhaf fhuong cung co fho Ia nguyon nhan Iam gIa
fang nhung con dau nua dau.
Mof so nguoI fhay gIam dau khI duoc dap khan nong
dap Ion dau, fran, co va vaI; mof so nguoI khac IaI chI fhay
do chju voI khan Ianh. Hay Iuu y bang kInh nghIom ban
fhan do bIof duoc co fho ban fhch hop voI IoaI nao. ac
bIof cung co mof so nguoI cam fhay do chju khI dung fhay
doI fuan fu ca haI IoaI khan nong va khan Ianh.
Thu dung mof frong cac IoaI fhuoc gIam dau fhong
fhuong nhu aspirin hoac acctaminopbcn. Tuy nhIon, voI
nhung con dau du doI, cac bac sI fhuong ko foa nhung IoaI
fhuoc manh hon nhIou. KhI dung nhung IoaI nay, phaI can
fhan fhoo saf huong dan cua bac sI. Non dung fhuoc ngay
khI con dau baf dau, cang som cang fof, do franh con dau co
fho phaf frIon Ion qua muc.
Nou con dau dau gay ra cac frIou chung khac nhu non
mua hoac dI fIou chay, non uong nhIou nuoc Ioc. Co fho
dung mof frong cac IoaI fhuoc fhong fhuong do ngan chan
cac frIou chung nay.

3. au au xoang:
Nam ngua hoac ngoI nga dau ra sau fron gho fua va
dap khan nong Ion maf, muI, go ma hoac fran, noI cam fhay
dang dau nhaf.
Tam xong hoI hoac fam nuoc nong.
!ong nhIou nuoc Ioc, cang nhIou cang fof fhoo muc do
ma ban cam fhay co fho duoc.

26
4. au au v oi:
Taf nhIon, ban nghI Ia so chang co g do noI o day, chI
vIoc ngoI vao ban an va moI chuyon so on. Tuy nhIon, van
co dIou can phaI Iuu y day. KhI dang co frIou chung dau
dau nghIa Ia da qua doI ban non franh dung ngay cac
mon co nhIou muoI hoac cac mon chIon, xao co nhIou dau.
Non an fruoc hof Ia mof f fraI cay hoac rau caI, uong mof f
fhuc uong co ga. Mof Iy cam vaf vao Iuc nay Ia raf fof. Hay
gIup co fho ban fro IaI frang fhaI bnh fhuong fruoc khI
buoc no phaI fIou hoa mof bua an qua co. Va fof hon nua,
nou ban da mof doI Ian co frIou chung dau dau IoaI nay,
dung bao gIo do bao fu phaI cho doI qua Iau mof Ian nua.

5. au au do nong:
Tm mof cho maf do franh anh nang. NghI ngoI, uong
mof Iy nuoc maf khong non qua Ianh va co fho mo quaf
may voI van foc vua phaI, cho don khI ban fhay co fho duoc
bnh fhuong fro IaI.
KhI phaI fIop fuc dI duoI anh nang, non doI mu rong
vanh do cho duoc ca khuon maf. Mac quan ao bang vaI nho
va rong raI, chon mau sang. Nou co fho, non co nhung
khoang fhoI gIan nghI ngoI xon ko va uong fhaf nhIou nuoc
do gIup co fho do dang duy fr fhan nhIof o muc do bnh
fhuong.

6. au au do dung thuoc:
Trnh bay voI bac sI da ko foa cho ban do xac djnh xom
co phaI con dau dau Ia do fac dung phu cua fhuoc hay khong,
va do nghj vIoc xom xof fhay doI mof IoaI fhuoc khac, hoac
cung co fho gIam IIou dung xuong mof muc an foan hon. Tuy
nhIon, fuyof doI khong duoc fu y doI fhuoc hoac fhay doI
IIou dung ma khong co y kIon cua bac sI.
ao dao
27
Nou ban muon dung mof IoaI fhuoc nao do khong do
bac sI ko foa, hay doc ky cac nhan fhuoc va phan ghI cac fac
dung phu, xom chung co fho ga y dau dau hay khong.
Khong uong ruou, bIa hoac cac IoaI fhuc uong co con
frong khI dang uong baf cu IoaI fhuoc frj bonh nao. Tac
dung kof hop cua ruou va fhuoc doI khI raf phuc fap chua
duoc cac bac sI fnh don, va mof frong cac fac dung phu
nguy hIom duoc dan don co fho Ia dau dau.
Khong dung baf cu IoaI fhuoc gay ao gIac nao duoc ban
Ion Iuf fron fhj fruong. Chung co fho gay ra nhung con dau
dau, fham ch hon mo hoac fu vong.
KhI ban phaI su dung dong fhoI nhIou IoaI fhuoc frj
bonh, hay can fhan. oI khI kof hop cua nhung IoaI fhuoc
nao do co fho gay ra con dau dau, frong khI fung IoaI rIong
ro fh khong co fac dung ay. Tof nhaf, nou phaI dIou frj
song song haI foa fhuoc, ban chI non nho mof bac sI ko foa
ma fhoI, do dam bao co su can nhac fhch hop khI dung
chung cac IoaI fhuoc voI nhau.
KhI dung fhuoc can chu y fhoo saf huong dan cua y bac
sI, hoac doc ky nhan hIou va cac huong dan ghI fron bao b
vo IIou Iuong va fhoI gIan dung fhuoc. ung qua IIou hoac
khong du IIou, cung nhu dung fhuoc khong dung fhoI gIan
quy djnh dou Ia nhung nguyon nhan co fho gay dau dau.
Iou quan frong hon nua khI dung fhuoc Ia phaI chu y don
han su dung |HS) cua fhuoc. Khong v baf cu Iy do nao ma
dung fhuoc da qua han.

7. au au chuoi:
a so fuyof doI frong nhung nguoI mac bonh dau dau
chuoI Ia nam gIoI co huf fhuoc Ia va uong nhIou ruou, bIa.
Cac nha khoa hoc hIon nay van cho rang fhuoc Ia va ruou Ia
nguyon nhan chnh gay ra nhung con dau dau IoaI nay. V
28
vay, dIou fruoc fIon phaI Iam nou muon gIam nho nhung con
dau nay Ia ngung huf fhuoc Ia va khong uong ruou bIa nua.
Nhung con dau dau IoaI nay fhuong dof ngof boc phaf
roI cham duf frong mof fhoI gIan qua ngan, non nhung IoaI
fhuoc gIam dau fhuong khong du fhoI gIan do fac dong. o
gIam dau fuc fhoI, co fho dung khan Ianh dap Ion fran hay
fron dInh dau. oI khI, khan Ianh khong fao duoc hIou qua
g, khI ay hay chuyon sang dung khan fham nuoc nong.
Nou chu ky cua nhung con dau Iap IaI va koo daI nhIou
nam, can kham bac sI chuyon khoa do co nhung can fhIop
fhch hop bang fhuoc.

8. au au do huyet ap cao:
Tranh nhung fhuc an co nhIou muoI, fhuc an chIon
bang dau, mo... Nhung fhuc an nay co fho Iam fang huyof
ap.
Nhung ap Iuc cang fhang vo fam Iy |Io Iang, buon buc,
gIan du...) cung Ia nguyon nhan gay fang huyof ap. V fho,
non phong ngua, franh dI nhung dIou kIon baf IoI co fho gay
cang fhang fam Iy. Nou ban dang o frong nhung dIou kIon
baf buoc phaI chju dung nhung ap Iuc fam Iy nao do, nhu
cong vIoc o so Iam hoac hoan canh roI ram frong gIa dnh
chang han, co fho ap dung mof so bIon phap gIam cang
fhang nhu: hf fho sau va fhoo doI hoI fho, ngho nhac nho,
dI dao frong cong vIon, fap ngoI fhIon hoac chu fam doc
kInh cau nguyon...
Nou ban dang co chI djnh dung fhuoc dIou frj cao huyof
ap, chu y dung fhuoc dung fhoo huong dan. !ong dou dan
cac Ian fhuoc frong ngay fhoo chI djnh, khong duoc bo sof,
cung nhu uong dung gIo, khong uong fhaf fhuong. an cung
non hoI fruoc y bac sI cua mnh vo nhung fac dung phu cua
fhuoc, v mof so IoaI fhuoc co fac dung phu gay dau dau.
ao dao
29
Iuu y don frong Iuong co fho. Nhung nguoI boo ph
fhuong raf kho kIom soaf duoc huyof ap. Nou ban fu fhay
mnh hoI map map, co fho gIam can doI chuf so fac dung
fof don vIoc ha huyof ap, va do do fhoaf duoc chung dau dau.
Tap fho duc buoI sang dou dan hoac fham gIa cac
chuong frnh ron Iuyon fhan fho so gIup on djnh duoc huyof
ap cua ban.
30
3. MAT NGU
a. Kien thc chung
Nou ban roI vao fruong hop nay, ban khong don noI Io IoI.
NhIou nguoI fron fho gIoI cung dang chju dung chung maf
ngu gan nhu fhuong xuyon. ChI rIong faI Hoa Ky, con so
nay da Ion don hang frIou nguoI. Thoo nhung fhong ko gan
day, chung 20 phan fram nguoI My hIon dang bj chung maf
ngu, va khoang 40 phan fram roI vao fruong hop raf kho do
gIac ngu IaI sau khI da fhuc gIac frong dom v mof Iy do nao
do.
Trong mof so fruong hop, maf ngu chI Ia mof frIou chung
gay kho chju fam fhoI, fhInh fhoang moI mac phaI. Nhung
frong nhIou fruong hop khac, maf ngu Ia mof con ac mong
koo daI, Iam nguoI bonh cam fhay fhuc su Io so, kInh khIop
boI nhung dom daI cho sang. Va khung khIop hon nua, fnh
frang maf ngu IaI koo daI khong bIof bao gIo moI cham duf.
KhI chung maf ngu chI xuaf hIon frong mof gIaI doan
ngan roI fu bIon maf, fa goI do Ia maf ngu fam fhoI.
1
Thong
fhuong fh chung maf ngu fam fhoI nay khong phaI fu
nhIon ma phaf sInh. Chung bao gIo cung co nhung nguyon
nhan nhaf djnh xuaf phaf fu dIou kIon sInh hoaf hang ngay
cua ban: cong vIoc kho khan moI nhan, bj sa fhaI khoI mof
cong vIoc da fu Iau on djnh, gap rac roI frong cuoc song vo
chong, mof dua con hu hong kho bao, mof quyof djnh vo huu
sap duoc dua ra, caI chof cua mof nguoI fhan you... NoI
chung Ia baf cu mof su kIon baf fhuong nao khIon ban phaI
chu fam Io Iang nhIou hon muc do fhong fhuong.

1
transient insomnia
Mat ngo
31
Nhung bIon dong fuong fu nhu vay frong cuoc song, don
gIan Ia chI fao cho ban mof vaI dom maf ngu fam fhoI ma
fhoI. Van do fhuong khong can baf cu mof bIon phap can
fhIop nao. KhI nhung rac roI dan qua dI, hoac fham ch chI
can khI ban du fhoI gIan do chap nhan no, con maf ngu so
khong con nua.
NgoaI ra, maf ngu doI khI cung Ia mof frong cac fac dung
phu cua fhuoc. NhIou IoaI fhuoc dIou frj bonh gay fac dung
phu Iam maf ngu, va bac sI dIou frj so quyof djnh co non
can fhIop vao vIoc maf ngu fam fhoI do hay khong. oI khI
vIoc kof hop cung Iuc mof so IoaI fhuoc nao do cung gay fac
dung phu Iam maf ngu, frong khI rIong moI IoaI fh khong
co fac dung ay.
Mof hIon fuong fhong fhuong nua Ia maf ngu do su dau
nhuc frong co fho. Hau hof nhung chung bonh gay dau don,
kho chju cho co fho dou co fho kom fhoo gay maf ngu.
Nhung chung bonh nan y vao fhoI ky cuoI, nhu ung fhu
chang han, co fho Iam nguoI bonh Io so don maf ngu. Vo
fam Iy, ho so nhung con ac mong fhuong don frong gIac ngu,
hoac so rang mnh so khong fho fhuc day duoc nua mof khI
da ngu dI. Chnh nhung moI Io so nay Iam cho ho khong faI
nao ngu duoc, cho du co fho ho co moI mof va fhuc su co
nhung dau hIou buon ngu don cuc do.
Nhung khung hoang vo maf fam Iy, nhu su Io Iang hoac
cang fhang qua do, dou Ia nhung nguyon nhan faf nhIon
dan don maf ngu. KhI nhung nguyon nhan nay duoc gIaI
quyof xong, so khong con maf ngu nua.
Su fhay doI cong vIoc khong on djnh cung dan don maf
ngu. Nhaf Ia nhung cong nhan phaI Iam vIoc fhoo ca, va gIo
Iam vIoc bj fhay doI fhaf fhuong. Ho Iam ca ngay, roI
chuyon sang ca dom... khIon cho cac nhjp do sInh hoc frong
co fho khong fho nao bnh on duoc. Kof qua Ia khI co fhoI
32
gIan do ngu ho van khong ngu duoc. Tham ch ngay ca khI
nhung ca Iam vIoc duoc on djnh dou dan nhung roI vao ban
dom, fh nhIou nguoI van cam fhay kho ngu vao ban ngay.
Nhung dIou kIon chung quanh nhu anh sang, fIong on, sInh
hoaf cua nhung nguoI khac... Ia nhung you fo khIon ho kho
ngu.
KhI maf ngu, nguoI fa fhuong co Iam mof dIou g do do
chong IaI vIoc maf ngu. Tuy nhIon, fhuc fo Ia su fhIou hIou
bIof co fho Iam cho fnh hnh cang fro non foI fo hon.
Mof nghIon cuu gan day cho fhay IoaI fhuoc ngu co fon Ia
Tria:o/am da co fac dung phu gay ra chung dang fr. Trong
fruong hop nay, ro rang Ia vIoc gIaI quyof mof vaI dom maf
ngu da do IaI faI haI qua Ion cho nhung ngay con IaI frong
doI ban. V fho, fruoc khI dung baf cu IoaI fhuoc ngu nao, fof
nhaf Ia non co y kIon cua bac sI chuyon khoa.
Mof fruong hop khac can Iuu y Ia nhung con ac mong
frong dom IaI co fho Ia do fac dung cua mof vaI IoaI fhuoc
nao do. Mof nguoI dan ong 33 fuoI dung mof IIou 500
mIIIgam naproxcn moI ngay do chong vIom nhIom, v ong fa
dang co vof fhuong o ba vaI va canh fay. Ong fa dung fhuoc
nhu vay IIon fuc frong 3 ngay. Trong 3 ngay do, khI fhuc
day ong Iuon nho IaI nhung gIac mo haI hung, nhu faI nan
xo co, roI may bay, hoac nhung chuyon kInh khung fuong fu
nhu vay ... Sau khI ngung dung fhuoc, nhung con ac mong
IIon cham duf. Khoang vaI fuan sau, ong dung naproxcn mof
Ian nua, va nhung con ac mong fro IaI nhu fruoc.
NhIou IoaI fhuoc khac cung gay ra cac fac dung phu khac.
Co fho chI don gIan nhu Iam fang cam gIac buon ngu hoac
hoI kho chju vo fIou hoa, cho don nhung fac dung nghIom
frong nhu gay ra nhung con ac mong hoac nhung roI Ioan vo
fam fhan. NgoaI naproxcn, nhung IoaI fhuoc co haI khac da
duoc bIof co fho ko nhu Ia Joxcpin, j/upbcna:inc dung kof
Mat ngo
33
hop voI JipbcnbyJraminc, rcscrpinc, tbioriJa:inc, tbiotbi-
xcnc, buspironc, va ocrapami/.
oI v co raf nhIou IoaI fhuoc co fho co fac dung fof voI
chung maf ngu cua ban ma khong gay cac fac dung phu faI
haI nhu fron, non ban phaI hof suc can fhan fham khao y
kIon bac sI fruoc khI dung.
b. Nhng ieu nen lam
Tranh huf fhuoc Ia, uong ca-pho, ruou... va su dung
nhung dang chaf kch fhch khac vao chIou foI. ay Ia
nhung nguyon nhan khIon ban kho ngu, hoac fham ch nou
co ngu duoc fh cung kho ma ngu sau. Ngu va ngu sau Ia haI
khaI nIom ma kInh nghIom ban fhan aI cung co fho phan
bIof duoc. KhI ban ngu sau, co fho duoc nghI ngoI hoan foan
va nao bo phuc hoI suc Iam vIoc don muc foI da cua no.
Nguoc IaI, mof gIac ngu chap chon, nua fInh nua mo doI khI
Iam ban cam fhay vo cung mof moI khI fhuc day.
Khong non an qua no hoac an nhung fhuc an kho fIou
vao buoI foI. Mof da day day cung cung so Iam ban kho ngu
hoac ngu khong ngon gIac. Nguoc IaI, non an fhuc an nho,
do fIou. Tuy nhIon, cung khong non do bung doI khI dI ngu,
v cam gIac doI bung cung gay kho ngu. Sau khI an, cho du
mof moI don dau ban cung khong non Ion gIuong ngay. Non
dI bach bo mof doan ngan, hoac Iam mof vaI cong vIoc fIou
khIon nho nhang nao do frong choc Iaf.
Tranh nhung gIac ngu ngan frong ngay. Trong nhung
dIou kIon Iam vIoc mof nhoc can nghI ngoI nhIou, co fho ngu
mof gIac ngan sau bua com frua. NgoaI ra, gIac ngu fhaf
fhuong vao nhung fhoI dIom khac frong ngay dou co haI.
ac bIof Ia nou gIac ngu ay cang vo chIou fh gIac ngu dom
bnh fhuong cua ban so cang fro non kho khan hon.
34
Iou do Ia mof you fo raf fof. Co gang duy fr gIo dI
ngu va fhuc day moI ngay dou dan nhu nhau, ngay ca vao
nhung ngay nghI hoac cuoI fuan cung khong non fhuc day
muon hon. Nou ban co fhoI quon ngu frua, cung non ngu vao
mof gIo co djnh hang ngay.
Truoc khI Ion gIuong ngu, non danh mof fhoI gIan ngan
do Iam cho fInh fhan Iang dju dI. Co fho fam nuoc nong, doc
mof cau fruyon gIaI fr nho nhang, ngho mof vaI khuc nhac
nho, hay co fho fap ngoI fhIon hoac doc kInh cau nguyon.
Iou kIon gIuong ngu cung Ia mof you fo quan frong.
PhaI dam bao fhaf fhoaI maI. ung do cho gIuong nom,
chan mung fro fhanh nhung you fo gay kho chju cho ban.
Phong ngu non bo fr sao cho yon fInh, anh sang vua phaI
va khong kh fhoang maf, nhIof do dIou hoa.
Tap fho duc dou dan moI buoI sang. Nhung baI fho duc
hoac cac baI fap ron Iuyon fhan fho hang ngay dou gIup ban
ngu ngon hon, chI co dIou non franh fhuc hIon chung vao
buoI foI fruoc khI ngu.
Iuyon fap fhoI quon gac bo faf ca moI vIoc khI don gIo
dI ngu. MoI rac roI can duoc gIaI quyof fruoc do, va khI
khong fho nao gIaI quyof xong, hay fu cho phop mnh gac
chung IaI cho don hom sau. Non bIof rang, mang fhoo nhung
Io Iang vao gIac ngu khong bao gIo Ia mof dIou khon ngoan
ca.
Nou ban khong fho ngu duoc, dung fran fro qua Iau
fron gIuong ngu. Thuong fh dIou nay chang dua don kof qua
nao. Thay v vay, nou sau 20 don 30 phuf ma ban chua do
duoc gIac ngu, hay ra khoI gIuong. I dao mof Iaf ngoaI san,
hoac sang phong doc sach, ngho nhac, xom fI-vI... noI chung
Ia mof cong vIoc nho nhang nao do ma ban nghI Ia co fho
gIup ban co duoc cam gIac buon ngu. Sau do, fro IaI gIuong
do do gIac ngu. Hay co gang nam yon va fhoo doI hoI fho ra
Mat ngo
3S
vao dou dan cua mnh. VIoc fro mnh IIon fuc fron gIuong
ngu chI Iam cho van do fro non fo haI hon ma fhoI.
KhI ban hIou ra vIoc maf ngu xuaf phaf fu mof nguyon
nhan cang fhang cu fho nao do, ban hay yon fam rang khI
moI vIoc froI qua, frang fhaI maf ngu so bIon maf. Iou fhuc
fo Ia, chnh noI Io so vo vIoc maf ngu doI khI IaI fro fhanh
mof nguyon nhan fo haI hon ca nhung g fruoc do da gay
maf ngu cho ban.
KhI maf ngu Ia do nhung dau nhuc frong co fho, co fho
do nghj bac sI dIou frj can fhIop bang mof vaI IIou fhuoc
gIam dau hoac an fhan fhch hop. Khong duoc fu y ko foa
frong nhung fruong hop nay.
NguoI maf ngu do nhung khung hoang fam Iy nhu Io so,
buc fuc, gIan du... fhuong raf can su an uI, chIa so cua
nhung nguoI chung quanh, dac bIof Ia nguoI fhan frong gIa
dnh hay ban bo...
Nou ban co kha nang chon Iua fhoI gIan Iam vIoc cho
chnh mnh, non franh nhung fhoI bIou Iam vIoc fhaf
fhuong, khong dou dan, xon ko ngay Ian dom. Cung non
franh vIoc nhan Iam ca dom va ngu vao ban ngay. Tuy
nhIon, nou vIoc Iam ca dom Ia baf buoc, ban co fho ap dung
mof so bIon phap do gIup do ngu hon vao ban ngay:
ung man cho cua so fhch hop, dam bao gIu duoc anh
sang vua phaI frong phong ngu, khong qua sang.
ung mof may caf-sof do phaf nhung am fhanh fhu
san fao cam gIac buon ngu: fIong mua roI, fIong fhac nuoc
do, fIong gIo fhoI frong rung cay... NoI chung Ia nhung
am fhanh dou dou, don dIou. NgoaI ra, nhung am fhanh
chon Ioc nay con gIup ban IoaI fru fac dong cua nhung
IoaI am fhanh khac co fho gay kho ngu, nhu fIong xo co,
fIong nguoI cuoI noI, fIong may moc hoaf dong...
36
Nou ban nghI ngo hIon fuong maf ngu Ia do fac dung
phu cua mof IoaI fhuoc frj bonh khac dang dung, non bao
ngay cho bac sI dIou frj bIof. ac sI so xom xof vIoc fhay doI
IoaI fhuoc dang dung, hoac cho kom fhoo mof vaI IoaI fhuoc
khac do chong frIou chung maf ngu. Tuy nhIon, khong duoc
fu y quyof djnh frong fruong hop nay.
Nou ban baf buoc phaI dung don fhuoc ngu, phaI hof
suc can fhan. Mof vaI IoI khuyon sau day co fho Ia can fhIof:
Su dung IIou fhap nhaf co fho duoc.
Tuan fhu chaf cho cac huong dan ghI fron bao b dung
fhuoc, hoac cac chI dan cua y bac sI. Cac you fo nhu IIou
dung, fhoI dIom uong fhuoc, cac fac dung phu co fho co
hoac cac fhuc an uong non franh dung... dou quan frong
khI su dung fhuoc ngu.
Non chu y doc ky vo cac fac dung phu cua fhuoc fruoc
khI dung, hoac hoI y bac sI da ko foa cho ban vo cac fac
dung phu co fho co cua fhuoc. Tof nhaf Ia chI dung fhuoc
IoaI nay fhoo chI djnh cua y bac sI.
ChI non dung fhuoc IIon fuc foI da fu mof don haI fuan.
Thuong fh co fho ban so khong con chju anh huong manh
cua fhuoc sau fhoI gIan nay. Maf khac, dung fhuoc IoaI nay
qua Iau con co kha nang gay nghIon.
Tuyof doI khong IaI xo hoac van hanh may moc hay
Iam baf cu cong vIoc nang no, nguy hIom nao khI dang dung
fhuoc ngu.

cnb tam tban
37
4. BENH TAM THAN
a. Kien thc chung
Mof frong nhung chung bonh fam fhan quan frong duoc
bIof don hIon nay Ia bonh A/:bcimcr, gay cho bonh nhan
maf fr nho va nhIou suy sup hau hof cac chuc nang cua nao
bo, nhu kha nang gIao fIop ngon ngu, kha nang suy Iuan...
HIon nay cac nha khoa hoc fam fhoI phan bIof haI dang
khac nhau cua IoaI bonh nay.
IoaI fhu nhaf, duoc xom Ia co quan ho chaf cho don fIon
su frong gIa dnh, fhuong Ia dI fruyon fruc fIop fu cha hoac
mo sang con caI. oI khI bonh nay anh huong don hau hof
con caI frong gIa dnh. onh fhuong phaf Io vao khoang do
fuoI 40 hoac 50. Nguyon nhan hIon duoc xom Ia do cac gon
dI fruyon fu cha mo.
IoaI fhu haI, duoc xom Ia khong phaI do dI fruyon, anh
huong don nguoI bonh fhuong phaI o do fuoI fron 70. Mof so
fhong ko y fo hIon nay cho fhay co khoang mof nua so nguoI
gIa fron 85 fuoI mac phaI bonh nay.
Mof so you fo duoc xom Ia co IIon quan don IoaI bonh nay
Ia:

Nhom |A/uminum)
Trong cho do an uong hang ngay, chung fa dua vao co fho
mof Iuong nhom nhaf djnh, o dang muoI khoang kIm IoaI
Ian frong fhuc an. Tuy nhIon, fhoo hIou bIof hIon nay cua
cac nha khoa hoc, Iuong nhom nay gan nhu hoan foan
khong co ch g maf dInh duong.
Maf khac, frong nao cua nhung nguoI mac bonh
A/:bcimcr, nguoI fa fm fhay mof Iuong nhom cao don muc
38
baf fhuong. VoI nong do cao nhu fho, nhom fro fhanh mof
chaf doc haI doI voI nao.
Tuy vay, cac nha khoa hoc van chua dI don duoc mof kof
Iuan vo hIon fuong nay: IIou khoI Iuong nhom fch fu frong
co fho da gay ra bonh, hay Ia chnh bonh nay da Iam cho
nhom fch fu Ion nao7
Mof cuoc nghIon cuu kof hop o Anh va Phap moI day con
cho fhay Iuong nhom hIon dIon frong co fho fro non cuc ky
doc haI doI voI nhung nguoI mac bonh fhan. Cac nha nghIon
cuu da IIon kof duoc mof moI quan ho gIua mof ham Iuong
cua nhom o muc do cao voI fy Io mac bonh A/:bcimcr cao
hon, cung nhu mof Iuong nhom fch fu frong xuong nguoI
bonh cao don muc dang ko. Cac nha nghIon cuu cung dI don
mof canh bao cho nhung nguoI mac bonh fhan dang dIou frj
bang phuong phap Ioc mau nhan fao. Ho cho bIof rang
nhung nguoI nay chju su do doa raf Ion fu vIoc nhIom doc,
ngay ca voI mof ham Iuong nhom raf nho. HIon nay, phuong
phap dIou frj nay duoc ap dung cho cac bonh nhan bj you
fhan. Mau cua nguoI bonh duoc Ioc sach va IoaI bo nhung
fap chaf. Nhung cac IoaI fhuoc dung frong dIou frj IaI
fhuong co chua mof Iuong nhom nhaf djnh.
Cac nha nghIon cuu da dua ra do nghj fhay doI phuong
fhuc frj IIou hIon faI doI voI bonh nhan suy fhan. NguoI
dung dau cuoc nghIon cuu nay , I.B.8a/usky, do nghj fhay
hoaf chaf co nhom a/uminum byJroxiJc bang ca/cium
carbonatc frong vIoc Iam ha fhap Iuong pbospborous frong
mau bonh nhan. ac sI Dona/J J.8bcrrarJ da daf van do
voI cuoc nghIon cuu nay Ia: IIou co mof ham Iuong nhom
nao du f don dau co fho duoc xom Ia an foan doI voI
bonh nhan suy fhan hay chang7
Cac nha nghIon cuu cung ghI nhan fruong hop mof bonh
nhan suy fhan dang dIou frj da dof ngof fu vong sau khI fu y
cnb tam tban
39
dung mof IIou fhuoc gIam dau co chua citratc. Ho dua ra
nhan xof rang, citratc Ia mof hop chaf fhong fhuong co kha
nang Iam gIa fang muc hap fhu nhom frong co fho nhung
nguoI suy fhan. Thom vao do, bac sI 8bcrrarJ cung Ian dau
fIon nou van do fron mof fap ch y khoa Ion cua Hoa Ky vo
mof nguy co anh huong don suc khoo cua cong dong dan so
gay ra boI Iuong nhom dua vao co fho frong cho do an uong
fhuong ngay.
HIon nay, da so bac sI frj IIou van con ngan ngaI frong
vIoc nou ro fac haI cua nhom. Thuc fo fh day Ia nguyon fo
kIm IoaI pho bIon vao hang fhu ba fron fho gIoI. No hIon
dIon hau nhu o khap moI noI: frong fhanh phan fu nhIon
cua rau caI, frong hoa chaf xu Iy nuoc sach, va con Ia fhanh
phan pho bIon frong hau hof cac duoc pham fhong dung, fu
cac IoaI fhuoc chong aciJ cho don fhuoc khu muI hoI nach.
Thaf ra fh fu Iau cac nha nghIon cuu o Anh quoc va Au
Chau cung da hoaI nghI vo su vo haI cua nhom nhu cac nha
bao cho duoc pham van mac nhIon fhua nhan.
Mof cuoc khao saf cua chnh phu Hoa Ky vao nam 1987
da uoc fnh rang moI ngay frung bnh mof nguoI da dua vao
co fho fu 9 don 14 mIIIgam nhom qua cac fhuc an uong fu
nhIon fhong fhuong. Tuy nhIon, nou ban su dung nhung
fhuc pham cho bIon co cac chaf phu gIa, Iuong nhom co fho
fang fhom fu 20 don 50 mIIIgam nua. Trong khI do, fhoo
A/uminum Association, Inc. fh Iuong nhom hoa fan ra fu
cac dung cu nau an Iam bang nhom co fho dua fhom vao co
fho chung fa fu 3 don 4 mIIIgam moI ngay.
Cac nha nghIon cuu o Wicbita 8tatc (Kansas Uniocrsity
da fIon hanh vIoc kIom fra Iuong nhom frong nuoc uong sau
khI dun soI bang mof am nhom dIon moI, va fhay ham
Iuong nhom do fang Ion cao gap 30 Ian so voI muc gIoI han
40
cho phop hIon nay. Ho fnh foan rang Iuong nhom sau khI
dun da fang Ion khoang 74 Ian so voI fruoc do.
Nou ban dung cac IoaI fhuoc frung hoa aciJ, ban co fho
hap fhu fhom vao co fho mof Iuong nhom Ion don 1.000
mIIIgam moI ngay. MoI mof vIon fhuoc IoaI nay chua don 50
mIIIgam nhom.
Tro con dung cac IoaI sua qua cong nghIop cho bIon fu
dau nanh cung hap fhu mof Iuong nhom cao hon gap 100
Ian so voI fro bu sua mo.
Thoo A/uminum TraJc Association, co fho baf dau qua
frnh fch fu nhom IaI fhay v fhaI bo ra khI ban dua vao
mof Iuong nhom nhIou hon 125 mIIIgam moI ngay. Va khI
do nhung roI Ioan suc khoo baf dau co kha nang xuaf hIon.
af chap nhung kof qua da duoc cong bo va nhung moI
quan ngaI vo fac haI cua nhom, hIon nay Co quan Quan Iy
Thuc pham va uoc pham cua Hoa Ky
1
van con xom nhom
Ia mof nguyon fo vo haI doI voI suc khoo con nguoI.

I fruyon
Raf nhIou cuoc nghIon cuu da fap frung vao mof chaf
hIon dIon frong co fho duoc bIof voI fon Ia amy/oiJ
prccursor protcin. Mof so nha nghIon cuu cho rang IoaI
protcin nay co quan ho don nhung gon dI fruyon duoc cho Ia
nguyon nhan gay bonh A/:bcimcr.

Chan fhuong dau
Thong ko cho fhay nhung nguoI da fung gap phaI mof faI
nan gay chan fhuong o dau so co kha nang mac phaI bonh
A/:bcimcr voI fy Io cao gap 3 Ian so voI nguoI bnh fhuong.

1
the Food and Drug Administration
cnb tam tban
41
Thuoc Ia
Mof cuoc nghIon cuu gan day cho rang nhung nguoI huf
fhuoc Ia co fy Io mac bonh A/:bcimcr cao hon gap 4 Ian so
voI nhung nguoI khong huf fhuoc.

Kom |Zinc)
IoaI nguyon fo kIm IoaI nay can fhIof do dIou chInh chuc
nang cua nao bo va cac fo bao fhan kInh. NhIou nha nghIon
cuu cho rang ham Iuong kom frong co fho qua fhap dan don
vIoc mac bonh A/:bcimcr.

Trong khI van con franh caI nhau vo cac nguyon nhan
cua bonh A/:bcimcr, fh cac nha khoa hoc IaI hoan foan
nhaf fr nhau vo vIoc danh gIa bonh. HIon nay day van Ia
mof bonh chua co fhuoc frj va Iuon Iuon dan don fu vong,
fhuong Ia frong vong 5 nam ko fu khI co frIou chung dau
fIon cua bonh. RIong faI Hoa Ky, co chung 100.000 nguoI
chof moI nam do bonh nay, xop vao hang fhu fu frong cac
nguyon nhan gay fu vong hang nam.
Cac nha khoa hoc cung dong y voI nhau f nhaf Ia co haI
you fo chong IaI IoaI bonh nay hIon nay:

Thuoc aspirin hoac cac IoaI fhuoc chong vIom nhIom
nhu ibuprojcn, cac fhuoc fhuoc nhom cortisonc va fhuoc dIou
frj sof rof. A/:bcimcr va cac bonh maf fr khac hIom khI
fhay xuaf hIon frong so nhung nguoI mac chung vIom fhap
khop, co fho Ia v nhung nguoI nay su dung cac IoaI fhuoc
gIam dau gan nhu hang ngay.

F/uoriJc, dac bIof Ia soJium j/uoriJc. Mof bao cao khoa
hoc o Canada cho bIof rang nhom va fIuorIdo doI khang
nhau frong ho fIou hoa cua chung fa. Iuong j/uoriJc frong
42
fhuc an cang cao fh Iuong nhom bj hap fhu vao co fho cang
gIam fhap.
NgoaI bonh AIzhoImor, mof so hIon fuong bonh fam fhan
khac cung can duoc chu y. Trong do co chung phaf sInh ao
gIac do gIam Iuong pbospborus frong mau.
Cac nha nghIon cuu Iuu fam don hIon fuong nay Ian dau
fIon sau mof ca bonh cua mof bonh nhan nu 59 fuoI. a nay
duoc dua vao bonh vIon do dIou frj chung fIou duong. KhI
nhap vIon, fInh fhan ba hoan foan fInh fao.
Sau 24 gIo dIou frj frong bonh vIon, ba baf dau phaf sInh
nhung ao gIac kInh khIop. Qua xom xof, ba hoan foan khong
co fIon su vo cac chung fam fhan, cung khong nghIon ruou
hoac Iam dung fhuoc.
KhI hIon fuong ao gIac o bonh nhan Ion don cao do, nguoI
fa baf dau fhu mau va phaf hIon ham Iuong pbospborus
fhap hon nhIou so voI muc bnh fhuong.
Phuong an dIou frj cap fhoI Ia nang cao Iuong pbospborus
frong mau, va chI sau 4 gIo, nhung ao gIac cua bonh nhan
da hoan foan maf han.
HIon fuong nay duoc goI Ia bypopbospbatcmia, co fho gap
o cac bonh nhan fIou duong hoac nhung nguoI nghIon ruou.
Cac nha nghIon cuu cung da do nghj nhung bIon phap dIou
hoa Iuong pbospborus mof cach fhuong xuyon cho cac doI
fuong nay.
Mof so fhuc an fu nhIon co chua pbospborus Ia fhjf, frung,
ca, ngu coc va cac haf ho dau.
Mof hIon fuong fam fhan khac duoc baf ngo phaf hIon va
dIou frj o 3 bonh nhan nam co do fuoI fron 70. Nhung nguoI
nay bj maf kha nang phan doan chnh xac va nhIou bIou
hIon fam fhan khac chI ngay sau khI ho co van do vo duong
fIou. o duong baI fIof nay bj nghon, bonh nhan da fch fu
qua nhIou nuoc fIou frong bang quang. Va dIou khong ngo Ia
cnb tam tban
43
day IaI Ia nguyon nhan dan don bIon chung vo fam fhan cua
ho.
Sau khI duoc can fhIop y khoa do gIaI foa hof so nuoc fIou
frong bang quang, ca ba nguoI nay dou fro IaI frang fhaI
fInh fao bnh fhuong chI frong vong may phuf.
Phaf hIon moI nay cho phop cac bac sI bIof fhom duoc
mof moI IIon ho gIua Iuong nuoc fIou fch fu frong bang
quang cua nguoI gIa voI su roI Ioan vo fam fhan. Iof duoc
nguyon nhan nay fh vIoc dIou frj khong may kho khan nua.
b. Nhng ieu nen lam
Truoc hof, gIam fhIou don muc foI da Iuong nhom dua
vao co fho. o dam bao dIou nay, ban can chu y:
Nguon nuoc.
Nou nguon nuoc sInh hoaf noI ban o bj nghI ngo Ia co
ham Iuong nhom cao hon muc cho phop, fof nhaf Ia ban non
su dung mof ho fhong Ioc do duoc an foan. Chu y Ia phuong
phap Ioc bang fhan hoaf fnh khong co fac dung may doI voI
nhom. Mof ho fhong Ioc fhoo phuong phap fham fhau so fof
hon.
Thuc an
Chu y cac IoaI fhuc an dong hop san, ko ca mof so nuoc
ngof frong Ion nhom dou co fho co mof Iuong nhom cao hon
muc fhong fhuong. oI khI cac IoaI fhuc pham cho bIon san
nay co Iuong nhom cao Ia do nguon nuoc da su dung khI cho
bIon, hon Ia do chung hoa fan fu hop chua. V fho ma cung
phaI canh gIac voI ca mof so fhuc pham khac nhu bof nhao
san do Iam banh, cac IoaI rau caI muoI chua...
Thuoc
Hau hof cac IoaI fhuoc chong aciJ dou co chua nhom. Mof
so IoaI fhuoc duoc ban rong raI khac nhu fhuoc chong fIou
44
chay, fhuoc fhuf rua am ho, fhuoc frj bonh frI... cung fhuong
co chua mof Iuong nhom frong fhanh phan. Nhom cung Ia
hoaf chaf frong cac IoaI fhuoc frj hoI nach. Hon hop co
nhom duoc dua vao cac IoaI fhuoc nay khI cha xaf Ion da so
ngan chan cac fuyon baI fIof mo hoI frong mof fhoI gIan
ngan. Nhung do co duoc hIou qua nay, hon hop ay can phaI
duoc hap fhu vao da. Mof so kom fhoa maf cung co chua
nhom o dang co fho bj hap fhu vao co fho.
ung cu nau an bang nhom
Cac IoaI dung cu dung frong vIoc nau an duoc Iam bang
nhom, dac bIof Ia soong noI, khI fIop xuc voI cac IoaI fhuc
an co do aciJ cao, nhu ca chua chang han, co fho bj hoa fan
mof so nhom vao fhuc pham. Nhu vay, franh nau nuong,
nhaf Ia chua dung cac fhuc an co do aciJ cao frong nhung
vaf chua bang nhom.
Mof cuoc nghIon cuu o 8ri Lanka con cho fhay khI dung
nuoc co chua j/ouriJc do nau fhuc an frong noI nhom so gIa
fang Iuong nhom frong fhuc pham Ion don 1.000 Ian so voI
dung nuoc khong co chua j/ouriJc.
Mof bIon phap don gIan do boI bo fr nho Ia su dung
mof Iuong duong vua phaI. Cac nha khoa hoc da fIon hanh
mof fhu nghIom fron 17 nguoI fnh nguyon o do fuoI fu 62
don 84 vo fac dong cua duong doI voI fr nho cua ho. Nhung
nguoI fham gIa fhu nghIom nhjn an vao buoI foI, sang hom
sau ho don phong fh nghIom va uong mof Iy Ion nuoc chanh.
Mof so Iy nuoc chanh duoc pha duong va so con IaI duoc Iam
ngof bang saccbarin, mof chaf fhay fho cho duong. Sau do,
faf ca cung fham gIa nhung cuoc kIom fra fr nho voI muc
do fuong fu nhu nhau. Kof qua Ia, nhung nguoI uong nuoc
chanh pha duong co fr nho fof hon nhung nguoI uong nuoc
chanh voI saccbarin. Cac nha khoa hoc cho rang duong gIup
fang fr nho Iau daI, fhong qua vIoc gIa fang fIon frnh frao
cnb tam tban
4S
doI chaf frong nao bo. Tuy vay, cac nha khoa hoc cung canh
bao rang Iam dung qua nhIou duong khong phaI Ia mof cho
do dInh duong fof, va co nguy co dan don bonh fIou duong.

46
5. ONG KINH
a. Kien thc chung
Chung dong kInh Ia mof su roI Ioan phuc fap frong ho
fhan kInh. NguoI bj dong kInh co nhung nhjp gIaf fhaf
fhuong frong nao, gay ra nhung con dong kInh. Nhung con
dong kInh nay co fho co nhIou muc do, fu nho don nang.
NguoI bonh co fho fhay choang vang va ngaf dI frong mof
Iuc roI fInh IaI, hoac cung co fho nga Ian ra daf va Ion con
co gIaf don khung khIop. Sau con co gIaf, nguoI moI mof,
ban fhan va fhuong buon ngu.
Con dong kInh co fho gay ra do nhung fac nhan fu bon
ngoaI. Anh sang chop Ioa manh, hoac anh sang nhap nhay
fhoo nhjp dIou, dou co fho Ia nhung nguyon nhan gay ra con
dong kInh doI voI nhung nguoI bonh nhay cam voI anh sang.
b. Nhng ieu nen lam
oo knh maf mau xanh bIon co fho ngan ngua duoc fac
dong cua anh sang gay ra con dong kInh. Mof cuoc nghIon
cuu fIon hanh voI su fham gIa cua nhung bonh nhan fnh
nguyon co do fuoI fu 13 don 31 da cho fhay dIou nay. onh
nhan duoc chIa ra cac nhom doo knh maf mau xanh bIon va
cac mau khac, sau do duoc kch fhch boI cac Iuong anh sang
co xung nhjp khac nhau, dong fhoI duoc cac nha khoa hoc
fhoo doI chaf cho phan xa frong nao bo. Kof qua cho fhay
cac bonh nhan mang knh maf mau xanh bIon chju fac dong
cua anh sang f nhaf so voI cac bonh nhan khac. Cac nha
khoa hoc khuyon nhung nguoI mac chung dong kInh non
ong kinb
47
ngan ngua nhung con dong kInh bang cach doo knh maf
mau xanh bIon, ngay ca frong Iuc xom fI-vI nua.
KhI bonh nhan da Ion con co gIaf, can Iam moI cach do
bao vo bonh nhan khong fu Iam haI mnh. I chuyon faf ca
nhung vaf cung, vaf nhon ra khoI fam fay bonh nhan. Nou
co gIaf nang, daf mof vaf nho nhu khuc cuI bap chang han,
gIua haI ham rang, do franh cho nguoI bonh khong can phaI
IuoI.
Sau con co gIaf, do bonh nhan nam nghI noI fhoaI maI.
Co fho bonh nhan can ngu nhIou.
Khong duoc fu y dung fhuoc doI voI bonh nay khI
khong co y kIon cua bac sI.

48
6. OT QU
a. Kien thc chung
of quy Ia fu goI chung do chI mof hIon fuong bonh nhan
dof nhIon maf kha nang kIom soaf co fho mof cach dof ngof
do chan fhuong frong nao. Trong dIou kIon bnh fhuong, cac
fo bao nao duoc nuoI duong IIon fuc bang Iuong mau fu fIm
chuyon don qua cac dong mach. o nhIou nguyon nhan khac
nhau, khI con duong cung cap nay bj faf nghon, nao bj fhIou
Iuong mau cung cap don so xay ra dof quy.
Con dof quy co fho do IaI nhung dI chung Iau daI cho co
fho, va frong raf nhIou fruong hop dan don fu vong.
Mof mach mau co fho bj faf nghon fhoo haI cach khac
nhau: do dong mach hop IaI hoac co vaf can fhuong Ia
nhung khoI nho mau bj dong IaI , hay do dong mach bj
chon op fu bon ngoaI, nhu khI co mof dong mach khac bj vo
Iam mau chay ra dong IaI chung quanh no.
Nguyon nhan faf nghon fhu nhaf fhuong xay ra qua mof
fIon frnh. Thuong Ia do hIon fuong fch fu chaf mo fron
fhanh dong mach. KhI hIon fuong nay xay ra o mof frong
cac dong mach chnh dan mau Ion nao dI qua co fh dof
quy co nguy co xay ra. Tuy nhIon, day chua phaI Ia nguyon
nhan fruc fIop. Iop mo day Ion chI Iam cho dong mach hop
dI chu chua faf nghon. KhI co mof hoac nhIou khoI mau
dong raf nho xuaf hIon fh su faf nghon moI fhaf su xay ra.
of quy do nguyon nhan nay chIom khoang 80% frong fong
so cac fruong hop.
Nguyon nhan fhu haI f gap hon, chIom 20% fruong hop
dof quy. KhI mof frong cac dong mach frong nao bo bj vo,
khIon mau chay fran ra va dong IaI bao quanh nhung dong
ot qoy
49
mach khac. Nhung khoI mau dong nay chon op cac dong
mach khong cho dua mau vao nao duoc nua. of quy do
nguyon nhan nay fhuong raf nguy hIom, da so fruong hop Ia
dan don fu vong.
b. Nhng ieu nen lam
Tranh cac nguyon nhan dan don Iam faf nghon dong
mach. Nhung nguyon nhan cu fho da duoc bIof Ia huf fhuoc
Ia va an fhuc an co nhIou chaf boo.
Mof nghIon cuu gan day con cho fhay cho do an co
nhIou muoI cung Ia mof frong nhung nguyon nhan gay haI
cho dong mach. To chuc Amcrican Hcart Association da do
nghj mof cho do an an foan chI non chua khong qua 1,5
muong muoI moI ngay. Iuong muoI nay can duoc fru dI nou
co su dung cac IoaI fhuc pham cho bIon san, von cung co
mof Iuong muoI frong do. Nhung nguoI co frIou chung huyof
ap cao hoac mof so van do suc khoo khac non gIam fhap
Iuong muoI hon nua, chung 1 muong muoI cho moI ngay ma
fhoI.
Tap fho duc dou dan hoac fham gIa cac hoaf dong ron
Iuyon fho Iuc vua voI suc khoo cua mnh cung Ia mof bIon
phap fch cuc gIam fhap nguy co bj dof quy.

S0
7. AU THAT NGC
a. Kien thc chung
au fhaf nguc Ia mof hIon fuong gay ra do hop dong
mach vanh, dong mach cung cap mau cho fIm. TrIou chung
bonh duoc bIof khI con dau nhoI xuaf hIon noI gIua nguc, roI
Ian dan ra haI vaI va canh fay, koo daI frong chung 2 don 5
phuf roI qua dI. Con dau co fho co nguyon nhan fruc fIop do
xuc dong manh vo fam Iy, nhung fhong fhuong hon Ia khI
Iam mof vIoc g gang suc, nang nhoc, khIon cho fIm doI hoI
mof Iuong mau Ion hon va dong mach vanh do mof nguyon
nhan faf nghon nao do non da khong fho cung cap du Iuong
mau can fhIof.
Nou con dau fhaf nguc xuaf hIon fu nhIon hoan foan
khong co nguyon nhan nao vao Iuc do, co nghIa Ia nguoI
bonh dang co van do nghIom frong hon voI dong mach vanh,
va gIaI phap fof nhaf Ia fhuc hIon cac xof nghIom voI bac sI
chuyon khoa.
b. Nhng ieu nen lam
KhI xay ra con dau fhaf nguc, bnh fInh ngoI xuong
nghI ngoI, franh baf cu nguyon nhan gay xuc dong nao co
fho co fIop do.
Non gIu am, franh nhIof do chung quanh qua Ianh.
Khong non co gang fhoo duoI nhung chuong frnh ron
Iuyon suc khoo vuof qua suc mnh. Thay v vay, chon nhung
phuong phap vua suc va fhuc hIon dou dan Iau daI so fof
hon.
ao tbat ngoc
S1
Non an fhuc an nho, do fIou nhu rau dau, sup Ioang.
Tranh nhung bua an nang no voI fhjf ca, cac fhuc an boo,
nhIou dau mo.
Thuong fh voI su dIou chInh fhch hop cho do an uong,
Iam vIoc, Iuyon fap vua phaI moI ngay, franh cac you fo xuc
dong manh vo fam Iy, roI nhung con dau so fu nhIon qua dI.
Nou con dau van fhuong xuyon faI phaf, nhaf Ia khI
bonh nhan khong Iam g ca ma van Ion con dau, do Ia dau
hIou nghIom frong can don bac sI ngay.

S2
8. AU TIM
a. Kien thc chung
au fIm Ia mof fu don gIan dung do chI chung cho nhIou
van do phuc fap anh huong don hoaf dong cua fIm va kha
nang van chuyon mau mof cach co hIou qua cua no. NoI
chung, fu dau fIm ham nghIa nhung van do khong bnh
fhuong voI chnh fu fhan nhung co fIm. Thuong fh nhung
van do nay IIon quan don ho fhong nhung dong mach va
fInh mach Iam phan su cung cap mau cho fIm.
Cac frIou chung xuaf hIon khI vIoc cung cap mau cho fIm
co van do bao gom con dau va cam gIac cang fuc o nguc kom
fhoo con dau fhaf nguc. KhI cac mach mau bj nghon IaI hoan
foan, cac co fIm fhuc su fhIou nguon cung cap duong kh va
nang Iuong. KhI do, bonh nhan Ion con dau fIm, va sau do
chac chan so do IaI f nhIou nhung fhuong fon Iau daI vo sau
cho fIm. VIoc chan doan va dIou frj dau fIm khong phaI Ia
nhung dIou co fho frnh bay day du frong sach nay, va ban
non fu bIof mof gIoI han, ban kbong tbc fu mnh doI pho voI
nhung con dau fIm. Cac dIou kIon cham soc chuyon mon va
fhuoc mon Ia can fhIof, fu khI chan doan bonh cho don suof
frong gIaI doan dIou frj.
Tuy nhIon, co mof so vIoc ma ban fhuc su co tbc Iam do
ngan ngua bonh fIm cung nhu su boc phaf cua nhung con
dau fIm. an cung co tbc Iam duoc mof so f vIoc co ch do
gIup nguoI bonh fang fhom kha nang song sof sau mof con
dau fIm. Tuy nhIon, dIou quan frong va khon ngoan hon hof
Ia hay fm don su fro gIup cua y bac sI cang som cang fof
ngay khI nao ma ban nhan bIof ra duoc nhung frIou chung
cua bonh fIm. ua bonh nhan don phong cap cuu cang som,
ao tim
S3
kha nang can fhIop cua bac sI so cang cao hon, va nguy co
do IaI cac fhuong fon Iau daI cho fIm so duoc gIam fhIou don
muc fhap nhaf. Nhung nguoI fhIou hIou bIof fhuong khong y
fhuc duoc hof fam quan frong cua van do, ho fr hoan vIoc
frj IIou cho bonh nhan don hang gIo, frong khI van do fhuc
su duoc fnh foan voI gIa frj fhay doI fhoo fung gIay phuf. V
fho, hay canh gIac cao voI nhung dau hIou cua bonh fIm.
Mof su can fhan frong fruong hop nay du co nham Ian van
fof hon Ia su can nhac cham fro.
an co fho xac djnh cac dau hIou dau fIm qua nhung mo
fa sau day:
au nguc du doI. Thuong fh con dau fao cam gIac nhu
bj do nang, hoac bj bop nghof IaI, dau o sau frong Iong nguc
va dau IIon fuc, ngay bon duoI xuong Iong nguc. Con dau Ian
foa dan ra pha sau Iung, bon canh fay fraI hoac Ion pha
ham. Cac IoaI fhuoc nhu nitrog/yccrin co fho Iam maf con
dau fhaf nguc hoac antiaciJ khong co hIou qua g voI con
dau nay. Nou con dau koo daI qua 10 phuf, non dua dI cap
cuu ngay. Tuy nhIon, khoang chung 2 frong so 10 bonh nhan
IaI khong co nhung frIou chung dau IoaI nay. Mof so nguoI
chI co cam gIac Iong nguc bj op IaI hoI kho chju, hoac cam
gIac cang fuc, hay bj op chaf noI khoang gIua nguc, fhay v
Ia nhung con dau. Tuy vay, nou nhung dau hIou nay koo daI
hon 10 phuf, can dua bonh nhan dI cap cuu ngay.
Toaf mo hoI raf nhIou, nguoI Ianh va da rjn mo hoI
IIon fuc.
uon non, oI mua, hoac nhung cam gIac roI Ioan
nghIom frong khac frong ho fIou hoa.
HoI fho ngan, chong maf, dau oc choang vang quay
cuong, hoac ngaf xIu.
Co cam gIac mnh sap chof, hof suc cang fhang hoac so
sof.
S4
Co raf nhIou nguoI nhan ra nhung frIou chung nhu fron,
nhung bo qua va chI cho doI cho bonh nhan khoo IaI. Phu
nhan fnh nghIom frong cua mof van do vao nhung phuf dau
fIon Ia phan ung fhong fhuong cua faf ca moI nguoI, nhung
dIou quan frong frong fruong hop nay Ia ban phaI nhanh
chong vuof qua su phu nhan saI Iam do. Nhung nguoI chof v
dau fIm fhuong chof ngay chI frong vong 2 gIo fnh fu nhung
dau hIou dau fIon. Su cham fro chI Iam gIam nhanh kha
nang song sof cua nguoI bonh.
Trong fhoI gIan dIou frj bonh fIm, cho do an uong dong
mof vaI fro kha quan frong. Cac nha khoa hoc cho rang mof
cho do an voI ham Iuong chaf boo gIam manh co fho gIup
Iam on djnh hoac fham ch gIam nho muc do nghIom frong
cua bonh fIm, ngan ngua duoc su boc phaf cua nhung con
dau fIm. KhI ap dung cho do an gIam manh chaf boo, fham
ch nhung fhay doI raf nho ghI nhan fron kof qua X-quang
cung dI kom voI nhung hoan fhIon raf dang ko frong cac
frIou chung bonh. Nguyon nhan o day Ia v cho do an nay
gIup Iam fhong fhoang nhung fInh mach raf nho ma kof qua
X-quang khong ghI nhan duoc.

Mol moi guun he giuu benh lim ru uspirin
ung aspirin moI ngay co fho gIam 30% nguy co Ion con
dau fIm o phu nu. Phu nu Ion fuoI da qua fhoI gIan kInh
nguyof, fhuong Ia fu 50 fro Ion, do co nguy co bj bonh fIm do
nghon cac dong mach. KhI dung moI ngay mof vIon aspirin
voI ham Iuong 325 mIIIgam fh nguy co nay gIam dI fhay ro.
Nguyon nhan fao ra hIou qua nay Ia v aspirin gIup fhay doI
fnh chaf cua mau, Iam gIam do bam dnh vao fhanh dong
mach, dong fhoI ngan ngua cac khoI mau dong raf nho
frong mau. Chnh cac khoI mau nho nay Ia nguyon nhan gay
faf nghon mach mau khI mach mau bj hop IaI. Tuy nhIon,
ao tim
SS
franh dung aspirin doI voI nhung bonh nhan da fung dau
bao fu hoac dang dung mof IoaI fhuoc chong dong mau nao
khac.
Aspirin dung voI IIou frung bnh haI ngay mof Ian do
ngan ngua cac con dau fIm. Va dung moI ngay mof IIou fhap
|vIon 81 mIIIgam) do ngan ngua chung dof quy. Tuy nhIon,
dIou quan frong Ia fruoc khI baf dau dung fhuoc, nhaf fhIof
phaI qua y kIon cua y bac sI.

Mol Juu hieu moi cuu chung Juu lim
NguoI gIa fu 50 fuoI fro Ion co fho duoc phaf hIon bonh
fIm nho mof dau hIou moI duoc bIof don gan day. o Ia mof
nop nhan chay daI fu mof frong haI mop faI, xoo goc khoang
45
0
xuong vaI. Mof cuoc nghIon cuu cho bIof day Ia mof
frong nhung dau hIou kha som cho fhay nguoI nay co kha
nang mac bonh fIm.
ac sI Wi//iam E//iot o Prit:cr 8cboo/ oj McJicinc, fhuoc
fruong daI hoc Cbicago da nghIon cuu 108 nguoI, gom ca
nam va nu, frong vong 8 nam. Mof so nguoI frong do co dau
hIou mac bonh fIm va mof so co nhung nop nhan duoI mop
faI. Sau 8 nam, mof nhan xof duoc dua ra Ia fy Io fu vong v
bonh fIm cao hon nhIou o nhung nguoI co nop nhan duoI
mop faI, so voI nhung nguoI khong co dau hIou nay.
ac sI Wi//iam E//iot suy doan do gIaI fhch hIon fuong
nay rang, cac dong mach cung cap mau cho fIm co Io cung
fuong fu nhu cac dong mach dan mau Ion vanh faI. Nou suy
doan nay Ia dung, fh nhung g xay ra cho cac dong mach o
fIm han dong fhoI cung xay ra cho cac dong mach dan mau
Ion vanh faI. V fho, khI Iuong mau dua Ion vanh faI bj gIam
dI fuc Ia mof dau hIou canh bao vo kha nang mac bonh fIm.
Va nop nhan noI mop faI chay xuong vaI duong nhu Ia dau
hIou xuaf hIon khI Iuong mau dua Ion faI bj suy gIam. Tuy
S6
nhIon, dau hIou nay khong fho xuaf hIon o nhung nguoI
chua qua do fuoI 50.
Mac du nhung nguoI boo map duoc xom Ia co nhIou nguy
co mac bonh fIm hon, cac nha nghIon cuu IaI khong fhay co
su khac bIof nao gIua ho voI nguoI bnh fhuong vo kha nang
xuaf hIon cac nop nhan duoI mop faI.

Hul lhuoc Iu Ium mul Ji cuc Juu hieu Juu lim
Nhung con dau nho noI vung nguc fhuong Ia dau hIou
canh bao raf som do ban baf dau chu y foI nhung van do vo
bonh fIm.
Tuy nhIon, voI nguoI huf fhuoc Ia, cac dau hIou canh bao
quy gIa nay doI khI khong duoc nhan ra. o Ia do hau qua
gay ra boI fhuoc Ia. ac sI Pau/a Mi//cr gIaI fhch ro hIon
fuong nay bang cach fIon hanh mof fh nghIom voI nhung
nguoI huf fhuoc Ia. Sau khI nhung nguoI frong nhom huf
xong mof dIou fhuoc Ia, nguoI fa daf Ion canh fay ho mof caI
quo duoc Iam am Ion. Cu sau moI dIou fhuoc, nhIof do duoc
gIa fang Ion mof f, nhung khong aI frong nhung nguoI huf
fhuoc nhan ra duoc dIou do. Thuoc Ia da co fac dung nhu
mof IoaI fhuoc gIam dau frong fruong hop nay. Cac nha
khoa hoc van chua noI ro duoc fhuoc Ia da Iam fo IIof cac
day fhan kInh nhu fho nao, nhung day chnh Ia Iy do Iam
cho nhung nguoI huf fhuoc khong nhan ra duoc su fhay doI
cua nhIof do.
Va fuong fu nhu fho, nhung con dau nho o nguc do bao
dong vo kha nang mac bonh fIm da bj nhung nguoI huf
fhuoc bo qua dI khong nhan bIof.
Nou ban dang huf fhuoc, co fho day IaI Ia mof Iy do nua
frong so raf nhIou Iy do da fung duoc bIof do ban fIop fuc
can nhac vIoc bo fhuoc.

ao tim
S7
Nguy co cuu nhung nguoi hhong hul lhuoc Iu
an co fho nghI rang mnh khong huf fhuoc Ia, va nhu
vay Ia khong co van do g IIon quan don ban khI noI vo moI
quan ho gIua khoI fhuoc voI bonh fIm. an da Iam. Van do
fhuc ra chua han da nhu vay.
ChI can ban co fIop xuc voI nhung nguoI huf fhuoc Ia
frong gIa dnh, noI Iam vIoc, fron xo buyf... Ia ban co kha
nang da hf phaI khoI fhuoc Ia vao frong phoI. Cac nha khoa
hoc goI fruong hop nay Ia huf fhuoc fhu dong.
Nguy co mac bonh fIm voI nhung nguoI huf fhuoc fhu
dong cao gap 2,5 Ian so voI nhung nguoI fhuc su khong fIop
xuc voI khoI fhuoc Ia.
Nguyon nhan o day duoc gIaI fhch raf ro rang. KhoI
fhuoc Ia ma ban hf vao do nguoI khac fhaI ra kch fhch
co fho ban fao ra raf nhIou jibrinogcn, mof frong cac fhanh
phan cua mau co cong nang gIup fhuc day fIon frnh dong
mau. Su dong mau Ia mof hIon fuong raf can fhIof gIup co
fho chong IaI su maf mau khI co nhung vof caf ngoaI da.
Tuy nhIon, khI jibrinogcn duoc fao ra qua nhIou frong mau,
fIon frnh dong mau khong con fu nhIon va hop Iy nua. Cac
khoI mau dong IIon fuc duoc fao ra mof cach khong can
fhIof va do do Iam faf nghon cac dong mach, gay bonh fIm.
Nhu vay, nou ban khong huf fhuoc, ban van chua duoc an
foan. Con phaI Iam sao cho quanh ban khong con aI huf
fhuoc nua. Nou chua duoc nhu vay, hay can fhan franh xa
nhung noI nhIou khoI fhuoc. Nguoc IaI, nou ban Ia nguoI huf
fhuoc Ia, hay suy nghI fhom vo moI nguy hIom do doa ma
ban dang mang don cho nhung nguoI fhan you quanh mnh,
nhaf Ia vo con cua ban.
S8
b. Nhng ieu nen lam
Co nhung van do cuc ky nghIom frong, nhung doI khI IaI
duoc gIaI quyof bang nhung gIaI phap kha don gIan. o
chnh Ia fruong hop cua bonh fIm. ChI can ban fhay doI nop
song cua mnh fhoo mof huong fch cuc hon, doI khI ban co
fho fhoaf khoI can bonh chof nguoI nay ma khong can don
ca su can fhIop cua fhuoc mon dI nhIon Ia dIou nay chI
dung khI ban con chua Ion con dau fIm.
Mof so nha khoa hoc fuyon bo rang, chI can fuan fhu cho
do an uong gIam manh chaf boo, song nop song gIan dj hon,
gIaI quyof moI Io Iang, cang fhang, bonh nhan dau fIm co
fho so hoI phuc chI frong vong mof nam.
Tuy nhIon, nhung chung cu fhuyof phuc hon duoc dua ra
sau mof cuoc nghIon cuu fhu nghIom koo daI mof nam voI
41 nguoI mac bonh fIm fnh nguyon fham gIa, frong do co ca
nam va nu, do fuoI fu 35 don 75.
Nhung nguoI bonh duoc fhuyof phuc dong y fhay doI nop
song cua mnh fhoo nhu duoc huong dan, nhu mof phuong
fhuc dung frj IIou chung bonh fIm cua ho.
NguoI fa fach ra 22 nguoI frong so nay do huong dan
nhung fhay doI dang ko frong sInh hoaf va fhoI quon hang
ngay. Cho do an cua ho Ia cho do an chay, duoc gIam manh
Iuong chaf boo. Hang ngay, ho fap fho duc dou dan va duoc
fham du mof khoa hoc vo chong cang fhang fam Iy. Taf ca
dou bo han khong huf fhuoc Ia, khong uong ca pho, khong
uong ruou va cac fhuc uong co con.
Nhom con IaI gom 19 nguoI duoc fham gIa vao mof
chuong frnh chung ma hau hof cac bac sI fIm mach van
fhuong khuyon khch bonh nhan fham gIa. Ho khong huf
fhuoc Ia, fap fho duc vua phaI va an fhuc an fhoo gIoI han
ao tim
S9
foI da Ia 30% chaf boo frong fong so nang Iuong duoc co fho
fIou fhu.
Sau mof nam, 18 frong so 22 nguoI cua nhom fhu nhaf co
nhung fhay doI fhay ro. Cac dong mach fruoc day faf nghon
gIo duoc fhong fhoang nhu cu, faf ca cac mach mau dou fro
IaI fnh frang hoan hao nhu khI ho chua mac bonh.
Cac frIou chung bonh frong ca nhom duoc ghI nhan gIam
fhIou dI o cac muc do:
Chu ky Iap IaI cua nhung con dau: gIam 91%
ThoI gIan koo daI cua nhung con dau: gIam 42%
Muc do nghIom frong cua nhung con dau: gIam 28%
Cac nha nghIon cuu frong cuoc fhu nghIom nay cung dua
ra nhan xof Ia: nhung bonh nhan nang nhaf co nhung fhay
doI kha quan nhaf, va phu nu do co nhung fhay doI kha
quan hon nam gIoI.
Trong nhom fhu haI gom 19 nguoI, chI co 8 nguoI co dau
hIou fhay doI fch cuc, nhung IaI co don 10 nguoI fro non fo
haI hon fruoc nhIou. Cac chI so ghI nhan vo chu ky Iap IaI
cua nhung con dau, fhoI gIan koo daI va muc do nghIom
frong dou gIa fang hon fruoc.
Cac nha nghIon cuu noI rang nhung fhay doI fch cuc
frong nhom bonh nhan fhu nhaf fuong fu nhu hIou qua cua
vIoc dIou frj bang cach dung fhuoc Iam gIam ham Iuong
cbo/cstcro/ frong mau. Tuy nhIon, fhuc fo Ia nhung bonh
nhan nay hoan foan khong duoc dIou frj bang fhuoc.
Mac du frong nhom fhu haI cung co 8 nguoI co dau hIou
fhay doI fch cuc, nhung qua fhu nghIom nay, cac nha khoa
hoc kof Iuan Ia can phaI ap dung nhung fhay doI nop song
mof cach frIof do hon moI fac dong manh don can bonh.
Nhung IoI khuyon cu fho ma ban co fho ruf ra fu day do
ap dung voI bonh fIm Ia:
60
An chay, voI ham Iuong chaf boo gIam manh, chI frong
pham vI 10% fong so nang Iuong fIou fhu cua co fho |fnh
bang ca-/o-ri).
IoaI fru faf ca cac nguyon nhan gay cang fhang fam Iy,
fap fho sau, fap ngoI fhIon va fhu gIan moI ngay f nhaf Ia
mof gIo.
IoaI bo fhuoc Ia, ca pho, ruou bIa mof cach fuyof doI.
Tap fho duc dou dan hang ngay. I dao nhung quang
ngan f nhaf Ia 3 gIo frong mof fuan.
SInh hoaf fap fho gIa dnh, ban bo, cau Iac bo... f
nhaf Ia 2 Ian frong mof fuan do co nhung frao doI coI mo va
nhan su ho fro vo maf fam Iy fu cong dong.

Cuch gium nhjp lim hhong Jung lhuoc
Nhjp fIm nhanh khong phaI Ia mof van do nghIom frong
Iam. Tuy nhIon, nou muc fang nhanh Ion don chung 160
nhjp frong mof phuf co fho gay kho chju va fham ch baf
dau nguy hIom. Nhjp fIm bnh fhuong cua mof nguoI o fuoI
fruong fhanh Ia fu 50 don 100 nhjp moI phuf.
NgoaI vIoc can fhIop bang fhuoc, cac bac sI fu Iau van su
dung mof so bIon phap don gIan do Iam gIam nhjp fIm khI
can fhIof. Xoa bop cac dong mach o co hoac an nho do fao
mof suc op Ion haI maf, Ia nhung bIon phap co fho Iam
gIam nhjp fIm.
Can day, nghIon cuu fam sInh Iy cua nhung nguoI fho Ian,
cac bac sI da fm ra mof phuong fhuc moI hIou qua hon. KhI
mof fho Ian Iao xuong nuoc Ianh, nhjp fIm cua ho fu nhIon
cham IaI dang ko, dIou nay Ia do fam Iy du bao fruoc vo
Iuong duong kh ma co fho nhan duoc dang baf dau gIam dI.
Mof hIou qua fuong fu so daf duoc khI nguoI bonh duoc daf
ngoI fruoc mof chau nuoc da, hf mof hoI fhaf daI roI nn
fho va dam maf sau vao duoI nuoc Ianh. Thuc fo, nhjp fIm
ao tim
61
co fho gIam ngay don hon 15 nhjp moI phuf. Tuy nhIon,
bIon phap nay can fhan frong khI ap dung, v nhIof do qua
Ianh cua nuoc doI khI gay cho ban nhung su kho chju khac
fhay v Ia nhjp fIm nhanh.

Thuc un Ium gium nguy co muc benh lim
NgoaI vIoc cho do an uong co fho gIup ban hoI phuc sau
khI da mac bonh fIm, con phaI do cap don nhung fhuc an
gIup ban ngan ngua fruoc nguy co mac phaI can bonh nay.
ac sI JoAnn Manson da bao cao faI mof cuoc hop fhuong
nIon cua Amcrican Hcart Association rang, nhung phu nu
dung khoang 15 mIIIgam bcta carotcnc moI ngay co fho gIam
don 40% nguy co bj dof quy va 22% nguy co mac bonh fIm.
ac sI Manson cung fuong fhuaf chI fIof kof qua cua mof
cuoc nghIon cuu gIua nguy co mac bonh fIm voI cac fhuc an
gIau oitamin va bcta carotcnc, voI mof nhom doI fuong
gom 87.245 phu nu o do fuoI fu 34 don 59, koo daI frong 8
nam.
Thoo kof qua cua cuoc nghIon cuu nay fh nhung phu nu
duoc cung cap fhuc an gIau oitamin va bcta carotcnc co
nguy co mac bonh fIm fhap hon nhung nguoI khac.
Thoo nhu da bIof fh oitamin gIup ngan ngua cac Iop can
bam vao fhanh dong mach, fch fu Iau ngay Iam hop dong
mach va dan don cac frIou chung dof quy cung nhu bonh fIm.
ac sI Manson cung cho bIof Ia phu nu sau khI dung mof
IIou 100 mIIIgam oitamin , co fho gIam don 36% nguy co
mac bonh fIm. a nhan manh rang, cach fof nhaf do gIam
nguy co mac bonh fIm Ia an nhIou cac fhuc an co chua
oitamin va bcta carotcnc, nhu Ia ca-rof, khoaI Iang, qua
mo... Mof so IoaI dau fhuc vaf cung duoc bIof Ia raf gIau
oitamin , nhung chung kom fhoo Iuong chaf boo qua Ion,
va v fho khong co IoI cho vIoc phong chong bonh fIm. Non
62
can nhac ca you fo nay fruoc khI chon ra mof fhuc don fhch
hop cho cho do an cua ban.
NgoaI ra, nhIou cuoc nghIon cuu khac cung nhan bIof vaI
fro cua oitamin C frong vIoc gIup chong IaI bonh fIm. IIou
cao oitamin C Iam gIam nguy co xo cung fhanh dong mach,
mof frong nhung nguyon nhan chnh dan don bonh fIm.
Cac nha nghIon cuu fIon hanh khao saf fron 314 nguoI
dan ong va 142 phu nu o do fuoI fu 20 don 95, chIa Iam haI
nhom. Nhom fhu nhaf fron 58 fuoI va nhom fhu haI fu 58
fuoI fro xuong. Kof qua cho fhay Iuong oitamin C dua vao co
fho gIup mau Iuu fhong fof hon va gIam nguy co fang
cbo/cstcro/ frong mau. Va nhu fho, no gop phan Iam gIam
dang ko nguy co mac bonh fIm.
Vitamin C co fho do dang fm fhay frong raf nhIou IoaI
fhuc an fu nhIon fhong fhuong nhu cac IoaI rau qua: cam,
chanh, quyf, dua hau, dau, ca chua, khoaI fay, fIou, of, bap
caI...
Mof nguyon fac chung hIon nay da duoc cac nha khoa hoc
cung nhaf fr, Ia nhung fhuc an co Iuong chaf boo cao va
Iam fang Iuong cbo/cstcro/ frong mau Ia ko fhu cua bonh fIm.
o fhIof fhuc chong IaI nguy co mac bonh fIm, cac nha khoa
hoc khuyon khch mof cho do an fhay fho han Iuong dam fu
fhjf dong vaf bang Iuong dam fhuc vaf, nghIa Ia fu cac IoaI
rau, dau, cu, qua... Cac IoaI mam ngu coc nhu gIa dau, mong
Iua m, Iua mach... dou duoc danh gIa cao v chung raf gIau
dam fhuc vaf.

Su Iuyen lup nhe nhung run co lch
Tu Iau chung fa van bIof rang nhung chuong frnh ron
Iuyon suc khoo duoc ap dung fhuong xuyon va frIof do so
gIup ban franh xa duoc nguy co mac bonh fIm. Tuy nhIon,
nou ban khong du suc khoo do khoI su fham gIa mof frong
ao tim
63
nhung chuong frnh nhu fho, ban van co fho fm duoc mof
phuong fhuc nho nhang nao do fhch hop hon cho mnh.
Nhung cuoc nghIon cuu moI cho fhay rang su Iuyon fap
nho nhang dou dan van mang IaI kof qua fof cho suc khoo,
dua fron so ca-/o-ri ma co fho phaI fIou fon dI frong fhoI
gIan Iuyon fap.
CIa su nhu, fhay v chay faI cho 30 phuf moI ngay
nghIa Ia hoI qua suc cua ban ban co fho chI can dI bach bo
moI Ian 10 phuf va 3 Ian frong mof ngay. HIou qua daf duoc
cung so fuong fu nhu nhau. Muc fIou cu fho cua ban o day Ia
phaI su dung fu 1.200 cho don 2.000 ca-/o-ri nang Iuong co
fho cho vIoc Iuyon fap. VoI kof qua nghIon cuu moI nay, ban
co fho yon fam chon cho mnh mof phuong fhuc ron Iuyon co
fho fhch hop hon ma khong phaI gang suc fhaI qua.

Nhjn un sung Je co nguy co Ien con Juu lim
Taf nhIon Ia dIou nay chI xay ra khI ban Ia nguoI da mac
bonh fIm. Cac bac sI fu Iau da nhan bIof mof dIou Ia hau
hof cac con dau fIm fhuong xay ra vao buoI sang, khoang vaI
gIo sau khI bonh nhan fhuc day. Mac du van chua gIaI fhch
chnh xac duoc hIon fuong nay, cac nha nghIon cuu van fIn
rang nhung fhay doI cua co fho vao buoI sang da gIa fang
nguy co Ion con dau fIm.
Mof so nguoI cho rang huyof ap fang cao hon va nhjp fIm
nhanh hon khI fhuc day Ia nguyon nhan cua van do. Mof so
nha nghIon cuu khac IaI cho rang do bam dnh cua cac chaf
can frong mau fang cao hon vao buoI sang, va do do Iam
fang kha nang Ion con dau fIm.
Mof cuoc nghIon cuu faI Mcmoria/ Uniocrsity, NcujounJ-
/anJ o CanaJa cho fhay Ia nhung nguy co Ion con dau fIm
vao buoI sang fang Ion dang ko nou bonh nhan khong an
dIom fam hoac nhjn an vao buoI foI fruoc do, v nhung phan
64
fch mau cho fhay do bam dnh cua cac chaf can frong mau
fang Ion cao hon bnh fhuong.

Thuc Juy lrong Jem Iu mol Jieu nguy hiem
o dI don kof Iuan nay doI voI nhung nguoI mac bonh
fIm, cac nha khoa hoc da fIon hanh mof cuoc khao saf cu
fho voI 30 bonh nhan mac bonh fIm fnh nguyon fham gIa.
1

Trong cuoc khao saf nay, faf ca bonh nhan duoc mang
nhung may fhoo doI nhjp fIm. May nay fuong fu nhu mof
may caf-sof nho ban van fhuong doo bon suon. Mof fhIof bj
nho duoc gan ap vao nguc va gIup cac nha khoa hoc ghI
nhan mof cach chI fIof moI dIon bIon xay ra voI fIm bonh
nhan.
Trong so 30 nguoI, co 21 nguoI fhuc day frong dom do dI
fIou, hoac Iay mof Iy nuoc uong, hoac Iam mof vIoc g do ma
phaI dI ra khoI gIuong. Co nguoI fhuc day don haI Ian frong
dom, va fong so Ian fhuc day cua 21 nguoI ay duoc ghI nhan
Ia 36 Ian. Trong 36 Ian ay, co don 24 Ian bonh nhan bj Ion
con dau fIm. NghIa Ia chIom mof fy Io 2 fron 3 Ian.
NguoI bonh fIm fhuc day frong dom do dI ra ngoaI v mof
Iy do nao do ro rang Ia raf nguy hIom. Nguyon nhan fam
fhoI duoc gIaI fhch fhoo voI nhung phan ung fhch nghI cua
co fho. KhI bonh nhan ngu, faf ca moI bo phan frong co fho
dou dI vao frang fhaI nghI ngoI. KhI bonh nhan dof ngof
fhuc day frong dom, cac bo phan can mof fhoI gIan do fhuc
day, frong do co fIm va cac mach mau. o fhch nghI ngay
voI frang fhaI fhuc day, fIm doI hoI mof Iuong mau Ion hon,
vuof qua suc cung cap cua cac dong mach von dang frong
fnh frang bonh hoan va Iam cho con dau fIm boc phaf.

1
Theo tng thuat cua American Heart Association.
ao tim
6S
o khac phuc moI nguy hIom nay, nguoI bonh non han
cho vIoc fhuc day va dI ra khoI gIuong ngu vao ban dom.
Nou baf buoc phaI Iam fho, fh non fhuc gIac va nam yon
mof Iuc, sau do ngoI day mof Iuc nua, roI fu fu ra khoI
gIuong. VIoc koo daI fhoI gIan nhu vay cho phop co fho co du
dIou kIon do khong fhuc day qua dof ngof, dan don con
dau fIm.

NguoI gIa can su am ap
Mof cuoc nghIon cuu voI su fham gIa cua 100 nguoI gIa fu
75 fuoI fro Ion, koo daI frong mof nam, da dI don kof Iuan
nhu vay.
Cac nha nghIon cuu nhan ra rang khI nhIof do moI
fruong xuong fhap nhaf, Iuong jibrinogcn frong mau nguoI
gIa co kha nang fang cao nhaf. Fibrinogcn Iam fang kha
nang dong mau, fao ra nguy co do boc phaf nhung con dau
fIm. Trong nhung fhang Ianh nhaf frong nam, ham Iuong
jibrinogcn frong mau nguoI gIa fang Ion don 23% cao hon so
voI nhung fhang mua ho.
Mof frong nhung Iy do duoc dua ra do gIaI fhch hIon
fuong nay Ia co fho nguoI gIa kom kha nang fhch nghI voI
nhIof do moI fruong, non chju anh huong cua nhIof do fhap
manh mo hon nhung nguoI fro fuoI.
Nhu vay, dIou co fho Iam duoc Ia hay fm moI cach gIu
am cho nguoI gIa frong nhung fhang froI Ianh. Iou do gIam
dI mof phan nguy co Ion con dau fIm cua ho.

Tung cun, gium cun, Juu lim
ung vay. Cac nha nghIon cuu da kof hop duoc 3 you fo
nay voI nhau nhu mof hIon fuong fhuc fo, qua khao saf
5.127 nguoI o do fuoI fu 32 don 62, frong vong 2 nam.
66
an co fho fhoo duoI mof cho do an uong hoac mof
chuong frnh Iuyon fap co fho fhaf chaf cho nham gIam bof
frong Iuong co fho.
an co fho Ion can IIon fuc don muc boo ph.
Trong ca haI fruong hop nay, ban dou co may man hon
mof fruong hop fhu ba. o Ia gIam can, roI fang can, roI
gIam can... KhI ay, ban co nguy co chof som v bonh fIm cao
gap haI Ian so voI nhung nguoI khac.
Thaf khong may Ia raf nhIou nguoI hIon nay roI vao fnh
frang nguy hIom nay. Ho mong muon duoc gIam can do co
mof ngoaI hnh dop hon chang han, nhung chang bao Iau, ho
khong duy fr duoc dIou do va fang can IaI nhu cu, hoac
fham ch con hon fho nua. Chu ky fang gIam nay IIon fuc
Iap dI Iap IaI frong nhIou nam ma ho khong bIof rang mnh
dang co mof moI do doa raf Ion vo suc khoo.
Cac bac sI khong gIaI fhch duoc v sao su fhay doI fang
gIam frong Iuong co fho nhu fho IaI gay nguy hIom. Nhung
kof qua nghIon cuu cua ho chI ra rang fham ch nhung nguoI
boo ph van duoc xom Ia an foan hon nhung nguoI bIon
dong IIon fuc frong Iuong co fho. Mof frong nhung nhan xof
duoc dua ra Ia co fho ho fhuong co khuynh huong fch Iuy
chaf boo nhIou hon nguoI fhuong. Chaf boo cao Ia mof
nguyon nhan dan don mac bonh fIm.
IoI khuyon cho ban o day Ia, nou da gIam can, dung do
fang can IaI nua. Nhung khon ngoan hon Ia dung bao gIo ap
dung bua baI nhung cho do an kIong nham gIam can ma
khong co y kIon cua y bac sI.
Hoi cbong soy nbooc co tbc
67
68
9. HOI CHNG SUY NHC C THE
a. Kien thc chung
Suy nhuoc co fho
1
duoc xac djnh khI nhung hIon fuong
moI mof, suy you cua co fho koo daI frong nhIou fhang va
kom fhoo nhung frIou chung sau:

Maf kha nang fap frung fu fuong, dau oc Ian Ion va raf
kho khan frong vIoc fhuc hIon nhung cong vIoc doI hoI phaI
suy nghI.
CIam fr nho, hay quon maf nhung vIoc vua xay ra gan
day.
Suy you ho fhan kInh mof cach fu nhIon, khong co
nguyon nhan, chang han nhu maf fhang bang co fho hoac
khong Iam duoc cac phop fnh cong, fru...
au nhuc o fung vung co bap va cac khop xuong.
au dau, co fam Iy chan nan, ngho fIong Iung bung
hoac am fhanh Ia frong faI.
Co cam gIac ngua fron bo maf da, doI khI nhoI dau nhu
kIm cham hoac ram ran nhu kIon bo.
Maf ngu koo daI fhuong xuyon qua nhIou dom IIon fuc,
co khI koo daI don hon 6 fhang.
NoI Ion cac bach huyof Ion.
au frong cuong hong hoac co fho Ia vIom hong.

HIon nay nguoI fa chua hIou ro vo can bonh nay. ay
khong phaI Ia mof bonh fruyon nhIom. Tuy nhIon, fhong ko
cho fhay no Ian rong don muc co chung 4 don 10% so nguoI

1
chronic fatigue syndrom, hay thng c goi tat la CFS.
69
fruong fhanh faI Hoa Ky mac bonh nay. Khoang 80% so
fruong hop duoc chan doan roI vao phu nu voI do fuoI frung
bnh fron duoI 30.
an co fho xac djnh bonh nay mof cach don gIan hon:
KhI nguoI bonh cam fhay moI mof, chan nan koo daI va bac
sI khong fm duoc baf cu mof nguyon nhan nao do dIou frj
ca.
Mof so oi-rut gay bonh da duoc xac djnh Ia IIon quan,
nhung chung hoan foan khong fruc fIop gay bonh, ma fac
dong don bonh nhan fhoo nhIou cach khac nhau do dan don
hoI chung suy nhuoc cuoI cung.
HIon nay, nhung dIou frj fhu nghIom hau hof Ia fap frung
hoI phuc chuc nang bnh fhuong cho ho mIon nhIom cua co
fho nguoI bonh.
Mof so nha khoa hoc cho rang bonh do mof IoaI oi-rut
gay ra, va co cho gay bonh Ia Iam roI Ioan ho mIon nhIom
cua co fho, fao dIou kIon cho nhIou IoaI oi-rut khac fan cong
co fho va gay non cac frIou chung bonh nhu da duoc bIof.
ac sI Jobn Martin, nguoI dung dau phan khoa onh Iy hoc
cua Trung fam y khoa !SC o Los Angc/cs, da fm duoc
nhung chung cu IIon quan vo mof IoaI oi-rut hIon dIon o hon
mof nua so bonh nhan suy nhuoc co fho. Tuy nhIon, kof qua
nay chua du do cac nha khoa hoc xac djnh oi-rut nay Ia
nguyon nhan gay bonh.
Y hoc da bIof don nhung frIou chung nay fu nhIou fho ky,
nhung cho don nay cac nha khoa hoc van hoan foan khong
bIof g vo nguyon nhan cung cach chua frj. Tham ch mof so
bac sI khong muon fhua nhan fhuc fo hIon dIon cua bonh.
Mof so khac cho rang day khong phaI Ia van do nghIom
frong Iam. Tuy nhIon, frong fhuc fo van co raf nhIou nguoI
phaI chju dung can bonh koo daI ma khong bIof duoc chnh
xac Ia co g khong on frong co fho.
70
Chan doan bonh v fho raf kho khan. NhIou bonh nhan
con phaI chju fhom nhung ap Iuc fam Iy nang no, cang
fhang, v gIa dnh, bo ban khong du hIou bIof do cam fhong
cho ho, chI xom do Ia su mof nhoc fhong fhuong hoac fham
ch Ia su IuoI bIong nua.
Trong so nhung nguoI mac bonh da duoc chan doan xac
djnh, cac nha nghIon cuu phaf hIon fhay ham Iuong
magncsium frong cac hong cau cua mau fhap hon muc bnh
fhuong. Mof so you fo duoc xac djnh co fho Ia nguyon nhan
Iam gIam fhap Iuong magncsium Ia: f hoaf dong fho Iuc, Io
Iang nhIou, cang fhang vo fam Iy.
Nhu mof bIon phap fham do, cac nha nghIon cuu fIon
hanh frj IIou voI mof nhom 32 bonh nhan. Trong do co 15
nguoI duoc fIom magncsium su/pbatc vao bap fhjf moI fuan,
IIon fuc frong 6 fuan. Nhom 17 nguoI con IaI khong duoc
cho bIof chI duoc fIom nhung IIou fhuoc gIa, nghIa Ia
khong co hoaf chaf nao ca.
Sau do, cac nha nghIon cuu ghI nhan kof qua Ia: nhung
nguoI duoc dIou frj voI magncsium da fro non sInh dong hon,
co cam gIac fof hon va f dau nhuc hon.
Mof Iuong magncsium frong fu nhIon cung co fho duoc bo
sung vao co fho do dang qua cac IoaI fhuc an nhu: fom bIon,
ca bon, hau hof cac IoaI rau co Ia xanh, cac IoaI haf co vo
cung, mong Iua m, dau nanh...
Trong mof no Iuc fm kIom khac vo can bonh b an nay,
cac nha nghIon cuu da co nhung phaf hIon moI IIon quan
don chung vIom xoang.
Cac bac sI ghI nhan Ia nhung nguoI mac vao hoI chung
suy nhuoc co fho co mof so frIou chung gan nhu frung Iap
voI bonh vIom xoang: nhung bIon chung kho chju o faI, muI
va hong.
71
VIom xoang fu no cung Ia mof bonh kho chan doan, v
kof qua X-quang fhuong khong du ro rang do xac djnh. Tuy
nhIon, mof khI da xac djnh duoc bonh fh vIoc dIou frj
khong kho khan Iam.
ac sI A/cxanJcr Cbcstcr fhuoc aI hoc Gcorgctoun o
Wasbington D.C. da nhan ra moI IIon ho gIua hoI chung suy
nhuoc co fho va cac van do o faI, muI, hong. Sau khI ap
dung phuong an dIou frj nhu voI bonh vIom xoang, ong nhan
fhay dau hIou moI mof da bIon maf o khoang mof nua so
bonh nhan. NoI mof cach khac hon, hoI chung suy nhuoc co
fho duong nhu phan ung fch cuc voI phuong an dIou frj
vIom xoang. Kof Iuan duoc ruf ra o day Ia, can chu y nhIou
hon don kha nang vIom xoang cua nhung bonh nhan suy
nhuoc co fho.
b. Nhng ieu nen lam
Tao moI dIou kIon cho nguoI bonh duoc nghI ngoI, ca vo
fho Iuc Ian fInh fhan. Tuy nhIon, khuyon khch ho fham gIa
nhung hoaf dong nham kch fhch su nang dong cua co fho,
fhay v Ia fro non ngay cang fhu dong.
Cam fhong voI fhuc frang bonh Iy, san sang chIa so
nhung ap Iuc fam Iy cua nguoI bonh va fao fam Iy Iac quan
frong dIou frj.
Tranh nhung fac nhan gay cang fhang, buc fuc cho
nguoI bonh. Can gIup nguoI bonh co dIou kIon fhaf fhoaI
maI vo fInh fhan.
Xu Iy nhung frIou chung bonh khI chung fro non
nghIom frong, nhu maf ngu, nhuc moI co bap, dau hong...
Tuy nhIon, fof nhaf Ia phaI co y kIon cua y bac sI khI dung
baf cu IoaI fhuoc nao do dIou frj frIou chung.
72
Nou co fho, do nghj bac sI xom xof kha nang chan doan
va dIou frj vIom xoang.
Mon trcn da mat
73
10. MUN TREN DA MAT

a. Kien thc chung
Nhung mun noI fron da maf Ia mof hIon fuong gan nhu
xuaf hIon o moI nguoI. Khong chI o Iua fuoI day fh, mun doI
khI cung co o ca nhung nguoI fruong fhanh, fham ch koo
daI cho don gIaI doan frung nIon nua.
Mun xuaf hIon khI cac fuyon baI fIof chaf nhon nho II fI
fron da bj ngon IaI v mof Iy do nao do. Cac fuyon baI fIof
nay
1
fIof ra mof IoaI chaf nhon dac bIof, gIup gIu cho da
duoc fron Iang, bao vo fo bao da va gIup gIam bof do bam
cua buI ban vao da, gIu cho da co mof am do fhch hop, cung
nhu chong IaI su xam nhap cua vI khuan.
oI khI, cac fuyon baI fIof nay Iam vIoc khong bnh
fhuong. Chung fIof ra Iuong chaf nhon nhIou hon muc do
ma cac ong dan co fho chuyon faI ra bo maf cua da. KhI ay,
Iuong chaf nhon fhua so fch fu dan dan duoI da. Va nhu
vay hnh fhanh nhung mun noI Ion bo maf da.
Trong fIon frnh fIop fhoo, mof so xac fo bao chof Ian
vao frong Iuong chaf nhon fch fu nhu vua noI fron, fao
fhanh mof hon hop phuc fap hon, va chung hnh fhanh
nhung mun noI co do cung, fa fhuong goI Ia coI mun. KhI
nhung coI nay van con duoI da, chung Ia nhung mun frang.
KhI chung Ion dan Ion va froI ra bon ngoaI bo maf cua da,
chung fao fhanh cac mun don. Mau don cua nhung mun nay
Ia do su fch fu cua mof IoaI sac fo co mau sam.
2
Chnh sac

1
sebaceous gland
2
melanin
74
fo nay Ia fac nhan fao fhanh mau da cua ban, cung nhu cac
vof sam mau khI da bj phoI duoI nang nong.
Cac om gaI fhong fhuong baf dau co nhung mun noI fu
khoang 11 fuoI, frong khI cac om fraI fhuong baf dau o fuoI
13. Cac nha khoa hoc cho rang o do fuoI nay co fho baf dau
san sInh ra mof Iuong Ion noI fIof fo co fon Ia anJrogcn.
Tuy van chI con Ia gIa fhuyof, nhung nguoI fa fIn Ia chnh
IoaI noI fIof fo nay da fac dong vao cac fuyon baI fIof chaf
nhon, Iam cho chung fIof ra Iuong chaf nhon vuof qua muc
fhong fhuong. Va dIou nay fhuc day fIon frnh hnh fhanh
nhung mun noI fron da maf.
Muc do san sInh ra noI fIof fo anJrogcn o cac om fraI cao
gap 10 Ian so voI cac om gaI. V fho, nhung mun noI xuaf
hIon o nam nhIou hon nu.
NhIou fruong hop fhuc fo da fhay Ia kha nang phaf frIon
mun co fho phan nao chju anh huong dI fruyon fu cha mo.
NoI cach khac, nou cha hoac mo ban fruoc day da fung co
nhIou mun noI fron da maf, raf co fho ngay nay ban cung so
gIong nhu fho.
Cung can bIof Ia co nhung IoaI mun noI khac nhau fron
da nguoI.
IoaI mun noI fhong fhuong nhaf ma hau hof moI nguoI
dou co Ia IoaI mun f co kha nang nhIom frung.
1
IoaI mun
noI nay khong fao ra van do g nghIom frong, va chung cung
khong Iam bIon dang da maf nhIou Iam. ChI Ia nhung vung
mun phan bo fhoo fung cum, moI cum chung doI ba mun nho,
fhInh fhoang noI Ion fron da maf roI fu bIon maf dI, chang
do IaI dau vof g.
IoaI mun noI nguy hIom hon, nhung may man Ia cung f
gap hon, Ia IoaI mun IIon fuc phaf frIon, co kha nang gay

1
noninflammatory acne
Mon trcn da mat
7S
nhIom khuan da,
1
va co fho bao phu nhung khoang rong
fron da maf, fron co, fron Iung, va fham ch ca o vung bung
duoI gan co quan sInh duc nua. IoaI mun nay co mof f mu
vang duc bon frong mun, co fho do IaI mof vof soo nho fron
da sau khI khoI. Chnh IoaI mun nay duoc fIn Ia co kha
nang dI fruyon fu cha hoac mo.
Mof so fac nhan fhuc day fIon frnh hnh fhanh cac mun
noI fron da maf da duoc bIof. Co fho Ia do fIop xuc voI mof
so IoaI dau nhon cong nghIop hoac hoa chaf, cac IoaI kom
frang dIom hoac xa phong, dau goI... Cung co fho mof phan
do su Io Iang, cang fhang vo fam Iy.
oI voI hau hof moI nguoI, Ian da co mun dac bIof Ia da
maf khong phaI Ia mof van do vo suc khoo, ma Ia van do
fham my, gay kho chju frong gIao fIop. Mof ban fro fhuong
khong duoc fhoaI maI khI don du mof buoI fIop fan voI
khuon maf day mun noI, khong bIof Iam sao do cho dau.
Mof so nguoI cho rang cac IoaI fhuc an nhu so-co-/a, cac
mon an chIon dau hoac fhuc uong nhu so-da, ca pho... Iam
sInh ra mun noI. Cac nha khoa hoc chua chung mInh duoc
dIou nay. Tuy nhIon, qua Ia co mof moI quan ho nhay cam
gIua fhuc an va muc do phaf frIon cua cac mun noI fron da
maf. V fho, moI nguoI cung co fho fu Iuu y fhay nhung fhuc
an nao co fac dong Iam gIa fang cac mun noI cua mnh, do
franh dung nhung IoaI fhuc an do. NgoaI ra, nhIou phu nu
cung nhan fhay mof dIou Ia, mun noI Ion nhIou hon frong
gIaI doan fruoc va frong fhoI ky kInh nguyof hang fhang cua
ho.

1
inflammatory acne
76
b. Nhng ieu nen lam
Rua maf bang xa phong moI ngay mof hoac haI Ian.
Tranh dung cac IoaI xa phong fhom, dac bIof Ia xa phong
khu muI manh. Chnh cac IoaI xa phong nay so rua sach dI
Iop dau nhon quy gIa von duoc fao ra do bao vo cho da maf
cua ban, va dIou nay faf nhIon Ia dan don phaf frIon fhom
nhIou mun noI hon nua. Non dung cac IoaI xa phong khu
frung nho, v chung gIup Iam sach da ma khong gay haI.
Iam sach da maf mof cach fhaf nho nhang, khong cha xaf
manh. Thuong fh vIoc cha xaf manh chnh Ia mof frong cac
nguyon nhan chnh Iam fang nhanh cac mun noI.
Han cho foI da vIoc su dung cac IoaI my pham dung cho
da maf. NhIou IoaI my pham khI boI Ion fhuong Iam bf cac
Io nho II fI fron da maf, va v fho xuc fIon nhanh fIon frnh
fao ra mun. Nou baf buoc phaI su dung, fh non chon nhung
IoaI co dang nuoc, fof hon Ia nhung IoaI dang kom hoac chaf
dau. Iop my pham dung fron da maf cang mong cang fof, v
chung so do cho da baI fIof duoc fof hon. Ngay khI da qua
fhoI gIan can fhIof chang han vua xong mof buoI fIop
fan hay rua sach ngay da maf voI xa phong va nuoc.
ung co nan sach ra cac mun noI fron da maf. Thuc fo
fh vIoc nay chang gIup Iam bof mun dI chuf nao, ma con co
fho fao fhanh nhung vof soo Io ra khong co.
Trong cac fu fho ngoI xom fI-vI, doc sach, hoac hoc baI,
franh cach ngoI chong fay Ion cam hoac fua khuon maf Ion
baf cu mof phan nao do cua canh fay. Nhung fu fho nay
ngan can su baI fIof fhong fhoang cua da maf, fao dIou kIon
phaf sInh mun do dang hon.
Tranh mof so nhung fhuc an ma nhIou nguoI fIn Ia Iam
fang fhom mun, nhu cac IoaI fhuc an hoac fhuc uong co chua
so-co-/a, cajjcinc.
Mon trcn da mat
77
!ong fhaf nhIou nuoc Ioc co fho Ion don 7 hoac 8 Iy
Ion moI ngay. Iuong nuoc fhua dua vao co fho so gIup Iam
sach moI fhu, ngan ngua fIon frnh hnh fhanh mun. !ong
nhIou nuoc Ia dIou fof cho da ban, fham ch con co ch cho
maI foc nua.
Mof so nguoI cho rang anh nang maf froI voI cuong do
vua phaI co fho gIup Iam sach da, va do do gIam bof vIoc
sInh ra cac mun noI. Iou nay chua duoc chung mInh, nhung
mof dIou khac can bIof o day Ia anh sang maf froI, fham ch
ca nhIof do cao nua, Ia nhung fac nhan kch fhch vIoc gIa
fang muc do fao fhanh chaf nhon cua cac fuyon baI fIof duoI
da. Nhu vay, chung co fho day nhanh fIon frnh fao fhanh
mun noI, fhay v Ia gIam dI.
Nou ban dang dung cac IoaI fhuoc ngua fhaI hoac mof
IoaI fhuoc kch fhch nao do fhoo chI djnh cua bac sI, doI khI
vIoc noI mun Ion Ia mof frong cac fac dung phu cua cac IoaI
fhuoc do. an co fho do nghj bac sI nho Ia khong duoc fu
y xom xof vIoc chuyon sang dung mof IoaI fhuoc khac hon
nou fac dung phu cua IoaI fhuoc dang dung qua manh.
oI voI phu nu, khI nhan ra hIon fuong gIa fang cac
mun noI vao fhoI ky kInh nguyof moI fhang, cach fof nhaf
Ia chap nhan hIon fuong ay ma fhoI. Can fhIop bang fhuoc
mon do dIou chInh muc do noI fIof fo nho do co fho Iam
gIam vIoc fao fhanh cac mun noI Ia mof bIon phap nguy
hIom va fhIou khon ngoan. Iou ban fhuc su co fho Iam
duoc Ia non uong fhaf nhIou nuoc Ioc, cang nhIou cang fof,
va gIu sach bo maf da frong suof fhoI ky nay.
Mof so IoaI fhuoc dIou frj bonh duoc bIof Ia co fac dung
phu Iam gIa fang vIoc noI mun. Nou ban roI vao fruong hop
nay, co fho frnh bay voI bac sI do xom xof vIoc doI sang
dung mof IoaI fhuoc khac.
78
Co nhIou IoaI kom frj mun da qua kIom nghIom va duoc
phop ban rong raI khong can phaI fhoo foa bac sI. Co fho
chon dung mof frong nhung IoaI nay. Thuong fh chung Ia
nhung hop chaf co chua bcn:oy/ pcroxiJc, su/jurc hay aciJ
sa/icy/ic, Ia nhung chaf raf huu hIou frong vIoc gIam fIon
frnh hnh fhanh mun.
Co franh nhung nguyon nhan gay Io Iang, cang fhang
vo fam Iy, v chung co fho fhuc day vIoc fao fhanh nhIou
mun noI. Tuy nhIon, khong phaI bao gIo ban cung Iam duoc
dIou nay. Nou ban buoc phaI fraI qua nhung dIou kIon khong
may nhu fho, co fho ap dung mof frong nhIou phuong phap
gIam cang fhang nhu fap fho duc, ngho nhac nho, doc sach,
hoac fham ch cau nguyon fhoo fn nguong cua ban. Tuy
nhIon, nou ban co fho ngan ngua hoac franh no cac nguyon
nhan gay Io Iang, cang fhang fh van Ia gIaI phap Iy fuong
nhaf.
Nou nhung vung mun fron da Ion, phaf frIon manh Iam
bIon dang da, ban co fho can don y kIon hoac su can fhIop
cua mof chuyon gIa vo da IIou. ung fhuoc dung fhoo chI
djnh do bao vo da co fho so gIup ban franh duoc nhung vof
soo do IaI fron bo maf da.
Ncp nban trcn da mat
79
80
11. NEP NHAN TREN DA MAT
a. Kien thc chung
an co fho nghI rang nhung nop nhan fron da maf
fham ch o nhIou noI khac nua fron co fho Ia mof dIou
hoan foan fu nhIon khI chung fa gIa dI. o Ia dau hIou cua
fIon frnh Iao hoa ma khong mof aI franh khoI duoc.
Tuy nhIon, fhuc fo Ia khong phaI faf ca nhung nop nhan
fron da maf dou hoan foan gIong nhau. VoI mof nhan fhuc
dung dan vo van do, ban co fho franh duoc nhIou nop nhan
Io ra khong non co, cung nhu Iam cham dI fIon frnh hnh
fhanh nhung nop nhan do Iao hoa, dong fhoI Iam cho chung
bof nhan nhum hon doI chuf.
af mof fam guong soI fruoc maf ban khI ban noI chuyon
qua dIon fhoaI va quan saf khuon maf cua chnh ban frong
guong. Nhung khI ban cau maf, nhan nho, hoac nhuong may,
ban co fho fhay ro nhung nop nhan hnh fhanh fron khuon
maf ban nhu fho nao. KhI ban con fro, do dan hoI cua da
raf cao non nhung vof nhan fam fhoI ay hoan foan bIon maf
sau do. KhI ban baf dau Ion fuoI, van do khong con don gIan
nhu fho nua. o dan hoI cua da da gIam nhIou, non nhung
nop nhan khong hoan foan bIon maf sau khI ban da fao ra
chung bang nhung cu dong cua cac co fron maf. Nhu vay,
qua nhIou ngay Iap dI Iap IaI, cac vof nhan IoaI nay fron da
maf dan dan fro non co djnh va ngay cang ro nof hon.
Tuong fu nhu vay, nou ban co fhoI quon nam ngu nghIong
qua mof bon, ban so fao fhanh nhung vof nhan IoaI nay
fron da maf. Trong suof fhoI gIan ban ngu, khI nam nghIong,
suc nang cua dau do Ion da maf, op vao goI fao fhanh nhung
81
nop nhan, va khI fIon frnh nay Iap IaI nhIou ngay, nhung
nop nhan fro non co djnh.
Nhung vof nhan cung do hnh fhanh hon duoI fac dung
cua anh nang maf froI. Nguyon nhan Ia v fIa cuc fm co
frong anh nang co fho pha huy mof so fo bao da, Iam cho da
gIam manh kha nang dan hoI. KhI kha nang dan hoI cua da
maf dI, dIou fu nhIon Ia bo maf da frIu xuong fao fhanh
nhung nop nhan.
Mof nguyon nhan khac nua fao fhanh nhung nop nhan Ia
khI ban gIam can nhanh chong. Nhung nguoI boo ph, v
mof nguyon nhan nao do bj suf gIam frong Iuong co fho
nhanh chong, so co nhIou nop nhan hIon ro fron da hon Ia
nhung nguoI von dI fu Iau da gay om.
Huf fhuoc Ia Ia mof nguyon nhan quan frong nua fao
fhanh nhung nop nhan fron da maf. NhIou nguoI nghIon
fhuoc Ia nang co khuon maf nhan nhoo cua do fuoI 60 frong
khI ho fhuc su chI moI hon 40 ma fhoI. uong nhu Ia fhuoc
Ia Iam fhuc day fIon frnh Iao hoa nhanh hon fu nhIon,
khIon cho cac nop nhan xuaf hIon som hon so voI do fuoI.
Nhung nop nhan som quanh vung mIong raf fhuong fhay o
nhung nguoI huf fhuoc Ia.
Mof cuoc nghIon cuu voI 109 nguoI huf fhuoc Ia va 23
nguoI khong huf fhuoc Ia da duoc fIon hanh o Trung fam
Khoa hoc vo suc khoo cua fruong aI hoc Utab, 8a/t Lakc
City.
Cac nha khoa hoc chup anh vung chan may va fhaI duong
cua nhung nguoI fham gIa do phan fch cac nop nhan va doI
chIou so sanh voI fhoI gIan huf fhuoc Ia va so Iuong fhuoc
ho huf frong ngay. Kof qua cho fhay nhung nguoI huf fhuoc
cang Iau va cang nhIou cang co nhIou nop nhan hon. Nhung
nguoI nghIon fhuoc nang co so nop nhan gap 5 Ian so voI
nhung nguoI khong huf fhuoc.
82
Cac nha khoa hoc gIaI fhch rang, huf fhuoc Ia Iam huy
hoaI mof Iuong Ion co//agcn, mof IoaI protcin co frong da va
chIom don 30% fong so protcin frong co fho. Su pha huy
co//agcn co vo nhu da day nhanh vIoc hnh fhanh nhung nop
nhan fron da.
Mof nguyon nhan fac haI khac cua vIoc huf fhuoc Ia Ia
khoI fhuoc Ia Iam cho ban nhoo maf IaI fhuong xuyon, fao
fhanh nhung nop nhan sau noI khoo maf.
KhI so sanh voI fac haI cua anh nang maf froI chIou Ion
da, cac nha khoa hoc cho rang fac haI cua fhuoc Ia Ion hon
nhIou. Va nou ban phaI Ianh chju ca haI you fo nay fh nguy
co hnh fhanh nhung nop nhan fron da maf Ia raf Ion.
b. Nhng ieu nen lam
Nou ban dang huf fhuoc Ia, dIou can Iam fruoc hof Ia bo
fhuoc.
CIam fhIou su nhan nho, cau co fron khuon maf.
Thuong fh day chI Ia nhung phan ung fu nhIon, nhung ban
co fho y fhuc day du vo chung va so dop bo duoc fhoI quon
nhan nho nhung Iuc khong can fhIof.
Tranh fu fho ngu nam nghIong. ay IaI cung Ia mof
van do fhoI quon ma ban co fho sua doI. Nou ban baf dau
fap fhoI quon nam ngua khI ngu, fhu daf mof caI goI bon
duoI cho haI dau goI, co fho so fhay fhoaI maI hon. Thuc ra,
raf nhIou nguoI mau ngu frong fu fho nay do franh nhung
nop nhan xuaf hIon som fron co fho ho.
Nou ban du fnh gIam frong Iuong co fho, hay can nhac
ky cach Iam. Non koo daI fhoI gIan gIam can ra va fof nhaf
Ia phaI co y kIon huong dan cua y bac sI.
ung oitamin va oitamin moI ngay fhoo IIou
Iuong cho phop do gIam bof nguy co huy hoaI fo bao da do
83
anh nang. NgoaI ra, han cho fIop xuc voI anh nang gaf cua
buoI frua. Nou ban phaI dI ra ngoaI duoI nang, non chon Iuc
sang som hoac chIou maf.
Mang knh maf khI ra nang. Iou nay vua bao vo maf
ban khoI anh nang choI, vua franh cho ban khong nhoo maf
IaI fhuong xuyon, fao fhanh nhung nop nhan quanh maf.
Cham soc da maf fhch hop. Tranh cha xaf qua manh
khI rua maf, chon IoaI khan maf mom maI do franh Iam haI
da khI Iau maf.
84
12. VET BONG NGOAI DA
a. Kien thc chung
Vof bong fhuong gay ra do nhIou nguyon nhan, noI chung
Ia khI da ban fIop xuc voI nhIof do qua cao. ong do cham
vao nhung vaf nong, do cac chaf do chay nhu xang, dau bam
vao nguoI va baf Iua, nhung fhuong gap nhaf Ia vof bong
gay ra do nuoc soI. KhI da ban bj bong, ngay Iap fuc ban co
cam gIac nhu co Iua boc chay Ion o noI ay. Tuy fhuoc vao
nhIof do gay bong, cung nhu cac dIou kIon fIop nhIof, cac
vof bong co fho co nhung muc do nghIom frong khac nhau.
Thuong nguoI fa chIa ra 3 cap do Ia do 1, do 2 va do 3.
Vof bong do 1 Ia vof bong f nghIom frong nhaf. Thuong
fh ban co fho fu cham soc, xu Iy nhung vof bong IoaI nay
faI nha ma khong can don su gIup do cua bac sI. Cho da
bong IoaI nay co mau do va dau raf, nhung da van nguyon
von khong co fon fhuong g, va khong co nhung nof phong
rop bong nuoc noI Ion. Nhung vof bong nay fhuong gay ra
do cham phaI mof vaf nong nhu ban uI quan ao, hoac nhac
mof chao nong ma khong co vaI Iof, hoac bong do nuoc soI
da gIam nhIof do dI kha nhIou ...
Vof bong do 2 Ia vof bong nghIom frong hon. Cho da
bong co mau do va dau raf, dong fhoI noI Ion nhung vof
phong rop raI rac fron da, co nuoc bon frong. Nhung vof
bong IoaI nay fhuong do cham phaI vaf qua nong nhu fhan
Iua, chao nung, hoac do nuoc soI, dau an frong chao nong do
vay Ion da... Tuy noI vj fr bj bong, ban co fho can fhan
cham soc IoaI vof bong nay, dung fhom mof f fhuoc mon
fhch hop hoac cung co fho can don bac sI nou co dau hIou
nguy hIom.
Vct bong ngoai da
8S
Vof bong do 3 Ia vof bong nghIom frong nhaf. Cho da
bong co fho bj xom don hoac co mau frang bof. Vof bong
IoaI nay gay ra do fIop xuc fruc fIop voI Iua, chang han cac
dam chay, hoac do dIon gIaf, bong aciJ... IoaI vof bong nay
nhaf fhIof phaI dua dI cap cuu cang som cang fof. VIoc xu Iy
cham chap co fho dan don fnh frang nhIom frung noI vof
bong raf nguy hIom.
Mac du co mof so dIou ban can bIof va co fho Iam duoc
doI voI cac vof bong, nhung frong nhung fruong hop sau day
ban nhaf fhIof phaI goI ngay bac sI hoac dua nan nhan don
bonh vIon gan nhaf:

KhI vof bong fhuoc do 3.
KhI vof bong nam o fron maf, noI vj fr cua maf, o Iong
ban fay, Iong ban chan hoac o vung co quan sInh duc.
KhI vof bong co dau hIou nhIom khuan. Vof bong
nhIom khuan fhuong sung fay, so fhay nong am, co nuoc
mau vang hoac mau xanh chay ra.
KhI vof bong khong co dau hIou gIam nho sau 10 ngay.
KhI nan nhan Ia fro con.
b. Nhng ieu nen lam
oI voI vof bong do 1, rua sach va ngam frong nuoc
maf chung 15 phuf, sau do Iau nho bang vaI mom cho fhaf
kho. TIop fhoo, bang phu Ion mof fam gac frong chung 24
gIo. ChI daf nho Ion bo maf vof bong, khong op chaf hoac
bo saf. Trong fhoI gIan nay do yon cho vof bong fu Ianh,
khong can fhIop baf cu bIon phap nao khac nua. Sau 24 gIo,
co fho xu Iy vof bong bang fhuoc mo hoac fhuoc nuoc nham
Iam gIam bof cam gIac dau, ngua. Can chu y bao vo vof
bong, frong fhoI gIan nay khong fam nuoc nong bang voI
86
son. Nou vof bong co cam gIac ngua, do Ia dau hIou dang
dan dan hoI phuc, co fho baf dau su dung mof IoaI khang
hIsfamIn nhu oInadrIn chang han. Hoac cung co fho dung
mof IoaI fhuoc mo chong ngua, nhung fuyof doI khong dung
fay cha, gaI vao vof bong. Nou bnh fhuong, moI vIoc so qua
dI frong vong 10 ngay. Nou nguoc IaI, vof bong co baf cu dau
hIou fhay doI Ia nao nhu sung do, chay nuoc ... can kham
bac sI ngay.
oI voI vof bong do 2, rua sach va ngam frong nuoc
maf. Sau do Iau nho vof bong cho fhaf sach va fhaf kho
bang vaI mom. TIop fhoo, boI dou Ion mof Iop kom chong
nhIom khuan. Khong fruc fIop dung ngon fay do boI kom Ion
vof bong. Thay v vay, mang gang fay cao su da saf frung,
hoac dung mof dung cu fhch hop nao khac, nhung phaI saf
frung ky. Trong fruong hop khong co g khac, co fho dung
mof mIong bong gon vo frung do fham kom ma boI cung
duoc. Phu fron Iop kom khang sInh nay mof Iop vaI khong
dnh, va gIu yon Iop vaI nay bang mof fam gac daf Ion fron
nua. IIon fuc rua va boI fhuoc, dap gac nhu fron moI ngay 3
Ian. oI voI nhung cho phong rop Ion, dung dung don. Cu do
chung fu nhIon dan dan maf dI. Nou co cho phong bj vo ra
va chay nuoc, dung xa phong khu frung va nuoc sach do rua,
roI boI kom khang sInh Ion do. KhI vof bong baf dau gIam
nho va cac cho phong da maf dI, ban co fho fIop fuc xu Iy
nhu voI cac vof bong do 1. Nho Ia khong bao gIo cha xaf
hoac cao gaI Ion vof bong khI co cam gIac ngua.
Khong non fIn nham vao cac phuong fhuoc goI Ia gIa
fruyon do xu Iy vof bong. Nou ban dap baf cu IoaI fhuoc Ia
nao Ion vof bong, dou co nguy co bj nhIom frung. Nhung vof
bong IoaI nay raf nhay cam.
Khong dung cac IoaI fhuoc gay fo hay baf cu IoaI fhuoc
Ia nao do nham muc dch gIam ngua hoac gIam dau. an co
Vct bong ngoai da
87
fho so Ianh chju hau qua con fo haI hon nhIou so voI cam
gIac dau ngua fam fhoI do.
PhaI dam bao Ia han chch ngua phong don ganh cua
ban frong Ian fruoc van con hIou Iuc. Nou khong, hoI y kIon
bac sI ngay vo vIoc nay.
KhI co baf cu dau hIou Ia nao ma ban khong hIou ro,
can kham bac sI ngay. o vj fr cua vof bong, doI khI co
nhung bIon chung Ia raf nguy hIom.
Ngay frong Iuc ban con chua gap ruI ro nao, can chuan
bj fruoc va huong dan cho faf ca moI nguoI frong gIa dnh vo
mof IoI fhoaf hIom an foan khI co hoa hoan.
88
13. UNG NHOT NGOAI DA
a. Kien thc chung
!ng nhof ngoaI da Ia fu do chI chung cho hIon fuong
nhIom frung o cac Io chan Iong. VI khuan xam nhap Iam cho
cho vIom nhIom sung fay Ion, fhuong Ia co hnh fhuc bong
mu bon frong.
Nhung ung nhof Ion Ia do co haI hay nhIou cho nhIom
frung fap frung gan bon nhau. Nhung noI fhuong co ung
nhof nhaf Ia fron co, fron maf, duoI nach, vung bung duoI
1

va haI bon duI. Tuy Ia bonh ngoaI da, nhung nhung dIou
kIon do phaf sInh ung nhof nhaf Ia khI ban bj fhIou mau, an
uong fhIou dInh duong hoac phaI Iam vIoc qua do. Nhung
nguoI nghIon ruou va nhung nguoI an nhIou chaf boo cung
do bj ung nhof hon nguoI khac.
Vof nhIom frung phaf frIon kn dao bon frong cac Io chan
Iong, duoI da, Iam cho da fro non sung fay, ung do va nong
Ion.
Vung gIua cua cho sung fay co bong mu. KhI cho da o
ngay chnh gIua bj pha vo, mu chay ra, cho ung nhof so co
kha nang fu hoI phuc frong vong mof fuan. Nhung doI khI
cho ung nhof cung co fho hoI phuc ma khong can vo mIong
ra.
b. Nhng ieu nen lam
Phong ngua fruoc van Ia bIon phap fof nhaf. Non chu y
fhuc don hang ngay cua ban. CIam chaf boo, fang cuong

1
Ni co c quan sinh duc
ng nbot ngoai da
89
dInh duong, dac bIof Ia cac fhuc an chua chaf saf nou ban
dang co nguy co fhIou mau.
Khong uong cac IoaI ruou, bIa.
Iam vIoc vua phaI, franh su co gang qua suc.
CIu vo sInh da. Tam rua hang ngay, Iam sach da ca o
nhung cho kn frong co fho.
Tranh mac cac IoaI quan ao Iof bang hang ny-Ion hoac
qua bo saf.
CIaf gIu quan ao fhuong xuyon sach so.
KhI da bj ung nhof, gIu sach cho ung nhof va dung mof
manh vaI fhua phu Ion do bao vo. PhaI dam bao do fhoang,
khong bjf kn IaI.
Khong dung kIm khou vo mIong ung nhof hoac nan op
mu ra khI ung nhof con chua ro mIong. TIon frnh nay phaI
do fu nhIon xay ra ma fhoI.
Tuyof doI khong nan op mu ra doI voI cac ung nhof Ion.
Khong saf frung cho ung nhof bang nhung chaf saf
frung fu Iam Iay o nha hoac cac phuong fhuoc gIa fruyon
v co kha nang gay nhIom frung fram frong hon.
VoI nhung ung nhof qua Ion, hoac o nhung vj fr nguy
hIom, hoac co dau hIou nhIom frung nang, can nhanh chong
dua don bac sI.

90
14. CHAM SOC DA
a. Kien thc chung
Khong phaI bao gIo Ian da cua ban cung gIu duoc su mjn
mang, fron Iang. oI khI ban co fho cam fhay ro su fho rap
don kho chju. Van do co fho fhInh fhoang moI xay ra, hoac
co fho koo daI mof fhoI gIan, hoac fham ch can don mof su
can fhIop nao do.
Ian da bao vo cho co fho ban chong IaI nhIou dIou kIon
baf IoI fu moI fruong bon ngoaI. Nhung doI khI chnh no
cung can don su cham soc, bao vo hop Iy cua ban. NgoaI van
do suc khoo ra, cham soc da con Ia mof van do fham my nua.
Nou fhInh fhoang ban cam fhay da bj kho, ngua, hoac
khong gIu duoc su mjn mang, fron Iang, dIou do Ia bnh
fhuong. Trong fhuc fo, co don 80% nhung nguoI o do fuoI
fron 60 co hIon fuong da kho fhuong xuyon, va khoang 50%
phu nu o do fuoI fron 40 co hIon fuong kho da maf. Tham
ch fro con doI khI cung co fho co hIon fuong kho da.
Tuy nhIon, mof vaI kIon fhuc don gIan co fho gIup ban
franh duoc hoac gIam nho dI nhung cam gIac kho chju do
Ian da kho rap mang IaI.
KhI nhung bIon phap cham soc khong mang IaI kof qua
nao, non kham bac sI ngay, v frong fruong hop nay kho da
co fho Ia dau hIou cua mof bonh nghIom frong nhu fIou
duong, hoac ban dang gap van do voI fuyon gIap.
KhI fhay xuaf hIon fron da nhung vung do, ngua, cuoI
cung dong IaI fhanh vay kho cung va bong ra, do Ia ban da
bj vIom da.
VIom da fhuong xuaf hIon o nhung vung da nhu ban fay,
m maf hoac vung kn noI bo phan sInh duc.
Cbam soc da
91
Nguyon nhan gay vIom da co haI fruong hop: do da fIop
xuc qua Iau voI mof dIou kIon khong fhch hop
1
hoac do dj
ung voI mof chaf nao do.
2

Truong hop do fIop xuc, fhuong fh fac nhan Ia mof vaf g
do Iam cho da co cam gIac ngua khI fIop xuc. Thuong fh day
Ia phan ung cua da frong Ian dau fIon. Nou ban phaI fIop
xuc voI vaf ay Ian fhu haI, raf co fho cam gIac cua Ian dau
khong con nua. Hoac doI khI phan ung xay ra con do boI
fhoI gIan fIop xuc koo daI qua Iau nua.
Truong hop do dj ung, da ban co phan ung voI mof chaf
nao do ngay khI fIop xuc. Su dj ung nay khong gIong nhau o
moI nguoI, non vIoc xac djnh chnh xac nguyon nhan gay dj
ung cung Ia mof dIou kha kho khan.

Nhung Jom Jen lren Ju
Mof khI ban Ion fuoI, fron da ban dan dan hnh fhanh
nhung dom don. ay Ia mof fIon frnh hoan foan fu nhIon.
Nhung dom don nay Ia nhung vung da nho da bj pha huy dI
qua nam fhang hoac do bj phoI ra duoI anh nang maf froI.
Co fho phan ung voI nhung cho da bj huy hoaI nay bang
cach fao ra nhIou sac fo hon o noI do. Chnh nhung sac fo
nay fao fhanh nhung dom don ma fa fhuong fhay noI Ion
Iom dom fron da nhung nguoI Ion fuoI.
Cho don nay, nhung no Iuc nghIon cuu nham xoa bo
nhung dom don IoaI nay van chua fhanh cong may. Thuc ra,
co mof vaI IoaI fhuoc cung da gIup xoa bo duoc cac dom don
nay, nhung sau do chung do IaI nhung dom frang con noI
baf hon nua. Va frong fruong hop nay, dI nhIon nguoI fa haI
Iong voI nhung dom don fruoc do hon.

1
irritant contact dermatitis
2
allergy contact dermatitis
92
Can day, mof fhu nghIom da cho fhay oitamin A co fho
gIup gIaI quyof van do.
Cac nha khoa hoc fIon hanh fhu nghIom voI 60 nguoI o
do fuoI fu 36 don 86, dou Ia nhung nguoI co nhIou dom don
fron da. Taf ca nhung nguoI nay dou duoc dIou frj bang kom
boI fron da, moI ngay mof Ian. Nhung frong do, co mof nua
so nguoI frong do duoc boI IoaI kom fhuc su khong co hoaf
chaf nao frong do ca. So con IaI dung kom co chua oitamin
A. CIaI doan fhu nhaf cua cuoc nghIon cuu Ia 10 fhang.
Sau 10 fhang, co 80% so nguoI duoc dIou frj bang oitamin
A co dau hIou fIon frIon fof, cac dom don co mau nhaf hon
so voI khI baf dau dIou frj. Cac nha khoa hoc cung fach ra
23% frong so nay co fIon frIon fof nhaf, nghIa Ia cac dom
don duoc gIam mau raf manh. Nhung nguoI nay duoc dua
vao gIaI doan dIou frj fIop fhoo koo daI 6 fhang. on nguoI
frong so do co mof vaI dom don da hoan foan bIon maf
frong gIaI doan dIou frj fruoc, fIop fuc co nhung fIon frIon
fof dop frong gIaI doan nay.
Tuy kof qua nghIon cuu nay co fho xom Ia fch cuc, nhung
cac nha khoa hoc cung canh gIac vo mof so phan ung phu
khI dung kom co oitamin A. a co fho bj ung do va dong vay
nho sau khI baf dau dIou frj bang IoaI kom nay, nhung sau
do fh gIam dan. ung kom fhoo kom gIu am da va gIam
IIou oitamin A co fho khac phuc phan ung nay.
Co quan Quan Iy Thuc pham va uoc pham cua Hoa Ky
1

chI cho phop dung oitamin A frong cac cho pham dung frj
mun. Nhung hIon nay nhIou bac sI da chap nhan dung
oitamin A frong dIou frj cac dom don fron da. Tuy nhIon,
dIou quan frong can bIof Ia khong dung IoaI kom co oitamin
A, nhaf Ia TrofInoIn cho phu nu dang mang fhaI.

1
Cbam soc da
93

b. Nhng ieu nen lam
Tranh cao, gaI fron da qua manh va qua nhIou Ian.
Iou nay fhuong fruc fIop Iam haI da, nhung frong khI co
cam gIac ngua ngay ban IaI fhuong khong kom cho duoc.
Non dung mof IoaI fhuoc chong ngua fhong dung nao do,
nhu onadryI chang han.
Tranh mac cac IoaI hang vaI, Ion fho rap gay co xaf
nhIou vao da. KhI phaI mac cac IoaI quan ao nay, fof nhaf
non co mof Iop quan ao Iof bang vaI mong, mjn.
CIu am cho da bang cach quan khan co, doo gang fay...
nhung khI phaI dI ra ngoaI froI Ianh. TIop xuc voI khong kh
Ianh Iam haI da. a qua Ianh fhuong co cam gIac kho va
ngua.
!ong nhIou nuoc do gIup co fho co du Iuong nuoc nuoI
am da. MoI ngay frung bnh ban can uong fu 6 don 8 Iy nuoc
Ioc. Tranh xa cac fhuc uong co con |ruou, bIa...) va ca pho.
Nhung fhuc uong nay Iam kho nhanh da ban.
CIu am cho khong kh frong nha. Nhung bIon phap co
fho fu fhong fhuong nhu Iau rua san nha fhuong xuyon,
fhInh fhoang dung bnh phun buI do phun nuoc frong nha
vao mua ho, cho don gan may dIou hoa... fuy fhoo dIou kIon
fhuc fo cua ban.
Mang gang cao su do bao vo da fay khI phaI Iam nhung
cong vIoc fIop xuc qua Iau voI nuoc xa phong nhu gIaf gIu,
rua xo hoI...
Khong dung cac IoaI bof gIaf manh fron da khI fam.
Cac IoaI bof gIaf nay so Iam sach don ca nhung Iop dau
nhon fu nhIon bao vo cho da ban, va Iam kho da raf nhanh.
94
Thay v vay, dung xa phong fam IoaI nho, khong fhom so
fof hon.
Tam rua sach moI ngay, nhung khong non fam rua, ky
co qua nhIou Ian frong mof ngay. Nhung kIou fam hoI hoac
fam bang nuoc nong qua cung khong fof cho da. KhI vIoc
fam rua duoc fhuc hIon qua ky hoac qua fhuong xuyon, so
Iam maf dI ca nhung chaf bao vo fu nhIon raf quy gIa fron
da ban.
KhI da kho, franh su dung baf cu IoaI my pham, kom
frang dIom hoac hoa chaf nao fron da. Trong dIou kIon bnh
fhuong, han cho foI da vIoc su dung cac IoaI my pham van
fof hon. Non bIof rang sau cong dung Iam dop fuc fhoI, cac
hoa chaf nay co fho do IaI nhung fac haI vo sau cho da. Sau
moI Ian su dung, rua sach da ngay bang nuoc sach voI xa
phong khu frung nho. Iau rua fhaf nho nhang, khong co xaf
manh.
Sau khI fam, non chon dung IoaI khan fam mom maI do
Iau kho da. Iau fhaf nho nhang, khong cha xaf qua manh.
KhI ban dang bj kho da, moI ngay co fho ngam mnh
frong nuoc maf chung 5 don 10 phuf |dung chau fam hoac
bon fam). Sau do dung khan fam fham kho da, fhay v Iau.
Co fho dung mof IoaI fhuoc gIu am da do boI Ion.
Nou hIon fuong kho da koo daI, non dI kham bac sI.
Kho da con co fho Ia frIou chung cua nhung bonh nghIom
frong nhu fIou duong hoac co van do voI fuyon gIap.
Nou Ia fruong hop vIom da, can xac djnh nguyon nhan.
ac bIof nou vIom da do dj ung, franh fIop xuc voI fac nhan
gay dj ung, v hIon fuong dj ung do co kha nang Iap IaI
nhIou Ian.
cnb nam o ban cban
9S
15. BENH NAM BAN CHAN
a. Kien thc chung
Nam o ban chan Ia mof hIon fuong kha pho bIon. Mof
IoaI nam bonh gay kho chju o ban chan. Nam dac bIof song
o khoang ko gIua cac ngon chan, fao fhanh nhung vay da va
nhung ko nuf fron da, co fho Iam da chay mau.
oI khI nam phaf frIon manh Ian ca don cac gof chan,
Iam cho da vung gof fro non raf day va bong vay ra, xuaf
hIon nhIou ko nuf fron maf da.
onh do phaf frIon nhaf o nhung nguoI fhuong mang
gIay vo am va nhop.
b. Nhng ieu nen lam
Rua chan hang ngay sach so voI xa phong va nuoc am.
Cha sach cac vof ban, ca frong ko cac ngon chan.
Sau do Iau kho faf ca cac ngon chan, chu y nhaf Ia cac
ko ngon.
ung bof phan chong nam rac Ion chan. Rac ca frong
gIay va vo.
Chon dung IoaI vo fhoang hoI. CIu sach so, khong mang
vo ban va am. Vo ban va am chnh Ia dIou kIon phaf sInh
va nuoI duong nam bonh.
Khong dung vo nyIon va cac IoaI gIay bang pIasfIc.
Nou chan ban hay ra mo hoI, non mang dop co quaI
fhay v mang gIay.

96
16. CHAM SOC BAN CHAN
a. Kien thc chung
Trong dIou kIon bnh fhuong, ban fhuong khong may khI
quan fam don, va v fho danh raf f su cham soc dung muc
cho haI ban chan cua mnh.
Tho nhung, chI can mof van do nho xay ra noI ban chan,
ngay Iap fuc ban hIou ro fam quan frong cua no Ia nhu fho
nao. MoI mof buoc dI co fho mang don cho ban su kho chju
hoac dau don. Nhung ban Iam sao ma khong buoc dI duoc
kIa chu7
Thuc ra, nhung van do baf on doI voI ban chan cung raf
fhuong gap. Khoang 90% nguoI My roI vao doI fuong fhInh
fhoang co van do can gIaI quyof o ban chan. Co fho chI don
gIan nhu Ia khI ban phaI Iam vIoc qua nhIou gIo frong fu
fho dung, hoac nghIom frong don nhu Ia mof ngon chan
sung phu can don su can fhIop phau fhuaf.
Nhung van do fhuong gap nhaf noI ban chan co fho ko ra
nhu sau:
Nbung oung Ja cbai cung o ban cban, ngon cban. Su
hnh fhanh cua nhung vof chaI nay cung fuong fu nhu nhung
vof chaI o Iong ban fay ban khI ban phaI Iam vIoc qua Iau,
co xaf IIon fuc Iong ban fay voI mof vaf cung. Ian da noI
chan ban cung co phan ung gIong nhu vay, nhaf Ia o nhung
cho cac ngon chan. KhI ban mang co gIay khong fhch hop,
nhung cho da nay IIon fuc bj co xaf vao fhanh gIay, dan don
vIoc hnh fhanh nhung vung da chaI cung, day com Ion. ay
chnh Ia su fch fu cua nhung fo bao da IIon fuc bj gIof chof
do dIou kIon fIop xuc khong bnh fhuong do. Vung da chaI o
cac ngon fhuong co dang nho nhu nhung haf bap hoac Ion
Cbam soc ban cban
97
hon doI chuf, con vung da chaI o Iong ban chan fhuong Ion
hon nhIou va nam vo sau gof chan.
Mong cban moc nguoc. Thuong Ia o goc cua ngon chan,
nhaf Ia ngon caI. Thay v moc daI ra nhu bnh fhuong, phan
mong chan co van do nay IaI moc dam vao phan da o ko
bon, Iam cho da fhjf noI ay sung fay Ion, ung do va dau raf.
Mang gIay khong dung co fhuong Ia nguyon nhan fao ra
hIon fuong nay. KhI ban mua mof doI gIay moI, non nghI
don su fhoaI maI cua ban chan hon Ia chon Iua fhoo cac kIou
mau fhoI frang.
Ngon cban cong Jj Jang. Thuong Ia xay ra voI ngon caI.
ay Ia mof dang dj faf noI khop ngon caI, Iam cho ngon caI
khuynh ra huong bon ngoaI, frong khI dau ngon IaI co
khuynh huong quay vao. j faf nay doI khI Ia bam sInh, co
fnh dI fruyon. Nhung frong nhIou fruong hop hon, cung Ia
su bIon dang gay ra do mang gIay qua chaf hoac nhon muI.
Ngon cban Jai Jj Jang. Thuong Ia xay ra voI ngon ko
bon ngon caI. Ngon chan dj dang nay daI ra qua muc va
cong xuong nhu hnh mong vuof. Thong fhuong fh dj dang
nay chI gay kho chju vo maf fham my. Tuy nhIon, o mof so
nguoI no cung kom fhoo cam gIac dau don va Iam cho buoc
dI kho khan, khong fhoaI maI. Tnh frang chung Ia nhung
nguoI co dj dang nay raf kho khan frong vIoc chon mof co
gIay fhch hop.
Nam o ban cban. Ia mof hIon fuong nhIom nam bonh,
fhuong Ia baf dau fu nhung ko ngon chan. Sau do, vung bj
bonh Ian rong ra chung quanh, co khI phaf frIon o ca gof
chan nua. Nhung noI nhIom nam bonh, da fro non day com
Ion, dong vay roI bong ra, bo maf da nuf no, co khI Iam
chay mau. Trong mof vaI fruong hop, bonh anh huong don
cac mong chan, Iam cho fro non day hon va bIon dang.
98
Ban cban co mui boi. Van do doI khI Iam ban fhay boI
roI voI nguoI khac nhIou hon Ia gay kho chju cho chnh ban
fhan mnh. Mof so nguoI chju anh huong dI fruyon fu cha
mo non co muI hoI noI co fho hoac o ban chan. Tuy nhIon,
frong raf nhIou fruong hop, ban chan co muI hoI IaI fhuong
Ia do mang cac IoaI vo khong ruf duoc mo hoI do chan baI
fIof ra, hoac IoaI gIay qua kn hoI. NoI cach khac, khI ban
chan fro non nong va fIof ra nhIou mo hoI, cac IoaI gIay vo
khong fhch hop gIu nhIof do IaI va khong do cho mo hoI
fham fhoaf ra bon ngoaI. Trong moI fruong do, ban chan
sInh ra muI hoI kho chju.
b. Nhng ieu nen lam
Iou quan frong can Iuu y fruoc hof Ia ban phaI mua
dung IoaI gIay. Non chon IoaI gIay co do khong qua cao,
phan muI rong. CIay mua xong phaI vua van voI chan ban,
khong non mua IoaI gIay ma fhoo IoI nguoI ban Ia so gIan ra
vua voI chan ban. NghIa Ia Iuc mua ban co cam gIac raf bo
saf. Nguoc IaI, cung khong non chon co gIay qua rong, nhaf
Ia rong o phan gof. VoI co gIay qua rong, khI ban dI chuyon
fh ban chan ban cung dI chuyon foI IuI bon frong gIay va
fao ra su ma saf raf co haI. Co gIay duoc xom Ia fhch hop
khI Iong ban chan ban daf fhoaI maI, ap saf Ion bo maf bon
frong gIay. Non chon IoaI gIay Iam bang nguyon IIou mom
doo, khong qua cung, do co do dan hoI. Nhaf Ia franh nhung
IoaI gIay so bon frong fhay co do nham v chung so Iam
chan ban kho chju khI fIop xuc Iau, cho du ban co mang vo
dI chang nua.
Sau khI chon gIay dung, ban con phaI quan fam don
vIoc mang gIay sao cho fhch hop nua. an can fhay vo moI
ngay va dam bao Iuon Iuon mang vo sach. Non chon IoaI vo
Cbam soc ban cban
99
dof IIon, khong co moI noI, va fham nuoc fof do gIup mo hoI
chan cua ban do dang fhoaf hof ra bon ngoaI. Mau vo cung
quan frong. Mau frang hoac sang, nhaf fhuong maf mo hon
mau don hoac nhung mau foI, sam. Truoc khI mang gIay
phaI kIom soaf ky bon frong. Mof vaf fho nho nhu haf san,
quo dIom... dou co fho Iam haI nhIou cho ban chan ban ma
fham ch co khI cam gIac o ban chan ban con chua nhan ra
duoc. Nou co fho, franh mang IIon fuc haI ngay fIop cung
mof doI gIay. o fhay doI fu fho ban chan, non chon fhay
doI gIua IoaI gIay do cao va do fhap. Iam nhu vay so franh
duoc mof so vof chaI khong can fhIof do mof vung da nao do
frong ban chan IIon fuc bj co xaf nhIou ngay. Phu nu can
dac bIof chu frong chon IoaI gIay vo mom maI. Nou can
fhIof phaI mang gIay cao gof khI dI Iam, non dung dop quaI
khI o nha. Han cho fhoI gIan mang gIay cao gof Ia dIou fof.
Nou can fhIof, co fho chon IoaI gIay co do frong do fao su
fhoaI maI hon cho ban chan khI o nha. Va dIou fof nhaf ma
ban non Iam Ia hay gIaI phong cho ban chan ban ngay khI
nao co fho. NhIou nguoI fap duoc fhoI quon dI chan fran khI
o nha. Mof fhoI quon khong fon kom nhung mang IaI su
fhoaI maI nhIou hon cho doI ban chan ban.
an cung can co nhung cham soc fhch hop cho doI ban
chan ngay ca khI chung chua co bIou Io kho chju nao. Rua
sach ban chan moI ngay f nhaf Ia mof Ian voI nuoc am va
xa phong nho. Iau fhaf kho sau khI rua voI khan mom, ca
frong cac ko ngon chan. Tranh dung dung cac IoaI xa phong
fhom. Thay v vay, chon IoaI xa phong saf frung so fof hon.
Caf mong chan f nhaf Ia moI fuan mof Ian. Non caf sau khI
fam, v mong chan so mom, do caf hon. Caf fhanh mof
duong fhang, dung uon cong o haI bon va dung caf qua saf
vao frong. KhI dI chan fran ra khoI nha phaI can fhan, v
Iuc do ban chan Ia noI do fIop xuc voI cac dIou kIon nhIom
100
frung nhaf. Tof nhaf Ia ngay khI vo nha phaI rua chan ngay
bang xa phong saf khuan.
Tap fho duc hang ngay cung Ia mof you cau fof do co
doI ban chan khoo manh, franh duoc nhung bonh faf fhong
fhuong. Nhaf Ia cac dong fac nhu chay bo, dI bo.
KhI frong nha co nguoI bj nam o ban chan, can fhuong
xuyon Iau rua san nha fam voI xa phong saf khuan. San
nha fam Ia noI ma moI nguoI frong nha dou dI chan fran, va
nhu fho raf do dang Iay Ian nam bonh.
Thuong fh bonh nam o ban chan so fu khoI qua mof
fhoI gIan, khI ban co nhung cham soc vo sInh fof. Tuy nhIon,
nou bonh koo daI qua Iau, ban can co y kIon bac sI do su
dung mof IoaI fhuoc nao do fhch hop. ThoI gIan koo daI cua
bonh co fho dan don nhung bIon chung baf IoI khac.
an chan ban cung can don mof vaI dong fac Iuyon fap
hang ngay do duy fr fhuong xuyon fnh frang khoo manh
cua no. ung fay koo gIan cac ngon chan, roI bo gap chung
IaI, hoac ngoI fron gho va dung ban chan vo hnh cac ky fu
Ion san nha. Nhung dong fac nay gIup ban chan ban xoay
chuyon fhoo nhIou huong, va doI khI chI can co fho Ia co fho
gIaI quyof duoc nhung cam gIac dau nhuc, moI mof o ban
chan.
KhI ban chan ban dau nhuc nhIou do dung qua Iau hoac
v mof Iy do nao do, co fho ap dung phuong fhuc ngam chan
nong Ianh do gIam dau. Truoc hof, ngam chan frong mof
chau nuoc fhaf Ianh chung mof phuf, roI chuyon qua mof
chau nuoc khac co nhIof do nong vua voI cam gIac ma ban
co fho chju duoc va ngam chung mof phuf. Chuyon doI qua
IaI gIua haI chau nuoc Ianh va nong nhIou Ian. Cach Iam
nay gIup gIa fang Iuong mau chay qua ban chan, nho do so
gIam su dau nhuc.
Cbam soc ban cban
101
Nou co nhIou vof chaI o ban chan, co fho ngam chan
frong nuoc am chung 10 phuf, sau do dung mof vIon da bof
co do nham do maI co nhung vof chaI.
Tu xoa bop chan mnh Ia mof dong fac raf fof. an Iam
dIou nay nhu sau: daf cac ngon fay bon duoI Iong ban chan,
rIong ngon caI o fron Iung ban chan, bop hoI chaf IaI va
vuof daI fu cac dau ngon cho don maf ca chan.
Nou chan ban co muI hoI nhIou, chu y nhIou don cac
dIou kIon vo sInh. Co fho dung bof khu muI hoI rac Ion chan
va frong gIay. IoaI bof nay con gIup IoaI bo am do cao frong
gIay nua. Cac IoaI bof khu muI hoI nach cung co fho dung o
ban chan do khu muI hoI voI hIou qua fuong fu.
NguoI bj bonh fIou duong doI khI co frIou chung maf
cam gIac noI ban chan, dong fhoI ban chan cung raf do
nhIom frung. Nou ban co bonh fIou duong, can phaI fhoo doI
cac dau hIou nhIom frung o ban chan moI ngay.
Chon co gIay cho dung Ia mof dIou quan frong. Tuy
nhIon, nhIou khI ban van phan van Iuc mua mof doI gIay
moI, khong bIof rang cam gIac bo saf Ia do gIay chaf hay chI
don gIan Ia v con qua moI. NhIou nguoI ban hang v muon
ban duoc non fhuong bao voI khach hang Ia chI can vaI hom
gIay so gIan ra. Mof phuong fhuc don gIan co fho gIup ban
fu mnh quyof djnh xom mof doI gIay moI IIou co chaf qua
hay khong. af ban chan fran Ion mof fo gIay, dung mof
cay buf ch do vo mof duong bao saf fhoo ban chan. Sau do
daf chIoc gIay ma ban da chon Ion cung vj fr ay va cung
dung buf ch vo mof duong bao quanh no. Nou duong vo moI
nay frung khop hoac nho hon duong vo fruoc Ia gIay qua
chaf.

Nhung Jong luc lhe Juc cho Joi bun chun
102
Co fho ban van fhuong xuyon co nhung dong fac fho duc
danh cho chan, fay, vaI, bung... Nhung da co bao gIo ban co
nhung dong fac danh cho doI ban chan chua7 Thaf ra, day Ia
mof dIou raf huu ch, nou khong noI Ia can fhIof. Sau day Ia
mof so dIou ma ban co fho Iam duoc do Iuyon fap doI ban
chan khoo manh:
I bo chan fran. Thaf vo cung don gIan. Nhung chnh
fhoI gIan nay gIup cho doI ban chan cua ban duoc hoan foan
gIaI phong. Nhung ngon chan co fho nam o vj fr fu nhIon
fhoaI maI nhaf khong chju baf cu mof ap Iuc uon nan nao.
Tof nhaf Ia ban co duoc mof IoI nho frong san do dao quanh
chung 10 phuf, hoac fham ch chI dI frong nha cung duoc.
Chu y vo do an foan cho ban chan nou ban dI dao ngoaI
vuon chang han. San, soI, gaI nhon... hoac raf nhIou fhu
khac co fho Iam fray suof ban chan fran cua ban. an fhan
nhung vof fray nay fhaf ra khong quan frong Iam, nhung
chung co fho Ia nguyon nhan nhIom frung do dan don
nhung bonh nghIom frong hon.
Iam gIan cac co o ngon chan. Truoc hof, uon cong cac
ngon chan Ion hof muc co fho duoc. Sau do, gap chung
xuong huong duoI Iong ban chan. Iap IaI nhIou Ian dong fac
nay. TIop fhoo, quay fron ca ban chan quanh khop xuong
cho maf ca. Tuong fuong nhu ban dang dung ban chan do vo
mof duong cong frong khoang khong nhung gIu yon xuong
ong chan.
ung fay cha xaf, xoa bop dou ban chan. Kom fhoo
ngam chan vao nuoc nong so gIup Iam maf nhung cam gIac
moI mof sau mof ngay daI Iam vIoc.
Tap fho dung can bang. oI khI chung fa khong quan
fam don dIou nay, nhung nou fhoI quon cua chung fa Ia dung
khong ngay ngan, frong Iuong co fho so do nang Ion chI mof
frong haI chan, hoac chan nay chju Iuc nhIou hon chan kIa.
Cbam soc ban cban
103
ChI can Iuu y don dIou nay, chung fa so fu bIof dIou chInh
IaI fho dung fhuong xuyon hang ngay cua mnh cho hop Iy.
ung fay Iam gIan cac ngon chan. af haI ngon fay cua
ban fay phaI vao mof frong cac ko ngon chan cua ban chan
fraI. Tu fu fach rong haI ngon fay ra don hof muc co fho
duoc. Iap IaI fuong fu voI cac ko ngon khac. Chuyon sang
fay fraI voI ban chan phaI.
Tu Iam gIan cac ngon chan. ung fhang fron san nha,
nhn xuong, haI ban chan duoI fhang. af dau dang cac
ngon chan ra xa nhau hof muc, khI nao ban co fho nhn
fhay khoang ho gIua cac ngon Ia duoc. CIu yon fu fho nay
chung 30 gIay roI Iap IaI fu dau. an can mof chuf kIon
nhan khI baf dau, v co fho ban co cam gIac nhu khong fho
fach roI duoc hof fhay cac ngon chan. Tuy nhIon, co gang
doI Ian ban so Iam duoc. Thuc hIon dong fac nay fhuong
xuyon moI ngay.
Tap fhoI quon dI chan fran baf cu khI nao co fho duoc.
Cuoc song o nhung fhanh pho Ion doI khI doI hoI chung fa
gan IIon voI gIay vo gan nhu suof ngay, va dIou do fhaf su
khong fof cho doI ban chan. ay Ia Iy do v sao nguoI dan
song o nong fhon fhuong co nhung ban chan khoo khoan, f
bonh faf hon nguoI dan fhanh pho. HIou duoc dIou nay, ban
non franh fhu moI co hoI co fho duoc do fhoaf chan ra khoI
gIay cang nhIou cang fof. Co fho dung dop co quaI fhay cho
gIay khI nghI fhuc gIao fIop khong doI hoI Iam, va dI chan
fran frong nha Ia fof hon hof.

104
17. VET PHONG TREN DA
a. Kien thc chung
Nhung vof phong fron da xuaf hIon khI da bj co xaf
manh va IIon fuc, nhaf Ia khI moI baf dau mof cong vIoc
nang nhoc nao do ma Ian da ban fu fruoc chua quon chju
dung. NgoaI ra, con co nhung nguyon nhan khac nhu vof can
cua con frung, vof bong, nhIom frung, hoac fIop xuc voI hoa
chaf.
Nhung vof phong do su co xaf sInh ra va do bong nho Ia
nhung vof phong ban co fho fu xu Iy o nha. Cac nguyon
nhan khac can co y kIon bac sI va su ho fro dIou frj bang
fhuoc mon.
Cho da phong co hnh dang nhu nhung bong bong nuoc,
va chung cung fhuc su chua day nuoc bon frong, gay cam
gIac dau raf, kho chju. Thuong fh chung fu khoI frong mof
fhoI gIan ngan. Nhung nou fhIou hIou bIof, ban co fho so
Iam cho van do foI fo fhom nhIou.
b. Nhng ieu nen lam
ung bao gIo co y Iam vo cac cho phong ra, fru khI
chung phaf frIon qua Ion hoac fao cam gIac raf dau don.
Nou muon choc vo, can hof suc fhan frong frong vIoc saf
khuan. ChI can dung mof cay kIm nho da saf khuan choc
vao cho phong sau khI da dung nuoc saf khuan Iau sach ca
vung da do. KhI nuoc bon frong da chay ra hof, dung mof
mIong bang do bao vo da cho don khI Ianh han, fhuong Ia 3
don 4 ngay sau.
Vct pbong trcn da
10S
o franh nhung vof phong noI ban chan, phaI chon co
gIay fhch hop, khong qua chaf cung khong qua rong. Khong
non dung IoaI gIay Iam bang nguyon IIou fho, cung. ung
IoaI vo dof IIon khong co moI noI va mom maI, huf am fof.
Tuy nhIon, han cho fhoI gIan mang gIay Ia fof nhaf. CIu
chan sach, fhuong xuyon rua chan bang nuoc am voI xa
phong saf khuan.
o franh nhung vof phong noI ban fay, chon mang IoaI
gang fay mom va day. Thay doI fu fho Iam vIoc cua ban fay
fhuong xuyon. Nou ban dang chuan bj Iam mof cong vIoc
nang nhoc nao do doI hoI suc chju dung cua ban fay, co fho
dung con bIon chaf xoa bop Ion fay moI ngay 3 Ian frong
chung vaI fuan Io do Iam fang suc chju dung cua da fay. KhI
Iam vIoc can fIop xuc fruc fIop voI nhung vaf nang co bo
maf fho nham va cung, nhaf fhIof phaI fap fhoI quon mang
gang fay.
106
18. PHAT BAN
a. Kien thc chung
Phaf ban Ia fon goI chI chung cho hIon fuong noI Ion fung
mang da ngua do fron co fho, co fho xuaf hIon o baf cu noI
nao. Phaf ban co fho Ia frIou chung ban dau cua mof so
bonh, nhung nguyon nhan fhong fhuong hon Ia do khI co
fho fIop xuc va co dj ung voI mof chaf nao do, hoac do fhuc
an, chaf phu gIa frong cho bIon fhuc an, hoac dung fhuoc.
Su fhay doI dof ngof cua fhoI fIof doI khI cung Ia nguyon
nhan gay phaf ban o mof so nguoI. Mof so nguoI con co fho
co hIon fuong nay khI dau oc qua cang fhang, frong khI
nhIou nguoI khac bj phaf ban khI da bj cao xuof hoac fIop
xuc voI nhIof do cao. oI khI co nhung fruong hop phaf ban
IaI chang co nguyon nhan nao ro rang ca. an co fho xac
djnh hIon fuong nay khI nhung vung da ngua do noI Ion roI
dI chuyon nhIou noI. Chung Ian maf dI o mof noI do roI
noI Ion o mof noI khac ngay sau do.
Thuong fh frIou chung nay co gay kho chju nhung vo haI,
chung so fu khoI dI sau mof fhoI gIan ngan. Nou nguyon
nhan Ia do fhuc an, cac vof do va ngua nay so noI Ion ngay
chI chung vaI phuf sau khI an phaI IoaI fhuc an do. Nguyon
nhan cung co fho Ia mof fhu fhuoc nhuom ban moI fIop xuc,
hoac mof chaf phu gIa nao do frong fhuc pham.
Nou sau khI phaf ban co kom fhoo baf cu mof frIou chung
Ia nao khac, can kham bac sI ngay. Cac frIou chung nguy
hIom co fho fhuong gap Ia kho fho, chay muI nuoc, faI nhof,
foaf mo hoI nhung co fho Ianh hoac chong maf. Nou co mof
frong cac frIou chung nguy hIom nay, non dua nguoI bonh
don fhang bonh vIon gan nhaf.
Fbat ban
107
Nou Ia phaf ban do dj ung fh cach chua frj fof nhaf Ia
fm ra nguyon nhan dj ung do va franh xa no vo sau.
b. Nhng ieu nen lam
Nou ban dang fhoo duoI mof frong nhung chuong frnh
ron Iuyon fhan fho, hoac cac hoaf dong fho fhao, non fam
ngung vaI ba ngay ko fu sau khI bj phaf ban.
Khong Iam vIoc nang nhoc va gIu cho nhIof do frong
phong dung nong qua, cung khong quan fam mof cach qua
khch don vIoc g frong fhoI gIan nay, nhu xom bong da
chang han.
Khong fam nuoc nong hoac fam voI son.
Ngung dung baf cu IoaI fhuoc nao ma ban dang dung.
Nou Ia fhuoc do bac sI ko foa, can hoI y kIon bac sI ngay
fruoc khI fIop fuc dung fhuoc.
Co gang nho IaI nhung g ban da an va uong frong 3
hoac 4 gIo fruoc do. Ngung dung faf ca nhung fhuc an uong
nay. Nou ban ghI nhan fhuong xuyon nhung fhuc an uong
cua mnh, ban co fho so phaf hIon duoc nguyon nhan gay
phaf ban.
Khong uong ca pho, ruou, bIa... Cac IoaI fhuc uong nay
Iam cho frIou chung nay fro non nang no hon.
Thay quan ao nho, fhoang maf. Tranh nhung co xaf vao
da v co fho Iam fang fhom kha nang phaf ban.
Tam nuoc maf hoac co fho pha hoI am.
ap khan Ianh Ion nhung vung da dang noI do va ngua.

108
19. ONG CHAM
a. Kien thc chung
Nou ban song o mIon quo, hoac ngay ca khI song o fhanh
pho nhung may man co duoc mof manh vuon nho quanh nha,
ban raf co fho so co Ian kho so v bj ong cham.
Thaf ra, nou khong co Iy do g dac bIof, nhung con ong
khI dang bay dI Iay maf fhuong khong fan cong nguoI.
Chung chI fro non nguy hIom khI ban vo fnh hay co y choc
vao fo cua chung, hoac co mof Iy do nao do do chung cam
fhay bj do doa.
Vof ong cham fhuong khong gay nguy hIom Iam, fru
fruong hop ban roI vao mof frong so f nguoI dj ung voI vof
noc doc cua ong.
Sau khI bj ong cham, cho bj dau fro ngay sang mau do va
sung Ion, kom fhoo cam gIac nhuc nhoI raf kho chju. au
nhuc fhuong koo daI chung mof hoac haI ngay roI khoI,
khong can phaI dung don fhuoc mon g.
KhI dI frong vuon, franh mac quan ao mau sang co dof
hoa, v ban co fho vo fnh danh Iua nhung con ong dI kIom
maf. KhI ong bay don qua gan, nhung cu dong cua ban co
fho Iam cho ong hoang so va fu vo bang cach fan cong ban.
Thung rac daf ngoaI froI frong vuon cung Ia mof noI nguy
hIom. Nhung con ong kIom fhuc an fhuong chuI vao do. KhI
ban baf ngo don gan do do bo rac vao chang han, chung co
fho hof hoang bay ra va fan cong ban.
Mof so f nguoI dj ung voI noc doc cua ong, ngay sau khI
bj ong cham so co fhom mof so frIou chung khac nhu kho
fho, chong maf hoac co ruf. Trong nhung fruong hop nghIom
Ong cbam
109
frong hon, nan nhan fhay ngaf fho, hoac baf fInh, hoac co
fho fu vong.
b. Nhng ieu nen lam
Nou bj ong cham, co fho voI cham cua ong van con do
IaI frong da ban. Tuy vay, dung co dung ngon fay do ruf ra,
cung dung nan, bop vao vof dau, v nhu fho co fho Iam cho
chaf doc fac dung manh hon nua. Mof f chaf doc co fho van
con nam yon frong voI cham, cu dong khong fhch hop cua
ban so Iam chung dI vao frong mau ban. ung mof IuoI dao
cao, hoac mong fay sach cua ban, cao nho qua vof ong cham
nhIou Ian, cho don khI voI cham froI han ra ngoaI da.
Rua sach vof ong cham voI nuoc sach va xa phong.
ap mof caI khan Ianh Ion cho ong cham. Co fho
chuom fhom nuoc da Ion fron do gIu Ianh va duy fr chung
20 don 30 phuf. Iam nhu fho so gIam bof do sung fay cua
vof cham, cung nhu fao cam gIac bof dau nhuc, do chju hon.
Nou vof cham Ia o chan hoac ban chan, daf nan nhan
nam va nang cao chan Ion, gIu yon nhu vay frong mof Iaf.
Co fho dung aspirin do gIam bof dau nhuc.
Nou nan nhan co fIon su dj ung khI bj ong cham, phaI
dua don bonh vIon ngay.
Nou Ian dau fIon ban bj ong cham, va ngoaI cac dau
hIou fhong fhuong con co fhom mof vaI frIou chung cua dj
ung o muc do nho. MoI vIoc co fho qua dI bnh fhuong.
Nhung fof nhaf Ia ban non don bac sI va frnh bay moI vIoc.
ac sI so cho ban nhung huong dan cu fho kom fhoo mof
don fhuoc dIou frj dj ung mang fhoo bon nguoI. So dI nhu
vay, Ia v nou co Ian fhu haI ban bj ong cham, hIon fuong dj
ung fhuong so nang no hon nhIou so voI Ian dau, fham ch
110
co fho dan don fu vong. on fhuoc ma ban mang fhoo Iuc ay
co fho cuu mang cho ban.

Tbooc dict con trong
111
20. THUOC DIET CON TRUNG
a. Kien thc chung
KhI ban chuan bj cam fraI o mof vung doI nuI hoac fhon
quo, ngoaI cac fhu vaf dung fhong fhuong nhu vaI baf, dung
cu nau an, fhuc an... nou can fhan, fho nao ban cung so nghI
don mof bnh nho fhuoc phun fru muoI va do xua duoI cac
IoaI con frung khac.
Trong gIa dnh, vIoc dung fhuoc dIof muoI doI khI cung Ia
nhu cau can fhIof o mof so noI, do dIou kIon am fhap sInh
san qua nhIou muoI. KhI do, vIoc fhIou fhuoc fru muoI hang
ngay so Iam cho cuoc song cua ban cuc ky kho chju.
Tuy nhIon, nou fhIou nhung kIon fhuc co ban vo do an
foan khI su dung cac IoaI fhuoc dIof con frung, chung co fho
fro fhanh faI hoa cho ban hoac nguoI fhan frong gIa dnh.
Muc do an foan cua cac dang cho pham nay chI duoc fnh
foan frong fruong hop ban su dung chung mof cach fhch
hop, nghIa Ia phun frong moI fruong o mof nong do nhaf
djnh. Khong co IoaI fhuoc dIof con frung nao Ia an foan khI
ban do vay chung vao maf hoac vo fnh nuof phaI chung.
Nhung cho da bj fray xuof doI khI cung raf nhay cam voI
cac IoaI fhuoc nay.
Mof so fhuoc dIof con frung co muc do an foan va you cau
bao quan khac nhau. KhI chon dung, fruoc hof ban can phaI
doc ky cac huong dan kom fhoo hoac ghI fron bao b. NgoaI
ra, cac bIon phap xu Iy can fhIof khI co dau hIou ngo doc
fhuong cung duoc nha san xuaf ghI ro, ban can doc fruoc do
co fho ung dung kjp fhoI frong nhung fruong hop khan cap.
Nou Ia cac IoaI fhuoc dung boI fruc fIop fron da chong
muoI dof chang han cang phaI chu y nhIou hon don IIou
112
Iuong va han su dung cua fhuoc. Tuy nhIon, fof nhaf non
franh dung khI da dang co vof fhuong.
KhI o ngoaI froI, ban cung co fho xua duoI con frung fhoo
phuong fhuc fu nhIon an foan hon nhIou. of mof dong Iua
nho va dung co fuoI hoac Ia cay fuoI cho vao do fao nhIou
khoI. Cach Iam nay dac bIof cong hIou doI voI muoI rung.
b. Nhng ieu nen lam
ChI dung IIou Iuong foI fhIou du do daf hIou qua can
fhIof.
Nou Ia fhuoc boI fruc fIop Ion da, non boI Ion mof vung
da nho do fhu phan ung. KhI xac djnh Ia an foan, moI boI
Ion nhung noI khac. Nou co dau hIou khac Ia nhu da ung do
hoac ngua... ngung su dung ngay IoaI fhuoc do.
Tranh dung fhuoc frong nhung moI fruong chaf hop,
khop kn, nhu phong fam chang han. Nong do fhuoc khI do
co fho fang Ion raf cao va fao nhung hIou qua co haI.
Khong boI fhuoc Ion fay fro con. Chung co fho vo fnh
dua fay vao mIong hoac boI Ion maf.
Sau khI su dung fhuoc qua fhoI gIan can fhIof, nhaf
fhIof phaI fam goI sach so bang xa phong va nuoc sach.
CIaf sach faf ca quan ao da co dnh fhuoc vao.
KhI ruI ro bj vay fhuoc vao maf, can ngam maf vao
nuoc ngay. Iay mof baf nuoc day, dung haI ngon fay vach
maf ra roI cuI xuong ngam vao do. an co fho fhay kho chju,
nhung nuoc so gIup gIam manh nong do fhuoc va franh cho
ban nhIou van do nghIom frong. Sau do, don bac sI ngay
cang nhanh cang fof. Tuong fu, nou ban vo fnh dua fhuoc
vao mIong, suc mIong voI nuoc sach fhaf nhIou Ian. Nou co
baf cu dau hIou g khac Ia, can kham bac sI ngay.
Tbooc dict con trong
113
KhI dung baf cu IoaI fhuoc dIof con frung nao, Iuon Iuon
phaI co y fhuc day du vo fnh doc haI cua no. V fho, su can
fhan va han cho bao gIo cung can fhIof. Khong bao gIo do
fap fhanh fhoI quon Iam dung cac IoaI fhuoc nay frong moI
fruong. NgoaI ra, nhung doI fuong nhu phu nu mang fhaI va
fro con can dac bIof chu y bao vo.
114
21. GIAM AU
a. Kien thc chung
CIam dau Ia mof nhu cau gan nhu baf cu aI frong chung
fa cung dou da co khI can don. Va chung fa van so fIop fuc
can don frong cuoc song voI muc do gan nhu Ia fhuong
xuyon. Mof vof caf nho o fay khI ban Iam bop, cho don con
dau dau khI dI Iam vo mof buoI frua nang gaf. Can nhu co
fho chung fa raf fhuong xuyon phaI chju dung mof frong
nhung nguyon nhan gay dau nhuc kho chju nao do, va Iam
gIam bof cam gIac dau don Ia dIou ma aI cung mong muon
ca.
Mof vaI IoaI fhuoc gIam dau fhong fhuong da dI vao Ijch
su nhan IoaI, va aI aI cung bIof, cung dung don chung, nhu
aspirin chang han. Mof vaI IoaI khac, co fho mang IaI hIou
qua gIam dau nhung khong phaI aI cung bIof, nhu ca pho
chang han. IaI co nhung phuong fhuoc gIam dau dung cay
co, fhuc vaf, doI khI cung gIup mang IaI hIou qua baf ngo.
Nou ban muon fhu nghIom, khI nao co mof vof dau nhuc
fron da, hay fhu dam naf mof cu foI va dap Ion do xom sao.
Thuc ra, mac du chung fa khong aI fhch cam gIac dau
nhuc kho chju ca, nhung do IaI Ia cam gIac raf co ch cho su
an foan cua chung fa. V fho, frong mof chung muc nao do,
chung fa phaI vuI Iong chap nhan. Thu fuong fuong ban bj
mof vof caf vao chan, roI chang co cam gIac dau don nao ca.
Iou g so xay ra voI vof fhuong ay7 an so khong fho bIof
duoc Ia mau dang chay ra va can co nhung cham soc fhch
hop cho vof fhuong. Va hau qua faf nhIon Ia so nghIom
frong hon nhIou. Hoac nhu cam gIac dau Iung cua ban chang
han. No bao cho bIof Ia suc chju dung cua co fho ban dang
Giam dao
11S
don mof gIoI han can nghI ngoI. Tuong fu, moI con dau frong
co fho dou co y nghIa quan frong cua mof fhong bao canh
gIac va you cau ban phaI co nhung xu Iy fhch hop, kjp fhoI.
au nhuc frong co bap co fho duoc gIam nho bang cach
xoa bop cho dau hoac Iam nong Ion. Nhu vay, Iuong mau cua
co fho dua qua noI do so gIa fang nho cac mach mau duoc
gIan ra, Iam cho cam gIac dau don duoc dju dI. Nguyon fac
nay cung ap dung co hIou qua cho mof so con dau dau nua.
au nhuc o cac vof fhuong can phaI can fhIop bang fhuoc
vao ho fhan kInh. Nhung fao mof cam gIac do chju noI cho
dau cung gIup con dau gIam nho phan nao. Co fho Iam dIou
do bang cach dap khan Ianh chuom nuoc da Ion cho dau.
au frong bung cung co fho gIam bof bang cach fao cam
gIac do chju ngoaI bung. Xoa bop hoac dap khan nong Ion
bung dou co fho Iam nguoI bonh do chju hon.
Iou quan frong nhaf can phaI bIof Ia, gIam dau khong
dong nghIa voI gIaI quyof duoc van do gay dau. Con dau
bung chI duf khI xu Iy xong nguyon nhan gay dau. Vof
fhuong ngoaI da cung chI hof dau khI ban bao vo fof chong
nhIom frung va gIu cho vof fhuong Ianh han. Cac bIon phap
gIam dau chI nham gIup ban do chju hon frong fhoI gIan frj
IIou ma fhoI.
b. Nhng ieu nen lam
KhI dung aspirin do gIam dau, khong bao gIo dung qua
IIou quy djnh. Tuan fhu dung fhoI gIan gIua haI IIou fhuoc,
khong v non nong muon gIam dau ma IIon fuc uong fhuoc.
Khong dung aspirin khI nguoI bonh fruoc kIa hoac hIon nay
dang dau bao fu. Phu nu co fhaI fuyof doI khong dung
aspirin frong 3 fhang cuoI v co kha nang gay chay mau baf
fhuong cho nguoI mo cung nhu fhaI nhI. ChI dung frong
116
nhung fruong hop dac bIof co chI djnh cua bac sI. NguoI fro
fuoI |duoI 20 fuoI) cung non han cho dung aspirin v co kha
nang dan don hoI chung Pcyc Ia mof chung bonh raf nguy
hIom, co fho dan don chof nguoI. Trong dIou kIon bnh
fhuong, khong dung aspirin IIon fuc qua 10 ngay. Tro con
khong dung IIon fuc qua 5 ngay. ung aspirin khI co sof cao
fh khong duoc koo daI IIon fuc qua 3 ngay.
Mof so nguoI co dj ung khI dung aspirin. Non bIof Ia
mof so IoaI fhuoc khac cung so gay dj ung fuong fu v chung
co fhanh phan fuong fu nhu aspirin. o Ia carbaspirin
ca/cium, magncsium sa/icy/atc, soJium sa/icy/atc va
sa/icy/atc.
KhI dung aspirin ma co nhung phan ung phu nhu chong
maf, u faI, dau bung, oI mua hoac kho fho, phaI ngung dung
fhuoc ngay va don kham bac sI.
Nou ban khong co fIon su vo cac bonh fIm mach, ban co
fho dung kom mof Iuong ca pho khI su dung aspirin. NghIon
cuu cho fhay ca pho hoaf dong nhu mof chaf xuc fac, fhuc
day fIon frnh gay hIou qua gIam dau cua aspirin nhanh hon,
manh hon va dong fhoI cung koo daI fhoI gIan fac dong hon.
Tuy nhIon, v ca pho co fho Iam fIm dap nhanh, non khong
duoc dung kom nhu vay nou ban co bonh fIm. NgoaI ra, nou
dang su dung mof so IoaI fhuoc khac fh vIoc su dung fhom
ca pho can co y kIon cua bac sI.
ung mof khan Ianh dap Ion cho dau co fho gIup gIam
dau. Co fho chuom fhom nuoc da Ion bon fron.
Mof dIou raf do Iam va hIou qua da duoc cac nha khoa
hoc fhua nhan, nhung chua may aI bIof ap dung fhuong
xuyon. KhI ban dang dau nhuc, nam yon frong mof can
phong fhaf fhoaI maI va ngho nhac. Co fho baf cu IoaI nhac
nao ban fhch nhung phaI Ia nhung gIaI dIou om nho, dju
dang. Nou ban da quon ngho nhac fhnh phong fh day Ia
Giam dao
117
mof IoI fho cua ban. Nhung khuc nhac co dIon Iung danh
cua oofhovon hay Mozarf nhIou khI co hIou qua gIam dau
khong fhua cac IoaI fhuoc. Va dac bIof Ia chung khong gay
ra nhung phan ung phu.
VoI nhung vof fhuong gay dau nhuc, co fho dung mof cu
foI dam nho roI dap Ion do gIam dau. Nho Ia phaI saf frung
can fhan moI fhu fruoc khI daf vao vof fhuong.
Nhung vof fhuong Ion fron da vua moI bj, co fho dung
mof muong duong do fruc fIop Ion vof fhuong. Cach Iam don
gIan nay co fac dung gIup vof fhuong mau Ianh va gIam kha
nang nhIom frung. Tuy nhIon, khong dung duong dap Ion
cac vof fhuong cu, dang frong fhoI gIan sap khoI, v nguoc
IaI, duong so Iam cho vof fhuong koo daI fhoI gIan khoI han.
ung bao gIo ap dung baf cu mof phuong fhuoc gIa
fruyon nao ma ban chua du fIn cay vao no, nhaf Ia phaI
kIom fra do an foan vo maf vo sInh. NhIou phuong fhuoc
gIau frong dan gIan nhIou khI cung raf hIou qua, nhung
nguoI su dung fhuong khong Iuu fam don you fo fIof frung.
Mof bonh nhan dung fhuoc gIa fruyon dap Ion vof fhuong,
va fu vof fhuong khong quan frong nay v fho da dan don
nhIom frung uon van, mof bonh do dang dua foI fu vong.

118
22. AU LNG
a. Kien thc chung
au Iung Ia mof frIou chung kha fhong fhuong. KhI ban
baf dau Ion fuoI, chac chan ban khong xa Ia g voI frIou
chung nay. Mof ngay Iam vIoc mof moI cung du Ia nguyon
nhan cua dau Iung. au Iung IoaI nay fhuong khong fhay co
o Iua fuoI fhanh nIon, khI ma moI hoaf dong cua co fho dou
con dang frong fhoI ky sInh dong. Nhung cham soc dung
muc co fho Iam nho bof nhung con dau Iung nay, cung nhu
gIam bof duoc fan so xuaf hIon cua chung. Tuy vay, nou
khong cham soc dung muc, dau Iung fhuong xuyon va koo
daI co fho fro fhanh chung bonh kInh nIon raf kho frj va
Iam gIam nang suaf Iam vIoc cua ban dang ko.
au Iung cung co fho Ia bIou hIon cua mof so van do IIon
quan don ho fhan kInh. au Iung IoaI nay Ia nhung con dau
fhuong xuyon ma ban khong fho noI ro nguyon do, fhuong
kom fhoo mof so frIou chung khac nhu cam gIac ngua ngay
hoac dau nhoI nhu kIm cham, fo cong, maf cam gIac o mof
so noI, hoac maf cac phan xa fhong fhuong. au Iung IoaI
nay Ia mof bonh nghIom frong, can dIou frj cang som cang
fof voI su fhoo doI cua bac sI chuyon khoa.
b. Nhng ieu nen lam
Iuon Iuon chu y gIu cof song cua ban fhang dung frong
moI fu fho, ngoI, dung, dI. KhI nam cung franh fu fho nam
nghIong va cong Iung IaI.
o fr ban va gho o noI Iam vIoc cung raf quan frong.
Cho ngoI phaI fhoaI maI, gIup ban co fho o fu fho ngoI
ao Iong
119
fhang khI Iam vIoc, va fhInh fhoang co fho fua ra sau do
nghI ngoI frong choc Iaf. Tranh fu fho ngoI cong Iung khI
Iam vIoc.
Nou Iam vIoc voI may vI fnh, phaI fnh foan do cao cua
man hnh vua fam voI maf ban, do khI Iam vIoc duoc fhoaI
maI khong phaI cuI xuong hoac nguoc Ion.
Trong fhoI gIan Iam vIoc, franh gIu nguyon cung mof fu
fho frong fhoI gIan qua Iau. Nhung cu dong nho hoac fhay
doI fu fho raf can fhIof do franh cho baf ky mof bo phan
nao do cua co fho fro non qua moI mof.
If nhaf Ia moI gIo mof Ian, danh foI fhIou fu 2 don 5
phuf do dung day, vuon vaI hoac dI quanh phong mof chuf.
ung cho rang fhoI gIan nay Ia vo ch. Chnh no so gIu cho
ban khong phaI maf hang ngay nam IIof fron gIuong sau
nay.
KhI ban nhaf mof vaf g duoI daf mof fam danh fhIop
roI xuong chang han chu y fap fhoI quon ngoI xuong nhaf,
fof hon Ia dung cong Iung xuong. KhI ban cong Iung fhoo
cach nay, ban da buoc cof song ran suc mof cach khong can
fhIof. NoI cach khac, phaI bIof fan dung do cong o cac khop
dau goI va ngang hong, do gIu cho cof song van fhang,
khong can phaI cong xuong.
KhI voI cao do Iay mof vaf g, Iuon Iuon dung o fu fho
chan fruoc chan sau, roI dung chan sau day manh do dua
fhan hnh Ion frong khI Iung van fhang. Nhung hay can
fhan khong ruon qua cao. an co nhung cach khac an foan
hon do daf foI do cao ay.
KhI dung day khoI gho hoac gIuong, fap fhoI quon
nhch nguoI ra canh gho hoac canh gIuong, roI dung suc o ca
haI chan va haI fay do nang nguoI Ion. ung suc can doI
nhu vay so an foan cho Iung ban.
120
Nou ban phaI nam nghI v dau Iung, chu y khong koo
daI qua 2 ngay. NghIon cuu cho fhay vIoc nam nghI fron
gIuong qua Iau co fac dung xau don hoI phuc chuc nang bnh
fhuong nhu fruoc. KhI ban nghI qua Iau, cac co bap fro non
you dI va maf fnh IInh hoaf. V fho, khI fro IaI voI nhung
hoaf dong bnh fhuong, ban co fho so do dau Iung hon fruoc
day nua. Tof nhaf Ia sau vaI ngay nghI ngoI, ban non co
nhung hoaf dong nho nhang nao do do dI IaI, ron Iuyon co
fho.
Nou co nhung frIou chung dI kom fhoo dau Iung nhu
cam gIac ngua ngay hoac dau nhoI nhu kIm cham, fo cong,
maf cam gIac o mof so noI, hoac maf cac phan xa fhong
fhuong, can phaI dI kham bac sI ngay cang som cang fof, v
day Ia frIou chung IIon quan don ho fhan kInh.
ao kbop
121
23. AU KHP
a. Kien thc chung
au khop, con goI Ia vIom khop, Ia chung bonh kInh
hoang am anh don hon 80% nguoI gIa o do fuoI fu 65 fro Ion.
ay Ia fu chI chung cho khoang 100 IoaI bonh da duoc nhan
dang khac nhau nhung co dac dIom chung Ia gay dau nhuc,
Iam cung va sung phong noI cho cac khop xuong. Khong
rIong chI nguoI gIa, fro con cung co fho mac phaI nhIou
chung bonh IIon quan don dau khop.
Khop xuong Ia cho fIop noI cua haI dau xuong, co cau fao
boI mof chaf dom bao gom cac mang boc va chaf Iong dac
bIof Iam gIam ma saf khI chuyon dong. KhI cac mang boc
nay bj xo rach v mof Iy do nao do, cac dau xuong co xaf
nhau Iam nguoI bonh dau don. onh co fho xuaf hIon o baf
cu khop xuong nao, nhung fhuong gap nhaf Ia o cac khop
ngon fay, ngon chan, cof song, va chIom da so nhaf Ia o cac
khop xuong chju dung frong Iuong co fho, khop goI va khop
xuong hong.
Nguyon nhan pho bIon nhaf cua bonh duoc fhua nhan Ia
do fuoI gIa, nghIa Ia su suy fhoaI, hu mon frong fIon frnh
Iao hoa. Tuy nhIon, nguoI fa cung da bIof don nhIou nguyon
nhan khac nhu chan fhuong, boo ph, hoac cang fhang koo
daI fac dong Ion khop xuong. Mof so nha nghIon cuu con cho
rang frong mof so fruong hop, dau khop co nguon goc do dI
fruyon.
Mof so nha nghIon cuu da xac djnh duoc rang mof cho
do an uong dac bIof co fho gIup dIou frj chung dau khop
man fnh, hay fhap khop. Tuy nhIon, van do kho khan o
122
day Ia, khI bonh nhan an uong fhoo cach bnh fhuong fro IaI
fh can bonh cung faI phaf nhu cu.
Thoo mof fo bao y hoc noI fIong o LonJon, fo Tbc Lancct,
mof cuoc nghIon cuu gan day cho fhay mof cho do an fhch
hop co fho fac dong fch cuc Iau daI doI voI bonh nhan fhap
khop.
Cac nha nghIon cuu da fhuc hIon fron haI nhom bonh
nhan gom 53 nguoI. Trong do, 26 nguoI gIu cho do an fhong
fhuong va 27 nguoI duoc ap dung mof cho do an dac bIof koo
daI frong mof nam.
Trong khoang 2 fuan dau, cho do an nay gom co sup rau
caI, cu foI, khoaI fay, rau muI fay va nuoc op fu ca rof, cu
caI duong voI rau can fay.
CIaI doan fIop fhoo koo daI 3 don 5 fhang, cho do an duoc
IoaI fru faf ca cac nguon dam fu fhjf dong vaf. onh nhan
khong an fhjf, ca, frung, cac cho pham fu sua bo, duong fInh
cho, cac IoaI fraI cay ho cam quyf, muoI, gIa vj manh, nuoc
uong co con, fra, ca pho, va faf ca cac fhuc an cho bIon fu
Iua my hay cac IoaI ngu coc khac.
Sau do, cho do an duoc chuyon sang gom rau caI va cac
IoaI cho pham fu sua frong suof fhoI gIan con IaI.
Thoo cac nha nghIon cuu, chI sau 4 fuan fham gIa cuoc
fhu nghIom nay, cac bonh nhan voI cho do an dac bIof da co
nhung dau hIou fIon frIon ro rof: cac khop xuong bof sung,
gIam do cung do va cu dong duoc manh hon. Nhung fIon
frIon nay sau do duy fr va fIop fuc hoan fhIon hon frong
suof mof nam sau do. Nhung bonh nhan nay cung gIam
frong Iuong co fho nhIou hon Ia cac bonh nhan khac.
Kof qua nghIon cuu nay cho phop kof Iuan rang, mof cho
do an fhch hop co fho gIup ch cho nguoI mang bonh fhap
khop nhIou hon Ia ban fuong.
ao kbop
123
Cac IoaI oitamin va khoang chaf cung chung fo vaI fro
fch cuc frong vIoc Iam gIam nho chung bonh nay, fhay v
chI dung fhuoc gIam dau nhu mof gIaI phap duy nhaf.
Mof cuoc nghIon cuu o fhanh pho Boston, Hoa Ky, cho
fhay nhung bonh nhan dau khop dung IIou cao oitamin C
gIam kha nang phaf frIon bonh chI con Ian so voI cac
bonh nhan khac. Vitamin C co fac dung Iam hoI phuc cac
mo fo bao noI khop xuong bj bonh va gIup ban fhay do chju
hon noI cho cac khop noI do.
Vitamin va bcta-carotcnc cung co fac dong fch cuc,
nhung khong ro nof bang oitamin C. Tuy nhIon, cac nha
nghIon cuu da phaf hIon ra rang ham Iuong oitamin , bcta-
carotcnc va sc/cnium fhap khIon bonh nhan do phaf frIon
bonh don muc fram frong hon.
Ca haI IoaI oitamin noI fron dou co fho do dang dua vao
co fho qua vIoc an nhIou fraI cay va rau caI moI ngay.
Vitamin 9 |jo/ic aciJ) voI IIou su dung moI ngay 6.400
mIcrogam
1
va oitamin 12 |coba/amin) voI IIou 20 microgam
da chung fo co fac dung fuong duong voI IIou dIou frj bang
aspirin va cac IoaI fhuoc gIam dau khac. KhI dung cac IoaI
oitamin nay voI IIou dIou frj, ban can hoI qua y kIon bac sI.
Vitamin gIu phan quan frong frong vIoc hnh fhanh
mof bo xuong khoo manh cho co fho. onh nhan dau khop
dung Iuong oitamin fang gap 2 Ian so voI muc frung bnh
da gIam kha nang phaf frIon bonh chI con bang Ian so
voI cac bonh nhan khac. Vitamin co fho co duoc frong co
fho qua vIoc fam nang buoI sang hoac dung cac fhuc an nhu
frung va sua.
ThIou saf cung Ia mof frIou chung fhuong fhay o bonh
nhan dau khop. Va fhIou saf co fho dan don nhIou bIon

1
Moi microgam bang mot phan trieu gam.
124
chung quan frong hon nhu fhIou mau. an co fho do dang bo
sung Iuong saf vao co fho ma khong can phaI Io so vo mof
su du fhua nao, bang cach dung cac fhuc an gIau chaf saf
nhu rau don, rau muong, cu don do... Nhung nou ban muon
dung IoaI fhuoc vIon saf, nhaf fhIof phaI qua y kIon bac sI,
v nhu fho doI khI dan don hIon fuong fhua saf, co fho gay
haI nghIom frong cho gan.
Hoaf dong co fho cung Ia mof you fo quan frong co fho
gIup gIam nho fIon frIon cua bonh, va frong mof so fruong
hop co fho gIup bonh nhan cam fhay kha quan hon nhIou.
a so nhung nguoI dau khop fhuong cam fhay raf kho
khan khI buoc dI, v co fho kom fhoo su dau nhuc do chuyon
dong cua khop. Tuy vay, nguoc IaI voI su suy Iuan cua chung
fa, nghIon cuu da cho fhay chnh nhung co gang buoc dI so
gIup bonh nhan fhuyon gIam raf nhIou.
NghIon cuu duoc fIon hanh voI 102 nguoI fnh nguyon, o
do fuoI fu 40 fro Ion. Nhung bonh nhan nay duoc chIa Iam
haI nhom. Mof nhom duoc huong dan fhuc hIon mof chuong
frnh Iuyon fap bang cach dI bo hang fuan, moI fuan 3 Ian
va moI Ian 30 phuf. Nhom fhu haI Ia nhom doI chung, nghIa
Ia khong fham gIa chuong frnh ron Iuyon nhu nhom fhu
nhaf.
Sau 8 fuan Io fhu nghIom, cac bonh nhan fham gIa fhu
nghIom cho fhay nhung kof qua raf fof, gIam dau nhIou o
cac khop va co kha nang dI IaI fof hon. Khong aI frong
nhom fhan phIon vo fIon frIon cua bonh. Nguoc IaI, frong
nhom doI chung khong aI co dau hIou fhuyon gIam nao ca.
Kof qua baf ngo cua cuoc nghIon cuu nay Ia mof khch Io
raf Ion cho su no Iuc fu fhan cua bonh nhan. Hau hof nhung
nguoI fham gIa sau do dou fhay suc khoo fof hon nhIou va co
kha nang dI bo duoc xa hon fruoc day.
ao kbop
12S
Taf nhIon, kho khan nhaf cho cac bonh nhan IoaI nay
chnh Ia nhung buoc dI dau fIon.

Mol chung benh luong lu
Cac frIou chung hoan foan fuong fu nhung co fho khong
phaI Ia dau khop. Can day, fIon sI 8tan/cy J.NaiJcs cua
fruong daI hoc Ioua faI fhanh pho Ioua, Hoa Ky da fIon
hanh mof cuoc nghIon cuu koo daI 2 nam va phaf hIon fhay
IoaI oi-rut gay bonh fuong fu nhu bonh dau khop fon Ia
paroooirus B10 kha pho bIon o con nguoI, uoc fnh co chung
40 don 60 phan fram so nguoI Ion co chaf khang fho chong
oi-rut nay.
NguoI bj nhIom oi-rut nay phaf bonh ban dau gIong nhu
cam cum, kom fhoo dau cung khop. onh phaf frIon nhIou o
phu nu hon so voI nam gIoI, va fhuong fhay o cac nu y fa,
gIao vIon hoac nguoI cham soc fro. TIon sI NaiJcs cho bIof
Ia oi-rut 19 co fho gay ra fnh frang fhIou huf fram frong
frong vIoc san sInh cac fo bao hong cau frong co fho. Su
fhIou huf nay koo daI dan don vIoc co fho gIam kha nang
fao fhanh fuy frong ong xuong. Tuy nhIon, bonh do oi-rut
19 gay ra hoan foan co fho chua khoI.
VoI kof qua nghIon cuu nay, frong fhoI gIan foI, cac bac sI
chan doan han can phaI Iam xof nghIom do phan bIof gIua
dau khop voI IoaI bonh do oi-rut gay ra nay.
b. Nhng ieu nen lam
Can doI gIua fhoI gIan nghI ngoI va hoaf dong. onh
nhan dau khop fhuong co khuynh huong han cho moI hoaf
dong co fho v dau nhuc, nhung chnh frang fhaI f hoaf
dong IaI Ia nguyon nhan fhuc day su phaf frIon nhanh cua
bonh. Tof nhaf Ia ban phaI fu bIof can bang fhch hop gIua
126
su nghI ngoI va cac hoaf dong nho nhang, vua phaI do ron
Iuyon co fho.
Chon cac dong fac fho duc va ron Iuyon fhan fho phu
hop do fhuc hIon kIon fr moI ngay. Nou ban bIof boI, moI
ngay boI fam mof Ian frong ho nuoc nong Ia raf fof.
Thuong xuyon xoa bop cac khop xuong va co bap quanh
do. Xoa bop vua gIup ban gIam bof dau nhuc vua ngan ngua
duoc su fIon frIon cua bonh.
KhI cac khop xuong dang dau nhuc fh cach fof nhaf Ia
fhu gIan hoan foan. MoI co gang frong Iuc nay dou co haI
nhIou hon Ia co IoI.
Nou dI IaI kho khan fh dIou quan frong Ia chon mof
cay gay cam fay vua fam do gIup cho vIoc dI IaI do dang hon.
Han cho nhung hoaf dong qua suc. Khong voI cao.
Khong Iam vIoc cang fhang qua Iau.
Chon mof cho do an uong fhch hop, gIau oitamin va
dam fhuc vaf. CIam foI da Iuong dam dong vaf. An nhIou
rau caI co fho gIup ban co du Iuong oitamin can fhIof ma
khong can dung cac dang fhuoc uong.
ap khan nong hoac khan Ianh Ion cho dau Ia mof bIon
phap huu hIou do gIam dau fuc fhoI. an cung co fho fhu
kha nang fhay doI Iuan phIon khan Ianh va khan nong. oI
khI bIon phap nay mang IaI hIou qua cao hon doI voI mof so
nguoI.

Nbong van dc vc xoong
127
24. NHNG VAN E VE XNG
a. Kien thc chung
o xuong khoo manh gan IIon voI vIoc cung ung day du
Iuong ca/cium va oitamin frong co fho. NhIou nguoI van
nghI rang dIou nay chI quan frong frong gIaI doan phaf
frIon co fho cho don fuoI fruong fhanh, nghIa Ia khI bo
xuong chung fa da phaf frIon hoan chInh.
Nhung cau fruc cua bo xuong khong phaI co djnh sau fhoI
gIan fruong fhanh. Nou Iuong ca/cium cung ung cho cac nhu
cau cua co fho bj gIam dI, phan ung fu nhIon cua co fho Ia
so ruf bof Iuong ca/cium frong bo xuong ra do fIou fhu. Iou
nay gay ra chung Ioang xuong va nhIou chung bonh nguy
hIom khac IIon quan don xuong. V fho, vIoc cung ung day
du Iuong ca/cium cho co fho Ia dIou raf can fhIof.
Ca/cium Ia mof frong cac nguyon fo pho bIon nhaf frong
fu nhIon. Thuc an chua ca/cium do fm fhay, va cac dang
fhuoc cung cap ca/cium duoc bao cho kha don gIan, v
ca/cium gan nhu co fho duoc hap fhu fruc fIop vao co fho
mof cach an foan. Tuy vay, fhIou ca/cium Ia hIon fuong raf
fhuong gap, v nhIou nguoI da khong hIou bIof day du vo
nhu cau ca/cium va kha nang hap fhu cua co fho.
Hon 99% ca/cium frong co fho duoc fch fu frong bo xuong
do Iam cho xuong duoc cung chac va co fho chju dung duoc
frong Iuong co fho. Iuong ca/cium con IaI fuy raf f, nhung
fham gIa vao nhIou nhIom vu raf quan frong. Ca/cium fham
gIa vao vIoc gIup fruyon faI cac fn hIou cua cac fo bao fhan
kInh, fham gIa qua frnh Iam dong mau, gIu cho hoaf dong
cua fIm duoc khoo manh bnh fhuong, va raf nhIou fIon
frnh sInh hoa quan frong khac nua cua co fho.
128
KhI cho do an qua nhIou chaf boo, co fho khong hap fhu
fof duoc ca/cium. Iou nay Ia boI v Iuong chaf boo fhua so
kof hop voI ca/cium fhanh mof Iop can ma co fho khong hap
fhu duoc. Nhu vay, Iuong ca/cium fhuc su duoc hap fhu co
ch cho co fho chang duoc bao nhIou ca.
Mof so IoaI fhuc pham khac khI dung voI fy Io cao frong
bua an fhuong ngay cung Iam gIam kha nang hap fhu
ca/cium. o Ia cac IoaI haf ngu coc, bof ca-cao, dau nanh.
Thuc pham gIau protcin IaI Iam cho ca/cium bj fhaI dI nhIou
hon qua fhan, fhay v Ia hap fhu vao co fho.
Cac IoaI fhuoc ma frong fhanh phan co chua aIumInum,
magncsium va phosphafo cung Iam gIam kha nang hap fhu
ca/cium cua co fho.
Chon mof cho do an cung cap day du ca/cium fof hon Ia
dung ca/cium dang cho pham. oI v cac fhuc an chua
ca/cium fhuong cung chua ca nhung muoI khoang fu nhIon
va cac you fo gIup co fho hap fhu do dang. An uong du
ca/cium Ia cach fof nhaf do cung cap nguyon fo nay cho co
fho. Cac fhuc an gIau ca/cium Ia cac cho pham fu sua, cac
IoaI ca nho, fop |fhuong an duoc ca xuong) va hau hof cac
IoaI rau an Ia.
Mof you fo quan frong do gIup co fho hap fhu fof ca/cium
Ia can co du oitamin . Vitamin co nhIou frong cac fhuc
an cho bIon fu sua, va cung co fho duoc co fho fao ra nou
ban fam nang fhoo cho do fhch hop.
Cac IoaI fhuoc vIon chua ca/cium co do hoa fan va hap
fhu khac nhau khI dua vao co fho. o kIom fra, ban co fho
Iay mof vIon fhuoc bo vao frong dam an. IoaI fhuoc nao
duoc hoa fan ra hof frong vong 30 phuf Ia co fho chap nhan
duoc fof. NgoaI ra, cung non bIof Ia ca/cium carbonat chI
cung cap 40% ca/cium. Nhu vay, mof vIon 500 mIIIgam chI
cung cap duoc 200 mIIIgam ca/cium ma fhoI. Ca/cium citrat
129
chI cung cap duoc 20% ca/cium, fuc Ia
1
/
5
frong Iuong vIon
fhuoc.
Iuong ca/cium foI da do nghj cho nguoI fron 50 fuoI Ia
1.200 mIIIgam moI ngay. Tuy nhIon, ban non hoI y kIon bac
sI nou muon dung ca/cium o dang fhuoc uong.
Thuong fh dung ca/cium khong co cac fac dung phu. Tuy
nhIon, mof so frIou chung doI khI cung gap Ia phu nho, day
hoI, buon non va fao bon. Nou dung qua nhIou ca/cium kom
fhoo voI cac IoaI fhuoc chong aciJ co fho dan don day hoI va
cac van do voI fhan. Mof frIou chung khac fuy raf hIom fhay
nhung raf nguy hIom Ia fang kha nang phaf frIon san fhan,
nhaf Ia frong fruong hop nguoI da san co bonh nay.

Co lhe bun chuu biel
Cac nha nghIon cuu gan day dua ra mof nhan xof vo vIoc
gIam Iuong muoI an frong khau phan hang ngay cua phu nu
sau khI man kInh co fho Iam gIam kha nang mac bonh
Ioang xuong, hay noI cach khac Ia fang fhom Iuong ca/cium
frong co fho.
Nhu vay, co g IIon quan o day gIua muoI an va ca/cium7
Cuoc nghIon cuu duoc fhuc hIon voI 59 phu nu da man
kInh, fnh nguyon fham gIa fhu nghIom bang cach fuan fhu
mof cho do an gIam fhap Iuong muoI an frong mof fuan. Cac
nha nghIon cuu fhoo doI chaf cho nhung dIon fIon frong co
fho ho do fm ra moI quan ho voI hIon fuong Ioang xuong.
onh Ioang xuong fhuong van duoc bIof Ia xay ra khI co
fho khong duoc cung cap du Iuong ca/cium. KhI do, co fho
ruf Iay ca/cium frong xuong, Iam cho xuong fro non co cau
fruc don, do nuf, gay.
Tuy nhIon, cac nha nghIon cuu gIo day phaf hIon ra rang
ca/cium cung bj ruf ra khoI xuong khI Iuong muoI an frong
co fho qua cao. Trong fruong hop nay, co fho ruf Iay ca/cium
130
frong xuong qua duong baI fIof nuoc fIou. Cac nha nghIon
cuu co fho fhoo doI duoc fIon frnh fhaf fhoaf ca/cium qua
phan fch nuoc fIou cua nhung phu nu nay.
oI v Iuong ca/cium va soJium frong nuoc fIou co fuong
quan voI nhau, non cac nha nghIon cuu nghI rang co fho
gIam nong do ca/cium frong nuoc fIou bang cach gIam Iuong
soJium. Va ho Iam dIou nay bang cach caf gIam Iuong muoI
an dua vao co fho. Nhung phu nu fham gIa fhu nghIom duoc
Iay mau nuoc fIou fruoc va sau fhoI gIan fhuc hIon cho do
gIam muoI an.
Kof qua Ia Iuong ca/cium sau do gIam dang ko o nhung
phu nu nao co nong do soJium cao frong nuoc fIou vao fhoI
dIom fham gIa fhu nghIom. VoI nhung nguoI co Iuong
soJium fhap fruoc do fh khong co dau hIou fhay doI nao vo
Iuong ca/cium frong nuoc fIou sau fhoI gIan fhu nghIom.
Song song voI kof qua fhu nghIom nay, cac nha nghIon
cuu con cho bIof Ia co khoang 25% phu nu da man kInh co
ham Iuong soJium cao frong nuoc fIou, du do dan don nguy
co mac bonh Ioang xuong. NoI cach khac, cu 4 phu nu o do
fuoI man kInh fh co 1 nguoI can fhuc hIon cho do an gIam
muoI do phong bonh Ioang xuong.

Thom mof Iy do nua do bo fhuoc Ia
Nhung ruI ro dan don gay xuong qua fhaf Ia kInh khung
doI voI baf cu aI. NgoaI su dau don ma ban phaI chju dung,
fhoI gIan koo daI phaI han cho moI cu dong fhaf Ia vo cung
baf fIon va kho khan.
Nou ban khong muon koo daI fhoI gIan phaI cho doI cho
vof xuong gay duoc Ianh han, fh co Io ban non bo huf fhuoc
Ia ngay hom nay.
Thoo fhong fIn fron fo Tbc Pbysician anJ 8portsmcJicinc,
mof nghIon cuu gan day da dI don kof Iuan Ia huf fhuoc Ia
131
Iam fang fhom fhoI gIan can fhIof do vof gay cua xuong han
gan IaI. Cac nha nghIon cuu con chI ro, fhoI gIan hoI phuc
ngan nhaf o nhung aI kbong but tbuoc, koo daI hon o nhung
nguoI Ja bo tbuoc, va koo daI nhaf o nhung nguoI hIon Jang
but tbuoc.
TaI sao ban phaI IIou IInh nhan fhom mof nguy co nua
frong cuoc song da qua nhIou nguy hIom7 Cac nha nghIon
cuu con noI ro Ia kha nang hoI phuc hoan foan sau khI gay
xuong so fang cao voI nhung aI fu bo fhuoc Ia.
b. Nhng ieu nen lam
An uong voI cho do dInh duong can doI, chu frong
nhIou don ham Iuong cac oitamin va khoang chaf, nhaf Ia
ca/cium.
Non fnh foan ham Iuong ca/cium vao co fho qua cho do
an uong fu nhIon fof hon Ia dung cac dang fhuoc vIon.
ThInh fhoang non co nhung sInh hoaf ngoaI froI, hoac
fam nang buoI sang, do co du Iuong oitamin cho co fho.
Co fho dung fhom cho do an gIau oitamin hoac vIon uong
bo sung.
CIam Iuong muoI an frong bua an hang ngay. MuoI an
nhIou khI duoc dua vao fhuc an hoan foan chI do fhoI quon,
khau vj cua chung fa. MuoI fhua dan don nhIou hoaf dong
baI fIof nang no khong can fhIof cua co fho. An f muoI hon
cung franh duoc mof phan nguy co fhIou ca/cium.
Iuyon fap co fho hang ngay. Tap fho duc dou dan va
fham gIa cac hoaf dong ron Iuyon fho Iuc fuy suc mnh. Chu
y fap cac fu fho ngay ngan hop Iy frong khI dI, dung, nam,
ngoI. ac bIof chu y don fro con frong gIaI doan dang phaf
frIon.
132
VoI cac vof xuong gay frong fhoI gIan dIou frj, vIoc han
cho cu dong Ia raf can fhIof. an co fho so phaI hoI fIoc chI
voI mof vaI co gang cu dong nho khong phaI Iuc, v chung co
fho dan don nhung hau qua vo cung nghIom frong.
Non bo fhuoc Ia cang som cang fof. Huf fhuoc Ia do doa
kha nang hoI phuc cho bo xuong cua ban khI co chan fhuong
xay ra.

ao kbop ngon
133
25. AU KHP NGON
a. Kien thc chung
au khop ngon Ia mof frIou chung bonh gay dau nhuc dof
ngof o khop ngon. Thuong xuaf hIon nhaf Ia o ngon chan
caI, nhung cung Ian don cac khop xuong khac nhu co chan,
dau goI, xuong hong, vaI, cuI cho, co fay. KhI con dau phaf
Ion dof ngof, cho khop xuong do sung do Ion, dau nhuc va
cuc ky nhay cam voI moI va cham. Nou khong dIou frj, con
dau co fho koo daI fu vaI ngay cho don mof fuan hoac hon
nua. onh fhuong xuaf hIon o nhung nguoI fu do fuoI 30 fro
Ion, va chIom khoang 95% fruong hop bonh nhan Ia nam
gIoI. Co chung 10 don 20% cac fruong hop co IIon quan don
fIon su fruoc day cua nhung nguoI cung gIa dnh.
onh chI duoc nhan dang qua cac hIon fuong bonh Iy.
Nguyon nhan chnh xac gay bonh cho don nay van con chua
duoc ro. Cho do an uong qua gIau chaf dam va cac IoaI ruou
vang, ruou mach nha... fao dIou kIon do mac bonh, nhung
khong phaI Ia nguyon nhan gay bonh. onh co vo nhu
khong co quan ho don kh hau, fhoI fIof...
onh xuaf hIon khI co su chuyon hoa baf fhuong cua mof
Iuong uric aciJ Iay ra fu protcin frong co fho, Iam cho nong
do uric aciJ frong mau fang Ion cao hon muc bnh fhuong.
Iou kIon nay dan don hnh fhanh cac fInh fho goI Ia
monosoJium urafo o cac khop xuong. Su fch fu cac fInh fho
nay Iam cho khop xuong dau nhuc va sung do.
Cho do an gIau protcin khong can doI co vo nhu Ia mof
frong cac Iy do dan don fang uric aciJ frong mau, nhung
vIoc fang frong Iuong co fho qua nhanh Ia mof Iy do khac
nua. Cac nha nghIon cuu nhan xof rang, o do fuoI fu 22 don
134
35 nou gIa fang frong Iuong co fho Ion don hon 5,5 kg co fho
fang gap doI nguy co mac bonh dau khop ngon.
Cac nha nghIon cuu gIaI fhch rang, khI frong Iuong co
fho fang qua nhanh, cac qua frnh chuyon hoa frong co fho
cung fhay doI. Mof so cac chuc nang cua co fho khong con
gIu duoc muc hoan fhIon nhu fruoc do. Kha nang IoaI bo
uric aciJ fhua cung bj suy fhoaI, do do dan don fang nhanh
chaf nay frong mau, va v fho phaf sInh bonh.
Nhung nguoI boo ph co fho fhuc hIon cac cho do an fhch
hop, gIa fang vIoc ron Iuyon fho Iuc do gIam bof frong Iuong
co fho, nho do so franh duoc nguy co dau khop ngon. Ngay
ca khI ban da mac bonh, bIon phap nay cung gIup gIam dI
nguy co phaf frIon bonh va co fho dan dan hoI phuc.
b. Nhng ieu nen lam
KhI da mac bonh, can nghI ngoI fhch hop do cac khop
khong qua dau don.
Thay doI cho do an, gIam manh fy Io protcin. Cu fho Ia
fhjf, gan, cac IoaI dau...
Khong uong cac IoaI ruou.
!ong fhaf nhIou nuoc Ioc, cang nhIou cang fof. Iuong
nuoc dua vao co fho gIup do dang fhaI bof uric aciJ.
ung khan nong dap Ion cho khop dau do gIam dau.
Thuong xuyon fap fho duc va ron Iuyon co fho.

Nbicm trong
13S
26. NHIEM TRUNG
a. Kien thc chung
NhIom frung Ia hIon fuong vI khuan xam nhap va gay ra
nhung phan ung baf IoI cho co fho. VI khuan co raf nhIou
cach do xam nhap vao co fho nhu qua duong ho hap, an
uong, hoaf dong fnh duc, fham ch cac can fhIop y khoa nhu
chch fhuoc, phau fhuaf nou co so sof frong vIoc xu Iy fIof
frung cac dung cu cung dan don nhIom frung. Tuy nhIon,
con duong gay nhIom frung fhong fhuong nhaf Ia qua cac
vof fhuong ngoaI da.
Thuc ra, cac IoaI vI khuan gay bonh hIon dIon quanh fa
frong baf cu moI fruong fhong fhuong nao. Nhung frong dIou
kIon bnh fhuong, khoo manh, co fho chung fa co mof doI
quan hung hau chong IaI su xam nhap cua baf ky IoaI vI
khuan gay haI nao, do Ia ho fhong mIon nhIom
1
cua co fho.
Co fho fhuong nhIom frung frong fruong hop vI khuan xam
nhap vao manh hon kha nang phong chong cua co fho.
o dam bao chong IaI nhIom frung, chung fa can co
nhung can fhIop fhch hop gIup co fho fhuc hIon fof kha
nang do khang.
Cang Ion fuoI, ho fhong mIon nhIom cua co fho cang you
dan dI, non nguoI gIa fhuong do nhIom frung hon nguoI con
fro.
Nou ban Ia phu nu su dung my pham, non bIof rang day
cung Ia mof nguon gay nhIom frung cho da ban, va dac bIof
nguy hIom khI chung gay nhIom frung vao maf. Cac IoaI my
pham co fho da nhIom frung frong quy frnh cho fao, v mof

1
immune system
136
so nha san xuaf khong dam bao cac dIou kIon fIof frung.
Tuy nhIon, ngay ca voI cac hIou my pham danh fIong co quy
frnh san xuaf hoan foan dang fIn cay, ban van co kha nang
nhIom frung fu my pham, v vIoc nhIom frung co fho xay ra
frong fhoI gIan ban su dung chung.
b. Nhng ieu nen lam
CIu vo sInh moI fruong Ia mof frong cac bIon phap fch
cuc do gIam bof nguy co nhIom frung. MoI fruong song do
ban, am uof, khong fhoang kh Ia nhung dIou kIon Iy fuong
do cac IoaI vI khuan gay bonh sInh soI nay no.
An chn, uong chn gIup dam bao ngan chan cac bonh
xam nhap qua duong fIou hoa, v hau hof cac IoaI vI khuan
khI dun soI dou bj gIof chof.
Xu Iy ky cac vof fhuong ngoaI da, ngay ca voI cac vof
fray xuoc nho.
Rua sach vof fhuong bang nuoc dun soI do nguoI hoac
voI dung djch saf frung nao co san. VoI cac vof fhuong sau
cang phaI chu y rua ky. Thuong fh cac vof fhuong nay gay
dau don nhIou cho nan nhan, non nguoI cham soc ngaI koo
daI fhoI gIan Iam sach, va chnh v fho ma Iam fang nguy co
nhIom frung.
Nou vof fhuong fIop fuc ra mau, dung vaI sach hoac gac
dap Ion va op chaf vao do cam mau. CIu yon mof Iuc Iau cho
don khI mau ngung chay han, sau do bang vof fhuong IaI do
franh buI ban vao. Iuc nay chI bang vua do Iam kn vof
fhuong, khong non sIof chaf Iam.
Trong baf cu fruong hop nao, nou vof fhuong sau do co
nhung dau hIou nhIom frung nhu sung do, dau nhuc, can don
bac sI ngay.
Nbicm trong
137
Can chu y fIom phong fruoc cac bonh fhong fhuong do
nhIom frung gay ra khI co fho, nhaf Ia bonh uon van.
KhI su dung my pham, phaI hof suc can fhan. oI voI
cac IoaI my pham moI mua vo, ban non dung fhu, nghIa Ia
boI chung Ion da chI mof vung nho do xom phan ung. Nou co
baf cu dau hIou Ia nao, phaI bo ngay khong dung IoaI my
pham do. Sau khI da mo nap do dung, phaI day ky IaI ngay
va caf gIu o noI an foan, sach so, fhoang kh. Tuyof doI
khong dung chung my pham voI baf cu aI khac, v ban so co
nguy co khong dam bao duoc su an foan cho Ian da cua mnh.
Trong qua frnh su dung, nou fhay my pham fro sang mau
khac hoac co muI khac Ia, phaI bo ngay. Khong cho fhom
nuoc vao my pham khI fhay qua kho, v do Ia dau hIou ban
non vaf dI va chon mua mof IoaI my pham khac. Tuy nhIon,
han cho foI da so Ian su dung my pham van Ia bIon phap an
foan nhaf.
138
27. CHE O DINH DNG
a. Kien thc chung
Inh duong chI phoI hoan foan frong su fang fruong va
hoaf dong cua co fho ban, cung don gIan nhu dong co can
nhIon IIou. Iou phuc fap hon o day Ia, co fho Ia mof dong
co song, non nhIon IIou danh cho no khong don gIan chuf
nao.
Tro con Ion Ion va phaf frIon bnh fhuong, hoac co fho
phaI chju dung van do suc khoo nao do doI khI koo daI suof
doI, chI v cha mo khong co du nhung hIou bIof vo dInh
duong.
ac sI dIou frj cho nhIou bonh nhan cung mof bonh nhu
nhau, nhung mof so bonh nhan co fho co kof qua dIou frj
kha quan hon nhung nguoI khac, nho kof hop cho do dInh
duong fhch hop.
Thaf khong may Ia, chI fru mof so fruong hop dac bIof,
con fh cac bac sI khong can fhIop nhIou vao cho do dInh
duong hang ngay cua ban fhuong chI Ia nhung IoI khuyon
raf han cho. V fho, ban can phaI fu frang bj cho mnh
nhung hIou bIof nhaf djnh vo dInh duong.
Nhung hIou bIof chung vo oitamin va khoang chaf, cung
nhu cac fhanh phan chnh frong khau phan, ngay nay da fro
fhanh kha pho bIon cho hof fhay moI nguoI, v ngay o hoc
duong chung fa da duoc frang bj kha day du. Tuy nhIon, mof
so van do doI hoI chung fa can fm hIou sau hon va cap nhaf
hon, v no IIon quan don kha nang song khoo manh cua moI
nguoI. Co haI van do ban can bIof nhIou hon.
Van do fhu nhaf Ia chaf boo.
Cbc do dinb doong
139
Co fho hap fhu va fch Iuy chaf boo IaI o dang mo nhu
mof dang nang Iuong danh cho hoaf dong cua cac bap fhjf
va cac co quan. an co fho fuong fuong gIong nhu co nhIou
dang nhIon IIou khac nhau ban co fho cho vao xo gan may
cua ban: xang IoaI mof, xang IoaI haI... Cac dang chaf boo
ban dua vao co fho cung fuong fu nhu vay. Co fho fam chIa
f nhaf Ia haI IoaI. IoaI chaf boo da bao hoa
1
va IoaI chaf
boo khong bao hoa.
2
Su khac bIof gIua haI IoaI chaf boo nay
chnh Ia cach sap xop khac nhau cua cac phan fu.
IoaI chaf boo khong bao hoa Ia IoaI ma co fho do hap fhu
nhaf. IoaI nay do dang nhan ra qua dac dIom Ia chung
fhuong o dang Iong. Cac dang dau, mo ma ban khong fhay
dong cung IaI khI do Iau. Nguoc IaI, chaf boo bao hoa Ia IoaI
ma co fho raf kho hap fhu. ac dIom cua chung Ia fhuong
Iuon o dang dong IaI, ngay ca o nhIof do frung bnh frong
phong. Trong IoaI nay bao gom hau hof cac cho pham bang
mo dong vaf, bo va cac IoaI dau an ma ban fhay dong IaI
khI do Iau.
Van do fhu haI Ia cbo/cstcro/.
Cbo/cstcro/ Ia mof chaf duoc fao fhanh hoan foan boI cac
fo bao frong co fho dong vaf. Co fho chung fa can mof Iuong
nho cbo/cstcro/, nhung frong dIou kIon fhong fhuong fh co
fho co kha nang fu san sInh ra Iuong cbo/cstcro/ can fhIof
do. Thuc vaf khong co kha nang fao ra cbo/cstcro/ frong fo
bao. V fho, faf ca nguon cung ung cbo/cstcro/ dI nhIon Ia co
duoc fu dong vaf, nhu frung, fhjf, sua...
Van do o day Ia, co fho ban da bIof nhung faI haI cua
cbo/cstcro/ va raf muon franh xa chaf nay, nhung ban IaI
khong fho san Iong fu bo faf ca fhuc pham fu fhjf dong vaf

1
saturated fat
2
unsaturated fat
140
hoac cac cho pham fu sua. oI v fhuc pham IoaI nay ngoaI
cbo/cstcro/ ra con chua raf nhIou dInh duong can fhIof khac.
V vay, fof nhaf Ia ban phaI hIou ro IoaI fhuc pham nao ma
ban dang su dung.
Cac IoaI fhjf cang co nhIou mo fh cang chua nhIou
cbo/cstcro/. Cac IoaI fhjf bo, fhjf hoo... fhuoc nhom nay. Thjf
gIa cam nhu ga, vjf... fhuoc nhom chua f cbo/cstcro/ hon, va
cac IoaI ca co f cbo/cstcro/ nhaf.
Tuy nhIon, Iuong cbo/cstcro/ frong mau qua fhap cung
dan don nhung nguy co khac. Nhung nguoI co ham Iuong
cbo/cstcro/ fhap duoI 16 phan ngan co fy Io mac cac bonh
nhu ung fhu, dof quy hoac fham ch dof ngof fu vong cao hon
nguoI bnh fhuong. Cac cuoc nghIon cuu moI day dua ra fnh
foan rang, o nhung nguoI co Iuong cbo/cstcro/ fhap duoI 16
phan ngan, fu vong do nhung nguyon nhan khac da vuof Ion
cao hon nhIou so voI vIoc gIam nguy co mac bonh fIm mach.
Cac IoaI ca Ia nguon dam fof hon fhjf, v chung chang
nhung f cbo/cstcro/, ma cung f chaf boo hon nua. Nhung
nguon cung cap ca fhuong khong duoc kIom soaf ky nhu cac
nguon cung cap fhjf. Trong khI nguoI fa co fho kIom soaf
djch bonh va cac dIou kIon vo sInh fhuc pham doI voI faf ca
cac Io mo fhjf, fh khong aI co fho kIom soaf duoc nguon
cung cap ca fu daI duong cung nhu faf ca cac song ngoI,
konh rach. Ca bIon doI khI Ian nhung IoaI ca Ia gay ngo doc,
hoac fham ch kha nang ngo doc Ia do nhung fhu ma chung
da an vao, dac bIof Ia khI danh baf o nhung vung bIon bj o
nhIom.
Ca duoc danh baf o nhung konh rach hoac ao ho co do o
nhIom cao cung co kha nang gay nhIom doc cho nguoI an.
HIon nay, khuynh huong fhay fho nguon dam dong vaf
bang dam fhuc vaf ngay cang duoc khuyon khch hon. NhIou
nguoI fhoo cho do an chay khong chI fhuan v Iy do fn
Cbc do dinb doong
141
nguong nhu fruoc day, ma con Ia fhuc su v quan fam don
suc khoo.
Cho do an chay IoaI fru raf nhIou nguy co cho co fho ban,
nhung cung can Iuu y mof so you fo. Trong cho do an chay,
ban can dac bIof quan fam don oitamin 12, oitamin , cac
khoang chaf nhu ca/cium, saf va mof ham Iuong dam fhch
hop. Nou ban bIof chu y can doI, cac you fo nay hoan foan
co fho co duoc day du frong cho do an chay, nhung chung
fhuong bj fhIou huf nou ban khong quan fam don.
Nou ban khong phaI Ia nguoI an chay v Iy do fn nguong,
hay fhu cho do an chay xon ko voI cho do an fhong fhuong
cua ban. an so fhay ro su khac bIof khI fang fhom Iuong
rau caI va dam fhuc vaf fhay v Ia nhung bua an nang no
day cac IoaI fhjf dong vaf, va ban so fu cam nhan duoc cam
gIac do chju frong da day khI khong phaI fIou hoa qua nhIou
fhjf ca sau bua an. Va quan frong hon hof, ban da fu gIam
bof duoc moI Io ngaI vo fang cbo/cstcro/ frong mau, mof
hIon fuong dan don cac bonh vo fIm mach.

Nguy co lhieu Jinh Juong cho nhung nguoi Ion luoi
Mof cuoc nghIon cuu gan day cho fhay ngay cang co
nhIou so nguoI Ion fuoI da vo huu co nguy co fhIou huf dInh
duong, dan don nhIou chung bonh khac nhau va fham ch
ruf ngan fuoI fho.
Iou dang chu y o day Ia, su fhIou huf dInh duong khong
phaI do khong du fhuc an, ma Ia do ho khong muon an
nhIou nhu fruoc day nua.
Co nhIou nguyon nhan dan don hIon fuong fhuc fo nay.
Nhung nguoI Ion fuoI va vo huu baf dau fhay doI cuoc song
kha dof ngof. Ho khong con nhung quan ho xa hoI rong raI
nhu fruoc. Va dang ngaI nhaf Ia voI nhung gIa dnh ma con
caI ban ron cong vIoc bon ngoaI khong co nhIou fhoI gIan
142
danh cho ho. Tham ch, nhIou nguoI con phaI song fuoI gIa
cua mnh mof cach co don, xa han con caI. Nhung cham soc
vo vaf chaf khong fho bu dap duoc su fhIou huf vo fnh cam
cua ho. Ho khong con nhung bua an vuI vo chIa so voI nhIou
nguoI nhu fruoc day. Va nhung nguoI roI vao fruong hop do
khong con cam fhay ngon mIong, khong co nhu cau an nhIou
nua. NhIou nguoI chI muon an qua Ioa mof mon nao do cho
qua bua, khong con quan fam nhIou don vIoc chuan bj mof
bua an fuom faf nhu fruoc day.
Mof nguyon nhan khac nua Ia su suy you do fuoI gIa. Kha
nang hap fhu dInh duong cung nhu kha nang fIou hoa cua
ho khong con nhu fruoc. Ho fhuc su can co mof cho do dInh
duong dac bIof hon, do fIou hoa hon, ngon mIong hon va
gIau dInh duong hon. Tho nhung raf f nguoI quan fam don
dIou nay. Va kof qua Ia fIon frnh cua su gIa you cang duoc
fhuc day nhanh chong hon nua do su fhIou huf vo dInh
duong.
Nhung nguoI gIa phaI fu nau an fh cang kom may man
hon. Ho khong con du su IInh hoaf nhu fruoc day nua non
so chon an nhung mon fhaf don gIan, kho khan, fhay v
phaI kho nhoc hang nhIou gIo do chuan bj mof bua an fuom
faf. Va nhu vay duong nhIon dan don fhIou huf vo dInh
duong.
Mof nguyon nhan fhuong gap nua Ia kho khan cua nguoI
gIa frong vIoc an uong. Rang you, rang rung, dau rang... Ia
nhung nguyon nhan fruc fIop khIon ho khong con fhch fhu
frong bua an. Mof so khac fhay doI vo vj gIac, khuu gIac...
non khong con cam nhan fof muI vj cua mon an. Mof so
fhuoc dIou frj bonh ma nguoI gIa IaI raf fhuong co bonh
gay phan ung phu Iam maf dI cam gIac fhom an, gay buon
non hoac kho mIong, kho IuoI... va khIon cho nguoI gIa cang
IuoI an.
Cbc do dinb doong
143
Inh duong cho nguoI gIa v fho ro rang Ia mof van do
ma xa hoI can phaI quan fam hon nua.

Thuc un lrj benh ung lhu
NgoaI vIoc cung cap dInh duong fhoo nhu cau fhong
fhuong cua chung fa, cac IoaI fhuc pham nay con duoc dac
bIof chu y do su dung nhu mof phuong fIon dIou frj bonh
nua.
Trj bonh bang cach su dung nhung fhu ma ban an vao so
mang IaI mof hIou qua hoan foan fu nhIon, f co nhung fac
dung phu nhu dung fhuoc. Mac du van con nhIou han cho,
nhung cac nha nghIon cuu hy vong rang so ngay cang hIou
bIof nhIou hon vo Ianh vuc nay.
VIon !ng fhu Quoc gIa Hoa Ky
1
kof hop voI nhIou nha
nghIon cuu doc Iap, cung voI Co quan Quan Iy Thuc pham va
uoc pham Hoa Ky
2
dang phoI hop nghIon cuu fnh nang frj
ung fhu cua mof so IoaI fhuc an fhong fhuong, nham don
vIoc dua chung vao frong cho do an dac bIof nham dIou frj
cho bonh nhan. uoc dau, cac nha nghIon cuu dang fap
frung nghIon cuu nhung chaf chIof xuaf fu fraI cay ho cam
quyf, cu foI, dau nanh va mof so IoaI rau cu khac nhu ca-rof,
cu caI, rau muI fay, can fay...
HIou qua chong ung fhu cua cu foI dang duoc xom xof raf
ky Iuong. Trong fhuc fo, cac nha nghIon cuu o Trung fam Y
khoa fhuoc daI hoc Ncbraska dang nghIon cuu phuong fhuc
ma cu foI fac dong vao phan ung cua co fho doI voI
acctaminopbcn, hoaf chaf raf pho bIon frong cac IoaI fhuoc
gIam dau fhong dung.

1
the National Cancer Institute
2
144
Iy do khIon cac nha nghIon cuu fIon hanh vIoc nghIon
cuu phuong fhuc ma cu foI fac dong voI acctaminopbcn Ia
boI v, co fho fhuc hIon fIon frnh xu Iy cac fac nhan gay
ung fhu fhoo cung mof cach nhu xu Iy Iuong acctaminopbcn
dua vao co fho. Cac nha nghIon cuu hy vong Ia, bang vao
vIoc hIou ro cach fac dong cua cu foI doI voI acctaminopbcn,
nguoI fa so co fho hIou duoc cach ma cu foI fac dong don cac
fac nhan gay ung fhu.
Cho don nay, cac nha nghIon cuu fIn Ia cu foI co fho gIup
bao vo chong IaI bonh ung fhu. Qua cac fruong hop fhu
nghIom fron dong vaf, cu foI ngan chan su phaf frIon cua
cac dang ung fhu ruof, ung fhu fhuc quan va ung fhu da. Mof
dIou co IoI nua khI an foI Ia, no gIup gIam fhap ham Iuong
cbo/cstcro/ frong mau. Cac nghIon cuu gan day cho fhay Ia
cu foI co fho gIup Iam gIam don 12% muc cbo/cstcro/.
VoI cac nghIon cuu fhoo huong nay, cac nha nghIon cuu
hy vong so fIon don vIoc san xuaf ra nhung IoaI fhuc pham
hon hop dac bIof co fho gIup chong IaI bonh ung fhu cho
nhIou nguoI.
b. Nhng ieu nen lam
Han cho an cac mon an chIon, xao nhIou dau mo. Thay
v ran fhjf frong chao, ban co fho fhay doI bang cach nuong
fron bop Io, mof so mo so fan ra va chay bof dI.
Chon cac IoaI fhjf f mo. Thjf ga, vjf va cac IoaI ca so
co IoI hon cac IoaI fhjf nhIou mo.
An nhIou ca va cac mon haI san fof hon cac IoaI fhjf.
Non cho bIon don gIan, nhu Iuoc, nau canh... fhay v Ia
chIon xao voI nhIou dau mo.
KhI mua ca, chI chon nhung IoaI ca quon fhuoc va con
fuoI. Ngo doc ca bIon khI an phaI cac IoaI ca Ia Ia dIou raf
Cbc do dinb doong
14S
fhuong xay ra. Mof vaI IoaI ca da duoc bIof fhuong gay ngo
doc nhu ca noc chang han, can phaI franh xa.
Khong an cac IoaI fhuc an da co dau hIou oI fhIu. an
co fho fIoc ro khI bo chung dI, nhung nhung g ban phaI bo
ra khI an chung vao co fho con nhIou hon fho nua.
Non gIoI han Iuong fhjf ca ban an moI ngay, fang fhom
Iuong rau, cu, qua... Nou co fho duoc, fhay fho nguon dam fu
fhjf ca bang cac IoaI dau xanh, dau nanh... so an foan hon
nhIou. Cac fhuc an cho bIon fu dau nanh nhu fau hu ky, dau
phu... co fho cung cap Iuong dam khong fhua g fhjf, ca.
Tap fhoI quon an nhIou cac IoaI rau caI. NgoaI ham
Iuong dInh duong fu nhIon do hap fhu duoc dua vao co fho,
fhuc an nhIou rau caI con co kha nang gIup phong franh
duoc raf nhIou chung bonh vo dIou fIou hoa cung nhu cac
bonh fIm mach.
Nou ban quyof djnh an chay, chu y nhIou don Iuong
dam fu cac cay ho dau va cac IoaI oitamin 12, oitamin .
Cho do an chay fhuong raf doI dao cac IoaI oitamin khac,
nhung do fhIou huf 2 IoaI oitamin nay. NgoaI ra cung phaI
chu y don cac khoang chaf nhu ca/cium va saf.
Cho do dInh duong danh cho nguoI gIa, fro con va phu
nu co fhaI phaI duoc dac bIof chu y. NguoI gIa co suc hap
fhu kom, fro con can phaf frIon, va phu nu co fhaI can Iuong
dInh duong gap doI muc fhong fhuong.
Nou co fho, khong non bo qua bua an sang. an co fho
an bua sang don gIan hon bua an frua, va an bua foI voI
nhung fhuc an nho, do fIou. Nhung khong an sang fao nhIou
baf IoI cho co fho.
Nou co nguoI gIa frong nha, fof nhaf Ia hay fhoo doI
khau phan an cua ho bang vao Iuong dInh duong can fhIof.
NguoI gIa raf can mof cho do an dac bIof nham dam bao du
dInh duong do song khoo manh.
146
KhI can don cac IoaI oitamin, ban co fho fham khao
nhanh mof vaI huong dan sau:
Vitamin A fhuong co nhIou frong Iong do frung, dau
gan ca va cac IoaI rau Ia xanh hoac Ia vang.
ung oitamin dang vIon uong qua IIou co fho gay rung
foc hoac bong vay fron da.
Vitamin fhuong co nhIou frong cac IoaI dau fhuc vaf,
mong ngu coc, Iong do frung, rau xanh va cac IoaI cay ho
dau.
Vitamin C fhuong co nhIou frong cac IoaI fraI cay ho
cam quyf, ca chua, caI bap ...
NguoI huf fhuoc Ia fhuong bj gIam fhap frong mau
oitamin C va carofono.

koi Ioan do doong trong mao
147
28. ROI LOAN O NG TRONG MAU
a. Kien thc chung
RoI Ioan do duong frong mau co nghIa Ia Iuong duong
frong mau, hay g/ucosc, khong gIu o muc bnh fhuong ma
Ion cao hon hoac xuong fhap. HIon fuong nay co khI chI gay
kho chju doI chuf cho mof so nguoI, nhung IaI co fho Ia vo
cung nghIom frong o mof so nguoI khac.
Cam gIac chong maf, run ray Ia frIou chung gIam fhap
g/ucosc frong mau, duoc goI voI fon Ia bypog/yccmia, co fho
phaf frIon do nhIou nguyon nhan khac nhau.
Mof so nguyon nhan raf nghIom frong, va mof so nguyon
nhan khac khong quan frong Iam. Tuy nhIon, bypog/yccmia
fhuong gay kho chju, va doI khI cung raf nguy hIom.
Nguoc IaI voI frIou chung nay Ia bypcrg/yccmia, fuc Ia khI
ma g/ucosc frong mau qua cao, hay noI khac dI Ia co qua
nhIou duong frong mau.
oI v nguon nang Iuong duy nhaf cung ung cho bo nao Ia
g/ucosc, non su fhIou huf g/ucosc nghIom frong co fho raf
nguy hIom. Va nou fIop fuc koo daI co fho dan don fu vong.
Tuy nhIon, dIou raf may man Ia hau hof moI nguoI chI
can mof so hIou bIof dung dan Ia so co fho kIom soaf duoc
nong do g/ucosc frong mau cua mnh mof cach fu nhIon. ChI
can mof vaI fhay doI don gIan frong cho do an uong va fhoI
quon ma fhoI.
Tuy fhoo nguyon nhan, cac roI Ioan g/ucosc duoc chIa ra
nhIou IoaI khac nhau.
Sau khI chung fa an vao, mof co fho khoo manh bnh
fhuong so fIof ra mof Iuong insu/in do gIup hap fhu g/ucosc
vao cac co bap. Co mof so nguoI bj bonh fIou duong can phaI
148
su dung Iuong insu/in fu bon ngoaI dua vao. KhI Iuong
insu/in duoc dua vao qua nhIou, Iuong g/ucosc frong mau so
gIam xuong raf fhap, va cac dau hIou cua bypog/yccma xuaf
hIon.
VoI nhung bonh nhan fIou duong IoaI nay, doI khI frIou
chung bypog/yccmia cung xuaf hIon do an qua f fhuc an,
hoac do su Iuyon fap qua cang fhang, Iam cho muc can bang
gIua g/ucosc va insu/in bj roI Ioan. onh nhan fIou duong
IoaI nay v fho non fIop xuc voI mof nhom cac chuyon gIa y
fo do hoc bIof cach phong ngua bypog/yccma. onh nhan
can phaI bIof vo mof so fhuoc, cung nhu cac IoaI ruou bIa, co
fho fhuc day kha nang phaf frIon bypog/yccma hoac Iam
gIam maf kha nang phaf hIon cac dau hIou cua bypog/yccma.
Mof so you fo khac cung anh huong don cach hap fhu
insu/in cua co fho. V du nhu, nou ban phaI su dung insu/in
fu ngoaI dua vao co fho frong fhoI gIan cang Iau daI, fh kha
nang phaf frIon bypog/yccma cang cao hon. Cac chuyon gIa
y fo fhch hop so gIup ban bIof cach IoaI bo cac you fo anh
huong khong fof don su hap fhu insu/in cua co fho.
Tro con cung co fho co nhung roI Ioan do dI fruyon fu cha
mo. Trong fruong hop nay, nguoI fhay fhuoc co fho IoaI bo
fruoc duoc cac you fo so dan don bypog/yccma.
Mof so nguoI phaf sInh frIou chung cua bypog/yccma sau
khI an qua no. Hnh fhuc nay duoc goI Ia rcactioc
bypog/yccma. VoI nhung bonh nhan IoaI nay, fhuong so co
qua nhIou insu/in duoc fao ra frong co fho sau khI an qua
nhIou. V fho, Iuong g/ucosc frong mau khI ay so gIam xuong
fhap hon nhIou so voI muc do fhong fhuong, gay ra
bypog/yccma. Iou nay co fho khac phuc bang cach chIa ra
nhIou bua an frong ngay, an nhIou Ian va moI Ian khong an
qua nhIou.
149
Mof so bonh nhan khac cung co hIon fuong phaf frIon
bonh fuong fu nhu vay, nghIa Ia sau khI an. Nhung nguyon
nhan Ia do ho da qua phau fhuaf caf bo mof phan bao fu.
oI v bao fu ho khong con nguyon von, non fIon frnh
chuyon hoa fhuc an qua bao fu don ruof non xay ra nhanh
hon bnh fhuong, khIon cho mau hap fhu duong chaf fu fhuc
an qua nhanh. KhI do, Iuong duong frong mau fang Ion raf
nhanh. TIop fhoo do Ia su gIa fang Iuong insu/in, va dan don
gIam dof ngof g/ucosc frong mau. VoI bonh nhan IoaI nay,
bIon phap can ap dung van Ia an nhIou bua an nho fhay v
an qua nhIou frong mof bua.
Mof so cac nguyon nhan khac nua cung dan don
bypog/yccma. Cac nguyon nhan nay fhuong duoc xom Ia
nghIom frong hon:
Tuyon fhuong fhan khong bnh fhuong.
NghIon ruou.
Thuong fon nang no o gan
Cac khoI u dac bIof
Nhjn an qua Iau
VIoc xac djnh dung nguyon nhan dan don bypog/yccma Ia
mof you fo raf quan frong frong dIou frj cung nhu co duoc
nhung gIaI phap fhch hop frong vIoc dIou chInh moI fruong
song va cac cho do sInh hoaf.

Mol lhuc un Jon giun
Mof nghIon cuu gan day duoc fuong fhuaf fron fo Tbc
Amcrican Journa/ oj C/inica/ Nutrition cho fhay fac dong
cua bof bap xay nhuyon frong mof so fruong hop
bypog/yccma. Cac bonh nhan co phan ung fch cuc voI IoaI
fhuc an don gIan nay Ia nhung nguoI fhuong xay ra frIou
chung bypog/yccma chung vaI gIo sau khI an xong, cung nhu
mof so fruong hop fro om co roI Ioan do dI fruyon. Co cho
1S0
fac dong cua IoaI fhuc an nay Ia duy fr muc g/ucosc frong
mau o nong do bnh fhuong, boI v chung fhuoc dang fInh
bof hap fhu cham. Cac nha nghIon cuu daf kof qua fof nhaf
khI fron Ian bof bap voI mof dung djch soJa khong co duong.
Trong khI do, bof bap mang nau chn duong nhu khong co
fac dung.

Cuc lrieu chung Je nhun biel hypogIycemu
an co fho co mof so frong nhung frIou chung sau day:
Cam gIac run ray, bon chon Io Iang, co fho fhay doI
nhIou.
Cam gIac run ray bung phaf manh va mo hoI foaf ra
nhIou frong khI co fho Ianh.
TIm dap raf nhanh hoac don dap fung chap khong dou.
Mof Ia nguoI hoac choang vang, xay xam.
Cam fhay kho chju, buc doc, khong fho fap frung fu
fuong.
Con dau dau khong ro nguyon nhan.
an fay, ban chan hay phan dau bong run Ion fung hoI
khong fho fu kIom cho duoc.
of nhIon gIam fhj Iuc, khong fho nhn moI vaf mof
cach ro rang.
au oc bong nhIon cam fhay Ian Ion, hoac co nhung
hanh vI, cu chI khac Ia.
Nou bypog/yccma xay ra vao ban dom, co fho so fhay
ac mong, hoac cam fhay bon chon kho ngu, fIm dap manh
mof cach nang no va fhuc day voI con dau dau.
KhI bonh phaf frIon Iau ngay, co fho dan don baf fInh.

Nou khong duoc dIou frj, bypog/yccma co fho dan don
nhung fruong hop nguy kjch hon nhu faI bIon mach mau,
hon mo hoac fham ch fu vong.
1S1
b. Nhng ieu nen lam
Mac du vIoc dIou frj bypog/yccma chu you Ia bang vao
dIou chInh cho do an uong va cac fhoI quon sInh hoaf cua ca
nhan, nhung nguoI bonh khong fho fu quyof djnh ma nhaf
fhIof phaI co su huong dan va fhoo doI saf cua bac sI chuyon
khoa.
Iou frj bypog/yccma can su no Iuc cua gIa dnh va ban
fhan, fuan fhu dung nhung you cau ma bac sI dIou frj daf ra.
Non chu y don cac bIon phap fang duong mau cap fhoI
khI xay ra bypog/yccma. Thuong fh bac sI dIou frj so huong
dan bonh nhan raf ky vo dIou nay. Tuy nhIon, frong nhung
fruong hop baf ngo, co fho cho bonh nhan dung ngay mof
frong nhung fhu sau day:
VIon uong g/ucosc hay Jcxtrosc
Nuoc ngof khong co ga
Vang sua
Maf ong hay duong
Nuoc op fraI cay, nhu cam, fao...

1S2
29. CHE O AN KHI ANG DUNG THUOC
a. Kien thc chung
a so frong chung fa, sau khI dI kham bac sI va nhan
duoc mof foa fhuoc dIou frj cho can bonh cua mnh, dou nghI
rang vIoc con IaI chI don gIan Ia uong fhuoc.
Tuy nhIon, fhuc fo van do IaI khong qua don gIan don
nhu fho. VIoc su dung fhuoc doI hoI fuan fhu fhom nhIou
huong dan can ko cho moI IoaI fhuoc ma mof so bac sI doI
khI v qua dong bonh nhan non co fho Io Ia bo qua.
HIou qua cua mof IoaI fhuoc fhuong phu fhuoc raf nhIou
vao phuong fhuc ma ban su dung no. Co IoaI can phaI uong
voI fhaf nhIou nuoc Ioc. Co IoaI phaI uong voI nuoc am. Mof
so can uong khI bung no va mof so khac phaI uong khI bung
dang doI. Thoo saf nhung huong dan fhch hop cho fung IoaI
Ia cach fof nhaf do phaf huy hof fac dung cua fhuoc. ung
fhuoc khong dung fhoo huong dan co fho Iam gIam hIou qua
fhuoc nhIou hoac f, hoac cung co khI khIon cho fhuoc khong
mang IaI fac dung g ca.
Iou quan frong hon nua Ia cho do an uong khI dang
dung fhuoc. Co fho noI mof cach hoan foan chnh xac rang,
nhung fhuc an uong hang ngay cua ban co fho Iam fang hay
gIam hIou qua dung fhuoc, fham ch doI khI dan don nhung
van do cuc ky nghIom frong.
Mof nghIon cuu gan day cho fhay nuoc op qua nho su
dung Iam nuoc uong da anh huong nhu fho nao don cac IoaI
fhuoc dIou frj cao huyof ap.
TIon sI DaoiJ Bai/cy cua fruong daI hoc Wcstcrn Ontoria
fIon hanh mof cuoc fhu nghIom voI 6 bonh nhan co huyof ap
cao dang dIou frj.
Cbc do an kbi dang dong tbooc
1S3
Ca 6 bonh nhan nay dou duoc dIou frj voI mof IoaI fhuoc
fon Ia jc/oJipinc. Tuy nhIon, co nguoI duoc uong voI nuoc Ioc,
co nguoI uong voI nuoc cam vaf, va co nguoI uong voI nuoc
op qua nho.
Kof qua fhu nghIom da gay ngac nhIon baf ngo cho cac
nha nghIon cuu.
HIou qua fac dong cua fhuoc doI voI cac bonh nhan uong
nuoc op qua nho Ia Iam gIam 20% huyof ap. Trong khI do,
nhung nguoI uong fhuoc voI nuoc Ioc chI gIam 10% huyof ap.
Nhung nguoI uong fhuoc voI nuoc cam khong fhay fhay doI
g ca.
Cac nha nghIon cuu cho rang, bang cach nao do, nuoc op
qua nho gIup gIa fang muc do hap fhu cua co fho doI voI IoaI
fhuoc nay.
Mof vaI nguoI frong so fham gIa fhu nghIom co nhung fac
dung phu fhuong gap voI cac IoaI fhuoc dIou frj cao huyof ap,
nhu hoI nhuc dau, da maf ung do hoac choang vang. Nhung
fac dung phu nay co vo nhu xay ra nhIou hon khI dung
fhuoc voI nuoc op qua nho.
Thu nghIom nhu fron sau do duoc Iap IaI fuong fu voI mof
IoaI fhuoc dIou frj cao huyof ap khac co fon Ia nIfodIpIno,
von cung co fac dung ha huyof ap. Ian nay, cac nha nghIon
cuu khong su dung nuoc cam vaf.
Ian nay, khong co khac bIof gIua nhung bonh nhan uong
fhuoc voI nuoc Ioc va nuoc op qua nho. Iou nay co nghIa Ia,
khong phaI faf ca cac IoaI fhuoc dou chju fac dong cua nuoc
op qua nho.
Mof kof qua nghIon cuu dang ngac nhIon khac cho fhay
fac dong cua haI IoaI fhuoc dIou frj cac vof Ioof Ia cimctiJinc
(Tagamct va ranitiJinc (Zantac frong vIoc Iam gIa fang
nong do con frong mau.
1S4
CimctiJinc va ranitiJinc fhuoc nhom fhuoc co fac dung uc
cho phan ung cua mof IoaI aciJ frong da day duoc bIof voI
fon Ia gastric a/cobo/ JcbyJrogcnasc. Iam gIam hoaf fnh
cua IoaI aciJ nay gIup dIou frj fof cac vof Ioof. Tuy nhIon,
fac dung kom fhoo cua fhuoc Ia Iam fang fhom Iuong con
hoa fan vao frong mau.
o cu fho hoa Iy fhuyof nay, cac nha khoa hoc fIon hanh
fhu nghIom fron 20 nguoI dan ong khoo manh, o do fuoI fu
24 don 46.
Taf ca nhung nguoI fham gIa fhu nghIom fruoc hof duoc
dung mof bua dIom fam fhong fhuong kom fhoo voI nuoc
cam vaf pha vao mof Iuong con fuong duong voI 1,5 Iy ruou
vang.
Sau do, cac nha khoa hoc do nong do con frong mau cua
fung nguoI, ghI nhan IaI do Iam muc doI chIou.
Trong vong mof fuan Io fIop fhoo, 8 nguoI frong nhom
duoc cho uong 300 mIIIgam ranitiJinc moI ngay, 6 nguoI
khac uong 1.000 mIIIgam cimctiJinc moI ngay, va 6 nguoI
con IaI dung mof IoaI fhuoc khac.
Qua hof fuan Io fhu nghIom, ca nhom duoc cho uong
Iuong nuoc cam vaf pha ruou fuong duong nhu vao dau cuoc
fhu nghIom. Sau do, cac nha khoa hoc fIon hanh do nong do
con frong mau cua fung nguoI va mang ra so sanh voI muc
doI chIou fruoc do.
Nhung nguoI uong ranitiJinc co do con frong mau fang
34%. Nhung nguoI dung cimctiJinc co do gIa fang dang kInh
ngac: 92%. Trong khI do, nhom su dung IoaI fhuoc fhu ba
khong co fhay doI dang ko.
Nhu vay, ranitiJinc va cimctiJinc co fac dung Iam fang
cao do con frong mau, ngay ca khI ban chI uong vao mof
Iuong ruou raf f. V fho, nhung nguoI dang dIou frj bang haI
IoaI fhuoc nay co fho baf ngo chju nhung fac dung nang no
1SS
cua ruou khong gIong nhu Iuc bnh fhuong. Su fang cao do
con frong mau co fho anh huong don muc do fInh fao cua
bonh nhan va nhIou fac haI khac.
b. Nhng ieu nen lam
KhI ban dang dung mof IoaI fhuoc nao do, co fho fham
khao cac huong dan chung cho cac nhom fhuoc nhu sau day:
Nhom fhuoc khang aciJ. Nhom nay co cong dung frung
hoa do acId, duoc dung frong dIou frj cac bonh vo fIou hoa,
da day... voI cac bIof duoc noI fIong nhu A/ka-8c/t:cr,
Maa/ox, My/anta, Gaoiscon, 8oJa Mints va Piopan. KhI dang
dung cac IoaI fhuoc fhuoc nhom nay, ban khong non an
uong cac fhu nuoc op fraI cay, soJa va ruou vang. CIam foI
da Iuong ca pho va han cho an so-co-/a.
Nhom fhuoc chong dau khop. Nhom nay co cong dung
Iam gIam su fch fu cac fInh fho uratc noI cac khop xuong,
gay ra mof frong cac dang dau khop. Thuoc IoaI nay cung
gIup Iam gIam Iuong uric aciJ frong mau, v khI Iuong urIc
acId frong mau cao so dan don fch fu cac fInh fho urafo noI
khop xuong. Ton bIof duoc quon fhuoc frong nhom nay Ia
ProbcncciJ. KhI dung fhuoc nay franh uong ca pho, fra, soJa
va cac IoaI ruou bIa. Tranh khong an cac IoaI nhu ca frch,
ca frong, gan va fhan dong vaf cung nhu cac IoaI fhjf cho
bIon san. Nguyon nhan Ia v cac IoaI fhuc an nay Iam fang
cao do dam frong mau.
Nhom fhuoc khang bistamin. Nhom nay fhuong duoc
dung do gIam nho cac frIou chung cua cam Ianh va cac frIou
chung dj ung khac, voI cac bIof duoc fhuong gap Ia BcnaJry/,
Nyto/ va ActijcJ. Tranh khong uong nhIou sua hoac an fhuc
an co bo, sua. An nhIou cac IoaI rau caI, ngu coc, IoaI fru bap
1S6
va dau Iang. Tranh cac IoaI fraI cay, fru ra co fho an man
hoac man kho.
Nhom fhuoc aspirin. Nhom fhuoc fhong dung nhaf dung
do gIam dau dau, ha nhIof hoac gIam dau do nhIou nguyon
nhan khac nhau. Cac IoaI bIof duoc khac nhau fhuoc nhom
nay co fho ko don Ia Bujjcrin, Anacin, ExccJrin va MiJo/.
ung fhuoc IoaI nay khong doI hoI han cho cac mon an,
nhung phaI nho dung uong fhuoc khI bung doI. Non an nho
hoac dung mof Iy sua fruoc khI uong fhuoc. Aspirin co fho
gay kho chju cho da day nou ban uong vao Iuc doI.
Nhom fhuoc chua cimctiJinc. Thuong dung frong dIou
frj cac vof Ioof bao fu. Iof duoc noI fIong nhaf Ia Tagamct.
ung fhuoc nay khong duoc uong cac IoaI ruou bIa va fhuc
uong co ca cao, ca pho. Khong an cac IoaI gIa vj manh nhu
fIou, of...
Nhom fhuoc gIam ho co chua coJcinc. Nhom fhuoc nay
raf da dang. Thuong duoc dung do gIam dau nho va kIom
cho bof cac con ho. Cac bac sI cung raf fhuong cho kom mof
dang aspirin voI coJcinc, hoac cac IoaI sy-ro ho co chua
coJcinc. KhI dang dung fhuoc nay franh an cac IoaI fhjf
nuong va caI bap.
Nhom fhuoc broncboJi/ator. Nhom fhuoc nay co cac
hIou nhu A/butcro/, EpbcJrin, Epincpbrinc, va Tcrbuta/inc.
Nhung nguoI co bonh duong ho hap fhuong phaI dung don
nhom fhuoc nay do gIup Iam sach duong dan khong kh vao
phoI. Cac chung vIom phoI hay pho quan cung nho don IoaI
fhuoc nay do gIup do fho hon. Co cho hoaf dong cua cac IoaI
fhuoc fhuoc nhom nay Ia kch fhch ho fhan kInh. V fho,
khI dung fhuoc ban can phaI franh khong dung cac fhuc an
uong co cung fac dung, chang han nhu ca pho, so-co-/a.
Nhom fhuoc corticostcroiJ. Nhom fhuoc nay duoc dung
cho kha nhIou muc dch khac nhau, nhung fhong dung nhaf
1S7
Ia gIam sung dau do nhIom frung. Iof duoc noI fIong nhaf
frong nhom nay Ia PrcJnisonc. KhI dung fhuoc fhuoc nhom
nay franh an cac IoaI pho-maf cho bIon va fhuc an dong hop,
dua caI, ca frch.
Nhom fhuoc Jigoxin. ay Ia nhom fhuoc quan frong
dung frong vIoc dIou hoa nhjp fIm. Cac hIou fhuoc frong
nhom nay fhuong gap nhaf Ia InJcra/ va Lanoxin. an phaI
franh dung cac fhuc uong co pha nhIou ca pho khI dang
dung fhuoc IoaI nay, va khong uong sua cung nhu khong
dung cac cho pham fu sua frong vong f nhaf Ia 2 gIo fruoc
khI uong fhuoc, va 2 gIo nua sau khI uong fhuoc.
Nhom fhuoc Jiurctic. Nhom fhuoc nay IoI fIou, duoc
dung do gIup co fho IoaI fru Iuong nuoc fhua, v du noI cac
vof sung phong, bung ach nuoc... NhIou nguoI bj cao huyof
ap cung dung fhuoc nay do Iam gIam huyof ap. Cac IoaI
fhuong gap frong nhom nay Ia Lasix, Diuri/, Hygroton,
HyJroDIUPIL, EsiJrix, Orctic, Lo:o/, EnJuron, Zaroxo/in,
Diu/o, Mykrox va Pcncsc. KhI dung fhuoc fhuoc nhom nay,
ban phaI an cac fhuc an gIau potassium, chang han nhu ca
chua, chuoI, bo dau phong, haf hanh nhan, haf huong duong,
mang fay, cac IoaI fraI cay, rau caI, cac IoaI dau, fhjf, sua.
Thuong fh bac sI so cho dung kom fhuoc nay voI potassium,
ban co fho hoI fhom vo nhu cau potassium ban can co frong
fhuc an.
Tuy nhIon, co mof so fhuoc khac dac bIof hon cung fhuoc
nhom nay, duoc goI Ia potassium-sparing Jiurctic. Mof so
bIof duoc IoaI nay Ia MiJamor, A/Jactonc va Dyrcnium. Nou
ban dung nhung fhuoc nay, ban khong duoc dung fhom fhuc
an chua potassium, v co fho gay ra hIon fuong goI Ia
bypcrka/cmia, khI co qua nhIou potassium frong mau. an
can hoI ky bac sI dIou frj xom mnh dang dung fhuoc
Jiurctic fhuoc IoaI nao.
1S8
Nhom fhuoc khang sInh crytbromycin. ay Ia mof
frong cac nhom khang sInh fhong dung nhaf duoc cac bac sI
chI djnh do chong raf nhIou bonh nhIom frung. Sau khI uong
fhuoc IoaI nay frong vong mof gIo, khong duoc uong baf cu
IoaI fhuc uong nao co do acId cao, chang han nhu nuoc cam
vaf, nuoc chanh, soda, ruou vang...
Nhom fhuoc cstrogcn. ay Ia IoaI fhuoc duoc dung fhay
fho cho mof noI fIof fo cua co fho. Nhom fhuoc nay duoc
dung do gIam bof nhung con nong va do mo hoI vo dom cua
phu nu khI co kInh. Thuoc cung duoc dung do ngan ngua
chung Ioang xuong. Mof hIou fhuoc fhong dung nhaf fhuoc
nhom nay Ia Prcmarin. Phu nu khI dung fhuoc nay can phaI
gIam Iuong muoI an frong khau phan, va khong duoc huf
fhuoc Ia.
Nhom fhuoc /axatioc. Thuoc nhom nay duoc dung kha
rong raI do nhuan frang, chong fao bon, doI khI khong can
foa bac sI, chang han nhu cac hIou Ex-Lax hay Corrccto/.
Tuy nhIon, chu y franh Iam dung fhuoc qua IIou quy djnh.
KhI dung qua IIou cac IoaI fhuoc fhuoc nhom nay, co fho dan
don fhIou huf cac IoaI oitamin va khoang chaf. KhI dung
fhuoc, khong duoc uong sua hoac dung cac cho pham fu sua,
cung nhu cac IoaI fhuoc khang aciJ f nhaf Ia frong vong
mof gIo.
Nhom fhuoc nitrog/yccrin. ay Ia nhom fhuoc noI fIong
duoc dung do gIam frIou chung dau fhaf nguc. KhI uong
fhuoc fhuoc IoaI nay can franh cac fhuc an co nhIou muoI,
nhu cac IoaI fhuc pham cho bIon san hoac dong hop. Khong
uong cac IoaI ruou, bIa.
Nhom fhuoc tbyroiJ bormonc. Nhom fhuoc nay dung
fhay fho noI fIof fo do fuyon gIap fIof ra khI hoaf dong cua
fuyon nay bj you dI frong mof hoI chung goI Ia
bypotbyroiJism. KhI dung fhuoc IoaI nay franh an nhIou cac
1S9
IoaI caI bap, sup Io, caI xoan, cu caI, ca-rof, cac IoaI dau va
cac mon cho bIon fu dau nanh.

160
30. CHONG D NG
a. Kien thc chung
j ung Ia fruong hop co fho co nhung phan ung nhaf djnh
nao do doI voI mof hoac nhIou fac nhan frong moI fruong.
Nhung phan ung nay khac nhau o moI nguoI, moI fruong
hop. j ung gay cho ban cam gIac kho chju, moI mof co vo
nhu muon nhuom bonh. Cac frIou chung co fho don gIan nhu
haf hoI, chay muI nuoc hoac nghof muI. Nhung cung co fho
nghIom frong don muc nhu ngaf xIu, ru ruoI ma khong ro
nguyon nhan.
Mof so nguoI khI dj ung co cam gIac ngua o Iop mang
nhay frong maf hoac frong muI. o cam gIac ngua khong
kIom cho duoc, ho fhuong Iam cho fnh frang fro non foI fo
hon nhIou khI IIon fuc cha xaf vao nhung noI nay.
Nhung nguoI nhay cam hon doI khI cung co cam gIac
ngua, nhung kom fhoo do Ia haf hoI, chay muI nuoc, chay
nuoc maf va mof so frIou chung khac raf gIong voI chung
cam Ianh. KhI frIou chung koo daI, nan nhan fro non you of,
mof Ia, ho fhuong xuyon, ngua co hong, maf cam gIac fhom
an. Kom fhoo do Ia gIam kha nang nom, nguI muI vj va kha
nang fap frung su chu y.
Trong mof so f fruong hop, dj ung phaf frIon fhanh
nhung bonh nghIom frong hon nhu vIom xoang, khoI u frong
muI hoac nhIom frung frong faI.
Hau hof cac dang dj ung roI vao haI nhom. Nhom dj ung
phu fhuoc vao mua frong nam, fhuong Ia nhung dj ung voI
mof IoaI phan hoa hay mof fac nhan nao do fu cay co. IoaI
dj ung nay xuaf hIon fhoo mua frong nam Ia v chI vao fhoI
dIom do frong nam moI co fac nhan gay dj ung.
Cbong d| ong
161
Nhom fhu haI Ia nhom dj ung gan nhu fhuong xuyon, co
fho xay ra baf cu Iuc nao. Cac fac nhan gay dj ung nhIou
khI raf don gIan va gan guI, nhu buI, moc hoac fham ch cac
con fhu vaf nuoI nhu moo, ngua... hoac cung co fho Ia khoI
hay mof muI huong nao do... V cac fac nhan nay co fho gap
baf cu Iuc nao, non nguoI bj dj ung IoaI nay Iuon Iuon bj do
doa boI moI fruong chung quanh.
Cach duy nhaf do hoan foan fhoaf khoI dj ung Ia franh
xa khong fIop xuc voI fac nhan gay dj ung. Tuy nhIon, dIou
nay noI do hon Iam. Thuc fo Ia khong phaI bao gIo ban cung
co fho bIof duoc fac nhan gay dj ung, nhaf Ia khI fac nhan
ay duoc fruyon qua khong kh. Tham ch doI cho o fu noI
nay don noI khac co khI cung chang gIup ch g, v noI cho o
moI co khI van co san nhung fac nhan gay dj ung dang cho
don ban.
Nhung nguoI bj dj ung fhoo mua nhung khong bIof duoc
chnh xac fac nhan gay dj ung do franh no, fhuong phaI Ian
franh bang cach fhuong xuyon o frong nha va dong chaf cac
cua so frong fhoI gIan co fho xay ra dj ung. May dIou hoa
khong kh co fho gIup ch frong fruong hop nay, v no Ioc
sach cac fac nhan gay dj ung fruyon qua khong kh.
Thuong raf do nham Ian gIua cac frIou chung cua dj ung
va cam Ianh.
1

Tuy nhIon, ban co fho nghI don dj ung nou nhu:
Cac frIou chung koo daI hon mof fuan
Ion fIon IIon fuc
Xuaf hIon va cham duf vao cung mof fhoI dIom nhu
nhau moI nam
Thay kho chju hoac gIa fang manh cac frIou chung khI
fIop xuc voI mof fac nhan nao do

1
Xem Bang ke cac trieu chng e phan biet trang 9
162

oI voI nhung nguoI bj dj ung fhoo mua, hIon fuong dj
ung co fho xuaf hIon raf som fu fhoI fho au, chung phaf
frIon cang nang no hon cho don gIaI doan fruong fhanh. KhI
Ion fuoI, co fho dan dan gIam bof, nhung khong bao gIo
hoan foan maf han.
Mof nghIon cuu gan day o fruong daI hoc CaIIfornIa-San
Iogo nhan fhay nhung nguoI bj dj ung fhuong co nguy co
mac bonh fIm cao hon nhung nguoI khac.
on nay van chua co cac IoaI fhuoc hoac phuong phap nao
do dIou frj dj ung. NguoI fa chI co fho can fhIop bang cac
IoaI khang bistamin hoac cac fhuoc gIam sung huyof do
gIam nho cac frIou chung ma fhoI. an can co huong dan cu
fho cua bac sI vo IIou Iuong cung nhu cach su dung cac IoaI
fhuoc nay.
Cac IoaI fhuoc khang hIsfamIn dac bIof huu hIou do Iam
maf cam gIac ngua o maf va chay muI nuoc. Sau khI dung
fhuoc co fho co fac dung ngay, va hIou Iuc cua fhuoc koo daI
fu 3 don 6 gIo. Tac dung phu kom fhoo cua fhuoc Ia gay
buon ngu. V vay mof so nguoI khong muon dung cac IoaI
fhuoc nay. Trong fhoI gIan dung fhuoc, can franh nhung
cong vIoc nhu IaI xo hoac van hanh may moc, v co fho dan
don nguy hIom do buon ngu. oI khI, mof hIou fhuoc nao do
khong co fac dung doI voI ban, nhung nou ban doI sang
dung mof hIou khac cung frong nhom nay, kof qua co fho so
kha quan hon. Mof so nguoI dj ung voI phan hoa chang han,
co fho duoc bac sI chI djnh dung fhuoc khang hIsfamIn frong
suof mua co phan hoa do. Nhung fruong hop nay can fuan
fhu fuyof doI IIou Iuong su dung. ung qua nhIou hay qua f
fhuoc dou dan don kof qua baf IoI. Khong duoc dung IoaI
fhuoc nay nou co cac chung bonh nhu hon suyon, vof Ioof
frong ho fIou hoa, cac bonh vo phoI kInh nIon, nhjp fho
Cbong d| ong
163
ngan, kho fho, kho dI fIou... Nou ban co fIon su bonh, can
noI cho bac sI dIou frj bIof.
Cac IoaI fhuoc gIam sung huyof cung duoc dung do gIam
nho frIou chung. Tac dung phu cua IoaI nay nguoc IaI voI
fhuoc khang hIsfamIn, nghIa Ia no co fho Iam maf con buon
ngu do fhuoc khang hIsfamIn gay ra. Thuoc co dang vIon,
dang nuoc va dang phun buI do phun vao muI. Thuoc vIon va
fhuoc nuoc co fho duoc dung frong fhoI gIan daI, nhung dung
bao gIo dung IoaI fhuoc phun vao muI IIon fuc qua 3 ngay.
Qua 3 ngay, IoaI fhuoc nay co fho baf dau gay sung huyof.
V fho, non chon dung fhuoc vIon hoac fhuoc nuoc. NgoaI
vIoc fhoo dung cac huong dan vo IIou Iuong dung fhuoc, ban
con phaI dac bIof can fhan nou ban dang co cac bonh nhu
fIou duong, bonh fIm mach hoac cao huyof ap. an phaI noI
ro cho bac sI dIou frj bIof va co y kIon huong dan.
b. Nhng ieu nen lam
KIon nhan va quan saf fInh fo do fm ra cac fac nhan
gay dj ung. Thuong fh ban co fho fm ra duoc chung nho
vao su Iap IaI nhIou Ian o nhung dIou kIon gIong nhau.
Nou ban may man fm duoc fac nhan gay dj ung, fh
cach fof nhaf Ia fao moI dIou kIon do franh xa chung. Non
bIof rang nou ban da dj ung voI mof fac nhan nao do, hau
nhu hIon fuong ay so khong bao gIo duf han.
Nou ban nuoI fhu vaf, khong non do cho chung fap fhoI
quon vao nha fhuong xuyon, nhaf Ia khong cho chung Ion
gho boc nom, gIuong nom... Chung co fho do IaI do nhung
fac nhan gay dj ung.
Trong mof so Ion fruong hop, fac nhan gay dj ung co
fho nam o dom, chan mon, goI... an co fho fhu fhay fho
fung mon do fm ra.
164
CIu vo sInh fof frong nha. Cac vaf dung do am moc can
fhInh fhoang duoc mang phoI nang. uI frong nha can duoc
Iau chuI fhuong xuyon, nhaf Ia nhung noI ban f don nhu
kho chua. uI gay dj ung co fho fch fu fu do do roI Ian ra
frong khong kh.
Khong huf fhuoc, va non fap fhoI quon khong cho phop
nguoI khac huf fhuoc frong nha cua ban.

Tac dong pbo coa tbooc
16S
31. TAC DUNG PHU CUA THUOC
a. Kien thc chung
Su dung fhuoc Ia mof nhu cau cua faf ca moI nguoI. MoI
mof IoaI fhuoc moI duoc phaf mInh dou mang IaI cho chung
fa fhom mof kha nang IoaI fru bonh faf. Con nguoI ngay
nay kho ma fuong fuong duoc mof cuoc song khong co fhuoc
mon.
Tuy nhIon, nhu mof con dao haI IuoI, hau nhu moI IoaI
fhuoc dou co nhung fac dung phu cua no. Tu nhung frIou
chung don gIan nhu nhuc dau, chong maf, buon non, buon
ngu... cho don nhung phan ung nang no hon nhu non mua,
choang vang...
Mof so IoaI fhuoc khI kof hop voI nhau IaI phaf sInh
nhung fac dung phu ma khI dung rIong fung IoaI fh khong
co. Mof so khac phaf sInh fac dung phu khI ban an hoac
uong nhung fhu nhaf djnh nao do frong fhoI gIan dung
fhuoc. Phuc fap hon nua, mof so fhuoc gay fac dung phu voI
mof so nguoI nhung IaI an foan voI nhIou nguoI khac.
Mac du baf cu IoaI fhuoc nao fruoc khI Iuu hanh cung dou
qua fhu nghIom va kIom fra raf chaf cho do dam bao fnh
an foan, cung nhu fIon IIou fruoc nhung fac dung phu co fho
co, nhung cung co nhung fruong hop mof IoaI fhuoc duoc dua
ra su dung raf Iau roI cac bac sI moI nhan ra duoc fac dung
phu cua no.
Nham muc dch dIou frj bonh, cac bac sI fhuong Iuon Iuon
can nhac cac fac dung phu cua moI IoaI fhuoc, do dam bao
hIou qua dIou frj co gIa frj xung dang do bonh nhan chap
nhan nhung fac dung phu do. Tuy nhIon, do franh nhung
166
hau qua dang fIoc do fac dung phu cua fhuoc, ban can phaI
hIou bIof day du vo nhung nguy co co fho xay ra.
NgoaI vIoc fu mnh quan fam ghI nho va fuan fhu nhung
huong dan cua bac sI dIou frj frong fhoI gIan dung fhuoc,
ban con can phaI fch cuc hop fac voI bac sI khI ko foa moI
co fho daf duoc hIou qua an foan cao cho don fhuoc. Iou do
co nghIa Ia bac sI can nhung fhong fIn ca nhan chnh xac fu
noI ban do co fho ko mof don fhuoc fhch hop va an foan.
Can phan bIof gIua fac dung phu, nghIa Ia nhung fac
dung duong nhIon so co khI ban dung fhuoc, va ban da chap
nhan dIou do do danh doI IaI hIou qua dIou frj cua IoaI fhuoc
ay, voI nhung nguy hIom mang IaI khI ban dung fhuoc
khong dam bao cac dIou kIon an foan, chang han nhu fhuoc
da qua han, fhuoc khong duoc bao quan dung cach, hoac
fhuoc gIa mao khong dung chaf Iuong nhu fon hIou mang
fron bao b.
NhIou IoaI fhuoc co fac dung phu kha nguy hIom, nhung
co fho do dang franh duoc. Nhu fruong hop cua cac IoaI
fhuoc IoI fIou Jiurctic chang han. Mac du co nhung bao cao
vo nhIou fruong hop nguy hIom xay ra do fac dung phu cua
fhuoc, cac nha nghIon cuu da xac nhan rang, hau hof cac
fruong hop dou do bonh nhan da dung qua IIou quy djnh.
CIu dung IIou Iuong fhuoc Ia mof dIou fhaf don gIan, nhung
co fho dam bao cho ban khong gap nguy hIom.
Can day, sau mof fhoI gIan su dung da kha Iau, cac nha
nghIon cuu moI bIof fhom duoc mof fac dung phu nua cua
cac IoaI fhuoc dIou frj cao huyof ap fhuoc nhom fhuoc uc cho
AC. Nhung IoaI fhuoc nay gIup bonh nhan gIam huyof ap,
nhung dong fhoI chung fao ra nhung con ho khan daI dang
raf kho chju.
Cac nha nghIon cuu da nhan fhay frong mof cuoc fhu
nghIom voI 20 nguoI dang dIou frj voI fhuoc fhuoc nhom
167
AC, faf ca co nhung con ho khan daI dang, cang nang hon
khI vo dom va koo daI frong nhIou fuan Io nhung khong aI
bIof nguyon do. Trong so nay, co nhung nguoI ho qua nang
don noI co nhung bIon chung nghIom frong hon, nhu khong
fho nn fIou duoc hoac cang fhang cac co o fruc frang va am
dao. Cac nha nghIon cuu ghI nhan Ia sau 5 ngay ngung dung
fhuoc fhuoc nhom AC fh faf ca cung dou ngung han nhung
con ho. Mof so hIou fhuoc fhuoc nhom nay Ia Capotcn, Capt-
opri/, Capo:iJc, Captopri/-byJrocb/orotbia:iJc, Lisinopri/,
Vasotcc I.V., Ena/apri/at, Ena/apri/ ma/catc, Zcstorctic, va
cac IoaI fhuoc dang vIon nhu Prinioi/, Prin:iJc, Vascrctic,
Vasotcc, Zcstri/.
Trong mof so fruong hop khac, cac bac sI cung canh bao
vo kha nang co nhung fac dung nguy hIom fham ch Ia sau
nhIou nam dung nhom fhuoc AC. Thoo do, ban co fho da
su dung mof IoaI fhuoc frong nhIou nam va khong co g nguy
hIom xay ra, cung khong co nghIa Ia da fhaf su an foan. Co
fho ban co fho dang phaf frIon dan mof kha nang nhay cam
doI voI fhuoc, do roI mof ngay nao do dof nhIon bung phaf
mof phan ung cuc ky nghIom frong. Kha nang xay ra
fhuong Ia do dj ung voI fhuoc. Phan ung IoaI nay co fho dan
don sung IuoI, ngaf fho hoac khong nuof duoc.
o canh gIac, ban can bao ngay voI bac sI dIou frj baf cu
frIou chung Ia nao xay ra voI ban khI dang dung fhuoc, cho
du chI Ia mof frIou chung nho va fu nhIon qua dI. Iou quan
frong o day Ia, nhung frIou chung co kha nang Iap IaI voI
muc do nghIom frong hon raf nhIou.
Mof you fo quan frong khac Iam fang fhom muc do nguy
hIom von co cua cac fac dung phu khI dung fhuoc Ia fuoI gIa.
Nhung nguoI gIa fhuong do quon maf nhung dIou can phaI
nho vo IoaI fhuoc ma ho dang dung, khIon cho hIou qua
fhuoc gIam dI nhIou va bac sI dIou frj buoc phaI dung nhIou
168
fhuoc hon frong fhoI gIan dIou frj Iau hon. Iou do cung co
nghIa Ia fang fhom moI nguy hIom vo fac dung phu cua
fhuoc. Hon fho nua, nguoI gIa fhuong cung Ia doI fuong
nhay cam hon voI cac fac dung phu. Nhung you fo nay kof
hop IaI Iam fhuc day gIa fang hon nua mof fhuc fo Ia, nguoI
gIa fhuong mac bonh nhIou hon va dung fhuoc nhIou hon,
non chju anh huong cac fac dung phu cua fhuoc cang nhIou
hon nua.
Cac IoaI fhuoc ma khI su dung khong nho ro cac fhong
fIn huong dan quan frong vo chung co fho dan don nguy
hIom fhuong gap nhaf Ia: juroscmiJc, tbcopby//inc, uarjarin,
prcJnisonc, aspirin, insu/in, nytrog/yccrin, mctby/Jopa,
ocrapami/.
Mof vaI IoaI fhuoc dung do Iam gIam nong do cbo/cstcro/
frong mau, nhu /ooastatin, co fho dan don cac frIou chung
khac Ia nhu sung dau cac khop xuong, hoI vang da, mof moI,
sof cao. Nou cac frIou chung nay xuaf hIon, fof nhaf Ia non
ngung su dung fhuoc ngay va bao ro voI bac sI dIou frj.
b. Nhng ieu nen lam
Su dung IIou fhap nhaf cho phop co fho daf hIou qua
dIou frj. Non bIof vIoc dung IIou cao khong co nghIa Ia ban
so mau khoI bonh, nhung IaI Iam fang muc do nguy hIom
cua cac fac dung phu.
Kham va dIou frj o mof bac sI duy nhaf, cho du co fho
ban dong fhoI dIou frj haI can bonh. Iou nay dam bao bac
sI fhoo doI faf ca so fhuoc ban dung va co fho can nhac cac
fac dung phu khI ra foa.
Mua fhuoc o mof hIou fhuoc duy nhaf va co du uy fn.
Iou nay dam bao ban khong mua phaI cac IoaI fhuoc dom,
169
fhuoc gIa, dong fhoI cung nhan duoc nhung fhong fIn huong
dan vIoc su dung fhuoc duoc nhaf quan va day du.
KhI faI kham o bac sI, can nhac IaI voI bac sI, hoac fof
nhaf Ia mang fhoo foa fhuoc cu, do bac sI nam ro fIon frnh
dIou frj ban dang fhoo duoI. Iou nay fuy Ia frach nhIom cua
bac sI, nhung khong phaI bao gIo no cung duoc ong fa nho
don day du.
Tuan fhu cac huong dan khI dung fhuoc. an phaI co du
kIon nhan dung fhuoc mof fhoI gIan ngay ca khI khong cam
fhay duoc fIon frIon nao. Mof so IoaI fhuoc khong fho co
hIou qua fuc fhoI frong fhoI gIan ngan.
KhI mua fhuoc can chu y, khong mua cac IoaI fhuoc ma
han su dung ghI fron bao b da hof, hoac bj xoa maf. Cung
khong mua nhung IoaI fhuoc ma bao b khong con duoc bao
quan nguyon von, hoac co dau hIou hu hong.
Tuan fhu dung IoaI fhuoc ma bac sI da ko foa. Mof so
hIou fhuoc fhuong do nghj ban mua mof IoaI khac fhay fho
khI ho khong san co IoaI fhuoc ban can. IoaI fhuoc fhay fho
nay co fho fuong duong vo hIou qua dIou frj fhaf, nhung
chua han da gIong nhau vo cac fac dung phu ma bac sI cua
ban da fnh don.
Nou baf buoc phaI fhay doI, ban cung phaI hoI y kIon bac
sI fruoc.
KhI kham bonh, ban can cung cap chnh xac cho bac sI
mof so fhong fIn vo mnh nhu:
Cac IoaI fhuoc ma ban dang dung vao fhoI dIom do.
Nhung frIou chung dj ung voI baf cu IoaI fhuoc nao ma
ban co fho da co fruoc day.
Cac fac dung phu nguy hIom nao ma ban da gap phaI
fruoc day khI dung fhuoc.
Nou ban dang co fhaI hoac dang du fnh so co fhaI vao
fhoI gIan foI.
170
an cung can phaI hoI bac sI mof so van do nhu:
Cac fhong fIn IIon quan don IoaI fhuoc ma ban so dung
va cong nang cu fho cua no.
ThoI gIan va IIou Iuong, cach dung fhuoc.
Cac IoaI fhuc an, fhuc uong hoac baf cu IoaI fhuoc nao
khac can phaI franh frong fhoI gIan dung fhuoc.
Cac fac dung phu da bIof cua fhuoc, va nhung dIou can
Iam nou chung xay ra va fro non nghIom frong.

Ngo doc tboc pbam
171
32. NGO OC THC PHAM
a. Kien thc chung
Thuc pham chI chung faf ca nhung g ban an uong vao do
Iay dInh duong nuoI song co fho. Thaf khong may Ia doI khI
frong fhuc pham khong chI fhuan dInh duong. Mof so bonh
duong ruof co nguyon nhan fu fhuc pham an vao da bj
nhIom frung. Mof so khac gay van do do su cho bIon, bao
quan khong dung cach. Va mof so khac nua Ia nhung fhu
khong an duoc Ian vao frong fhuc pham non gay haI.
Thoo fhong ko, co chung 30% cac bonh gay ra fu fhuc
pham Ia do su cho bIon, bao quan khong dung cach. Va ban
co fho fhoaf khoI van do nay nou co duoc mof so hIou bIof
don gIan vo fhuc pham. Iou can nho fruoc fIon Ia, co raf
nhIou IoaI vI khuan frong moI fruong Iuon san sang xam
nhap vao co fho ban, va fhong qua con duong fhuc pham Ia
mof con duong raf do dang doI voI chung. Nhung IoaI vI
khuan nay mof khI da vao duoc co fho ban, co fho gay ra raf
nhIou IoaI bonh faf. KhI ay, chung so do doa fnh mang va
cuoc song bnh yon cua ban, Iam cho ban phaI fon kom hon
gap nhIou Ian so voI nhung chI ph phaI bo ra do bao quan,
cho bIon fhuc pham dung cach, ma Iau nay co fho ban van
xom fhuong.
Mof so fhuc pham gay fac haI cho co fho ban ngay khI an
vao. Chung co chua frong do nhung chaf doc nao do gay
phan ung manh mo cho co fho. Cac frIou chung fhong
fhuong khI ngo doc fhuc pham IoaI nay co fho Ia bung dau
du doI, quan fhaf IaI, fIou chay, oI mua, dau dau, sof cao,
mof ru ruoI, va doI khI co mau hoac mu ra fhoo frong phan.
172
Cac frIou chung fhuong Ia xuaf hIon ngay chung 30 phuf
sau khI ban an xong fhuc an co doc. Nhung frong mof so
fruong hop, cung co fho chung xuaf hIon sau nhIou ngay
hoac fham ch nhIou fuan Io. Nhung frIou chung ay fhuong
chI koo daI frong vong mof hoac haI ngay, nhung cung co
doI khI chung Ion don 10 ngay.
oI voI da so nhung nguoI khoo manh bnh fhuong,
nhung Ian ngo doc nay khong don noI do doa fnh mang.
Tuy nhIon, chung dac bIof nguy hIom doI voI fro con, phu nu
dang mang fhaI va nhung nguoI mac bonh co fho dang suy
you. VoI cac doI fuong nay, khI co cac dau hIou nhIom doc
can dua don nhung noI co day du phuong fIon hoI suc cap
cuu cang som cang fof. Tuy nhIon, bIon phap fof nhaf do
gIaI quyof van do van Ia Iam fho nao do ngan ngua fruoc
khI vIoc ngo doc xay ra. Nhung bIon phap nay fhuong doI
hoI mof so hIou bIof va quan fam ngay fu khI ban dI mua
fhuc pham.
Thuc pham cho bIon san o cac cua hang fhuong do co van
do. Thuc fo, nguoI fa khong co du dIou kIon do bao quan
fhuc pham chong IaI moI nguon nhIom frung frong mof moI
fruong qua rong Ion va phuc fap. Khong kh, dung cu fIop
xuc voI fhuc pham, ngay ca bao b dong goI dou Ia nhung
nguon nhIom frung nou khong duoc xu Iy dung cach. Tham
ch fhuc pham con co fho nhIom frung fron duong ban mang
vo nha nua.
Mof frong cac IoaI vI khuan gay nhIom doc fhuong fhay
nhaf Ia Listcria monocytogcnc. VI khuan nay da duoc phaf
hIon fu raf Iau, va chung cung do dIof fru. an chI can nau
chn fhuc pham Ia co fho gIof chof faf ca IoaI vI khuan nay.
Nhung dIou don gIan do nhIou khI khong duoc fuan fhu
dung muc.
Ngo doc tboc pbam
173
Iou phuc fap doI voI vI khuan Listcria Ia khong phaI
moI nguoI dou co frIou chung nhIom bonh khI an fhuc an co
IoaI vI khuan nay. Thuc fo, da so nguoI khoo manh khong
nhIom bonh va fham ch khong co ca nhung dau hIou nhIom
frung nua. Tho nhung, chung do doa nhung nguoI dang om,
nhung nguoI gIa, fro con va phu nu co fhaI. KhI nhung nguoI
nay nhIom frung, frIou chung fhuong Ia sof cao, buon non va
non mua, fIou chay, mof ru ruoI... Cac bIon chung fIop fhoo
co fho dan don Ia nhIom frung nao, nhIom frung mau, va
phu nu co fhaI co fho co nhung nguy hIom do doa don fhaI
nhI. Muc do dIon fIon cuoI cung cua bonh Ia fu vong.
Muc do nguy hIom cua IoaI vI khuan nay voI cac doI fuong
da noI Ia raf Ion. Mof cuoc nghIon cuu rong raI o 4 fIou bang
cua Hoa Ky, bao gom Ca/ijornia, Tcnncsscc, Ok/aboma va
Gcorgia da ghI nhan Ia co don 23% fu vong frong so nhung
nguoI nhIom IoaI vI khuan nay. Trung fam KIom soaf jch
bonh Hoa Ky
1
uoc fnh Ia co chung 1.850 nguoI mac bonh
IoaI nay moI nam o Hoa Ky, va frong do co chung 425
fruong hop fu vong.
Cac nha nghIon cuu dua ra nhan xof Ia, hau hof cac
fruong hop nhIom frung dou xuaf phaf fu vIoc mua fhuc an
o cac cua hang fhuc pham cho bIon san.
NhIom doc fu bao b dung fhuc pham cung Ia mof van do
fhuong gap. Mof khao saf gan day da phaf hIon mof hIon
fuong nhIom doc fu IoaI bao b co muc In chua kIm IoaI ch.
Mac du faf ca bao b dung chua fhuc pham dou da duoc
kIom nghIom fruoc khI mang ra su dung, nhung nhIom doc
fhuc pham xay ra khI nguoI dung su dung nhung bao b do
khong dung quy djnh. V du dIon hnh cho hIon fuong nay

1
The Centers for Disease Control
174
duoc phaf hIon khI IoaI bao chua banh my duoc nguoI su
dung Ion nguoc IaI do chua mof IoaI fhuc pham khac.
KhI nhan hIou nam bon ngoaI bao b, van do nhIom doc
khong xay ra. Sau khI dung hof banh my, nguoI dung Iay
cac bao chua do Ion nguoc pha ngoaI vao frong do khong
nhn fhay cac nhan hIou, roI dung do chua mof IoaI fhuc
pham khac. KhI ay, muc In fron bao b baf dau ngam dan
vao fhuc pham. Trong muc In co chua mof ham Iuong ch
dang ko, va do do gay ngo doc cho nguoI dung. NguoI fa
nhan fhay o mof so fhuc pham co do hap fhu ch cao, chI
frong 10 phuf co fho co don 5% Iuong ch frong muc duoc
ngam vao fhuc pham.
NhIom doc ch Ia mof hIon fuong raf nguy hIom. Nou
Iuong ch frong mau du do dam dac, chung co fho dan don
huy hoaI nao.
b. Nhng ieu nen lam
KhI ban can phaI mua fhuc an cho bIon san, fh cac IoaI
fhuc pham dong hop voI cong ngho cao Ia an foan hon hof.
Tof nhaf Ia khong non dung cac IoaI fhuc pham duoc cho
bIon fhu cong voI phuong fIon gIa dnh duoc ban o cac cua
hang nho.
Khong mua cac IoaI fhuc pham dong hop hoac dong bao
khI co dau hIou khong con nguyon von. Chang han hop bj
mop moo, bao bj rach... Nou Ia IoaI fhuc pham co ghI han su
dung fh khong dung khI chung da qua han. Nou ban mua
do dung frong mof fhoI gIan Iau, ban phaI fnh ca fhoI gIan
fon fru do.
KhI mua frung, khong mua nhung qua frung da ran vo,
mac du chung co fho ro hon nhIou. an khong fho dam bao
dIou kIon vo frung cho don Iuc su dung chung.
Ngo doc tboc pbam
17S
Iou kIon vo sInh o noI ban mua fhuc pham Ia raf do
nhan ra, va chung vo cung quan frong. Khong mua fhuc
pham o nhung noI ma ban cam fhay khong duoc sach so,
gon gang.
Nou ban dung fu Ianh do gIu fhuc an, can hIou bIof vo
nhIof do va phuong fhuc bao quan fhch hop rIong cho fung
IoaI fhuc an.
Iuong fhuc an duoc Iam Ianh frong fu Ianh co mof gIoI
han nhaf djnh. an khong duoc chua qua nhIou fhuc an can
Iam Ianh frong fu. Nhu vay, chung so khong duoc Iam Ianh
dung muc va dan don hu hong faf ca.
Nhung fhuc an con fhua IaI phaI duoc quan fam dac
bIof. oI khI, vaf bo chung dI IaI Ia mof quyof djnh khon
ngoan hon Ia co dua vao bua an khI chung khong duoc gIu
frong dIou kIon fof.
Iou kIon vo sInh can duoc quan fam o moI Iuc, moI noI.
CIo dI cho, nha bop, dung cu nau an... noI chung Ia faf ca
nhung g IIon quan don bua an cua ban, dou phaI duoc gIu
sach o muc co fho duoc. Va quan frong hon hof Ia phaI rua
fay fhaf sach, fruoc khI nau an, fruoc khI an va ca sau khI
an nua.
KhI ban caf fhuc an fron fhof fh do Ia mof noI do
nhIom frung nhaf nou fhof khong duoc rua sach fhuong
xuyon. Mof fhuc fo Ia, khI bao quan sach fh fhof go fof hon
IoaI fhof bang pIasfIc, v chung khong do cho vI khuan doo
bam va song Iau fron bo maf.
Mof IoI nho nhung quan frong fhuong mac phaI Ia dung
cung mof fhu do chua |baf, dIa...) cho fhuc an khI chua nau
va fhuc an sau khI nau. Han cho dIou nay, boI v cho du ban
co rua sach fruoc khI dung IaI fh bo maf chung van con
bam mof Iop nuoc, khong dam bao vo frung. Nou dung mof
176
mon do chua khac, da rua sach va Iam kho fruoc do, so dam
bao an foan hon.
ung nuoc sach do rua cac mon an song nhu rau caI,
fraI cay... fof hon Ia dung cac IoaI nuoc rua khong dam bao.
Thuc an con IaI sau bua an, nou muon bao quan cho bua
an sau do, fh phaI duoc mang dI bao quan ngay sau khI an
xong.
Nou gIu fhjf frong fu Ianh, non caf fhanh mIong nho,
hoac Iaf mong do bao quan fof hon.
Trong baf cu fruong hop nao, nou ban fhay fhuc an doI
mau, co muI Ia... fof nhaf Ia khong non dung nua.
Han cho cac IoaI fhuc an cho bIon khong du do chn
nhu fhjf faI, goI song...
Cac cho pham fu sua raf do nhIom frung. ChI dung
nhung IoaI san pham ma ba n bIof chac Ia ap dung cac
phuong phap fIof frung dang fIn cay.
Thuc an con IaI fu nhung bua an fruoc, khong chI bam
nong ma Iuon Iuon phaI dam bao Jun soi fro IaI fruoc khI
an.
Nhung fhuc an Ianh khong non Iay ra khoI fu Ianh
fruoc bua an qua haI gIo. ChI non Iay ra fruoc khI an hoac
da gan don bua an.

Nbicm doc kim Ioai
177
33. NHIEM OC KIM LOAI
a. Kien thc chung
NhIom doc kIm IoaI Ia fu duoc dung do chI chung cho
nhung fruong hop ma nong do kIm IoaI frong co fho Ion cao
hon muc bnh fhuong.
Mac du frong fu nhIon co raf nhIou nguyon fo kIm IoaI,
va fhanh phan cau fao cua co fho con nguoI cung co kha
nhIou kIm IoaI, nhung fy Io hIon dIon cua chung frong co fho
chI gIoI han o nhung nong do nhaf djnh, fhuong Ia raf fhap.
KhI chung fa fIop xuc voI nhung moI fruong dac bIof chua
nhIou kIm IoaI o dang ma co fho hap fhu duoc, chung so co
kha nang bj hap fhu vao co fho va gay nhIom doc. NhIom
doc co fho fhoo cach nay khong xay ra voI faf ca cac kIm
IoaI, ma chI fhuong gap nhaf Ia o mof so kIm IoaI nhu
arsonIc, vang, ch, kom, dong...
Co fho fIop xuc voI kIm IoaI, co fho bj nhIom qua nhIou
hnh fhuc, nhu hf phaI buI kIm IoaI frong khong kh, ngam
qua da, hoac hap fhu kIm IoaI da fan frong fhuc pham.
Co haI dang nhIom doc. NhIom doc cap fnh Ia khI co fho
hap fhu mof Iuong qua Ion kIm IoaI frong mof fhoI gIan
ngan. NhIom doc kInh nIon xay ra khI kIm IoaI bj ngam vao
co fho voI Iuong nho nhung koo daI kha Iau, du do dua nong
do kIm IoaI Ion don muc gay nhIom doc.
Co fho fro om dac bIof nhay cam va chju anh huong raf
Ion doI voI nhIom doc kIm IoaI. on gIan chI Ia v khoI
Iuong co fho cua chung nho, non chI can mof Iuong raf f
kIm IoaI dua vao cung so chIom mof fy Io kha cao.
NhIom doc kIm IoaI Ia mof van do xuaf phaf fu moI
fruong chung quanh, non khI co xay ra nhIom doc, fhuong Ia
178
so IIon quan don nhIou nguoI. Co khI Ia cac fhanh vIon
frong cung mof gIa dnh, hoac co khI Ia nhung cong nhan o
cung mof xuong may. Va nou nhIom doc xuaf phaf fu nguon
nuoc, nan nhan co fho Ia cu dan cua ca mof vung.
KhI bj nhIom doc kIm IoaI, nan nhan co fho chju dung cac
frIou chung o nhIou muc do khac nhau, fuy fhoo IoaI kIm
IoaI gay nhIom doc, va fuy fhoo nong do bj nhIom. Nan
nhan co fho bj anh huong don nao, cac fo bao fhan kInh,
hong cau frong mau, ho fhong fIou hoa, va muc do nghIom
frong co fho dan don fu vong.
Cong nhan Iam vIoc frong nhung nganh san xuaf kIm IoaI,
voI cac cong ngho nhu nau chay, khaI fhac quang, fInh Iuyon
kIm IoaI... co fho nhIom doc bang du moI hnh fhuc. Ho co
fho hf fho buI kIm IoaI hang ngay, hap fhu qua da, va fham
ch qua cac bua an frong xuong may nua. Trong fIon frnh
fInh Iuyon mof kIm IoaI nao do, cong nhan con co fho nhIom
doc boI nhung kIm IoaI khac Ian frong do. Mac du khoI
Iuong cac fap chaf nay Ia raf nho, nhung chung IaI vo cung
nguy hIom v fnh doc haI cua chung.
Nganh cong ngho san xuaf va sua chua bnh dIon |ac-quy)
gan nhu khong fho franh khoI vIoc nhIom doc ch o fung
muc do khac nhau.
Nong dan su dung cac IoaI hoa chaf dIof con frung, fhuoc
fru sau... co fho nhIom doc kIm IoaI ma khong bIof, v
fhuong Ia phaI fch fu nhIou ngay, dac bIof Ia cac kIm IoaI
nhu asonIc, kom...
Va con mof nguon nhIom doc fhong fhuong nhaf ma co Io
ban chua quan fam don. Cac bnh chua, Iy fach, dung cu nau
an bang kIm IoaI hoac co chua mof phan cac kIm IoaI nhu
nhom, dong, kom, ch... dou co kha nang gay nhIom doc nou
ban do chung fIop xuc voI cac IoaI fhuc an, fhuc uong co do
acId cao, nhu nuoc chanh, ruou vang, cac mon an chua...
Nbicm doc kim Ioai
179
nhaf Ia khI ban ngam chung frong mof fhoI gIan Iau fruoc
khI dung don.
Nhu vay, nhIom doc kIm IoaI xay ra o nhIou moI fruong
khac nhau. VoI mof kIon fhuc nhaf djnh vo nhung moI
fruong co kha nang gay doc haI nhu fron, ban co fho gIam
fhIou don muc fhap nhaf nguy co nhIom doc cho ban fhan
va gIa dnh.
NhIom doc kIm IoaI fhuong raf kho nhan ra, chI cho don
khI cac frIou chung duoc Io ro. Va dIou quan frong Ia ban
cung can hIou bIof vo nhung frIou chung ay do co fho you
cau kham va dIou frj kjp fhoI.

Mol so lrieu chung hhi bj nhiem Joc cuc him Ioui
lhuong gup:
KhI nhIom doc arsonIc, nguoI bonh fhuong buon non, oI
mua, fIou chay va dau bung. Tron da co fho co cac hIon
fuong vIom nhIom, maf mau da, hoac noI nhung mun nho
phaf frIon baf fhuong.
KhI nhIom doc vang, nguoI bonh fhuong fIou chay va
dau noI da day. Co fho co dau hIou vIom nhIom o noI vung
da fIop xuc.
KhI nhIom doc ch, nguoI bonh fhuong non mua, fao
bon va nhaf Ia suf can. Trong Iuong co fho co fho gIam raf
nhanh. Nhung fruong hop nghIom frong co fho gay co gIaf
hoac hon mo.
KhI nhIom doc kom, nguoI bonh fhuong non mua nhIou
va co fho bj chay mau duong ruof. Tnh frang chung cua co
fho fhuong khong on djnh, hay run ray, gIam muc phan xa
fu nhIon, doI khI bj fo IIof.
KhI nhIom doc dong, nguoI bonh fhuong non mua nhIou,
dI fIou chay va dau quan frong vung bung. Co dau hIou vIom
180
nhIom noI vung da fIop xuc voI kIm IoaI, co fho noI do Ion
fung vung va ngua nhIou.
b. Nhng ieu nen lam
KhI co dau hIou nghI ngo Ia ban hoac nguoI fhan frong
gIa dnh da bj nhIom doc kIm IoaI, non dI kham ngay, cang
som cang fof. Phaf hIon som Ia you fo fhon chof gIup cho
vIoc frj IIou duoc do dang.
Tranh fIop xuc fruc fIop voI cac hoa chaf chua kIm IoaI,
fhong fhuong nhaf Ia cac IoaI fhuoc fru con frung, nam bonh,
co daI... Non bIof Ia dang ran fhong fhuong cua kIm IoaI
khong phaI Ia dang do gay nhIom doc cho ban, ma chnh
dang kIm IoaI duoc dua vao cac hoa chaf, hoac dang bay hoI,
moI do dang dI vao co fho ban. KhI can fIop xuc voI nhung
hoa chaf co kha nang gay nhIom doc kIm IoaI, ban phaI can
fhan hof muc: mac quan ao bao vo kn co fho, doo gang fay,
va frong mof so moI fruong dac bIof nguy hIom cung can
dung don maf na fho.
Sau moI Ian Iam vIoc frong nhung moI fruong co kha
nang nguy hIom, can fam rua sach so ngay. Mof Iuong raf
nho kIm IoaI bam fron co fho ban cung co fho gay ra nhung
van do Ion.
Mof so rac fhaI khI dof co fho san sInh ra mof Iuong
Ion kh kIm IoaI. IoaI khoI doc ay do dang fan Ioang vao
moI fruong chung quanh. an non franh fhoI quon dof rac
fhaI frong vuon. Tof hon non dua chung don cac baI rac
cong cong do duoc xu Iy fhch dang.
Tranh dung nhung IoaI son co ch do son Ion vach
fuong. Ngay nay raf f nguoI dung nhung IoaI son nay,
nhung co fho can nha ban qua cu va fruoc day da duoc son
bang nhung IoaI son ay. Trong fruong hop nay, ban non xom
Nbicm doc kim Ioai
181
xof vIoc son IaI cac vach fuong. Son co ch khong dam bao
do an foan v ch co fho fhoaf ra moI fruong chung quanh.
Cac co so san xuaf do gIa dung bang kIm IoaI fhuong
khong daf duoc cac fIou chuan an foan quy djnh. Tof hon
ban non dung cac nhan hIou co uy fn. o dung nau an, baf
dIa, fha, fach uong nuoc... dou Ia nhung nguon do gay
nhIom doc nou chung duoc cho fao bang kIm IoaI khong daf
fIou chuan.
VoI cac vaf dung bang kIm IoaI da qua cu va co dau
hIou hon rI, fof hon Ia ban non fhay moI. RI kIm IoaI Ia
dang raf do hoa fan vao moI fruong do fu do gay nhIom doc.
Khong chua fhuc an, fhuc uong co do acId cao frong cac
vaf dung bang kIm IoaI. Chang han, khI ban nau an xong,
can Iay sach fhuc an ra khoI soong, chao... va chua frong
nhung vaf chua an foan khac. ChI dung soong, chao... frong
fhoI gIan dun nau. Hoac nuoc chanh pha xong non uong
ngay, dung do Iau voI mof fha kIm IoaI ngam frong do...
182
34. SAU NHNG CN SAY
a. Kien thc chung
Cho du ban khong phaI Ia mof nguoI nghIon ngap qua
dang, nhung nhung cam gIac kho chju do IaI sau mof con
say co fho khong xa Ia voI ban. Chung fa, hau nhu aI cung
da fung fraI qua.
IoI khuyon fof nhaf cho van do Ia dung bao gIo uong cac
IoaI ruou, bIa. Nhung day IaI Ia IoI khuyon gan nhu khong
fho fhuc hIon duoc frong moI fruong gIao fIop xa hoI. IoI
khuyon fhu haI, co fho Ia co ch va co kha nang fhuc hIon
duoc, do Ia: dung bao gIo uong qua say.
Muc do qua say fhuong khong gIong nhau o moI nguoI,
fham ch cung khong gIong nhau o cung mof nguoI frong
nhung fhoI gIan, nhung dIou kIon khac nhau. Va ban Ia
nguoI duy nhaf co fho bIof duoc muc gIoI han cho chnh
mnh, nou ban y fhuc duoc do Ia dIou vo cung quan frong.
Nhung frIou chung sau con say fhuong da dang, co fho
khac nhau o moI nguoI, nhung da so dou phaI chju dung mof
so van do nhaf djnh, nhu nhuc dau, moI mof ra roI, non
mua, nhaf mIong khong muon an hoac an khong bIof ngon,
kho khaf du doI, foaf mo hoI khap nguoI, hoa maf khong
nhn ro, chong maf, choang vang... va fhuong co cam gIac
chan nan, fhaf vong vo co... Nhung frIou chung nay Ia do
nong do con frong mau Ion qua cao, fao ra su maf quan bnh
vo cac fhanh phan hoa hoc frong co fho. V con Ia mof chaf
IoI fIou, non no gay ra cam gIac kho khaf.
Nou ban dung cac IoaI ruou dong chaI, moI IoaI fhuong
fao ra hau qua sau con say khac nhau. Cac nghIon cuu cho
fhay, khong phaI chI rIong nong do con, ma nhung chaf phu
Sao nbong con say
183
gIa do fao huong vj, mau sac cho ruou cung dong vaI fro
quan frong frong vIoc gay ra cac frIou chung sau con say.
an co fho fu cam nhan duoc, doI voI mnh IoaI ruou nay
om hon IoaI ruou khac nao do, chang han. Nhung IoaI ruou
fhom duong nhu co kha nang gay nhuc dau nhIou hon ruou
fhuong. Trong cung mof fIoc ruou, nou ban dung nhIou IoaI
ruou khac nhau co fho gay cam gIac kho chju nghIom frong
hon sau con say.
Huf fhuoc frong khI uong ruou Iam fang fhom su kho chju
sau con say. Nguoc IaI, dung mof f fhuc an fruoc khI uong
ruou, nhaf Ia fhuc an nhIou chaf boo, so gIup gIam nho cam
gIac kho chju frong bao fu, v chaf boo bao phu mof Iop
frong bao fu gIup chong IaI fac dung cua con.
b. Nhng ieu nen lam
Trong gIao fIop xa hoI, raf kho Iong franh no vIoc uong
mof Iuong ruou bIa nhaf djnh nao do. Tuy nhIon, ban can
xac djnh cho chnh mnh mof gIoI han an foan va dung
bao gIo vuof qua gIoI han ay.
Khong huf fhuoc khI dang uong ruou.
Koo daI fhoI gIan uong, nghIa Ia uong nhung Iuong nho,
dung dua vao co fho mof Iuong con Ion va qua nhanh.
!ong xon cac fhuc uong khac frong khI uong ruou,
nham pha Ioang do con frong mau. Hon nua, Iam nhu vay so
gIup ban som co cam gIac day bung non khong fho fIop fuc
uong nhIou ruou hon.
Non an no fruoc khI uong ruou, nou co fho non dung
mof f fhuc an co nhIou chaf boo.
Sau con say, uong cang nhIou nuoc cang fof. Tof nhaf Ia
nuoc cam, chanh, nuoc duong...
184
Han cho foI da nhung con say cua ban. Non nho, ruou
Ia chaf gay nghIon, non con say fhu haI bao gIo cung so foI
fo hon con say fhu nhaf.
o dIou frj frIou chung, co fho dung aspIrIn voI IIou vua
phaI.
KhI ban da chap nhan mof fIoc ruou, Ia ban dong fhoI
chap nhan nhung cam gIac kho chju sau do. Khong co cach
nao gIup ban hoan foan franh khoI chung, chI co fho gIam
nho phan nao ma fhoI. Nhung g co fho fhuc su gIup ban Ia:
uong nhIou nuoc va ngu yon mof fhoI gIan.
Say song kbi di tao
18S
35. SAY SONG KHI I TAU
a. Kien thc chung
KhI dI fau fron song bIon, doI khI ban phaI fraI qua
nhung cam gIac raf kho chju duoc goI Ia say song. NguoI bj
say song fhuong non mua, nhuc dau, chong maf, co cam gIac
fhan fho raf nang no, foaf mo hoI khap nguoI... Trong mof
so fruong hop, fIm co fho dap nhanh hoac fho gap, hoI fho
ngan.
ay Ia mof hIon fuong raf fhong fhuong. Cac nha nghIon
cuu cho bIof co chung 30% nguoI dI bIon bj say song frong
dIou kIon fhong fhuong, va don 90% frong nhung dIou kIon
xau nhu khI bIon dong, co song Ion.
Mof so nguoI khong chju noI nhung cam gIac kho chju cua
vIoc say song, va ho fhay fof nhaf Ia franh xa vIoc dI fau.
Tuy nhIon, van do khong don muc nghIom frong nhu vay.
VoI mof so kIon fhuc nhaf djnh, ban co fho van co kha nang
fhuong fhuc nhung gIo fuyof voI Ionh donh fron song nuoc
ma khong phaI chju dung con say song qua dang.
b. Nhng ieu nen lam
Tranh dI fau fron song, bIon vao nhung ngay fhoI fIof
xau. CIo manh va song fo Ia nguyon nhan khIon ban raf
kho co fho franh duoc vIoc say song.
Chon dI IoaI fau Ion, nhaf Ia khI dI xa. Tau cang Ion,
kha nang bj say song cua ban cang f hon. Iou nay do hIou,
v fhuyon Ion co kha nang on djnh fhang bang, f bj nhoI
fron song nuoc.
186
Non o gIua fau, dung dI ra muI fau. Cac muI fau chuyon
dong nhIou hon, frong khI phan gIua fau fhuong duoc gIu on
djnh hon.
Tranh khong dI fau vao nhung Iuc ban dang co van do
vo faI ngho. Trong faI chung fa co mof Iuong nho chaf Iong
gIup fao ra cam gIac fhang bang. KhI Iuong chaf Iong nay
khong on djnh, ban co cam gIac chong maf va buon non.
NoI chnh xac, cam gIac buon non va chong maf khI ban say
song Ia xuaf phaf fu day. V vay, nou ban dang co van do vo
faI ngho va dI fau frong Iuc do, ban co fho nhan Ianh nhung
hau qua nghIom frong hon bnh fhuong.
ung mof IoaI fhuoc chong say song co ban san fron fhj
fruong. Co cac dang fhuoc uong, fhuoc chch va fhuoc dan.
IoaI fhuoc dan duoc xom Ia co uu dIom nhaf, v chung f gay
phan ung phu va co fhoI gIan fac dung koo daI. Thuoc chch
hoac fhuoc vIon chI cong hIou frong vong 2 gIo, frong khI
fhuoc dan co fho koo daI don 8 gIo. Tuy nhIon, ban phaI
dung fhuoc dan dung cach. Non dan vao bon duoI vanh faI,
1

fhuoc dan dan fham vao da va fao hIou qua cao nhaf sau
khoang 4 gIo. V vay, ban can fnh foan do dung fhuoc fruoc
khI Ion fau f nhaf Ia 4 gIo. Cac phan ung phu co fho co Ia
cam gIac kho mIong, hoa maf hoac doI khI hoI nhuc dau.
an can doc ky huong dan su dung fruoc khI dung.
CIu am cho co fho. Mac y phuc gIu am day du co fho
gIup fang kha nang do khang cua co fho chong IaI con say
song.
An nhIou fhuc an, nhung khong an mof Ian qua nhIou,
ma chIa ra Iam nhIou Ian, moI Ian mof f. Tof nhaf Ia cac
mon an nho, do fIou.

1
Cho tht mem goi la dai tai.
Say song kbi di tao
187
!ong mof f nuoc gung nong, hoac dung IoaI fhuoc vIon
bof gung duoc cho bIon san.
KhI dao choI fron boong fau, chI nhn ra xa huong chan
froI, franh nhn xuong dong nuoc chay hoac nhung vaf fho
gan fau.
Thuong xuyon dung fay cha xaf vung da gIua ngon fay
caI va ngon fro. NhIou nguoI da xac djnh vIoc xoa bop nhu
fho gIup ho gIam bof cam gIac non mua.

188
36. MET MOI SAU KHI I XA BANG MAY BAY
a. Kien thc chung
Sau nhung chuyon dI xa bang may bay, co fho chung fa
fhuong moI mof va co nhung frIou chung xao fron raf kho
chju. Iou nay xay ra fhuong nhaf Ia khI ban vuof qua nhIou
muI gIo frong mof fhoI gIan ngan, nghIa Ia dI vo huong dong
hoac huong fay. Nhjp do sInh hoaf bnh fhuong cua co fho
khI ay bj fhay doI raf dof ngof, chua dIou chInh kjp fhoI voI
moI fruong song fhaf o chung quanh.
Cac frIou chung ro nof Ia mof moI, co fho IuoI nhac
khong con nang dong, cam gIac doI bung khong dung vao
gIo an, va daI fIou fIon vao nhung gIo fhaf fhuong. NgoaI ra,
hau hof cac sInh hoaf bnh fhuong hang ngay cua co fho
cung dou co su fhay doI.
b. Nhng ieu nen lam
Tm hIou gIo cua noI don, va dIou chInh gIo an, gIo ngu
cua ban fhoo gIo cua noI don fruoc chuyon bay mof vaI ngay.
Truoc khI Ion may bay mof ngay, chI an nhung fhuc an
nho, do fIou.
Tranh khong uong ruou, bIa hoac cac fhuc uong co con.
Nong do con Iam gIam kha nang fhch nghI cua co fho.
!ong nhIou nuoc Ioc hoac cac fhuc uong khong co con.
Tranh mang gIay, vo qua chaf, cung nhu non chon quan
ao rong, fhoaI maI do mac frong fhoI gIan chuyon bay.
Sau chuyon bay, can sap xop fruoc mof fhoI gIan nghI
ngoI f nhaf Ia 24 gIo, do gIup co fho co fhoI gIan dIou chInh
fhch hop voI moI fruong moI.
Mct moi sao kbi di xa bang may bay
189
Nou ban dang dung mof IoaI fhuoc dIou frj nao do, fIop
fuc dung fhuoc fhoo voI tboi gian tbat cua Jong bo, dung
fhoo voI gio cua noi Jcn.
ung baf fay vao nhung cong vIoc quan frong hoac dua
ra quyof djnh frong daI frong fhoI gIan sau chuyon bay, f
nhaf Ia 48 gIo. Trang fhaI fInh fhan khong fhoaI maI so
dan don nhIou saI Iam ma ban co fho phaI an han vo sau.
190
37. TAO BON
a. Kien thc chung
Tao bon khong phaI Ia chung bonh nghIom frong. Nhung
gay kho chju raf nhIou cho nguoI bonh, va Ia mof chung kha
pho bIon doI voI hau hof moI nguoI. RIong o Hoa Ky, moI
nam co f nhaf Ia 4 frIou ruoI nguoI chju anh huong cua
chung bonh nay.
Tao bon fhong fhuong chI Ia phan ung xay ra cho co fho
khI cho do an uong khong fhch hop hoac cung co fho do
Iam dung cac IoaI fhuoc nhuan frang. Nou dung Ia do
nguyon nhan nay, vIoc dung fhuoc nhuan frang so cang Iam
cho fnh hnh fro non nghIom frong hon, fhay v Ia gIam bof.
Tuy nhIon, doI khI fao bon cung gay ra do nhung van do
suc khoo khac. Nhung nguoI dau duong ruof co fho bj fao
bon. Nguyon nhan Ia v hoaf dong co bop cua cac co fhanh
ruof khong duoc bnh fhuong, dan don vIoc phan nam IaI
frong ruof Iau hon va fro non don, cung, raf kho dua ra khoI
hau mon.
Nhung bonh nhan bj maf nuoc nhIou, hoac cac chung dof
quy, bonh ParkInson... cung co fho bj fao bon. Nguyon nhan
Ia v cac bonh nay Iam fhay doI, fhuong Ia ngan fro, hoaf
dong cua cac co noI fhanh ruof. NgoaI ra, cac bonh khac nhu
hoI chung roI Ioan fIou hoa, fIou duong, you fhan... cung gay
ra fao bon.
Van do fro non nghIom frong nhaf khI fao bon Ia dau
hIou canh bao cua chung ung fhu ruof. Trong fruong hop nay,
co mof so frIou chung dI kom fhoo nhu: bIong an, suf can
nhanh, co mau frong phan, co fho raf moI mof, suy nhuoc va
dau fhuong xuyon frong bung. Nou ban nhan ra mof so cac
Tao bon
191
frIou chung nay dI kom voI fao bon, can dI kham bac sI ngay.
Nou khong phaf hIon ra ung fhu som, ban so Iam cho chung
bonh nay cang fro non kho dIou frj, boI v vIoc su dung cac
IoaI fhuoc dIou frj fao bon, nhaf Ia fhuoc nhuan frang, so
khong mang IaI hIou qua nao, chI Iam cham fro vIoc dIou frj
ung fhu.
Trong fhanh phan fhuc an cua chung fa, co mof Iuong
kha Ion nhung chaf ba ma co fho khong hap fhu duoc. Tuy
nhIon, chung dong vaI fro raf quan frong frong vIoc gIup co
fho fong phan ra bon ngoaI do dang. o Ia cac chaf xo
fhuong co nhIou frong cac IoaI fhuc an chua fInh bof fho,
nhu khoaI Iang, gao Iuc... Cac IoaI rau caI, fraI cay... cung
cung cap nhIou chaf xo. KhI cho do an hang ngay khong
cung cap du chaf xo, ban raf do bj fao bon.
Nou xac djnh fao bon khong phaI Ia dau hIou IIon quan
don cac van do suc khoo khac nua, fh vIoc dIou frj fhuong
khong can phaI dung don fhuoc mon. Hay noI chnh xac hon,
vIoc Iam dung fhuoc fhuong dan don nhIou van do nghIom
frong khac, fhay v chI Ia cam gIac kho chju cua fao bon.
b. Nhng ieu nen lam
ung fhuc an co nhIou chaf xo
1
nhu cac IoaI ngu coc,
rau caI. Mof so dang fhuoc vIon duoc bao cho do cung cap
chaf xo cung co fho dung duoc, nhu MofamucII hoac
IIborCon. Tuy nhIon, dung fhuc an fu nhIon van Ia gIaI
phap fof hon.
!ong nhIou nuoc. MoI ngay ban co fho uong don 8 Iy
Ion nuoc Ioc, hoac nhIou hon. !ong nhIou nuoc gIup day
nhanh fIon frnh frao doI chaf frong co fho va khong dan

1
Con goi la si tinh bot.
192
don baf cu phan ung baf IoI nao. Trong raf nhIou fruong
hop, chI rIong vIoc uong du Iuong nuoc co fho can da du do
gIup ban fhay doI duoc van do.
Tranh dung cac IoaI fhuoc nhuan frang. Mac du fon goI
cua fhuoc ngho ra raf hap dan khI ban dang phaI kho chju
v fao bon, nhung fhuc fo chung khong gIup g nhIou. Trong
khI do, chung Ia IoaI fhuoc gay nghIon khI su dung nhIou
Ian va khI Iam dung so gay haI don ruof, khIon cho chung
fao bon fro non nghIom frong hon nua. Thay doI cho do an
uong hang ngay fhuong Ia mof quyof djnh khon ngoan va an
foan hon.
Can hIou dung nghIa fho nao Ia fao bon. NhIou nguoI Io
Iang dung fhuoc chI don gIan v so Ian dI fIou cua ho f hon
nhung nguoI khac. Co fho moI nguoI co nhu cau va dIou kIon
hoaf dong hoan foan khac nhau. Thoo cac bac sI, ban co fho
dI fIou fu ba Ian moI ngay |nhIou nhaf) cho don chI ba Ian
frong mof fuan |f nhaf) va van duoc xom Ia bnh fhuong
nou khong co dau hIou kho chju nao kom fhoo, nhaf Ia phan
dI ra khong co mau don va qua cung. an khong fho Io Iang
chI v so Ian dI fIou cua mnh f hoac nhIou hon so voI nguoI
khac. NoI cach khac, nou ban chI dI fIou ba Ian frong mof
fuan va khong fhay co dau hIou g khac, dung co fm cach
can fhIop do buoc co fho ban phaI Iam khac dI.
Tap fho duc dou dan. Nou dIou kIon cua ban raf kho
khan, cung phaI fhu xop foI fhIou Ia ba buoI fap mof fuan,
moI buoI chung 20 don 30 phuf. an co fho chay bo hoac
chon baf cu cach Iuyon fap nao ban fhch. Iou quan frong
Ia can co su van dong. NhIou fruong hop fao bon xay ra do
co fho van dong qua f. Nhung nguoI gIa va phu nu mang
fhaI can chu y nhung hoaf dong nho fhuong xuyon hang
ngay, v nhung doI fuong nay fhuong bj roI vao fruong hop
Tao bon
193
fhIou hoaf dong do co fho co cam gIac moI mof. Iou nay do
dang dan don fao bon.
Han cho foI da vIoc su dung cac IoaI fhuoc nhof vao hau
mon do chong fao bon, hoac bIon phap fhuf fhao phan. ay
Ia nhung bIon phap can fhIop chI non dung khI fhaf su can
fhIof, co chI djnh cua bac sI. Sau moI Ian fhuc hIon cac bIon
phap nay, hoaf dong co bop cua ruof fhuong gIam dI, va do
do Iam cho chung fao bon cang nang no fhom.
Khong non hoan vIoc dI fIou khI ban cam fhay co nhu
cau. Thuong fh con dau bung so qua dI, ban khong can dI
fIou nua. Iuong phan nam IaI frong ruof vao Iuc do so cung
hon bnh fhuong va dan don fao bon. Van do fhuong khong
xay ra fuc fh, nhung nou ban co fhoI quon hoan vIoc dI fIou
qua fhuong xuyon, ban so fao dIou kIon Iam phaf sInh chung
fao bon.
Iuyon fap mof fhoI khoa dou dan cho co fho ban. af
dau fu vIoc an uong dIou do, dung gIo. Sau do, ban so dan
dan co duoc fhoI quon dI fIou vao mof gIo nhaf djnh frong
ngay. Thuong fh vao buoI sang som Ia fof nhaf. Nhung
nguoI co fhoI quon dI fIou vao mof gIo nhaf djnh dou dan
moI ngay fhuong raf f khI bj fao bon. Mof fach nho ca pho
buoI sang doI khI co fho gIup ban co cam gIac muon dI cau.
Cac nha khoa hoc van chua xac djnh ro co cho fac dong nay
cua ca-pho, nhung day Ia hIou qua co fhaf frong nghIon cuu
fhuc fo. Ca-pho fhuc day ban dI fIou sau khI uong vao
khoang 4 phuf. So voI nam gIoI fh fac dong nay duoc fhay
ro hon o phaI nu. Cung co fho do nam gIoI fhuong quon
fhuoc voI IoaI fhuc uong nay hon.
Khong non ran manh khI dI fIou. Hoaf dong bnh
fhuong nay cua co fho khong can don su co gang cua ban.
ThoI quon ran manh khI dI fIou dan don bonh frI va mof so
van do khac nua. KhI ay, ban so bj dau moI Ian dI fIou. Con
194
dau co fho Iam fr hoan vIoc dI fIou va fhuc day gay ra fao
bon. Tof nhaf Ia dI fIou khI nao ban fhuc su cam fhay co
nhu cau, va dung non nong ruf ngan fhoI gIan dI fIou.
Mof so fhuoc co fac dung phu gay ra fao bon. Nou ban
dang dung fhuoc va bj fao bon, co fho hoI bac sI vo cac fac
dung phu cua IoaI fhuoc dang dung. Trong fruong hop nay,
can fuan fhu nhung chI dan cua bac sI.

Tico cbay
19S
38. TIEU CHAY
a. Kien thc chung
TIou chay co fho Ia phan ung fuc fh cua co fho voI mof
IoaI fhuc an nao do, nhung cung co fho Ia dau hIou nhIom
frung duong ruof. Thong fhuong, day khong phaI Ia mof
bonh nghIom frong. Tuy nhIon, nou koo daI no gay maf nuoc
fram frong va co fho dan don fu vong, nhaf Ia doI voI nguoI
gIa va fro om. Trong fhuc fo, moI nam o Hoa Ky co chung
30.000 nguoI chof v fIou chay.
Trong raf nhIou fruong hop, chI can ngung dua fhuc an
vao co fho va cung cap du mof Iuong nuoc nhaf djnh, roI fh
co fho co fho fu dIou chInh van do.
Tuy nhIon, vIoc maf nuoc co fho kha nghIom frong. KhI
do, nhung fhuc uong fhong fhuong khong du dap ung, ma
can dung nhung cho pham dac bIof co can doI cac IoaI muoI
khoang can fhIof cho co fho. Nhung dang cho pham nay
duoc hoa fan frong nuoc fhoo mof IIou Iuong nhaf djnh, va
duoc dua vao co fho fhay cho nuoc uong fhong fhuong. Trong
hau hof cac fruong hop, nguoI bonh non uong cang nhIou
cang fof do fhoa man nhu cau co fho. Tuy nhIon, non chIa
uong fhaf nhIou Ian, moI Ian mof f fof hon Ia co uong vao
mof Ian qua nhIou.
Sau chung 24 gIo, fhuong fh co fho baf dau cho nguoI
bonh an fro IaI. Non an fhuc an nho va an fhaf f, frong khI
van fIop fuc cung cap nuoc uong.
Nou Ia fIou chay do nhIom frung, vIoc can fhIop bang
khang sInh Ia can fhIof va ban nhaf fhIof phaI can don su
fhoo doI dIou frj cua fhay fhuoc. Trong fruong hop nay
khong non do koo daI ma can dIou frj ngay.
196
TIou chay o fro om, dac bIof Ia fro con qua nho, can dac
bIof chu y v hau qua co fho raf nghIom frong va fhuong xay
ra raf nhanh. ChI mof hoac haI ngay cung co fho Iam fro
kIof suc kho hoI phuc va koo daI hon co fho dan don fu vong.
b. Nhng ieu nen lam
Chu y gIu vo sInh fhuc an, franh an nhung fhuc an Ia
Ian dau fIon qua nhIou.
oI voI fro con bu mo, can dung khan sach Iau dau vu
mo fruoc moI Ian cho bu. VoI fro co bu sua bnh cang phaI
chu y fIof frung num vu, nhaf Ia phaI pha sua dung IIou
Iuong.
Cho bonh nhan uong nhIou nuoc, ngay ca frong fruong
hop co non mua. Nou fIou chay koo daI, dung nuoc uong dac
bIof do cung cap Iuong nuoc co muoI khoang cho bonh nhan.
Thoo doI ky dIon bIon cua bonh va kjp fhoI dua don
bonh vIon nou co nhung dau hIou baf fhuong.
Tro om can duoc fhoo doI cham soc faI bonh vIon.
Sau khI ngung fIou chay, can chu y cho do an uong hoI
phuc cho bonh nhan. Non cho an fu fu, fang dan fung f mof
cho don khI bang voI khau phan an bnh fhuong.
cnb tri
197
39. BENH TR
a. Kien thc chung
onh frI Ia mof bonh raf fhuong gap, nhung co Io ban f
khI ngho nhac don. Iy do raf do hIou. Tru ra voI nhung
nguoI raf fhan fhuoc, con fh nguoI fa raf ngaI nhac don
chung bonh nay voI baf cu aI. Va nou khong may ban mac
phaI, fh fhaf co Io khong con g kho chju, buc doc hon, boI
v no fra fan ban gan nhu moI ngay.
NguoI Ion fuoI, fhuong Ia fu 50 fuoI fro Ion, do mac bonh
frI. Co fho o nhIou muc do khac nhau, nhung co chung 50%
nguoI Ion fuoI chju anh huong cua chung bonh nay. Chua
fho noI chac chan duoc nguyon nhan nao gay bonh, non van
do hIon nay doI voI bonh chI Ia cac bIon phap dIou frj frIou
chung. Tuy nhIon, fao bon koo daI co fho Ia dIou kIon do
dang cho bonh phaf sInh.
NguoI mac bonh frI phaI dau don, kho chju moI Ian dI
fIou. oI v nhung mach mau noI hau mon sung fay Ion va
fro non raf nhay cam.
Co haI IoaI frI. TrI noI Ia IoaI frI kho phaf hIon, v cho
sung fay nam bon frong hau mon. onh khong gay dau,
nhung fhInh fhoang ban co fho nhn fhay f mau vay quanh
cuc phan, hoac gIay vo sInh sau khI dI fIou. NgoaI ra, ban
van cam fhay nhu chua dI fIou xong, van con nhung con mof
ran, frong khI fhaf su faf ca phan da duoc dua ra ngoaI roI.
TrI ngoaI Ia IoaI bonh gay kho so cho nhIou nguoI hon.
Cho sung fay o hau mon IoI han ra bon ngoaI, Iam cho nguoI
bonh raf dau don moI Ian dI fIou. Co fho chay mau o nhIou
muc do, do nguoI bonh co suc ran do dua phan ra, hoac cung
co fho chI can do gIay vo sInh chuI nho vao.
198
Nou khong duoc chua frj, bonh co fho koo daI fro fhanh
kInh nIon. Tuy nhIon, so khong dan don bIon chung nguy
hIom nao, fru ra nhung fruong hop nhIom frung khI dIou
kIon vo sInh khong duoc dam bao.
NhIou nguoI cho rang bonh frI Ia mof bonh raf kho chua
khoI, va fhuong faI phaf. Iou do khong dung. Thuc ra ban
chI can Iuu fam cham soc cho dau can fhan va dung pham
nhung saI Iam dang fIoc nao |gay nhIom frung hoac dung
fhuoc qua IIou... ) bonh so fu khoI sau mof fhoI gIan. Co fho
gIaI quyof bang phau fhuaf, nhung dIou do khong can fhIof,
fhuong chI Ia v bonh nhan muon duoc khoI ngay ma khong
can fhoI gIan cho doI.
Mof dIou can chu y nua Ia, chay mau frong bonh frI Ia
mau fuoI, mau do sang. Nou ban nhn fhay mau frong phan
khong phaI mau do fuoI ma hoI bam don, do khong phaI
chay mau do bonh frI ma Ia o mof noI nao khac frong duong
ruof. Can kham bac sI ngay do xac djnh. NgoaI ra, fhong
fhuong fh Iuong mau chay ra raf f. Nou ban nhn fhay qua
nhIou mau, hoac vIoc chay mau bj koo daI, ban can don su
gIup do cua bac sI ngay. onh frI khong gay ra ung fhu,
nhung chay mau nhIou o hau mon co fho khong phaI do
bonh frI ma Ia dau hIou cua ung fhu.
b. Nhng ieu nen lam
Tranh do fao bon koo daI. ung nhIou fhuc an co chaf
so do phan dI ra duoc do dang.
KhI mac bonh, co kIom cho cam gIac muon ran nhIou
khI dI fIou. Non do phan ra fu nhIon. Co fho ban can phaI
kIon nhan hon do Iam duoc dIou do, nhung phaI bIof rang
voI bonh frI fh vIoc ban co suc ran do dua phan ra chI Iam
cho van do fro non fo haI hon ma fhoI.
cnb tri
199
!ong fhaf nhIou nuoc Ioc. Iuong nuoc nhIou frong co
fho so gIup Iam mom phan va gIup ban dI fIou do dang hon.
an cung co fho dung fhom nuoc op fraI cay, rau qua, fhay
v chI dung foan nuoc Ioc. Tuy nhIon can franh xa ca-pho va
fhuc uong co con nhu cac IoaI ruou, bIa.
Tranh dung cac IoaI fhuoc nhuan frang nham muc dch
do dI fIou hon. Thuc fo Ia nhung IoaI fhuoc ay co fho gay ra
cac bIon chung khac frong duong ruof, khIon van do fro non
phuc fap hon.
o gIam su kho chju sau nhung Ian dI cau, ban co fho
ngoI va ngam sau hau mon vao frong mof chau nuoc am.
Ion phap nay co fho gIup ban do chju hon va gIam nho
cam gIac dau raf. Co fho ngam moI Ian chung 20 phuf,
nhIou Ian moI ngay.
oI voI mof so nguoI, dung khan mom op chaf vao hau
mon mof Iuc cung co fho gIup gIam dau. Co fho ngam khan
frong nuoc maf hoac nuoc Ianh, nou ban cam fhay do chju
hon voI nhIof do fhap.
ung gIay mom hoac vaI sach do Iam vo sInh sau khI dI
fIou, franh cha xaf nhIou va qua manh noI hau mon.
Tranh Iam nhung vIoc nang phaI gang suc nhIou, cung
khong non chon cac dong fac fho duc hang ngay can nhIou
suc Iuc. Tuy nhIon, non duy fr nhung hoaf dong nho nhang,
vua suc dou dan hang ngay.
Tranh nhung IoaI fhuc an co nhIou gIa vj cay, nong.
Cho do an nhIou rau caI, fraI cay Ia raf fof. Tranh an nhung
fhuc an f chaf so nhu pho-maf, banh my, fhjf...
200
40. CHUA
a. Kien thc chung
NoI chnh xac, ban khong fho chI goI Ia o chua. NgoaI vj
chua cam fhay frong mIong khI o Ion, frIou chung nay con
raf fhuong dI kom fhoo mof cam gIac cuc ky kho chju o dau
do frong duong ruof: cam gIac nong raf, doI khI Ian don fan
co hong.
HIon fuong nay xay ra khI djch fIou hoa frong da day
1
dI
nguoc Ion fhuc quan.
2
a day Ia noI fhch hop voI do acId
cua djch fIou hoa, nhung fhuc quan IaI co cau fruc khac, no
khong chju duoc do acId cao, v fho ban co cam gIac nong raf
kho chju khI fhanh fhuc quan phaI fIop xuc voI djch fIou hoa
fu da day fran nguoc Ion. oI khI, djch fIou hoa bj dua Ion
don fan mIong, v fho cam gIac nong raf Ian dan Ion don
hof fhuc quan. Va ban co fho cam fhay do chua raf ro khI
chaf nuoc ay bj dua Ion don mIong.
Mof so frIou chung fhuong dI kom frong fruong hop nay
Ia:
Cam gIac nong raf dau fIon xuaf hIon khoang bon duoI
xuong Iong nguc, Ian nguoc dan Ion pha fron.
Cam fhay co suc op manh fu frong ra, cang Ion pha
bon fron da day, hoac fhay kho chju o vung do.
Cam fhay dau, hoac kho khan khI nuof fhuc an hoac
fham ch ca khI uong nuoc.
au o vung nguc, nhung khong co vo Ia con dau nhoI
noI fIm.

1
Von co o acid kha cao.
2
Ong dan thc an t mieng xuong da day.
O cboa
201
O hoI nhung khI ban cuI vo pha fruoc, hoac co khI fu
nhIon o hoI, khong co Iy do g ca.
O Ion vj chua day frong mIong.

HIon fuong nay xay ra fhong fhuong voI raf nhIou nguoI.
Khoang 20 frIou nguoI My bj o chua hau nhu moI ngay, va
chung 140 frIou nguoI roI vao fruong hop fhInh fhoang bj o
chua. HIon fuong xay ra voI moI Iua fuoI, nhung nhIou nhaf
Ia voI nhung nguoI gIa fu khoang 60 don 70 fuoI.
TrIou chung chnh van fhuong Ia cam gIac nong raf frong
Iong nguc roI Ian dan Ion pha fron. Va hIon fuong nay duoc
gIaI fhch nhu sau:
KhI chung fa an, fhuc an duoc dua vao da day fhong qua
mof ong dan goI Ia fhuc quan. Phan duoI cung cua fhuc quan
IIon fuc co ruf IaI, chI cho phop fhuc an froI xuong da day va
ngan can fhuc an frong da day bj fong nguoc fro ra khI da
day co bop. KhI su co bop cua fhuc quan co Iuc nao do you dI,
ong fhuc quan fhuong dan rong. KhI ay, su co bop cua da
day so fong fhuc an nguoc fro ra, co khI fhoo duong fhuc
quan dI nguoc Ion fan fron mIong. Thuc an fu frong da day
da duoc fron Ian voI djch fIou hoa co nong do acId kha cao,
non khI fIop xuc voI fhanh fhuc quan chung gay ra cam gIac
nong raf.
o do, do dIou frj fruc fIop frIou chung, cac IoaI fhuoc
frung hoa do acId fhuong mang IaI hIou qua fuc fh.
Mof so fhuc an, fhuc uong co fac dung Iam dan rong fhuc
quan, gay ra o chua, chang han nhu ruou, ca-pho, fhuoc Ia,
so-co-Ia, bac ha...
Mof so fhuc an, fhuc uong co do acId cao co fho fruc fIop
gay cam gIac nong raf cho fhuc quan, nhu fraI cay ho cam
quyf, cac cho pham fu ca-chua, cu hanh, nuoc ngof co-ca,
bIa...
202
Thuc an gIau chaf boo, dac bIof Ia mo dong vaf, co fho
phaI o IaI Iau hon frong da day, v fho do gay ra o chua.
Phu nu khI co fhaI fh ap Iuc frong da day fang cao hon
bnh fhuong. Chnh v vay raf do bj o chua.
HIon fuong fhong fhuong nay co fho doI pho bang nhung
bIon phap kha don gIan. Tuy nhIon, ban can co nhung kIon
fhuc du do phan bIof gIua chung o chua voI cac vof Ioof da
day hoac con dau fIm, doI khI cung co vo nhu fao ra nhung
cam gIac kho chju gIong nhau.
Nou con dau fhoo sau mof bua an qua no, va cang dau hon
khI ban nam xuong, do khong phaI Ia con dau fIm. Trong
fruong hop nay, mof IIou fhuoc frung hoa acId co fho co hIou
qua fuc fh.
Con dau fIm fhuong gIam nho khI ban nam xuong, dau
nhIou hon khI ban dung Ion hoac Iam vIoc nang. Va nou ban
dung fhuoc frung hoa acId, so khong co fac dung g.
Con dau do vof Ioof fhuong baf dau vao nhung Iuc doI va
gIam nho khI ban an vao.
Nou ban nghI ngo cam gIac dau raf khong chI don gIan Ia
do o chua, dIou fof nhaf Ia non kham bac sI do xac djnh.
Mof phan doan saI Iam co fho Iam koo daI can bonh nguy
hIom nao do, khIon cho vIoc dIou frj fro non kho khan hon.
b. Nhng ieu nen lam
Tranh cac IoaI fhuc an, fhuc uong gay kho chju cho da
day, nhu fhuc an chIon dau, fhuc an cay, so-co-Ia, ca-pho,
ruou...
An cham, nhaI mIong nho vua phaI va nhaI fhaf ky.
anh fhoI gIan rIong cho bua an. Tranh vua an vua
Iam vIoc hoac doc sach, choI co hay IaI xo...
O cboa
203
ung an qua no. KhI ban nhoI nhof vao da day mof
Iuong qua nhIou fhuc an so voI bnh fhuong, ban raf do bj o
chua.
Nou fhuong xuyon bj o chua, co fho chIa nho cac bua an
ra. Co fho fu 4 don 6 bua an nho frong ngay, fhay v chI 2
hoac 3 bua an voI Iuong fhuc an Ion.
ua an cuoI cung frong ngay phaI cach gIo dI ngu mof
fhoI gIan f nhaf Ia 4 gIo.
CIu fu fho ngay ngan frong suof bua an. NgoI ngay Ia
fof nhaf, nou khong co dIou kIon cung co fho dung. Nhung
dung bao gIo nam hoac ngoI dua ra sau frong khI an. Cung
can gIu fu fho ngoI ngay hoac dung sau khI an f nhaf Ia 3
gIo.
KhI ngu non goI dau cao f nhaf Ia 15 phan. Non ko
phan dau cua gIuong ngu hoI cao Ion mof chuf.
O chua cung co fho Ia fac dung phu cua mof so IoaI
fhuoc. Nou ban dang dung fhuoc va bj o chua, non hoI bac sI
da ko foa. oI khI, van do duoc gIaI quyof don gIan chI bang
cach fhay doI mof IoaI fhuoc khac.
Mac quan ao fhoaI maI, nhaf Ia khong dung njf bung
qua chaf. Tranh IoaI quan joans bo saf nguoI. an co fho fao
fhom ap Iuc cho da day, do gay ra o chua hon.
Tranh nhaI koo cao su. KhI nhaI koo cao su, ban fhuong
nuof vao nhIou bof kh. Iou nay Iam do sInh ra o chua.
Nou ban hoI boo map hon muc frung bnh, vIoc gIam
can doI chuf co fho co fac dung fof.
Tranh Iam nhung vIoc nang phaI gang suc nhIou. KhI
cac co bung cang, chung fao ap Iuc Ion Ion da day.
ung huf fhuoc. Nou ban dang nghIon fhuoc, co fho day
Ia vIoc kho Iam, nhung ban so duoc fuong fhuong xung dang
bang su hoan fhIon suc khoo dang ko.
204
KhI o chua koo daI hon bon fuan va nhung bIon phap
cua ban co vo nhu khong Iam gIam nho, ban can don kham
bac sI. Trong nhung fruong hop do, su chan cho fhuong Ia
mof quyof djnh fhIou khon ngoan.
Nac cot
20S
41. NAC CUT
a. Kien thc chung
Co Io khong can mo fa fho nao Ia nac cuf. Van do fhaf ra
khong co g quan frong. Nhung hay fuong fuong vao Iuc ban
sap doc mof baI dIon van quan frong, chuan bj phaf bIou
fruoc mof dam dong, hoac fham ch vua don cho hon va mo
IoI chao mof nguoI ban gaI... Thaf khong con g boI roI hon
nua. Va kho fhay, ban co vo nhu khong fho nao ngan IaI con
nac cuf vo cung khIom nha va ... ky cuc ay.
Chung fa khong bIof g nhIou Iam vo nguyon nhan gay
nac cuf, nhung co vo nhu co su fuong quan fam Iy raf chaf
cho: moI khI ban hoI hop, cang fhang v mof vIoc g sap don,
ban do bj nac cuf. Cung co nhIou fruong hop khac, nac cuf
fhuong xay ra sau khI an hoac uong, fham ch khI ban dang
an nua.
Co kha nhIou bIon phap ma nhIou nguoI fIn Ia co fho Iam
maf con nac cuf, va chang aI gIaI fhch duoc moI fuong quan
v sao ma cac bIon phap ay mang IaI hIou qua. Tuy nhIon,
nou ban fhuong hay nac cuf, ban co fho fhu fung cach mof
xom sao. u sao, chung cung chI Ia nhung bIon phap hoan
foan vo fhuong vo phaf.
b. Nhng ieu nen lam
ung ngon fay cha xaf vao haI daI faI, cho fhjf mom
bon duoI vanh faI.
Ngam khoang mof muong nho duong. Ngam va nuof
dan cho don khI duong fan hof.
206
Nn fho, koo daI fhoI gIan hof muc, va nuof hoI vao moI
khI muon nac cuf. Thuong fh chI ba hoac 4 Ian nhu vay, con
nac cuf so qua dI.
Iay mof fach nuoc nho, dung ngay, roI gap nguoI cuI
xuong vo pha fruoc. Nn fho frong fu fho nay va uong nuoc.
Sau khI ban nuof hof fach nuoc, con nac cuf so qua dI. ung
ngay nguoI va fho IaI bnh fhuong.
!ong fhang mof hoI daI hof mof Iy nuoc Ioc.
NhaI mof mau banh my kho.
NgoI bof xuong san nha, co haI dau goI vo pha nguc.
Choang ca haI fay om qua haI dau goI va sIof chaf vao nguc.
ong fac nay op Iong nguc IaI va day manh khong kh ra
khoI phoI. CIu nguyon fu fho frong mof Iuc, sau do buong ra
va fhu gIan.
Nham maf IaI va dung ngon fay cha xaf Ion haI mI maf.
Cung co fho an manh vao va gIu nguyon mof Iaf.
Hcn soycn
207
42. HEN SUYEN
a. Kien thc chung
Nguyon nhan cua bonh duoc xom Ia phuc fap, kho xac
djnh, va fham ch cung khong co phuong fhuoc dIou frj nao
co fho gIup ban khoI bonh ngay. ChI co nhung bIon phap
gIup ban do chju hon nou ban ruI ro mac phaI can bonh
kInh nIon nay.
NguoI bonh fhuong co nhung con kho fho, co khI ngay ca
frong khI ngu. Trong nhung con kho fho ay, hoI fho ngho
phaf ra fIong kho kho hoac nhu fIong gIo rf. Trang fhaI cua
nguoI bonh gIong hof nhu khI Ian sau duoI nuoc va bj ngaf
hoI.
Mof so cac dIou kIon co fho Iam cho nguoI bonh gIa fang
muc do nhung con kho fho. Chung fa can bIof do franh no,
ngan ngua:
Cam Ianh hoac cam cum.
Cang fhang hoac xuc dong manh.
Khong kh Ianh hoac qua kho.
Iuyon fap hoac Iam vIoc qua suc.
Phan hoa frong khong kh.
Mof so IoaI nuoc hoa, huong fhom.
Iong fo fhu vaf, buI, nam moc.
MuoI kIm IoaI |nhaf Ia pIafInum, crom, nI-kon...).
Maf cua |bof go mjn fao ra khI cua go).
Cac IoaI fhuc uong co con |ruou, bIa...).
Cac IoaI bof, ca-pho, fra...
MonosodIum gIufamafo.
Mof so chaf phu gIa dung frong cho bIon fhuc pham.
Cac IoaI onzymo dung frong bof gIaf.
208
Mof so hoa chaf duoc dung frong cac dung moI, son,
nhua doo...
Trong mof so fruong hop, mof IoaI kom danh rang nao
do cung co fho Ia nguyon nhan gay ra mof con kho fho...
b. Nhng ieu nen lam
NguoI bonh khong non qua Io so vo nhung con kho fho
cua mnh. Iou Ian quan o day Ia nhung con kho fho fhaf
kho chju dung, va chung gay ra noI kInh hoang cho nguoI
bonh, va fam Iy Io so, cang fhang cua nguoI bonh IaI Ia
nguyon nhan do dang dua don mof con kho fho khac. V fho,
can fran an va gIaI fhch cho nguoI bonh hIou dIou nay.
Nhung Iuc cam fhay Io Iang fhaI qua, non ngoI xuong
va uong mof Iy nuoc Ioc, gIu cho bnh fInh IaI.
Iuyon fap hoI fho: NgoI voI fu fho fhaf fhoaI maI va hf
hoI fhaf daI. af ban fay up vao nguc, pha fron bung mof
chuf, va op hoI manh vao. Cung Iuc, fho ra fhaf cham frong
khI haI moI mm chaf IaI do ngan can Iuong kh ra. Iam
nhu vay chung ba Ian. Iap IaI nhIou Ian frong ngay. VoI su
kIon nhan, Iong nguc cua ban so dan dan co suc fho manh
hon.
CIu sach moI fruong song quanh nha va frong nha. Iau
chuI sach so khong do buI dong fron do vaf, nhaf Ia khong
do cac vaf dung bang go sInh am moc. Nou IoaI son fuong
ban dang dung gay kho chju cho nguoI bonh, cach fof nhaf
Ia non phu Ion mof Iop son khac.
Tranh fhoI quon fho bang mIong moI khI baf dau cam
fhay kho fho. Co fho Ian dau fho bang mIong ban cam fhay
do chju hon doI chuf, nhung fhoI quon do dan don nhIou faI
haI vo sau. Co gang duy fr fho bang muI. Khong kh dI qua
Hcn soycn
209
muI vao phoI duoc Iam am hon, fang do am, Ioc sach, va
ngan khong cho phaf sInh nhung con kho fho.
Tap fho duc dou dan. Raf nhIou nguoI mac bonh suyon
khong dam fap fho duc, chI don gIan Ia v co Ian ho phaI
chju dung mof con kho fho khung khIop ngay sau khI fap
fho duc. o Ia su fhaf. Tuy nhIon, vIoc fap fho duc gIup ch
nhIou frong vIoc hoan fhIon suc khoo, gIup gIam nho nhung
con kho fho. ChI co dIou Ia ban phaI bIof chon nhung baI
fap fhch hop hon va dIou chInh phuong phap fap Iuyon doI
chuf. Khong baf dau fap ngay nhung dong fac phaI dung suc
nhIou, ma phaI danh fhoI gIan khoI dong Iau hon, fu 10
don 15 phuf voI nhung dong fac nho nhang, roI sau do moI
dI vao phan fap Iuyon chnh fhuc.

210
43. VIEM PHE QUAN
a. Kien thc chung
Mof chung bonh pho bIon va raf fhuong khong duoc dIou
frj dung muc, don gIan chI Ia v doI hoI qua nhIou fhoI gIan.
VIom pho quan co nhIou muc do khac nhau, va gay kho
chju cho duong ho hap cua bonh nhan o nhIou muc do cung
khong gIong nhau. Co fho kom fhoo ho hoac khong co ho,
nhung dIom chnh Ia kha nang fho cua bonh nhan bj suy
you, do su fon fhuong cua cac co frong phoI. Hnh chup X-
quang co fho cho fhay nhung cho bj fhuong fon va hoa soo
frong phoI. NguoI bonh fhuong khong fho fho sau nhu
nhung nguoI khac, v fho phoI fhuong xuyon bj fhIou duong
kh, dan don raf nhIou frIou chung khac: moI mof, suy nhuoc,
maf suc khoo... NhIou cong vIoc fhong fhuong fruoc day
nguoI bonh co fho Iam fof, nhung chung vIom pho quan
khIon ho maf suc va khong Iam duoc nua.
Thuoc dIou frj vIom pho quan fhuong co fac dung fof,
nhung khong koo daI. NghIa Ia nguoI bonh can duoc dIou frj
kha Iau. Tuy nhIon, f nguoI co du kIon nhan do koo daI fhoI
gIan dIou frj. Hon nua, chI ph fhuoc mon koo daI cung Ia
mof fro ngaI. V vay, raf nhIou nguoI bo mac chung bonh
nay. Ho chap nhan ma khong bIof rang su nguy hIom cua
chung Ia Iam suy you co fho qua fhoI gIan koo daI.
Mof nghIon cuu gan day da cong bo kof qua Iam ngac
nhIon nhIou nguoI. Cac nha khoa hoc fIon hanh fhu nghIom
fron 28 bonh nhan fnh nguyon, o do fuoI frung bnh Ia 65.
Ca 28 nguoI dou mac bonh vIom pho quan da Iau nam.
Vicm pbc qoan
211
af dau cuoc nghIon cuu, cac nha khoa hoc do dung Iuong
fho sau foI da cua fung nguoI.
1
Sau do, ho chIa nhung nguoI
fnh nguyon ra Iam haI nhom.
Nhom fhu nhaf duoc dung do doI chung, ho van duy fr
nhung sInh hoaf bnh fhuong va khong co baf cu su can
fhIop dIou frj nao.
Nhom fhu haI cung khong dung fhuoc, nhung fIon hanh
mof cong vIoc dou dan fhoo huong dan cua cac nha khoa hoc.
MoI ngay, ho phaI fhoI phong 40 qua bong bong co duong
knh foI da Ion don 20 cm. Koo daI IIon fuc frong 8 fuan Io.
Sau 8 fuan Io fhu nghIom, cac nha khoa hoc do IaI dung
Iuong fho sau foI da cua fung nguoI va mang ra so sanh. Kof
qua fhaf dang ngac nhIon.
Nhung bonh nhan fhoI bong bong frong 8 fuan Io da fang
kha nang fho sau Ion dang ko, gIam raf nhIou nhung con
kho fho va nhjp fho bnh fhuong cua ho cung do dang hon
nhIou. Nhom bonh nhan doI chIou, dI nhIon Ia khong co dau
hIou hoan fhIon nao.
Cac nha nghIon cuu cho rang cach ron Iuyon don gIan
nay da gIup cac co frong phoI cua bonh nhan hoI phuc IaI
hoaf dong fof hon. Va du sao dI nua, qua Ia mof phuong
phap dIou frj don gIan, ro fIon va vo haI.
b. Nhng ieu nen lam
Khong huf fhuoc, va franh khong don gan nhung nguoI
huf fhuoc. KhoI fhuoc do ban hf vao, hoac khong kh co
khoI fhuoc do nguoI khac fho ra, dou Ia nhung fac nhan
nguy hIom khIon cho phoI cua ban khong fho hoI phuc, cho
du ban co dung baf cu IoaI fhuoc dIou frj nao.

1
Ngha la lng khong kh co the ht vao toi a trong mot lan th.
212
!ong fhaf nhIou nuoc Ioc. Cung cap nhIou nuoc cho co
fho gIup Iam Ioang dom frong phoI va gIup ban do fho hon.
Tam nuoc nong, dac bIof Ia vo dom, fruoc khI ngu. Nou
co dIou kIon fam hoI cang fof. Iam am co fho so gIup cho
fan Ioang dom frong phoI.
Iuyon fap fho sau. aI fap fhoI bong bong cung raf
dang do ban fhu nghIom. Tuy nhIon, don gIan hon ban co
fho chI can ngoI ngay ngan frong fu fho fhaf fhoaI maI, fap
frung chu y vao hoI fho va co hof suc fho vao fhaf sau. CIu
hoI fho frong phoI mof Iaf, roI fho ra fu fu. Iap IaI nhIou
Ian va co fho Iuyon fap nhu vay nhIou Ian frong ngay.
Vicm xoang
213
44. VIEM XOANG
a. Kien thc chung
TrIou chung cua vIom xoang doI khI raf kho phan bIof voI
cam cum: dau dau, so muI va co hong kho raf. Tham ch,
ban cung kho phan bIof duoc voI mof con cam Ianh fhong
fhuong nua.
VIom xoang co nhIou muc do khac nhau. onh co fho Ia
cap fnh, koo daI fu mof ngay cho don ba fuan. Cung co fho
o muc do am I hon, koo daI fu ba fuan cho don ba fhang. Va
co fho fro fhanh kInh nIon, koo daI hon ba fhang.
VIom xoang xay ra khI mof frong cac ong dan cua khoang
muI bj faf nghon v mof Iy do nao do. Co fho do vIom nhIom
hoac fac dong vaf Iy |va dap nang...). om bj fch fu IaI
khong fhoaf dI nhu bnh fhuong duoc, va baf dau fch fu IaI
frong cac hoc xoang.
VIom xoang co fho phan bIof voI cac frIou chung vIom
nhIom khac frong duong ho hap nho mof so cac dau hIou
sau:
Sof cao.
Nghof muI.
au o vung ham fron va rang.
Cam gIac dau va cang fuc fron khuon maf, dac bIof Ia
vung gIua muI va maf, vung fran.
Nuoc muI chay ra vang hoac hoI xanh.
Chan may hoac vung duoI maf sung Ion.
Cam gIac kho chju ro khI ban dung fay an vao vung
bon ngoaI xoang muI.
Nou xac djnh hoac nghI ngo Ia vIom xoang muI, ban can
phaI duoc dIou frj bang khang sInh voI su fhoo doI cua bac
214
sI. Nhung g co fho Iam duoc frong fruong hop nay chI gIup
ban fam fhoI duoc do chju hon chu khong fho fhay fho cho
vIoc dIou frj.
b. Nhng ieu nen lam
Tam nuoc nong. Thong fhuong, sau khI fam nuoc nong
chaf nhon so Ioang va chay ra, gIup ban cam fhay do chju.
Rua muI. Cach Iam nhu sau: dung mof sy-ranh
1
da fIof
frung, cho nuoc am vao roI bom nho vao muI. Nuoc dua vao
so hoa cung chaf nhon bon frong chay ra khoang mIong.
Iap IaI nhIou Ian. Co fho ban fhay hoI kho chju khI Iam vay,
nhung sau do ban so do chju hon nhIou. an cung co fho pha
fhom mof f muoI frong nuoc dung do rua.
!ong nhIou nuoc Ioc. Co fho dung fhom nuoc op fraI
cay hoac IoaI nuoc uong nao ban fhch. ua nhIou nuoc vao
co fho gIup chaf nhon Ioang va do fhoaf ra hon, nho do ban
so duoc do chju.
ung khan fham nuoc maf hoac nuoc da, vaf rao va
dap Ion maf, cho vj fr bon ngoaI xoang muI. Nguoc IaI, co
mof so nguoI fhay do chju khI dap khan nong. Non fhu ca
haI cach va chon cach nao phu hop voI ban.
Tranh fu fho nam nhIou frong ngay. NgoI hoac dung
gIup ban do chju hon. Nou can nghI ngoI hoac ngu doI chuf,
non goI dau hoI cao.

1
Loai dung e tiem thuoc, nhng khong can gan kim tiem vao.
Cbay mao cam
21S
45. CHAY MAU CAM
a. Kien thc chung
Chay mau cam mau fu frong haI Io muI chay ra Ia
hIon fuong raf fhuong gap, don noI nguoI fa khong xom do
Ia mof can bonh. Thuong fh khong co g nghIom frong, fru
ra vIoc no gay kho chju cho ban mof Iuc, va nou van do xay
ra qua fhuong xuyon, kha nang maf nhIou mau so fro fhanh
moI nguy hIom.
Mof so nguoI chay mau cam khong ro nguyon do, nhung
raf fhuong bj vao nhung ngay kh froI nong buc. TuoI moI
Ion fhuong bj nhIou hon nguoI da fruong fhanh. Chay mau
cam cung co fho xay ra do va dap manh vao muI. Va cho du
voI nguyon nhan nao, cach xu Iy cung van fuong fu nhu
nhau.
VoI cach xu Iy fhch dang, nhung nou vIoc chay mau van
koo daI qua Iau, hoac vIoc chay mau xay ra qua fhuong
xuyon, ban can dI kham bac sI. V frong nhung fruong hop
do, chay mau cam co fho Ia dau hIou cua nhung fhuong fon
khac quan frong hon, cung co fho Ia bIou hIon fhIou vIfamIn,
roI Ioan dong mau, hoac fham ch co khoI u frong muI.
b. Nhng ieu nen lam
Tuyof doI khong dung bong gon do nhof vao muI khI bj
chay mau. ong gon do su dung va co fho gIup cam mau
nhanh, nhung van do xay ra Ia sau do, khI mau da ngung
chay. Cac soI bong gon dnh bof vao vof fhuong, khI ban go
bong gon ra so Iam mau chay IaI. Maf khac, nhung soI raf
nho raf kho Iay sach ra khoI vof fhuong, non nam IaI fron
216
bo maf khI vof fhuong baf dau Ianh, va co fho gay ngua, kho
chju. Thay v bong gon, non dung mof mIong gac vaI mom
vua nho do nhof vao.
Sau khI da nhof duoc mIong gac vao muI, dung ngon
fay caI va ngon fro bop nho bon ngoaI muI, cho ngay bon
duoI xuong muI, op IaI, do hoI fho khong dI qua muI qua
manh, dong fhoI cung gIup op mIong gac vao vof fhuong,
Iam ngung chay mau.
Khong ngua dau vo sau qua nhu nhIou nguoI van
fhuong Iam. Non ngoI ngay, dau chI hoI ngang Ion mof chuf
do muI co vj fr nam hoI ngang Ia duoc.
CIu haI ngon fay o vj fr bop IaI nhu fron fu nam don
muoI phuf. Nou khI buong ra ma mau van con chay, Iap IaI
mof Ian nua. Nhung nou Ian nay mau van khong ngung chay,
ban can co su can fhIop khac nua.
ap mof mIong gac uop nuoc da Ion bon fron muI do
gIup mau dong IaI nhanh hon, va cung fao cho ban cam gIac
do chju hon.
Sau khI mau da ngung chay f nhaf Ia 10 phuf, dung
fay khoac nuoc rua nho cho sach bon ngoaI muI va fham uof
mIong gac fruoc khI nho nhang Iay ra.
Trong vong mof fuan ko fu sau khI bj chay mau, franh
nhung va dap manh vao noI muI, v vof fhuong chua Ianh
han raf do chay mau IaI.
KhI chay mau qua Iau khong cam duoc, hoac vIoc chay
mau xay ra qua fhuong xuyon, ban can kham bac sI ngay do
phaf hIon nhung nguyon nhan khac.

Cbam soc rang
217
46. CHAM SOC RANG
a. Kien thc chung
Sau rang Ia moI quan fam Io ngaI raf Ion doI voI fro om.
Tuy nhIon, dIou saI Iam fhuong gap Ia nhung nguoI Ion fuoI
khong may khI quan fam don vIoc bao vo, cham soc rang.
Trong khI ban raf kho Iong ma nhan ra, fh moI ngay
ham rang cua ban dang am fham bj an mon dI boI cac IoaI
acId duoc dua vao mIong. KhI rang con fof, mof Iop mon
rang bao boc gIup ban chong IaI hIon fuong bao mon nay,
nhung hau hof chung fa khI da Ion fuoI khong con gIu
nguyon von duoc Iop mon quy gIa do. KhI ay, cau fruc cua
rang raf do bj an mon khI fIop xuc voI acId.
Co nhIou nguon acId co fho an mon rang. Thuc an, fhuc
uong co fho co do acId cao, va ban nhan ra do dang cac mon
nay khI fhay chung co vj chua, chang han nhu nuoc cam,
chanh, ca chua, dam an...
Nhung nguoI Iam vIoc frong moI fruong cac xuong cho
bIon hoa chaf doI khI cung chju anh huong Iuong acId bay
hoI ma ho hf fho vao.
Nhung nguoI fhuong o chua cung do bj an mon rang, v
djch vj bj dua Ion mIong chnh Ia mof dung djch co do acId
cao.
Mof bIon phap fu bao vo cua co fho Ia Iuon Iuon fIof du
nuoc bof frong mIong do Iam sach rang. Tuy nhIon, v nhIou
Iy do khac nhau, khI frong mIong khong fIof du nuoc bof,
mIong bj kho so dan don rang do bj bao mon hon nhIou.
MIong kho co fho do fuyon nuoc bof bj nhIom frung hoac
maf chuc nang. Mof so fhuoc dIou frj cac IoaI bonh khac co
fho gay phan ung phu Iam kho mIong. Chup quang fuyon X
218
o vung dau va co cung co fho gay kho mIong. Tho qua mIong,
nhu khI Iam vIoc nang, hoac fham ch do fhoI quon khI ngu,
cung Iam kho mIong.
NhIou nghIon cuu gan day cho fhay vIoc uong cho xanh co
fho gIup bao vo rang. Cho xanh chua fannIn, ngan khong
cho vI khuan fao ra gIucan, mof IoaI chaf can bam vao rang
fao dIou kIon cho cac chaf chua acId bam fhoo vao va an
mon rang. Hon fho nua, cho xanh con co kha nang fru duoc
mof so vI khuan co haI.
b. Nhng ieu nen lam
anh rang sau moI bua an frong ngay, nhaf Ia sau khI
an hoac uong cac mon co vj chua. Nhung khI khong co fhoI
gIan do danh rang, foI fhIou ban cung phaI suc mIong bang
nuoc sach do ngan cac chaf chua acId Iuu IaI va an mon
rang.
CIu khong do kho mIong. Nou ban dang dung mof IoaI
fhuoc fay nao do va bj kho mIong, non bao ngay cho bac sI
bIof. oI khI vIoc doI dung mof IoaI fhuoc khac Ia can fhIof.
!ong nhIou nuoc Ioc frong ngay. !ong du nuoc gIup ban
chong IaI vIoc kho mIong.

Moi boi coa co tbc
219
47. MUI HOI CUA C THE
a. Kien thc chung
Iou ban non nho fruoc hof Ia, co fho moI nguoI dou co
mof muI rIong bIof. Iou do hoan foan fu nhIon, do cac
fuyon mo hoI cua ban fIof ra, va vIoc fIof mo hoI Ia phuong
fhuc faf nhIon co fho dung do dIou hoa fhan nhIof.
Tuy nhIon, co fho co muI hoI qua nang Ia dIou gay kho
chju, va doI khI ban co fho kIom soaf duoc dIou do. Muc do
fIof mo hoI cua moI nguoI con fuy fhuoc vao hoaf dong cung
nhu muc cang fhang fam Iy nua.
Trong mof so f fruong hop, muI hoI raf nang co fho Ia
dau hIou nhIom frung da hoac mof van do baf fhuong nao
khac.
b. Nhng ieu nen lam
Tam rua sach moI ngay, nhaf Ia sau nhung Iuc co fho
ra nhIou mo hoI. Mo hoI dong IaI fron da khong duoc Iam
sach Ia nguyon nhan fao ra muI hoI.
Phu nu nhIou mo hoI non cao sach Iong frong nach,
franh fao dIou kIon cho mo hoI fch fu noI do.
Sau moI Ian fam, non Iau kho da ngay. Non dung IoaI
khan fam hoI co do cung. Khan qua mom doI khI khong Iam
kho da fof.
Han cho su dung cac IoaI nuoc hoa va phan fhom.
Nhung hop chaf nay fhuong kof hop voI mo hoI cua co fho
ban fao fhanh muI kho chju.
Thuong xuyon gIaf sach quan ao. Non dung quan ao
fhoang rong, khong qua chaf. a cua ban cung can co du do
220
fhoang do fho, dung dung cac IoaI quan ao Iof bang nyIon
von ngan khong cho fhoaf hoI fof.
Khong fam qua nhIou Ian frong ngay. Mac du Ia Iam
sach da, nhung dong fhoI ban cung dIof maf nhung vI khuan
quy gIa bao vo cho da. Trong mof so fruong hop, dIou Iam
cho van do fro non fo haI hon nhIou.
Mof so fhuc an, nhu rau muI fay chang han, chua
chIorophyII, mof chaf khu muI frong fu nhIon, co fho gIup
gIam bof muI hoI cua co fho. Nguoc IaI, mof so fhuc an khac
nhu hanh, foI, pho-maf doI khI fao ra muI hoI hoac Iam fang
fhom muI hoI cua co fho.

Cbong Iict doong
221
48. CHNG LIET DNG
a. Kien thc chung
ay Ia hIon fuong fhong fhuong xay ra cho raf nhIou
nguoI frong nam gIoI, nhung f aI muon do cap don. Tuy vay,
van do fao mof ap Iuc fam Iy raf Ion cho nguoI bonh.
Nguyon nhan cua van do kha phuc fap, co fho fu don gIan
don nghIom frong, va ban can co mof nhan fhuc dung do
franh su Io Iang fhaI qua khong can fhIof, Iam cho van do
fro non foI fo hon, hoac doI khI cham fro khong dIou frj
dung Iuc do IaI hau qua Iau daI vo sau.
Tru khI nhung Ian IIof duong xay ra fhuong xuyon va koo
daI qua Iau, khoang ba fhang fro Ion, bang khong fh van do
khong co g nghIom frong.
KhI nguoI chong mac chung IIof duong, vaI fro cua nguoI
vo frong vIoc gIup hoI phuc raf quan frong. NguoI vo co fho
gIup chong danh gIa dung van do va franh duoc fam Iy Io
Iang hoac mac cam.
Thuong fh sau Ian dau bj IIof duong, nguoI dan ong mang
mac cam Ion, va co fam Iy Io so moI khI sap gan guI voI vo.
Thaf khong may Ia fam Iy Io so va su mac cam fhIou fu fIn
nay doI khI IaI fro fhanh nguyon nhan chnh gay ra IIof
duong.
Iam vIoc qua suc, fhIou nghI ngoI Ia nguyon nhan fhong
fhuong dan don vIoc nguoI dan ong fhInh fhoang bj IIof
duong. Va day phaI duoc hIou Ia hIon fuong bnh fhuong,
khong dang Io ngaI. Maf khac, dan ong Ion fuoI dan cung
gIam kha nang hon Iuc con fro. Iou do cung fu nhIon. Ruou
bIa, fhuoc Ia cung Ia nhung fac nhan gay IIof duong. Mof so
fhuoc dIou frj bonh, nhaf Ia fhuoc dIou frj cao huyof ap
222
fhuong gay fac dung phu Iam IIof duong. Trong fruong hop
do, khI ngung fhuoc ban so hoI phuc bnh fhuong.
Khong may Ia, fhuoc dIou frj cao huyof ap Ia IoaI fhuoc
ban phaI dung fhuong xuyon, Iau daI. Tuy nhIon, mof cuoc
nghIon cuu gan day fron 35 nguoI dan ong fnh nguyon cho
fhay vIoc gIam can phan nao co fac dung don chung IIof
duong gay ra do fhuoc frj huyof ap. Ca 35 nguoI dou dang
dung fhuoc dIou frj cao huyof ap. Qua 6 fhang fham gIa mof
chuong frnh huong dan do gIam can, frung bnh moI nguoI
gIam frong Iuong co fho don 5 kg.
KhI chua fham gIa chuong frnh gIam can, co 30% so
nguoI frong nhom bj IIof duong do fac dung cua fhuoc. Sau
khI gIam can, chI co 10% nhung nguoI bj IIof duong van con
gap kho khan, co nghIa Ia 90% daf kof qua fof. Nhung nguoI
dung fhuoc dIou frj cao huyof ap va phaI IIof duong do fac
dung cua fhuoc, co fho can nhac fIon hanh mof chuong frnh
gIam can an foan fhoo chI dan cua bac sI do hoI phuc kha
nang.
b. Nhng ieu nen lam
NguoI bonh non hIou dung fnh frang cua mnh, khong
Io Iang fhaI qua.
NguoI vo non co fhaI do cam fhong, dac bIof dung fo ra
quan fam nhIou don van do. Nhu vay so Iam gIam nho ap
Iuc fam Iy cho nguoI chong.
ThaI do fof nhaf khI nguoI chong bj IIof duong Ia phof
Io dI, roI van do so froI qua. an can co fhoI gIan cho su hoI
phuc, nou van do khong co nguyon nhan nghIom frong nao.
KhI xay ra IIof duong, can duoc nghI ngoI dung muc va
gIam bof nhung cong vIoc nang nhoc.
Cbong Iict doong
223
Khong huf fhuoc, khong uong ruou bIa, nou ban fhaf su
muon gIu cho mnh mof suc khoo bnh fhuong. Ruou bIa va
fhuoc Ia con Ia nguyon nhan gay ra nhIou van do suc khoo
khac nua.
Hay kIon nhan voI van do. oI khI fam Iy fhoaI maI, fu
nhIon Ia IIou fhuoc quan frong gIup ban nhanh chong fu hoI
phuc.
KhI IIof duong xay ra fhuong xuyon hoac koo daI fron
ba fhang, ban non kham bac sI do fm nguyon nhan va dIou
frj som. Nguyon nhan nghIom frong co fho xuaf phaf fu
chung fIou duong hoac roI Ioan fhan kInh cof song... oI khI
khong co nhung nguyon nhan nhu fho nhung IIof duong van
koo daI. Iuc do ban can mof phuong fhuc dIou frj fam Iy.

224
49. PHU N EN TUOI MAN KINH
a. Kien thc chung
Trung bnh, nguoI phu nu buoc vao gIaI doan man kInh o
do fuoI fu 45 don 50. Mof nghIon cuu gan day cho fhay co vo
nhu nhung phu nu fhuan fay fraI co do fuoI man kInh frung
bnh som hon nhung nguoI fhuan fay maf Ia 5 nam. Trong
cuoc nghIon cuu nay, fuoI man kInh frung bnh cua nhung
phu nu fhuan fay fraI Ia 42,3 frong khI fuoI man kInh frung
bnh cua nhung phu nu fhuan fay maf Ia 47,3.
Truoc khI hoan foan man kInh, fhuong co mof gIaI doan
chuyon fIop koo daI chung 5 nam. Trong gIaI doan nay, cac
chu ky kInh nguyof fhuong co mof so roI Ioan, fhaf fhuong.
uoc vao fhoI ky man kInh, fhuong co nhIou fhay doI fam Iy,
suc khoo. o Ia do su fhay doI cac noI fIof fo frong co fho.
Iou quan frong can bIof Ia, phu nu da frang qua do fuoI
50 co chung 30% nguy co chof v bonh fIm. O phu nu da don,
fy Io nay Ia 38%.
Mof nghIon cuu gan day cho fhay dIou frj bo sung
osfrogon co fho gIup gIam don 44% fy Io mac bonh fIm va
39% fy Io fu vong v bonh fIm cua phu nu sau khI man kInh.
Truoc day, nguoI fa cung da fung su dung vIoc bo sung
osfrogon cho co fho phu nu sau khI man kInh nhu Ia mof
bIon phap chong bonh Ioang xuong va gIam bof mof so frIou
chung fhong fhuong cua phu nu frong gIaI doan nay. Tuy
nhIon, fac dung moI cua IIou phap nay chI moI duoc phaf
hIon.
Cac khoa hoc gIa cho rang osfrogon fao ra hIou qua nay
nho vao vIoc fac dong Ion muc cbo/cstcro/ frong mau. Tuy
nhIon, IIou phap nay khong phaI fhch hop cho faf ca moI
Fbo no dcn tooi man kinb
22S
nguoI. a co nhung chung cu cho fhay moI fuong quan gIua
nong do osfrogon frong mau voI chung ung fhu vu.
Vao gIaI doan baf dau man kInh, su fhay doI noI fIof fo
fhuong gay sof nho cho co fho, doI khI Iam da maf nong do
va do mo hoI nhIou, nhaf Ia vao ban dom, gay maf ngu va
moI mof. Trong haI nam dau cua gIaI doan man kInh, cac
frIou chung fhuong xuaf hIon voI cuong do manh hon va
gIam dan sau do. Mof so phu nu co nhung frIou chung nay
koo daI Iau hon nua. Nhung phu nu nghIon fhuoc Ia fhuong
bj o muc nang no hon.
Mof frong cac frIou chung khac nua Ia da fro non kho va
ngua, dac bIof frong fhoI fIof Ianh va khI dung nhIou xa
phong. NgoaI ra, nhuc dau, dau Iung va dau khop cung Ia
nhung frIou chung fhuong gap.
Song song voI cac frIou chung fron, vo fam Iy cung co mof
so fhay doI. NguoI phu nu fro non do cau gaf hon, do cang
fhang, gIam fr nho, gIam kha nang suy Iuan, phan doan va
doI Iuc khong kIom cho duoc cam xuc.
o su gIam muc osfrogon frong co fho, Iuong caIcIum
frong xuong cung baf dau gIam manh. Trung bnh, frong 3
nam dau cua fhoI ky nay, fong Iuong caIcIum frong xuong
maf dI fu 3 don 5% va sau do moI nam fIop fuc maf fu 1 don
3% frong suof nhung nam con IaI cua cuoc doI. Nhu vay, fu 5
don 10 nam sau khI man kInh, Iuong caIcIum frong xuong co
fho gIam maf don 20%. KhI fy Io nay Ion don 25%, bo xuong
so cuc ky you of, do gay... Nhaf Ia xuong cof song, xuong
cang fay va xuong hong. RIong frong nam 1985, o Anh Quoc
co 35.000 phu nu da man kInh phaI don bonh vIon v gay
xuong hong, 20.000 nguoI khac chof hoac fro non fan faf.
226
b. Nhng ieu nen lam
HIou ro nhung fhay doI, chuyon bIon faf nhIon phaI co
khI buoc vao fhoI ky man kInh, franh fam Iy Io so, hoang
mang.
Co nhung cho do cham soc, bao vo dung muc, fhay doI
cho do dInh duong phu hop va bo fr cong vIoc, sInh hoaf
hang ngay fhch hop.
Tang Iuong caIcIum cung cap cho co fho sau khI dI vao
fhoI ky man kInh.
Trong gIaI doan sap man kInh va sau khI man kInh,
non Iuu y cho do an uong, khong non fang can nhIou. Tof
hon non gIam can nho so co IoI cho suc khoo hon, dac bIof
Ia gIam bof nguy co phaf frIon bonh fIm.

Nbicm trong doong tict nico
227
50. NHIEM TRUNG NG TIET NIEU
a. Kien thc chung
NhIom frung duong fIof nIou raf fhuong gap, nhaf Ia doI
voI phu nu. Khoang 20% phu nu bj nhIom frung duong fIof
nIou f nhaf Ia mof Ian frong doI. Trong so do, chung mof
phan ba fIop fuc nhIom frung Ian nua frong vong ba fhang.
a phan fu frong so nay IaI nhIom frung Ian fIop fhoo frong
vong 2 nam.
au hIou nhIom frung dau fIon do nhan ra fhuong Ia dI
fIou dom. Song song fhoo do, ban co fho fhay bang quang
nhu cang day Ion, co cam gIac nong raf khI dI fIou.
Phu nu do bj nhIom frung hon nam gIoI, v duong dan
nuoc fIou fu bang quang ra am ho raf ngan. o do, vI khuan
fu am ho raf do dang xam nhap vao bang quang va gay
vIom nhIom. Hau mon cung Ia noI fhuong co vI khuan bam
IaI, do roI fu do so co djp xam nhap vao duong fIou qua cua
mnh. NgoaI ra, am ho phu nu raf do co vI khuan fch fu,
nou khong duoc Iam sach dung muc.
CIao hop nam nu doI khI cung Ia nguyon nhan gay nhIom
frung duong fIof nIou cho phu nu. o su co xaf khI gIao hop,
vI khuan bj day Ion bang quang do hon, v Io fIou nam raf
gan cua am dao. Tham ch co khI duong vaf Ia nguon mang
vI khuan don, nou khong co nhung bIon phap vo sInh fhch
hop.
Nou so Ian gIao hop xay ra kha fhuong xuyon, nhaf Ia doI
voI nhung Ian dau fIon cua mof nguoI phu nu, co fho co
vIom nhIom nho xay ra frong khoang 36 don 48 gIo sau khI
gIao hop, va so fu qua khoI khI co fho nguoI phu nu quon
dan dI.
228
Trong fhoI gIan mang fhaI, phu nu cang do nhIom frung
hon, do su dan no rong hon cua ong dan nuoc fIou.
KhI bj nhIom frung, so Ian dI fIou frong ngay fang Ion raf
nhIou, va fhuong co cam gIac muon dI fIou raf gap. KhI dI
fIou co cam gIac ngua hoac nong gaf, frong khI bang quang
nhu cang fuc Ion. Co fho co mof f mau frong nuoc fIou, sof
nho, hoI dau quan frong bung va co fho moI mof, khong duoc
khoo.
Kham va dIou frj ngay khI phaf hIon Ia dIou can fhIof.
Nou do koo daI, nhIom frung co fho Ian don fhan va gay
fhuong fon Iau daI, Iam cho van do fro non nghIom frong
hon nhIou.
VIoc dIou frj nhIom frung duong fIof nIou can dung don
khang sInh fhoo huong dan cua bac sI. an khong fho fu
dung fhuoc o nha, nhung co mof so vIoc ban co fho can bIof
va Iam duoc do gIam nho van do hon.
b. Nhng ieu nen lam
ung bao gIo nn fIou. an phaI dI fIou ngay khI cam
fhay co nhu cau. Co fho chI Ia chuyon nho, nhung no gIup
ban phong ngua raf hIou qua vIoc nhIom frung duong fIof
nIou. on gIan Ia v moI Ian dI fIou, nuoc fIou so day sach ra
nhung vI khuan fu ngoaI xam nhap vao duong fIou. Hon nua,
nuoc fIou gIu IaI frong bang quang Ia moI fruong cho vI
khuan sInh soI nay no. Thuong xuyon Iam frong bang quang
Ia chan dung kha nang sInh fruong cua chung. Nn fIou con
Iam cho bang quang cang phong hon muc bnh fhuong. Iou
nay Iam ruf ngan khoang cach ma vI khuan phaI dI qua do
xam nhap. Hon nua, sau mof fhoI gIan nn fIou, ban fhuong
khong fho dua hof nuoc fIou frong bang quang ra ngoaI.
Nbicm trong doong tict nico
229
Iuong nuoc fIou con Iuu IaI Ia moI fruong fhuan IoI cho vI
khuan duoc gIu IaI va sInh fruong.
!ong nhIou nuoc Ioc moI ngay. Iou nay gIup dI fIou
fhuong xuyon hon, nho do gIam fhap nguy co nhIom frung.
oI voI nu gIoI, sau khI dI fIou va dung gIay vo sInh,
phaI chuI fu pha fruoc ra sau, khong Iam nguoc IaI. Nou
khong, ban so dua vI khuan fu pha hau mon ra am ho va
fao dIou kIon do dang hon cho vIoc nhIom frung. Nou co fhoI
quon dI fIou moI ngay mof Ian, ban co fho kof hop fam sau
khI dI fIou so dam bao an foan hon. KhI fam, ban co fho
Iam sach hau mon va am ho do dang hon Ia dung gIay vo
sInh.
Khong dung IoaI quan Iof bang nyIon, v khong duoc
fhoang kh, gay nong va am, fao dIou kIon do dang cho vI
khuan sInh fruong. ung IoaI coffon so gIup gIu maf va huf
am fof hon. on ngoaI cung non chon IoaI quan fhoang rong,
khong qua chaf.
Sau moI Ian gIao hop, phu nu non dI fIou ngay. Cho du
vIoc gIao hop khong fao ra vI khuan, nhung dong fac khI
gIao hop fhuong Iam day sau nhung vI khuan dang co san
frong am ho vao duong fIou. VIoc dI fIou sau khI gIao hop
gIup day sach nhung vI khuan nay ra bon ngoaI.
CIu vo sInh fof cho am ho. Thay bang vo sInh fhuong
xuyon. NgoaI vIoc nhIom frung duong fIof nIou, vo sInh am
ho khong fof con dan don nhIom frung am dao nua.
Khong dung bang vo sInh IoaI daI, non chon IoaI co bo
rong.
Khong dung cac IoaI chaf khu muI hoI. Nhung hoa chaf
nay fhaf ra fao dIou kIon do gay nhIom frung hon.
Han cho vIoc vo sInh am ho bang bom fhuf. Cach Iam
nay Iam maf kha nang phong vo fu nhIon cua co fho, fao
dIou kIon cho vI khuan do xam nhap. Nou can fhIof phaI su
230
dung phuong phap nay, non chon IoaI nuoc rua fof, khong
pha cho bang hoa chaf.
Truoc moI Ian gIao hop phaI dam bao Iam sach ca am
ho va duong vaf. Iou nay con gIup ngan ngua nhIou bonh
nhIom frung nguy hIom khac nua.
Nou ban dang dung phuong phap daf vong do franh
fhaI, co fho xom xof vIoc dung mof phuong phap khac. Vong
franh fhaI fhuong op vao bang quang va Iam cho ban khong
fho dua hof Iuong nuoc fIou frong bang quang ra bon ngoaI.
Vong franh fhaI duoc Iuu IaI fu 8 don 10 gIo. ThoI gIan nay
fao dIou kIon cho vI khuan phaf frIon manh.
CuoI cung, khI phaf hIon nhung dau hIou nhIom frung
duong fIof nIou, ban non dI kham va dIou frj ngay. VIoc fr
hoan co fho dan don nhung van do nghIom frong hon vo sau.
Say nang
231
51. SAY NANG
a. Kien thc chung
Nhung fhang mua ho co fho mang IaI cho ban nhung
ngay nghI fuyof voI, nhung cung Ia moI do doa cho nhung
nguoI fhuong say nang.
HIon fuong nay xay ra khI fhan nhIof Ion cao dof ngof,
don muc Iam roI Ioan kha nang dIou fIof cua co fho. V fho,
mac du fhan nhIof raf cao nhung fhuong khong fhay mo hoI
foaf ra nhIou. Kom fhoo do Ia hang Ioaf frIou chung khac
nhu chong maf, buon non, hoac ngaf xIu.
Co ba fruong hop fhong fhuong gay ra say nang. Say
nang do Iam vIoc qua suc frong dIou kIon nhIof do cao, say
nang do nhIof do qua cao va say nang do fac dung cua mof
IoaI fhuoc nao do kom fhoo nhIof do cao.
Cac fruong hop say nang fhuong xay ra cho nhung nguoI:
Qua map boo, voI Iuong mo fhua raf cao frong co fho.
Kho khaf, khong uong du Iuong nuoc fhoo nhu cau cua
co fho.
I chuyon dof ngof fu moI fruong fhoang maf sang moI
fruong qua nong.
Vua qua khoI con sof cao hoac fIou chay gay maf nuoc.
Tho Iuc qua you of.
Mac y phuc qua chaf choI, nang no, ngan can su fhoaf
nhIof cua co fho.
ung mof IoaI fhuoc nao do co fac dung ngan can su
fhoaf nhIof cua co fho.
NgoaI ra, mof so chung bonh cung Iam cho nguoI bonh do
say nang, nhu fIou duong, cac bonh fIm mach... NguoI mac
232
nhung chung bonh nay raf do say nang vao nhung fhang
nong nuc frong nam.
Co fho fhuong fhoaf nhIof chu you fhong qua vIoc foaf mo
hoI. Nhung nguoI khong baI fIof nhIou mo hoI v Iy do nao
do, cung raf do bj say nang. Trong so nhung Iy do nay, co
vIoc bong da hay mof so bonh gay fon fhuong da.
NguoI Ion fuoI do say nang hon v haI Iy do: kha nang baI
fIof mo hoI suy gIam va cam gIac khaf nuoc khong chnh
xac, dan don khong uong du Iuong nuoc can cho co fho.
Cac IoaI fhuoc do gay say nang Ia do co cho hoaf dong
cua chung Iam fhay doI kha nang fhoaf nhIof fu nhIon cua
co fho. Nou ban dang dung mof IoaI fhuoc nao do va co cam
gIac nghI ngo vo fac dung phu nay, non frnh bay voI bac sI
cua ban ngay.
b. Nhng ieu nen lam
!ong nhIou nuoc, nhaf Ia nhung khI ban phaI Iam vIoc
ngoaI froI hoac dI xa vao nhung ngay nang nong. Mang du
nuoc fhoo Ia mof nhu cau quan frong khong non xom fhuong.
Khong uong cac IoaI ruou, bIa. Nhung fhu nay co kha
nang IoI fIou, Iam cho ban baI fIof nhIou nuoc hon ra khoI
co fho, va ngan khong cho ban co cam gIac khaf nuoc dung
Iuc. V fho so Iam cho co fho bj fhIou nuoc.
Han cho vIoc phoI duoI anh nang fruc fIop, nhaf Ia vao
nhung gIo nhIof do cao frong ngay.
Nou phaI Iam vIoc ngoaI froI, non co nhung khoang
nghI xon ko do vao cho fhoang maf. Khong non koo daI IIon
fuc qua Iau fhoI gIan Iam vIoc duoI nang.
Nou ban Ian dau fIon baf dau mof cong vIoc ngoaI froI,
can co mof fhoI gIan do co fho ban kjp fhch nghI voI dIou
kIon Iam vIoc moI. Tang dan dan fhoI gIan Iam vIoc, dung
Say nang
233
dof ngof baf co fho phaI chju dung ngay mof fhoI gIan qua
Iau duoI nang.
Tranh nhung cong vIoc qua suc vao nhung ngay nang
nong. Nou ban dang fhoo duoI chuong frnh ron Iuyon fho
Iuc, dung bao gIo xop fhoI gIan Iuyon fap vao nhung gIo qua
nong frong ngay. Nhung cong vIoc nang cung non duoc bo
fr vao sang som hoac khI chIou maf.
Nou baf dau co cam gIac chong maf, buon non khI dang
o duoI nang, can vao cho maf ngay va fm moI cach ha fhap
kjp fhoI fhan nhIof. !ong nuoc maf, dap khan Ianh, coI bo
quan ao khoac, fhay y phuc fhoang rong fhoaI maI. Nou
fhan nhIof khong ha fhap ma cac frIou chung kho chju fIop
fuc fang cao, hoac nguoI bonh ngaf xIu, can dua dI cap cuu
ngay, khong non cho doI.

234
52. CHAM SOC MAI TOC
a. Kien thc chung
an co fho dang Io Iang v foc rung7 MoI Ian chaI foc,
ban fhay mof f foc vuong fhoo va roI khoI maI foc mnh.
NoI Io Iang cua ban Ia dung. Rung foc Ia dau hIou cua
mof so van do can quan fam. Tuy nhIon, ban cung can bIof
fhom Ia, mof cach hoan foan fu nhIon, bnh fhuong, van
phaI co mof f foc rung dI frong chu ky sInh fruong chung
cua maI foc. Tru khI Ia foc rung qua nhIou va kom fhoo mof
so frIou chung baf fhuong khac, bang khong fh ban khong
co g phaI Io Iang ca.
MoI soI foc cua ban co fuoI fho frung bnh chung 3 don 5
nam. Trong fhoI gIan do, no IIon fuc moc daI ra. Va roI dung
IaI frong chung 3 fhang. Sau 3 fhang nay, foc rung.
NoI chan soI foc rung, chung 3 fhang sau so IaI moc Ion
mof soI foc moI, baf dau IaI chu ky sInh fruong gIong nhu
fruoc.
Raf may Ia faf ca nhung soI foc fron dau chung fa khong
bao gIo moc ra va rung dI cung Iuc. Nou khong, so co nhung
Iuc ban chang co soI foc nao fron dau. Thaf kInh khung,
phaI khong7 Nhung nho vao chu ky dan xon voI nhau cua
raf nhIou soI foc, ban hau nhu raf kho nhan ra duoc chu ky
vua frnh bay o fron. af cu Iuc nao cung co foc moc ra va
cung co foc rung dI.
CIo day, khI da hIou duoc hIon fuong fu nhIon nay, ban
khong can phaI Io Iang nou fhInh fhoang fhay mof f foc
rung khoI maI foc. MoI ngay, mof nguoI bnh fhuong co fho
phaI rung dI fu 50 don 100 soI foc.
Cbam soc mai toc
23S
Cu 10 soI foc fh frung bnh co 1 soI o vao gIaI doan
ngung fang fruong va cho rung. Nhung soI con IaI moc ra
voI foc do chung mof phan ba mIIImof moI ngay. Nhu vay,
moI fhang nhung soI foc nay so moc ra duoc chung 1 phan,
va moI nam ban co fho co do daI chung chung hon 1 fac.
Tuy nhIon, moI nguoI dou co dac dIom rIong, va sInh fruong
cua foc cung fuy fhuoc nhIou vao su cham soc fof cua ban
nua. Van do khong phaI Ia maI foc fhaf daI, ma ban can
mof maI foc dop, khoo manh.
an can bIof nhung nguyon nhan gay rung foc baf fhuong,
v chung so Iam anh huong don maI foc dop cua ban. Toc
rung nhIou hon muc bnh fhuong Ia do mof so nguyon nhan.
Co fho ban dang co nhung Io Iang, cang fhang qua muc,
hoac ban dang ap dung mof cho do an do gIam can hoI qua
dang, voI muc nang Iuong cung cap cho co fho fhap hon 800
caIorI moI ngay. Nhung con sof cao, nhung ca phau fhuaf
quan frong, hoac bj maf nhIou mau do mof nguyon nhan nao
do, dou co fho dan don rung foc. Phu nu sau khI sInh con
frong vong 3 don 4 fhang cung bj rung foc. Mac du nhung
nguyon nhan nay co fho Iam fhay doI f nhIou maI foc cua
ban, nhung nou duoc cham soc fof va gIaI quyof duoc cac
nguyon nhan roI, su hoI phuc so dIon ra chI frong chung 6
fhang.
Mof so fhuoc frj bonh ban dang dung co kha nang gay fac
dung phu Iam rung foc. Va ban co fho frao doI voI bac sI da
ko foa cho ban do do nghj fhay doI IoaI fhuoc khac. Tac
dung phu cua mof IoaI fhuoc khong gIong nhau doI voI faf ca
nguoI dung. Co fho ban bj anh huong cua IoaI fhuoc nay,
nhung IaI fhch nghI fof voI mof IoaI fhuoc khac.

236
b. Nhng ieu nen lam
Han cho su dung dau chaI foc. Vo dop mang IaI khI ban
dung dau chaI foc chI Ia nhaf fhoI, nhung nou ban fhuong
xuyon su dung nhIou dau chaI foc, maI foc ban frong so co
vo nhu khong con mom maI nua.
CoI sach foc hang ngay. Tof nhaf Ia vao buoI sang. CoI
dau vao buoI chIou hoac foI fhuong kho Iam kho foc. KhI
ban dI ngu voI maI foc con uof so khong fof. Tuy nhIon,
khong non goI qua nhIou Ian frong mof ngay, nhaf Ia khI
ban su dung cac IoaI dau goI.
Chon mof IoaI dau goI fhch hop voI mnh. Chang han,
nou foc ban co nhIou gau, ban can nhung IoaI dau frj gau.
Tof nhaf frong nhung dau goI IoaI nay Ia dau goI co chua
kom pyrIfhIono |nhu Hoad and ShouIdors, anox, ZIncon...)
Ko fIop, ban co fho chon cac IoaI co chua suIfur va acId
saIIcyIIc |nhu SobuIox, IonII, Vansob... ). Nou ban dung cac
IoaI dau fIou chuan fhap hon |dI nhIon Ia v chung ro hon),
chI non goI haI ngay mof Ian fhoI.
Nou ban co mof maI foc khoo manh bnh fhuong, doI
khI khong can don cac IoaI dau goI dac fIon. Nhung phuong
phap goI dau fruyon fhong nhu nuoc bo kof co fho mang IaI
hIou qua fof. Tuy nhIon, khong non dung cac IoaI dau goI
kom chaf Iuong. VoI phuong fhuc san xuaf khong daf fIou
chuan, hoa chaf frong cac IoaI dau goI nay co fho Iam haI
maI foc ban.
Sau khI cho dau goI dou Ion foc, non gIu nguyon nhu
vay frong vaI ba phuf.
CIu Iuoc chaI foc cua ban fhaf sach.
Chon mof kIou foc don gIan, khong qua cau ky.
Nou ban dung may say foc, dung bao gIo su dung nhIof
do cao. Non kIon nhan mof chuf. Nou ban dung may say o
Cbam soc mai toc
237
nhIof do cao, cac fuyon mo hoI duoI da dau co fho bj kch
hoaf qua dang.
CoI xa IaI foc bang dung djch pha Ioang voI mof f nuoc
chanh hoac dam an, goI dou Ion foc Ian cuoI cung.
Tron dou haI caI Iong do frung ga voI vaI gIof nuoc
chanh. oI chaf kom nay Ion foc uof, do yon chung vaI ba
phuf roI goI xa bang nuoc sach.
Khong doI mu chaf hoac bjf khan fron dau qua chaf.
Iuon chaI foc fhaf nho nhang, khong qua manh fay.
238
53. HUYET AP
a. Kien thc chung
Huyel up cuo
onh fIm hIon nay Ia nguyon nhan fu vong hang dau o
Hoa Ky. Tuy nhIon, day cung Ia can bonh co nhIou kha nang
ngan ngua nhaf. VoI nhung hIou bIof dung dan, ban co fho
fu bao vo mnh fhoaf khoI moI do doa nay.
NguoI fa fnh foan rang, frung bnh cu 34 gIay froI qua
fh co mof nguoI fron daf My bj chof v bonh fIm. Co nhIou
nguyon nhan dan don bonh fIm, nhu ham Iuong cbo/cstcro/
frong mau cao, nghIon fhuoc Ia, f van dong va khong fap
fho duc. Tuy nhIon, nguyon nhan quan frong nhaf vuof fron
moI nguyon nhan chnh Ia huyof ap cao. Thaf may man Ia
ban co raf nhIou cach don gIan, f fon kom va hIou qua do
ngan ngua huyof ap cao. oI khI, ban khong can fhIof phaI
dung don cac IoaI fhuoc dac frj.
Thoo nhung nghIon cuu moI nhaf, cac bac sI fruoc day
fhuong saI Iam khI xac djnh fnh frang huyof ap cao cua
mof nguoI. Thong fhuong, khI kIom fra huyof ap, bac sI so
doc fhay haI chI so fron dong ho do: so cao nhaf va so fhap
nhaf. Truoc day, cac bac sI fhuong can cu vao so do fhap
nhaf do xac djnh. Nou con so nay cao hon muc bnh fhuong,
ban duoc xac djnh Ia can dIou frj cao huyof ap. Nhu vay, nou
so do nay bnh fhuong, ban duoc xom Ia co huyof ap bnh
fhuong.
Tuy nhIon, fhoo kof qua nghIon cuu gan day, chI so foI da
quan frong hon chI so foI fhIou. V fho, ngay ca frong fruong
hop chI so foI fhIou cua ban Ia bnh fhuong, nhung nou chI
so foI da cao hon muc fhong fhuong, ban so duoc xac djnh Ia
Hoyct ap
239
cao huyof ap. Trong fhuc fo, fhoo cach xac djnh moI nay so
co nhIou nguoI bonh cao huyof ap hon fruoc day. Va cac nha
nghIon cuu con cho bIof Ia, doI voI nguoI cang Ion fuoI fh
chI so foI fhIou cang fro non f quan frong hon.
Cuoc nghIon cuu duoc fIon hanh fron 2.365 bonh nhan
Ion fuoI, voI chI so huyof ap foI fhIou chI Ia 90 mm hoac
fhap hon, va chI so foI da Ia fu 160 don 240 mm. Nhung
nguoI nay duoc dIou frj voI fhuoc Iam ha huyof ap, va kof
qua fhoo doI duoc mang ra so sanh voI mof nhom doI chung.
Kof qua so sanh cho fhay vIoc dung fhuoc ha huyof ap
cho cac bonh nhan nay Iam gIam 36% cac con dof quy do
bonh fIm gay ra, va gIam 35% fy Io fu vong do cac bonh o
dong mach vanh. Thoo cach danh gIa fruoc day, nhung bonh
nhan nay dou khong duoc xom Ia cao huyof ap, va saI Iam
nay co fho dan don gIa fang fy Io fu vong nhu da fhay.
Cac nha nghIon cuu gIaI fhch rang, khI ban Ion fuoI, cac
mach mau dan dan xo cung IaI, Iam cho ap Iuc mau Iuu
fhong bon frong fang Ion. Nhung frong fruong hop nay, chI
so foI fhIou cua ban khI kIom fra van khong fang Ion, fham
ch co khI con fuf xuong fhap hon nua.
NgoaI ra, vIoc kIom fra huyof ap can duoc fhuc hIon
nhIou Ian moI co fho daf do chnh xac dang fIn cay. Nhaf Ia
doI voI nguoI fron 60 fuoI, kof qua haI Ian kIom fra gan
nhau co fho cho cac chI so raf khac bIof.
Nhung nguoI map boo, nghIon ruou, nghIon fhuoc Ia Ia
nhung doI fuong fhuong fhay cua chung cao huyof ap. Tuy
vay, nguoI gay om cung khong phaI Iuon Iuon franh duoc
bonh nay. Tuy fhoo vIoc ban roI vao nhom nao, ban co fho
can phaI chon cho mnh mof cho do an uong fhch hop do
gIup chong IaI cao huyof ap. Mof fhuc don Iy fuong fhuong
Ia khong gIong nhau cho cac bonh nhan khac nhau.
240
NguoI boo ph can gIam can hop Iy, nguoI nghIon ruou
can bo ruou, nguoI nghIon fhuoc Ia can bo fhuoc Ia, nhu Ia
nhung buoc dau fIon do chong IaI chung cao huyof ap. an
khong can phaI Ia mof fhay fhuoc moI co fho hIou duoc
nhung you cau nay. Tuy nhIon, voI mof nguoI gay om, khong
nghIon ruou, fhuoc Ia... IIou co fho Iam duoc g voI su fhay
doI frong cho do an uong hay khong7 Mof nghIon cuu gan
day fap frung vao chu do nay va kof qua cho fhay nguoI
bonh van co fho co nhung fhay doI fch cuc raf dang ko,
khong kom nhung bonh nhan boo ph hay nghIon ruou,
fhuoc Ia, nou ho fuan fhu mof cho do an uong hop Iy. You
cau Ia phaI gIa fang Iuong fhuc an chua chaf xo |fIbro), cac
muoI khoang pofassIum, magnosIum, caIcIum va vIfamIn C.
ac bIof, duong nhu chI doI voI cac bonh nhan gay om fh
fac dong cua caIcIum moI duoc nhan ra.
Trong mof nghIon cuu o CaIIfornIa, cac bonh nhan gay
om co do fuoI duoI 40 duoc cung cap mof cho do an dac bIof,
moI ngay Ion don 1 gram caIcIum khong kom fhoo baf cu
IoaI fhuoc dIou frj nao khac. Kof qua Ia nhung nguoI bonh
gIam 40% huyof ap nho cho do an uong nay.
Co nhIou IoaI fhuc an chua chaf xo, nhu fraI cay, rau caI,
bof ngu coc... Tuy nhIon, co vo nhu chaf xo cung cap fu fraI
cay cho hIou qua cao nhaf. Co Io ngoaI chaf xo, fraI cay con
cung cap nhIou chaf co IoI khac cho nguoI bonh.
Thuc an chua nhIou pofassIum cho kof qua kha quan
fuong fu. Va raf may man Ia ban cung do dang co duoc
nhIou pofassIum qua cac IoaI rau caI, dau, sua... va fraI cay
fhong fhuong nhu chuoI, fao...
Truoc day, nhung nguoI co huyof ap cao gan nhu phaI
dung fhuoc IIon fuc do duy fr fnh frang an foan cho huyof
ap cua ho. CIo day cac bac sI ngay cang fIn cay hon o vIoc
frj IIou bang cach fhay doI cho do an uong, sInh hoaf hop Iy.
Hoyct ap
241
Va nhu fho, cac IoaI fhuoc mon so chI co fnh cach fam fhoI.
Vo Iau daI ban co fho so hoan foan khong can don chung.
VIoc dung fhuoc dIou frj huyof ap cao doI khI dua IaI mof
so fac dung phu khIon nguoI bonh kho chju va quyof djnh
ngung khong dIou frj nua. Cac frIou chung fhuong duoc bIof
Ia moI mof, kho ngu hoac ngu khong ngon gIac, khong fap
frung fu fuong duoc va maf han su nhanh nhay fhuong ngay.
Tuy nhIon, cac nha nghIon cuu gan day dua ra nhan xof Ia
nhung frIou chung ay khong phaI do fac dung cua fhuoc, ma
chnh Ia nhung frIou chung cua bonh frong fhoI gIan dIou frj
chua duf. u sao dI nua, nou vIoc fhay doI cho do an uong co
fho fao kof qua fof, nguoI bonh so do chju hon nhIou so voI
phaI fhuong xuyon dung fhuoc.

Huyel up lhup
V su nguy hIom cua chung huyof ap cao, non nhIou nguoI
Iuon muon fm cach ha fhap huyof ap cua ho. Tuy nhIon,
huyof ap xuong fhap hon muc bnh fhuong cung Ia hIon
fuong khong fof. V fho, ban chI non nghI don cac bIon phap
ha huyof ap khI nao da xac djnh dung Ia mnh bj cao huyof
ap.
Cac frIou chung bIou Io cua huyof ap fhap doI khI cung
khong do chju chuf nao, nhu mof moI, chong maf, dau dau,
cam gIac hoI hop, Io Iang va chan na n vo co. a so bonh
nhan co huyof ap fhap fhuong bj fuf ap vao buoI sang som
vua fhuc day, hoac sau nhIou gIo nam nghI ngoI. Nhung Iuc
nay nguoI bonh co fho chong maf nhIou, xay xam don ngaf
xIu ngay khI vua buoc ra khoI gIuong. o franh dIou nay,
don gIan Ia nguoI bonh khI fhuc day non nam yon mof Iaf,
sau do fu fu ngoI day va cu dong nho nhu vuon vaI, hf fho
sau. ThoI gIan nay gIup cho nhjp fIm fu fu gIa fang, Iam
242
fang fhom muc huyof ap va franh cho nguoI bonh su fhay
doI qua dof ngof.
o franh su fuf nhanh huyof ap, nguoI bonh cung khong
non chuyon dof ngof fu fu fho ngoI sang fu fho dung fhang.
Co fho ngoI yon va co duoI chan mof Iaf, fho sau va fu fu
dung day, van fIop fuc fho sau mof Iuc nua.
NguoI Ion fuoI doI khI fuf gIam huyof ap do co fho bj
fhIou nuoc. V fho can chu y uong nhIou nuoc Ioc do cung
cap du cho co fho.
KhI huyof ap qua fhap, fap fho duc fhuong xuyon Ia bIon
phap raf fof do frj IIou. Tap fho duc gIup cho cac co fIm Iam
vIoc fof hon, dou dan hon. Tuy nhIon, ban can chon nhung
dong fac fhch hop, khong phaI gang suc qua dang.

Iou quan frong nhaf fruoc khI baf dau baf cu mof su can
fhIop nao don fnh frang huyof ap cao hoac fhap cua ban, Ia
can phaI xac djnh fhaf chnh xac, cu fho muc do cao hoac
fhap cua huyof ap, va fhoo doI IIon fuc chaf cho su fhay doI
frong suof fhoI gIan ap dung cac bIon phap.
b. Nhng ieu nen lam
KIom fra huyof ap fhuong xuyon, nhaf Ia doI voI nguoI
Ion fuoI. KhI ban co baf cu frIou chung dang ngo nao, can
don bac sI do kIom fra ngay. Can Iuu y Ia kof qua mof Ian
kIom fra fhuong chua du do chnh xac dang fIn cay, don
gIan chI Ia v chI so huyof ap cua ban co fho fhay doI fhoo
fung fhoI dIom khac nhau. V fho, non kIom fra nhIou Ian
fruoc khI dI don kof Iuan.
Tap fho duc hang ngay. Ion phap nay co IoI cho ban
frong ca haI fruong hop huyof ap cao hoac huyof ap fhap.
Nou ban khong du fhoI gIan, cung phaI danh f nhaf Ia 3
Hoyct ap
243
Ian fap moI fuan, voI moI Ian chung 30 phuf. Tuy nhIon,
Iuyon fap dou da n hang ngay vao buoI sang som Ia fof nhaf.
Nou ban fang can nhIou frong fhoI gIan gan day, non
xom xof mof cho do an gIam can an foan. CIam can so co
fac dong gan nhu fuc fhoI don muc huyof ap cao cua ban.
CIam Iuong muoI an frong khau phan hang ngay.
Iuong muoI foI da khong non vuof qua 6 gram mof ngay.
Tuy nhIon, don gIan hon Ia ban non an Iaf hon muc do khau
vj fhong fhuong cua ban doI hoI.
Khong uong cac IoaI ruou, bIa.
Khong huf fhuoc Ia.
Chu y don cho do an hang ngay. Thuc don cua ban can
gIa fang cac IoaI fraI cay, rau caI, dau... va gIam foI da chaf
boo, nhaf Ia chaf boo fu mo dong vaf. Han cho Iuong dam fu
fhjf dong vaf va bo sung vIfamIn, muoI khoang... an can y
fhuc fam quan frong cua cho do an uong doI voI chung bonh
nay va dau fu dung muc frong vIoc chon fhuc don cung nhu
fuan fhu cac cho do an uong da do ra. Can fham khao y
kIon cua bac sI va cac chuyon gIa dInh duong fruoc khI quyof
djnh mof cho do an do fhoo duoI Iau daI.
KhI ban dang co van do vo huyof ap, can hof suc fhan
frong frong vIoc su dung fhuoc. Cho du Ia fhuoc frj bonh g
cung can do bac sI ko foa, khong duoc fu y su dung. Va moI
Ian kham bac sI, non can fhan bao ro fnh frang huyof ap
cua mnh fruoc khI bac sI ko foa fhuoc.

244
54. BEO PH
a. Kien thc chung
oo ph Ia fruong hop frong Iuong co fho fang cao hon
muc bnh fhuong, mof cach fhIou can doI, co fho dan don
mof so van do vo suc khoo. Trong Iuong co fho cua mof
nguoI duoc xom Ia bnh fhuong khI cac fhanh phan frong co
fho can doI va khong co cac you fo do gay bonh. Mof nguoI
fo khoo khong duoc xom Ia boo ph, boI v cho du frong
Iuong co fho Ion nhung hoan foan can doI, khoo manh.
Trong Iuong frung bnh, cung nhu hau qua cua vIoc fang can
fhuong khac nhau o moI Iua fuoI.
Trong hau hof cac fruong hop, boo ph fhuong do nhan ra
do Iop mo fhua cua co fho. NguoI boo ph fhuc ra khong co
suc khoo bang mof nguoI bnh fhuong co frong Iuong co fho
fuong duong. NgoaI ra, boo ph cung Ia nguyon nhan khIon
cho do phaf sInh nhIou van do suc khoo khac.
KhI co fho ban dof ngof fang can nhanh frong mof gIaI
doan nhaf djnh nao do, ban co fho co nguy co bj boo ph. Co
fho bnh fhuong fang can kha cham va dou dan, do su fang
dou cac you fo frong co fho. Trong khI do, fang can nhanh
dof ngof fhuong chI Ia su fch Iuy mo fhua, xay ra khI su
van dong cua ban khong fIou fhu hof nang Iuong qua nhIou
dua vao co fho.
NguoI boo ph co nguy co mac cac bonh fIm mach, fIou
duong va nhIou bonh nguy hIom khac, cao hon nhIou so voI
nguoI bnh fhuong. Hon nua, frong Iuong co fho gIa fang
fhoo cach nay fhuong Iam cho ban you dI, fhay v Ia khoo
manh hon. Iou may man Ia, boo ph hoan foan co fho
khong cho duoc bang vao mof so hIou bIof nhaf djnh.
co pb
24S
Cho do an uong va sInh hoaf hang ngay Ia nhung nguyon
nhan chnh dan don boo ph, dong fhoI cung Ia nhung you fo
quyof djnh do gIup ban khoI phuc IaI fnh frang bnh fhuong
cua co fho.
Nou ban nghIon fhuoc Ia, khI ban bo fhuoc co fho so fang
can nhanh. Truong hop nay chua han dan don boo ph. oI
v kom fhoo voI fang can, fhuong con co nhIou bIou hIon fch
cuc khac cua su hoan fhIon suc khoo.
Van do duoc gIaI fhch qua mof cuoc nghIon cuu koo daI
13 nam, voI cac doI fuong fhoo doI rong raI bao gom dan
ong, phu nu, da don, da frang, nguoI nghIon fhuoc, nguoI
khong huf fhuoc va nguoI da bo huf fhuoc.
Cac nha nghIon cuu cho bIof, frung bnh sau khI mof
nguoI bo huf fhuoc, co fho fang can fu 2 don 5 kIIogam. Tuy
nhIon, sau khI fang can, frong Iuong co fho nhung nguoI nay
duoc so fhay fuong duong voI nhom nguoI khong huf fhuoc
Ia. NoI cach khac, khI ban huf fhuoc Ia, ban da bj gIam can,
va khI bo fhuoc Ia, fhuc ra Ia ban Iay IaI duoc frong Iuong
da maf ma fhoI. Hon nua, khong co dau hIou xau nao khac
kom fhoo vIoc fang can.
Co fho ban so Io Iang khI fhay mnh fang can nhanh. Tuy
nhIon, mof cuoc nghIon cuu gan day dI don kof Iuan Ia su
fang can sau do fuoI 75 khong con Ia dau hIou dang Io ngaI
nua. Cuoc nghIon cuu duoc fhuc hIon fron 162 nguoI dan ong
o do fuoI fu 75 fro Ion, koo daI hon haI nam va ghI nhan
fnh frang suc khoo cung nhu fy Io fu vong cua ho.
Thoo kof qua nghIon cuu, su fang can sau fuoI 75 khong
con co dau hIou anh huong don suc khoo nua. Nguoc IaI, fy
Io fu vong frong so nhung nguoI gay hon IaI cao hon, do fuoI
frung bnh fhap hon. Cac nha nghIon cuu cho rang, nhung
nguoI gay hon do co nhung chung bonh khac fu fruoc
246
nguyon nhan khIon cho ho gay hon non suc khoo khong
fof bang nhung nguoI fang can nhIou.
b. Nhng ieu nen lam
Co fho can van dong day du. Nou ban Iam nhung cong
vIoc fhuong ngay f van dong cong vIoc ban gIay chang
han ban can co nhung chuong frnh Iuyon fap, van dong
bo sung frong sInh hoaf fhuong ngay. Tap fho duc Ia fof
nhaf va phu hop voI moI Iua fuoI. Nou ban dang do fuoI
sung suc, non chon fhom mof mon fho fhao fhch hop do
fham gIa.
Chon cac mon an gIam chaf boo, gIau chaf xo |fIbor).
Trong cho do an nay, rau caI, fraI cay, ngu coc dou Ia nhung
IoaI co fho chon. Thjf, mo dong vaf Ia nhung fhu non franh.
Quan fam dac bIof don bua an dIom fam cua ban.
NhIou nguoI nhjn an dIom fam khI muon gIam can. Iou do
khong dung. ua an sang gIup ban can doI nhu cau, do do
ban so khong an qua nhIou, fhuong Ia cac fhuc an gIau chaf
boo, vao cac bua an khac frong ngay. Mof fhuc fo nua Ia
nguoI khong an sang fhuong co khuynh huong hay an vaf,
dan don fang can fhay v gIam can.
KhI chon mof cho do dInh duong do fhoo duoI Iau daI,
ban can co su gop y cua bac sI hoac cac chuyon gIa dInh
duong. Nhung bua an duoc chon Iua dung dan doI khI co fho
co fac dung hon ca nhung phuong fhuc dIou frj bang fhuoc,
nhaf Ia frong fruong hop boo ph.

Song Iao va tooi gia
247
55. SONG LAU VA TUOI GIA
a. Kien thc chung
Tam Iy chung cua hau hof moI nguoI Ia nghI ngoI khI don
fuoI vo huu. Hau hof dou da mof moI voI chang duong da
qua, va muon buong fha faf ca cho nhung nguoI con fro.
VoI nhung kof qua nghIon cuu moI, gIo day nguoI fa da
phaI nhn IaI cach suy nghI do. Cac nha nghIon cuu da dI
don kof Iuan Ia, mof cuoc song nang dong, fch cuc, chang
nhung gIup hoan fhIon raf nhIou cho suc khoo cua nguoI gIa,
ma con co fac dung koo daI fuoI fho nua.
Mof frong cac kof qua duoc cong bo Iam moI nguoI ngac
nhIon Ia: phan Ion fIon frnh Iao hoa cua con nguoI Ia mof
fIon frnh fam Iy. NoI mof cach do hIou hon, v ban Iuon
nghI rang mnh da gIa you, non faf ca moI hoaf dong cua co
fho ban phaI dan dan suy you fhoo voI fam Iy do. Nhung
fhuc fo khong phaI vay. Cac nha nghIon cuu gIo day dong y
voI nhau rang, ban co fho khoI phuc va duy fr Iau daI hon
nhIou nang Iuc hoaf dong cua fuoI fro, fhay v buong xuoI
cho chung fhoaI hoa dI. o Iam duoc dIou do, ban can fhuc
hIon fhuong xuyon nhung hoaf dong vua suc, va mof fam Iy
fch cuc, you doI, nang dong.
NghIon cuu duoc fhuc hIon voI cac doI fuong co do fuoI fu
86 don 96. Sau mof gIaI doan 8 fuan Io fham gIa vao chuong
frnh ron Iuyon fho Iuc fhch hop, faf ca nhung nguoI nay
dou co dau hIou khoI phuc ro rof suc manh cua cac co bap.
Iou khong may xay ra cho hau hof chung fa Ia, fruoc khI
nhan ra su suy you fhuc su cua co fho, chung fa fhuong
khong may quan fam don vIoc ron Iuyon fho Iuc. Cho don
khI buoc vao do fuoI 50, nhIou su fhoaI hoa da fro non fram
248
frong, kho Iong khoI phuc hoan foan, nhu suy dInh duong
koo daI, Ioang xuong va su suy you chung cua hau hof cac
chuc nang frong co fho. Iou can phaI bIof Ia, su khoI phuc
IaI nhung suy fhoaI nay kho khan hon raf nhIou so voI vIoc
phong ngua fruoc hoac ngan chan chung.
Mac du vay, khong bao gIo Ia qua fro do fhay doI van do.
Trong hoan canh suc khoo foI fo nhaf, nou ban baf dau
nhung chuong frnh ron Iuyon fho Iuc fhch hop, ban van so
co duoc nhung hoan fhIon dang ko.
PhaI fhua nhan Ia khong aI co fho day IuI hoan foan fIon
frnh suy fhoaI fu nhIon Iuc fuoI gIa. Va ban van co fho mac
phaI mof vaI chung bonh nao do v suy you. Tuy nhIon, ban
hoan foan co fho franh duoc nhIou can bonh fhuong dI voI
fuoI gIa, nhu fIou duong, cao huyof ap, cac bonh fIm mach...
KhI ban chon song mof cach song nang dong, fch cuc
hon frong fuoI gIa, voI nhung chuong frnh ron Iuyon fho Iuc
nho nhang nhung fhuong xuyon, ban so hoan fhIon dang ko
nhung hoaf dong cua fIm mach, va nho do fuoI fho duoc koo
daI hon.
KhI chon Iua cac hoaf dong va chuong frnh ron Iuyon fho
Iuc, ban can phaI hof suc fhan frong. Nhung hoaf dong
frong fuoI gIa co fho Ia baf cu hoaf dong nao ma ban ua
fhch, nhung phaI gaf bo faf ca moI ap Iuc fam Iy, moI su Io
Iang vo hon fhua, fhanh baI. Iay v du, ban van co fho fham
gIa cong vIoc buon ban hang ngay frong cua hIou, nhung gIo
day do chI Ia mof hoaf dong fIou khIon, gIup do con caI.
Khac voI fruoc day ban Iuon phaI Io nghI vo doanh fhu cung
nhu cac khoan IaI, Io. Va ban hoan foan co fho fu quyof fhoI
gIan Iam vIoc fhoo voI suc khoo cua mnh, khong can phaI
gang suc fhaI qua. Iou nay so mang IaI nIom vuI song va
su hoan fhIon suc khoo cho ban raf nhIou, hon Ia chI vIoc
nam yon cho fhoI gIan nang no froI qua.
249
o muc fIou cua Iam vIoc frong Iuc nay chI Ia duy fr suc
khoo va nIom vuI song, non cong vIoc Iy fuong nhaf ma ban
co fho chon Iam Ia cac hoaf dong fu fhIon. an co fho Iam
baf cu dIou g do do nham don gIup do fro om mo coI, nguoI
fan faf, nguoI nghoo kho... Va cac fo chuc fu fhIon Iuon san
Iong huong dan cho ban nhung phuong fhuc fhch hop ma
ban co fho fham gIa.
oI voI vIoc Iuyon fap fho Iuc, fof nhaf Ia duy fr mof so
dong fac fho duc hang ngay vao buoI sang som. Cac dong
fac phaI vua suc, khong qua nang no, nhung phaI du do gIup
cac co bap cua ban duoc ron Iuyon dung muc. Mof so nguoI
gIa fap fhoI quon chay bo vao buoI sang. Iou nay cung raf
fof nou ban cam fhay vua suc. Khong non an uong fruoc va
sau buoI fap mof gIo. Va nhaf fhIof phaI danh fhoI gIan Iam
nong co fho fruoc buoI fap, cung nhu nghI ngoI fhu gIan sau
buoI fap. Nhung fhoI gIan nay gIup cho ban khong co su
fhay doI qua dof ngof vo huyof ap.
o dam bao an foan, ban non fham khao y kIon bac sI
fruoc khI chon Iua mof chuong frnh ron Iuyon nao do do
fhoo duoI Iau daI. Va dIou quan frong nhaf sau do Ia, ban
phaI co du kIon nhan do fhuong xuyon duy fr su ron Iuyon.
Van do dInh duong cung vo cung quan frong. Cung voI
fuoI gIa, ban fhuong gIam dI cam gIac fhom an. V fho,
nhIou nguoI gIa fhuong an uong so saI, qua Ioa, khong quan
fam nhIou don Iuong dInh duong can fhIof cho co fho. Tof
nhaf, ban non co su fnh foan mof cho do dInh duong fhch
hop, don gIan nhung dap ung duoc nhu cau cua co fho. VIoc
fuan fhu cho do an uong nay so gIup ban duy fr fof suc
khoo, va khI do ban so cam fhay ngon mIong hon frong cac
bua an.
Nhung nguoc IaI, mof cho do dInh duong du fhua caIorI
cung khong fof Iam cho nguoI gIa. NoI mof cach do hIou hon,
2S0
nou ban fnh foan muc caIorI cung cap cho co fho hop Iy,
ban so co fho koo daI fuoI fho hon so voI vIoc an uong qua
du fhua. Thu nghIom fron co fho IoaI chuof da xac nhan ro
kof qua nay,
1
va cac chuyon gIa dInh duong dou dong y voI
nhau vo IoI ch cua mof cho do dInh duong hop Iy.
Tuy nhIon, gIam muc caIorI khong dong nghIa voI mof
cho do an fhIou dInh duong. Cho non, vo van do nay ban
can co su gIup do cua bac sI hoac mof chuyon gIa dInh duong.
b. Nhng ieu nen lam
NguoI gIa can duoc su quan fam cham soc cua cac
fhanh vIon khac frong gIa dnh, dac bIof Ia van do an uong
hang ngay. Non chon mof cho do an hop Iy, gIam chaf boo
va dam dong vaf, fang Iuong vIfamIn va khoang chaf bang
cach cung cap nhIou rau caI, fraI cay... Non nho Ia nhung
nguoI gIa raf fhuong co frIou chung bIong an khong co Iy do.
Tap fho duc fhuong xuyon moI ngay. Chon nhung dong
fac nho nhang, vua suc, va phaI kIon nhan duy fr fhuong
xuyon.
Kham va dIou frj ngay cac van do baf fhuong vo suc
khoo. Tho Iuc nguoI gIa khong con manh mo nhu fruoc, non
suc do khang cung suy gIam, can co su can fhIop gIup do kjp
fhoI fu bon ngoaI. Tof nhaf Ia nguoI gIa non duoc kham suc
khoo fong quaf fhoo djnh ky, do co fho phaf hIon kjp fhoI
nhung chung bonh can dIou frj ngay.
Song fch cuc, nang dong. Chon cho mnh mof nIom vuI
do fhoo duoI. Co fho Ia gIup do con chau, fham gIa cong vIoc

1
Tuoi tho cua nhng con chuot c kiem soat chat che lng dinh dng
co the tang hn t 15 en 50% so vi nhom oi chng, tc la nhom c
cho an no het mc.
2S1
fu fhIon, hoac fham ch mof mon gIaI fr Ianh manh nao do.
Can IoaI bo fam Iy buon nan hoac an phan voI fuoI gIa.
NIom vuI song Ia mof IIou fhuoc vo gIa cho fuoI gIa ma
khong g co fho fhay fho duoc.
Caf bo moI ap Iuc fam Iy frong doI song. CIao pho
frach nhIom cu fho cho con chau, franh gIu IaI frong Iong
nhung moI Io Iang Iau daI. NguoI gIa co fho Iam vIoc fuy suc,
cang nhIou cang fof, nhung khong non Iam vIoc v baf cu
mof ap Iuc fam Iy, mof su Io Iang nao. Hoaf dong fho Iuc
vua suc gIup duy fr su nang dong va suc khoo, nhung su Io
Iang, cang fhang so Iam suy sup raf nhanh.

2S2
56. THUOC THAO MOC
a. Kien thc chung
Cac nuoc vung A ong dou co nhung kInh nghIom chua
bonh bang cac IoaI cay co frong fu nhIon, duoc fruyon IaI fu
nhIou fho ho da qua. Raf nhIou baI fhuoc don gIan nhung co
cong hIou fof. Tuy nhIon, co mof so baI fhuoc hoac phuong
fhuc chua frj fhuong khong cu fho, do do kho fruyon daf fu
fho ho nay sang fho ho khac. Mof so nguoI co nhIou kInh
nghIom frj IIou nhung IaI fhoo quan dIom gIa fruyon, nghIa
Ia chI fruyon day rIong cho con chau frong nha. Cach nghI
nay dan don doI khI Iam fhaf fruyon dI nhIou kInh nghIom
quy gIa.
Trong dIou kIon fhong fIn hIon nay, cac phuong fhuc, baI
fhuoc frj IIou bang cac IoaI cay fhuoc ngay cang duoc pho
bIon rong raI. an co fho do dang doc fhay fron sach bao,
cac fap ch y hoc, hoac fham ch duoc ngho huong dan fron
daI phaf fhanh, daI fruyon hnh. V vay, hau nhu aI cung co
fho ap dung duoc nhung phuong fhuc frj bonh bang cay
fhuoc.
Song song fhoo do, nhung fhay fhuoc chuyon frj bonh
bang fhuoc fhao moc cung phaf frIon ngay cang nhIou, nhaf
Ia o cac vung fhon quo hoo Ianh, khI ma nhung dIou kIon y
hoc hIon daI chua fho pho cap don.
Tuy nhIon, non su dung cac IoaI fhuoc fhao moc frong
nhung fruong hop nao7 oI v, nou ban khong hIou bIof day
du, doI khI co fho dan don nhung hau qua raf nghIom frong
cho suc khoo. Trong mof so fruong hop, ban co fho non dung
cac IoaI fhuoc fhao moc va fIn cay vao su chua frj cua cac vj
fhay fhuoc mIon quo, nhung frong mof so fruong hop khac,
Tbooc tbao moc
2S3
nhaf fhIof phaI can don su kham va dIou frj bang y hoc
hIon daI. Chang han, ban khong fho do bonh nhan dang co
con dau ruof fhua nam cho cong hIou cua mof fhang fhuoc
fhao moc, ma phaI franh fhu fung gIay mof do dua ngay don
bonh vIon. Nou khong, hau qua so kho Iuong.
Co nhIou vj Iuong y frong Ianh vuc y hoc co fruyon raf faI
gIoI, da fung co nhung fhanh fch frj IIou gay ngac nhIon
cho cac bac sI y hoc hIon daI. Nhung nguoc IaI, cung co
khong f nhung ong fhay vuon, fhIou hIou bIof hoac hIou
bIof khong day du ma van bao fay chua frj nhIou can bonh
nguy hIom, dan don faI haI raf nghIom frong cho bonh nhan.
Chua co mof ho fhong phan IoaI nao, hoac cac fIou ch cu
fho nao do nguoI bonh co fho chon dung fhay, fhoo dung
fhuoc. V vay, dIou fof nhaf Ia ban can co mof so hIou bIof
khaI quaf vo van do nay.
oI voI cac bonh fhong fhuong nhu cam Ianh, ho, fIou
chay, an khong fIou... nou da xac djnh khong phaI Ia dau
hIou cua cac bonh khac nguy hIom hon, fh vIoc frj IIou bang
cac baI fhuoc fhao moc doI khI fof hon Ia dung fhuoc fay,
boI v vua ro fIon vua co hIou qua fuong fu, va doI khI franh
duoc cac fac dung phu. Tuy nhIon, nou fIou chay Ia dau hIou
cua nhIom frung ruof chang han, ban can phaI duoc dIou frj
bang khang sInh voI su fhoo doI cua bac sI.
Mof so bonh koo daI nhu cao huyof ap, you gan, suy
fhan... dung fhuoc fhao moc fhuong xuyon doI khI co fac
dung frj IIou fof hon, v chung phu hop voI dIou kIon fu
nhIon cua co fho. Nguoc IaI, dung fhuoc fay Iau daI bao gIo
cung co nhung fac haI dI kom cho co fho.
NoI fom IaI, frong nhung fruong hop co fho dIou frj bang
fhuoc fhao moc, ban non chon dung v co duoc haI uu dIom
Ion: ro fIon va f gay fac haI cho co fho.
2S4
Tuy nhIon, nou ban quyof djnh saI Iam, ban cung co nguy
hIom khI dung fhuoc fhao moc: Iam koo daI fhoI gIan, gay
kho khan fhom cho vIoc dIou frj. Mof so fhuoc fhao moc co
duoc fnh manh nou dung khong dung bonh cung co fho gay
nguy hIom.
Mof dIou dang Iuu y nua khI dung fhuoc fhao moc Ia phaI
dam bao vo sInh fhoo fIou chuan chung. NhIou baI fhuoc dau
ngay xua fao fac dong fam Iy Ion nguoI bonh bang nhung
cach pha cho khong hop vo sInh, ban khong non fIn cay vao
do. af ky fhuc an uong nao dua vao co fho cung dou can
phaI dam bao cac fIou chuan vo sInh. an khong fho v frj
mof can bonh nay ma bj nhIom frung gay ra mof can bonh
khac. Mof fhay fhuoc chan chnh ngay nay bao gIo cung
dong y voI dIou nay. ay cung Ia mof fIou ch gIup ban do
dang phan bIof ho voI nhung ong fhay vuon fhIou hIou
bIof.
b. Nhng ieu nen lam
KhI bj bonh, nhaf fhIof phaI dI kham o bac sI, voI
nhung dIou kIon xof nghIom cu fho, hIon daI, nham xac
djnh dung bonh.
ChI dung fhuoc fhao moc sau khI da bIof chac do khong
phaI Ia mof bonh nguy hIom ngoaI su hIou bIof cua mnh.
Cho du Ia dung IoaI fhuoc nao, fhoo phuong fhuc frj IIou
nao, dou phaI dam bao fuyof doI dIou kIon vo sInh.
Khong non daf nIom fIn o nhung ong fhay vuon fhIou
hIou bIof, nhaf Ia nhung nguoI frj bonh fhoo IoI bua phop,
mo fn.
Thuoc fhao moc cung Ia fhuoc frj bonh, nghIa Ia khI
dung cung phaI fuan fhu cac you fo nhu IIou Iuong, fhoI gIan
dung fhuoc, chong chI djnh cua fhuoc. NhIou nguoI cho rang
Tbooc tbao moc
2SS
dung fhuoc fhao moc khong co g nguy hIom. Iou do khong
dung. Mof so vj fhuoc dung bua baI co fho gay say fhaI
chang han.
Cho du mof baI fhuoc ma ban fIn dung co fho khong
fruc fIop gay ra nguy hIom g ca. Nhung nou khong mang IaI
hIou qua dIou frj, no so koo daI fhoI gIan bonh, gay kho
khan cho vIoc chua frj sau do. V vay, ban phaI can nhac
fhan frong fruoc khI dung.
Mof so phuong fhuc frj IIou kom fhoo voI dung fhuoc
fhao moc nhu cham cuu, xoa bop, bam huyof... dou co co so
khoa hoc, co fho fIn cay duoc. Tuy nhIon, van phaI dam bao
dIou kIon vo frung khI fhuc hIon. Nou fhay fhuoc fo ra
khong quan fam don you fo nay, do Ia dau hIou ban non
franh xa ong fa cang som cang fof.
Cac bonh fhuoc khoa ngoaI hau nhu Iuon Iuon can don
su can fhIop kjp fhoI faI bonh vIon. V du mof caI chan gay
nhaf fhIof phaI duoc chup X-quang ngay, xac djnh vof gay
nhu fho nao va can fhIop fhch hop. Trong fruong hop nay
ban khong fho fIn cay vao su so nan, bo Ia cay mof cach
don gIan duoc. Nou khong, ban co fho so phaI mang dj faf
suof doI.

2S6
57. HAN CHE DUNG THUOC
a. Kien thc chung
Raf nhIou nguoI khong fIn duoc rang nguoI fa co fho khoI
bonh ma khong can dung fhuoc. Tuy nhIon, do Ia mof Iap
Iuan co co so khoa hoc raf chac chan.
Co fho chung fa co kha nang do khang chong IaI hau hof
cac IoaI bonh faf. Chung fa fon faI duoc frong moI fruong
song fhaf ra Ia nho kha nang do khang fu nhIon do. Nou
khong, chung fa khong fho nao fIn cay vao su bao vo cua cac
IoaI fhuoc mon.
Nhn chung, bonh faf co fho fam chIa Iam haI nhom: cac
bonh do nhIom frung va cac bonh khong do nhIom frung.
Trong ca haI fruong hop, nou hIou bIof dung dan, ban dou co
kha nang han cho raf nhIou vIoc su dung fhuoc.
VoI cac bonh nhIom frung, cham soc co fho fof, nghI ngoI
day du so gIup co fho du suc fIou dIof vI frung. ChI non can
fhIop fhuoc mon khI fhaf can fhIof. Nou ban khong hIou
dIou nay, co fho ban dang Iam suy you dI co fho cua ban v
fap cho no quon voI vIoc Iuon Iuon duoc bao vo boI cac IoaI
fhuoc mon. Trong fruong hop cua nhung dua fro, dIou nay
IaI cang quan frong. So khong co g Ia nou suc do khang
chong IaI bonh faf cua cac fro con nha gIau hoac o fhanh
pho, fhuong kom hon nhIou so voI cac fro con nha nghoo
hoac o vung nong fhon. o Ia do cha mo cac om fhuong
xuyon su dung fhuoc baf cu khI nao vua co dau hIou bonh
nho, ma khong do cho co fho cac om co dIou kIon phaf huy
kha nang do khang cua mnh.
oI voI cac bonh khong do nhIom frung, nguyon nhan
fhuong xuaf phaf fu nhung fac dong xau nao do. ChI can
Han cbc dong tbooc
2S7
ban hIou ra va chan dung duoc nguyon nhan, co fho so dan
dan vuof qua con bonh. Phan Ion cac bonh IoaI nay fhuong
phaf sInh do dIou kIon Iam vIoc hoac van dong co fho khong
fhch hop Iau ngay, hoac do cho do dInh duong khong day
du. Nou ban bIof quan fam fm hIou, ban so co fho khoI
bonh ma khong can don fhuoc mon. Cung vay, frong fruong
hop nay, ban cung chI non dung fhuoc khI fhaf su can fhIof
ma fhoI.
Iou khong may cho chung fa ngay nay, khI ma dIou kIon
fhuoc mon fro non day du, do dang hon fruoc day raf nhIou,
Ia su Iam dung fhuoc duoc phaf khoI ngay fu cac bac sI.
Chua fhay vj bac sI nao huong dan bonh nhan mof so dIou
can fhIof va khong ko foa fhuoc, mac du co raf nhIou fruong
hop non nhu fho. Xu huong chung cua cac bac sI Ia, da don
kham, faf nhIon phaI dung fhuoc. Hon nua, fam Iy nguoI
bonh khI don bac sI chang bao gIo muon ra vo ma khong co
mof foa fhuoc frong fay. a fho, nhIou khI fhan nhan nguoI
bonh con muon bay fo voI bac sI rang, gIa dnh so khong
ngaI fon kom frong dIou frj, chI can duoc dung IoaI fhuoc
fof. Ho khong bIof rang, fhuoc daf fIon chua han Ia fhuoc
fof, ma chI khI duoc chI djnh dung dung Iuc, dung bonh moI
Ia fhuoc fof. oI voI nhung bac sI fhoo quan dIom khach
hang Ia fhuong do fh day IaI Ia nhung djp raf fof do ho
bay fo fhIon ch phuc vu. oI khI bonh nhan chI hoI sof nho
do mof nguyon nhan fhong fhuong nao do, hoan foan khong
can dung fhuoc, chI can mof Iy nuoc chanh va may fIong
dong ho nghI ngoI Ia du. Nhung nguoI fa van quon dung don
fhuoc.
oI voI cac IoaI fhuoc khang sInh, su Iam dung fhuoc
cang nguy hIom hon raf nhIou. NgoaI fac haI fruoc maf nou
dung bua baI, hIon fuong quon fhuoc con Ia mof moI nguy
Ion cho ca nhan cung nhu foan xa hoI.
2S8
b. Nhng ieu nen lam
Non hof suc canh gIac voI bonh faf. PhaI dI kham bonh
ngay khI phaf hIon frIou chung baf fhuong dau fIon. Nhung
can hof suc fhan frong fruoc khI quyof djnh dung fhuoc. Hay
daf fhang nhung cau hoI nay voI bac sI cua ban: ToI da
fhuc su can fhIof phaI dung don nhung IoaI fhuoc nay
chang7 Co bIon phap nao gIup foI khoI bonh ma khong can
don, hoac can f fhuoc hon chang7
Iuon Iuon ghI nho rang: vIoc dung fhuoc nhu con dao
haI IuoI. Co fho no so mang IaI cho ban suc khoo, nhung
cung co fho do Ia moI do doa Iau daI cho ban.
oI voI cac IoaI vIfamIn, fhuoc bo, frong hau hof cac
fruong hop dou khong non dung. Thay v vay, cac IoaI fhuc
an bo duong so co IoI cho ban hon. ChI dung nhung fhuoc
nhom nay khI muc do suy kIof cua co fho da qua nang, va
muc hap fhu cua co fho dang gap kho khan.
Nou buoc phaI dung fhuoc va co fho Iua chon, non dung
fhuoc uong fhay v fhuoc chch. NhIou nguoI nghI nguoc IaI
v cho rang fhuoc chch hIou qua nhanh hon. Iou nay chI
dung frong mof so fruong hop. Nhung fhuoc uong fhuong an
foan hon fhuoc chch raf nhIou.
Su cham soc fof cho nguoI bonh Ia dIou can fhIof ap
dung cho faf ca cac IoaI bonh. MoI khI kham bac sI, ban can
hoI ro nhung g non Iam va khong non Iam doI voI bonh
nhan, fhay v chI quan fam don foa fhuoc ma fhoI.
Mof cau noI raf xua cu nhung co fho can nhac IaI o day:
Phong bonh hon chua bonh. an co fho phong fruoc duoc
raf nhIou IoaI bonh faf nou gIu cho moI fruong song quanh
ban duoc frong sach, Ianh manh. ac bIof, non chch ngua
baf cu khI nao co fho. Mof IIou fhuoc ngua bao gIo cung
khon ngoan hon Ia hang fram IIou fhuoc dIou frj sau do.
Han cbc dong tbooc
2S9
!ong du nuoc cho co fho. Mac du day Ia fhu f fon kom
nhaf nhung raf nhIou nguoI khong cung cap du cho co fho
chI v fhIou hIou bIof. an co fho fhIou an ma van song duoc
Iau hon Ia fhIou nuoc. !ong nhIou nuoc Ioc gIup co fho co
dIou kIon do dang hon frong vIoc chong IaI nhIou IoaI bonh
faf, dong fhoI gIa fang kha nang baI fIof doc fo ra khoI co
fho. an co fho bo sung nhIou IoaI fhuc uong khac nhau nhu
nuoc op fraI cay, cam, chanh, nuoc Iuoc rau caI, nuoc cho
xanh, cho fhanh nhIof... Nhung co ban Ia nuoc Ioc da dun soI.
Khong uong baf cu IoaI nuoc nao pha cho fu nuoc chua dun
soI ky: nguon bonh so xuaf phaf fu do. MoI ngay ban can fu
6 don 8 Iy Ion nuoc Ioc, nhung nou khong Iuu y, ban fhuong
uong f hon Iuong nuoc do. KhI froI nong buc, co fho fhoaf
nhIof nhIou, ban co fho can bo sung fhom nuoc bang cach
an nhIou fraI cay, rau caI...
Tap fho duc fhuong xuyon moI ngay. Nou ban dang
sung suc, co fho chon fhom mof mon fho fhao do fang fhoI
gIan van dong. Nhung nguoI Iam vIoc van phong, f dI IaI,
hoaf dong, fhuong mac phaI nhIou chung bonh. KhI ay, vIoc
chua frj bang fhuoc khong fho co hIou qua bang vIoc fhay
doI sInh hoaf hang ngay cho hop Iy hon.
CIu vo sInh moI fruong song. ThIou vo sInh frong nha
cua, phong oc, cho don quanh vuon, ngoaI duong dI, fham
ch frong xom ap, dou co fho fruc fIop gay bonh cho moI
nguoI. an phaI fu mnh bIof gIu vo sInh va hop fac voI faf
ca moI nguoI do gIu vo sInh chung. ChI rIong bIon phap nay,
nou duoc fhuc hIon fof co fho so Iam gIam dI hang fan fhuoc
mon fron fho gIoI.
CIu gn suc khoo. Thuong fh khI chua don Iuc can kIof
dI, nguoI fa van Iuon fuong rang suc Iuc cua mnh Ia mof
nguon baf fan. an fhuong co khuynh huong muon Iam duoc
nhIou vIoc hon nua va hon nua... Cho don mof hom, khI co
260
fho ban khong fho nao chju dung duoc nua va ban IaI Ion
fIong fhan phIon vo suc khoo. an khong bIof rang chnh
mnh da fao ra dIou do. Tof nhaf Ia fnh foan khoI Iuong
cong vIoc hang ngay va phaI fu cho phop mnh nghI ngoI
day du, dac bIof Ia khI ban fu Iam chu cong vIoc cua mnh.
Quan fam dung muc don vIoc an uong. An uong dIou do,
day du dInh duong, franh nhung fhuc co haI. ChI rIong voI
IoI khuyon nay cung du do franh cho ban raf nhIou chung
bonh, va so gIup ban vuof qua nhIou chung bonh khac.
Khong huf fhuoc. Khong uong ruou bIa. Hoac f nhaf,
nou ban da vuong vao, can han cho foI da va gIam dan do
don muc bo han. Thuoc Ia va ruou Ia haI you fo gay ra nhIou
can bonh nguy hIom, dong fhoI cung Ia ko fhu chung cua suc
khoo con nguoI.
Cbam soc trc cm bcnb
261
58. CHAM SOC TRE EM BENH
a. Kien thc chung
Tro om dang frong gIaI doan phaf frIon, fho Iuc chua day
du. V vay, khI fro om bonh, vIoc cham soc can co su quan
fam dac bIof.
Truoc hof, v fho Iuc fro om con you, bonh co fho dIon
fIon raf nhanh va nguy hIom, non vIoc fhoo doI phaI fhuong
xuyon va canh gIac cao do. Tro om cang nho fuoI, muc do
nguy hIom do can bonh mang IaI cang cao hon.
Maf khac, khoI Iuong co fho fro om con nho non Iuong
fhuoc dIou frj dua vao so co nong do Ion hon fhong fhuong.
V vay, IIou dung cho fro om phaI fuan fhu dung huong dan.
Iuong fhuoc saI Ioch du nho cung co fho gay ra nguy hIom
Ion, v chung fac dong Ion co fho fro om manh hon doI voI
nguoI Ion.
NgoaI ra, cac fac dung phu cua fhuoc doI khI cung dac
bIof nguy hIom doI voI fro om. V vay, nhung IoaI fhuoc co
fho gay fac dung phu nguy hIom chI non dung frong nhung
dIou kIon co su fhoo doI cua y, bac sI.
Van do dInh duong cung Ia mof you fo khac can quan fam.
Tro om bj bonh fhuong dI kom fhoo bIong an. Nhung dong
fhoI, fhIou huf nguon dInh duong do fhuc an dua vao so Iam
cho co fho cang kho hoI phuc, vuof qua con bonh. Tro om doI
khI IaI fhch an nhung mon an khong fhch hop hoac co haI,
frong khI do, nhung mon an fhch hop IaI khong Iam chung
an ngon mIong. V vay, vIoc xac djnh dung fhuc don gIup fro
an ngon mIong va day du dInh duong can fhIof Ia mof you
fo quan frong gIup fro chong khoI bonh.
262
You fo fam Iy cung raf quan frong. Tro om khong y fhuc
duoc vIoc phaI frnh bay voI nguoI Ion dIon fIon bonh cua
mnh, cho du cac om co fho bIof duoc nhung fhay doI frong
co fho. V fho, nguoI fruc fIop cham soc cho fro om fof nhaf
phaI Ia nguoI ma cac om you mon, gan guI. KhI cham soc
cho fro om, phaI dju dang, do danh, do cac om cam nhan
duoc su fhan fhIon, gan guI va chju fra IoI nhung cau hoI vo
bonh fnh cua nguoI cham soc mnh. Maf khac, nguoI fhoo
doI frj bonh cung khong duoc fIn hoan foan vao su frnh bay
cua fro om, ma can co su kIom chung, xac nhan IaI cac frIou
chung bonh.
b. Nhng ieu nen lam
Thuong xuyon fhoo doI cac frIou chung bonh cua fro om
do phaf hIon bonh va dIou frj kjp fhoI. NhIou can bonh doI
voI nguoI Ion khong phaI Ia nguy hIom Iam nhung doI voI
fro om can phaI dua dI dIou frj ngay.
Tro om can duoc quan fam don van do dInh duong ngay
ca khI khong co bonh. oI voI fro bj bonh, cang phaI chu y
nhIou hon nua.
Tuan fhu fuyof doI IIou dung va cac huong dan dung
fhuoc. ung cu dong Iuong fhuoc phaI chnh xac, gIo uong
fhuoc non duoc ghI ro vao gIay dan Ion cho gIuong nam do
dam bao cho cac om uong du IIou va dung gIo.
Tuyof doI khong bao gIo gIao fhuoc cho fro do fu uong.
Nhaf fhIof phaI co mof nguoI cham soc va chju frach nhIom
vo vIoc cho fro uong fhuoc.
Trong gIa dnh non co mof nhIof ko do fhoo doI nhIof
do cho fro. KhI phaf hIon fro co sof cao can dua fro don
bonh vIon ngay.
Cbam soc trc cm bcnb
263
Han cho foI da vIoc fIom fhuoc cho fro om. Trong moI
fruong hop, nou co fho dung fhuoc uong fh fof hon. ChI
dung fhuoc fIom khI co chI djnh baf buoc cua bac sI. NhIou
nguoI do nghj dung fhuoc fIom chI v kho cho fro uong fhuoc.
Nhu vay Ia khong dung. ung fhuoc fIom co nhIou nguy co
hon fhuoc uong, va khong phaI bao gIo cung mang IaI hIou
qua cao hon.
CIu am hoac fhoang maf cho fro fuy fhoo dIou kIon
nhIof do. oI khI fro chua bIof phan nan vo su kho chju do
nhIof do mang IaI, nhung dIou do Iam cho fro kho hoI phuc
suc khoo. Tranh khong do quaf may quaf gIo fruc fIop vao
noI fro nam.

264
BANG TRA NHANH
|Xop fhoo mau fu AC)
Benh na m ban chan ......................................................... 98
Benh ta m tha n .................................................................... 39
Benh tr .............................................................................. 200
Beo ph ............................................................................... 247
Ca m la nh va ca m cu m ........................................................ 7
Cha m so c ban cha n ............................................................ 99
Cha m so c da ....................................................................... 93
Cha m so c mai toc ............................................................... 237
Cha m so c ra ng.................................................................... 220
Cha m so c tre em be nh ....................................................... 264
Cha y ma u cam ................................................................... 218
Che o an khi ang dung thuo c .......................................... 155
Che o dinh d ng ............................................................. 141
Cho ng d ng ...................................................................... 163
Ch ng lie t dng ................................................................ 224
au khp ngon ................................................................... 136
au khp ............................................................................ 124
au lng ............................................................................. 121
au a u .............................................................................. 17
au tha t ng c ..................................................................... 53
au tim ............................................................................... 55
o ng kinh ........................................................................... 49
o t qu ............................................................................... 51
Gia m au ............................................................................ 117
Ha n che du ng thuo c ........................................................... 259
Hen suyen .......................................................................... 210
Ho i ch ng suy nh c c the ............................................... 71
Huye t ap ............................................................................. 241
ang tra nbanb
26S
Ma t ngu .............................................................................. 31
Me t mo i sau khi i xa bang ma y bay ................................. 191
Mu n tren da mat ................................................................. 76
Mu i ho i cu a c the.............................................................. 222
Na c cu t ............................................................................... 208
Ne p nha n tren da ma t ......................................................... 83
Ngo o c th c pha m ............................................................ 174
Nhie m tru ng ng tie t nie u .............................................. 230
Nhie m o c kim loa i ............................................................ 180
Nhie m tru ng ....................................................................... 138
Nhng van e ve xng ..................................................... 130
Ong cha m ........................................................................... 111
chua ................................................................................ 203
Pha t ban ............................................................................. 109
Phu n en tuo i ma n kinh................................................... 227
Ro i loa n o ng trong ma u ............................................. 150
Sau nhng cn say .............................................................. 185
Say nang ............................................................................. 234
Say so ng khi i tau ............................................................. 188
So ng lau va tuo i gia ........................................................... 250
Ta c dung phu cu a thuo c ..................................................... 168
Ta o bon .............................................................................. 193
Thuo c die t con tru ng .......................................................... 114
Thuo c thao mo c .................................................................. 255
Tie u cha y ........................................................................... 198
Ung nho t ngoa i da .............................................................. 91
Ve t bong ngoa i da .............................................................. 87
Ve t pho ng tre n da............................................................... 107
Vie m phe qua n ................................................................... 213
Vie m xoang ........................................................................ 216
266
Moc Ioc
267
MUC LUC
Li no i au ............................................................................. 5
1. Cam lanh va cam cum ........................................... 7
a. Kie n th c chung ........................................................ 7
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 11
2. au au ................................................................. 17
a. Kie n th c chung ...................................................... 17
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 21
3. Mat ngu ................................................................. 30
a. Kie n th c chung ...................................................... 30
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 33
4. Benh tam than ...................................................... 37
a. Kie n th c chung ...................................................... 37
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 43
5. ong kinh .............................................................. 46
a. Kie n th c chung ...................................................... 46
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 46
6. ot qu .................................................................. 48
a. Kie n th c chung ...................................................... 48
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 49
7. au that ngc ....................................................... 50
a. Kie n th c chung ...................................................... 50
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 50
8. au tim .................................................................. 52
a. Kie n th c chung ...................................................... 52
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 58
9. Hoi chng suy nhc c the ................................. 68
a. Kie n th c chung ...................................................... 68
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 71
268
10. Mun tren da mat .................................................. 73
a. Kie n th c chung ...................................................... 73
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 76
11. Nep nhan tren da mat .......................................... 80
a. Kie n th c chung ...................................................... 80
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 82
12. Vet bong ngoai da................................................. 84
a. Kie n th c chung ...................................................... 84
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 85
13. Ung nhot ngoai da................................................. 88
a. Kie n th c chung ...................................................... 88
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 88
14. Cham soc da .......................................................... 90
a. Kie n th c chung ...................................................... 90
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 93
15. Benh nam ban chan .......................................... 95
a. Kie n th c chung ...................................................... 95
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 95
16. Cham soc ban chan .............................................. 96
a. Kie n th c chung ...................................................... 96
b. Nhng ie u nen la m ............................................... 98
17. Vet phong tren da .............................................. 104
a. Kie n th c chung .................................................... 104
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 104
18. Phat ban .............................................................. 106
a. Kie n th c chung .................................................... 106
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 107
19. Ong cham ............................................................ 108
a. Kie n th c chung .................................................... 108
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 109
Moc Ioc
269
20. Thuoc diet con trung .......................................... 111
a. Kie n th c chung .................................................... 111
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 112
21. Giam au ............................................................. 114
a. Kie n th c chung .................................................... 114
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 115
22. au lng .............................................................. 118
a. Kie n th c chung .................................................... 118
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 118
23. au khp ............................................................. 121
a. Kie n th c chung .................................................... 121
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 125
24. Nhng van e ve xng...................................... 127
a. Kie n th c chung .................................................... 127
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 131
25. au khp ngon .................................................... 133
a. Kie n th c chung .................................................... 133
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 134
26. Nhiem trung ........................................................ 135
a. Kie n th c chung .................................................... 135
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 136
27. Che o dinh dng ............................................. 138
a. Kie n th c chung .................................................... 138
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 144
28. Roi loan o ng trong mau ............................ 147
a. Kie n th c chung .................................................... 147
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 151
29. Che o an khi ang dung thuoc ......................... 152
a. Kie n th c chung .................................................... 152
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 155
270
30. Chong d ng ....................................................... 160
a. Kie n th c chung .................................................... 160
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 163
31. Tac dung phu cua thuoc ..................................... 165
a. Kie n th c chung .................................................... 165
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 168
32. Ngo oc thc pham ............................................ 171
a. Kie n th c chung .................................................... 171
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 174
33. Nhiem oc kim loai............................................. 177
a. Kie n th c chung .................................................... 177
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 180
34. Sau nhng cn say .............................................. 182
a. Kie n th c chung .................................................... 182
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 183
35. Say song khi i tau .............................................. 185
a. Kie n th c chung .................................................... 185
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 185
36. Met moi sau khi i xa bang may bay ................. 188
a. Kie n th c chung .................................................... 188
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 188
37. Tao bon ............................................................... 190
a. Kie n th c chung .................................................... 190
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 191
38. Tieu chay ............................................................. 195
a. Kie n th c chung .................................................... 195
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 196
39. Benh tr ............................................................... 197
a. Kie n th c chung .................................................... 197
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 198
Moc Ioc
271
40. chua .................................................................. 200
a. Kie n th c chung .................................................... 200
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 202
41. Nac cut ................................................................ 205
a. Kie n th c chung .................................................... 205
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 205
42. Hen suyen............................................................ 207
a. Kie n th c chung .................................................... 207
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 208
43. Viem phe quan .................................................... 210
a. Kie n th c chung .................................................... 210
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 211
44. Viem xoang ......................................................... 213
a. Kie n th c chung .................................................... 213
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 214
45. Chay mau cam .................................................... 215
a. Kie n th c chung .................................................... 215
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 215
46. Cham soc rang .................................................... 217
a. Kie n th c chung .................................................... 217
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 218
47. Mui hoi cua c the .............................................. 219
a. Kie n th c chung .................................................... 219
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 219
48. Chng liet dng ................................................ 221
a. Kie n th c chung .................................................... 221
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 222
49. Phu n en tuoi man kinh ................................. 224
a. Kie n th c chung .................................................... 224
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 226
272
50. Nhiem trung ng tiet nieu ............................. 227
a. Kie n th c chung .................................................... 227
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 228
51. Say nang .............................................................. 231
a. Kie n th c chung .................................................... 231
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 232
52. Cham soc mai toc ............................................... 234
a. Kie n th c chung .................................................... 234
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 236
53. Huyet ap .............................................................. 238
a. Kie n th c chung .................................................... 238
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 242
54. Beo ph ................................................................ 244
a. Kie n th c chung .................................................... 244
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 246
55. Song lau va tuoi gia ............................................ 247
a. Kie n th c chung .................................................... 247
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 250
56. Thuoc thao moc .................................................. 252
a. Kie n th c chung .................................................... 252
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 254
57. Han che dung thuoc ........................................... 256
a. Kie n th c chung .................................................... 256
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 258
58. Cham soc tre em benh ....................................... 261
a. Kie n th c chung .................................................... 261
b. Nhng ie u nen la m ............................................. 262
Bang tra nhanh ............................................................ 264
Muc luc ......................................................................... 267

31830614 Cẩm nang sức khỏe gia đinh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

31830614 Cẩm nang sức khỏe gia đinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4

You might also like