Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh phãng n¹p cña tô ®iÖn

I.Môc ®Ých – yªu cÇu

- Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh phãng, n¹p cña tô ®iÖn. VÏ ®îc ®å thÞ phãng, n¹p t¬ng øng.
- Tõ ®å thÞ tÝnh ®îc h»ng sè thêi gian τ.
II. C¬ së lÝ thuyÕt

1. Qóa tr×nh n¹p :

M¾c nèi tiÕp ®iÖn trë R víi tô ®iÖn C, råi nèi víi nguån U nh h×nh vÏ 1.
T¹i thêi ®iÓm t = 0, ®ãng kho¸ K. Tô ®îc n¹p ®iÖn qua ®iÖn trë R. Dßng ®iÖn ban ®Çu

U
trong m¹ch lµ i0 = 0 (U là ®iÖn ¸p nguån) gi¶m dÇn, ®ång
0
R
thêi ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng dÇn ®Õn gi¸ trÞ U0
¸p dông ®Þnh luËt ¤m cho R ta cã:
q
U0 – i.R – =0
C
(1)
Dßng ®iÖn trong m¹ch:
dq
i=
dt
(2)
Thay (2) vào (1) ta cã:
dq q
R. + = U0 (3)
dt C
NghiÖm cña ph¬ng tr×nh vi ph©n (3)
víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu q = 0 khi t = 0 là:
dq t
i= = (U0/R).exp(- ) (4)
dt RC

Khi ®ã, hiÖu ®iÖn thÕ trªn tô lµ:

q t
UC = = U0.[1-exp(- )] (5)
C RC
HiÖu ®iÖn thÕ trªn R lµ:
 t
UR = i.R = U0.exp(- ) (6)
RC

2. Qu¸ tr×nh phãng:

XÐt mét m¹ch ®iÖn gåm R m¾c song song víi tô C vào mét
nguån U.
Do tô m¾c song song víi ®iÖn trë nªn:
UC = UR
q
hay: = i.R (7)
C
Dßng ®iÖn trong m¹ch:
dq
i=- (8)
dt
DÊu trõ lµ do ®iÖn tÝch trªn hai b¶n tô gi¶m dÇn theo thêi gian.
Thay (8) vào (7) ta cã:
dq q
R. + =0 (9)
dt C
NghiÖm cña ph¬ng tr×nh (9) víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu q = q0 khi t = 0 là:
dq t
i = - = (U0/R) . exp(- )
dt RC
(10)
Khi ®ã hiÖu ®iÖn thÕ trªn ®iÖn trë (còng nh trªn tô) lµ:
t
UC = UR = i.R = U0.exp(- )
RC
(11)
HiÖu ®iÖn thÕ trªn tô ®îc biÓu diÔn nh trªn h×nh 3

U0

t
 H×nh 3: HiÖu ®iÖn thÕ trªn tô C trong m¹ch phãng

TÝch RC trong (10), (11) ®îc gäi lµ h»ng sè thêi gian, kÝ hiÖu là τ ( τ là thêi gian mµ
hiÖu ®iÖn thÕ trªn C gi¶m ®i e = 2.7 lÇn so víi thêi ®iÓm võa ®ãng m¹ch). Nh vËy, trong
m¹ch phãng, ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m dÇn theo thêi gian díi d¹ng hµm e mò. Khi t → ∞ th×
UC → 0, tøc lµ sau mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi dµi, ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m vÒ 0. §iÒu
nµy còng cã nghÜa lµ toµn bé n¨ng lîng tÝch luü trªn tô ®ã chuyÓn thµnh n¨ng lîng to¶ ra
trªn ®iÖn trë.

III. Dông cô thÝ nghiÖm:

1.Sensor Cassy.
2. M¸y tÝnh cã cài ch¬ng tr×nh Cassy Lab.
3.B¶ng m¹ch.
4. Nguån mét chiÒu.
5.C¸c tô ®iÖn.
6.C¸c ®iÖn trë:
7. Mét kho¸ hai tr¹ngth¸i.
8. D©y nèi.

IV.Tr×nh tù thÝ nghiÖm

1. M¹ch n¹p:

a. L¾p m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ:

0V

GN
C
47uF

A
R

B
K
5V
 H×nh 4. S¬ ®å m¹ch thÝ nghiÖm vÒ sù n¹p ®iÖn cña tô ®iÖn

b. Khëi ®éng ch¬ng tr×nh Cassy Lab:

- Trong màn h×nh Desktop của Windows, chän Start\ Program\ CASSY Lab\ CASSY
Lab. HoÆc cã thÓ nh¸y ®óp chuét vµo biÓu tîng cña Cassy Lab trªn mµn h×nh.
- Trong cöa sæ CASSY Lab, chän Activate (khëi ®éng cho Sensor Cassy và Power
Cassy).
- NhÊn F5 ®Ó lùa chän c¸c thiÕt bÞ: cöa sæ Settings hiÖn ra, chän Genaral, trong phÇn
Serial Interface Assignment, trong khung COM1, chän CASSY.
TiÕp tôc, trong CASSY, kÝch ho¹t c¸c ®Çu ®o A1 và B1 b»ng c¸ch nh¸y ®óp chuét, khi
®ã hép héi tho¹i Sensor Input Settings hiÖn ta, lÇn lît ®Æt chÕ ®é sau cho c¶ hai ®Çu ®o A
và B:
Quantity: Voltage UA1( Voltage UB1).
Meas. Range: -10V..10V.
Qóa tr×nh trªn ph¶i thùc hiÖn hai lÇn ®Ó ®Æt chÕ ®é ®o ®iÖn ¸p gi÷a hai ®Çu ®iÖn trë vµ
hai ®Çu tô ®iÖn..

- §Æt thêi gian cho c¸c phÐp ®o: Trong cöa sæ Settings, nh¸y chuét vào Display
Measuring Parameters, cöa sæ Measuring Parameters hiÖn ra, ®Æt Meas. Time: 6s.

c. TiÕn hµnh ®o:

- Ban ®Çu më kho¸ K. NhÊn nót F9 ®Ó b¾t ®Çu vÏ ®êng n¹p cña tô ®iÖn, ®ång thêi nhanh
tay ®ãng kho¸ K. Trªn mµn h×nh cña Cassy Lab sÏ hiÖn ra ®êng phãng t¬ng øng cña tô
®iÖn. VÏ l¹i ®å thÞ ra giÊy.

- H»ng sè thêi gian chÝnh lµ kho¶ng thêi gian tõ khi tÝn hiÖu b¾t ®Çu t¨ng ®Õn lóc t¨ng
lªn e lÇn, ®îc x¸c ®Þnh theo mét trong hai c¸ch sau:

Trong vïng ®å thÞ cña CASSY Lab, nhÊn chuét ph¶i, mét thùc ®¬n däc hiÖn ra
chän Fit Function\ Exponential Function e^x. Di chuyÓn chuét tõ ®Çu ®Õn cuèi ®å thÞ
hiÓn thÞ ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë. H»ng sè thêi gian chÝnh lµ gi¸ trÞ B hiÖn lªn ë gãc díi trªn
mµn h×nh.
- t¨ng ®iÖn ¸p nguån lªn 6V, 7V, 8V, 9V, 10V: lÆp l¹i thÝ nghiªm.
Ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng 1.1.

d. So s¸nh víi gi¸ trÞ lÝ thuyÕt: τ = RC và cho nhËn xÐt.

2. M¹ch phãng:

a. L¾p m¹ch nh h×nh vÏ:

 0V
47uF C 100k R GND

K B
5V 1 2

H×nh 5: S¬ ®å m¹ch thÝ nghiÖm vÒ sù phãng ®iÖn cña tô ®iÖn

b. Khëi ®éng ch¬ng tr×nh CASSY Lab và chän chÕ ®é ®o:

- Khëi ®éng ch¬ng th×nh CASSY Lab nh ë phÇn m¹ch n¹p.

- NhÊn F5 ®Ó lùa chän c¸c thiÕt bÞ: cöa sæ Settings hiÖn ra, chän Genaral, trong phÇn
Serial Interface Assignment, trong khung COM1, chän CASSY.

TiÕp tôc, trong CASSY cña cöa sæ nµy, kÝch ho¹t mét ®Çu ®o b»ng c¸ch nh¸y ®óp
chuét vµo phÇn ®ã t¬ng øng trªn ®å thÞ. Khi ®ã hép héi tho¹i Sensor Input Settings hiÖn
ra, ®Æt chÕ ®é sau:
Quantity: Voltage UA1.
Meas. Range: -10V..10V.

- §Æt thêi gian cho c¸c phÐp ®o: Trong cöa sæ Settings, nh¸y chuột vào Display
Measuring Parameters, cöa sæ Measuring Parameters hiÖn ra, ®Æt Meas. Time: 6s.

c. TiÕn hành ®o:

- Ban ®Çu ®Ó kho¸ K ë vÞ trÝ 1 ®Ó n¹p ®iÖn cho tô. NhÊn nóp F9 ®Ó b¾t ®Çu ®o vµ vÏ
®êng phãng cña tô ®iÖn, ®ång thêi nhanh chãng g¹t kho¸ K sang vÞ trÝ 2. Trªn màn h×nh
của CASSY Lab hiÖn ra ®êng phãng t¬ng øng cña tô ®iÖn. VÏ l¹i ®å thÞ ra giÊy.

- H»ng sè thêi gian chÝnh lµ kho¶ng thêi gian tõ khi tÝn hiÖu b¾t ®Çu gi¶m ®Õn khi gi¶m
®i e lÇn, ®îc x¸c ®Þnh t¬ng tù nh phÇn tríc theo mét trong hai c¸ch sau:

Trong vïng ®å thị của CASSY Lab, nhÊn chuét ph¶i, mét thùc ®¬n däc hiÖn ra, chän
Fit Function\ Exponential Function e^x. Di chuyÓn chuét tõ ®Çu ®Õn cuèi ®å thÞ. H»ng
sè thêi gian chÝnh lµ gi¸ trÞ hiÖn lªn ë gãc díi trªn mµn h×nh.

- T¨ng ®iÖn ¸p nguån lªn 6V, 7V, 8V, 9V, 10V: lÆp l¹i thÝ nghiÖm.

Ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng 1.2.

d. So s¸nh víi gi¸ trÞ lÝ thuyÕt: τ = RC và cho nhËn xÐt.

V. C©u hái

1. §iÖn ¸p trªn tô biÕn ®æi nh thÕ nµo trong qu¸ tr×nh n¹p vµ phãng ®iÖn ( viÕt c«ng thøc
vµ vÏ ®å thÞ)?

2. H»ng sè thêi gian thay ®æi nh thÕ nµo nÕu ta t¨ng hoÆc gi¶m gi¸ trÞ ®iÖn trë vµ ®iÖn ¸p
nguån?
 BÁO CÁO THÍ NGHIỆM

Kh¶o s¸t sù phãng, n¹p cña tô ®iÖn

Trêng……………………….. X¸c nhËn cña gi¸o viªn

Líp: …………….……………
Hä vµ tªn:……………………..

Môc ®Ých thÝ nghiÖm

..........................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
.........................................

KÕt qu¶ thÝ nghiªm

1. VÏ ®êng n¹p vµ phãng cña tô ®iÖn:

- §êng n¹p: - §êng phãng:

UC(V) UC(V)

t t
2. X¸c ®Þnh h»ng sè thêi gian

2.1 M¹ch n¹p:

B¶ng 1.1
U(V) τ(s) ∆τ(s)

TB

B¶ng 1.2
U(V) τ(s) ∆τ(s)

TB

NhËn xÐt kÕt qu¶ ®o: