Sng kin kinh nghim

PHN LOI BI TON TNH CNG SUT CA

ON MCH R, L, C MC NI TIP
A. t vn
L do chn ti
Trong cng cuc i mi ni dung chng trnh sch gio khoa, i mi phng
php ging dy , cng vi vic i mi kim tra nh gi hc sinh. Vic kim tra
nh gi t phng php t lun sang trc nghim khch quan, nh gi mt cch
khch quan nng lc nhn thc ca hc sinh
- Vi vic i mi hnh thc kim tra thi trc nghim, c p dng phn nhiu
trong cc kim tra v vy yu cu v thi gian, chnh xc rt cao do cn phi
c nhng phng php gii bi ton nhanh, hiu qu.
Trong qu trnh ging dy v hc tp ca hc sinh ti nhn thy vic gii bi
ton v tm cng sut ca mt on mch xoay chiu RLC mc ni tip, khi trong
mch c mt s i lng R, hoc C,hoc L, hoc f thay i, rt nhiu em hc sinh
lng tng khng tm c phng php gii bi ton ny , hoc c tm ra nhng gii
bi ton nhanh bng phng php trc nghim nh hin ny th rt kh thc hin
c . T vn trn tr . Nn bn thn ti trong qu trnh ging dy c rt
c mt vi kinh nghim nh mong rng s gip cc em phn bit c dng ca
bi ton v vn dng cng thc chng minh c trong qu trnh hc gii bi
mt cch nhanh nht, ph hp vi yu cu ca vic hc hin nay l: Phn loi bi
ton tnh cng sut ca on mch RLC . Mun vy trc ht chng ta phi gip
hc sinh xc nh ng dng bi ton , c th a ra mt phng php chung,
chng minh tm c cng thc chung cho dng bi ton v t m cc em vn
dng gii nhanh cc bi ton trc nghim. Bi tp phn ny c th gp mt s
dng sau y:
B. Ni dung ca ti
I. Phng php chung:
1. Tnh cng sut tiu th trn on mch RLC ni tip n thun . Th ta c th
dng
Cng thc:
2
cos P UI RI , vi
cos
R
Z

2. Tnh cng sut tiu th cc i khi U khng i.
Cng sut cc i (P
max
) khi U khng i ta dng cng thc:

( )
2
2
2
2
L C
RU
P RI
R Z Z

+
Vi loi bi tp ny ta thng gp phi hai trng hp :
1 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
Trng hp 1 : R khng i ; L, hoc C, hoc f thay i:
P t gi tr ln nht (P
max
) khi mu s t gi tr nh nht. iu ny xy
ra khi trong mch c cng hng in Z
L
= Z
C
:

max
P

L C
Z Z

2
max
U
P
R

Trng hp ny gio vin nhc hc sinh nh n cc cng thc khi c cng hng th:
Z
L
= Z
C
hay
2
1 1
L
C LC

lc ny trong mch RLC ni tip s c :
- Cng dng in trong mch cng pha vi hiu in th ca mch
- Tng tr Z = Z
min
= R
- Cng dng in I = I
max
=
U
R
- H s cng sut cos

= 1
- cng sut P = P
max
=
2
U
R
Y L VN CN KHC SU NH
Trng hp 2 : R thay i ; L, C, v f khng thay i:

( )
2
2
2
2
L C
RU
P RI
R Z Z

+

( )
2
2
L C
U
P
Z Z
R
R

+

P
max

( )
2
L C
Z Z
R
R
1

+ 1
1
]
min
Dng bt ng thc C-si, p dng cho hai s dng:
( )
( )
2
2
2
L C
L C
Z Z
R Z Z
R

+
Nn
( )
2
L C
Z Z
R
R
1

+ 1
1
]
min

( )
2
L C
Z Z
R
R

L C
R Z Z

2
max
2
U
P
R

Vi trng hp ny hc sinh cn nh, khi R bin i cc i lng khc khng i th

cng sut trong mch t gi tr cc i khi : in tr thun trong mch l: R =
L C
Z Z
Lc ny trong mch xy ra :
- Tng tr Z =Z
min
= R 2
- Cng dng in trong mch I = I
max
=
2
U
R
2 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
- H s cng sut cos

=
2
2
-Cng sut P = P
max
=
2
2
U
R
y l cc vn cc em phi ghi nh, l mu cht c bn cc em gii nhanh
bi tp phn ny
II. Bi tp vn dng tnh cng sut ca on mch R, L, C mc ni tip:
Bi 1: in p hai u mt on mch l
120 2 cos 100
4
u t

_


,
(V), v
cng dng in qua mch l
3 2 cos 100
12
i t

_
+

,
(A). Tnh cng sut
on mch.
Gio vin
Hng dn gii v gii:
Bi 1: Tm tt:
120 2 cos 100
4
u t

_


,
(V) ;
3 2 cos 100
12
i t

_
+

,
(A)
P = ?
Cc mi lin h cn xc lp:
Tm in p U v cng dng in I.
Xc nh lch pha
u i

h s cng sut
cos
.
p dng cng thc tnh cng sut
cos P UI
.
Bi gii:
Ta c :
120 2
120
2 2
o
U
U (V)

2
o
I
I
3 2
3
2
(A)
lch pha:
4 12 3
u i


rad
Vy cng sut ca on mch l:
cos 120.3.cos 180
3
P UI

_


,
(W).
Bi 2: t vo hai u on mch RLC mc ni tip mt hiu in th u = 127
2 cos(100
3
t

+
)V. in tr thun R = 50. Cng dng in chy trong
mch c dng i = I
0
cos(100

t ) A. Tnh cng sut ca on mch.

Bi 2: Tm tt:
R = 50
3 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
u = 127 2 cos(100
3
t

+
)V
i = I
0
cos(100

t ) A
Tnh cng sut P?
Cc mi lin h cn xc lp:
Cng sut
2
2
cos os
U
P UI c
R

V ta c I =
U
Z
v cos

=
os
R R
Z
Z c


- vi
3
u i


- T ta tnh P
Bi gii:
Cng sut
2
2
cos os
U
P UI c
R
=
2
2
127
os
50 3
c

= 80,6 W
Nh vy thng qua bi ny chng ta khc su cho hc sinh mt cng thc na hc
sinh vn dng gii nhanh cc bi ton trc nghim
Bi 3: Cho mch in nh hnh v. Cun dy
thun cm, c L=0,159H. T in c in dung
4
10
C

F. in tr R = 50. in p hai u
on mch c biu thc 100 2 cos2
AB
u ft (V). Tn s dng in thay i.
Tm f cng sut ca mch t cc i v tnh gi tr cc i .
Vi bi ton ny hc sinh phi xc nh c dng ca bi ton, dng ny l hiu in
th v in tr R khng i cn tn s thay i , vy c cng sut cc i th trong
mch phi c hin tng cng hng. T cc em bit vn dng cng thc dnh cho
loi ton ny
Bi 3: Tm tt:
L = 0,159H ;
4
10
C

; R = 50 ; 100 2 cos 2
AB
u ft (V)
f thay i
Tnh f = ? P
max
.
Tnh P
max.
Cc mi lin h cn xc lp:
Cng sut
2
2
cos
U
P UI R
Z
.
V U v R khng thay i nn P
max
khi Z
min
.
4 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
V
( )
2
2
L C
Z R Z Z + Z
min
khi Z
L
= Z
C
, tc l trong mch xy ra
hin tng cng hng in:
2
1 LC
2 2
4 1 f LC Tn s
1
2
f
LC

Cng sut cc i ca mch:

2
max
U
P
R

Bi gii:
Cng sut ca mch:
2
2
cos
U
P UI R
Z

V U khng i, R khng i nn P
max
khi Z
min

Ta c
( )
2
2
L C
Z R Z Z + , nn Z
min
khi Z
L
= Z
C
, tc l trong mch c
cng hng in:
2
1 LC

2 2
4 1 f LC
Tn s
4
1 1
70, 7
2
10
2 0,519.
f
LC

(Hz).
Cng sut cc i ca mch:
2 2 2 2
max 2 2
min
100
200
50
U U U
P R R
Z R R

(W).
Vi bi ny gii theo phng php trc nghim th cc em ch nhm ngay f thay i
nn trong mch c hin tng cng hng vy Z
L
= Z
C

4
1 1
70, 7
2
10
2 0,519.
f
LC

H
Z
Cng sut cc i tnh theo cng thc:
2 2
max
100
200
50
U
P
R
W
Bi 4: Cho mch nh trn hnh v ca bi 2. T in c in dung
4
10
C

F.
in tr R = 100. in p hai u on mch c biu thc 2 cos100 u U t
(V). Cun dy c t cm L thay i. iu chnh L = L
o
th cng sut ca
mch cc i v bng 484W.
a. Hy tnh L
o
v U.
b. Vit biu thc cng dng in trong mch.
y l bi ton ngc bit gi tr cc i ca cng sut , m L trong mch thay i nn
n thuc dng bi ton ca trng hp 1 . Phn tch vn dng cng thc cho ph hp
vi bi ra
5 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
Bi 4: Tm tt:
4
10
C

; R = 100 ; 2 cos100 u U t (V)

L thay i, khi L = L
o
th P
max
= 484W
a. L
o
= ? , U = ?
b. biu thc i = ?
Cc mi lin h cn xc lp:
Cng sut
2
2
cos
U
P UI R
Z
.
V U v R khng thay i nn P
max
khi Z
min
.

( )
2
2
o
L C
Z R Z Z + , Z
min
khi Z
Lo
= Z
C
, trong mch c hin tng cng
hng in:
2
1
o
L C
2
1
o
L
C

Cng sut cc i
2
max
U
P
R
in p hiu dng
max
. U P R
.
V xy ra hin tng cng hng in nn i v u ng pha
i
= 0.
Tm
o
o
U
I
R
biu thc cng dng in trong mch.
Bi gii: Theo t lun
a. Ta c:
2
o
I
I
, cos
R
Z

Suy ra cng sut ca mch:
2
2
cos
U
P UI R
Z

V U khng i, R khng i nn P
max
khi Z
min

Ta c
( )
2
2
L C
Z R Z Z + , nn Z
min
khi Z
L
= Z
C
, tc l trong mch c
cng hng in:
2
1
o
L C
( )
4 2
2
1 1 1
10
100 .
o
L
C

(H)
Cng sut cc i ca mch:
2
max
U
P
R

max
. 484.100 220 U P R (V)
b. V xy ra hin tng cng hng in nn i v u ng pha
i
= 0
Ta c:
220 2
3,11
100
o
o
U
I
R
(A)
Vy biu thc
3,11cos100 i t
(A).
6 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
Gii theo trc nghim
Do L bin i nn trong mch c cng hng do Z
L
0
= Z
C
,

2
1
o
L C
( )
4 2
2
1 1 1
10
100 .
o
L
C

(H)
Cng sut cc i
2
max
U
P
R

max
. 484.100 220 U P R (V)
b. V xy ra hin tng cng hng in nn i v u ng pha
i
= 0
Ta c:
220 2
3,11
100
o
o
U
I
R
(A)
Vy biu thc
3,11cos100 i t
(A).
Bi 5: Cho mch in nh hnh. in p
80cos100
AB
u t
(V), r =15,
1
5
L

H. iu chnh bin tr R:
a.Tnh R cho cng sut tiu th trn mch cc i. Tnh P
max
.
b. Tnh R cho cng sut tiu th trn R cc i. Tnh P
Rmax
.
V y l dng bi ton khi R bin i cc i lng khc khng i. N thuc dng bi
ton cho trng hp 2. Hc sinh cn nm k dng bi vn dng mt cch linh hot.
C th bi ton c th phn tch v gii nh sau:
Bi 5: Tm tt:
80cos100 u t (V) ; r = 15 ;
1
5
L

H
a. R= ? P
max
. Tnh P
max
= ?
b. R = ?
max
R
P
. Tnh
max
?
R
P
Cc mi lin h cn xc lp:
p dng cng thc, tnh cm khng
L
Z L
Tnh in p hiu dng U ca ton mch:
2
o
U
U
Cng sut tiu th trn ton mch:

( )
( )
( )
( )
2 2
2
2 2
2
L
L
U R r U
P I R r
Z
R r Z
R r
R r
+
+
+ +
+ +
+
P
max
khi ( )
2
L
Z
R r
R r
1
+ +
1
+
]
min
7 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
p dng bt ng thc C-si vi hai s khng m:

( ) ( )
2 2
2
L L
Z Z
R r R r
R r R r
+ + +
+ +
(hng s)
Nn ( )
2
L
Z
R r
R r
1
+ +
1
+
]
min khi
2
L
Z
R r
R r
+
+

( )
2
max
2
L L
U
R r Z R Z r P
R r
+
+
Cng sut tiu th trn R:

( )
2 2 2
2
2 2 2 2 2 2
2
. .
2
2
R
L L
L
U R U R U
P I R
r Z R Rr r Z
R r Z
R r
R

+ + + +
+ +
+ +
P
max

2 2
2
L
r Z
R r
R
1 +
+ +
1
]
min
2 2
L
r Z
R
R
1 +
+
1
]
min (v 2r l hng s)
Tng t, p dng bt ng thc C-si vi hai s khng m:

( )
2 2 2
2 2 2 2 2
max
2
L
L L R
r Z U
R R r Z R r Z P
R R r
+
+ +
+
Bi gii:
Cm khng:
1
100 . 20
5
L
Z L

80
2 2
o
U
U
(V)
a. Cng sut tiu th trn ton mch:

( )
( )
( )
( )
2 2
2
2 2
2
L
L
U R r U
P I R r
Z
R r Z
R r
R r
+
+
+ +
+ +
+
P
max
khi ( )
2
L
Z
R r
R r
1
+ +
1
+
]
min
p dng bt ng thc C-si vi hai s khng m:

( ) ( )
2 2
2
L L
Z Z
R r R r
R r R r
+ + +
+ +
(hng s)
Nn ( )
2
L
Z
R r
R r
1
+ +
1
+
]
min (du = xy ra) khi
2
L
Z
R r
R r
+
+

20 15 5
L L
R r Z R Z r +
8 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim

( ) ( )
2 2
max
80
80
2 2.2. 5 15
U
P
R r

+ +
W
Cng sut tiu th trn R:
( )
2 2 2
2
2 2 2 2 2 2
2
. .
2
2
R
L L
L
U R U R U
P I R
r Z R Rr r Z
R r Z
R r
R

+ + + +
+ +
+ +
P
Rmax
khi
2 2
L
r Z
R
r
1 +
+
1
]
min
Tng t, p dng bt ng thc C-si vi hai s khng m:

2 2
L
r Z
R
R
+

2 2 2 2
15 20 25
L
R r Z + +

( )
max
2 2
80
40
2 2.2.(25 15)
R
U
P
R r

+ +
W
C. Ni dung thc hin
1.Tnh hnh thc t trc khi thc hin
Trc khi thc hin ti ny, ti thy rng khi cho bi tp v dng tnh cng sut
cc i ca mch RLC mc ni tip th a s hc sinh khng xc nh c hng gii
ca bi ton, ch rt t em lm c bi ton song thi gian gii n phi mt t 5 8
pht cho mi bi kh chp nhn cho vic gii mt bi ton trc nghim
Chng hn ti cho hc sinh hai lp 12B
3
, 12B
5
lm bi ton kt qu thu c nh
sau:
Bi tp 1:
Cho on mch RLC ni tip R l mt bin tr , cun dy thun cm c t cm L
=
1

H. Hiu in th t vo hai u on mch c dng u = 220 2 cos100

t (V). Khi
R thay i th cng sut tiu th ca mch t gi tr cc i P
max
= 100W vi Z
C
>Z
L
.
Khi R v Z
C
l:
A. R = 242, Z
C
= 342 B.R = 100, Z
C
= 200
C.R = 200, Z
C
= 300 D.R = 50, Z
C
= 50
Khi cha phn loi c dng hc sinh gii bi ny t 6 n 8 pht v hc sinh phi
vn dng cng thc , p dng nh l c-si vi hai s khng m tng bc nh sau:

( )
2
2
2
2
L C
RU
P RI
R Z Z

+

( )
2
2
L C
U
P
Z Z
R
R

+

P
max

( )
2
L C
Z Z
R
R
1

+ 1
1
]
min
9 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
Dng bt ng thc C-si, p dng cho hai s khng m:
( )
( )
2
2
2
L C
L C
Z Z
R Z Z
R

+
Nn
( )
2
L C
Z Z
R
R
1

+ 1
1
]
min

( )
2
L C
Z Z
R
R

L C
R Z Z

2
max
2
U
P
R

R =
2
220
2.100
= 242
Tnh Z
L
=

L = 100
1

100
Tnh I =
P
R

Tnh tng tr Z =
U
Z
t tnh Z
C
= 342
Bi tp 2: t vo hai u on mch RLC mt hiu in th xoay chiu c u = 220 2
cos

t (V). , cun dy thun cm L =

1

H, C =
4
10
F

,R = 100. Khi

thay i th
cng sut tiu th trn mch t gi tr cc i. Tnh gi tr cc i
Khi cha phn loi bi tp th hc sinh rt lng tng v tm cch gii bi ton tng t
theo tng bc l vn dng cng thc :
( )
2
2
2
2
L C
RU
P RI
R Z Z

+
v bin lun P
max
khi mu nh nht Z
C
= Z
L
t suy ra
P
max
=
2
U
R
=
2
220
484
100
hc sinh lm bi ny cng mt ht c 1 2 pht
Kt qu kho st lp12B3- Khi cha phn loi bi tp
S % hc sinh lm bi c Thi gian ( pht)
15
20
35
30
3
5
7
9
Kt qu kho st lp12B5- Khi cha phn loi bi tp
S % hc sinh lm bi c Thi gian ( pht)
15
25
30
30
4
5
7
9
2.Bin php thc hin ti
10 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
- Yu cu hc sinh nm c hai dng tnh cng sut cc i khi trong mch
c R hoc L, hoc C hoc

( f) thay i
- Nm tnh cht ca tng mch khi c mt trong cc i lng trn thay i
- Cho cc em lm quen vi bi tp n gin (thun) nh 2 bi tp trn
- Sau dn dn cho cc em lm quen vi cc bi tp kh hn( cc bi tp
ngc )
D. Kt qu sau khi thc hin ti
Bi ton 1:
Khi phn loi c dng bi tp cho hc sinh th bi ny hc sinh ch lm trong 1
pht 3 pht v hc sinh bit c y l bi tp thuc dng R bin i, cc i lng
khc khng i. Vy P
max
khi R =
2
L C
Z Z Z R
P
max
=
2 2
220
242
2 2.100
U
R
R

Do Z
C
>Z
L

R

= Z
C
- Z
L

Z
C
=R + Z
L
= 242+100 = 342
Bi ton 2:
Khi hc sinh nm c dng ca bi ton th hc sinh ch lm bi nay t 20 30s .
l trng hp cc em bit c dng khi tn s thay i cc i lng khc khng i
th trong mch c cng hng vy P
max
=
2
U
R
=
2
220
484
100

Kt qu kho st lp 12B3 Khi phn loi dng bi tp
S % hc sinh lm bi c Thi gian ( pht)
30
30
35
5
1
2
2,5
3
Kt qu kho st lp 12B5 Khi phn loi dng bi tp
S % hc sinh lm bi c Thi gian ( pht)
20
30
35
15
2
2,5
3
4
T cc bi ton trn gio vin c th khc su cho hc sinh cch phn bit dng bi
ton v nh cng thc vn dng nhm gii nhanh cc bi ton trong thi k hin nay
l gii bng phng php trc nghim . Vi vic xc nh nhanh dng ca bi ton l
xem nh thc hin thnh cng 50% ca cng vic gii bi.
Qua qu trnh ging dy ti p dng vi hai lp 12B3, v 12B5 bng vic yu
cu hc sinh phn loi dng ton trc khi gii , nh cng thc vn dng p dng
trong cc trng hp c th v kt qu thu c rt kh quan nh cc bn bit trn
E. Kin ngh xut:
11 Nguyn Th Thanh Vn
Sng kin kinh nghim
- nng cao hiu qu dy - hc i hi s n lc vn ln khng ngng ca
mi hc sinh , m cn phi c s nghin cu tm ti hc hi ca mi gio
vin gio vin ging dy
- Nhng khng th thiu c hp tc ton din ca cc ng nghip trong t
chuyn mn , v vy theo ti, chng ta ch trng n cc bui hp t chuyn
mn, nhm chuyn mn tho lun n cc vn i mi, cc bi tp kh
nh trong tnh hnh hin nay. Hin nay t chng ti lun lun c nhng tho
lun trao i v chuyn mn v nhng dng ton kh , mi l v c bit
trong t c ng ch t trng dn dy kinh nghim lun ch bo tn tnh cho
chng ti
Trn y l mt vi suy ngh nh c rt t vic ging dy, kinh nghim cha c
nhiu chc chn cn nhiu iu thiu st cn phi b sung ,knh mong cc anh ch em
ng nghip gp bi vit y hn, gp phn gip hc sinh gii nhanh hn na
cc bi ton trc nghim trong thi gian ngn nht. Xin chn thnh cm n
KIN CA HI NG KHOA HC Ba n ngy 3 thng 5 nm 2011
Ngi vit
Nguyn Th Thanh Vn
12 Nguyn Th Thanh Vn