VLKT ThÝ nghiÖm vËt lý – BKO-070

Kh¶o s¸t sù nhiÔu x¹ cña chïm laser qua c¸ch tö ph¼ng

x¸c ®Þnh b−íc sãng cña laser

Dông cô :
1. Nguån ph¸t tia laser b¸n dÉn ;
2. C¸ch tö nhiÔu x¹ ph¼ng ;
3. ThÊu kÝnh héi tô (2 ®i«p) vµ hép b¶o vÖ ; E
4. C¶m biÕn photodiode silicon ; A ϕ
5. Bé khuÕch ®¹i vµ chØ thÞ c−êng ®é v¹ch nhiÔu x¹ B1 M
6. Th−íc tr¾c vi (Panme), chÝnh x¸c 0,01mm ; ϕ
O
7. HÖ thèng gi¸ ®ì thÝ nghiÖm .

B
I. C¬ së lý thuyÕt .. . Σ Σ Σ
2 1 0
L
A. NhiÔu x¹ ¸nh s¸ng qua mét khe hÑp
NhiÔu x¹ ¸nh s¸ng lµ hiÖn t−îng c¸c tia s¸ng bÞ
lÖch khái ph−¬ng truyÒn th¼ng khi ®i qua c¸c vËt c¶n H×nh 1
( lç trßn nhá, khe hë hÑp, ...). D−íi ®©y ta kh¶o s¸t - NÕu khe hÑp chøa mét sè ch½n d¶i:
hiÖn t−îng nhiÔu x¹ cña chïm tia s¸ng song song øng n = ±2.k (víi k lµ sè nguyªn d−¬ng), th× dao
víi c¸c sãng ph¼ng . ®éng s¸ng do mçi cÆp d¶i s¸ng kÕ tiÕp truyÒn
ChiÕu mét chïm tia s¸ng song song, ®¬n s¾c, kÕt tíi ®iÓm M sÏ khö lÉn nhau vµ ®iÓm M sÏ lµ mét
hîp cã b−íc sãng λ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng cña ®iÓm tèi - gäi lµ cùc tiÓu nhiÔu x¹ .
khe hÑp AB cã ®é réng b (H×nh 1). Sau khi truyÒn qua VÞ trÝ c¸c cùc tiÓu nhiÔu x¹ trªn mÆt tiªu cña
khe, c¸c tia s¸ng bÞ nhiÔu x¹ theo mäi ph−¬ng kh¸c nhau. thÊu kÝnh L ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ thøc :
Nh÷ng tia s¸ng nhiÔu x¹ cã cïng gãc lÖch ϕ sÏ truyÒn 2.b. sin ϕ
= ±2 k víi k = 1 , 2 , 3 ,...
song song tíi giao thoa víi nhau t¹i v« cùc. §Ó quan s¸t λ
¶nh giao thoa cña c¸c tia nhiÔu x¹ song song, ta ®Æt hay sin ϕ = ±k .λ / b (2)
mét thÊu kÝnh héi tô L ë phÝa sau khe hÑp AB ®Ó héi tô Theo (2), khi k = 0 th× ϕ = 0 : c¸c tia s¸ng
c¸c tia nhiÔu x¹ nµy t¹i ®iÓm M trªn mÆt tiªu cña thÊu truyÒn th¼ng qua khe hÑp AB vµ héi tô t¹i tiªu
kÝnh. Khi ®ã ®iÓm M cã thÓ s¸ng hoÆc tèi tuú thuéc gi¸ ®iÓm F cña th©ó kÝnh L. C¸c tia s¸ng nµy cã
trÞ cña gãc ϕ . cïng quang lé nªn t¹i tiªu ®iÓm F, chóng dao
Thùc vËy, ta h·y vÏ c¸c mÆt ph¼ng song song ®éng cïng pha vµ t¨ng c−êng lÉn nhau. Do ®ã
Σ 0 , Σ 1 , Σ 2 , ... c¸ch nhau λ / 2 vµ vu«ng gãc víi ®iÓm F rÊt s¸ng vµ gäi lµ cùc ®¹i nhiÔu x¹ gi÷a.
chïm tia nhiÔu x¹. C¸c mÆt ph¼ng nµy chia mÆt - NÕu khe hÑp chøa mét sè lÎ d¶i :
ph¼ng cña khe AB thµnh c¸c d¶i s¸ng hÑp cã ®é n = ±(2 k + 1) , th× dao ®éng s¸ng do mçi cÆp d¶i
réng: s¸ng kÕ tiÕp truyÒn tíi ®iÓm M sÏ khö lÉn nhau, chØ
λ cßn l¹i dao ®éng s¸ng cña mét d¶i s¸ng d− ra
AB1 = B1 B2 = ........... =
2. sin ϕ kh«ng bÞ khö. Khi ®ã M lµ mét ®iÓm s¸ng vµ
Sè d¶i s¸ng cã trªn mÆt khe hÑp b»ng : ®−îc gäi lµ cùc ®¹i nhiÔu x¹ bËc k (k ≠ 0).
C−êng ®é s¸ng cña c¸c cùc ®¹i nhiÔu x¹ bËc k nhá
b 2.b. sin ϕ
n= = (1) h¬n nhiÒu so víi cùc ®¹i gi÷a. VÞ trÝ c¸c cùc ®¹i
λ / 2. sin ϕ λ
nhiÔu x¹ bËc k trªn mÆt tiªu cña thÊu kÝnh L
V× c¸c tia nhiÔu x¹ t−¬ng øng tõ hai d¶i s¸ng kÕ tiÕp ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ thøc :
truyÒn tíi ®iÓm M cã hiÖu quang lé b»ng λ / 2 , nªn dao 2.b. sin ϕ
®éng s¸ng cña chóng ng−îc pha vµ khö lÉn nhau. Tõ = ±(2 k + 1) víi k = 1, 2, 3,....
λ
®ã suy ra c¸c kÕt qu¶ sau :
hay sin ϕ = ±( 2.k + 1 ).λ / 2.b (3)
 VÞ trÝ c¸c cùc ®¹i vµ cùc tiÓu nhiÔu x¹ trªn mµn ¶nh
E (®Æt t¹i mÆt tiªu cña thÊu kÝnh L) vµ sù ph©n bè
c−êng ®é s¸ng I cña c¸c cùc ®¹i nhiÔu x¹ phô thuéc b
gi¸ trÞ cña sin ϕ nh− h×nh 2.
d
ϕ
I
I0

I1= 0,045.I0
H×nh 3
−3 λ
I2= 0,016.I0 th× mäi khe hÑp cña c¸ch tö ph¼ng ®Òu cho cùc
2b
tiÓunhiÔu x¹ : c¸c cùc tiÓu nhiÔu x¹ nµy ®−îc
gäi lµ cùc tiÓu chÝnh.
−2 λ −λ +λ +2 λ B©y giê ta xÐt sù giao thoa cña c¸c chïm tia
0 sin
b b b b nhiÔu x¹ tõ N khe hÑp truyÒn tíi nh÷ng vÞ trÝ
H×nh 2 n»m trong kho¶ng gi÷a c¸c cùc tiÓu chÝnh.
NhËn thÊy cùc ®¹i gi÷a cã ®é réng lín gÊp ®«i vµ cã NhËn xÐt thÊy hiÖu quang lé gi÷a c¸c cÆp tia
c−êng ®é s¸ng lín h¬n nhiÒu so víi c¸c cùc ®¹i nhiÔu nhiÔu x¹ t−¬ng øng tõ hai khe kÕ tiÕp truyÒn tíi
x¹ kh¸c. Dùa vµo lý thuyÕt, ng−êi ta ®· tÝnh ®−îc tû lÖ ®iÓm M trªn mÆt tiªu F cña thÊu kÝnh héi tô L
gi÷a c−êng ®é s¸ng I1 ,I2 , ... cña c¸c cùc ®¹i nhiÔu x¹ b»ng :

thø k = 1, 2,... so víi c−êng ®é s¸ng I0 cña cùc ®¹i L2 − L1 = d . sin ϕ (6)

gi÷a : Tõ ®ã suy ra nh÷ng tia nhiÔu x¹ cã gãc lÖch ϕ

I1 / I 0 = 0 ,047 ; I 2 / I 0 = 0 ,016 ;..... (4) tho¶ m·n ®iÒu kiÖn :
C«ng thøc (2) vµ (3) chøng tá vÞ trÝ c¸c cùc ®¹i vµ d.sin ϕ = ± k . λ víi k = 0 ,1,2 ,3....
cùc tiÓu nhiÔu x¹ trªn mµn ¶nh E kh«ng phô thuéc vÞ hay sin ϕ = ± k .λ / d (7)
trÝ cña khe hÑp AB. V× thÕ, nÕu gi÷ cè ®Þnh thÊu kÝnh L sÏ g©y ra t¹i ®iÓm M c¸c dao ®éng s¸ng cïng
vµ dÞch chuyÓn khe hÑp AB song song víi chÝnh nã, pha vµ chóng t¨ng c−êng lÉn nhau. Khi ®ã, M
th× ¶nh nhiÔu x¹ trªn mµn E kh«ng thay ®æi. sÏ lµ ®iÓm s¸ng vµ gäi lµ cùc ®¹i chÝnh bËc k.
DÔ dµng nhËn thÊy cùc ®¹i chÝnh trung t©m øng
B. NhiÔu x¹ qua c¸ch tö ph¼ng
víi k = 0 vµ sin ϕ = 0 n»m t¹i tiªu ®iÓm F cña
TËp hîp mét sè lín khe hÑp gièng nhau n»m
thÊu kÝnh L.. H¬n n÷a, do d > b nªn gi÷a hai cùc
song song vµ c¸ch ®Òu nhau trªn cïng mét mÆt
tiÓu chÝnh sÏ cã mét sè cùc ®¹i chÝnh (H×nh 4).
ph¼ng gäi lµ c¸ch tö ph¼ng . Kho¶ng c¸ch d gi÷a hai
khe hÑp kÕ tiÕp nhau gäi lµ chu kú cña c¸ch tö.
I0
ChiÕu chïm s¸ng song song ®¬n s¾c kÕt hîp cã
bø¬c sãng λ vu«ng gãc víi mÆt c¸ch tö ph¼ng gåm
N khe hÑp (H×nh 3). Mçi khe hÑp cã ®é réng b»ng b
vµ chu kú cña c¸ch tö b»ng d . Khi ®ã sÏ ®ång thêi sin ϕ
x¶y ra hiÖn t−îng nhiÔu x¹ ¸nh s¸ng g©y ra bëi mçi
−λ −λ +λ +λ
khe hÑp vµ hiÖn t−îng giao thoa cña c¸c chïm tia 0
b d d b
nhiÔu x¹ tõ N khe hÑp truyÒn tíi mÆt tiªu cña thÊu
kÝnh L. V× vËy ¶nh nhiÔu x¹ trªn mµn ¶nh E trong H×nh 4 : N = 2 , d = 3b
tr−êng hîp nµy trë nªn phøc t¹p h¬n so víi mét khe .
Tr−íc tiªn ta nhËn thÊy t¹i nh÷ng ®iÓm øng víi c¸c
gãc nhiÔu x¹ ϕ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn (2) : Ng−êi ta còng chøng minh ®−îc r»ng gi÷a hai
sin ϕ = ± k .λ / b víi k = 1, 2,..... (5) cùc ®¹i chÝnh kÕ tiÕp, cßn cã mét sè cùc ®¹i phô

2
ng¨n c¸ch bëi c¸c cùc tiÓu phô. VÞ trÝ c¸c cùc tiÓu phô x¸c
®Þnh bëi gãc lÖch ϕ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn :
sin ϕ = ± k ′ ⋅ λ / N .d (8)
víi k ′ = 1,2 ,3 ,... trõ c¸c gi¸ trÞ N, 2N, 3N,....
V× c¸c cùc ®¹i phô cã c−êng ®é s¸ng rÊt nhá nªn
kh«ng vÏ trªn h×nh 4. KÕt qu¶ lµ ¶nh nhiÔu x¹ qua c¸ch
tö ph¼ng cã sè khe N kh¸ lín sÏ gåm nh÷ng v¹ch s¸ng
song song n»m t¹i c¸c vÞ trÝ x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn (7).
C¸c v¹ch s¸ng nµy ng¨n c¸ch nhau bëi nh÷ng kho¶ng
tèi vµ cã c−êng ®é s¸ng gi¶m tõ cùc ®¹i trung t©m ra
xa nã vÒ c¶ hai phÝa ( xÐt trong ph¹m vi gi÷a hai cùc
tiÓu chÝnh bËc 1 + λ / b vµ − λ / b ) .
Trong thÝ nghiÖm nµy, ta sÏ nghiªn cøu hiÖn t−îng
nhiÔu x¹ cña chïm laser chiÕu qua mét c¸ch tö
ph¼ng, kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng ®é s¸ng trªn ¶nh
nhiÔu x¹ cña nã , tõ ®ã x¸c ®Þnh b−íc sãng λ cña
laser.
C. S¬ l−îc vÒ nguån s¸ng laser
Laser lµ tõ viÕt t¾t cña côm tõ tiÕng Anh - Light
Amplification by stimulated Emission of Radiation – (KhuÕch
®¹i ¸nh s¸ng b»ng ph¸t x¹ c¶m øng) ®Ó chØ c¸c bøc x¹ ®iÖn tõ
kÕt hîp ,cã ®é ®¬n s¾c rÊt cao, cã c−êng ®é lín, vµ tÝnh ®Þnh
h−íng cao, ®−îc t¹o ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt.
Khi chiÕu bøc x¹ ®iÖn tõ ®¬n s¾c cã tÇn sè ν vµo mét
chÊt, electron cña c¸c nguyªn tö ë møc n¨ng l−îng c¬ b¶n
E1 hÊp thô bøc x¹ vµ chuyÓn lªn møc n¨ng l−îng kÝch thÝch
E2 cao h¬n (E2 > E1 ). Nh−ng electron chØ tån t¹i ë møc
n¨ng l−îng kÝch thÝch E2 trong kho¶ng thêi gian ng¾n (10-3s
÷ 10 s) - gäi lµ thêi gian sèng
-8
τ , sau ®ã chóng l¹i chuyÓn
vÒ møc n¨ng l−îng c¬ b¶n E1 vµ ph¸t x¹ bøc x¹.
Qu¸ tr×nh chuyÓn møc n¨ng l−îng khi hÊp thô hoÆc ph¸t
x¹ ®Òu tu©n theo hÖ thøc Einstein :
ε = h v = E2 - E1 (9)
víi h = 6,625.10 -34
J.s lµ h»ng sè Planck vµ ε =h ν lµ
photon cña bøc x¹ ®iÖn tõ cã tÇn sè v.
Râ rµng x¸c suÊt x¶y ra hÊp thô tû lÖ víi mËt ®é
electron N1 ë møc n¨ng l−îng c¬ b¶n E1 vµ x¸c suÊt x¶y ra
ph¸t x¹ tû lÖ víi mËt ®é electron N2 ë møc n¨ng l−îng kÝch
thÝch E2 . Th«ng th−êng N2 <N1 nªn x¸c suÊt ®Ó x¶y ra ph¸t
x¹ nhá h¬n x¸c suÊt x¶y ra hÊp thô. Trong ®iÒu kiÖn nµy,
qu¸ tr×nh ph¸t x¹ kh«ng cã tÝnh kÕt hîp vµ ®−îc gäi lµ ph¸t
x¹ tù ph¸t, c¸c bøc x¹ hoµn toµn ®éc lËp víi nhau, kh«ng
cã liªn hÖ vÒ pha vµ h−íng. Nh−ng, nÕu b»ng c¸ch nµo ®ã
t¹o ra ®−îc N2>N1 th× x¸c suÊt x¶y ra ph¸t x¹ lín h¬n x¸c
suÊt x¶y ra hÊp thô. Khi ®ã qu¸ tr×nh ph¸t x¹ cã tÝnh kÕt hîp
vµ gäi lµ ph¸t x¹ c¶m øng, trong ®ã c¸c bøc x¹ c¶m øng cã
cïng tÇn sè, cïng pha, cïng h−íng vµ cïng ®é ph©n cùc
víi bøc x¹ kÝch thÝch. §iÒu kiÖn cÇn ®Ó x¶y ra ph¸t x¹ c¶m øng
lµ cã sù ®¶o mËt ®é h¹t, nghÜa lµ N2>N1 . M«i tr−êng chÊt ë
tr¹ng th¸i cã sù ®¶o mËt ®é h¹t gäi lµ m«i tr−êng kÝch ho¹t.
§Ó t¹o ra tr¹ng th¸i ®¶o mËt ®é h¹t, ng−êi ta sö
dông m«i tr−êng kÝch ho¹t trong ®ã nguyªn tö cã ba
(hoÆc bèn) møc n¨ng l−îng E1 , E2 , E3 sao cho thêi
gian sèng τ 3 cña nguyªn tö ë møc E3 rÊt nhá so víi thêi
gian sèng τ 2 ë møc E2 . §ång thêi dïng ph−¬ng ph¸p
"b¬m ®iÖn" (phãng ®iÖn qua m«i tr−êng kÝch ho¹t) hoÆc
"b¬m quang" (dïng nguån s¸ng thÝch hîp cã c−êng
®é m¹nh chiÕu vµo m«i tr−êng kÝch ho¹t) ®Ó c¸c
nguyªn tö bÞ kÝch thÝch chuyÓn tõ møc E1 lªn E3 .
Nh−ng v× τ 3 <τ 2 , nªn c¸c nguyªn tö ë møc E3
nhanh chãng chuyÓn vÒ møc E2 ®Ó t¹o ra tr¹ng th¸i
®¶o mËt ®é h¹t víi N2>N1 vµ dÉn tíi hiÖn t−îng ph¸t
x¹ c¶m øng .
Trong thÝ nghiÖm nµy, ta dïng laser b¸n dÉn - gäi
lµ diode laser. Khi cho dßng ®iÖn mét chiÒu cã c−êng
®é thÝch hîp ch¹y qua líp tiÕp xóc p-n t¹o ra tõ chÊt
b¸n dÉn c¬ b¶n GaAs, tia laser sÏ ®−îc ph¸t ra do
qu¸ tr×nh t¸i hîp p-n ®Ó t¹o ra c¸c photon. Nguyªn
t¾c t¹o ra tr¹ng th¸i ®¶o mËt ®é trong diode laser nh−
sau : C¸c electron trong vïng ho¸ trÞ chuyÓn lªn vïng
dÉn nhê mét qu¸ tr×nh "b¬m" (kiÓu ®iÖn hoÆc kiÓu
quang). KÕt qu¶ lµ gi÷a c¸c møc n¨ng l−îng thÊp cña
vïng dÉn vµ c¸c møc n¨ng l−îng cao ë vïng ho¸ trÞ
cã sù ®¶o mËt ®é electron. Tr¹ng th¸i ®¶o mËt ®é
electron lµ tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng, nã chØ tån t¹i
trong kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n 10-13 s vµ ®ñ ®Ó g©y
ra hiÖu øng laser .
II. Tr×nh tù thÝ nghiÖm
A. Bé thiÕt bÞ kh¶o s¸t nhiÔu x¹ cña
tia laser
ThiÕt bÞ gåm mét diode laser DL, ph¸t ra
chïm tia laser mµu ®á chiÕu vu«ng gãc vµo mÆt
ph¼ng cña c¸ch tö CT. Chïm tia laser bÞ nhiÔu
x¹, truyÒn qua thÊu kÝnh héi tô TK ( cã tiªu cù
f = 500mm) vµ cho ¶nh nhiÔu x¹ trªn mÆt tiªu
cña thÊu kÝnh (H×nh 5) . §Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c
cùc ®¹i nhiÔu x¹ vµ kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng
®é s¸ng cña chóng, ta dïng mét c¶m biÕn
quang ®iÖn silicon Q§ ®Æt trong mét hép kÝn,
phÝa tr−íc cã mµn ch¾n s¸ng cã khe hë réng
kho¶ng 0,2 - 0,3 mm. Hép c¶m biÕn ®−îc g¾n
trªn ®Çu trôc cña Panme P, nªn cã thÓ di
chuyÓn ®−îc theo ph−¬ng ngang. C−êng ®é tia
laser räi vµo c¶m biÕn Q§, chuyÓn ®æi thµnh
c−êng ®é dßng ®iÖn, ch¹y qua mét ®iÖn trë sun
220ς. HiÖu ®iÖn thÕ r¬i trªn ®iÖn trë sun nµy
®−îc ®o vµ chØ thÞ bëi Milivon kÕ ®iÖn tö MV, cã
lèi vµo lµ mét æ c¾m 5 ch©n C.
B. KiÓm tra vµ ®iÒu chØnh chuÈn trùc cho hÖ
thèng.
3
 §Ó kÕt qu¶ ®o ®−îc chÝnh x¸c, tr−íc hÕt ta cÇn
kiÓm tra vµ ®iÒu chØnh chuÈn trùc cho hÖ thèng, tøc lµ
®iÒu chØnh sao cho chïm tia laser tíi ®Ëp th¼ng gãc
vµo b¶ng mµn ¶nh, ®óng vÞ trÝ trung t©m cña c¶m
biÕn Q§. Muèn vËy ta h·y thùc hiÖn theo c¸c b−íc
sau :
1. VÆn Panme P ®−a c¶m biÕn Q§ vÒ vÞ trÝ trung
t©m ( 12,5 mm trªn th©n th−íc kÐp cña Panme).
2. NhÊc bµn tr−ît cã g¾n c¸ch tö ra khái gi¸ quang
häc vµ ®Æt xuèng mÆt bµn. C¾m phÝch ®iÖn cña
nguån laser DL vµo æ ®iÖn ~220V vµ bËt c«ng t¾c K1
cña nã, ta nhËn ®−îc chïm tia laser mµu ®á. Quan
s¸t c¶m biÕn Q§ xem chïm tia Laser cã chiÕu ®óng
vµo t©m lç trßn trªn mÆt c¶m biÕn hay kh«ng. NÕu
lÖch, níi nhÑ c¸c con èc trªn khíp ®a n¨ng ®Ó xoay
nguån laser DL sao cho tia s¸ng räi ®óng vµo t©m lç
vµ vu«ng gãc víi bÒ mÆt lç . Víi hai phÐp xoay quanh
2 trôc vµ 2 phÐp tÞnh tiÕn däc theo 2 trôc cña khíp
v¹n n¨ng, ta hoµn toµn cã thÓ ®iÒu chØnh chuÈn trùc
chÝnh x¸c cho hÖ thèng.
3. §Æt bµn tr−ît cã g¾n c¸ch tö trë l¹i gi¸ quang
häc. §iÒu chØnh vÞ trÝ c¸ch tö nhê khíp nèi ®a n¨ng
cña nã, sao cho tia laser däi ®óng vµo t©m ( h×nh
vu«ng) c¸ch tö. TiÕp tôc ®iÒu chØnh xoay c¸ch tö sao
cho tia ph¶n x¹ tõ mÆt c¸ch tö quay ng−îc trë l¹i
®óng vµo lç ra cña tia Laser. DÞch chuyÓn bµn tr−ît
däc theo gi¸ quang häc ®Õn vÞ trÝ sao cho thÊu kÝnh
TK c¸ch mÆt c¶m biÕn Q§ ®óng 500mm th× chèt l¹i
vµ gi÷ cè ®Þnh kho¶ng c¸ch nµy trong suèt qu¸ tr×nh ®o.
NÕu hÖ thèng ®' ®−îc ®iÒu chØnh ®óng th× :

Trªn mÆt c¶m biÕn Q§ xuÊt hiÖn mét d·y chÊm
s¸ng s¾c nÐt, n»m trªn ®−êng th¼ng n»m ngang ®i qua
t©m lç.

NÕu ta ®Èy bµn tr−ît däc theo gi¸ quang häc, vÖt
s¸ng cña chïm Laser trªn c¸ch tö kh«ng thay ®æi vÞ trÝ.
K1 A
CT
P R
DL Q§
K
B +
G C
H×nh 5
C. Quy “0” vµ ®iÒu chØnh ®é nh¹y cña Milivon kÕ
®iÖn tö MV.
1. C¾m phÝch lÊy ®iÖn cña Milivon kÕ ®iÖn tö MV vµo
æ ®iÖn ~220V. §Æt nóm chän thang ®o cña MV ë vÞ trÝ
10mV vµ vÆn nóm biÕn trë Rf cña nã vÒ vÞ trÝ tËn cïng
bªn tr¸i. BÊm kho¸ K trªn mÆt MV, chê kho¶ng 3
phót ®Ó bé khuÕch ®¹i æn ®Þnh. TiÕn hµnh ®iÒu
chØnh sè 0 cho Milivon kÕ ®iÖn tö MV b»ng c¸ch :
che s¸ng hoµn toµn khe hë cña c¶m biÕn quang
®iÖn Q§, vÆn tõ tõ nóm biÕn trë "qui 0" ( l¾p
ngay d−íi ®ång hå chØ thÞ ) ®Ó kim ®ång hå MV
chØ ®óng sè 0 .
2. §Ó ®iÒu chØnh ®é nh¹y thÝch hîp cho Milivon
kÕ ®iÖn tö MV, ta vÆn tõ tõ c¸n cña panme P
sao cho cùc ®¹i s¸ng gi÷a (cã c−êng ®é s¸ng
lín nhÊt) cña ¶nh nhiÔu x¹ lät vµo ®óng gi÷a
khe hë cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§. Khi ®ã kim
cña Milivon kÕ ®iÖn tö MV lÖch m¹nh nhÊt. VÆn
nóm xoay cña biÕn trë Rf sao cho kim cña
Milivon kÕ ®iÖn tö MV lÖch tíi v¹ch cuèi thang
®o ( 80 hoÆc 90 ). (NÕu kh«ng ®¹t ®−îc ®é lÖch
nµy, th× ph¶i vÆn chuyÓn m¹ch thang ®o cña MV
sang vÞ trÝ “1 mV ” øng víi ®é nh¹y lín nhÊt cu¶
nã, vµ tiÕn hµnh ®iÒu chØnh theo c¸ch trªn ).
D. Kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng ®é s¸ng trong
¶nh nhiÔu x¹ laser :
V× c−êng ®é s¸ng trong ¶nh nhiÔu x¹ laser tû
lÖ víi c−êng ®é I cña dßng quang ®iÖn, tøc tû lÖ
víi hiÖu ®iÖn thÕ U r¬i trªn ®iÖn trë sun R, nªn
ta cã thÓ kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng ®é s¸ng
trong ¶nh nhiÔu x¹ laser b»ng c¸ch kh¶o s¸t sù
biÕn thiªn cña hiÖu ®iÖn thÕ U theo vÞ trÝ x cña
c¸c cùc ®¹i chÝnh n»m gi÷a hai cùc tiÓu chÝnh
øng víi sin ϕ = ± λ / b .
Muèn vËy, ta vÆn tõ tõ c¸n panme P ®Ó dÞch
chuyÓn khe hë cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§
trong kho¶ng gi÷a hai cùc tiÓu chÝnh bËc 1 trªn
¶nh nhiÔu x¹. Mçi lÇn chØ dÞch chuyÓn mét
kho¶ng nhá b»ng 0,05mm. §äc vµ ghi gi¸ trÞ hiÖu
®iÖn thÕ U øng víi mçi vÞ trÝ x trªn panme P vµo
b¶ng 1. C¨n cø c¸c sè liÖu nµy, vÏ ®å thÞ
µA
MV U = f ( x ).
§Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ ®Ønh cña c¸c cùc
“0”
1 10 100 ®¹i nhiÔu x¹, ta dÞch chuyÓn panme P theo mét
chiÒu tõng 0,01mm t¹i nh÷ng ®iÓm l©n cËn ë hai
−
phÝa cña c¸c ®Ønh nµy ®Ó t×m thÊy gi¸ trÞ cùc ®¹i
K§ cña hiÖu thÕ U.
C¸ch ®äc sè ®o trªn panme P: Khi quay c¸n
th−íc trßn mét vßng th× trôc vÝt g¾n víi nã tÞnh
tiÕn mét ®o¹n b»ng 0,50mm däc theo ®−êng chuÈn
ngang cña mét th−íc kÐp th¼ng kh¾c trªn th©n
vÝt. Trªn th−íc trßn cã 50 ®é chia, mçi ®é chia
t−¬ng øng víi ®é dÞch chuyÓn trôc vÝt lµ 0,01 mm -
gäi lµ ®é chÝnh x¸c cña panme. Th−íc kÐp gåm
4
hai d·y v¹ch so le, c¸ch nhau 0,50mm n»m ë hai bªn
®−êng chuÈn ngang . D·y trªn øng víi c¸c gi¸ trÞ
nguyªn cña mm ( N = 0,1, 2... mm ), d·y d−íi øng víi
c¸c gi¸ trÞ b¸n nguyªn cña mm ( N’ = 0.5, 1.5, 2.5, ...
mm ) .
- NÕu mÐp th−íc trßn n»m s¸t bªn ph¶i v¹ch chia
N cña th−íc milimÐt phÝa trªn ( d·y nguyªn), cßn
®−êng chuÈn ngang trïng víi v¹ch thø n cña th−íc
trßn, th× :
x = N + 0,01.n (mm) (10)
- NÕu mÐp th−íc trßn n»m s¸t bªn ph¶i v¹ch chia
N’ cña th−íc milimÐt phÝa d−íi ( d·y b¸n nguyªn), cßn
®−êng chuÈn ngang trïng víi v¹ch thø n cña th−íc
trßn, th× :
x = N’ + 0,01.n = N + 0,5 + 0,01n (mm)
trong ®ã N lµ v¹ch d·y nguyªn n»m kÒ bªn tr¸i v¹ch N’.
E. X¸c ®Þnh b−íc sãng cña chïm tia laser :
1. Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc cùc ®¹i s¸ng gi÷a øng víi k
= 0, vÆn tõ tõ panme P ®Ó ®o kho¶ng c¸ch a gi÷a hai
cùc ®¹i nhiÔu x¹ bËc nhÊt øng víi k = ±1 n»m ®èi xøng
ë hai bªn cùc ®¹i s¸ng gi÷a. Thùc hiÖn phÐp ®o nµy 3
lÇn. §äc vµ ghi gi¸ trÞ cña a trªn th−íc panme vµo
b¶ng 2 .
III. C©u hái kiÓm tra
1. §Þnh nghÜa nhiÔu x¹ ¸nh s¸ng. M« t¶ ¶nh
nhiÔu x¹ cña chïm tia s¸ng song song chiÕu
qua mét khe hë hÑp .
2. So s¸nh ¶nh nhiÔu x¹ cña chïm tia s¸ng
song song chiÕu qua mét c¸ch tö ph¼ng víi ¶nh
nhiÔu x¹ cña chïm tia s¸ng song song chiÕu
qua mét khe hë hÑp. Nªu râ c¸c c«ng thøc x¸c
®Þnh vÞ trÝ c¸c cùc tiÓu chÝnh vµ cña c¸c cùc ®¹i
chÝnh trong ¶nh nhiÔu x¹ .
3. Khi x¸c ®Þnh b−íc sãng λ cña tia laser nhiÔu
x¹ qua c¸ch tö, t¹i sao kh«ng ®o trùc tiÕp
kho¶ng c¸ch gi÷a cùc ®¹i chÝnh bËc 1 vµ cùc
(11) ®¹i gi÷a (øng víi k = 0), mµ l¹i ®o kho¶ng c¸ch
a gi÷a hai cùc ®¹i chÝnh bËc 1 (øng víi k = ±1 )
?
5. Khi kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng ®é s¸ng trong
¶nh nhiÔu x¹ laser, t¹i sao ta chØ xÐt trong
kho¶ng gi÷a hai cùc tiÓu chÝnh bËc 1 (øng víi
k = ±1 ) vµ ph¶i kiÓm tra l¹i vÞ trÝ ®Ønh cña c¸c
cùc ®¹i chÝnh b»ng c¸ch chØ dÞch chuyÓn panme P
tõng 0,01mm (mµ kh«ng dÞch chuyÓn tõng
0,05mm nh− lóc ®Çu) theo mét chiÒu ?

L k=+1

ϕ
0 F a
ϕ

k= -1

H×nh 6

2. ¸p dông c«ng thøc (7) ®èi víi cùc ®¹i chÝnh bËc 1
trong ¶nh nhiÔu x¹, ta suy ra c«ng thøc x¸c ®Þnh b−íc
sãng λ cña chïm tia laser :
λ = d . sin ϕ (12)
§èi víi cùc ®¹i chÝnh bËc 1 (h×nh 6) , gãc ϕ kh¸ nhá
nªn cã thÓ coi gÇn ®óng :
sin ϕ ≈ tgϕ = a / 2 f (13)
Thay (13) vµo (12) , ta t×m ®−îc hÖ thøc :
λ = a .d / 2 f (14)
Theo c«ng thøc (14) , ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc
b−íc sãng λ cña chïm tia laser nÕu cho biÕt tr−íc
chu kú d cña c¸ch tö ph¼ng.

5
 B¸o c¸o thÝ nghiÖm
Kh¶o s¸t sù nhiÔu x¹ cña chïm tia laser qua c¸ch tö ph¼ng
x¸c ®Þnh b−íc sãng cña tia laser

X¸c nhËn cña thµy gi¸o

Tr−êng
Líp ...................Tæ .....................
Hä tªn .........................................

I. Môc ®Ých thÝ nghiÖm

...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................

II. kÕt qu¶ thÝ nghiÖm

A. Kh¶o s¸t sù ph©n bè c−êng ®é s¸ng trong ¶nh nhiÔu x¹ laser

B¶ng 1
- §é chÝnh x¸c cña th−íc panme : ................................ ( mm )
- §é chÝnh x¸c cña Milivon kÕ ®iÖn tö MV ...................... (mV)

x (mm) i ( µA ) x (mm) i ( µA ) x (mm) i ( µA ) x (mm) i ( µA )

VÏ ®å thÞ I = f ( x )

6
B. X¸c ®Þnh b−íc sãng cña chïm tia laser

B¶ng 2
- Chu kú cña c¸ch tö ph¼ng : d = ........... .(mm-1 ) - §é chÝnh x¸c cña panme : .............
(mm)
- Tiªu cù cña thÊu kÝnh héi tô : f = .......... (mm ) - §é chÝnh x¸c cña th−íc milimÐt :...........
(mm)

LÇn ®o a ( mm) ∆a ( mm) λ ( µm ) ∆ λ ( µm )

1
2
3
TB

1. TÝnhsai sè t−¬ng ®èi cña phÐp ®o :

∆λ ∆d ∆f ∆a
δ = = + + = .................................................. = ..............
λ d f a
2. TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh cña phÐp ®o :
a
λ =d⋅ = .......... .......... .......... .......... = .......... ......... ( µm)
2 ⋅f
3. TÝnh sai sè tuyÖt ®èi cña phÐp ®o :
∆λ = δ .λ = .......... .......... .......... .......... .. = .......... .......... .... ( µm)
4. ViÕt kÕt qu¶ ®o cña phÐp ®o :
λ = λ ± ∆λ =............................±.......................... ( µm)