RI RO TRONG HOT NG THANH TON L/C TI S GIAO DCH NGN HNG NNG NGHIP V PHT TRIN NNG THN

VIT NAM Nguyn Ngc Hng NHNo&PTNT Vit Nam Thanh ton quc t (TTQT) l mt nghip v ngoi bng c trng v quan trng trong hot ng kinh doanh ca cc ngn hng thng mi (NHTM) Vit Nam. Do phm vi rng ca hot ng TTQT l rng ln v bao gm nhiu i tng tham gia nn ri ro c th xut hin ti nhiu thi im, gy ra cc thit hi khng nh cho cc bn. NHTM l trung gian cung cp cc dch v thanh ton cho khch hng, bn cnh vic thu c mt mc li nhun th cng phi gnh chu hng lot nhng ri ro. Ri ro trong TTQT i vi NHTM c th l thit hi xy ra do khng thu hi c vn, pht sinh nhng khon chi ph khng cn thit hay l nhng yu t lm gim uy tn ca ngn hng. Ni dung bi vit cp n nhng ri ro thng gp trong hot ng thanh ton L/C- mt phng thc TTQT chim t trng ln nht - ti S Giao dch Ngn hng Nng nghip v Pht trin Nng thn Vit Nam (SGD NHNo). 1. RI RO TN DNG 1.1. i vi thanh ton hng xut khu Hin nay, trong thanh ton hng xut khu ti SGD NHNo cng nh ti cc chi nhnh ca NHNo thc hin chit khu chng t di hai hnh thc: Chit khu min truy i v chit khu truy i. ngn hng thc hin chit khu min truy i cn c cc iu kin: - Loi L/C tr tin ngay v cho php i tin bng in; - L/C quy nh vn n lp theo lnh ca ngn hng pht hnh (NHPH) v ton b vn n gc c xut trnh cho SGD NHNo; - Chng t hon ton ph hp vi cc iu khon v iu kin ca L/C; - HNPH L/C phi l ngn hng c uy tn trn th trng quc t v c quan h thanh ton sng phng vi SGD NHNo. - Cn b ngn hng phi kim tra cc thng tin v mt hng, gi c, th trng tiu th ca l hng nhp vo thi im chit khu. Thng thng, SGD cng nh cc chi nhnh NHNo thc hin chit khu truy i gim thiu ri ro cho ngn hng v ngn hng c quyn truy i khch hng trong trng hp bn nc ngoi t chi thanh ton. Chit khu truy i c p dng cho c L/C tr ngay v L/C tr chm. i vi L/C tr chm, vic chit khu ch c thc

hin khi nhn c in chp nhn thanh ton hoc hi phiu c k hu chp nhn thanh ton vo ngy o hn bi ngn hng pht hnh (ngn hng xc nhn). S tin chit khu tu tng trng hp c th m p dng linh hot nhng khng vt qu 90% tr gi b chng t c chit khu. Doanh s cho vay chit khu ti SGD NHNo tng qua cc nm do nhu cu vay vn sn xut hng xut khu. Thc cht y l mt khon cho vay c th chp bi b chng t hng xut theo L/C. Theo quy nh, nu qu 60 ngy k t ngy chit khu m SGD NHNo khng nhn c thng bo tr tin ca ngn hng nc ngoi th ngn hng c quyn t ng trch n ti khon tin gi ca khch hng thu n. Nu ti khon ht s d th chuyn sang n qu hn v phng tn dng c trch nhim theo di v thu n. Trong thi gian va qua, ri ro trong tn dng ti SGD NHNo di hnh thc chit khu truy i, min truy i xy ra khi c nhng doanh nghip sau khi nhn hng chit khu chng t, do tnh hnh lm n km hiu qu nn khng thc hin c ngha v ti chnh i vi ngn hng, hin tng n nn dy da thanh ton cho ngn hng l tng i ph bin hoc do khch hng tm mi l do khc chm thanh ton cho ngn hng. Ri ro tn dng cng xy ra khi ngn hng nc ngoi chm thanh ton nh hng n vn kh dng ca ngn hng, lm cng thng thm cungcu ngoi t ca ngn hng. cng l l do pht sinh ri ro trong thanh khon i vi SGD NHNo. 1.2. i vi thanh ton hng nhp khu Khi thanh ton hng nhp khu theo yu cu ca khch hng, SGD NHNo m L/C thanh ton tin hng cho khch hng. Ri ro tn dng n cha ngay trong vic k qu m L/C cho khch hng ca SGD NHNo. Theo quy nh hin hnh ca NHNo, cc chi nhnh trong ton h thng ni chung v SGD ni ring, sau khi tip nhn ng m L/C cho khch hng th phi tin hnh k qu. Trc y, hu ht cc chi nhnh ca NHNo u quy nh mc k qu l 100% cho cc n v thanh ton bng hnh thc L/C tr mt s trng hp c bit. Tuy nhin, iu ny khng pht huy c tc dng, lm gim tnh cnh tranh ng thi lm cho mt s khch hng chuyn sang cc ngn hng khc. V vy, hin nay ngn hng tin hnh xc nh mc k qu mt cch linh hot hn: - Cc khch hng khng phi k qu khi m L/C: Khch hng c ti khon tin gi ln, c uy tn trong giao dch vi SGD trong vn thanh ton, c cc giao dch ln qua SGD, tnh hnh hot ng sn xut kinh doanh tt, c sc cnh tranh trn th trng. - Mc k qu t 10%- 30% gi tr L/C c p dng ph bin trong hot ng TTQT ca SGD NHNo. - Mc k qu 100% thc hin i vi nhng khch hng khng c uy tn thanh ton i vi ngn hng hoc tnh hnh ti chnh gn y khng tt.

Ngun k qu c th l vn t c ca doanh nghip hoc vn vay ca ngn hng do bn th ba bo lnh. Trong trng hp khch hng xin vay ngoi t m L/C m ngn hng chp nhn th vic xin vay ngoi t phi tun th theo ng th tc xin vay ngoi t c k hn. Thng thng cc n v xin vay th chp bng chnh l hng nhp. Ngoi ra, ngn hng cn phi thanh ton u nhim chi, thanh ton th tc ph kim tra hn ngch nhp khu. Sau khi kim tra nu hp l, thanh ton vin lp h s L/C a s liu vo my vi tnh theo quy nh. Mt b h s bao gi cng gm y cc thng tin sau: S tham chiu, tn, a ch ca ngi m L/C, ngi hng li, ngn hng thng bo, ngn hng xc nhn, kim ngch L/C, ngy m, ngy ht hn, th thc thanh ton, tn hng ho, khi lng, Tuy c nhng quy nh cht ch nu trn nhng trong thi gian va qua, ri ro trong lnh vc ny vn xy ra, th hin theo cc hnh thc nh sau: - Mt s doanh nghip khng chu thanh ton khi cc chng t hp l v. H thng vn vo l do hng cha v hoc hng c vn ch thng lng c tnh tr hon thi hn thanh ton. Cc ngn hng nc ngoi c th pht SGD NHNo do thanh ton chm, nh hng ti uy tn ca SGD. Vic cho vay k qu cng nh thanh ton hng nhp khu gy thit hi khng nh cho SGD khi mt s n v nhp khu lm n thua l, mt kh nng thanh ton. - Thit hi trong vic bo lnh L/C nhp hng tr chm. y chnh l mt hnh thc tn dng m ngn hng cp cho ngi nhp khu. Bng uy tn ca mnh, SGD NHNo ng ra bo lnh cc hi phiu k hn. Tuy nhin, mt s doanh nghip bin n thnh ngun vn tn dng di hn, li dng tin bn hng tr chm quay vng, s dng vn sai mc ch, dn n mt kh nng thanh ton cho ngi xut khu khi n hn. Trong vi nm tr li y, ri ro ny c xu hng gia tng, SGD NHNo chu kh nhiu thit hi trong vic bo lnh L/C nhp hng tr chm, nu ngn hng phi ng ra tr n thay cho cc doanh nghip th kh nng khng thu hi c n l rt cao. - Trng hp SGD nhn th bo lnh nhn hng: i khi hng v n cng ri m b chng t vn cha v ti ngn hng. n v nhp khu c yu cu gii phng hng cng nhanh cng tt trnh ph tn lu kho bi v cc chi ph pht sinh. iu kin SGD thc hin nghip v pht hnh th bo lnh- th u quyn nhn hng, k hu vn n gc l khch hng phi c cam kt chp nhn thanh ton v k qu 100% tr gi ho n, hoc u quyn cho chi nhnh ca NHNo khoanh s tin tng ng trn ti khon tin gi ca h hoc ghi n ti khon tin vay khi thanh ton. Ngoi ra, khch hng phi c th yu cu pht hnh bo lnh km 01 bn sao ho n do ngi xut khu gi trc tip. Trn thc t xy ra khng t ri ro cho SGD khi khch hng nhn hng v khi b chng t v ri m h khng chu thanh ton. Lc SGD phi tin hnh cho vay bt buc v s chu ri ro khi nh nhp khu ph sn, mt kh nng thanh ton.

1.3. i vi n qu hn trong thanh ton L/C Phn ln cc khch hng c quan h tn dng trong hot ng TTQT vi SGD NHNo l cc doanh nghip tham gia hot ng xut nhp khu (XNK). Tuy nhin, cc doanh nghip ny ch yu l doanh nghip va v nh, vn ch s hu cn khim tn. Trong phng thc ny, phn ln cc doanh nghip hot ng da vo s ti tr bng uy tn hay bng vn vay ca SGD. Khi gp nhng kh khn khch quan nh s bin ng ca gi c hng ho, ca t gi ngoi t, chnh sch thu v hng ro thu quan, lm cho khch hng b thua l, thm ch khch hng b ph sn, khng c kh nng thanh ton ton b hay mt phn tin vay cho ngn hng v do nh hng n kh nng thu hi vn ca ngn hng. i vi cc L/C dng vn t c k qu di 100%, ri ro vn xy ra vi SGD do nhiu khch hng c phng n, kinh doanh kh thi nhng trnh qun tr lung tin khng tt nn khi n hn thanh ton, khch hng khng c kh nng thanh ton, buc SGD phi tin hnh cho vay. Trong nhng trng hp nh vy, ngn hng mt thm nhiu chi ph nh in thoi, thi gian, nhn lc n c, theo di, lm vic vi khch hng thanh ton cho nc ngoi.
Bng 1. Tnh hnh n qu hn L/C ti S giao dch nhng nm qua

n v: Nghn USD
Nm Tng s d L/C cha thanh ton 11,363.40 9,884.47 9,151.50 8,507.87 Doanh s 676.93 536.90 408.93 324.55 N qu hn L/C Tng,gim nghn USD % -140.03 -20.69 -127.97 -23.84 -84.37 -20.63 T trng (%) 6.0 5.4 4.5 3.8

2006 2007 2008 2009

Ngun: Bo co tng kt HKD ca S giao dch NHNo 2006- 2009

Nguyn nhn ca tnh trng trn l: - Hot ng XNK vi doanh s cha cao, cc doanh nghip NK hot ng khng my hiu qu, quay vng vn chm, b thua l dn n khng c tin tr ngn hng khi n hn thanh ton. - Ngn hng bo lnh cho doanh nghip m L/C hng nhp tr chm cha c phn tch, chn lc k lng pht sinh n qu hn, b phn thm nh h s khch hng cn lng lo, cha cht ch v cha lng ht c cc ri ro pht sinh, t l k qu thp, phn gi tr thanh ton L/C cn li khng c gi tr ti sn m bo. Thc t th n qu hn L/C trong thanh ton XNK ca SGD c du hiu gim dn qua cc nm. Tuy nhin, c th n qu hn s gia tng tr li nu ngn hng khng c s nh gi khch hng (ngi m L/C) mt cch k lng trong vic nhn nh trc c h khng c kh nng hoc khng mun thanh ton. Do vy, ri ro v ti chnh vn lun l thch thc cng vi hot ng thanh ton bng L/C m SGD phi i mt. 2. RI RO K THUT (LI CHNG T)

Ri ro k thut l nhng ri ro do nhng sai st mang tnh k thut trong quy trnh thanh ton L/C, nh vic cc bn tham gia thc hin sai mt khu trong quy trnh nghip v thanh ton hay s khc nhau gia b chng t thanh ton vi ni dung quy nh trong L/C. Mt b chng t hon ho l c s rng buc trch nhim gia nh xut khu vi ngn hng, gia ngn hng pht hnh vi nh xut khu, gia ngn hng pht hnh v ngn hng xc nhn, gia ngn hng thanh ton v ngn hng hon tr. Do , cc ch th c bit cn quan tm ti vic kim tra k L/C a ra quyt nh tr tin. Thc t, tng yu t to nn b chng t hon ho gia cc ngn hng tham gia thanh ton cn nhiu bt cp, nh s ph hp gia cc NH cha thng nht, ngn hng ny cho l hp l nhng ngn hng khc li bt li chng t v dn n kt qu khng thc hin c khon thanh ton, hoc bt li qu kht khe, t ny sinh ri ro trong TTQT. Chng t thanh ton l iu khon bt buc v v cng quan trng trong thanh ton L/C. Thc trng b chng t c xut trnh l c s cn bn cho vic t chi hay chp nhn thanh ton. Nh xut khu chc chn i c tin khi h xut trnh ti ngn hng c ch nh b chng t hon ho. V hnh thc, b chng t hon ho l b chng t y v s lng, ng v ni dung theo quy nh ca L/C. Li chng t xut hin trong c hng nhp ln hng xut, bao gm nhng li lin quan ti s lng chng t; ni dung chng t; thi hn xut trnh chng t b chm tr 2.1. i vi li chng t hng nhp i vi hng nhp, SGD ng ra lm vai tr l ngn hng m L/C (NHPH), thc hin cam kt tr tin cho nh xut khu nc ngoi. y l nghip v n cha nhiu ri ro, nu doanh nghip v mt l do no m khng tr c tin theo ng cam kt s gy tn tht cho ngn hng c v ti chnh ln uy tn. Thc t chng t hng nhp thng t li do qua bc kim tra ca ngn hng nc ngoi. Tuy nhin, theo thng k ca SGD, nm 2006 c khong 18% b chng t ca nh xut khu nc ngoi xut trnh theo L/C do cc chi nhnh ca SGD pht hnh c s khc bit, m cc li chng t i vi hng nhp ca SGD xut hin ch yu khu tip nhn v kim tra chng t. Trong , nhiu trng hp ngn hng phi t chi thanh ton do c nhiu sai st nghim trng t pha nc ngoi nh chng t khng ng ngi k pht, chng t vn ti khng hon ho, m t hng ho trong ho n thng mi khng ng nhng quy nh trong L/C. Mt khc, cng c trng hp cc li chng t xut pht t pha NHPH a ra khng chnh xc, v pha ngn hng nc ngoi khng chp nhn. Vi t l sai st trong kim tra chng t l 18%, c th thy rng cht lng kim tra chng t hng nhp ca SGD cha cao, cn nhiu hn ch. 2.2. i vi li chng t hng xut i vi hng xut th SGD ng vai tr l ngn hng thng bo L/C hay l ngn hng chit khu. Trn thc t hin nay, trong hot ng TTQT ca SGD th ri ro li chng

t thng pht sinh do cc nguyn nhn nh cn b cha tun th ng quy trnh k thut, vic kim sot chng t khng cn thn, lp thiu chng t, thiu ni dung, do thi gian chm Li chng t hng xut ang l hin tng ph bin hu ht cc doanh nghip tham gia hot ng XNK, ch yu l cc li chng t xut trnh thiu v s lng, mun v thi gian, khng ni dung Tuy nhin, tnh trng ny c th c ci thin nu nh XK la chn ngn hng c kinh nghim c t vn trong k kt hp ng thng mi v kim sot L/C.
Bng 2. T l li chng t hng xut ti SGD NHNo Chng t xut trnh Chng t ph hp Chng t sai st Trong : - Sai st do vi phm hp ng - Sai st do k nng lp chng t T l 25% - 32% 75% - 68% 19% - 35% 81% - 65%

Nguyn nhn ca nhng ri ro thng gp trong vic kim tra chng t ti SGD l: Th nht, do kim tra khng ht li, dn ti mt quyn t chi bi ngn hng khng c quyn t chi ln hai. Trng hp ny gy ra ri ro cho c NHPH ln nh NK. Khi nh NK c th kin ngn hng v mc ri ro ph thuc vo s phn nh li gia nh NK v ngn hng. Th hai, do khng th pht hin ra sai st trn c s b chng t khng hon ho, tc l NHPH khng nu ra li ca chng t, v th buc phi thanh ton tin cho nc ngoi. Nu nh NK pht hin ra li, h c quyn t chi tr NHPH ton b gi tr ca L/C . Ri ro ny mt mnh NHPH phi gnh chu. Loi li ny thng lin quan n s ph hp gia cc chng t vi nhau v ngy pht hnh, k hu, s tin, Th ba, do tin hnh kim tra chng t vt qu thi hn quy nh cho php 5 ngy lm vic ca ngn hng. xy ra trng hp ny, nu chng t c sai st, NHPH mt quyn t chi tr tin, trong khi , nh NK c quyn khc t thanh ton cho ngn hng i vi nhng li . Th t, do b chng t hon ho nhng ngn hng li bt li t chi tr tin. Nu nh NK ng chc chn s khng tr tin ra nc ngoi, dn ti nguy c b nh XK khiu kin. Nhng li ny thng lin quan n vic k hu vn n. Vi thc t ri ro trong thanh ton L/C rt ln, cc ngn hng cn ht sc quan tm ti vic kim tra chng t. Chng t c lp theo L/C v chu s chi phi ca cc vn bn php lut lin quan, thng l UCP. y l c s rt c th kim tra, nhng cc ngn hng vn mc vo nhng tnh hung nu trn, dn n ri ro trong thanh ton L/C. Nguyn nhn t nhiu pha, nhng quan trng nht l do trnh cn b TTQT ca ngn hng cn bt cp, cha p ng yu cu cng vic. Thc t cho thy mc ri ro ph thuc ch yu vo NHPH, ngn hng gi vai tr hn ch ti a ri ro cho ngn hng v c cho nh NK. Nhng ri ro trn thng chim mt t l rt

thp nhng nc pht trin, nhng ngn hng c trnh thanh ton cao, s dng cng ngh hin i, kim tra chng t bng my. 3. RI RO THANH KHON Ch trong trng hp hn hu, ri ro thanh khon mi e don n kh nng thanh ton cui cng ca ngn hng. V vy, mt trong nhng nhim v quan trong hng u i vi nh qun tr ngn hng l bo m kh nng thanh khon mt cch thng xuyn, lin tc v y . Mt ngn hng c xem l c kh nng thanh khon tt nu nh n c th c c nhng khon vn kh dng vi chi ph thp ng ti thi im ngn hng c nhu cu. Ngn hng c kh nng thanh khon tt khi n c trong tay mt lng vn kh dng vi quy m hp l hoc ngn hng c th nhanh chng huy ng vn thng qua con ng vay n hoc bn ti sn c kh nng thanh khon cao. Yu cu thanh khon ca ngn hng c xem xt trn mi tng quan cung- cu tin t. Ngun cung thanh khon ch yu ca ngn hng gm: - Tin gi ca khch hng, doanh thu t cc dch v tin gi, thanh ton n ca khch hng, bn ti sn, vay NHNN, Ngun cu thanh khon ch yu ca ngn hng gm: Khch hng rt tin t ti khon, yu cu vay vn t nhng khch hng cht lng tn dng cao, thanh ton cc khon vay phi tin gi, chi ph bng tin v thu xut hin trong qu trnh sn xut kinh doanh. - Trong TTQT nhu cu vay v mua ngoi t ca khch hng l rt ln. c bit trong nm 2007 thanh ton nhp khu qua SGD tng 8% v xut khu tng 6% so vi cng k nm trc, trong thanh ton L/C t 566 triu USD, tng 11,5%. Thc trng ny khin SGD c nhng lc i mt vi ri ro thanh khon. D tr ngoi t tin mt, tin gi ngoi t ti NHNN ca SGD cn cha p ng c nhu cu ca khch hng, cung ngoi t cn nhiu lc cng thng trong khi SGD cha c nhng gii php thch ng nhm tho mn nhu cu ca khch hng mt cch tt nht. Chi ph b p s thiu ht thanh khon tng i ln, khng nhng vy cn lm cho mt lng khch hng khng nh chuyn quan h thanh ton sang ngn hng khc hoc gim gi tr thanh ton. Chnh iu ny l nguyn nhn dn n ri ro trong thanh khon ca SGD trong thi gian va qua. V vy, trong thi gian ti, SGD cn ch ng hn na tng cung ngoi t cng nh d on nhu cu ca khch hng c k hoch huy ng, d tr ngoi t linh hot p ng nhu cu thanh ton ca khch hng ng thi gim thiu nhng ri ro thanh khon ca NH.
Ti liu tham kho: - Gio trnh Nghip v thanh ton quc t. - Qun tr ri ro trong kinh doanh Ngn hng. - Tp ch Ngn hng cc nm 2007- 2010. - Ti liu Tng kt hot ng TTQT ca NHNo. - Peter Rose, Ngn hng thng mi.