Chng 5 : TIN V LM PHT

I.TIN L G?
Ngy nay phn ln cc giao dch kinh t ca chng ta u c thc hin thng qua tin. i vi c nhn, tin va l phng tin va l mc ch ca hot ng kinh t. i vi quc gia, tin c s dng nh mt cng c iu tit v m. Trong thc t tin t tri qua nhiu hnh thc, nhiu giai on pht trin t thp n cao theo thi gian ca lch s v c nhiu nh kinh t hc a ra nhiu nh ngha khc nhau v tin chng hn nh: Tin l mt hnh thc tn tr ti sn sn sng cho cc giao dch hay tin l bt c phng tin no c tha nhn chung lm trung gian cho vic mua bn hng ha ... Chng ta cn xc nh r bn cht ca ng tin ang c s dng t c th nm gi chng nh mt cng c phc v cho mun ca con ngi.

I.1. Chc nng ca tin

Tin c 3 chc nng c bn thng dng, l chc nng lm phng tin trao i, phng tin ct gi gi tr, phng tin thanh ton. a) Phng tin trao i ngha ca chc nng ny l tin c s dng nh vt trung gian cho vic mua bn hng ha. y l chc nng c bn nht m chng ta dng n a ra khi nim v tin. Mun tr thnh mt phng tin trao i tt th h thng tin t phi c: ln, va v nh theo t l ph hp vi c cu kinh t. Nu nn kinh t c nhiu loi hng ha c gi tr thp nhng li thiu tin l th s gy kh khn trong vic trong vic lu thng hng ha. Ngc li, nu nn kinh t c nhiu loi hng ha c gi tr cao nhng li c t tin l th vic di chuyn tin bc rt cng knh, bt tin. V d Vit Nam, cuc i tin ngy 10/9/1985 vi t giy 50 ng c gi tr ln nht khng th chi tiu c v thiu tin l. Lc dn chng t hn ch cc cuc giao dch nh m h thy khng cn thit lm, lm thit hi cho sn xut. Di thi Php thuc, trc nm 1945 cng c hin tng thiu tin l, dn chng phi x i t giy bc trao i hng ha. Ngoi ra, nu nh ng tin b mt gi trm trng th cng kh thc hin chc nng phng tin trao i. Lc mi ngi khng mun bn hng ha ly nhng ng tin v gi tr. C ch hng i hng li xut hin tr li. Ni cch khc, ngi ta khng mun dng ng tin lm trung gian cho trao i hng ha. iu ny tng xy ra nc c vo nm 1923. khi t l lm pht ln n 10 t phn trm! b) Chc nng lm phng tin ct tr gi tr Khi ct tr mt lng tin th trong iu kin gi c khng thay i, cng c ngha l ct tr mt lng hng ha c gi tr tng ng. V vy ngi ta sn sng ct tr gi tr hng ha di dng tin t, khi no cn s dng hng ha th mi mua. Dng tin ct tr gi tr thun tin hn ct tr hng ha rt nhiu, bi v n gn nh, kn o, d lu ng v kh h hng hn nhiu loi hng ha khc. Tin c thc hin c chc nng ct tr gi tr th mi thc hin c chc nng c bn ca n l lm phng tin trao i. S khng cn gi tr g c. V vy y l chc nng lm iu kin cho chc nng th nht. Tuy nhin , cn lu rng tin khng nht thit l tt nht. Cn nhiu loi hng ha khc c th ct tr gi tr rt tt, chng hn nh nh ca, t ai, vng bc hay c mt b su tp

tem, mt mn c,Song nhng loi hng ha ny cng c nhng im bt tin ca n. Chng hn nh bn mun ct tr gi tr di dng t ai th i hi phi c mt lng tin ln; mt khc, khi mun chuyn i ra hng ha th phi bn mt mnh t ln v thng l mt nhiu thi gian. Tin (cng nh tt c cc loi hng ha khc) mun thc hin tt chc nng ct tr gi tr th i hi gi tr ca n phi c n nh hoc tt hn l c gia tng theo thi gian. Mt ng tin b mt gi lin tc chc chn s khng ai mun ct tr n, ngi ta s chn th khc ct tr. c) Chc nng phng tin thanh ton ngha ca chc nng ny l khi bn vay mn tin bng ng Vit Nam th sau ny s tin tr li cng bng ng Vit Nam. Chc nng ny cng rt thun li cho hot ng kinh t. N gn tin t vi tn dng. M tn dng ngy cng quan trng i vi vic pht trin kinh t. V vy chc nng lm phng tin thanh ton cng ngy cng quan trng. Th nhng chc nng ny khng phi lc no cng c thc hin. C th bn vay bng tin Vit Nam nhng thanh ton li s dng vng hay mt loi ngoi t mnh no . iu thng xuyn xy ra khi ng tin d b mt gi.

I.2.Cc loi tin

Theo lch s, tin t tri qua 3 hnh thi: tin bng hng ha, tin qui c v tin qua ngn hng. a) Tin hng ha (commodity money) Tin hng ha xut hin sm nht v c lu hnh trong mt thi gian rt di. Thi im xut hin vo th k13, 12 trc Cng nguyn. Tin bng hng ha hay ha t l mt quc gia cng nhn lm vt trung gian cho vic mua bn hng ha. Ha t c hai loi: ha t lm bng kim loi v ha t khng phi l kim loi. Lc u ngi ta s dng cc loi hng ha thng thng nh la m, sc vt, lng th, ru vang, lm tin. V s, v hn cng c dng lm tin Chu Phi. Ty Tng ngi ta s dng tr ng thnh bnh lm tin. Nhng chic rng ch qun o Admiralty, nhng iu thuc l trong t, cng c dng lm tin. Vic s dng ha t khng phi l kim loi c nhiu bt tin. Trc ht, chng ch c cng nhn trong mt nhm ngi hay mt a phng no . K n l d b h hng, khng thun li trong vic di chuyn. V trong nhiu trng hp kh phn thnh cc n v nh khi cn thit. V vy dn dn ngi ta s dng ha t kim loi thay th cc loi ha t ni trn. Ha t kim loi c tn ti mt s loi thng dng nh st, ng, km, bc, vng. Cng v sau vng v bc cng ngy c a chung, do chng c nhiu u im hn cc kim loi khc. Nguyn tc chung ca ha t l gi tr ca tin bng vi gi tr vt dng lm tin. V d: 1 ng tin vng c gi tr ghi trn b mt l 1000 ng th iu c ngha l s lng vng v tin cng c (nu c) ca ng vng c gi tr ng bng 1000 ng. Chnh nh nguyn tc ny m chng ta c th phn bit gia tin bng hng ha v tin qui c.

b) Tin quy c ( token money) Tin qui c cn c gi l ch t (fiat money) l loi tin c lu hnh do ch th hay do s cho php ca chnh ph. N c gi l tin qui c bi v gi tr ghi trn mt ng tin l gi tr tng trng, n ln hn rt nhiu so vi vt dng lm tin. N l ci biu th cho mt lng gi tr no m mi ngi tha nhn chung v tin vo s dng. Do cc nh kinh t Vit Nam gi tin ny l tn t, ngha l tin t do s tn nhim m c. Tin qui c cng c hai loi: Tin kim loi (coin) v tin giy (paper money). C hai dng ny u lu hnh trn th gii. i vi tin giy th c hai loi: tin kh hon (convertible paper money) v tin giy bt kh hon (inconvertible paper money). Tin giy bt kh hon xut hin vo th k 17, ln u tin do ngn hng Amsterdam ca H Lan thc hin. Nhng ngi c cng nhn sng to loi tin giy kh hon theo ng ngha l ng Palmstruck, ngi sng lp ngn hng Stockhom ca Thy in, cng vo th k 17. ngha ca ng tin ny l khi c mt lng tin no bn c th n ni m chnh ph qui nh i ly mt lng bc hay vng tng ng. Lng qu kim c cn c vo bn v tin t, l ci m chnh ph dng nh ngha gi tr mt n v tin t quc gia. Tin giy bt kh hon l loi tin bt buc lu hnh, dn chng khng th mang tin n ngn hng i ly vng hay bc. Ngy nay mi quc gia u s dng tin giy bt kh hon, dn chng quen v khng ai ngh n chuyn ly tin i ly vng c. Cn vic pht hnh tin m gy ra lm pht l do bn thn khi lng tin pht hnh khng ph hp vi sc sn xut ca quc gia, lm cho ng tin b mt gi. Pht hnh tin khng c bo chng bng vng hon ton khng phi l nguyn mhn gy ra lm pht. c) Tin qua ngn hng (bank money) Tin qua ngn hng hay cn gi l tin k thc hay tin k thc khng k hn s dng sc hay tin ghi n. l loi tin c to ra t ti khon sc. Theo nh ngha ca mt s nh kinh t th tin ghi n l mt phng tin trao i da trn khon n ca mt hng t nhn hay mt c nhn. Khi nim n y l ch khon n ca ngn hng i vi ngi m ti khon sc ti ngn hng. Khi m ti khon sc tc l ngi ta a vo ngn hng mt lng tin k thc khng k hn. Ngi ch ti khon c th vit mt t sc (checque) cho mnh hoc mt ngi no yu cu ngn hng thanh ton mt lng tin khi t sc c xut trnh v cha qu hn. Lng tin k thc khng k hn chnh l tin qua ngn hng.

I.3. Tin giy hnh thnh nh th no?

S ra i ca tin l mt cuc cch mng ln trong hot ng kinh t. Mt nn kinh t khng dng tin s rt bt tin, bi v mt mt ngi ta b ra nhiu thi gian v cng sc cho vic trao i hng ha, mt khc gy lng ph ca ci khng t. Trong ch trao i hng i hng, i hi phi c s trng hp kp v nhu cu. V d: mt ngi c go mun i ly tht th phi tm gp mt ngi c tht mun ly go. iu tht kh khn, nht l khi xt n c s lng hng ha m hai ngi mun trao i vi nhau iu dn n s xut hin ca tin hng ha xut hin h tr cho giao dch: ngi ta s chp nhn mt s tin loi tin hng ha nh vng vi mt gi tr no , hy hnh dung mt nn kinh t trong ngi ta mang theo hng ti vng khi i mua hng. Khi mt giao dch mua bn c tha thun, ngi mua phi tr mt s vng tng ng vi gi tr giao dch. Nu ngi bn tin khi lng v cht lng th c hai s thc hin cuc giao dch.

Chnh ph l ngi u tin can thip vo gim chi ph giao dch ca vic s dng tin hng ha. S dng vng th nh tin th rt tn km v cn phi c thi gian kim nh cht lng v o lng chnh xc s lng. gip gim chi ph, chng ph ng du cht lng v khi lng cho vng, nn cc ng tin vng. Cc ng tin vng d s dng hn do gi tr ca n c cng nhn rng ri. Bc k tip l chnh ph pht hnh cc chng ch vng mnh giy c th thay th cho mt lng vng no . Nu ngi ta tin vo li ha ca chnh ph, cc mnh giy ny s c xem c gi tr nh chnh s vng m n m bo bi chnh ph tr thnh tiu chun tin t. Cui cng, tin da trn gi tr khng cn cn thit. Khng ai quan tm nhiu n vic em nhng t giy ny thnh vng v cng khng ai quan tm n vic c hi chuyn ny c th b hy b hay khng v nu nh vy nn kinh t s b sp . Min ngi ta chp nhn dng tin giy trao i th chng s c gi tr v c xem nh l tin. V vy, h thng tin hng ha tr thnh h thng tin giy.

I.4 Lm th no kim sot c lng tin?

Lng tin sn c tiu xi c gi l s cung tin. Trong nn kinh t s dng tin hng ha, s cung tin chnh l s lng hng ha . Trong nn kinh t s dng tin giy nh nn kinh t hin nay, chnh ph kim sot lng tin theo s cung tin v theo quy nh ca php lut chnh ph s c quyn in v pht hnh tin. Cng nh thu hay chi tiu chnh ph l cc cng c chnh sch ca chnh ph th s cung tin t cng do chnh ph quyt nh. hu ht quc gia trn th gii, kim sot s cung tin l cng vic ca ngn hng trung ng. S cung tin c thc hin trong khun kh chnh sch tin t. Mt trong nhng cch m cc ngn hng trung ng kim sot s cung tin t l thng qua cc hot ng trn th trng m - l mua v bn cc tri phiu chnh ph trn th trng. tng s cung tin, ngn hng trung ng s dng tin mua tri phiu chnh ph t cng chng. Vic mua ny lm tng s cung tin ngn hng trung ng s bn i tri phiu chnh ph m mnh s hu. Vic bn tri phiu chnh ph ny s ly bt tin ra khi lu thng.

I.5. Lm th no nh lng c tin?

o c mc cung tin t trn th trng ngi ta a khi nim khi tin t. Loi ti sn u tin c bao gm trong tng lng tin l tng tin giy cng vi tin kim loi. Hu ht cc giao dch hng ngy u s dng tin giy hay kim loi lm phng tin giao dch v chng c k hiu l C. Loi ti sn th hai c s dng trong giao dch l cc khon tin gi khng k hn l cc khon tin gi ngn hng khng k hn m ngi m ti khon c th rt bt k lc no t ti khon sc. Hu ht ngi bn u chp nhn sc, ti khon nm trong ti khon sc tin li gn nh tin giy hay tin kim loi v trong c hai trng hp ti sn ang hin trng thi sn sng cho cc giao dch. Cc khon tin gi khng k hn v vy c cng vo tin giy v tin kim loi khi o lng s lng tin. Khi cho rng cc khon tin gi khng k hn nn c bao gm vo s lng tin th cng nn bao gm mt s loi tin khc.Tin trong tit kim, chng hn, c th d dng chuyn thnh sc nn cng rts thun tin cho cc giao dch. Cc qu li ch song phng cho php cc nh u t pht hnh sc da trn mc d c s hn ch v quy m sc v s lng pht hnh. Do cc ti sn ny khng d s dng trong cc giao dch nn i khi ngi ta ngi bao gm chng vo lng tin.

Do khng bit chnh xc loi ti sn no nn c bao gm vo trong s lng tin nn c nhiu s o tin c s dng. Bng s o tin di y s cho ta bit mt cch chi tit hn: K hiu Ti sn c bao gm C Tin giy v tin kim loi M1 C, tin gi khng k hn, sc du lch v cc khon sc khc M2 M1, cc ng mua bn, Euro, dollar, ti khon tin gi th trng tin t, c phn Cc qu cng c li, tin gi tit kim v c k hn ngn M3 M2, tin gi c k hn di v cc hp ng mua bn c k hn L M3, cc tri phiu tit kim, tri phiu kho bc, v cc ti sn thanh khon khc

II. L THUYT NH LNG TIN T II.1. Giao dch v phng trnh nh lng
Ngi ta gi tin mua hng ha, dch v. Nu cn thit cho cc giao dch ny th ngi ta s gi nhiu tin. V vy, s lng tin trong nn kinh t c lin h cht ch vi s lng tin s dng trong cc giao dch. Mi quan h gia s lng tin s dng trong cc khon giao dch v lng tin c din t qua ng thc sau, c gi l phng trnh nh lng:

M x V= P x T
M: S lng tin V: Tc chu chuyn tin P: Gi T: S ln giao dch Hy xem xt tng bin s mt trong phng trnh ny. V phi ca phng trnh ny cp n giao dch trn th trng hng ha, dch v. T cho bit s lng giao dch trong mt khong thi gian no , mt nm chng hn. Ni cch khc, T l s ln m trong hng ha, dch v c trao i thnh tin. P l gi ca mt giao dch tiu biu hay s tin c trao i. Nh vy tch s PxT chnh l s tin c trao i trong mt nm. V tri ca phng trnh ny cp n tng s lng tin c s dng trong giao dch V d: Trong mt nm 100 chic xe t c bn vi gi 1000 vt. Khi T=100 v P=1000. Nh vy, tng s tin giao dch l: PxT= 1000vt/chic x 100 chic/ nm =100000vt/ nm. Gi s s lng tin ca nn kinh t l M=50000vt. Khi tc chu chuyn tin V trn th trng l: V = (P xT)/ M = (100000 vt/ nm)/(50000vt)= 2 ln/ nm Phng trnh nh lng ny rt hu ch v n cho bit mt trong cc bin s ny thay i th mt hay nhiu bin s khc thay i duy tr s cn bng trong nn kinh t. Trong :

II.2. T giao dch n thu nhp

Cc nh kinh t s dng phng trnh nh lng khc i cht so vi phng trnh nh lng c gii thiu trn. Kh khn i vi phng trnh nh lng trn l lm th no o lng c s giao dch. gii quyt vn ny, s giao dch T c thay th bng sn lng ca nn kinh t Y. S giao dch v sn lng c mi quan h cht ch v nu sn lng nhiu hn th nhiu hng ha, dch v mua bn hn. Tuy nhin, chng khng hon ton ging nhau. Th d: Khi mt c nhn bn mt chic xe s dng cho ai , c nhn ny to ra mt giao dch s dng tin mc d chic xe ny khng phi l mt b phn ca sn lng hin thi. Tuy nhin, gi tr giao dch xp x gi tr sn lng. Nu k hiu Y cng l sn lng v P l gi ca mi n v sn lng th gi tr sn lng l PY. Chng ta gp k hiu ny trong h thng ti khon quc gia Chng 2, trong Y l GDP thc, P l ch s iu chnh GDP, v PY chnh l GDP danh ngha. Nh vy, phng trnh nh lng tr thnh:

M xV = P xY
Do Y l thu nhp nn V trong trng hp ny c gi l tc chu chuyn tin t theo thu nhp. Tc chu chuyn ny cho chng ta bit s ln tin i vo thu nhp trong mt khong thi gian no .

II. 3. S cu tin t v phng trnh nh lng

tin li hn khi biu th s lng tin t thng qua s lng hng ha, dch v c th mua c. Con s ny chnh l M/P v c gi l tin t thc. Tin t thc o lng sc mua ca mt s lng tin no . Th d, hy xt xem mt nn kinh t ch sn xut bnh m. Nu s lng tin l 10 vt v gi ca mt bnh m l 0.5 vt/ th s lng tin thc ca nn kinh t l 20 bnh m. Ngha l, s lng tin trong nn kinh t mua 20 bnh m mc gi tr hin ti. Hm s cu i vi tin l mt phng trnh cho bit yu t quyt nh s lng tin thc m ngi ta mun c. Hm s cu i vi tin n gin l:

(M/P)d = kY
Trong k l hng s. Hm s ny cho bit s lng tin thc m ngi ta cn t l vi thu nhp thc Y. Hm s cu i vi tin cng ging nh s cu hng ha khc. y, hng ha tin li ca vic ct gi mt s tin no . Cng ging nh vic s hu mt chic xe my gip i li d dng hn. V vy, cng ging nh thu nhp cao hn s c th lm tng nhu cu i vi xe my, thu nhp cao hn s dn n nhu cu i vi tin t thc cao hn. T hm s cu tin t thc ny, ta c th xy dng nn phng trnh nh lng. lm iu ny, ta phi lm thm iu kin l s cu i vi tin thc (M/P) d phi bng vi s cung tin t thc M/P. V vy:

M/P = kY

Sp xp li ng thc ny, ta c:

M/k = PY hay MV = PY
Trong : V = 1/k. V vy, khi s dng phng trnh nh lng, ta phi gi nh l s cung tin t thc bng vi s cu ca n v s cu l mt t l no ca thu nhp.

II.4. Tc chu chuyn tin c nh

Cng ging nh nhiu gi nh trong kinh t hc, ta c th cho rng gi nh tc chu chuyn c nh l chnh xc mc tng i no . Tc chu chuyn thay i khi hm s cu tin t thay i. Th d, khi my rt tin t ng xut hin cho php gim s tin t cn phi ct gi nn cng lm gim tham s nhu cu i vi tin t k. Loi my ny cng lm tng tc chu chuyn ca tin trong nn kinh t hay lm tng V. Tuy nhin, gi nh rng tc chu chuyn l s c nh v xem gi nh ny c tc dng nh th no i vi s cung tin t ln nn kinh t. Khi gi nh tc chu chuyn l c nh, phng trnh nh lng c th c xem nh l mt l thuyt v GDP danh ngha. Phng trnh nh lng ny ni rng:

MV = PY
Trong V cho bit tc chu chuyn tin c nh. V vy, s thay i trong cung tin t (M) s to ra s thay i tng ng ca GDP danh ngha (PY). Ngha l, s cung tin s quyt nh GDP danh ngha ca nn kinh t.

II.5. Tin v lm pht

Do lm pht l s phn trm thay i ca gi nn l thuyt ny cng chnh l l thuyt lm pht . Phng trnh nh lng c th vit di dng phn trm nh sau: %thay i ca M + % thay i ca V = %thay i ca P + % thay i ca Y Hy nghin cu tng thnh phn ca ng thc ny. Mt, s phn trm thay i ca s cung tin M c n nh bi ngn hng trung ng. Hai, s phn trm thay i ca tc chu chuyn tin V phn nh s thay i ca s cu tin; gi nh tc chu chuyn ny l c nh nn phn trm thay i ca n l bng khng. Ba, phn trm thay i ca gi l t l lm pht; y l bin s m ta cn phi gii thch. Bn, phn trm thay i ca sn lng Y ph thuc vo tc gia tng ca s lng cc yu t sn xut v tin b k thut - cc yu t m hin ti c gii nh khng i. Nh vy, tc tng trng trong s cung tin t s quyt nh t l lm pht.

III. S THU T VIC IN TIN

Chnh ph c th ti tr cho vic chi tiu ca mnh bng 3 cch. Mt, tng doanh thu t vic tng thu nh thu thu nhp c nhn hay thu doanh nghip. Hai, vay t cng chng. Ba, in thm tin. Vo thi phong kin th cc a ch l nhng ngi c quyn pht hnh tin kim loi cho chnh mnh. Ngy nay, quyn ny c thc hin bi ngn hang trung ng v y chnh l ngun thu ca ngn hang trung ng. Vic chnh ph in tin ti tr cho chi tiu s lm gia tng s cung tin t. S gia tang ny s gy ra lm pht. In tin tng ngun thu chnh l mt hnh thc thu lm pht. Ngi phi tr s tin thu ny chnh l nhng ngi gi tin. Khi chnh ph in them tin s dng, chnh ph lm cho s tin trc m ngi dn c b gim gi tr. Nh vy thu lm pht l mt loi thu nh vo ngi gi tin. cc quc gia tri qua siu lm pht, s thu t vic in tin thng l ngun thu ch yu ca ngn sch chnh ph. Cc nh kinh t chng minh rng vic in tin ti tr cho chi tiu chnh ph chnh l nguyn nhn chnh ca siu lm pht.

IV. LM PHT V LI SUT IV.1. Li sut thc v li sut danh ngha

Cc nh kinh t gi li sut m ngn hang tr cho ban l li sut danh ngha v mc gia tng ca sc mua ca bn l li sut thc. Nu: i l li sut danh ngha r l li sut thc l tc lm pht Ta c: r=i Li sut thc chnh l chnh lch gia li sut danh ngha v t l lm pht. Vd: bn gi tin trong ngn hang vi li sut l 10%/nm. Sang nm bn rt tin ra cng li. Khi s tin m bn nhn c khng tng thm 10% v mt gi tr so vi thi im bn gi. Nu lm pht l 5% th thc cht gi tr s tin bn nhn c t ngn hang ch tng thm 5% so vi thi dim bn gi, l do lm pht lm ng tin ca bn gim di 5% v mt gi tr.

IV.2. Hiu ng Fischer

i=r+
y l ng thc Fischer. ng thc ny cho thy li sut danh ngha c th thay i do ba nguyn nhn: (i) li sut thc thay i, (ii) t l lm pht thay i, hay (iii) c hai cng thay i. Theo l thuyt nh lng,nu s cung tin t tng 1% th lm pht s tng 1%. Theo ng thc Fischer, 1% tng ln ca lm pht s to ra 1% tng ln ca li sut danh ngha. Mi quan h mt-mt gia t l lm pht v li sut danh ngha c gi l hiu ng Fischer.

IV.3. Hai loi li sut thc

Ta phi phn bit hai loi li sut thc: li sut thc trc v li sut thc sau. Li sut thc trc l li sut thc m ngi cho vay v ngi vay thng nht vi nhau. Li sut thc sau l li sut thc thc s pht sinh. Nu k hiu l t l lm pht thc t v e l t l lm pht k vng th li sut thc trc l i-e v li sut thc sau l i- . Hai loi li sut thc ny khc nhau khi t l lm pht thc khc vi t l lm pht k vng e. Li sut danh ngha khng th iu chnh theo lm pht thc t v lm pht thc t khng c bit khi li sut danh ngha c n nh. Li sut danh ngha ch c th iu chnh theo lm pht k vng. V vy, hiu ng Fischer c th c vit chnh xc hn nh sau:

i = r e
V. LI SUT DANH NGHA V NHU CU I VI TIN V.1. Chi ph ca vic gi tin.
S tin m bn gi trong ti s khng nhn c li. Thay v gi tin, bn c th s dng n mua tri phiu chnh ph hay gi vo ngn hng nhn c li sut danh ngha. Nh vy, li sut danh ngha i chnh l ci m bn b mt i do ct tin thay v mua tri phhiu chnh ph hay gi tin vo ngn hng. Ni cch khc, li sut danh ngha chnh l chi ph c hi ca vic gi tin. Mt cch khc chng minh chi ph ca vic gi tin bng vi li sut dah ngha l so snh vi li ch thu c thc ca cc loi ti sn thay th khc. Ti sn ti chnh khc vi tin, nh tri phiu chnh ph chng hn, s nhn c li sut thc r. Tin c li sut thc l e v gi tr thc ca ngim i cng vi tc lm pht. Khi gi tn, bn s b qua chnh lch e e gia hai gi tr ny. Nh vy, chi ph ca vic gi tin l r-(- ) hay r+ . Gi tr ny bng vi li sut danh ngha theo ng thc Fisher. s cu thc i vi tin ph thuc vo thu nhp thc Y v li sut danh ngha i. Hm s cu i vi tin nh sau:

(M/P)d= L(i, Y)
ng thc trn cho thy nhu cu tin thc l hm s ca thu nhp Y v li sut danh ngha i thu nhp cao lm tng nhu cu tin thc. Li sut danh ngha cao th s cu tin thc s gim i v khi chi ph c hi ca vic gi tin s tng ln.

V.2. Tin trong tng lai v gi trong hin ti.

Tin, gi, li sut c mi quan h theo nhiu cch. Biu 5.2 minh ha cc mi quan h ny. Nh l thuyt nh lng gii thch, s cung v s cu tin thc s cng nhau quyt nh gi cn bng. s thay i ca gi chng l t l lm pht. Lm pht ti lt n, li nh hng ti li sat danh ngha thng qua hiu ng Fisher. Nhng by gi ta li bit rng li sut danh ngha chnh l chi ph gi tin nn li sut danh ngha li c tc ng ngc li i vi nhu cu tin thc. Nghin cu nh hng ca mi quan h cui cng n l thuyt v gi. u tin, hy cho s cung tin thc M/P bng vi s cu tin thc L(i,Y).

M/P = L(i,Y)
Cung tin Gi Cu tin Lm pht Li sut danh ngha

Biu 5.2. Mi quan h gia tin, gi v li sut. K tip s dnh ng thc Fisher vit li sut danh ngha l tng ca li sut thc v t l lm pht:

M/P = L(r + e, Y)
ng thc ny cho bit s cung tin ph thuc vo lm phat k vng, n cp n mt vn thc t hn l thuyt nh lng v s nh hnh ca gi. L thuyt nh lng tin cho rng s cung tin hm nay quyt nh gi c hm nay. kt lun ny ch ng mt phn: nu li sut danh ngha v sn lng khng i, gi s thay i theo s cung tin. Tuy nhin, li sut danh ngha khng c nh v n ty thuc vo lm pht k vng v lm pht k vng lai ph thuc vo tc tng trng ca s cung ti n. S hin din ca li sut danh ngha trong hm cu tin thc cp n mt c ch khc qua s cung tin li nh hng n gi. Hm s cu tin thc nh trn ng rng gi khng ch ph thuc vo s cung tin t hm nay m cn ph thuc s cung tin k vng trong tng lai. Gai thch l do ti sao nh vy, gi s ngn hng trung ng cho bit s tng s cung tin trong thi gian ti nhng khng thay i s cung tin trong hm nay. Thng tin ny khin ngi ta k vng s cung tin cao hn trong tng lai v lm pht cng cao hn. Thng qua hiu ng Fisher, s tng ln trong lm pht k vng ny s lm tng li sut danh ngha. Li sut danh ngha tng ngay lp tc lm gim nhu cu tin thc do chi ph c hi ca vic gi tin tng ln.Do lng tin khng thay i, nhu cu i vi tin t thc gim i ng ngha vi gi cao hn. V vy, tng trng s cung tin k vng s dn n gi c hin ti cao hn. Ni chung, nh hng ca tin ln gi tng i phc tp nn chnh ph cc quc gia trn th gii thng rt thn trng i vi cc thng tin c lin quan n s thay i trong s cung tin.

VI. CHI PH XA HOI CUA LAM PHAT

Nghien cu tren ve nguyen nhan va anh hng cua lam phat cha e cap en cac van e cua xa hoi xuat phat t lam phat. Hay th nghiem nghien cu van e nay. Neu hoi ai o tai sao lam phat la van e cua xa hoi, cau tra li co the la v lam phat lam cho anh ta ngheo hn. "Moi nam ong chu tang lng cho toi, nhng gia ca tang lam cho so tang cua tien lng cua toi b giam i". Ngu y cau tra li nay la neu khong co lam phat th anh ta se nhan c toan bo so tien lng tang len va co the mua c nhieu hn. Phan nan ve lam phat la pho bien. Trong Chng 3 va 4 ta biet rang sc mua cua lao ong tang len xuat phat t s tch tu von va tien bo ky thuat. ac biec, tien lng thc khong phu thuoc vao so lng tien ma chnh phu in ra. Neu chnh phu giam toc o tang cua so cung tien thf gia ca co the se khong tang nhanh. Nhng ngi lao ong se khong thay c tien lng thc cua ho tang len nhanh hn. Thay vao o giam phat xuong ho se nhan c so tang t hn hang nam. The th lam phat la mot van e cua xa hoi? Thc te, chi ph cua lam phat rat phc tap. Tha vay cac nha kinh te khong thong nhat ve quy mo cua chi ph xa hoi cua lam phat. Co the ngac nhien oi vi nhieu ngi, m t s nha kinh te cho rang chi ph lam phat la nho-t nhat la khi ty le lam phat thap.

Hay nghien cu lam phat ky vong. Gia s moi thang tang len 1%. Chi ph xa hoi cua s gia tang eu an co the d oan c 12% nam cua gia ca la bao nhieu? Moi loai chi ph cua lam phat la anh hng cua thue lam phat len so tien ma ngi ta muon cat gi. Nh a e cap trc ay, lam phat cao se dan en lai xuat danh ngha cao hn va sao o se dan en so cau oi vi tien te thc se thap hn. Neu cat gi tien t hn th ngi ta se phai i en ngan hang thng xuyen hn e rut tien. Chang han, ho co the rut hai lan 500.000 trong mot tuan thay v mot lan 1 trieu ong trong mot tuan. S bat tien trong viec giam so tien cat gi c goi mot cach hnh tng la chi ph giay dep cua lam phat do i en ngan hang thong xuyen hn th giay dep mau h hn. Loai chi ph th hai cua lam phat cao hn la xuat phat viec lam phat cao hn se lam cho cac doanh nghiep thay oi gia ca niem yet cua mnh mot cach thng xuyen hn. Thay oi gia la ton kem v can phai in an lai cac ho s giay t. Chi ph nay c goi la chi ph thc n, v neu gia ca cao hn th nha hang phai in lai thc n mot cach thng xuyen hn. Loai ch ph th ba cua lam phat sinh bi cac doanh nghiep oi mat vi chi ph thc n se thay oi gia mot cach khong thng xuyen. V vay, neu lam phat cao hn th s bien ong

VI.1. Lam phat ky vong

trong gia ca tng oi se cao hn. Gia s mot doanh nghiep phat hanh catalogue hang nam vao thang Gieng. Neu khong co lam phat th gia san pham cua doanh nghiep so vi mc gia khac la khong oi trong suot ca nam. Song neu lam phat la 1%/thang th t khi bat au cho en cuoi nam gia tng oi cua doanh nghiep se giam 12%. V vay, lam phat gay ra s bien ong trong gia ca tng oi. Do cac nen kinh te theo nh hng th trng phan phoi nguon tai nguyen xa hoi theo dau hieu cua gia tng oi nen gia lam phat co the dan en khong hieu qua. Loai chi ph th t la loai chi phi t luat thue. Nhieu ieu khoang trong luat the khong tnh en lam phat. Lam phat co the lam thay oi trach nhiem cua cac ca nhan oi vi thue ma nhng ngi lam luat khong lu y. Loai chi ph th nam la loai chi ph t viec bat tien cua cuoc song trong moi trng ma gia thay oi thng xuyen. Tien la nen tang cua thc hien cua cac gia dch kinh te. Khi co lam phat nen tang nay b thay oi.

VI.2. Lam phat khong ky vong

Lam phat khong ky vong co anh hng xau hn so vi lam phat bat on nh va ky vong c v no lam phan phoi tai san gia cac ca nhan mot cach ngau nhien. Ta co the thay anh hng nay phat sinh nh the nao bang cach xem xet cac khoang cho vay dai han. Cac khoang cho vay dai han thng can c vao lai suat danh ngha da tren lamphat ky vong. Neu lam phat thc te cao hn so vi lam phat ky vong th la suat thc sau (expost) ma ngi vay phai tra cho ngi cho vay se khac vi cai ma ca hai pha (ngi vay va ngi cho vay) cung ky vong. Moy mat, neu lam phat thc te cao hn lam phat ky vong ngi vay se c li va ngi cho vay se bat li do ngi vay hoan tra khoang vay co gia tr thap hn so vi gia tr thc te. Cu the, trong trng hp nay ngi cho vay ch tra lai su t danh ngha la i = r + e bat chap viec t le lam phat cao hn lam phat ky vong e nen ngi vay co li va ngi cho vay bat li. Mat khac, neu lam phat thc ln hn lam phat ky vong th ngi cho vay se c li va ngi vay se bat li v gia tr hoan tra cao hn gia tr ca hai cung mong i. Lam phat khong ky vong cung khong anh hng xau en cac ca nhan hng tien hu tr. Ngi lao ong va doanh nghiep thng thong nhat ve mot khoang hu tr danh ngha co nh nao o khi ve hu (hay sm hn). Do tien hu tr la cac khoang nhan sau, ngi lao ong cung cap cho doanh nghiep mot khoang cho vay: ngi lao ong cung cap lao ong cho doanh nghiep khi con tre nhng ch nhan c toan bo s tien tra cong lao ong

khi a gia. Cung giong nh ngi cho vay, ngi lao ong se b anh hng xau en khi lam phat cao hn d kien. Giong nh ngi i vay, doanh nghiep se b anh hng xau khi lam phat thap hn d kien. Nhng thnh huong nay cung cap cac lap luan ro rang hn ve lam phat bien ong nhieu. Neu lam phat bien ong cang nhieu, ca ngi vay va ngi cho vay eu khong chac chan ve tng lai. Do mot so ngi s rui ro - ngi khong thch nhieu ieu khong chac chan - nen viec khong d bao c se anh hng en hau het moi ngi. Vi anh hng cua s khong chac chan ve lam phat, co le rat nhc au khi nhieu hp ong danh ngha ang ton tai. Ai o co the ngh rang nhng ngi vay va nhng ngi vay se bao ve mnh bang cach ky cac hp ong da tren cac bien so thc - o la bang cach e cap en mot ch so gia nao o. Trong cac nen kinh te vi lam phat cao va bien ong nhieu, cac ch so nay c s dung thng xuyen. Thnh thoang, viec lam nay c thc hien bang cach s dung cac ngoai te co gia tr on nh. cac quoc gia co ty le lam phat th p hn, nh Hoa Ky chang han, s dung ch so gia trong cac hp ong t pho bien hn. Th du, tr cap xa hoi se am bao phan nao cho ngi gia se c ieu chnh theo s thay oi cua ch so gia tieu dung. Cuoi cng khi ngh ve chi ph cua lam phat, lu y mot hien tng pho bien la lam phat cao th cung thng hay bien ong. o la, cac quoc gia co ty le lam phat cao th lam phat cung se bien ong ln qua cac nam. ieu nay cung co ngha la cac quoc gia theo uoi chnh sach tien te lam phat cao th cung phai chap nhn bien ong ln cua lam phat. Nh c e cap trc ay, lam phat bien ong nhieu se gia tang s khong chac chan cho nhng ngi vay va nhng ngi cho vay thong qua viec buoc ho phai tai phan phoi lai tai san mot cach khong biet trc.

VII. SIU LM PHT

Da vo t l lm pht cc nh kinh t hc thng chia lm pht lm ba loi: Lm pht va phi, lm pht phi m v siu lm pht. Lm pht va phi (Moderate inflation) l loi lm pht mt s. T l tng gi thp, di 10% mt nm. C th ni gi c tng i n nh, bi v s thay i ca n hu nh rt kh nhn bit. Dn chng tin tng vo gi tr ng tin. Do ngi ta s khng lng ph thi gian v sc lc trong vic c gng bo tn ca ci di hnh thc ti sn khc vi tin. Lm pht phi m (Galloping inflation) l loi lm pht hai hay ba s, tc hn 10%, 50%, 200%, Trong thp nin 1980, c nhiu nc lm vo tnh trng lm pht phi m n 700%, chng hn nh Argentina, Brazil, Vit Nam,ng tin b mt gi mt cch nhanh chng, li sut thc thng l m. Trong iu kin , khng ai khng ai cho vay vi mc li sut bnh

thng. Phn ln cc hp ng kinh t c ch s ha theo t l lm pht hoc c tnh theo ngoi t mnh hay theo vng. t c ai nm gi lng tin mc qu mc ti thiu cn thit cho vic giao dch hng ngy, ngc li hng ha c a chung hn, nht l cc loi hng lu bn. Chnh iu lm cho lm pht cng c nguy c tng tc lm cho th trng ti chnh c nguy c ln bi. Mc d vy cc nc c lm pht phi m vn c kh nng cu vng c m khng dng cc bin php cc oan. Hn na mt s nc vn tng trng tt vi t l lm pht 100 -200% in hnh l Brazil v Ixraen vo thp nin 1970. Tuy nhin, s tng trng ny b bin dng, bi phn ln vn u t c a ra nc ngoi, lm gim u t trong nc. Siu lm pht (Hyperinflation) vi t l trn 1000%. Cc cuc siu lm pht in hnh Bolivia vo nm 1985 vi t l 50.000%, c xy ra vo thng 11 nm 1923 vi t l 10.000.000.000 so vi thng 1 nm 1922! Qu tht khng th ni bt c iu tt lnh no trong cuc siu lm pht c. Ngi ta b chm ngp trong khi tin t trong khi mi th hng ha b khan him. Chc nng s ng nht ca tin l lm phng tin trao i cng c th b mt i. C tin cha chc mua c hng bi v khng ai mun bn hng ly nhng ng tin v gi tr. Vy m gi tr cn tng nhanh hn c t l tng ca khi tin t! Nn ti chnh hon ton b ln bai, nhiu giao dch din ra trn c s hng i hng. Thng thng, siu lm pht ch c th c cu cha bng chnh sch tin t, l bin php cc oan m chnh ph cc nc phi s dng khi lm pht cao n mc khng th cu vn ni.

1. Chi ph ca siu lm pht

Chi ph ca siu lm pht cng ging nh chi ph ca lm pht. Khi lm pht t n mc cc cao th chi ph ca n s rt r v n nh rt xu n nn kinh t. Chi ph ca siu lm pht bao gm: chi ph giy dp v chi ph thc n. + Chi ph thc n xut hin t vic ct gi tin t i l rt ln. Cc nh qun l doanh nghip b ra thi gian v cng sc qun l tin mt, khi tin mt b gim gi qu nhanh lm gim thi cho cc hot ng khc c gi tr ln hn nh sn xut v u t, siu lm pht lm cho nn kinh t hot ng km hiu qu i + Siu lm pht cng lm cho chi ph thc n ln hn. Cc doanh nghip thay i gi lin tc lm cho cc ng khc bnh thng khc nh in n v phn pht cc catalogue tr nn khng th thc hin c.vo nhng nm 1920 mt ngi phc v trong nh hang c phi ng cnh bn 30 pht nhn c thng tin v gi mi. Khi gi thay i mt cch thng xuyn th rt kh cho ngi tiu dung vi gi hp l. Gi c tng cao v bin ng c th lm thay i ngi tiu dung qua nhiu cch. Mt nghin cu cho thy khi vo mt qun Bar c trong thi k siu lm pht th ngi ta thng mua hai ly bia cng mt lc. Mt d ly bia th hai gim gi tr i nhng gi tr b mt i ny c th nh hn gi tr mt i do tin cn nm trong ti. V trong thi k siu lm pht s thu m Chnh ph nhn c s b gim gi tr rt nhiu lm cho Ngn sch chnh ph gim trm trng.

2. Nguyn nhn ca siu lm pht.

vn ny ta cn hiu ti sao siu lm pht li xut hin? V lm nh th no chm dt n?

Cu tr li r rng nht l: siu lm pht l do s tnng trng qu nhanh s cung tin v do mc l vn qu ln khi s dng s cng tin vo u t sn xut. Khi NHTW in tin qu nhiu hoc khi s dng vn khng hiu qu th gi s tng ln, m % tng ln ca gi chnh l t l lm pht. Tuy nhin cu tr li ny l cha hon chnh. phn tch vn mt cch su sc hn. Chng ta s nghin cu v chnh sch ti chnh. Hu ht siu lm pht sinh ra t vic Chnh ph khng ngn sch chi tiu. Mt d Chanh ph c th i vay nhng li vay khng c do khng uy tn. V b p s thm ht ny Chnh ph in v pht hnh tin mi. kt qu s dn n s gia tng nhanh s cung tin.Khi o siu lm pht s xut hin. Vic chm dt siu lm pht hu nh ngu nhin i cng vi cc ci cch v chch sch ti chnh. Khi siu lm pht tr nn nhim trng hn. Chnh ph s buc phi tiu dng t i v tng thu. Cc ci cch v chnh sch ti chnh ny lm gim nhu cu in tin v nh vy s lm gim tng trng trong s cung tin.

VIII. L THUYT C IN
Trong chng 2,3 v 4 ta gii thch cc bin kinh t GDP, vn, tin lng thc. cc bin s ny c th c ghp vo 2 nhm. Nhm u tin c gi l nhm nh lng, nhm th 2 l gi tng i.Hai nhm bin s ny c gi l bin s thc. Trong chng 5 ny, ta s nghin cu cc bin s danh ngha. Cc bin s danh ngha l cc bin s biu hin bng tin. c nhiu bin danh ngha nh gi, lm pht v tin lng. Cc nh kinh t gi s phn bit gia cc bin s thc v bin s danhn ngha l s tch bit c in. y chnh l im mu cht ca l thuyt kinh t v m c in. S tch bit c in ny l mt cch nhn quan trmg v n lm n gin ho l thuyt kinh t. c bit n cho php chng ta nghin cu cc bin s thc, trong khi b qua cc bin danh ngha. V s tch bit c in xut hin do trong l thuyt c in s thay i trong s cung tin t khng lm thay i cc bin s thc.