VLKT- ViÖn VËt lý Kü thuËt- §HBK Hµ néi
ThÝ nghiÖm vËt lý BKO-080
kh¶o s¸t sù ph©n cùc ¸nh s¸ng dïng tia laser .
NghiÖm ®Þnh luËt malus ( Maluýt )
Dông cô :
1. Nguån ph¸t tia laser b¸n dÉn.
2. B¶n kÝnh ph©n cùc ;
3. Th−íc ®o gãc 0 - 3600 , chÝnh x¸c 10
4. C¶m biÕn photodiode silicon + èng che s¸ng
;
5. Bé khuÕch ®¹i vµ chØ thÞ c−êng ®é s¸ng
6. Gi¸ quang häc .
I. C¬ së lý thuyÕt
1. Sù ph©n cùc ¸nh s¸ng :
Theo thuyÕt ®iÖn tõ cña Maxwell, ¸nh s¸ng lµ
sãng ®iÖn tõ tøc lµ lo¹i sãng ngang, trong ®ã
vect¬ ®iÖn tr−êng E hay cßn gäi lµ vect¬ sãng
s¸ng lu«n dao ®éng theo ph−¬ng vu«ng gãc víi
ph−¬ng truyÒn v cña sãng s¸ng (tia s¸ng).
Nh− ®· biÕt, ¸nh s¸ng tù nhiªn lµ tËp hîp v«
sè c¸c ®oµn sãng do nh÷ng nguyªn tö riªng biÖt
trong nguån s¸ng ph¸t ra, nªn vect¬ sãng s¸ng
E cña mçi ®oµn sãng cã ph−¬ng dao ®éng rÊt
kh¸c nhau vµ mang tÝnh ngÉu nhiªn. V× vËy theo
®Þnh nghÜa, ¸nh s¸ng trong ®ã vect¬ sãng s¸ng
E dao ®éng ®Òu ®Æn (víi cïng x¸c suÊt) theo
mäi ph−¬ng vu«ng gãc víi tia s¸ng ®−îc gäi lµ
¸nh s¸ng tù nhiªn (H×nh 1).
NÕu ¸nh s¸ng cã vect¬ sãng s¸ng E chØ dao
®éng theo mét ph−¬ng x¸c ®Þnh vu«ng gãc víi tia
s¸ng gäi lµ ¸nh s¸ng ph©n cùc ph¼ng (hoÆc th¼ng).
MÆt ph¼ng chøa tia s¸ng vµ ph−¬ng dao ®éng cña
vect¬ sãng s¸ng E gäi lµ mÆt ph¼ng dao ®éng.
MÆt ph¼ng chøa tia s¸ng vµ vu«ng gãc víi mÆt
ph¼ng dao ®éng gäi lµ mÆt ph¼ng ph©n cùc .
Cã thÓ t¹o ra ¸nh s¸ng ph©n cùc ph¼ng b»ng
c¸ch cho ¸nh s¸ng tù nhiªn truyÒn qua c¸c b¶n
ph©n cùc (p«lar«it hoÆc hªrapatit). Thùc nghiÖm
chøng tá ¸nh s¸ng tù nhiªn, sau khi truyÒn qua
b¶n ph©n cùc, sÏ trë thµnh ¸nh s¸ng ph©n cùc
ph¼ng cã vect¬ sãng s¸ng E dao ®éng theo mét
ph−¬ng hoµn toµn x¸c ®Þnh gäi lµ quang trôc Q
cña b¶n ph©n cùc. Gi¶ sö nÕu ¸nh s¸ng truyÒn
tíi b¶n ph©n cùc lµ ¸nh s¸ng ph©n cùc ph¼ng cã
vect¬ sãng s¸ng E nghiªng mét gãc α so víi
quang trôc Q cña b¶n nµy, th× chØ cã thµnh phÇn
E1 song song víi quang trôc Q míi truyÒn ®−îc
qua b¶n, cßn thµnh phÇn E2 vu«ng gãc víi
1
quang trôc Q sÏ bÞ c¶n l¹i (H×nh 2). DÔ dµng
nhËn thÊy : E1 = E . cos α .
V× c−êng ®é s¸ng tû lÖ thuËn víi b×nh ph−¬ng
biªn ®é vect¬ sãng s¸ng, nªn nÕu E0 lµ biªn ®é
= (E 0 ) lµ c−êng
2
cña vect¬ sãng s¸ng E vµ I0
®é s¸ng cña ¸nh s¸ng ph©n cùc ph¼ng truyÒn tíi
b¶n ph©n cùc, th× biªn ®é cña thµnh phÇn vect¬
sãng s¸ng E1 truyÒn qua b¶n ph©n cùc sÏ lµ
E 01 = E 0 . cos α vµ c−êng ®é s¸ng I1 ë phÝa
sau b¶n ph©n cùc b»ng :
I1 = (E 01 ) 2 = (E 0 .cos α ) 2
hay I1 = I0 . cos2 α (1)
§©y lµ c«ng thøc cña ®Þnh luËt Malus vÒ ph©n
cùc ¸nh s¸ng. Râ rµng, khi α = 0 th× cos α = 1 :
c−êng ®é s¸ng sau b¶n kÝnh ph©n cùc ®¹t cùc
®¹i I1max= I0 ; cßn khi α= 900 th× cos α = 0 :
c−êng ®é s¸ng sau b¶n kÝnh ph©n cùc sÏ cùc
tiÓu I1min= 0 .
Trong thÝ nghiÖm nµy, ta sÏ kh¶o s¸t sù ph©n
cùc ¸nh s¸ng cña chïm tia laser ®Ó x¸c ®Þnh mÆt
ph¼ng ph©n cùc cña chïm tia laser vµ nghiÖm l¹i
®Þnh luËt Malus vÒ ph©n cùc ¸nh s¸ng.
II. Tr×nh tù thÝ nghiÖm
1. Quan s¸t bé thiÕt bÞ thÝ nghiÖm gåm mét diode
laser DL (3,8V - 5 mW) ph¸t ra chïm tia laser mµu
®á chiÕu vu«ng gãc vµo t©m cña mÆt b¶n ph©n
cùc P. Mét th−íc trßn T (®−îc chia ®é tõ 0 ÷
3600) g¾n chÆt víi b¶n ph©n cùc P dïng ®o gãc
quay α gi÷a ph−¬ng cña vect¬ sãng s¸ng E
truyÒn tíi b¶n ph©n cùc P vµ quang trôc Q cña
b¶n nµy. §Ó kh¶o s¸t sù thay ®æi c−êng ®é cña
¸nh s¸ng ph©n cùc sau khi truyÒn qua b¶n ph©n
cùc P, ta dïng mét c¶m biÕn quang ®iÖn silicon
Q§ ®Æt ë bªn trong mét èng che s¸ng. TÝn hiÖu
laser truyÒn qua b¶n kÝnh ph©n cùc tíi räi vµo c¶m
biÕn quang ®iÖn silicon Q§ ®−îc ®−a vµo bé
khuÕch ®¹i vµ chØ thÞ c−êng ®é s¸ng K§ nhê mét
chèt c¾m C. Toµn bé thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®Æt trªn
cïng mét gi¸ quang häc G (H×nh 5) 2. C¾m
phÝch lÊy ®iÖn cña khuÕch ®¹i vµ chØ thÞ c−êng
®é s¸ng K§ vµo nguån ®iÖn ~ 220V. VÆn nóm
chän thang ®o N cña micr«ampekÕ ®iÖn-tö µA
tíi vÞ trÝ 100 vµ vÆn nóm biÕn trë R (ng−îc chiÒu
kim ®ång hå) vÒ vÞ trÝ tËn cïng bªn ph¶i øng víi
®é nh¹y nhá nhÊt. BÊm khãa ®ãng ®iÖn K trªn
mÆt cña bé khuÕch ®¹i K§ : ®Ìn tÝn hiÖu LED
ph¸t s¸ng . Níi láng vÝt h·m V vµ quay èng ch¾n
s¸ng cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§ ®Ó trôc cña
nã ®i qua t©m cña b¶n ph©n cùc P. Chê kho¶ng
5 phót ®Ó bé khuÕch ®¹i K§ æn ®Þnh, thùc hiÖn
viÖc ®iÒu chØnh vÞ trÝ sè 0 cña micr«ampekÕ ®iÖn-
tö µA . NÕu kim cña micr«ampekÕ µA kh«ng chØ
®óng sè 0 th× ph¶i vÆn tõ tõ nóm "qui 0" ®Ó cho
kim chØ thÞ cña nã quay trë vÒ ®óng sè 0. Chó ý :
Sau khi ®iÒu chØnh xong, ph¶i gi÷ nguyªn vÞ trÝ
nµy cña nóm "qui 0" trong suèt thêi gian lµm thÝ
nghiÖm.
3. C¾m phÝch lÊy ®iÖn cña bé nguån nu«i
diode laser DL vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu
~220V. BËt c«ngt¾c K1 cña diode laser DL, ta sÏ
nhËn ®−îc chïm tia s¸ng laser mµu ®á. §iÒu
chØnh ®Ó chïm tia s¸ng laser ph¸t ra tõ cöa sæ
cña diode laser DL ®i qua t©m cña b¶n ph©n cùc
P vµ chiÕu vµo t©m cña vÝt V. Khi ®ã gi÷ nguyªn
®é cao cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§ vµ quay nã
®Ó cho chïm tia laser räi th¼ng vµo c¶m biÕn
quang ®iÖn Q§
4. Quay th−íc trßn chia ®é T cho tíi khi kim cña
micr«ampekÕ µA ®¹t ®é lÖch lín nhÊt. Sau ®ã, vÆn
tõ tõ nóm biÕn trë R (ng−îc chiÒu kim ®ång hå)
®Ó kim cña micr«ampekÕ µA dÞch chuyÓn tíi vÞ
trÝ cña v¹ch 100 trªn mÆt thang ®o cña
micr«ampekÕ µA . §äc vµ ghi gi¸ trÞ gãc quay
ban ®Çu α0 (trªn th−íc trßn chia ®é T) cña b¶n
ph©n cùc P vµo b¶ng 1 .
5. TiÕp tôc quay th−íc trßn chia ®é T ®Ó t¨ng
gãc quay α (mçi lÇn t¨ng 50) tõ gi¸ trÞ ban ®Çu
α0 ®Õn gi¸ trÞ α = + 3600 . §äc vµ ghi c¸c gi¸ trÞ
t−¬ng øng cña gãc quay α vµ cña c−êng ®é s¸ng
I1 (tû lÖ víi c−êng ®é dßng ®iÖn trªn
micr«ampekÕ µA ) trong mçi lÇn ®o vµo b¶ng 1 .
6. §äc vµ ghi c¸c sè liÖu sau ®©y vµo b¶ng 1
: 7. Dùa vµo nh÷ng gi¸ trÞ ®o ®−îc cña c−êng ®é
- §é chia nhá nhÊt cña th−íc trßn chia
®é T .
2. C¾m phÝch lÊy ®iÖn cña khuÕch ®¹i vµ chØ
thÞ c−êng ®é s¸ng K§ vµo nguån ®iÖn ~ 220V.
VÆn nóm chän thang ®o N cña micr«ampekÕ
®iÖn-tö µA tíi vÞ trÝ 100 vµ vÆn nóm biÕn trë R
(ng−îc chiÒu kim ®ång hå) vÒ vÞ trÝ tËn cïng bªn
ph¶i øng víi ®é nh¹y nhá nhÊt. BÊm khãa ®ãng
®iÖn K trªn mÆt cña bé khuÕch ®¹i K§ : ®Ìn tÝn
hiÖu LED ph¸t s¸ng . Níi láng vÝt h·m V vµ quay
2
èng ch¾n s¸ng cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§ ®Ó
trôc cña nã ®i qua t©m cña b¶n ph©n cùc P. Chê
kho¶ng 5 phót ®Ó bé khuÕch ®¹i K§ æn ®Þnh,
thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh vÞ trÝ sè 0 cña
micr«ampekÕ ®iÖn-tö µA . NÕu kim cña
micr«ampekÕ µA kh«ng chØ ®óng sè 0 th× ph¶i
vÆn tõ tõ nóm "qui 0" ®Ó cho kim chØ thÞ cña nã
quay trë vÒ ®óng sè 0. Chó ý : Sau khi ®iÒu
chØnh xong, ph¶i gi÷ nguyªn vÞ trÝ nµy cña nóm
"qui 0" trong suèt thêi gian lµm thÝ nghiÖm.
3. C¾m phÝch lÊy ®iÖn cña bé nguån nu«i
diode laser DL vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu
~220V. BËt c«ngt¾c K1 cña diode laser DL, ta sÏ
nhËn ®−îc chïm tia s¸ng laser mµu ®á. §iÒu
chØnh ®Ó chïm tia s¸ng laser ph¸t ra tõ cöa sæ
cña diode laser DL ®i qua t©m cña b¶n ph©n cùc
P vµ chiÕu vµo t©m cña vÝt V. Khi ®ã gi÷ nguyªn
®é cao cña c¶m biÕn quang ®iÖn Q§ vµ quay nã
®Ó cho chïm tia laser räi th¼ng vµo c¶m biÕn
quang ®iÖn Q§
4. Quay th−íc trßn chia ®é T cho tíi khi kim cña
micr«ampekÕ µA ®¹t ®é lÖch lín nhÊt. Sau ®ã, vÆn
tõ tõ nóm biÕn trë R (ng−îc chiÒu kim ®ång hå)
®Ó kim cña micr«ampekÕ µA dÞch chuyÓn tíi vÞ
trÝ cña v¹ch 100 trªn mÆt thang ®o cña
micr«ampekÕ µA . §äc vµ ghi gi¸ trÞ gãc quay
ban ®Çu α0 (trªn th−íc trßn chia ®é T) cña b¶n
ph©n cùc P vµo b¶ng 1 .
5. TiÕp tôc quay th−íc trßn chia ®é T ®Ó t¨ng
gãc quay α (mçi lÇn t¨ng 50) tõ gi¸ trÞ ban ®Çu
α0 ®Õn gi¸ trÞ α = + 3600 . §äc vµ ghi c¸c gi¸ trÞ
t−¬ng øng cña gãc quay α vµ cña c−êng ®é s¸ng
I1 (tû lÖ víi c−êng ®é dßng ®iÖn trªn
micr«ampekÕ µA ) trong mçi lÇn ®o vµo b¶ng 1 .
6. §äc vµ ghi c¸c sè liÖu sau ®©y vµo b¶ng 1
:
- §é chia nhá nhÊt cña th−íc trßn chia
®é T .
- §é chia nhá nhÊt trªn thang ®o 100 cña
micr«ampekÕ ®iÖn-tö µA .
s¸ng I1 vµ cña gãc quay α t−¬ng øng trong
b¶ng 1, vÏ ®å thÞ biÓu diÔn hµm sè :
I1 = f ( X ) víi X = cos2 α (3)
Chó ý : CÇn kiÓm tra chÝnh x¸c c¸c vÞ trÝ t¹i ®ã
c−êng ®é s¸ng ®¹t cùc ®¹i hoÆc cùc tiÓu b»ng
c¸ch ë l©n cËn hai phÝa cña mçi vÞ trÝ nµy (trong giíi
h¹n ± 50) chØ thay ®æi mçi lÇn 10 ®èi víi gãc quay
α vµ ®äc gi¸ trÞ c−êng ®é s¸ng I1 t−¬ng øng .Tõ
®ã cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c vÞ trÝ mÆt ph¼ng ph©n cùc cña chïm tia laser .

µA
K1 P T Q§
V
DL R "0"
1 10 100
K
N
C + −

G K§
H×nh 5

III. C©u hái kiÓm tra
1. Nªu râ thuyÕt ®iÖn tõ cña Maxwell vÒ b¶n
chÊt cña ¸nh s¸ng . ¸nh s¸ng lµ sãng ngang hay
sãng däc ?
2. Ph©n biÖt ¸nh s¸ng tù nhiªn vµ ¸nh s¸ng
ph©n cùc .
3. §Þnh nghÜa laser . Nªu râ nguyªn t¾c t¹o ra
tr¹ng th¸i ®¶o mËt ®é h¹t . Ph©n biÖt sù ph¸t x¹
tù ph¸t vµ ph¸t x¹ c¶m øng cña c¸c nguyªn tö .
Nªu nguyªn t¾c ccÊu t¹o vµ ho¹t ®éng cña
diode laser .
B¸o c¸o thÝ nghiÖm
4. Gi¶i thÝch t¹i sao khi chïm tia laser truyÒn
qua b¶n ph©n cùc P , th× c−êng ®é s¸ng I ë phÝa
sau b¶n ph©n cùc P l¹i thay ®æi phô thuéc vµo
gãc α gi÷a vect¬ sãng s¸ng E truyÒn tíi b¶n
ph©n cùc P vµ quang trôc Q cña b¶n ®ã .
5. Ph¸t biÓu vµ viÕt biÓu thøc cña ®Þnh luËt
Malus vÒ ph©n cùc ¸nh s¸ng .
6. M« t¶ bé thiÕt bÞ thÝ nghiÖm vµ ph−¬ng ph¸p
kh¶o s¸t sù ph©n cùc ¸nh s¸ng ®Ó nghiÖm l¹i
®Þnh luËt Malus vÒ ph©n cùc ¸nh s¸ng vµ x¸c
®Þnh mÆt ph¼ng ph©n cùc cña chïm tia laser .

kh¶o s¸t ph©n cùc ¸nh s¸ng dïng tia laser .

NghiÖm §Þnh luËt malus ( maluýt )
X¸c nhËn cña thµy gi¸o
Tr−êng ........................................
Líp ...................Tæ .....................
Hä tªn .........................................

I. Môc ®Ých thÝ nghiÖm

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

II. kÕt qu¶ thÝ nghiÖm

B¶ng 1
- Gi¸ trÞ ®é chia nhá nhÊt cña th−íc ®o gãc T : ...................
- Gi¸ trÞ ®é chia nhá nhÊt trªn micr«ampekÕ µA : ................

3
 α I1 cosα cos2α α I1 cosα cos2α
0 50
5 55
10 60
15 65
20 70
25 75
30 80
35 85
40 90
45 0

1. VÏ ®å thÞ I1 = f ( X ) víi X = cos2α

2. KÕt luËn
§å thÞ I1 = f ( X ) víi X = cos2α cã d¹ng mét ®−êng .........................(th¼ng, cong,.......)
tøc lµ c−êng ®é ¸nh s¸ng ph©n cùc I1 phô thuéc X = cos2α theo qui luËt hµm bËc .....................
KÕt qu¶ nµy chøng tá ®Þnh luËt Malus vÒ ph©n cùc ¸nh s¸ng ..................................................
(®· nghiÖm hoÆc kh«ng nghiÖm ®óng) .