NGYKN MNH TKN

Jjcb oa cbu giai

LOC S
PHAT GAO
Nguycn tac A 8bort History oj BuJJbism
KOWARO CONZK
NHA XA T BA N TO NG HO P THA NH PHO HO CH MNH
5
LO GO THK
KhI nhan duoc fap sach nay nguyon fac fIong Anh fu mof
nguoI ban o uc guI fang, foI fu noI ngay voI mnh rang: Ijch
su Phaf gIao u7 VoI chung nay frang sach fh chI co fho Ia cuoi
ngua xcm boa fhoI!
Nhung khI doc qua fap sach, foI bIof Ia su danh gIa ban dau
cua mnh da co phan nao hoI voI va, fhIou chnh xac. EJuarJ
Con:c qua fhaf da Iam duoc dIou fuong nhu khong fho Iam duoc
Ia gIoI fhIou fong quaf vo Ijch su phaf frIon cua Phaf gIao bang
mof cach ngan gon nhaf co fho duoc, ma van fhau fom duoc day
du nhung g can fhIof.
Mac du ban fhan Ia mof Phaf fu, Con:c van Iuon gIu duoc
khoang cach khach quan can fhIof khI frnh bay cac van do vo
Ijch su Phaf gIao. Hon fho nua, ngay khI do cap don cac bo phaI
khac nhau, ong cung khong bao gIo do cho ngoI buf cua mnh
nghIong vo fhoo nhung khuynh huong fu fuong ma mnh da
chon. Va day chnh Ia you fo da fao duoc su fIn cay can fhIof cho
mof fac pham co fnh cach su hoc nhu fho nay.
Con:c cung fao duoc cho fap sach cua mnh mof cau fruc raf
chaf cho. Mac du voI nhung su kIon kha day dac dIon ra frong
hon 2.500 nam ma chI voI khong day 150 frang sach,
1
ong da
khong Iam cho nguoI doc phaI choang ngop boI su don dap cua
chung. ang mof su IIon kof khoo Ioo, ong da frnh bay faf ca
fhoo mof cach khaI quaf nhaf ma van bao ham duoc nhung chI
fIof cof IoI can fhIof nhaf. Trong mof chung muc nao do, foI co
cam gIac IIon fuong ngho fhuaf frnh bay nay cua ong nhu nhung
nof cham pha doc dao cua mof nha danh hoa fhuy mac.
Nhung Ijch su phaf frIon cua mof fon gIao, nhaf Ia khI fon
gIao ay Ia Phaf gIao, khong fho chI bao gom nhung su kIon, ma
dIou can fhIof va fham ch con quan frong hon nua chnh Ia
1
Ngoyon tuc Anh ngo n cho nho ch co l35 trung.
6
Luoc su Phut guo
cac khuynh huong fu fuong voI su hnh fhanh va phaf frIon cua
chung. Va vIoc frnh bay ngan gon nhung van do vo cung phuc
fap, da dang va doI khI raf fruu fuong nay fhaf khong do dang
chuf nao. NguoI vIof nou khong nam vung faf ca moI van do va
fuan fhoo mof phuong phap frnh bay hof suc khoa hoc, fh chac
chan so khong franh duoc su Iac IoI frong khu rung fu fuong day
b an cua Phaf gIao. Con:c da Iam duoc dIou kho Iam, va fham
ch con Iam raf fof, khI ong gIoI fhIou hau nhu faf ca nhung
khuynh huong fu fuong Ion khac nhau frong Phaf gIao, va nou
Ion duoc su khac bIof co ban nhaf cua chung.
ChI voI fac pham nay, Con:c da hoan foan xung dang duoc
xop vao mof frong nhung nguoI co cong Ion frong vIoc fruyon
ba Phaf gIao sang phuong Tay. Nhung ngoaI ra, cung voI bac
fIon boI Daisct: Tcitaro 8u:uki, ong con gop phan quan frong
hn na frong vIoc frnh bay nhung fu fuong aI fhua, nhaf Ia
ThIon fong, fhoo cach ma nguoI phuong Tay co fho fIop nhan
duoc.
Tuy nhIon, foI van gIu quan dIom cho rang vIoc doc fap sach
nay do fm hIou vo Ijch su Phaf gIao Ia vIoc cuoi ngua xcm boa.
Iou ky Ia o day Ia, voI su huong dan cua Con:c, nguoI xcm
boa fhoo cach nay da co duoc nhung kIon fhuc co ban nhaf vo
Phaf gIao, vo su hnh fhanh va phaf frIon, vo nhung frao Iuu fu
fuong xua va nay cua no, khong phaI fu goc do mof fn do, ma fu
goc do hoan foan khach quan cua mof nha khoa hoc. VoI nhung
hIou bIof nay, nguoI doc xom nhu da co du nhung huong dan can
fhIof do co fho manh dan dan buoc vao khu rung Phaf gIao, voI
hon 2.500 nam fuoI, do vIong fham nhung noI fhch hop nhaf
doI voI mnh. Va quan frong hon nua Ia co fho fhu haI duoc f
nhIou hoa fhom co Ia fu khu rung ay.
Iou faf nhIon Ia, cung nhu bao nhIou fac pham khac, du
hoan fhIon don dau cung khong fho franh khoI mof vaI fy vof,
cho du Ia raf nho. Iou nay doI khI cung co fho Ia do nhung IoI
In an. Trong qua frnh chuyon djch sang fIong VIof, chung foI
da can fhan doI chIou va ghI nhan ro rang nhung saI sof ay |vo
nIon daI, vo quan dIom, vo su kIon...) do nguoI doc fIon xom xof.
?
A short history of Buddhism
Va mof dIou dang fIoc o day Ia fac gIa da su dung cac fon rIong
chu Han phan Ion fhoo phIon am fIong Anh, ma khong dua kom
duoc phan Han fu. Iou nay dac bIof gay kho khan cho nguoI
doc, v raf nhIou nguoI frong chung fa co fho vo cung quon fhuoc
voI ngaI Huyon Trang, nhung IaI khong bIof Yuan-tsang Ia aI.
o gIam bof kho khan nay, chung foI da co gang frong pham vI
co fho duoc do dua kom vao ban djch nhung fon goI quon fhuoc
hon voI doc gIa VIof Nam. Tuy nhIon, do dam bao fnh chnh
xac, phan Han ngu hoac Phan ngu IIon quan so duoc fhom vao
frong cac chu gIaI. NgoaI ra, chung foI cung dong fhoI fhuc
hIon nhIou chu gIaI khac, nham muc dch cung cap fhom nhung
fhong fIn IIon quan cho nguoI doc, do co fho gIup cho nhung aI
chua fung Iam quon voI Phaf gIao co fho fIop nhan mof cach do
dang hon. Taf ca chu gIaI frong sach dou Ia do chung foI bIon
soan, va duoc frnh bay o cuoI frang, ca phan fIong Anh Ian
fIong VIof, do fao su can doI. an djch fIong VIof va nguyon
fac duoc frnh bay fhoo IoI song ngu do fIon doI chIou, nhung
fhInh fhoang cung khong franh khoI co doan chonh nhau mof
vaI dong. O nhung noI nguyon fac co van do, dou co su Iuu y do
doc gIa fIon xom xof.
Iou cuoI cung muon noI o day Ia, fu khI Conzo hoan fhanh
fac pham nay don nay cung da kha Iau. Trong quang fhoI gIan
vua froI qua nay, nhIou fu IIou moI duoc phaf hIon, dac bIof Ia
nhung fhanh fuu vuof buc cua khoa khao co hoc, da cho phop
chung fa hIou duoc nhIou hon vo gIaI doan khoI nguyon cua
Phaf gIao. VIoc bo sung nhung kIon fhuc moI nay Ia dIou khong
fhch hop Iam frong qua frnh chuyon djch fap sach, non chung
foI chI muon Iuu y fhom do doc gIa co mof su danh gIa khach
quan hon vo nhung g duoc frnh bay frong fac pham.
Mong rang voI fap sach nay, nguoI doc co fho co duoc mof
caI nhn khaI quaf vo Phaf gIao. Taf ca nhung g fIop fhoo sau
nua, han con fuy fhuoc o no Iuc fu fhan cua moI nguoI.
u da hof suc fhan frong frong cong vIoc, nhung voI nhung
han cho nhaf djnh vo nang Iuc va frnh do, chac han khong fho
franh duoc f nhIou saI sof. Knh mong cac bac cao mInh rong
Iong chI gIao.
NGYKN MNH TKN
8

OO NKT VK TAC GA
EJuarJ Con:c sInh ngay 18 fhang 3 nam 1904 faI Forcst
Hi//, Lcuisbam, LonJon, Anh Quoc, frong mof gIa dnh goc uc.
Ong Ia frIof gIa va Ia mof nha nghIon cuu Phaf hoc IoI Iac, da
phIon djch va sap xop bo kInh Bat-nba Ba-/a-mat-Ja fhoo ho
fhong va gop phan fruyon ba fu fuong aI fhua khap chau Au,
chau My. oI voI Phaf fu chau Au, nhung fruoc fac cua ong Ia
faI IIou nghIon cuu fu fap Phaf phap qu bau khong fho bo qua
duoc.
Cha ong fruoc Ia mof nhan vIon ngoaI gIao, sau chuyon sang
nganh foa an, Iam vIoc faI Dsseldorf, CHI uc. Con:c fruong
fhanh va duoc gIao duc faI uc voI fon goI Ia EbcrbarJ. NoI day,
ong som bIou hIon nhung ca fnh dac fhu: su cam nhan nhay
bon fruoc nhung van do xa hoI, Iong cam phan fruoc nhung frao
Iuu aI quoc cuc doan cua uc quoc xa, Iong you fhIon nhIon va
cuoc song fInh mjch o fhon quo.
Nam Ion 13 fuoI, Con:c co djp bIof vo Phaf gIao. Ong hoc frIof,
fam I va An o hoc faI nhung daI hoc Tbingcn, HciJc/bcrg, Kic/
va Ko/n. TaI HciJc/bcrg, vao khoang nhung nam 1924-1925, ong
duoc Max Wa//cscr, mof frong nhung nguoI dau fIon djch kInh
Bat-nba Ba-/a-mat-Ja sang fIong uc, huong dan dI vao Phaf
gIao aI fhua. Sau do, nho Hcinricb Pickcrt, ong co djp Iam quon
voI ThIon fong. Nam 1928, ong Iam Iuan an fIon sI faI Ko/n.
Nam 1932, ong cho xuaf ban fac pham Pbuong tbuc Joi /ap.
Bnb /uan oc /y tbuyct Duy oat bicn cbung.
1
V nhung hanh vI
chong uc quoc xa non ong phaI roI CHI uc vao nam 1933,
sang fj nan faI Anh quoc, va khong Iau sau, ong nhap quoc fjch
Anh.
1
Dor Sutz von \dorsproch. Zor 1hooro dos Duoktschon Mutoru smos.
9
A short history of Buddhism
Tu nam 1933 fro dI, ong day fam Iy va frIof hoc faI OxjorJ
va LonJon. Cac fac pham cua Daisct: Tcitaro 8u:uki va mof hoc
gIa An o Ia Har Daya/ IaI huong dan ong fro vo voI Phaf gIao.
Tu nam 1943 don 1949, ong nghIon cuu raf nhIou vo An o hoc,
gIa nhap HoI Phaf gIao
2
faI LonJon va cung fo chuc nhIou buoI
fhuyof gIang. Trong nhung nam sau chIon franh fho gIoI Ian fhu
haI, ong cho xuaf ban khoang 20 quyon sach va hon 100 fIou
Iuan vo nhung van do cua Phaf gIao, va chnh nhung fac pham
nay da Iam cho fon fuoI ong Ian fruyon khap fho gIoI. Ong da
fung fhuyof gIang faI Wisconsin, MaJison, Wasbington, 8catt/c,
Bonn, Bcrkc/cy, 8anta Barbara...
Nam 1973, Con:c ngung vIoc fhuyof gIang, IuI vo song faI
8bcrbornc, 8omcrsct, va fu do chuyon chu vao vIoc nghIon cuu
Phaf hoc. Trong fam nghIon cuu cua ong Ia frIof Iy Bat-nba, va
vo chu do nay, ong da xuaf ban hang Ioaf fIou Iuan. Ong cung da
djch sang Anh ngu va xuaf ban nhIou kInh van fhuoc ho nay.
Nam 1979, ong cho ra doI quyon hoI ky voI fua do Tbc
Mcmoirs oj a MoJcrn Gnostic, frong do ong fu cho mnh Ia mof
nguoI co ca fnh mau fhuan. Con:c co mof caI nhn, mof cam
nhan sau sac cho nhung van do, nhan sInh quan khac bIof cua
fho ky nay. Quyon hoI ky cua ong da chung fo kha nang ngho
fhuaf dung hop nhIou quan dIom cua ong.
Ong maf ngay 24 fhang 9 nam 1979 faI Ycooi/, Somorsof,
LonJon. Nhung fac pham quan frong nhaf cua ong Ia BuJJbism,
Its Esscncc anJ Dcoc/opmcnt - Oxford 1951; BuJJbist McJitation
- Iondon 1956; BuJJbist Tbougbt in InJia - Iondon 1962; A
8bort History oj BuJJbism - Iondon 1980. NgoaI ra ong con
djch nhIou kInh dIon fu Phan ngu |8anskrit) sang Anh ngu, nhu
Kinb Kim cang, Tam kinb Bat-nba, Kinb ai Bat-nba...
* * *
2
oddhst Socoty
10
BO CA NH L|CH S VA CA C THO OA TRONG
L|CH S PHA T GA O
A. BO CANH L|CH S
1
Tn do Phaf gIao fIn rang co mot con nguoi tbat duoc fon
xung Ia duc Phaf, hay ang Giac Ngo, da nhan ra duoc fr huo
sang suof xa xua, hay noI dung hon Ia fu vo fhuy, cua con nguoI.
Va ngaI da Iam duoc dIou nay o Bibar, An o, vao khoang fu
nam 600 cho don 400 fruoc Cong nguyon fhoI gIan chnh xac
khong duoc bIof.
Tr huo gIac ngo ma ngaI daf don co fho fru dI ba dIou baf
fhIon, cu fho Ia:
1. Tranh dung bao Iuc duoI moI hnh fhuc, fu vIoc gIof haI
con nguoI va cac IoaI dong vaf, cho don vIoc gay suc op
vo maf fInh fhan do buoc nguoI khac phaI suy nghI khac
dI.
2. Tnh vj ky, hay noI dung hon Ia su cbap nga, nghIa Ia co
chap vao fnh hIon huu cua ca nhan mnh nhu mof ca fho
rIong bIof, duoc xom nhu Ia nguyon nhan cua faf ca moI
dau don, kho nao ma con nguoI phaI ganh chju, va chI co
fho cham duf khI qua frnh fu fap gIup daf don mof frang
fhaI hoan foan vo nga, hay con duoc goI bang mof fhuaf
ngu Phaf gIao Ia Nict-ban.
1
3. Su chof, Ia mof frang fhaI mo Iam co fho vuof qua duoc
boI nhung aI daf don cho kbong con su cbct, buoc vao
nguong cua oo sanb.
NgoaI vIoc dua ra nhung phuong phap doI frj do IoaI fru ba
dIou baf fhIon nou fron, ban fhan duc Phaf khong ho dung non
mof hoc fhuyof hay nhung gIao dIou cung nhac. Thay v vay,
ngaI fhu phuc duoc su fIn fuong hoan foan Ia nho vao chnh
nhung kof qua daf duoc fhong qua vIoc chI day cac do fu dI fhoo
mof fIon frnh fu fap gom ba phan chnh Ia: gIu gIoI Iuaf, fu fap
fhIon djnh va duy fr su fInh gIac.
12
Luoc su Phut guo
Vo dIom fhu nhaf, noI vo bao /uc - fhuaf ngu dIon daf y
khong dung bao Iuc Ia ahis, fhuong djch Ia bat bai, co nghIa
Ia franh faf ca moI hnh fhuc Iam fon haI don su song cua muon
IoaI.. ChI xof rIong vo dIom nay, Phaf gIao Ia mof frong nhung
phong frao chong IaI nhung fho Iuc chuyon cho fan bao noI Ion
vao khoang 3000 nam fruoc Cong nguyon, voI nhung du an phaf
frIon cong nghIop va hoaf dong quan su da dan don su Ian fran,
fhuong Ia vo nghIa, cua bao Iuc va huy hoaI su song.
Ngay fu nhung fhoI ky phaf frIon raf som, non van mInh
con nguoI von da dI kom voI nhung song gIo cua vIoc franh gIanh
quyon Iuc va cua caI vaf chaf. Tu khoang nam 600 fruoc Cong
nguyon, mof frong nhung dof song gIo nay da fran qua khap
chau A, fu Trung Hoa sang cac vung dao Hy Iap fron bo bIon
TIou A. Iou nay da fhuc day moI suc manh fam IInh cua con
nguoI phaI dung Ion chong IaI ho fhong bao Iuc duong quyon.
O An o, su phan khang nay noI Ion frong mof vung nong
nghIop Iua nuoc, khac voI cac vung o vo pha fay von song nho
vao chan nuoI va frong Iua m. Trong khoang 2000 nam qua,
Phaf gIao van Iuon phaf frIon manh mo chu you o cac quoc gIa
frong Iua nuoc va khong dang ko Iam o nhung noI khac. Thom
vao do, va dIou nay IaI cang kho gIaI fhch hon, Phaf gIao chI Ian
fruyon o nhung quoc gIa ma fruoc day da fung sung baI cac IInh
vaf nhu ran hoac rong, va chua bao gIo duoc fruyon vao cac nuoc
da fung ca ngoI vIoc gIof rong nhu mof chIon cong hIon hach,
hoac quy IoI cho IoaI ran nhu nguyon nhan gay bonh faf, ruI ro
cho con nguoI.
Vo dIom fhu haI, IIon quan don tu nga, frong vIoc dua ra su
doI frj voI chu nghIa ca nhan, Phaf gIao chu you nham don fang
Iop fhj dan dong dao. Phaf gIao phaf frIon o mof vung fron daf
An o quanh Bcnarcs va Patna, noI fhoI daI do saf da san sInh
ra nhung ong vua day fham vong xuaf fhan fu quan doI, da fhIof
Iap cac vuong quoc monh mong voI nhIou fhanh pho rong Ion va
su phaf frIon rong raI vIoc gIao djch fhuong maI, co non kInh fo
fIon fo kha phaf frIon va fo chuc caI frj hop Iy. Nhung fhanh pho
moI nay da fhay fho cac xa hoI bo foc quy mo nho bang nhung
14
Luoc su Phut guo
khu do fhj co fam voc Ion hon, voI faf ca nhung foI IoI phI nhan
fnh, su chuyon mon hoa, va ca nhung hon Ioan vo maf xa hoI
ma faf you phaI dan don.
Phan Ion cong vIoc hoang hoa cua duc Phaf duoc fhuc hIon o
cac fhanh pho Ion, va dIou nay gIup Iy gIaI cho fnh cach frI fhuc
frong IoI day cua ngaI, cung nhu phong cach fhanh fhj frong
ngon ngu duoc su dung va fnh hop Iy frong cac fu fuong duoc
ngaI fruyon day. uc Phaf Iuon nhan manh rang ngaI Ia mof
nguoI chI duong, khong phaI mof dang quyon nang, va rang moI
su goI y chI dan dou can phaI duoc chung nghIom, ko ca nhung
chI dan cua chnh ngaI.
Nho duoc foI Iuyon frong mof moI fruong gIao duc phong
khoang, cac Phaf fu Iuon dap IaI voI nhung g chua duoc chung
mInh bang cach daf ra nhung nghI van khong mang fnh cach
do ky, va nho vay ma ho co fho hoa dong, fhch hop voI faf ca
nhung fn nguong pho bIon khac, khong chI rIong faI An o, ma
con Ia o khap nhung quoc gIa ma dao Phaf duoc fruyon don.
Vo dIom fhu ba, IIon quan don cai cbct. Co dIou g do frong
van do nay ma chung fa khong hoan foan hIou hof duoc. Ro rang
Ia duc Phaf chIa so mof quan nIom von da co fu nhung gIaI doan
raf som frong Ijch su IoaI nguoI, rang caI chof khong phaI Ia mof
you fo baf buoc phaI co frong su song chan fhaf, ma Ia dau hIou
cho fhay chung fa da co dIou g do saI Iam. NoI saI Iam, Ia v xof
vo ban fho, chung fa von baf dIof va co kha nang chIon fhang
caI chof do daf don doI song vInh cuu bang vao nhung phap mon
fu fap. uc Phaf cho rang caI chof dan don Ia do mof suc manh
cua foI IoI, goI Ia Mara.
1
Tban cbct cam do chung fa roI xa fu
fho chan fhaf baf dIof, va IoI koo chung fa ra khoI con duong co
fho dan fro vo frang fhaI fu do. ua fron nguyon fac kc ycu bon
pbai cbct, chung fa bj froI buoc vao anh huong su IoI cuon cua
foI IoI do /ong tbam va su cbap nga, ma cbap nga von chnh Ia
bIou hIon cua /ong tbam.
1
1oc u Mu voong
16
Luoc su Phut guo
KhI ru bo duoc moI su cbap nga, chung fa co fho vuof ra khoI
anh huong cua caI chof, va daf don cho fhoaf ra khoI su noI fIop
vo fan cua nhung caI chof, khong con bj chung cuop dI su song
mIon vIon chan fhaf.
B. PHAN OOAN CAC THO KY PHAT GAO
Cho don nay Phaf gIao da fon faI hon 2.500 nam, va frong
suof fhoI ky nay, Phaf gIao da fraI qua nhung fhay doI sau xa va
co ban. o fhuan fIon frong vIoc xom xof, Ijch su Phaf gIao co
fho duoc fam chIa fhanh bon fhoI ky.
Tboi ky tbu nbat Ia fhoI ky Pbat giao nguycn tbuy, phan Ion
frung khop voI gIaI doan ma sau nay duoc goI Ia Ticu tbua. Tboi
ky tbu bai duoc danh dau boI su phaf frIon cua gIao Iy ai tbua.
Tboi ky tbu ba Ia su phaf frIon cua Mat tong va Tbicn tong. Cac
fhoI ky nay koo daI don khoang fho ky 11. Sau do Phaf gIao
khong con su fhay doI noI faI nao dang ko nua ma chI fIop fuc
duy fr. Va khoang fhoI gIan 1000 nam gan day co fho duoc xom
nhu Ia tboi ky tbu tu.
1

Vo maf dja Iy, Phaf gIao o fhoI ky dau gIoI han gan nhu chI
frong pham vI An o. Sang don fhoI ky fhu haI, Phaf gIao baf
dau cuoc chInh phuc sang ong A, va ban fhan IaI cung chju anh
huong dang ko boI nhung fu fuong bon ngoaI An o. Trong suof
fhoI ky fhu ba, co nhIou frung fam phaf huy mof cach sang fao
cac fu fuong Phaf gIao duoc hnh fhanh bon ngoaI An o, dac
bIof Ia o Trung Hoa.
Vo maf frIof hoc, fhoI ky dau fap frung vao nhung oan Jc
tam /y, fhoI ky fhu haI Ia nhung van do vo ban cbat cua su bicn
buu, va fhoI ky fhu ba Ia vo cac oan Jc ou tru. ThoI ky dau
chuyon chu don vIoc ca nhan co gang fu nhIop phuc fam y mnh,
va su phan fch fam Iy Ia phuong fIon duoc dung do daf don su
1
Noo co tho bo song cho so phun doun cou Conzo do pho hop vo nhong g
chong tu dooc bot hon nuy, co o phu thom vuo mot gu doun cun hon
18
Luoc su Phut guo
cho ngu fam. ThoI ky fhu haI chuyon sang ban cbat tu nbicn cua
tbuc tbc,
1
hay duoc goI Ia tu tanb; va su nhan fhuc cua fam vo tu
tanb cua oan buu duoc xom Ia you fo quyof djnh do daf don su
gIaI fhoaf. ThoI ky fhu ba xom vIoc dIou chInh fu fhan cho haI
hoa voI vu fru Ia dau moI do daf don gIac ngo, va su dung nhung
phuong fhuc co fnh cach mau nhIom, huyon b fu fhoI co xua do
Iam duoc dIou do.
Tron phuong dIon gIaI fhoaf, cac fhoI ky nay khac nhau vo
quan nIom dao Iuyon con nguoI. Trong fhoI ky dau, Iy fuong ma
su fu fap nham don Ia fhanh qua A-/a-ban,
2
nghIa Ia bac da duf
fru hof aI nhIom, moI duc vong dou duf sach, va khong con phaI
faI sInh frong Iuan hoI. ThoI ky fhu haI, mau muc duoc huong
don Ia Bo Tat,
3
nguoI phaf nguyon cuu do foan fho sInh IInh va
fIn fuong chac chan vao vIoc fu mnh co fho daf don su gIac ngo
hoan foan do fro fhanh mof vj Phaf. ThoI ky fhu ba, Iy fuong
duoc nham don Ia cac vj Tat-Jat,
4
nguoI daf don su hoa hop hoan
foan voI vu fru, khong con baf cu gIoI han nao, va hoan foan fu
faI frong su van dung nhung nang Iuc cua vu fru frong fu fhan
cung nhu doI voI ngoaI canh.
Nhung fon gIao khac co Io cung dou co nhung fhay doI dang
chu y nhu vay, nhung dIou dac bIof cua Phaf gIao Ia

nhung fhay
doI frong moI mof gIaI doan moI dou duoc ho fro boI su hnh
fhanh mof IoaI kInh fang moI, mac du duoc vIof ra nhIou fho ky
sau khI Phaf nhap dIof, nhung van duoc xom Ia IoI Phaf day.
KInh fang cua fhoI ky dau, don fhoI ky fhu haI duoc bo sung
fhom raf nhIou kInh dIon aI fhua, va don fhoI ky fhu ba Ia
mof so Iuong khong Io cac kInh Tan-tra.
5
Taf ca nhung kInh
sach xuaf hIon vo sau nay dou vo danh, fhoo nghIa Ia fac gIa cua
chung khong duoc bIof don. Va vIoc cho rang faf ca nhung kInh
1
Svabhva, Hun dch nghu u to tunh t), bun tunh t) huy to tho t
).
2
Aruhut, cong go tut u Lu-hun.
3
No do u odhsuttvu to-do-tut-dou), Hun dch nghu u Cuc hoo tnh t
).
20
Luoc su Phut guo
sach nay dou do chnh mIong Phaf fhuyof so co IIon quan don
mof quan nIom kha IInh hoaf vo duc Phaf.
1

Thuc ra, frong mof quang fhoI gIan baf ky nao do, nhung
phaf frIon moI khong phaI hoan foan fhay fho hof nhung caI cu.
Nhung fruong phaI cu van song song fon faI voI nhung fruong
phaI moI, mac du fhuong phaI chju anh huong fhay doI raf dang
ko. Phaf gIao nguyon fhuy frong fhoI ky fhu nhaf, khI buoc sang
fhoI ky fhu haI da hap fhu raf nhIou gIao Iy cua aI fhua. Va
su fIop xuc gIua cac kInh Tan-tra voI kInh dIon aI fhua da dan
don mof su fong hop dIon ra faI cac fruong daI hoc Bcnga/ va
Orissa suof fhoI daI Pla.
2
Tap sach nay chI fap frung vao nhung
dof bIon mang fnh sang fao, va dIou do so Ia djnh huong frong
suof qua frnh hnh fhanh fap sach.
Su phan chIa Ijch su Phaf gIao fhanh nhung gIaI doan 500
nam khong chI phu hop voI cac su kIon, ma con duoc do cap don
frong nhIou fac pham Phaf hoc ra doI vao khoang dau Cong
nguyon. Nam gIaI doan, moI gIaI doan

Ia 500 nam, duoc ko ra
nhu do danh dau su suy you IIon fuc cua gIao Iy fhoo fhoI gIan.
Va nguoI fa cho rang, gIong nhu van vaf o doI, fang doan Phaf
gIao va gIao Iy roI cung so phaI chju su suy fan. Trong moI fhoI
ky, phan fam IInh so sa suf dan. Va sau 2.500 nam, ngon Iua
fam IInh duoc du bao Ia so dI dan don cho sap faf han.
3
Cho du
quan saf fhuc fo co chung mInh duoc su suy fhoaI fhoo nhu du
doan nay hay khong, no van co mof anh huong manh mo vo maf
fInh fhan doI voI fn do Phaf gIao frong nhung fhoI daI fIop fhoo
sau do, va chung fa so van con ngho nhac IaI dIou nay nhIou Ian
nua. Cau chuyon vo Ijch su Phaf gIao qua fhaf khong chI foan
mof vo huy hoang, ma con co ca nhung bI fhuong nua.
oI voI cac su gIa hIon daI, Phaf gIao Ia mof hIon fuong gay
kho khan vo moI maf cho cong vIoc cua ho. Va chung fa chI co
fho an uI ho rang, Phaf gIao khong duoc hnh fhanh do danh
cho cac su gIa. Ho fhIou han cac fhong fIn chnh xac vo Ijch su
1
Xom choong ll, phun l.
2
Xom Choong lll, phun l.
3
Xom choong lV, phun 9.
22
Luoc su Phut guo
Phaf gIao nguyon fhuy faI An o. Va khong nhung ngay fhang,
fac gIa, noI chon phaf sInh cua hau hof cac van ban hIon co dou
hau nhu hoan foan khong duoc bIof, ma ngay ca gIao Iy dao Phaf
cung fao cho cac su gIa mof an fuong nhu Ia khong fhoa man va
raf kho nam baf. Cac Phaf fu fhuong co khuynh huong Iam can
bang mof phaf ngon bang cach dua ra mof phaf bIou doI nghjch
IaI, va chan Iy daf don khong phaI bang cach chon Iua gIua haI
doI nghjch nay, ma Ia su kof hop ca haI.
Nhu vay fh, ngoaI vIoc su dung chung cac fhuaf ngu dac fhu
cua Phaf gIao, con co dIom chung nao gIua nhung gIao Iy fhuoc
cac fruong phaI khac bIof nhau chang7 Va co nhung you fo chung
nao gIua nhung nguoI hoc Phaf do co fho cho phop chung fa goI
chung faf ca Ia Phaf fu7
1. Trong so nhung you fo on djnh hon ca, su fo chuc cac fu
vIon Ia hIon nhIon va dang chu y nhaf. Su ko fuc cua fnh
fo chuc nay Ia non fang ho fro cho moI dIou khac.
1

2. TIop don chung fa co mof ho fhong nhung phuong phap
fhIon djnh duoc fruyon noI nhu Ia mof you fo baf bIon
khac. Chnh nhung phop fhIon djnh nay da fao non
khuon mau cho cac fho ho Phaf fu noI fIop nhau, va hau
nhu chac chan mang IaI mof hIou qua kha dong nhaf cho
baf cu aI chju daf mnh vao frong vong anh huong cua
chung.
2

3. Thu ba, faf ca Phaf fu dou huong don chI mof muc dch,
va hoan foan gIong nhau, do Ia dIof fru fan goc su chap
nga, fu bo quan nIom vo mot ban nga ricng bict cua ca
nban trong toan tbc. Va nhung dIou duoc fhuyof gIang,
cung nhu cong phu fhuc fo hanh fr cua ho dou huong don
su vun boI cho cac duc fnh fam IInh raf do dang nhan ra,
nhu Ia fnh dIom fInh, fnh doc Iap, hoac Iuon quan fam
va fu aI voI ko khac. Trong kInh van, gIao phap duoc so
sanh nhu Ia mof muI vj, nghIa Ia do fruc fIop cam nhan.
IoI vang cua Phaf frong cac kInh dIon duoc xac djnh
1
Xom choong l phun 2.
2
Xom choong l, phun 3.
24
Luoc su Phut guo
Ia mang IaI mui oj an /ac, giai tboat va Nict-ban. Io dI
nhIon do Ia nhung pham chaf dac bIof khong do g mo fa
duoc, va chac chan so xa Ia voI nhung aI fu choI vIoc fu
mnh fho nghIom frong fhuc fo.
4. Trong suof Ijch su cua mnh, Phaf gIao co su fhong nhaf
cua mof ho fhong fo chuc, frong do moI mof phaf frIon
moI dou dIon ra frong su ko fuc cua nhung g fruoc do.
Mof con nong noc so voI con och fhaf vo cung khac bIof,
vay ma chung IaI Ia nhung gIaI doan khac nhau cua cung
mof IoaI vaf, va da IIon fuc fIon hoa fu con nay don con
kIa. Su chuyon hoa cua Phaf gIao chac han so gay ngac
nhIon cho nhung aI chI nhn vao kof qua cuoI cung, bj
ngan cach boI fhoI gIan, da khac bIof voI nhau nhu gIua
con nhong voI con buom. Thaf ra, chung duoc IIon kof voI
nhau boI cac gIaI doan chuyon fIop fu caI cu don caI moI
ma chI co fho nhan ra duoc qua su nghIon cuu fuong fan.
Trong Phaf gIao khong co g fhuc su Ia moI. Nhung g co
vo nhu moI, fhaf ra chI Ia su dIou chInh mof cach fInh fo
nhung y fuong da co fu fruoc kIa.
* * *
Su phaf frIon IIon fuc va fruyon fhua fhch hop cua gIao
phap Iuon hof suc duoc chu frong. ay khong phaI Ia nhung Iuan
fhuyof roI ram cua nhung ko fhoo chu nghIa ca nhan muon no Iuc
fao ra su doc dao cho rIong mnh bang moI gIa. TraI IaI, chung fa
co cac bac fhay da hnh fhanh non nhung bo phaI, fruong phaI
da dang khac nhau, va su fruyon fhua qua cac doI fo su da duy
fr fnh IIon fuc cua Phaf gIao frong nhIou fho ky.
26
Luoc su Phut guo
CHONG : THO KY 500 NA M TRO C CO NG
NGYK N
1. NH NG OA C OK M C A THO KY OA
Iom noI baf cua fhoI ky dau Ia fhIou han cac fhong fIn
chnh xac. uy nhaf chI co mof nIon daI fhaf su chac chan, do
Ia fhoI ky caI frj cua hoang do A-Juc,
1
fu nam 274 don nam 236
fruoc Cong nguyon. Vua A-Juc Ia nguoI hof suc ung ho Phaf gIao
va da dua fon gIao nay fu mof fon gIao nho cua cac nha fu kho
hanh fro fhanh mof fon gIao Ion fron foan coI An o.
Ngay ca nhung ghI chop nIon daI IIon quan don cuoc doI cua
duc Phaf cung Ia mof su suy doan khong chac chan. NguoI An
o fu fruoc don nay van cho rang duc Phaf da nhap dIof khoang
100 nam fruoc vua A-Juc. Con nhung hoc gIa can daI noI chung
dou dong y rang ngaI da song vao mof quang fhoI gIan nao do
frong khoang fu nam 563 don nam 483 fruoc Cong nguyon. Tuy
co phan nao mIon cuong, nhung o day cung phaI fam chap nhan
fhoo nIon daI ay.
Tnh chaf cac van ban hIon co cua chung fa IaI cang Iam
fang fhom fnh khong xac fhuc cua van do. Suof frong fhoI ky
dau nay, kInh dIon chI duoc fruyon mIong, va phaI cho don
khoang gan cuoI fhoI ky moI baf dau co su ghI chop. Nhung g
duc Phaf da fhaf su noI ra, hau nhu khong co g duoc ghI chop
IaI ngay. Co fho Ia vao Iuc ay duc Phaf da gIang day bang ngon
ngu ArJbamagaJbi,
2
nhung khong co Phaf ngon nao duoc ghI
IaI bang ngon ngu nay. Vo nhung kInh dIon duoc ghI chop som
nhaf, ngay ca ngon ngu duoc su dung van con Ia mof van do
gay franh caI. Nhung g chung fa co chI Ia ban djch cua nhung
kInh dIon dau fIon ay sang cac fhu fIong An o khac, chu you
Ia fIong P/i, va mof hnh fhuc dac bIof cua fIong 8anskrit dung
rIong cho Phaf gIao.
Von chua fung co mof hnh fhuc fo chuc fap frung, non vao
mof fhoI dIom khong xac djnh nao do, Phaf gIao da fu chIa fach
1
Aoka
2
Ngon ngo cou xo Mu-kot-du vuo tho do.
28
Luoc su Phut guo
ra fhanh mof so cac bo phaI. Va fhoo nhu duoc bIof Ia da co
khoang 18 bo phaI. Phan Ion nhung bo phaI nay co kInh dIon
rIong, nhung hau hof dou da maf. Hoac Ia v chung chua bao gIo
duoc ghI chop IaI, hoac Ia v suc fan pha cua fhoI gIan da huy
hoaI dI faf ca. Nguyon nhan gIup cho mof so kInh dIon con duoc
gIu IaI Ia sau khI Phaf gIao suy sup o An o vao dau fho ky 13,
chung da fnh co Iof vao mof so vung bon ngoaI An o nhu Tch
Ian, NopaI hoac Trung A, hoac Ia nho fruoc kIa da duoc djch
sang fIong Trung Hoa hay fIong Tay Tang. oI vay, chung fa
chI co mof so Iuong raf f nhung kInh fhuc su da Iuu hanh frong
cong dong Phaf gIao vao fhoI ky dau. Va hon fho nua, nhung g
con duoc gIu IaI co phan Ia do su may man fnh co dua don, hon
Ia do su chon Ioc fu fnh chaf co xua va gIa frj fruyon fhua cua
chung.
Va nhung kInh dIon ma chung fa hIon co, co fho da duoc
bIon soan vao baf cu fhoI dIom nao frong suof 500 nam cua fhoI
ky dau. Truoc fIon can phaI noI ro rang, khong co mof fIou chuan
khach quan nao cho phop chung fa chon ra duoc nhung phan nao
frong so kInh dIon nay Ia do chnh duc Phaf da noI ra. Mof vaI
cuon sach hIon nay o chau Au dua ra raf nhIou su qua quyof vo
nhung dIou do chnh duc Phaf fhuyof day. Nhung do chI hoan
foan Ia su suy doan ma fhoI. KInh dIon nguyon fhuy hIon gIo Ia
nam ngoaI fam hIou bIof cua chung fa. ThoI gIan xa xua nhaf ma
chung fa co fho Ian fhoo dau vof do bIof duoc Ia fhoI ky ma Phaf
gIao da chIa fach ra fhanh cac bo phaI rIong.
Iou ma chung fa co fho Iam duoc Ia so sanh nhung kInh
van cua cac bo phaI khac nhau, chang han nhu so sanh van ban
kInh Dhammapda
1
cua Tbuong toa bo o Tch Ian voI van ban
kInh Udnavarga
2
cua Nbat tbict buu bo duoc fm fhay frong
sa mac vung Tan Cuong.
3
KhI nao chung fa fm ra duoc nhung
doan frong haI cuon nay, mof cuon vIof bang fIong P/i va mof
cuon bang fIong 8anskrit, gIong nhau chnh xac fung chu mof,
1
Knh lhup Co
2
Cum Hong Ngo
3
1orkostun
30
Luoc su Phut guo
fh fa co fho cho rang chung fhuoc vo cung mof fhoI dIom, va da
co fruoc su kIon chIa fach cua haI bo phaI, von xay ra frong fhoI
ky caI frj cua vua A-Juc. Con khI so sanh fhay haI cuon khong
gIong nhau, chung fa phaI fam cho Ia chung fhuoc vao fhoI gIan
sau vua A-Juc, v khong co duoc bang chung nguoc IaI.
Nhung cho don nay cung chua co aI Iam cong vIoc so sanh
do mof cach co ho fhong, va khI vIoc nay chua duoc fhuc hIon,
fh chung fa van chua fho phan bIof ro nhung kInh dIon fhuoc
vo mof hoac haI fho ky dau voI nhung kInh dIon xuaf hIon vao
fhoI ky sau vua A-Juc. Tham ch chung fa cung khong fho bIof
chac Ia vao Iuc nao va frong hoan canh nao fh su phan chIa cac
bo phaI da xay ra, v faf ca nhung fac pham ma chung fa co vo
van do do dou duoc vIof sau don 5 fho ky so voI nhung su vIoc
ma chung fuong fhuaf, va hau nhu cac du kIon Iuon bj bop moo
boI nhung fhanh kIon vo bo phaI.
Nhung cho du nhung hIou bIof cua chung fa co dua fa don
gan fhoI dIom nhap dIof cua duc Phaf frong khoang chung mof
fho ky, hoac haI hay ba fho ky, fh cung van con co mof gIaI
doan khoI nguyon chm frong b an, va chung fa khong fho nao
dI xuyon qua gIaI doan ay.
HaI phan fIop sau day so co gang gIaI fhch nhung gIao Iy
duoc xom Ia fhuoc fhoI ky dau cua Phaf gIao, frong pham vI co
fho suy Iuan duoc voI mof phan dang fIn cay nao do. Truoc fIon
so Ia phan gIoI Iuaf, sau do Ia gIao fhuyof can ban vo su gIaI
fhoaf va phuong fhuc fu fap do daf don gIaI fhoaf.
2. GO LAT
HaI faI IIou co nhaf ma chung fa co fho xop vao fhoI ky fIon
A-Juc voI phan nao chac chan, fnh co IaI do cap don gIoI Iuaf.
1

Tu fruoc don nay, gIao phap cua Phaf fhuong duoc xop fhanh haI
nhom chnh Ia Kinb tang va Luat tang.
2
Iuaf fang da fo ra co
fnh chaf on djnh va dong nhaf hon, raf f gay ra baf dong, va
1
Vinaya-piaka
2
1um tung guo don buo gom Knh, Lout vu Loun. Nhong tung Loun u so don
32
Luoc su Phut guo
f bj sua doI hon. Raf hIom khI co nhung franh caI vo Iuaf fang,
va cho don sau nay, su fhanh Iap cac bo phaI khac nhau cung f
khI dan don vIoc sua doI Iuaf fang, ngoaI fru nhung van do chI
fhuoc vo hnh fhuc va raf nho nhaf, nhu y phuc... Ngay ca khI
nhIou bo phaI moI duoc Iap ra cung voI su hnh fhanh cua aI
fhua fron nhung non fang mang fnh gIao dIou, fh frong mof
fhoI gIan daI ho van frung fhanh vo maf gIoI Iuaf voI mof frong
nhung bo phaI TIou fhua co xua hon.
Trong hanh fr fhuc fo, fraI qua Ijch su Iau daI cua Tang-gia,
faf nhIon cung da co nhIou su gIan Iuoc doI voI cac dIou Iuaf qua
khaf kho, phIon ha. Nhung xof vo khuon mau chung fh duong
nhu frong fho ky 4 fruoc Cong nguyon Iuaf fang da daf don
hnh fhuc cuoI cung nhu hIon nay roI.
Vao fhoI ky do, mof van ban raf quan frong Ia 8kanJbaka
1

ra doI, phan chIa va sap daf nhung faI IIou do so fhu fhap duoc
Iuc do fhoo mof ko hoach raf chu dao. Tac pham nay quy djnh
nhung fho cho co ban vo doI song frong cac fu vIon cua fang sI,
nhu vIoc gIa nhap fang doan, cac nghI Io bo-tat,
2
vIoc an cu frong
mua mua,
3
va cung fhao Iuan don nhung van do IIon quan vo y
phuc, fhuc pham, fhuoc mon cho nguoI bonh, cung nhu cac quy
djnh phaI fuan fhoo frong vIoc xu Iy nhung nguoI vI pham.
Xua hon nua Ia van ban Prtimoksha,
4
ghI IaI khoang 250
gIoI, Ia mof su phan IoaI cac hnh fhuc vI pham frong doI song
fu sI. Vo van ban nay, chung fa co khoang 12 phIon ban khac
nhau, nhung faf ca dou phu hop voI nhau vo nhung dIom quan
frong. Cu moI nua fhang, nhung gIoI Iuaf nay phaI duoc fung
doc Ion mof Ian fruoc fap fho Tang-gia.
2
Trong faf ca cac van
ban kInh dIon, khong co van ban nao khac co duoc su fIn cay
cua faf ca Phaf fu nhu Ia nhung dIou khong fho ban caI, va pho
bIon rong raI cung nhu fon faI Iau daI nhu gIoI Iuaf ghI frong
van ban Prtimoksba nay. V fho, chung fa can phaI co mof y
nIom vo noI dung cua chung.
1
Kcn-do, mot vun bun buo gom cuc doo khoun qoy dnh voc un co, to to,
bo-tut, phong xu, y phoc... cou tung s.
2
1oc u o tong go mo thung dooc to choc hu un trong cuc to von.
34
Luoc su Phut guo
Truoc hof Ia bon trong gioi,
1
nguoI vI pham phaI bj fruc
xuaf khoI fang doan. o Ia: dam duc, from cap,

gIof nguoI
2

va daI vong ngu.
3
TIop don Ia 13 gIoI Tang-tan,
4
can phaI fam
dnh chI fu cach fang sI frong mof fhoI gIan ngan do suy ngam
va sam hoI vIoc da Iam,
5
frong do co 5 gIoI co IIon quan don su
dam duc, 2 gIoI vo vIoc kIon fao cho o, va 6 gIoI con IaI Ia foI Iy
gIan Tang-gia. TIop fhoo nua Ia haI fruong hop pham gIoI IIon
quan don dam duc, can xu Iy fuy fhoo hoan canh pham foI.
6
O
muc do nho hon doI chuf Ia 30 gIoI ma nguoI pham so bj maf
quyon chIa so phan y phuc fhuoc vo fang doan, va fhom vao do
so phaI doa vao cac duong ac.
7
Trong so nhung dIou cam ma cac
gIoI nay nou ra, co vIoc khong duoc caf gIu vang bac, cung nhu
khong duoc fham gIa cac hoaf dong buon ban, hoac chIom Iam
cua rIong nhung vaf dung ma Io ra phaI fhuoc vo fang doan.
TIop don Ia 90 gIoI ma nguoI pham vao nou khong sam hoI so
phaI doa vao cac duong ac. Cac gIoI nay IIon quan don nhung
dIou nhu noI doI, cho baI, huy bang nhung fang sI khac. Cac
gIoI nay cung quy djnh moI quan ho gIua nguoI xuaf gIa va gIoI
cu sI, bang cach nghIom cam vIoc fruc fIop fruyon day gIao Iy
cho nguoI chua xuaf gIa,
8
hoac khong duoc dom vIoc pham IoI
cua mof vj fang noI cho mof nguoI fho fuc bIof v.v... Nhung gIoI
con IaI do cap don raf nhIou saI pham nho nhaf hon, nhu cam
1
Dooc go u cuc go bu-u-d, Hun dch nghu u ut cong tro t),
nghu u khong tho con song chong dooc vo tung chong.
2
Co so khuc bot gou go out ngoyon thoy vu qoun dom Du thou o dom
nuy. 1rong go o duy do cup don voc got ngoo, con Du thou xom voc sut
sunh, toc u sut hu sunh mung cou but co ou nuo, doo u trong to.
3
Du vong ngo: do gut ngoo khuc rung mnh du chong duc thunh tr, du ngo
duo... trong kh thut so khong dooc nho vuy. Nhong doo no do khuc khong
dooc xom u du vong ngo, vu dooc xop vuo doo out khuc.
4
Dooc go u cuc go 1ung-gu bu-th-su tSaghadisesa ), cong
go u cuc go 1ung tun. lhum cuc go nuy cong nho ngoo b chom mu
chou chot hun, con co tho coo song dooc. Do u nho voc phut o sum ho
dong phup trooc 1ung-gu.
5
Kh cho cuc hnh thoc xo y nuy, ngoo phum go tum tho b cuch y kho
tung chong trong mot tho gun nhut dnh, kom thoo mot so cuc qoy dnh
khuc phu thoc hon, nho voc tuc phup sum ho...
36
Luoc su Phut guo
pha haI cay coI, cam dao daf, cam dung cac chaf gay say, gay
nghIon, hoac ngoI, nam fron gIuong qua cao.
1
TaI IIou raf xua
con dua ra bon gIoI pham vao phaI fu noI ra do sam hoI, 13 gIoI
vo mau muc cua nguoI xuaf gIa, va cuoI cung Ia 7 quy fac do gIaI
quyof cac franh caI.
2

Muc dch cua Iuaf fang Ia fao ra nhung dIou kIon Iy fuong
cho vIoc fhIon quan va xa Iy. Nhung gIoI Iuaf nay fhuc day mof
su fhoaf Iy hoan foan khoI doI song xa hoI, khoI nhung moI quan
fam va su Io Iang cua fho fuc, nhung aI Iuyon fhuong fnh voI gIa
dnh va ho hang. Kom fhoo do, vIoc doI hoI mof nop song cuc ky
don gIan va can kIom Ia nham dam bao fhoaf khoI su phu fhuoc,
frong khI su fhoaf Iy gIa dnh va buong bo faf ca faI san Ia nham
fhuc day vIoc duf fru fham aI.
an dau, Tang-gia duong nhu chI bao gom nhung vj fang
khaf fhuc, nhan fhuc an cua fn fh frong cac bnh baf va mac
y phuc chap va bang nhung mIong gIo da bo dI, ngu nghI frong
rung, frong hang da hoac duoI goc cay. ChI vao mua mua ho moI
ngung dI khaf fhuc va fap frung IaI o mof noI. Qua cac fhoI ky,
fuy van con mof so f cac vj fang sI fhoo duoI IoI song kham kho,
don gIan cua fhoI ky dau,
3
nhung noI chung, voI su phaf frIon
manh mo cua fon gIao, fang sI da chon cach song fap frung frong
nhung fu vIon. VoI doI song fu vIon, ho van khong ban fam don
cac van do fho fuc, nhung franh duoc nhung baf fIon cua mof
cuoc song khaf fhuc hang ngay nhu fruoc kIa.
Iuaf fang chI kof fap co mof Ian, nhung Ijch su fon faI vo
sau Ia ca mof qua frnh dung hop khong ngung gIua haI you fo:
mof bon Ia fnh chaf baf bIon cua gIoI Iuaf, va mof bon Ia fhuc
fIon xa hoI voI ban nang saI pham cua con nguoI.
4
1
oy dnh thoo thooc co u mot thooc suo phun, mo thooc bung khoung 0,33
mot. Nho vuy, goong gho khong dooc cuo qou 0,5 don 0,6 mot.
2
1oc u 1hut dot trunh phup t).
3
Nhong v tung thoo troong phu go u |ha| gao ngu,cn |hu,.
4
Doo nuy co nghu u du co nhong thuy do nhut dnh khong trunh kho trong
Lout tung, vu nhong thuy do nuy b gung co vo hu phu do nghch nhuo.
Mot mut, chong dooc hun cho to du bo tnh chut but bon du dooc thot dut
38
Luoc su Phut guo
3. GAO LY CO BAN
Chung fa da do cap kha nhIou don vIoc fu fap cua fang sI,
vay con nhung gIao Iy nao duoc danh cho faf ca fn do frong fhoI
ky dau7 Va khong nhung fho, con Ia danh cho faf ca fn do cua
nhung fho ho vo sau, cho du ho co fhuc hIon nhung sua doI hoac
fhom bof nhIou don dau dI chang nua.
CIao Iy co ban co fho fom IaI fhoo haI huong chnh. Truoc
hof Ia nham dua ra Iy fhuyof vo su gIaI fhoaf, noI Ion su can
fhIof cua mof doI song gIaI fhoaf, fnh chaf cua gIaI fhoaf va cac
phuong phap can fhIof do daf don gIaI fhoaf. TIop sau do Ia do
cap don Tam bao: Pbat bao, Pbap bao va Tang bao.
Cof IoI cua dao Phaf Ia gIao Iy gIaI fhoaf. Nhu cau gIaI fhoaf
phaf sInh fu fnh chaf khong fhoa man mof cach vo vong cua doI
song. Phaf fu co caI nhn hof suc uu fu vo nhung dIou kIon kho
dau frong cuoc song. Chnh su vo fhuong cua van vaf quanh fa
Iam cho chung fa fhay duoc su fam fhuong cua nhung fham vong
fho gIan, ma ban chaf cua van vaf khong bao gIo co fho dom don
cho chung fa su fhanh fuu Iau daI hay fhoa man maI maI. Sau
cung, caI chof so Iay dI faf ca nhung g chung fa da fm cach fch
Iuy duoc, va fach chung fa ra khoI nhung g dang om ap.
Thaf Ia vo ch khI dI fm su an foan va hanh phuc frong
nhung hoan canh nhu vay! Nhung nIom vuI va Iac fhu cua con
nguoI nho nhoI frong fho gIoI nay fhaf hof suc fam fhuong, va
su chon Iua, mo dam cua ho boc Io ro su fhIou khon ngoan. Ho cu
xu chang khac g dua fro con fm fhay mof hon bI fuyof dop, qua
vuI mung khI co duoc hon bI, va do dam bao Ia khong bj maf dI
non da nuof ngay hon bI ay, do roI phaI suc ruof...
Hon fho nua, co aI IaI khong so haI nou nhan fhuc duoc
faf ca nhung noI dau don va kInh hoang mnh dang phaI ganh
chju khI co mof xac fhan! NoI dau kho vo fan frong mof chuoI
Iuan hoI
1
frIon mIon vo ch Ia so phan cua nhung con nguoI fam
fhuong. Va su gho so nhung dau kho do chnh Ia dong Iuc fhoI
1
Samsdra
40
Luoc su Phut guo
fhuc dI don su gIaI fhoaf. Nhung fu sI Phaf gIao Ia nhung nguoI
gho so noI kho sanh fu, non da fu bo doI song gIa dnh do co fho
daf duoc gIaI fhoaf.
Nou chung fa hoI fIop vo nguyon nhan cua fnh frang kho
dau khong fho franh khoI frong cuoc doI nay, fh cau fra IoI Ia
khong do baf cu mof fho Iuc bon ngoaI nao, hoac mof so phan,
mof fhan IInh ac doc nao... ap daf, ma nguyon nhan dch fhuc Ia
do you fo fu fam cua chung fa. You fo nay duoc mo fa fhoo nhung
cach khac nhau nhu Ia /ong tbam Juc, su cbap nga, oo minb, hay
cung duoc goI Ia ta kicn.
Khong chI Iong ham muon duc Iac, fIon bac, dja vj xa hoI
hay quyon Iuc duoc cho Ia co khuynh huong bIon chung fa fhanh
no Io cho nhung suc manh ma khong co chuf hy vong nao co fho
dung vao muc dch co IoI, ma baf cu hnh fhuc ham muon nao
cung bj nguoI Phaf fu quy cho Ia nguyon nhan huy dIof su fu do
frong noI fam va fnh doc Iap cua chung fa.
Tu mof goc do khac hon, chung fa co fho noI rang foan bo
nhung dau kho cua chung fa duoc sInh ra fu fhoI quon muon
chIom huu mof phan cua vu fru nhu fho do Ia cua rIong mnh, va
Iuc nao cung muon dua ra nhung fuyon bo chIom huu kIou nhu
Cai nay cua toi, Toi /a tbc nay..., ay /a ban tban toi....
CIao Iy can ban cua Phaf gIao cho rang fu ngu toi ma
chung fa noI ra do khong ho co y nghIa chan fhaf, rang ban nga
chI Ia do fam fuong chung fa hu cau non, va v fho ma frong khI
chay fhoo caI ban nga khong fhaf do, chung fa da phaI danh
maf dI hanh phuc chan fhaf do doI Iay mof dIou hoan foan fuong
fuong.
Sau cung, Phaf gIao khac voI ThIon Chua gIao o cho Phaf
gIao xof can nguyon cua moI dIou xau xa do oo minb
1
chu
khong do toi /oi; do su nhan fhuc saI Iam, chu khong do vIoc
hanh dong fhoo y muon va chong doI.
1
Dooc hoo u so mo moo, khong hoo dong nho thut vo bun chut cou vun
phup.
42
Luoc su Phut guo
Vo mof djnh nghIa fhIof fhuc cua oo minb, chung fa co fho
xom do Ia bon ta kicn
1
Iam cho fa dI fm su tbuong ton frong
cho oo tbuong, fm su tbanb tban frong cho Jau kbo kbong tbc
tacb roi, fm caI toi frong cho cbang /icn quan g Jcn ban nga
cban tbat, va fm oui tbu frong cho fhaf ra chI foan Ia su gbc
tom Jang cban gbct.
2
Io dI nhIon fnh fho so Ia hoan foan fuyof vong, nou nhu fho
gIoI kho dau nay va vong Iuan hoI sanh fu Ia bao gom foan bo
fhuc faI. Nhung fhuc fo khong phaI vay. Vuof ra ngoaI nua con
co mof canh gIoI khac goI Ia Nict-ban, mof frang fhaI sIou nhIon
vuof khoI nhung hIou bIof va kInh nghIom fhong fhuong, va
chung fa khong fho noI g vo canh gIoI ay, ngoaI fru mof vIoc Ia
faf ca nhung g xau xa dou da cham duf cung voI nhung nguyon
nhan va hau qua cua chung.
Tn do Phaf gIao fhuong f chu fam don vIoc djnh nghIa
Nict-ban Ia g, ma quan fam nhIou hon don vIoc fu mnh chung
nghIom canh gIoI ay. Va ho IaI cang khong fhch noI ro vo
nhung nguoI da chung dac Nict-ban. Tho gIoI nay fhuong duoc
v nhu ngoI nha dang chay, va nhung aI fInh fao dou phaI co
fhoaf ra khoI do. Nhung nou coI Iuan hoI nay gIong nhu mof
ngon Iua, fh Nict-ban gIong nhu frang fhaI co duoc sau khI dap
faf ngon Iua do. Nh chung fa doc fhay frong kInh Nipta,
3
mof
frong nhung ban kInh co xua:
Nbu ngon /ua Jo gio tboi bung /cn
Kbi tat Ji, Jcn cbo kbong ai Jcn Juoc.
Bac bicn gia tjcb tjnb,
Tboat kboi Janb sac, Jat cuu canb,
Cung Jcn canb gioi kbong ai Jcn Juoc.
Tram ngan su /y tbay Jcu kbong,
Muon /oi cbl giao cung im bat.
1
Viparysa-catuksa
2
1oc u bon tnh chut buo trom vun phup, mu v khong nhun ru dooc non con
ngoo chou tho dut don gu thout. Do u nhong tnh chut: vo thoong, kho, vo
44
Luoc su Phut guo
oI v moI nguyon nhan cua foI IoI dou nam frong chnh
fa, non fa co fho bang vao nhung no Iuc cua chnh mnh do IoaI
fru chung, chI can fa bIof cach fhuc hIon dIou do. Nhu mof fhay
fhuoc gIoI, duc Phaf da cho chung fa raf nhIou phuong fhuoc do
chua frj vo so cac chung bonh.
O muc do co ban, nhung phuong phap gIaI fhoaf cua Phaf
gIao cung co vo fuong fu nhu mof so fon gIao khac. Truoc hof,
nguoI fIn Phaf phaI fhuc hIon mof vaI hanh Ianh frong doI song
hang ngay. NguoI ay phaI vang gIu fhoo nam gIoI, do Ia khong
gIof haI sInh mang, khong from cap, khong fa dam,
1
khong noI
doI va khong dung nhung chaf gay nghIon. TIop don, nguoI ay
phaI chu y vo ngho nghIop cua mnh. V du, nhung nguoI ban
fhjf, nhung nguoI danh ca... dou fhuong xuyon pham vao gIoI fhu
nhaf, va do do chung fa khong mong ho co fho daf fhanh qua
fam IInh cao. Co nhung ngho nghIop khac f nguy haI don phan
fam IInh hon, nhung an foan va hIou qua nhaf Ia fro fhanh mof
vj ty-kbco song khong gIa dnh, khong faI san va moI nhu cau
vaf chaf chI hoan foan dua vao nguoI khac.
Nhung mof khI nhung non mong dao duc da duoc fhIof Iap,
nhung no Iuc con IaI cua nguoI hoc Phaf Ia nham vao su ron Iuyon
fam fr, vao cac phuong fhuc fu fap fhIon djnh khac nhau.
ThIon Ia mof phop fu fap fam y, nham fhuc hIon ba muc
dch rIong bIof nhung co IIon ho chaf cho voI nhau:
1. Muc dch fhu nhaf Ia gIup nguoI fu fap fu bo su chu y
fhong fhuong vao nhung cam xuc IIon fuc fhay doI do
cac gIac quan gay ra va nhung y fuong fap frung vao fu
fhan.
2

2. Muc dch fhu haI Ia no Iuc fhay doI su chu y fu fho gIoI
gIac quan don mof canh gIoI khac fhanh cao hon, va nho
1
O duy ngun cun so tu dum, nghu u voc thoc hon hunh v dum doc vo mot
ngoo khuc khong phu u vo houc chong mnh. Do vo ngoo xout gu th
phu bo hun so dum doc.
2
lhop to nuy nhum dong tut cu mo vong nom, vu dooc go u Ch.
46
Luoc su Phut guo
do Iam dju dI su Ioan dong frong fam fr. Nhung hIou bIof
dua vao gIac quan fhuong Iam cho chung fa khong fhoa
man, cung gIong nhu mof doI song chI dua vao gIac quan.
Nhung g fhuoc vo gIac quan va kInh nghIom qua khu
fhuoc IoaI nay Ia khong xac fhuc, vo bo, raf fam fhuong
va hau hof Ia khong dang quan fam. ChI co su hIou bIof
duy nhaf dang gIa Ia su hIou bIof duoc kham pha nho
fhIon quan, khI canh cua cac gIac quan da duoc dong IaI.
Chan Iy cua fhanh gIao nay phaI vuof ra ngoaI fho gIoI
pham fuc voI nhung frI fhuc dua fron gIac quan va fam
nhn gIoI han boI nhung cam gIac.
1

3. Muc dch fhu ba cua fhIon Ia hoa nhap vao chnh fhuc
faI sIou vIof cac gIac quan, fu do gIong ruoI gIua nhung g
vuof ngoaI frI fhuc va kInh nghIom cua con nguoI, va su
fm kIom nay dua fhIon don voI tanb kbong nhu Ia mof
fhuc faI foI fhuong.
Trong fhuaf ngu cua Phaf gIao, buoc dau fIon duoc goI Ia
chanh nIom,
2
buoc fIop fhoo Ia chanh djnh,
3
va buoc fhu ba Ia fr
huo.
4
Su IIon ho gIua ba phop fu duoc chI ro frong so do sau:
Chanh nIom
A

TInh fam Quan chIou
C
Chanh djnh Tr huo
NoI fam fu gIac Chan khong vo fuong
Nict-ban
1
lhop to nuy nhum qoun sut, nhun ru nhong g mu tr thoc tho toc khong tho
dut don dooc, vu dooc go u oun.
48
Luoc su Phut guo
ay Ia su phan IoaI vIoc fu fhIon fhoo muc dch nham don.
Thoo mof cach khac, fhIon co fho duoc xop IoaI fhoo doI fuong
hoac chu do. Co kha nhIou chu do nhu vay duoc dua ra cho nguoI
fu fap, va nguoI ay co fho chon Iua fuy fhoo nang Iuc fInh fhan
va khuynh huong cua mnh. Co qua nhIou kha nang chon Iua don
noI khong sao co fho ko hof ra day.
Trong so nay co fho ko don nhung cach Iuyon hoI fho kha
don gIan fhoo kIou Du-gia, su quan saf 32 phan frong co fho, su
suy ngam vo xac chof qua cac gIaI doan fhoI rua khac nhau, su
fInh fhuc quan saf noI fam do nhan bIof cac fIon frnh fam IInh
dang dIon ra, cho du do Ia fho cam, fu fuong, nhung fro ngaI
doI voI su chu fam, hay Ia nhung you fo gIup daf don gIac ngo.
TIop don con co vIoc boI dap nhung fnh cam xa hoI nhu fnh
fhan huu va Iong fu bI, nIom fuong don su cao quy cua Tam bao,
su quan fuong vo caI chof va nIom khao khaf daf don Nict-ban.
Mof do faI raf duoc ua chuong cua vIoc fhIon quan Ia muoI haI
maf xch voI fuong quan sInh khoI Ian nhau,
1
cho fhay oo minb
dan don cac you fo khac cua su fon faI frong fho gIoI fran fuc
duoc kof fhuc bang gia oa cbct nhu fho nao, va nguoc IaI su fru
dIof oo minb so dan don cac you fo nay dIof dI nhu fho nao.
2

Nhung phuong phap fhIon quan khac IaI co fao an fuong frong
fam fr chung fa vo ban chaf vo fhuong cua van huu, Iam boc Io
hoan foan su dau kho, chung mInh su vo nghIa cua khaI nIom
saI Iam vo fu nga, nuoI duong su quan chIou frong noI fam vo
tanb kbong, va phaf Io nhung nof dac fhu cua con duong dan
don gIaI fhoaf.
Thuc ra, duong nhu co vo so nhung phuong fhuc fhIon quan
da duoc xac djnh Ia fhuoc vo fhoI ky dau fIon cua Phaf gIao, mac
du dIou ro rang Ia phaI sang fhoI ky fhu haI moI co mof su sap
xop ho fhong nao do duoc ap dung cho nhung phuong fhuc nay.
Tu day noI don Tam bao.
3
uc Phaf Ia quan frong nhaf, Ia
1
1oc u 1hup nh nhun doyon tPrattya-samutpda), gom co vo mnh, hunh,
thoc, dunh suc, oc cun, xoc, tho, u, tho, hoo, snh vu uo to.
2
Mo qoun ho snh dot nuy dooc tho hon khu ro not trong tum knh ut-
nhu.
50
Luoc su Phut guo
nguoI sang Iap Phaf gIao, nguoI dam bao cho su chan fhaf va
dang fIn cay cua gIao Iy ngaI fruyon day bang vao fhuc fo Ia
chnh ngaI da hoan foan gIac ngo. NgaI da nhan fhuc ro duoc
ban chaf, y nghIa cua cuoc song fho fuc va da fm ra duoc con
duong chac chan do fhoaf ra khoI do. NgaI khac voI nhung con
nguoI khac o cho Ia da fu mnh fm ra chan Iy va bIof duoc faf
ca nhung g can fhIof do daf duoc su gIaI fhoaf. VIoc ngaI co hIou
bIof faf ca cac su vIoc khac, nghIa Ia bac Nbat tbict tri
1
fhoo
nghIa day du nhaf cua cum fu nay hay khong, van con Ia mof
van do franh caI gIua cac bo phaI. Nhung faf ca dou dong y voI
nhau rang ngaI fhong hIou faf ca nhung g can fhIof do daf duoc
su an Iac foI fhuong, va v fho, doI voI nhung van do fam IInh
fh ngaI co fho Iam mof nguoI dan duong chac chan va khong
fho saI Iam.
an fhan danh fu Phaf
2
khong phaI Ia mof fon rIong, ma Ia
mof danh xung, hay mof fu mo fa, co nghIa /a bac toan giac. Tu
nay mo fa frang fhaI cua nguoI da hoan foan fhong suof moI van
do fam IInh doI voI van huu, hay noI cach khac Ia ban chaf cua
fhuc faI. Ton rIong cua duc Phaf fhoo Ijch su Ia Co-Jam,
3
hoac
Tat-Jat-Ja,
4
va goI fhoo foc ho cua ngaI Ia Tbicb-ca Mau-ni,
5
co
nghIa Ia Bac bicn gia cua Jong bo Tbicb-ca.
6
Nhung fIou su ca
nhan ngaI khong phaI Ia dIou duoc Phaf gIao quan fam nhIou
nhaf. Su cao quy cua ngaI doI voI fon gIao nay nam o su fruyon
day gIao phap fam IInh. VIoc mof nguoI duoc nhn dong fhoI fu
haI goc do
7
nhu fho nay Ia fhong fhuong doI voI cac vj Ianh fu
fon gIao nhIou uy fn o chau A. Trong nhung nam gan day, chung
fa cung gap mof fruong hop nhu vay voI MobanJas KaramcbanJ
GanJbi, nguoI cung dong fhoI duoc goI Ia Mabatma, Nguoi co
tam bon o Jai, mof danh xung do chI cho suc manh fInh fhan
duoc fIom fang frong mof ca nhan dac bIof.
1
1hout ngo nuy co nghu u buc hoo bot hot thuy mo so voc trong vun
hoo.
2
lhut t) u phon um thoo um Hun Vot to tong lhun u oddhu, cong doc
u lhut-du. Kh duo lhut troyon sung nooc tu ho duo Cong ngoyon, to nuy
du tong dooc phon um troc top sung tong Vot u ot.
52
Luoc su Phut guo
HIou nhu vay fh ca nhan con nguoI duoc goI Ia Co-Jam
hay Tbicb-ca Mau-ni, fhoo mof cach nao do, Ia cung fon faI voI
nguyon Iy fInh fhan cua fanh Phaf, von fhuong duoc goI voI
nhIou fon khac nhau nhu Ia Nhu IaI, hay Phap fhan, hay Phaf
fanh. Tuy nhIon, fn do Phaf gIao Iuon cho rang moI quan ho
chnh xac gIua ca nhan duc Phaf va nhung gIa frj fhIong IIong
vo maf fam IInh cua ngaI Ia khong fho xac djnh duoc. Tu fruoc
don nay fn do Phaf gIao cung Iuon chong IaI khuynh huong
cua nhung nguoI chu fruong khong faI sanh Ia chI daf nIom fIn
vao mof con nguoI fhuc su hIon huu frong cuoc doI, va fn do
Phaf gIao cung fm moI cach do Iam gIam dI fam quan frong vo
hIon fhan fran fuc cua duc Phaf. Chnh ban fhan duc Phaf duoc
cho Ia da fung noI voI Vakka/i rang: Nay Vakka/i! Con tbay g
trong cai xac tban bcn mon nay cua ta: Ai tbay Juoc tam pbap
bay giao pbap, nguoi ay nbn tbay ta, ai tbay ta tuc /a tbay tam
pbap. Nay Vakka/i, nguoi tbay Pbap /a tbay Nbu Lai, tbay Nbu
Lai tuc /a tbay Pbap.
Nhu mof bIou fuong cho chu Phaf, non duc Phaf cua chung
fa khong phaI Ia mof hIon fuong rIong Io, ma Ia mof frong nhung
duc Phaf da fung xuaf hIon o fho gIoI nay frong nhIou kIop. Su
hIou bIof vo nhung vj Phaf khong duoc ghI nhan frong Ijch su
ay duong nhu ngay cang gIa fang fhoo fhoI gIan. an dau co bay
vj, roI sau do chung fa duoc ngho don 24 vj, va cu nhu vay, con
so nay van fIop fuc gIa fang. ay vj Phaf, hay Tbat Pbat, gom
co Phaf Tbicb-ca Mau-ni va sau vj Phaf da ra doI fruoc ngaI, raf
fhuong xuaf hIon frong ngho fhuaf. O mIon Bbarbut va 8ancbi
Ia nhung fhap Phaf va cay Bo-Jc cua cac vj ay, con o GanJbara,
Matbura va Ajanta frong suof fhoI ky fhu haI Ia fhoo hnh dang
con nguoI, va hau nhu raf kho phan bIof duoc su khac nhau gIua
hnh fuong cac vj Phaf nay.
ChI don cuoI fhoI ky fhu nhaf, nguoI fa moI chuyon su chu y
sang don haI vj Phaf khac nua. VoI su phaf frIon cua gIao fhuyof
vo cac vj Bo Tat,
1
xuaf hIon fhom duc Phaf Nbicn ang,
2
da co
fruoc duc Tbicb-ca Mau-ni 24 doI, va Ia vj Phaf tbo ky
3
cho duc
1
Xom choong ll, phun l
54
Luoc su Phut guo
Tbicb-ca Mau-ni. Cung voI su Ian fruyon mof du bao khong hay
vo su fon faI sau nay cua gIao phap duc Phaf Tbicb-ca,
1
da xuaf
hIon vIoc fho knh duc Phaf Di-/ac, mof vj Phaf fuong IaI, nguoI
so Iam cho gIao phap faI hIon voI mof suc song moI.
Trong fhoI ky nay, fIou su cua duc Phaf Tbicb-ca Mau-ni
nhu mof con nguoI bnh fhuong f duoc quan fam don. Thaf
kho ma faI hIon duoc nhung su kIon frong cuoc doI ngaI bang
vao nhung chI fIof chung fa hIon co. Su chu y chI duoc fap frung
vao haI gIaI doan frong cuoc doI ngaI, co y nghIa Ion nhaf doI voI
fn do. o Ia gIaI doan ngaI daf don su chung ngo, pha fan buc
man vo mInh; va nhung ngay cuoI khI ngaI nhap Nict-ban, hoan
faf su chIon fhang caI chof va fho gIoI fran fuc. Vo nhung gIaI
doan khac frong doI ngaI, co vo nhu phan Ion nhung g chung
fa bIof duoc fruoc hof Ia nho o mof phan frong Iuaf fang, fhoo
fruyon fhong duoc bao gom mof ban ghI chop baf dau fu vIoc do
cap don foc ho cua ngaI va su dan sanh ky dIou, roI fIop fuc cho
don Iuc nhap Nict-ban, don fruyon fhuyof vo HoI nghj cac fruong
Iao Ian dau fIon
2
o fhanh Vuong-xa,
3
noI duoc fIn Ia da dIon ra
vIoc kof fap kInh fang Ian fhu nhaf, va cuoI cung cham duf voI
vIoc do cap don Ian kof fap kInh fang fhu haI
4
o Ty-xa-/y,
5
voI su
gIaI quyof mof so dIom baf dong vo gIoI Iuaf.
6

Cau chuyon vo cuoc doI duc Phaf fruoc fIon chI Ia mof su
gop nhaf cac mau chuyon duoc nou ra fruoc moI dIou Iuaf do
chung mInh cho xuaf xu cua dIou Iuaf va gIaI fhch vo noI dung.
7

Thom vao do, nhIou chuyon ko va fruyon fhuyof dan dan phaf
sInh xoay quanh cac fhanh dja hay don fho, do noI Ion fnh cach
fhIong IIong cua chung. Khong co may no Iuc frong vIoc kof noI
faf ca nhung cau chuyon nay fhoo fhu fu fhoI gIan do fhanh mof
fIou su. Vj fr cua chung fa hIon nay khong cho phop quyof djnh
duoc nhung chuyon nao Ia co gIa frj dang fIn cay vo maf Ijch su,
1
1oc u do buo vo tho ky dooc go u Mut phup, kh mu tut cu knh don so
mut dun d vu voc to tup Chunh phup khong con nou.
2
Ho dong nuy gom 500 v A-u-hun, doo so cho tr cou ngu Mu-hu Cu-
dop.
3
Rjagrha, cong dooc phon um u Lu-doyot.
56
Luoc su Phut guo
va nhung chuyon nao Ia duoc dung non do su sung baI cua nhung
nguoI sau nay. Con vIoc dua ra mof su phan bIof nhu fho IaI Ia
hoan foan xa Ia doI voI fInh fhan cua fang sI Phaf gIao frong
fhoI ky dau.
VIoc mo fa duc Phaf so khong fho hoan faf nou chung fa
khong do cap don rang, fhoo cach nhn cua nhung nguoI duong
fhoI voI ngaI, ngoaI mof fhan xac bnh fhuong nhu moI nguoI
dou co fho nhn fhay, ngaI con co mof Phaf fhan sIou nhIon, ma
chI mof so nguoI co fho nhn fhay duoc bang vao duc fIn. Ngho
fhuaf Phaf gIao da co gang hof suc do fho hIon Phaf fhan nay,
voI chIou cao gan 5m va co du 32 fuong fof cua cac duc Phaf.
Chang han nhu, cac duc Phaf dou co nhung van da hnh banh xo
duoI Iong ban chan, co mang da noI gIua cac ngon fay, co nhuc ko
fron dau, co hao quang bao quanh dau va quanh fhan, mof chum
Iong xoan IaI mau frang nam gIua haI chan may.v.v... Thoo hnh
fhuc mo fa ma chung fa hIon co, fh fruyon fhong nay ro rang
Ia fhuoc vo gIaI doan sau vua A-Juc. Tuy nhIon, mof phan nao
frong do cung co fho fhuoc fhoI daI xa xua hon nhIou, dI nguoc
vo fan fhoI co daI, va fham ch co IIon quan don nhung fruyon
fhong noI vo vo dop con nguoI co fruoc ca Phaf gIao, va fhuaf
doan so monh co xua, noI fruoc vo so phan, ban chaf va fuong IaI
cua mof con nguoI dua vao fuong mao va nhung dIom bao fruoc.
KIm fhan duc Phaf khac voI fhan pham phu khong chI Ia o
32 fuong fof, nhung fhom vao do con co mof fnh chaf Ia phan
xuong frong co fho khong bao gIo hu hoaI. KhI fIon hanh Io tra
ty,
1
nhung dof xuong frong fhan fho ngaI khong bIon fhanh fro
ma hoa fhanh ngoc xa-/oi,
2
duoc phan chIa cho fn do va duoc gn
gIu fu doI nay sang doI khac, nhu rang cua duc Phaf hIon nay
van con o KanJy.
3
NgoI fhu nh frong Tam bao Ia Pbap, bao gom faf ca nhung
su mau nhIom frong fn nguong Phaf gIao, va khong fho do dang
noI ro chI frong vaI ba cau. Tn do Phaf gIao o chau A fruoc day
1
Ngh o dong ou do thoo xuc, hou tung
2
arita
3
1hooc 1ch Lun
58
Luoc su Phut guo
fhuong khong fu mo fa vo mnh nhu Ia nguoi tbco Pbat, ma
Ia nhung nguoi tin oa /am tbco giao pbap. Phap o day Ia fon
goI do chI cho mof suc manh fInh fhan sIou nhIon von fIom an
frong faf ca moI vaf. V Ia fhuoc vo fInh fhan va khong fhuoc vo
fho gIoI fran fuc nay, non Phap co phan kho nam baf, va khong
do dang djnh nghIa hay hIou ro duoc. Xof fhoo cac fIou chuan
duy Iy fh fu ngu nay Ia hof suc fruu fuong. Nhung v Phap Ia
doI fuong chnh cua foan bo gIao Iy nha Phaf, non can phaI nou
ra day nhung y nghIa chnh va chI ro moI IIon ho gIua nhung y
nghIa do.
1. Truoc hof, pbap Ia fu dung do chI cho mof fhuc faI foI
fhuong. Mof fhuc faI fam IInh fIom an frong faf ca nhung
g chung fa nhan fhay o bon frong va bao quanh chung
fa. Thuc faI nay Ia co tbat frong fuong quan doI nghjch
voI nhung bu ao cua fho gIoI gIac quan fhong fhuong, va
chung fa can phaI huong vo fhuc faI fam IInh nay cung
nhu xa Ia dI nhung hu ao cua fho gIoI fran fuc, boI v chI
co fhuc faI foI fhuong nay moI co fho Iam cho chung fa
fhaf su fhoa man. Thuc faI nay cung khong nam ngoaI
fho gIoI fran fuc, ma hIou fhoo mof cach nao do, no Iuon
Iuon hIon dIon frong van huu va Ia quy Iuaf noI faI chI
phoI faf ca.
2. Thu haI, fhoo mof cach dIon djch do hIou hon, fh pbap co
nghIa Ia fhuc faI foI fhuong duoc gIang gIaI hoac nou Ion
frong IoI day cua duc Phaf, va fhoo cach hIou nay, pbap
co nghIa Ia gIao Iy, Ia kInh dIon hay chan Iy.
3. Thu ba, fhoo ca haI nghIa fron, pbap co fho duoc phan
anh frong doI song chung fa, co fho fu boc Io frong hanh
dong cua chung fa, khI nao ma chung fa hanh dong phu
hop fhoo voI pbap. Nhu vay, pbap o day duoc hIou Ia chan
chanh, Ia duc hanh.
4. Thu fu, va chnh Ia fhoo nghIa nay, pbap duoc hIou fhoo
mof cach fInh fo hon va ham chua mof y nghIa gop phan
dac bIof vao fu fuong Phaf gIao, dong fhoI cung ham
chua frong do faf ca nhung dong Iuc fhuc day su phaf
frIon. Trong nhung fac pham Phaf gIao, khap noI day
60
Luoc su Phut guo
day nhung cho do cap don cac pbap, voI ham nghIa Ia co
nhIou pbap, va chung fro non kho hIou, fru khI y nghIa
cu fho duoc dung cua fu nay da duoc hIou ro. Phap o day
duoc dung frong y nghIa khoa hoc, va v fho moI su vIoc
duoc xom xof frong moI quan ho voI pbap fhoo nghIa fhu
nhaf da noI fron, co nghIa Ia xom xof chung nhu Jung
tbat frong fhuc fho foI fhuong cua chung. Hau nhu faf ca
cac ho fhong khoa hoc va frIof hoc dou dong y bac bo vo
bon ngoaI cua fho gIoI frI gIac, nhu mof cau fruc gIa fao
do chnh nhung gIac quan cua con nguoI dung Ion, va fhay
vao do bang mof su gIaI fhch cac su kIon dua fron nhung
su fon faI da dang khac nhau co fho hIou duoc. Th du ro
nhaf Ia vo ho fhong nguyon fu. ang sau vo ngoaI duoc
nhan bIof bang gIac quan cua fho gIoI vaf chaf, ho fhong
nay da chung fhuc Ia co mof fho gIoI khac, fao fhanh boI
cac nguyon fu, gan nhu khong fho nhn fhay duoc va chI
co fho hIou fhau duoc bang cac cong fhuc foan hoc. Cac
nguyon fu nay Ia nhung g fhuc su hIon huu vo maf vaf
Iy, mof su hIou bIof fuong fan vo nguyon Iy van dong cua
chung cho phop chung fa kIom soaf duoc ca vu fru vaf
chaf, va fu do chung fa co fho suy ra duoc fnh chaf vaf Iy
cua nhung su vaf ma cac gIac quan cua chung fa nhan bIof
duoc. Cung fuong fu nhu vay, fn do Phaf gIao cho rang
fho gIoI quan cua chung fa bj bop moo hoan foan boI vo
mInh va fham duc, va ngay ca nhung don vj chIa fach ma
chung fa dung, nghIa Ia nhung phan vaf fho ma chung
fa cho Ia co fho nhan fhuc duoc, cho don moI quan ho ma
chung fa fhua nhan gIua nhung don vj ay, dou chang co
gIa frj g may. Nguyon fu doI voI cac nha vaf Iy hoc can
daI cung fuong fu nhu cac pbap doI voI fn do Phaf gIao.
PhaI doI sang don fhoI ky fhu haI cua Phaf gIao moI co su
phan IoaI faf ca cac pbap mof cach co ho fhong. Cung gIong nhu
doI voI nguyon fu, phaI maf mof fhoI gIan daI fu khaI nIom khoI
xuong cua Dcmokritos cho don su nghIon cuu vo sau chnh xac
hon cua McnJc/cyco va Bobr. Nhung g chung fa co frong fhoI
ky dau Ia danh sach IIof ko con so cac pbap, chang han nhu ngu
62
Luoc su Phut guo
uan,
1
fuc Ia sac, tbo, tuong, banb va tbuc, duoc coI nhu nhung
you fo fao fhanh mof ca fho con nguoI. Hoac /uc nbap,
2
fuc Ia
mat, tai, mui, /uoi, tban va y cung voI cac doI fuong cua chung
Ia sac, tbanb, buong, oj, xuc va pbap, fao fhanh foan bo nhung
kInh nghIom co fho co cua chung fa. Mof pbap Ia mof su kIon
xay ra bon ngoaI con nguoI, khong fhuoc mof aI hay ca nhan nao,
ma chI IIon fuc dIon ra mof cach khach quan fhoo chIou huong
rIong cua chnh no. Mof fu sI Phaf gIao duoc xom Ia daf don
fhanh fuu dang ko nhaf khI nguoI ay co fho fhanh cong frong
vIoc fu bIof ro faf ca nhung g frong fu fuong mnh nho vao cac
pbap dang dIon ra bon ngoaI nay, frong so do nguoI ay nhan
duoc fu fruyon fhong nhung danh sach ro rang ma khong bao gIo
co frong do caI toi mo ho va faI haI. NgoaI Phaf gIao ra, khong
fon gIao nao khac co duoc baf cu dIou g fuong fu nhu fho nay
frong su ron Iuyon fInh fhan doI voI fn do cua ho, va dIom dac
fhu cua Phaf gIao phan Ion duoc fm fhay frong nhung g duoc
noI vo cac phap kho nam baf nay.
Vo phan Tang-gia,
3
hoac Giao boi, co su phan bIof gIua mof
fang doan buu tuong va mof fang doan oo tuong. Truoc hof, gIao
hoI buu tuong bao gom faf ca chu fang nI, va frong mof nghIa
rong hon, bao gom ca nhung nam nu cu sI, nhung nguoI ung ho
CIao hoI va da quy y Tam bao, nguyon gIu fhoo nam gioi.
4
Trong
CIao hoI, nguoI fa IaI fon xung mof so cac bIou fuong uu fu nhaf,
cac vj Hicn Tbanb Tang, fao fhanh Tang-gia chan fhaf.
VIoc dap y vang chI cho fhay Ia mof nguoI da co du nhan
duyon fof dop do co fho fu chung, nhung vIoc nay fu no khong
dam bao chac chan cho su fhanh cong cua nguoI do. Con vo phan
cac cu sI, dja vj cua ho frong CIao hoI khong co g chac chan,
va doI voI nhIou vj fang sI, duong nhu cu sI khong co chuf anh
huong nao ca.
Tang-gia chan fhaf, hay CIao hoI oo tuong, bao gom cac
1
Cong go u ngo um.
2
Loc nhup toc u kh suo cun top xoc vo suo trun
3
Sagha
64
Luoc su Phut guo
vj Aryas,
1
fuc Ia nhung nguoI cao quy hay tbanb tbicn, cac
vj HIon Thanh Tang, fuong phan voI nhung ko fran fuc bnh
fhuong, cung fhuong goI Ia pbam nban ngu muoi.
Su khac bIof gIua fhanh nhan va pham nhan Ia non fang
cua gIao Iy dao Phaf. Thanh nhan va pham nhan duoc xom Ia co
haI cach hIon huu hoan foan fuong phan nhau, duoc goI Ia xuaf
fho va fran fuc. ChI cac vj fhanh gIa moI duoc xom Ia co mof doI
song fhuc su, con nhung nguoI pham fuc chI ton tai mof cach fo
nhaf frong frang fhaI roI ram, foI fam va khong co muc dch.
Khong haI Iong khI phaI sInh ra fhoo cach nhu mof pham
nhan, cac vj fhanh da fraI qua mof su faI sanh vo maf fam IInh,
hay cung duoc hIou Ia su daf dao. NoI cach khac, cac vj da fu
mnh duf fru faf ca phan duyon, daf don muc co fho huong su fu
fap cua mnh don Nict-ban mof cach hIou qua. CaI nhn cua mof
nguoI pham fuc vo Nict-ban fhuong bj ngan fro boI nhung dIou
frong cuoc song ma ho fIop can fhoo mof cach qua xom frong.
Tuy nhIon, nho vao cong phu fhIon quan Iau ngay, nguoI fa co
fho daf don mof frang fhaI ma moI khI co mof doI fuong fran
fuc hIon ra fruoc maf fh so hoan foan fhaf fam choI bo no, nhu
Ia mof fro ngaI hay su quay ray. Mof khI su chan ghof nay fro
fhanh fhoI quon khac sau frong fam y, fh hanh gIa cuoI cung co
fho nhan Iay Nict-ban, canh gIoI khong froI buoc, Iam doI fuong
quan chIou. KhI ay, vj nay khong con Ia mof pham nhan nua, ma
baf dau duoc xop vao hang fhanh gIa. Sau do, vj fhanh gIa nay
ngay cang f bj chI phoI hon boI nhung dong Iuc cua pham nhan,
nghIa Ia nhung dong Iuc duoc fao fhanh boI Iong vj ky va nIom
fIn saI Iam vao su chan fhaf cua nhung g sInh khoI fu cac gIac
quan, von chua dung day nhung su fham Iam, san han va sI mo.
Su fuong phan khI huong don Nict-ban Iam boc Io ra fnh chaf
fam fhuong, vo nghIa cua faf ca nhung moI quan fam fho fuc, va
fu fhan Nict-ban ngay cang fro non mof suc manh fhuc day fIom
an sau baf cu hanh dong nao.
Co su phan bIof bon bac fhanh gIa. ac fhap nhaf Ia Du
/uu,
2
do chI rang vj nay da baf dau hoa nhap vao con duong dan
1
Hun dch nghu u 1hunh gu.
66
Luoc su Phut guo
don canh gIoI khong froI buoc. Nhung bac con IaI duoc phan
bIof fhoo so Ian phaI faI sanh sau khI chof bac fhap nhaf phaI
faI sanh nhIou nhaf Ia bay Ian, bac fIop fhoo chI mof Ian va
bac fhanh cao nhaf, bac A-/a-ban,
1
qua vj cuoI cung va cao quy
nhaf cua phuong fhuc fu fap nay, khong con faI sanh nua. HIon
Thanh Tang bao gom faf ca cac bac fhanh gIa nay, nhung cac vj
A-/a-ban Ia fon quy nhaf.
4. CAC BO PHA VA NHNG BAT OONG
GIao hoI Phaf gIao khong duy fr maI duoc su fhong nhaf,
va chang bao Iau da phan chIa fhanh mof so cac bo phaI. Truyon
fhong Phaf gIao An o fhuong noI don 18 bo phaI nhu fho,
nhung do chI Ia con so fhoo nhu fruyon IaI. Trong fhuc fo, f nhaf
chung fa cung da ko fon duoc hon 30 bo phaI. uc Phaf khong
chI djnh aI Ia nguoI fIop noI cuong vj cua ngaI,
2
va Phaf gIao
chua bao gIo duoc bIof Ia co mof co cho quyon Iuc frung uong fhoo
kIou nhu CIao hoang cua ThIon Chua gIao hay gIao chu Kba/ij
cua HoI gIao. V nhung cong dong cua cac bo phaI gan IIon voI
nhung mIon khac nhau cua An o, non cac fruyon fhong dja
phuong da phaf frIon. Mac du vay, baf chap su phan chIa vo dja
Iy va gIao Iy, cac bo phaI noI chung van duy fr duoc moI quan
ho on djnh voI nhau.
Khong nhung Ia co cac ty-kbco rIong Io IIon fuc dI IaI fu
frung fam nay don frung fam khac, ma con co vIoc fo chuc
fhuong xuyon cac cuoc hanh huong cua raf dong cac fang sI va
cu sI don chIom baI nhung fhanh dja o Ma-kict-Ja
3
|noI nay da
fro fhanh fhanh dja fhIong IIong nho moI quan ho voI cuoc doI
duc Phaf va ngoc xa-/oi ngaI do IaI). Iou nay fao ra su pha fron
fhuong xuyon gIua cac you fo khac bIof nhau nhIou nhaf. V vay,
nhung van do ma cac bo phaI dua ra fhao Iuan hau nhu dou gan
1
on qou v to 1o-du-houn, 1o-du-hum, A-nu-hum cho don A-u-hun, thoo
toun to u bon 1hunh qou dooc nhum don trong qou trnh to tup cou hung
1oo thou. 1rong do, qou v coo cong u A-u-hun du dot such uo houc vu
68
Luoc su Phut guo
gIong nhu nhau, va nhung gIa fhuyof Iam non fang do xay dung
cac gIaI phap cung dou nhu nhau.
Thong qua vIoc fIop xuc fhuong xuyon ma faf ca fn do Phaf
gIao dou duy fr duoc su hIou bIof nhau. Cac bo phaI khac nhau
dou muon co su fo chuc va kInh dIon rIong cua mnh. Mac du
vay, frong nhung fu vIon van co raf nhIou fang sI fhuoc cac bo
phaI khac nhau song chung mof cach hoan foan hoa hop. Iou
duoc fhua nhan rong raI Ia: muc dch do ra co fho daf don bang
nhIou con duong khac nhau, va cac bo phaI fo ra hof suc cam
fhong nhau, cho du fhInh fhoang cung co xay ra franh caI gay
gaf. Taf ca cac bo phaI dou chIa so mof gIao phap chung, mac
du cung phaI fhua nhan mof dIou quan frong Ia hnh fhuc gIao
phap fruyon mIong fhoI ay khong phaI ngan gon, do fruyon daf
va do hIou. CIao phap duoc fruc fIop khau fruyon do franh roI
vao nhung ko khong fhch hop. Nhung co qua nhIou dIou, non
khong mof aI co fho mof mnh ghI nho hof. o do, cac phan khac
nhau cua gIao phap duoc fruyon cho cac vj fang sI chuyon bIof,
co fho hoc fhuoc nam Iong phan gIao phap do, chang han nhu
Iuaf fang, hoac KInh fang, hoac mof phan cua KInh fang, hoac
AbbiJbarma
1
.v.v... Nhung fang sI co fho fung doc fhuoc Iong
fung phan gIao phap nhu vay hnh fhanh non nhung nhom rIong
bIof voI nhung dac quyon rIong, va chnh su hIon dIon cua ho da
gop fhom mof phan vao su phan chIa cua fang doan.
Chung fa cung khong fho quon rang, cho du fo chuc Tang-
gia co mong muon chong IaI su phan chIa nhu vay don dau dI
chang nua, fh do cung khong phaI mof fo chuc chI bao gom
gIoI fang sI, ma con co ca nhung cu sI, von Ia fhanh phan ma
Tang-gIa phaI dua vao vo maf kInh fo. V fho, da nay sInh mof
su cang fhang fhuong xuyon gIua mof bon Ia nhung nguoI xom
Phaf phap nhu phuong fIon do fao ra mof so f cac vj A-/a-ban
song cach bIof frong cac fu vIon voI su nghIom fr gIoI Iuaf, va
bon kIa Ia nhung nguoI muon gIa fang kha nang mang IaI su
gIaI fhoaf cho nhung nguoI bnh fhuong, cung Iuc chong IaI anh
1
Abhdhurmu, Hun dch um u A-ty-dut-mu t), dch nghu u Vo ty
phup t) huy 1hung phup t), cong toc u Loun tung.
?0
Luoc su Phut guo
huong cua cac vj A-/a-ban, va van dong cho vIoc noI Iong cac gIoI
Iuaf frong fu vIon.
CuoI cung, chung fa phaI do cap don frIof hoc nhu Ia mof
frong nhung nguyon nhan manh mo nhaf cua vIoc phan chIa bo
phaI. o hIou duoc v sao frIof hoc da dong mof vaI fro quyof
djnh frong su phaf frIon cua Phaf gIao cung Ia dIou khong may
kho khan. Su gIaI fhoaf o nhung cap do cao hon phu fhuoc vao
vIoc fInh gIac frong fhIon quan vo nhung you fo fhuc su chI phoI
cac fIon frnh fam IInh cua chung fa. Trong khI fIon hanh cac
phuong phap fhIon quan nay, cac fu sI phaI doI maf voI nhung
van do hnh fhanh non Ianh vuc frIof hoc o khap noI, chang
han nhu fnh chaf va su phan IoaI cua frI fhuc, nhung van do
vo nhan qua, vo fhoI gIan va khong gIan, vo nhung fIou ch do
danh gIa fhuc faI, vo su fon faI hay khong fon faI cua mof ban
nga... va nhIou van do khac. CIo day, can nhan ra mof dIou Ia,
frIof hoc khac voI moI nganh frI fhuc khac o cho, no cho phop
co nhIou hon mof gIaI phap cho moI van do. Chnh Ia fu noI ban
chaf cua su vaf ma nhung khac bIof vo y kIon chac han da cang
fang fhom, khI fn do Phaf gIao cang dI sau hon vao nhung van
do frIof hoc co IIon quan don gIao Iy.
Ro rang Ia o day khong fho nou ra hof duoc hang fram dIom
baf dong gIua cac fn do Phaf gIao, hoac ngay ca vIoc do cap
don faf ca cac bo phaI. Co fho chI can noI doI dIou vo bon hoac
nam bo phaI chnh, con nhung bo phaI chI nhanh hay fam fhoI
gac IaI. Iou do o frang sau so chI ra su IIon ho gIua cac bo phaI
chnh frong Tang-gia.
?2
Luoc su Phut guo
Su phun chu cuc bo phu
140 nam sau Pbat nbap Nict-ban
(kboang J40 truoc CN
200 nam sau Nict-ban
(kboang 2S0 truoc CN
Ou chung bo Thuong tou bo
(Mahsnghika) (Sthavirvda)

Tru tu bo 2J6 nam sau Nict-ban
(PuJga/aoJa (kboang 244 truoc CN
Nhut thet huu bo
Phun bet bo (8arostioJa
(VibbajyaoJa
Su phan chIa fruoc nhaf, gIua ai cbung bo va Tbuong toa
bo, phaf khoI fu van do dja vj fhanh gIa cua cac vj A-/a-ban. Mof
vj fang fon Ia ai Tbicn
1
da nou Ion nhung nghI van vo vIoc nay.
Ong dua ra 5 dIou do cho rang cac vj A-/a-ban khong xung dang
do duoc knh frong gIong nhu chu fhIon, nhu mof so nhom frong
fang doan fhuong gan cho ho. Trong nhung dIou ay, ong do cap
don vIoc cac vj A-/a-ban co fho bj mong fInh, va bIon Iuan rang
nhu vay ho van con bj anh huong cua nhung dIou xau xa hIon ra
frong gIac mo. NgoaI ra, cac vj van con co nhung cho nghI ngo,
con co nhIou dIou chua bIof, va con phu fhuoc vao su dan daf cua
nguoI khac moI co fho daf duoc su gIaI fhoaf. Iap Iuan cua aI
ThIon khoI day mof cuoc franh Iuan ma da so frong fang doan
da nga vo fhoo ong. V fho, fruong phaI cua ong fu Iay fon Ia ai
cbung bo.
2

1
Mahdeva
?4
Luoc su Phut guo
Nhung nguoI chong IaI Iap Iuan cua aI ThIon hnh fhanh
mof bo phaI khac goI Ia Tbuong toa bo,
1
fu cho rang ho cao quy
va chnh fhong hon.
ai cbung bo van fIop fuc fon faI o An o cho don hof fhoI
ky fhu nhaf, va da co nhung phaf frIon quan frong vo gIao Iy
dIon ra frong bo phaI nay. Taf ca nhung su phaf frIon nay, vo co
ban da duoc xac djnh boI quyof djnh dung vo pha nhung nguoI
bnh fhuong chu khong phaI cac vj fhanh gIa, va do do bo phaI
nay da fro fhanh cau noI do nhung khaf vong cua da so dI vao
Phaf gIao.
Nhung hoc fhuyof quan frong nhaf cua ai cbung bo IIon
quan don hoc fhuyof vo duc Phaf va Iy fhuyof frIof hoc. Chang
han nhu quan nIom vo duc Phaf, ho cho rang faf ca nhung g co
fnh cach fho nhan, fran fuc hay Ijch su dou khong dnh dang g
don duc Phaf chan fhaf. NgaI Ia bac sIou vIof, vuof fron fho gIan,
khong co baf cu su khIom khuyof hay o nhIom nao. NgaI Ia bac
foan fr, foan nang, vo bIon va baf dIof, maI maI an fru frong
fhIon djnh va khong bao gIo co nhung frang fhaI Io dang hay
mo ngu. Thoo cach hIou nay, duc Phaf fro fhanh mof doI fuong
Iy fuong cua fn nguong. Con duc Phaf co fhaf frong Ijch su duoc
cho Ia hoa fhan ky dIou cua duc Phaf sIou nhIon, duoc ngaI hoa
hIon ra fron fho gIan nay do gIao hoa chung sanh.
Trong khI ca ngoI fnh sIou fho gIan cua duc Phaf, bo phaI
nay dong fhoI cung co gang Iam fang fhom y nghIa cuu do cua
ngaI doI voI nhung chung sanh pham fuc. Thoo do fh duc Phaf
khong bIon maf khI nhap Nict-ban, ma voI Iong fu bI vo han
cung nhu fho mang vo Iuong, ngaI so maI maI hoa hIon ra nhung
vj su gIa duoI moI hnh fhuc, va cac vj nay so cuu gIup faf ca cac
IoaI chung sanh fhoo nhIou cach khac nhau. Anh huong cua ngaI
khong chI gIoI han voI mof so f nguoI co fho hIou duoc cac gIao
Iy fham sau cua ngaI, ma fu khI con Ia mof vj Bo Tat, nghIa Ia
suof mof fhoI gIan raf Iau fruoc khI fhanh Phaf, fham ch ngaI
da fu nguyon sanh frong nhung canh gIoI dau kho, Iam fhan fhu
1
Sthavirvda
?6
Luoc su Phut guo
vaf, quy doI, hoac sanh vao dja nguc, va bang nhIou phuong fIon
do Iam fang fhom hanh phuc cho nhung chung sanh dang song
frong nhung dIou kIon ma su gIao hoa chac chan khong duoc
quan fam don. Khong nhung chu Phaf fhj hIon noI fho gIoI nay,
ma cac ngaI con bIon hIon khap noI frong foan fho vu fru, hIon
huu o khap moI noI, frong faf ca cac coI fho gIoI.
HaI frIof fhuyof sau day cua ai cbung bo Ia quan frong hon
hof:
1. ai cbung bo cho rang fu fuong cua chung fa, frong ban
chaf fu nhIon, frong su hIon huu fu fhan, frong fhuc chaf
can ban nhaf cua no, Ia hoan foan fhuan khIof va khong
ngan ngaI. Nhung dIou baf fjnh chI Ia baf chof khoI Ion,
khong bao gIo co fho fhaf su fham nhap hoac gay anh
huong don su fhuan khIof nguyon fhuy cua fu fuong.
2. ai cbung bo ngay cang gIa fang su hoaI nghI vo gIa frj
cua nhung frI fhuc qua ngon ngu va khaI nIom. Mof so
nguoI frong bo phaI nay cho rang faf ca nhung chuyon
fho gIan Ia khong fhuc, boI v dou do fa kIon ma co. ChI
co nhung g vuof fron fho phap, va co fho goI Ia tanb
kbong, vang Iang faf ca cac phap, moI Ia chan fhaf. Mof
so khac IaI cho rang hof fhay moI fhu, fho gIan va xuaf
fho gIan, fuyof doI va fuong doI, Iuan hoI va Nict-ban,
cung dou Ia nhung ao fuong, khong fhaf. Taf ca nhung g
chung fa co duoc Ia nhung cach dIon daf bang ngon ngu
ma khong co g Ia fhuc su fuong ung ca. VoI frIof fhuyof
nay, ai cbung bo da som gIoo mam mong do vo sau nay
sInh Phaf gIao aI fhua frong fhoI ky fhu haI.
Su phan chIa fhu haI, gIua Tru tu bo
1
va Tbuong toa bo
IIon quan don van do su hIon huu cua ca fho hay cai toi. Iuc
moI fhanh Iap, nhung nguoI fhoo chu fhuyof buu nga duoc goI
Ia oc tu bo, fhoo fon nguoI sang Iap. Vo sau nay, ho duoc bIof
don nhIou hon voI fon goI Ia Tru tu bo. Mac du khong fhoo dung
gIao Iy cua Phaf,
2
nhung co doI Iuc ho van IoI cuon duoc dong
1
Pudgalavda, 1ro to bo, huy con go u Doc to bo tVtsputryas), thoo ton
cou v tung sung up u Doc 1o tVatsa).
2
o phu nuy noo ru gu thoyot vo mot cu ngu tom un trong mo con ngoo.
?8
Luoc su Phut guo
dao nguoI fhoo, nhu chung fa co fho fhay o su kIon ngaI Huyon
Trang vao fho ky 7 da dom duoc don 66.000 ty-kbco fhoo bo phaI
nay frong fong so 250.000 ty-kbco fron foan coI An o.
CIao dIou co ban cua frIof hoc Phaf gIao cho rang tu nga
1
cua con nguoI chI Ia mof bIou hIon saI Iam, va khong non do y
nIom vo tu nga xon vao frong khaI nIom vo fhuc faI nhu von
co, cho du Ia duoI baf cu hnh fhuc nao. Nhung nguoI fhoo chu
fhuyof buu nga da fhach fhuc quan dIom nay, va cho rang bon
canh cac phap oo nga van co mof caI nga phaI xom xof don.
Ho dan chung nhIou phan dang fIn cay frong kInh dIon do hau
fhuan cho quan dIom cua ho. Chang han nhu ho raf fhuong frch
dan cau nay: Co mot nguoi, kbi sinb ra trcn tbc gioi nay /a sinb
ra o banb pbuc cua nbicu nguoi. Nguoi Jo /a ai: Cbinb /a Nbu
Lai.
2
Nhung nguoI phan doI van phaI fhua nhan nhung cau
frch dan fuong fu nhu fho, nhung Iuon cho rang chung khong
mang nghIa fhoo nhu ho da dIon djch, boI v frong nhung IoI ay,
duc Phaf chI fuy fhuan ma su dung ngon ngu cho fhch hop voI
su mo foI cua chung sanh ma fhoI.
Nhung nguoI chu fruong buu nga con cho rang tu nga Ia mof
fhuc faI fhoo nghIa fuyof doI. Chnh tu nga Ia you fo chung, Ia
mof su noI kof cho nhung fIon frnh noI fIop nhau xay ra frong
mof ca nhan cu fho fraI qua nhIou doI song, do cuoI cung daf don
Phaf qua. Song song voI Iy fhuyof nay, Tru fu bo con raf quan
fam don vIoc djnh nghIa moI quan ho gIua fu nga va cac uan fhoo
mof cach sao cho khong mau fhuan voI nhung nguyon fac chu
you frong gIao Iy cua duc Phaf va cung do IoaI fru nIom fIn saI
Iam vo fu nga. Ho day rang: Tu nga kbong giong ooi cac uan,
cung kbong nam trong cac uan, oa kbong nam ngoai cac uan.
Co fho noI Ia khaI nIom tu nga dua ra mof kIou cau fruc fhong
nhaf cho nhung you fo fhuoc vo fInh fhan va fho chaf. V vay, tu
nga khong fho dIon daf bang IoI, va cung khong fho djnh nghIa
duoc, cho du Ia o baf cu kha canh nao. Tu nga chan fhaf va sIou
1
tman
2
Tathagat
80
Luoc su Phut guo
vIof cua mof nguoI qua fhaf fInh fo don muc chI co cac duc Phaf
moI co fho nhn fhay duoc.
Tru tu bo Ia bIou hIon cho su phan ung cua nhung frI fhuc
fhong fhuong chong IaI fnh cach khong chac chan cua Iy fhuyof
vo cac phap duoI nhung hnh fhuc qua cung nhac. Ho da gay ra
su kho chju fhuong xuyon cho nhung nguoI baf dong fhuoc cac
bo phaI khac frong nhIou fho ky. Va frong mof chung muc nao
do, bo phaI nay co fho noI Ia fIon fhan cua frIof hoc aI fhua.
Co su fuong dong gan guI gIua tu nga cua ho voI cban nbu
1
hoac
tanb kbong cua phaI Trung /uan.
2
Va tng tbuc
3
cua Duy tbuc
tong
4
IaI co nhIou chuc nang ma nhung nguoI chu fruong buu
nga nay da gan cho tu nga cua ho.
Su phan chIa fhu ba Ia gIua Nbat tbict buu bo va Pban bict
bo, baf nguon fu gIao Iy ban tbc toan buu
5
cua Katyayamputra,
cho rang khong chI rIong hIon faI, ma ca nhung su kIon frong
qua khu va fuong IaI dou Ia co fhaf. uong nhu vua A-Juc da
dung vo pha cua Pban bict bo, va v fho Nbat tbict buu bo
chuyon vo pha ac va gIao hoa xu Kasbmir, noI ma vo sau fIop
fuc Ia frung fam cua ho frong hon mof ngan nam.
KhI chung fa xom xof don vIoc hanh fhIon can ban cua Phaf
gIao, cung khong co g dang ngac nhIon khI van do hIon huu
cua nhung su kIon qua khu va fuong IaI IaI duong nhu qua quan
frong. CIua nhung fnh chaf khong fhoa man cua fho gIoI nay,
fnh chaf oo tbuong Ia quan frong hon hof. Va cong vIoc cua mof
fhIon gIa Ia khac sau dIou ay frong fam fr don muc foI da, do co
fho Iam fang fhom su nham chan doI voI nhung van do fho fuc.
Trong fuong quan nay, hanh gIa phaI chon Iay mof su vIoc, hay
mof phap, va quan xof su sInh khoI roI dIof dI cua no, nghIa Ia
quan xof phap ay hIon don nhu fho nao, phaf frIon nhu fho nao
va dIof maf nhu fho nao.
3
Tathat
2
Mudhyumuku
3
laya-vijna, cong go u A-u-du thoc huy Hum tung thoc.
4
Yogcra, huy con go u Do-gu hunh tong.
82
Luoc su Phut guo
Mof khI hanh gIa da quon voI vIoc daf qua khu fuong phan
voI hIon faI va fuong IaI, fh raf co fho nguoI do so fro non fo mo
muon bIof xom IIou chI co hIon faI Ia hIon huu, hay ca qua khu
va fuong IaI cung hIon huu7 Nou duy nhaf chI co hIon faI hIon
huu, fh vIoc nay so goI Ion fhom van do su koo daI cua hIon faI
ma nhIou nguoI cho Ia chI frong mof fhoang vo cung ngan nguI.
Trong fruong hop do, so khong co g fon faI koo daI qua fhoI
gIan, va nguoI fa buoc phaI cho rang su vIoc bj maf dI va duoc
faI fao frong fung khoanh khac.
Nhung fhoo Katyayamputra, dIou nay fao ra nhung kho
khan khong chI cho nhung frI fhuc fhong fhuong, ma ca cho
gIao Iy ngbicp qua va su bao ung cua Phaf gIao nua. oI v, nou
nhu mof hanh dong fu qua khu, von da khong fon faI ngay sau
khI dIon ra, IaI co fho dua don mof kof qua fof hoac xau frong
nhIou nam sau do, vay fh frong fruong hop ay, co mof dIou g do
khong fon faI ma van hoaf dong va fao ra fac dong frong khI no
khong fon faI. oI fho, Katyayamputra cho rang, cung fuong fu
nhu vay, nhung hIou bIof vo cac doI fuong qua khu va fuong IaI
nhu duoc xac djnh boI fr nho va du bao so khong fho co duoc,
boI v khong fho co baf cu mof su hIou bIof nao, nou nhu khong
co mof doI fuong fhaf su cua fam fr. Tu do, ong dua ra Iy fhuyof
foan huu, fro fhanh mof Iuan do dac bIof cua Nbat tbict buu bo.
1

Thuyof nay franh duoc nhung van do nou fron, nhung fhay vao
do IaI goI Ion nhIou van do khac. Va do co fho dung vung duoc
can phaI co fhom mof cau fruc fhuong fang do so voI raf nhIou
gIa fhuyof phu fhuoc.
Mac du bam vu vao mof hoc fhuyof nhIou khuc mac, nhung
Nbat tbict buu bo van fro fhanh mof fruong phaI dang ko nhaf
fron fIou Iuc dja An o.
Kof qua cua cao frao quan fam don cac van do frIof hoc Ia
fruong hop dau fIon vo mof Ioaf nhung kInh van duoc sang fao
1
Nguy ton go cou bo phu nuy cong no on doo do. Ho con dooc go vo ton
duy do hon u 1hoyot nhut thot hoo bo, vu go vun tut u Hoo bo. Do go
thoo ton nuo, not duc trong nhut vun dooc noo on, do u voc ho cho rung
tut cu doo hon hoo, cu qou kho, hon tu vu v u.
84
Luoc su Phut guo
ra do dap ung voI hoan canh moI. o A-ty-Jat-ma ro rang Ia
da duoc soan ra sau Ian phan chIa fhu ba cua cac bo phaI. NoI
dung bay cuon A-ty-Jat-ma cua Nhaf fhIof huu bo khac xa voI
noI dung bay cuon cua Tbuong toa bo,
1
mof nhanh phan chIa fu
Pban bict bo.
2
Mof so cac bo phaI khac, nhu Kinb /uong bo
3
da
fIon xa hon don cho phan bac IaI fnh xac fhuc cua ca bo A-ty-
Jat-ma. Tu khoang nam 220 fruoc Cong nguyon fro dI, da co raf
nhIou no Iuc fInh fhan do cho ra doI nhung bo sach nay, von Ia
nhung faI IIou huong dan can fhIof cho phuong phap fhIon quan,
chI ro nhung su kIon nao co fho xom Ia can ban cho nguoI khoI
dau, va nhung su kIon khac duoc chung fao fhanh nhu fho nao,
va chung fao dIou kIon fuong fac voI nhau nhu fho nao.v.v...
Truoc khI kof fhuc vIoc noI vo cac bo phaI, chung fa co fho
do cap fhom mof so dIom baf dong vo cac van do duoc quan fam
rong raI hon.
KhaI nIom kho nam baf vo Nict-ban da Ia chu do franh
Iuan. Nou Nict-ban Ia vuof ngoaI nhan fhuc, vay IIou Nict-ban
co fhaf fon faI hay khong7 Va co fho fao ra duoc anh huong g
khong7 Nict-ban co phaI Ia frang fhaI duy nhaf vuof ngoaI nhan
fhuc, hay khong gIan cung Ia vuof ngoaI nhan fhuc 7 IIou co su
khac bIof nao gIua Nict-ban cua chu Phaf va Nict-ban cua nhung
nguoI khac hay khong7 Va nou co, fh khac bIof do Ia g7
NgoaI ra con co nhIou quan fam don vIoc xac djnh nhung
fIou ch cua su chung ngo hoan foan, bat tboi cbuycn. Va do do
cung dan don raf nhIou franh Iuan vo vIoc IIou co khI nao cac
vj A-/a-ban va cac bac fhanh khac co fho bj fhoI chuyon hay
khong7 Va ko fu khI nao fh su gIaI fhoaf cua ho co fho duoc dam
bao chac chan7
Vo van do caI chof, von Iuon am anh frong fam fr nguoI fu
fap, nguoI fa fu hoI rang, IIou gIo chof cua moI nguoI co Iuon Iuon
duoc xac djnh fruoc boI nghIop qua cua nguoI ay, hay mof caI
chof som hon va khong duoc xac djnh fruoc cung co fho xay ra7
1
Theravda
2
Vibhajyavda
3
Sautrntika
86
Luoc su Phut guo
Cung co nhIou baf dong vo nhung g so fhoo sau caI chof. Co
5 fruong phaI fIn rang vIoc faI sInh vao mof fhan xac moI xay
ra ngay fuc fh sau khI chof. Trong khI do, 5 fruong phaI khac
cho rang co mof gIaI doan chuyon fIop sau khI chof, koo daI don
49 ngay.
1
Va suof fhoI gIan do, frong hau hof cac fruong hop,
fam fhuc dan dan chuan bj doI song moI cho chnh mnh. Trong
fruong hop cua mof so cac vj fhanh, khoang fhoI gIan nay duoc
dung do daf don Nict-ban ma ho da khong daf duoc khI con
song.
5. C S
Cho don Iuc nay, chung fa da phac fhao so qua duoc nhung
quan dIom co ban va muc fIou cua hang fang sI xuaf gIa, nhung
nguoI hnh fhanh non phan cof IoI chnh you cua Phaf gIao. Tho
con vo nhung fn do Phaf gIao khong fhoo duoI doI song xuaf gIa,
nhung nou khong co ho fh hang fang sI khong fho co du dIou
kIon do fu fap fhIon quan, nhung nguoI ay fh sao7 Vj fr cua ho
nhu fho nao frong buc franh foan canh7 Ho duoc gIao cho fhuc
hIon nhung dIou g7 Va fang sI da Iam duoc nhung g cho ho7
Nou mof cu sI cam fhay rang buoc voI gIa dnh va khong
fho fhoaf Iy do song cuoc song khong nha, nguoI ay duoc cho Ia
khong du phuoc duyon. Va phuoc duyon fh phu fhuoc vao nhung
g ma mof nguoI da Iam fu frong qua khu va nhung g Iam gIoI
han kha nang gap duoc cac dIou kIon fof do fu fap cua nguoI ay.
Trong mof vaI fruong hop ngoaI Io duoc ghI nhan, mof so cu sI
chua fung xuaf gIa van daf duoc su gIaI fhoaf sanh fu. Tuy nhIon,
noI chung fh su gIaI fhoaf cua cu sI khong fho daf duoc ngay
frong hIon faI, chI co fho duoc dam bao voI dIou kIon Ia cho don
mof doI song fuong IaI ho da fao du phuoc duyon do co fho buoc
vao fho gIoI fu do cua mof doI song frong fu vIon.
Vo maf fn nguong, cong vIoc duy nhaf ma mof cu sI co fho
Iam frong hIon faI Ia Iam fang fhom phuoc bau cua mnh. Phaf
gIao chI ra 4 phuong fhuc do cu sI co fho Iam dIou do:
1
Cu doun nuy dooc go u gu doun mung thun trong um, co dooc do cup
don trong knh 1ho Lung Nghom. Vo nhong gu thch ch tot hon, doc gu
88
Luoc su Phut guo
u. Vang gIu fhoo 5 gIoI, hoac f nhaf cung Ia baf dau voI mof
phan nao frong do. Vao cac ngay ram hoac dau fhang, cu
sI co fho gIu fhom 3 gIoI nua.
1
o Ia an chay va khong
an sau Iuc gIua frua, khong fham gIa cac cuoc gIaI fr fho
fuc, va khong dung cac IoaI dau fhom hoac do frang suc.
Mof so nguoI con gIu fhom 2 gIoI nua,
2
do Ia khong nam
hoac ngoI fron gIuong gho cao rong va khong nhan fIon
bac hay cac vaf quy gIa.
b. af nIom fIn sau vung vao ngoI Tam bao. Vun dap nIom
fIn Ia dIou Ianh fhch hop doI voI cuoc song co gIa dnh.
Nhung nIom fIn vao Tam bao khong nhaf fhIof phaI Ia
duy nhaf, khong IoaI fru vIoc fho cung ong ba hoac cac
fap fuc chung cua xa hoI. NgoI Tam bao khong phaI Ia
mof kIou fhanh fhan do ky, kho chju vo vIoc gIa chu fho
knh cac vj fhan ho monh cua quoc gIa hay bo foc.
c. Cu sI phaI co Iong rong Iuong, khong fham fIoc, nhaf
Ia doI voI cac vj fang sI, va cung duong cho cac vj cang
nhIou cang fof, khong nhung do cac vj duy fr nhung noI
fu vIon, ma con ca nhung noI fho knh khong co nguoI o
nua.
3
Trong mof chung muc nao do, cong duc fao ra do
vIoc cung duong Ia fuy fhuoc vao duc do cua nguoI fho
nhan. V fho, nhung vj do fu cua Phaf, va dac bIof Ia cac
vj A-/a-ban, Ia nhung manh ruong phuoc
4
fof nhaf do gIoo
mam cong duc.
d. Cu sI con co fho fho knh ngoc xa-/oi cua Phaf do IaI. ThaI
do fhuc su cua fn do Phaf gIao doI voI ngoc xa-/oi fu rang
va xuong Phaf do IaI fhaf kho co fho mo fa bang nhung fu
ngu ma nguoI phuong Tay da hIou duoc. Nou dung fu cau
nguycn duc Phaf fh ro rang Ia khong fho duoc, v ho cho
rang ngaI khong con nua ma da nhap Nict-ban , nghIa Ia
hoan foan khong hIon huu nua doI voI fho gIan nay. Ngay
1
1oc u tho ut qoun tru, buo gom 8 go.
2
1oc u 1hup go. Voc go 8 go houc l0 go con co dom khuc vo 5 go
o cho u go khong tu dum tro thunh go khong dum doc. Co s trong
nguy tho ut qoun tru khong um choyon dum doc do u vo but co u.
90
Luoc su Phut guo
ca khI dung fu tbo kinb cung van con dang ngo v khong
bIof Ia co fhch hop hay chang. Truoc khI co su ra doI cua
non cong nghIop hIon daI, con nguoI o khap noI dou nhn
vao fho gIoI nhu mof coI huyon b co vo so nhung kha
nang xay ra baf cu dIou g, va raf nhIou nhung suc manh
vo hnh, day y nghIa va bIof bao nhIou dIom bao dang
chu y. O An o, kIou chao chap haI fay IaI va dua ra pha
fruoc
1
Ia fap quan chao hoI fhong fhuong, frong do khong
ho co su co chap doc doan, y fhuc no Io hay su mo fn sung
baI ngau fuong. Nhung dIou nay fac dong raf f don nguoI
co duc fIn chan chnh, va khong gIoI han duoc su fu do
frong noI fam cua ho. uc fIn nhIof fhanh da fao ra frong
fho gIoI Phaf gIao vo so nhung fhanh dIon
2
va bao fhap,
3

da fro fhanh doI fuong sung baI dac bIof cua hang Phaf
fu faI gIa. Tuy vay, vIoc sang fao ra va fho phung cac anh
fuong cua Phaf da xuaf hIon kha fro, raf co fho Ia khong
som hon fho ky fhu nhaf.
Nou mof cu sI fhuc hanh 4 dIou Ianh nhu fron fh so co mof
cuoc song hanh phuc, va sau khI chof so duoc sanh vo cac coI
froI. Vua A-Juc da fho hIon raf fof nhung fnh chaf cua Phaf
gIao fhoo nhu duoc hIou boI hang cu sI. Trong gIao Iy dao Phaf,
nha vua coI frong nhaf haI vIoc Ia khong gay haI don ko khac
4

va co Iong fu doI voI moI nguoI.
5
Cac sac Ionh cua ong co nhIou
cho fan duong va fhuc day vIoc fhuc hanh nhung dIou Ianh don
gIan, va chung fa cung ngho noI nhIou vo su can fhIof cua Iong
hIou fhao. Nhung frong do khong noI don nhung fu fuong sau sac
hon hoac nhung gIao Iy co ban vo duc fIn. Cung khong fhay do
cap don Tu Jicu Jc, Bat cbanb Jao, gIao Iy nhan qua, hoac ngay
ca don Nict-ban hay cac pham chaf sIou vIof cua mof vj Phaf.
Vay fh gIoI fang sI mang IaI duoc nhung IoI ch g cho hang
cu sI7 Ho Iam fang fhom hanh phuc vo ca haI maf fInh fhan va
vaf chaf cho cu sI.
1
Namaskra, to tho chuo thoo troyon thong cou An Do. 1ong Anh go to tho
nuy u Numuskur.
92
Luoc su Phut guo
Vo maf fInh fhan, ho su dung nhung baI fhuyof gIang vo cac
phan gIao Iy do hIou va co IIon quan don cu sI, va bang cach nou
guong mof doI song fhanh fhIon co fho gIup mang IaI nIom khao
khaf va nhIof fnh cho nhung nguoI con rang buoc voI fho fuc,
do fu do co fho ho mo cho ho fhay su fu do va fhanh fhan co fho
daf don frong doI sau.
Qua mof fhoI gIan, co raf nhIou chuyon fIon fhan duc Phaf,
1

ko vo nhung doI song fruoc day cua ngaI, hIon fhan con nguoI
cung nhu fhu vaf, va nhung chuyon dan du co fnh cach ran day,
2

duoc fap hop IaI do danh cho cu sI. Nhung cau chuyon nay duoc
say mo Iang ngho, nhung khong duoc xom frong bang nhung
gIao Iy co fnh cach sIou vIof hon. NoI dung cua chung chu you Ia
vo nhung duc hanh frong doI song fho fuc, fhuong xuyon nhan
manh vao fhuyof nghIop qua va Iuan hoI, cung nhu nuoI duong
Iong fu bI doI voI faf ca chung sanh. O Bbarbut, BoJbgaya,
8ancbi, NagarjunikonJa va Ajanta, nhIou cau chuyon fIon fhan
duoc mInh hoa bang hnh fuong va franh anh.
Vo maf vaf chaf, fn do Phaf gIao o chau A fIn rang nguoI
dan co fho co duoc su sung fuc, phaf daf vo kInh fo, franh duoc
nan doI, djch bonh, va chIon franh Ia phan Ion nho vao cac vj
fang sI. oI v su fhjnh vuong cua mof quoc gIa phan Ion fuy
fhuoc vao fhIon ch cua nhung suc manh fInh fhan fIom an
3
ma
chI cac vj fang sI moI co fho bIof duoc va co kha nang fac dong
don nhung suc manh ay fhoo huong co IoI. MoI vIoc dou fof dop
doI voI mof dan foc bIof knh frong chu fang, va bay fo su fon
knh doI voI chu Phaf bang vIoc cung duong rong raI cho cac fu
vIon, chua fhap. Nhung nou quoc gIa nao quay Iung voI Phaf gIao
fh fho nao cung phaI suy sup frong dau kho. ay Ia nhung nIom
fIn da gIup duy fr cac fu vIon.
Tuy nhIon, su ung ho co fnh cach fu nguyon va khong on
djnh cua nguoI dan, von chI rang buoc boI nhung nIom fIn mong
manh nhu fho, so khong gIup cho Tang-gia fon faI duoc Iau. Iou
1
Jtaka
2
Avadna
94
Luoc su Phut guo
b maf pha sau su fon faI cua Tang-gia qua nhIou fho ky Ia o noI
kha nang cua cac fn do Phaf gIao da IIon fuc nhIou Ian gIanh
duoc su ung ho fu cac nha caI frj o chau A, va nhung nguoI nay
bao fr cac fu vIon bang ngan quy cua nha nuoc. Nou khong co su
ung ho fhoo cach nay, chu fang buoc phaI fro fhanh chu so huu
cua nhung faI san Ion Iao
1
va phaI fu bo hoan foan nhung khoan
hIon cung fu vIoc dI khaf fhuc nha nay sang nha khac. ay cung
Ia mof gIaI phap, nhung no do doa don su fhoaf Iy fho su, va raf
co fho IoI cuon fang sI vao pham vI cua nhung xung dof xa hoI.
Mac du Ia nhung moI quan ho voI cu sI Iuon fhIou fnh on
djnh va co nhung dIom you ngay fu non mong cua van do, nhung
nou Phaf gIao da fach dan ra khoI nhung gIao Iy cua fhoI ky dau,
2

dIou do phan Ion IaI Ia nho o cong Iao cua hang cu sI. Chnh nho
su fhuc op cua ho da dua don nhung caI cach cua fhoI ky fhu
haI va fhu ba, v fho ma nhung caI cach nay bj nhung fang sI
nghIom khac cho Ia mof su suy doI. Phaf gIao aI fhua danh gIa
cao vaI fro cua hang cu sI hon. Ho gIanh duoc su ung ho rong raI
nho vao quan dIom cho rang quan chung cung quan frong nhu
phap; nho vao su chI frch fnh vj ky cua nhung vj fang chI bIof
nghI don IoI Iac cua rIong mnh; nho vao su pho phan nghIom
khac nhung vj fang kIou man; va nho vao vIoc dua ra nhung cau
chuyon vo cac vj cu sI gIau co, chang han nhu Duy-ma-cat,
3
co
frnh do fu chung vuof xa hon ca nhung vj fang Ion fuoI va dang
knh nhaf. Nhung suc op fuong fu nhu vay fhuong khIon cho cac
vj fang sI phaI fo ra huu ch hon doI voI hang cu sI.
Trong fhoI ky fhu ba, fhoI ky Tan-tra, fang sI fu buong fha
vao nhung nIom fIn huyon b va fro fhanh nhung nguoI xom
fhIon van, Iuyon fho Iuc, cau mua, frj bonh... o Ia Iy do faI sao
cau chuyon vo Phaf gIao fro non kho hIou, fru khI Ia co su chu y
dung muc don nhung khao khaf cua gIoI bnh dan f hoc. You fo
ma nhung nguoI sang Iap da choI bo, cuoI cung IaI fro fhanh you
fo quan frong nhaf.
1
V ho phu to dong ru qoyon gop.
2
1oc u nhong booc cu cuch, phut tron mo.
3
Vimalakrti, Hun dch um u Doy-mu-cut t ), dch nghu u 1nh
Dunh t).
96
Luoc su Phut guo
6. S MO RONG
Suof fhoI ky fhu nhaf, Phaf gIao noI chung van con Ia mof
fon gIao rIong cua An o. Vao khoang nam 250 nam fruoc Cong
nguyon, vua A-Juc guI cac phaI bo don cho nhung hau duo cua
A/cxanJcr aI do, nghIa Ia cac vuong quoc cua Hy Iap o AI Cap,
MaccJon, Cyrcnc va Epirus. Nhung phaI bo nay khong do IaI
dau vof nao va raf co fho ho da khong daf duoc kof qua g.
Su hIou bIof kha mo ho vo Phaf gIao ma chung fa fm fhay
frong cac fac gIa Hy Iap co fho duoc gIaI fhch boI nhung cuoc
fIop xuc vo sau nay, von chI dIon ra frong moI quan ho mau
djch phaf frIon manh mo vao fhoI daI Ia Ma gIua An o va ja
Trung HaI.
ChI co hoaf dong cua phaI doan do vua A-Juc phaI dI Tch
Ian Ia mang IaI kof qua. Sau khI duoc MabinJa, con vua A-Juc,
fruyon vao Tch Ian khoang nam 240 fruoc Cong nguyon, Phaf
gIao da fon faI noI day frong mof fhoI gIan Iau hon baf cu noI
nao khac. Tu do vo sau, Phaf gIao da fro fhanh quoc gIao cua
nuoc nay. ChI co Phaf fu moI co quyon chnh fhuc fro fhanh mof
vj vua, va dao Lanka duoc xom nhu Ia cua chnh duc Phaf. Nha
vua co bon phan bao vo Tang-gia, va nhung quyon IoI Ion Iao
duoc danh cho cac fu vIon duoI hnh fhuc hIon cung, su fon knh,
va khong bj aI can fhIop vao noI bo. Mac du hau hof cac nha vua
dou Ia cu sI, nhung ho van Ia quan foa foI hau frong vIoc phan
xu baf cu su baf dong nao gIua faf ca nhung fn do Phaf gIao.
1

Vo phan cua fang sI, noI chung fhuong gIup do cac nha vua, va
franh fhu su ung ho cua quan chung cho nhung dIou cac nha vua
muon fhuc hIon.
MoI quan ho gan guI gIua Tang-gia voI Nha nuoc da co
nhung dIou baf IoI. Tu fho ky 2 fruoc Cong nguyon fro dI, dIou do
khong nhung da dua fInh fhan cua chu nghIa dan foc vao Phaf
gIao Tch Ian va Iam cho gIoI fang sI co khuynh huong fhIon
vo chnh frj, ma con dan ho don cho nhIof fnh ung ho nhung
1
Nghu u buo gom cu cho tung.
98
Luoc su Phut guo
cuoc chIon franh cua cac vj vua. CIoI fang Iu da noI chac voI vua
Dutta Gamani
1
rang vIoc gIof hang ngan ko fhu Ia khong fhanh
van do, v da Ia nhung ko khong co duc fIn
2
fh nhung ko fhu ay
fhaf su chang hon g suc vaf. Tang sI fhap fung fhoo quan doI
cua nha vua nay, boI v su bicn Jicn cua cac oj ty-kbco Jcm Jcn
cbo cbung ta ca su tot /anb oa su cbc cbo, va chnh nha vua da
gan mof vIon ngoc xa-/oi vao cay gIao cua mnh.
Trong mof fhoI gIan daI, fn do Phaf gIao Tch Ian fIop fuc
gIu quan ho chaf cho voI An o qua cac cang Bbarukaccba va
8urparaka o mIon Tay. an dan, foan bo kInh fang duoc dua
vao Tch Ian, va cho don cuoI fhoI ky dau, hoac co fho muon
hon, fh co ca nhung kInh sach moI bIon soan bang fIong P/i
cua cac bo phaI chnh. Chang han nhu phan dau cua cuon Di-
/an-Ja van dao.
3
Trong fho ky fhu nhaf fruoc Cong nguyon,
KInh fang va cac fac pham chu gIaI, von fruoc do chI duoc
fruyon mIong, da duoc ghI chop IaI o chua A/uoibara Jc Pbat
pbap co tbc ton tai /au Jai.
ChIon franh va nan doI kom da Iam gIam dI dan so cua
nuoc nay, va vIoc fruyon mIong kInh fang bj Iam nguy. Thanh
ngu cua kInh fang Ia fIong P/i, frong khI cac phan chu gIaI Ia
bang fIong Tch Ian.
Tch Ian fro fhanh quo huong cua mof bo phaI duoc bIof
don nhu Ia Tbuong toa bo,
4
raf duoc quan fam frong Ijch su Phaf
gIao, mof phan v kInh fang cua ho duoc gIu IaI day du, va mof
phan v su cach bIof vo maf dja Iy non fuong doI f bj anh huong
boI nhIou su phaf frIon sau nay. Tuy vay, khong ro Ia ho da baf
nguon fu bo phaI nao cua An o. Co Io ho gIong voI Pban bict
bo, va duoc phaf sInh fu mof frong nhung chI nhanh cua bo phaI
nay.
1
Non du l0l 77 trooc Cong ngoyon.
2
O duy moon no u tn vuo lhut guo.
3
oyon knh tong Pli nuy du dooc dch sung Hun vun vo ton u Nu-ton
1y-khoo Knh, nhong ngoo dch du khoyot dunh, khong bot u v nuo.
100
Luoc su Phut guo
CHONG : THO KY TH HA
|T! A! CONC NC!YN N NAM 500)
1. PHAT GAO OA THA O AN OO
Vao khoang dau Cong nguyon, mof chIou huong moI hnh
fhanh frong Phaf gIao, duoc bIof voI fon Ia Phaf gIao aI fhua,
1

nghIa don Ia co xc /on.
2
o phaI nay duoc hnh fhanh do su suy
kIof cua nguon dong Iuc cu frong gIao Iy, khIon cho ngay cang
co f nguoI chung qua A-/a-ban hon fruoc, do nhung mau fhuan
cang fhang frong noI dung gIao Iy da phaf frIon cho don Iuc bay
gIo, va do nhung doI hoI cua hang cu sI muon co duoc nhung
quyon bnh dang hon voI gIoI fang sI. Nhung anh huong fu nuoc
ngoaI cung co fac dong raf Ion don su hnh fhanh nay.
aI fhua phaf frIon o mIon Tay ac va Nam An o, haI
vung ma Phaf gIao chju anh huong nhIou nhaf cua nhung fu
fuong fu bon ngoaI An o, va anh huong manh mo cua ngho
fhuaf Hy Iap duoI nhung hnh fhuc mo phong fhoo Hy Iap va
Ia Ma, va ca anh huong cua nhung fu fuong fu ja Trung HaI
va Iran. Su pha fron Ian Ion nay, fhaf fnh co IaI gIup cho Phaf
gIao aI fhua fro non fhch hop cho vIoc fruyon ba ra bon ngoaI
An o.
o co fho fruyon ra bon ngoaI, Phaf gIao fruoc hof phaI fhay
doI phan nao fhoo voI anh huong cua cac fu fuong ngoaI quoc,
va phaI fraI qua gIaI doan dau cua vIoc xoa bo mof so fnh chaf
fhuan An o. Truoc khI co fho duoc cac non van hoa xa Ia chap
nhan, Phaf gIao fhoaf fIon phaI nhan Iay mof dau an fu nhung
non van hoa ay. Hay noI cach khac, chI voI hnh fhuc da duoc
fhay doI nhu aI fhua, Phaf gIao moI co fho fon faI duoc bon
ngoaI An o.
1
Mahyna
2
1on go Du thou hum y noo on tong ch u coo vot hot thuy chong sunh,
102
Luoc su Phut guo
ThoI gIan froI qua, aI fhua dan dan chInh phuc fron von ca
mof nua pha bac cua Phaf gIao foan fho gIoI, va fn do Phaf gIao
o cac nuoc nhu Ncpa/, Tay Tang, Mong Co, Trung Hoa, TrIou
TIon va Nhaf an hau hof dou Ia fhuoc aI fhua.
aI fhua phaf frIon voI haI gIaI doan: giai Joan tbu nbat,
duoI hnh fhuc khong co ho fhong, dIon ra vao khoang dau fho
ky fhu nhaf fruoc Cong nguyon, cho don nam 150, va giai Joan
tbu bai khoI dau fu sau nam 150, duoI hnh fhuc ho fhong hoa,
dan don su hnh fhanh haI fruong phaI rIong bIof Ia phaI Trung
/uan
1
va phaI Du-gia.
2
Truoc hof chung fa can phaI gIaI fhch mof so nhung dIom
chnh cua aI fhua Iuc so khoI. Khoang nam 100 fruoc Cong
nguyon, mof so fn do Phaf gIao cam fhay nhung IoI day frong
gIao Iy da fro non qua xua cu va khong con mang IaI IoI ch nua.
VoI quan nIom rang gIao phap doI hoI su caI cach IIon fuc do
dap ung nhung nhu cau cua fhoI daI moI, cua nhung con nguoI
moI va hoan canh xa hoI moI, ho baf dau fao ra mof IoaI kInh
van moI.
Su sang fao kInh van moI nay Ia mof frong nhung boc phaf
phI fhuong nhaf cua nang Iuc sang fao frong Ijch su nhan IoaI,
va duoc duy fr frong khoang 4 don 5 fho ky. Ho fIn rang, chI
rIong vIoc Iap IaI kInh van xua cu khong fho duy fr suc song
cua mof fon gIao. Tru phI co duoc mof Iuc can bang qua vIoc doI
moI fhuong xuyon, bang khong fh fon gIao so fro non chaI Iy va
maf dI nhung pham chaf do fao fhanh nguon sInh kh.
on day fh quan dIom aI fhua duong nhu Ia hoan foan
hop Iy. Iou kho hIou hon Ia ho muon frnh bay nhung fac pham
moI nhu chnh nhung IoI Phaf day, frong khI chung ro rang Ia
duoc hnh fhanh nhIou fho ky sau khI Phaf nhap dIof.
o fao cho dung cho mof bo phaI moI, ho da Iam fhoo cach
cua ai cbung bo Ia gIam nho fam quan frong cua duc Phaf duoI
goc do mof con nguoI co fhaf frong Ijch su, va fhay vao do Ia mof
1
Mudhyumuku
2
Yogcra
104
Luoc su Phut guo
duc Phaf Pbap tban. Trong kInh Dicu pbap /icn boa, chung fa
duoc ngho rang, raf Iau sau khI duc Phaf da fhanh dao duoI coI
cay Bo-Jc co fho Ia khoang nam 500 fruoc Cong nguyon ngaI
van Iuon fon faI frong suof fhoI gIan vo fan, va Iuc nao ngaI cung
fhuyof gIang gIao phap o khap moI noI voI vo so hoa fhan. Trong
kInh KIm Cang co baI ko noI fIong nhu sau:
Nbung ai Jung bnb sac Jc tbay ta,
Hoac Jung am tbanb ma tm ta,
Nbung nguoi ay Jcu tbco pbap sai /am,
Kbong tbc tbat su nbn tbay ta.
1
Nou nguoI fa do Phap fhan ma nhn fhay Phaf, fh chnh
Phap fhan ay so dan duong cho ho.
2
Quan nIom xom duc Phaf
nhu Ia hIon fhan vInh cuu cua faf ca chan Iy da cho phop su
fIop fuc phaf Io ra chan Iy cua ngaI vao nhung fhoI dIom khac
nhau.
Van chua haI Iong voI dIou nay, nhung nguoI aI fhua con
co gang IIon nhung kof kInh van moI voI duc Phaf co fhaf frong
Ijch su bang mof so huyon fhoaI. Ho xac nhan rang ho da duoc
ngho Phaf fhuyof phap Iuc ngaI con faI fho, rang song song
voI vIoc HoI nghj cac Truong Iao kof fap kInh dIon TIou fhua o
fhanh Vuong Xa, kInh dIon aI fhua cung duoc kof fap boI mof
so cac vj Bo Tat nhom hop fron nuI ThIof VI,
3
va rang cac ban
kInh da duoc gn gIu mof cach ky dIou frong nam fho ky, caf gIau
frong nhung cung dIon duoI Iong bIon cua Iong Vuong, hoac voI
su gn gIu cua vua Can-tbat-ba, hoac vua froI c-tbicb. Va roI,
fhoo nhu cach noI cua ngaI Iong Tho Ia, nam tram nam sau kbi
Pbat nbap Nict-ban, Cbanb pbap sau kbi Ja Jan Jan suy Joi,
Jang trong /uc /am nguy, nhung phap bao nay fu frong qua khu
duoc phaf Io va fruyon day cho moI nguoI do Iam hoI sInh Phaf
phap.
1
1rong bun Hun vun, bu ko nuy dooc dch u: Nhooc d suc kon ngu, D um
thunh cuo ngu, 1h nhun hunh tu duo, ut nung kon Nho Lu. (
)
2
Ngoyon cu cuo nuy trong ngoyon tuc dooc dou vuo bu ko, nhong thoo no
dong knh Km Cung chong to khong thuy co cuo nuy non o u co so sup
xop su um kh n un. Co o duy u phun don gu top thoo cou tuc gu th
dong hon.
106
Luoc su Phut guo
Vay nhung cach fan chu you vo gIao Iy cua aI fhua Ia g7
Co fho fom Iuoc duoI 5 do muc nhu sau:
1. Vo muc dch, co su fhay doI fu Iy fuong A-/a-ban sang Iy
fuong Bo Tat;
2. Mof phuong fhuc gIaI fhoaf moI duoc vach ra, frong do
fu bI duoc xop ngang voI fr huo, va duoc danh dau boI su
fIon bo dan qua 6 ba-/a-mat;
1

3. uc fIn duoc daf vao nhung doI fuong moI, bang cach dua
ra mof Ioaf cac vj fhanh, hoac fIn vao con nguoI hon Ia
fhan fhanh;
4. Pbuong ticn tbicn xao
2
Ia mof duc fnh hoan foan moI, fro
non fhIof you cho hang fhanh gIa va fham ch con duoc
xom frong hon ca fr huo, von fruoc kIa van duoc xom Ia
duc fnh cao quy nhaf;
5. Mof phan gIao Iy mach Iac vo ban fho duoc vach ra, gIaI
quyof nhung van do nhu tanb kbong, cban nbu .v.v...
CIo day chung fa so Ian Iuof xom xof fung dIom mof frong
nam dIom moI nay.
1. Muc fIou daf don fhanh qua A-/a-ban, von da fung Ia
dong Iuc cua Phaf gIao frong fhoI ky dau, nay duoc dua
xuong hang fhu nh. Vj fhanh fhoo aI fhua no Iuc do fro
fhanh mof Bo Tat, hay BoJbisattoa (Bo-Jc-tat-Joa, do
fu chu boJbi, nghIa Ia giac ngo, va sattoa, nghIa Ia buu
tnb. Mof vj Bo Tat co ba dac dIom noI baf Ia:
u. Trong ban chaf hIon huu cua mnh, vj Bo Tat Iuon khao
khaf daf don su gIac ngo hoan foan nhu duc Phaf, ma
fhoo quan dIom nay co nghIa Ia bac Nhaf fhIof fr,
nghIa Ia fhau bIof faf ca moI vIoc frong suof moI fhoI
gIan voI hof fhay moI chI fIof va kha canh khac nhau
cua chung.
1
Pramit, cong go u Loc do, buo gom o th, 1r go, Nhun nhoc, 1nh
tun, 1hon dnh vu 1r hoo. Suo phoong phup nuy dooc xom nho suo phoong
ton dou ngoo don bo bon ku, toc u don cho gu thout. V vuy, Hun dch
108
Luoc su Phut guo
b. Vj Bo Tat co du haI dIou Iuc Ia tu bi va tri buc, voI muc
do nhu nhau. Nho Iong tu bi, ngaI quon ban fhan mnh
ma hoan IaI vIoc nhap Nict-ban do cuu gIup chung
sanh dang dau kho. Nho tri buc, ngaI no Iuc daf don su
nhan bIof frong ban fam vo tanb kbong cua van vaf.
Va ngaI Iuon gIu vung fam Iong fu bI kIon djnh voI faf
ca chung sanh, cho du voI fr huo ngaI fhay ro rang
chung sanh va nhung noI fhong kho cua ho dou Ia ao
mong.
c. Mac du chu fam huong don su fhuan khIof, vj Bo Tat
van duy fr moI quan ho voI nhung nguoI bnh fhuong,
va co cung nhung cam xuc rung dong nhu ho. Tuy
nhIon, nhung cam xuc nay khong ho gay anh huong
hay Iam van duc fam fr ngaI.
2. Iong fu bI cua mof vj Bo Tat duoc goI xom Ia o Jai, v
Iong fu bI ay Ia vo han va khong phan bIof. Vj Bo Tat
quyof fam fro fhanh nguoI cuu do faf ca chung sanh, cho
du Ia gIa frj cua chung sanh ay nhu fho nao, hoac co doI
hoI don su chu y cua ngaI hay khong. ThoI ky dau chI
hoan foan nan manh vao fr huo cua cac vj fhanh, nhung
gIo day fam nguyon vj fha mong muon mang IaI hanh
phuc cho nguoI khac duoc cho Ia cung co gIa frj fuong
duong nhu fr huo. CIac ngo Ia su hIou bIof fuong fan va
hoan foan vo ban chaf va y nghIa cua doI song, vo nhung
suc manh chI phoI fao fhanh doI song, vo phuong phap
do cham duf doI song, va vo fhuc faI hIon huu vuof fron
doI song. Nhung nguoI aI fhua dong y rang su gIac ngo
khong fu no dua don fam nguyon cuu do chung sanh. Ho
phan bIof co ba bac gIaI fhoaf: 2 bac fhuoc vo tu /oi va 1
bac Ia /oi tba. ac gIaI fhoaf tu /oi Ia nhung vj A-/a-ban
va Bicb Cbi Pbat, duoc xom nhu daI dIon cho quan dIom
cua Ticu tbua, cho IoaI co xc nbo. Ho duoc mo fa nhu Ia
fho o fruoc nhung moI Io nghI cua fho gIan, va chu fam
fruoc hof don su gIaI fhoaf cua chnh mnh. ac gIaI fhoaf
/oi tba Ia cac vj Phaf, va su fhoo duoI con duong IoI fha
cua mof vj Bo Tat do daf don gIac ngo duoc goI Ia Pbat
tbua, hay ai tbua.
1
1
Mahyna
110
Luoc su Phut guo
Vj Bo Tat phaI Ia mof nguoI kIon nhan. Vj nay muon
fhanh Phaf, nhung khoang cach gIua ngaI voI su foan
hao sIou vIof cua duc Phaf - nguoI hIou bIof va Ia hIon
fhan cua faf ca - Ia vo fan. Khong fho nao vuof qua duoc
khoang cach ay frong mof doI song nay. PhaI can don
fhoI gIan koo daI vo so kIop, va vj Bo Tat phaI chuan
bj fInh fhan do vuof qua fhoI gIan vo so kIop ay fruoc
khI daf duoc muc dch. Tuy vay, su ngan cach gIua vj
Bo Tat voI qua Phaf IaI chI Ia mof su ngan ngaI nho.
o Ia su vuong mac vao fu nga, fu cho mnh Ia mof ca
nhan rIong bIof, va gIu Iay khuynh huong co huu vo cac
khaI nIom toi /am, cua toi /am....
1
Thoaf duoc chnh
mnh Ia nhIom vu fron hof cua mof vj Bo Tat. ang vao
2 phuong phap, Bo Tat co fho IoaI fru duoc su chap nga
cua chnh mnh. Thu nhaf Ia, vo maf hanh dong, nguoI
hy sInh chnh mnh va phuc vu voI Iong vj fha. Thu haI
Ia, vo maf nhan fhuc, nguoI quan xof noI fam vo su khong
hIon huu khach quan cua fu nga. Phuong phap fhu nhaf
Ia do Iong fu bI cua nguoI, va phuong phap fhu haI Ia do
fr huo, duoc djnh nghIa nhu Ia kha nang fham nhap vao
fhuc faI chan fhaf, vao fu fanh cua su vaf, vao su hIon
huu frong fu fhan cua su vaf. Su hanh dong va nhan fhuc
duoc fIn Ia phaI dI doI voI nhau moI co fho mang IaI duoc
nhung fhanh qua fam IInh.
Su nhaf quan gIua fu bI va fr huo duoc fho hIon boI sau
phop fu hoan fhIon, hay sau ba-/a-mat, fuc Ia sau pbuong
pbap co tbc giup ouot qua Juoc bo bcn kia. Mof nguoI
bnh fhuong fro fhanh Bo Tat khI nguoI ay Ian dau fIon
phaf nguyon so daf don su gIac ngo hoan foan v IoI ch
cua faf ca chung sanh.
2
Sau khI phaf nguyon, fu do cho
don khI daf duoc qua Phaf, vj Bo Tat danh fron fam Iuc
fraI qua vo so kIop do fhuc hanh sau ba-/a-mat. Iou nay
quan frong don muc aI fhua fhuong fu v mnh Ia Luc
Jo tbua. Va Luc Jo, hay sau ba-/a-mat ay Ia: bo tbi, tr
gioi, nban nbuc, tinb tan, tbicn Jjnb va tri buc.
l Ahamkr-Mamakr
2
1hout ngo lhut guo go so phut ngoyon duo ton nuy u phut tum o-do.
112
Luoc su Phut guo
Bo tbi ba-/a-mat doI hoI mof su hao phong, san Iong cho
dI faf ca nhung g mnh co, ngay ca fhan mang. Tr gioi
ba-/a-mat Ia nghIom fr gIoI Iuaf, ngay ca khI phaI IIou
dI mang song cua mnh. aI fhua chu frong don nban
nbuc ba-/a-mat nhIou hon TIou fhua, va mo rong fu nban
nbuc hon so voI y nghIa fhong fhuong cua no. Vo maf duc
hanh, nhan nhuc co nghIa Ia nhan nhuc chju dung faf ca
nhung kho dau va su doI nghjch ma khong co chuf gIan
du hay baf bnh nao. Thom vao do, nhan nhuc o day con
duoc xom nhu mof duc fnh cua fr huo, va vo maf nay
no co nghIa Ia su chap nhan bang vao fruc gIac fruoc khI
hIou fhau duoc can ko vo su sau xa cua nhung gIao Iy
ban fho, fhuong gay ra su Io so raf kho fIn nhan cua aI
fhua, chang han nhu su khong hIon huu cua faf ca moI
su vaf. TInh fan ba-/a-mat co nghIa Ia vj Bo Tat kIon fr
khong mof moI frong cong hanh cua mnh, fraI qua vo so
kIop van khong bao gIo chan nan. Su fhanh fuu vo fhIon
djnh gIup cho vj Bo Tat daf duoc su dIou Iuyon frong vIoc
xuaf fhan hoa hIon nbicu nbu so cat song Hang. Va
cuoI cung, fr huo foan hao Ia kha nang hIou duoc nhung
fnh chaf quan you nhaf cua faf ca moI fIon frnh va hIon
fuong, moI quan ho fuong fac cua chung, nhung dIou kIon
mang IaI su sInh khoI va dIof maf, cung voI fnh chaf
hoan foan khong fhaf co cua chung khI fon faI rIong bIof.
O muc do cao nhaf, fr huo dua don tanb kbong, von Ia
fhuc faI duy nhaf.
3. Mof dong gop noI baf nua cua aI fhua Ia su phan bIof
muoI gIaI doan ma vj Bo Tat fhuong phaI vuof qua fron
con duong fIon don qua vj Phaf. Phan gIao Iy nay duoc
hoan chInh vao fho ky 3 frong kInh Thap ja. Sau gIaI
doan dau fuong ung voI sau ba-/a-mat, moI gIaI doan duoc
phan bIof ro boI su fhuc hanh fch cuc mof ba-/a-mat. o
do, gIaI doan fhu sau fuong ung voI su fhanh fuu fr huo,
va nho do, voI su hIou bIof vo tanb kbong, vj Bo Tat fIon
don cho doI dIon voI chnh fhuc faI.
1
O dja vj nay, Bo Tat
co fho fhoaf khoI nhung noI so haI cua fho gIoI sInh fu, va
1
1oc u du v Abhimukh, Hun dch u Hon ton du t ).
114
Luoc su Phut guo
nou muon co fho nhap vao Nict-ban. Tuy nhIon, v Iong
fu bI ngaI khong Iam nhu vay ma van o IaI fho gIan nay
frong mof fhoI gIan daI do cuu gIup chung sanh. Mac du
o frong fho gIan, nhung Bo Tat gIo day khong con fhuoc
vo fho gIan nua.
Trong bon dja vj sau, Bo Tat daf don dIou ma kInh van
goI Ia Jung nbicp pbap gioi, va fro fhanh mof fhuc fho
sIou nhIon co nhIou dIou Iuc khac nhau. So voI cac vj Bo
Tat bnh fhuong nhu frong sau dja vj dau fIon, nhung v
Bo Tat da vuof Ion don bon dja vj sau cung co khac bIof o
cho Ia cac ngaI co fho fuy y hoa hIon fhanh raf nhIou doI
fuong fn nguong. Chang bao Iau, duc fIn ngay cang gIa
fang doI voI cac hoa fhan khac nhau cua cac vj Bo Tat,
nhu Bo Tat Quan Tho Am, Bo Tat Van-tbu-su-/oi, Bo Tat
Di-/ac, Bo Tat ja Tang, Bo Tat Pho HIon va nhIou vj
khac nua. Mac du duoc hnh fhanh o An o, mof so frong
nhung vj Bo Tat nay cho fhay co nhung anh huong manh
mo fu nuoc ngoaI, dac bIof Ia anh huong fu Iran.
Su phaf frIon cac vj Bo Tat hoa fhan duoc kom fhoo, va
fham ch Ia da co fruoc, boI cac vj Phaf hoa fhan, duoc fIn
Ia hIon huu khap muoI phuong fho gIoI. Vo phuong ong
co Phaf A-suc, fuc Ia vj Phaf khong bao gIo xao dong.
1
Vo
phuong Tay Ia quoc do cua Phaf Vo Iuong Quang,
2
fhuong
duoc xom gIong nhu Phaf Vo Iuong Tho,
3
Ia vj Phaf co
doI song koo daI vo fan.
4
Hnh fuong cua Phaf Vo Iuong
Tho Ia fuong ung voI hnh fuong Zuroan Akaranak
5
cua
Iran. Tuong fu nhu vay, hnh fuong cua Phaf Vo Iuong
Quang co raf nhIou fuong dong voI fhan maf froI cua
Iran, va co Io co nguon goc fu do quoc Kusbana o vung
bIon gIoI gIua An o va Iran. Con co nhIou vj Phaf hoa
1
Akobhya, Hun dch um u -uc, dch nghu u a| !ong t).
2
Amitbha
3
Amityus
4
Knh -d-da no rung hu dunh hoo nuy doo u cou cong mot v lhut, chnh
u lhut -d-da.
5
Dunh xong nuy cong mung nghu u |hong go han vc |ho gan.
116
Luoc su Phut guo
fhan khac nua, va frong fhuc fo Ia nhIou don muc khong
fho xac djnh duoc, va hau hof cac vj dou co quoc do rIong
cua mnh, mof fho gIoI khong fhuoc vo fho gIoI nay, mof
coI fjnh do frong sach, boI v khong con nhung dIou uo
fruoc va phIon nao nua.
4. TIop don, chung fa phaI noI doI dIou vo pbuong ticn tbicn
xao, mof duc fnh Iuon Iuon khong fho fach roI doI voI vj
Bo Tat, nhung phaI don dja vj fhu bay frong Thap dja fh
moI phaf huy duoc foI da duc fnh nay, sau khI su fhanh
fuu vo fr huo da gIup Bo Tat nhan ra duoc tanb kbong
fhaf su cua faf ca moI su vaf ma co vo nhu dang hIon huu.
Pbuong ticn tbicn xao Ia kha nang phaf huy duoc nang
Iuc fInh fhan fIom an cua nhung con nguoI khac nhau,
1

bang vao nhung IoI noI va vIoc Iam duoc dIou chInh fhoo
dung voI nhu cau va phu hop fhoo voI kha nang nhan
fhuc rIong cua moI nguoI. Nou su fhaf Ia nhu vay, fh
faf ca nhung g ma cho don Iuc nay chung fa da mIou fa
nhu Ia cac you fo cau fhanh gIao Iy aI fhua chI foan Ia
pbuong ticn tbicn xao, va khong co g khac hon nua. o
Ia mof Ioaf nhung dIou fuong fuong duoc khoo Ioo bay ra
chI nbam tbuc Jay su giai tboat cua cbung sanb. Thuc
su ma noI Ia khong co chu Phaf, khong co cac vj Bo Tat,
khong co su chung qua va cung khong co cac dja vj fu
chung. Taf ca nhung dIou nay chI Ia duoc fuong fuong ra,
duoc dIou chInh cho phu hop, va fuy fhuan fhoo voI nhu
cau cua chung sanh mo foI, voI muc dch Ia dua ho vuof
qua don bcn bo giai tboat.
2
Tru ra mof fhuc faI duy nhaf,
cung con goI Ia tanb kbong hoac cban nbu, con fh faf
ca moI su vIoc khac dou khong fhuc su hIon huu, va cho
du co noI don baf cu dIou g cung chI Ia hoan foan khong
fhaf, gIa fao va vo gIa frj. Nhung cho du nhu vay, chang
nhung Ia nhung dIou ay co fho duoc phop noI ra, ma fham
ch con Ia huu ch nua, boI v su gIaI fhoaf cua chung sanh
can don chung.
1
1hout ngo lhut guo go so khuc nhuo nuy u can co cou mo chong sunh.
2
1nh thun nuy dooc don dut duy do trong knh Km Cung, vu dooc thuo tom
118
Luoc su Phut guo
5. Cho don Iuc nay, chung fa da noI vo nhung phuong fhuc
do daf don gIaI fhoaf. ay gIo, chung fa so do cap don
chnh su gIaI fhoaf do. Nhung fhuyof gIang sang suof
vo ban fho, hay ban chaf cua fhuc faI, da fao non phan
cof IoI cua gIao Iy aI fhua. Nhung fhuyof gIang nay vo
cung fInh fo, kho hIou, kho nam baf va khong fho nao
fom Iuoc, boI v chung khong phaI Ia nhung phaf bIou duf
khoaf vo nhung su kIon cu fho, va boI v vo maf dIon daf
chung khong gIaI fhch baf cu dIou g, khong noI ra dIou
g cu fho, v fhuc faI foI fhuong khong ngan ngaI duoc cho
Ia vuof qua kha nang nam baf cua frI fhuc va su dIon daf
cua ngon fu. Cho du co Ia g dI nua, nhung gIao Iy chuyon
bIof vo ban fho cua aI fhua da phaf frIon hop Iy fu frIof
Iy cua ai cbung bo, doI nghjch mof cach fruc fIop va co
y fhuc voI gIao Iy cua Nbat tbict buu bo.
on Iuan do co ban sau day Ia nhung dIom chung cua faf ca
nhung nguoI fhoo aI fhua:
u. Taf ca cac phap dou Ia kbong, fhoo y nghIa moI phap
khong Ia g ca trong tu tban cbung, va tu tban cbung
cung khong Ia g ca. o vay, baf cu phap nao cung khong
fho phan bIof duoc voI cac phap khac. Va v fho, faf ca
cac phap dou hoan foan khong fhuc va gIong nhu nhau.
b. Tanb kbong nay co fho duoc goI Ia cban nbu, khI nguoI fa
nhan fhuc moI su vaf hoan foan dung nhu fhuc co, khong
fhom, khong bof baf cu dIou g. ChI co mof cban nbu duy
nhaf, va fho gIoI da dang chI Ia duoc dung Ion bang fr
fuong fuong cua chung fa.
c. Nou faf ca Ia mof va nhu nhau, vay fh caI tuyct Joi cung
so gIong voI caI tuong Joi, caI vuof ngoaI nhan fhuc gIong
voI caI duoc nhan fhuc, va Nict-ban cung nhu /uan boi.
d. HIou bIof chan fhaf phaI vuof Ion fron fnh cach haI maf
cua ca cbu tbc Ian kbacb tbc, cung nhu cua su xac Jjnb
va pbu Jjnb.
on Iuan do nay dua Jcn gan su gIaI fhoaf, nhung khong
fhuc su daf don. Cho fham sau nhaf cua foan bo gIao Iy Ia khong
co g khac hon ngoaI su yon Iang.
120
Luoc su Phut guo
ay gIo chung fa noI don Phaf gIao aI fhua duoc ho fhong
hoa, von duoc chIa fhanh haI fruong phaI frIof hoc chnh: phaI
Trung Iuan va phaI Du-gia.
PhaI Trung Iuan duoc fhanh Iap boI ngaI Iong Tho |vao
khoang nam 150), nguoI mIon Nam An, Ia mof frong nhung bo
oc vI daI nhaf cua xu An o. Truong phaI nay fon faI qua nhIou
fho ky va cung da phaf frIon manh mo o Trung Hoa va Tay
Tang. TrIof Iy Trung Iuan chu you Ia mof hoc fhuyof bIon Iuan
nham don su hoaI nghI bao frum faf ca, bang cach chI ra rang
moi pbat bicu Jcu giong nbau o dIom Ia tat ca Jcu kbong tbc
Jung oung Juoc. Iou nay cung dung ngay ca khI noI vo caI tuyct
Joi. Taf ca moI su vIoc faf you dou Ia gIa fao, duy chI co caI im
/ang sam sct cua duc Phaf moI co fho noI Ion day du vo dIou do.
Vo maf gIaI fhoaf, faf ca moI su vIoc phaI duoc buong bo hof, cho
don khI chI con duy nhaf caI tanb kbong tuyct Joi, va khI ay gIaI
fhoaf so duoc daf don.
Su khoI dau mo nhaf cua fu fuong Du-gia co fho da duoc
nhan ra vao fhoI cua ngaI Iong Tho, nhung phaI don fho ky 4
frIof Iy nay moI duoc hnh fhanh ro nof. O day, haI vj Tho Than
1

va Vo Truoc
2
Ia nhung fon fuoI vI daI nhaf, va su nghIon cuu cua
Ijch su can daI cho don nay van chua fhanh cong frong vIoc phan
IoaI, sap xop raf nhIou du kIon mau fhuan hIon co vo nIon daI,
fac pham va hanh frang cua ho.
PhaI Du-gia dua ra mof Iy fhuyof chu you vo maf fam Iy, va
fIn rang caI tuyct Joi, vo maf fhuc dung, co fho duoc mo fa nhu
Ia tam, y hay Ia tbuc.
Iy fhuyof cua ho Ia mof fhu chu nghIa Juy tam sicu bnb,
3

fhoo do fh fam fhuc sang fao ra doI fuong cua no nho vao chnh
nhung nang Iuc fIom an noI faI. Tuy nhIon, fam fhuc co fho fu
1
Vusobundho, Hun dch um u u-tuo-bun-duo t), dch nghu u
1hon 1hun t), huy 1ho 1hun t). Ngu u 1o do tho 2l cou 1hon
tong An Do.
2
Asaga, Hun dch um u A-tung-gu (), dch nghu u Vo 1rooc t
). Ngu u unh root cou ngu 1ho 1hun, vu dooc xom u ngoo sung up
122
Luoc su Phut guo
no hIon huu ma khong can co baf cu doI fuong nao. Vo maf gIaI
fhoaf, phaI Du-gia nham don mof nhan fhuc khong chay fhoo
doI fuong. Su gIaI fhoaf duoc daf don khI chung fa co fho fao ra
duoc mof nhan fhuc fhuan fuy, nghIa Ia chI fhuan co fam fhuc,
va hoan foan ouot qua ranb gioi giua cbu tbc oa Joi tuong.
HaI fruong phaI Trung /uan va Du-gia ro rang Ia hoan foan
khac bIof nhau vo nhung g ho quan fam cung nhu muc fIou
nham don. V fho, nhung cuoc franh Iuan fhInh fhoang xay ra
gIua doI bon da khong co may anh huong, va raf f duoc noI don
frong cac fac pham cua ho. NoI chung, moI fruong phaI dou haI
Iong voI vIoc vach ra gIao Iy cua rIong mnh, khong chu y Iam
don fruong phaI kIa. oI voI nhung nguoI fhoo phaI Trung Iuan,
gIao Iy cua phaI Du-gia co vo nhu Ia mof su saI Iam hoan foan
khong fho hIou duoc. Trong khI do, phaI Du-gia xom gIao Iy
Trung Iuan nhu Ia gIaI doan ban dau cua chnh ho, fuy nhIon, da
dI choch huong chan Iy va cof IoI b fruyon cua Phaf gIao.
Truong phaI Du-gia con dang chu y hon o cho Ia da sang fao
ra phan cuoI cung cua gIao Iy vo Tam tban Pbat. uc Phaf duoc
cho Ia hIon huu fron ba muc do khac nhau. KhI Ia Pbap tban,
1

ngaI Ia Tuyct Joi, Ia Cban /y, Ia chnh ban fhan Tbuc tai. KhI Ia
Bao tban,
2
ngaI fhj hIon chnh mnh cho cac vj Bo Tat va hang
fhanh gIa duoc nhn fhay, va fhuyof phap cho ho ngho o cac coI
froI, fao ra su vuI fhu va ua fhch doI voI Phap. Sau cung, khI
Ia Hoa tban,
3
ngaI Ia fhan ma chung sanh co fho nhn fhay fhj
hIon vao nhung fhoI dIom nhaf djnh noI fho gIan, von Ia fhan
hu ao do Phaf hoa hIon ra do fhuc hIon cong vIoc hoa do fron fho
gIan. ang vao su fInh Iuyon vo maf frI fhuc, nhIou nguoI fhuoc
phaI Du-gia con fhom vao mof tban tbu tu nua, do Ia Tu tanb
tban,
4
Ia can ban cua ca ba fhan kIa.
Nhung o day can phaI hof suc Iuu y fhan frong. CIao Iy Tam
tban Pbat nay fhuong duoc nhIou nguoI cho Ia do nhung nguoI
1
Dharmakya
2
Sambhogakya
3
Nirmnakya
4
Svbhvikakya, cong co no go u Mahsukhakya, Hun dch u !a ac
|han t).
124
Luoc su Phut guo
fhuoc phaI Du-gia do ra fruoc fIon vao khoang nam 300, nhung
vo co ban khong co g fhaf su moI frong do. Ca ba fhan nay dou
da duoc bIof don fu nhIou fho ky fruoc. VIoc dong nhaf mof kha
canh cua duc Phaf voI Pbap tbc
1
da duoc dua ra fu fhoI ky dau,
va fhuoc vo phan cof you cua Phaf gIao. Vo ao fhan, da co mof
fruyon fhong Iau doI noI vo ba muoi bai tuong tot cua bac o
nban. Nhung fuong fof nay ro rang Ia khong fhuoc vo phan fhan
xac ma aI aI cung co fho nhn fhay duoc, ma Ia gan IIon voI mof
IoaI fhan fho mau nhIom chI co fho nhn fhay duoc bang duc fIn,
va chI fu hIon Io ra fruoc hang fhanh gIa.
Mac du mof su gIa djnh vo IoaI fhan fho mau nhIom nhu
fho da duoc dua ra fu raf Iau, nhung maI cho don khoang nam
300, faf ca nhung g duoc noI vo dIou nay van con mo ho va kho
nam baf. Raf co fho Ia phan gIao Iy vo do faI nay chua duoc phaf
frIon day du fruoc fho ky 3. Nhung cung co fho Ia phan gIao Iy
nay duoc xom nhu dac bIof fhIong IIong, va v fho duoc gIu kn,
chI co fho fruc fIop khau fruyon cho nhung aI co du pham chaf
fam IInh do fIop nhan, con nhung nguoI khac phaI fu haI Iong
voI mof so f nhung do cap mo ho. Vo sau, co fho Ia su suy fhoaI
IIon fuc ma chung fa da co Ian noI don fruoc day da dI kom fhoo
voI su fran fuc hoa phan gIao Iy do.
Trong fhoI ky dau, nhu chung fa da bIof, mof fang sI khong
duoc phop fruc fIop fruyon day kInh dIon cho cu sI. Va chung fa
ngho noI vo ong Cap Co oc, mof frong nhung daI fh chu Ion
nhaf fhoI ban dau cua CIao hoI, rang chI don Iuc Iam chung, sau
nhIou nam knh nguong duc Phaf va ung ho Tang-gia, moI duoc
ngho ngaI Xa-/oi-pbat gIang vo fnh chaf khong fhoa man cua
sau tran.
2
oI v, fhoo IoI ngaI Xa-/oi-pbat, nhung van do nhu
vay chI danh cho fang sI ao vang, fhuong khong duoc gIang day
cho hang cu sI ao frang. Vo sau, fruoc fIon Ia kInh dIon noI chung
khong con duoc gIu kn nua, va fIop fhoo, nhung phan gIao Iy an
maf hon cung dan dan duoc boc Io ra fung dIom mof. Va fhuc fo
1
1oc u khu nom vo lhup thun lhut.
2
1oc u do toong cou suo cun, huy no ro u hnh suc, um thunh, hoong, v, so
126
Luoc su Phut guo
Ia fruong phaI Du-gia Iuon cho rang faf ca nhung g ho Iam chI
Ia gIaI fhch nhung y nghIa maf fruyon da co fu Iau, nhung chua
bao gIo duoc pho bIon rong khap cho faf ca moI nguoI.
Nou qua dung nhu vay, fh nhung g ma frong Ijch su fu
fuong Phaf gIao co vo nhu Joi moi vo gIao Iy fhuong raf co fho
chI Ia su chuyon doI dan dan duong ranh gIoI phan vach gIua
phan gIao Iy mat truycn va phan gIao Iy cong truycn. an dau,
ngay ca cho don fhoI vua A-Juc, phan Ion gIao Iy dou Ia mat
truycn, fru ra mof so chuan muc dao duc hoac nhung dIou fuong
fu. Cho don fhoI daI Tan-tra,
1
vao fhoI ky fhu ba, fh ngay ca
nhung gIao Iy b fruyon nhaf cung da duoc ghI chop. TIon frnh
nay co fho duoc hIou nhu do bu dap IaI su fhaf baI duoc fhua
nhan ngay cang gIa fang frong vIoc daf don nhung fhanh qua
fam IInh da daf ra. Nhung vj fang khong fho fu mnh daf don su
chung ngo frong fu fam, fhuong Iao vao nhung hoaf dong huong
ngoaI, fruyon ba rong raI gIao Iy cua ho frong daI chung. Tu fhuc
fo Ia moI y fuong dua ra chI co fho duoc xac nhan vao mof fhoI
gIan vo sau, non chung fa khong fho dua ra baf cu kof Iuan nao
co fnh cach fhuyof phuc vo vIoc y fuong ay co fhaf su vua duoc
nghI ra vao Iuc no duoc cong bo hay khong. oI v, raf co fho chI
Ia vao Iuc do y fuong nay moI fhoI khong danh rIong cho mof so
nguoI chon Ioc, ma phan nao duoc dua ra cho faf ca moI nguoI.
2. S PHAT TRKN CA TK THA O AN OO
af chap su phaf frIon cua aI fhua, nhung fruong phaI TIou
fhua co xua van duy fr duoc su phaf frIon cua rIong ho. Nhung
su phaf frIon moI faf nhIon Ia da co phan nao anh huong doI voI
ho. Ho dIou chInh fhoo mof vaI gIao Iy cua aI fhua, hoac Ia fu
su vay muon fruc fIop, hoac Ia v ho cung chju anh huong gIong
nhu nhung g da hnh fhanh non aI fhua.
Quan nIom vo Bo Tat gIo day da fro non noI baf frong
nhung cau chuyon fIon fhan ko vo nhIou doI song fruoc day cua
1
Dooc xom u tho ky phut tron tho bu cou lhut guo, kh nhong knh such
1un-tru dooc hnh thunh, vo unh hoong nguy cung on cou Mut guo.
128
Luoc su Phut guo
duc Phaf, von raf duoc ua chuong rong raI. Nguon goc ban dau
cua nhung cau chuyon nay Ia nhung chuyon ngu ngon, fhan
fhoaI, nhung chuyon ko fruyon mIong... duoc ruf fu frong kho
fang fruyon dan gIan phong phu cua An o. Nhung cau chuyon
dang Iuu hanh nay, sau do duoc sua doI cho phu hop voI vIoc su
dung frong Phaf gIao, bang cach frnh bay nhu nhung su vIoc
xay ra frong cuoc doI fhaf cua duc Phaf. Trong mof fhoI gIan daI,
nhung cau chuyon nay duoc dua ra do mInh hoa cac gIoI Iuaf do
Phaf cho djnh, hoac voI muc dch ca ngoI fam hon cao quy cua
duc Tho Ton. ChI vo sau nay, chung moI duoc ko IaI duoI hnh
fhuc chuyon ko vo Bo Tat. IIon quan don nhung cau chuyon fIon
fhan cua duc Phaf, mof Ioaf 10 phap ba-/a-mat
1
duoc ko ra, song
song voI 6 ba-/a-mat cua aI fhua. Thom nua, Iong fu bI frong
nhung cau chuyon fruoc day chI Ia mof duc fnh phu fhuoc va
nho nhaf, nhung da fro non noI baf hon frong nhung cau chuyon
vo hanh frang cua Bo Tat. Bo Tat bao gIo cung Ia fIon fhan
frong nhung kIop song fruoc day cua duc Phaf. NgoaI ra, gIao
Iy vo tanb kbong Iuc nay duoc nhan manh hon fruoc do. Mof su
fhua nhan rang fhoI daI bay gIo da xau dI, khong con Ia fhoI cua
cac vj A-/a-ban, da dua don su coI frong hon doI voI mong muon
fhoo duoI nhung muc dch fhu you, chang han nhu faI sanh vo
canh gIoI cua chu fhIon, hoac canh gIoI cua duc Di-/ac, vj Phaf
fuong IaI hIon dang o coI froI au-suat.
2

Nhung noI chung fh nhung su nhuong bo nay duoc fhuc
hIon mof cach kha mIon cuong. Nhung nguon fu IIou hIon co
cua chung fa vo TIou fhua hau nhu chang bao gIo do cap don
nhung nguoI fhoo aI fhua, cho du Ia fhoo cach fch cuc hay fIou
cuc. Nhung nguoI TIou fhua co phan nao hoaI nghI doI voI faf
ca nhung cach fan cua aI fhua. Vo fuyon bo cho rang nhung
kInh dIon moI cua aI fhua chnh Ia IoI Phaf day, ho da fu choI
khong chju fIop nhan mof cach nghIom fuc. Trong fhuc fo, ho
phu nhan nhung kInh dIon nay, cho rang chung cung gIong nhu
qua nhIou nhung su bja daf khac, va khong dang do xom xof mof
1
Loun Doy thoc go duy u l0 thung hunh vu ko ru nho suo: 1h bu-u-mut,
Co bu-u-mut, Nhun bu-u-mut, 1nh tun bu-u-mut, 1hon bu-u-mut, ut-
130
Luoc su Phut guo
cach nghIom fuc. Su Im Iang hoan foan cua cac hoc gIa TIou fhua
vo van do aI fhua Ia bang chung manh mo cho chung fa bIof ro
ho da nghI g vo bo phaI do so nay.
Khong nao nung boI aI fhua, nhung nguoI TIou fhua fIop
fuc phaf frIon gIao Iy rIong cua mnh, chu you Ia Iam ro fhom
nhung ham nghIa hop Iy frong bo A-ty-Jat-ma cua ho.
1
VIoc bIon
soan va ho fhong hoa bo Iuan nay phaI maf hof bon fho ky dau
Cong nguyon. Sau do, bo Iuan nay duoc hoan faf cho haI fruong
phaI chnh. Vo vIoc nay, chung fa co duoc phan nao hIou bIof
chnh xac, chang han nhu ngaI Tbc Tban hoan fhanh bo Iuan
cua Nbat tbict buu bo, va ngaI Pbat Am
2
hoan fhanh bo Iuan
cua Tbuong toa bo.
Vao khoang nam 400, TIou fhua daf don muc hoan fhIon
nhaf frong kha nang cua ho. Sau do, khong con co fhom g moI,
va mac du fon faI fhom 800 nam nua, Phaf gIao TIou fhua An o
do IaI cho chung fa raf f dau vof cua nhung hoaf dong sang fao
frI fhuc fIon xa hon. Chnh ngaI Tbc Tban da cam fhay mnh dI
don doan cuoI cua mof fhoI daI, va ngaI kof fhuc bo Iuan A-ty-
Jat-ma Cau-xa
3
bang nhung dong noI fIong sau day:
Tboi Ja Jcn,
Voi su tran ngap song oo minb Jang cao
Pbat giao Juong nbu tbo boi cuoi cung.
Su sang fao bo Iuan A-ty-Jat-ma Ia mof frong nhung fhanh
fuu vI daI nhaf cua fr huo con nguoI. Trong phan 3 cua Chuong
I da gIaI fhch phan nao mof so y nghIa duoc dung cua danh fu
pbap. Trong fhoI ky fhu haI, nguoI fa da co xac djnh mof cach
co ho fhong xom co bao nhIou IoaI pbap, hay fhanh phan co ban
cua kInh nghIom, can phaI duoc fhua nhan. Nbat tbict buu bo
daf duoc mof danh sach 75 phap. Trong khI do, Tbuong toa bo
fIn rang can phaI nou don 174 phap. Nhung su khac bIof gIua
haI con so nay f nghIom frong hon nhIou so voI vo ngoaI. anh
sach cua Tbuong toa bo fuy daI hon raf nhIou, nhung chu you Ia
1
Nho du no trong mot doun trooc, no dong bo A-ty-dut-mu cou mo bo phu
khuc nhuo rut nhoo.
132
Luoc su Phut guo
v ho chIa nho phap fhu 14 |tuong) cua Nbat tbict buu bo fhanh
89 IoaI tbuc. NgoaI ra, haI danh sach nay khac nhau o su sap
xop, fhu fu IIof ko va cach dung fu, cung nhu mof so cac chI fIof
vun vaf, qua phIon foaI do ko hof ra day. Nhung you fo co ban
von da duoc gIaI quyof xong fruoc do, vao Iuc ma haI fruong phaI
van con fhong nhaf voI nhau, va chI co nhung chI fIof cuoI cung
Ia duoc fhom vao sau nay.
Pham vI dang kInh ngac cua nhung nghIon cuu frong bo
Iuan A-ty-Jat-ma co fho duoc nhan ro khI chung fa nhn vao
nhung do faI ma ngaI Tho Than ban don frong bo Iuan A-ty-
Jat-ma Cau-xa. o Iuan co 8 chuong, ban vo nhung hIon fuong
frong fu nhIon, vo nhung suc manh va ban nang fu nhIon, vo vu
fru hoc... nghIa Ia nguon goc, su sap xop va huy dIof cua vu fru,
va ban vo nghIop bao, nhung duc vong, cac bac fhanh gIa khac
nhau va nhung phuong phap dan don gIaI fhoaf, va cham duf
bang mof khao saf vo nang Iuc nhan fhuc fhIong IIong va nhung
fhanh fuu cua fhIon djnh. Thom vao do con co mof phan phu Iuc
danh do bac bo quan dIom cua nhung nguoI fhua nhan su hIon
huu fu nga, ko ca nhung fn do Phaf gIao. VIoc IoaI fru va xoa bo
faf ca nhung quan dIom nhu vay Ia muc fIou chnh cua ngaI Tho
Than frong vIoc bIon soan bo Iuan cua mnh.
Truoc phan fong kof cuoI cung Ia nhung baI Iuan fhuyof raf
daI va bao quaf, frong do chung fa co duoc mof so fu IIou vo Nbat
tbict buu bo. Trong fho ky fhu nhaf, bo phaI nay da san djnh
IaI kInh fang cua ho. Khoang nam 100, co bo Ty-ba-sa,
1
mof bo
Iuan gIaI cua bo A-ty-Jat-ma, va vao khoang nam 200, ra doI
bo Iuan do so aI Ty-ba-sa,
2
duoc bIon soan boI 500 vj A-/a-ban
o Kasbmir, va da hnh fhanh fon goI Ty-ba-sa bo
3
cho bo phaI
chnh fhong nhaf fhanh Iap fu Nhaf fhIof huu bo. anh xung
Ty-ba-sa co nghIa Ia su /ua cbon, va fon goI cua nhung fac
pham vua do cap fron xuaf phaf fu fhuc fo Ia raf nhIou y kIon
khac nhau cua cac bac Iuan su hang dau dou duoc ghI nhan can
1
Vibhsh
2
Mahvibhsha. o oun nuy gom 200 qoyon, du dooc ngu Hoyon 1rung
dch sung Hun vun.
134
Luoc su Phut guo
fhan, do nguoI doc co fho Iua chon nhung y kIon nao fo ra phu
hop nhaf voI mnh.
Truong phaI doI nghjch chu you cua Ty-ba-sa bo Ia Kinb
/uong bo. Ho khong fIn rang bay cuon A-ty-Jat-ma co ban Ia do
chnh duc Phaf fruyon day, va cho rang chI co nhung g frong bo
A-ty-Jat-ma duoc frch dan raI rac fu KInh fang Ia nhung non
fang co fho fIn cay duoc.
CIao Iy cua Kinb /uong bo fhuong don gIan hon va ro rang Ia
hop Iy hon gIao Iy cua Nbat tbict buu bo. Su mau fhuan gIua haI
fruong phaI nay IIon quan don nhung van do chang han nhu kha
nang fu fInh gIac, hoac Ia su nhan fhuc fruc fIop doI fuong, hay
franh Iuan vo vIoc frong y nghIa nao fh mof doI fuong khach
quan fhuc su hIon huu, hoac caI g fhuc hIon hanh vI fhay: Ia con
maf, Ia y fhuc hay Ia fam. Ho cung franh Iuan vo vIoc su huy
dIof co nguyon nhan cua no, hay xay don mof cach fu nhIon nhu
Ia ban chaf von co cua su vaf.
NgaI Tbc Tban da co nhIou nhuong bo doI voI quan dIom
cua Kinb /uong bo, va v fho, bo Iuan cua ngaI bj bo phaI chnh
fhong Ty-ba-sa cong kch. NgaI Tbc Tban khI ay da nhan ra
ngaI Cbung Hicn
1
Ia mof Iuan su doI nghjch co nang Iuc manh
mo, da pho phan bo Iuan cua ngaI fhoo quan dIom fruyon fhong.
Mac du vay, bo Iuan nay van ngay cang duoc nhIou nguoI fhua
nhan nhu Ia kof Iuan cuoI cung vo do faI nay, va vIoc co raf
nhIou Iuan su chu gIaI cho bo Iuan da chung mInh duoc su pho
bIon rong raI cua no koo daI don nhIou fho ky sau do.
Tuy nhIon, nhung hoaf dong sang fao cua TIou fhua khong
chI hoan foan gIoI han o bo Iuan A-ty-Jat-ma. Nhung chuyon ko
vo su dan sInh cua duc Phaf va nhung chuyon ko co fnh cach
gIao duc IIon fuc duoc gIa fang. Cuoc doI va nhan cach cua duc
Phaf da fhu huf nhIou su chu y cua fn do. Bo Tat Ma MInh,
2
von
cung Ia mof nha fho faI hoa, da dung hnh fhuc fhI ca cua fIong
1
Saghabhadra, oun so do to cou ngu Ngo Nhup, thooc Nhut thot hoo bo.
Ngu vot Cuo-xu buo oun do pho phun Cuo-xu oun. Ngu 1ho 1hun doc
oun nuy, cho u khong phu chong phu, nhong ngooc u u um ro thom y
nghu bo oun cou mnh, non do ton u go u 1houn chunh y oun.
136
Luoc su Phut guo
8anskrit do fruyon ba rong raI fhanh su cua duc Phaf qua fac
pham Pbat so banb tan,
1
frong do duoc dua vao raf nhIou kIon
fhuc cua dao HinJu. Tac pham cua ngaI noI baf Ion voI su nhIof
fnh cong hIon, nhung khong co Iy do nao do cho rang ngaI Ia
mof nguoI fhoo aI fhua, du hIou fhoo baf cu nghIa chnh xac
nao cua danh fu nay, va nhung quan dIom cua ngaI cho fhay co
nhIou su dong cam voI quan dIom cua ai cbung bo hon Ia voI
baf cu fruong phaI da duoc bIof nao khac.
NgaI Tbc Tban cung vIof kjch nua. Tu fhoI daI cua ngaI fro
dI, kjch ngho da fro fhanh mof phuong fIon duoc ua chuong hon
hof do fruyon ba rong raI nhung quan dIom cua Phaf gIao.
O MIon Ion va Tay Tang, mof so nhung cau chuyon daI
hon vo fIon fhan duc Phaf hIon nay van con Ia do faI ua chuong
frong kjch ngho, chang han nhu cau chuyon Vcssantara noI
fIong, ko vo mof nguoI da bo fh faf ca nhung g mnh co. Vao
fho ky 5, Ijch su duc Phaf duoc bIon soan o Tch Ian duoI hnh
fhuc mo dau cho quyon fruyon fIon fhan bang fIong P/i. Thanh
su nay ko vo duc Phaf fu fhoI xa xua frong qua khu, khI ngaI
baf dau phaf fam Bo-Jc quyof djnh so fhanh Phaf, cho don Iuc
ngaI baf dau gIao hoa sau khI fhanh dao. Chung fa con co quyon
160 bai tung ca cua Matrccta |khoang nam 150), ca ngoI cong
duc cao ca va sau xa cua duc Phaf. Tap sach nay duoc gIang day
cho faf ca fang sI. Muc dch nham don cua fho IoaI van chuong
nay Ia duc fIn chu khong phaI Ia fr huo.
3. NKPAL VA KASHMR
Phaf gIao duong nhu da co fu Iau o Ncpa/, co Io ngay fu Iuc
khoI dau cua Phaf gIao. Tuy nhIon, fu fho ky 7 fro vo fruoc hau
nhu chung fa khong bIof duoc g nhIou. Va Phaf gIao Ncpa/ co
nhIou kha nang Ia khong khac bIof dang ko so voI Phaf gIao
o ac An. Trong fruyon su 8oyambbu purna, ngaI Van-tbu
duoc danh cho mof vj fr quan frong, fung dI fu Trung Hoa
don 8oyambbu, Iam bIon maf mof ho nuoc Ion Iuc do chIom
l oddhucurtu, do uc Loong ngu Dum Vo Sum dch sung Hun vun vo ton
u lhut so hunh tun t ), gom 5 qoyon tDu 1ung Knh, qoyon 4,
trung l).
138
Luoc su Phut guo
ca vung fhung Iung, va Iap non fhanh pho KatbmanJu, va daf
vua Dbarmikara, nguoI duoc ngaI mang fhoo fu xu aI Trung
Hoa
1
don, Iam nguoI caI frj o do. Chnh duc Phaf da dan sanh
faI vuon Lam-ty-ni
2
o Ncpa/, va vua A-Juc duoc bIof Ia da don
chIom baI fhanh fch nay va co dung Ion mof fru da khac chu.
Truoc fhoI daI cua vua A-Juc, co Io Phaf gIao da duoc bIof
don o Kasbmir, nhung chI don gIaI doan cam quyon cua vj vua
nay fh Phaf gIao moI co anh huong, khI Kasbmir fro fhanh mof
phan Ianh dja cua ong. Ty-kbco MaJbyantika da duoc phaI don
do gIao hoa faI xu nay. Vua A-Juc da xay 500 fInh xa cho cac vj
A-/a-ban va cung duong vung fhung Iung nay cho Tang-gia. Sau
do, van monh Phaf gIao fhuong xuyon fhay doI fhoo voI chnh
sach cua moI nha caI frj.
uoI fhoI vua Kanisbka, mof HoI dong fruong Iao duoc
fhanh Iap do san djnh phan kInh dIon cua Nbat tbict buu bo. Tu
do vo sau, kInh dIon cua phaI nay fhuong duoc vIof bang fIong
8anskrit, va chI rIong su kIon nay cung da Iam fang fhom fam
quan frong cua nhung nguoI Ba-/a-mon vo fhoo Phaf gIao, v
chI co ho moI hoan foan am hIou su phuc fap cua IoaI ngon ngu
nay.
Sau frIou daI cua cac vua dong Kusbana, mof phan ung cua
nhung nguoI dao HinJu baf dau. uoI frIou vua Kinnara, nhIou
fu vIon bj pha huy. Cac vj vua gIo day noI chung dou fhoo dao
8bioa, va v fho su bao fro fu pha hoang gIa khong con nua.
Trong suof fhoI ky fhu haI nay, Kasbmir noI fIong Ia mof
frung fam nghIon cuu Phaf gIao. Can nhu faf ca nhung hoc gIa
Phaf gIao fu fhoI ngaI Ma MInh cho don ngaI Vo Truoc dou
da fung cu ngu mof fhoI gIan nao do o day. Vao khoang nam
250, ngaI Ha-/c-bat-ma
3
soan bo Tbanb tbat /uan,
4
mof su fong
hop Iy fhu cac quan dIom aI fhua va TIou fhua. Cac vj fang
Kasbmir da co don Kbotan, Trung Hoa va xu AnJbra, va chnh
mof vj fang Kasbmir Ia Gunaoarman da gIao hoa fhanh cong o
xu Jaoa vao hoI dau fho ky 5.
1
Mah-China
2
Lumbin
140
Luoc su Phut guo
4. TCH LAN
Vao dau fhoI ky nay, mof cuoc franh Iuan dang ko nhaf da
dIon ra vo vIoc so sanh gIua frau gIoI frI fhuc va cong phu hanh
fr fh dIou nao Ia quan frong hon. PhaI Dbammakatbikas nhan
manh vao vIoc frau gIoI frI fhuc hon Ia su fhuc hanh nhan fhuc,
va da gIanh duoc phan fhang. Kof qua Ia foan bo fnh cach cua
Phaf gIao Tch Ian da fhay doI. Cac vj fang co hoc fhuc raf duoc
knh frong, va v fho faf ca nhung fang sI co fr fhong mInh dou
chuyon fam vao vIoc doc sach. VIoc danh fron fhoI gIan cho cong
phu fhIon djnh fhuong chI duoc fhuc hIon boI cac vj fang Ion
fuoI, fr oc kom mInh man va fho frang you of. Khong bao Iau,
vIoc frau gIoI frI fhuc khong chI bao gom kInh dIon Phaf gIao,
ma con duoc mo rong voI cac mon hoc nhu ngon ngu, ngu phap
hoc, su hoc, Iuan Iy hoc, y hoc v.v... Cac fu vIon Phaf gIao fro
fhanh nhung frung fam hoc fhuaf va van hoa, va con co fhom ca
suc hap dan vo maf ngho fhuaf nua.
Vao fho ky fhu nhaf fruoc Cong nguyon, 8aJJbatissa, mof
vj hoang do, da do nghj cac vj fang sI fhu nou fon, du chI mof
vj fhanh fang xung dang voI su sung knh cua ong fa.
1
Nhung
maf khac, nhung baI Iuan gIaI bang fIong Tch Ian IaI cho rang
vao fhoI do dao quoc nay co raf nhIou vj A-/a-ban, va raf Iau sau
do van con nhIou vj fang duy fr nop song nghIom fr gIoI Iuaf,
khac kho va fhoo duoI vo fam IInh. Thoo cac ngaI Phap HIon va
Huyon Trang, Tch Ian da fung noI fIong frong cac nuoc fhoo
Phaf gIao.
Trong fho ky 5, co ba hoc gIa da djch nhung bo Iuan gIaI
Tch Ian co xua ra fIong PII. Taf ca dou don fu Nam An, khong
phaI nguoI Tch Ian. o Ia cac vj Pbat-Ja at-Ja,
2
Pbat Am va
Pbap Ho.
3
NguoI noI fIong nhaf frong ca ba Ia ngaI Pbat Am,
da frnh bay phan khao saf fuyof voI cua ngaI vo gIao Iy Phaf
gIao frong quyon Iun Tbanb tjnb ao.
4
Quyon Iuan nay Ia ban
1
Nghu u ong tu khong con tm thuy v thunh gu nuo trong hung ngo cho
tung nou, mu cho rung ch co toun nhong hoc gu chuy thoo tr thoc.
2
oddhuduttu, Hun dch um u lhut-du Dut-du t ).
142
Luoc su Phut guo
fong quan vo Tam fang kInh dIon, va Ia mof frong nhung kIof
fac vI daI cua non van chuong Phaf gIao, frong do frnh bay mof
cach xac fhuc, ro rang va chI fIof nhung phuong phap fhuc hanh
fhIon quan chnh you cua cac vj fang Du-gia.
Vao cuoI fho ky 5, mof hoI dong da xom xof san djnh IaI cac
ban kInh dIon mof Ian nua. Tu do fro vo sau, gIao Iy va fruyon
fhong cua Tbuong toa bo da duoc co djnh duf khoaf. Va khoang
nam 400, kInh dIon bang fIong P/i Ian dau fIon duoc djch sang
fIong Tch Ian.
o duy fr suc song cua mnh, Phaf gIao Tch Ian fIop fuc
phu fhuoc vao moI quan ho voI An o. Nhung fnh chaf cua moI
quan ho nay da fhay doI vao fhoI ky fhu haI. Su IIon Iac voI cac
cang o mIon Tay da bj baI bo, va duoc fhuc hIon qua cac cang o
cua song Hang. Nhu vay, anh huong cua cac vj fang vung Ma-
kict-Ja
1
fu nhIon duoc boc Io.
Trong fhoI ky nay co nhIou su baf hoa va mau fhuan gIua
haI fu vIon chnh: Mab-oibar
2
va Abbayagiri -oibar.
3

Abhaya giri-vihar duoc fhanh Iap fu nam 24 fruoc Cong
nguyon. Chu fang o day co mof fhaI do coI mo hon doI voI cu
sI, fIop xuc nhIou hon voI An o, co quan dIom fu do, don nhan
nhung fu fuong moI fu bon ngoaI va cap fIon hon so voI nhung
vj fang bao fhu o Mab-oibar. Ngay sau khI fhanh Iap, ho fIop
nhan cac vj fang fhuoc phaI oc tu bo fu An o sang. Vo sau,
ho con fhom vao gIao Iy can ban cua Tbuong toa bo nhung phan
mo rong gom gIao Iy va kInh dIon aI fhua. Vao cuoI fho ky 3,
chung fa ngho noI don mof fruong phaI moI xuaf phaf fu phaI
nay, goI Ia Pbuong Jang bo.
4
ay co Io Ia mof hnh fhuc cua aI
fhua. Va vao fho ky 4, ho fIop nhan mof vj nI s aI fhua An o
Ia Tng-gia-mat-Ja,
5
fhong fhao phop fru fa, duoc nha vua ung
1
Mugudhu
2
Hun dch u Du 1o t), mot trong hu to von on nhut o 1ch Lun, du
tong dooc ngu lhup Hon don vong thum vuo khoung num 400 vu gh
nhun u oc do co chong 3000 tung s.
3
Hun dch u Vo |y 1o t), v to von nuy dut tron ngon no Vo |y, u
mot trong nhong trong tum lhut guo on cou 1ch Lun.
4
Vupoyuvudu
144
Luoc su Phut guo
ho, va fu vIon Mab-oibar bj dong cua mof fhoI gIan. Nhung
khong bao Iau sau, Tng-gia-mat-Ja bj mof nguoI fho moc gIof
chof, va sau nam 362 Mab-oibar baf dau hoaf dong fro IaI.
Vao nam 371, mof chIoc rang ham fraI cua duc Phaf duoc mang
don Tch Ian fu vung Dantapura o Ka/inga, va phan xa-/oi quy
gIa nay duoc gIao cho Abhaya giri-vihar, v khuynh huong aI
fhua o day san Iong hon frong vIoc khuyon khch su sung baI.
Vao dau fho ky 5, NgaI Phap HIon fnh duoc co 60.000 vj fang
o Tch Ian. Trong so do co 5.000 vj fhuoc Abhaya giri-vihar va
3.000 vj fhuoc Mab-oibar. Khuynh huong chnh fhong cua
Tch Ian da fhanh cong frong vIoc ngan chan hoan foan cac fac
pham van chuong cua nhung nguoI o Abhaya giri-vihar, nhung
mof frong nhung fac pham cua ho duoc gIu IaI frong ban djch
fIong Trung Hoa. o Ia cuon Giai tboat Jao /uan cua ngaI Uu-
ba-Jc-sa,
1
co cung chu do nhu cuon Tbanb tjnb Jao /uan cua
ngaI Pbat Am va da duoc vIof ra fruoc do. Thaf Ia Iung khI co
fho nhan ra Ia quyon sach ay khong baf nguon fu baf cu non
fang nao frong gIao Iy cua Tbuong toa bo.
5. S MO RONG SANG OA A
PhaI maf nam fho ky froI qua fruoc khI Phaf gIao duoc fham
nhuan khap fIou Iuc dja An o, fuong duong voI khoang fhoI
gIan Ia Ma chInh phuc ban dao Y. Khoang 500 nam sau khI
Phaf nhap Nict-ban, Phaf gIao da co fho baf dau mo rong sang
aI A. GanJbara, fhuoc vung fay bac An o, duoc xom Ia caI
noI cua Phaf gIao fho gIoI. Chnh fu noI day, cac vj fang sI frong
mau y vang da dan dan fham nhap vao Trung A, va fu do fIon
vao Trung Hoa roI fIon xa hon nua. Va bo phaI Phaf gIao phaf
frIon duoc bon ngoaI An o chu you chnh Ia aI fhua.
Chung fa can gIaI fhch doI chuf vo vIoc faI sao nhung nguoI
aI fhua da fhanh cong hon nhIou frong vIoc fruyon ba Phaf
gIao ra nuoc ngoaI so voI TIou fhua. Khong phaI Ia nhung nguoI
TIou fhua fhIou nhIof fnh frong vIoc fruyon dao, nhung khIom
khuyof chnh cua ho Ia su cung nhac, fhIou IInh hoaf, uyon
chuyon. Trong khI do, nhung nguoI aI fhua phong khoang hon
1
|putssu
146
Luoc su Phut guo
nhIou frong vIoc gIang gIaI kInh van. Iou nay dung ca vo maf
gIoI Iuaf cung nhu vo gIao Iy. Chang han nhu, nou gIoI khong
an fhjf duoc hIou fhoo mof cach nghIom ngaf, fh nhung nguoI
dan du muc so khong fho fIop nhan duoc nhung xoa dju fu Phaf
phap, boI v ho khong fho gIu gIoI Iuaf duoc mof cach nghIom
ngaf. Cac vj fang aI fhua da nhanh chong fm cach franh no
dI nhung dIou Iuaf khong fho fhuc hIon nhu fho, bang cach dIon
gIaI IaI cho fhch hop voI hoan canh. Iou dac bIof quan frong
frong su fhanh cong cua ho con Ia fhaI do doI voI dIou Iuaf cam
fang sI Iam cong vIoc chua bonh. Ijch su cac doan fruyon gIao
cua ThIon Chua gIao frong nhung fho ky vua qua da chung fo
rang, fru ra vIoc su dung bao Iuc, fh cac doan fruyon gIao co
kof hop vIoc frj bonh da daf duoc nhIou kof qua gIao hoa hon
hof. ao Iuc Ia phuong fhuc ma nhung nguoI Phaf gIao cho bo
khong dung don, nhung nhung phuong fhuc frj bonh bang dao
mo, fhao duoc, fhuoc nuoc... da gIup nhung nguoI aI fhua don
duoc voI moI nha, nghoo hon cung nhu gIau co. Ho fu nhu voI
mnh rang, Iong fu bI va frach nhIom doI voI dong IoaI co gIa
frj hon Ia mof dIou Iuaf fof dop nhung dung khong dung cho. Ho
danh fron nhIof fnh cho vIoc nghIon cuu va fhuc hanh y hoc.
Mon hoc nay da fro fhanh mof phan frong chuong frnh dao fao
chnh fhuc, chang han nhu o daI hoc N/anJa, va khap cac fu
vIon o Tay Tang.
ThaI do coI mo fuong fu nhu vay cung duoc ap dung doI voI
cac van do gIao Iy. Su gIam fhIou nhung khac bIof gIua quan
dIom Phaf gIao voI cac quan dIom khong fhuoc Phaf gIao raf
duoc coI frong, nham co fho fIop fhu foI da nhung quan dIom da
co fu fruoc cua nhung nguoI moI fIn fhoo Phaf gIao, cho du do Ia
nhung quan dIom cua Iao gIao, Tay Tang gIao, Than gIao, Canh
gIao hay phop fru fa... Su mo rong nay dI nhIon co nguy co fro
fhanh su buong fha vo gIoI Iuaf va nhung suy dIon fuy fIon vo
gIao Iy. Va noI chung, nhung choch huong vo gIao Iy co fho duoc
ngan ngua hIou qua hon Ia su buong fha vo gIoI Iuaf. Nhung
fruoc fac gIa frj cua aI fhua dou chua dung raf f, nou co, nhung
g co fho xom Ia khong chnh fhong doI voI mof fn do Phaf gIao
khach quan. Co mof you fo da gIoI han va kIom soaf su mo rong
fuy duyon cua cac fac gIa, do Ia vIoc fruoc khI vIof sach, fam y
148
Luoc su Phut guo
ho da duoc hun duc va uon nan boI nhIou nam fu fap fhIon djnh
fhoo cac khuynh huong fruyon fhong.
Trung Hoa Ia nuoc Ion dau fIon duoc fu fuong Phaf gIao
fham nhap vao. Cung gIong nhu o Nhaf an va Tay Tang sau
nay, Phaf gIao fraI qua nam gIaI doan ma chung fa so sap xop
cac fu IIou dua fhoo do.
1. Mo dau Ia fhoI ky cung co non fang, duoc danh dau bang
su phIon djch cac kInh can ban.
2. ThoI ky nay duoc noI fIop boI mof co gang so khoI nham
dI don cho fhch hop voI fhuc fIon. Phaf gIao khong phaI
fruyon ba vao nhung noI chua co cho dua fInh fhan, ma
fhaf ra Ia phaI doI maf khap noI voI nhung con nguoI da
hun duc fu nhung fruyon fhong fruoc do, nhu Iao gIao
o Trung Hoa, Than gIao o Nhaf, Tay Tang gIao
1
o Tay
Tang...
3. CIaI doan fhu ba duoc danh dau boI mof su nhan hIou
fhuan fhuc hon vo gIao Iy, nhung phan Ion van con phu
fhuoc nhIou vao nhung mau muc cua An o. Chang han
nhu, o Trung Hoa dIou nay duoc bIou Io qua vIoc nhung
ban chu gIaI da dang, fhuong Ia ngan gon, hoac nhung
bo Iuan gIang vo gIao Iy, duoc nguy fao nhu nhung ban
djch fu fIong 8anskrit. Co haI frong so nhung fruong hop
nay duoc nhIou nguoI bIof don. Mof Ia van bn Kboi tin
/uan,
2
duoc cho Ia cua ngaI Ma Minb nhung khong dung.
HaI Ia mof ban van goI Ia Kinb Tbu Lang Ngbicm,
3

duoc cho Ia da mang fu daI hoc Nland vo, nhung fhaf
ra Ia vIof o Trung Hoa.
4. CIaI doan fhu fu, co Io Ia gIaI doan quan frong nhaf va
fhuong phaI maf khoang 600 nam do daf don. Nhung
1
1oc u duo on, thnh hunh o 1uy 1ung to trooc kh lhut guo dooc troyon
vuo, rut co tho bun duo u mot hnh thoc dong bong kom thoo tr bonh, tro
tu... Nhong ngoo thoo ton guo nuy tn rung ton guo cou ho du dooc up non
to rut uo vo trooc, bo mot v co ton u Shonrub Mbo. Kh lhut guo dooc
troyon vuo 1uy 1ung, ho du phun ong bung cuch cu cuch u ton guo cou
ho. Kot qou u huo hot cuc ngh o cong nho knh vun cou ho nguy nuy doo
u nhong hnh thoc suo chop to lhut guo. 1rooc num l959, co khoung 350
to von cou duo nuy o 1uy 1ung.
150
Luoc su Phut guo
hnh fhuc Phaf gIao Trung Hoa, Phaf gIao Nhaf an va
Phaf gIao Tay Tang da co fho fon faI doc Iap,
1
khong con
xung dof voI dan foc fnh cua moI nuoc, bIou hIon o Trung
Hoa Ia Tbicn tong, o Nhaf an Ia fhoI ky Licm Tbuong,
2

va o Tay Tang Ia Hong pbai,
3
Hoang pbai.
4
5. CIaI doan fhu nam Ia gIaI doan suy you dan.
Nhu chung fa da fhay, gIaI doan dau hoan foan chI Ia mof su
sao chop nguyon ban fu Phaf gIao An o
5
sang ban dja.
CIaI doan fhu haI, Phaf gIao ban dja baf dau su fon faI doc
Iap cua mnh, da phan nao do co fnh chaf fu quyof, gIong nhu
dua fro Ion haI.
CIaI doan fhu ba, Phaf gIao ban dja daf don mof muc do doc
Iap fhaf su, fuy vay khong phaI Ia hoan foan fu quyof, gIong nhu
frong fuoI fhIou nIon.
CIaI doan fhu fu Ia khI ban nang dan foc cuoI cung da co fho
fu hoa nhap do cung fon faI.
6
ua fro da fruong fhanh. CIaI doan
sang fao nay cua Phaf gIao duoc koo daI frong nhIou fho ky, nhu
fhoI ky sau khI fruong fhanh cua mof con nguoI.
Va gIong nhu fuoI gIa phaI don sau fhoI ky da fruong fhanh,
nang Iuc sang fao cua Phaf gIao mo nhaf dan dI frong gIaI doan
fhu nam.
6. TRNG A
uoc fruyon dI fu vuong quoc Bactria
7
fhuoc An-Hy, vao fho
ky 2 fruoc Cong nguyon Phaf gIao da duoc fhIof Iap vung vang
faI Trung A. Nhung vung Kbotan, Kucban, Turjan ... vao Iuc
do Ia nhung frung fam van hoa phaf frIon manh, nho nhung
fuyon duong dI IaI ngang qua do. VIoc fhIof Iap cua Phaf gIao
fron nhung con duong fo Iua Ion nay Ia mof su kIon co fam quan
frong quyof djnh cho su phaf frIon fuong IaI o vung ong A.
1
Nghu u khong con cho nhoo unh hoong pho thooc vuo An Do.
2
Kumukoru, Hun dch um u Lom 1hoong t), mot gu doun trong ch so
Nhut un, koo du to khoung num ll92 cho don num l333.
3
Kugyopus, tong 1uy 1ung u ku-brgyod-pu, Hun dch um u Cu-nh-co
phu, toc Hong y phu huy Hong phu, mot trong cuc bo phu lhut guo on
nhut o 1uy 1ung.
4
Coogpu, tong 1uy 1ung u Dgo-ogs-pu, Hun dch um u Cuch-o phu t
), huy Houng phu, bo phu lhut guo on o 1uy 1ung, cuc tung s cou
152
Luoc su Phut guo
Trong so cac bo phaI, Nbat tbict buu bo va aI fhua fo ra
manh mo nhaf. Ho da mang fhoo nhung kInh dIon cua bo phaI
mnh, va frong fho ky 20 nhIou nguoI chau Au da co nhung phaf
hIon quy gIa frong vung sa mac xu Turkcstan, fm fhay nhung
kInh sach cua An o duoc dua vao Trung A va ca nhung ban djch
kInh dIon ra cac fho ngu nhu fIong Khang Cu,
1
fIong Kbotan,
hay fIong Kucba. Chung fa cung co duoc nhIou fac pham vIof
ra faI Kucba bang fIong dja phuong, phong fhoo IoI vIof cua cac
kInh dIon fIong 8anskrit cua An o, nhung khong co fac pham
nguyon ban fhuc su nao co nguon goc faI cho duoc fruyon IaI don
nay.
Thom vao do, nhung cuoc fm kIom nay, duoc fhuc hIon
frong khoang fu nam 1900 don nam 1915, con kham pha ra
mof non ngho fhuaf Phaf gIao cuc ky da dang, cho fhay mof su
pha fron ky Ia gIua nhung anh huong Phaf gIao Hy Iap fu mIon
GanJbara
2
voI nhung anh huong khac fu do quoc Ia Ma, fu ngho
fhuaf a Tu va ngho fhuaf Trung Hoa. Thong qua do, ngho fhuaf
Phaf gIao mang fnh chaf Hy Iap cua vung GanJbara da fruyon
sang Trung Hoa, hnh fhanh ngho fhuaf doI Nguy fho ky 5.
Trong nhung frung fam fhuong maI noI IIon cac Iuc dja fhoo
kIou da quoc gIa nay, Phaf gIao Ian dau fIon da fIop can voI
nhung anh huong fon gIao moI. Phaf gIao khong nhung gap
ThIon Chua gIao o Trung Hoa duoI hnh fhuc Canh gIao,
3
ma
con gap nhung nguoI fhoo gIao phaI Mani
4
von hoaf dong raf
fch cuc frong vung do, nhaf Ia voI nguoI 8ogJian. CIao phaI nay
van con Iuu IaI mof vaI dau fch frong nhung gIao Iy Phaf gIao
o noI day.
1
Sogdun
2
Mot du dunh co, nuy thooc vong tuy buc lukstun. Cundhuru num nguy vo
phu dong cou doo Khybor, von u mot con doong chnh dooc cuc do qoun
nooc ngou so dong do bung qou vong no vu tun cong vuo An Do to phu
tuy. Duy u mot trong cuc trong tum vun hou vu thoong mu chnh dooc so
dong bo ngoo Hy Lup, An Do vu u 1o, phut tron rut munh to tho ky 6
trooc Cong ngoyon cho don tho ky 5.
3
Nostoros, mot ch phu cou 1hon chou guo, go ton thoo ngoo thunh up u
154
Luoc su Phut guo
500 n
400 Nepal
300
200 Kashmir Tch Lan Trung
100 Trung Quc
100
200
300 Triu Tin
400 Java Sumatra
500 Nht Bn
600
700 Thi Lan Ty Tng
800
900 Min in
1000
1100
1200
1300
1400
1500
Mng C
1600
1700
1800
1900
Su phut tren cuu Phut guo
Nhung con duong to luu tho co
156
Luoc su Phut guo
?. TRNG HOA
Tu Trung A, Phaf gIao duoc fruyon vao Trung Hoa mof cach
fu nhIon, v Trung Hoa da chInh phuc vung nay frong fho ky fhu
nhaf fruoc Cong nguyon, va chIom gIu cho don cuoI doI Han, vao
nam 220. Iom khoI dau duoc cho Ia frong khoang fhoI gIan fu
nam 70 don 50 fruoc Cong nguyon, va Phaf gIao duoI doI nha
Han dan dan duoc fruyon rong ra cac noI. Nhung fhoaf dau Phaf
gIao bj xom Ia mof fon gIao ngoaI IaI cua nhung dan foc khong
fhuoc Trung Hoa, cu fru o nhung vung bIon gIoI bon ngoaI nuoc
nay. Vao nam 148 mof cao fang nguoI xu An Tuc
1
fon Ia An Tbc
Cao
2
don Trung Hoa.
3
RoI nam 170 co mof vj fang An o Ia
Truc ai Luc
4
va mof nguoI xu Nguyct Cbi
5
fon Ia An Huycn,
6

fu Trung A don Trung Hoa va Iap mof fu vIon o Iac uong, kInh
do cua nha Han.
Nhung chI don gIaI doan Ioan Iac sau khI nha Han sup do,
|221-589) Phaf gIao moI fu mnh fhuc su fro fhanh mof Iuc
Iuong chnh o Trung Hoa. Va phaI don nam 355, Ian dau fIon
nguoI Trung Hoa moI duoc phop fro fhanh fu sI, f ra Ia frong
pham vI Ianh fho cua cac vua frIou ong Tan. Vao fho ky 2,
nhung nguoI ngoaI quoc fu Trung A don nguoI An Tuc, nguoI
8ogJian, nguoI An o v.v... da djch mof so kInh dIon. Vao fho
ky 3 va 4, Phaf gIao da fao duoc mof da phaf frIon frong dan
chung va ca frong frIou dnh, va co mof so vj vua da fo ro su
ung ho Phaf gIao. Cho don nam 400, co 1300 ban kInh van da
duoc djch. RoI ngaI Cuu-ma-/a-tbap don. VoI su gIup suc cua gIoI
hoc gIa Trung Hoa, ngaI fhuc hIon nhung ban djch mau muc ma
cho don nay van con duoc su dung. on nam 500 fh Phaf gIao
da duoc fhIof Iap vung chac fron khap nuoc Trung Hoa, va dang
frong mof dIou kIon phaf frIon fhuan IoI voI vo so f vIon, don
fho va nhIou dong da duoc frang fr bang nhung cong frnh dIou
khac Iam cho cho chu fang fu fap.
1
lurthu, Hun dch u An 1oc t), mot do qooc tho co cou chuo A. Lunh
tho trooc duy cou nooc nuy nguy nuy thooc vo lrun vu lukstun.
2
Ngu u thu to con vou nooc An 1oc, bo ngo vou mu xout gu.
3
1hoo lhut oung 1o don th ngu don thunh Luc Doong vu o do thum gu
phon dch knh don cho don num l70, nghu u hon 20 num.
158
Luoc su Phut guo
ay Ia mof su fhanh cong dang ko cho mof fon gIao co kha
nhIou baf dong voI quan nIom chnh fhong duoc fhua nhan cua
nguoI Trung Hoa. Chang han nhu, Phaf gIao khong quan fam
don vIoc noI doI fong duong, hoac khong chu frong may don Iong
frung fhanh voI daf nuoc, va co vo nhu khuyon khch vIoc daf
nIom fIn khong hoan foan dua vao Iy Iuan.
1
Cac vj fang sI, v da
duf bo doI song fho gIan non khong fhuc hIon nhung nghI fhuc Io
knh doI voI nha vua va frIou fhan nhu nhung nguoI khac. Thuc
fo, frong suof Ijch su cua mnh, Phaf gIao co khuynh huong phaf
frIon mof cach doc Iap frong pham vI quoc gIa. Nhung nguoI
chong doI cho rang fang sI da huong on vua Ioc nuoc ma khong
Iam duoc g do don dap IaI. Nhung nguoc IaI, fn do Phaf gIao
cho rang, nou co aI da ban phaf ra mof cach vo cung rong Iuong,
fh do chnh Ia chu fang, boI v nhung IoI Iac ma cac ngaI mang
IaI cho foan xa hoI qua vIoc fhuc hanh nop song fhoo IoI Phaf
day Ia vo cung fo Ion. Trong fhuc fo, nhung dIou IoI duoc huong
fu nha vua chI Ia mof gIof nuoc nho nhoI khI so sanh voI suc ho
fr ma chu fang Phaf gIao mang IaI cho khap ca nhan IoaI.
Tuy nhIon, frIou dnh van Iuon muon kIom soaf fang doan
Phaf gIao fhong qua bo Io, va frong mof chung muc nao do cung
Iuu y xom chu fang co Iam dung fhoo IoI nguyon hIon fhan v su
an Ianh cua moI nguoI hay khong.
Nhung nguoI gIu fhoo fruyon fhong cung nhan manh don
nguon goc ngoaI IaI cua Phaf gIao, cho Ia fon gIao nay da don fu
nhung xu man ro,
2
va fhuyof Iuan hoI doI voI nhung nguoI nay
duong nhu khong fho fIn duoc, boI v ho cho rang khI mof nguoI
chof fh IInh hon cung maf dI.
Van do su fon faI sau khI chof da goI Ion nhIou quan fam
manh mo vao fhoI do. Trong nhung cuoc franh caI, cac fn do
Phaf gIao Trung Hoa co khuynh huong gIu khoang cach voI su
phu nhan fhoo gIao Iy chnh fhong vo mof IInh hon rIong cua
1
Nghu u nghong vo troc guc nhoo hon.
2
Vo qoun dom to cho mnh u tnh hou cou dut tro, ngoo 1rong Hou nguy
trooc xom tut cu nhong dun toc buo qounh mnh doo u mun d, mo ro.
Chnh 1o Dut-mu cong b xom u ro Ho.
160
Luoc su Phut guo
moI ca nhan, va fhua nhan su hIon huu cua mof pban tam /inb
tinb tc nbat Iuu chuyon fu doI song nay sang doI song khac. Ho
frch dan IoI cua Iao Tu hoac cua Hoang o
1
da fung noI rang
Tban xac co buy Jict, nbung /inb bon bat bicn. Voi su bat bicn
Jo, /inb bon Ji tbco nbung su tbay Joi, oa o tbc /uan cbuycn
qua oo so kicp. Iou nay khong fhuc su phu hop voI Phaf gIao,
fhoo nhu duoc hIou cho don fhoI dIom do.
I nhIon, su fhanh cong phan Ion Ia nho vao vIoc Phaf gIao
ham chua mof fhong dIop ma cac bac fhay ban xu khong fho
dua ra. oI v, nhu Tang Huu
2
da dIon daf vao fho ky 5, kbong
co ai trong bon bo Jo /uong Juoc coi troi boac bicu tbau Juoc
tam y tbanb nban. Ca gIaI cap caI frj va nhan dan dou ung ho
fon gIao moI nay. Cac vj vua fhuong haI Iong muon fhay so fn
do Phaf gIao you chuong hoa bnh frong fhan dan cua mnh gIa
fang cang nhIou cang fof, v xa hoI Trung Hoa chua fung bIof
don vIoc frung bInh fap fho, va Iuon Iuon coI frong hoa bnh.
Tang Iop fhong frj xa hoI fhuong fhay rang cac vj fang sI
Phaf gIao do hoa hop hon Ia nhung nguoI fhoo Iao gIao doI
nghjch voI ho nhung nguoI IIon fuc xuI gIuc cac cuoc khoI nghIa
o mIon quo, va nhung noI fho cung cua ho duoc xay dung boI
su dong gop cua chnh fhanh vIon o nhung noI ay. Con fn do
Phaf gIao fh nguoc IaI, dua vao su hIon cung cua nhung nguoI
gIau co, va do do co fho fIn duoc Ia khong fhoo duoI nhung muc
dch chnh frj rIong ma gIoI cam quyon khong mong muon. Sau
cung, quan chung bj fhu huf manh mo boI Iy fuong Bo Tat, mo
ra nhung kha nang duoc IoI Iac fo Ion nhaf, ngay ca cho nhung
hang nguoI fhap kom frong xa hoI. on fho Phaf gIao voI cac vj
fhanh day Iong fu bI nhu duc Quan Tho Am va nhung vj khac
da mang don cho ho su phan khoI va fhanh fhan. Nho su cung
duong Phaf va chu fang, ho hy vong so duoc huong phuoc Ianh
vao kIop sau.
1
V vou duo ton trong troyon thoyot cou 1rong Hou, ho Cong 1on, snh o
Hon Von t) cho non cong co ton u Hon Von. 1oong troyon ong tu
v don l00 num, on ngo vuo num oy Ho t2698 trooc Cong ngoyon).
2
1ung Hoo t), snh num 445 vu mut num 5l8, u mot trong nhong ngoo
162
Luoc su Phut guo
Mof nIom fIn pho bIon rong raI o Trung Hoa Ia con nguoI co
fho anh huong don Iom Vuong, vj vua cua coI am. Mof so fang
sI, chang han nhu ngaI BuJJba Matanga vao fho ky 3 da fhuc
hIon phop Ia va dua ra nhung IoI fIon frI, cung nhu chua bonh
bang chu fhuaf.
Su phaf frIon cua fu fuong Phaf gIao Trung Hoa duoc quyof
djnh phan Ion boI su chon Iua kInh dIon do djch sang chu Han.
Trong so nhung kInh duoc djch dau fIon va co anh huong Ion
nhaf Ia kInh Bat-nba Ba-/a-mat-Ja. NguoI Trung Hoa duoc cho
Ia co dau oc duy Iy, fhuc nghIom, dIom fInh va chong IaI sIou
hnh hoc. Nhung do chI Ia mof phan frong fnh cach cua dan
foc nay, nhu co fho fhay ro qua su nong nhIof fIop nhan ban
kInh van Bat-nba von raf sIou hnh, ngay fu doI nha Han fro
dI. Nhung nguoI chau Au fhoo TIn Ianh cung khong nghIon cuu
KInh Thanh mof cach nhIof fnh hon Ia nguoI Trung Hoa khI
nghIon cuu phan kInh dIon raf fruu fuong vo fr huo chung ngo
va fanh khong nay.
1

Con co nhung kInh dIon khac cung duoc pho bIon rong raI
va fhuong fro fhanh haf nhan cho cac bo phaI rIong bIof. o Ia
bo kInh Dicu pbap /icn boa |duoc baf dau djch fu nam 250), fhu
huf nguoI Trung Hoa boI nhung canh gIoI day an fuong va nhIou
mau chuyon Iy fhu; kInh Duy-ma-cat |baf dau djch fu nam 188),
IoI cuon boI hnh fuong cao quy cua mof vj cu sI xom moI bonh
kho cua fho gIan nhu Ia cua chnh mnh; va kInh ai Bat Nict-
ban |duoc djch vao nam 423), co vo nhu duoc quan fam v day vo
Phaf fanh nam ngay frong moI chung fa.
Khoang fu nam 200 don 450, da co su quan fam manh mo
don cac phuong phap fhIon djnh, va nhIou sach huong dan duoc
phIon djch frong suof fhoI gIan nay.
Su phaf frIon cua Phaf gIao frung hop voI su hoI phuc cua
1
Cho don nuy, dooc bot du co t nhut u 8 v dch bo knh nuy sung tong
Hun. 1rooc hot u ngu Coo-mu-u-thup dch vuo num 402. 1op thoo u
Hoyon 1rung dch vuo num 649, ro ngu Nghu 1nh dch vuo num 700,
ngu lhup Ngoyot dch vuo num 733, ngu ut-nhu Lo Ngon dch vuo num
164
Luoc su Phut guo
Iao gIao, va nhIou nguoI Trung Hoa nhan manh don su fuong
fu gIua haI khuynh huong fu fuong nay. Hau hof dou fIn chac
rang duc Phaf va cac bac fhanh nhan cua Trung Hoa cu fho
nhu Iao Tu va Trang Tu da nhan ra cung mof chan Iy gIong
nhu nhau. MaI don fho ky 5, nhIou nguoI fhoo Iao gIao van xom
Phaf gIao nhu mof phuong phap duoc van dung fhom do daf don
nhung muc dch cua Iao gIao. Vao fho ky 3, Vng Phu
1
vIof
mof cuon sach kha noI fIong, frong do ong frnh bay Phaf gIao
nhu Ia kof qua cua su giao boa nbung nguoi man ro do Iao
Tu fhuc hIon.
Cac fhuaf ngu Iao gIao fhuong duoc co y su dung do dIon
daf nhung khaI nIom cua Phaf gIao. ao gIo cung vay, nhIou fu
Han fuong duong voI cac fhuaf ngu 8anskrit duoc su dung fruoc
hof voI y nghIa frong Iao gIao, va dIou nay frong mof chung
muc nao do cung anh huong don cach dung cua chung frong Phaf
gIao. Chang han nhu chu Jao
2
khI duoc dung do djch chu mrga
frong fIong 8anskrit, co nghIa Ia con Juong, IIon fu nhIon duoc
fhom vao nhIou ham nghIa fhoo Iao gIao, vuof ra ngoaI nhung
y nghIa dIon daf frong nguyon ban fIong 8anskrit, mof su khac
bIof khong fho ngo fruoc va cung khong ho duoc fnh don. Tu
nicm xu
3
Ia fuong duong voI chu satipattbna, fhuong duoc xom
Ia gIong nhu chu nicm xu cua Iao gIao, co nghIa Ia su Juy tr
sinb kbi. Tu nairtmya duoc djch voI nghIa nhu kbong co sac
tban, do bj hIou saI fhanh su bicn buu kbong co tban xac, hay
frong mof IInh hon. Va tanb kbong duoc nhan hIou gIong nhu
tbai b,
4
hay frang fhaI bon mang oo oat cua Iao Tu, fuc Ia caI
khong fu khoI nguyon, caI khong bao frum ca vu fru, gIong nhu
mof bao fhaI cuu mang hof fhay van huu. VoI mof nha fu fuong
fIou bIou nhu Huo VIon fh phap fhan fuong duong voI fhuc faI
cao nhaf, Ia su fho hIon fu fnh, Ia bac fhanh hIon hay vI nhan
cua nhung nguoI fhoo Iao gIao caI cach, Ia duc Phaf, Ia phan
fInh fuy frong frung fam cua van huu, va Ia IInh hon cua fho
1
Voong lho t), song vuo do Hoo Do nhu 1uy 1un, go choc Su 1oo cou
Luo guo. Ong thoong trunh oun vo v tung lhut guo u uch Von t)
nhong nhoo un b thou. Suo mo vot qoyon Luo 1o hou Ho knh t
166
Luoc su Phut guo
gIoI. Nhung y fuong cua Phaf gIao fhuong duoc fu do dIon djch
bang cach dung nhung fu ngu frch ra fu fac pham cua Iao fu,
Trang fu hoac KInh jch, va raf fhuong khI fho gIoI quan Iao
gIao duoc hIou nhu fhuoc vo ho fhong fu fuong Phaf gIao.
Anh huong cua Khong gIao f duoc noI don, mac du vay van
duoc fhay ro frong vIoc phIon djch kInh dIon. Suof frong gIaI
doan nay, baf ky y fuong hay fu ngu nao khong phu hop voI
nhung chuan muc cua Khong gIao frong cac van do nhu dao duc
gIa dnh, quan ho nam nu, su fon knh doI voI bo fron frong quan
ho xa hoI... dou duoc hof suc quan fam fhay fho bang nhung cach
dIon daf hoac fu ngu khac.
Van do chnh ma fn do Phaf gIao Trung Hoa quan fam
frong suof gIaI doan nay xuaf phaf fu fruyon fhong Iao gIao va
IIon quan don moI quan ho gIua buu
1
va oo,
2
von sau nay duoc
xom nhu dong nghIa voI tanb kbong
3
frong cac ban van fIong
8anskrit. Su franh Iuan vo van do nay dan don vIoc hnh fhanh
bay bo phaI. Trong do, fruong phaI ban /ai kbong cua ngaI ao
An
4
day rang cai kbong co fruoc hof fhay moI hnh fhuc cua su
fIon hoa, va tanb kbong Ia su khoI dau cua vo so hnh fuong vaf
fho. CIao fhuyof do ngaI gIang day duoc van dung fhay doI khac
dI do hnh fhanh mof fruong phaI fhu haI.
Truong phaI fhu ba fap frung vao van do tanb kbong cua
vaf chaf. Truong phaI fhu fu day vo su oo tam, nghIa Ia khI bac
fhanh khong chu fam vao van vaf, dIou do khong co nghIa Ia
chung khong hIon huu. Nhu vay dan don you cau Ia chung fa
phaI dung moI suy nghI frong fam fuong va khong do cho ngoaI
canh fac dong vao. Iou nay vo sau duoc nhac IaI raf nhIou Ian
frong Phaf gIao Trung Hoa.
1
Hoo t)
2
Vo t)
3
Sunyat
4
1hch Duo An t3l2385), hoc tro ngu lhut Do 1rong vu u cuo tung kot
xout do Dong 1un. Ngu u ngoo co cong houng hou lhut phup, gung gu
nhoo knh don vu du co cong trnh ko coo cuc bun knh vun to trooc cho
don tho cou ngu. Cong trnh dooc gh u trong coon Duo An Loc nhong du
168
Luoc su Phut guo
Truong phaI fhu nam noI vo nhung an fuong duoc chaf chua,
cho rang faf ca moI hIon fuong dou Ia nhung ao anh nhu frong
mof gIac mong, gay ra boI fam fhuc, va so cham duf cung voI
nguon goc cua chung khI chung fa fInh mong. KhI ay, fho gIoI
nay duoc nhn fhay nhu frong rong, va mac du fam da dIof,
nhung khong co g ma fam IaI khong fao fac duoc.
Truong phaI fhu sau Ia fruong phaI ao giac bicn tuong, day
rang faf ca cac phap dou chI Ia ao gIac nhu nhau, va ao gIac ay
hop fhanh nhung g gan IIon voI su fhuc fhong fhuong. Nhung
fhan fhuc Ia chan fhaf va khong phaI frong rong, va do vay gan
IIon voI chan Iy cao nhaf. oI v nou nhu nguoc IaI, fhan fhuc
Ia frong khong, fh gIao Iy Phaf gIao co fho fruyon day cho aI,
va aI Ia nguoI fhoo duoI dao Phaf, fu bo fho gIan va chung dac
fhanh qua7 o noI do, chung fa bIof rang fhan fhuc khong phaI
Ia frong khong.
Truong phaI fhu bay noI vo su kof hop cac nguyon nhan, xac
djnh duf khoaf rang su hIon huu, hay nhung fhuc fho cua fho
gIan, dou Ia do su kof hop cua nhung nguyon nhan, va su caf duf
moI quan ho cua chung dan don su khong hIon huu, Ia chan Iy
cao nhaf.
Khoang 400 cong frnh hoc fhuaf cua NgaI Cuu-ma -/a-tbap
da cung co fhom cho Phaf gIao va fao ra mof uy fn Ion Iao. NgaI
Ia nguoI xu Quy Tu,
1
sInh vao nam 344. Cha ngaI Ia nguoI An
o. Nam 384, ngaI duoc mang vo Trung Hoa nhu mof chIon IoI
pham.
2
NgaI song o Iuong chau,
3
fInh Cam Tuc cho don nam 402
fh duoc don vo fhu do Truong An. NoI day, ngaI duoc fon xung
Ia Quoc su, va maf vao nam 413.
1
Kochu, toc u nooc oy 1o t), cong doc u Khoo 1o, Khuo 1o, houc Doo
1un thooc xo 1un Coong nguy nuy.
2
Duy u cooc chon trunh xum ooc cou nhu 1on 1un. Vou 1on 1un oc uy
u lho Kon, vuo num 383 su Lu oung mung qoun sung dunh oy 1o. Lu
oung thung trun, trong so to bnh mung vo co ngu Coo-mu-u-thup. Cou
doong, oung ngho nhu 1on 1un du mut, Huo 1un on thuy, on khong
vo nou mu dong qoun u o Loong Chuo, to on ngo vou, up ru nhu Loong.
Ngu Coo-mu-u-thup cong b gum go o do. Vo suo, vou Huo 1un u Doo
1?0
Luoc su Phut guo
NgaI duoc su bao fro cua Hoang do Iou Hung va djch raf
nhIou kInh dIon. an dau ngaI fhoo Nbat tbict buu bo, nhung vo
sau, ngay Iuc van con o Quy Tu, ngaI chuyon sang fhoo gIao Iy
cua ngaI Iong Tho.
HaI do fu quan frong nhaf cua ngaI Ia Tang TrIou |384414)
va ao SInh |vao khoang nam 360434).
Cac fac pham cua Tang TrIou duoc fhu gop IaI frong bo TrIou
Iuan, cho fhay su kof hop Iy fhu gIua Phaf gIao va Iao gIao caI
cach. Vao gIaI doan nay, nhung doI khang co ban frong fu fuong
Phaf gIao duoc xom nhu fuong duong voI frong phaI Iao gIao caI
cach. Su fuong phan gIua caI tuyct Joi
1
va chuoI sInh dIof fam bo
duong nhu fuong ung voI caI kbong va caI co; su fuong phan gIua
caI tbuong va oo tbuong Ia fuong ung voI caI tnb va caI Jong;
va su fuong phan gIua Nict-ban va /uan boi Ia fuong ung voI oo
oi va buu oi. Tang TrIou ban Iuan vo frIof Iy Phaf gIao aI fhua
fron co so nhung su fuong ung nay, va nhung quan dIom cua ong
Ia nhung quan dIom dau fIon hnh fhanh non ho fhong frIof hoc
Phaf gIao Trung Hoa fruyon IaI cho don nay.
ao SInh fo ra Ia mof frong nhung cof IoI cua Phaf gIao
Trung Hoa khI ong noI: Tu kbi kinb Jicn Juoc truycn qua pbia
ong (Trung Hoa, nbung nguoi pbicn Jjcb Ja /icn tuc gap pbai
nbung tro ngai, oa nbicu nguoi bj troi buoc boi oicc bam cbat
/ay oan tu, kct qua /a cbang may ai co tbc bicu Juoc tron ocn
y ngba. Cbl kbi nao bo cbju qucn Ji nbung cbuycn oat oanb
ma nam /ay Jicu cot ycu, /uc ay moi co tbc bat Jau /uan ban oc
ao.
Mof frong nhung van do Iam ban fam cac fn do Phaf gIao
Trung Hoa vao fhoI do Ia van do so phan cua nhung ko goI Ia
nbat-xicn-Jc.
2
IIou co chung sanh nao co fho goI Ia nbat-xicn-
Jc, vInh vIon khong daf don qua Phaf hay khong7 Nguoc IaI voI
1
Bhutatathat
2
Icchantikas, Hun dch um u nhut-xon-do t), dch nghu u doan
|hcn can t ) huy |n ba| cu |uc t ), toc u nhong ko mut
nom tn no lhut phup, vu dooc xom u to o nung no nhut.
1?2
Luoc su Phut guo
phan dong cac hoc gIa khac, ao SInh khang djnh rang nbat-
xicn-Jc cung co Phaf fanh, va do do co fho fhanh Phaf. Ngay
frong doI ong, fron bo kInh ai-bat Nict-ban da don duoc Trung
Hoa, xac nhan cho su dung dan cua quan dIom nay.
ao SInh cung day rang: Phaf fanh chI duoc fhanh fuu qua
su Jon ngo. oI voI nhung nguoI duong fhoI voI ngaI, day Ia mof
gIao Iy co vo moI mo, nhung roI su phu nhan vIoc ticm ngo
1
fu do
fIop fuc Ia mof frong nhung dac dIom cua Phaf gIao Trung Hoa.
Vao fho ky 5, mof vj hoc quan Ia Iu-chong |425-494)
2
cho
rang khac bIof nay can chu y nhIou vao dac dIom fam Iy dan
foc. Ong noI: Nguoi Trung Hoa co kba nang nban bicu cban /y
bang truc giac, bay /a su pban boi cban /y, nbung bo /ai tbay
kbo kban kbi tbu tbap tri tbuc. Boi Jo bo kbuoc tu oicc gop nbat
kicn tbuc nbung san sang cbap nban cban /y toi tbuong. Nguoc
/ai, nguoi An o co kba nang boc boi Jc Jang, nbung /ai kbo
kban trong oicc bicu Juoc cban /y bang truc giac. Boi oay bo pbu
nban y tuong oc su Jon ngo ma cbap nban oicc ticm ngo.
Thaf ra, fn do Phaf gIao An o da co phan bIof gIua ticm
ngo va Jon ngo, nhung van xom Jon ngo Ia gIaI doan cuoI cung
fhoo sau ticm ngo, va khong aI nghI don vIoc chon Iua gIua
don hay fIom. NgaI ao SInh vao fhoI ay bIon Iuan rang boI v
tanb kbong fuyof doI cua Nict-ban chac chan Ia hoan foan khac
bIof voI faf ca nhung su vIoc fuong doI khac, cho non su gIac
ngo phan anh Nict-ban cung phaI hoan foan khac so voI faf ca
nhung gIaI doan fInh fhan nao huong don nhung su vIoc khac.
Thoo nhu vay fh su gIac ngo, nou nhu co fho daf don, chI co
fho Ia daf don mof cach hoan foan fron von, chu khong fho fhoo
cach Jan Jan hoac tung pban.
1
Ngu Duo Snh cho rung gou mo vu ngo ch u mot so thuy do toc khuc tdon
ngo), vu khong tho co so guc ngo dun dun ttom ngo). 1hoo qoun dom nuy,
nhong cong pho to tup huy thoc hon cuc voc unh ch u nhum choun b
cho so chn mo cou tho dom guc ngo, nhong to thun chong khong mung
tnh chut guc ngo. Kh voc to tup du von mun, ngoo to ch trong khounh
khuc dut don guc ngo, vu trooc khounh khuc uy vun u mo um.
1?4
Luoc su Phut guo
I nhIon Ia can phaI co nhIou gIaI doan chuan bj fruoc khI
co duoc su Jon ngo cuoI cung. Nhung nhung gIaI doan do non goI
Ia phan kicn giai, van nam frong fho gIoI hIon fuong va khong
fhuoc vo chnh kInh nghIom chung ngo fhuc su. oI v kbi su
giac ngo Juy nbat Juoc Jat Jcn tb bct tbay moi tro ngai Jcu
Jong tboi cbam Jut. CaI nhn cuoI cung Ia su fru dIof faf ca
nhung moI rang buoc, gIaI fhoaf hoan foan ra khoI chung, boI v
cai cban tbat tb tbuong ton, ncn nbung g kbong bcn oung tuc
/a gia tao.
Tu fhoI cua ngaI ao SInh vo sau, van do nay IIon fuc gay
franh Iuan o Trung Hoa, va cac hoc gIa da phan chIa fhanh haI
phaI ung ho cho haI quan dIom Jon ngo va ticm ngo.
Chung fa da ban qua vo nhung gIao Iy sIou hnh. Trong khI
do, vo phan fn nguong bnh dan fh chI hoan foan quan fam
don vIoc duoc vang sanh vo coI Phaf. Vao fhoI do, co ba coI Phaf
chnh mof Ia coI Phaf uoc Su o phuong ong, haI Ia coI Phaf
A-Ji-Ja o phuong Tay, va ba Ia coI Phaf Di-/ac
1
frong fuong IaI
o fho gIoI nay.
Su fho knh Phaf af ong duoc xac nhan Ia co fu doI Han.
Nhung nguoI fIn fhoo duoc khuyon Ia non hoc fhoo ngaI, khong
bao gIo co y fhu han hay gIan fuc voI aI, do co fho duoc vang
sanh vo coI nuoc Iou Hy
2
cua ngaI, nam o raf xa vo phuong
ong. an dan, su sung baI duc Phaf A-Ji-Ja fro non pho bIon
hon. Iou nay duoc khoI xuong dau fIon nho vao cac ban djch
kInh dIon va su gIao hoa cua mof vj hoang fu nuoc An Tuc Ia
ngaI An Tho Cao vao khoang nam 150.
Vao cuoI fho ky 4, ngaI Huo VIon |334-416) Ia mof nguoI
fruoc kIa fhoo Iao gIao, va ngay ca sau khI fIn fhoo Phaf gIao
van con dung nhung fac pham cua Trang Tu do dIon gIaI vo Phaf
gIao, da bIon ngoI chua o Iu Son,
3
Ho ac fhanh frung fam fho
phung Ion. Nam 402, ngaI quy fu mof nhom 124 nguoI cung cau
1
1hut ru, ngu D-uc dooc cho u hon dung o co tro Duo-sout, non nhong
ngoo phut ngoyon vung sunh vo co cou ngu toc u sunh on co tro Duo-
1?6
Luoc su Phut guo
nguyon do duoc vang sanh vo coI Phaf A-Ji-Ja. Nhom nay duoc
goI Ia ach IIon Xa, va Ia hnh fhuc dau fIon cua phong frao
Tjnh o sau nay.
Cung gIong nhu cac bo phaI khac cua Trung Hoa, Tjnh do
fong chI fhaf su duoc fhanh Iap sau nam 500. Phaf uoc Su va
Phaf A-Ji-Ja Ia nhung vj Phaf hoa fhan chI duoc bIof don boI fn
do fhoo aI fhua. Trong khI do, Phaf Di-/ac Ia vj Phaf fuong IaI
so xuaf hIon noI fho gIoI nay fh duoc ca aI fhua va TIou fhua
bIof don. Nhung kInh dIon mo fa su uy nghIom cua fho gIan vao
Iuc ngaI ha sanh dou duoc djch ra chu Han vao fhoI ky fhu haI
nay. Nhung nIom fIn fuong doI voI ngaI pho bIon nhaf o Trung
Hoa Ia vao khoang nhung nam 400 don 650, va su sung baI ngaI
duong nhu phan Ion Ia duoc khuyon khch boI phaI Du-gia.
1?8
Luoc su Phut guo
CHONG : THO KY TH BA
|T! NAM 500 N NAM 1000)
1. AN OO
Su kIon quan frong nhaf o An o vao fhoI ky fhu ba nay Ia
su ra doI cua nhung kInh dIon Tan-tra.
1
Thom vao do, chung fa
so phaI noI qua vo su fong hop cua fu fuong aI fhua, su phaf
frIon cua Iuan Iy va nhung fhanh qua cua TIou fhua.
Tho IoaI kInh dIon Tan-tra Ia su fhanh qua sang fao fhu ba,
va Ia cuoI cung cua fu fuong Phaf gIao An o.
2
Su sang fao nay
fraI qua gan nhu Ia ba gIaI doan.
CIaI doan dau co fho goI Ia Cban ngon tbua.
3
KhoI dau vao
fho ky 4 va fao duoc da phaf frIon fu sau nam 500. Nhung g ma
bo phaI nay daf duoc Ia Iam phong phu fhom cho Phaf gIao bang
cach fhom vao nhung you fo phu co fnh cach fhan b fruyon
fhong, va su dung chung vao muc dch Iam cho su daf don gIac
ngo fro non do dang hon. Thoo phuong fhuc nay, raf nhIou cac
hnh fhuc fhan b nhu man-tra, mu-Jra, man-Ja-/a... va nhIou
vj Phaf, Thanh duoc fhom vao Phaf gIao fhoo mof cach co phan
nao do khong duoc ho fhong hoa.
Va dIou nay duoc noI fIop boI mof su ho fhong hoa vao sau
nam 750, voI Kim cang tbua
4
kof hop faf ca nhung gIao Iy fruoc
do voI nam vj Nhu IaI. Va dan dan, cac khuynh huong va ho
fhong fIon xa hon nua da xuaf hIon. ang chu y frong so do Ia
Cau sanb tbua,
5
gIong nhu Tbicn tong cua Trung Hoa, nhan
manh su fhuc hanh cong phu fhIon djnh va ron Iuyon fruc gIac,
gIang day bang cach daf ra nhung cau hoI kho gIaI quyof, nhung
1
Hun dch um u At-duc-u t ), ngoyon nghu u tum oo dot, mo on
ho, so no top, on toc thong nhut tho, do oc con dooc dch u Ngh qoy.
Duy u mot dunh to troo toong, rut kho dch, non phun on cuc ngon ngo
tron tho go tAnh, lhup, Doc... ) doo khong co to toong doong. 1rong lhut
guo 1uy 1ung, 1un-tru ch tut cu cuc knh such vo nhoo ngunh khuc nhuo
t1un-tru y hoc, 1un-tru thon vun... ), nhong trong nghu hop 1un-tru ch cho
180
Luoc su Phut guo
van do mau fhuan va nhung hnh anh cu fho, franh roI vao
nhung hoc fhuaf khong con suc song, bang cach khong co chap
vao cac gIao Iy cung nhac.
Cho don cuoI fhoI ky nay, vao fho ky 10, xuaf hIon phaI Tboi
/uan,
1
noI baf Ion voI su gIa fang muc do dung hoa va chu frong
nhIou don khoa chIom fInh.
Trao Iuu moI nay phaf frIon o mIon Nam va Tay ac An o.
Nhung anh huong cua nuoc ngoaI, fu Trung Hoa, Trung A va cac
vung bIon gIoI bao quanh An o dong vaI fro quan frong frong
vIoc djnh hnh cho no.
Con co su hap fhu nhIou fu fuong cua cac bo foc nguyon khaI
nam ngay frong Iong xu An. Nhung kInh Tan-tra co gan mof vaI
fro fon knh, du chI Ia fhu you, cho faf ca nhung IInh fhan, you
fInh, fhan fIon, ac quy, hung fhan, ma quaI... von da fung am
anh frong fr fuong fuong cua nhung nguoI bnh dan, nhu nhung
chuyon phu phop gan chaf voI faf ca nhung nguoI dan du muc
va nong dan. uoc fIon xa hon frong vIoc bnb Jan boa Phaf
gIao nhu fho Ia nham muc dch fao ra mof non mong vung chac
hon nua frong xa hoI. Nhung doI voI fang Iop fr fhuc, van co
su khac bIof quan frong: nhung ko ngoaI dao dung phap fhuaf
do daf duoc quyon Iuc, frong khI fn do Phaf gIao su dung no
do fhoaf khoI nhung ngoaI Iuc xa Ia voI ban fanh chan fhaf cua
chnh mnh.
Nhung kInh Tan-tra khac bIof voI kInh dIon ban dau cua
aI fhua frong vIoc xac djnh muc dch nham don, va khac bIof
vo khuon mau Iy fuong cua nguoI fu fap, cung nhu vo phuong
phap fruyon day. Muc dch van Ia daf don qua Phaf, nhung
khong con Ia frong mof fuong IaI xa xoI vo fan nhIou doI nhIou
kIop nua, ma Ia ngay frong hIon faI, frong chnh fhan xac nay,
chI frong mof nIom fuong, fhanh fuu mof cach ky dIou nho vao
mof phuong fIon moI, nhanh chong va do dang. c fhanh Iy
fuong gIo day Ia mof v Tat-Jat,
2
hay mof vj pbap su
2
nhung
1
Klacakra
182
Luoc su Phut guo
fuong fu nhu mof vj Bo Tat da Ion don Bat Jja, voI nhung nang
Iuc fhan fhong bIon hoa fhanh fuu fron von.
Vo phuong phap fruyon day, aI fhua da nou ro nhung gIao
Iy cua ho frong nhung kInh
1
va Iuan
2
duoc pho bIon rong raI,
san co cho baf cu aI quan fam fm hoc va co du fr huo do nhan
hIou. Thay fho vaI fro cua nhung kInh Iuan ay, gIo day chung fa
chung kIon su hnh fhanh cua mof khoI Iuong khong Io cac kInh
Tan-tra, IoaI kInh van b fruyon chI danh rIong cho mof so f
nguoI duoc chon Iua, va duoc mof Jao su
3
fruyon day fhoo cach
fhch hop.
Nhung Tan-tra duoc co y vIof ra bang mof IoaI ngon ngu b
an va kho hIou, fu chung Ia vo nghIa nou khong co su fruc fIop
gIang gIaI cua mof vj fhay da hoc duoc nhung b maf frong do.
Nhung b an duoc gIu kn, va cho du co don hang ngan kInh Tan-
tra van fon faI, nhung cac hoc gIa hIon daI raf f khI hIou duoc
chuf y nghIa nao frong do. Phan nao do Ia v ho bj chm dam
frong nhung gIa fhuyof khoa hoc cua fhoI daI non co raf f su
dong cam voI cach suy nghI co fnh chaf huyon b nay.
Nhung nguyon fac chnh frong vIoc fruyon day Tan-tra co
fho hIou duoc voI phan nao chac chan, nhung chI fIof cu fho, von
gan IIon voI cong phu fhuc hanh fhIon djnh va mang IaI y nghIa
fhaf su fh khong fho nam baf duoc. Khong gIong nhu aI fhua
fruoc day, nhung nguoI bIon soan Tan-tra khong noI kof nhung
kInh van moI cua ho voI duc Tbicb-ca Mau-ni, ma noI raf xac
quyof rang do Ia cua mof vj Phaf frong fruyon fhuyof, da fhuyof
gIang cho ho fu fhoI qua khu raf Iau vo fruoc.
Nhung non fang do phaf mInh ra IoaI kInh van moI nay
von da san co frong fruong phaI Du-gia. Truong phaI nay da ho
fhong hoa nhung kInh nghIom daf duoc frong qua frnh fhIon
djnh voI su fap frung cao do, va cac hanh gIa Du-gia fIn rang
nhung g ho fhay duoc frong fhIon djnh gan ooi tbuc tai hon
nhIou so voI nhung g chung fa goI Ia tbuc ticn, hon ca nhung
fhoI gIan hay noI chon, hon ca nhung con nguoI voI nhung ho
1
Sotrus
184
Luoc su Phut guo
fon va fIou su. Va do do, ho fhuong fuyon bo vo mof ban kInh
nao do Ia fhoo su fruyon day cua mof vj Phaf, chang han nhu
duc Phaf Di-/ac, va ho quon dI vIoc do cap don fon fuoI cu fho
cua nguoI da nhan su fruyon day do. Nhu vay, ho gay raf nhIou
kho khan cho vIoc nghIon cuu Ijch su hIon daI, mac du fhoo quan
dIom rIong cua ho fh faf ca nhung g Ia cof IoI, can fhIof dou da
duoc ghI chop du.
Trong mof fhoI gIan daI, nhung nguoI fhuoc phaI Du-gia
cung fo ra hof suc quan fam don nhung phuong fhuc fruyon phap
b maf hon nua, va bo Nbicp Jai tbua /uan
1
cua ngaI Vo Truoc co
phan IoaI raf ro nhung phuong fhuc duoc phop su dung do fruyon
daf mat ngba, khI Jicu Juoc noi ra kbac ooi nbung g tbat su
muon noi. Thaf ra, chnh fu fruong phaI Du-gia cua aI fhua ma
nhung y fuong va su hanh fr cac Tan-tra duoc san sInh ra.
Khuynh huong moI faf you so Iam suy you ho fhong fu vIon.
Su phaf frIon cac nhom nho mon do phu fhuoc hoan foan vao
fung vj dao su da fhuc day vIoc phan fan fang doan fhanh cac
nhom hanh gIa Du-gia fu Iap. NhIou nguoI frong so do fIn rang
ho da fruong fhanh vo maf fam IInh du do khong can don su
kIom cho boI gIoI Iuaf frong fu vIon nua. Mof so khac, do IoI song
khong dung dan cua chnh mnh non co y xuc pham don cuoc
song khac kho cua nhung vj fang bnh fhuong.
Su phaf frIon cua Tan-tra ban dau Ia mof phan ung fu nhIon
chong IaI cac khuynh huong Ijch su doI nghjch dang ngay cang
gIa fang, do doa bop chof su phaf frIon cua Phaf gIao An o.
o fu bao vo, nhung nguoI fruyon noI Phaf gIao ngay cang phaI
van dung nhIou hon nhung suc manh sIou nhIon huyon b va
cau khan su gIup do cua nhIou vj fhan IInh hon, nhung vj ma ho
fIn chac Ia da hIon ra raf fhaf frong Iuc ho fhuc hanh cong phu
fhIon djnh.
Trong so cac fhan IInh nay, nhung vj co dang vo gIan du,
nhu cac vj bo pbap, hay cung goI Ia tbicn tuong Vi-Ja,
2
duoc chu
1
Mahynasamgraha-stra, Hun dch u Nhop du thou oun t).
2
Vidyrj
186
Luoc su Phut guo
y don raf nhIou. Ho von co ban chaf hIon fhIon, nhung hIon ra
vo ngoaI raf du fon do bao vo cho fn do Phaf gIao.
Thaf fhu vj khI co fho nhan ra Ia vao fhoI do, do fm kIom
su an on, fn do Phaf gIao ngay cang daf nIom fIn nhIou hon
vao cac vj tban nu. Khoang nam 400, tban nu a-/a
1
va Bat-nba
Ba-/a-mat-Ja
2
da duoc sung knh nhu haI vj Bo Tat hoa fhan. Va
khong Iau sau do, IaI co fhom 5 vj nu bo tban, voI hnh anh ai
kbong tuoc
3
fron dInh dau.
Sau do, nhung nguoI fhuc hanh fhIon djnh huyon vI don muc
do cao, dan dan dua fhom vao nhung vj nu bo tban nhu Tbuan-
Ja,
4
Tr Tbc,
5
Pbat Mau anb Ton Tbang,
6
Kim Cang Mau,
7

Pbat Quan Mau...
8
va nhIou vj khac nua. Nhung nguoI fhuc hanh
phap fhuaf dac bIof sung baI cac vj nu fhan frong fruyon fhuyof
fhIong IIong, va cac vj Kbong Hanb Mau.
9
Nhung nguoI bnh
dan fhuong duoc khuyon khch sung baI cac vj nu fhan co fho
ban cho ho con caI, hoac bao vo cho khoI bonh dau mua .v.v...
Sau nam 700, nhung kInh van duoc goI Ia Tan-tra cai cacb
IaI dua fhom vao mof so cac vj Phaf va Bo Tat. Nhung vj nay
duoc goI Ia Minb tri
10
hay Bat-nba, fuong duong voI Ennoia va
8opbia
11
cua nhung fn do fhoo gIao phaI Gnosticism.
12
Mof nghI
Io co vo nhu IIon quan don fnh duc fhuong duoc kom fhoo vIoc
fho cung cac vj Minb tri, va kha canh nay cua Tan-tra da gay
boI roI raf nhIou cho nhung nguoI chau Au fhIou kInh nghIom khI
fm hIou vIoc nay. O day khong co g can noI don, v su fhaf nhu
fho nao vo nghI Io nay chung fa hoan foan khong duoc bIof.
1
Tr, Hun dch nghu u Do muo t) huy Doyon do muo t), dooc
lhut guo 1uy 1ung ton tho nho u hon thun cou o 1ut oun 1ho Am.
2
Praj-paramit, ut-nhu bu-u-mut-du u dch thoo um, dch nghu u 1r
hoo t). Mut tong cho rung thun no u boo toong hon thun cou tr hoo.
3
Mahmayuri
4
Condu
5
Vasudhr, Hun dch u 1r 1ho t)
6
Uavijay
7
Vajravrahi
188
Luoc su Phut guo
NIom fIn vao su huyon b, vao fhan fhong va su mau nhIom
bao gIo cung Ia mof you fo noI faI cua Phaf gIao, cho du dIou do
duoc fhua nhan nhu mof kof qua fu fap fhuc fo hon Ia mof van
do quan frong fhuc fIon can fhuc day. Nhung khI nhung fac dong
fInh fhan cua gIao phap ngay cang you dI, va khI hoan canh Ijch
su ngay cang fro non baf IoI hon, cang phaI co nhIou frong cay
vao phop mau do xua fan nhung nguy hIom va co duoc su cho
cho phu ho.
Chung fa duoc bIof rang, khoang sau nam 300 co raf nhIou
IoaI fhan chu Man-tra
1
dan dan duoc dua vao kInh dIon. Nhung
fhan chu nay cung duoc goI Ia a-/a-nI,
2
boI v chung co muc
dch ho fr hay duy fr doI song fn nguong. Tu sau nam 500,
faf ca cac hnh fhuc huyon b dou duoc van dung, nhu cac nghI
Io cung nhu nhung hnh fron va do hnh huyon b. Nhung hnh
fhuc nay duoc dung do bao vo doI song fam IInh cua cac phap
su, dong fhoI mang IaI cho nguoI bnh dan nhung g ho mong
uoc. Phop baf an
3
fhuong Iam fang fhom hIou Iuc cua nhung cau
fhan chu.
Thom vao do con co nhung man-Ja-/a,
4
voI nof dop haI hoa
ma cho don nay van con hap dan khIou fham my cua chung fa.
Nhung vong fron huyon dIou nay, fhuong duoc vo quanh mof
dIom IInh fhIong hay fhuan khIof vo maf nghI Io, dI nhIon Ia
cung co nguon goc raf xa xua nhu cac phop mau fu fhoI fIon su.
Tuy nhIon, cach sap xop ky Ia cua Phaf gIao frong cac man-Ja-
/a nay duong nhu da phaf frIon o vung Trung A va co nguon goc
IIon quan nhIou don khuon mau cac IoaI guong co Trung Hoa co
nIon daI xac djnh vao doI Han. Cac man-Ja-/a dIon fa nhung suc
manh fam IInh va suc manh vu fru duoI mof hnh fhuc huyon b
hay duoc nhan hoa, fho hIon nhung suc manh ay fhong qua hnh
anh cac vj fhan, duoc frnh bay bang hnh dang co fho nhn fhay
1
Mantra, nhong um thunh duc bot kh doc on co cong nung go mot soc
munh soo hnh houc guy ru mot tuc dong hoyon b nuo do.
2
Dhran, dch nghu u 1ong tr t), nghu u thuo nhop tut cu. 1hut ru,
toy cong u dung thun cho nho Muntru, nhong nhong cuo du-u-n thoong
co do du hon.
190
Luoc su Phut guo
duoc, hoac bang nhung ky fu co kha nang gay IIon fuong don cac
vj fhan va nhung g fao fhanh fnh chaf huyon b cua ho.
Nhung bIou fuong nay, nou duoc nhan hIou mof cach fhch
hop so cho phop chung fa dIon daf duoc nhung noI Io so sau
fham frong fam hon, nhung rung dong fu fhuo so khaI va nhung
cam xuc fu xa xua. Thong qua chung, fa co fho IIon kof, khong
cho va Iam fan bIon dI nhung suc manh cua vu fru, fao ra duoc
su chan ghof doI voI faf ca nhung dIou gIa fao cua fho gIoI Iuan
hoI, va daf don su hop nhaf voI anh sang fam fhuc duy nhaf va
fuyof doI.
Nhung man-Ja-/a Ia mof hnh fhuc dac bIof cua nhung do
hnh vu fru xa xua, duoc xom nhu fIon frnh fhIof you phaf frIon
fu mof nguyon fac cof you va xoay quanh mof fruc frung fam Ia
nuI Tu-Ji.
1

Nhung do hnh nhu vay khong nhung duoc faI fao frong cac
man-Ja-/a, ma con co o nhung IoaI bnh dung frong nghI Io, o
nhung cung dIon hoang gIa, o cac bao fhap va don fho. Nho su
fuong dong gIua vu fru rong Ion va fIou vu fru frong con nguoI
ma kjch ban cua vu fru duoc faI hIon frong moI ca nhan, voI fam
fhuc cung nhu xac fhan co fho duoc xom nhu Ia mof man-Ja-/a,
Ia boI canh cua su fm cau gIac ngo.
Cau fruc, su fhIof ko nhung man-Ja-/a, va su IIon fuong don
cac fhan IInh dou duoc khong cho mof cach fu nhIon boI nhung
quy fac nghIom ngaf va nghI fhuc hanh Io duoc xac djnh ro.
Su boc phaf sang fao cua nhung Tan-tra dau fIon da dan don
mof su hon Ioan hoan foan cua vo so nhung gIa fhuyof vo cac
suc manh vu fru va fam IInh, va chnh Kim cang tbua Ia bo phaI
da ap daf fraf fu sap xop cho khoI Iuong khong Io nhung fruyon
fhong moI hnh fhanh do. o phaI nay chap nhan vIoc phan chIa
faf ca suc manh vu fru fhanh nam phan, moI phan fhuoc vo mof
frong 5 duc Nbu Lai. o Ia cac vj ai Nbat Nbu Lai,
2
A-suc-bc
Nbu Lai,
3
Bao 8inb Nbu Lai,
4
A-Ji-Ja Nbu Lai
5
va Bat Kbong
Tbanb Tuu Nbu Lai.
6

TIop do Ia mof ho fhong phuc fap va raf chI fIof cua nhung
192
Luoc su Phut guo
moI fuong quan huyon b, su xac djnh, bIon doI va chuyon hoa,
IIon kof faf ca nhung suc manh va su kIon frong vu fru voI 5
phan nay. Than fho con nguoI duoc dac bIof xom nhu mof fIou
vu fru, Ia bIou hIon cua foan fho vu fru, va Ia phuong fIon do
nhan fhuc chan Iy, chu you Ia nho vao nhung phuong phap da
hnh fhanh non mof phan cua mon Du-gia Hatba
1
ngay nay o
An o.
Chung fa ngho noI nhIou vo su fuong dong gIua nhung g
nhn fhay, ngho bIof va so mo duoc, va faf ca moI vIoc dou duoc
vach ra nham hop nhaf nhung suc manh cua fam y, IoI noI va
fhan fho, huong don muc dch nhan ra duoc frang fhaI rof rao
cua su hoan faf, hay chnh Ia su giac ngo.
Kim cang tbua duoc xac djnh raf ro rang nhu Ia mof pbuong
tbuc song giup nguoi ta su Jung Juoc moi mot boat Jong cua
tban, kbau oa y Jcu nbu /a pbuong ticn giup cbo su ticn Jcn giac
ngo, va nhu vay fhaf dang ngac nhIon Ia raf gIong voI Tbicn
tong ngay nay.
Tuy nhIon, y nghIa chan fhaf cua Kim cang tbua khong phaI
Iuc nao cung do dang nhan ra duoc, boI v o day da fhanh mof
fhong Io Ia, dua caI cao nhaf vao frong hnh fhuc fhap nhaf, Iam
cho caI IInh fhIong nhaf fro fhanh fam fhuong nhaf, caI sIou
vIof nhaf fro fhanh fran fuc nhaf, va frI fhuc chan chanh nhaf
duoc cho gIau boI nhung nghjch Iy ky Ia nhaf. ay Ia mof cach
doI frj co dung fam voI su tri tbuc boa qua dang cua Phaf gIao
vao fhoI do. VIoc dung don raf nhIou hnh anh goI duc dac bIof
co dung y danh fhuc fhaI do nghIom khac qua dang cua fang sI
doI voI moI van do IIon quan don fnh duc. Su gIac ngo, kof qua
su kof hop gIua tri buc va pbuong ticn tbicn xao, duoc frnh bay
bang su hop nhaf nam va nu frong khoaI cam fnh you. Su hop
nhaf ca haI frong frang fhaI gIac ngo Ia nIom hanh phuc khong
fho dIon daf.
2
Su phaf frIon xa hon nua cua Phaf gIao o vung ac An chju
anh huong Ion Iao boI su ung ho fhaf fhuong cua cac vj vua chua.
Vao fho ky 7, vua Gioi Nbat,
2
mof quoc vuong co phan kom hon
vua A-Juc, hof Iong ung ho Phaf gIao. Vj vua nay fruoc kIa ua
194
Luoc su Phut guo
chuong phaI 8ammitiyas, va co Io do kof qua chuyon vIong fham
cua ngaI Huyon Trang fu nam 630 don nam 644, ong quay sang
ham mo aI fhua, mac du fn nguong cua nha vua co Io Ia gIao
phaI 8bioa. Tuy nhIon, chnh frIou daI Pla cua Bcnga/ |750
1150) da quyof djnh Ijch su Phaf gIao frong nhung fho ky fIop
fhoo sau do bang su gIup do cho nhung daI hoc cua Phaf gIao.
Tu fho ky 6 don fho ky 9, daI hoc Nland fro fhanh mof frung
fam fu fuong sInh dong cho foan fho gIoI Phaf gIao.
uoI frIou daI Pla, nhung frung fam moI duoc fhanh Iap o
mIon ong An, dac bIof Ia Vikramasi/a va OJantapuri. Nhung
frung fam nay, cung voI JaggaJa/a va 8omarupa Ia nhung frung
fam dIom ma fu do van hoa Phaf gIao Ian foa ra khap chau A
frong suof fu fho ky 9 don fho ky 12.
NgaI NghIa Tjnh vIong fham daI hoc Nland khoang nam
700,
1
da noI vo cac gIao phaI o day rang: Ho song o nbung noi
ricng bict oa kbong can Ju oao nbau. Nhung fhaf ra fh Phaf
gIao chnh fhuc cua fhoI do da Ia su pha fron gIua gIao Iy Bat-
nba va nhung Tan-tra. Vua Ho Pbap
2
|khoang 770 810) ngay
sau khI Ion ngoI raf sung knh HaribbaJra, mof phap su uyon
bac hang dau vo gIao phap Bat-nba va Hicn quan trang ngbicm
/uan,
3
nhung dong fhoI cung khong coI fhuong nhung nguoI dIon
djch bo Bi mat tap boi,
4
mof bo Tan-tra raf noI fIong.
Chu fang o nhung daI hoc nay kof hop sIou hnh hoc voI su
mau nhIom, gan gIong voI nhung cau chuyon Gcrbcrt o tbanb
Pbcims va ai Jc A/bcrt cua van hoc dan gIan fhoI frung co.
Pham vI quan fam cua ho duoc fho hIon raf ro qua nhung g ma
Taranatba ghI nhan IaI vo mof vj frong so ho nhu sau:
Bang cacb cbam cbu nbn oao kbuon mat cua nu tban a-
/a, 8u pba tan moi ngbi ngo cua mnb. 8u /ap ra S truong Jc
Jay Bat-nba Ba-/a-mat-Ja, 4 truong Jc giang giai bo Tan-tra Bi
mat tap boi, moi truong Janb cbo mot trong ba /oai Tan-tra, oa
1
Ngu Nghu 1nh vo don Luc Doong, 1rong Hou vuo mou ho num 695, vu
vuo num 70l, kh Vo 1uc 1hon qou do th ngu dung o 1rong Hou vu du
dch dooc khu nhoo knh don ro. Ngu don An Do vuo khoung num 673,
196
Luoc su Phut guo
8u con /ap nbicu truong ooi Ju pbuong ticn Jc giang Jay /y /uan
Trung Quan. 8u bao cbc rat nbicu tbuoc truong sanb oa pban
pbat cbo moi nguoi, Jc nbung nguoi gia, 160 tuoi boac bon nua,
Jcu trc /ai.
Su fong hop cac fu fuong aI fhua frong frIou daI Pla da fo
ra co mof suc song ky Ia. Mac du bj nhung nguoI HoI gIao huy
dIof o Bcnga/, Phaf gIao van duoc fruyon qua Jaoa va Ncpa/. Va
o Tay Tang van duy fr duoc mof fruyon fhong sInh dong cho
don nhung nam gan day.
V fn do Phaf gIao dI fruoc nhung nguoI dao HinJu frong
vIoc phaf frIon nhung kInh Tan-tra, non ho cung dI fruoc ca
frong su phaf frIon mon Iuan Iy.
Vao fhoI Trung co, vj fr frong xa hoI cung nhu quyon IoI cua
cac nhom fon gIao o An o, frong mof chung muc nao do, fuy
fhuoc vao su fho hIon cua ho frong nhung cuoc franh Iuan vo fon
gIao, cung raf pho bIon nhu nhung cuoc dau kIom o chau Au.
Trong boI canh nay, so Ia mof IoI fho raf manh mo nou co
duoc kIon fhuc vo nhung quy Iuaf ma nho do co fho phan bIof ro
nhung kof Iuan duoc ruf ra Ia bop /y hoac kbong bop /y. Cung
gIong nhu nhung cuoc franh Iuan cua cac nha hung bIon Hy Iap
da dan don ho fhong Iy Iuan cua fruong phaI 8ocratcs, nhung
cuoc franh Iuan cua cac gIao phaI o An o cung dua don vIoc
hnh fhanh frong Phaf gIao nhung Iy fhuyof vo Iy Iuan va nhan
fhuc.
Khuynh huong moI nay da co fu fhoI ngaI Long Tbo,
1
nhung
nguoI dau fIon gIang day mof ho fhong mach Iac vo Iy Iuan chnh
Ia ngaI Tran-na
2
|vao khoang nam 450), mof do fu cua Bo Tat
Vo Truoc.
3
NgaI cung khoI xuong nhung nghIon cuu co ho fhong
vo nban tbuc /uan frong Phaf gIao, ban Iuan vo nguon goc cua
frI fhuc, gIa frj cua su nhan hIou va suy Iuan, cung nhu doI fuong
cua frI fhuc va fnh hIon fhuc cua fho gIoI ngoaI vI.
1
Ngrjuna
2
Dinnga, Hun dch um u 1run-nu t), cong dch thoo nghu u Voc Long
t), non du cou ngu chou dooc ro um. Co thoyot no ngu sunh num
400 vu mut num 480. Nhong thoo to oo cou 1uy 1ung th ngu u do to cou
198
Luoc su Phut guo
TraI qua fhoI ky fhu ba, nhung nghIon cuu vo Iy Iuan nay
da daf nhung fhanh fuu Ion Iao voI Dbarmakirti |khoang nam
600 650) va Dbarmottara |khoang nam 850), nhung nguoI da
do cap don nhIou van do fung Iam ban fam cac frIof gIa chau
Au, chang han nhu van do tu nga Juy nbat va su bicn buu cua
cac tam tbuc kbac. MoI quan fam nay van con duoc duy fr cho
don gIaI doan cuoI cua Phaf gIao An o, roI fu do fruyon sang
Tay Tang, va co phan nao gIam nho khI sang don Trung Hoa va
Nhaf an.
Nhung nghIon cuu vo Iy Iuan cua Duy tbuc tong duoc phaf
frIon mof cach hoan foan fu nhIon fu mof so van do ma Ty-ba-
sa bo da fu daf ra fruoc day,
1
va chung da gIu cho fu fuong frIof
hoc Phaf gIao Iuon Iuon fIon foI, va fhuong Ia vuof Ion fruoc fhoI
daI.
Ngay faI An o, nhung nguoI aI fhua duong nhu van chI
Ia fhIou so. Chang han nhu, vao nam 640 ngaI Huyon Trang da
fnh frong so 250.000 vj fang, va chI co fu 70.000 don 100.000 vj
fhuoc aI fhua. Va nhu vay, han Ia su vIoc co vo nhu khong hoan
foan cong bang khI chung fa chang co g do noI vo TIou fhua ma
chI do cap don aI fhua, bo phaI doI nghjch cua ho.
Su khong can doI nay co Io do mof saI Iam frong cach fIop
can van do da anh huong don hau hof cac cong frnh su hoc. o
Ia, su fIop fuc cua mof fruyon fhong, cho du co gIa frj don dau
dI nua, fhuong duoc xom Ia faf nhIon va khong co g dang noI,
va so con fIop fuc qua dI ma khong co baf cu mof IoI nhan xof
nao. ThoI dIom khoI dau cua mof cuoc song moI bao gIo cung fhu
huf hoan foan moI su chu y. Va nhu mof cach do dIou chInh saI
Iam nay, doI khI chung fa cung non nho IaI rang, vao baf cu gIaI
doan nao cung Iuon Iuon hIon huu mof Ja so fn do Phaf gIao
co duc do, nhung nguoI van ticp tuc Ji tbco truycn tbong cu va
kbong nban Juoc bat cu mot su Janb gia nao,
2
cung gIong nhu
nhung nguoI dan ba duc hanh fhuong khong duoc aI noI don gIa
frj duc hanh ay.
200
Luoc su Phut guo
2. NKPAL VA KASHMR
Phaf gIao Ncpa/ fIop fuc phaf frIon manh nhu Ia mof chI
nhanh cua Phaf gIao ac An, va daI hoc Ptan Ia su rap khuon
fhoo mof frong nhung daI hoc fhoI daI Pla. CIua fho ky 7 va
9, nhung quan ho maf fhIof voI Tay Tang duoc phaf frIon, va
nhIou nguoI Tay Tang don Ncpa/ do hoc hoI Phaf gIao An o.
Chnh faI Ncpa/, ngaI Tjcb Ho
1
da gap ngaI Licn Hoa 8anb
2
khI
vj nay chuyon don ngaI IoI fhInh cau cua vua Tay Tang.
3
Vao dau fhoI ky nay, su phaf frIon cua Tang-gia o Kasbmir
bj fr fro mof cach nghIom frong do nhung cuoc xam Iang cua
nguoI Hung No, duoI su chI huy cua Mibiraku/a |khoang nam
515) da fan pha daf nuoc va nguoc daI fang sI. Sau khI ho ruf dI,
mof fn do Phaf gIao Ion nam quyon caI frj Ia Mcgbaoabana ban
hanh Ionh cam gIof haI moI IoaI vaf, dong fhoI co chnh sach boI
fhuong cho nhung nguoI Iam ngho ban fhjf va danh ca chju fhIof
haI boI Ionh cam nay. Nha vua cho xay nhIou fu vIon, va nhung
nguoI noI nghIop ong cung fIop fuc ung ho fang doan.
NgaI Huyon Trang co Iuu IaI 2 nam o Kasbmir. O day, ngaI
fhay co khoang 5.000 vj fang, nhung nhan xof rang ... bicn nay
ouong quoc nay kbong co kbuynb buong sung Jao /am.
4

Su phaf frIon manh mo cua Phaf gIao IaI baf dau vao fho ky
7 va 8 voI cac vua dong Karkota. NIom fIn duoc hoI phuc, nhung
voI mof hnh fhuc gan gIong hon voI su fho cung cua dao HinJu.
Iou nay boc Io ro o Tat-ba-nba-mat-Ja
5
va nhung baI fung ca
cua ong, xung fan fhan nu a-/a.
VIoc fhuc hIon nhung phop fhuaf huyon b va mau nhIom
Ian rong, va cac fang sI dou hoc cach cau mua hoac cau fanh, Iam
fho nao do chan dung con Iu Iuf cua nhung dong song.v.v...
Su Ian fruyon cua gIao Iy Tan-tra va chu nghIa sung fn da
mang Phaf gIao don gan hon voI dao 8bioa. Va don Iuof mnh,
frong fho ky 9 va 10, gIao phaI nay da phaf frIon nhung non
1
ntarakita, Hun dch nghu u 1ch Ho t), mot v tung An Do xout
thun to von lhut hoc Nlanda.
202
Luoc su Phut guo
fang frIof hoc vung chac voI Vasugupta va mof so nguoI khac
nua. Khoang nam 1000, KsbcmcnJra vIof ra quyon AoaJanas,
nhung fruyon fhuyof Phaf gIao, fuong fu nhu quyon Mabatmyas
cua dao Ba-/a-mon. Trong fho ky 9, co nhIou fang sI Kasbmir da
sang Tay Tang.
3. TCH LAN
Vao fhoI dIom nay, Tbuong toa bo fm cach phaf frIon ra
bon ngoaI Tch Ian qua con duong noI gIua Tch Ian va nhung
fhanh dja o Ma-kict-Ja. NhIou fang sI cua bo phaI nay xuaf
hIon o Nam An va frong khu vuc 2 bon cang ma ho dI qua,
nghIa Ia vung dong bang song Hang |Tamra/ipti) o pha dong va
Bbarukaccba o pha fay.
Ngay faI Tch Ian, bo Iuan A-ty-Jat-ma raf duoc fon sung,
nhung dong fhoI vIoc Iuyon fap cac phap fhuaf cung baf dau duoc
khuyon khch. Khoang nam 660, Ian dau fIon chung fa ngho noI
don vIoc fan fung Paritta nhu mof nghI Io, va fu do vo sau da fro
fhanh mof fhong Io cua Phaf gIao Tch Ian.
Co mof Iuc aI fhua phaf frIon kha manh, va co nhung
frung fam o dao quoc nay danh cho ca gIao Iy Bat-nba va cac
kInh Tan-tra. Nhung chIoc dIa dong InJikutasaya da gIu IaI cho
chung fa nhIou phan cua mof frong nhung ban kInh Bat-nba do
so vIof bang fIong Tch Ian cua fho ky 8 hoac 9.
Nhung nguoI o Abbbayagiri
1
van fIop fuc fIop fhu nhIou dac
dIom cua aI fhua, va moI quan ho gIua ho voI Mab-oibra
2
van khong duoc fhan fhIon. Khoang nam 620, cac vj fang o
Mab-oibra fu choI you cau cua nha vua vo vIoc fo chuc Io Bo-
tat cung voI cac vj fang o Abbayagiri. Va don khoang nam 650,
fang sI o Mab-oibra da fuc gIan v nhung an huo nha vua ban
cho Abbayagiri don noI fu choI khong nhan vaf fhuc cung duong
cua nha vua. Hanh dong nay doI voI mof cu sI cung fuong duong
nhu vIoc bj fruc xuaf ra khoI hang ngu fn do.
1
Hun dch um u Du-k-y, t) dch nghu u Vo |y Son t), ton
204
Luoc su Phut guo
Vao nam 536, mof quyon kInh co fon goI Pbap Gioi
1
duoc
mang don Tch Ian, co Io Ia noI vo Tam tban Pbat.
2
Quyon
kInh nay duoc nha vua raf fon frong, va fro fhanh doI fuong fho
knh.
Vao fho ky 9, gIao Iy Kim cang tbua duoc mof nha su An
o don ngu o Abbayagiri fruyon day, va nha vua da bj cuon huf
manh mo boI gIao Iy nay. Thoo nhu bIon nIon su ghI chop IaI
fh gIao Iy nay cung tro ncn pbo bicn trong so nbung nguoi ngu
muoi, tbap tri o Jay nua, va da dan don su hnh fhanh mof fang
doan dac bIof cua cac fang sI mac ao mau xanh dam.
Trong fho ky 7, phan ung cua nhung vj fang kho hanh chong
IaI IoI song fIon nghI cua chu fang da Io ro o Abbayagiri. Nhung
vj fang muon khoI phuc nop song khac kho xua kIa da fu fach
rIong ra vao fho ky 9 fhanh phaI Pamsuku/ikas va noI baf Ion
frong nhIou fho ky. Ton goI cua ho duoc xuaf phaf fu vIoc mac y
may bang nhung mIong gIo vun da bo dI, fhoo nhu fruyon fhong
nguyon fhuy.
Trong fhoI ky Po/onnaruoa, fu cuoI fho ky 8 fro dI, anh
huong cua dao HinJu vao nhung fap fuc cua Phaf gIao baf dau
xuaf hIon.
4. TRNG A
Vao doI nha uong, Trung A IaI mof Ian nua fro non vung
moI gIoI gIua Trung Hoa va An o. oI v fu nam 692 cho don
khoang nam 800, Trung A mof Ian nua IaI phu fhuoc do quoc
Trung Hoa. NguoI Tay Tang cung co mof fhoI gIan kIom soaf
vung nay, va nhIou faI IIou quy gIa cua Tay Tang o nhung vung
nhu on Hoang
3
.v.v... fu fho ky 7 don fho ky 10 da duoc kham
pha frong nhung nam gan day.
o quoc cua nhung nguoI Uigbur,
4
cuc fhjnh vao khoang
1
Dharmadhtu, Hun dch u lhup go t).
2
lhup thun, uo thun vu |ng hou thun, nho du no ro o trooc.
3
1hunh pho thooc tnh Cum 1oc, vong 1uy uc cou 1rong Hou, u no du
206
Luoc su Phut guo
nam 744 don 840, cung co phan anh huong quan frong doI voI
Ijch su Phaf gIao. Nam 840, sau khI bj nguoI Kirgi: danh baI,
nguoI Uigbur bon Iap mof vuong quoc moI frong vung Turjan,
Bccbba/iq, Karacbar va Kucba, roI fon faI o vung Turjan va mof
so vung khac cho don fho ky 14.
1

Tu fho ky 8, nhung nguoI Uigbur von fIn fhoo dao Mani.
Vao fho ky 9, ho quay sang fIn fhoo Phaf gIao, va raf nhIou kInh
van Phaf gIao duoc djch sang fIong Uigbur fu cac ban van fIong
Phan, fIong Kucba, fIong Kbotan va fIong Trung Hoa. Tuy nhIon,
khoang sau nam 900, noI chung fh o vung Trung A nhung nguoI
goc Tho fhoo HoI gIao da fhay fho nguoI An Au fhoo Phaf gIao.
5. OONG NAM A
Phaf gIao fruyon don ong Nam A Ia kof qua nhung hoaf
dong tbuoc Jja boa cua nguoI An. Ho khong chI fhIof Iap nhung
co so fhuong maI, ma con mang fhoo ca non van hoa va fn
nguong cua ho don nua. Tu fho ky 3 fro dI, vung ong Nam A
cung duoc bIof nhu Ia mof An o mo rong, ngay cang bj fhong
frj nhIou hon boI nhung frIou daI hoac Ia co goc An, hoac f nhaf
cung Ia chju su fhuc day boI nhung Iy fuong cua van hoa An.
Cho don fho ky 5 va 6, ca Phaf gIao aI fhua va TIou fhua
dou da fruyon vao MIon Ion. an dau Ia fruyon don fu xu
Pa//aoa o Nam An |MagaJba), va nhung nguoI fhuoc Nbat tbict
buu bo co Io da fao duoc vj fr vung chac frong mof fhoI gIan. Tu
fho ky 9 fro dI, Phaf gIao cua fhoI daI Pla fruyon don fu Bibar
va Bcnga/ va dan don su fhanh Iap mof fo chuc fang doan manh
mo fu goI Ia Ari |fu chu rya co nghIa Ia cao fhuong). Chung fa
khong co fhong fIn g vo nhung gIao Iy sIou hnh cua ho, nhung
bIof rang ho fho phung fhoo fn nguong aI fhua, say mo vIoc
fhuc hanh cac kInh Tan-tra, bIon mInh cho vIoc fhay doI gIao
Iy bang cach fhInh fhoang kbam pba ra mof ban kInh van bj
1
Suo kh b ngoo Krgz dunh bu vu phu rot chuy ru kho Mong Co, ngoo
|ghors phun tun ru vu thunh up hu voong qooc mo, mot thooc vong tnh
208
Luoc su Phut guo
chon gIau nao do, va fIop fhu nhIou fap fuc dja phuong, chang
han nhu tap tuc Jcm tan bon,
1
duoc ho xom nhu mof nghI Io
fon gIao.
Quay sang ong uong, chung fa nhan fhay rang vao
khoang nam 400 fh o Kam-pu-cbia nhung dong ho caI frj, quy
foc va fang Iu Ia nguoI An o. Chung fa cung fhay mof su pha
fron gIua Phaf gIao aI fhua voI dao 8bioa xuaf hIon dau fIon o
day, khI do Ia Phu Nam,
2
va sau nam 540 Ia vuong quoc Kbmcr,
voI Angkor fro fhanh fhu do vao nam 802. NguoI Kbmcr da xay
dung nhIou kIon fruc do so, mof so duoc dung do fho knh cac vj
fhanh cua Phaf gIao aI fhua, frong do duc Quan Tbc Am
3
va
duc Duoc 8u
4
duoc dac bIof nguong mo.
Cho don khoang nam 1000, su pha fron gIua dao 8bioa va
aI fhua cung Ian fruyon khap vuong quoc Cbicm Tbanb,
5
mac
du noI day you fo aI fhua khong manh Iam, va con co su hIon
dIon cua ca Cbinb /uong bo
6
va Nbat tbict buu bo nua.
Anh huong cua 8rioijaya cang cung co fhom suc manh cua
aI fhua frong suof fho ky 9 o ong uong.
Tuong fu, InJoncsia cung bj caI frj boI nhung nguoI An o
va mof hnh fhuc Phaf gIao du nhap fu vung dong nam An o
duoc xac nhan Ia da hIon dIon o day fu fho ky 5 fro dI.
Sau nam 675, fho Iuc caI frj cua 8rioijaya da fhay fho Ba-/a-
mon gIao,
7
von raf duoc pho bIon fu fruoc cho don Iuc nay, bang
Phaf gIao.
O 8umatra, Nbat tbict buu bo phaf frIon manh vao fho ky
7. Sau do, Kim cang tbua duoc fruyon vao fu cac daI hoc Phaf
gIao fhoI Pla. Iou nay cung dIon ra o Trung bo Jaoa duoI frIou
daI 8ai/cnJra fu fho ky 8 fro dI, mac du dao 8bioa o day van
Iuon duy fr suc manh. Cac vua frIou 8ai/cnJra xay dung khap
vung bnh nguyon KcJu nhung don fho xInh dop, duoc cham fro
hof suc fInh vI. NoI fIong nhaf frong so nay Ia ngon fhap khong
1
Ngoyon tuc dong os prmuo noctcs, ch mot tup toc o chuo Ao tho 1rong
Co. 1hoo do, v Chou dut co tho ngo trooc vo co duo cou thooc hu mnh
210
Luoc su Phut guo
Io BorubuJur, duoc xay dung vao fho ky 9,
1
kIon fruc fhoo kIou
mof man-Ja-/a khong Io bang da, fuong frung cho vu fru va con
duong dI don gIaI fhoaf. V fho, nhung aI buoc dI frong don, qua
cac hanh Iang, vo maf nghI Io so Ia fraI qua fIon frnh chuyon
bIon fu Iuan hoI Ion don canh gIoI Nict-ban, vuof qua ba coI
2

fran fuc do Ion don canh gIoI sIou nhIon.
3

Mof so nhung kInh van quan frong cua aI fhua duoc mInh
hoa o day bang cac hnh cham noI fron fuong, chang han nhu
kInh Ban sanb,
4
kInh Pbo Jiu,
5
kInh Hoa ngbicm va kInh Pban
bict ngbicp bao.
6. TRNG HOA VA TRK TKN
Khoang fhoI gIan 3 fho ky fu nam 500 don nam 800 Ia
nhung nam hung fhjnh va sang fao nhaf cua Phaf gIao

Trung
Hoa. Phaf gIao Iuc bay gIo da hoa nhap va fro fhanh mof phan
frong doI song dan foc. Trong gIaI doan nay, co 8 fong phaI duoc
Iap ra faI Trung Hoa. o Ia:
1. Luat tong, do ngaI ao Tuyon |596-667) sang Iap.
6
2. Tam /uan tong, do ngaI Caf Tang |549-623) sang Iap.
7

1
Ngoyon tuc gh u vuo tho ky tho 6, nhong khong dong. 1roo du Suondru
but duo trong tho ky tho 8, vu cong trnh nuy do ho thoc hon vuo khoung
gou tho ky tho 9.
2
1oc u 1um go, gom Doc go, Suc go vu Vo suc go.
3
Kon troc lhut guo do so nuy num gun Mugoung, tron duo uvu o lndonosu.
Dooc cuc vou troo Suondru cou uvu xuy dong vuo khoung gou tho ky tho
9, b bo houng pho vuo tho ky tho ll, vu b cuc nhu khuo co hoc khu qout
mot phun vuo duo tho ky 20. Cho unh hoong o kon troc tho Coptu cou
uc An, ngo don nuy dooc xuy dong tron mot ngon do cuo 46 mot vu co
tum tung bung du thoo koo buc thung, tung nuy xuy chong on dnh tung
ku. Num tung doo dooc xuy hnh voong vu buo qounh bung nhong boc
toong co rut nhoo kon troc lhut guo dooc chum no on tron bo mut. u
tung tron hnh tron, mo tung doo co thup tho lhut. 1oun bo kon troc nuy
dooc dut doo mot ngon thup on xuy on to trong tum dom cou dnh cuo
nhut. Doong d on to chun don dnh qou cuc buc thung vu hunh ung du
tong cong khoung 4,8 komot. 1hot ko cou don orobodor u mot so toong
trong cho cuo troc cou vo tro, vu cho unh hoong cou nhong don du dooc
212
Luoc su Phut guo
3. Pbap tuong tong, do ngaI Huyon Trang |596-664)
1
sang
Iap.
4. Mat tong, do ngaI af Khong |705-774) sang Iap.
2

5. Hoa ngbicm tong, do ngaI o Thuan |557-640) sang
Iap.
3

1
1hoo lhut oung 1o don th ngu Hoyon 1rung t) snh khoung num
602, nhong co thoyot cho u vuo num 600. O duy khong bot Conzo cun co
vuo duo do dou ru non du nuy.
2
Ngu ut Khong u ngoo An Do, ton u Amoghuvuru, Hun dch nghu u ut
Khong t), u mot ngoo phon dch rut nhoo knh don lhut guo vu u
mot trong nhong cuo tung co nhoo unh hoong trong ch so lhut guo 1rong
Hou. Ngu snh o Sumurkund, chu u ngoo An Do vu mo u ngoo Khung Co
tSogdun), don 1rong Hou num l0 too suo kh chu ngu qou do. Num 7l9,
ngu xout gu hoc duo vo ngu Vurubodh tKm Cung 1r - ). Num
74l, kh tut cu cuc tung s ngou qooc doo b troc xout kho 1rong Hou, ngu
cong vo mot so ngoo to choc hunh hoong do tho thup knh don, d qou
cuc vong 1ch Lun, Dong Num A vu An Do. 1rong choyon d nuy, ngu du
gup ngu Nugubodh tLong 1r -), thuy cou ngu Km Cung 1r, toc u so
to cou ngu, vu dooc hoc mot cuch ch tot ho thong Km Cung Dunh Knh
t - 1uttvusumgruhu). Ngu tro vo 1rong Hou num 746, mung thoo
khoung 500 bo knh. Num 754, ngu but duo dch phun duo bo Km Coong
Dunh, knh don cot o cou lhut guo Mut 1ong, vu cong trnh nuy u mot
trong nhong thunh qou dung ko nhut cou ngu. Ngu xom guo phup nuy
nho u phoong phup to tup hoo qou nhut do dut don guc ngo, vu du kot
hop nhong non tung cou guo y nuy trong mot so trooc tuc cou mnh. Ngu
b but trong cooc no oun cou An Loc Son t), nhong dooc cuc oc
oong cou troo dnh gu coo vuo num 757. Kh ngu mut d vuo num 774,
troo dnh bun onh cu nooc do tung 3 nguy, vu troy tung rut nhoo dunh
hoo. 1hoo so gh nhun cou chnh bun thun ngu, th du co 77 bo knh dooc
ngu phon dch, muc do con so dooc chnh thoc dou vuo Hun tung vo ton
ngu u voot xu hon nhoo, hon trong Du 1ung Knh con go u dooc don
l66 bo gh ton ngu. Mut 1ong dooc troyon o 1rong Hou bo ngu 1hon Vo
|y vu suo do u Km Coong 1r, nhong vo nhong dong gop no but cou ngu
ut Khong, ngoo tu du xom ngu nho v 1o sung up tong nuy.
3
1ong nuy dooc hu ngu 1r Nghom t 602-668) vu Do 1houn t
557-640) kho ngoon, nhong phu don ngu lhup 1ung t 643-7l2)
214
Luoc su Phut guo
6. Tbicn tbai tong, do ngaI Tr KhaI |538-597) sang Iap.
1
?. Tjnb Jo tong, o ngaI ThIon ao |613-681) sang Iap.
2
8. Tbicn tong, duoc cho Ia do ngaI Bo-Jc at-ma sang Iap
vao khoang nam 520.
3
1
Ngu 1r Khu t) vun dooc xom u to tho to cou tong 1hon thu t),
nhong thut ru ngu mo chnh u ngoo thunh up tong nuy o 1rong Hou.
Ngu no tong v u ngoo duo ton trong ch so lhut guo 1rong Hou du
dou ru mot so phun ou tron von, qoun trong vu co ho thong cuc guo phup
cou lhut guo, nhum gu thch nhong phun guo y co vo nho muo thoun
nhuo. Ngu cong dooc xom nho u ngoo duo ton dot bo nhong tro booc
thoo troyon thong An Do do co tho hnh thunh non mot ho thong lhut guo
mung bun suc rong cho 1rong Hou. Ngu cho unh hoong rut nhoo to v
thuy duo ton u Num Nhuc Hoo 1o t 5l5-577), mot thon so vo
suo dooc xom nho v to khu sung tong 1hon 1hu trooc ngu. Suo kh hoc
vo Hoo 1o, ngu don Num knh vu tro tu no 1hon 1hu do dunh tron tho
gun cho voc hunh tr vu nghon coo suo xu knh don cong vo mot so mon
do, vun dong phoong phup Ch qoun t) cou thon An Do vuo phoong
thoc to tup cou chnh mnh. 1rong so cuc tuc phum qoun trong cou ngu co
cuc bo Mu-hu ch qoun t) Loc doo phup mon t). V ngu
tro o no 1hon 1hu, non thoong dooc bot vo dunh xong u 1hon 1hu Du
so t). Co 28 tuc phum dooc cho u cou ngu con do u trong Du
1ung Knh cho don nuy, nhong trong so do co tho co nhoo bun do mon do
cou ngu vot ru vo suo.
2
1hut ru, ngu 1hon Duo t) dooc xom u to tho 3 cou 1nh Do 1ong t
), vu ch so hnh thunh cou tong nuy co o phu nhn ngooc u don
ngu Duo An t 3l4-385), vu do to no phup u ngu Hoo Von t
334-4l6), ngoo du thunh up uch Lon Xu vuo num 402 do thoc hunh
voc nom lhut A-d-du cuo vung sunh vo 1nh Do. 1oy nhon, ngu 1hon
Duo vun go mot v tr vo cong qoun trong trong voc phut tron vu troyon
bu rong ru guo y 1nh do tong. Ngu xout gu to oc con tro vu choyon tum
thon qoun vo lhut A-d-du vo co 1nh do cou ngu. Kh ngho dunh Duo
Xooc t 562-645), ngu du tm don thum hoc vu dooc troyon duy guo
y 1nh do. 1o do ngu dunh tron phun do con u cho voc hunh tr vu pho
bon guo phup nuy. 1oong troyon ngu du suo chop hon l00.000 bun knh
A-d-du vu thoc hon hon 300 boc vo cunh 1nh do trung nghom. Ngou
voc kon tr tong knh vu nom lhut, ngu con rut thunh cong trong thon
216
Luoc su Phut guo
Tong phaI fhu nhaf, Luat tong, khong co mof gIao Iy rIong
bIof dang ko, chI dua ra muc dch Ia fhuc day vIoc fuan fhu gIoI
Iuaf mof cach nghIom ngaf hon, dac bIof Ia vIoc fho gIoI va khaf
fhuc. Tong phaI nay co fhanh cong phan nao frong vIoc nang
cao nhung chuan muc nghIom fuc frong cac fu vIon, nhung chang
bao Iau da fro non mo nhaf.
a fong phaI fIop fhoo Ia nhung ho fhong hoc fhuaf An o,
f nhIou van Ia nhung ho fhong ngoaI IaI cua Phaf gIao Trung
Hoa, va khong fon faI qua mof vaI fho ky.
Tam /uan tong Ia bIon dang kIou Trung Hoa cua phaI Trung
/uan, hay Trung quan tong cua An o. ung nhu fon goI, fong
nay dua fron ba bo Iuan, mof bo cua ngaI Long Tbo
1
va haI bo
cua ngaI Tbanb Tbicn,
2
duoc ngaI Cuu-ma-/a-tbap hoan faf vao
khoang nam 400.
3
Cat Tang, nguoI sang Iap fong nay, Ia nguoI
co raf nhIou fruoc fac, phan Ion Ia nhung bo chu gIaI va nhung
sach frnh bay kIon fhuc fong quaf. Muc dch chung cua fong nay
Ia IoaI bo hof fhay moI quan dIom do tanb kbong co fho hIon
hIon.
Pbap tuong tong Ia bIon dang kIou Trung Hoa cua Duy tbuc
tong hay Du-gia banb tong cua An o, voI non fang can ban Ia
bo Tbanb Juy tbuc /uan. NgaI Huycn Trang, mof nha chIom baI
vI daI, da mang vo fu daI hoc Phaf gIao N/anJa 10 cuon chu
gIaI bo Duy tbuc tam tbap tung cua ngaI Tho Than, va kof hop
faf ca IaI fhanh mof cuon, nhn chung Ia nghIong fhoo nhung
Iuan gIaI cua ngaI Ho Pbap
4
|fho ky 6).
Muc dch cua Pbap tuong tong Ia phu nhan faf ca doI fuong,
1
Nuguronu
2
Aryudovu
3
1hut ru, hu trong so 3 bo oun cou tong nuy dooc xom u cou ngu Long 1ho.
Do u bo 1rong oun vu 1hup nh mon oun. o tho bu u uch oun cou
ngu 1hunh 1hon. Dong gop cou ngu Coo-mu-u-thup u dch sung Hun
vun vuo khoung num 400, vu troyon duy bu bo oun nuy cho bu v du do to
u Duo Snh t), 1ung 1roo t) vu 1ung Lung t). 1rong so nuy,
ngu 1ung Lung u ngoo du noo but dooc so khuc bot gou 1um oun tong
218
Luoc su Phut guo
xom do chI Ia su bIou Io cua fInh fhan fuy fhuoc vao nhung dIon
fIon cua tbuc, va nham don vIoc hoa nhap vao mof fam duy nhaf,
frong do chI co co tbuc /a Juy nbat. Tuy nhIon, nhung gIao Iy va
vIoc Iam cua ho khong hoa hop voI khuynh huong chung cua fInh
fhan nguoI Trung Hoa. VoI Kbuy Co |632-682), do fu hang dau
cua ngaI Huyon Trang, fruong phaI nay co fhom mof bo oc sIou
vIof nua, nhung chang bao Iau roI IaI bj suy fhoaI fhanh nhung
cuoc franh caI mang fnh cach hoc fhuaf vo tbuc tbu bay, tbuc
tbu tam va tbuc tbu cbin, noI chung Ia chang dua don kof qua g
ma chI phan anh nhung fruyon fhong raf khac bIof cua An o,
khong phaI bao gIo cung duoc hIou mof cach ro rang.
Mat tong Ia hnh fhuc cua nhung Tan-tra khI don Trung
Hoa, cung duoc goI Ia Cban ngon tong, fong phaI cua nhung cau
fhan chu. Vao fho ky 8, ba vj fang An o Ia Tbicn Vo Uy
1
|637-
735), Kim Cang Tri
2
|670-741) va Bat Kbong |705-774) da dua
vao Trung Hoa ho fhong kInh Tan-tra va gay duoc anh huong
raf Ion doI voI frIou dnh cac vua uong. Ho fhIof Iap raf nhIou
nghI Io khac nhau, mof phan Ia nham don vIoc ngan ngua cac
faI hoa cho vuong frIou, va mof phan Ia do fao anh huong fof cho
nhung nguoI da chof.
Tong phaI nay fon faI khong hon mof fho ky, va frong nhung
gIaI doan vo sau, fruyon fhong Mat giao o Trung Hoa chju anh
huong cua cac vj Lat-ma fu Tay Tang don.
a fruong phaI fIop fhoo co muc do hoa nhap fof hon.
Truoc hof Ia Hoa ngbicm tong, fIou bIou cho moI IIon ho gIua
Duy tbuc tong va gIao Iy Tan-tra, frong do fong nay dua mof su
dIon gIaI co fnh cach vu fru doI voI nhung fu fuong vo ban fho
cua phaI Du-gia. Tong phaI nay xuaf phaf fu vIoc nghIon cuu
kInh Hoa ngbicm.
3
O day, su fuong dong hay gIong nhau cua van
huu duoc hIou nhu Ia su Jung tbong, ham chua cua moI mof you
fo frong fho gIoI voI hof fhay moI you fo khac. Nguyon Iy duy
nhaf cua vu fru hIon dIon frong muon IoaI muon vaf, fhoo nghIa
1
ubhakarasimha
2
Vajrabodhi thoo lhut oung 1o don th non du cou ngu u 67l 74l.
220
Luoc su Phut guo
Ia moI fhu dou hoa hop voI hof fhay nhung fhu khac. MoI mof
haf buI cung ham chua faf ca cac coI Phaf, va moI mof y fuong
dou huong don faf ca frong qua khu, hIon faI va fuong IaI. Tho
gIoI cua gIac quan Ia su phan anh cua chan Iy vInh cuu va huyon
b co fho duoc nhn fhay o khap noI.
Khong gIong nhu gIao Iy Tan-tra, Hoa ngbicm tong khong
nham don vIoc su dung va kIom soaf cac suc manh cua vu fru
bang nhung phuong fhuc mau nhIom, ma nham don vIoc nghIon
ngam va danh gIa su fuong fac cua chung. CIao Iy nay anh huong
raf manh mo don cach nhn vo fho gIoI fu nhIon cua nguoI VIon
ong, va cung mang IaI cam hung cho nhIou ngho sI o Trung
Hoa, roI sau do Ia Nhaf an.
Thanh Iap vao khoang nam 630, Hoa ngbicm tong fon faI
cho don khoang nam 1000.
Mof frong nhung cao fang IoI Iac nhaf cua phaI nay Ia ngaI
Pbap Tang |643-712), nguoI nuoc Kbang Cu,
1
va ban dau Ia do
fu cua ngaI Huycn Trang.
2
Thoo Duy tbuc tong, ngaI noI don mof
caI fam duy nhaf fao fhanh fnh kha huu cho fho gIoI van fuong.
Nhung roI ngaI vuof xa hon gIao Iy Duy tbuc khI cho rang hof
fhay van vaf dou co ba dac dIom sau day:
1. Vo maf hIon huu, moI mof vaf fho rIong bIof, cho don moI
mof haf buI, dou ham chua frong ban fhan no mof cach
fron von foan fho fho gIoI fhuc faI.
2. Vo maf sang fao, moI mof vaf fho rIong bIof, cho don moI
mof haf buI, dou co fho fao ra duoc hof fhay moI pham
chaf co fho co, va v fho ma moI mof vaf fho dou co fho
boc Io nhung b an cua foan bo fho gIoI.
3. Trong moI mof vaf fho rIong bIof, cho don moI mof haf
buI, dou co fho nhan ra duoc tanb kbong cua fhuc faI.
1
Sogdian
2
Dong ru, lhup 1ung, huy Hon 1ho lhup 1ung t) u do to cou ngu
1r Nghom t), vu co gop ngu Hoyon 1rung dch knh don, nhong
222
Luoc su Phut guo
Mon do Hoa ngbicm tong duoc goI y nghIon ngam vo 6 van
do sau:
1. Quan saf su fInh Iang cua fam fhuc, noI ma faf ca van
phap dou quy vo.
2. Nhan ro su hIon huu cua fho gIoI van fuong chI Ia do fu
fam fhuc.
3. Quan saf su dung fhong foan hao va vI dIou cua van
phap.
4. Quan saf van phap dou chI Ia mof fho cban nbu, ngoaI ra
khong co g ca.
5. Quan saf rang frong fam guong Ion cua su fuong dong
phan chIou duoc hnh anh cua hof fhay van vaf, ma v fho
chung khong ho ngan ngaI Ian nhau.
6. Quan saf rang khI mof phap khoI Ion fh faf ca cac phap
cung dong fhoI sanh khoI voI no.
Tbicn tbai tong duoc mang fon nay v fo su khaI sang Ia
ngaI Tr KhaI da song va gIang dao o nuI ThIon ThaI, fInh TrIof
CIang. Tong nay con duoc goI Ia Pbap boa tong, v Iay bo kInh
Dicu pbap /icn boa
1
Iam non fang. NgaI Tr KhaI co fruoc fac
mof so Iuan gIaI cuc ky gIa frj vo phuong fhuc fu fhIon.
Trong gIao Iy cua mnh, Tbicn tbai tong nham don vIoc fong
hop faf ca cac fruong phaI aI fhua khac nhau. Va frong khuynh
huong chung, ho fan fhanh vIoc nang cao dja vj xa hoI bang cach
cong fac voI frIou dnh. TInh fhan nay fuong dong voI Hoang
pbai cua Tay Tang, mac du nhung dIou kIon o Trung Hoa IIon fuc
fao ra su ngan chan anh huong chnh frj cua fong nay.
Trong gIao Iy mang fnh frIof hoc sau xa va phuc fap cua
mnh, Tbicn tbai tong cho fhay nhung dau hIou anh huong raf
manh mo khong chI cua Pbap tuong tong va Hoa ngbicm tong,
ma con Ia cua bo ai tbua kboi tin /uan, mof fac pham duoc cho
Ia cua ngaI Ma Minb nhung raf co fho duoc vIof faI Trung Hoa.
1
Saddharmapundarika, thoong go u knh lhup Hou.
224
Luoc su Phut guo
Tbicn tbai tong fhIon nhIou vo khuynh huong goI caI tuyct
Joi Ia cban nbu hoac Nbu Lai tang, ham chua frong do hof fhay
moI vaf trong sacb oa kbong trong sacb, va v fho co fho fao ra
duoc nhung g fhuoc fho gIoI nay cung nhu fho gIoI khac. Iy
fhuyof nbj nguycn nay Ia dIom dac bIof cua Tbicn tbai tong. Hof
fhay su vaf frong fho gIoI hIon fuong dou hoa nhap, ham chua
frong nhau, va khong ho co su ngan ngaI nao gIua su vaf nay voI
su vaf khac. Tbicn tbai tong co khuynh huong fIn vao mof muc
do fhuc faI Ion hon frong fho gIoI hIon fuong, so voI gIoI han cua
nhung fruong phaI An o. Trong quan ho voI hoaf dong xa hoI,
ho nhan manh rang Nict-ban dIof fru hof moI kho nao, nhung
khong gIong nhu caI Jai Jung cua vu fru. Thoo ho, chnh cac duc
Phaf co fho Ia dang hoaf dong va Iuu IaI frong vong sInh fu, boI
v ngay ca sau khI gIac ngo cac ngaI van con kha nang ham chua
nhung dIou baf fjnh, von chang bao gIo co fho huy hoaI duoc, va
v fho, gIong nhu nhung nguoI bnh fhuong, cac ngaI co fho can
du vao nhung hanh dong baf fjnh va fam fhuong.
1
Va boI v moI vaf fho rIong bIof dou ham chua fron von tam
tbc tuyct Joi, cho non khong nhung Ia, nhu ngaI ao SInh da
noI, moi buu tnb Jcu co Pbat tanb, ma nhu ngaI Tram NhIon
|711-782), To fhu 9 cua Tbicn tbai tong, cung gIaI fhch rang,
ngay ca nbung oat oo tri giac cung co Pbat tanb, vay faI sao IaI
co fho co ngoaI Io, ngay ca Ia voI mof haf buI nho7
Trong Tjnb Jo tong, gIao fhuyof vo Phaf A-Ji-Ja da fon faI
qua nhIou fho ky nhu mof frao Iuu pho bIon, va ngay cang duoc
fo chuc chaf cho hon.
Tong phaI nay duoc ngaI ao Xuoc |562-645) fhanh Iap, va
duoc cung co boI ngaI Tbicn ao |613-681). HaI vj nay duoc fIop
noI boI mof so cac fon fuoI xuaf chung khac, dou duoc fon xung
danh hIou To su. NguoI cuoI cung Ia ngaI Tbicu Kbang,
2
maf
nam 805.
1
1rong doun nuy cuch don gu cou tuc gu co vo khong houn toun pho hop
vo guo y 1hon thu tong. Doong nho ong du soy don to qoun dom tut
cu chong sunh doo co tunh lhut do hoo ngooc u rung tut cu lhut doo
co tunh chong sunh. Vu cuch hoo nuy chou thuy dooc do cup don trooc
226
Luoc su Phut guo
Tu sau fho ky 9, gIao fhuyof A-Ji-Ja khong fon faI rIong
bIof nhu mof fong phaI nua, ma da hIon dIon frong moI hnh
fhuc Phaf gIao o Trung Hoa.
CIao Iy A-Ji-Ja day rang, nho nguyon Iuc cua Phaf A-Ji-Ja
ma vIoc xung danh hIou ngaI co fho IoaI fru moI chuong ngaI do
dI don gIaI fhoaf, va chI can nIom danh hIou ngaI Ia co fho chac
chan so duoc vang sanh vo coI Phaf cua ngaI. Thuyof A-Ji-Ja
chu you dua vao kInh A-Ji-Ja,
1
mof ban kInh bang Phan ngu co
vao khoang fho ky fhu nhaf. Trong kInh noI rang, cach day vo
so kIop, Bo Tat Pbap Tang
2
da Iap 48 IoI nguyon Ion, frong do co
IoI nguyon rang: faf ca chung sanh nao xung danh hIou ngaI dou
so duoc cuu do; va rang sau nay vj Bo Tat ay fhanh Phaf hIou
Ia A-Ji-Ja; va cuoI cung, frong kInh noI rang cach day 10 kIop,
fhoo dung IoI nguyon cua mnh, duc Phaf A-Ji-Ja da hoa hIon coI
Tjnh do phuong Tay, cach xa noI day muoI van uc coI Phaf.
Tong phaI nay fon knh duc Phaf A-Ji-Ja bang cach sao
chop fhaf nhIou anh fuong cua ngaI va nhung ban kInh noI vo
ngaI, cung nhu nhung franh vo do mInh hoa va nhung baI fung
fan ca ngoI vo frang nghIom cua coI Tjnh do.
Mof cuoc nghIon cuu cac van ban co ghI ngay fhang o Long
Mon
3
cho fhay Ia su fho cung Phaf A-Ji-Ja da raf fhjnh hanh
o xu nay vao khoang nam 647 don nam 715. Nhung fn do fIn
Phaf A-Ji-Ja con fho ca duc Quan Tho Am, mof vj Bo Tat An
o ma qua fhoI gIan da chuyon doI fu nam fnh fhanh nu fnh
o Trung Hoa.
Suc manh cua fhuyof A-Ji-Ja Phaf nam frong fnh cach pho
cap voI faf ca moI nguoI. TrI fhuc cua hang fang sI cao quy an
mnh frong nuI sau Ia hoan foan vuof qua kha nang cua nhung
nguoI bnh dan phaI song frong canh bon chon cua cuoc song
fam fhuong. Mof fon gIao fhu huf dong dao gIoI bnh dan fruoc
hof phaI nham don su don gIan cuc ky, va fhoo nhung nguoI khoI
1
Sukhvativyuha Sutra, Hun dch u A-d-du Knh t ), cong go u
1oo Vo oong tho knh t) huy Xong tun tnh do lhut nhop tho
knh t).
228
Luoc su Phut guo
xuong fh IoI fho Ion Iao cua gIao Iy Tjnb Jo chnh Ia vIoc no hof
suc don gIan va do fhoo. Taf ca nhung g duoc doI hoI vo maf
duc hanh chI co Juy nbat /a Juc tin, va nhung nguoI khoI xuong
duong nhu da dam bao rang dIou do do fm fhay hon nhIou so
voI kha nang nhap djnh hoac fr fhong mInh.
Tuy nhIon, Tbicn tong moI Ia quan frong nhaf frong faf ca
cac fong phaI o Trung Hoa. ay Ia su faI fao doc dao nhung fu
fuong frong kInh Phaf Ian fhu fu, va cung Ia Ian cuoI cung. a
su faI fao fruoc do da san sInh bo Iuan A-ty-Jat-ma, gIao Iy aI
fhua va nhung kInh dIon Tan-tra. Tbicn tong gan nhu dong fhoI
voI gIao Iy Tan-tra, va ca haI co raf nhIou dIom chung.
Ijch su Tbicn tong Trung Hoa baf dau voI ngaI Huo Nang
|638-713), cung duoc bIof voI danh xung Ia Iuc To. Truoc ngaI
Huo Nang, chung fa co mof gIaI doan chuan bj kIou ticn /jcb su
cua ThIon fong, duoc cho Ia baf dau fu Bo-Jc at-ma, mof cao
fang Nam An co phan nao mang fnh cach huyon fhoaI, da don
Trung Hoa vao khoang dau fho ky 6
1
va fraI qua 9 nam o kInh
do Iac uong do chI nhn vao buc fuong.
2

Tam quan frong cua Bo-Jc at-ma nam o vIoc ngaI da fao
ra cho Tbicn tong Trung Hoa mof moI IIon ho cu fho voI fruyon
fhong An o, mof moI IIon ho ma Tbicn tong raf fran frong,
baf chap nhung sang fao dI kha xa cua mnh. Nhu chung fa duoc
ngho, duc Tbicb-ca Mau-ni da fruyon gIao phap b maf cho ngaI
ai Ca-Jicp, va fu ngaI Ca-Jicp fruyon dan qua fung vj fo su,
nhung chI /ay tam truycn tam, kbong Jung Jcn oan tu.
3
Cho
don ngaI Bo-Jc at-ma Ia fo su fhu 28 duoc fruyon fhua.
Tu To Bo-Jc at-ma don To Huo Nang, chung fa con co bon
vj fo su nua, Ia nhung nguoI gIang gIaI Phaf gIao co pha Ian
phan nao voI Iao gIao, fhoo fruyon fhong cua ngaI ao SInh
fruoc day. Trong so nay, To fhu ba Ia Tang Xan |maf nam 606)
4

raf dang chu y voI baI Tin tam minb, mof frong nhung fac pham
co dIon vI daI cua van hoc Phaf gIao.
1
Nhoo to oo dong y chnh xuc u vuo num 520.
2
Choyon coo non don bch cou ngu Dut-mu dooc bot u tu dong 1hoo
230
Luoc su Phut guo
Tuy nhIon, cac vj fo su nay noI chung khong fao duoc bao
nhIou anh huong doI voI xa hoI, v ho song frong fhanh ban,
khong co fru xu co djnh, va fhuong fhoo mof nguyon fac Ia khong
ngu IaI baf cu noI nao qua mof dom.
1

Nhung ghI chop frong Ijch su con dI xa hon nua khI cho fhay
rang su gIang gIaI gIao Iy cua cac vj fo nay da dua don su baf
dong gIua mof chI phaI o mIon ac, dung dau Ia ngaI Than Tu
|khoang 600-706),
2
voI mof chI phaI o mIon Nam, dung dau Ia
ngaI Huo Nang o Quang Chau.
Iom chnh frong su franh Iuan gIua doI bon Ia ticm ngo va
Jon ngo. Mon do pha bac fhoo chu fruong ticm ngo, cho rang
nhung dIou baf fjnh cua chung fa phaI duoc fru bo mof cach dan
dan, nho vao no Iuc cong phu chuyon can.
3
Khong bao Iau fh chI
phaI nay fan IuI.
Tbicn tong ma chung fa noI don o day bao gom cac do fu raf
da dang cua ngaI Huo Nang. Vo maf fo chuc, Tbicn tong chI fro
non doc Iap vao fhoI cua ngaI Bacb Truong Hoai Hai
4
|720-814).
Truoc do, hau hof cac fhIon su dou song frong nhung fu vIon cua
Luat tong va fuan fhoo gIoI Iuaf cua phaI nay. NgaI Bacb Truong
da dua ra mof Ioaf nhung quy fac moI doI voI fang sI cua Tbicn
tong, nham khoI phuc nhung dIou kIon song khac kho va don
gIan cua Tang-gia nhu fhuo ban dau, va cung kof hop gIoI Iuaf
Phaf gIao voI nhung khuon phop ung xu cua Khong gIao. Thanh
quy cua faf ca cac fhIon vIon dou duoc ruf ra fu cac quy fac cua
ngaI ach Truong.
5
NgaI da ap dung mof su caI cach raf hIou
qua, gIup dam bao duoc su fon faI va fhanh cong frong xa hoI
cho fong phaI cua mnh.
1
Dom nuy co vo khong dooc ro rung um. Nho chong tu bot, cuc 1o so doo
co tro xo do houng hou, vu nho thoo knh lhup uo Dun con gh u th no
Houng Mu no Ngo 1o troyon phup u mot ngo chou on vo tung chong
hon ngun ngoo, con co cuc co s to tup do gop voc tup dch hung nguy.
Loc to bun duo cong u mot trong nhong co s do. Vo dom khong ngo mot
no qou hu dom u thoo dong troyon thong lhut guo ngoyon thoy, nho cuc
v so khut thoc cou 1hoong tou bo, khong phu qoun dom cou cuc thon so.
Voc 1o Dut-mu chn num ngo ngo vuch tcoo non don bch) cong do no
on doo nuy.
232
Luoc su Phut guo
Tang sI frong fhIon vIon dI khaf fhuc vao moI buoI sang,
nhung ngoaI ra con phaI Iam vIoc nua. Cham ngon cua ngaI
ach Truong Ia Mot ngay kbong /am, mot ngay kbong an.
1
ay
Ia mof dIou ma fruoc do cung chua fung ngho noI don.
Tbicn tong co haI fhoI ky phaf frIon manh mo. ThoI ky fhu
nhaf vao doI uong va fhoI ky fhu haI vao doI Tong. ThoI ky fhu
haI so noI don frong chuong IV, va o day chung fa chI gIoI han
frong fhoI ky fhu nhaf.
Tu Iau, vIoc can nhac gIua frau gIoI frI fhuc va cong phu hanh
fr xom dIou nao quan frong hon da Ia mof van do kho khan.
Tbicn tong, nguoc IaI voI phaI Dbammakatbika cua Tch Ian, da
co quyof djnh hoan foan duf khoaf frong vIoc chu frong don cong
phu fhuc hanh. Tbicn tong nhan ra rang, co doI khI Iong nhIof
fhanh cua fn do da Iam gIa fang qua nhIou cac phuong fIon
fm cau gIaI fhoaf, nhu cac hnh fhuc kInh ko, so gIaI, nhung su
phuc fap vo frIof hoc, nhung hnh fuong va nghI Io... cho don noI
chnh ban fhan muc dch gIaI fhoaf co fho bj khuaf Iap dI, va doI
song fam IInh co nguy co phaI chof ngaf frong chnh nhung dIou
da duoc vach ra do nuoI duong no.
Trong phan ung chong IaI su fhua fhaI qua do vo phuong
fhuc fu fap do su nhIof fhanh, Tbicn tong nghIong han vo mof su
don gIan cuc ky frong phuong fhuc daf don gIac ngo. Ho khong
ngung pho phan su van dung saI Iam cac phuong fhuc fu fap,
von fu no da co fho do dang fro non bo fac. ac bIof, Tbicn tong
fu mnh chong IaI vIoc fho knh qua dang doI voI nhung fruyon
fhong fhoo kInh dIon, va Iuon cho rang su gIaI fhoaf khong fho
fm fhay frong vIoc nghIon cuu kInh sach. Iou do khong co
nghIa Ia ho khong hoc fap kInh sach. TraI IaI, nhung fhuyof
gIang cua ho dung don raf nhIou frch dan fu kInh dIon, nhu
kInh Kim cang va kInh Lang-gia Ia haI bo kInh duoc Tbicn tong
chuong dung nhaf frong gIaI doan ban dau. Nhung ho fIn chac
rang vIoc nghIon cuu kInh sach chI dong mof vaI fro boan toan
tbu ycu so voI you cau cong phu fhIon djnh va chung ngo.
1
Nhut nhut but tuc, nhut nhut but thoc. t, .) Chum ngon
nuy du tro thunh pho bon nguy cu trong cuc to von o Vot Num tu.
234
Luoc su Phut guo
Nhung Iy fhuyof phuc fap vo vu fru va fam Iy cua cac fong
phaI Phaf gIao khac dou bj phu nhan nhu Ia nhung fhu rac ruoI
va vo dung.
o phan doI su sung knh qua dang va nhung kIon gIaI saI
Iam Iuc do vo vaI fro cua duc Phaf, mof fhIon su noI fIong doI
uong Ia an Ha Tbicn Nbicn,
1
vao fho ky 8, da dof mof fuong
Phaf do suoI am khI ong fhay Ianh.
V su froI buoc hoan foan voI nhung moI quan fam vao mof
doI fuong fuyof doI co fho Ia mof rao chan, non mof fhIon su
khac da Ianh Iung noI rang ncu nbu co gap Pbat ngan Juong,
bay gict oj Pbat ay Ji.
2

If phan quyof IIof hon Ia nhung cau fra IoI cua fhIon su Nam
Vicn Huc Ngung.
3
KhI duoc hoI Pbat /a g:, ngaI chI hoI IaI:
Cai g kbong pbai /a Pbat:, hoac Ia: Ta cbua tung bict ong
ay., hoac oi kbi nao co Juoc mot oj, ta sc cbo ong bict. Nhung
cau fra IoI nay gan nhu khong mang IaI g do fr oc co fho bam
vu vao.
Tbicn tong nham don khoI phuc Phaf gIao nhu mof gIao Iy
fam IInh. Tho gIoI fam IInh co nhung quy Iuaf rIong, kch fhuoc
rIong va cach fhuc hIon huu rIong. Iou nay khIon fro non kho
hIou doI voI cach nhan fhuc cua fho fuc, va co fho noI chnh
xac rang fam IInh chI co fho nhan hIou duoc bang con maf fam
IInh.
Tbicn tong bIof raf ro rang ho fIou bIou cho mof su khoI
dau hoan foan moI. Nhu nhung fn do fu fap Tan-tra fIn fhoo
duc Licn Hoa 8anb xom ngaI nhu vj Phaf fhu haI, cung dang fIn
cay nhu duc Tbicb-ca Mau-ni, fh cung fron fInh fhan do, fn do
Phaf gIao ThIon fong da co y goI fap sach ghI chop nhung IoI
fhuyof gIang cua ngaI Huo Nang Ia mof quyon kinb,
3
danh fu chI
dung cho nhung gIao Iy do chnh duc Phaf noI ra. V Tbicn tong
khong fhch su frI fhuc hoa va ho fhong hoa, non van chuong
1
Dun Hu 1hon Nhon t 739 824).
2
lhong lhut sut lhut t)
236
Luoc su Phut guo
Tbicn tong, frong chung muc co duoc, hoan foan khac han voI
nhung mau muc cua An o.
Mof so f fhIon su duong nhu co soan ra cac baI fhuyof gIang
va nhung ko fung do day cho mon do, nhung daI da so cac fhIon
su doI uong dou fu choI khong ghI chop IaI baf cu dIou g. Ho
fu gIoI han frong mof so raf f nhung IoI day ngan nguI va kho
hIou, ma vo sau nay duoc gop nhaf IaI fhanh nhung cuon ngu
/uc cua co Juc. Ho khong fIn vao nhung hIou qua bj bop moo cua
ngon ngu, non co gang dan daf do fu don cho gIac ngo khong chI
Ia bang nhung IoI nhan xof vo nghIa, ma con bang nhung cach
nhu dung gay danh vao nhung Iuc fhch hop, vuof muI, hoac fao
ra nhung fIong dong dof ngof va vo nghIa, nhu fIong hof noI
fIong cua ngaI Ma To .v.v...
Phuong phap fruyon day cua Tbicn tong duoc hIou fhoo fhIon
ngu Ia /oi noi ky Jac oa banb Jong ky Jac bon. V khong mof
van ban nao co fho ham chua nhung dIou do, cho non su fruyon
day nhu fho nay duoc xom Ia nam ngoaI kInh van. Chung duoc
xom nhu Ia nhung fruong hop ma tam Pbat tuong giao truc ticp
cung tam Pbat, va ThIon fong trao truycn tam an Ia fruc fIop fu
fhay don fro.
I nhIon Ia khong do g do ruf ra fu nhung cach fruyon
day khong fron von nhu fron mof gIao Iy co fnh cach frIof hoc
duoc hnh fhanh hop Iy. Nhung, frong mof co gang fhu Iam dIou
khong fho duoc, co fho noI rang sau day Ia nhung gIao Iy chnh
cua Tbicn tong.
1. Truoc hof, co mof IoI day noI fIong rang Qua Pbat Juoc
tbanb tuu qua oicc giac ngo tuc tb. Tuy nhIon, Ia nhung
nguoI fhuc fIon, cac fhIon su khong quan fam nhIou don
cac /y tbuyct giac ngo so voI su tbanb tuu tbuc ticn. PhaI
TIou fhua co qua nhIou dIou do noI vo gIac ngo, nhung
khong con dao fao ra vj fhanh gIac ngo nao nua ca, cho du
Ia A-/a-ban hay Phaf. aI fhua fruyon fhong cung khong
kha g hon, va phaI bIon mInh cho su khong fhanh fuu
ro rang nay bang cach khang djnh rang baf cu mof vj Bo
Tat nao cung phaI fraI qua vo so kIop fu fap fruoc khI co
238
Luoc su Phut guo
fho fhanh fuu qua Phaf. Vao fho ky 7 va 8, mof so fn do
Phaf gIao co phan nao maf kIon nhan voI nhung gIao Iy
da dua muc fIou gIac ngo vo don mof fuong IaI vo han, va
doI hoI nhung kof qua nhanh chong hon. Iou nay dan
don sang fao nhung kInh dIon Tan-tra voI phuong fhuc do
fhanh fuu qua Phaf ngay trong tban nay, va nhung no Iuc
cua Tbicn tong do gIac ngo ngay trong Joi nay.
Tbicn tong noI rang frong fong mon cua ho Iuc nao cung
co raf nhIou nguoI Jat Jcn giac ngo. Nhung vo dIou nay,
ho khong dung fu giac |boJbi - bo-Jc) nhu fruyon fhong
do chI trang tbai giac ngo, ma dung mof fu moI Ia ngo,
1

duoc bIof nhIou hon
2
voI dang fIong Nhaf Ia satori. MoI
quan ho gIua ngo cua Tbicn tong voI trang tbai cbung
ngo frong y nghIa fruyon fhong cua An o va voI nang
Iuc nbat tbict tri cua duc Phaf chua bao gIo duoc nhan
ro frong kIon fhuc cua nguoI vIof sach nay, mac du cac
vj fo su Tbicn tong duoc nhac don nhu cac vj Phaf dang
fon knh. Iou nay co nghIa Ia mof kIou tbanb gia moi
da xuaf hIon frong Ijch su Phaf gIao. Sau cac vj A-/a-ban,
Bicb Cbi Pbat, Bo Tat va Tat-Jat, gIo day chung fa co
fhom cac Lao su
3
cua Tbicn tong nhu mof kIou tbanb gia
tbu nam.
2. Thu haI, nguyon Iy cao fof nhaf khong fho dIon fa duoc.
Mof Ian nua, Tbicn tong khong bang Iong voI vIoc chI noI
suong nhu nhIou frIof gIa Phaf gIao da Iam fruoc ho, ma
muon bIon nhan fhuc noI faI doI voI chan Iy nay fhanh
mof kInh nghIom cu fho, bang cach dung cac phuong phap
dIon daf oo ngon, hoac noI fhoo cach khac Ia fao ra mof
su ky dac nao do va co vo nhu mof kIou noI kbong quan
bc g Jcn oan Jc nhung IaI co tbc noi /cn Juoc dIou muon
noI. Chang han nhu:
Trong cai ao ouong
co mot con ran mui rua.
1
Ngo t), to co xout xo 1rong Hou, bun duo dooc dong duc bot trong 1hon
tong. Vo suo mo kot hop vo to guc t) von du dooc dong trong troyon
240
Luoc su Phut guo
Tbat buon cuoi kbi ngb Jcn no!
Ai Ja kco Jau con ran /cn:
Mof cach fuong fu, su banb tr pbai Juoc tbuc bicn boi
oicc kbong banb tr. Cung nhu mof fam guong khong fho
duoc Iam bang cach nghIon gach, qua Phaf khong fho daf
duoc bang cach hanh fhIon.
Iou nay khong co nghIa Ia moI cong phu fhIon djnh dou
phaI fu bo, ma Ia phaI duoc fhuc hanh voI kbong co bat cu
su Jung tam nao do phaI co gang daf don hoac fu khang
djnh. Nhu vay fIou fru duoc nhung nghIop Iuc cu va khong
fao ra nghIop moI. Hanh gIa phaI o frong frang fhaI oo
tam, nghIa Ia tam /uon tlnb giac ma kbong co y tuong
nao, va ngan giu tam y kbong con /ang xang Jay Jo.
o kof qua hanh fr fhoo cach nay, hanh gIa daf don su
gIac ngo, khong con nghI hoac, va faf ca moI van do dof
nhIon duoc hoa gIaI. Khong phaI v da fm ra duoc gIaI
phap cho nhung van do ay, ma Ia v chung kbong con
/a oan Jc doI voI hanh gIa nua. Va cho du frI kIon moI
daf duoc nay Ia khac voI su mo foI cua nguoI fhuong,
nhung xof cho cung fh hanh gIa chang daf duoc g ca.
Va doI song cua bac fhanh nay cung khong khac g voI
nhung nguoI fhuong. Thoo nhu cach noI cua fhIon su Iam
To |maf nam 867)
3
Ia: Cbl /am nbung oicc bnb tbuong
kbong co no /uc Jac bict nao, nbu Jai ticu ticn, mac ao
quan, an com, oa kbi mct moi tb nam ngbl. Nbung kc
tam tbuong sc cuoi nbao, nbung nguoi tri sc bicu.
oI vay, fhaf ra Ia cbang co g nbicu trong giao pbap cua
Pbat. phap ma duc Phaf fruyon cho aI Ca-Jicp fhuc
ra Ia mof b maf da fIof Io, va cung chang co g frong do
ca, ngoaI fru mof dIou Ia da so moI nguoI khong fho hIou
duoc no. Mof khI daf ngo, bac fhanh gIa co fho do dang
kof hop su fhoaf fuc an maf voI nhung ung xu fhch hop
khong gIan doan doI voI cuoc song. Trang fhaI kbong boat
1
Lum 1o Nghu Hoyon t), thon so khu sung tong Lum 1o. Ngu mut
num 867 nhong khong ro num snh.
242
Luoc su Phut guo
Jong da fro fhanh giong nbu boat Jong. Va fhoo nhu cach
noI cua Bang Uan
1
Ia tam tri kicn oa Jicu Jung nam o
oicc ganb nuoc oa bo cui. Va co fho kof fhuc voI cau noI
nay cua fhIon su Hai-yun: 8uot ngay an ma cbang nuot
mot bat com, suot ngay Ji ma cbang nbicb mot /y, suot
tboi gian Jo kbong co su pban bict giua kbacb tbc oa cbu
tbc, oa suot ngay kbong tacb roi su oat ma oan kbong bj
cbung Joi gat. ay cbinb /a nguoi tu tai.
ThIon hoc qua fhaf Ia mof gIao Iy raf sau xa. Mac du boI
canh van hoa va nhung dIou kIon xa hoI cua Trung Hoa vao doI
uong hoan foan khac bIof vo moI maf voI An o vao fhoI cua
duc Phaf Tbicb-ca Mau-ni, nhung su gan guI voI fInh fhan cua
duc on su ma cac vj daI fhIon su cua Tbicn tong daf don qua
Ia raf hIom fhay frong nhung nguoI hoc Phaf o baf cu fhoI daI
nao.
Tron day Ia noI vo nhung phaf frIon vo maf fu fuong cua
fhoI ky nay. Vo maf hnh fhuc, gIao hoI Phaf gIao doI uong
cung daf duoc mof vj fr sang choI, sung fuc va manh mo hon
baf cu gIaI doan nao khac frong Ijch su da fraI qua. Tuy vay, su
fhanh cong nay phaI fra voI mof gIa daf.
Su fhjnh vuong cua cac fu vIon do doa Iam suy fhoaI non
kInh fo quoc gIa. VIoc xay dung raf nhIou fu vIon, vo maf kInh
fo Ia khong fao ra g ca, va con phaI duoc duy fr nho vao gIoI cu
sI, nghIa Ia nho vao frIou dnh, cac gIa dnh quy foc hoac dan cu
frong fhon Iang. Nhung kIon fruc xay dung vo cung fon kom da
fhu huf raf nhIou nhan cong fu cac vung quo, khIon ho phaI fu
bo vIoc Iam ruong. Va cuoI cung Ia nguon du fru kIm IoaI cua daf
nuoc phaI can kIof v duoc dung vao vIoc duc fuong va cac mon
do dung frong nghI Io fho cung. TIon frnh nay dan don su nguoc
daI Phaf gIao vao nam 845. TrIou dnh fjch fhu faf ca faI san cua
cac fu vIon, buoc gIoI fang nI phaI hoan fuc, va fhu Iay cac fac
pham ngho fhuaf do dung kIm IoaI vao nhung muc dch fho fuc.
1
ung |un t), mot co s no dunh vo 1hon hoc. 1hoo lhut oung 1o
don th ong mut num 808 vu khong ro num snh. Du tong thum hoc vo
244
Luoc su Phut guo
Phaf gIao chnh fhuc don TrIou TIon nam 372, va cho don
nam 525 da Ian fruyon ra khap nuoc nay. Tu nam 550 don nam
664, Phaf gIao fro fhanh quoc gIao va gIa fang suc manh mof
cach on djnh, voI vIoc fang sI khong cho cac nha caI frj qua fung
fhoI ky. Cac vj vua, hoang fu va cong chua fhuong xuaf gIa,
1
va
cac fu vIon nguy nga, fuong fho va nhIou cong frnh khac duoc
xay dung khap noI.
Khong co su phaf frIon dang chu y nao vo gIao Iy. Phaf gIao
TrIou TIon co gIa frj dang ko nhaf nhu Ia mof gach noI frung
gIan gIua Trung Hoa va Nhaf an. NgoaI ra, con phaI ko don
Iong nhIof fhanh frong vIoc hanh fr Phaf phap, va frong nhIou
fho ky, faf ca faI san du fhua cua nuoc nay dou duoc dung vao
Phaf su.
?. NHAT BAN
Vao khoang nam 550, Phaf gIao fu TrIou TIon fruyon sang
Nhaf an nhu mof you fo cua non van mInh Trung Hoa. Mof
chnh khach Ion Ia Tbanb uc Tbai tu
2
|523-621) da nhan Phaf
gIao Iam fn nguong. Khong bao Iau, Phaf gIao hoa hop voI Tban
Jao
3
cua ban xu, fon gIao ma ban dau da chong doI kjch IIof voI
Phaf gIao.
Thoaf dau, gIong nhu cac vj fhan ban xu cua Tay Tang, cac
vj fhan cua Than dao cung duoc cho Ia nhung vj ho phap cua
Phaf gIao. RoI sau do, nhung vj fhan fhanh cua ca haI fon gIao
dan dan duoc xac djnh ro, va khI ay fn do duoc day rang fhan
fhanh cua doI bon von chI Ia mof, nhung mang fon khac nhau.
Vao fho ky 9, su kof hop haI fon gIao nay duoc mang fon Ia
Pyobu-8binto. ay Ia mof fhanh fuu raf dang ko, khong chI v
da hoa nhap duoc haI fon gIao mof cach hIou qua vao Iuc do, ma
con boI v do Ia mof cach fhuc hoa nhap ma 1000 nam sau van
co fho do dang fach roI ca haI ra.
1
Doo nuy go so on toong don houng toc do 1run o Vot Num.
246
Luoc su Phut guo
ay Ia fhoI ky cua su mo phong. Truoc nam 700, co 4 fong
phaI duoc hnh fhanh. Tuy nhIon, do khong phaI Ia fap hop cua
nhung nguoI fhoo duoI mof gIao Iy cu fho, ma chI don gIan Ia
nhung fruong phaI frIof hoc nham nghIon cuu mof so kInh van
nhaf djnh nao do. Cac fong phaI do Ia:
1. Tbanb tbat tong
1
|fhanh Iap nam 625), dua fron bo
Tbanb tbat /uan
2
cua Ha-/c-bat-ma
3
do ngaI Cuu-ma -/a-
tbap djch.
2. Tam /uan tong
4
|fhanh Iap nam 625), nghIon cuu ba fac
pham cua haI ngaI Long Tbo va Tbanb Tbicn, cung Ia
can ban cua Tam /uan tong Trung Hoa.
3. Pbap tuong tong
5
|fhanh Iap nam 654) daf non fang fron
bo Duy tbuc,
6
gIaI fhch nhung nguyon fac cua Tbuc tong
7
fhoo haI ngaI Huyon Trang va Khuy Co.
4. Cau-xa fong
8
|fhanh Iap nam 658), fap frung nghIon cuu
chI fIof bo A-ty-Jat-ma Cau-xa /uan cua ngaI Tbc Tban.
TIop don Ia Hoa ngbicm tong |fhanh Iap nam 730),
9
fon faI
frong nhIou fho ky, fho duc Pbat ai Nbat.
10
Con co Luat tong
|fhanh Iap nam 753)
11
nham don vIoc dua ra nhung gIoI Iuaf
nghIom khac hon cho fang doan, nhung khong bao Iau fh suy
fhoaI.
Quan frong hon nhIou Ia nhung fong phaI hnh fhanh frong
fhoI daI Bnb An
12
|794-1186), voI su Ian af cua Tbicn tbai tong
13

va Cban ngon tong,
14
daf frung fam fron haI ngon nuI.
1
Jjitsu-sh
2
Satyasiddhi-stra, Hun dch u 1hunh thut oun t).
3
Harivarman, Hun dch um u Hu-o-but-mu t), dch nghu u So
1o Khu t).
4
Sanron-sh
5
Hoss-sh
6
Yuishiki
7
Vijnavda
8
Kusha-sh
248
Luoc su Phut guo
Tbicn tbai tong duoc sang Iap boI ngaI Toi Trung
1
|767-
822), nguoI da mang gIao Iy cua Tbicn tbai tong fu Trung Hoa
vo. Cban ngon tong duoc sang Iap boI ngaI Kbong Hai
2
|774-
835), nguoI da hoc duoc nhung b fruyon cua Cban ngon tong
Trung Hoa o Truong An.
Nhung ngon ThIon ThaI IInh fhIong frong vung nuI TI uo
3
gan kInh do moI Kyoto chang may choc da co fron 3.000 fu vIon
va gIang duong. Tbicn tbai tong khong nhung co anh huong raf
Ion vo phuong fhuc fu fap, ma con Ia coI nguon phaf sInh ra faf
ca cac bo phaI vo sau nay, frong y nghIa Ia, nhung nguoI sang
Iap cac bo phaI do dou da fung co mof fhoI gIan fhoo hoc voI
Tbicn tbai tong.
KhI fu Trung Hoa fro vo, Hoang Pbap ai 8u
4
khong nhung
duoc frIou dnh nguong mo, ma con fao duoc an fuong manh mo
nhaf frong fam fuong cua nguoI dan Nhaf so voI baf cu vj fang
nao fruoc do. oI voI dan chung, ngaI fro fhanh mof vj anh hung
voI vo so nhung fruyon fhuyof; doI voI fn do fh ngaI Ia hIon
1
Dengyo Daishi, huy Saich, Hun dch u 1o 1rong t), cong dooc go
u 1royon Cuo Du So t), u ngoo sung up1hon 1hu tong t
) o Nhut. Ngu hoc duo to num l2 too, u mon do cou ngu Gy hy
tHunh oo - ) tu chou Kokobon tooc lhun 1o - ) o mi
tCun Cung - ), vu hoc dooc nhong hoong dun bun duo vo 1hon hoc
uc tong. Ngu chnh thoc xout gu num l4 too, vu tho 1y-khoo go num l9
too o chou Tdaiji tDong Du 1o - ), suo do don o no Hiei t1 Doo
Son - ). No duy ngu thoc hunh thon dnh vu nghon coo guo y
Hou nghom tong. Nhong ngu b o coon nhoo hon bo guo y cou 1hon
1hu tong, vu tro non oyon buc suo kh doc qou cuc trooc tuc cou ngu 1r
Khu t). Dunh tong vo so oyon buc cou ngu un rong don no Nhut
Houng buy go u Kummo chnh thoc do ngh ngu d don 1rong Hou do hoc
ho vo lhut guo, nhum kh tro vo nooc co tho thot up dooc mot hnh thoc
lhut guo thch hop vo Nhut un. Ngu sung 1rong Hou bung doong bon
vuo num 804, d cong choyon tuo vo mot ngoo bun no tong u ngu Kkai
tKhong Hu - ). Don 1rong Hou, ngu thoo hoc vo ngu thon so 1oo
1hon t) vu hoc guo y 1hon 1hu tong vo ngu Duo 1hoy t), to
tho l0 cou tong nuy o 1rong Hou. Ngu cong hoc guo y Chun ngon tong
vo ngu 1houn Hoo t). 1ut cu nhong guo y nuy doo chou dooc troyon
250
Luoc su Phut guo
fhan cua duc Phaf Ty-/o-gia-na, vj Phaf chua vIon fjch ma con
cho doI su xuaf hIon cua duc Phaf fuong IaI.
Trung fam cua Cban ngon tong duoc daf fron ngon nuI Cao
Da
1
don doc. VIoc fhuc hIon cac nghI Io Ia hoaf dong chnh cua
fong nay, nhung ngoaI ra con co vIoc sang fao nhung franh
fuong cac vj fhan fhoo cac kInh Tan-tra.
Khong phaI faf ca fang sI cua Tbicn tbai tong va Cban ngon
tong dou cu fru frong fu vIon. Co mof phong frao manh mo frong
ca haI fong phaI nay muon khoI phuc suc song cua cong dong
Phaf gIao fhoI nguyon fhuy, khI cac vj fang sI dou an cu frong
rung sau. Mof so dong dang ko cac vj fang duoc goI Ia Yama-
busbi, nhung nguoI chI ngu fron nuI cao; hay cac vj 8bugcnja,
nhung nguoI fhuc hanh IoI song kham kho. Taf ca nhung vj fang
nay song don doc hoac hop fhanh nhung nhom nho frong vung
rung nuI hoang vang.
Nhn chung, ca haI fong phaI nay dou chI nham don fang Iop
fr fhuc. Su IoI cuon cua ho doI voI quang daI quan chung khong
duoc manh mo Iam. VoI nhung aI mong muon mof phuong fhuc
fu fap do dang hon, ho dua ra vIoc cau nguyon bang cach nIom
danh hIou Phaf A-Ji-Ja do duoc vang sanh vo coI Tay Phuong
Cuc Iac.
Cac bo phaI frong ca haI fhoI daI Tbicn Bnb
2
va Bnb An
dou co xay dung nhung phong Ion danh rIong cho vIoc nIom
Phaf,
3
kom fhoo co ca fung fan va Io nhac. Song song fhoo do,
frong fho ky 10 con co cac vj fang du hoa mang gIao Iy vo duc
Phaf A-Ji-Ja fruyon day cho dan chung bang nhung cach dIon
daf do hIou doI voI nguoI bnh dan.
Phaf gIao chju anh huong cua nhung dIou kIon xa hoI chung
quanh. Su fon knh ma fon gIao nay co duoc phan Ion Ia nho vao
vIoc mang IaI nhung hIou qua IoI ch ky dIou cho su an Ianh cua
daf nuoc. Su hIon dIon cua cac ngoI chua duoc fIn Ia co fho ngan
ngua duoc faI hoa xuaf phaf fu frong Iong daf, va vIoc doc fung
1
Kyasan
2
Nara, cong go u Nu Loong t) tho du, u gu doun to num 7l0 cho
252
Luoc su Phut guo
kInh dIon aI fhua fhuong duoc fhuc hIon voI muc dch ngan
chan nhung con djch bonh, dong daf, va cac faI hoa khac.
Nhung maf khac, nhung gIoI Iuaf dao hanh khong phaI bao
gIo cung duoc fuan fhoo mof cach chaf cho. Trong fhoI daI Bnb
An, da co nhung cuoc franh chap kjch IIof gIua nhung fu vIon
Ion, Iuc nay da fro fhanh nhung daI Ianh chua quyon Iuc va cu
xu nhu nhung fap doan phong kIon. Nhung doan quan danh fhuo
co fo chuc do fang sI chI huy da dof pha chua chIon cua nhau, va
xuaf hIon fhanh nhung foan vo frang o Kyoto do gay ap Iuc voI
chnh quyon.
Van hoa fham my Ia nof noI baf cua fhoI daI nay, va phan
Ion kIof fac ngho fhuaf don nay van fon faI.
8. TAY TANG
Phaf gIao duoc xom Ia baf dau o Tay Tang vao khoang nam
650, nhung chI fhuc su phaf frIon sau do mof fho ky. an dau,
Phaf gIao gap phaI su chong doI manh IIof cua nhung fu sI dao
Bon faI ban dja, nhung nguoI duoc da so gIoI quy foc ung ho.
Tuy nhIon, su ung ho cua nha vua da fao dIou kIon do fn do
Phaf gIao dan dan fao duoc cho dung cho mnh. Cho don frIou
vua Pa/-pa-can |817-836), anh huong cua Phaf gIao daf don dInh
cao.
Nam 787, ngoI chua dau fIon duoc hoan fhanh o Bsam-yas,
1

va khong bao Iau sau do, nhung vj fang dau fIon duoc fho gIoI
voI ngaI Tjcb Ho.
2
Chua chIon duoc dung Ion khap noI, nhIou
cao fang duoc moI fu An o sang,
3
chu vIof duoc sang fao va raf
nhIou fac pham duoc phIon djch. a co nhung no Iuc raf Ion do
dam bao fnh chnh xac cho cac ban djch, va cac fhuaf ngu duoc
1
Duy u chou 1ung-doyon tSamye), num vo phu dong num cou tho do Lhasa,
no ngu 1ch Ho houng hou trong soot l3 num suo do.
2
ntarakita, Hun dch u 1ch Ho t), u cuo tung cou An Do, thooc
1rong qoun tong, ngoo du troyon lhut guo sung 1uy 1ung trong tho ky duo
ton. 1oy co mot so tung s troyon guo du don 1uy 1ung trooc do, nhong ngu
254
Luoc su Phut guo
fIou chuan hoa vao khoang nam 835 boI mof uy ban gom nhung
hoc gIa
1
An o va cac nha fhong fhaI
2
Tay Tang, da phaf hanh
cuon Maboyutpatti do huong dan cho cac djch gIa.
Cac doI fhu dao Bon duong nhu da fhaf baI. Tang sI Phaf
gIao nam duoc nhung nguyon fac hIou qua cua daf nuoc nay.
Nhung roI don doI vua Lang-Jar-ma |836-842), mof gIaI doan
nguoc daI Phaf gIao da xoa sach dI faf ca nhung g vua daf duoc.
Trong khoang mof fho ky, Phaf gIao IaI mof Ian nua bIon maf
faI Tay Tang.
CIaI doan ma chung fa dang xom xof Ia mof gIaI doan fIop
nhan. Trong gIaI doan nay co bon ho fhong hay dong fu fuong
chnh duoc dua vao Tay Tang:
1. Tu pha fay, fu vung fhung Iung 8uat, Ia nhung fu fuong
Tan-tra cua ngaI Licn Hoa 8anb, nguoI da cu ngu o Tay
Tang frong mof fhoI gIan ngan. TInh fhan cua ngaI Licn
Hoa 8anb gan guI dang ko voI dao on, va ngaI da fhanh
cong vuof buc o Tay Tang. NgaI dIon gIang mof ho fhong
fhuoc Kim cang tbua, nhung chung fa khong bIof chnh
xac nhu fho nao. An fuong ma ngaI fao ra doI voI Tay
Tang phan Ion Ia nho vao vIoc fhuc hIon nhung phop
mau, va huyon fhoaI do IaI da vuof qua nhung su kIon Ijch
su. Tong Nyingmapa, hay Ninb-ma, duoc fhanh Iap fu
fhoI cua ngaI Licn Hoa 8anb va con maI don ngay nay.
2. Tu pha nam Ia su fong hop cac fu fuong aI fhua fhoI
daI Pla do mof so hoc gIa hang dau cua cac daI hoc o
Ma-kict-Ja fruyon don. Su kof hop fu fuong Bat-nba voI
Tan-tra da fro fhanh fruyon fhong frung fam cua Phaf
gIao Tay Tang, va da nhIou Ian doI moI maI cho don nay.
ong fu fuong nay Iuon danh gIa cao bo Hicn quan trang
ngbicm /uan,
3
mof fac pham cua An o vao fho ky 4, sap
xop noI dung bo Bat-nba Ba-/a-mat-Ja fhanh 25.000 cap
cau fhoo fho ko, fhanh mof bang ko ro rang co danh so
1
Pandits
2
Lotsabas
3
Abhisamaylakra, Hun dch u Hon qoun trung nghom oun t
256
Luoc su Phut guo
do co fho ghI nho duoc, nhu Ia buoc dau fIon frong vIoc
fhIon quan vo bo kInh nay, va dong fhoI cung dIon gIaI
fhoo fInh fhan cua Trung quan tong voI mof su dung hop
cung fruyon fhong on hoa hon cua Duy tbuc tong. Von
da duoc chu gIaI raf nhIou o An o fu fruoc do, khI duoc
fruyon don Tay Tang fh bo Hicn quan trang ngbicm
/uan fro fhanh non fang cho su dao Iuyon nhung fu fuong
cao hon khong fhuoc ho fhong Tan-tra, va raf nhIou chu
gIaI cho bo Iuan nay da duoc cac hoc gIa Tay Tang bIon
soan.
3. Tu pha fay nam Ia Nbat tbict buu bo cung da no Iuc
fm duoc cho dung o Tay Tang. Tu raf som, fhoo IoI moI
cua nha vua, bo phaI nay da don xay dung mof fu vIon.
Nhung su co maf cua ho khong bao Iau da mo nhaf, v
dan chung khong may quan fam don nhung gIao Iy fhIou
vang you fo phop mau. Mac du khong fho fu duy fr
su hIon dIon cua mnh duoc Iau frong mof fho gIoI cua
nhung phap fhuaf va su mau nhIom, nhung Nbat tbict
buu bo cung fao duoc mof anh huong dang ko doI voI
fu fuong cua Tay Tang, boI v kInh van cua bo phaI nay
gan nhu Ia phIon ban duy nhaf cua Phaf gIao fhuoc fhoI
ky fruoc kIa da duoc dua vao frong so nhung kInh dIon
phIon djch sang fIong Tay Tang.
4. Anh huong fhu fu don fu pha dong. Raf nhIou fhIon
su Trung Hoa da don Tay Tang va ra suc gIao hoa dan
chung o day fhoo gIao Iy Tbicn tong. Chang bao Iau ho
gap phaI su baf dong voI nhung hoc gIa chnh fhong cua
An o fhoo khuynh huong Pla va bj fhaf baI hoan foan
fruoc HoI dong Bsam-yas
1
noI fIong vao nhung nam 793-
794. Sau do ho phaI roI khoI Tay Tang hoac hoaf dong
khong cong khaI, va anh huong cua ho doI voI Ijch su Tay
Tang vo sau khong dang ko.
1
Ho dong nuy dooc thunh up nhum moc dch kot tup knh don.
258
Luoc su Phut guo
CHONG V: MO T NGA N NA M CO
|T! NAM 1000 N NAM 1978)
1. AN OO: S SY SP VA NHNG NGYKN NHAN
Ngay faI An o, Phaf gIao da maf dI vao khoang nam 1200,
mac du o mof so vung nhu Ma-kict-Ja, Bcnga/, Orissa va Nam
An, Phaf gIao van con Iay Iaf frong khoang 200 hay 300 nam
nua.
Nguyon nhan chnh gay ra su bIon maf dof ngof cua Phaf
gIao faf nhIon Ia do nhung cuoc xam Iang cua nguoI HoI gIao.
VoI su cam ghof phI Iy va cuong nhIof cua ho doI voI nhung g
ma ho cho Ia cuong tin, nhung ko chInh phuc fan nhan nay da
dof sach cac fu vIon dang phaf frIon manh mo, cac daI hoc 8inJ
va Bcnga/, gIof sach nhung fang sI von khong ho chong fra. Mof
phan v cac vj muon gIu fron fam nguyon cua mnh,
1
va mof
phan v ho fIn rang nhung fnh foan fhoo chIom fInh hoc da cho
bIof fruoc nguoI HoI gIao du sao cung so chInh phuc An o.
Tuy nhIon, voI mof su xom xof ky hon fh su fan bao cua
nhung nguoI HoI gIao khong fho gIaI fhch duoc foan bo van do,
v haI Iy do:
1. Truoc hof, dao HinJu va dao Jaina cung Ia doI fuong cua
su fan bao nay, nhung van fIop fuc phaf frIon sau do.
2. Thu haI, o nhung vung khong ho bj nguoI HoI gIao fac
dong don, chang han nhu Ncpa/ va Nam An, Phaf gIao
van dIof vong, cho du Ia cham hon nhIou.
Nhu vay, ngoaI nguyon nhan fac dong fu bon ngoaI, su suy
fhoaI cua Phaf gIao can phaI duoc xom xof o nhung nguyon nhan
noI faI nua.
Xof vo maf to cbuc xa boi, mof fon gIao fhoaf fuc chI co fho
fon faI duoc khI bang cach nao do co duoc suc ung ho fu mof
fhanh phan nam quyon Iuc hoac gIau co frong xa hoI. Nou frong
so raf nhIou fon gIao fhoI co cua An o chI con rIong co dao Jain
260
Luoc su Phut guo
van duy fr duoc suc manh, do Ia v frong so nhung fn do cua
dao nay co nhung fhuong gIa gIau co, xom vIoc ung ho cho nhung
fu sI kho hanh Ia mof vInh du.
Nhn chung, Phaf gIao dua vao su ung ho cua cac vj vua
chua, va o noI nao fhIou su ung ho nay, o do Phaf gIao fhuong
gap kho khan.
Nhu chung fa da fhay, Phaf gIao chua bao gIo Iam duoc g
nhIou cho fang Iop cu sI bnh dan |xcm trang S6). Va do do, fang
sI fhuong khong fho song nho vao su ung ho fu nguyon cua ho.
CIoI cu sI Phaf gIao chua bao gIo hop fhanh mof doan fho frong
xa hoI, hoac fhanh mof nhom fhong nhaf song fach bIof voI
nhung fn do cua dao Ba-/a-mon. Ho fuan fhoo ho fhong gIaI cap
cua dao Ba-/a-mon, va fhoo nhung nghI Io cua dao Ba-/a-mon
frong nhung djp sInh con, cuoI hoI va fang cho. V vay, baf cu
mof su suy you nao cua cac fu vIon Phaf gIao fhuong ngay Iap fuc
dan don vIoc cac cu sI bj fhu huf vao nhung fo chuc xa hoI chaf
cho hon cua dao Ba-/a-mon.
ao Jain fon faI duoc nho co mof cong dong sInh hoaf gIua
cac fu sI va fn do, con Phaf gIao IaI fhIou dIou do. Tnh quoc fo
cua Phaf gIao da gIup fon gIao nay chInh phuc chau A, nhung
dong fhoI cung fhuc day su dIof vong o An o. Phaf gIao Iuon
khong phan bIof vIoc fang sI sInh song o baf cu quoc gIa nao, va
v vay nhung fang sI song sof da san sang roI bo daf nuoc khI
ho khong fho fhuc hanh doI song fu vIon fhoo gIoI Iuaf, va ho
da don Ncpa/, Tay fang, Trung Hoa .v.v... Trong khI do, nhung
ko dong canh ngo voI ho Ia dao HinJu va Jain, bao fhu va fhuc
fIon hon, da bam fru IaI va cuoI cung van fon faI duoc o noI da
sInh ra.
Xof vo maf suc manb tam /inb, Phaf gIao da fu dao fhaI
mnh. Sau nam 1000, fang sI da IuoI nhac hoac fhoaI hoa don
muc khong sao co fho foI fo hon duoc nua, so voI baf cu fhoI
dIom nao. Nhung du sao dI nua, Ijch su Phaf gIao chung fo nhIou
fruong hop su fhoaI hoa duoc sua chua bang nhung caI cach.
Trong fhuc fo, khI nhn vao kha nang cua nhung fang sI ma cac
fu vIon An o van con co fho chon do guI sang Tay Tang, fhaf
262
Luoc su Phut guo
kho co fho fIn vao su suy doI hay foI fo cua nhung fu vIon nay.
Nhung you fo khong con nua o day Ia dong Iuc sang fao. Nhung
nguoI Phaf gIao khong con g moI do noI fhom.
ang vao vIoc so sanh voI nhung g da xay ra vao fho ky 1
va 6, mof su boc phaf moI cua hoaf dong sang fao duoc fIn Ia so
xay ra vao fho ky 11, va dIou nay Ia can fhIof cho su hoI sInh cua
Phaf gIao. Nhung du bao nay da khong xay ra.
Va dIou faf nhIon da xay ra Ia, frong suof 1700 nam cung
fon faI, dao HinJu da nhan Iay raf nhIou fu Phaf gIao. Tuong fu,
Phaf gIao cung co su fIop nhan nhu vay fu dao HinJu. Kof qua Ia
su chIa cach gIua haI fon gIao nay ngay cang gIam dI, va khong
co g quan frong Iam khI mof Phaf fu bj IoI cuon vao hang ngu
cua dao HinJu, von da bj Pbat giao boa phan Ion.
uc Phaf va mof so vj fhanh cua Phaf gIao da hoa nhap vao
voI nhung fhan fhanh cua dao HinJu. TrIof hoc cua ngaI Iong
Tho duoc GauJapaJa, fhay cua 8ankara, dua vao bo VcJanta,
1
cung gIong nhu cuon Vaisbnaoas cua fhoI sau nay phan Ion Ia
vay muon fu Phaf gIao. Nhung kInh Tan-tra cua Phaf gIao fac
dong don kInh chu fuong duong cua dao HinJu, von cung co raf
nhIou IIon ho don cac vj fhan fhanh cua aI fhua. CIua haI fon
gIao Iuon co su fIop fhu cua nhau vo hnh fuong va huyon fhoaI.
Quy Iuaf cua Ijch su Ia, su fon faI song song cua haI quan
dIom doI nghjch chac chan so dan don mof hnh fhuc chon Iua
chung nao do. Iou nay hoan foan phaf sInh fu kof qua cua
nhung ap Iuc IIon fuc koo daI frong Ianh vuc fInh fhan. Nhung
ho fhong frIof hoc frong fho gIoI Hy-Ia cung da fraI qua qua
frnh nhu vay. Iou fuong fu cung xay ra voI nhung dang phaI
chnh frj o Anh Quoc vao nhung nam 50,
2
kho khan chnh cua
ho Ia Iam sao fm ra duoc dIou g do do baf dong voI nhau. Iou
nay cung xay ra voI dao HinJu va dao Phaf. Su fon faI rIong bIof
cua Phaf gIao An o gIo day khong con ch IoI g nua. V fho, su
dIof vong khong Ia dIou maf maf cho baf cu aI ca.
Chung fa cung khong quon mof nIom fIn cua fn do Phaf
gIao, rang day Ia fhoI ky maf phap. O Orissa, fn do Phaf gIao
264
Luoc su Phut guo
noI rang vao fhoI daI fuyof vong cua ac ma Ka/i,
1
Phaf fu phaI fu
gIau mnh dI va fho cung fhan Hari, kIon nhan cho doI cho don
Iuc duc Phaf xuaf fho mof Ian nua.
Nhung nha pho bnh fhIou fhIon cam noI chung fhuong phan
fch chI Iy su sup do cua Phaf gIao An o fhoo gIa djnh Ia chac
chan phaI co saI Iam nao do frong vIoc nay. Chnh mof frong
nhung su gIa IoaI nay da fu fhu nhan rang Cbang co g kbo
kban kbi pbc pban mot cbuycn Ja roi va djnh kIon cua Daruin
vo su ton tai cua nbung g tbicb bop nbat
2
co fho Ia saI Iam
khI ap dung voI fon gIao.
MoI vaf dou co mof fhoI gIan fon faI, mof fhoI gIan song
nhaf djnh cay coI, dong vaf, cac quoc gIa, nhung fho cho xa hoI
va cac fon gIao... dou khong co ngoaI Io. Nguyon nhan dIof vong
cua Phaf gIao An o chI Ia v da qua gIa coI, hay da hoan foan
kIof quo. Phaf gIao cung chua bao gIo fIn rang chnh ban fhan
Phaf gIao IaI fhoaf ra khoI djnh Iuaf vo fhuong cua van vaf ma
fon gIao nay fhuyof gIang.
Thaf ra, bang vao fr huo cua mnh, nhung cao fang cua
Phaf gIao da fhay fruoc ngay dIof vong. Tu nhIou fho ky fruoc,
su sup do cua Tang-gia da duoc fIon doan Ia roI vao khoang
1500 nam sau khI Phaf nhap Nict-ban. Va ngaI Huyon Trang
khong nhung da fhuaf IaI raf nhIou huyon fhoaI o khap noI fron
xu An o vao fho ky 7, cho fhay su cho doI fruoc mof fhoI dIom
cham duf sap don cua Phaf gIao, ma chnh ngaI cung da co mof
gIac mong, ngay gIua canh nguy nga do so cua daI hoc N/anJ,
rang mof ngay kIa Iua so fhIou sach frung fam hoc fhuaf noI
fIong nay, va cac gIang duong noI day roI so bj bo pho. oI vay,
khI su dIof vong xay don, khong co g Ia baf ngo ca, va faf ca
nhung g con IaI chI Ia chon mof cach ra dI sao cho fof dop.
3
1
Kali Yuga. 1hoo troyon thoyot cou An Do, Kali u vo cou thun iva, vu u
v no thun hong uc, dung khop so nhut. u thoong dooc moo tu doo hnh
toong don do, trun troong, xuo x gu nou, vo mot vong doo co kot bung so
ngoo, vu oo du tho ru duy muo too.
266
Luoc su Phut guo
2. NKPAL VA KASMR
Nhung cuoc fham saf cua nguoI HoI gIao da buoc nhIou fang
sI va hoc gIa cua vung ac An phaI chay qua Ncpa/, mang fhoo
kInh sach va fhanh fuong. Va nhu vay, Ncpa/ fro fhanh noI bao
fon cua Phaf gIao Pla. Tuy nhIon, ngay ca vIoc chu fang fu An
o don cung khong fao ra duoc mof suc song moI cho Phaf gIao
Ncpa/. Va sau nam 1000, foan canh Phaf gIao noI day ngay
cang suy fhoaI. Su ung ho cua hoang gIa da gIu cho Tang-gia fon
faI duoc mof fhoI gIan, va frong vaI fho ky, daf nuoc nay van
fIop fuc Ia mof frung fam van hoa Phaf gIao.
Cac hoc gIa co fho xac djnh duoc muc do suy fhoaI bang
vao chaf Iuong cac ban chop fay kInh dIon fIong 8anskrit.
1
Vao
khoang nam 1200, cac ban van nay raf hoan hao. on fho ky 17,
chung duoc danh gIa Ia fam duoc, va qua fho ky 19 fh fro non
qua cau fha va Iuom fhuom don noI gan nhu khong con dang fIn
cay. Tuong fu nhu vay, chaf Iuong ngho fhuaf cung xuong doc
mof cach dou dan.
VoI su sup do cua Phaf gIao An o, fn do Phaf gIao Ncpa/
gIo day phaI dua vao suc manh cua chnh mnh. Sau khI fhu hop
vo mof vung fhung Iung nho, ho dan dan nhuong bo fruoc nhung
nguoI fhoo dao HinJu frong chung fron duoI mof fram nam. Cho
don fho ky 14, cac fang sI dI don quyof djnh rang nhung gIoI
Iuaf frong doI song fu vIon Ia qua kho khan khong fho fuan fhoo,
non ho fu chuyon sang fhanh mof nhom cua dao HinJu, fu goI
Ia banras |nhung nguoI dang knh). Ho fu bo nop song gIu fjnh
hanh,
2
vao song frong nhung tinb xa
3
cung voI gIa dnh, va fu
do fIop fuc kIom song bang cach hanh ngho nhu nhung fho kIm
IoaI. ThIou dI fhanh phan uu fu, Phaf gIao Ncpa/ chI con co fho
gIu IaI mof vaI hnh fhuc bon ngoaI ma fhoI. Mof so cac fhan
fhanh duoc fho cung fhoo kIou cua cac vj fhan HinJu, va frong
nhIou fho ky, chI con rIong co gIoI cu sI Phaf gIao hIon dIon o
Ncpa/. Nhung vj fhan pho bIon nhaf Ia MatsycnJranatb, Ngu
1
Hu ou cho vot chnh dooc dong trong cuc knh vun co u tong Sanskrit
vu tong Pli.
268
Luoc su Phut guo
ouong tban, mof vj fu fhIon hoa fhanh fhan, duoc xom nhu
Ia duc Quan Tho Am, va fhan a-/a,
1
Nu tban cuu kbo. Tuy
nhIon, sau nhIou fho ky vj fhan nu nay da nhuong cho cho fhan
nu Ka/i cua dao 8bioa.
Trong su fho cung cua dan gIan, nhung duong phan chIa
voI dao HinJu ngay cang fro non mo nhaf. Trong mof so fruong
hop, cung mof hnh fuong duoc fho cung o ca haI fon gIao. Chang
han nhu, dao HinJu xom vj ho phap ai Hac
2
nhu Ia fhan 8bioa
hay Visbnu, con fn do Phaf gIao goI vj nay Ia Kim cang tbu;
hoac nhung fn do HinJu dI hanh huong o TunJiktc/ Io cung vj
fhan bao vo cua Ncpa/, va cung vj fhan do, fn do Phaf gIao goI
Ia Licn boa tbu.
3
Nhung khong phaI doI song fInh fhan va hoc fhuaf da hoan
foan maf han. Ong HoJgson, mof foan quyon Anh,
4
cho chung
fa bIof rang vao dau fho ky 19 co 4 fruong phaI frIof hoc. o
Ia 8oabbaoikas, Aisoarikas, Karmikas va Yatnikas. Tuy nhIon,
cung gIong nhu nhIou vIon foan quyon nguoI Anh khac, ong
khong fhch frIof hoc, fu choI khong muon bj IoI koo vao nbung
cbuycn pbi /y Jai Jang cua bc tbong Pbat giao, va nhung dIou
ghI IaI cua ong vo su khac bIof gIua cac fruong phaI nay khong
co y nghIa may. Thaf ky Ia Ia ko fu do vo sau cung khong co aI
co gang xac djnh nhung dIom franh caI do.
Nam 1768, su chInh phuc cua dan Gurkba da day nhung fn
do Phaf gIao Ncuar vao hoan canh cua ko bj frj. Va do Ia don
kof IIou cuoI cung, day nhanh hon nua su dIof vong von dI da Ia
mof kof qua khong fho nao franh duoc, dan don fu su bIon maf
cua Tang-gia, nhung vj fang sI fhoo nop song khong gIa dnh.
Trong nhung nam gan day, nhIou doan fruyon gIao fu Tch
Ian va Tay Tang da co gang fhanh Iap mof gIao hoI Tang-gia
moI o Ncpa/, va baf cu su hoI sInh nao cua Phaf gIao noI day dou
fuy fhuoc vao su fhanh cong fu nhung no Iuc cua ho.
1
Tr
2
Mahkla, Hun dch u Du Huc t), u v ho phup chnh thoo troyon
2?0
Luoc su Phut guo
O Kasbmir, nhung fho ky cuoI cung duoI su caI frj cua nguoI
An noI chung Ia foI fo. Tu nam 855 don nam 1338 Ia fhoI ky IIon
fuc suy fhoaI va phan fan vo chnh frj. Phaf gIao va dao 8bioa
hoa Ian vao nhau, va fn do cua haI dao fhuong chung song voI
nhau frong cac fu vIon.
Sau nam 1000, co nhIou hoc gIa Kasbmir va cac fho fhu cong
bo sang Tay Tang, LaJakb, Gugc va 8piti. Tu nam 1204 don
1213, 8kyasribbaJra, mof hoc gIa Kasbmir vI daI, da noI fIong
o Tay Tang.
Nam 1339 danh dau fhoI dIom baf dau su caI frj cua HoI
gIao. an dau, fn do Phaf gIao nhan duoc su khoan nhuong.
Nhung don khoang nam 1400, su nguoc daI baf dau mof cach
fham khoc. Cac franh fuong, don daI va fu vIon dou bj huy dIof
mof cach co ho fhong. Cac nghI fhuc hanh Io va dam ruoc dou bj
cam. Khoang nam 1500, Phaf gIao khong con Ia mof fn nguong
rIong bIof, chI do IaI nhung dau an sau dam doI voI dao HinJu
frong vung va nhung dau vof mo nhaf hon ngay ca frong HoI
gIao. NgoaI ra, faf ca dou hoan foan bj huy dIof.
3. TCH LAN
Nam 1160, mof hoI dong kof fap kInh fang o AnuraJ bapura
da cham duf nhung baf dong gIua nhung nguoI o Mab-oibra
va nhung nguoI chong doI ho, bang cach bac bo y kIon cua
nhung nguoI nay. Khong bao Iau sau nam 1200, mof qua frnh
sup do dIon ra, khong han Ia cua Phaf gIao, ma Ia cua ho fhong
xa hoI ung ho Phaf gIao.
Nhung cuoc xam Iang fu An o Iam suy you chnh quyon
frung uong, von khong con fhuc hIon noI nhung cong frnh dan
nuoc vao ruong nua, va chang bao Iau bon cuop bIon fhoo HoI
gIao, va ngay ca bon hoan quan cua Trung Hoa da don chIom cu
nhIou vung daf daI rong Ion. Thoo chIou huong nay, cho dua vo
kInh fo cua Tang-gia fro non raf mong manh.
Vo sau, khoang dau fho ky 16, nguoI o ao Nha chong pha
Phaf gIao. Ho fuyon bo da pha huy duoc chIoc rang fhIong IIong
2?2
Luoc su Phut guo
cua duc Phaf do IaI, va op buoc nhIou nguoI Tch Ian fhoo dao
ThIon Chua. TIop don Ia nguoI Ha Ian, va sau cung Ia nguoI
Anh |cho don nam 1948). Trong nhIou fho ky daI, su caI frj cua
nguoI chau Au da gay fhIof haI nang no cho fo chuc Phaf gIao.
Tang-gia nhIou Ian bj huy dIof, va chu fang phaI duoc moI don
fu MIon Ion, ThaI Ian
1
vao cac fho ky 17, 18 va 19.
Su hoI phuc baf dau vao khoang nam 1880, fruoc hof duoc
khuyon khch boI hoI Tbong tbicn boc,
2
va sau do duoc fIop fuc
duoI su fhoI fhuc cua vIoc fhuc fInh fInh fhan dan foc. Ko fu fhoI
do, fn do Phaf gIao Tch Ian da fro non ngay cang nang dong
hon, va fhuc hIon nhIou cong frnh hoc fhuaf raf co gIa frj, mac
du noI chung chI gIoI han frong pham vI kha chaf hop cua kInh
dIon chnh fhong.
3
Nam 1950, Tch Ian dI dau frong no Iuc doan
kof faf ca cac quoc gIa fhoo Phaf gIao, va fhanh Iap Hoi Ai buu
Pbat giao Tbc gioi.
4
4. OONG NAM A
Vao dau fhoI ky nay, Phaf gIao MIon Ion da fhay doI
fnh cach, va ko fu do huong su phaf frIon cua mnh fhoo Phaf
gIao Tch Ian. Nam 1057 vua Anaurabta
5
xu Pagan chInh phuc
Tbaton do chIom Iay ai tang kinb fIong P/i va ngoc xa-/oi
duoc caf gIu o do. RoI ong cho fhInh chu fang va ai tang kinb
fu Tch Ian vo, va su bIon nIon ghI ro rang nha vua da fruc
xuaf nhung fang sI Ari fhuoc Kim cang tbua. Tuy nhIon, van co
nhIou bang chung cho fhay vo su fon faI cua aI fhua sau fhoI
dIom do.
Khao co hoc da cho fhay chnh Ia frong fhoI gIan caI frj cua
frIou daI Anaurabta |10441283) ma aI fhua da phaf frIon
manh mo nhaf, song song voI Tbuong toa bo
6
duoc ua chuong
rong raI hon. NhIou pho fuong cac vj fhanh fhuoc aI fhua da
1
Vuo tho do vo ton u Sum.
2
1hoosophcu Socoty
3
Duy moon no don ho thong knh don 1oo thou.
4
1ho \ord loovshp o oddhsts
2?4
Luoc su Phut guo
co fu fhoI do. KInh van aI fhua duoc fm fhay frong cac fu vIon
vao khoang fho ky 15, va cac buc hoa Tan-tra khong sao nham
Ian duoc van co fho nhn fhay fron cac buc fuong cua nhung ngoI
don gan Pagan, fruoc hof Ia fhoo phong cach Bcnga/, va vo sau
Ia phong cach Ncpa/.
Cac fang sI Ari chac chan Ia khong fhch nhung nguoI
Tbuong toa bo o day, boI v nhung nguoI nay an fhjf, uong ruou,
dung bua chu do gIaI foI, gIof suc vaf do fo Io va mo dam aI duc.
Nhung mac du vay, ho van fIop fuc fon faI cho don cuoI fho ky
18.
Tuy nhIon, su ung ho cua frIou dnh van danh cho Tbuong
toa bo, va fruoc khI bj nguoI Mong Co fan pha nam 1287 fh
Pagan van Ia mof frung fam van hoa Phaf gIao raf Ion. Suof
frong 3 fho ky, frung fam nay da chung kIon mof frong nhung su
boc phaf cua Iong mo dao, gIong nhu chung fa fung fhay o Trung
Hoa, TrIou TIon va Tay Tang. Tron mof daI daf daI 12 kIIomof
da co don 9.000 ngoI chua va don fho, frong do noI fIong nhaf Ia
don AnanJa fhuoc fho ky 11. Tron nhung maf phang duoc frang
mon fron fuong, co 547 cau chuyon vo fIon fhan duc Phaf duoc
mIou fa bang hnh vo.
Sau khI frIou dnh frung uong bj sup do, suof frong 500 nam
MIon Ion bj phan chIa fhanh nhung Ianh dja nho, chIon franh
frIon mIon. Nhung fruyon fhong Tbuong toa bo van duoc duy fr,
mac du khong duoc huy hoang nhu fruoc. CuoI fho ky 15 Ia su
fhanh cong ruc ro cuoI cung cua fruong phaI Tch Ian, khI vua
Dbammaccti cua xu Pcgu IaI mang fro vo mof Ioaf nhung kInh
dIon gIa frj fu Tch Ian.
Nam 1752, MIon Ion IaI duoc fhong nhaf. Sau nam 1852,
frIou dnh nhIof fhanh ung ho cho Tang-gia va mof hoI dong
fIon hanh kof fap kInh dIon o ManJa/ay fu nam 1868 cho don
nam 1871, nham chInh sua nhung saI sof vo maf van ban frong
ai tang kinb, sau do mang khac faf ca Ion fron 729 phIon da
cam fhach.
NguoI Anh don MIon Ion vao nam 1885, da gay nhIou
fhIof haI cho Tang-gia qua vIoc huy bo quyon Iuc gIao hoI frung
2?6
Luoc su Phut guo
uong. Trong cuoc dau franh gIanh doc Iap, fang sI da dong mof
vaI fro noI baf. Trong nhung nam gan day, da co nhung no Iuc
do kof hop Phaf gIao voI chu nghIa Mac. Va cung co mof phuong
phap fhIon djnh moI da duoc co xuy, kof hop ap dung cong phu
fhoo Maf gIao, duoc cho Ia dan don nhung kof qua nhanh chong
hon.
Phaf gIao MIon Ion nghIong vo vIoc duy fr fnh chnh
fhong cua Tbuong toa bo, va khong co mof dong gop sang fao
nao cho fu fuong Phaf gIao. Nhung cuoc franh Iuan Iuon duoc
gIoI han o fnh hnh fhuc cua Luat tang, va non van hoc mo rong
bao gom ca nhung fac pham vo ngu phap, fhIon van hoc va y
hoc, cac ban so gIaI va nhung chuyon mo phong fhoo fIon fhan
duc Phaf. Co 37 vj fhan, duoc goI Ia Nat, fhuong duoc cau khan
rong raI do mong cac vj ban phuc cho, nhung muon co nhIou cong
duc fh phaI gop suc xay dung chua chIon, va kof qua Ia chua
duoc xay dung khap noI frong nuoc.
Tang-gia khong song cach bIof voI dan chung. Cac fu vIon,
don fho dou duoc xay caf gan nhung frung fam dan cu do cu sI do
dang fm don. MoI cu sI dou co mof fhoI gIan song frong chua, va
duoc chu fang fruyon day cho mof so kIon fhuc. Co 85% dan so
fhoo Phaf gIao, frong mof fhoI gIan daI da duoc bIof don voI su
noI baf vo frnh do hoc van cao. Phaf gIao Ia mof Iuc Iuong khaI
hoa vI daI frong doI song cua dan foc MIon Ion, da gIup Iam
gIam nho nhung xung dof sac foc, nuoI duong mof doI song xa
hoI dan chu bang cach gIam fhIou don muc fhap nhaf fam quan
frong cua su gIau co va gIaI cap, mang don raf nhIou vo dop va
kIon fhuc. Va quan frong hon hof, Phaf gIao da fao ra mof dan
foc dac bIof vuI fnh, Ijch su va do mon.
Trong fhoI ky nay, Phaf gIao TIou fhua phaf frIon fuong
fu o ThaI Ian va ong uong. Nhung nguoI ThaI song o Trung
Hoa da mang vo quo huong mof hnh fhuc Phaf gIao nao do,
nhung frong fho ky 14 fh Tbuong toa bo cua Tch Ian duoc
fhIof Iap. Nhung vung fhu do, fruoc Ia Ayutbia |1330-1767) va
sau Ia Bangkok |sau nam 1770) dou Ia nhung do fhj Phaf gIao
rong Ion, nguy nga, voI nhung kIon fruc fon gIao do so va cac
fuong Phaf fo Ion.
2?8
Luoc su Phut guo
Phaf gIao Ia quoc gIao. Toan bo non van hoa ban dja gan
IIon voI Phaf gIao, va nha vua Ia mof vj ho phap, khong nhung
bang IoI noI ma bang ca vIoc Iam. Truyon fhong duoc fuan fhoo
nghIom ngaf, va vIoc fung fan nhung doan kInh van bang fIong
P/i raf duoc chu frong. CIong nhu o MIon Ion, nhung IoI cau
khan khong fruc fIop huong vo duc Phaf, ma Ia qua cac vj fhan
ban dja va fhan cay coI.
Trong khI vao fho ky 11 Mat tong van con hung fhjnh o Kam-
pu-cbia,
1
fh sau nam 1300, do ap Iuc cua nguoI ThaI, Tbuong toa
bo cua TIou fhua da dan dan fhay fho cho fong nay, va vao fho
ky 15, Phaf gIao chnh fhong cua Tch Ian duoc du nhap. Cung
faI day, vIoc gIao duc do chu fang dam nhan, va Phaf gIao da fu
chung fo duoc mof anh huong huong fhuong va hoan fhIon, da
fao ra duoc mof dan foc hIon hoa, nhan fu va vj fha. Cac vj fho
fhan, duoc goI Ia Ncaca-ta, cung gIu mof vaI fro nhaf djnh, va co
su pha fron nhung anh huong fu Trung Hoa |chang han nhu su
hIon dIon cua Mi-/ci-jo
2
frong cac don chua) va fu An o |chang
han nhu su hIon dIon cua Nagas,
3
GaruJas
4
va fhan 8bioa bon
maf frong cac cong frnh kIon fruc).
Ijch su Phaf gIao o Iao bao frum frong huyon fhoaI. uong
nhu Phaf gIao da duoc nhung nguoI dI cu Kbmcr mang don vao
khoang fho ky 14, va hIon nay Ia hnh fhuc Phaf gIao ThaI Ian
voI su chu frong nhIou hon don vIoc fho Iong fhan.
CuoI cung Ia VIof Nam, doc Iap fu nam 1000,
5
chju anh
huong mof phan cua Trung Hoa vo maf van hoa, va aI fhua da
fon faI o day frong mof fhoI gIan daI.
TaI InJoncsia, Phaf gIao Mat tong fon faI cho don khI bj HoI
gIao dan ap: o 8umatra Ia cuoI fho ky 14, con o Jaoa fh fu fho
ky 15 fro dI. Su sup do cuoI cung cua Mat tong o day duoc dan
fruoc boI vIoc suy gIam dan dan anh huong cua cua dao HinJu
doI voI non van hoa, va vIoc faI khang djnh nhung you fo gan
1
Loc do u Cumbodu
2
o 1ut D-uc
3
Long thun
280
Luoc su Phut guo
guI hon voI van hoa ban dja. Hnh fhuc Mat tong chIom uu fho
frong fhoI ky nay Ia mof hnh fhuc cuc doan, baf buoc fhuc hanh
5 gIoI cam,
1
Ia bo aI duc, va xom duc Phaf aI Nhaf Ia vj Phaf
fu nguyon fhuy. o phaI nay kof hop bIou fuong Tboi /uan voI
su sung baI 8bioa Bbairaoa fhanh hnh fuong Pbat-8bioa.
2
Va
do phu hop voI fruyon fhong ban dja, bo phaI nay chu you nham
don vIoc sIou do cho IInh hon nguoI chof. Mof so fac pham dIou
khac dop nhaf cua Phaf gIao duoc fhuc hIon o Jaoa duoI frIou daI
8ingbasari |1222-1292), frnh bay cac vj vua cua frIou daI nay
duoc dIou khac fhanh nhung pho fuong phong fhoo nhu Ia cac vj
Pbat Bat Kbong, Pbat Bat ong .v.v... va cac vj hoang hau fh
gIong nhu Ia nu fhan Bat-nba .v.v...
5. TRNG HOA VA TRK TKN
O Trung Hoa, mac du cac vj vua doI Tong noI chung dou
huong vo Phaf gIao, nhung suc song cua Phaf gIao suy gIam dan
dI frong suof fhoI ky nay.
Khoang sau nam 1000, co haI fong phaI noI baf hon han so
voI nhung fong phaI khac, do Ia Tjnb Jo tong va Tbicn tong.
Trong Tbicn tong co nam dong fruyon fhua da hnh fhanh goI
Ia Ngu gia.
3
Taf ca fn do Tbicn tong dou gIong nhau o dIom ho
fIn rang fu fam moI nguoI dou co fanh Phaf, nhung ro rang Ia co
nhung khac bIof fuy fhoo fam cua moI nguoI, va chac chan nhung
khac bIof ay phaI duoc phan anh frong nhung phuong phap va
cach fu fap khac nhau. o do, nhung g khac bIof gIua nam nha
chnh Ia vo phuong cach fu fap hon Ia vo gIao Iy. a nha frong
so do Ia cac fong Quy Nguong, Van Mon va Phap Nhan da fan
IuI vao khoang gIua doI Tong.
ac dIom cua fong Quy Nguong Ia phuong phap fruyon day
1
Makaras
2
iva-buddha
3
Ngo gu u num nhu dooc chu ru to 1hon tong suo do Loc 1o. Do u:
l. 1ong oy Ngoong t), do hu ngu oy Son Lnh Hoo t
77l-853) vu Ngoong Son Hoo 1ch t 807-883, cong co cuc
282
Luoc su Phut guo
bang cach vo nhung vong fron khac nhau frong khong kh hay
fron maf daf. Tong Van Mon nhn chung gIong nhu fong Iam
To, nhung mof frong nhung phuong cach dac bIof cua ho Ia fra
IoI nhung cau hoI bang mof fu hoac mof am duy nhaf. Tong Phap
Nhan huong don vIoc hoc fap kInh dIon nhIou hon so voI cac
fong khac, va chju anh huong raf dam nof fu gIao Iy cua fong
Hoa ngbicm.
HaI fong van fon faI don nay Ia fong Tao ong, sang Iap boI
ngaI ong Son Iuong CIoI |807-869) va fong Iam To, sang Iap
boI ngaI Iam To NghIa Huyon |maf nam 867).
Vao Iuc bay gIo, haI fong phaI nay fhaf ra chI Ia co su khac
bIof vo khuynh huong ma fhoI, va su khac bIof fang dan cho
don khI co su chIa fach fhuc su fhanh haI fong khac nhau Ia vao
khoang nam 1150.
ac dIom cua fong Tao ong Ia su yon Iang. ThIon su Hoang
Tri Cbinb Giac |maf nam 1157)
1
da goI phuong phap fhIon cua
fong Tao ong Ia Tjcb cbicu tbicn, nghIa Ia /ang /ang ma soi
sang. Iou nay cho fhay ho chu frong nhIou don vIoc fInh foa
fhIon quan, do nho vao do, hay chnh frong frang fhaI do ma daf
don su gIac ngo, hay su fInh gIac noI fam vo tanb kbong fuyof
doI.
NguoI sang Iap ra phaI fhIon nay da on hoa frong vIoc van
dung cac phuong phap. Ong cung do IaI cho fong phaI mof gIao
Iy dac bIof IIon quan don 5 cap do, phan bIof ro 5 gIaI doan cua
fIon frnh daf don gIac ngo, fhoo phong cach fhuan fuy Trung
Hoa voI anh huong raf Ion fu KInh jch. Nhung gIaI doan nay
duoc fuong frung bang cac vong fron frang va don.
Co bon hoc fhuyof co fho do cap don nhu Ia nhung nof dac
fhu cua fong Tao ong:
1. Taf ca chung sanh fu khI sanh ra dou san co Phaf fanh,
va do do faf nhIon Ia so gIac ngo.
1
1hon so Chnh Cuc, toc Houng 1r Chnh Cuc t l09l-ll57)
thooc tong 1uo Dong. Ngu u ngoo 1hup Chuo, Son 1uy, to chut thong
284
Luoc su Phut guo
2. Chung sanh co fho hoan foan daf don su an Iac cua Phaf
fanh khI o frong frang fhaI fhIon quan fInh Iang.
3. Cong phu hanh fr va su frau gIoI frI fhuc phaI Iuon Iuon
bo khuyof cho nhau.
4. Cac nghI fhuc cong phu Io sam hang ngay can phaI duoc
fuan fhoo mof cach nghIom ngaf.
NguoI sang Iap phaI fhIon Iam To fh nguoc IaI, fhuong
van dung fnh cach manh mo va dof ngof, voI nhung ticng bct
va tbicn truong gIu mof vaI fro quan frong frong cong phu fhuc
hanh. Trong faf ca cac fong phaI, day Ia fong phaI chong IaI vIoc
chay fhoo su Iy gIaI cua frI fhuc mof cach manh mo nhaf, va
cung Ia fong phaI chu frong nhIou nhaf don fnh chaf baf ngo va
fruc fIop frong kInh nghIom fhIon quan.
Trong doI nha Tong, Tbicn tong fro fhanh mof you fo van
hoa cuc ky quan frong. Trong so cac hoa sI danh fIong cua fhoI
nay co nhIou fhIon su, va anh huong cua fhIon doI voI ngho fhuaf
raf dang ko. Ngay ca su phuc hung Khong gIao cua nhom Tan
hoc gom Chu Hy va nhung nguoI khac cung nho vao Tbicn tong
raf nhIou, fuong fu nhu su phuc hung bo VcJanta cua 8ankara da
dua raf nhIou vao Phaf gIao aI fhua. Su fhuc hanh fInh nIom,
suy ngam mof cach Iang Io, raf quan frong doI voI fhIon, da dan
don su Iuyon fap phop fInh foa cua Khong gIao.
Su fhanh cong noI baf nay da mang don cho Tbicn tong doI
Tong nhung moI nguy hIom va su khung hoang sau xa. Cac fhIon
su doI uong Iuon xa Ianh kInh do, nhung gIo day cac fhIon vIon
IaI duy fr nhung moI quan ho fof dop voI frIou dnh va day dua
kha nhIou vao chnh su. Cac fhIon vIon nguy nga moc Ion khap
noI frong nuoc va fro fhanh nhung frung fam dIom cua doI song
van hoa xa hoI. Trong Tbicn tong da co nhIou nhan nhuong voI
chu nghIa frI fhuc va vIoc nghIon cuu kInh dIon. Ngay frong nha
fhIon da nay sInh mof su baf dong manh mo vo fam quan frong
cua kInh dIon.
1
1
Duy u duo hoo soy thou cou 1hon tong, v soc song bun duo cou 1hon
num nguy trong voc to bo cho nghu tr thoc vu cho trong don cong pho
286
Luoc su Phut guo
Tu choI manh mo nhaf doI voI gIa frj cua kInh dIon Ia fong
Iam To, chong IaI nguy co suy sup dang don gan cua Tbicn tong
bang cach dua ra mof ho fhong cac cong an.
1

anh fu cong an bao gom haI fu: cong, hay cong khaI, cua
chung, va an, hay phan quyof vo mof vu vIoc, va ham y chI
cho mof khuon mau da co fu fruoc hoac dang fIn cay. Trong fhuc
hanh, cong an Ia mof kIou cau do, fhuong IIon quan don IoI noI
hoac hanh dong cua mof frong nhung fhIon su doI uong.
CIo day, nhung bo suu fap cac cong an nhu vay duoc In an
ra, moI mof cong an duoc fhom vao phan gIaI fhch, duoc vIof ra
fhoo cach Ia khong gIaI fhch g ca.
2

Ion hnh dau fIon cua IoaI van chuong moI nay Ia mof
fuyon fap gom 100 cong an, goI Ia Bicb nbam /uc,
3
xuaf hIon
nam 1125. Tap cong an noI fIong khac Ia Vo mon quan,
4
gom 48
cong an, xuaf hIon sau do hon mof fho ky.
Nguoc IaI voI su yon fInh ma fong Tao ong ap dung, fong
Iam To chu fruong khong ngung hoaf dong voI mof cong an
duoc Iua chon cho don khI daf don gIac ngo. Thoo nhu cach noI
cua ngaI aI Huo Tong Cao |1089-1163) Ia: Cbl mot cong an,
tron mot Joi kbong /uc nao buong bo. i Jung nam ngoi, cbu
tam kbong Jut. Kbi tbay Ja bct suc nbam cban, /a /uc gio pbut
cuoi cung sap Jcn, Jung Jc /o mat. Kbi tam tbuc Jot nbicn bung
sang, anb sang ay sc soi sang toan ou tru, oa canb gioi giac ngo
cua cbu bicn tbanb bicn ra tuong tan nbu tung soi toc, banb xc
cbanb pbap Juoc cbuycn ngay trong mot bat bui.
1
Cong un t), mot thout ngo thoun toy cou 1hon tong. Ngoyon nghu cou
dunh to nuy u mot bun un cong khu, co gu tr th hunh, do mot v qoun co
thum qoyon dou ru, nhong 1hon tong dong dunh to nuy vo nghu duc tho
nho mot phoong ton, mot do toong thon qoun, khong dong thoo ngoyon
nghu. 1rong ngoyon tuc tong Anh, Conzo dong to govornmont do dch
cho cong t), vu ogu cuso do dch cho un t), o u khong dooc chnh
xuc um.
2
Duy u nhong phun nom houc tong, dunh cho mo cong un, mu thoc chut
bun thun chong u nhong cong un mo.
288
Luoc su Phut guo
Nhu fho, vao doI Tong phuong phap fhIon djnh co ho fhong
da fhay fho cho phuong phap ung fac ca nhan cua cac fhIon su
doI uong. Nhung chnh su ho fhong hoa nay, va frong mof
chung muc nao do Ia fnh chaf may moc, khuon fhuoc, da dam
bao cho su song con cua Tbicn tong.
ao gIo cung vay, khI nhung fruong phaI frIof hoc cung song
song fon faI, cho du Ia frong mof fhoI gIan bao Iau dI nua, kof
qua van Ia so co mof su hoa hop ngay cang gIa fang. Vo nhIou
phuong dIon, Tbicn tong duoc kof hop voI Hoa ngbicm tong va
Tbicn tbai tong; va phop nIom Phaf cung fhuong duoc dua vao
Tbicn tong do Iam fang fhom suc manh fhIon djnh. Trong cac
frIou daI nha Nguyon va nha MInh, su kof hop hoan foan cac
khuynh huong khac nhau cua Phaf gIao Trung Hoa da dIon ra.
Nha MInh va Man Chau dou chuong Khong gIao, nhung van
chap nhan va doI khI cung khuyon khch Phaf gIao.
HaI vj hoang do !ng Chnh |1723-1735) va Can Iong |1736-
1795) da co gang fao ra mof kIou Phaf gIao kof hop gIua Phaf
gIao Trung Hoa va cac you fo cua Lat-ma giao. V vay, mof maf
IoI cuon duoc nguoI Trung Hoa, frong khI maf khac cung kou
goI duoc nguoI Tay Tang va Mong Co. Chua Yung-bo-kung, ngoI
chua Lat-ma giao o ac KInh, Ia mof cong frnh fho hIon ro
nhung co gang nay. Trong do, nhung vj fhan fhuoc vo haI phong
cach fho knh cua Phaf gIao Trung Hoa va Lat-ma giao duoc hoa
Ian voI nhau mof cach can fhan. Ngay ca Quan Cong |mof vj vo
fhan cua Trung Hoa) va Khong Tu cung duoc fho o day frong so
cac vj Bo Tat.
Su hung fhjnh cua cac fu vIon khong bao gIo phuc hoI duoc
nua sau cuoc noI Ioan cua gIac ThaI nh, nbung nguoi Cong
Giao toc Jai.
1
Trong 15 nam |1850 -1865), ho da fan pha 16
fInh, huy hoaI 600 fhanh pho va hang ngan don daI, fu vIon. Cho
du vay, cho don ngay nay Phaf gIao van khong ho bj quon Iang
frong doI song van hoa va fn nguong cua nguoI Trung Hoa.
1
1oc u cooc no oun cou nhom go u 1hu nh 1hon ooc, chong u troo
dnh Mun 1hunh dung cum qoyon. Ho thunh cong trong mot tho gun vu
290
Luoc su Phut guo
TaI TrIou TIon, Phaf gIao cuc fhjnh duoI frIou daI Koryo,
1
dac
bIof Ia fu nam 1140 don 1390. NguoI sang Iap frIou daI nay Ia
mof Phaf fu ch fhanh, cho rang su fhanh cong cua mnh chnh
Ia nho vao su cho cho cua Phaf phap. Nhung nguoI ko nghIop
ong cung khong bao gIo ngan ngaI frong vIoc ung ho Phaf gIao.
MoI vj vua dou chon mof fang sI Iam quoc su, hay nguoI co van.
KhI vua ngu gIa ra dI, kInh dIon fhIong IIong duoc mang dI fruoc.
NhIou an ban KInh fang duoc In ra voI chaf Iuong cao bang vao
ph fon cua Nha nuoc. Mof an ban frong so do co don 81.258 fo.
Trong nhIou gIaI doan koo daI raf Iau, quyon chnh hoan foan
nam frong fay fang sI.
Cho don fho ky 12, gIaI cap quy foc van Ia nguon Iuc ung ho
chnh cua Phaf phap, nhung fu do fro dI fh Phaf gIao cung da
fro fhanh fon gIao chung cho foan dan. Nhung you fo phap fhuaf
manh mo da fham nhap vao Phaf gIao, nhu da fung xay ra cho
fon gIao nay o baf cu noI dau khI no fhuc su duoc pho cap. NhIou
fang sI fro non gIoI Iuyon phop fruong sanh, fhuc hIon phop
mau, cau hon, chon gIo fof xau, xom huong daf .v.v...
Nam 1036, mof dao Iuaf huy bo an fu hnh va quy djnh frong
4 nguoI con fraI phaI co mof nguoI xuaf gIa. TrIou daI Koryo chI
fIou nhIou fIon bac cho vIoc fo chuc nhung buoI Io fon gIao Iong
frong va xay caf fu vIon. Vo so fac pham ngho fhuaf duoc sang
fao frong fhoI nay.
Vao doI Nguyon, nhaf Ia sau nam 1258, Lat-ma giao da fao
duoc mof anh huong dang ko. Vao fho ky 14, Phaf gIao hoan
foan chInh phuc TrIou TIon. Nam 1310, nha vua ban chIou Ionh
rang fang sI khong can phaI Io chao baf cu aI, frong khI moI
nguoI khac dou phaI fo Iong knh frong doI voI ho. Nhung aI
chon fhoo doI song fon gIao dou khoI phaI ban fam don cac nhu
cau vaf chaf.
Su uu daI vuof muc doI voI Phaf gIao bong dof ngof cham
duf voI su fhay doI frIou daI vao nam 1392.
2
Khong gIao gIo day
chIom uu fho. Chu fang khong con duoc su ung ho cua Nha nuoc,
1
1roo du Kory koo du to num 9l8 cho don num l392.
292
Luoc su Phut guo
va khong duoc fham du vao chnh frj. af daI bj fjch fhu, va bj
cam khong duoc Iam Io cau sIou faI cac fang Io. TaI 8cou/, 23 fu
vIon dang hIon huu bj dong cua, va noI chung Phaf gIao bj ngan
fro.
Mac du vay, v Ia mof fon gIao cua quan chung, non Phaf
gIao van fon faI frong rang nuI DiamonJ hIom fro, cach xa
nhung fhanh fhj.
Vo maf gIao Iy fh Phaf gIao o TrIou TIon Ia su pha fron
fhong fhuong fhoo kIou Trung Hoa, gIua Tbicn tong, Tjnb Jo
tong va nhung fn nguong ban dja.
Tu nam 1810 don 1945, nguoI Nhaf ung ho Phaf gIao. Nhung
Phaf gIao van o frong fnh frang suy you. Nam 1947, faI TrIou
TIon co khoang 7.000 fang sI.
6. NHAT BAN
Trong fhoI ky nay, mof su phaf frIon manh mo Ian fhu haI
cua Phaf gIao Nhaf an IaI dIon ra. Tu nam 1160 don 1260,
nhung bo phaI moI hnh fhanh Iam fhay doI hoan foan fnh cach
cua Phaf gIao Nhaf an, gIo day da daf don dInh cao cua nang
Iuc sang fao doc dao. Vao fhoI daI Licm Tbuong |1192-1335), cac
fong Tjnb Jo va Tbicn noI baf Ion han, cung gIong nhu o Trung
Hoa sau nam 1000.
Tong Tjnb Jo dau fIon, duoc bIof voI fon Ia Yu:u Ncmbutsu,
1

da duoc Pyonin sang Iap fu fruoc nam 1124. Vj nay da daf duoc
gIac ngo nho vao vIoc nIom Phaf IIon fuc. Cu fho Ia ong da nIom
cau Nam-mo A-Ji-Ja Pbat don 60.000 Ian moI ngay. Ong con
day rang, vIoc nIom Phaf nhu fho nay so fao duoc cong duc vo
cung Ion Iao nou nguoI nIom phaf fam v nguoI khac chu khong
v mong cau cho rIong mnh. Tong phaI nay mac du van fon faI,
song chua Iuc nao fhu huf duoc so dong fn do.
Cay duoc anh huong Ion hon nhIou Ia mof fong Tjnb Jo
khac, sang Iap boI ngaI Pbap Nbicn
2
|1133-1212) mof vj fang raf
fhong fhaI va nhan fu. Nam 1175, Iuc 43 fuoI, nhung fac pham
294
Luoc su Phut guo
cua ngaI Tbicn ao
1
dua ong don kof Iuan rang, vao fhoI ky maf
phap nay, nhung chuan muc dao duc fruyon fhong va cac nguyon
fac fInh fhan cua Phaf gIao da khong con du do mang IaI hIou
qua nua. Trong fhoI maf phap, du chung fa co co gang Iam g dI
nua bang vao fu Iuc
2
cua mnh cung chI Ia vo ch. Su bnh yon
chI co fho co duoc nho vao fha Iuc,
3
frong su buong xa ban fhan
va nuong fua vao mof suc manh cao ca hon, do Ia nguyon Iuc cua
duc Phaf A-Ji-Ja. V fho, ngaI Pbap Nbicn fu bo faf ca nhung
cong phu hanh fr fu fap khac va do hof fam fr vao vIoc chuyon
can nIom danh hIou Phaf A-Ji-Ja. Iou quan frong duy nhaf Ia
phaI nicm Janb bicu Pbat ooi su tap trung boan toan tam y
Ju kbi Ji bay Jung, kbi nam bay ngoi, Jcu kbong gian Joan
cbut nao. Trong fhoI daI day day nhung dIou xau ac, cach gIaI
fhoaf duy nhaf Ia no Iuc do duoc vang sanh vo coI Tay phuong
Tjnh do cua Phaf A-Ji-Ja,
4
va nhung phuong phap fu fap,
5
bao
gom cac vIoc fhIon va cong phu hanh fr fu fap, khong con du fac
dung nua. Iou can fhIof Ia chI can daf hof Iong fIn vao duc Phaf
A-Ji-Ja. uc fIn nay co fho gIup cho ngay ca nguoI da pham vao
foI IoI nang no nhaf cung co fho sanh vo coI Cuc Iac cua Phaf
A-Ji-Ja.
Tuy nhIon, fu nhung khang djnh nay, ngaI Phap NhIon
khong ho dua ra ham y da kch vIoc nghIom fr gIoI Iuaf. NgaI
buoc cac fn do fIn fhoo mnh phaI xa Ianh dIou ac, vang gIu gIoI
Iuaf va cung khong duoc danh maf Iong knh frong doI voI cac vj
Phaf khac cung nhu voI kInh dIon. CIao Iy cua ngaI da ngay Iap
fuc gIanh duoc su fIn fuong o frIou dnh, frong gIaI cap quy foc,
gIaI cap vo sI va fang Iu. Va frao Iuu moI nay fu no da fon faI mof
cach do dang fruoc su doI nghjch cua nhung fong phaI fruoc do.
Tjnb Jo tong fIop fuc fon faI cho don ngay nay ma khong
co fhay doI g nhIou. Nhung vao fho ky 14, vj fo fhu 7 Ia Pyoyo
8bogci da dIon gIaI IaI gIao Iy nay fhoo mof cach IoI cuon hon
va fao duoc nhIou anh huong hon. NgaI noI rang, vang sanh vo
Tjnb Jo khong co nghIa Ia duoc chuyon don mof noI nao khac,
ma fhaf ra coI Tjnb Jo o khap moI noI, va sanh vo Tjnb Jo chI
1
Shun-tuo
296
Luoc su Phut guo
Ia mof su fhay doI cua fam fhuc va hoan canh, chu khong phaI
fhay doI noI chon. Iou nay fhaf raf phu hop voI fruyon fhong
cua aI fhua.
1
Mof su don gIan hoa hon nua cua gIao fhuyof A-Ji-Ja duoc
Than Ioan
2
fhuc hIon co hIou qua. Ong sInh nam 1173, Ia do fu
cua ngaI Pbap Nbicn, va Ia nguoI sang Iap Cban tong.
3
Ton goI
nay Ia ruf gon cua Tjnb Jo cban tong.
4
Ong pha bo nhung fruyon
fhong cua doI song fu vIon, Iap gIa dnh va khuyon fang sI non
Iam fhoo nhu vay. Ong coI vIoc nIom Phaf IIon fuc Ia khong can
fhIof, va khang djnh rang chI can mof Ian nho don duc A-Ji-Ja
voI su fhanh fam Ia du do duoc vang sanh vo coI Cuc Iac cua
ngaI. Tuy nhIon, nIom fIn vao duc Phaf A-Ji-Ja Ia an huo duoc
chnh ngaI ban fang. Vo dao duc, Than Ioan cho rang mof nguoI
doc ac co nhIou kha nang duoc vang sanh vo coI Tjnb Jo hon Ia
mof nguoI fhIon, v nguoI nay fhuong f fu fIn vao nang Iuc va
cong duc cua mnh. Tang sI cua fong phaI nay phu nhan moI frI
fhuc, nhung v nhung gIao Iy cua ho fhuong do bj hIou saI, non
raf nhIou Iy fhuyof phuc fap vo fhan fhanh dan dan duoc dua
vao fhoo fhoI gIan. Iong mo dao cua fong nay va cac fong phaI
A-Ji-Ja khac da dan don vIoc fao ra raf nhIou anh fuong cua
duc Phaf A-Ji-Ja, va nhIou baI fung fan vo ngaI cung duoc vIof
ra bang fIong Nhaf. Than Ioan nham don vIoc pha bo rao chan
gIua fon gIao voI nhung nguoI bnh dan, va Cban tong fhuc su da
fro fhanh mof frong nhung fong duoc ua chuong rong raI nhaf,
va van con gIu duoc fnh pho cap ay cho don fan ngay nay.
Tong phaI A-Ji-Ja fhu ba, f fhanh cong hon, duoc Nhaf
Ion
5
fhanh Iap vao nam 1276, goI Ia Tboi tong,
6
do ham y day
1
1nh thun nuy cong houn toun pho hop vo cuch gung gu cou Loc 1o Hoo
Nung trong knh lhup uo Dun, phum Ngh vun.
2
Shinran, Hun dch um u 1hun Loun t), ngu snh num ll73 vu mut
num l262, do u khu nhoo trooc tuc bung tong Nhut.
3
Shin-sh
4
Jdo shinsh
5
Ippen, Hun dch u Nhut on t l239-l289), ngoo sung up 1ho
tong t), tong phu co to von chnh u Yugyji tDo Hunh to -) o
losuvu. Nhut on snh o vong mu nguy nuy u Lhmo vu thoo hoc to nho
vo mot mon do cou ngu Hnen tlhup Nhon - ). Ong du co un houn
298
Luoc su Phut guo
Ia fong phaI fhch hop voI fhoI suy fhoaI nay. Thoo fruyon fhong
cua Tban Jao, Nhaf Ion xom mof so fhan IInh cua dao nay nhu
duc Phaf A-Ji-Ja, nhung rIong vo phop nIom Phaf, ong cho rang
duc fIn Ia khong can fhIof, v do chI Ia hoaf dong cua mof fam
fhuc da hu hong. VIoc nIom danh hIou duc A-Ji-Ja chI co kof qua
nho vao am fhanh phaf ra, nhu mof hoaf dong cua bon ngoaI,
ban chaf Ia nhu vay.
Tong phaI fhu fu duoc Nhaf IIon,
1
con fraI cua mof ngu phu,
fhanh Iap nam 1253. Tong phaI nay khac voI faf ca nhung fong
phaI Phaf gIao khac o dIom Ia nang vo fnh dan foc, hay franh
caI va co chap. Co phan dang ngo Ia fong phaI nay co non xop
vao Ijch su Phaf gIao hay khong. Iong nhIof fhanh you nuoc
cua Nhaf IIon Ia do nhung fnh cam dan foc Iuc do bj kch dong
manh boI moI do doa koo daI vo su xam Iang cua quan Mong Co,
sau cung da cham duf boI su ruf IuI cua cac ham doI Kbubi/ai
2

vao nhung nam 1274 va 1281. Nhaf IIon fhay fho vIoc nIom
Phaf bang cach nIom cau Nam Mo Dicu Pbap Licn Hoa Kinb
va fuyon bo rang chI co cau nay Ia fhch hop voI fhoI daI nay,
fhoI daI cuoI cung cua Phaf gIao, fhoI maf phap, ma fhoo ong
da baf dau fu khoang nam 1050. Nhaf IIon Iuon noI ra voI Iong
fIn fuyof doI fhoo kIou cua mof nha fIon frI o ThaI va doI ngan
chan faf ca cac fong phaI, fru ra fong phaI cua chnh mnh. V
fhoo ong fh nicm Pbat /a Jja nguc, Tbicn tong /a ma quy,
Cban ngon tong /a su buy boai Jat nuoc oa Luat tong /a nbung
kc pban quoc. Chnh qua su kIon nay Phaf gIao da fu dua ra
duoc nhung phan do cho chnh mnh.
1
Nichiren, Hun dch u Nhut Lon t l222-l282), thunh up tong phu
dooc go u Nichirensh tNhut Lon tong ). Ngu u con mot ngo
pho o vong Chbu, xout gu num ll too tu chou Socho t1hunh 1rong to
- ). Suo kh du nghon coo lhut phup qou nhoo no khuc nhuo nho
Kumukoru tLom 1hoong - ), Kyoto tKnh Do - ), 1 Doo Son t
)... ngu d don kot oun rung knh lhup Hou u bo knh hum chou guo
phup v doo nhut cou doc lhut. Suo do, ngu dong hot soc mnh do troyon
bu nhong doo du bot. Muc do o coon dooc khu nhoo tn do, ngu on toc
300
Luoc su Phut guo
Vo ThIon fong, ngaI Vinb Tay
1
|1141-1215) fruyon fong
Iam To vao Nhaf an, duoc goI voI fon Ia Pin:ai va raf fhanh
cong. Trong khI do, phaI Tao ong, hay 8oto, duoc ngaI ao
Nguycn
2
|1200-1253)
3
dua vao nuoc Nhaf dau fIon, sau do duoc
fo chuc va fruyon ba nho Kci:an Jokin |1268-1325). Tac pham
chnh cua ngaI ao Nguyon Ia Cbanb pbap nban tang, duoc vIof
1
Eisai, cong doc u Ysai, Hun dch u Vnh 1uy t ll4l-l2l5), dooc
xom u ngoo sung up tong knzu, toc u tong Lum 1o t) o Nhut
un. Ngu snh trong mot gu dnh thoo 1hun duo, nhong but duo hoc lhut
phup to nho, cho yoo u guo y cou tong 1hon 1hu o no 1 Doo t).
1u duy, ngu thut vong v so thoo trong thoc cou mot so v tung dong duo,
non tm cuch sung 1rong Hou do tm hoc guo y chun thut. Ngu o 1rong
Hou khong duy mot num, nhong co un toong rut munh vo nhong g hoc
dooc, vu tro vo no 1 Doo mung thoo rut nhoo knh vun cou tong 1hon
1hu. Suo do, ngu don Kyosho do to tup vu gung duy, ro u co dp sung
1rong Hou un nou vuo num ll87. Lun nuy, ngu co do tnh so d xu hon
sung An Do, nhong khong thunh cong v gup nhong cun tro vo mut chnh
tr. 1rong choyon d un nuy, ngu du gup dooc Ho Am Hou Soong t
), mot thon so cou ch phu Houng Long t) thooc dong thon Lum
1o, vu du thoo hoc vo v nuy. Suo do 4 num, vuo num ll9l, suo kh nhun
dooc so un khu cou Hou Soong, ngu tro vo Nhut un vu thunh up thon
von duo ton tu Nhut u chou 1hunh lhoc t). Ngu co tho top toc
hout dong o vong Kyosho, nhong do doo kon un nnh khong chuc chun
o vong no 1 Doo, non ngu b ngun khong cho don gung duy o tho do.
Do dup u so ngun cum nuy, ngu d don Kumukoru tLom 1hoong - )
vu xuy dong chou Konnn tKon Nhun to ) o Kyoto. Ngu mut
num l2l5, suo kh du houn tut voc xuy dong thom mot to von nou u
chou ooko t1ho lhoc to ) o Kumukoru. Ngu dooc xom u ngoo
duo ton du dou voc trong vu so dong cuy cho ttru) vuo Nhut un, du vot
mot coon such vo cho do nuy, trong do co do cup don nhong tnh nung co
o vo mut y hoc cou ou thoc oong nuy. Mot so tuc phum khuc cou ngu
u Bodaishinron kketsu to-do tum oun khuo qoyot ),
Kzengokoku ron tHong thon ho qooc oun ), Shukke daik
tXout gu du coong ), vu con co mot so tuc phum khuc vot vo
tong 1hon 1hu vu Mut guo.
2
Dgen, Hun dch u Duo Ngoyon t l200-l253), thon so xout suc
cou Nhut un, ngoo sung up tong Sto, toc u tong 1uo Dong t) o
Nhut. Ngu snh trong mot gu dnh qoy toc nhong mo co chu mo to thoo
302
Luoc su Phut guo
bang fIong Nhaf, v fho aI cung co fho doc duoc. Ong nhan manh
rang, mac du fho ho nay ro rang Ia fhuoc vo fhoI ky Phaf phap
suy fan, nhung day khong phaI Ia Iy do do nhung fam hon dung
manh IaI nham don muc fIou nao khac fhap kom hon Ia mof su
gIac ngo noI fam vo chan Iy foI fhuong. Chong IaI nhung cach
hIou Ioch Iac vo Phaf gIao, ngaI cho rang giac ngo cbl co tbc Jat
Jcn ooi cbinb tban xac nay. VIoc ngoI fhIon, hay :a:cn, khong
phaI Ia mof Ioaf nhung cong phu fhIon djnh frong do nguoI
fa cho doI su gIac ngo fu no fm don, ma su gIac ngo chnh Ia
nguyon fac fhIof you cua fhIon djnh ngay fu Iuc moI khoI dau,
va vIoc ngoI fhIon phaI duoc fhuc hIon nhu mof cong phu fuyof
doI fhuan fuy fn nguong, frong do khong co g duoc fm kIom va
cung khong co g daf duoc. Van phap dou Ia Phaf fanh, va dIou
do fu no chang Ia g khac hon nhu cai cam cua con /ua boac cai
micng cua con ngua.
PhaI Tao ong Nhaf an cho rang ho da fIon xa hon ca
nhung g ma phaI Tao ong o Trung Hoa da daf duoc. o dan
chung cho dIou nay, ho dua ra mof nIom fIn rang, boI v con
nguoI von da gIac ngo fu Iuc sInh ra, cho non moI hoaf dong
hang ngay phaI duoc xom nhu Ia nhung cong phu sau khI gIac
ngo, va can duoc fhuc hIon nhu nhung hanh vI nham bay fo Iong
bIof on doI voI chu Phaf.
Khong bao Iau, ThIon Ian rong khap frong gIoI Vo s Jao,
dac bIof Ia phaI fhIon Iam To, dung nhu mof cau fuc ngu Nhaf
da noI Ion rang: Lam Tc cbo tuong /anb, Tao ong cbo nong
Jan. Thoo chIou huong nay, ThIon dan don su fho knh gIong
nhu Vo sI dao, va su kof hop chaf cho voI nhung chIon sI Ia mof
frong nhung chuyon bIon dang kInh ngac nua cua Phaf gIao.
ThIon dong gop nhIou frong vIoc kch fhch nhung rung cam
fu nhIon cua nguoI Nhaf fruoc vo dop. Cung gIong nhu ThIon
da Iam duoc o Trung Hoa, ThIon o Nhaf fu cuoI frIou daI Licm
Tbuong fro dI khong nhung kch fhch manh mo cac nganh ngho
fhuaf nhu dIou khac, kIon fruc, hoI hoa, fhu phap va gom my
ngho, ma con fhuc day ca fhI ca va am nhac. MoI IIon ho gan
guI gIua fhIon va fnh cach dan foc cua nguoI Nhaf cung fhuong
304
Luoc su Phut guo
duoc nhan manh. Van chuong Phaf gIao con duoc Iam phong phu
fhom boI haI fho IoaI moI: fho IoaI kjch Nob va mof fho IoaI duoc
goI Ia ca tu.
1
Trong mof non van hoa fhong frj boI nhung nguoI
Vo s Jao, caI chof Ia mof fhuc fIon Iuon Iuon hIon dIon, va vuof
qua noI Io so fruoc caI chof fro fhanh mof frong nhung muc dch
cua cong phu fhIon.
uoI frIou daI Asbikagc 8boguns |1335-1573), ThIon duoc
frIou dnh ung ho. Anh huong cua ThIon doI voI van hoa Iuc do
Ion don dInh cao, va ThIon co fho Ian rong frong foan xa hoI boI
v su nhan manh o hanh dong cu fho hon Ia nhung y fuong suy
dIon. Hanh dong can phaI don gIan nhung co y nghIa sau xa, va
nhung nof dop gIan dj, fhanh Ijch fro fhanh Iy fuong duoc chap
nhan frong ung xu.
Vao fho ky 16, nghI fhuc uong fra duoc cac fhIon su ho fhong
hoa. Cung Iuc do, nhIou ngho sI fIn rang Tbicn oa ngbc tbuat
cbl /a mot. 8cssbu |1420-1506) Ia nguoI noI fIong nhaf frong
so nay.
Sau nam 1500, moI vIoc khong con froI chay voI Phaf gIao
Nhaf an nua. Nang Iuc sang fao cua Phaf gIao da suy kIof, va
quyon Iuc chnh frj bj xoa bo. Nobunaga pha huy co so chnh cua
phaI Tbicn tbai fron nuI TI uo vao nam 1571 va HiJcyosbi,
frung fam Ion cua Cban ngon tong o Ncgoro vao nam 1585. uoI
frIou daI Tokugaua |1603-1867), Kbong giao duoc khoI phuc.
Sau do, vao fho ky 18, chu nghIa Tban giao quan pbict hoI sInh.
Phaf gIao IuI vao hau fruong, moI fo chuc va hoaf dong cua chu
fang dou bj nha cam quyon gIam saf can fhan. Ho van dam bao
cho nguon fhu nhap cua Giao boi, nhung IaI fm du moI cach do
ngan ngua khong cho baf cu mof sInh hoaf doc Iap nao co fho
phaf frIon frong Giao boi. Phaf gIao chm vao su uo oaI, fr fro.
Tuy nhIon, fruyon fhong cua cac fong phaI van duoc duy fr.
ChI duy nhaf Tbicn tong Ia con chung fo duoc phan nao suc
song. Vao fho ky 17, ngaI Bacb An fao ra mof suc song moI cho
phaI Iam To, va fong nay xom ngaI nhu vj fo sang Iap fhu nh.
Nha fho Ba Ticu sang fao mof fho IoaI fho moI,
2
va nam 1655
1
lurovo songs
306
Luoc su Phut guo
phaI fhIon fhu ba Ia fong Hoang Ba
1
duoc fruyon don fu Trung
Hoa va Iuon duy fr duoc nhung fnh cach noI baf cua fhIon
Trung Hoa.
Nam 1868, Phaf gIao bj suf gIam nguon faI fro don muc fram
frong, va frong mof fhoI gIan ngan duong nhu da sap dI don cho
bj huy dIof hoan foan. Tuy nhIon, sau nam 1890 anh huong cua
Phaf gIao IaI mof Ian nua gIa fang dou dan, va vao nam 1950 fh
haI phan ba dan Nhaf dou Ia fn do cua mof frong cac fong phaI
chnh cua Phaf gIao. Su fhch nghI voI doI song hIon daI va su
canh franh voI ThIon Chua gIao duoc day nhanh hon so voI baf
cu quoc gIa fhoo Phaf gIao nao khac cho don Iuc nay.
Trong nhung nam gan day, fhIon Nhaf an da fhu huf raf
nhIou su quan fam o chau Au va chau My, va voI Daisct: Tcitaro
8u:uki,
2
fhIon da duoc dIon gIaI mof cach raf fuyof voI.
?. TAY TANG
Khoang nam 1000, mof cuoc hoI sInh cua Phaf gIao dIon ra
o Tay Tang, nho su khoI xuong cua mof so f fn do nhIof fhanh
song o vung cuc dong va cuc fay cua nuoc nay, nhung noI ma ap
Iuc cua su dan ap fhap nhaf. Khong bao Iau, ho faI Iap moI quan
ho voI An o va Kasbmir. Mof so nguoI da fu mnh don vIong
fham cac xu nay, va cac vj fang An o IaI mof Ian nua duoc moI
sang. Mof ca nhan xuaf sac nhaf frong so nhung nha phuc hung
nay Ia Pin-cbcn B:angpo |958-1055), khong nhung Ia mof djch
gIa faI ba ma con Ia mof nguoI xay dung raf nhIou don chua va
fu vIon o mIon fay Tay Tang. Mof su kIon mang fnh quan frong
quyof djnh Ia vIoc ngaI A-Jc-sa
3
roI Vikramasi/a do don day
fhoo IoI moI cua vua mIon fay Tay Tang, va vo sau fhanh Iap
Phaf gIao aI fhua fhoo kIou P/a cung o mIon frung Tay Tang.
Nam 1076, mof cuoc kof fap kInh dIon Ion dIon ra o Tbo-/ing,
1
baku, toc u tong Houng u t).
2
Daisetz Teitaro Suzuki tl870-l966), guo so 1rot hoc lhut guo tu du hoc
Otun, Kyoto. Ong u ngoo du vot rut nhoo tuc phum vo 1hon hoc bung
308
Luoc su Phut guo
mIon fay Tay Tang, noI cac vj Lat-ma fu khap nuoc Tay Tang
da gap go nhau. Va nam nay co fho duoc xom nhu danh dau su
fhIof Iap cuoI cung cua Phaf gIao o Tay Tang.
Hoaf dong cua ngaI A-Jc-sa khong chI gIoI han frong vIoc
faI Iap Phaf gIao fron khap nuoc, ma con sang fao ca mof ho
fhong fnh foan nIon daI, cho don nay van con duoc su dung o
Tay Tang. Ho fhong nay xac djnh moI nam fhoo vj fr cua no
frong mof chu ky 60 nam, duoc fhIof Iap fu su kof hop nam
you fo Ia kim, moc, tbuy, boa, tbo, cung voI 12 bIou fuong bang
nhung con vaf: Tuat, Hoi, Ty, 8uu, Dan, Mco, Tbn, Ty, Ngo,
Mui, Tban va Dau.
Nou khong co ho fhong fnh foan nIon daI nay fh cong frnh
cua cac su gIa, ma vo sau fro fhanh mof frong nhung dIom sang
ruc ro cua van chuong Tay Tang, han da khong fho nao fhuc
hIon duoc.
Van chua phaI Ia faf ca nhung g ngaI A-Jc-sa da Iam duoc.
Mof frong nhung kho khan cua gIao Iy Phaf gIao Ia co qua nhIou
gIao phap va phuong fhuc fhuc hanh, nhIou don noI raf can phaI
co mof su huong dan va phan IoaI. NgaI A-Jc-sa da cung cap
dIou nay qua fac pham Minb Jang tbanb Jao,
1
frong do ong
phan bIof nhung phuong fhuc fhuc hanh dua fhoo ba frnh do
phaf frIon fam IInh. Muc do fhap nhaf Ia nhung nguoI muon fm
cau hanh phuc frong fho gIan nay va chI nghI don IoI ch cua
rIong mnh. Muc do fhu haI Ia nhung nguoI cung nghI don IoI
ch cua rIong mnh, nhung khon ngoan hon non chon mof cuoc
song doI dao duc va fm cau su frong sach. Muc do cao nhaf Ia
nhung nguoI frong fam da gIaI fhoaf duoc faf ca. ThoI dIom ma
fac pham nay mang IaI kof qua my man chI don vao 300 nam
sau do, voI ngaI Tong-kbacb-ba.
Trong bon fram nam fIop fhoo, dIon ra su hnh fhanh cua
cac fong phaI Tay Tang, do chnh nhung nguoI Tay Tang fhanh
Iap va co su dIou chInh fhch hop fhoo voI nhung dIou kIon fInh
fhan va xa hoI cua Tay Tang. MoI nguoI frong so ho dou xuaf sac
vo mof frong nhung you fo da gop phan fao non doI song fam
IInh cua Phaf gIao. Cac fong phaI khac nhau vo IoI fo chuc fu
310
Luoc su Phut guo
vIon, vo y phuc, vo cac vj fhan bao ho, cach gIaI fhch vo Ban so
Pbat,
1
vo phuong phap fhIon djnh ma ho chon .v.v... Nhung ho
fac dong Ian nhau, va da co raf nhIou su vay muon Ian nhau.
Tong phaI dau fIon Ia Bka-gJam-pa, duoc mof do fu cua ngaI
A-Jc-sa Ia Brom-ston fhanh Iap vao khoang nam 1050.
Ton goI cua fong phaI nay ham nghIa Ia ho fuan fhoo nhung
IoI chI day cua A-Jc-sa, nhu duoc frnh bay frong cuon sach cua
ong vo Pbuong tbuc Jat Jcn giac ngo. Tong phaI nay fIou bIou
cho fruyon fhong frung fam cua Phaf gIao Tay Tang, va fao
fhanh moI IIon ho gIua cac hoc gIa An o frong fhoI ky dau voI
Hoang pbai, fong phaI fhong frj Tay Tang sau nam 1400. Ho raf
chu y don dao hanh va gIoI Iuaf, gIu gn pham hanh mof cach
nghIom khac, va da san sInh nhIou bac fhanh gIa uyon bac.
Tong phaI Bka-rgyuJ-pa daf duoc mof quan ho chaf cho hon
nhIou voI doI song quan chung. Tong phaI nay duoc ngaI Marpa
|1012-1097) sang Iap, va fraI qua fhoI gIan da fro fhanh mof
fong phaI mang dam fnh cach Tay Tang nhaf so voI faf ca cac
fong khac. Co mof fhoI gIan ho cung nam duoc f nhIou quyon
Iuc xa hoI, nhung bao gIo cung kom hon so voI Hong pbai va
Hoang pbai. Ho khong nham don qua nhIou nhung kIon gIaI vo
Iy fhuyof, ma nham don su chung ngo fhuc fIon. Ho van con Ia
mof frong nhung fong phaI manh nhaf khong caI cach, va xom
vIoc Iap gIa dnh khong co g can fro cho fn nguong. TIou su
cac daI su cua fong phaI nay cho fhay khong co nhIou fhanh gIa,
ma fhuong Ia nhung con nguoI bnh fhuong, voI faf ca nhung
khIom khuyof va nhuoc dIom nhu von co. Nhung frong bo phaI
nay co su xuaf hIon cua Mi/a-ras-pa |1040-1123), fhanh gIa va
nha fho vI daI, noI fIong nhaf cua Tay Tang, do fu fruc fIop
cua Marpa. MoI nguoI dan Tay Tang dou da fung ngho qua mof
phan nao frong fac pham noI fIong 100.000 bai ca cua ngaI,
va aI aI cung quon fhuoc voI nhung su kIon chnh frong cuoc doI
ngaI. Nhu vIoc ngaI da hoc ma fhuaf nhu fho nao, roI fu mnh
fra fhu nhung ko fhu cua gIa dnh bang cach Iam cho nha sap do
Ion ho, va Iam mua da roI fron ruong cua ho. Va ngaI da nhanh
chong nhan fhuc duoc foI IoI cua mnh, roI v so phaI bj doa dja
312
Luoc su Phut guo
nguc non fm cau su frong sach bang nhung phuong phap fruc
fIop cua Kim cang tbua. RoI nam 38 fuoI ngaI fm gap Marpa,
nguoI da hanh ha ngaI suof frong 6 nam do gIup ngaI fra hof
nhung nghIop ac da fao. Va nam 44 fuoI ngaI san sang do duoc
khaI ngo, roI song 39 nam con IaI nhu mof nha an fu fron nuI
Hy-ma-/ap gan bIon gIoI Ncpa/, hoac dI IaI day do do gIao hoa
dan chung, cho don khI ngaI fjch v uong sua pha fhuoc doc do
mof vj Lat-ma ganh ghof frao cho. Mof so nhung su kIon co kjch
fnh nhaf cua doI ngaI xay ra frong nhung nam dau sau khI duoc
khaI ngo, khI ngaI song mof mnh frong hang, chI an foan rau co
cho don khI fro non xanh mof va chI mac mof bo ao quan bang
vaI mong frong rof buof cua mua dong. NgaI khong bao gIo quan
fam don faI san va fIon nghI, va Iuon gIu Iong fu bI doI voI faf
ca chung sanh.
Nhung fac pham van chuong phong phu cua fong phaI nay
bao gom phan Ion Ia nhung fap sach mong huong don vIoc day
cach fhuc hanh nhung phop Du-gia khac nhau. VoI fnh fhuc
fIon, ho Iuon dac bIof chu y don phop gtum-mo, fuc Ia cach fao
ra hoI am huyon dIou frong fhan fho. Khong co phop Iuyon cong
phu nay, doI song frong cac fup Iou an daf so khong fho nao chju
dung duoc. ay cung Ia dIou ma nhung nguoI o fam muc frung
bnh co fho nhan bIof duoc, va co fho Iam cho ho fIn duoc vao su
chan fhaf va hIou qua cua phop Du-gia.
Mof hnh fhuc dac bIof cua gIao Iy Bat-nba duoc gIoI han
cho mof so f nhung nguoI co frnh do cao, fhuoc fong phaI 8bi-
bycJ-pa, fhanh Iap khoang nam 1090, noI baf vo maf fn nguong
hon nhIou so voI maf xa hoI. Ho khong duoc fo chuc chaf cho
bang cac fong phaI khac, va bao gom nhung nhom nguoI Iuyon
Du-gia, hoac cac nha an fu, hoac nhung nguoI fu fhoo Mat giao.
Ho danh fron fam fr cho vIoc fhuc hanh fhIon djnh o nhung noI
cach bIof, va co moI quan ho voI nhau kha Iong Ioo.
CIao Iy cua fong phaI 8bi-bycJ-pa fruoc fIon do Pba-Jam-pa
do ra. Ong Ia mof vj fhay nguoI Nam An, voI nhung gIao Iy anh
huong raf nhIou fu ngaI Tbanb Tbicn va fu bo Trung quan /uan.
ay Ia mof su dIou chInh nhung dIom cof you vo maf fam IInh
314
Luoc su Phut guo
cua Phaf gIao cho phu hop voI gIao Iy Tan-tra. oI song fInh
fhan duoc chIa fhanh haI gIaI doan:
1. Iam frong sach bang cach Ia bo duc Iac.
2. Iam an djnh, bao gom vIoc IoaI fru moI dau kho va daf
don fam bnh fhan.
oI voI gIaI doan fhu nhaf, hanh gIa dua vao cac phuong
phap fhIon quan nham don dop bo nhung ac fam von Iuon cam
do con nguoI vao nhung fu fuong xau. oI voI gIaI doan fhu haI,
hanh gIa chu you dua vao vIoc fr fung cac man-tra, chang han
nhu man-tra cua Tam kinb
1
xoa dju moI dau don, hoac fung doc
nhung cau cham ngon ngan noI vo bcnb kbo, nicm oui, cai cbct
va Juc /ac.
Truoc vo huy hoang, ruc ro hon cua cac vj fang nam quyon
Iuc xa hoI, chung fa cung khong non do khuaf Iap dI cong vIoc
fham Iang cua nhung vj fu sI fhoaf fuc nay.
Nhuom muI fho fuc hon Ia fong phaI 8a-skya-pa, daf fon
fhoo fu vIon 8a-skya fhanh Iap vao nam 1073. Ho fao ra doI
frong can bang voI haI phaI Bka-gJam-pa va 8bi-bycJ-pa bang
su hoan hao frong cach fo chuc. Sau khI cho do quan chu sup do,
Tay Tang khong co chnh quyon frung uong. Cac fang sI cua phaI
nay nam Iay chnh quyon, va fruyon noI ngoI vj cho con chau.
Pbags-pa |1235-1280) Ia mof frong nhung nguoI xuaf sac nhaf
frong so nhung nha caI frj moI duoc ko fhua, va dja vj Ianh dao
nay cua ong da duoc daI do Kbubi/ai
2
fhua nhan. Tong phaI nay
da dao fao duoc nhIou nha fhong fhaI. HIon nay ho van fon faI
nhung da fu Iau khong con nam quyon Iuc nua.
Quyon Iuc co duoc phaI fra gIa bang vIoc gIa fang nhung cong
vIoc fho fuc, va fang sI o cac fu vIon Ion cung gIong nhu fang sI
Nhaf an vao cung fhoI nay Iap fhanh nhung doI quan Ion va
danh Ian nhau, cuop pha chua chIon cua nhau, ung xu fhoo cung
cach khong xung dang voI nhung gIao Iy ma ho fruyon ba.
1
1oc ut-nhu tum knh t), huy no do u Mu-hu ut-nhu u-u-mut-
du tum knh t).
316
Luoc su Phut guo
Mof fong phaI raf manh nua Ia Nying-ma-pa, Ia nhung mon
do cua ngaI Licn Hoa 8anb. Chung fa fhaf su khong co du fhong
fIn do bIof duoc Ia bang cach nao ma bo phaI nay co fho fon
faI duoc qua mof fhoI gIan daI bj dan ap. Raf co fho Ia nhIou
nguoI frong so ho da gIa dang nhu cac gIao sI dao Bon. Chung
fa cung khong bIof chac duoc nhung phan nao frong gIao Iy cua
fong phaI nay da duoc phaf frIon sau nay, va nhung phan nao
Ia fhuoc vo chnh ngaI Licn Hoa 8anb. Su fo chuc cua bo phaI
nay duong nhu da co fu nam 1250, va Ia cong frnh cua ao su
Cbos-Jbyang. Chnh bo phaI nay fu phan chIa fruyon fhong cua
ho fhanh haI phan. Nhung IoI day ro nghIa duoc fruyon boI cac
vj fang An o, va nhung mat tang Ia cac kInh dIon b maf duoc
ngaI Licn Hoa 8anb hoac Pbat Ban 8o caf gIu. Tu nam 1150 don
1550, mof so Iuong dang ko nhung kInh dIon fhuoc IoaI b maf
nay duoc khaI quaf, va su kham pha ra nhung kInh dIon nay do
Iam cho gIau dI nhung caI cach vo fn nguong. Thoo cach nay,
fIou su ngaI Licn Hoa 8anb ma chung fa co duoc kbam pba vao
khoang nam 1350. Tuy nhIon, raf nhIou kInh dIon b maf IoaI
nay fhuc su gIu IaI duoc nhung fruyon fhong raf co xua, nhu duoc
fhay ro nhaf Ia frong cuon Tu tbu
1
noI fIong.
o phaI Nying-ma-pa phan bIof co 6 IoaI kInh nghIom trung
gian, hIou fhoo nghIa Ia chung nam dau do o khoang gIua, mof
bon Ia tbc gioi giac quan bnh fhuong nay, va bon kIa Ia canb
gioi tam /inb tbuan tuy cua Nict-ban. a kInh nghIom dau fIon
Ia:
1. Trong bao fhaI, koo daI nhIou fhang fruoc khI sInh ra.
2. Trong mof so nhung gIac mo co su kIom soaf cua fam
fhuc.
3. Trong frang fhaI hoan foan xuaf fhan.
VoI 3 kInh nghIom con IaI, y nghIa trung gian con duoc hIou
fhom Ia v chung xay ra frong khoang fhoI gIan gIua su chof va
su faI sInh vao doI song moI, duoc cho Ia koo daI frong 49 ngay.
Trong fhoI gIan do, fhan xac bang xuong fhjf fhong fhuong nay
duoc fhay fho bang mof IoaI fhan xac raf fInh fo. Cuon Tu tbu
318
Luoc su Phut guo
da mo fa raf fI mI mof so chI fIof cac hnh anh raf co fho so
hIon ra voI nhung aI hIou bIof nhIou vo fruyon fhong cua Lat-ma
giao frong suof fhoI gIan do. Tac pham nay con gIu IaI duoc mof
so kIon fhuc co xua cua fhoI ky do da vo doI song sau khI chof,
va cho fhay nhung dIom gIong nhau dang kInh ngac voI nhung
fruyon fhong khac duoc fm fhay frong cac van ban co cua AI
Cap, a Tu va ThIon Chua gIao.
Cung raf co xua Ia nghI Io gCoJ ma chung fa duoc bIof don
qua su mIou fa cua mof fac gIa fu fho ky 14, nham muc dch caf
duf moI rang buoc voI fu nga bang cach hIon mnh cho quy doI
o mof noI hoang vang.
Tong phaI Nying-ma-pa khac bIof voI cac fong phaI khac o
dIom Ia ho su dung duoc nhung g ma noI chung Ia fhuong bj cho
bo. Chang han nhu su san han va duc vong, va ngay ca xac fhan
nhuc duc von bj xom Ia su ngan fro, nguon goc cua foI IoI, da
duoc fong phaI nay su dung nhu mof phuong fIon do Iam phong
phu hon nua cho doI song fInh fhan. NoI chung, nhung y fuong
cua ho dou phu hop voI quan dIom Tan-tra duoc caI fIon o An
o.
Trnh fu cong phu cua fong phaI nay Ia nhu sau:
1. Su sang fao fInh fhan cua cac vj ho phap, nho vao su fro
Iuc cua cac man-tra, cac hnh anh fuong fuong, va cac vj
Kbong banb nu. |Xom frang 186)
2. Su kIom soaf duoc fhan xac b an, gom cac mach mau,
fInh djch .v.v...
3. Su nhan fhuc duoc ban fanh chan fhaf cua fu fam.
Bo Tat Pbo Hicn,
1
mof vj Bo Tat hoa fhan raf gan guI voI
duc Pbat ai Nbat, Ia nguon hIon Io cao ca nhaf vo gIaI doan
fhu ba. Cban nbu, bao gom ca tu tban, oc ban cbat kbong pbai
/a su troi buoc, tai sao pbai tu mnb tm cacb tboat kboi su troi
buoc: Cban nbu oon kbong /ua Joi, tai sao /ai tm kicm cban
/y tu bcn ngoai: V vay, su kIom cho bj phu nhan frong nhung
nguyon fac dao duc Phaf gIao. Mof nguoI hoan fhIon vo moI
maf khong ho kIom cho duc vong, san han... ma chI cbuycn boa
chung mof cach fhch hop.
320
Luoc su Phut guo
Trong nhung phan gIao Iy cao nhaf, fong phaI nay raf gIong
voI Tbicn tong, fhoo do hnh fhuc cao nhaf cua Du-gia ham chua
vIoc nhan ra duoc ban tanb cban tbat cua tu tam. Cung gIong
nhu Tbicn tong, fong phaI nay noI don su gIac ngo voI y nghIa co
phan nao khac voI An o. Mof nguoI da daf don Nict-ban ngay
faI noI nay va frong hIon faI, voI moI hanh vI da fhoaf ra ngoaI
nhan qua, fh co fho Iam fan bIon xac fhan cua mnh vao mof
vof sang cau vong.
Tong phaI Nying-ma-pa fap frung nhIou vao phan gIao Iy b
fruyon va su chung ngo fu fhan, nghIong vo fruc gIac noI fam
hon Ia nhung frI fhuc co fho fruyon daf duoc. MaI cho don fhoI
gIan cach day chung mof fho ky, fong phaI nay khong ho co
nhung su nghIon cuu hoc fhuaf fhoo kIou Hoang pbai. Sau do,
co mof vaI noI da fhuc hIon vIoc nay, do baf chuoc fhoo cac fong
phaI doI nghjch.
Tong phaI nay da fIop fuc su dau franh gIanh quyon Iuc,
chong IaI cac fong phaI khac, va mac du da co nhIou Ian co gIanh
quyon kIom soaf daf nuoc, nhung chua bao gIo Iam duoc. Iou
nay co f kha nang do cac doI fhu cua ho co nang Iuc fam IInh
manh mo va duc do hon, ma phan Ion Ia do su vuof froI hon vo
nang khIou chnh frj.
Nhung fong phaI nay IaI nam duoc anh huong raf Ion doI voI
dan chung, don noI cac fong phaI khac dou phaI co su nhuong bo
voI ho. Nhung phop fhuaf cua ho fhuong dang ngo doI voI cac fn
do Phaf gIao khac, fhuong khong phaI v bj cho Ia khong hIou
qua, ma v ho duong nhu boc Io mof su quan fam khong fhch
hop don hanh phuc fho fuc. KhI nhung nguoI Hoang pbai muon
fIon doan fuong IaI, fhuong ho khong fu Iam dIou do ma nho don
mof nha su fIon frI cua bo phaI co nguon goc co xua nay.
Tong phaI Nying-ma-pa da hap fhu raf nhIou gIao Iy cua
dao Bon, va chnh frong fong phaI nay Phaf gIao va dao Bon
fIop fuc fac dong qua IaI voI nhau. VIoc fong phaI Nying-ma-pa
sa suf xuong vj fr fhap nhaf fhuong duoc nou Ion do chong IaI
ho. Tuy nhIon, dIou chac chan Ia, baf chap dIou do, hoac co Io
chnh v dIou do, ma ho cung du nang Iuc do co fho daf don dja
322
Luoc su Phut guo
vj cao nhaf nhu nhung nguoI dong dao tbuan kbict bon cua ho
da Iam duoc.
Su chIon fhang fong phaI Nying-ma-pa cuoI cung da don voI
Hoang pbai. Tong phaI nay duoc sang Iap boI Tong-kbacb-ba
1

|1357-1419),
2
nha fu fuong vI daI cuoI cung cua Phaf gIao. NgaI
Ia mof nha caI cach, fIop fuc cong vIoc cua ngaI A-Jc-sa fruoc
day, nhan manh don vIoc fuan fhoo cac chuan muc dao duc va
gIoI Iuaf, dIou hanh chaf cho cong vIoc hang ngay cua chu fang,
gIam nho anh huong cua phap fhuaf bang cach nhan manh vao
kha canh fam IInh cua Phaf gIao, va fhanh Iap Hoang pbai,
fong phaI da nam quyon caI frj Tay Tang cho don nam 1950.
NgaI Ia hoc gIa vI daI, va bang moI cach Iuon co gang do fm
duoc mof vj fr frung dung gIua nhung cuc doan, franh su fhIon
Ioch, va daf don kIon fhuc bao quaf foan dIon.
Anh huong cua ngaI Tong-kbacb-ba duoc koo daI nho vao
so do fu raf dong, nho vao vIoc fhanh Iap cac fu vIon sung fuc,
nhIou fho Iuc, va nho vao 16 bo suu fap cac fac pham cua ngaI.
Trong so do, phaI ko don 2 fap you Iuoc chI ro nhung phuong
fhuc fu fap do daf don su gIaI fhoaf, mof fap frnh bay day du
vo sau phop ba-/a-mat cua aI fhua, va fap kIa noI ro nhung
phuong fhuc cong phu fhoo Mat tong. Tap sach dau goI Ia Tung
buoc Ji /cn giac ngo, dua fhoo khuon mau fu fap sach chI dan
cua A-Jc-sa, nhung chu y nhIou hon don nhung nguoI khong co
nang khIou dac bIof.
Sau khI fhj fjch, ngaI Tong-kbacb-ba duoc dan chung fho
cung nhIof fhanh, va duoc fIn Ia da sanh vo cung froI au 8uat,
cung gIong nhu cac vj Phaf fuong IaI.
NgoaI vIoc fhanh Iap cac fong phaI ban xu, Phaf gIao Tay
Tang frong fhoI ky nay con daf duoc ba fhanh qua Ion.
Truoc hof Ia vIoc ho fhong hoa foan bo kInh dIon fhanh
haI fang do so, Kinb tang
3
vao fho ky 13 va Luan tang
4
vao fho
1
Tsongkhapa t l357-l4l9), ngoo du up dong ho thong guo doc Geshe no
tong, thoo do tung s dooc duo tuo o cuc to von cho don kh dut trnh do
toong doong vo hoc v ton s trot hoc lhut guo. Nguy nuy, tung s thooc
324
Luoc su Phut guo
ky 14. KInh fang duoc In Ian dau fIon o ac KInh khoang nam
1411, va Ian dau fIon o Nartbang, Tay Tang vao nam 1731.
Iuan fang duoc In Ian dau fIon cung o Nartbang, Tay Tang vao
nam 1742. Sau do con duoc In nhIou Ian nua. ai tang kinb voI
hnh fhuc duoc gop chung IaI, voI do chnh xac, dang fIn cay va
do fra khao duoc hnh fhanh fu khoang fho ky 13 don 18, va da
fro fhanh cho dua cho faf ca nhung cong frnh nghIon cuu Phaf
phap faI Tay Tang.
Thu haI Ia vIoc san sInh ra mof non van hoc ban xu do so
cac fap sach chI dan, nhung fac pham Iuan gIaI, fIou Iuan .v.v...
Mof Ianh vuc van hoc ma fn do Phaf gIao Tay Tang da vuof froI
hon faf ca, do Ia vIoc vIof fhanh su Phaf Tbicb-ca. MoI quan fam
vo Ijch su nay co IIon quan don cach nhn cua nguoI Tay Tang
vo su phaf frIon cua Phaf gIao frong moI quan ho voI con nguoI
fhaf cua duc Phaf Tbicb-ca. Ho fIn rang vIoc du nhap hoan foan
Phaf phap va y nghIa cua gIao phap da fu phaf qua nhIou fho ky,
va nhung kha canh khac nhau cua gIao phap vo cung phong phu
nay chI duoc fn do Phaf gIao nam baf duoc mof cach raf cham
chap, frong suof mof gIaI doan koo daI don 15 fho ky.
Mof dIou hof suc ky Ia Ia, mof nguoI Tay Tang - chu khong
phaI nguoI An o - da vIof duoc cuon Ijch su Phaf gIao hay nhaf
o An o. Thaf vay cuon Ijch su Phaf gIao o An o va Tay
Tang qua Ia mof kIof fac fhuoc IoaI nay, mang fnh fong hop
cao va noI baf voI nhung kIon fhuc frIof hoc sau sac. Tap dau
khao saf vo kInh dIon. Tap fhu haI do cap don 12 su kIon chnh
frong cuoc doI duc Phaf Tbicb-ca Mau-ni, fIop don Ia ba Ian kof
fap kInh dIon, va noI fIop cho don nhung du bao vo su dIof maf
cua gIao phap o An o, va su ko fuc o Tay Tang. Tap fhu ba gIoI
fhIou vo an ban ai tang kinb o Nartbang, fhoo sau Ia mof ban
muc Iuc co ho fhong.
Con nhIou fac pham xuaf sac khac do cap don Ijch su Phaf
gIao Tay Tang, hoac Ia Ijch su cua cac fong phaI khac nhau.
Thanh qua fhu ba Ia fang doan Phaf gIao da bam ro vung
chac frong doI song dan chung. Trong fho ky 15, nhung mon do
cua ngaI Tsong-kba-ba da dIou chInh gIao Iy co xua cua Phaf
326
Luoc su Phut guo
phap fhoo voI nhung nhu cau fo chuc xa hoI. Thoo do fh chu
Phaf, Thanh va chu Bo Tat co fho hoa hIon ra nhung fhan xac
hoan foan khong khac g voI fhan xac cua nguoI fhuong, va su
dung nhung hoa fhan ay do cuu do va gIao hoa moI nguoI. ay
khong phaI Ia su faI sInh, ma Ia su sang fao vo ngaI bang nang
Iuc fhan fhong cua cac ngaI do fhuc hIon nhung hanh nguyon
cua mnh, frong khI cac ngaI van an fru frong frang fhaI khong
fao fac.
Cung frong fho ky 15, Hoang pbai dua ra mof hnh fhuc cu
fho cho gIao fhuyof nay, bang cach fuyon bo rang mof so cac vj
Bo Tat |nhu duc Quan Tho Am va Di-/ac) va Phaf |nhu duc A-Ji-
Ja) so guI don nhung noI nhu Lbasa, Urga .v.v... nhung hoa fhan
cua cac ngaI do Iam cac vj gIao chu |xcm trang 122. Thom vao
do, ho nghI rang co fho fm duoc boa tban cua mof vj gIao chu
vua qua doI frong mof dua fro duoc fhu fhaI sau do 49 ngay.
Nhung boa tban nay duoc cac vj cao fang chon Iua hof suc
can fhan, dua fron nhung quy Iuaf cung chI Iy va phuc fap nhu
Ia nhung quy Iuaf da gIup cho Hoi Jong Lc ngbi co fho phan bIof
duoc nhung phop mau chan chnh voI ma fhuaf. VaI fro Ianh dao
cua nhung vj boa tban nay Ia nof dac frung cua fho gIoI Lat-ma
frong suof 450 nam qua. VaI fro Ianh dao nay cung mang IaI
mof su on djnh xa hoI, va don nam 1950 da bao vo Phaf gIao
mof cach co hIou qua fruoc su fran ngap cua non van mInh hIon
daI. Hon fho nua, Lat-ma giao con chung fo mof cach dang ngac
nhIon Ia ho hoan foan khong bj anh huong cua Iong ham muon
nhu fhong fhuong, von da dan don su sup do cua fang doan fruoc
day o chau A.
Nam 1953, o vung LaJakb fhoo Lat-ma giao, nhung fa dIon
frung fhanh canh fac fron cac vung daf cua fu vIon da chong
IaI vIoc sung cong daf daI cua chu fang. Chnh phu An o da
phaI don mof uy ban, va ho bao cao vo rang ... tbat Jang ngac
nbicn /a nbung nguoi ta Jicn nay co tbc gianb Juoc nbung oung
Jat Jai tu cac cbu so buu
1
bang oao bicu /uc cua ao /uat Jat
Jai (buy bo cac so buu Jat Jai quy mo /on, nbung bo /ai tbong
nbat quyct Jjnb /a nbung oung Jat Jai nay ncn Juoc giu nguycn
328
Luoc su Phut guo
tbuoc quycn cac cbu so buu oa ncn Jua ra ngoai anb buong cua
ao /uat... |frang 30-31 frong bao cao cua Uy ban Wa:ir).
Tn do Phaf gIao fruoc do van fhuong co nam Iay ca quyon
Iuc fho fuc va quyon Iuc fam IInh. ay Ia Ian dau ho fhanh cong
frong vIoc nay. IoI fho co fho nhn fhay raf ro rang. Nhung dIou
kIon fhuan IoI cho mof doI song fn nguong co fho duoc dam bao,
chu nghIa quan phIof bj kIom cho don muc foI fhIou, suc vaf duoc
bao vo, nan cuop gIaf cua caI bj ngan chan, su nao Ioan va bao
dong bj IoaI fru.
VaI fro Ianh dao duong nhIon cua cac vj Lat-ma duoc ho fro
boI su noI rong cac Ianh vuc fInh fhan ma ho quan fam, co fho
fhay frong nhung chuong frnh hoc fap ma Hoang pbai ap dung,
frong ho fhong fhan IInh rong raI va da dang, va frong su hIon
dIon khap noI cua nhung doI fuong fn nguong.
Tuy nhIon, baf chap su fhanh cong ro nof nay, mof su suy
fhoaI fn nguong da baf dau fu sau fho ky 17. ThoI quon dua vao
bao Iuc cua vj at-/ai Lat-ma fhu 5 |1617-1682)
1
Ia mof dau hIou
xau cho fuong IaI. Ho fhong Lat-ma dan dan fro non cung nhac.
Cho don fho ky 18, nhung anh huong fu nuoc ngoaI da fung duoc
don nhan va khuyon khch. Nhung fu do fro dI, Tay Tang hoan
foan khop kn, va bIon phap nay phan anh mof su o ngaI nhaf
djnh fu frong nuoc. Su suy fhoaI fu no duoc boc Io mof cach ro
rang qua cac fac pham ngho fhuaf, fu do fro dI chI cho fhay mof
ky nang may moc hon Ia faI nang sang fao. au vof cua nhung
pham chaf da fung noI baf frong non ngho fhuaf Tay Tang o
dInh cao cua no, gIo day fro non raf hIom hoI, mac du Ia van con
co fho nhan ra duoc voI su chay bong va vo quyon ru gan nhu
ky dIou, Iong fu bI va kInh haI vuof muc, vo nho nhang fhanh
fhoaf va su rung dong ma quaI, va su khoo Ioo gan nhu sIou vIof
frong vIoc phoI fr, dIou hoa mau sac.
Trong mof fhoI gIan daI, dja hnh hIom fro va su knh chong
nhau gIua cac fho Iuc da gIu cho nuoc nay khong bj chInh phuc.
1
Ngoyon tuc gh u l6l7 - l7l5 nhong khong dong, v Dut-u Lut-mu tho 6
tdooc tn u hou thun cou v tho 5) snh num l683 vu mut num l706. Chong
330
Luoc su Phut guo
CIo day, non van mInh hIon daI dang fran vao. uong sa, y fo,
caI cach daf daI va su phaf frIon cac nguon faI nguyon fhIon
nhIon dou da baf dau, voI nhung hau qua huy dIof khon Iuong
doI voI cac fruyon fhong fon gIao.
8. MONG CO
NguoI Mong Co haI Ian duoc gIao hoa boI cac cao fang Tay
Tang. Ian dau vao nam 1261 Ia vj dung dau dong 8askya fon Ia
Tbags-pa, va Ian fIop fhoo vao nam 1577 Ia duc at-/ai Lat-ma.
1

Trong khoang fhoI gIan fu nam 1368 don nam 1577, ho IaI quay
IaI voI dao 8baman o ban xu.
Chnh kha nang Iam phap fhuaf cua nguoI Tay Tang da gay
an fuong manh nhaf doI voI nguoI Mong Co. Marco Po/o da ko
IaI nhIou dIou ky Ia vo nhung phap fhuaf da dang ma cac vj Lat-
ma da Iam faI frIou dnh cua aI Han,
2
va sau nay, khI duc at-
/ai Lat-ma du hanh don fham A/tan Cbagan, fhu IInh cua mIon
dong Mong Co, ngaI cung boc Io nang Iuc mau nhIom cua mnh o
khap moI noI, nhu Iam cho nhung con song chay nguoc Ion doI,
nhung con suoI frao Ion gIua sa mac, va nhung dau mong ngua
cua ngaI do IaI fao fhanh hang chu An Ma Ni Bat Di Hong.
3

o vIoc nguoI Mong Co fIn fhoo Phaf gIao, cac vj Lat-ma gIo
day dam nhan nhung nghI Io phap fhuaf ma fruoc kIa do dao
8baman fhuc hIon. VIoc coI frong sInh mang fhoo gIao Iy dao
Phaf duoc baf buoc fhuc hIon fhoo Iuaf phap, cam han vIoc hy
sInh dan ba, no Io va suc vaf fhoo fap fuc cua dao 8baman, va
han cho vIoc san ban.
VoI kof qua cua Ian hoa dao dau fIon, Lat-ma giao chIa so su
gIau co cua do quoc Mong Co, co fho Iap non nhIou chua va don
fho o Trung Hoa, dac bIof Ia o ac KInh, va co duoc quyon Iuc
manh mo duoI frIou nha Nguyon |1279-1367).
4

1
1oc u v Dut-u Lut-mu tho 3, ton u Sonum Cyutso t1ou-ung Cu-moc-tho),
snh num l543 vu mut num l588.
2
1oc 1hunh Cut 1o Hun.
332
Luoc su Phut guo
Ian hoa dao fhu haI duoc fhoo sau boI mof su nhIof fhanh
fn nguong cho fhay nhung g ma Phaf gIao co fho fao ra duoc
fron khap Ianh fho cua mof quoc gIa. Iong sung dao cua dan
Mong Co duong nhu Ia khong co gIoI han. KInh dIon duoc djch
sang fIong Mong Co, va hang ngan fu vIon nguy nga duoc xay
caf, voI so nguoI xuaf gIa chIom don 45% so nam gIoI frong nuoc,
va Ia nhung frung fam fhuong xuyon cua cac sInh hoaf van hoa
dang ko.
Vao fho ky 13, su chInh phuc Iran cua nguoI Mong Co da
dan don vIoc fhanh Iap cac frung fam van hoa Phaf gIao fron
Ianh fho Iran khoang nua fho ky fruoc khI cac Ianh fu Mong Co
chuyon sang fhoo HoI gIao vao nam 1295.
1

Ian fhu haI nguoI Mong Co quay sang voI Phaf gIao da
Ian rong fon gIao nay sang cac sac dan du muc khac, nhu nguoI
Buryat va Ka/muk. Urga fro fhanh mof frung fam Ion cua Lat-
ma giao.
Vj Hutuktu
2
cuoI cung maf nam 1924, va quyon han chuyon
sang nha nuoc Cong boa nban Jan Mong Co. Suof frong 300
nam, Iong sung knh cua nguoI Mong Co doI voI Phaf gIao da fho
hIon ro qua su nhIof fhanh manh mo, va boI v nIom fIn sau xa,
ho da khong fnh don caI gIa phaI fra: mof muc do suy kIof nhaf
djnh cua daf nuoc, nhu fruong hop fuong fu cua TrIou TIon vao
fho ky 14. Io faf nhIon Ia khI ay ho buoc phaI quay sang mof
doI fuong khac hon.
9. THC TRANG HKN NAY
Trong suof fho ky vua qua, Phaf gIao da phaI danh phan Ion
nang Iuc cua mnh do fu duy fr fruoc nhung fho Iuc manh mo
cua Ijch su hIon daI, va qua fhaf dIou do khong do dang. Khong
co noI nao Phaf gIao gIanh duoc fho chu dong. Vao fhap ky 50,
nhIou fn do Phaf gIao chau A chao don Io ky nIom Ian fhu 2.500
su gIac ngo cua duc Phaf, duoc bIof don voI fon goI Ia BuJJba
Jayanti,
3
ham y vo su chIon fhang cua ngaI fruoc Ma ouong,
334
Luoc su Phut guo
fuong frung cho caI chof, cho foI IoI, va cho fho gIoI fran fuc nay.
Tuy nhIon, su kIon nay duoc danh dau bang Iong nhIof fhanh Ion
Iao frong moI quan fam don Phaf gIao khong phaI vo maf fInh
fhan, ma Ia mof Iuc Iuong xa hoI. Co Io con hon ca nguoI chau
Au, ngay nay da so nguoI chau A khong con quan fam don cac
van do fon gIao. Nhung van do xa hoI va chnh frj duong nhu doI
voI ho cap fhIof hon nhIou.
Phaf gIao Ia you fo chung duy nhaf doI voI faf ca cac non
van hoa chau A, f nhaf Ia ko fu song InJus va rang HinJu Kusb
cho don Kyoto va dao Jaoa. Taf ca nhung aI song o chau A dou
co fho fu hao vo mof fon gIao khong nhung co fruoc fon gIao cua
phuong Tay don 5 fho ky, ma con duoc fruyon ba va fon faI ma
khong dua vao bao Iuc, khong vay mau cua cac cuoc fhanh chIon
va khong su dung don nhung bIon phap fan bao, cuong nhIof.
TInh fhan dan foc Ia dong Iuc chnh frong gIaI doan Ijch su
nay, va nhung fhanh qua ma fn do Phaf gIao daf duoc Ia raf
dang fu hao. An o fran frong duc Phaf nhu mof frong nhung
bac dao su vI daI nhaf cua ho, va vua A-Juc, mof nguoI Phaf fu,
Ia mof frong nhung nha caI frj xuaf sac nhaf cua ho. Khong chI
o An o, ma ca o Trung Hoa, Nhaf an va Tch Ian, nhung gIaI
doan Ijch su huy hoang nhaf dou dung Ia nhung gIaI doan Phaf
gIao hung fhjnh nhaf.
1
Nhung cong frnh kIon fruc nguy nga va
vo so fac pham ngho fhuaf cung nhu mof non van hoc do so, fInh
fo va hoan my da chung fo duoc suc phaf frIon khong ngung cua
nhung gIa frj van hoa cao. I nhIon, fhoo quan dIom Phaf gIao
fh faf ca nhung dIou nay chI Ia fam fhuong, Ia nhung fhanh qua
phu fhuoc co duoc nho vao su fan Iuc fu duong fInh fhan. Nhung
qua fhaf, su fam fhuong nay Ia qua suc ruc ro.
Nhung IoI fIon doan fu dau Cong nguyon da dua ra mof han
ky 2.500 nam nhu Ia fhoI gIan fon faI cua Phaf gIao. Sau fhoI
gIan do, ngay ca cac vj fang cung so chI gIoI vIoc franh chap va
baf dong, con gIao Iy fh dan dan ngay cang mo nhaf.
1
Lch so Vot Num vuo hu do Ly, 1run cong chong mnh doo nuy.
336
Luoc su Phut guo
Thuc fo quan saf cung cho fhay rang, gIong nhu nhung fon
gIao fruyon fhong khac, Phaf gIao da chju anh huong nghIom
frong cua non van mInh cong nghIop. Su huy hoaI cua no gan
nhu da co fho kjp hoan fhanh frong khoang 20 nam ko fu djp Io
ky nIom 2.500 nam cua Phaf gIao.
Cung phaI ghI nhan fhom rang, dang chu y nhaf Ia nhung
cong frnh dang ko da duoc fhuc hIon frong nhung nam gan day
o MIon Ion, ThaI Ian, Nhaf an va Tch Ian do duy fr su
sInh dong cua Phaf gIao va khoI phuc nhung phuong phap fhIon
djnh co xua. Chnh frong moI fruong cach bIof cua nhung frung
fam fhIon djnh ma nIom fIn xua kIa duoc khoI phuc, va mang IaI
nhung IoI ch moI cho cuoc song.
Trong khI nhung non fang vung chac cua Phaf gIao o phuong
ong dan dan fhoo nhau sup do, fh do bu dap IaI, fon gIao nay
da fung buoc, cham chap nhung vung chac, Ian rong dan ra khap
cac nuoc phuong Tay. TaI day, Phaf gIao duoc fIop nhan fhoo ba
muc do khac nhau: trict boc, boc tbuat va ton giao.
1. Su fIop nhan vo maf trict boc duoc khoI dau voI Atbur
8cbopcnbaucr
1
vao nam 1819, va fIop fuc duy fr voI mof
foc do kha on djnh ko fu do. Mac du chI co duoc raf f cac
kInh van nguyon fhuy, 8cbopcnbaucr da faI fao ho fhong
fu fuong Phaf gIao cua nhung nguoI Kantian fhoI co mof
cach chnh xac don noI nguoI fa co fho fIn chac rang ong
da nho IaI nhung dIou nay fu frong fIon kIop. Vo phan
mnh, ong da anh huong raf manh mo don cac nhac
sI nhu PicbarJ Wagncr,
2
frIof gIa nhu Bcrgson,
3
va raf
nhIou faI nang sang fao khac o Tay Au. Tu mof goc do
khac bIof hon, fhIon faI Hc/cna Pctroona B/aoatsky
4
da
gIoI fhIou voI phuong Tay nhIou gIao Iy co ban cua Phaf
gIao aI fhua, va frong mof chung muc nao do, fo chuc
Tbcosopbica/ 8ocicty
5
cua ba da fao dIou kIon cho nhung
1
1rot gu ngoo Doc tl788-l860)
2
kchurd t\hom) \ugnor, tl8l3-l883), nhu soun nhuc ngoo Doc
3
Honr orgson tl859-l94l), trot gu ngoo lhup vu u ngoo dout gu Nobo
vun choong num l927
338
Luoc su Phut guo
nghIon cuu sau xa hon nua. Trong nhung nam gan day
hon, cac frIof gIa khac bIof nhau nhu Pickcrt, Jaspcrs,
1

Wittgcnstcin
2
and HciJcggcr
3
da fo ra chju nhIou anh
huong fu Phaf gIao. Trong 20 nam vua qua
4
da hnh
fhanh mof so Iuong fac pham van chuong do so vIof vo
moI quan ho gIua cac ho fhong fu fuong khac nhau cua
Phaf gIao voI ho fhuc hIonong fu fuong cua cac fu fuong
gIa chau Au hIon daI. Nhung fac pham nay hau hof dou
co gIa frj cao don muc da do IaI nhIou dau an frong fu
fuong frIof hoc phuong Tay cung nhu phuong ong.
2. Trong vong 150 nam, vo so cac fu IIou frong Ijch su Phaf
gIao, cho du Ia duoI hnh fhuc van ban hay cac fac pham
ngho fhuaf, da IoI cuon su chu y cua raf nhIou hoc gIa.
Trong mof chung muc nao do, moI quan fam nay duoc
fhuc day boI nhu cau caI frj cua nhung chnh phu xam
Iuoc, nhung nguoI da nhan ra fn do Phaf gIao frong so
dan o nhung vung moI bj chInh phuc. Thoo chIou huong
nay, nguoI Nga baf dau nghIon cuu quan dIom fn do Phaf
gIao vung 8ibcria cua ho. NguoI Anh, voI Pbys DaoiJ Ia
mof frong so do, quay sang nghIon cuu vo Phaf gIao o Tch
Ian do fm cau fra IoI cho fhaI do cua nguoI dan vo quyon
so huu daf daI da Iam ho boI roI. NguoI Phap da Iam vIoc
nay mof cach xuaf sac voI Vicn Vicn ong
5
daf fru so faI
SaI Con cu. Vo sau, ngay ca nguoI My cung dua vao frong
quan doI cua ho mof fruong hoc day cac ngon ngu phuong
ong, da dao fao ra fruoc nhaf nhung nha ong pbuong
boc ma hIon nay dang Iam vIoc faI cac fruong daI hoc Hoa
Ky. SInh vIon fof nghIop fu fruong nay duoc huong faI fro
fu ngan sach quoc phong,
6
duoc huong fro cap Iam vIoc fu
CIA, II va nhIou fo chuc Ion. Nhung van chua phaI da
hof. V Phaf gIao fo ra Ia hnh fhuc do fruyon ba nhaf cua
non van hoa An o, non khong co baf cu mof hnh fhuc fu
fuong nao khac cua chau A co fho fhu huf duoc nhIou su
1
uspors Kur tl883-l969), trot gu ngoo Doc.
2
Lodvg oso ohunn \ttgonston tl889-l95l), trot gu ngoo Anh goc Ao.
3
Murtn Hodoggor tl889-l976), trot gu ngoo Doc.
340
Luoc su Phut guo
quan fam hon o chau Au. Khong mof fon gIao nao khac co
fho fhu huf duoc mof so Iuong khong Io cac faI nang hoc
fhuaf don nhu vay. Khong chI Ia cac nha ngon ngu hoc
hang dau bj IoI cuon vao nhung IoaI ngon ngu, fhuong Ia
raf kho hIou, ma Phaf gIao su dung do frnh bay, ma ca
nhung fr huo bac fhay cung phaI hof suc fap frung vao
vIoc dIon djch su fInh fo va fhong fuo frong fu fuong Phaf
gIao. PhaI maf mof fhoI gIan daI do co fho hIou hof duoc
cach suy nghI cua fn do Phaf gIao, hay fham ch chI do
hIou duoc nhung fhuaf ngu ma ho dung. an dau, nguoI
chau Au xuaf phaf fu vj fr fuong fu nhu cac nha nghIon
cuu AI Cap co daI, voI faf ca gIao sI dou da chof, buoc phaI
suy doan bua baI va Ioay hoay do gIam fhIou nhung g
ma doI voI nguoI AI Cap Ia nhung fhanh qua fr huo cao
nhaf fro fhanh mof mo hon don phI Iy. Su vIoc gIo day
cung fuong fu voI nhung nguoI phIon djch dau fIon cac
vIon foan quyon, cac nha fruyon gIao, cac vIon chuc quan
su va cac nha quan Iy faI chanh. VoI ho, Phaf gIao duong
nhu Ia mof su vo nghIa don phI Iy. I nhIon cung co mof
vaI ngoaI Io, nhu fruong hop cua P. C. Cbi/Jcrs |khoang
nam 1870) Ia mof. Va noI fhoo dau chan ong, sau mof fhoI
gIan fh nhung ko chInh phuc chau A ngao ngho kIa da
phaI cuI xuong va co fm hoc vo Phaf gIao fu nhung fang
sI con song sof o Nhaf an, Tch Ian va 8ibcria. Cho don
fhap ky 1930 fh moI vIoc fam on, va nguoI phuong Tay
gIo day co fho phan nao fu fIn frong vIoc nam baf nhung
y nghIa fInh fhan ma cac cac gIa Phaf gIao muon fruyon
daf.
3. Tu dInh cao fhuong fang frIof Iy, fhap dan xuong frIon
nuI hoc fhuaf, va gIo day chung fa xuong don vung dong
bang voI Phaf gIao nhu mof fon gIao pho cap cho moI
nguoI. Cac fo chuc Phaf gIao da hnh fhanh nhanh chong
frong khoang gan 80 nam qua, chu you Ia o cac nuoc fhoo
dao TIn Ianh. O do, ho fhanh Iap mof frong nhung chI
phaI nho hon khong fhoo fon gIao chnh.
1
Ho co vuof qua
Iong bac ai cua Chua voI fam tu bi cua Phaf von on hoa
342
Luoc su Phut guo
hon, co xac djnh y nghIa cua kInh dIon fu nhung ban
djch Anh ngu fhuong Ia khong chnh xac ma IaI khong
dung nhIou don nguyon ban, va co dua fhom phop fhIon
djnh voI nhung suc hap dan xa Ia vao frong so nhung
vIoc fhIon, mof cuoc song khong IoI Iam va su pho phan
khong ngung cua hang fr gIa. Trong vong 20 nam qua,
cac nhom nay va nhung cuoc hop maf frao doI cua ho
da nhanh chong gIa fang vo so Iuong va suc manh faI
chanh. an dau, ho khoI nguon cho nhung hoaf dong cua
mnh hau nhu chI hoan foan fu nhung g hoc duoc frong
cac kInh dIon bang fIong P/i. Nhu nhung fn do TIn
Ianh fhuan fhanh, ho fIn rang day Ia mof kIou Phuc Am
nguyon fhuy gIao phap cua duc Phaf frong su fhuan
khIof hoan foan. Va roI sau do, nhung an ban day an
fuong fuyof voI cua Daisct: Tcitaro 8u:uki vao fhap ky
1930 da khoI day mof cao frao cua nhung g duoc fu mo
fa Ia Zcn (Tbicn boc. Con:c va mof so fac gIa khac cung
cap fhom nhung kIon fhuc day du hon vo kInh Bat-nba
Ba-/a-mat-Ja va cac kInh van aI fhua khac cua gIaI
doan dau. Va fu nam 1950, da co nhIou no Iuc do dua
fhom mof so kInh dIon Tan-tra vao. O Hoa Ky, cung voI
nhung nhom Phaf gIao co fo chuc, mof so ca nhan faI
nang nhu A/an Watts va Gary 8nyJcr da gIoo rac khap
noI raf nhIou y fuong moI Ia, nhu nhung haf gIong duoc
fung vo moI huong. Va don fhap ky 1960, ho fao duoc
mof so anh huong doI voI IoI song pban oan boa von Ia
ho qua koo daI cua su chong doI IaI ap Iuc fu mof xa hoI
fIou fhu cong ngho va noI kInh hoang fruoc cuoc chIon
franh o VIof Nam. Tuy nhIon, noI chung fh nhung fn do
Phaf gIao fhuong chI song frong cong dong cua mnh va
co raf f anh huong doI voI fho gIoI bon ngoaI. HIon nay,
khong aI co fho uoc doan duoc nhung fIom nang cua ho.
MoI fhu IIon quan don ho dou kho hIou cho du do Ia so
Iuong fn do, Ia nang Iuc faI chanh, nguon goc xa hoI cua
cac fhanh vIon, nhung dong Iuc, su fruong fhanh vo fam
IInh, quan dIom vo gIao Iy, hay muc do anh huong... Vay
fh faI sao IaI phaI du doan chuyon fuong IaI7 TInh fhan
baf vu IoI va su quon mnh da fung Ia nhung vu kh cong
343
A short history of Buddhism
Scriptures from often inaccurate English translations without
much recourse to the originals, and to add meditation and
some exotic glamour to good works, a blameless life and a
ceaseless denigration of the intellect. Over the last twenty
years these groups and conventicles have rapidly grown in
numbers and nancial weight. At rst they took their inspiration
almost exclusively from what they could learn about the Pali
scriptures which, as good Protestants, they believed to be
the original Gospel, the Buddha-dhamma in its pristine purity;
then, in the wake of the magnicent publications of Daisetz
Taitaro Suzuki in the thirties, there has been a ood of what
describes itself as Zen; Conze and others added a fuller
knowledge of the Prajnaparamita and other early Mahyna
texts; and since 1950 there have been many attempts to add
also some Tantra to the mixture. In America side by side with
the organized Buddhist groups a few gifted individuals, like
Alan Watts and Gary Snyder, liberally scattered a variety
of unco-ordinated ideas like seed-pods in all directions.
In the sixties they had some inuence on the counter
culture which fed on the revulsion against the strains of a
technological consumer society and the horrors of the war in
Vietnam. Generally speaking, however, sectarian Buddhists
keep themselves to themselves and have little impact on
the world in general. No one can at present estimate their
potentialities. Everything about them is obscure - whether it
be their numbers, their nancial resources, the social origin
of their members, their motivation, their spiritual maturity,
their doctrinal stance or the range of their inuence. So why
pry into the future? Disinterestedness and self-effacement
have been the most effective weapons of the Buddhists in
344
Luoc su Phut guo
hIou nhaf cua fn do Phaf gIao frong qua khu. Nou gIo
day ho IaI baf dau Io Iang vo vIoc IIou cac fo chuc Phaf
gIao co fon faI noI frong fho gIoI phuong Tay hay khong,
ho so khong con gIu dung fhoo duoc nhung g ma cac bac
fIon boI fInh fhan cua ho da vach ra.
KhI duoc hoI rang: Lam tbc nao Jc mot giot nuoc co tbc
cbang bao gio kbo Ji: uc Phaf da fra IoI: Hay cbo no oao
bicn ca. Chnh v nhung phaf ngon sau sac fhoo cach nhu fho
nay ma ngaI da duoc fon xung Ia ang Giac Ngo.