Dhammika PhatPhapVanDap

THERAVDA PHT GIO NGUYN THY
PHT PHP VN P
Phm Kim khnh & Bnh Anson bin dch
NH XUT BN TN GIO
PL. 2551 DL. 2011
Mc lc
KHO VN, KHO P 1. Pht gio l g? ...................................................... 7 2. Khi nim cn bn .............................................. 21 3. Pht gio v nim v thn linh ......................... 28 4. Ng gii ............................................................... 35 5. Ti sinh ................................................................ 42 6. Thin ................................................................... 56 7. Tr tu v T bi .................................................... 63 8. n chay ............................................................... 68 9. May mn v thi vn .......................................... 71 10. Kinh in ........................................................... 75 11. Tu s .................................................................... 81 12. Tr thnh Pht t ............................................. 86 13. Gii thiu Pht gio trong 5 pht ..................... 93 PH NH 1. Cuc i c Pht ............................................. 105 2. Tam tng kinh in ............................................ 110 3. Bc tng v Nam tng ........................................ 118 4. i sng c s .................................................... 133 5. B th .................................................................. 141 6. Tr gii ................................................................ 157 7. Hnh thin ........................................................ 165
Li Ta
T khu Shravasti Dhammika l mt nh s ngi c. Ngi l ging s li lc v mn Pht gio v cc Tn Gio Chu ti cc trng i hc, trn cc i truyn hnh v truyn thanh ti c v khp ni trong vng ng Nam . Trong quyn sch ny, ngi Dhammika gii p nhng thc mc v gio hun ca c Pht m ngi ta thng nu ln hi ngi. Li tr li ca ngi tht l chnh xc, r rng v minh bch. Qu v no cha tng quen thuc vi Pht gio s thy ni y nhng tia sng bao trm ton din vn . Qu v no i su vo o s hoan h tip nhn thm nhng b tc thch th cho s hiu bit ca mnh. Phm Kim Khnh, Hoa K, 1994
KHO VN, KHO P

Nguyn tc: Good Question, Good Answer Tc gi: T khu Shravasti Dhammika Dch gi: Phm Kim Khnh & Bnh Anson
Vi s ng ca bc Phm Kim Khnh, chng ti hiu nh li bn dch c. Ngoi ra, bn dch 2006 ny c b sung thm cc chng mi, da theo n bn in t Anh ng 2003 ph bin trn trang web Pht gio BuddhaNet (http://www.budhanet.net). Bnh Anson, c chu, 2006
P.K. Khnh & B. Anson
Kho Vn, Kho p
1. PHT GIO L G?
VN: Pht gio l g? P: Danh t Pht gio (Buddhism) xut nguyn t ch buddhi, c ngha gic ng, thc tnh, v nh vy, Pht gio l tn gio a n gic ng. Gio thuyt ny pht xut t kinh nghim ca mt ngi, Ngi Siddhatta Gotama (S-t-ta C-m), t mnh gic ng vo lc 35 tui v c tn l Pht. n nay, Pht gio tn ti hn 2.500 nm v c khong 300 triu tn trn khp th gii. Cho n cch y mt trm nm, Pht gio chnh yu l mt trit hc ca ngi ng, nhng ri dn dn c thm nhiu ngi u, c v M lu tm n. VN: Nh vy, Pht gio ch l mt trit hc (philosophy)? P: Danh t philosophy, trit hc, c hai phn: philo c ngha a thch, yu chung, v sophia c ngha tr tu. Nh vy, trit hc (philosophy) l s yu chung tr tu, hoc tnh thng v tr tu. C hai ngha ny m t Pht gio mt cch ton ho. Pht gio dy ta nn c gng pht trin trn vn kh nng tr thc c th thng sut r rng. Pht gio cng dy ta pht trin lng t bi c th l ngi bn tht s ca tt c mi chng sinh. Nh vy, Pht gio l mt trit hc,
nhng khng phi ch l mt trit hc. Pht gio l trit hc ti thng. VN: c Pht l ai? P: Vo nm 623 trc Ty Lch, mt cu b c sinh ra trong mt hong tc ti min bc x n . V hong t trng thnh trong nhung la, trong cnh giu sang nhung la, nhng ri sm nhn thc rng tin nghi vt cht v an ton trong th gian khng bo m c hnh phc. Ngi ng lng trc n su xa trc hon cnh kh au ca nhng ngi sng chung quanh v nht nh tm cho ra b quyt ca hnh phc nhn loi. Vo nm 29 tui, Ngi ri v v con, ct bc ln ng, ri ngi li di chn nhng v o s tr danh thi by gi hc. Nhng v ny dy Ngi nhiu iu, nhng khng v no tht s hiu bit ngun ci kh au ca nhn loi v lm th no vt thot ra khi ngun ci kh au . Cui cng, sau su nm tu hc v hnh thin, Ngi thu hoch kinh nghim t ph v mn v minh v thnh t gic ng. K t , Ngi c tn l Pht, bc Chnh ng Chnh gic. Trong bn mi lm nm trng, Ngi chu du cng khp min bc x n dy ngi khc nhng g chnh Ngi chng ng. Lng t bi v hnh nhn nhc ca Ngi qu tht l k diu, v hng ngn ngi theo Ngi, tr thnh tn Pht gio. n nm c tm mi tui th, gi yu v bnh hon, nhng lc no cng hnh phc v an bnh, Ngi nhp dit.
10
Kho Vn, Kho p
VN: c Pht ra i, la b v con, nh vy c phi l ln trnh nhim v khng? P: i vi c Pht, dt la gia nh ra i c th khng phi l chuyn d. Chc chn l Ngi n o thc mc v do d lu ngy trc khi quyt nh. Trc mt Ngi c hai con ng: hin thn cho gia nh, v t hin mnh cho ton th th gian. Sau cng, v lng t bi v lng, Ngi quyt nh t cng hin cho th gian. V n nay, ton th th gian vn cn th hng nhng li ch t lng hy sinh cao c ca Ngi. y khng phi l s ln trnh trch nim. y c l l cuc hy sinh c nhiu ngha cao c nht, t xa n nay. VN: c Pht nhp dit, lm th no Ngi c th gip ta? P: ng Faraday l ngi khm ph ra in, ng nay qua i, nhng nhng g ng sng ch vn cn gip ch cho chng ta. ng Louis Pasteur tm ra phng thc tr liu cho nhiu chng bnh. ng ta cht, nhng n nay nhng khm ph y khoa y vn cn cu mng nhiu ngi. ng Leonardo da Vinci, ngi sng to nhiu tc phm m thut, nay cht. Nhng, nhng g ng sng tc vn cn lm phn khi tinh thn v gip cho nhiu ngi hoan h thng thc. Nhng bc cao nhn v anh hng ho kit ra ngi thin c t c my th k, nhng khi c li lch s oai hng v
nhng g cc v y lm v thnh tu, chng ta vn cn tm c ngun gi cm v mun lm nh cc ngi. ng vy, c Pht nhp dit, nhng 2.500 nm sau, gio hun ca Ngi vn cn t chng sinh, gng lnh ca Ngi vn cn l ngun gi cm cho nhiu ngi, nhng li dy ca Ngi vn cn lm thay i nhiu cuc sng. Ch c c Pht mi c th c oai lc hng mnh nh th y, trong nhiu th k sau khi cht. VN: c Pht c phi l mt thn linh khng? P: Khng, Ngi khng phi thn linh. Ngi khng bao gi t xng l thn linh, l con ca mt thn linh hay l s gi ca mt thn linh. Ngi l mt con ngi t ci thin tr nn ton ho, v dy rng nu ta noi theo gng lnh y, chnh ta cng c th tr nn ton ho nh Ngi. VN: Nu c Pht khng phi l thn linh, ti sao ngi ta sng knh l bi Ngi? P: C nhiu cch l bi khc nhau. Khi l bi thn linh, ngi ta tn thn cng c v tn vinh, dng cng l vt v van xin n hu, tin tng rng v thn linh s lng tai nghe li mnh tn thn cng c, s nhn lnh l vt, v s tho mn li cu nguyn ca mnh. Ngi Pht t khng t nung chiu trong loi l bi y. Cn phng cch l bi khc l t lng tn knh ngi hay vt m mnh khm phc. Khi v thy gio
11
12
Kho Vn, Kho p
bc vo phng, ta ng dy. Khi gp ngi ng tn knh, ta x cho. Khi nghe quc thiu tri ln, ta nghim chnh ng cho. l nhng c ch tn knh v l bi t lng cm phc v knh m ca ta i vi mt ngi hay mt vt no. l loi l bi ca ngi Pht t. Mt pho tng Pht trong t th ngi vi hai tay du dng t trn v, vi n ci t ti, t i v bi mn, nhc nh chng ta n lc pht trin tnh thng v an nh ni tm. Hng trm nhc ta mi hng thm diu ca gii c, ngn n tng trng nh sng ca tr tu, v nhng cnh hoa sm n ti tn khi dy ni ta nim v c tng v thng ca vn php. Khi l ly, ta by t lng tri n i vi c Pht, v Ngi ban truyn cho ta nhng li dy v cng hu ch. l ngha ca l ly trong Pht gio. VN: Nhng ti c nghe ni rng ngi Pht t l bi thn tng. P: Nhng li pht biu tng t ch biu l tnh trng km hiu bit ca ngi ni. T in nh ngha thn tng l mt hnh nh hay mt pho tng c tn sng nh thn linh. Nh chng ta thy, ngi Pht t khng tin rng c Pht l mt thn linh, th lm sao h c th tin rng mt khc g hay mt khi kim kh l mt thn linh? Tt c cc tn gio u dng biu tng din t nhng khi nim khc nhau. o Lo dng m dng tng trng trng thi ha diu ca hai ci i nghch. o Sikh dng li kim
tng trng s chin u tinh thn. Trong Ky-t gio, con c c dng tng trng cho s hy sinh ca Cha Gi-su. Trong Pht gio, pho tng Pht tng trng tnh nhn bn ca gio l nh Pht, rng Pht gio ly con ngi lm nng ct, khng phi thn linh, rng chng ta phi quay nhn vo bn trong, khng phi hng ra bn ngoi, tm trng thi ton ho v tr tu. Nh vy, ni rng ngi Pht t sng bi thn tng l khng ng. VN: Ti sao ngi ta t giy tin vng bc v lm iu k d trong cha? P: i vi ta, c nhiu chuyn hnh nh rt k l khi ta cha thu hiu. Thay v bc b nhng l k tng t, ta nn c gng tm hiu ngha ca n. ng rng li hnh l ca ngi Pht t i khi bt ngun t nhng tn ngng d oan v nhng hiu bit lm lc trong dn gian, hn l t nhng li dy ca c Pht. Nhng hiu bit lm lc ny khng phi ch c trong Pht gio. Chnh c Pht dy rt rnh r v vi nhiu chi tit, ta khng th li cho Ngi nu c vi ngi khng hiu bit y . C cu chm ngn: Nu ngi kia lm bnh m khng tm cch cha tr, mc du c lng y sn bn cnh, li khng phi ti v lng y y. Cng th y, nu ngi kia b chng bnh nhim lm bt rt dy v, m khng nh n s gip ca c Pht, th li y khng phi ti c Pht (JN 28-9).
13
14
Kho Vn, Kho p
Ta cng khng nn xt on Pht gio hay bt lun tn gio no khc v c ngi tn thc hnh sai lc. Nu bn mun hiu bit gio l tht s ca c Pht, hy c nhng li Pht dy, hoc ni chuyn vi nhng ai thng hiu Pht php ng n. VN: Nu Pht gio l tt, ti sao cc quc gia Pht gio li ngho nh vy? P: Ngho, nu bn mun ni rng vi quc gia Pht gio ngho nn v mt kinh t, th qu ng nh th. Nhng, nu xt v phm cht ca i sng, th c l vi quc gia Pht gio r tht l kh giu. Chng hn nh Hoa K, l mt quc gia phong ph cng thnh, nhng t l s ngi phm trng ti cng l cao nht trn th gii, hng triu ngi gi yu b con chu lng qun v cht c n trong cc tri dng lo, tnh trng bo ng trong gia nh v tr con b ngc i l nhng vn quan trng. Trong ba gia nh c mt cp v chng ly d, bo ch v phim nh khiu dm l mt k ngh ln. Tuy l giu c v mt tin ca, nhng phm cht ca i sng th c l qu tht l ngho nn. By gi hy th nhn xem cc quc gia c truyn thng Pht gio, ta s thy rt khc bit. Ti cc x , cha m c con ci trng i v tn knh, t l ti phm tng i thp, trng hp ly d v t st tng i t xy ra, v cc gi tr truyn thng nh ha nh, rng lng b th, hiu khch, bao dung v knh trng
ngi khc vn cn vng mnh. V mt kinh t th hu tin, nhng v phm cht ca i sng th c l cao hn nhng quc gia giu c phn thnh nh Hoa K. Nhng nu ta ch xt v mt kinh t m thi, ta cng nn bit rng mt trong nhng quc gia c nn kinh t vng mnh nht trn th gii ngy nay l Nht Bn, v 93% ngi Nht t xem mnh l Pht t. VN: Ti sao t khi nghe ni n ngi Pht t lm nhng cng tc t thin? P: C l bi v ngi Pht t khng cm thy cn phi khoe khoang nhng hnh ng t thin ca h. Nhiu nm trc, mt nh lnh o Pht gio Nht Bn tn l Nikkho Nirwano nhn lnh gii thng Templeton Prize v ng c nhng cng tc em li s ha hp v khuyn khch tnh thn hu gia cc tn gio. Cng th y, mi y, mt nh s ngi Thi Lan va nhn lnh gii thng tr danh Magsaysay Prize, v ngi c nhng cng tc thng thng trong vic bi tr ma ty. Vo nm 1987, mt nh s Thi khc, i c Kantayapiwat, c thng gii Norwegian Childrens Peace Prize v trong nhiu nm, ngi gia cng gip tr con v gia c trong nhng vng thn d. Cn nhng cng tc x hi rng ln ca Hi Western Buddhist Order nhm gip ngi ngho n th sao? H xy ct nhng trng hc, thnh lp nhng trung tm nhm tr gip tr con, nhng bnh vin, v nhng c s k ngh tm mc nh t tc.
15
16
Kho Vn, Kho p
Cng nh nhng ngi cc tn gio khc, ngi Pht t cng xem cc vic m h thc hin gip ngi khc l mt trong nhng phng cch thc hnh Gio Php, nhng h tin rng nhng vic y phi c lm mt cch m thm lng l v khng ly lm hnh din, t mn, xem mnh l trng. Do , bn khng c nghe nhiu v nhng cng tc t thin x hi ca h. VN: Ti sao Pht gio c nhiu tng phi nh vy? P: C nhiu loi ng: ng nu, ng phn, ng ct, ng th, ng tng, ng phi v.v. nhng tt c cc loi ng y u c chung mt v, v ngt. Ngi ta lm ng di nhiu hnh thc tin s dng trong nhng cng vic khc nhau. Pht gio cng vy. C Pht gio Nguyn thy, Pht gio Thin tng, Pht gio Tnh , v Pht gio Mt tng, nhng tt c nhng tng phi Pht gio y u c chung mt v, l v gii thot. Pht gio pht trin di nhiu hnh thc c th thch ng vi nhng nn vn ha khc nhau. Xuyn qua nhiu th k, nhng hnh thc Pht gio c din gii khc nhau thch ng vi th h mi. Nhn b ngoi, cc hnh thc Pht gio c th xem hnh nh rt khc bit, nhng phn nng ct ca tt c vn l T Diu v Bt Chnh o. Tt c nhng tn gio ln, k c Pht gio, u c chia ch thnh nhiu h phi v tng phi. Tuy nhin,
nhng tng phi khc nhau ca Pht gio khng bao gi gy chin tranh chng i ln nhau, khng bao gi t ra th him ln nhau, v n nay, ngi Pht t i l cha, cng dng v l Pht m khng phn bit cha y thuc tng phi no. S hiu bit v c tnh khoan dung, khng phn bit y chc chn l him c. VN: Pht gio bt u n nhng cui cng th tn dit . Ti sao? P: Gio php ca c Pht pht trin thnh mt trong nhng tn gio chnh n , nhng dn dn, suy tn v bin mt, cng nh Ky-t gio bt u Palestine nhng ri cng bin mt . Khng ai tht s bit r nguyn do. C l l do cc bin i x hi v chnh tr cng thm vi cc cuc chin tranh v xm chim lm cho mt tn gio du dng v hiu ho khng th tn ti. Tuy nhin, trc khi tn dit n , Pht gio c truyn b sang cc vng khc, xa xi nht ca chu . VN: Chc chn l S rt tn trng Pht gio. Ti ngh rng, c l S thy tn gio ca S l ng, v tt c tn gio khc l sai? P: Khng c ngi Pht t no hiu bit gio hun ca c Pht m li tin rng nhng tn gio khc l sai. Cng khng ai tht s c gng kho st nhng tn gio khc vi tn gio ca mnh trong tinh thn ci m m li ngh nh th.
17
18
Kho Vn, Kho p
Vic u tin m ta lu tm n khi nghin cu cc tn gio khc nhau l nhng tn gio y c nhng im ging nhau nhiu t th no. Tt c mi tn gio u xc nhn rng tnh trng hin hu ca con ngi l bt toi nguyn. Tt c u tin rng con ngi cn phi thay i thi v tc phong ca mnh, nu mun ci thin hon cnh. Tt c u dy mt nn tng o c, bao gm tnh thng, c tnh du hin, hnh nhn nhc, lng qung i khoan hng v tinh thn trch nhim x hi, v tt c u chp nhn mt hnh thc tuyt i no . Ngi ta dng nhng ngn ng khc nhau, nhng danh t v nhng biu tng khc nhau, m t v gii thch nhng iu y, v ch c nhng tm hn hn hp mi dnh mc, kt vo li nhn s vt theo mt chiu, pht sinh do tnh c chp, thiu khoan dung, hnh din t cho rng ch c mnh l ng. Ta th tng tng mt ngi Anh, mt ngi Php, mt ngi Hoa v mt ngi In--n-xia, tt c u nhn mt ci tch. Ngi Anh ni: y l mt ci Cup. Ngi Php tr li: Khng phi vy, l mt ci Tasse. Ngi Hoa ci li: Tt c hai ng u ni sai. l ci Pei. V ngi In--n-xia bt ci: Cc ng qu tht l in r. l mt ci Cawan. Ri ngi Anh ly ra mt quyn t in ch cho mi ngi v ni: Ti c th chng minh rng y l
mt ci Cup. T in ca ti ni vy. Vy th t in ca ng ni sai, ngi Php ni tip, v t in ca ti r rng ni rng y l mt ci Tasse. Ngi Hoa ch giu: T in ca ti c trc t in ca qu ng hn c ngn nm, nh vy ca ti l ng. V li, trn th gii ngi ta ni ting Hoa nhiu hn bt lun th ting no khc, nh vy y phi l ci Pei. Trong khi h ci ly v tranh lun vi nhau, mt ngi Pht t n, rt nc vo ci tch, ri ung. Khi ung xong ngi y ni: D cho qu ng gi y l ci Cup, ci Tasse, ci Pei hoc ci Cawan, ci ny c lm ra dng. Xin qu ng ngng ci v v hy ung nc, ngng ch giu nhau v hy gii kht. l thi ca ngi Pht t i vi cc tn gio khc. VN: Pht gio c hp vi khoa hc khng? P: Trc khi gii p cu hi, tt hn ta nn nh ngha danh t khoa hc (science). Theo t in, khoa hc l kin thc m c th hp chung li thnh h thng, kin thc thun theo nhng g ta thy, nhng s kin c trc nghim v nu ln nhng nh lut thin nhin tng qut, l mt ngnh ca kin thc y, bt lun g c th kho st l ng vy. C nhng sc thi ca Pht gio khng hp ng vi nh ngha ny, nhng gio l nng ct ca Pht gio, T Diu , hay bn chn l thm diu, chc chn l thch ng.
19
20
Kho Vn, Kho p
u tin, Kh , l mt kinh nghim c th m t, chng nghim v o lng. th nh, Tp , ni rng au kh pht sinh do mt nguyn nhn thin nhin, i dc, cng c th m t, chng nghim v o lng. Khng c s c gng no gii thch au kh nh mt khi nim hay nhng cu chuyn thn thoi c tnh cch siu hnh. au kh chm dt, theo Dit th ba, khng phi bng cch li ni mt nhn vt ti cao, bng c tin, hay bng cch van vi nguyn cu, m ch gin d bng cch dit tr nguyn nhn ca n. l nh l r rng v hin nhin. th t, o , l con ng, phng cch chm dt au kh, mt ln na, khng c g lin quan n siu hnh, m ch ty thuc ni cuc sng theo nhng ng li c th. V mt ln na, li sng ny c th c trc nghim. Pht gio, cng nh khoa hc, khng da trn khi nim v mt nhn vt ti thng, m gii thch nhng nguyn nhn v nhng sinh hot ca v tr, theo nhng nh lut thin nhin. Tt c nhng im ny chc chn cho thy r tinh thn khoa hc. Mt ln na, c Pht lun lun khuyn dy khng nn c c tin m qung, m phi nghin cu, hc hi, kho st tn tng trc khi chp nhn iu g l chn l. Ngi ni: ng tin v nghe ni li, ng tin v theo phong
tc, ng tin v nghe tin n, ng tin v kinh in truyn tng, ng tin v l lun, ng tin v cng thc, ng tin v c suy t y v nhng d kin, ng tin v c thm st v chp nhn l thuyt, ng tin v thy thch hp, ng tin v ngi l thy mnh. Nhng khi no qu v t bit r cc php ny l thin, cc php ny l khng ng ch, cc php ny c ngi tr khen ngi, cc php ny nu thc hin v chp nhn th dn n hnh phc an vui, thi qu v hy tun theo cc php y (Kinh Kalama, AN III.65). Do , chng ta c th ni rng mc d Pht gio khng hon ton l khoa hc, nhng tn gio ny c mu sc khoa hc rt su m, v chc chc c nhiu tnh khoa hc hn cc tn gio khc. y l mt s kin c ngha khi ng Albert Einstein, mt nh khoa hc li lc nht ca th k 20 ni v o Pht: Tn gio ca tng lai s l mt tn gio v tr. Tn gio cn phi siu ha v Thng c th, khng c cc gio iu v thn hc. Bao gm tnh thin nhin v tm linh, n phi da trn mt ngha tn gio sinh khi t th nghim ca mi s vic, thin nhin ln tm linh, v trn mt s hp nht c ngha. Pht gio ph hp vi s din t ny. Nu c mt tn gio no c th tha mn cc nhu cu khoa hc hin i th tn gio phi l Pht gio.
21
22
Kho Vn, Kho p
2. KHI NIM CN BN
VN: im chnh yu trong Pht gio l g? P: Tt c cc li dy ca c Pht u tp trung vo T Diu bn chn l cao thng, cng nh trong bnh xe, tt c nhng cy cm u hp li ni ci m ca trc xe. Gi l T, v tt c c bn. Gi l Diu v n lm cho ngi ta hiu bit n tr thnh cao thm vi diu. V gi l , hay chn l, v n ph hp vi thc t, n l o l chn tht, l chn l. VN: th nht l g? P: Kh , hay chn l u tin, ni rng i sng l au kh. Sng l phi kh. Khng th sng m khng chng nghim mt loi au kh no. Ta phi chu au kh v vt cht nh bnh hon, thng tch, mt mi, gi nua, ri cht. V ta phi chu au kh v mt tm linh nh c n, phin gin, bc bi, s hi, bi ri, tht vng, sn hn v.v. VN: Ni nh th c phi chng l bi quan ym th khng? P: T in nh ngha bi quan l c thi quen ngh rng bt lun g s xy n cng l xu, hoc tin rng iu xu mnh th hn iu tt. Pht gio khng dy nhng g ging nh hai iu ny, Pht gio cng
khng ph nhn rng c hnh phc trong i sng. Pht gio ch ni rng sng l chng nghim au kh, v th cht v tinh thn. l mt li ni rt ng, v r rng, hin nhin, khng th chi ci. Trung tm im ca phn ng cc tn gio khc l mt thn thoi, mt thnh truyn hay mt lng tin rt kh hoc khng th kim nhn. Pht gio khi u vi mt kinh nghim, mt s kin khng th chi ci, mt iu m tt c ai ai cng u bit, tt c mi ngi u c chng nghim, v mi ngi u tn lc c vt qua khi. Nh vy, Pht gio l tn gio duy nht tht s ph qut, v i ngay vo ct li ca ni nim lo u ca mi c nhn au kh, v lm th no trnh khi au kh. VN: th nh l g? P: Tp , chn l th nh, dy rng tt c mi au kh u do i dc lm nguyn nhn. Nhn vo ni kh ca phn tm l, ta d thy rng n bt ngun t i dc. Khi mun iu g m khng c toi nguyn, ta cm thy bun phin. Khi mong ch mt ngi no sng lu, mnh khe m khng c, ta cm thy b b ri v tht vng. Khi mun c ngi khc a thch, thng yu, m khng c, ta cm thy b xc phm. Ngay n khi ta mun v c, iu ny lm lc cng khng a n hnh phc, bi v khng bao lu sau , ta cm thy bun chn, khng cn thch th, quan tm n, v bt u c mun iu khc. Mt cch n gin, Tp dy rng c c nhng g mong mi cng
23
24
Kho Vn, Kho p
khng chc l hnh phc. Thay v kin tr chin u thnh t iu mong mun, hy c gng sa i chnh ci lng c mun ca mnh. Tm kht khao ham mun cp ot ca ta nim vui c va lng v hnh phc. VN: Nhng bng cch no ham mun v i dc dn n au kh v mt th cht? P: Trn i, c mun v kht khao iu ny hay iu kia v c bit, lng kht khao mun sng, mun c tip tc hin hu, to mt nng lc hng mnh a c nhn i ti sinh. Khi ti sinh, ta c mt xc thn v, nh cp phn trn, c thn l c bnh hon, thng tch, mi mn kit qu, gi yu, suy nhc, ri cht. Do , i dc a n au kh th cht, v n a n ti sinh. VN: Vy th rt tt p. Nhng nu chng ta ngng hn, khng mun g ht, t chng ta khng c g hoc khng thnh t g c? P: ng vy. Nhng iu c Pht dy l khi lng ham mun, i dc ca ta, ni nim mi mi bt mn ca ta i vi nhng g mnh ang c, v kht vng khng ngng mun c thm v c thm, chc chn s to au kh; nh vy, ta nn dng li. Ngi dy chng ta nn phn bit iu g ta cn v iu ta ham mun, nn c gng thnh t iu cn v sa i lng ham mun. Ngi ni rng nhng g ta cn, c th c tho mn. Nhng iu chng ta ham mun th v cng tn mt
h su khng y. C nhng iu cn thit chnh yu, c bn, v c th thnh tu, ta nn gia cng thnh tu. Cn nhng ham mun vt qua khi s cn thit, ta nn gim thiu dn dn. Du sao, mc tiu ca i sng l g? c c, hay c va lng v hnh phc? VN: S nhc n ti sinh, nhng c g chng minh rng c ti sinh? P: C rt nhiu bng chng, nhng ta s tho lun v im ny vi nhiu chi tit phn sau. VN: th ba l g? P: Dit , hay chn l thm diu th ba, l c th chm dt au kh v thnh t hnh phc. y c l l im quan trng nht trong bn chn l thm diu T Diu bi v ni y c Pht xc nhn rng c th tin n hnh phc tht s v trng thi mn nguyn. Khi ta dt b i dc, vn l v ch, v tp sng tng ngy, mi ngy, nhn lnh nhng kinh nghim m i sng dnh cho m khng lo u bn chn v lng mi ham mun iu ny iu n, nhn ni chu ng nhng kh khn ca cuc sng m khng kinh s, khng th hn v sn hn, chng chng ta bt u sng y , trn vn. V khng cn b lng mun nung chiu nhng kht vng ch k ca mnh m nh, chng ta s c nhiu th
25
26
Kho Vn, Kho p
gi hn gip ngi khc, gip ngi khc tho mn nhng g cn thit cho h. Trng thi y c gi l Nit bn. Chng ta gii thot, vt khi mi au kh tinh thn. VN: Nit bn l g? Nit bn u? P: l tm mc vt ra ngoi thi gian v khng gian, v nh vy, kh ni hay nghe bn n. Ngn ng v t tng ch c th m t nhng g trong tm mc thi gian-khng gian. Nhng bi v Nit bn vt ra ngoi thi gian nn khng c s chuyn ng, do khng c gi, khng c cht. Nit bn l vnh cu. Bi v Nit bn vt ra ngoi khng gian nn khng c nhn qu tng quan, khng ranh gii, khng c khi nim v t ng v khng t ng, v nh vy, Nit bn v cng tn. c Pht cng dy rng Nit bn l kinh nghim hnh phc ln lao. Ngi dy: Nit bn l hnh phc ti thng (Php c, 204). VN: Nhng c g chng minh rng c tm mc nh vy khng? P: Khng. Khng c. Nhng do suy lun, ta c th hiu bit. Nu c mt tm mc trong thi gian v khng gian vn hnh, v c mt tm mc nh vy th gian m ta ang kinh nghim, ang sng trong t ta c th suy rng c mt tm mc m khng c thi gian v khng gian vn hnh, Nit bn. Mt ln na, mc d ta khng th chng minh rng Nit bn c hin
hu, ta c li Pht dy rng Nit bn hin hu. Ngi ni: C ci khng sinh (ajta, pht sinh m khng ty thuc nguyn nhn hay iu kin, khng ty thuc ni nhn duyn hin hu), ci khng tr thnh (abhta, khng khi pht t nhn duyn), khng c to nn (akata, khng pht sinh t mt nhn nguyn v khng tr thnh, tc nhin khng c cu to), v khng c cu hp (asamkhata, khng ty th, tc khng ty thuc nguyn nhn no to duyn hin hu, khng do duyn sinh, v lu). Nu khng c ci khng sinh, ci khng tr thnh, ci khng c to, ci khng c cu hp, t khng c li thot cho ci c sinh, c tr thnh, c c to, c cu hp. Nhng bi v c ci khng sinh, khng tr thnh, khng c to, khng c cu hp, nn mi c li thot cho ci c sinh, c tr thnh, c to, c cu hp (Pht t thuyt, 80). Nit bn l th no, chng ta s bit khi chng c Nit bn. Trong khi thi gi cha n, ta vn c th tu tp. VN: th t l g? P: o , hay chn l thm diu th t, l con ng a n chm dt au kh. Con ng ny gi l Bt Chnh o, bao gm tm phn t: chnh kin, chnh t duy, chnh ng, chnh nghip, chnh mng,
P.K. Khnh & B. Anson chnh tinh tn, chnh nim, v chnh nh.
27
28
Kho Vn, Kho p
Hnh tr theo o Pht l thc hnh theo tm php ny cho n khi thnh tu vin mn. Bn s thy cc chi phn trong Bt Chnh o bao trm mi phng din trong cuc sng: tr thc, o c, x hi, kinh t v tm l; do , bao gm mi iu m con ngi cn n, c mt i sng tt p v pht trin tm linh.
3. PHT GIO V NIM V THN LINH

VN: Ngi Pht t c tin ni mt thn linh khng? P: Khng. Chng ti khng tin ni thn linh. c Pht, v nhiu l do, cng nh nhng nh x hi hc v tm l hc hin i, cho rng nhng nim v tn gio v c bit nim v thn linh bt ngun t lng kinh s. Ngi dy: V kinh s, con ngi tm nng ta ni rng ni linh thing, vn rm, cy ci v n miu thing ling (Php c, 188). Vo thi thng c, con ngi t thy mnh sng trong mt th gian y th nghch v him ha. H lo s cc th rng hung tn, lo s khng tm thc n, lo s bnh hon, thng tch v nhng hin tng thin nhin nh sm st, tri chp v ni la. Nhng mi lo u v s st tng t lc no cng phng pht quy qun theo h. Cm thy khng an ton, h t to nim thn linh nhm gip cho mnh c thoi mi, tin nghi, khi s vic tri chy thun li, c can m khi lm nguy, c an i khi bt hnh. Cho n ngy nay, ta vn cn ghi nhn rng con ngi tr nn thun thnh ngoan o hn, khi trong nhng cn xo trn.
29
30
Kho Vn, Kho p
Ta nghe h ni rng c tin ni mt hay nhiu thn linh s gip h thm nng lc cn thit i ph vi i. Ta nghe h gii thch rng h tin ni mt v thn linh c bit no , bi v li thnh nguyn ca h trong cn nguy khn c p ng. Tt c nhng iu ny hnh nh chng minh li dy ca c Pht, rng nim v thn linh l mt gii p cho ni lo s v u phin. c Pht dy ta nn c gng tm hiu s kinh s ca ta, nn gim thiu lng ham mun ca ta, v trm tnh, can m chp nhn nhng g m ta khng th sa i. Ngi thay th ni lo s, khng phi bng c tin vn khng thun l, m bng s hiu bit ph hp vi l tr. L do th nh v sao c Pht khng tin ni mt thn linh l hnh nh khng c g hin nhin lm nn tng cho mt nim tng t. C rt nhiu tn gio ch trng rng ch duy nht c tn gio mnh mi c ng li ca thn linh, c tn tr gn gi trong thnh kinh ca mnh, rng ch c mnh mi hiu bit ng bn cht thin nhin ca v thn linh, rng ch c v thn linh ca mnh l hin hu, thn linh ca cc tn gio khc khng c tht s hin hu. Vi ngi ni v thn linh l ngi nam, vi ngi cho rng Ngi l ngi n; i vi cc ngi khc, Ngi vt ra khi nam tnh hay n tnh. Tt c u mn nguyn, tin chc rng thn linh ca mnh hin nhin hin hu, nhng ch giu, ch trch nhng l do ca cc tn gio khc chng minh v thn linh ca h, cho l khng ng. Tht rt ng ngc
nhin! Bao nhiu tn gio, tri qua bao nhiu th k, c gng chng minh s hin hu ca v thn linh ca mnh, nhng khng tm ra c l do tht s hin nhin, vng chc, thc t, c th v khng cn c th ngh bn. L do th ba v sao c Pht khng tin c thn linh l v s tin tng nh vy l khng cn thit. Vi ngi ch trng rng cn phi tin ni mt thn linh gii thch vn ngun gc ca v tr. Nhng khng phi vy. Khoa hc gii thch v tr c cu thnh nh th no mt cch r rng v minh bch, m khng cn da trn nim v thn linh. Vi ngi cho rng cn phi tin tng ni mt thn linh, cho cuc sng c hnh phc v c ngha. Mt ln na, ta c th thy rng khng phi vy. C nhiu triu ngi v thn v bao nhiu t tng gia t do, khng k nhng ngi Pht t, sng cuc i hu ch, hnh phc v y ngha m khng cn phi tin ni thn linh. Vi ngi ni rng con ngi vn d yu ui, cn phi tin tng ni mt thn quyn, c nng lc i ph vi nhng vn ca kip nhn sinh. Mt ln na, tnh trng hin nhin chng t ngc li. Ta thng nghe ni n nhiu ngi suy nhc v tn tt khc phc ni nim bt hnh ln lao ca mnh v nhng kh khn ca i sng, bng nhng nng lc sn c bn trong mnh, bng cch tn lc c gng v khng cn phi tin tng ni mt thn linh no khc.
31
32
Kho Vn, Kho p
Vi ngi ch trng rng phi c thn linh cu ri linh hn. Nhng lun iu ny ch c th ng vng nu ta chp nhn khi nim thn linh cu ri. Ngi Pht t khng chp nhn mt khi nim tng t. Cn c trn kinh nghim bn thn, c Pht thy rng mi ngi u c kh nng t thanh lc tm, pht trin tm t, tm bi v m mang tr tu n mc ton ho. Thay v ch tm v nhng cnh tri xa l, Ngi dy chng ta hng v ni tm, khuyn khch chng ta tm gii p cho nhng vn kh khn, bng phng cch t hiu bit chnh mnh. VN: Nhng nu khng c thn linh, lm th no c v tr? P: Tt c cc tn gio u c nhng thn thoi v nhng tch truyn nhm gii thch vn ny. Vo nhng ngy xa xa, khi ngi ta cha bit g, nhng cu chuyn thn thoi nh th y l thch hp, nhng th k ny, vo thi i vt l, thin vn v a cht, nhng d kin khoa hc thay th cc chuyn thn thoi. Khoa hc gii thch ngun gc ca v tr m khng nh n nim thn linh. VN: c Pht ni g v ngun gc v tr? P: iu ng ch l li gii thch ca c Pht rt gn vi quan im ca khoa hc. Trong bi kinh Agganna (Khi th nhn bn, Trng b 27), c Pht m t v tr b tiu dit ri tin ha, bin chuyn trong
thi gian v s triu nm, cu hp tr li, thnh ra hnh thc hin ti. Nhng hnh thc sinh tn bt u trn mt nc v mt ln na, xuyn qua v s triu nm, bin chuyn t th s gin d n nhng c th phc tp. Nhng tin trnh bin i y v thy v chung, v c vn chuyn do nhng nguyn nhn thin nhin. VN: S ni khng c g cho thy hin nhin s hin hu ca mt thn linh. Vy nhng php l th sao? P: C nhiu ngi tin rng ch c quyn nng ca thn linh mi c th lm php l, nh vy nhng php l c thc hin chng minh s hin hu ca thn linh. Chng ta nghe li n rng u y c nhng chng bnh c cu cha nh php l, nhng cha bao gi c mt chuyn vin y t hay bc s no xc nhn. Chng ta ch nghe thut li rng ai nh php l cha c mt chng bnh ngt ngho, nhng khng bao gi tn mt chng kin. Chng ta nghe n rng bng cch van vi nguyn cu, mt con bnh trm trng, mt ci chn hay mt ci tay b bi xi c phc hi, nhng khng bao gi thy hnh quang tuyn X hay nghe bc s, hay nghe iu dng vin tng thut. Nhng tin tc n i, nhng li tng thut, nhng g nghe ngi ny truyn tai ngi kia, hn khng phi l chng minh hin nhin xc thc, v rt him khi c bng chng c th hin nhin v php l.
33
34
Kho Vn, Kho p
Tuy nhin, i khi c nhng iu xy ra m khng th gii thch, nhng din bin bt ng c th xy ra. Nhng s kin ta khng th gii thch khng chng minh l c thn linh. N ch chng minh l hiu bit ca ta cha c hon ho. Trc khi ngnh y t hin i c m mang, khi cn cha hiu bit nguyn nhn ca bnh, ngi ta tin rng mt hay nhiu v thn linh em bnh n hnh pht con ngi. Ngy nay, khi kin thc v th gian ca ta pht trin y , ta c th hiu bit nhng g l nguyn nhn ca nhng hin tng m hin nay cha c gii thch, cng nh gi y ta hiu bit nguyn nhn to nn chng bnh. VN: Nhng c nhiu ngi tin mt vi hnh thc thn linh, nh vy chc phi l s tht? P: Khng phi vy. Vo mt thi trc, mi ngi u tin rng tri t l bng phng, nhng tt c u sai. S lng ngi tin vo mt nim khng phi l n v o lng nh gi mc ng hay sai ca mt nim. Phng cch duy nht c th ni rng mt nim l ng hay sai l nhn vo thc ti, v xem xt iu y c hin nhin ng hay khng. VN: Ngi Pht t khng tin thn linh, vy ch h tin g? P: Pht t khng tin thn linh m ch tin ni con ngi. Mi ngi u qu bu v quan trng, rng mi ngi u c tim nng tr thnh mt v Pht
mt chng sinh tuyt ho. Con ngi c th t mnh pht trin vt ln khi v minh v tnh trng km l tr v nhn thc s vt ng tht nh s vt l vy. Th hn, sn hn, c cm v ganh t c th c thay th bng tnh thng, hnh nhn nhc, lng qung i v thin , ho tm. Tt c nhng c tnh y nm trong tm tay ca mi ngi, nu chuyn cn tinh tn, nu c cc thin hu hng dn v h tr, v nu bit noi theo gng lnh ca c Pht. Nh li Pht dy: T mnh lm iu c. T mnh to nhim. T mnh khng lm c. T mnh thanh lc tm. Trong sch hay nhim u ty ni mnh. Khng ai lm cho ngi khc trong sch. (Php c, 164) Chnh ta phi i trn con ng a n gic ng, v ch Pht ri sng con ng cho chng ta.
35
36
Kho Vn, Kho p
4. NG GII
VN: Cc tn gio khc c nhng iu rn cm do v thn linh hay ch v thn linh ca h ban hnh, nhn nh iu phi l tri. Qu v, nhng ngi Pht t, khng tin ni thn linh, nh vy lm sao qu v c th phn bit iu no l phi v iu no l tri? P: Bt lun t tng, li ni hay hnh ng no bt ngun t tham, sn, si, v dn dt ta xa dn Nit bn, u l sai quy. V bt lun t tng, li ni hay hnh ng no bt ngun t tm qung i b th, t bi v tr tu, v gip ta mnh tin trn con ng hng v Nit bn, u l tt lnh. Trong cc tn gio ly thn linh lm tr ct, iu trng yu l c gng lm nhng iu ta c dy bo phi lm theo. Nhng trong tn gio ly con ngi lm trung tm im nh Pht gio, ta phi khai trin tnh trng t nhn thc v t hiu bit su xa v chnh mnh. Tm trng lun l o c cn c trn hiu bit lc no cng dng mnh hn l s tun hnh theo mt mnh lnh. Nh vy, hiu bit iu chnh l t, iu no l ng v iu no l sai quy, ngi Pht t nhn vo ba kha cnh: nh, hu qu m hnh ng s to nn cho mnh, v hu qu m hnh ng s to nn cho ngi
khc. Nu nh l tt (tc bt ngun t lng qung i b th, tm t bi, v tr tu), nu khi thc hnh nh, hnh ng y s to li ch cho mnh (tc gip mnh ngy cng tng trng lng qung i b th, tm t bi, v tr tu), v to li ch cho k khc (tc gip h tng trng lng qung i b th, tm t bi, v tr tu), nu nh th, hnh ng ca ta l thin, trong sch, tt v o c. L d nhin, c rt nhiu mc tt hay xu. i khi ta lm vic g vi nh tt v cng, nhng c th vic lm y khng mang li hu qu tt p cho ta hay cho ngi khc. i khi ta lm vi nh khng my tt, nhng ri hnh ng y li gip ch cho ngi khc. i khi ta hnh ng vi nh khng tt v hnh ng y to li ch cho ta, nhng c th gy tai hi cho ngi khc. Trong nhng trng hp tng t, hnh ng ca ta ln ln tt v khng my tt. Khi nh l xu, khng to li ch cho ta hay cho ngi khc, th l bt thin. Khi lm iu g vi nh tt v hnh ng y nu c thc hin s to li ch cho ta v cho ngi khc, th hnh ng y hon ton l thin. VN: Nh vy, Pht gio c mt h thng lun l? P: ng. ng vy. Ng gii l nn tng ca lun l Pht gio. Trong nm gii, gii u tin l trnh st sinh, hay lm tn hi chng sinh. Gii th nh l trnh khng trm cp, th ba l trnh t dm, th t l
37
38
Kho Vn, Kho p
trnh vng ng v th nm l trnh dng ru v cc cht say. VN: Nhng st sinh i khi l tt. Th d nh git nhng loi cn trng nh rui, mui, v chng c th truyn bnh lan trn, hay git mt ngi mun st hi mnh? P: N c th tt cho ta. Nhng cn nhng sinh vt hay ngi kia th sao? H cng mun sng nh ta. Khi ta quyt nh xt thuc git cn trng, nh ca ta c l bao gm ln ln nhng t tng lo lng cho mnh (tt, v n tr nguyn nhn to phin toi cho mnh) v mun tr hu hon (xu, v phi st sinh). Hnh ng ny s c li cho ta (tt) nhng r rng s khng c li cho chng sinh khc (xu). Nh vy, i khi c th cn phi st sinh, nhng khng bao gi hon ton l tt. VN: Qu v, nhng ngi Pht t, qu lo lng cho cc loi kin v su b? P: Ngi Pht t c gng trau gii lng t bi v lng, bao trm tt c m khng c s phn bit no. H nhn th gian nh mt ton th hp nht, trong mi vt, mi sinh vt u c ch ng v c bn phn hay chc nng ca n. H tin rng ta phi ht sc thn trng trc khi tiu dit hay lm xo trn th qun bnh t nh ca thin nhin. Hy th nhn nhng nn vn ha ch ch trng n vic khai thc thin nhin, khai thc
n mc tn cng, vt p n git cui cng, m khng tr li g, ch xm lng v chinh phc. Thin nhin ni lon. Chnh ci khng kh m ta ang th b u c, sng ngi b nhim, nhiu loi th b tuyt ging, ni i trc lc tr tri v b soi mn. Cho n kh hu cng i thay. Nu con ngi gim nng ny tham lam, tiu dit v st hi, tnh trng khng khip ny c th khng xy ra. Tt c chng ta nn tn lc trau gii lng tn knh sinh mng. V l gii th nht. VN: Gii th ba ni chng ta nn trnh vic t dm. Vy, t dm l g? P: Nu chng ta dng th on la gt, e da, hay p buc ngi khc c quan h tnh dc vi mnh, hnh vi y gi l t dm. Ngoi tnh cng l mt hnh thc t dm, v khi chng ta kt hn, ta c ha s chung thy vi ngi phi ngu. Khi ta ngoi tnh th ta ph b li cam kt, cng nh phn bi li lng tin ca ngi kia. Tnh dc nn c xem nh l mt biu l ca tnh yu v quan h mt thit gia hai ngi, v nu c nh th, n s gp phn duy tr tinh thn v tnh cm trong i sng la i. VN: Quan h tnh dc trc hn nhn c phi l t dm khng? P: Khng hn nh th, nu c hai ngi u ng v yu thng nhau. Tuy nhin, khng nn qun rng chc nng sinh hc ca tnh dc l to sinh sn,
39
40
Kho Vn, Kho p
v nu mt ph n cha lp gia nh m li mang thai th c th s to ra nhiu vn rc ri. Nhiu ngi bit suy ngh v chng chc cho rng tt hn ht, nn hon vic y cho n sau khi lm l ci. VN: Cn gii ni di th sao? C th no sng m khng ni di? P: Nu tht s khng th trnh ni di, trong x hi hay trong cng cuc lm n sinh sng, th nn thay i tnh trng phin phc v h hng kia. Pht t l ngi quyt tm lm vic g thc dng nhm gii quyt vn bng cch c gng thnh tht v ngay thng hn. VN: Ri cn vn ung ru th sao? Ung mt t ru chc khng hi g? P: Thng thng ngi ta khng ung ru thng thc mi v. Khi ngi ung mt mnh, th l lm du bt tinh thn cng thng. Ung ru chung vi ng ngi, l lm nh mi ngi khc. Dng cht t, ru cng lm h hoi tm tr v tr ngi s hay bit chnh mnh. Dng nhiu, nh hng ca n c th gy tai hi nng n. VN: Nhng ung mt cht ru khng phi tht s l phm gii, phi khng? ch l mt chuyn nh? P: ng, ch l mt chuyn nh. Nu ta khng th thc hnh mt chuyn nh nhen nh vy th ch ca ta qu tht l khng dng mnh, c phi vy khng?
VN: Nm gii l tiu cc, dy ta nhng g khng nn lm, m khng dy nhng g nn lm? P: Nm gii l nn tng lun l ca Pht gio, khng phi l ton th gio l. Ta bt u nhn ra nhng g xu v c gng ngng n li. l tc dng ca nm gii. Sau khi ngng lm iu xu xa ti li, ta bt u lm iu tt. Nh gii vng ng chng hn. c Pht dy ta ngng ni di. Sau ta phi ni chn tht, ni du hin v l v ni ng lc. Ngi dy: T b li ni di, ngi y tr nn chn tht, ng tn nhim, ngay thng, chc chn, khng la phnh th gian. T b li ni m thc, ngi y khng em chuyn u ny lp li u kia, cng khng em chuyn u kia lp li u ny, nhm gy chia r. Ngi y ha gii nhng ngi bt ng kin v gip nhng ngi bn thn ngy cng thn thit hn. em li tnh trng hi ha, l nim hoan h, thch th, l tnh thng, l ng c thc y, a n li ni ca ngi y. T b li th l cc cn, ngi y n ni thanh tao nh nhn, khng ng b khin trch, du ngt m tai, d mn, i thng vo tm, lch s, c cm tnh nng hu ca nhiu ngi. T b thi ngi l i mch, ni li nhm nh v ch, ngi y ni ng lc, ni li chn chnh, c li ch, ni v Gio Php v Gii Lut. Ngi y ni nhng li qu bu, ng c
41
42
Kho Vn, Kho p
knh cn tng tr nh mt bo vt, hp thi, hp l, chnh xc r rng v ng ch (Trung b). VN: C ngi cho rng ta ch c cch nng ta ni quyn lc ca mt hay nhiu v thn linh mi c th tt? P: iu ny hin nhin l sai s tht. C hng triu t tng gia t do v Pht t khng nng tc vo uy lc thn linh m tc phong o c vn cao qu v tt p, khng phi tng cn tng lc m u n bn b, cng nh nhng ngi tin tng ni mt thn linh ti thng. Vi kin tr c gng, ta c th lm trong sch tc phong ca mnh. Nu khng th thanh lc hon ton tc phong ca mnh, chc chn ta cng c th c gng n tr nn tt hn.
5. TI SINH
VN: Theo Pht gio, con ngi t u n v ri s i v u? P: C th c ba li gii p cho cu hi ny. Nhng ngi tin tng ni mt hay nhiu thn linh thng ch trng rng trc khi c to ra, con ngi khng hin hu, ri con ngi c sinh ra i l do mun ca mt v thn linh. Ngi y sng cuc i ca mnh, ri sau khi cht, ty theo nhng g mnh tin tng hay nhng hnh ng ca mnh trong i, s vnh vin trn ci thin ng hoc vnh vin trong a ngc. Nhng ngi khc, cc khoa hc gia, cho rng mi c nhn vo i lc c th thai do nhng nguyn nhn t nhin, sng ht cuc i ca mnh ri cht, chm dt hin hu. Pht gio khng chp nhn mt trong hai li gii thch . Li gii thch u tin gi ln nhiu vn o c. Nu tht s mt v thn linh ton thin to nn mi ngi trong chng ta, t kh m gii thch v sao c nhiu ngi sinh ra vi hnh tng xu xa kinh khng, hoc c rt nhiu tr s sinh phi mt mng trong bo thai, hay lc va mi lt lng m. Mt vn khc lin quan n li gii thch thn linh l ngi kia phi chu au kh vnh vin trong a ngc v nhng iu m anh
43
44
Kho Vn, Kho p
ta lm ch trong 60 hay 70 nm sng trn tri t, th dng nh l rt bt cng. Su hay by mi nm sng khng c c tin, hay km o c, khng ng phi b hnh pht thng kh vnh vin. Cng th y, su hay by mi nm sng i o c tt p hnh nh l thi gian qu ngn i vi hnh phc vnh cu trn thin ng. Li gii thch th nh c phn thch nghi hn l li th nht, nhng vn cn li nhiu thc mc cha c gii p. Lm th no mt hin tng v cng phc tp nh tm thc li c sinh khi, pht trin, ch gin d t hai t bo, minh chu v tinh trng? V hin nay, khoa siu tm l hc c xem l mt ngnh ca khoa hc, nhng hin tng nh thn giao cch cm ngy cng kh thch hp n khp vi m hnh duy vt v tm thc. Pht gio cung ng mt li gii thch tha ng hn ht v thc mc con ngi t u n v i v u. Khi ta cht, ci tm, vi tt c nhng khuynh hng a thch, kh nng v tm tnh c to duyn v khai trin trong i sng, t cu hp li trong bung trng sn sng th thai. Nh th y, mt c nhn c sinh ra, trng thnh dn dn, lt lng m v pht trin nhn cch do c hai: nhng c tnh tinh thn c mang theo t nhng kip qu kh v mi trng vt cht mi m. Nhn cch s chuyn bin v i thay do nhng c gng tinh thn v nhng yu t to duyn nh nn gio
dc, nh hng ca cha m v x hi, v mt ln na, lc lm chung, ti sinh, t cu hp tr li trong bung trng sn sng th thai. Tin trnh cht v ti sinh ny s tip tc din tin n khi no nhng iu kin to nguyn nhn cho n, vn l i dc v v minh, chm dt. n lc y, thay v c mt chng sinh ti sinh, tm thc vt n mt trng thi gi l Nit bn, v l mc tiu ti hu ca Pht gio v l l tng ca kip sinh tn. VN: Lm cch no tm di chuyn t c th ny n mt c th khc? P: Hy ngh n ln sng in ca my thu thanh. Ln sng c pht ra t i pht thanh khng phi l ting ni v m nhc, m l nng lc nhiu tn s khc nhau, di chuyn trong khng gian v c my thu thanh nhn vo, ri pht ra di hnh thc ting ni hay m nhc. Vi tm cng vy. Lc lm chung, nng lc tinh thn la xc cht, di chuyn trong khng gian, c bung trng sn sng th thai ht vo. Khi bo thai sinh n, nng lc y tp trung vo no v t v sau pht ra di hnh thc mt c th mi. VN: C phi lc no ta cng sinh ra lm ngi khng? P: Khng hn th. C nhiu cnh gii khc nhau m ta c th ti sinh vo. Vi ngi ti sinh vo cnh
45
46
Kho Vn, Kho p
tri, ngi khc vo a ngc, vi ngi khc na ti sinh vo cnh gii ng qu v.v. Cnh tri khng phi l ni chn m l mt trng thi sinh tn, chng sinh trong c c th vt cht t nh v tm thng kinh nghim hnh phc, thoi mi d chu. Trong vi tn gio, ngi ta ht lng c gng c ti sinh vo mt cnh tri, lm ngh rng trng thi y trng tn. Nhng khng phi vy. Cng nh tt c cc php hu vi (tc cc hin tng cn phi c g khc to iu kin mi hin hu), cnh gii ch thin cng l v thng, v khi tui th chm dt, cng c th ti sinh lm ngi. a ngc cng vy, khng phi l mt ni chn m l mt trng thi sinh tn, trong , c th vt cht t nh v tm thng th nghim s lo u v au kh, bun phin. Cnh ng qu cng l mt trng thi sinh tn, trong , chng sinh c c th vt cht t nh v tm lc no cng b lng kht khao ham mun v bt mn khuy ng. Nh vy, chng sinh cnh tri thng kinh nghim hnh phc, chng sinh a ngc v cnh ng qu thng kinh nghim au kh, cn chng sinh trong cnh ngi thng kinh nghim c hai ln ln. im khc bit chnh gia cnh ngi v cc cnh gii khc nm trong mc t nh ca thn v phm cht ca cc loi kinh nghim. VN: iu g quyt nh ta s ti sinh vo cnh no?
P: Yu t quan trng nht, nhng khng phi l yu t duy nht, nh hng n vic a chng ta ti sinh vo cnh gii no v sng nh th no, l nghip. Danh t nghip - kamma c ngha hnh ng, hm nhng hnh ng c . Ni cch khc, hon cnh ca mnh trong hin ti phn ln do nhng g mnh suy t hay hnh ng trong qu kh. Cng th y, nhng g mnh suy t v hnh ng trong hin ti s gieo nh hng n s phn ca mnh trong tng lai. Ngi hin lng, t i, thng c khuynh hng ti sinh vo cnh tri hay sinh lm ngi c nhiu hnh phc. Ngi c tnh lo u s st hay tn nhn hung tn thng c khuynh hng ti sinh vo a ngc hay sinh lm ngi c cc ngho nn, c nhiu kinh nghim au kh. Ngi nui dng i dc, kht khao ham mun v m p nhng tham vng m khng bao gi tha mn, c khuynh hng ti sinh vo cnh ng qu hoc cnh ngi lun lun b dc vng v tham i khuy nhiu v gy phin mun. Nhng thi quen no c pht trin mnh m trong i s ni tip trong kip sng k . VN: Nh vy chng ta khng hon ton do nghip quyt nh. Ta c th thay i nghip? P: D nhin l ta c th. V l y, mt trong tm chi ca Bt Chnh o l chnh tinh tn, s c gng chn chnh. N ty thuc ni lng thnh tht ca ta,
47
48
Kho Vn, Kho p
ni mc n lc v chuyn cn, lm cho thi quen tinh thn ca ta ngy cng dng mnh thm. Nhng ng rng c nhiu ngi i xuyn qua kip sng ca mnh m ch chu nh hng ca nhng thi quen qu kh, khng c gng sa i nhng thi quen tinh thn y, v do , vn l nn nhn ca nhng hu qu khng tt. Nhng ngi nh vy s tip tc chu au kh nu khng sa sai nhng thi h tt xu ca mnh. Ngi Pht t hiu bit nh vy, lc no cng n lc ngn chn cc thi quen bt thin v pht trin cc thi quen hin thin c th em li hu qu tt, mi khi c c c hi. Php hnh thin l mt trong nhiu phng cch tt c dng sa i nhng thi quen ca tm, kim sot li ni ln hnh ng. Trn cuc sng ca ngi Pht t l tu tp nhm thanh lc v gii phng tm. Th d nh trong kip sng va qua, c tnh ni bt ca tm l nhn nhc hin ha. Nhng khuynh hng tt p y s hin ra tr li trong kip sng hin ti. Nu trong kip ny, nhng tm tnh y c tng cng v pht trin mnh m, n s pht l tr li cng vng chc hn trong kip sng tng lai. iu ny cn c trn s kin gin d v c quan st l, nhng tm tnh c kin c vng chc lu ngy c khuynh hng tr thnh kh thay i. Gi y, tm tnh t nhin ca ta l nhn nhc v hin ha, ngi khc khng d g khuy ng, ta khng b phin nhiu, khng b th hn,
c nhiu ngi thng mn v nh vy, ta s sng an lnh hnh phc hn. Th ly mt th d khc. Nh ta c sinh vo i vi khuynh hng nhn ni hin ha do tm tnh t trong kip qu kh chuyn sang. Nhng trong kip sng hin ti ta li h hng bung lung, khng cng c vun bi, trau gii khuynh hng tt p y. Cng ngy n cng suy gim, yu dn, yu dn v hon ton bin dng trong kip sng ti. Tnh nng ny, sn hn v hung tn c th tng trng v pht trin, em li tt c nhng hon cnh bc mnh kh chu, do tc phong bt thin y to nn. Ta li ly mt th d cui cng. Nh do tm tnh trong kip sng va qua, ta vo i vi nhng khuynh hng nng ny, sn hn, nhng sm nhn thc rng nhng thi h tt xu nh th ch em li bc dc v phin nhiu. Do , ta c gng sa mnh, c to nhng cm xc tch cc, tr nn t i hin lng. Nu c th dit hn nhng tt xu, v iu ny c th lm c nu ta tht s c gng, ta s trnh khi hon cnh kh chu bc mnh do thi quen nng ny sn hn v hung bo gy ra, v nh th, ta c gng i thay hon cnh. Nu khng th i hn m ch lm suy gim nhng khuynh hng xu tng t, n s tri ln trong kip sng k v ni y ta c gng thm, n s hon ton bin dng v ta s khng cn b hon cnh kh chu ng khuy ng.
49
50
Kho Vn, Kho p
VN: S ni nhiu v ti sinh, nhng c g chng minh rng ta s ti sinh sau khi cht? P: Chng nhng c d kin khoa hc hin nhin tn tr nim tin c s ti sinh trong Pht gio, m l l thuyt duy nht c tn tr, v s hin nhin c i sng sau khi cht. Khng c cht hin nhin no chng minh rng c thin ng v d nhin, khng c g chng t rng cht l hon ton tuyt dit. Trong vng ba mi nm qua, nhng nh siu tm l hc nghin cu nhng bo co v cc trng hp c ngi cn nh r rt tin kip ca h. Nh Anh quc, mt em b ln nm ni rng em cn nh b m v ng cha khc ca em, v em ni rnh mch v nhng din bin, nghe nh xy ra trong i sng ca mt ngi khc. Cc nh siu tm l hc c mi n, nghin cu, phng vn em, v em tr li hng trm cu hi. Em cho bit rng em sng trong mt lng n ca x s m dng nh l Ty Ban Nha. Em ni tn lng ca em , tn ng, tn nhng ngi lng ging v nhiu chi tit v i sng hng ngy ca em. Em cng a l thut li cu chuyn b mt chic xe ch hng nng cn nh th no v em b thng tch, cht trong hai ngy sau. Nhng chi tit trn c kim nhn l ng nh tht. C mt ngi lng Ty Ban Nha mang ci tn m em b ni. C mt ngi nh ging nh loi m em m t, nm trn con ng m em ni tn. Hn na, trong nh y c mt ph n 23 tui b t
thng trong mt tai nn xe c nm nm v trc. By gi, lm cch no mt em b gi nm tui sng ti Anh Quc, khng bao gi bit Ty Ban Nha, c th bit tt c nhng chi tit trn? y khng phi l trng hp duy nht thuc loi ny. Gio s Ian Stevenson ca i hc Virginia, phn khoa Tm l hc, Hoa K, m t my mi trng hp tng t trong sch ca ng. Gio s Stevenson l mt khoa hc gia c nhiu tn nhim m 25 nm nghin cu v nhng ngi hi nh tin kip ca mnh, chng minh mnh m thuyt ti sinh trong Pht gio. VN: Vi ngi ni rng ci m c gi l kh nng hi nh tin kip l do ma qu th hin? P: Ta c th bc b tt c nhng g khng ph hp vi s tin tng ca mnh, cho l chuyn ma qui d oan. Khi c nhng s kin c th c nu ln tn tr mt kin, nu mun ni ngc li, ta phi phn tch v hiu bit mt cch thun l, ph hp vi l tr ch khng phi em chuyn ma qu vu v, d oan v khng hp l ni ra. VN: S bo rng ni chuyn ma qu l d oan, nhng khi ni n ti sinh, c phi chng cng l d oan? P: T in nh ngha d oan (super-stition) l: mt s tin tng khng cn c trn suy lun hoc
51
52
Kho Vn, Kho p
trn s kin c th, m lin hp vi nhng ngh, nhng quan nim, nh o thut. Nu bn c th ch cho ti mt lun n ca nh khoa hc no thn trng nghin cu v xc nhn l c ma, ti s tin rng khng phi l d oan. Nhng ti cha bao gi nghe ni n cng trnh kho cu no v ma, cc khoa hc gia khng h bn tm n vic ny, nh vy ti ni rng khng c g hin nhin l c ma. Tuy nhin, nh chng ta thy phn trc, c bng chng hin nhin gi rng dng nh tht s c ti sinh. Nh vy, nu s tin tng ni thuyt ti sinh c cn c trn mt vi s kin c th, th khng phi l d oan. VN: C nh khoa hc no tin c ti sinh? P: C. ng Thomas Huxley, mt ngi em khoa hc vo h thng gio dc trng hc ti Anh quc vo th k th 19 v l khoa hc gia u tin bnh vc hc thuyt ca Darwin, tin rng u thai l mt nim hin nhin rt ng s tht. Trong quyn sch tr danh ca ng, Evolution and Ethics, and Other Essays (Tin ha v Lun l, v cc Bi vit khc), ng vit: Trong hc thuyt ch trng s chuyn sinh linh hn, d hc thuyt ny pht xut t u, lun l ca ngi theo B la mn gio v Pht gio c sn trong tm tay nhng phng tin lm nn tng nhm tn tr thch nghi ng li ca v tr c lin quan n con ngi...
Li bin gii ny cng thch nghi khng km g cc bin gii khc, v khng ai s bc b v cho l v l, ngoi tr nhng t tng gia hp tp vi v. Cng nh ch thuyt tin ha, thuyt chuyn sinh linh hn bt ngun t th gii thc ti, v c h tr bi cc lun l suy loi (xt mi th tm ch ging nhau m xp loi). Gio s Gustaf Stromberg, nh thin vn hc v vt l hc tr danh ca Thy in, bn ca ng Einstein, cng thy thuyt ti sinh l hp dn: C nhng kin khc nhau v vic linh hn ca con ngi c th u thai tr li trn qu a cu hay khng. Vo nm 1936, mt trng hp rt ng ch c chnh quyn n kho st v tng thut rnh mch. Mt em b (tn l Shanti Devi th Delhi) c th m t tng tn v kip sng trc ca em (ti Muttra, cch Delhi nm trm dm). Kip sng trc ny chm dt khong mt nm trc khi em c sinh ra trong kip hin ti. Em cho bit tn ca chng v con kip trc, v m t nh ca v i sng ca em nh th no. Nhng v trong y ban iu tra v ny a em v cho gp nhng ngi b con h hng t kip trc v xc nhn tt c nhng li ca em l ng. i vi ngi dn n , nhng cu chuyn u thai nh th c xem l bnh thng, nhng iu
53
54
Kho Vn, Kho p
kinh ngc trong trng hp ny l em b gi cn nh rt nhiu chuyn. iu ny v nhng trng hp tng t c th xem l nhng chng minh ch r tnh cch hin nhin ca hc thuyt ch trng rng tr nh khng hon ton b tiu dit. Gio s Julian Huxley, nh khoa hc tr danh ca Anh quc, v l Tng gim c c quan UNESCO tin rng thuyt ti sinh ph hp ha iu vi li suy t khoa hc: Khng c g ngn cn s chuyn di ca mt linh thc c bit sau khi cht, ging nh mt thng ip v tuyn c truyn i t mt my pht sng. Nhng phi nh rng thng ip v tuyn ch tr thnh mt thng ip khi n tip xc vi mt my nhn sng thch hp. Linh thc ca ta cng c chuyn i tng t nh th. N khng th suy ngh hay cm nhn nu khng c ti nhp trong mt thn xc no . Nhn cch ca ta da vo thn xc m c, nn khng th ngh rng s sng cn s l nhng cm gic thun ty m khng cn c thn xc. Ti ngh rng c ci g c chuyn di c quan h n tng ngi, tng t nh s quan h ca thng ip v tuyn vi my pht sng. Tuy nhin, trong trng hp ny, ci cht, nh ta thy, ch l nhng khuy ng ca cc kiu mu
khc nhau, thnh thang bt nh xuyn qua v tr cho n khi n tr thnh tm thc tr li, do s xc chm vi mt ci g tc dng tng t nh b my thu thanh i vi tm. Cho n nhng ngi rt thc tin ch sng sao tin li cho mnh, nh k ngh gia ngi M, Henri Ford, cng thy c th chp nhn nim ti sinh. ng Ford hp th nim ti sinh v, khng ging nh nim duy thn hay duy vt, ti sinh cho ta mt c hi mi t pht trin. ng Henri Ford ni: Ti tin theo thuyt u thai khi ti hai mi su tui. Ti khng tha mn v s gii thch ca tn gio m ti bit. Cho n cng vic lm n sinh sng cng khng lm ti hon ton tha mn. Cng vic lm n l v ch, nu ta khng th s dng kinh nghim trong i sng ny em sang kip k. Khi khm ph ra thuyt u thai, hnh nh ti tm ra mt k hoch ph thng bao qut. Ti nhn thc rng s c c may thc hin nhng ngh ca mnh. Thi gian khng cn b hn nh. Ti khng cn l n l ca hai cy kim ng h. Thin ti l kinh nghim. Vi ngi dng nh ngh rng l ti nng thin ph, nhng tht ra, n l kt qu ca chui kinh nghim thu thp trong nhiu kip sng. C ngi c linh thc gi hn nhng ngi khc, v nh vy h bit nhiu hn. S khm ph ra
55
56
Kho Vn, Kho p
thuyt u thai lm cho ti thy thoi mi. Xin hy tng thut cuc m thoi hm nay, gip cho tm nhng ngi khc cng c thoi mi d chu. Ti mun chia s vi ngi khc trng thi an tnh m quan nim v mt cuc sng lu di em li cho chng ta. Nh vy, gio l ti sinh ca Pht gio c cc chng minh khoa hc tn tr. Gio l y vng chc hp l, v t lu, gii p tha ng nhng thc mc m nhng ch thuyt khc khng th gii p. Gio thuyt ny cng em li ngun an lc, rt thoi mi d chu, khng n i t hi nh li sng m khng cho ta mt c may th nh, khng c c hi sa sai nhng li lm phm trong kip sng, v khng c th gi pht trin thm nhng k nng m ta p dng nui trong i. Theo c Pht, nu khng thnh t Nit bn trong kip sng ny, ta cng s c c hi c gng trong kip khc. Nu phm li lm trong kip ny, ta c th t mnh sa sai trong mt kip k tip. Ta s c th hc hi t nhng li lm sai phm. Vic no mnh cha c th lm hoc cha thnh tu trong kip ny, ta s c th hon thnh trong cc kip sng k tip. Qu tht l mt gio thuyt k diu!
6. THIN
VN: Thin l g? P: Thin l mt s n lc c thc lm thay i s vn hnh ca tm. Ting Phn Pli cho ch Thin l bhvan, ngha l lm tng trng hay pht trin. VN: Thin c quan trng khng? P: Vng, thin rt quan trng. Cho d chng ta mun tt p bao nhiu, cng kh m thay i c tm , nu chng ta khng th thay i nhng tham dc vn to nn cch hnh x ca chng ta. V d, mt ngi c th nhn ra rng mnh hay nng ny vi v, v anh y t ha T y v sau, ti s khng nng ny nh th. Nhng mt gi sau, anh y c th la mng v mnh, n gin l v anh y khng t tnh thc, s nng ny pht khi m anh khng bit c. Hnh thin gip pht trin s tnh thc v nng lc cn thit chuyn ha cc thi quen n su trong tm . VN: Ti nghe ni rng hnh thin c th rt nguy him. iu ny c ng khng? P: Chng ta cn c mui sng. Nhng nu bn n mt k l mui, n s git bn. sng trong th gii hin i, bn cn c xe t; nhng nu bn khng
57
58
Kho Vn, Kho p
tun theo lut giao thng, hay trong lc li xe, bn li say ru, xe t tr thnh ci my nguy him. Hnh thin cng ging nh th, n cn thit cho s an lc tinh thn, nhng nu bn thc hnh mt cch ngu xun, n s to ra nhiu vn . Mt s ngi c vn nh bun nn, s hi v l hay b bnh tm thn, h ngh rng thin l mt phng cch iu tr tc thi cho nhng vn ca h. H bt u hnh thin v i khi vn ca h tr nn ti t hn. Nu bn c vn nh th, bn nn tm s gip ca mt chuyn gia tm l; sau khi bn cm thy kh hn, bn mi nn hnh thin. Mt s ngi khc, khi hnh thin, li c gng qu mc, thay v hnh thin t t tng bc mt, h li thc hnh vi qu nhiu nng lc, v chng bao lu h kit sc. Nhng c l phn ln nhng vn trong khi hnh thin xy ra l do loi thin kng-ga-ru, hay thin chy nhy (kangaroo i th l mt loi th ln c ti trc bng, c bit c, c th nhy xa bng hai chn sau rt khe). Mt s ngi i n mt v thy hc thin ri p dng phng php thin ca v y trong mt thi gian; sau , h c sch ri quyt nh thc hnh theo s ch dn trong sch; mt tun sau, c mt thin s ni ting ving thm thnh ph ca h v h quyt nh phi hp mt s li dy ca v y vo trong vic tu thin ca h; v chng lu sau , h ri vo tnh trng hoang mang, tht vng. Chy nhy ging nh con kng-ga-ru, t mt phng php ny sang mt phng php n, l mt vic lm sai lm.
D sao, nu bn khng c vn nghim trng v bnh tm thn, v bn hnh thin ng chng mc, hnh thin l mt trong nhng iu tt nht m bn c th t lm cho chnh mnh. VN: C my php hnh thin? P: c Pht dy nhiu php hnh thin khc nhau, mi php i tr mt vn c bit, hay pht trin mt trng thi tm l c bit. Tuy nhin, hai php thin ph thng v hu dng nht l qun nim hi th (npna sati) v qun t bi (mett bhvan). VN: Lm th no hnh thin qun nim hi th? P: Bn lm theo bn bc n gin: chn ni chn, gi t th ngi, theo di hi th, v i ph nhng tr ngi.Trc ht, bn tm mt ni thch hp, c th mt cn phng khng n o v ti ni , bn khng b quy ry. Th hai, ngi trong t th thoi mi. T th tt l ngi vi chn xp li, di mng c k mt ci gi, lng thng, hai bn tay xp ln nhau t trn bp i, v mt nhm li. Cch khc, bn c th ngi trn gh nhng cn phi gi lng cho thng. Bc tip theo l phn thc hnh. Trong lc ngi yn tnh vi mt nhm li, bn tp trung vo s chuyn ng ca hi th vo v hi th ra. Thc hin iu ny bng cch m hi th hay theo di s phng xp ca bng.
59
60
Kho Vn, Kho p Xin cho ti c khe mnh v hnh phc. Xin cho ti c bnh an v tnh lng. Xin cho ti thot khi mi him nguy. Xin cho tm ti khng cn sn hn. Xin cho tm ti trn y tnh thng. Xin cho ti c khe mnh v hnh phc.
Trong khi hnh thin, vi vn v kh khn c th sinh khi. Bn c th thy nga ngy kh chu trn c th hay au nhc u gi. Nu iu ny xy ra, hy c gng gi c th th gin, khng nhc nhch, v tip tc tm vo hi th. C th s c nhiu ngh xut hin tm bn v lm xao lng vic ch tm vo hi th. Cch duy nht x l vn ny l kin nhn tip tc em tm tr li vi hi th. Nu bn tip tc lm nh th, cui cng, cc ngh kia s yu i, vic nh tm ca bn s mnh hn, v bn s c c nhng giy pht i su vo s an lc v thanh tnh ni tm. VN: Ti nn hnh thin bao lu? P: Tt nht l hnh thin mi ngy 15 pht trong mt tun l; ri gia tng thm 5 pht mi tun, cho n khi bn c th hnh thin trong 45 pht. Sau vi tun l hnh thin u n mi ngy nh th, bn s bt u thy vic nh tm tr nn tt hn, nhng tng tn lon s gim dn v bn s c nhng giy pht an ha v tnh lng tht s. VN: Cn thin qun t bi l sao? Phng cch thc hnh nh th no? P: Khi bn quen thuc vi php thin qun nim hi th v thc hnh u n ri, bn c th bt u hnh thin qun t bi. Php hnh ny nn c thc hin hai hay ba ln mi tun, sau khi bn hnh thin qun nim hi th. Trc tin, bn ch tm vo chnh mnh v t ni nhng li nh:
Sau , bn ngh n nhng ngi khc, tng ngi mt, t ngi thn thng cho n nhng ngi bn bnh thng, ngha l ngi mnh khng thng m cng khng ght, v cui cng l n nhng ngi m mnh khng a thch; c nguyn cho h an vui nh bn c nguyn cho chnh mnh. VN: Php hnh thin qun t bi ny c li ch g? P: Nu bn thc hnh thin qun T bi ny mt cch u n v vi thi ng n, bn s thy trong bn c nhiu thay i tch cc. Bn s thy mnh c th chp nhn v tha th cho chnh mnh. Bn s thy tnh cm dnh cho ngi mnh thng gia tng thm. Bn s thy mnh thn thin hn vi ngi m trc y mnh th v khng quan tm; v bn s nhn thy nhng c hay sn hn m bn c vi ngi no nay gim i, v cui cng s tan bin. Thnh thong, nu bn bit ai ang lm bnh, bun kh hay gp kh khn, bn c th ngh n h trong lc hnh thin t bi, v thng th bn s thy tnh cnh ca h c ci thin.
P.K. Khnh & B. Anson VN: iu y c th xy ra nh th no?
61
62
Kho Vn, Kho p
P: Tm , khi c pht trin ng n, l mt cng c rt hng mnh. Nu chng ta bit tp trung nng lc tinh thn v hng n n ngi khc, n c th c nh hng n h. Chc bn c kinh nghim nh th. C th bn ang trong mt phng ng ngi v bn c cm gic rng ai ang ch n mnh. Bn xoay mt vng xem v bit chc l ai ang nhn chm chm vo mnh. iu ny xy ra khi bn bt c nng lc tinh thn ca ngi khc. Thin qun t bi cng ging nh vy. Chng ta hng nng lc tch cc ca tinh thn ti ngi khc v dn dn s chuyn ha c h. VN: Ti c cn mt v thy hng dn hnh thin khng? P: Mt v thy th khng tuyt i cn thit, nhng c c s hng dn c nhn ca mt ngi c kinh nghim hnh thin th chc chn c li ch. Tic thay, c mt s tu s v c s t xem mnh l thin s, nhng k thc, h khng bit h ang lm g. Bn hy c gng tm mt v thy c danh ting o c tt, c nhn cch thng bng v trung thnh vi nhng li Pht dy. VN: Ti nghe ni rng thin nh ngy nay c cc chuyn gia v tm thn v cc nh tm l hc p dng rng ri. iu c ng khng?
P: Vng, ng nh th. Ngy nay, thin c chp nhn nh c mt nh hng cao cp tr liu tm thn, v c nhiu chuyn gia v sc khe tm thn s dng, gip lm th gin, vt qua nhng m nh v mang n tnh thc cho chnh mnh. S hiu bit thm su ca c Pht v tm nhn loi ang gip rt nhiu cho con ngi hm nay cng ging nh tng gip cho con ngi thi xa.
63
64
Kho Vn, Kho p
7. TR TU V T BI
VN: Ti thng nghe ngi Pht t ni n T bi v Tr tu. Hai danh t ny ngha l g? P: Vi tn gio tin rng t bi hay tnh thng (hai danh t ny c ngha rt gn nhau) l phm hnh tinh thn v cng quan trng, nhng khng my ch trng n cng trnh trau gii tr tu. Kt cuc, h tr thnh ngi tt bng kh di, mt ngi ho tm, c rt nhiu thin nhng li km hiu bit, hoc khng hiu bit g. Nhng h thng t tng khc, nh khoa hc chng hn, tin rng tr tu c th c trau gii tt p nht khi ta gc qua mt bn tt c nhng cm xc, trong c tnh thng. Cui cng, khoa hc ch quan tm vi kt qu m li qun rng mc tiu ca khoa hc l phc v, ch khng phi kim sot v chinh phc con ngi. Nu khng phi vy, v sao cc nh khoa hc s dng ti nng v kin thc ca mnh ch to bom nguyn t, nhng kh gii dng trong chin tranh vi trng v cc loi kh gii tng t? Tn gio lc no cng xem l tr v tr tu l i nghch ca nhng cm xc nh tnh thng, v c tin l th nghch vi l tr v thc t khch quan. L d nhin, khi khoa hc tin ha th tn gio thoi b. Mt khc, Pht gio dy ta nn gi cn bng v trn vn c hai, phi trau gii c hai, tr tu v t bi. y khng phi
l cc tn iu c on m l li khuyn dy cn c trn kinh nghim. Cho nn, Pht gio khng c g phi s khoa hc. VN: Nh vy, theo Pht gio, tr tu l g? P: Tr tu cao siu nht l thy rng thc tng ca tt c mi hin tng u khng trn vn hon thnh, lun lun bin i, v khng phi l ta. S hiu bit ny hon ton gii phng con ngi, v a n tnh trng chu ton v hnh phc ti thng, gi l Nit bn. Tuy nhin, c Pht khng ni nhiu v mc tr tu cao thng ny. Khng phi l tr tu, nu ch gin d tin nhng g ngi ta ni vi mnh. Tr tu tht s l t mnh trc tip thy v hiu bit. n mc ny, tr tu l hiu bit vi tm rng m, thay v ng kn tm; l lng nghe quan im ca ngi khc, thay v m qung c tin; l thn trng kho st nhng s vic khng ph hp vi nim tin ca mnh, thay v chn vi u mnh di ct (nh chim iu trong sa mc, khi gp nguy th vi u trong ct trnh n); l khch quan nhn s vt, thay v thin kin d tng v b phi; l chm ri suy t trc khi tin tng v c kin, thay v vi v chp nhn iu no do cm tnh u tin; v lun sn sng thay i nim tin mt khi s tht tng phn li ta. Ngi c thi nh vy qu tht l c tr tu v chc chn ri y s tht s hiu bit chn chnh. Con ng ca Pht gio i hi phi can m, nhn nhc, mm do v thng minh.
65
66
Kho Vn, Kho p
VN: Ti ngh rng t c ngi lm c nh th. Vy quan im ca Pht gio l nh th no nu ch mt t ngi c th thc hnh li dy? P: Qu tht, khng phi ngi no cng u sn sng thc hnh ng theo li c Pht dy. Tuy nhin, nu v m ni rng ta cn phi qung b mt gio thuyt sai lc nhng d hiu, mi ngi d thc hnh, th r rng l phi l. Pht gio nhm thng vo chn l, v nu ngi no cha sn sng hoc cha c kh nng lnh hi, c th trong mt kip sng v lai no , h s lnh hi c. Mt khc, c nhng ngi khi nghe c nhng li chn chnh hay khuyn khch l c th tng trng s hiu bit ca h. V l y, ngi Pht t trm lng v hin ha, c gng chia s vi ngi khc kin thc ca mnh v Pht gio. c Pht dy chng ta dng nui lng t bi, v v lng t i v bi mn, ta chia s kin thc vi ngi khc. VN: Gi y, hy bn n danh t T bi. Theo Pht gio, t bi l g? P: Cng nh tr tu bao gm phn tr nng hay s hiu bit trong bn cht thin nhin ca ta, t bi gm kha cnh xc cm hay cm gic trong tm tnh thin nhin ca ta. Cng nh tr tu, t bi l phm hnh c th ca con ngi. Khi ta thy ngi no ang trong cn phin mun su no m ta ng lng trc n, c gng lm vi hay chm dt ni kh ca h, l t bi.
Nh vy, tt c nhng g tt p nht trong con ngi, tt c nhng c tnh ging hnh Pht nh chia s, sn sng gip cho ngi khc vi tinh thn thoi mi, thin cm, chm lo v quan tm tt c u l nhng biu hin ra ngoi ca lng t bi tim n bn trong. Ta s hiu bit nhng iu g tt p nht cho chnh ta. Chng ta thng cm ngi khc khi ta thng cm chnh ta. Nh vy trong Pht gio, phm hnh cao p ca ta sinh si ny n mt cch rt t nhin trong s quan tm ca ta i vi ngi khc. i sng ca c Pht cho thy r iu ny. Ngi tri qua su nm di dng chin u tm trng thi an lnh cho chnh Ngi. Sau , Ngi c th ban ri nhng li ch y cho ton th nhn loi, v l ngun hnh phc cho tt c chng sinh. VN: Vy th S ni rng c th gip ngi khc hu hiu nht khi ta t gip ta. c phi l hnh thi ca lng ch k hay khng? P: Chng ta thng xem lng v tha, quan tm n ngi khc trc khi ngh n mnh l i nghch vi tnh v k, lo cho mnh trc ri mi lo cho ngi khc. Pht gio khng phn bit, tch ri hai s vic y; tri li, ci nhn ca Pht gio l thy chng ha ln vi nhau. Nim quan tm, thnh tht lo lng cho mnh, s dn dn tng trng, thun thc v tr nn chm lo cho ngi khc, bi v ta thy rng ngi khc tht s cng
67
68
Kho Vn, Kho p
nh ta, khng khc bit. tht s l t bi. Lng t bi qu tht l vin ngc bu kim cng c tn tr trn vng nim ca Php Bo, nhng li dy vng ngc ca c Tn S.
8. N CHAY
VN: Ngi Pht t phi n rau u hay n chay, c ng vy khng? P: Khng nht thit. c Pht khng trng chay. Ngi khng dy hng mn phi n chay, v cho n nay, c rt nhiu ngi Pht t thun thnh m khng trng chay. VN: Nhng nu S dng tht c, t S gin tip c trch nhim v ci cht ca con vt. C phi chng l vi phm gii th nht? P: ng rng khi n tht c, ta gin tip v c phn no trch nhim v ti st sinh con vt, nhng iu ny cng ng khi ta n rau ci. Ngi nng dn xt thuc, dng thuc c git cn trng lc no cng c nhng l rau, l ci khng b su ry c khot c dn ln trn bn n. Li na, nhng con th b git cung ng da lm giy nt hay lm ti xch, du v x bng m ta dng v trm ngn sn phm khc. Chng ta khng th sng m khng gin tip trch nhim v ci cht ca chng sinh ny hay chng sinh khc, bng cch ny hay cch khc. Khi xin th tr gii u tin, ta nguyn c gng trnh xa trc tip st sinh, trc tip trch nhim st hi sinh linh.
69
70
Kho Vn, Kho p
VN: C phi ngi Pht t theo truyn thng Mahyana (i tha) khng n tht c? P: iu ny khng ng. Ngi Pht t i tha Trung Hoa thng ch trng n vic phi n chay. Nhng nhng bc xut gia v hng c s nam n theo truyn thng i tha Nht Bn v Ty Tng li thng n tht c. VN: Nhng ti vn ngh rng ngi Pht t phi n chay. P: Gi s c ngi kia trng chay rt nghim chnh m ch k, gian di, bt lng v tin, v mt ngi khc khng n chay m bit lo ngh n k khc, chn tht, lim khit, qung i v hin lng, trong hai ngi y, ngi no l Pht t tt hn? VN: Ngi chn tht v hin lng. P: Ti sao? VN: Bi v ngi nh th hin nhin l c tm a tt. P: Hn nh vy. Ngi n tht c cng nh ngi n rau u u c th c tm trong sch, m cng c th c tm nh bn. Trong gio hun ca c Pht, iu quan trng l phm cht ca tm, m khng phi l loi thc n ca ta. C nhng ngi Pht t rt thn trng, khng bao gi n tht c, nhng t bn tm t xt
mnh c ch k, thiu chn tht, hung tn hay ganh t hay khng. Sa i thc n l d, nhng sa i tm tnh l vic kh lm, nn thng hay b h hng lng qun. V vy, cho d ta n chay hay khng, nn nh rng iu ti quan trng trong Pht gio l thanh lc tm, lm cho tm tr nn trong sch.
71
72
Kho Vn, Kho p
9. MAY MN V THI VN
VN: c Pht dy th no v ba php v bi qu? P: c Pht xem nhng cng vic nh bc s bi qu, eo ba php h mng, xem a l, xem ngy tt, v.v. l v ch, v Ngi khuyn t khng nn thc hnh. Ngi gi l ngh thut thp km, v dy rng: C vi o s, trong khi sng nh vt thc m tn dng cng, li tm cch sinh sng bng nhng ngh thut thp km, nhng ngh sinh sng nh xem ch tay, xem tng s, bn mng, cng vi cu thn ti, xem a l xy ct nh ca v.v., Tn gi C-m (Gotama) trnh xa nhng ngh thut thp km, nhng ngh nui mng tng t (Trng b, I. 9-12). VN: Vy ti sao i khi ngi ta lm nhng chuyn tng t v t tin tng vo ? P: V lng tham, v tnh hay lo s, v v v minh. Ngy no m ngi ta thu hiu nhng li dy ca c Pht, h s nhn thc rng mt tm trong sch c th bo v mnh vng chc hn nhiu so vi nhng mnh giy, nhng th kim kh v mt vi cu kinh c tng. Lc , h s khng cn li ni nhng iu tng t.
Trong gio hun ca c Pht, lng chn tht, tnh cng trc v nhng c hnh tt p khc tht s bo v v em li cho ta trng thi phong ph, thnh vng tht s. VN: Nhng nhiu ba php qu tht linh thing, bch S, c phi th khng? P: Ti c bit mt ngi sinh sng bng ngh bn ba php. Ngi y khoe rng ba ca ng ta c th em li may mn, thnh vng, v m bo rng ng ta s chn ng ba s trng cho cc k x s. Nhng nu ng nh li ng y khoe, ti sao chnh ng y khng tr thnh triu ph? Nu ba php qu tht linh thing, ti sao ng y khng trng s ht tun ny qua tun khc? iu may mn duy nht ca ng y l c c nhiu ngi kh in r n mua ba ca ng ta. VN: Vy c nhng chuyn nh may mn khng? P: T in gii thch vn mng (fortune) hay may ri l tin rng bt c g, d tt hay xu, xy ra n mt ngi, u l ngu nhin, do thi vn hay s mng. c Pht ph nhn hon ton li tin tng nh vy. Tt c nhng g xy ra u do mt hay nhiu nguyn nhn, v phi c vi lin h no gia nguyn nhn v hu qu. Th d nh lm bnh, l do nhng nguyn nhn chnh xc. Ta phi c tip xc vi vi trng v c th ta
73
74 v sng ng chnh mng: l vn mng tt nht.
Kho Vn, Kho p
yu cho vi trng c th bm vo v ny n. C mi lin h nht nh gia nhn (vi trng v c th yu) v qu (chng bnh), v ta bit rng vi trng tn cng nhng b phn ca c th v lm cho ta bnh. Nhng chng ta khng thy c lin h no gia s vic eo mt l ba vi vic tr nn giu c hay thi u. Pht gio dy rng bt lun chuyn g xy n cho ta u do mt hay nhiu nguyn nhn, ch khng do ngu nhin, thi vn ri may hay s mng. Ngi ch trng n thi vn thng mun c mt iu g tin bc hoc ca ci. c Pht dy rng iu quan trng hn, m ta cn phi quan tm, l trau gii v pht trin tm tr: Hc su hiu rng, ngh nghip tin xo, c rn luyn ng mc v ni ng chnh ng: l vn mng tt nht. Phng dng cha m, thng yu nui nng v con V sng theo chnh nghip: l vn mng tt nht. Qung i b th, cng minh chnh trc, Gip h hng quyn thuc
Trnh xa hnh ng bt thin, say sa, V nghim tr gii lut: l vn mng tt nht. Knh m, khim tn, tri tc, tri n V thnh knh lng nghe Gio Php cao thng: l vn mng tt nht. (Kinh i hnh phc, Tiu b)
75
76
Kho Vn, Kho p
10. KINH IN
VN: Hu nh tt c cc tn gio u c thnh kinh. Thnh kinh ca Pht gio l g? P: Thnh kinh, hay kinh in, ca Pht gio gi l Tam tng (Tipitaka). B kinh ny c vit bng ting n c xa gi l Phn ng Pli, rt gn vi ngn ng do c Pht ni. Tam tng l mt tp hp kinh in s. Bn dch Anh ng chim khong 40 b. VN: Tam tng ngha l g? P: Tam tng (Tipitaka) gm 2 t: Tam ngha l ba (ti), v Tng l gi cha (pitaka). l v kinh in Pht gio gm c ba tng. Tng th nht, gi l Kinh tng, gm cc bi ging ca c Pht v ca cc v t gic ng. Ni dung ca Kinh tng rt a dng v phong ph, v ghi li cc li truyn thng v chn l m c Pht dy cho mi hng ngi. Nhiu bi kinh c dng thuyt ging, v nhiu bi khc c dng i thoi. Nhiu bi khc nh kinh Php c (Dhammapada) trnh by li dy ca c Pht qua cc cu k th. B Chuyn Tin thn (Jataka), mt v d khc, li bao gm cc cu chuyn l th m nhn vt chnh thng l loi th vt.
Tng th hai gi l Lut tng. Tng ny bao gm cc iu gii lut cho hng tu s, cc li c vn qun l Tng on v cc nghi thc sinh hot. Ngoi ra, tng ny cn ghi li cc s kin lch s trong thi k nguyn khai khi Tng on c thnh lp. Tng th ba gi l Thng php tng, hay Vi diu php tng. y l tp hp cc bi ging phc tp, thm diu, phn tch v phn hng cc yu t cu to nn mt c nhn. Mc d Thng php tng xut hin sau, nhng khng cha iu g tri nghch vi hai tng u. By gi, xin gii thch thm v ch tng hay gi cha (pitaka). Ti x n c xa, nhng ngi th xy dng thng chuyn ti vt liu bng cch chuyn qua cc gi cha. H t gi cha trn u, bc i mt qung, ri chuyn cho ngi k tip, c th m tip tc. Mc d ch vit c hnh thnh trong thi ca c Pht, nhng khng mc tin cy nh tr nh con ngi. Loi giy vit thi thng b mc nt do m trong ma ma hay b mi mt n, nhng tr nh ca mt ngi vn c th tn ti khi ngi y vn cn sng. V th, cc v Tng ni mt lng ghi nh tt c nhng li Pht dy v truyn c cho nhau, tng t nh cc ngi th xy dng chuyn gch v t ct qua cc gi cha. Do , ba tp hp ln ca kinh in Pht gio c gi l ba tng, hay ba gi cha. Sau khi truyn gi theo
77
78
Kho Vn, Kho p
phng cch ny qua nhiu trm nm, cui cng, Tam tng c vit xung mt loi giy bng l bi, ti Tch Lan, vo khong nm 100 Ty lch. VN: Nu kinh in ch c ghi trong tr nh qua mt thi gian di nh th, t l khng cn ng tin cy. C th phn ln cc li ging ca c Pht b mt, hay b thay i khng? P: Vic gn gi kinh in l mt n lc chung cho hng Tng ni. Cc v ny t hp thng xuyn v tng c tng phn hay ton th b Tam tng. iu ny khin cho vic sa i hay thm tht hu nh khng th xy ra. Hy th ngh nh th ny: Nu c mt nhm c trm ngi u thuc lng mt bi nhc, v trong khi h ng ca bi , c mt ngi ht sai mt cu hay tm cch xen vo mt cu mi, th chuyn g s xy ra? a s nhng ngi thuc lng bi nhc s ngn cn mt c nhn no mun sa i bi y. iu quan trng cn phi nh l vo thi , khng c cc i truyn hnh TV, khng c bo ch hay qung co lng nhng lm xao lng, khuy ng tm thc. Hn na, cc v tng ni thng dnh nhiu th gi hnh thin, nn h c tr nh cc k tt. Ngay c ngy nay, khi kinh in c in ra sch, vn cn c nhng v tu s c th c thuc lng ton b Tam tng, chng hn nh ngi thin s Mengong
Sayadaw Min in, v tn ca ngi c ghi vo quyn Guinness Book of Records nh l ngi c tr nh tt nht trn th gii. VN: i vi Pht t, kinh in c tm mc quan trng ra sao? P: Ngi Pht t khng xem kinh in nh l nhng iu mc khi thing ling, tuyt i t mt v thn linh, v phi tin theo tng ch. y ch l ti liu ghi li cc li ging dy ca mt bc i nhn gii thch, c vn, hng dn, khuyn khch, v chng ta phi c thu o v knh trng. Mc ch ca chng ta l thng hiu nhng g dy trong Tam tng, khng phi ch tin sung, v do , li Pht dy phi lun lun c kim nghim qua s thc chng ca chng ta. VN: S c cp n kinh Php c. l g? P: Kinh Php c l mt trong cc b kinh thuc Tiu b ca Kinh tng. Tn gi Dhammapada c th dch l Con ng ca Chn l hay Cc cu k ca Chn l. Kinh gm c 423 cu k, c cu rt tinh yu, c cu ngha thm su, c cu cha cc v d sc tch, c cu tuyt m, tt c u do c Pht tht ra. V th, kinh Php c l mt ti liu ph thng nht trong vn hc Pht gio. Kinh ny c dch ra hu ht cc ngn ng chnh trn th gii, v c xem nh l mt trong nhng tuyt tc ca vn chng tn gio ton cu.
79
80
Kho Vn, Kho p
VN: C ngi bo ti khng bao gi nn mt cun kinh no trn sn nh hay cp di nch, m lc no cng phi kinh sch ni ch cao. C ng th khng? P: Ngy xa, u chu cng nhng cc x Pht gio chu, t liu sch rt him v c xem l nhng vt c gi tr cao. Cho nn, ngi ta rt qu trng kinh in, v in hnh l cc phong tc m bn va nu ra. Tuy nhin, mc d phong tc v truyn thng nh th l nhng iu tt, hu nh a s mi ngi ngy nay u ng rng phng cch tt nht knh trng kinh in Pht gio l thc hnh nhng li dy ghi trong . VN: Ti thy rt kh c kinh in Pht gio. Cc bi kinh th di, lp i lp li, khng hp dn. P: Khi chng ta cm ln mt quyn kinh tn gio, ta mong c c cc dng ch khch l, hn hoan hay ca ngi thc y v to hng khi cho ta. Do vy, vi ngi khi c kinh in Pht gio th cm thy hi tht vng. Mc d mt vi bi kinh ca c Pht c cha nhng on rt thch th v ti p, a s cc bi kinh thng ging nh cc bi lun vn trit hc vi nh ngha v cc thut ng, cc lun c c trnh by cn thn, cc hng dn chi tit v gii
c hay v hnh thin, v cc s tht c trnh by chnh xc. Cc bi kinh nhm n phn l tr, khng nhm n cc cm tnh. Khi chng ta khng cn so snh kinh in Pht gio vi kinh in ca cc tn gio khc, chng ta s thy c v p ring bit ca kinh in Pht gio: l v p ca s t tng, ca chiu su, v ca tr tu.
81
82
Kho Vn, Kho p VN: Hng ngi no c th tr thnh tu s?
11. TU S
VN: Tng on c vai tr quan trng trong Pht gio. Mc ch ca cc tu s l g, v cc v phi lm g? P: Mc ch ca c Pht khi thnh lp gio on cc tu s nam v n (tng v ni) l to ra mt mi trng thch hp pht trin tm linh. Cng ng c s h tr cng ng tu s qua cng dng t vt dng: thc n, y o, ch , v thuc men. Nh , cc v tu s c th dnh ton th gi tu hc v thc hnh Gio Php. i sng n gin, c k cng ti tu vin to thun li cho an bnh ni tm v hnh thin. p li, cc v tng ni phi chia s nhng g h bit vi cng ng c s, v lm gng sng v i sng thin lnh cho cc Pht t c s noi theo. Trn thc t, s mng c bn ny c ni rng, vt qua khi nhng g m c Pht c nh u tin; v ngy nay, nhiu v tng ni i khi hot ng nh l cc gio vin, cn s x hi, ngh s, bc s, ngay c chnh tr gia. C ngi cho rng m trch thm cc vai tr th cng tt, nu gip pht trin Pht gio. Nhng cng c kin cho rng nu lm nh th, e rng cc v tu s s d b vng bn vo cc chuyn th s m qun i mc nh chnh khi h gia nhp tu vin ln u tin.
P: a s chng ta c nhiu mi quan tm khc nhau trong i sng ca mnh, nh gia nh, ngh nghip, th vui, chnh tr, tn gio, v.v. Trong cc mi quan tm ny, c th l quan trng hng u, c th km quan trng hn. Khi s hc tp v thc hnh nhng li dy ca c Pht tr thnh mt vic ti quan trng cho mt ngi no , khi vic y chim u tin hn cc vic khc, do , ngi y c th s c khuynh hng tr thnh mt tu s, Tng hay Ni. VN: C cn phi l tu s c gic ng? P: D nhin l khng. Vi v t thnh tu nht ca c Pht ch l nam hoc n c s. C vi v pht trin tu gic, v li nhng bi ging thm su. Trong Pht gio, cp tr tu ca mt ngi l iu ti quan trng, v iu khng lin h chi n y o ca ngi , m cng khng lin h chi n vic ngi sng tu vin hay sng ti nh. C ngi thy rng i sng tu vin, vi nhng thun li v nhng kh khn, l mi trng tt nht tng trng tm linh. Cng c ngi thy rng nh ring, vi tt c nim vui v ni kh, l thch hp nht. Mi ngi u c nhng tnh hung, hon cnh ring. VN: Ti sao cc tu s Pht gio mc y mu vng? P: Ngy xa, khi ngi n nhn vo rng, h
83
84
Kho Vn, Kho p
lun lun c th ni nhng l cy no sp sa ri rng v chng c mu vng, cam, hay nu. Do , ti n , mu vng tr thnh mu ca s dt b. Mu y ca cc tu s l mu vng v mu gip nhc nh n tm quan trng ca s khng chp th, ca s x ly, bung b. VN: Tr thnh tu s l mt iu tt, nhng vic g s xy ra nu mi ngi u tr thnh tu s? P: Chng ta cng c th t cu hi tng t nh th cho cc ngh nghip khc. Tr thnh nha s l mt iu tt, nhng vic g s xy ra nu mi ngi u tr thnh nha s? Nh th, s khng cn c cc gio vin, u bp, ti x li xe taxi, .... Ri, Tr thnh gio vin l mt iu tt, nhng vic g s xy ra nu mi ngi u tr thnh gio vin? Nh th, s khng cn c cc nha s, u bp, ti x li xe taxi, ... v.v. c Pht khng ngh tt c mi ngi nn tr thnh tu s, v tht th, iu s khng bao gi xy ra. Tuy nhin, bao gi cng c mt s ngi thch i sng n gin v x ly, v h hoan h vi cc li dy ca c Pht, nhiu hn tt c cc s vic khc. V cng nh cc nha s, nhng tu s c cc kh nng v kin thc c bit phc v x hi m h ang sng. VN: iu c th ng cho cc v tu s thuyt ging hay vit sch. Cn cc v tu s ch bit hnh thin th sao? H gip c g cho x hi?
P: Bn c th so snh mt v sng n tu vi mt nh nghin cu khoa hc. X hi h tr nh nghin cu khoa hc ng y ngi lm vic mit mi trong phng th nghim, v chng ta hy vng rng cui cng, ng y s khm ph hoc pht minh c vic g c li ch chung. Cng nh th, cng ng Pht gio h tr nh s hnh thin (m tht ra, nhu cu ca v y rt t oi) bi v chng ta mong rng v y s thnh tu tr tu v minh trit, mang n li ch chung. Ngay c trc khi iu y xy ra, hoc nu iu y khng xy ra, mt nh s n c hnh thin vn mang li ch n cho ngi khc. Trong cc x hi hin i, ch trng li sng ca ngi giu v ni ting, vi cc iu xa hoa, tiu th phung ph v ch k, thng c xem nh l mt l tng, c nhiu ngi m c. Tm gng sng n gin ca mt v thin s nhc nh rng ta khng cn phi giu c c an lc, tha lng. Tm gng cho ta thy c mt li sng du dng v gin d cng mang li rt nhiu li ch. VN: Ti nghe ni l hin nay khng cn c cc n tu s na. C ng th khng? P: Khi cn ti th, c Pht thnh lp gio on cc v n tu s, gi l t khu ni. Trong 500 nm tip theo, ni on c mt vai tr rt quan trng trong cng tc pht trin v hong dng Pht gio.
85
86
Kho Vn, Kho p
Tuy nhin, trong bi cnh x hi v vn ha thi , cc v t khu ni khng c nhiu u i nh cc nam tu s (t khu). Sau , khng r chnh xc v cc l do g, ni on Nam tng n v ng Nam khng cn tn ti na. Mt khc, ni on Bc tng Trung Hoa, i Loan, i Hn, Nht Bn v Vit Nam vn tip tc pht trin. Hin nay, ti Tch Lan v Thi Lan, c nhng n lc ti phc hi ni on Nam tng, bng cch tip nhn truyn gii t ni on Bc tng ca i Loan, mc d c nhiu ngi trung thnh vi truyn thng c khng ng h vic ny. D sao, gn gi nh nguyn thy ca c Pht, chng ta cn phi to ra nhng c hi ng u cho c nam ln n Pht t sng i sng xut gia, nu h mun, v c li lc trong i sng .
12. TR THNH PHT T

VN: n y, nhng li S ni lm cho ti rt thch th. Lm th no ti c th tr thnh mt Pht t? P: Vo thi c Pht cn ti th, c mt ngi tn l Upli. ng y l tn ca mt tn gio n, n gp c Pht tranh lun v c gng thuyt phc Ngi. Nhng sau khi m thoi, ng y rt cm kch v quyt nh xin lm tn Pht gio. Nhng c Pht bo ng: Trc tin hy suy xt tn tng. Mt ngi ni ting nh ng cn nn tm hiu k lng. ng Upli p: Gi y, ti cng tha thch hn v mn nguyn khi Ngi bo ti: 'Trc tin hy tm hiu k lng'. Bi v nu nhng ngi mt tn gio khc c ti xin lm t th h s din hnh khp ph phng vi biu ng, 'Upli theo v tn gio chng ta'. Nhng c Tn S ni vi ti: 'Trc tin hy suy xt tn tng. Mt ngi ni ting nh ng cn nn tm hiu k lng'!. Trong Pht gio, hiu bit chn chnh l quan trng, v hiu bit chn chnh cn phi dnh nhiu th
87
88
Kho Vn, Kho p
gi. Vy, khng nn vi v hp tp. Hy i ch, nu ln nhng vn thc mc, thn trng suy xt, v chng s quyt nh. c Pht khng quan tm nhiu n vic c ng tn . Ngi ch trng hn n vic ngi ta thc hnh ng theo li dy, sau khi thn trng kho st v suy xt tn tng. VN: Nu ti lm y nh vy, v thy gio hun ca c Pht l thch hp, ti phi lm sao nu mun tr thnh Pht t? P: Tt hn ht l nn tham gia sinh hot trong mt ngi cha hay mt nhm Pht t tt, h tr h v c h h tr, v tip tc hc hi Pht Php, tc nhng li dy ca c Pht. n lc , c chun b y , bn s chnh thc tr thnh Pht t bng cch quy y Tam Bo. VN: Quy y Tam Bo l th no? P: Quy y l tr v nng ta. Ch nng ta l ni chn m ngi ta vo n nu trong cn su mun hoc khi cn c an ton. C nhiu loi nng ta. Khi con ngi cm thy bt hnh, h tm bn b; khi lo u kinh s hi hng, h c th tm nng ta trong nhng nim hy vng o huyn, nhng nim tin v cn c. Khi lm chung, h c th tm nng ta trong s tin tng vo mt cnh tri vnh cu. Nhng c Pht dy, khng ch no trong
nhng ni y l ch nng ta tht s, v khng ni no tht s cung ng cho ta trng thi thoi mi v chu ton. Ngi ni: ng vy, nhng ni y khng phi l ni nng ta chu ton, khng phi l ni nng ta ti thng. Khng phi l nng ta m t Ta c th vt ra khi mi su mun. Nhng v nng ta ni Pht, Php Tng, V chn chnh thu trit T Diu . Kh, nhn sinh kh, Vt thot ra khi au kh, v Bt Chnh o, dn thot Ra khi mi au kh. qu tht l nng ta chu ton, Qu tht l nng ta ti thng, l nng ta m t Ta c th vt thot ra khi mi su mun. (Php c, 189-192) Tr v nng ta ni Pht bo l vng lng tin tng v chp nhn l ta c th tr nn hon ton gic ng v tuyt ho trong sch nh c Pht. Nng ta ni Php bo c ngha l hiu bit T Diu v sn sng t trn cuc sng ca mnh trn con ng Bt Chnh o. Nng ta ni Tng bo l tm s h tr,
89
90
Kho Vn, Kho p
ngun cm hng v s hng dn ca nhng v ang i trn con ng Bt Chnh o. Lm nh th, ta tr thnh Pht t v t bc chn u tin trn con ng dn n Nit bn. VN: T ngy S quy y Tam Bo, c g thay i trong i S? P: Cng nh v s triu ngi khc trong sut 2.500 nm qua, ti nhn thc rng trong th gian y kh khn ny, gio hun ca c Pht r rng l rt hu l, n em li ngha cho mt i sng v ngha l, n cho ti mt nn lun l nhn o v t i, bi mn, hng dn cuc sng ca ti, v ri sng, ch ng dn li cho ti tin n trng thi trong sch v ton ho trong kip sng ti. Mt thi ho ngi n vo thi xa c vit v c Pht nh sau: n tm nng ta ni Ngi, ht ln tn dng cng c Ngi, l bi v n nu trong Gio Php l hnh ng vi s hiu bit. Ti hon ton ng vi nhng li y. VN: Ti cng hon ton ng nh vy. Bch S, ti c mt ngi bn lun c gng thuyt phc ti theo o anh ta. Ti tht s khng thch o y, ti ni cho anh ta bit, nhng anh ta vn khng ti yn. Ti c th lm g y?
P: Trc tin bn phi hiu rng ngi y tht s khng phi l mt ngi bn hu. Mt ngi bn chn thnh l ngi phi bit chp nhn bn mnh v tn trng nguyn vng ca bn mnh. Ti cho l ngi ny ch gi v lm bn c th ci o bn m thi. Ngi no mun p t mun ca h vo bn, th chc chn ngi y khng phi l mt thn hu. VN: Nhng anh ta ni l mun chia s o ca mnh vi ti. P: Chia s tn ngng ca mnh vi ngi khc l mt iu tt. Nhng ti thy ngi bn khng nhn ra c s khc bit gia vic chia s v p t. Nu ti c mt tri to, ti tng bn mt na v bn chp nhn, l ti chia s vi bn. Nhng nu bn ni vi ti Cm n, ti n ri, m ti vn tip tc p bn ly na tri to n khi bn chu thua trc p lc ca ti, iu ny kh c th gi l chia s. Nhng ngi ging nh ngi bn y, c che du hnh vi xu bng cch gi l chia s, thng yu hay rng lng; nhng cho d tn gi ca n l g, hnh vi ca h vn l khim nh, th l, v ch k. VN: Lm sao ti c th ngn cn anh ta? P: Cng n gin thi. Trc ht, bn phi t bit r l bn mun g. Th hai l ni r rng, ngn gn vi ngi y. Cui cng, khi ngi y hi bn nhng cu
91
92
Kho Vn, Kho p
hi nh: Nim tin ca anh l v vn ny l g? Ti sao anh khng mun n cuc hp vi ti?, bn phi r rng, lch s v nhc li mt cch kin nh cu ni u tin ca bn: - Nim tin ca ti l da theo nhng li dy ca c Pht. Cm n li mi ca anh, nhng ti khng n th hn. - Ti sao khng? - l chuyn ring ca ti. Ti khng n th tt hn. - Nhng c nhiu ngi ng quen bit m! - Ti chc l c, nhng ti khng mun n. - Ti mi anh v ti quan tm n anh! - Ti hoan h khi bit anh quan tm n ti, nhng ti vn khng mun n . Nu bn lp li li mnh mt cch r rng, kin nhn, cng quyt, v t chi, khng anh ta li ko bn vo cuc tranh lun, cui cng anh ta s b cuc. Tht l phin toi khi bn phi lm nh th, nhng li rt quan trng ngi ta hiu rng h khng th p t lng tin hay mun ca h ln ngi khc. VN: Ngi Pht t c c gng chia s gio php vi ngi khc khng?
P: Vng, ngi Pht t nn lm iu ; v ti ngh hu ht cc Pht t u hiu s khc bit gia vic chia s v vic p t. Nu ngi ta hi bn v o Pht, hy ni cho h bit. Thm ch bn c th ni cho h bit v cc li dy ca c Pht, m khng cn h hi. Nhng nu h c li ni hay hnh ng cho thy h khng quan tm, khng mun nghe, th bn nn tn trng mun ca h. iu quan trng khc cn nn nh l bn chia s vi h v Pht Php mt cch c hiu qu qua cc hnh ng ca mnh, hn l ch thuyt ging sung. Xin dng Pht Php bng s quan tm, lng t i, khoan dung, chnh trc v chn thnh. Hy Pht Php ta sng qua li ni v hnh ng ca bn. Nu mi ngi chng ta, bn v ti, thng hiu Pht Php rt ro, thc hnh Php mt cch ton vn v chia s rng ri vi ngi khc, chng ta s l ngun li ch to ln cho chnh mnh v cho ngi khc.
93
94
Kho Vn, Kho p Ti sao Pht gio tr nn ph bin?
13. CN BN PHT GIO: GII THIU TRONG 5 PHT

Pht gio l g? Pht gio l mt tn gio c khong 300 triu tn trn khp th gii. Danh t Pht gio (Buddhism) xut nguyn t ch buddhi, c ngha gic ng, thc tnh. Pht gio pht ngun t hn 2,500 nm trc, khi Ngi Siddhatta Gotama (S-t-ta C-m), hay c Pht, t mnh gic ng vo lc 35 tui. Pht gio ch thun l mt tn gio? i vi nhiu ngi, Pht gio khng phi ch l mt tn gio m cn l mt trit hc, hay mt li sng. Pht gio l mt trit hc, v danh t trit hc philosophy c ngha l s yu chung tr tu, v con ng ca o Pht c th tm tt nh sau: - Sng c o c; - Nhn thc r rng v mi ngh v hnh ng; v - Pht trin s hiu bit v tr tu. Pht gio gip ti bng cch no? Pht gio gii thch mc ch ca i sng, gii thch hin tng bt cng v bt bnh ng trn th gian, v cung ng mt phng cch thc hnh hay mt li sng a n hnh phc tht s.
Pht gio ngy cng ph bin cc nc Ty phng v nhiu l do. Th nht l v Pht gio c nhng gii p cho nhiu vn trong cc x hi vt cht hin i. Tip n, cho nhng ai c quan tm, Pht gio cung ng mt s thng hiu su sc v tm tr con ngi v cc cch tr liu t nhin, m cc nh tm l ni ting trn th gii u cng nhn l rt cao cp v rt hiu qu. c Pht l ai? Ngi Siddhatta Gotama sinh ra vo nm 623 trc Ty lch, trong mt hong tc ti Lumbini, nay thuc x Nepal. Vo nm 29 tui, Ngi nhn thc rng tin nghi vt cht v an ninh trong th gian khng bo m hnh phc; v th, Ngi i tm hc cc li dy, tn gio v trit hc thi , tm kim cha kha a n hnh phc. Sau su nm hc tp v hnh thin, Ngi tm ra con ng Trung o v gic ng. Sau khi chng c, Ngi dng qung i cn li ti th gian truyn ging cc nguyn l trong o Pht gi l Php hay Chn l, cho n khi Ngi nhp dit vo nm 80 tui. C phi c Pht l Thng ? Khng, Ngi khng l Thng , v Ngi cng khng tuyn b nh th. Ngi l ngi ging dy con
95
96
Kho Vn, Kho p
ng a n gic ng, t kinh nghim thc chng ca Ngi. Pht t c tn th thn tng khng? Nhng ngi Pht t t lng tn knh cc hnh nh ca c Pht, nhng khng tn th, cng khng van xin nhng iu li lc. Mt pho tng Pht ngi trong t th vi hai tay du dng t trn v, vi n ci t bi, nhc nh chng ta n lc pht trin tnh thng v an nh ni tm. L ly tng Pht l t lng bit n v cc li dy ca Ngi. Ti sao nhiu quc gia Pht gio li ngho nh vy? Khng hn ng nh vy. Nht Bn l mt quc gia c truyn thng Pht gio su m v ngy nay cng l mt quc gia c kinh t giu mnh. Thi Lan, vi Pht gio l quc gio, cng c mt nn kinh t tng i vng mnh v pht trin. Tuy nhin, chng ta cn bit rng mt trong cc iu dy ca Pht gio l ti sn ca ci khng bo m c hnh phc, v ti sn ca ci cng khng bao gi thng cn. Dn chng trong bt k quc gia no cng chu au kh, cho d h giu sang hay ngho nn. Ch nhng ngi no thng hiu cc li dy trong Pht gio th mi c th tm c hnh phc tht s.
C phi c nhiu tng phi Pht gio khng? C nhiu tng phi trong Pht gio l v c nhng khc bit v vn ha v truyn thng ca mi quc gia. Tuy nhin, cn bn ca Pht gio vn khng thay i, l Php hay Chn l. C phi cc tn gio khc u sai lm? Pht gio cng l mt h thng tn ngng c tnh bao dung i vi cc tn ngng hay tn gio khc. Pht gio chp nhn cc li ging o c ca cc tn gio khc, nhng Pht gio cn tin xa hn, bng cch cung ng mt mc tiu di hn trong s hin hu ca chng ta, qua tr tu v s hiu bit tht s. Pht gio chn chnh th rt bao dung, khng quan tm n cc nhn hiu nh l tn hu Ky-t gio, tn hu Hi gio, tn hu n gio, hay Pht t. V vy, trong lch s, khng bao gi c cc cuc thnh chin mang danh Pht gio. Cng v th m nhng ngi Pht t khng i truyn ging hay ci o ngi khc; h ch ging gii nu c ai hi n. Pht gio c tnh khoa hc khng? Khoa hc l tri thc c kt hp thnh h thng, qua cc d kin c quan st v thc nghim v ra cc nh lut tng qut ca thin nhin. Ct li ca Pht gio ph hp vi nh ngha , bi v T Diu c
97
98
Kho Vn, Kho p
th c th nghim v minh chng bi bt k ngi no, v ngay chnh c Pht cng tng ni vi cc t rng h phi thc chng cc li dy ca Ngi, m khng nn ch tin sung. Pht gio da nhiu trn tr tu, hn l lng tin. c Pht dy nhng g? c Pht ging dy rt nhiu ti, nhng cc iu cn bn trong Pht gio c th tm tt trong T Diu v Bt Chnh o. Diu th nht l g? Kh , hay chn l u tin, ni rng i sng l au kh, ngha l phi chu au n th xc, gi nua, bnh hon, ri cht. Ta cng phi chu au kh v mt tm l nh c n, phin gin, bc bi, s hi, bi ri, tht vng, sn hn. y l mt s kin hin nhin, khng th chi ci. y l thc t khch quan, khng phi bi quan; v bi quan l mong i nhng iu g tr nn t hi. Mt khc, Pht gio gii thch cch thc gii quyt cc au kh v cch thc c hnh phc tht s. Diu th nh l g? Tp , chn l th nh, dy rng tt c mi au kh u do i dc v tham th. Ta s b phin kh nu ta mong i ngi khc phi tun theo mun ca mnh, phi lm ging nh mnh, nu ta khng c nhng g
mnh mun, v.v. Ngay c khi ta mun v c, iu ny cng khng bo m c hnh phc. Tm kht khao ham mun cp ot ca ta nim vui c tha lng v hnh phc. Thay v kin tr chin u thnh t iu mong mun, hy c gng sa i chnh ci lng c mun ca mnh. Diu th ba l g? Dit , hay chn l thm diu th ba, l c th chm dt au kh v t c trng thi tha lng v hnh phc. Khi ta dt b i dc, vn l v ch, v tp sng tng ngy, chng ta bt u sng an vui v t do. Chng ta s c nhiu th gi v nng lc gip ngi khc. Trng thi y c gi l Nit bn. Diu th t l g? o , hay chn l thm diu th t, l con ng a n chm dt au kh. Con ng ny gi l Bt Chnh o. Bt Chnh o l g? L con ng tu tp gm 8 yu t chn chnh: chnh kin, chnh t duy, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh tinh tn, chnh nim, v chnh nh. y l con ng ca o c v tnh thc qua li ni, ngh v hnh ng, v pht trin tr tu bng
99
100
Kho Vn, Kho p
s nhn thc r rng v T Diu v bng s tng trng lng t bi. Ng gii l g? Nm iu gii lut o c ca Pht gio l: khng st hi, khng ly ca khng cho, khng t dm, khng ni di, v khng dng cc cht say lm lu m tr c. Nghip l g? Nghip hay nghip-qu l mt nh lut cho bit rng mi mt nguyn nhn u to ra mt hu qu, c ngha l cc hnh ng ca ta u c nhng hu qu. nh lut n gin ny gii thch nhiu vn : s bt cng trn th gian, ti sao c ngi sinh ra li c ph tt, c ngi li c nhiu ti nng, c ngi c i sng rt ngn ngi. Nghip cho thy tm quan trng v vic tt c chng ta phi chu trch nhim v cc hnh ng ca chnh mnh, trong qu kh v hin ti. Lm th no th nghim tc ng nghip qu ca cc hnh ng ca ta? Cu tr li c tm tt bng cch hy nhn xem: (1) nh ng sau ca hnh ng, (2) hu qu ca hnh ng vo chnh mnh, v (3) hu qu vo nhng ngi khc. Tr tu l g? Trong Pht gio, tr tu phi c pht trin cng
vi t bi. Trong mt cc oan, bn c th l mt ngi tt bng nhng kh di; v trong mt cc oan khc, bn c th c nhiu kin thc nhng li khng c tnh cm. Pht gio dy ta nn gi cn bng v trn vn c hai, phi trau gii c tr tu ln t bi. Tr tu cao nht l thy r rng rng trn thc t, mi hin tng u khng hon ton, khng thng cn, v khng c mt thc th c nh. Tr tu tht s khng phi ch v tin vo nhng g c dy, m phi chng nghim v thng hiu chn l v thc t. Tr tu i hi phi c mt tm rng m, khch quan, khng c chp. Con ng ca Pht gio i hi phi can m, nhn nhc, mm do v thng minh. T bi l g? T bi bao gm cc phm hnh ca lng san s, sn sng an i ngi khc, thin cm, chm lo v quan tm. Trong Pht gio, ta ch tht s cm thng ngi khc khi no ta tht s cm thng chnh ta, qua tr tu. Ti phi lm th no tr thnh mt Pht t? Bt c ai cng c th tm hiu v thc nghim cc li dy ca c Pht. Ngi dy rng li gii p cho mi vn ca chng ta l bn trong chng ta, khng phi bn ngoi. Ngi ni vi cc t khng c tin ngay vo li dy ca Ngi, m h phi t th nghim cc li dy . Nh th, mi ngi t c quyt nh v t chu
101
102
Kho Vn, Kho p
trch nhim v cc hnh ng v s hiu bit ca mnh. iu ny cho thy Pht gio khng phi l mt tp hp c nh cc tn iu cn phi c chp nhn trn vn. y l nhng li dy mi ngi t tm hiu, hc tp v p dng theo tnh hung ring ca mnh.
104
Ph nh
PH NH
B. Anson
105
106
Ph nh
-1-
Cuc i c Pht
Bnh Anson
Suddhodana (Tnh phn) v thn mu l hong hu Mah Maya (i tnh diu). Ngi thuc sc tc Sakya (Thch-ca), c h Gotama (C-m), v c vua cha t tn l Siddhatta (S-t-ta), c ngha l Nh . Nm 16 tui, Ngi lp gia nh vi cng cha Yasodhara (Gia-du--la) v c mt ngi con trai, tn l Rahula (La-hu-la). Nm 29 tui, Ngi ri b cung vng, vt sng Anoma (mt chi nhnh ca thng lu sng Gange Hng h), tm s hc o, sng cuc i du s. Sau 6 nm hc hi vi nhiu bc o s ni ting thi vi nhiu php mn tu tp khc nhau, Ngi cm thy vn cn nhiu vng mc, v khng tm ra c con ng gii thot ti hu. Cui cng, Ngi quyt nh khng sng l thuc vo mt v o s, mt php mn no c. T b li tu kh hnh hnh xc, Ngi bt u i kht thc tr li phc hi sc khe, v tham thin di ci cy Assatha, sau ny c gi l cy b (bodhi), trong vng Gaya ngy nay c gi l Bodhgaya (B- o trng), bn b sng Neranjara (Ni-lin-thuyn). Ngi lp tm nht quyt n lc bt thi chuyn: D ch cn da, gn v xng, mu v tht cn kh v tan bin, ta nguyn khng x dch ch ny cho n khi chng ng ton gic. Vo m rm thng t nm 588 trc TL, Ngi nhp nh tham thin, qun nim hi
Ngy rm thng t m lch mi nm l mt ngy

c bit cho tt c cc Pht t trn ton th gii. Theo truyn thng Theravda (Nam tng), l ngy l Tam Hp Vesak (Vesakha) k nim ngy sinh (Pht n), ngy chng c (Thnh o), v ngy tch dit (Bt Nit bn) ca c Pht. Trong khi , mt s quc gia theo truyn thng Mahyana (Bc tng) c hnh ba dp trng i trn vo ba ngy khc nhau trong nm. Tuy nhin, ngy rm thng t c xem nh l ngy l Pht gio quan trng nht, v c cc tng phi Pht gio chp nhn, trong k i hi Pht gio Th gii ln th VI, nm 1961. Ngoi ra, vo ngy 15 thng 12 nm 1999, Hi ng Lin hip quc biu quyt cng nhn ngy Vesak l mt trong nhng ngy l chnh thc hng nm ca t chc quc t ny. n nay, nhiu s liu ghi rng c Pht sinh ra trong m trng rm thng t m lch nm 623 trc Ty lch (TL), ti vn Lumbini (Lm-t-ni), ngoi thnh Kapilavatthu (Ca-t-la-v), ngy nay thuc x Nepal, pha bc n . Thn ph Ngi l vua
B. Anson
107
108
Ph nh
th v nh tm, an tr vo bn tng thin-na (jhana), ri hng tm hi tng cc tin kip. Vo cui canh mt m , Ngi chng t tr tu tc mng minh. Sau , Ngi hng tm qun trit nguyn do a n s sinh t ca mi loi, v lut nghip qu, v vo cui canh hai, Ngi chng t thin nhn minh. Sau , Ngi qun trit s chm dt cc lu hoc, qun trit Kh, Kh tp, Kh dit, v Con ng dit kh (T Diu ), v chng t lu tn minh. Lu tn dit, tu ton khai, Ngi qun trit chn l v gic ng, tr thnh mt v Chnh ng Chnh gic, v c xem nh l chng Nit bn hu d y, ngha l trng thi tm tr hon ton gii thot nhng thn xc vn cn tn ti. Lc Ngi c 35 tui. Bi ging u tin ca Ngi l bi kinh Chuyn Php lun, ging cho nm anh em Kondaa (Kiu-trnnh), t u tin, ti vn Lc uyn gn thnh Benares (Ba-na-li). y l bi ging tm tt tinh hoa ca o gii thot, l mt Trung o, khng l thuc vo hai cc oan ca vic n l dc lc v vic hnh kh thn xc, bao gm bn s tht ph qut (T Diu ) v con ng dit kh gm tm yu t chn chnh (Bt Chnh o). T , trong sut 45 nm, Ngi i truyn ging con ng gii thot, thu nhn t, c ngi xut gia theo Ngi v lp thnh tng on, cng c ngi cn ti gia,
gi l cc c s. Vng truyn gio ca Ngi l vng ng bc n gip bin gii x Nepal, dc theo cc nhnh thng ngun sng sng Hng. Ngi thng c gi l c Pht C-m. Ch Pht l ting gi tt ca Pht-, phin m t ch Phn Buddha ngi bnh dn Vit Nam c ni gi l ng Bt ngha l ngi gic ng (gic gi). Trong cc kinh in ghi li, Ngi thng t gi mnh l Tathagata (Nh lai). Ngoi ra, theo kinh in, c Pht c mi danh hiu: ng cng, Chnh bin tri, Minh hnh tc, Thin th, Th gian gii, V thng s, iu ng trng phu, Thin nhn s, Pht, Th tn. Ngi ging rt nhiu ch cho nhiu hng ngi khc nhau, ty theo tm tnh, cn c, hon cnh ca h, gip h thng tin trn ng tu tp. Thc t nht l 37 phm tr o m Ngi tm tt li trong nhng ngy cui ca cuc i ti th ca Ngi: 4 Nim x, 4 php Chnh cn, 4 iu Nh , 5 Cn, 5 Lc, 7 Gic chi, v o 8 Chnh. c Pht tch dit nm 543 trc TL, lc Ngi 80 tui, ti khu rng cy Sala, gn thnh Kusinara (Cuthi-na). m , sau khi nhp v xut tm bc thin, Ngi nhp Nit bn v d y hay Bt Nit bn (Parinibbana) ngha l Nit bn vi thn xc khng cn mm sng tn ti trong th gian. Lc l canh cui cng ca m rm thng t. Li dy cui cng ca
B. Anson Ngi l:
109
110
Ph nh
Ny cc v T khu, nay Ta khuyn bo ch v: tt c cc php hu vi u v thng. Hy tinh tn, ch c phng dt. Cc bi ging ca Ngi c trng tuyn v kt tp li thnh b Kinh tng (Sutta pitaka). Cc iu gii lut cho cc v tu s cng cc cu chuyn c lin quan n gii lut c kt tp thnh b Lut tng (Vinaya pitaka). Ngoi ra, cn c nhiu bi ging c bit khc m v sau ny c c kt li trong b A-t-m (Abhidhamma pitaka, Thng php tng hay Vi diu php tng). Ba tng ny kt hp thnh b Tam tng kinh in ca Pht gio ngy nay.
-2-
Tam tng kinh in

Bnh Anson
Trong 45 nm truyn ging con ng gii thot,

c Pht thu nhn rt nhiu t, c ngi xut gia theo Ngi v lp thnh tng on, c ngi cng cn ti gia, gi l cc c s. Vng truyn gio ca ngi l vng ng bc n gip bin gii x Nepal, dc theo cc nhnh sng thng ngun sng Gange (Hng h). Ngi c rt nhiu t t cc quc gia trong vng, gm mi thnh phn trong x hi, la tui, nam n, v t nhiu ngun gc tn ngng khc nhau. c Pht li mt kho tng qu gi gm nhiu bi thuyt ging (Sutta, Kinh) trong nhiu dp ging dy cho hng t, bc thnh thanh vn, hng vua quan, c s, v.v. Vi s pht trin v m rng ca tng on, Ngi t ra nhiu gii lut to iu kin thun li trong cng vic tu tp (Vinaya, Lut). Ngoi ra cn nhiu bi ging c bit khc m v sau ny c c kt li trong tng A-t-m (Abhidhamma, Thng php).
B. Anson Kt tp u tin
111
112
Ph nh
Ba thng sau khi c Pht tch dit, mt i hi cc v tu s (t khu, bhikkhu) c t chc, ngy nay c gi l i hi Kt tp Kinh in I, ti vng i ni ngoi thnh Rjagaha (Vng x). Mc ch l kt tp cc bi kinh ging v cc iu lut thnh mt h thng cht ch hn. Ch tr i hi l t khu Mah Kassapa (i Ca-dip). Tuyn c phn Lut l t khu Upli (u-baly). Tuyn c phn Kinh l t khu nanda (A-nana), l th gi ca c Pht v v th c nhiu dp nht nghe v ghi nh cc bi ging ca Ngi. i hi gm khong 500 v thnh tng, duyt li cc gii lut v cc bi thuyt ging, sp xp thnh hai nhm chnh: Lut tng v Kinh tng. Qua nhng thu thp lc , Kinh tng c phn chia lm 4 b chnh: Trng b, Trung b, Tng ng b, v Tng chi b. Kt tp ln th 2 Trong 45 nm hong dng o php, c Pht i nhiu ni, ging o cho nhiu ngi v thu nhn nhiu t. Cc t ca Ngi ri rc khp ni, khng th no cng v tham d i hi u tin. Do , c th c mt s bi thuyt ging v gii lut ph do c Pht t ra khng c kt tp trong k i hi .V vy, khong 100 nm sau, nm 383 trc Ty lch (TL), i hi Kt tp Kinh in ln th hai c t chc, theo yu cu ca tng chng thnh Vesali v Vajji.
Sau ln kt tp ny, Lut tng c m rng vi cc gii lut m cc i biu cho rng khng c kt tp trong k i hi I, v mt s cc bi kinh ging khc cha kt tp, to thnh mt b kinh th 5 ca Kinh tng (Tiu b). Sau ln kt tp ny, Lut tng v Kinh tng xem nh thnh hnh, v cc bi ging c l cng ging nh bi ging m chng ta c c trong b i tng kinh hin nay. Kt tp ln th 3 Mt trm ba mi nm sau , nm 253 trc TL, vua Asoka (A-dc) cho triu tp i hi Kt tp Kinh in ln th III. Tiu b ca Kinh tng li c m rng v kt tp thm nhiu bi kinh ging khc. Quan trng hn ht l vic i hi c kt cc bi ging v tm l, th tnh v s tng ca vn php, to thnh Thng php tng (Abhidhamma pitaka, A-t-m tng, hay cn gi l Vi diu php tng, Lun tng). Kt tp ln th 4 Khong nm 20 trc TL, 500 nm sau ngy c Pht tch dit, vua Vattagamani ca Tch Lan (Sri Lanka) triu tp i Hi Tng Gi IV ti vng ni Aluhivihara gn thnh ph Kandy ngy nay, kt tp li cc phn Kinh, Lut, v c kt phn Thng php tng. gn gi cc bi ging ca c Pht, d kt
B. Anson
113
114
Ph nh
tp nhng ch truyn khu trong 500 nm qua, ba tng kinh in c cho vit li trn mt loi giy bng l bi-a kh. T , Tam tng Pli c thnh hnh, v khng cn thay i no khc. Kt tp ln th 5 v 6 Trong thi k gn y, Min in c t chc hai k kt tp khc: ln th V vo nm 1870, v ln th VI vo nm 1954. Tuy nhin, cc k kt tp ny ch lm sng t cc im chnh trong kinh, nhng khng thay i g trong b Tam tng. Tam tng kinh in Tng hay Tng l gi cha, ch cha, ting Pli gi l Pitaka. Ngy xa ti cc cha ln thng c mt th vin gi l tng kinh cc lu tr cc b kinh qu. Tam tng theo ting Pli gi l Tipi-taka, gm c: Lut tng (Vinaya pitaka), Kinh tng (Sutta pitaka), v Thng php tng (Abhidhamma pitaka). Sau y l s lc v cc tng ny: 1. Lut tng Tng ny bao gm cc gii lut v nghi l cho nam tu s (bhikkhu, t khu) v n tu s (bhikkhuni, t khu ni), cch thc gia nhp tng on, truyn gii lut, sinh hot tng chng, cch hnh x trong cc trng hp vi phm gii lut, cc bi ging v cu chuyn lin quan
n gii lut, v.v. Tng ny thng c chia lm 5 b: 1) Phn tch gii t khu (Bhikkhu-vibhaga), 2) Phn tch gii t khu ni (Bhikkhun-vibhaga), 3) i Phm (Mahvagga), 4) Tiu Phm (Cullavagga), 5) Tp Yu (Parivara). 2. Kinh tng Gm 5 b chnh (nikya): 1) Trng b (Dgha nikya), 2) Trung b (Majjhima nikya), 3) Tng ng b (Samyutta nikya), 4) Tng chi b (Anguttara nikya), 5) Tiu b (Khuddaka nikya). Trong h Sanskrit (Bc Phn), cc b tng ng l cc b A-hm (gama). Tuy nhin, cc b A-hm nguyn thy b tht lc v ch cn tm thy cc bn kinh ting Sanskrit ri rc, m hin nay ch cn cc bn Hn vn, dch t nhiu ngun gc b phi v qua nhiu i khc nhau. Trng b l tp hp cc bi kinh di, gm 34 bi kinh, c dch sang Vit ng. Ngoi cc bi thuyt ging ca c Pht, B ny cng c cc bi ging ca i c Sriputta (X-li-pht), v t hng u c ti thuyt ging hng bin nht thi , v cc v t ni ting khc.
B. Anson
115
116
Ph nh 7) Ng qu s (Petavatthu), 8) Trng lo tng k (Theragth), 9) Trng lo ni k (Therigth), 10) Bn sanh (Jtaka), 11) Ngha thch (Niddesa), 12) V ngi gii o (Patisambhidmagga), 13) Th d (Apadna), 14) Pht s (Buddhavamsa), 15) Hnh tng (Cariypitaka). 3. Thng php tng
Trung B gm c 152 bi kinh sp xp trong 15 phm, theo tng ch . Cc bi kinh quan trng thng c lin quan n php hnh thin qun nim, chnh kin, cch tnh tm, cuc i c Pht, T Diu , tnh khng, qun nim hi th, v.v. C th ni y l mt b kinh quan trng nht, bao gm cc bi ging thit yu trn ng tu tp, thc hnh li Pht dy. Tng ng b gm 2.889 bi kinh ngn, chia lm 5 chng v 56 phm. y l tp hp cc bi kinh c ch ging nhau v mt im tho lun, hoc v mt nhn vt no trong thi c Pht. C nhng bi ging quan trng v hnh thin, 12 nhn duyn v v 37 phm tr o. Tng chi b l b kinh da theo cch sp xp s hc (php s), t cc ch c lin quan n 1 phn t, 1 yu t, dn dn ln n cc ch c 11 phn t hay yu t. V vy, b kinh c chia lm 11 chng, gm 2.308 bi kinh. Tiu b tht ra khng phi l b sch nh, m l tp hp 15 b sch nh: 1) Tiu tng (Khuddakaptha), 2) Php c (Dhammapada), 3) Pht t thuyt (Udna), 4) Nh th ng (Itivuttaka), 5) Kinh tp (Suttanipta), 6) Thin cung s (Vimnavatthu),
Cn gi l Vi diu php tng, y l tp hp cc bi ging ca c Pht v th tnh v s tng ca vn php, phn gii trit hc v tm l hc. Thng php tng gm c 7 quyn: 1) Php t (Dhammasangan), 2) Phn tch (Vibhanga), 3) Cht ng (Dhtukatha), 4) Nhn ch nh (Puggalapaatti), 5) Ng tng (Kathvatthu), 6) Song i (Yamaka), 7) V tr (Patthna). 4. Cc thnh in trng yu khc Ngoi Tam tng kinh in cn c cc b Ch gii, Ph ch gii, v mt s tc phm Pli quan trng khc cng c hc tp v lu truyn cho n ngy nay:
B. Anson
117
118
Ph nh
- o s (Dpavamsa), - i s (Mahvamsa), - Tiu s (Cullavamsa), - Mi-lan-a vn o (Milindapaha), - Thanh tnh o (Visuddhimagga), - Thng php tp yu (Abhidhammatthasangaha), - v.v.
-3-
Bc tng & Nam tng: Cng mt c xe

Bnh Anson
gio ngy nay c nhiu tng phi vi cc truyn thng khc nhau. Tuy nhin, chng ta thng phn bit hai tng phi chnh: Pht gio Bc tng, i tha Mahyana, v Pht gio Nam tng, Nguyn thy Theravda. Pht gio Mahyana thnh hnh cc nc Ty Tng, Mng C, Trung Hoa, i Hn, v Nht Bn. Trong khi , Pht gio Theravda c lu truyn rng ri Tch Lan (Sri Lanka), Min in, Thi Lan, Lo v Cam Bt. Ring Vit Nam c l l mt quc gia chu u tin m c hai tng phi ln ny u c chnh thc tha nhn v cng tc hot ng trong nhiu thp nin qua. Tng phi i tha c mt truyn thng lu i v c mt ti Vit Nam do cc tu s n truyn sang vo cui th k th II TL. Tng phi Nguyn thy cng c mt ti vng t ny qua nhiu th k trong cc cng ng ngi Khmer ti min nam nc Vit, v c truyn b n cc Pht t ngi Vit (ngi Kinh)
Pht
B. Anson
119
120
Ph nh
trong thp nin 1940. Trong nhng nm gn y, li c nhng d n dch thut kinh in ca c hai truyn thng, t cc vn bn gc ting Hn v ting Pli, sang ting Vit hin i. Trong bi vit ngn di y, chng ti xin mn php trnh by s lc v ngun gc ca Mahyana v Theravda, lng trong bi cnh lch s pht trin ca o Pht ti n trong 1.000 nm u tin sau khi c Pht tch dit. Tin trnh lch s c tm chia lm ba thi k: thi k nguyn thy (100 nm), thi k b phi (400 nm), v thi k chuyn ha (500 nm). 1. Thi k nguyn thy Trong 45 nm truyn dy o php, c Pht li rt nhiu bi ging, trong nhiu hon cnh khc nhau, cho nhiu ngi thuc mi tng lp trong x hi. Cc bi ging ny thng c cc v tu s t ghi nh, sp xp li, truyn khu cho nhau, v dng ging li cho ngi khc. Khi c phn phi i hong dng o php cc vng khc nhau, cc bi ging ny thng c chuyn dch ra ting a phng v iu ny c c Pht chp nhn v khuyn khch. C mt ln, hai v i c Yamelu v Tekula xin php c Pht ghi chp v chuyn dch nhng bi ging ca Ngi sang ting Vedic, vn l vn t ca gii qu tc dng phng tng kinh V-, bo m tnh nht qun v chnh xc ca cc bi kinh, nhng
c Pht khng ng . Ngi cho rng cc bi ging ca Ngi phi c ph bin n mi ngi qua ngn ng a phng h c th nghe, hiu v thc hnh. Cng v vy, d rng c Pht dng ting Magadhi (Ma-kit) ging php, nhng cc bi ging c truyn khu bng nhiu th ting khc nhau. Sau khi c Pht nhp dit, ngi i Ca-dip (Mah Kassapa) triu tp mt hi ng gm khong 500 v thnh tng ti vng i ni ngoi thnh Vng x (Rjagaha) kt tp kinh in, sau ny c gi l i hi Kt tp I. Kt tp c ngha l thu gp, tp hp li, n li, ng cho tn tht. Ting Phn l sangti, c ngha l cng nhau tng li. Trong i hi ny, ngi i Ca-dip l ch qun, ngi A-nan-a (nanda) c li cc bi kinh ging, v ngi u-ba-ly (Upli) c li cc iu lut. Sau ln kt tp u tin ny, Lut tng v Kinh tng c c kt. Lc y, Kinh tng c chia ra thnh 4 b chnh: Trng b, Trung b, Tng ng b, v Tng chi b. 2. Thi k b phi Sau , nhiu phi on truyn gio c gi i cc ni hong dng o php, t min Trung n n mn nam v mn ty x n . Trong thi k ny c nhiu bin ng, thay i b cc chnh tr gia cc vng quc trong vng, v v th c nhiu thay i trong sinh hot x hi, to nh hng n cc sinh hot
B. Anson
121
122
Ph nh
tng on, nht l ti nhng ni m Pht gio cn mi, cha vng mnh. Nhiu tu s tr trong nhng vng ny bt u cm thy c nhu cu cn sa i gii lut v l li sinh hot ph hp vi i sng a phng. Mt trm nm sau ngy c Pht nhp dit, i hi Kt tp II c t chc ti thnh Vesali vi 700 tu s, mc ch chnh l gii quyt cc tranh chp v 10 iu lut cn bn, trong c lut cm cc tu s thu nhn vng bc do dn chng cng dng. Nhng thm vo , i hi cng duyt li cc kinh in, v kt tp mt s bi kinh ging khng c c kt lc trc. l nhng c s thnh hnh b kinh th 5, Tiu b, v sau ny. V i hi quyt nh gi nguyn 10 iu gii lut cn bn m khng sa i, mt s tu s tr khng hi lng v bt u c khuynh hng ly khai. y l mm mng a n s phn chia u tin trong tng on: b phi Trng lo b (Sthaviravada) gm cc tu s c khuynh hng bo th, v i chng b (Mahsanghika) gm cc tu s c khuynh hng ci cch. Mt trm nm sau , i hi Kt tp III c triu tp di thi vua A-dc (Asoka), 268-232 trc TL. Di s ch o ca ngi Mc-kin-lin T -tu (Moggaliputta Tissa), i hi ny gm khong 1.000 v tu s c kt Kinh tng v Thng php tng. Kinh tng gi y gm 5 b: Trng b, Trung b, Tng ng b,
Tng chi b v Tiu b. Thm vo , t chc tng on theo truyn thng Trng lo b c chn chnh li theo ng cc gii lut. Trong thi k ny, i chng b bt u phn chia ra thnh nhiu h phi. Nhiu nh s hc ghi nhn c tt c bn ln phn chia, tng cng l 7 h phi trong vng 200 nm. Bn cnh , Trng lo b cng b phn chia by ln, to ra mi mt h phi. V vy m ngy nay c nhiu sch vit v mi tm h phi, cng thm vi hai b phi u tin. Tuy nhin, cng c sch lit k n 34 phi. Vua A-dc l mt v vua rt sng bi o Pht, v ng gp rt nhiu trong cng cuc pht huy o php. Ngi gi nhiu phi on i truyn gio nhiu ni. Trong c i c Mahinda, mt trong nhng ngi con ca ngi, cng vi 4 v tu s c gi sang o Tch Lan truyn b o Pht. Mt mt khc, o Pht cng c pht trin rng ri mn ty bc, v trung tm Pht gio Kashmir tr thnh mt trong nhng trung tm chnh thi . Trong thi k ny, cc t tng i tha bt u thnh hnh, v thm nhp vo mt vi tng phi ca i chng b. 3. Thi k chuyn ha: Theravda Khi i c Mahinda v phi on truyn gio sang Tch Lan, ngi c vua Tch Lan gip xy ct mt ngi cha ln, gi l i t vin (Mahvihara), v t
B. Anson
123
124
Ph nh
thnh lp tng phi i t vin x ny. Mt trm nm sau th mt ngi cha khc, t vin V y sn (Abhayagiri), c xy ct v cc tu s cha ny bt u to nh hng ln mnh Tch Lan. Thm vo , cng c nhiu nhm tu s vi khuynh hng i tha t n sang hot ng ti x ny, nhng khng c nh hng su rng. S tranh ginh nh hng gia hai tng phi nguyn thy i t vin v V y sn ko di qua nhiu th k, v ch chm dt vo khong th k th 12, khi nhm i t vin c vua Parakkamabahu chnh thc tha nhn, kt to thnh tng phi Theravda nh chng ta thy c ngy nay. Vo khong nm 29-17 trc TL, 500 tu s phi i t vin tp hp li v bt u cho vit cc tng Kinh, Lut v Thng php trn mt loi giy bng l bi a. Ln u tin, sau gn 500 nm truyn khu, ba b tng c ghi chp trn l bi, v t , Tam tng kinh in h Pli bng vn bn c to ra v lu truyn cho n ngy nay. l i hi Kt tp IV. S d vn t Pli c dng v l ngn ng chnh thng min Ty n v l ngn ng ca ngi Mahinda. Nh tnh trng x hi tng i n nh v o Tch Lan tng i bit lp, cc b Tam tng ny c gn gi nguyn vn, d rng trong khi sao chp chuyn truyn t i ny sang i khc, c th c mt vi sa i, s st. Nhng ch l cc on nh, khng quan trng. T , i tng kinh c truyn b sang cc nc
ln cn nh Min in, Thi Lan, Lo, v Cam Bt. Ngoi ra, mt s cc b lun thuyt ca cc danh s trong thi k ny, nh Thanh tnh o (Visuddhimagga) ca ngi Pht m (Buddhaghosa) trc tc trong th k 4 TL, Thng php tp yu (Abhidhammatthasangaha) ca ngi Anuruddha, v.v. cng c qu trng, gn gi v lu truyn cho n ngy nay. Danh t Theravda l ting Pli, ng ngha vi ch Sthaviravada ca ting Sanskrit, c ngha l gio thuyt ca cc v trng lo. Sch Tu thng dch l Trng lo b, c khi dch l Thng ta b, l mt trong hai b phi chnh t thi k nguyn thy. Tuy nhin, danh t Theravda ngy nay thng c dng ch truyn thng Pht gio Nam tng, bt ngun t Tch Lan, chu nhiu nh hng ca nhm i t vin, do i c Mahinda v cc tu s thuc tng phi Phn bit thuyt b (Vibhajyavada), mt nhnh ca Trng lo b, truyn b vo Tch Lan khong 200 nm trc Ty lch. So vi cc tng phi khc vn cn hot ng ngy nay, truyn thng Theravda c th c xem nh l mt truyn thng tng i lu i nht, tng i gn vi thi k nguyn thy nht. 4. Thi k chuyn ha: Mahyana Khong 200 nm sau ngy Pht nhp Nit bn, phi i chng b lan rng ti nhiu vng ca x n v bt u phn ha thnh nhiu tng phi. Tuy nhin,
B. Anson
125
126
Ph nh
trong thi k u, cc tng phi u s dng kinh in A-hm (gama) bng ngn ng Sanskrit, mc d c mt vi sa i hm cha t tng i tha. Cho n nay, cc s liu u ch cho thy rng kinh in i tha bt u xut hin trong nhng nm cui cng trc Ty lch, lc u l mt vi bi kinh ngn, v sau c b sung thm v pht trin, kt tp li thnh nhng b kinh ln. Tuy nhin, chng ta vn cha bit ch xc l danh xng Mahyana i tha bt u c s dng vo lc no, bt ngun t tng phi no trong thi k b phi. u tin, danh xng B tt tha c dng, ri dn dn v sau, danh xng i tha xut hin trong cc b kinh mi. B kinh u tin c cp n danh xng ny l b kinh Diu php Lin hoa. C l l kt t ca nhng tin ha t tng trong my trm nm sau khi c s phn ha tng on ln u tin. C hc gi cho rng Mahyana bt ngun t i chng b v cng c nhng nim phng khong trong gii lut. Tuy nhin cc tng ca tng phi Thuyt nht thit hu b (Sarvastivadin), mt tng chnh ca Trng lo b, cng c thu dng v hm cha trong kinh in Mahyana. C hc gi cho rng Mahyana pht ngun t cc tu s c t tng ci cch t nhiu tng phi khc nhau, nh tng Nht thuyt b (Ekavyavaharika), Thuyt xut th b (Lokottaravadin), K dn b (Kaukutika), v.v.
Kinh in i tha bt u xut hin nhiu hn, c h thng hn, t th k 1 TL tr v sau. Tic rng cc b kinh u tin, nh Kinh Duy-ma-ct, Liu Ba-la-mt, B tt tng, Tam php kinh, v.v. nay khng cn nguyn bn Sanskrit, m ch cn dch bn ch Hn v Ty Tng, nn khng th i chiu, truy tm ngun gc. Tuy nhin cc b kinh i tha quan trng khc nh i Bt nh, Php hoa, Hoa nghim, A-di- vn cn cc bn gc ting Sanskrit. S xut hin cc b kinh i tha v sau l cc quyn lun thuyt ca cc ngi M Minh, Long Th, Long Tr, B, V Trc, Th Thn trong bn th k u Ty lch nh du s thnh hnh v pht trin nhanh chng ca Pht gio Mahyana trong ton x n . nh hng ny dn dn lan rng sang Trung Hoa, v t c nhng phong tro truyn b, chuyn dch kinh in Trung Hoa qua nhiu th k, t th k 1 n th k 7 TL, qua ba ng giao thng chnh: u tin l qua min Trung , qua ng Nepal -Ty Tng, v bng ng bin. 5. Cng mt c xe: Php tha (Dhammayana) Tm li, trong 100 nm sau khi c Pht tch dit, gia i Hi Kt Tp I v II, o Pht c xem nh l trong thi k nguyn thy, vi mt tng on tng i cn t, c nhiu lin h cht ch, gii lut thun nht, di s lnh o ca cc cao tng vn xut gia v th gii khi c Pht cn ti th.
B. Anson
127
128
Ph nh
Sang thi k b phi, ko di khong 400 nm t sau i hi II cho n u Ty lch, cc mm mng phn ho bt u xut hin, vi s phn chia thnh hai b, v sau tip tc phn ha thnh 18 tng. Qua i hi III c t chc di triu vua A- dc, vic kt tp Kinh tng v Thng php tng xem nh hon tt. Mc d trong thi k ny, cc kinh A-hm v gii lut nguyn thy vn c cc tng phi tn trng vi nhng cch din dch khc nhau cc tng canh tn, i chng ha o php bt u thnh hnh, nht l trong th k cui cng trc Ty lch. Thi k tip theo l thi k chuyn ha, ko di khong 500 nm cho n u th k 6. Trong thi k ny, Pht gio bt u c hai hng pht trin khc nhau, v ko di nh hng n ngy nay. T n , o Pht c truyn v hng Nam, sang o Tch Lan, v to lp mt cn bn vng chc . i hi Kt tp IV ti Tch Lan nh du vic ghi chp ton b Tam tng trn l bi, v c lu truyn cho n ngy nay qua truyn thng Theravda. Cng trong thi k ny, cc t tng canh tn ca i tha bt u to nh hng ln mnh, qua cc b kinh in mi v qua cc b lun thuyt ca cc danh tng vo gia v cui thi k ny. Cc tng phi i tha bt u xut hin v tng trng nhanh chng. o Pht truyn sang mn Ty Bc, to lp trung tm Pht gio Kashmir, v t truyn vo Trung Hoa.
Khi o Pht bt u pht trin Trung Hoa, tng on thu nhn v chuyn dch rt nhiu kinh in, t nhiu ngun gc v tng phi khc nhau, v qua nhiu thi k lch s. Cc b Tam tng nguyn thy c dch ra ch Hn t nhiu b phi khc nhau. Cc b kinh chnh ca i tha cng th, c nhiu thay i theo thi gian, v c b sung, sa cha nhiu ln. C khi cc b kinh ny ch c truyn khu bng ting Phn vo Trung Hoa, ri sau mi c dch, gin lc, nhun sc v ghi chp li. C khi cc danh tng Trung Hoa du hnh sang n hc tp, ri mang v cc b kinh in phin dch v ph bin trong nc. Cng c nhng b kinh khng c ngun gc r rng v c l c trc tc ti Trung Hoa. Ngi o An trong thi ng Tn, th k th 4 TL, tng t vn kinh nghi ngy xc nh kinh tht, kinh gi. C hai truyn thng chnh Theravda v Mahyana u c mt ti x ny trong thi gian . sp xp v thng nht ngun gc ca cc loi kinh in, cc tng s thi a ra nhiu gi thuyt khc nhau (cc hc thuyt phn gio). Trong , thuyt ca ngi Tr Gi, tng Thin Thai, l ph thng nht v vn cn thy lu dng cho n ngy nay trong mt s sch Pht gio. Ngi cho rng c Pht ging kinh php trong 5 thi k (ng thi phn gio): Hoa nghim, A-hm, Phng ng, Bt-nh, v Php hoa i Nit bn, v v th c nhiu loi kinh in t nhiu
B. Anson
129
130
Ph nh
tng phi khc nhau. Tuy nhin, y ch l mt li gii thch ch quan tng hp, h thng ha ton b kinh in v bin minh s siu vit ca Php hoa tng m thi. Gi thuyt ny khng c chng liu lch s, v khng c cc nh nghin cu s hc Pht gio ngy nay cng nhn. Ti Tch Lan cng th, trong nhng th k u tin, c hai truyn thng Mahyana v Theravda u c mt ti x ny, mc d truyn thng Theravda c nh hng mnh hn, nh ngi Php Hin ghi nhn trong quyn Pht quc k. Ngi cng ghi nhn l c cc nhm tu s phi i t vin, tuy l Theravda nhng c tinh thn i tha rt cao. Cn ti n , cc ngi Huyn Trang v Php Hin u ghi nhn s hot ng hi ha ca cc tng phi khc nhau trong nhiu th k. c bit ti Vit Nam trong nhiu thp nin va qua, c hai tng phi Mahyana v Theravda u c cng nhn v cng chung nhau hot ng trong cng tc hong dng o php. Hin chng ca Gio hi Pht gio Vit Nam son ra nm 1963 chnh thc xc nhn iu . Tuy nhin, trnh hiu lm, chng ta khng nn dng danh xng Tiu tha gi tng phi Theravda. iu ny thng gp trong mt s sch bo v bi vit v o Pht. Tht ra, Tiu tha l dch t ch Hnayana c xe nh mt ch dng rt nhiu
trong kinh in v lun thuyt i tha, c hm ch bai, khinh mit. Ch Hna y khng phi l nh b, m c ngha l h lit, thp km. C l y l mt dng thm su ca cc tu s lun s i tha ch bai cc b phi Nguyn thy, bi v nu cc v y ch c mun din t mt c xe nh th danh t Cullayana (Culla: nh) c ngha chnh xc v nghim tc hn. Cng cn ghi nhn y l cc danh xng i tha v Tiu tha ch thy cp trong kinh lun Mahyana xut hin v sau, m khng thy trong kinh in nguyn thy. Trong h Pli Nikya cng nh h Hn tng A-hm, c Pht c dy ngi nanda v mt c xe Php duy nht Php tha (Dhammayana). l Con ng tm chnh (Bt Chnh o), nh ghi li trong Tng ng b v Tp a hm (SN XLV.4, SA 769): Ny nanda, con ng tm chnh ny l ng ngha vi c xe ti thng, l c xe php, l s chin thng v thng trong mi chin trn nhip phc tham, sn, si. Khi c kinh in, chng ta cn phi hiu r hon cnh lch s x hi khi cc kinh ny c to ra. Cc kinh i tha c trc tc v xut hin vo cui thi k b phi, ngha l khong 400-500 nm sau khi c Pht tch dit. y l cc t tng ci cch i chng ha o Pht, i khng li ng li th cu, gio iu,
B. Anson
131
132
Ph nh
chp kin v v k ca mt s tu s trong gii lnh o tng on ca nhiu tng phi thi by gi, ch khng phi m ch ring bit mt tng phi no c. Khuynh hng ngy nay l dng ch Mahyana v Theravda nguyn ng ch hai tng phi ny. Khi dch sang Vit ng, thng th chng ta dng danh t Pht gio i tha v Pht gio Nguyn thy, nhng cng c khi thy dng t Pht gio Bc truyn (Bc tng) v Pht gio Nam truyn (Nam tng) ch hng truyn o ca Pht Php trong thi k chuyn ha, t n n cc ni khc. Gn y, chng ta thy c khuynh hng dng danh xng Pht gio Nguyn thy (Theravda) v Pht gio Pht trin (Mahyana) cho hai tng phi chnh Vit Nam.
Nh tt c cc i dng u c cng mt v mn, cc gio php ca Ta cng ch c mt v duy nht, l v gii thot.
D l tng phi no i na, cng ch l gio

php phng tin gip ta tu tm tnh c an lc v gii thot. Chng ta cn phi hiu r ngun gc v hon cnh lch s trong tin trnh pht trin cc b kinh in v tng phi, c c mt s thng cm, ha ng v tng knh. Trong kinh Php hoa, c Pht c ni: Ch Pht ch dng mt c xe duy nht a n gii thot (nht tha Pht o), khng c hai m cng chng c ba. Trong Tiu b v Tng chi b ca kinh tng nguyn thy, Ngi cng dy rng:
B. Anson
133
134
Ph nh
-4-
i sng c s
Robert Bogoda
Chn Php cn phi c mi ngi t th nghim. Pht gio dy v s t duy r rng, s t ch, v nui dng tm nh l cc phng tin thu t Chn Php. Ngi c s no bit xy dng cuc sng hng ngy trn cn bn vng chc ca tri thc gii thot vi cc l tng r rng th ngi y c bo m cc tin b v thnh cng trong i sng ti gia ca mnh. Do , Pht Php l cc hng dn trong i sng hng ngy ca ta, v cc nguyn tc cn bn ca o Pht c nhng gi tr thc tin trong ngh thut sng trn i. Ngi c s ti gia, trong khi phi dn thn vo x hi v cu mang cc trch nhim trong i sng, s khng bao gi qun mc ch ti hu ca h l Nit bn gii thot. Ngi y lc no cng nn xem rng i sng ca mnh ch l mt bi tp, sa son tin n thc chng mc ch ti hu y. Kinh i hnh phc (Mahmangala sutta) c ni rng, cc phc hnh tht s ca i sng l c c mt tm c nh hng ng (atta-sammapanidhi). C ngha l ta phi nhn thc ng n v tr ca mnh trong th gian, c quyt nh ng n v mc tiu, v tm mt con ng ng n tin n mc tiu . Ngi an lc v thng bng l ngi c mt mc ch cao thng trong i sng, c mt ng li tt i theo, v c mt trit l sng n gin nhng y
Pht Php khng phi l sch tiu thuyt c ri

qun i. Pht Php c lin quan n i sng mt i sng thc, mt i sng m bn v ti tri qua hng ngy. Gi tr ca i sng ny s gia tng ng k khi Pht Php c din dch ra hnh ng, v thm nhp vo tnh tnh ca chng ta qua cc n lc thng xuyn, qua cc thc tp mi ngy. Mc ch ti hu ca Pht Php l a n Nit bn, vt thot khi mi hon kh, phin no. Mc ch trc mt l gip ta hiu r v gii quyt cc vn m ta phi i ph trong i sng hng ngy, gip ta tr thnh nhng con ngi sng an lc, thnh thi v thng bng, sng ha hp vi mi trng chung quanh v nhng ngi ng loi. Tuy th, s thng bng ny cng khng d thc hin, nht l trong th gii ngy nay vi nhiu gi tr o tng v cc thnh kin h ngy. Khc hn vi cc gi tr tng i v c khi l gi to trong thi i ca chng ta, li dy ca c Pht l mt s khi hin cc gi tr chn tht v tuyt i.
B. Anson
135
136
Ph nh
ngha dn ng. Trit l y l mt c vng hng thin thng hiu bn tnh v tng lai ca con ngi trong v tr. Khng c trit l nh vy th i sng tr nn t nht, bun chn, v ch, v v ngha. Trit l gip con ngi sng hi ha vi th gii v ng loi, trong mt tin trnh thng hoa da theo cc tri thc chn chnh. Trong o Pht, tm bao trm vt cht. Mt nt c th ca tm l nh (hay tc ). s dng tt cuc i v nghip k tha ca mnh, ta phi bit chn mt mc tiu hng thng v thc tin trong i sng, v to ra mt k hoch i n . Chng ta s tr nn nhng g m ta mong mun s c nh th. Khi ta cng thng hiu bn thn qua hnh tr t qun st v t phn tch ta s cng c nhiu kh nng t ci tin v pht trin. Thm vo , ta nn t hi rng mnh s tin v tin n cp no trong vic tu tm, mnh tr nn lng, an bnh, t ti, du dng, thng cm, chn tht, hin lnh, cht phc, cn thn, tinh tn, cn mn, nhn ni, bao dung, v khn kho. l cc c tnh cao qu ca mt Pht t bit sng hp thi. Ta phi c gng t ci thin mi khi c c hi mi ngy mt t. Ta nn hiu rng mi khi mnh thc hin mt hnh ng hng thin, dn dn n c hun tp thnh mt thi quen tt. T cc thi quen tt , chng s thm nhp to thnh cc c tnh cao thng cho bn thn.
Chnh nim l mt s tnh gic quan trng. Chnh nim l nhn s vt mt cch khch quan, lt b mi a ght, thnh kin v thin v. y l cch nhn mi s vt theo bn th chn tht ca chng cc s kin lt trn. Kh nng lm c iu ny nh du s trng thnh trong Pht Php. Nguyn tc qun st v t phi c p dng rt ro trong cc t duy hng ngy. T , s suy t ca ta s c r rng, trong sng hn, v ta s sng hng thin hn, lm gim thiu cc nh hng xu xa tc ng vo mnh, t cc phng tin truyn thng qung co tiu th vt cht. Kt qu l ta c c cc tng trng v nhng quan h tt gia con ngi vi con ngi. V vy, mt Pht t c nhn cch thng bng l ngi phi bit t ch, t quyt nh, t to ra cc kin v kt lun khi phi i ph vi cc kh khn trong cuc sng, da vo cc nguyn tc c bn ca Pht Php. Ngi y c mt tri thc v lun l dng mnh. Ngi y sn sng ng mt mnh, theo ui mt con ng sng ca mnh, cho d ngi khc c th hiu lm v d ngh. D nhin l ngi Pht t y phi bit n nhn cc kin ng gp v c vn ca ngi khc bi v vic thu nhn cc kin xy dng t nhng ngi c kin thc v kinh nghim th khng phng hi g n s t do chn la ca mnh nhng cui cng ri th phi t mnh c nhng quyt nh cho i mnh.
B. Anson
137
138
Ph nh
Thy c quan h gia lng tham dc v s kh au, chng ta phi lun lun gn gi mt mc x ly, thot khi cc rng buc qu ng ca th tc. Chng ta phi bit iu chnh i sng ca mnh trong k cng ca nm gii lut c s (ng gii). T , ta bo v c s an lnh ca ta, trong hin ti v tng lai, qua cch sng thun ha vi cc quy lut ph qut ca Pht Php c p dng vo i sng tinh thn v o c ca mnh. Pht trin c tnh lun l v o c (sla - tr gii) ny l mt iu kin tin quyt hun tp tm v t , lm nn tng to tr tu (paa) cn thit thc chng Nit bn. i sng l v thng, lc no cng c nhiu thay i. Cc tai ha hoc nhng vic bt ng c th s xy ra cho ta, v khi , ta phi bit trc din chng mt cch bnh thn v thng bng. Nu lm c nh th th chng t ta c s hiu bit chn chnh, bit nhn r rng s kin xy ra theo lut nhn qu, do nhn duyn hp thnh, v bit rng chnh ta l ngi gieo nhn v chu trch nhim gt qu nu khng trong i sng ny th cng l t nhiu kip trc. Ta s vt qua cc ni s hi v lo u thi qu, khng c c s v khng c lun l, bi v ta bit ch ng cc cm tnh ca mnh. T , nhng ng nhn, nhng bt cng trong i, nhng u su v tng rng mnh b i x tn t s c ta thng hiu r rng v n nhn nh nhng hn, v ta hiu c cp nguyn l nghip qu v ti sinh.
Cn mt l do na ngi Pht t gn gi tc phong o c ca mnh. Ngi y c uy lc bt ngun t cc ngun lc v hnh khc l kho tch tr cc hnh ng ton thin, cc c tnh ca t thn, cc hnh phc c c trong lc tp hnh thin, tt c cc ngun lc ny hon ton c lp i vi ca ci vt cht. Nh th, ngi y l ch nhn ca mt tm t lc v t tc. Ngi y bit sng n gin, khng c nhiu nhu cu. Ca ci vt cht i vi ngi y ch l nhng y t, khng phi l nhng ch nhn ng. Ngi y hon ton t do, khng b l thuc vo s sai khin ca cc s vt bn ngoi. Ngi y nhn thc c rng cc s vt thy c th ch l tm b v thay i lun. Tm li, ngi y c c mt tm bnh thn, chng mc, v tri tc. Tri tc, nh li Pht dy, l mt ngun ti sn ln nht, l mt trong bn ngun hnh phc: Khng bnh l Li ti thng Tri tc l Ca ti thng Thnh tn l Bn ti thng Nit bn l Lc ti thng (Php c, 204). Khi thng hiu nh th, ngi Pht t s hc c cch thch nghi vi nhng hon cnh i thay m khng bao gi su kh than van hay bun ru cay ng.
B. Anson
139
140
Ph nh
Nu ta c chnh tn (saddh), ngha l c nim tin ni Pht Php da trn s hiu bit, ta phi c gng thc hnh. Mi Pht t chn chnh phi thc hnh lin tc bn iu tinh tn t chnh cn vn l chi th su ca Bt Chnh o. l tinh tn vt qua v tinh tn ngn chn cc php bt thin nh l cc tng sn hn, tinh tn pht trin v tinh tn nui dng cc php thin trong tm nh l cc tng t bi. Cc tm ny chng nhng s bo v bn thn ta, m t cng s gip em an vui n cho nhng ngi chung quanh ta. Ta phi tp c thi quen suy xt v cc t tng v hnh ng ca chnh mnh xem chng c chn tht hay khng, bi v chn tht vi chnh mnh l mt con ng chc chn a n tm ton thin. Thm vo , chng ta phi bit dnh th gi mi ngy tnh lng t qun soi, hay hnh thin, n li cc vic lm trong ngy, v suy xt xem ta c i ngc li vi cc nguyn tc cn bn m ng T Ph ca chng ta tng khuyn dy, sm hi v trnh phm cc li lm trong tng lai. Mi ngy, ta cng nn c mt on kinh t cc bi ging ca c Pht. Thi quen hu ch ny gip chng ta pht trin tm thin, lm gim cc mi u su, phin mun, v gip a i sng ca ta i vo con ng chn chnh.
Qua cc cch thc nu trn, l nhng c s t

ca c Pht, chng ta s lun tng trng trong nh sng nhim mu ca Chnh Php, lun lun un nn nhn cch ca mnh, rn luyn tm thc, hun tp cc cm tnh, v tng cng ch dng mnh to nhng li ch phc bu lu di cho bn thn v cho ngi khc. (Bnh Anson lc dch)
B. Anson
141
142
Ph nh
-5-
Cho nn, khi nim v cc hnh ba-la-mt trong tt c cc tng phi u rt ging nhau, u cao b th nh l c hnh u tin cn phi c tu tp. y, ch xin trnh by tm tt, gii hn trong phm vi php b th trong th gian, v cc li dy ca c Pht cho hng t c s ti gia chng ta, nh ghi li trong kinh tng Nikya nguyn thy.
B th
Bnh Anson
B th l mt c hnh cao qu thng c cp

n trong cuc sng tu tp ca ngi con Pht, tu s ln c s, trong mi tng phi Pht gio. C l a s Pht t chng ta u nghe bit nhiu v cc li ging trong kinh in Bc truyn, u quen thuc vi cc khi nim hnh tr nh Lc ba-la-mt v T nhip php ca hng B tt. Lc ba-la-mt gm c 6 c hnh: b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh, v tr tu. T nhip php gm c: b th, i ng, li hnh, v ng s. Trong kinh in nguyn thy, b th l mt c hnh ti quan trng m c Pht thng ging dy v khuyn nh chng ta nn c gng tu tp. T nhip php cng c ghi li trong kinh in. Thm vo , trong khi kinh in Bc truyn c ghi 6 php ba-la-mt, kinh in nguyn thy cp n 10 php ba-la-mt ca hng B tt, gm: b th, tr gii, xut gia, tr tu, tinh tn, kin nhn, chn tht, ch nguyn, t tm, v x ly.
B th l ch Hn Vit, gm ch B v ch Th. B l by ra, ban rng ra, tri u ra; nh trong nhng ch: ban b, phn b, tuyn b, cng b, b tr, b cc, b co, by binh b trn. Th cn c mt m khc l Thi, ngha l thc hin, p dng, lm ra; nh trong nhng ch: th nghim, th im, th cng (thi cng). B th c ngha l lm cho rng ra, tri rng ra, phn chia cng khp. T , b th mang mt ngha l: chia x, san s. Ting Anh thng dch l giving, donating, hay sharing. Trong ting Pli (Phn ng), b th l dna, hay cga. Dna thng c phin m l n-na, c khi ch gi tt l n, nh thng thy trong cm t n ba-la-mt, vit tt t n-na ba-la-mt, Dna prami, hay l hnh ba-la-mt v s b th. Trong kinh sch, i khi chng ta thy c s dng ch kt hp m ting Phn v ting Hn. Th d nh
B. Anson
143
144
Ph nh
ch n ch: n l t ch Phn Dna, Ch l ting Hn. n ch l ngi ng ra thc hin vic b th cng dng, ting Pli l dnapati. n ch cng cn c gi l th ch. Ch th y l ni tt t ch b th. Trong thut ng Pht hc, ch th khng cn mang ngha en l lm, thc hin, hnh ng, m thng c hiu nh l ch tt ca b th. Ngoi ch th ch, chng ta thng thy cc ch khc nh l: n-na tn th, nh thng th, th thc, th c hn, ti th, php th, nim th, v.v. Tt c u c hm cha ngha b th.
c Pht dy: Ny cc T khu, c ba php c ngi hin tr tuyn b, c bc chn nhn tuyn b. l: b th, xut gia, v hu h cha m. B th cng l mt trong bn php thu phc nhn tm, chung sng hi ha trong gia nh cng nh trong Tng chng v trong x hi. Tng chi b, chng Bn php, c ghi li li khuyn ca c Pht nh sau: - Ny cc T khu, c bn nhip php ny. Th no l bn? B th v i ng, Li hnh v ng s Hi cc v T khu, y l bn nhip php. B th v i ng, Li hnh v ng s, i vi nhng php ny, i i x nhau, Ch ny v ch kia, Nh vy tht tng xng. V bn nhip php ny, Nh nh u trc xe, Nu thiu nhip php ny, Thi c m ln cha Khng c cc ngi con Tn trng v cung knh.
Trong Trng b, kinh 33; trong tp Pht thuyt nh vy, chng Ba php, thuc Tiu b; v trong Tng chi b, chng Tm php, c Pht c dy 3 php hnh to cn bn phc bu trn ng tu tp. l: b th (dna), tr gii (sla), v tu thin (bhvan): Ny cc T khu, c ba phc nghip s ny. l: phc nghip s do b th tc thnh, phc nghip s do gii tc thnh, v phc nghip s do tu thin tc thnh. B th l mt trong 3 hnh kim c ngi hin tr, bc thin nhn tn thn. l: b th, xut gia, v phng dng cha m. Xut gia (pabbajj) y c ngha l s thiu dc, s thot ly iu bn rn phin no, th tr php khng no hi, sng ch ng, iu phc v ha hp. Trong Tng chi b, chng Ba php,
B. Anson Do vy bc hin tr, ng ng nhn nhip php Nh vy h t c, S cao ln, tn thn.
145
146 By php:
Ph nh
Trong truyn thng Nam tng, mt trong nhng bi kinh m chng ta thng c nghe tng c l kinh i hnh phc (Mahmangala sutta), thuc Kinh tp, Tiu b. Trong bi kinh ny, c Pht ging rng b th l mt trong 38 iu mang li hnh phc ti thng cho ngi c s ti gia chng ta. c Pht cn cho bit rng b th l mt trong ba yu t bit c mt ngi c lng tin trong sch ni Chnh Php, nh ghi li trong Tng chi b, chng Ba php: Do ba s kin, ny cc T khu, mt ngi c bit l c lng tin. Th no l ba? (1) a thy ngi c gii hnh, (2) a nghe diu php, (3) vi tm ly cu u ca xan tham, sng trong nh, b th rng ri vi bn tay sch s, a thch t b, sn sng c yu cu, thch phn pht vt b th. Mt ngi b th trong sch nh th, theo li c Pht, s to c mt ti sn rt ln, khng bao gi b la t chy, lt lm tri mt, b n trm, b chnh quyn tch thu, hay b k th ch ly i mt. Ti sn phc bu do hnh b th to ra l mt trong 7 loi ti sn cao qu nht gi l thnh ti m chng ta c th tch ly c. c Pht dy trong Tng chi b, chng
Ny cc T khu, c by ti sn ny. Th no l by? Tn ti, gii ti, tm ti, qu ti, vn ti, th ti, tu ti. (...) V ny cc T khu, th no l th ti? y, ny cc T khu, v Thnh t vi tm t b cu u ca xan tham, sng ti gia phng x, vi bn tay rng m, a thch x b, sn sng c yu cu, a thch san s vt b th. Ny cc T khu, y gi l th ti. B th cng c xem l mt loi hng thm cao qu, ta ra cng khp, theo mi hng, to ra nhiu ting lnh, danh thm cho xm lng hay cng ng ni chng ta sinh hot. Trong Tng chi b, chng Ba php, Ngi nanda hi c Pht: - Bch Th Tn, loi cy hng g c mi hng bay thun gi, c mi hng bay ngc gi, c mi hng bay thun gi ln ngc gi? c Pht tr li: - y, ny nanda, ti lng no hay ti th trn no, c n nhn hay nam nhn quy y Pht, quy y Php, quy y chng Tng, tun gi 5 gii, tm tnh hin lng, sng trong nh vi tm khng nhim xan tham, b th khng luyn tic vi tay rng m, thch th t b, sn sng c yu cu, a thch chia x b th. Ngi nh vy, c cc Sa mn, B la mn, ch
B. Anson
147
148
Ph nh
thin v cc phi nhn u tn thn. V nh th, ngi l loi cy hng qu. Cy hng , ny nanda, c mi hng bay thun gi, c mi hng bay ngc gi, c mi hng bay thun gi ln ngc gi.
b th vi tm khng gng p; b th khng lm thng tn mnh v ngi. Ngi cng dy v nm loi khc l: C nm loi b th xng ng bc chn nhn: b th c lng cung knh; b th c suy ngh; b th t tay mnh; b th khng qung b; b th c suy ngh n tng lai. V b th cho ng thi, c Pht nu r c 5 loi: - B th cho ngi mi n tr x ca chng ta. - B th cho ngi sp ra i, ri khi tr x ca chng ta. - B th cho ngi au bnh. - B th trong thi i. - Phm nhng hoa qu g mi gt hi c, dnh chng u tin cng dng cc bc gi gii hnh. Nu c nh th, hnh b th s mang li cc li ch: Ty theo vt b th, ty theo cung cch b th, kt qu s a n cho ngi b th vi ti sn sung mn, vi dung sc th thng nh hoa sen, vi v con, cc ngi lm cng tn ty phc v tun hnh, vi cc vt dng n ng thi, ng lc, vi nm dc cng c c th hng y , v vi cc tai nn khng h xy n. Trong cc on kinh khc, c Pht dy thm v cc li ch khc:
Tuy nhin, hnh b th khng phi l mt iu d thc hin nh nhiu ngi thng hiu lm. y l mt php mn tu tp i hi chng ta phi tinh tn, c chnh nim v tr tu. Trc ht, c Pht dy rng khi b th, chng ta phi bit nhn thc r rng v vt cho, cch cho, v tm cho. Trong Tng chi b, chng Tm php, Ngi dy: Ny cc T khu, c tm s b th ca bc chn nhn. Th no l tm? Cho vt trong sch; cho vt th diu; cho ng thi; cho vt thch ng; cho vi s cn thn; cho lun lun; khi cho, tm tnh tn; sau khi cho, tm lun hoan h. Nh th, khi b th, vt cho phi l vt trong sch, vt th diu, vt thch ng; cch cho phi l cho ng thi, cho vi s cn thn, cho lun lun; v tm cho phi l tm tnh tn khi cho, tm lun hoan h sau khi cho. Trong Tng chi b, chng Nm php, c Pht dy: C nm loi b th xng ng bc chn nhn: b th c lng tin; b th c knh trng; b th ng thi,
B. Anson
149
150
Ph nh
Ny cc T khu, c nm li ch ny ca b th. Th no l nm? - c nhiu ngi i m, a thch. - c bc thin nhn, chn nhn thn cn. - Ting n tt p c truyn i. - Khng c sai lch khi thuyt php. - Khi thn hoi mng chung, c sinh ln ci lnh thin gii. V li ch ca b th thc phm: Ngi b th ba n, ny cc T khu, s c hng nm kt qu: sng th, sc din ti p, sng an lc, c sc khe, c bin ti. Thm vo , theo Ch gii, c kt qu to ln, s b th phi hi 3 iu kin thnh tu: 1. Thnh tu rung phc (khettasampatti), tc l ni n i tng th, ngi th th l bc chnh hnh, bc hi cc n c c bit. 2. Thnh tu vt th (deyyadhammasampatti), tc l c vt th y , hp php, thanh tnh v thch hp li ch cho ngi nhn. 3. Thnh tu tm (cittasampatti), tc l tc b th c y , c tm tnh tn, c tm hoan h trong ba thi: trc khi lm, ang khi lm v sau khi lm.
C 2 loi b th: b th ti vt (tin bc, thc n, vt dng) v b th php (gio php, cc iu hay, l phi). Trong 2 loi ny, b th php l cao qu v c nhiu li lc hn, nh dy trong kinh Php c (k 354): B th php l cao thng hn tt c cc php b th khc. Trong tp kinh Pht thuyt nh vy, bi kinh s 98, c Pht dy: C hai loi b th: b th ti vt v b th php. Trong , b th php l b th ti thng. C hai s phn pht: phn pht ti vt v phn pht php. Trong , phn pht php l phn pht ti thng. C hai loi gip : gip bng ti vt v gip bng php. Trong , gip bng php l gip ti thng. Trong Tng chi b, chng Mt php: C hai loi b th: b th ti vt v b th php. Trong , b th php l ti thng. Trong Tng ng b, tp I, chng I, c ghi li cu chuyn trong mt m n, mt v thin t n hi c Th Tn: Cho g l cho lc? Cho g l cho sc? Cho g l cho lc? Cho g l cho mt? Cho g cho tt c? Xin p iu con hi?
B. Anson c Th Tn tr li: Cho n l cho lc, Cho mc l cho sc, Cho xe l cho lc, Cho n l cho mt. Ai cho ch tr x, V y cho tt c. Ai ging dy Chnh Php, V y cho bt t.
151
152
Ph nh
cng l 5 i b th, bi v lm c nh th, s em cho s khng s hi (v y) cho v lng chng sinh, em cho s khng hn th cho v lng chng sinh, em cho s khng hi cho v lng chng sinh; sau khi cho v lng chng sinh, khng s hi, khng hn th, khng hi, v y s c san s v lng khng s hi, khng hn th, khng hi. Cng xin ghi nhn thm l trong vi ti liu kinh sch pht trin v sau ny, ngoi b th ti v b th php, cn c cp n mt loi th ba l b th v y, tc l mang n, san s s khng s hi, khng hn th, khng hi. Theo thin , c th xem b th v y l kt qu ca ti th v php th, khng cn phi tch ra thnh mt phn loi ring bit.
Cng cn ghi nhn y l c nhiu ngi thng than phin rng v iu kin sinh hot lm n kh khn, hay v hon cnh gia nh, nn h khng c d tin ca thc hin hnh b th. Tuy nhin, ch l cc b th ti vt. c Pht c dy rng nu ngi no gi lng tnh tn, quy y Tam Bo v gi trn 5 gii cn bn, th l i b th, v l ngun cng c v lng cho chng sinh, v ngi y mang li s an vui, thng yu hi ha n cho mi ngi, mi loi sng chung quanh ngi y. Trong Tng chi b, chng Tm php, c Pht dy: C tm ngun nc cng c ny, l ngun nc thin, mn n cho an lc, lm nhn sinh thin, qu d thc an lc, a n ci tri, dn n kh i, kh h, kh , hnh phc, an lc. l: - Quy y Pht, Php, Tng l 3 ngun nc u. - 5 ngun nc k l gi trn 5 gii cn bn.
Nu ch thc hnh hnh b th khng thi th cng cha trn . Trong Tng chi b, chng Nm php, Ngi X-li-pht c dy ng Cp C c rng cng dng, b th t vt dng, tuy to nhiu phc bu, nhng cng cha . Ngi c s cn phi gng tu tp thin nh, c h lc do tm x ly sinh ra. Li khuyn ny c c Pht ng v khen ngi. Do , kinh in nguyn thy cn ghi li vic thc hnh php qun nim v lng b th, hay nim th, nh l mt trong 6 php ty nim cn phi tu tp. Trng b, kinh 34, c ghi:
B. Anson
153
154
Ph nh
Th no l su php cn phi tu tp? l su ty nim x: Pht ty nim, Php ty nim, Tng ty nim, gii ty nim, th ty nim, thin ty nim. l su php cn phi tu tp. V c Pht gii thch thm cho ng Mahnma v nim th nh sau (Tng chi b, chng Mi mt php): Ny Mahnma, ng hy nim th nh sau: Tht l c li cho ta! Tht l kho c li cho ta! V rng vi qun chng b cu u xan tham chi phi, ta sng trong gia nh, vi tm khng b cu u ca xan tham chi phi, b th rng ri, vi bn tay sch s, a thch t b, sn sng, c yu cu, a thch phn pht vt b th. Ny Mahnma, trong khi v Thnh t ty nim th, tm ca v y khng b tham m nh, tm khng b sn m nh, tm khng b si m nh; trong khi y, tm c chnh trc nh duyn th. V Thnh t, ny Mahnma, vi tm chnh trc, c c ngha tn th, c c php tn th, c c hn hoan lin h n php. Khi c hn hoan, h sinh; khi c h, thn c khinh an; khi thn khinh an, cm gic lc th; khi c lc th, tm c nh tnh. Ny Mahnma, nh vy gi l bc Thnh t sng t c bnh ng vi chng sinh khng bnh ng, sng t c v sn vi chng sinh c sn, nhp c dng lu ca Chnh Php, v tu tp ty nim th.
Trong Tng chi b, chng Mt php, ngoi 6 mc qun nim nu trn, cn ghi thm 4 mc khc l nim hi th, nim cht, nim thn, v nim tch tnh, nh sau: C mt php, ny cc T khu, c tu tp, c lm cho sung mn, a n nht hng nhm chn, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit bn. Mt php y l g? Chnh l nim Pht... nim Php... nim Tng... nim gii... nim th... nim thin... nim hi th... nim cht... nim thn... nim tch tnh. Chnh mt php ny, ny cc T khu, c tu tp, c lm cho sung mn, a n nht hng nhm chn, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit bn. Xin gii thch tm tt: 1. Nim Pht (buddhnussati) l nim tng mi n c ca Pht. 2. Nim Php (dhammnussati) l nim tng su n c ca gio php. 3. Nim Tng (sanghnussati) l nim tng chn n c ca Tng chng. 4. Nim Gii (slnussati) l nim tng gii thanh tnh ca mnh.
B. Anson
155
156
Ph nh
5. Nim Th (cgnussati) l nim tng hnh b th x ti ca mnh. 6. Nim Thin (devatnussati) l nim tng cc cng hnh tc thnh ch thin v xt li cng hnh mnh c. 7. Nim Cht (maransati) l suy nim s cht , ang v s n vi chng sinh lun c ta, lm cho tm khng d dui. 8. Nim Thn hnh (kyagatsati) l suy nim thn ny cho thy rng bt tnh, u trc, bnh tt, kh , thc tnh thn ny l nh vy, v.v. t b s luyn i. 9. Nim Hi th (npnsati) l nim v hi th v, hi th ra, tr s phng tm. 10. Nim Tch tnh (upasamnussati) l suy nim trng thi Nit bn, ni khng cn phin no v au kh, mt trng thi vng lng tuyt i. tu tp v php qun nim lng b th, c th xem thm cc hng dn chi tit ca Lun s Pht m (Buddhaghosa) trong b lun Thanh tnh o (Visuddhimagga), do Ni s Tr Hi dch Vit, chng VII, on vit v nim th.
Tm li, b th l mt c hnh cao qu m c

Pht khuyn tt c Pht t chng ta cn phi tu tp. B th c 2 loi: b th ti v b th php, trong , b th php l cao thng hn. Khi b th, chng ta phi c chnh nim v tr tu nhn thc r rng v vt b th, cch thc b th, i tng nhn b th, v tm ca chng ta khi lm chuyn b th. B th cn phi pht ngun t lng tnh tn ni Tam Bo v trn gii hnh em li s an vui n cho mun loi. Cui cng, chng ta cn phi hnh thin, trong , qun nim v lng b th l mt php mn quan trng cn phi c tu tp.
B. Anson
157
158 hi hc, kh hnh, nghi l t t, m nhc, v.v.
Ph nh
-06-
Tr gii
T khu Thanissaro
Tht ra, vn chnh y khng phi l c mt s khim khuyt no trong con ng Pht gio, m l v chng ta khng thc hnh y phng thc tr liu ca c Pht. Con ng ca c Pht khng phi ch c chnh nim, cc php hnh thin Ch v thin Qun, nhng bao gm cc gii c, bt u bng nm gii cn bn. Tht th, cc gii lut to thnh bc i u tin trn con ng , con ng Gii-nh-Tu. Khuynh hng ngy nay thng khinh r nm gii lut ny, cho rng ch l cc iu l ca lp gio l v lng bt ngun t i sng c xa, khng cn thch hp cho np sng tn tin hin i. Quan nim b st vai tr m c Pht t ra cho gii c: gii c l phn cn bn ca chng trnh tr liu vt thng trong tm tr. Gii c c bit dng cha tr hai th bnh to ra mc cm t ti: hi hn v chi b. Khi ta c nhng hnh ng xu, khng hp vi l phi, ta thng c nhng hi hn v vic lm , hoc tm cch chi b chng. Chi b bng cch t la di cho rng cc hnh ng qu tht khng xy ra; hoc chi b bng cch cho rng tiu chun nh gi cc hnh ng l khng c gi tr g c. Cc phn ng ny ging nh cc vt thng trong tm thc. Hi hn
c Pht c v nh mt v lng y, cha bnh

tm linh cho loi ngi. Con ng hnh o Ngi dy c v nh mt chng trnh tr liu cc au kh trong tim v tr c. V d ny thng c thy trong kinh in, ca ngi c Pht v li dy ca Ngi, tuy xa nhng cng rt thch hp cho ngy nay. Thin nh Pht gio c xem nh mt phng cch cha tr, v gi y c nhiu nh tm l tr liu th dng phng cch ny nh mt phn trong cng tc tr liu ca h. Tuy nhin, kinh nghim cho thy rng hnh thin t n khng th cung cp mt s tr liu hon ton y . Cn phi c cc h tr ngoi vi. Cc thin sinh ngy nay, c bit b nh hng su m ca vn minh vt cht, khin h khng c s kin cng, tr ch, v t tin cn thit cc php hnh thin Ch-Qun tr nn cng dng hu hiu. Mt vi v thin s nhn thy c vn ny, v cho rng con ng Pht gio khng cung ng cc nhu cu c bit ca chng ta. b sung, cc v y th nghim kt hp vi nhiu phng cch khc, chng hn nh huyn hc, thi ca, tm l tr liu, x
B. Anson
159
160
Ph nh
ging nh mt vt thng m, rt nhy cm khi s n n. Chi b ging nh vt so chai cng chung quanh vt da non. Khi tm thc b tn thng nh vy, n khng th lng ng, thnh thi an tr vo hin ti, bi v n khng th an ngh trn vt thng cn non, hoc trn vt so chai cng. Khi tm thc b p t b buc vo hin ti, n ch mt cch cng thng, mo m v na chng. Tu qun hin ra cng b mo m v na chng nh th. Ch khi no tm thc khng cn cc vt thng v vt so, th n mi c th an nh, thnh thi v t do an tr vo hin ti, v t ny sinh tu gic mt cch ton vn, khng b bp mo. y l lc gii c i vo: gii c c dng cha cc vt thng v vt so. Lng t tin lnh mnh bt ngun t mt cuc sng thin, hp vi cc tiu chun tt, thc t, r rng, nhn bn, v ng knh. Nm iu gii (ng gii) c t ra c cuc sng ph hp vi cc tiu chun ny. 1. Thc t: Tiu chun do gii lut t ra rt n gin: khng c st hi, khng trm cp, khng t dm, khng gian di, khng ung ru hoc dng cc cht say. Chng ta u c th sng ph hp vi cc tiu chun , d rng i khi c vi kh khn, bt tin, nhng lun lun c th thc hin theo c.
C vi ngi tm cch din dch cc gii iu ny, bin thnh mt lot cc tiu chun c v cao sang hn chng hn bin ci iu gii th hai, khng trm cp, thnh iu gii khng phung ph ngun ti nguyn a cu. Lm nh th xem c v thanh cao, nhng chc chn rt kh thc hin c. Nhng ai c kinh nghim iu tr ngi b bnh tm thn chc bit c hu qu tai hi t vic p t cc tiu chun qu xa vi, khng thc t. Nu ta t ra nhng tiu chun m bnh nhn ch cn mt mc c gng v chnh nim va phi l c th t c, lng t tin ca h s gia tng mnh m, v h nhn thy rng chnh h c kh nng t n cc tiu chun . Nh th, h c thm nhiu t tin thc hin cc cng vic kh khn khc iu tr bnh tm thn ca h. 2. R rng: Gii iu do c Pht t ra rt r rng, khng c nhng t ng phn vn nghi hoc, nh: nu nh..., cng c th l..., nhng m.... iu ny c ngha cc gii iu l nhng hng dn minh bch, khng c k h cho cc bin minh l gii lng vng, khng ngay thng. Mt hnh ng ch c th hoc l ph hp, hoc l khng ph hp vi gii iu. R rng nh th! V vy, cc gii iu rt d tun theo, khng phn vn nghi ng. Nhng ai tng dy tr con u bit mc d chng thng than phin v cc k lut st thp,
B. Anson
161
162
Ph nh
tht ra, chng cm thy an tm vi nhng iu l r rng, minh bch, hn l cc iu l m h, d mc c thay i. Cng nh th, i vi bn thn, cc iu lut gii hnh minh bch s khng cho php cc tng gian tr ng ngm tm cch ln vo khuy ng tm tr ca hnh gi. Nu ta tun th theo gii iu ca c Pht, ta khng th no nui dng tng st hi, v t , ta to ra mt s an ton khng hn ch cho mi sinh vt. Cc gii iu khc s gip to ra mt s an ninh v ca ci ti sn, lng tit hnh ca mi ngi, mt s giao tip chn tht, v mt cp cao v tm tr sng sut, khng b lu m bi ru ch say sa. 3. Nhn bn: Gii iu ca c Pht c tnh nhn bn cho ngi gi gii ln nhng ngi giao tip chung quanh. Nu bn gi gii, bn t t mnh vo qui lut nghip qu, v bn s thy rng nhng g bn giao tip vi th gii bn ngoi l kt qu ch ng ca nghip hnh, qua thn-khu-, m bn thc hin ngay trong giy pht hin ti. Bn nhn thc th gii qua nghip hnh ca chnh bn, v bn hon ton ch ng kim sot cc phn ng ca bn ngay trong hin ti. Bn khng b chi phi bi hnh dng sc p bn ngoi, thn th, tr thng minh, a v tin bc, v.v., v ch l cc yu t ngoi vi, ch l kt qu ca nghip hnh to ra trong qu kh. Bn hon ton sng trong
hin ti. Cc gii iu gip bn tp trung tm tr sng linh hot trong cc tiu chun hin thin ngay by gi v ti chn ny, khng truy tm qu kh, khng vng mng tng lai. Nu bn chung sng vi nhng ngi bit gi gii, bn s thy mnh ang sng trong mi trng hon ton khng c nghi ng v s st. H qu trng hnh phc ca bn nh th hnh phc ca h. H khng tranh ginh khng ch, khng to cnh k thng ngi thua. Khi h ni n lng t bi v chnh nim khi hnh thin, bn s thy chng phn nh ngay trong cc hnh ng thng ngy ca h, li ni v vic lm cng hp nht. Nh th, gii c khng nhng lm tng trng lng thin ca tng c nhn, m cn gip to mt x hi tt lnh mt x hi gm nhng c nhn y t tin v bit tn trng i sng ca nhau. 4. ng knh: Khi bn chn mt tp hp cc tiu chun cho cuc sng, iu quan trng bn cn phi bit l cc tiu chun do ai v nhm no xng, c ngun gc u, bi v khi bn tun theo cc iu lut , hin nhin l bn phi tham gia vo nhm , c nhm thm nh, v chp nhn mc thc o lng ci ng v ci sai do h t ra. Trong trng hp ca ng gii, bn khng th tm ra mt nhm no khc tt lnh hn: l gii iu ca
B. Anson
163
164
Ph nh
c Pht v cc v i t Thnh tng t ra v thi hnh. Trong kinh in, ng gii thng c gi l cc tiu chun ca bc Thnh nhn. Cc v ny khng chp nhn gii lut v chng c tnh ph thng hp dn. H chp nhn chng qua cc kinh nghim trong i sng tu tp ca mnh v thy chng c hiu qu ch li tht s trn con ng a n gii thot ti hu. C th c nhiu ngi v v minh m ch ci bn khi bn tun th ng gii, nhng cc bc Thnh hin trit s lun lun knh trng v chp nhn bn vo trong cng ng ca h, v s knh trng ca h l c gi tr nht, so vi nhng ngi v minh kia. By gi, c th c nhiu ngi cm thy kh m tng tng vic gia nhp vo mt nhm tru tng nh th, nht l khi h cha bao gi c gp mt v Thnh nhn. Rt kh c c mt lng t bi v rng lng khi x hi chung quanh ta ci ch cc iu , v lc no cng cp n s hp dn ca tnh dc, quyn r vt cht v cnh tranh thng mi p bc. y l lc cn phi c cc cng ng Pht t tt lnh chn chnh. Thnh vin ca cc cng ng ny s gip chng ta thy c tm gng ca cc hnh ng hin thin v gii hnh. Nhng ngi ny s to ra mt mi trng tt chng ta c c hi p dng rt ro con ng tr liu ca c Pht: hnh thin v pht trin tu gic trong mt i sng c gii c.
Nu ta c c nhng mi trng tt lnh nh th,

ta s thy rng php hnh thin khng c v g l huyn b v m qung, bi v php hnh c cn bn da trn thc t cng minh ca mt i sng y ngha. T , bn c t tin sng trong gii c, sng hon ton tt lnh trong i sng tht s y ngha ca mt con ngi, trn con ng tin n an vui v hnh phc vin dung. (Bnh Anson lc dch)
B. Anson
165
166
Ph nh
-07-
Hnh thin
Sarah K. Lim
tht l tt. Khi xy nh, chng ti thit k mt phng n dnh i khch, t k cnh phng tip khch, theo m hnh nh ca ca dn chng a phng. Nhng khi dn v , chng ti thy rng mnh cng t khi tip khch, khng cn thch li sng n o, th tip khch kha na. V th, chng ti quyt nh bin i phng thnh mt ni th phng v hnh thin. Trong phng thin, chng ti khng trang hong by bin rm r. n gin ch c mt bn th nh vi tng Pht. Chung quanh tng l vi k sch lu cc b kinh in v ti liu tham kho Pht gio. Trn sn nh l mt tm thm, ni chng ti qu l bi, tng kinh, v ngi hnh thin. Ti dng mt t thp, c chiu cao khong 80 cm, lm bn th. Trn , chng ti k thm mt bc g nh t tng Pht. y l tng Pht bng hp kim ng thau mu vng, cao khong 30 cm, thnh t Thi Lan. Ti cng t thm mt l hng nh v mt cp nn in, mua khu thng x ng. Thnh thong, vo cc dp l, chng ti t thm mt l hoa ti. Ti thch b tr nh th, n gin nhng trang nghim. Bn th c cao va tm nhn khi chng ti qu ly hay ngi hnh thin, c th chim ngm tng Pht, v cm thy gn gi vi c Bn S. Tht ra, ni hnh thin khng cn phi c bit. iu quan trng l chng ta nn to lp mt ch nht
Gii thiu: B Sarah Lim l mt Pht t gc Singapore, hin ang sinh sng ti c v c nhiu ng gp tch cc trong cc sinh hot Pht gio. Bi ny c trch dch t mt bi php thoi ca B ti thnh ph Perth, Ty c, vo thng 9 nm 2002.
Qua kinh nghim c nhn cng nh qua cc trao

i vi cc bn thin sinh khc, ti ngh rng chng ta cn c mt chng trnh hnh thin ti nh, sp t r rng tun t tng bc.
Ni chn Trc tin, cn phi c mt ch thch hp cho vic thc tp hng ngy, khi b lm phin trong lc tp. Ni hnh thin cn phi yn tnh v thong mt. Nu c c mt phng nh dnh ring cho vic hnh thin th
B. Anson
167
168
Ph nh
nh v thi gian hnh thin c nh, c c mt thi quen ng gi, ng ni. Thm vo , trc khi hnh thin, trnh cc c in thoi quy ry, ti thng iu chnh my in thoi sang dng tr li t ng v iu chnh ting reo tht nh. Mi ngy, ti l bi v hnh thin hai ln: bui ti, lc 10 gi m; v bui sng sm, lc 5 gi sng, trc khi nhng ngi trong nh thc dy. Lc sng sm l lc tm tr thoi mi v c th khe khon. Mt thin sinh thc tp nghim tc s lun hnh thin vo nhng gi nht nh, v bit rng ch cn gi ng ngh th thn th khng mt mi v tm hn tnh to. Khi trc, ti thng thp nn sp, nhng gn y ti chuyn sang dng nn in. nh sng nn ta ra t bn th Pht nhc nh ti nh sng t bi v tr tu ca c Bn S. nh sng ny cng gip to mt khng kh trang nghim nhng hin ha, m cng trong phng thin. Thm vo , mi khi tm ti chy lang thang, nh sng t ngn nn gip a ti tr v hin ti, ti ni chn ny, ni ti ang ngi thin, theo di hi th ca mnh. Tng kinh Bui sng, khi tm tr tnh to sau gic ng, ti ch tng vi cu kinh ngn ri bt u hnh thin. Vo phng thin, ti qu xung v bt u ly ba ly, chm ri t tn, vi bn chn, u gi, tay v trn chm mt
t, nh chng ta thng thy Pht t l bi ti cc cha trong truyn thng Pht gio Nguyn thy. Trong t th qu, ti chp tay, v c 3 ln cu: Namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa (Con thnh knh nh l c Th Tn, ng Cng, Chnh ng Gic), ri c tm tt li tn dng Tam Bo v l ly sau mi cu: Araham sammsambuddho bhagav Buddham bhagavantam bhivdemi (Ly) Svkkhto bhagavat dhammo Dhammam namassmi (Ly) Supatipanno bhagavato svakasangho Sangham nammi (Ly) Ngha: Bc ng Cng, Chnh ng Gic, Th Tn, Con xin nh l c Th Tn Pht. Chnh Php c Ngi ging dy r rng, Con xin nh l Php bo nhim mu. Ch Thnh Tng hnh tr tt p, Con xin nh l Tng on cao thng. Sau , ti bt u hnh thin. Bui ti, sau mt ngy lm vic mt nhc, ti thng cm thy bun ng. Thm vo , nu phi lo
B. Anson
169
170
Ph nh
ngh nhiu vic trong ngy, tm ti rt kh an nh. V th, ti thng tng kinh nhiu hn, v thi gian dnh cho hnh thin th ngn hn bui sng ngoi tr vo ngy cui tun hay trong cc ngy ngh, khi tm tr thoi mi, th dn, ti c nhiu th gi hnh thin hn. Ti bt u qu ly v tng cu Namo tassa ... nh kha l bui sng, nhng sau , ti tng y bi k tn dng n c Tam Bo. Tip theo, ti tng c bi k quy y Tam Bo, nm hc gii ca c s (ng gii), nm iu qun tng hng ngy, v bi kinh T bi. y l cc bi tng ph thng bng ting Pli m ti hc c t cun bng cassette do ch Tng thu m v ph bin ti cha. Tng kinh chm ri, r rng tng ch, gip tp trung tm tr v gip ta tng thm nim tn thnh ni Tam Bo. Sau , ti bt u hnh thin. Hnh thin Khi ngi thin, cc bn nn gi lng cho thng nhng th th, nh nhng, thng bng, khng cng thng. u gi thng, cn bng trn vai, mt hng v bn th, khng nn gc xung, mt nh nhng khp li nhng khng hon ton khp hn. Nhiu ngi c th ngi ngay trn sn nh, theo t th kit gi hay bn kit gi nh ta thng thy qua cc tng Pht, v h cho rng l t th tt nht. Ring phn ti, ti khng th ngi c trong t th . Ti thng ngi trn mt ta c l mt ci gi nh, v hai chn t song song nh
kiu ngi ca Pht t Min in. Nh th, ti cng to c ba im ta vng chc nng thn th, vi bn ta t trn gi nm v hai u gi chm mt t. i khi, chn ti li tr nn qu au nhc, ti chuyn sang dng mt ci gh nh, k di mng, v ngi trong t th qu, nh kiu ngi ca cc thin sinh Nht Bn. Bn c th ngi trn gh cao nu bn khng quen ngi trn sn t. iu quan trng l bn gi lng cho thng, khng da vo thnh gh, trnh ng gt. Hai tay nh nhng t trn i, bn tay chng ln nhau, vi hai u ngn ci ch chm nh vo nhau. Thm vo , ti thy rng trong lc hnh thin, ta nn mm ci, n ci hin ho nh thng thy cc hnh tng c Pht. N ci mm ny gip tm tr ta c vui ti, an lc. Khp nh i mt, ti ghi nhn cm gic ca ton thn, t nh u xung n bn chn, ghi nhn t th ngi vng vng, thoi mi. Ri t nh thm: By gi, ti s bt u hnh thin, ch tm vo hnh thin, khng quan tm n vic g khc. Bc u ca vic hnh thin l theo di hi th. Th t nhin, iu ha, bnh thng, khng c p th nhanh hoc chm, di hay ngn. Ch tm ni l mi, theo di hi th vo... ra... vo... ra... Ch tm n lung hi khi n va n chm l mi, v khi lung hi khi sp sa thot ra khi mi. Ghi nhn s chm xc, cc cm gic, s nng lnh, ting st sot trong ng mi, nu c.
B. Anson
171
172
Ph nh
Hy ch ghi nhn tt c nhng khng phn tch, bnh lun hay gii thch g c. Ch n thun mt s ghi nhn. Bn s thy hi th t t mng dn v nhu nhuyn, nh nhng hn, cho n lc bn c cm gic l dng nh bn khng cn th na. Tht ra, l lc m hi th c an nh, v tr nn rt d chu. Lc , khng cn c bn l ngi ang th, m ch c mt hi th ang xy ra, v mt s nhn bit, ghi nhn, theo di hi th . Cng phu hnh thin tin trin tt p khi ta c th gi tm gn cht vo mt mc y l theo di hi th trong mt thi gian di. Khi bn c th qun st, ghi nhn tng hi th, tin trnh ca lung hi, t lc sinh khi cho n khi tn dit. Khi n i vo cng nh i ra. Mi mt hi th l mt hin tng mi l, mt cm gic mi l. Bn ghi nhn, theo di, ri bung b khi n tn dit. Ri tip tc ghi nhn hi th khc, mi va sinh khi. Tm bn ging nh ngi gi ca, n cho v ghi nhn ngi khch bc vo hay bc ra khi nh, m khng cn tm hiu tng tch, mc ch, hay cng vic ca ng ta. Khch kha ra vo lin tc. Nu bn tr chuyn vi mt v khch no th bn khng th ghi nhn kp thi cc v khch khc. Theo li khuyn ca thin s, ti bt u tp ngi thin khong 15 pht, u n mi ngy trong mt tun l. Ri dn dn gia tng thm 5, 10 pht trong cc tun l k tip, cho n khi ti c th hnh thin trong
khong 30 n 45 pht. nh thi gian hnh thin, c ngi thp mt cy nhang v ngi thin cho n khi cy nhang tn ri. Ti khng dng phng cch v mi trm hng ta ra rt hng nng, khin ti kh nh tm. Lc u, ti dng ng h reo nh thi gian cho bui thin. Nhng dn dn th tm ti quen vi thi gian nh sn v ti khng cn cn dng n loi ng h na. Thng thng, bn s thy thay v theo di hi th, tm bn khng chu yn mt ni m li hay i lang thang y , suy ngh vn v, ri nhiu li ni th thm, li nhi xut hin trong u bn. l hin tng rt t nhin, ngi no cng phi tri qua. Bn ch nh nhng nhn din chng, ri quay v vi mc hnh thin l lung hi th ti l mi. Nu bn cm thy kh ch tm ti mi, bn c th p dng mt k thut nim. Bn nim ch Buddho (Bt-th), ngha l Pht- hay c Pht. Bn c thm trong tm ch Bt khi th vo, v ch Th khi th ra. Bt ... th vo, Th ... th ra. Bt ... Th ... Bt ... Th ... Bt ... Th ... y l mt phng cch rt ph bin ca gii thin sinh Thi Lan m chnh ti th qua v thy rt hiu nghim gip nh tm. C ngi bo l php nim Pht, c ngi bo l php nim ch. Tn gi nh th no cng c, khng h g. iu quan trng l c nhiu ngi p dng php v c hiu qu nh tm rt tt. Khi tm tng i c an nh
B. Anson
173
174
Ph nh
ri, bn b php nim , tr v vic theo di hi th vo ra ti l mi, lng l, n thun. C thin sinh dng k thut m hi th, t s 1 n s 10. Th vo, th ra, m Mt. Th vo, th ra, m Hai. Th vo, th ra, m Ba, ... cho n Mi, ri tr v m Mt, Hai, Ba, ... Ti th p dng nhng cm thy phng cch ny khng thch hp cho ti, v n c v gng p, khng t nhin. Bn khng nn cho rng tht l v ch, ph th gi khi bn b phng tm, suy ngh vn v hay v ng gt. y l nhng tr ngi thng thng m thin sinh chng ta u phi i din v nhn bit. Bn khng nn bi quan, nn ch, hay nng ny, bun gin. thnh cng, chng ta phi kin nhn v c mt thi th th, du dng hun tp tm . Cc v thin s u khuyn chng ta phi bit nhn ni v kin tr, phi c gng thc tp u n. Mi bui thin l mt bc i trn con ng m ch Pht vch ra, dn dn a ta tin n mc ch gii thot ti hu ca mi ngi con Pht. Tri rng lng T Tip theo phn nim hi th, ti chuyn sang php hnh thin tm T. C nhiu phng cch khc nhau, bn cn phi th nghim chn mt cch thch hp cho ring mnh.
Vn trong t th ngi th th, vi n ci nh nhng trn mi, vi tm an nh, tnh thc v x ly, ti thm nguyn trong tm: Xin cho ti c an lc. Vi nim vui nh nhng , ti a tm ghi nhn tng ni trn thn th, t nh u n mt, hai vai, hai tay, ngc, bng, bp i, ri bn chn. Thng thng, khi lm nh th, ti thy c mt cm gic m p, an nh bao trm ton thn th. Vi cm gic an bnh nh th, ti bt u hng tm n nhng ngi thn trong nh, nguyn cho cc ngi y c an lc. Ri hng tm n nhng ngi lng ging, cng xm, ri nhng ngi cng s ti s lm, nhng ngi bn o, nhng v tu s v bn b quen bit, nhng ngi ang sng ti thnh ph ny, ti x s ny, trn lc a ny, v dn n hng tm T n ton th nhn loi, ton th chng sinh trong ci Ta b. Mi ln chuyn i tng, ti dng li vi pht, ngh n i tng vi cm gic nng m, an lc, v nguyn cho h cng c an lc nh th. Hnh thin tm T theo phng cch ny thng mt khong 10, 15 pht. X thin Trong t th ngi, ti t t m mt. Hng v tng Pht, ti chp tay, thnh knh t n c Bn S, t n Ngi ban cho ti mt php hnh a n an tnh v tr tu gii thot. Sau , ti dng tay nh nhng xoa bp bn chn v ton thn th.
B. Anson
175
176
Ph nh
Chuyn sang t th qu, ti chp tay tng c bi kinh hi hng cng c n tt c chng sinh. Ly ba ln ri thong th ng ln trong chnh nim, tnh gic. i kinh hnh Trong nhng ngy ngh hoc khi c nhiu th gi, bn c th thc tp thm php i kinh hnh, ngay trong nh hay ngoi sn. C thin s dy rng ch nn chn mt ng i khong hai mi hoc ba mi bc chn l va , v nu khong cch di hn th tm tr s d chy i ni khc, cn nu qu ngn th li khng thi gian em tm an tr vo bc chn. Ring ti, ngoi tr nhng lc tri ma, ti thng thch i kinh hnh ngoi sn vn. Chng ti thit lp mi li i ngoi sn, vng quanh nh, rng khong 1 mt, lt gch, v ti thc tp kinh hnh trn li i . Ti bc vng quanh nh theo chiu kim ng h, tng t nh cc Pht t thng i nhiu vng quanh bo thp hay vng quanh chnh in ti cha trong cc dp l ln. Hai tay bung thng, chm nh vo nhau, t trc thn, mt h nhn xung t, ming mm ci, ti t tn ct bc theo nhp i chm ri bnh thng ca mnh. C nhng thin sinh c ng tht chm, theo di tng ng tc khi bc i. Tuy nhin, mi ngi chng ta phi t th nghim chn mt nhp i thch hp cho mnh.
Ch tm vo mi bc i, ghi nhn tng cm gic khi bn chn chm mt t, chn phi ri chn tri. Cm gic khi bn chn va chm t, khi trng lng ton thn ln bn chn, khi bn chn va nhc ln ... ri nhanh chng a tm sang ghi nhn bn chn kia. Mi bc chn l mt tin trnh mi l m bn ch n thun ghi nhn, khng eo ui gii thch hay bnh lun. Sau mt thi gian hun tp nh th, i khi bn c th c c mt cm gic an lc, nh nhng bao trm ton thn trong lc di chuyn. Cng c lc bn c th s nhn thy khng c mt ngi no ang i, m ch c c ng bc i nhp nhng v mt s nhn bit, lng l theo di cc bc di chuyn . Cc cm nhn ny xy n t ngt, t nhin, ri cng tan bin t ngt, t nhin. Bn khng nn bm vu, eo ui chng, m cng khng nn mong cu, c vng, hay phn tch chi c. Khi tm phng i lang thang, ti nh nhng ko n li, a n v an tr trn bc chn. i khi, ti cng p dng phng php nim Buddho, Bt-th gi tm, ging nh khi nim hi th. Khi bn chn phi chm t, ti nim Bt. Khi bn chn tri chm t, ti nim Th. Bt ... chn phi, Th ... chn tri, Bt ... chn phi, Th ... chn tri, Bt ... Th ... Bt ... Th ... Bt ... Th ... Tip tc nh th cho n khi tm tng i an nh, ti b nim Buddho v quay v ch ghi nhn cm gic ca tng bc i.
B. Anson
177
178
Ph nh
Thng thng, c i khong 20 bc th ti ng li vi giy, ghi nhn cm gic ton thn trong t th ng, ri tip tc bc i. Ti thc tp nh th khi i ba vng quanh nh, hoc nhiu hn nu c th gi. i kinh hnh gip mu huyt lu thng tt, ht th khng kh trong lnh ngoi tri, gip gia tng tm chnh nim khi thn th chuyn ng trong tng bc i, hun tp cho tm khng b chi phi bi ngoi cnh, bi ting ng lao xao ca i sng ngoi tri. Thin trong i sng Chng ta vn c th p dng nguyn tc qun nim hi th trong sinh hot hng ngy, khi ngi ch ti trm xe but hay xe la, ch i sn bay, ch i ngi thn khi i mua sm, khi l hnh khch ngi trong xe t hay my bay trong cc chuyn du hnh y . Thay v c tm trng ho hc, bn chn, st rut, hay tm s lng qun bng cch c sch bo thi s, nghe nhc, hoc tm cch tr chuyn vi ngi chung quanh, chng ta vn c th khp mt li, nh nhng theo di hi th ca mnh, tm c lng du, ngh ngi. Ti lm vic ti mt vn phng trung tm thnh ph, v ni c vi ngi nh th c knh ca Ky-t gio. Thnh thong, vo gi ngh tra, ti vo nh th, ngi yn lng, khp mt, v tm theo di hi th khong 10, 15 pht. Ngoi kia l nhng khch b hnh i n tra hoc mua sm, nhn nhp, uyn no. Trong ny l c mt bu khng kh an tnh, trang nghim; qu
tht l mt c o ti mt tm c ngh ngi sau nhiu gi cng thng suy ngh trong lc lm vic. Ngoi ra, chng ta cng c th p dng tinh thn i kinh hnh, ch tm vo mi bc chn, khi ta i b n s lm hay ro bc nhp nhng, thong th n mt ni no . Ngay c trong nhng lc bc bi, bun gin, hoc chn nn v mt s c, mt vn no , ti thng c gng kim sot tm, khng cho c phn ng tc thi, m ch dng tm li, em tm theo di hi th, th vo, th ra, trong vi giy. T nhin, ti cm thy an nh hn, cc cm xc nng n khi ny gi y bin mt, v ti c mt ci nhn, mt phn ng, mt thi bnh tnh, t tn, xy dng, ha i hn.
Dn dn, ti thy rng tt c nhng c gng n

gin v nh nhoi nh th gip ti rt nhiu, gip tm c an nh nhanh v d dng hn trong cc bui thin tp ti nh v trong cc kha thin n c. Ti cm thy bnh thn hn, khi phi trc din i ph vi nhiu vn kh khn trong cuc sng. So vi ngy xa, trc khi ti bt u tp hnh thin, i sng gia nh chng ti ngy nay tng i an ha v hnh phc hn. Cuc sng tr nn n gin, gim thiu cc nhu cu khng cn thit, v v th, t cng thng. Ti c nhiu th gi hn tham gia ng gp Pht s v cc cng tc t thin x hi.
B. Anson
179
180
Ph nh
D nhin l con ng a n gii thot ti hu cn nhiu th thch v i hi nhiu n lc hn th na, nhng t ra, ti tin rng ti i ng ng, v ti ang gt ht c nhng li lc qu bu cho bn thn v cho nhng ngi chung quanh. (Bnh Anson trch dch)
PHT PHP VN P
Phm Kim Khnh & Bnh Anson bin dch
NH XUT BN TN GIO Phng Yn Ha- Qun Cu Giy-H Ni T: 0437822845 Chu trch nhim xut bn: NGUYN CNG ONH Bin tp : Trn Xun L Sa bn in : Bnh Anson Trnh by : Huyn Thanh Ba : T Anh
In ln th 2. S lng: 1.000 cun. Kh 14cm 20cm. In ti Nh In .., TP. H Ch Minh. Giy php s: 204-2011/CXB/11-31/TG. In xong np lu chiu Qu II-2011.

Dhammika PhatPhapVanDap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dhammika PhatPhapVanDap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

THERAVDA PHT GIO NGUYN THY

KHO VN, KHO P

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

Kho Vn, Kho p

3. PHT GIO V NIM V THN LINH

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

P.K. Khnh & B. Anson VN: iu y c th xy ra nh th no?

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p

P.K. Khnh & B. Anson

Kho Vn, Kho p