Professional Documents
Culture Documents
TÝch ph©n
I.C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh tÝch ph©n
1. Ph¬ng ph¸p ®æi biÕn sè
b
; ,
2) Hµm hîp f (u (t )) ®îc x¸c ®Þnh trªn ; ,
3) u ( ) a, u ( ) b ,
b
th× I
a
f ( x )dx
f (u (t ))u ' (t )dt .
2
a) I x 2 x 3 5dx b) J
sin x 1 cos xdx
4
0
0
Gi¶i: a) Ta có t x 3 5 dt 3x 2 dx
Khi x=0 thì t=5
Khi x=1 thì t=6
1
6 1
1 (t ) 6 2 6
1 6
1
1 2
dt t dt 1
I x
x 5dx
t t
2 3 2
t
3 35 3 1 5 9 5
0 5
2
4 10
6 5.
3 9
2
1 6
b) Ta cã J (sin 4 x 1)d (sin x) sin x sin x 2
5
5 0 5
0
Gi¶i: a) §Æt x 2sin t , t ; .
2 2
Khi x = 0 th× t = 0. Khi x 2 th× t .
2
Tõ x 2sin t dx 2cos tdt
4 2 2
0
4 x 2 dx
0
4 4sin 2 t .2cos tdt 4 cos 2 tdt .
0
b) §Æt x tan t , t ; .
2 2
Khi x 0 th× t 0 , khi x 1 th× t .
4
dt
Ta cã: x tan t dx .
cos 2 t
1 4 4
dx 1 dt
0
1 x 2
0
1 tan 2
t
.
cos 2
t
0
dt t 4 .
0
4
Chó ý: Trong thùc tÕ chóng ta cã thÓ gÆp d¹ng tÝch ph©n trªn
d¹ng tæng qu¸t h¬n nh:
NÕu hµm sè díi dÊu tÝch ph©n cã chøa c¨n d¹ng
• Víi a 2 x 2 , ®Æt x a sin t , t ;
2 2
hoÆc x a cos t , t 0; .
• Víi a 2 x 2 , ®Æt x a tan t , t ;
2 2
3
hoÆc x acott , t 0; .
a
• Víi x a , ®Æt x
2 2 , t ; \ 0
sin t 2 2
a
hoÆc x ; t 0; \ .
cos t 2
*Ph¬ng ph¸p ®æi biÕn d¹ng II
§Þnh lÝ : NÕu hµm sè u u ( x) ®¬n ®iÖu vµ cã ®¹o hµm liªn tôc
trªn ®o¹n a; b sao cho f ( x)dx g (u ( x))u ' ( x)dx g (u )du th×
b u (b )
I
f ( x)dx g (u)du .
a u(a)
VÝ dô 3: TÝnh I
0
x 2 x 3 5dx
2
2 3
dx 2
d)
1
(2 x 1) 2
e)
cos(3 x
3
)dx
3
2
e)§Æt u 3 x .
3
Khi x th× u ,
3 3
2 4
Khi x th× u .
3 3
du
Ta cã du 3dx dx . Do ®ã:
3
2 4 4
3 3
2 1 1 3 1 4
cos(3 x )dx
3 3 3
cos udu sin u
sin
3 3
sin
3
3 3
3
1 3 3 3
.
3 2 2 3
5
2.Ph¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn.
§Þnh lÝ . NÕu u(x) vµ v(x) lµ c¸c hµm sè cã ®¹o hµm liªn tôc trªn
a; b th×:
b b
b
a
u ( x)v ' ( x)dx u ( x)v( x) v( x)u ' ( x)dx
a a
b b
b
hay udv uv vdu .
a
a a
¸p dông c«ng thøc trªn ta cã qui t¾c c«ng thøc tÝch ph©n tõng
phÇn sau:
• Bíc 1: ViÕt f(x)dx díi d¹ng udv uv ' dx b»ng c¸ch chän mét
phÇn thÝch hîp cña f(x) lµm u(x) vµ phÇn cßn l¹i dv v ' ( x)dx.
b b
b
• Bíc 3: TÝnh
a a
vdu vu ' dx vµ uv .
a
VÝ dô 5: TÝnh
x ln xdx
1
dx
du
u ln x x
Gi¶i: §Æt
dv xdx v x
2
2
e e
x2 e 1 e2 x 2 e e2 1
1
x ln xdx ln x
2 1 2 1
xdx
2 4 1
4
.
x
a) dx b) x cos xdx c) xe dx d) e x cos xdx
1
x5 0
0 0
dx
u ln x du
x
Gi¶i: a) §Æt 1 . Do ®ã:
dv dx v 1
x5 4 x4
2 2 2 2
ln x ln x 1 dx ln 2 1 1 15 4 ln 2
1 x5 dx 4 x 4 1 4 1 x5 64 4 4 x4 256 .
1
ux du dx
b) §Æt . Do ®ã:
dv cos xdx v sin x
2 2
0 0 0
x cos xdx x sin x 2 sin xdx cos x 2 1.
2
0
2
ux du dx
c)§Æt . Do ®ã:
dv e x
dx v e x
1 1
1 1
0
0 0
xe x dx xe x e x dx e e x e e 1 1 .
0
u ex du e x dx
d) §Æt
dv cos xdx v sin x
2 2
e cos xdx e sin x 2 e x sin xdx .
x x
0 0 0
u1 e x du1 e x dx
§Æt
dv1 sin xdx v1 cos x
7
2
2
0
2
0 0
e x cos xdx e e x cos x 2 e x cos xdx .
2 2
e 1
2
2 e x cos xdx e 1 e x cos xdx
2
.
0 0
2
*C¸ch ®Æt u vµ dv trong ph¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn.
b b b b
x
P( x)e dx P( x)ln xdx P( x)cos xdx e x cos xdx
a a a a
Chó ý: §iÒu quan träng khi sö dông c«ng thøc tÝch ph©n tõng
phÇn lµ lµm thÕ nµo ®Ó chän u vµ dv v ' dx thÝch hîp trong biÓu
thøc díi dÊu tÝch ph©n f(x)dx. Nãi chung nªn chän u lµ phÇn cña
f(x) mµ khi lÊy ®¹o hµm th× ®¬n gi¶n, chän dv v ' dx lµ phÇn
cña f(x)dx lµ vi ph©n mét hµm sè ®· biÕt hoÆc cã nguyªn hµm
dÔ t×m.
Cã ba d¹ng tÝch ph©n thêng ®îc ¸p dông tÝch ph©n tõng
phÇn:
ax
x vµ Q(x) lµ mét trong nh÷ng hµm sè: e , cos ax, sin ax
du P ' ( x)dx
u P ( x)
th× ta thêng ®Æt
dv Q( x)dx v Q( x)dx
8
du Q ' x dx
u Q( x)
dv P( x)dx v P ( x)dx
J e ax sin bxdx th×
du ae ax dx
ue ax
ta ®Æt 1
dv cos bxdx v sin bx
b
du ae ax dx
ue ax
hoÆc ®Æt 1
dv sin bxdx v cos bx
b
Trong trêng hîp nµy, ta ph¶i tÝnh tÝch ph©n tõng phÇn hai
lÇn sau ®ã trë thµnh tÝch ph©n ban ®Çu. Tõ ®ã suy ra kÕt qu¶
tÝch ph©n cÇn tÝnh.
II.TÝch ph©n mét sè hµm sè thêng gÆp
1. TÝch ph©n hµm sè ph©n thøc
a)TÝnh tÝch ph©n d¹ng tæng qu¸t sau:
dx
I
ax bx c
2
a 0 .
XÐt b 2 4 ac .
9
dx
+)NÕu 0 th×
I
a x b 2
tÝnh ®îc.
2a
1 dx
+)NÕu 0 th× I
a x x1 x x2
,
b b
(trong ®ã x1 ; x2 )
2a 2a
1 x x1
I ln .
a x1 x2 x x2
dx dx
+) NÕu 0 th×
I
ax2
bx c
b
2
2
a x
2a 4a 2
b 1
2
§Æt x 2
tan t dx 1 tan 2 t dt , ta tÝnh ®îc I.
2a 4a 2 a
mx n
b) TÝnh tÝch ph©n: I
ax 2 bx c
dx, a 0 .
mx n
(trong ®ã f ( x) liªn tôc trªn ®o¹n ; )
ax 2 bx c
β
A(2ax + b) β
. TÝch ph©n ∫
α ax + bx + c
2
dx = Aln ax 2 + bx + c
ε
10
dx
TÝch ph©n
ax bx c
2 tÝnh ®îc.
b
P ( x)
c) TÝnh tÝch ph©n I
a
Q( x)
dx víi P(x) vµ Q(x) lµ ®a thøc
cña x.
• NÕu bËc cña P(x) lín h¬n hoÆc b»ng bËc cña Q(x) th× dïng
phÐp chia ®a thøc.
• NÕu bËc cña P(x) nhá h¬n bËc cña Q(x) th× cã thÓ xÐt c¸c
trêng hîp:
+ Khi Q(x) chØ cã nghiÖm ®¬n 1 , 2 ,..., n th× ®Æt
P ( x) A1 A2 An
... .
Q ( x ) x 1 x 2 x n
P ( x) A Bx C
2 .
Q( x) x x px q
+ Khi Q ( x) x x víi α ≠ β th× ®Æt
2
P( x) A B C
Q( x) x x x .
2
1
4 x 11
VÝ dô 7. TÝnh tÝch ph©n:
0
x 5x 6
2
dx .
Gi¶i:
C¸ch 1.B»ng ph¬ng ph¸p ®ång nhÊt hÖ sè ta cã thÓ t×m A, B
sao cho:
4 x 11 A 2 x 5 B
2 2 , x ¡ \ 3; 2
x 5x 6 x 5x 6 x 5x 6
2
11
4 x 11 2 Ax 5 A B
, x ¡ \ 3; 2
x 5x 6
2
x2 5x 6
2A 4 A2
5 A B 11 B 1
4 x 11 2 2 x 5 1
VËy 2 2 , x ¡ \ 3; 2 .
x 5x 6 x 5x 6 x 5x 6
2
1 1 1
4 x 11 2x 5 dx
Do ®ã
0
x2 5x 6
dx 2
0
x 2
5 x 6
dx
0
x2 5x 6
1 x2 1 9
2 ln x 2 5 x 6 ln ln .
0 x3 0 2
4 x 11 A B x 3 A B , x ¡ \ 3; 2
x2 5x 6 x2 5x 6
A B 4 A3
3 A 2 B 11 B 1
4 x 11 3 1
VËy , x ¡ \ 3; 2 .
x 5x 6 x 2 x 3
2
1 1 1
4 x 11 dx dx
Do ®ã
0
x 5x 6
2
dx 3
0
x 2
0
x3
1 1 9
3ln x 2 ln x 3 ln .
0 0 2
1
dx
VÝ dô 8:TÝnh tÝch ph©n:
0
x x 1
2 .
12
Gi¶i:
1 1
dx dx
Do
x2 x 1 0 1
2
3
0
x
2 4
1 3 3
§Æt x tan t , t ; dx 1 tan 2 t dt
2 2 6 3 2
3
1
dx
3
1 tan 2 t dt
2 3
3
2 3 3 3
VËy
0
x2 x 1
2
3
(1 tan t )
2
3
dt
3
t
9
.
6 4 6
6
1
2
x3
VÝ dô 9. TÝnh tÝch ph©n:
0
x 1
2
dx .
Gi¶i:
1 1 1 1
2 2 2 2
x
3
x xdx
0
x 1
2
dx x 2
0
x 1
dx
1
xdx
0
x2 1
1 1
x2 1 1 1 3
2 ln x 1 2 ln
2
.
2 2 8 2 4
0 0
a)
J sin 2 x sin 7 xdx ;
2
2
b) K
0
cos x(sin 4 x cos 4 x) dx ;
13
32
4sin x .
c) M
0
1 cosx
dx
Gi¶i
2 2
1 1
a) J
2
cos5 xdx
2
cos9 xdx
2 2
1 1 4
sin 5 x 2 sin 9 x 2 .
10 18 45
2 2
cos x (sin 4 x cos 4 x) cos x sin x cos 2 x 2sin 2 x cos 2 x
2
b) Ta cã
2
1 1 3 1
cos x 1 sin 2 2 x cos x 1 1 cos 4 x cos x cos x cos 4 x
2 4 4 4
3 1
cos x cos 5 x cos 3 x .
4 8
2 2 2 2
3 1 1
K cos x(sin 4 x cos 4 x)dx
0
40
cos xdx
80
cos5 xdx
80
co3 xdx
3 1 1 3 1 1 11
sin x 2 sin 5 x 2 sin 3 x 2 .
4 40 24 4 40 24 15
0 0 0
dx 2dt
I
asinx b cos x c
c b t 2at b c
2 ®· biÕt c¸ch tÝnh.
dx
VÝ dô 11. TÝnh 4 cos x 3sin x 5
x 1 x 2dt
Gi¶i: §Æt t tan dt 1 tan 2 dx dx
2 2 2 1 t2
2dt
dx dt
cos x 3sin x 3
1 t2
3
1 t2
2t
3
t 2 3t 2
1 t2 1 t2
x
tan 1
t 1 2
ln C ln C.
t2 x
tan 2
2
dx
2.2.2. TÝnh I
a sin x b sin x cos x c cos 2 x d
2
dx
Ph¬ng ph¸p: I
a d sin x b sin x cos x c d cos 2 x
2
dx
cos 2 x
a d tan 2 x b tan x c d
dt
dx I
§Æt t tgx dt ®· tÝnh ®îc.
cos 2 x a d t bt c d
2
dx
VÝ dô 12. TÝnh: I
sin x 2sin x cos x 3cos 2 x
2
.
15
dx
dx
Gi¶i:Ta cã cos 2 x
I
sin x 2sin x cos x 3cos 2 x
2
tan 2 x 2 tan x 3
dx
§Æt t tan x dt
cos 2 x
dt dt 1 t 1 1 tan x 1
I
t 2 2t 3
t 1 t 3
ln
4 t 3
C ln
4 tan x 3
C
m sin x n cos x p
2.2.3. TÝnh I
a sin x b cos x c
dx .
Ph¬ng ph¸p:
+)T×m A, B, C sao cho:
m sin x n cos x p A a sin x b cos x c B a cos x b sin x C , x
m sin x n cos x p
+) VËy I
a sin x b cos x c dx =
a cos x − b sin x dx
∫
= A dx + B ∫ a sin x + b cos x + c dx + C ∫ a sin x + b cos x + c
TÝch ph©n ∫ dx tÝnh ®îc
TÝch ph©n
a cos x − b sin x
∫ a sin x + b cos x + c dx = ln a sin x + b cos x + c + C
dx
TÝch ph©n ∫ a sin x + b cos x + c tÝnh ®îc.
cos x 2sin x
VÝ dô 13. TÝnh: I
4 cos x 3sin x
dx .
Gi¶i:
B»ng c¸ch c©n b»ng hÖ sè bÊt ®Þnh, t×m A vµ B sao cho:
cos x 2sin x A 4cos x 3sin x B 4sin x 3cos x , x
16
cos x 2 sin x 4 A 3B cos x 3 A 4 B sin x, x
2
A
4 A 3B 1 5
3 A 4B 2 B
1
5
2 1 4sin x 3cos x 2 1
I
.
5 5 4 cos x 3sin x
dx x ln 4 cos x 3sin x C .
5 5
nghÜa lµ
R sin x, cos x R sin x, cos x th× ®Æt t tan x hoÆc
Gi¶i
1 1
1 2
2
dx
3
3
I x 1 x dx x 1 x 2 2 2 2
2
0
x 1 x 0
3 0 3
1
x 3 dx
VÝ dô 15:TÝnh tÝch ph©n x
0 1 x 2
.
1 1
x3 dx 2 2 1
Gi¶i: x0 1 x2
( x3 1 x 2 x 4 )dx
0
15
.
Gi¶i:
1 1
I = ∫ x 3 1 − x 2 dx = ∫ x 2 1 − x 2 .xdx
0 0
§Æt t= 1 − x 2 ⇔ t 2 = 1 − x 2 ⇔ x 2 = 1 − t 2
1 3 5 0 15
4.TÝch ph©n chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi
Ph¬ng ph¸p:Chóng ta ph¶i ph¸ dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi
2
VÝ dô 16: TÝnh J
2
x 2 1 dx
x -2 -1 1
2
x 1
2
+ 0 - 0
+
2 1 1 2
I
x 1 dx
x 1 dx
1 x dx x 1 dx
2 2 2 2
Do ®ã
2 2 1 1
x3 1 x3 1 x3 2
x x x 4 .
3 2 3 1 3 1
®ã
a
I
f ( x)dx 0
a
.
2
xdx
VÝ dô 17: Chøng minh I
4 sin 2
x
0 .
2
19
Gi¶i: §Æt x t dx dt . Khi x= π2 th× t = - π2 , khi x
2
th× t
2
π
−
2
tdt
Do ®ã : I= ∫
π 4 − sin 2 t
= −I
2
2
xdx
Suy ra : 2I = 0. Ta ®îc I
4 sin 2
x
0 .
2
a a
Khi ®ã I
f ( x)dx 2 f ( x)dx
a 0
.
a 0 a
Chøng minh : Ta cã I
f ( x)dx f ( x)dx f ( x)dx
a a 0
(1)
Ta tÝnh J
f ( x)dx
a
b»ng c¸ch ®Æt x t 0 t a dx dt
0 0 a a
J
f ( x)dx f (t )dt f (t )dt f ( x)dx
a a 0 0
(2)
a a
2
x cos x
VÝ dô 18: TÝnh tÝch ph©n: I
4 sin 2
x
dx
2
20
2 2 2
x cos x x cos x
Gi¶i: Ta cã I
4 sin 2 x
dx
4 sin 2 x
dx
4 sin 2 x
dx
2 2 2
2
x
x
Do f1 ( x ) lµ hµm sè lÎ trªn 2 ; 2 nªn dx 0
4 sin 2 x
4 sin 2
x
2
cos x
vµ f 2 ( x) lµ hµm sè ch½n trªn ; nªn ta cã:
4 sin 2 x 2 2
2 2 2
cos x cos x d (sin x)
4 sin x
2
dx 2
0
4 sin x
2
dx 2
(sin x 2) sin x 2
2 2
1 sin x 2 1
VËy I ln 2 ln 3 .
2 sin x 2 2
0
at 1 x -t
Ta cã f(x) = f(-t)= f(t); a +1= a +1=
at
Khi x= - α th× t = α ; x = α th× t =- α
α α α
f ( x) a t f (t ) a t +1 −1
VËy I =∫ x dx = ∫ t dt = ∫ f (t ) dt
−α
a + 1 −α
a + 1 −α
a t
+ 1
α α α
f (t )
= ∫ f (t )dt + ∫ t dt = ∫ f ( x)dx + I
−α −α a + 1 −α
21
α α
f ( x) 1
Suy ra I= ∫−α a x + 1 2 −∫α f ( x)dx
dx =
1
x4
VÝ dô 19 : TÝnh tÝch ph©n: I
1
2 x
1
dx .
Gi¶i:§Æt t= -x ⇒ dt= - dx
Khi x= - 1 th× t = 1 ; x =1 th× t =-1
1 1 1
x4 t4 2t
VËy I =∫ x dx = ∫ −t dt = ∫ t t 4 dt
−1
2 +1 −1
2 +1 −1`
2 +1
1 1 1
t4
= ∫ t dt − ∫ t
4
dt = ∫ x 4 dx − I
−1 −1
2 +1 −1
1 1
1 4 1 x5 1
Suy ra I == ∫ x dx = =
2 −1 2 5 −1
5
4.Cho f(x) liªn tôc trªn ®o¹n 0; 2 .Khi ®ã
2 2
Chøng minh:
§Æt t x dx dt
2
Khi x = 0 th× t , khi x th× t = 0
2 2
2 0 2 2
Do ®ã
0
f (sin x) dx f (sin(
2
t )dt
f (cos t )dt f (cos x)dx
0 0
.
2
xf (sin x) dx
2 f (sin x)dx
2 2
xf (cos x)dx
f (cos x)dx
2
sin n x .
VÝ dô 20:Chøng minh: I=
0
sin x cos x
n n
dx
4
.
Gi¶i :
T¬ng tù nh trªn ta cã:
2 2
sin n x cos n x
I=
0
sin n x cos n x
dx
0
sin x cos x
n n
dx =J
2 2
sin x n
cos n x
+) VËy I+J=
0
sin x cos n x
n
dx
0
sin x cos x
n n
dx
2
2
sin n x .
VËy I=
0
sin x cos x
n n
dx
4
x sin x
VÝ dô 21: TÝnh tÝch ph©n:
0
1 cos 2
x
dx .
sin t t sin t
0
1 cos 2
t
dt
0
1
cos 2
t
dt
sin x x sin x
0
1 cos 2
x
dx
0
1 cos
2
x
dx
x sin x sin x
2
0
1 cos 2
x
dx
0
1 cos 2
xdx
x sin x sin x 2
VËy 0
1 cos 2
x
dx
2 0
1 cos
2
x
dx
4
.
( §H-KA-2006) π
π 2
2
sin 2 x + sin x d ) I = ∫ (2 x − 1) cos 2 x.dx
c) I =
0
∫
1 + 3 cos x
dx 0
(§H-KA-2005) π
π 4
x
e) I = ∫
2
sin 2 x. cos x
dx
f )I = ∫0 1 + cos 2 x dx
0
1 + cos x
(§H-KB-2005) π
π 3
tan x
2
sin x − cos x h) I = ∫ cos x dx
g)I = ∫
π 1 + sin 2 x
dx π
4
1 + cos 2 x
4 π
π 4
2
cos 2 x k ) I = ∫ x tan 2 x.dx
i) I = ∫ dx 0
0 (sin x − cos x + 3) 3
g ) I = ∫ x(e 2 x + 3 x + 1)dx 2
h) I = ∫ (e sin x + cos x) cos x.dx
−1
0