TCM- ViÖn VLKT- §HBK Hµ néi ThÝ nghiÖm VËt lý

x¸c ®Þnh gia tèc träng tr−êng

b»ng con l¾c thuËn nghÞch

Dông cô: phÇn Pt cña träng lùc P=mg t¸c dông lªn
1. Con l¾c VËt lý. con l¾c mét m«men lùc M1 cã trÞ sè b»ng:
2. M¸y ®o thêi gian hiÖn sè MC-963A M1=-Pt.L1=-mg.L1.sinα (1)
3. Cæng quang ®iÖn hång ngo¹i. Trong ®ã g lµ tèc träng tr−êng, L1=O1G
4. Gi¸ treo con l¾c. lµ kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm O1 ®Õn khèi t©m G,
5. Th−íc 1000mm. dÊu (-) cho biÕt m«men lùc M1 lu«n kÐo
6. Th−íc cÆp 0-150mm, chÝnh x¸c 0.1 con l¾c vÒ vÞ trÝ c©n b»ng, tøc quay ng−îc
hoÆc 0.05mm. chiÒu víi gãc lÖch α. Khi α nhá, ta cã thÓ
7. GiÊy vÏ ®å thÞ kÎ li 120x80mm. coi gÇn ®óng:
I. C¬ së lý thuyÕt M1 ≈ - mg.L1.α (2)
Con l¾c vËt lý lµ mét vËt r¾n, khèi l−îng Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®èi víi chuyÓn
m, cã thÓ dao ®éng quanh mét trôc cè ®Þnh ®éng quay cña con l¾c quanh trôc ®i qua
n»m ngang ®i qua ®iÓm 01 n»m cao h¬n 01 cã d¹ng:
khèi t©m G cña nã (H.1). O1 gäi lµ ®iÓm β1 =
M1 (3)
I1
treo cña con l¾c.
ë ®©y β1 = d2α/dt2 lµ gia tèc gãc, I1 lµ

01 m«men qu¸n tÝnh cña con l¾c ®èi víi trôc

quay ®i qua O1. KÕt hîp (3) víi (2) vµ thay
α
ω12 = mg.L1/I1, ta nhËn ®−îc ph−¬ng tr×nh
G dao ®éng ®iÒu hoµ cña con l¾c:
Pt α
02 d 2α
2
+ ω12 .α = 0 (4)
dt
Pn NghiÖm cña ph−¬ng tr×nh (4) cã d¹ng:
P
α = α0.cos (ω1.t + ϕ) (5)
H×nh 1
víi α0 lµ biªn ®é, ω1 lµ tÇn sè gãc, ϕ lµ
VÞ trÝ c©n b»ng cña con l¾c trïng víi pha ban ®Çu t¹i thêi ®iÓm t = 0.
ph−¬ng th¼ng ®øng cña ®−êng th¼ng O1G. Tõ (5) ta suy ra chu kú T1 cña con l¾c:
Khi kÐo con l¾c lÖch khái vÞ trÝ c©n b»ng 2π I1
T1 = = 2 π. (6)
mét gãc α nhá, råi bu«ng nã ra th× thµnh ω1 mg.L1

1
 Trong con l¾c vËt lý, ta cã thÓ t×m thÊy NÕu hai ®iÓm treo 01,02 tho¶ m·n c«ng
mét ®iÓm O2, n»m trªn ®−êng th¼ng ®i qua thøc (10), th× T1=T2=T, vµ biÓu thøc x¸c
O1 vµ G sao cho khi con l¾c dao ®éng ®Þnh gia tèc träng tr−êng ®−îc ®¬n gi¶n
quanh trôc n»m ngang ®i qua O2 th× chu kú thµnh:
dao ®éng cña con l¾c ®óng b»ng chu kú 4 π .L
2
g= (12)
dao ®éng cña nã khi dao ®éng quanh trôc T
2

®i qua O1. Con l¾c vËt lý khi ®ã ®−îc gäi lµ víi L= L1+L2= O1O2 lµ kho¶ng c¸ch gi÷a
con l¾c thuËn nghÞch. hai trôc n»m ngang ®i qua O1 vµ O2.
ThËt vËy, ta cã thÓ dÔ dµng chøng minh 1 5
r»ng, cã tån t¹i ®iÓm treo O2 nµy, nh− sau :
Khi dao ®éng quanh trôc ®i qua ®iÓm O2
(H1), chu kú dao ®éng T2 cña con l¾c ®−îc 6
tÝnh to¸n t−¬ng tù trªn, vµ ta t×m ®−îc:
2π I2 (7)
T2 = = 2 π.
ω2 mg.L 2 3 9

víi L2=O2 G lµ kho¶ng c¸ch tõ trôc quay

®i qua ®iÓm O2 ®Õn khèi t©m G vµ I2 lµ 2

m«men qu¸n tÝnh cña con l¾c ®èi víi trôc 8

4 7
quay ®i qua O2.
+ C
Gäi IG lµ m«men qu¸n tÝnh cña con l¾c
10
®èi víi trôc quay ®i qua khèi t©m G vµ
song song víi hai trôc ®i qua O1 vµ O2.
Theo ®Þnh lý Huyghens-Steiner: V1 V2
I1 = IG + mL21 (8) H×nh 2
2
I2 = IG + mL 2 (9)
NÕu ®iÓm treo O2 tho¶ m·n ®iÒu kiÖn
T1=T2, thay (9), (8) vµo (7), (6) ta t×m ®−îc Con l¾c vËt lý sö dông trong bµi nµy

biÓu thøc x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña O2: gåm mét thanh kim lo¹i 6, trªn ®ã cã g¾n

IG hai con dao cè ®Þnh 1 vµ 2 n»m c¸ch nhau

L1.L 2 = (10)
m mét kho¶ng L=O1O2 kh«ng ®æi (H2). C¹nh
MÆt kh¸c, tõ (6), (7) ta cã thÓ rót ra biÓu cña dao 1 hoÆc 2 lÇn l−ît ®−îc ®Æt tùa trªn
thøc x¸c ®Þnh gia tèc träng tr−êng : mÆt kÝnh ph¼ng n»m ngang cña gèi ®ì 5.

4π .(L1 + L 2 ).(L1 − L 2 )
2 Hai qu¶ nÆng 3 vµ 4 g¾n cè ®Þnh trªn
g= (11)
T1 .L1 − T2 .L 2 thanh kim lo¹i 6. Gia träng C cã d¹ng mét
2 2

®ai èc l¾p trªn th©n ren 4, cã thÓ dÞch

2
chuyÓn b»ng c¸ch vÆn xoay quanh trôc ren
4, dïng ®Ó thay ®æi vÞ trÝ khèi t©m G , sao
cho tho¶ m·n c«ng thøc 10 ®Ó con l¾c vËt
lý trë thµnh con l¾c thuËn nghÞch. Toµn bé
con l¾c ®−îc ®Æt trªn gi¸ ®ì 9 vµ tÊm ch©n
®Õ 10 cã c¸c vÝt ®iÒu chØnh th¨ng b»ng V1,
V2.
H×nh 3: M¸y ®o thêi gian hiÖn sè MC-963A
Sè dao ®éng vµ thêi gian t−¬ng øng
®−îc ®o trªn m¸y ®o thêi gian hiÖn sè MC-
963A. M¸y ®o thêi gian hiÖn sè lµ lo¹i dông
cô ®o thêi gian chÝnh x¸c cao (®é chia nhá
nhÊt 0,001-0,01s). Nã cã thÓ ho¹t ®éng
nh− mét ®ång hå bÊm gi©y, ®−îc ®iÒu
khiÓn b»ng c¸c cæng quang ®iÖn.
Cæng quang ®iÖn 8( H2) gåm mét ®i«t
D1 ph¸t ra tia hång ngo¹i, vµ mét ®i«t D2
nhËn tia hång ngo¹i tõ D1 chiÕu sang.
Dßng ®iÖn cung cÊp cho D1 ®−îc lÊy tõ
m¸y ®o thêi gian. Khi con l¾c dao ®éng,
thanh kim lo¹i 6 ®i vµo khe cña cæng
quang ®iÖn 8 sÏ ch¾n chïm tia hång ngo¹i
chiÕu tõ D1 sang D2, D2 sÏ ph¸t ra tÝn hiÖu
truyÒn theo d©y dÉn ®i tíi m¸y ®o thêi gian,
®iÒu khiÓn m¸y ho¹t ®éng. C¬ chÕ nh− vËy
cho phÐp ®ãng ng¾t bé ®Õm cña m¸y ®o
thêi gian hÇu nh− kh«ng cã qu¸n tÝnh.
Cæng quang ®iÖn 8 ®−îc ®Æt ë gÇn vÞ trÝ
c©n b»ng th¼ng ®øng cña con l¾c ®Ó giíi
h¹n con l¾c dao ®éng víi biªn ®é nhá (α <
90).
Trªn mÆt m¸y ®o thêi gian cã hai æ c¾m
5 ch©n A,B, mét nót Ên RESET, mét
chuyÓn m¹ch chän thang ®o thêi gian
TIME (9,999s hoÆc 99,99s), vµ mét c¸i
chuyÓn m¹ch MODE. Trong bµi thÝ nghiÖm
nµy:
* ChuyÓn m¹ch MODE ®Æt ë vÞ trÝ n=50
®Ó ®o thêi gian cña 50 chu kú dao ®éng
cña con l¾c, c¸c chøc n¨ng kh¸c kh«ng
dïng ®Õn. Chó ý kh«ng ®Ó con l¾c dao
®éng víi biªn ®é lín v−ît qua giíi h¹n
cæng quang ®iÖn, sao cho sau mçi chu kú,
trªn cöa sæ "sè chu kú n=N-1" chØ nh¶y sè
1 lÇn.
* Nót Ên RESET ®Ó ®−a chØ thÞ sè vÒ
tr¹ng th¸i 0000.
* Thang thêi gian TIME, chän 99,99s.
* PhÝch c¾m 5 ch©n cña cæng quang
®iÖn 8 ®−îc nèi víi æ A trªn mÆt m¸y ®o
MC-963A.
* C¾m phÝch ®iÖn m¸y ®o thêi gian MC-
963A vµo l−íi ®iÖn 220V, nhÊn kho¸ K trªn
mÆt m¸y, c¸c LED chØ thÞ sè s¸ng lªn, m¸y
®Õm s½n sµng ®o.
II. Tr×nh tù thÝ nghiÖm
Nh− trªn ®· nãi, trong bÊt kú con l¾c vËt
lý cho tr−íc nµo còng cã thÓ t×m thÊy hai
®iÓm O1, O2 sao cho khi ®æi chiÒu con l¾c,
chu kú dao ®éng kh«ng ®æi.
Trong bµi thÝ nghiÖm nµy, hai ®iÓm treo
(hai l−ìi dao O1, O2) cè ®Þnh, ta ph¶i t×m vÞ
3
trÝ gia träng C ( tøc thay ®æi vÞ trÝ khèi t©m
G, sao cho (10) ®−îc tho¶ m·n), ®Ó con
l¾c trë thµnh thuËn nghÞch. C¸ch lµm nh−
sau:
1. VÆn gia träng C vÒ s¸t qu¶ nÆng 4.
Dïng th−íc cÆp ®o kho¶ng c¸ch x0 gi÷a
chóng. Trong nhiÒu tr−êng hîp con l¾c
®−îc chÕ t¹o sao cho gia träng C cã thÓ
vÆn vÒ thËt s¸t qu¶ nÆng 4 tøc lµ x0=0. Ghi
gi¸ trÞ x0 vµo b¶ng 1. §Æt con l¾c lªn gi¸ ®ì
theo chiÒu thuËn (ch÷ "ThuËn" xu«i chiÒu
vµ h−íng vÒ phÝa ng−êi lµm thÝ nghiÖm), ®o
thêi gian 50 chu kú dao ®éng vµ ghi vµo
b¶ng 1, d−íi cét 50T1.
2. §¶o ng−îc con l¾c (Ch÷ "NghÞch"
xu«i chiÒu vµ h−íng vÒ phÝa ng−êi lµm thÝ
nghiÖm), vµ ®o thêi gian 50 chu kú nghÞch,
ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng 1 d−íi cét 50T2.
3. VÆn gia träng C vÒ vÞ trÝ c¸ch qu¶
nÆng 4 mét kho¶ng x' = x0 + 40mm, (dïng
th−íc cÆp kiÓm tra). §o thêi gian 50 chu kú
thuËn vµ 50 chu kú nghÞch øng víi vÞ trÝ
nµy, ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng 1.
4. BiÓu diÔn kÕt qu¶ ®o trªn ®å thÞ: trôc
tung dµi 120mm, biÓu diÔn thêi gian 50T1
vµ 50T2, trôc hoµnh dµi 80mm, biÓu diÔn vÞ
trÝ x cña gia träng C. Nèi c¸c ®iÓm 50T1 víi
nhau vµ c¸c ®iÓm 50T2 víi nhau b»ng c¸c
®o¹n th¼ng, giao cña chóng lµ ®iÓm gÇn
®óng vÞ trÝ x1 cña gia träng C ®Ó cã T1 = T2
= T. (H3).
5. Dïng th−íc cÆp ®Æt gia träng C vÒ
®óng vÞ trÝ x1. §o 50T1 vµ 50T2. Ghi kÕt qu¶
vµo b¶ng 1.
6. §iÒu chØnh chÝnh x¸c vÞ trÝ gia träng C:
§å thÞ h×nh 4 cho thÊy ®−êng th¼ng 50 T1
dèc h¬n ®−êng th¼ng 50 T2, cã nghÜa lµ ë
bªn tr¸i ®iÓm c¾t nhau th× 50T2 > 50T1 cßn
bªn ph¶i ®iÓm c¾t th× 50T1 > 50T2. Tõ kÕt
qu¶ phÐp ®o 5 t¹i vÞ trÝ x1 cho ta rót ra nhËn
xÐt cÇn dÞch chuyÓn nhá gia träng C theo
h−íng nµo ®Ó thu ®−îc kÕt qu¶ tèt nhÊt
sao cho 50T1 = 50T2.
7. Cuèi cïng, khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ
tèt nhÊt cña gia träng C, ta ®o mçi chiÒu 3-
5 lÇn ®Ó lÊy sai sè ngÉu nhiªn, Ghi kÕt qu¶
vµo b¶ng 2.
8. Dïng th−íc 1000mm ®o kho¶ng c¸ch
L gi÷a hai l−ìi dao O1, O2. Ghi vµo b¶ng 1.
(ChØ ®o cÈn thËn mét lÇn, lÊy sai sè dông
cô ∆L = ±1mm).
9. Thùc hiÖn xong thÝ nghiÖm, t¾t m¸y
®o MC-963 vµ rót phÝch c¾m ®iÖn cña nã
ra khái nguån ~ 220V.
50T1
50T2
50T2
50T1
X= 0 X=X1 X=40mm
H×nh 4
4
 III. C©u hái kiÓm tra 4. ViÕt biÓu thøc x¸c ®Þnh chu kú dao

1. Con l¾c vËt lý so víi con l¾c to¸n ®éng cña con l¾c thuËn nghÞch víi biªn ®é

kh¸c nhau vµ gièng nhau ë nh÷ng ®iÓm nhá .

nµo? (Con l¾c to¸n gåm mét sîi d©y kh«ng 5. §Ó x¸c ®Þnh chu kú dao ®éng cña con

d·n, khèi l−îng kh«ng ®¸ng kÓ, mét ®Çu l¾c thuËn nghÞch, t¹i sao kh«ng ®o tõng

buéc vµo mét ®iÓm O cè ®Þnh, ®Çu kia treo chu kú mµ ph¶i ®o nhiÒu chu kú (50 chu kú

tù do mét qu¶ cÇu hoÆc mét chÊt ®iÓm khèi ch¼ng h¹n)? Khi ®o nh− vËy, kh¾c phôc

l−îng m). ®−îc nh÷ng sai sè nµo? Sai sè cña phÐp

2. H·y chøng minh r»ng mét con l¾c vËt ®o ®−îc tÝnh nh− thÕ nµo?

lý bÊt kú víi ®iÓm treo O1 cho tr−íc ®Òu cã 6. ViÕt c«ng thøc tÝnh sai sè phÐp ®o g

thÓ t×m thÊy ®iÓm O2 ®Ó con l¾c trë thµnh b»ng con l¾c thuËn nghÞch? Trong c«ng

thuËn nghÞch. thøc ®ã sai sè cña sè π ®−îc x¸c ®Þnh nh−

3. Tr×nh bµy c¸ch ®iÒu chØnh gia träng C thÕ nµo ?

®Ó con l¾c trë thµnh thuËn nghÞch víi hai
®iÓm treo O1, O2 cho tr−íc.

5
 H−íng dÉn b¸o c¸o thÝ nghiÖm

x¸c ®Þnh gia tèc träng tr−êng

b»ng con l¾c thuËn nghÞch

X¸c nhËn cña thÇy gi¸o

Tr−êng:.................................
Líp:................ Tæ.................
Hä tªn:.................................

I. Môc ®Ých thÝ nghiÖm

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

ii. kÕt qu¶ thÝ nghiÖm

1. B¶ng 1: L = ................. ± ................. (mm)

VÞ trÝ gia träng C (mm) 50T1 (s) 50T2 (s)

x0 = ...................mm ....................... .......................
x0+40 = ............mm ....................... .......................
x1 = ..................mm ....................... .......................

2. VÏ ®å thÞ (H5)

X0 10 20 30 40

6
B¶ng 2: T¹i vÞ trÝ tèt nhÊt x1' con l¾c vËt lý trë thµnh thuËn nghÞch T1= T2 = T:

VÞ trÝ tèt nhÊt x'1 = .................................. (mm)

LÇn ®o 50T1 (s) ∆ (50t1) 50T2 (s) ∆ (50t2)

3
Trung b×nh .................. .................. .................. ..................

3. X¸c ®Þnh chu kú dao ®éng cña con l¾c thuËn nghÞch:
* C¨n cø vµo b¶ng 2, tÝnh chu kú dao ®éng T cña con l¾c thuËn nghÞch lµ trung b×nh
cña c¸c gi¸ trÞ ®o ®−îc cña 50T1 vµ 50T2:

T= .
(
1 50T1 + 50T2 )
= ..........................(s)
50 2
* Sai sè ngÉu nhiªn cña phÐp ®o T:
* Sai sè dông cô cña phÐp ®o T:
* Sai sè phÐp ®o T: ∆T = (∆T)dc + ∆T =
*
4. TÝnh gia tèc träng tr−êng
- TÝnh gia tèc träng tr−êng:

4π2 .L
= ..................................... = ..............................(m / s )
2
g= 2
T
- TÝnh sai sè t−¬ng ®èi cña gia tèc träng tr−êng:
∆g ∆L 2∆T ∆π
δ= = + +2 = ...................................................
g L T π

- TÝnh sai sè tuyÖt ®èi cña gia tèc träng tr−êng:

∆g= δ.g =....................................................................................

5. ViÕt kÕt qu¶ phÐp ®o gia tèc träng tr−êng:

g ± ∆g = ...................................... ± ....................................... (m/s2)