VLKT- ViÖn VËt lý Kü thuËt- §HBK Hµ néi
thÝ nghiÖm vËt lý BKO-050
X¸c ®Þnh b−íc sãng ¸nh s¸ng b»ng
giao thoa cho hÖ v©n trßn Newton
Dông cô : 1. KÝnh hiÓn vi ; 2. VËt kÝnh x8;
3. ThÞ kÝnh x7; 4. Th−íc tr¾c vi thÞ kÝnh x15;
5. Gi¸ cÆp vËt cã vÝt ®iÒu chØnh tr−ît ngang
vµ tr−ît däc; 6. KÝnh nghiªng 450 võa ph¶n
x¹ võa truyÒn qua; 7. HÖ thÊu kÝnh ph¼ng-låi
cho v©n trßn Newton; 8. KÝnh läc s¾c (®á
hoÆc xanh); 9. §Ìn chiÕu s¸ng 8V-20W;
10. BiÕn thÕ ®iÖn 220V/ 6 - 8V.
I. C¬ së lý thuyÕt
1. Giao thoa cho hÖ v©n trßn Newton
Giao thoa cho hÖ v©n trßn Newton lµ hiÖn
t−îng giao thoa cña c¸c sãng s¸ng t¹o bëi
b¶n nªm kh«ng khÝ n»m giíi h¹n gi÷a mÆt
låi cña mét thÊu kÝnh ph¼ng-låi L ®Æt tiÕp
xóc víi mét b¶n thuû tinh ph¼ng P (H. 1).
NÕu chiÕu chïm s¸ng song song ®¬n s¾c
cã b−íc sãng λ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng cña
b¶n ph¼ng thuû tinh P th× c¸c tia s¸ng ph¶n x¹
tõ mÆt trªn vµ mÆt d−íi cña b¶n nªm kh«ng
khÝ sÏ giao thoa víi nhau, t¹o thµnh mét hÖ
c¸c v©n s¸ng vµ v©n tèi h×nh trßn ®ång t©m
n»m xen kÏ nhau - gäi lµ hÖ v©n trßn Newton.
R
dk L rk2 = k. λ .R
P Tõ ®ã suy ra :
rk
ri
H×nh 1
Trong tr−êng hîp nµy, hiÖu ®−êng ®i cña
c¸c tia s¸ng ph¶n x¹ trªn hai mÆt cña b¶n
nªm kh«ng khÝ t¹i vÞ trÝ øng víi ®é dµy dk
cña b¶n b»ng :
λ
∆ = 2.dk + (1)
2
§¹i l−îng λ / 2 xuÊt hiÖn lµ do ¸nh s¸ng
truyÒn tõ b¶n nªm kh«ng khÝ tíi mÆt d−íi
cña b¶n, bÞ ph¶n x¹ trªn mÆt b¶n thuû tinh P
chiÕt quang h¬n kh«ng khÝ.
λ
Khi ∆ = (2k+1). , víi k = 0, 1, 2, 3, ...,
2
ta cã cùc tiÓu giao thoa øng víi ®é dµy :
λ
dk = k . (2)
2
Gäi R lµ b¸n kÝnh mÆt låi cña thÊu kÝnh L.
V× dk<< R , nªn ¸p dông hÖ thøc l−îng trong
tam gi¸c vu«ng trªn h×nh 1, ta tÝnh ®−îc b¸n
kÝnh rk cña v©n tèi thø k :
rk2 = ( 2R - dk ) . dk ≈ 2R . dk (3)
Thay (2) vµo (3), ta suy ra :
r k2
λ = (4)
k. R
Thùc tÕ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc sù tiÕp xóc
®iÓm gi÷a mÆt thÊu kÝnh ph¼ng-låi L vµ mÆt
b¶n ph¼ng thuû tinh P, nªn v©n tèi chÝnh
gi÷a cña hÖ v©n trßn Newton kh«ng ph¶i lµ
mét ®iÓm mµ lµ mét h×nh trßn. V× thÕ, ®Ó
x¸c ®Þnh chÝnh x¸c b−íc sãng λ cña ¸nh s¸ng
®¬n s¾c, ta ph¶i ¸p dông c«ng thøc (4) ®èi
víi hai v©n tèi thø k vµ thø i :
, ri2 = i . λ .R
rk2 - ri2 = ( k - i ) . λ R
B.b
hay λ = (5)
( k − i).R
trong ®ã ®¹i l−îng B = rk + ri vµ b = rk - ri
cã thÓ dÔ dµng ®o ®−îc b»ng th−íc tr¾c vi
thÞ kÝnh cña kÝnh hiÓn vi .
2. Quan s¸t v©n Newton qua kÝnh hiÓn vi
ThÊu kÝnh ph¼ng-låi L ®−îc Ðp s¸t víi
b¶n ph¼ng thuû tinh P vµ ®Æt trong trong hép
nhá H b»ng kim lo¹i cã ba vÝt ®iÒu chØnh. §Ó
quan s¸t vµ ®o b¸n kÝnh cña c¸c v©n trßn
Newton, ta dïng kÝnh hiÓn vi cã th−íc tr¾c
vi thÞ kÝnh (H. 2.a). Th−íc tr¾c vi thÞ kÝnh lµ
mét th−íc nhá gåm 100 ®é chia, mçi ®é chia
b»ng 0,01mm kh¾c trªn mét b¶n thuû tinh
máng ®Æt t¹i mÆt ph¼ng tiªu cña thÞ kÝnh 1.
T
§
G cña hÖ v©n trßn Newton (t©m cuØa nã trïng
V S Q
L
(a) (b)
P b. Nh×n tõ phÝa ngoµi kÝnh hiÓn vi vµ vÆn
H×nh 2
S¬ ®å quang häc quan s¸t hÖ v©n trßn
Newton bè trÝ nh− trªn h×nh 2.b : mét hÖ
thèng chiÕu s¸ng ph¶n x¹-truyÒn qua gåm
mét bãng ®Ìn § ph¸t ra ¸nh s¸ng truyÒn qua
mét thÊu kÝnh tô quang Q vµ kÝnh läc s¾c S
(mµu ®á hoÆc xanh), råi chiÕu vµo mÆt tÊm
kÝnh G ®Æt nghiªng mét gãc 450.
Sau khi võa ph¶n x¹ võa truyÒn qua tÊm
kÝnh G, c¸c tia s¸ng däi theo ph−¬ng th¼ng
®øng vµo mét nªm kh«ng khÝ giíi h¹n gi÷a
thÊu kÝnh ph¼ng-låi L Ðp s¸t víi mÆt b¶n
thuû tinh P. Khi ®ã c¸c tia s¸ng ph¶n x¹ trªn
hai mÆt cña b¶n nªm kh«ng khÝ giao thoa víi
nhau t¹o thµnh mét hÖ v©n giao thoa gåm
c¸c vßng trßn s¸ng vµ tèi n»m xen kÏ nhau ë
mÆt trªn cña nªm kh«ng khÝ. HÖ v©n giao
thoa nµy ®−îc gäi lµ hÖ v©n trßn Newton.
Cã thÓ nh×n thÊy râ hÖ v©n trßn Newton
khi ®Æt m¾t quan s¸t chóng qua hÖ thèng thÞ
kÝnh T vµ vËt kÝnh V trong èng ng¾m cña
kÝnh hiÓn vi.
II. Tr×nh tù thÝ nghiÖm
1. Quan s¸t ¶nh cña hÖ v©n trßn Newton
qua kÝnh hiÓn vi
a. L¾p thÞ kÝnh T cã th−íc tr¾c vi vµo ®Çu
trªn cña èng ng¾m N (H. 3) vµ l¾p hÖ thèng
chiÕu s¸ng ph¶n x¹-truyÒn qua vµo vÞ trÝ cña
vËt kÝnh V ë ®Çu d−íi cña èng ng¾m N.
§Æt hép H chøa thÊu kÝnh ph¼ng-låi L vµ
b¶n ph¼ng thuû tinh P lªn m©m cÆp vËt 1.
C¾m phÝch lÊy ®iÖn cña biÕn ¸p ~ 220V/8V
vµo nguån ®iÖn ~ 220V vµ bËt c«ng-t¾c ®Ó
®Ìn § chiÕu s¸ng qua kÝnh läc s¾c S (mµu
®á) truyÒn ®Õn ®óng vÞ trÝ cña chÊm ®en nhá
trªn mÆt b¶n nªm kh«ng khÝ trong hép H.
ChÊm ®en nhá nµy chÝnh lµ v©n tèi nhá nhÊt
víi ®iÓm tiÕp xóc gi÷a thÊu kÝnh ph¼ng-låi L
vµ b¶n ph¼ng thuû tinh P).
vÝt chØnh nhanh 2 ®Ó h¹ thÊp dÇn vËt kÝnh V
xuèng gÇn s¸t mÆt hép H. Chó ý : kh«ng ®Ó
vËt kÝnh V ch¹m vµo mÆt hép H .
§Æt m¾t s¸t thÞ kÝnh T quan s¸t thÞ tr−êng
trong èng ng¾m N cña kÝnh hiÓn vi. VÆn tõ tõ
vÝt chØnh nhanh 2 ®Ó n©ng dÇn èng ng¾m N lªn
cho tíi khi nh×n thÊy hÖ v©n trßn Newton. VÆn
tiÕp vÝt chØnh chËm 3 (lªn hoÆc xuèng) cho
tíi khi nh×n thÊy râ hÖ v©n trßn Newton.
T
N
2
3
V
H
1
H×nh 3
2 . §o c¸c ®¹i l−îng B vµ b Tõ h×nh (4), ta nhËn thÊy :
a. Dïng tay xoay dÇn thÞ kÝnh 1 sao cho B = rk + ri = KO + OI = KI = ni - nk
c¸c v¹ch chia cña th−íc tr¾c vi trong thÞ kÝnh b = rk - ri = OK/ - OI = IK/ = n/k - nk
nµy n»m tiÕp xóc víi c¸c v©n tèi cña hÖ v©n trong ®ã ni , nk , n/k lµ sè thø tù cña c¸c v¹ch
trßn Newton . trªn th−íc tr¾c vi trong thÞ kÝnh 1 øng víi
b. Chän v©n thø i lµ v©n tèi cã ®−êng kÝnh c¸c ®iÓm I , K vµ K/. §äc vµ ghi gi¸ trÞ cña
nhá nhÊt øng víi i = 1 vµ v©n thø k lµ v©n tèi ni , nk , n/k vµo b¶ng 1.
thø 4 hoÆc thø 5. V× kÝch th−íc ¶nh cña hÖ v©n trßn Newton
®t ®−îc phãng ®¹i lªn β lÇn qua kÝnh hiÓn vi,
nªn gi¸ trÞ thùc (tÝnh ra milimÐt) cña c¸c ®¹i
l−îng B vµ b ph¶i tÝnh theo c«ng thøc :
nI − nK nK/ − n I
B = ; b = (6)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 β β
c. Thùc hiÖn l¹i c¸c ®éng t¸c trªn 5 lÇn ®Ó
K 0 I K/ t×m gi¸ trÞ trung b×nh cña B vµ b .
d. Ghi c¸c sè liÖu sau ®©y vµo b¶ng 1 :
B b
- B¸n kÝnh R cña mÆt låi thÊu kÝnh L .
H×nh 4 - §é phãng ®¹i β cña kÝnh hiÓn vi .

III. C©u hái kiÓm tra

1. §Þnh nghÜa vµ nªu râ ®iÒu kiÖn ®Ó cã giao thoa ¸nh s¸ng .
2. Gi¶i thÝch hiÖn t−îng giao thoa cho bëi b¶n nªm kh«ng khÝ, t¹o thµnh hÖ v©n trßn Newton. T¹i
sao trong thÝ nghiÖm nµy, ¶nh giao thoa l¹i lµ mét hÖ v©n trßn ®ång t©m ?
3. T¹i sao ph¶i x¸c ®Þnh b−íc sãng λ cña ¸nh s¸ng theo c«ng thøc (5), mµ kh«ng x¸c ®Þnh trùc
tiÕp theo c«ng thøc (4) ?
4. Hty chøng tá c«ng thøc tÝnh sai sè t−¬ng ®èi cña phÐp ®o b−íc sãng ¸nh s¸ng λ b»ng ph−¬ng
ph¸p giao thoa cho v©n trßn Newton cã d¹ng :
∆λ ∆B ∆b ∆R
δ = = + +
λ B b R
1 1
trong ®ã ∆B = (∆ni + ∆nk ) vµ ∆b = (∆n/k + ∆nk ) , víi ∆ni = ∆nk = ∆n/k = 1
β β
Tõ ®ã suy ra c¸ch chän c¸c v©n thø k vµ thø i nªn nh− thÕ nµo ®Ó phÐp ®o b−íc sãng λ theo
ph−¬ng ph¸p nµy ®¹t ®é chÝnh x¸c cao ?
 B¸o c¸o thÝ nghiÖm

x¸c ®Þnh b−íc sãng ¸nh s¸ng b»ng

giao thoa cho v©n trßn NeWton

X¸c nhËn cña thµy gi¸o

Tr−êng .........................................
Líp ...................Tæ .....................
Hä tªn .........................................

I. Môc ®Ých thÝ nghiÖm

.........................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

II. kÕt qu¶ thÝ nghiÖm

1. B¶ng 1
R = ........................ (m) ; β = .....................

LÇn ®o nK nI n k/ B ∆B b ∆b

1
2
3
4
5

Trung
B = ....... ∆B =....... b = ......... ∆b =.......
b×nh

2. TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh vµ sai sè tuyÖt ®èi cña B vµ b :

- Gi¸ trÞ trung b×nh cña B :

B = ................................ = ..................... (10-3m)

- Sai sè tuyÖt ®èi cña B :
1
∆B = ∆B + (∆ni + ∆nk ) = ................................ .........= ..................... (10-3m)
β

- Gi¸ trÞ trung b×nh cña b :

b = ................................ = ..................... (10-3m)

 - Sai sè tuyÖt ®èi cña b :
1
∆b = ∆b + ∆b = (∆n/k + ∆nk ) = ....................................... = ................. (10-3m)
β

3. TÝnh sai sè vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña b−íc sãng λ :

- Sai sè t−¬ng ®èi trung b×nh cña λ :

∆λ ∆B ∆b ∆R
δ= = + + = ......................................................................=.............
λ B b R
- Gi¸ trÞ trung b×nh cña λ :

B.b
λ = = ............................................................... = .................... (m)
( k − i).R

- Sai sè tuyÖt ®èi cña λ :

∆λ = λ . δ = ......................................=........................ (m)
4 . ViÕt kÕt qu¶ cña phÐp ®o :

λ = λ ± ∆λ = ........................... ± ......................... ( m )