TU SCH SOS

2
Th gii Phng
TM TAT LICH SU
THE KI HAI MUOI MOT
The World Is Flat
A BRIEF HISTORY OF
THE TWENTY-FIRST CENTURY
Thomas L. Friedman
THE GII L PHANG
Nhung nguoi dich:
Nguyn Quang A, Cao Vit Dung, Nguyn Tin Phong
CNG TC GIA
From Beirut to Jerusalem (1989)
The Lexus and the Olive Tree (1999)
[Chic Lexus v Cy liu (NXB. Khoa hoc X Hoi 2005)]
Longtitudes and Attitudes (2002)
THOMAS L. FRIEDMAN
THE GII L PHANG
Tm tt Lich su Th ki Hai muoi Mt
Farrar, Straus and Gioux / New York
Tng Matt
v Kay
v Ron
Muc Luc
Loi gioi thiu
Th gii Tro thnh Phng Th no
Mt: Khi Ti Cn Dang Ngu / 3
Hai: Muoi Luc Lm Phng Th gioi / 48
Luc lm phng # 1. 9/11/89 / 48
Luc lm phng # 2. 9/8/95 / 56
Luc lm phng # 3. Phn mm Work Flow / 71
Luc lm phng # 4. Open-Sourcing / 81
Luc lm phng # 5. Outsourcing / 103
Luc lm phng # 6. Offshoring / 114
Luc lm phng # 7. Xu Chui cung / 128
Luc lm phng # 8. Insourcing / 141
Luc lm phng # 9. In-forming / 150
Luc lm phng # 10. Cc Steroid / 159
Ba: Ba su Hi tu / 173
Bn: Su Sp xp Vi dai / 201
Mi v Th gii Phng
Nm: Mi v Tu do Thuong mai / 225
Su: Nhung Tin dn / 237
Bay: Cuc Khung hoang Trm lng / 250
Tm: Dy Khng phai l mt Thu nghim / 276
Cc Nuc Dang Pht trin v Th gii Phng
Chn: Duc me dng trinh Guadalupe / 309
Cc Cng ti v Th gii Phng
Muoi: Cc cng ti di ph th no / 339
D|a Chnh tr| v Th gii Phng
Muoi mt: Th gioi Khng phng / 371
Muoi hai: L thuyt Dell v Ngn ngua Xung dt / 414
Kt lun: Sc Tuong tung
Muoi ba: 9/11 di lai 11/9 / 441
Loi Cam on / 471
Chi muc / 475
LI GII THIJU
Ban doc cm trn tay cun thu muoi ba
*
cua tu sch SOS
2
,
cun Th gioi Phng cua Thomas L. Freedman. Cun sch duoc in
v pht hnh ln du vo thng 4-2005. Dy l cun sch thu tu cua
Freedman, cun thu hai, Xe Lexus v Cy liu, vua duoc Nh xut
ban Khoa Hoc X hi xut ban bng ting Vit. T. L. Freedman l
nh bo ni ting cua to New York Times, di nhiu, gp g voi rt
nhiu nhn vt ni ting, voi con mt ht suc sc sao, ng trnh by
nhung vn d ton cu ho rt sc tch v sinh dng, ng trnh by
nhung vn d kh khan, kh hiu mt cch sng sua, d dom, dng
nhiu n du gip ban doc linh hi vn d mt cch d dng.
Ti nghi cun sch rt b ch cho cc nh chnh tri, cc nh
hoach dinh chnh sch, v n trnh by nhung thch thuc cua th
gioi phng di voi Mi, voi th gioi dang pht trin, voi cc cng ti,
nn cc loai dc gia ny s c th thy thng tin v tuong cua
Freedman gy kch thch. Cc hoc gia chc s hoc duoc cch trnh
by don gian nhiu vn d phuc tap. Ti nhit thnh khuyn gioi
tre v cc doanh nhn hy doc cun sch ny, v n s b ch cho
ho d xc dinh lai mnh trong hoc tp, khoi nghip, hoc v lm vic
sut doi. Tt nhin cun sch cung b ch cho tt ca nhung ai quan
tm dn tuong lai, vic lm, cng ngh, khoa hoc, v sng tao.
Nguoi dich d c ht suc d lm cho ban dich duoc chnh xc
v d doc, song do hiu bit c han nn kh th trnh khoi sai st.
Phn chi muc ni dung, o mi muc chnh (v ca o muc phu nu
chng ti thy thut ngu c th l la), c km theo thut ngu ting
*
Cc quyn truoc gm:
1. J. Kornai: Con duong dan toi nn kinh t thi truong, Hi Tin hoc Vit
Nam 2001, Nh Xut ban Vn ho Thng tin (NXB VHTT) 2002.
2. J. Kornai: H thong X hoi chu nghia, NXB Vn ho Thng tin 2002
3. J. Kornai- K. Eggleston: Chm sc suc khoe cong dong, NXB VHTT
2002
4. G. Soros: Gia kim thuat ti chnh, sp xut ban
5. H. de Soto: Su b an cua tu ban, sp xut ban
6. J. E. Stiglitz: Chu nghia x hoi di v du? sp xut ban
7. F.A. Hayek: Con duong dan toi ch do nng n, sp xut ban
8. G. Soros: X hoi Mo, sp xut ban
9. K. Popper: Su Khon cng cua Chu nghia lich su, sp xut ban.
10. K. Popper: X hoi mo v nhng ke th cua n, I, Plato
11. K. Popper: X hoi mo v nhng ke th cua n, II, Hegel v Marx
12. Thomas S. Kuhn: Cau trc cua cc cuoc Cch mang Khoa hoc
Anh d ban doc tin tham khao; tc gia dng nhiu tu moi, mt s
tu duoc d nguyn bng ting Anh, phn giai thch nghia c th tm
thy o Chi muc.
Nhung nguoi dich cun sch ny gm: Cao Vit Dung (cc
Chuong 9, 10, 11, 12) v Nguyn Tin Phong (Chuong 13), phn
cn lai ti dich v dam duong vic hiu dnh chung. Ti thnh tht
xin li cc cng su v d sot lai v sua tung cu cua cc chuong
d. Lm vy c th mt ci hay cua ban dich ban du, k ca cch
vit chnh ta nhung d cho ban dich duoc nht qun ti d sua rt
nhiu, phn hay l cua ho, cc li v thiu st l cua ti. Ti chiu
trch nhim v moi li v sai st cua ton b ban dich.
Moi ch thch cua tc gia duoc dnh bng s. Tt ca cc ch
thch dnh du sao (
*
) o cui trang l cua nguoi dich. Trong vn
ban di khi nguoi dich c dua thm tu hay cum tu d cho cu duoc
r nghia, phn d duoc dt trong du [nhu th ny]. Ban dich chc
cn nhiu thiu st mong ban doc thng cam, luong thu, v chi
bao; xin lin h theo dia chi Tap ch Tin hoc v Doi sng, 54
Hong Ngoc Phch H Ni [25/B7 Nam Thnh Cng], hoc qua
din thu thds@hn.vnn.vn hay nqa@netnam.vn
09-2005
Nguyn Quang A
Th gioi
Tro thnh Phng
Th no
MOT
Khi Ti Cn Dang Ngu
Tu cc Hoang tu, voi tu cch nhung nguoi Cng gio Co dc, v cc
hong tu nhung nguoi yu mn v thc dy nim tin Cng gio linh
thing, v l nhung ke th cua hoc thuyt Mohamet, v cua moi su sng
bi thn tuong v di gio, d quyt dinh cu ti, Christopher Columbus,
di dn cc min ni trn cua An D, d xem cc hong tu, nhn dn, v
cc vng dt y, v d tm hiu tnh kh cua ho v phuong php thch
hop nhm cai bin ho theo nim tin linh thing cua chng ta; v hon
nua d chi dn rng ti khng duoc di bng duong b theo huong
Dng, nhu l thuong, m bng duong pha Ty, theo huong m dn nay
chng ta khng c bng chung chc chn no rng d c bt cu ai di.
- Tu nht k cua Christopher Columbus v chuyn di 1492 cua ng
hng ai d tung chi huong cho ti nhu th ny trn mt sn
golf truoc dy: Hy nhm vo hoc Microsoft hay IBM. Ti
dung o dim pht bng du tin tai sn golf KGA Golf Club o khu
trung tm thnh ph Bangalore, min nam An D, khi ban choi cua
ti tro vo hai cao c bng knh-v thp bng long ni bt ln o
dng xa, dng sau tham co xanh du tin. Cao c Goldman Sachs
vn chua xong; nu khng th anh ta d c th tro vo ci d nua v
bin n thnh b ba. HP v Texas Instrument c vn phng cua ho
o sau l thu chn, doc theo l thu muoi. D khng phai l tt ca.
Cc mc pht bng l cua Epson, cng ti my in, v mt trong
nhung nguoi xch gy cua chng ti di mu 3M. Bn ngoi, mt s
bin hiu giao thng cung do Texas Instrument ti tro, v bang
quang co Pizza Hut trn duong trung mt ming pizza bc hoi,
duoi du d Cc ming giga dy Huong vi!
C
THE GII L PHANG
4
Khng, dy dut khot khng phai Kansas. Thm ch khng c ve
ging An D. Dy l Th gioi Moi, Th gioi Cu, hay Th gioi tip?
Ti d dn Bangalore, Silicon Valley cua An D, bng hnh trnh
khm ph cua ring ti ging cua Columbus. Columbus d di thuyn
bum voi cc tu Nia, Pinta, v Santa Mara trong mt n luc d
khm ph ra mt duong ngn hon, truc tip hon dn An D bng
huong v pha ty, qua Dai Ty Duong, m ng cho l duong bin
khoi dn Dng An hon l di xung pha nam v dng vng qua
chu Phi, nhu nhung nguoi khai ph B Do Nha thoi ng d thu
di. An D v cc Hn dao Gia Vi phuong Dng ni ting mt thoi
v vng, ngoc, d qu, v to lua cua ho - mt ngun vt bu khng
k xit. Tm duong tt qua bin ny dn An D, o thoi khi cc th
luc Hi gio ngy d d chn cc duong b tu chu u, d l mt
cch cho ca Columbus v nn qun chu Ty Ban Nha tro nn giu
c v hng manh. Khi Columbus cng bum, hin nhin ng d
cho rng Tri dt trn, d l v sao ng lai tin chc rng ng c th
dn An D bng cch di v phuong ty. Tuy nhin, ng d tnh sai
qung duong. ng nghi Tri Dt l mt qua cu nho hon. ng
cung d khng du kin gp mt vng dt rng truoc khi ng dn
duoc Dng An. Tuy nhin, ng d goi cc th dn m ng d gp o
th gioi moi l cc Indian-dn da do [nhung nguoi An D]. Quay
v nh, tuy th, Columbus d c th ni cho nhung nguoi d du
ng, Vua Ferdinand v Hong hu Isabella, rng mc d ng khng
thy An D, ng c th xc nhn rng th gioi qua thuc trn.
Ti bt du di An D theo dng huong dng, qua Frankfurt. Ti
dng Lufthansa voi v hang thuong gia. Ti bit chnh xc huong
mnh di nho ban d GPS hin trn mn hnh thi ra tu ngn cua gh
ngi trn my bay. Ti ha cnh an ton v dng gio. Ti cung d
gp nhung nguoi duoc goi l Indian. Ti cung d di tm ngun giu
c cua An D. Columbus d tm phn cung cc kim loai qu, to
lua, v gia vi - ngun giu c trong thoi ng. Ti d tm phn mm,
nng luc tr c, cc thut giai phuc tap, cc cng nhn tri thuc, cc
call center [trung tm phuc vu khch hng qua din thoai], cc giao
thuc truyn, nhung dt ph v ki thut quang hoc cc ngun giu
c cua thoi chng ta. Columbus d vui suong bin nhung nguoi
Indian ng gp thnh cc n l, mt qu lao dng chn tay tu do.
Ti chi mun hiu v sao nhung nguoi Indian ti gp lai ly vic
lm cua chng ta, v sao ho tro thnh mt qu quan trong nhu vy
KHI TI CN DANG NGU
5
cho outsourcing [thu lm ngoi] dich vu v vic lm cng ngh
thng tin (CNTT) tu Hoa K v cc nuoc cng nghip khc.
Columbus c hon mt trm nguoi trn ba tu cua ng; ti c mt
nhm nho tu knh Discovery Times vua thoai mi trong hai xe tai
d chin, voi cc li xe An D di chn trn. Khi cng bum, y l
ni vy, ti cung d cho rng th gioi l trn, song ci ti bt gp o
An D tht d ht suc lm lung lay nim tin cua ti vo nim d.
Columbus tnh co gp chu Mi song ng nghi mnh d khm ph ra
mt phn An D. Ti thuc su thy An D v nghi nhiu nguoi ti
gp o d l nhung nguoi Mi. Mt s d thuc su ly tn Mi, v
nhung nguoi khc bt chuoc rt cu giong ni Mi o cc call center
v cc ki thut kinh doanh Mi o cc phng th nghim phn mm.
Columbus tu ln vua v hong hu cua mnh rng th gioi trn
v ng d di vo lich su nhu nguoi du tin khm ph ra diu ny.
Ti quay v nh v chia se su pht hin chi voi vo, v chi th thm.
Em yu, ti thu thi, anh nghi th gioi l phng.
m sao ti d di dn kt lun ny? Ti nghi ban c th ni tt
ca bt du trong phng hop cua Nadan Nilekani o cng ti
Infosys Technologies Limited. Infosys l mt trong cc bu vt cua
th gioi CNTT An D, v Nilekani, CEO [Tng diu hnh] cua
cng ti, mt trong nhung thuyn truong chn chn v duoc knh
trong nht cua nn cng nghip An D. Ti di xe voi nhm
Discovery Times dn khu Infosys, khoang bn muoi pht tu trung
tm Bangalore, d thm co so v phong vn Nilekani. Dn khu
Infosys bng con duong sut seo, voi cc ch b linh thing, cc xe
ngua ko, v cc xe ko c dng co tt ca cng chen ln st canh xe
chng ti. Tuy nhin, mt khi buoc vo cng Infosys ban o trong
mt th gioi khc. Mt b boi lon c khu nghi mt np mnh gua
cc tang d mn v nhung dai co duoc ct tia, st k mt bi co
khng l nhu mt sn golf nho. C v s qun n v mt cu lac b
suc khoe tuyt voi. Cc cao c knh-v-thp duong nhu moc ln
ging co dai mi tun. Trong mt s cao c d, cc nhn vin
Infosys dang vit cc chuong trnh phn mm cu th cho cc cng
ti Mi hay chu u; trong cc cao c khc, ho thuc hin nhung cng
vic hu truong cua cc cng ti siu quc gia lon dt co so o Mi v
chu u - moi thu tu bao tr my tnh dn cc d n nghin cuu cu
L
THE GII L PHANG
6
th dn tra loi cc cuc goi cua khch hng tu khp noi trn th
gioi. An ninh l cht, cc camera theo di cc cua, v nu anh lm
vic cho American Express, anh khng th di vo cao c quan l
cc dich vu v nghin cuu cho General Electric. Cc ki su An D
tre, nam v nu, di nhanh nhen tu cao c ny sang cao c kia, lung
lng cc the ID [nhn dang]. Mt nguoi c ve nhu c th lo cc
khoan thu cua ti. Nguoi khc c ve nhu c c th tho roi my
tnh cua ti. V nguoi thu ba c ve nhu c ta d thit k n!
Sau khi ngi cho mt cuc phong vn, Nilekani d dn nhm TV
chng ti dao quanh trung tm hi nghi ton cu cua Infosys- tng
zero cua cng nghip outsourcing An D. N l mt phng su
thm lt vn g nhn ging mt phng hoc duoc xp thnh dy tu
mt truong lut Ivy League. O mt du c mt mn hnh d s c
buc tuong v o trn cao c cc camera trn trn cho hi nghi tu xa.
'Dy l phng hi nghi cua chng ti, dy c l l mn hnh lon
nht chu - gm bn muoi mn hnh s [gp lai], Nilekani tu
ho giai thch, chi ln mn hnh TV lon nht ti d tung thy.
Infosys, ng ni, c th t chuc mt cuc hi nghi ao cua nhung
nguoi choi chu cht cua ton b chui cung ung ton cu cua n
cho bt cu du n no vo bt cu lc no trn mn hnh siu c d.
Nhu th cc nh thit k Mi cua ho c th ni chuyn trn mn
hnh voi cc nh vit phn mm An D v cc nh san xut chu
cua ho cng mt lc. Chng ti c th ngi o dy, ai d tu New
York, London, Boston, San Francisco, tt ca du truc tip [live]. V
c th vic thuc hin l o Singapore, cho nn nguoi o Singapore
cung c th truc tip o dy D l ton cu ho, Nilekani ni.
Pha trn mn hnh c tm chic dng h tm tt rt kho ngy lm
vic cua Infosys: 24/7/365 [24 gio mt ngy; 7 ngy mt tun; 365
ngy mt nm]. Cc dng h duoc gn nhn Ty Mi, Dng Mi,
GMT, An D, Singapore, Hong Kong, Nht Ban, c.
Outsourcing chi l mt chiu cua mt thu co ban hon nhiu
dang xay ra hin nay trn th gioi, Nilekani giai thch. Ci xay ra
[vi] nm vua qua l d c mt su du tu at vo cng ngh, dc
bit trong thoi dai bong bng, khi hng trm triu dollar duoc du
tu d thit lp kt ni khp noi trn th gioi, cp bin, v tt ca cc
thu d. Dng thoi, ng ni thm, my tnh d tro nn re hon v
phn tn khp th gioi, v d c mt su bng n v phn mm e-
mail, cc phuong tin tm kim nhu Google, v phn mm so huu
KHI TI CN DANG NGU
7
ring, c th che bt cu cng vic no v gui mt phn dn Boston,
mt phn dn Bangalore, v mt phn dn Bc Kinh, tao d dng
cho bt cu ai d pht trin tu xa. Khi tt ca cc thu ny dt nhin
xay ra cng lc vo khoang nm 2000, Nilekani ni thm, chng
'd tao ra mt nn noi vic lm tri thuc, vn tr tu, c th duoc
giao tu bt cu du. N c th duoc chia nho, giao, phn phi, san
xut v rp lai cng nhau ln nua v diu ny d cho cch lm
vic cua chng ta mt d tu do hon ton moi, dc bit vic lm c
tnh cht tr tu V ci m anh dang nhn thy tai Bangalore ngy
nay thuc su l dinh dim cua tt ca nhung diu trn kt hop lai.
Chng ti ngi trn di vng bn ngoi vn phng cua Nilekani,
doi di TV dung cc camera. Tai mt dim, tm tt cc n cua tt
ca diu ny, Nilekani d tht ra mt cum tu cu lang vang trong du
ti. ng ni voi ti, Tom, sn choi dang duoc san phng. ng
mun ni l cc nuoc nhu An D by gio c kha nng canh tranh v
lao dng tri thuc ton cu nhu chua tung bao gio c - v rng Mi
tt hon hy sn sng cho diu ny. Mi bi thch thuc, nhung, ng
nhn manh, su thch thuc s l tt cho Mi boi v chng ta lun sung
suc nht khi bi thch thuc. Khi ti roi khu Infosys v Bangalore ti
hm y v bi xc sut doc duong g, ti cu ngm nghi mi v
cum tu d: Sn choi dang duoc san phng.
Ci Nandan ni, ti nghi, l sn choi dang duoc san phng
Duoc san phng? Duoc san phng? Troi oi, ng ta ni voi ti th
gioi l phng!
Ti o dy, o Bangalore hon 500 nm sau khi Columbus vuot
qua duong chn troi, dng cng ngh hng hai th so cua thoi ng,
v tro v an ton d chung minh dut khot rng th gioi trn v
mt trong nhung ki su tinh nhanh nht An D, duoc do tao tai hoc
vin ki thut hng du cua An D v duoc h tro boi cng ngh
hin dai nht hin nay, v co ban d ni voi ti l th gioi ny
phng, phng nhu mn hnh m trn d ng ta c th chu tr cuc
hop ton b chui cung ung ton cu cua mnh. Thm ch l th
hon, ng biu duong su pht trin ny nhu mt diu tt, nhu ct
mc moi trong su pht trin cua loi nguoi v mt co hi lon cho
An D v th gioi mt su thuc d khin th gioi chng ta phng!
Ngi dng sau chic xe d, ti d vit vi vng bn tu d vo s
tay cua mnh: Th gioi l phng. Ngay khi vit chng, ti nhn ra
rng dy l thng dip co ban cua moi thu ti d thy v d nghe o
THE GII L PHANG
8
Bangalore trong hai tun lm phim. Sn choi canh tranh ton cu
duoc san bng. Th gioi duoc san phng.
Khi ti nhn r diu ny, ca hung khoi v su kinh hi trn dy ti.
Nh bo trong ti hung khoi khi d tm thy mt khung kh d hiu
ki hon cc tin chnh bui sng v d giai thch ci xay ra trn th
gioi ngy nay. R rng, hin nay l c th cho nhiu nguoi hon bao
gio ht d hop tc v canh tranh trong thoi gian thuc voi nhiu
nguoi hon v nhiu loai vic lm khc nhau hon tu nhiu ng
ngch cua hnh tinh hon v trn co so bnh dng hon bt cu thoi
gian no truoc dy trong lich su loi nguoi dng my tnh, e-
mail, mang, hi nghi tu xa, v phn mm moi nng dng. D l ci
Nandan d ni cho ti. D l ci ti d khm ph ra trong hnh
trnh cua ti dn An D v xa hon. V d l ci cun sch ny ni
v. Khi ban bt du nghi v th gioi nhu l phng, rt nhiu thu c
nghia theo nhung cch chng khng c truoc dy. Nhung dch
thn ti cung hung khoi, boi v su san phng th gioi c nghia l
by gio chng ta dang kt ni tt ca cc trung tm tri thuc trn hnh
tinh lai thnh mt mang ton cu don nht, m - nu hoat dng
chnh tri v chu nghia khung b khng can duong th s c th
mo ra mt ki nguyn thinh vuong v di moi gy sung st.
Nhung suy ngm th gioi phng cung lm ti trn dy kinh hi,
v mt ngh nghip v c nhn. Su kinh so ring cua ti xut pht
tu su thuc hin nhin rng khng chi nhung nguoi vit phn mm
v cc geek [cc tay cu phch v] my tnh duoc trao quyn d
cng tc trong cng vic o mt th gioi phng. N cung l al-Qaeda
v cc mang luoi khung b khc. Sn choi khng duoc san bng
chi theo cch thu ht v siu trao quyn mt nhm hon ton moi
cua nhung nguoi di moi sng tao. N duoc san bng theo cch li
ko v siu trao quyn mt nhm hon ton moi cua nhung nguoi
dn ng v dn b gin du, nan ch, v bi lm nhuc.
V ngh nghip, su nhn ra th gioi l phng lm cng thng thn
kinh v ti nhn ra rng su san bng ny d xay ra khi ti cn dang
ngu, v ti d bo qun n. Ti thuc su khng ngu, m d bn vic
khc. Truoc 11 thng 9 (11/9), ti d tp trung theo di ton cu
ho v khai thc su cng thng giua cc luc Lexus cua su hi
nhp kinh t v cc luc Cy liu cua ban sc v chu nghia dn
tc do d cun Xe Lexus v Cy liu cua ti ra doi 1999. Song
sau 11/9, cc cuc chin tranh cy liu d m anh ti hon ton.
KHI TI CN DANG NGU
9
Ti dnh hu ht thoi gian cua mnh chu du trong cc th gioi A
Rp v Hi gio. Vo cc nm d ti d mt du vt ton cu ho.
Ti d lai tm thy vt d trn hnh trnh cua ti dn Bangalore
thng 2 nm 2004. Mt khi d tm thy, ti nhn ra rng c ci g
d tht su quan trong d xay ra trong khi ti gn b voi cc lm cy
liu cua Kabul v Baghdad. Ton cu ho d di dn mt muc moi
hon ton. Nu ban dt cun Xe Lexus v Cy liu v cun sch
ny lai voi nhau, ban s di dn kt lun l l lich su khi qut l d
c ba ki nguyn lon cua ton cu ho. Thoi dai du ko di tu
1492- khi Columbus duong bum, mo ra su giao thuong giua Th
gioi Cu v Th gioi Moi cho dn khoang 1800. Ti s goi thoi
dai ny l Ton cu ho 1.0. N d lm th gioi co lai tu mt kch
thuoc lon thnh c trung bnh. Ton cu ho 1.0 l v cc nuoc v
suc manh co bp. Tuc l, trong Ton cu ho 1.0 tc nhn then cht
cua su thay di, dng luc thc dy qu trnh hi nhp ton cu d l
nuoc ban c bao nhiu co bp bao nhiu suc co bp, bao nghiu
suc ngua, suc gi, hay, mun hon, suc hoi nuoc v ban d c th
trin khai n sng tao dn th no. Trong ki nguyn ny, cc nuoc
v cc chnh phu (thuong duoc tn gio hay chu nghia d quc hay
su kt hop cua ca hai xi giuc) d dn duong ph bo cc buc tuong
v ni cht th gioi lai voi nhau, thc dy su hi nhp ton cu.
Trong Ton cu ho 1.0, cc cu hoi chu yu l: Nuoc ti hop voi
su canh tranh v cc co hi ton cu o ch no? Lm sao ti c th
di ton cu v cng tc voi nhung nguoi khc thng qua nuoc ti?
Ki nguyn lon thu hai, Ton cu ho 2.0, ko di tu 1800 dn
2000, bi gin doan boi Dai Khung hoang v Chin tranh Th gioi I
v II. Thoi dai ny lm th gioi co tu c trung bnh xung c nho.
Trong Ton cu ho 2.0, nhn t then cht cua thay di, dng luc
thc dy hi nhp ton cu, d l cc cng ti da quc gia. Cc cng
ti da quc gia ny tin hnh ton cu ho v thi truong v lao dng,
du tin do su bnh truong cua cc cng ti c phn H Lan v Anh
v Cch mang Cng nghip lm mui nhon. Trong nua du cua thoi
dai ny, hi nhp ton cu duoc cp luc boi su sut giam chi ph
chuyn cho, nho dng co hoi nuoc v duong st, v trong nua sau
boi su sut giam cc chi ph lin lac - nho su ph bin cua din tn,
din thoai, PC, v tinh, cp quang, v phin ban ban du cua World
Wide Web (WWW). Chnh trong thoi dai ny m chng ta thuc su
thy su ra doi v truong thnh cua mt nn kinh t ton cu, theo
THE GII L PHANG
10
nghia rng d c su dich chuyn du cua hng ho v thng tin tu
luc dia ny sang luc dia khc d o d c mt thi truong ton cu,
voi su chnh lch gi v cc san phm v lao dng. Cc dng luc o
dng sau ki nguyn ton cu ho ny l cc dt ph v phn cung -
tu tu hoi nuoc v duong st lc ban du dn din thoai v cc my
tnh lon vo lc cui. V cu hoi lon trong thoi dai ny d l: Cng
ti ti hop voi nn kinh t ton cu o ch no? N tn dung cc co
hi th no? Lm sao ti c th di ton cu v cng tc voi nhung
nguoi khc qua cng ti cua ti? Cun Xe Lexus v Cy liu chu
yu l v dinh dim cua ki nguyn ny, mt thoi dai khi cc buc
tuong bt du sup d trn khp th gioi, v su hi nhp, v su phan
ung du di voi n, ln mt muc moi hon ton. Nhung ngay ca khi
cc buc tuong sup d, vn cn nhiu ro can di voi su hi nhp
ton cu sun se. Hy nho, khi Bill Clinton duoc bu lm tng
thng nm 1992, hu nhu khng ai ngoi chnh phu v gioi hn lm
c e-mail, v khi ti vit Xe Lexus v Cy liu nm 1998, Internet
v thuong mai din tu vua moi ct cnh.
Phai, chng d ct cnh cng voi nhiu thu khc nua d cng
dn trong khi ti ngu. V d l l do v sao ti l l trong cun sch
ny rng vo khoang nm 2000 chng ta d buoc vo mt ki
nguyn moi hon ton: Ton cu ho 3.0. Ton cu ho 3.0 lm th
gioi co tu c nho xung c b t v dng thoi san bng sn choi. V
trong khi dng luc trong Ton cu ho 1.0 l cc nuoc tin hnh
ton cu ho v dng luc trong Ton cu ho 2.0 l cc cng ti tin
hnh ton cu ho, dng luc trong Ton cu ho 3.0 - thu cho n
dc trung dc nht v nhi - l nng luc moi tm thy cho cc c
nhn d cng tc v canh tranh ton cu. V ci dn by cho php
cc c nhn v cc nhm di ton cu d dn vy v sun se dn vy
khng phai l suc ngua, khng phai l phn cung, m l phn mm-
tt ca cc loai ung dung moi cng chung voi su sng tao ra mt
mang cp quang ton cu bin tt ca chng ta thnh lng ging st
vch. By gio cc c nhn phai, v c th, hoi, Ti hop voi canh
tranh v cc co hi ton cu ngy nay o ch no, v lm sao ti c
th, tu mnh, cng tc voi nhung nguoi khc mt cch ton cu?
Song Ton cu ho 3.0 khng chi khc cc ki nguyn truoc o ch
n lm th gioi co lai v phng th no v n trao quyn cho cc c
nhn ra sao. N khc o ch Ton cu ho 1.0 v Ton cu ho 2.0
chu yu do cc c nhn v doanh nghip u Mi dn dt. Tuy Trung
KHI TI CN DANG NGU
11
Quc thuc su l nn kinh t lon nht th gioi trong th ki muoi tm,
chnh cc nuoc, cc cng ti, nhung nguoi thm d phuong Ty tin
hnh phn lon vic ton cu ho v dinh hnh h thng. Nhung v
sau ny, diu ny s ngy cng t dng hon. Boi v n lm th gioi
co lai v phng, Ton cu ho 3.0 ngy cng nhiu s duoc dn dt
khng chi boi cc c nhn m cung boi cc nhm c nhn phi
Ty phuong, khng da trng da dang hon nhiu. Cc c nhn tu
moi noi cua th gioi phng du duoc trao quyn. Ton cu ho 3.0
bin thnh c th cho rt nhiu nguoi d cm v choi [plug and
play], v ban s thy moi sc cu vng con nguoi tham gia.
(Trong khi su trao quyn cho cc c nhn d hnh dng ton cu
l dc tnh moi quan trong nht cua Ton cu ho 3.0, cc cng ti-
to v nho- cung duoc trao quyn mt cch moi nua trong ki nguyn
ny. Ti thao lun chi tit ca hai mun hon trong cun sch ny).
Khng cn phai ni, ti d chi c su dnh gi lo mo nht v tt ca
diu ny khi ti roi vn phng cua Nandan ngy y o Bangalore.
Nhung khi ti ngi suy ngm nhung thay di ny o ban cng cua
phng khch san cua ti ti hm d, ti d bit mt thu: ti mun
bo moi thu v vit mt cun sch c th cho php ti hiu qu trnh
lm phng ny d din ra th no v cc h luy cua n c th l g
di voi cc nuoc, cc cng ti, v cc c nhn. Cho nn ti nhc din
thoai goi cho vo ti, Ann, v bao c, anh s vit mt cun sch
nhan d Th gioi l Phng. C vua bun cuoi vua t m - o, c
th bun cuoi hon l t m! Cui cng, ti d c kha nng thuyt
phuc duoc c, v ti hi vong s c kha nng lm th voi ban, ban
doc thn mn. Hy d ti dua ban quay v lc du cua hnh trnh
cua ti dn An D, v cc dim phuong dng khc, v chia se voi
ban mt s cuc gp tnh co d dn ti dn kt lun rng th gioi
khng cn trn m phng.
aithirth Jerry Rao l mt trong nhung nguoi du tin ti gp o
Bangalore- v ti gp anh chua hon vi pht o khch san Leela
Palace truoc khi anh bao ti rng anh c th xu l cc to khai thu
cua ti v cc yu cu k ton khc ti cn - tu Bangalore. Khng,
cam on, ti d c mt k ton vin ri o Chicago. Jerry chi mim
cuoi. Anh ta qu lich su d ni - rng anh ta c th l k ton vin
J
THE GII L PHANG
12
cua ti ri, hay dng hon k ton vin cua cua k ton vin cua ti,
nho su bng n v outsourcing vic chun bi thu.
'Diu ny xay ra nhu chng ta ni, Rao bao, anh qu o Mumbai,
truoc l Bombay, hng cua anh, MphasiS, c mt di cc k ton
vin An D c kha nng lm cng vic k ton duoc outsource tu
bt cu bang no cua Mi v chnh phu lin bang. Chng ti lin kt
voi nhiu hng CPA [kim ton vin (cng) c chung chi] c nho
v vua o Mi.
anh ni ging k ton vin cua ti? ti hoi. Vng, ging k
ton vin cua anh, Rao ni voi mt nu cuoi. Cng ti cua Rao d di
tin phong v mt phn mm work flow [lung cng vic] voi mt
dinh dang chun lm cho outsourcing khai thu re v d. Ton b
qu trnh bt du, Jerry giai thch, voi mt k ton vin o Hoa K
qut cc to khai thu nm ngoi cua ti, cng voi cc ban k khai
W-2, W-4, 1099, tin thuong, c phiu cua ti- moi thu- vo mt
my chu, dt o California hay Texas. By gio k ton vin cua
anh, nu anh ta xu l thu cua anh o hai ngoai, bit rng anh thch
khng cho (ai d o ngoi nuoc) bit ho (tn) hay s An sinh X hi
cua anh, th anh ta c th chon giu kn thng tin d, Rao ni. Cc
k ton vin o An D [dng mt khu] goi tt ca thng tin th mt
cch truc tip tu my chu o Mi, v ho hon tt cc to khai thu cua
anh, voi vic anh vn giu tn. Tt ca cc s liu khng ra ngoi
Hoa K d tun thu cc quy ch ring tu Chng ti coi vic bao
v du liu v su ring tu rt nghim tc. K ton vin o An D c
th nhn thy s liu trn mn hnh cua mnh, nhung anh ta khng
th tai n xung hay in n ra chuong trnh cua chng ti khng
cho php vic d. Nhiu nht anh ta c th lm l thu nho n, gia
nhu anh ta c dinh xu no d. Cc k ton vin khng duoc
php mang thm ch giy v bt vo trong phng khi ho lm vic
trn cc to khai thu.
Ti bi t m v chnh lm th no dang tin tin ny cua dich vu
outsourcing d tro thnh. Chng ti lm nhiu ngn to khai, Rao
ni. Hon nua, CPA cua anh o Mi khng cn thm ch o vn phng
cua ho. Ho c th ngi trn mt bi bin o California v e-mail cho
chng ti v ni, Jerry, cu lm cc to khai thu Bang New York
tht cu, v th cu lm cc to khai cua Tom. V Sonia, cu v di
cua cu o Delhi lm cc to khai Washington v Florida. Tin th,
Sonia lm vic tu nh c o An D, [cng ti khng phai tra] chi ph
KHI TI CN DANG NGU
13
chung. V cc vic khc ny, chng thuc su phuc tap, cho nn ti
tu lm chng.
Nm 2003, khoang 25.000 to khai thu Mi duoc lm o An D.
Nm 2004 con s l 100.000. Nm 2005, du kin l 400.000. Trong
mt thp nin, anh s cho rng k ton vin cua anh outsource vic
chun bi co ban cua cc to khai thu cua anh - nu khng hon nua.
Anh d vo ngh ny th no? ti hoi Rao.
Ban ti Jeroen Tas, mt nguoi H Lan, v ti du d lm cho
Citigroup o California, Rao giai thch. Ti l sp cua anh ta v
mt hm chng ti cng tro v tu New York trn mt chuyn bay
v ti ni mnh c k hoach thi vic v anh ta bao, Ti cung th.
Ca hai chng ti du ni, V sao chng ta lai khng khoi dng
doanh nghip ring cua chng ta? V th vo nm 1997-98, chng
ti cng nhau dua ra mt k hoach kinh doanh d cung cp cc giai
php Internet cao cp cho cc cng ti lon Hai nm truoc, tuy
vy, ti d di du mt hi nghi cng ngh o Las Vegas v mt s
hng k ton [Mi] c trung bnh d tip cn ti, v ho ni rng ho
khng th du suc d dua ra cc hoat dng outsourcing lon v thu
dn An D, nhung cc g [cng ti] lon c th, v [nhung g vua]
mun vuot ho. V l d chng ti d pht trin mt san phm phn
mm goi l VTR Virtual Tax Room: Bung Thu Ao- d cho
php cc hng k ton c vua ny d dng outsource khai thu.
Cc hng c vua ny c duoc mt sn choi bng phng hon, m
truoc dy ho bi tu chi, Jerry ni. Dt nhin ho c th tip cn
dn cng cc loi th v quy m m cc g lon hon d lun c.
C phai thng dip cho nhung nguoi Mi, M, dung d cc con
m lon ln di lm k ton vin? Ti hoi.
Khng tht vy, Rao ni. Ci m chng ti lm l lm cng vic
tap nhap. Anh bit cn ci g d chun bi mt to khai thu? Vic
lm rt t sng tao. Dy l ci s chuyn ra hai ngoai.
Ci g s o lai Mi? Ti hoi.
K ton vin mun o lai trong ngh tai Mi s l nguoi tp trung
vo nghi ra cc chin luoc sng tao phuc hop, nhu trnh thu hay
n trnh thu, quan l cc quan h khch hng, Rao ni. Anh hay
chi ta s bao cc khch hng cua mnh, Ti d khin cng vic tap
nhap duoc lm rt hiu qua. By gio hy ni v lm th no chng
ti quan l ti san cua anh v anh s lm g cho lu tre cua anh. Anh
c mun d mt s tin no d trong cc qu quan thc [trust] cua
THE GII L PHANG
14
mnh? N c nghia l c cc thao lun cht luong-thoi gian voi
cc khch hng hon l chay vng quanh ging nhung con g voi
du bi ct dut tu thng Hai dn thng Tu, v thuong d don xin gia
han dn thng Tm, boi v ho d khng c cht luong thoi gian voi
cc khch hng.
Dnh gi tu mt tiu lun trong tap ch Accounting Today (7
thng Bay, 2004), qua thuc, diu ny c ve l tuong lai. L. Gary
Boomer, mt CPA v CEO cua Boomer Consulting o Manhattan,
Kansas, d vit, Ma [thu] vua ri d tao ra hon 100.000 to khai
thu [duoc outsource] v by gio duoc mo rng ngoi cc to khai
thu c nhn sang cc qu quan thc, cc hi bun v cc cng ti
L do chu yu khin ngnh kinh doanh d c kha nng tng quy m
nhanh nhu n d c ba nm qua l do du tu m cc cng ti [dt co
so o nuoc ngoi] ny d tin hnh vo h thng, quy trnh v do
tao. C khoang bay muoi ngn nguoi tt nghip dai hoc ngnh k
ton o An D mi nm, ng ni thm, nhiu trong s d di lm cho
cc hng dia phuong An D khoi du voi 100 $ mt thng. Voi su
gip d cua truyn thng tc d cao, do tao nghim ngt, v cc
mu biu chun ho, nhung nguoi An D tre ny c th duoc cai
bin thnh cc k ton vin phuong Ty co ban kh nhanh voi phn
nho chi ph. Mt s hng k ton An D thm ch bt du tip thi
chnh ho cho cc hng Mi qua hi nghi tu xa v bo qua vic di lai.
Boomer kt lun, Ngh k ton hin nay dang bin di. Nhung
nguoi bu vu vo qu khu v chng lai su thay di s bi buc dn
su hon vo su hng ho ho (commoditization). Nhung nguoi c
th tao ra gi tri thng qua su lnh dao, cc mi quan h v suc
sng tao s lm bin di ngnh kinh doanh, cung nhu tng cuong
cc mi quan h voi cc khch hng hin c cua ho.
Ci anh dang ni cho ti, ti bao Rao, l bt k ngh cua ban l g
bc si, lut su, kin trc su, k ton vin - nu ban l mt nguoi
Mi, tt hon ban hy gioi o thu dich vu nhay cam, boi v bt cu thu
g c th duoc s ho c th duoc outsource cho nh san xut hoc
kho nht hoc re nht, hoc ca hai. Rao tra loi, Mi nguoi phai
tp trung vo ci chnh xc l gi tri gia tng cua mnh.
Nhung nu ti chi l mt k ton vin trung bnh th sao? Ti d
di hoc o mt dai hoc nh nuoc. Ti c kt qua trung bnh B+. Cui
cng ti c bng CPA. Ti lm vic o mt hng k ton lon, lm
nhiu vic thng thuong. Ti him khi gp khch hng. Ho giu ti
KHI TI CN DANG NGU
15
o dng sau. Nhung d l mt sinh k tu t v v co ban hng vua
lng voi ti. Ci g s xay ra voi ti trong h thng ny?
'D l mt cu hoi hay, Rao ni. Chng ta phai chn tht v
n. Chng ta dang o giua mt su thay di cng ngh to lon, v khi
ban sng trong mt x hi o dinh cua su thay di d [nhu Mi], kh
d tin don. D tin don cho ai d sng o An D. Trong muoi
nm chng ti s lm nhiu thu dang duoc lm o Mi ngy nay.
Chng ti c th du don tuong lai cua mnh. Nhung chng ti o
sau cc ban. Cc ban xc dinh tuong lai. Mi lun lun o trn dinh
cua ln sng sng tao moi Cho nn l kh d nhn vo mt k
ton vin d v ni dy l ci s l. Chng ta khng duoc tm
thuong ho diu d. Chng ta phai xu l n v ni v n mt cch
chn tht Bt cu hoat dng no m chng ta c th s ho v
phn li chui gi tri, v di chuyn cng vic di d dy, s duoc di
chuyn di. Ai d s ni, U, nhung anh khng th phuc vu ti mt
ming thit nuong. Dng, nhung ti c th lm vic dt truoc bn
cua anh ngi o bt cu du trn th gioi, nu qun n khng c mt
nguoi phu trch. Chng ti c th ni, Vng, ng Friedman, chng
ti c th dnh cho ng mt bn gn cua s. Ni cch khc, c
nhung phn cua vic di n com hiu m chng ta c th phn li v
outsource. Nu ban quay lai v doc cc sch gio khoa kinh t hoc
co ban, chng s bao: Cc hng ho duoc trao di, cn cc dich vu
duoc tiu thu v san xut o cng ch. V ban khng th xut khu
vic ct tc. Song chng ta dang dn gn vic xut khu ct tc,
phn vic hen. Ban mun ct kiu tc g? Ban mun tho ct no?
Tt ca cc thu d c th v s duoc mt call center o rt xa lm.
Khi chng ti kt thc cuc ni chuyn, ti hoi Rao tip theo anh
s lm g. Anh ta trn dy sinh luc. Anh bao ti anh d ni chuyn
voi mt cng ti Israel c nhung buoc tin lon v cng ngh nn cho
php truyn cc hnh qut CAT (Computer Assisted Tomography)
tt hon v d hon qua Internet cho nn ban c th mau chng c
mt kin thu hai tu mt bc si cch xa nua vng tri dt.
Vi tun sau khi ti ni chuyn voi Rao, ti nhn duoc e-mail sau
tu Bill Brody, hiu truong Dai hoc Johns Hopkins, nguoi ti vua
phong vn cho cun sch ny:
Tom mn, ti ni tai mt cuc hi nghi gio duc y t tip tuc
cua truong Hopkins cho cc bc si xa chn [radiologist] (ti d
THE GII L PHANG
16
tung l mt radiologist) Ti chot thy mt tnh hnh rt hp
dn m ti nghi anh c th quan tm. Ti vua duoc bit rng
nhiu bnh vin nho v mt s bnh vin vua o Hoa K, cc
radiologist dang outsourcing vic doc cc anh qut CAT cho
cc bc si o An D v c!!! Hu ht vic ny xay ra vo ban
dm (v c th cui tun) khi cc radiologist khng c du nhn
vin d lo vic ym tro trong bnh vin. Trong khi mt s
nhm xa chn s dng xa chn tu xa [teleradiology] d chuyn
cc anh tu bnh vin v nh cua ho (hay dn Vail hay Cape
Cod, ti gia su) nhu th ho c th din giai cc anh v cho chn
don 24/7, hin nhin cc bnh vin nho chuyn cc buc anh
qut cho cc radiologist nuoc ngoi. Loi th l ban ngy o c
hay An D khi ban dm o dy cho nn ym tro ngoi gio tro
nn d lm hon bng chuyn cc anh qua tri dt. V cc anh
CAT (v MRI-Magnetic Resonance Imaging) d o dang s ri
v c sn d dng trn mang voi mt giao thuc chun, khng
c vn d g d xem cc anh o bt cu du trn th gioi Ti
cho rng cc radiologist o du kia phai duoc do tao o Hoa
K v c cc bng, chung chi v kha nng ph hop Cc
nhm thuc hin vic doc ngoi gio ny duoc cc radiologist Mi
thu ho goi l cc C n dm Nighthawks.
Chc tt lnh,
Bill
ho troi ti l mt nh bo v khng phai l mt k ton vin
hay mt radiologist. Khng c outsourcing no di voi ti-
cho d mt s ban doc no d cua ti c th mun muc bo cua ti
c th chuyn di Bc Triu Tin. t nht d l ci ti nghi. Sau d
ti nghe v hoat dng cua Reuters o An D. Ti d khng c thoi
gian d thm vn phng Reuters o Bangalore, nhung ti d c kha
nng nm duoc Tom Glocer, CEO cua Reuters, d nghe ng d lm
g. Glocer l nguoi di tin phong v outsourcing cc yu t cua
chui cung tin thuc.
Voi 2.300 nh bo quanh th gioi, o 197 vn phng, phuc vu mt
thi truong bao gm cc nh ngn hng du tu, cc nh bun bn
cc cng cu phi sinh, cc nh mi gioi chung khon, cc bo, di
pht thanh, truyn hnh, v cc dai l Internet, Reuters d lun c
N
KHI TI CN DANG NGU
17
mt khn-thnh-dc gia rt phuc tap d thoa mn. Sau su ph san
dot-com, tuy vy, khi nhiu khch hng cua n tro nn rt c thuc
v chi ph, Reuters bt du tu hoi mnh, v cc l do ca v chi ph v
hiu qua: Chng ta thuc su cn dt nguoi cua chng ta vo du d
cung ung cho chui cung tin tuc ton cu cua chng ta? V chng
ta c th thuc su chia nho cng vic cua mt nh bo v giu mt
phn o London v New York v chuyn mt phn sang An D?
Glocer bt du ng dn chuc nng kim com co ban nht m
Reuters cung cp, l tin st deo v thu nhp cng ti v nhung tin
trin kinh doanh lin quan, tung giy cua mi ngy. Exxon tit l
thu nhp cua n v chng ta cn dua diu d cng nhanh cng tt
ln cc mn hnh khp th gioi: Exxon kim duoc ba muoi chn
cent qu ny tri voi ba muoi su cent qu truoc. Nng luc ct li
o d l tc d v su chnh xc, Glocer giai thch. Chng ta khng
cn nhiu phn tch. Ta chi cn dua tin co ban cng nhanh cng tt.
Tin khn phai ra tnh bng giy sau cng b cua cng ti, v bang
[cho thy lich su gn dy v thu nhp qu] vi giy mun hon.
Cc loai tin dc bit v thu nhp d di voi kinh doanh tin l
vanilla di voi kinh doanh kem - mt hng ho co ban thuc su c
th duoc lm o bt cu du trong th gioi phng. Vic lm tri thuc
c gi tri gia tng thuc xay ra trong nm pht tip theo. D l khi
anh cn mt nh bo tht, nguoi bit lm sao d c mt bnh lun
tu cng ti, mt bnh lun tu hai nh phn tch hng du trong linh
vuc, v thm ch vi loi tu cc di thu canh tranh d dt bo co thu
nhp vo vin canh. Diu d cn mt tp ki nng bo ch cao hon
ai d c cc quan h trn thi truong, nguoi bit ai l cc nh phn
tch ngnh gioi nht v d dua dng nguoi di n trua, Glocer ni.
Su ph san dot-com v su lm phng th gioi d buc Glocer phai
nghi lai Reuters cung cp tin th no - liu n c th chia nho cc
chuc nng cua mt nh bo v chuyn cc chuc nng c gi tri gia
tng thp sang An D. Muc tiu chnh cua ng l d giam su chng
cho tng tin luong cua Reuters, trong khi bao tn cng nhiu vic
lm bo gioi cng tt. Cho nn vic du tin chng ti d lm,
Glocer ni, l di thu su phng vin o Bangalore nhu mt thu
nghim. Chng ti bao, Hy bao ho lm chi cc tm tt tin dc bit
v cc bang v bt cu thu g khc c th sai ho lm o Bangalore.
Nhung nguoi An D moi duoc thu ny c kin thuc k ton v
duoc Reuters hun luyn, song ho duoc tra luong, ngy nghi v tro
THE GII L PHANG
18
cp y t theo chun dia phuong. An D l mt dia dim phong ph
khng th tin ni d tuyn nguoi, khng chi c ki nng ki thut m
ca ki nng ti chnh, Glocer ni. Khi mt cng ti cng b thu nhp
cua mnh, mt trong nhung vic du tin n lm l trao cho cc
hng din tn Reuters, Dow Jones, v Bloomberg - d phn pht.
Chng ti s ly du liu th d, ng ni, v ri l mt cuc chay
dua xem chng ti c th quay vng n nhanh ra sao. Bangalore l
mt trong nhung noi duoc ni mang nht trn th gioi, v mc d
c mt cht tr - mt giy hay t hon d ko thng tin sang d,
ho ra l ban c th ngi o Bangalore v c duoc phin ban din tu
cua mt thng co bo ch v bin n thnh mt cu chuyn d
dng ht nhu ban c th lm o London hay New York.
Su khc bit, tuy vy, l luong v tin thu nh o Bangalore t
hon mt phn nm so voi o cc thu d phuong Ty d.
Trong khi kinh t hoc v su lm phng th gioi d dy Reuters
xung con duong ny, Glocer d c vui ve lm v dng no cung
phai lm. Chng ti nghi chng ti c th trt gnh nng bo co
d bi hng ho ho v khin vic d duoc lm mt cch c hiu qua
o noi khc trn th gioi, ng ni, v ri tao co hi cho cc nh bo
Reuters theo quy uoc d tp trung vo vic lm bo v phn tch c
gi tri gia tng cao v thoa mn c nhn hon nhiu. Hy gia nhu
anh l mt nh bo Reuters o New York. Anh dat su thoa mn cuc
sng cua mnh bng chuyn cc cng b bo ch thnh cc hp trn
cc mn hnh hay lm vic phn tch? Glocer hoi. Tt nhin, l
vic sau. Outsourcing cc thng bo tin tuc cho An D cung cho
php Reuters mo rng b ngang cua vic lm phng su cua n toi
nhiu cng ti c vn nho hon, cc cng ti d khng c hiu qua v
chi ph di voi Reuters d theo di truoc dy voi cc nh bo duoc
tra luong cao hon o New York. Nhung voi cc phng vin An D
c luong thp, c th thu nhiu nguoi voi chi ph cua mt phng
vin o New York, by gio c th lm vic d tu Bangalore. Ma h
2004, Reuters d tng hoat dng ni dung Bangalore cua n ln ba
trm nhn vin, nhm cui cng dn tng s mt ngn ruoi. Mt
vi trong s d l cc phng vin Reuters k cuu duoc cu sang d
hun luyn cc di An D, mt s l cc phng vin lm cc tin thu
nhp dc bit, nhung hu ht l cc nh bo lm phn tch du liu
chuyn bit hon mt cht nghin s [number crunching: tnh ton
s liu]- cho cho bn chung khon.
KHI TI CN DANG NGU
19
Rt nhiu khch hng cua chng ti dang lm cng vic,
Glocer ni. Nghin cuu du tu d bc toac s luong chi ph khng
l, v th rt nhiu hng dng lm ca o Bangalore d lm vic kim
com phn tch cng ti. Cho dn gn dy cc hng lon o Wall
Street d tin hnh nghin cuu du tu bng tiu hng triu dollar
cho cc nh phn tch ngi sao v sau d tnh mt phn chi ph
luong cua ho cho cc phng mi gioi chung khon cua ho, chng
chia se kt qua phn tch voi cc khch hng tt nht cua ho, v
tnh mt phn chi ph cho kinh doanh ngn hng du tu cua ho,
thuong dng cc phn tch t hng cua mt cng ti d nhu vic
kinh doanh ngn hng cua n. Theo sau cc vu diu tra cua Eliot
Spitzer Tng Chuong l Bang New York v cc tp qun Wall
Street, tip theo nhiu vu b bi, hoat dng ngn hng du tu v
mi gioi chung khon d phai tch bach r rng sao cho cc nh
phn tch s ngung thi phng cc cng ti nhm nhn duoc hoat
dng ngn hng du tu cua ho. Nhung nhu mt kt qua, cc hng
du tu lon o Wall Street d phai ct giam manh chi ph nghin cuu
thi truong cua ho, tt ca by gio do ring cc phng mi gioi chung
khon chi tra. V diu ny tao mt khuyn khch lon di voi ho d
outsource mt s cng vic giai tch cho cc noi nhu Bangalore.
Bn canh vic c kha nng tra mt nh phn tch o Bangalore
khoang 15.000 $ tng dn b, tri voi 80.000 $ o New York hay
London, Reuters d thy rng cc nhn vin An D cua n cung
thuong hay c hoc v ti chnh v tn tuy do c dng co cao nua.
Moi dy Reuters cung d mo mt trung tm pht trin phn mm o
Bangkok v ho ra l mt ch tt d tuyn cc nh pht trin phn
mm nhung nguoi m tt ca cc cng ti phuong Ty ganh dua v ti
nng o Bangalore d khng d toi.
Ban thn ti bi xu huong ny ging x. Sau khi bt du su nghip
cua mnh nhu mt phng vin din tn voi hng UPI-United Press
International, ti c dng cam lon lao voi cc phng vin din tn
v voi cc p luc, ca chuyn mn v ti chnh, m duoi d ho lm
vic ct luc. Song UPI c th vn pht dat ngy nay nhu mt hng
din tn, m n khng l, nu gia nhu n d c kha nng outsource
vic kinh doanh cp thp hon cua n khi ti bt du voi tu cch
mt phng vin o London hai muoi lm nm truoc.
Kh xu voi nhn vin, Glocer ni, nguoi d ct gn mt phn
tu ton b nhn vin Reuters, m khng c nhung tn thuong su
THE GII L PHANG
20
sc giua cc phng vin. ng ni, nhn vin Reuters hiu rng vic
ny phai lm sao cho cng ti c th sng st v ri thinh vuong lai.
Dng thoi, Glocer ni, dy l nhung nguoi snh diu lm phng
su. Ho thy cc khch hng cua chng ti lm chnh xc cng vic.
Ho nm duoc ct truyn Quan trong l phai chn tht voi con
nguoi v ci chng ta lm v v sao v khng t v thng dip. Ti
tin vung chc vo bi hoc cua cc nh kinh t c din v di chuyn
cng vic dn noi n c th duoc lm tt nht. Tuy nhin, ta khng
duoc bo qua rng trong mt s truong hop, c nhn nhung nguoi
lao dng s khng d tm vic lm moi. Di voi ho, vic giu lai v
mt mang luoi an sinh x hi thch dng l cn thit.
Trong mt n luc d giai quyt truc tip voi nhn vin Reuters,
David Schlesinger dung du Reuters Mi, d gui cho tt ca cc nhn
vin bin tp mt thu bo, chua doan trch sau:
OFF-SHORING VI NGHA VU
Ti lon ln o New London, Connecticut, trong th ki muoi chn
d l mt trung tm sn c voi lon. Trong cc nm 1960 v 70
c voi d ht tu lu v cc nh su dung lao dng chnh o vng
du gn voi qun di khng l mt diu ngac nhin trong ki
nguyn Vit Nam. B me ban hoc cua ti d lm vic tai
Electric Boat, T chuc Hai qun v Tun Duyn hai. C tuc
ho bnh lai lm thay di vng ny mt ln nua, v by gio n
ni ting nht v cc casino co bac lon cua Mohegan Sun v
Foxwoods v v cc nh nghin cuu duoc cua Pfizer. Cc vic
lm mt di; cc vic lm duoc tao ra. Cc ki nng khng cn
duoc su dung; cn dn cc ki nng moi. Vng d thay di,
nguoi dn d thay di. New London, tt nhin, d khng l dc
nht. Bao nhiu thi trn xay xt d thy cc ci xay cua mnh
dng cua; bao nhiu thnh thi lm giy d thy ngnh giy di
di noi khc; bao nhiu thi trn mt thoi d rt manh v dt may
by gio mua tt ca d vai lanh tu Trung Quc? Su thay di l
khc nghit. Su thay di l khc nghit nht voi nhung nguoi
bi bt ngo ging xung. Su thay di cung khc nghit nht di
voi nhung nguoi c kh khn thay di. Song su thay di l tu
nhin; su thay di khng phai l moi; su thay di l quan trong.
Cuc tranh ci hin thoi v off-shoring l gay gt mt cch
nguy him. Song tranh ci v cng vic di sang An D, Trung
KHI TI CN DANG NGU
21
Quc v Mexico thuc su khng khc cuc tranh lun mt thoi
v vic lm tu ngm bo New London hay vic lm giy bo
Massachusetts hay vic lm dt may bo Bc Carolina. Cng
vic duoc lm o noi n c th duoc lm c kt qua v hiu qua
nht. Diu d cui cng gip cc New London, New Bedford,
v cc New York cua th gioi ny thm ch nhiu hon cc
Bangalore hay Thm Khuyn. N gip boi v n giai phng
con nguoi v vn d lm cng vic khc, tinh xao hon, v n
gip boi v n tao co hi d san xut san phm cui cng re
hon, lm loi cho cc khch hng ngang nhu n gip cng ti.
Chc chn kh di voi cc c nhn d nghi v cng vic cua
ho roi di, duoc lm xa hng ngn dm boi ai d kim t hon
hng ngn dollar mt nm. Nhung dy l lc d nghi v co hi
cung nhu v ni dau, dng nhu l lc d nghi v cc nghia vu
cua off-shoring cung nhu v cc co hi Mi nguoi, ht nhu
mi cng ti, phai chm lo vn mnh kinh t ring cua mnh, ht
nhu cha ng chng ta trong cc ci xay, cc hiu v nh my
giy d chm lo.
MN HNH DANG CHY?
nh c bit mt call center An D nghe ging th no?
Trong khi lm phim ti liu v outsourcing, di TV v ti d
o mt bui ti tai call center 24/7 Customer do nguoi An D so
huu o Bangalore. Call center ny l mt thu lai tap giua mt k tc
x dai hoc dnh cho ca nam ln nu v mt ngn hng din thoai
huy dng tin cho di TV cng cng dia phuong. C nhiu tng voi
cc phng dy khoang hai muoi my nguoi lm vic voi din thoai
- tng cng khoang hai ngn ruoi nguoi. Mt s duoc bit nhu cc
nhn vin outbound-tu bn ngoi, bn moi thu tu the tn dung
dn s pht din thoai. Nhung nguoi khc xu l cc cuc goi
inbound-v - moi thu tu tm hnh l tht lac cho cc khch hng
cua cc hng hng khng Mi v chu u dn giai quyt cc vn d
my tnh cho nhung nguoi tiu dng Mi bi ln ln. Cc cuc goi
duoc chuyn dn dy bng v tinh v cp quang duoi bin. Mi
A
THE GII L PHANG
22
tng mnh mng cua call center gm cc cum nhung ngn khi
nho. Nhung nguoi tre lm vic trong cc di nho duoi ngon co cua
cng ti m ho cung cp h tro din thoai. Nhu th mt gc c th l
nhm Dell, gc khc c th l co bay cua Microsoft. Diu kin lm
vic cua ho nhn ging nhu o cng ti bao him trung bnh cua ban.
Tuy ti chc l c cc call center hoat dng nhu cc co so bc lt
cng nhn tn t, 24/7 khng phai l mt trong s d.
Hu ht thanh nin ti d phong vn du dua tt ca hay mt phn
luong cua ho cho b me ho. Thuc ra, nhiu trong s ho c luong
khoi dim cao hon luong huu cua b me. Di voi vic lm muc
moi vo nn kinh t ton cu, dy l khoang gn nhu n nhn duoc.
Ti lang thang quanh khu Microsoft khoang su gio chiu theo
gio Bangalore, khi hu ht cc ban tre ny bt du ngy lm vic
cua ho d trng voi rang sng o Mi, khi ti hoi mt chuyn gia my
tnh tre nguoi An D o d mt cu hoi don gian: Trn tng ny ki
luc v cuc goi di nht d gip nguoi Mi no d bi lac trong m
cung phn mm cua mnh l bao nhiu?
Muoi mt gio, anh ta tra loi ngay tuc khc.
Muoi mt gio? ti la ln.
Muoi mt gio, anh ta ni.
Ti chng c cch no d kim tra liu diu ny c dng khng,
nhung ban c nghe cc mu cua cc cuc ni chuyn quen thuc k
quc khi ban lang thang trn sn o 24/7 v chi nghe qua vai cua cc
nhn vin khc nhau cua call center khi ho lm vic. Dy l mt
mu nho cua ci chng ti d nghe ti d khi chng ti quay phim
cho Discovery Times. N phai duoc doc, nu ban c th tuong
tuong diu ny, theo giong cua ai d voi giong An D c bt chuoc
giong Mi hay Anh. Cung tuong tuong rng bt k cc giong ni o
du bn kia c th l, bun ru, cu kinh, hay xu tnh dn th no,
nhung nguoi An D tre ny khng ngung v lc no cung lich su.
Nhn vin call center nu: Cho [bui chiu], ti c th ni
chuyn voi ? (Ai d o du bn kia vua dp din thoai xung).
Nhn vin call center nam: Dich vu bun bn dy, ti l Jerry,
ti c th gip? (Cc nhn vin call center An D ly tn phuong
Ty do ho tu chon. tuong, tt nhin, l d khin cc khch hng
Mi hay chu u cam thy thoai mi hon. Hu ht cc thanh nin
An D m ti ni v chuyn ny d khng buc mnh m coi n nhu
KHI TI CN DANG NGU
23
mt co hi d c mt cht vui da. Trong khi mt vi nguoi chi
chon Susan hay Bob, mt s thuc su sng tao).
Nhn vin nu o Bangalore ni voi mt nguoi Mi: Ti tn l Ivy
Timberwoods v ti goi ngi
Nhn vin nu o Bangalore nhn din mt nguoi Mi: C th cho
ti bn s cui cua s Anh sinh X hi cua anh?
Nhn vin nu o Bangalore cho loi chi dn cu nhu c o Manhattan
v nhn ra cua s phng c: Vng, chng ti c mt chi nhnh o
Duong Bay Muoi Tu v Thu Hai, mt chi nhnh o [Duong] Nm
Muoi Tu v Lexington
Nhn vin nam o Bangalore bn the tn dung m anh chng bao
gio c th mua cho ban thn mnh: The ny l the c ph sut tn
dung hng nm APR [Annual Percentage Rate] thp nht
Nhn vin nu o Bangalore giai thch cho mt b Mi xu l ti
khoan sc cua mnh th no: Sc s su-su-nm l tm muoi mt
dollar v nm muoi lm cent. B vn cn mt khoan phai tra ba
muoi dollar. B hiu r ti khng?
Nhn vin nu o Bangalore sau khi dn mt nguoi Mi qua mt
truc trc my tnh: Khng c vn d g, ng Jassup. Cam on ng
d dnh thoi gian. Cn thn nh. Bye-bye.
Nhn vin nu o Bangalore sau khi ai d vua chi trch gay gt c
trn din thoai: Al? Al?
Nhn vin nu o Bangalore xin li v goi ai d o Mi qu som:
'Dy chi l mt cuc goi x giao, ti s goi lai mun hon vo bui
ti
Nhn vin nam o Bangalore rt mun thu bn mt the tn dung
hng khng cho ai d o Mi nguoi c ve khng mun: C phai v
b c qu nhiu the tn dung, hay b khng thch di my bay, b
Bell?
Nhn vin nu o Bangalore thu ni chuyn voi mt nguoi Mi v
my tnh cua b ta bi hong: Bt du chuyn giua merory OK v
memory test
Nhn vin nam o Bangalore lm cng vic: Tt, sau d, hy g
vo ba v n nt Enter
Nhn vin nu o Bangalore thu gip mt nguoi Mi khng th nn
thm mt giy nua trn duong dy tro gip: Vng, c a, ti hiu l
c dang vi dng lc ny. Ti chi thu gip c ra
THE GII L PHANG
24
Nhn vin nu o Bangalore bi mt chi trch gay gt khc: Vng,
i, th khi no s
Cung nhn vin y o Bangalore bi mt chi trch gay gt khc: V
sao, B Kent, d khng phai l
Cung nhn vin y o Bangalore bi mt chi trch gay gt khc:
Nhu mt ban [sao] an ton Al?
Cung nhn vin y o Bangalore nguoc ln tu din thoai cua mnh:
Ti hn c mt ngy xui xeo!
Nhn vin nu o Bangalore thu gip mt b nguoi Mi voi mt su
c my tnh m c chua bao gio nghe thy truoc dy: C vn d g
voi chic my ny, thua b? mn hnh dang chy ?
in tai c khoang 245.000 nguoi An D tra loi cc cuc goi
din thoai dn tu moi noi trn th gioi hay quay s ra d khn
khoan cho moi nguoi ta mua the tn dung hay din thoai di dng
hay hi phiu qu han. Nhung vic lm call center ny l cc vic
lm luong thp, uy tn thp o Mi, nhung khi chuyn qua An D
chng tro thnh nhung vic lm c luong cao, uy tn cao. Tinh thn
dng di o 24/7 v cc call center khc m chng ti d dn thm
c ve kh cao, v nhung nguoi tre ny hon ton ho huc d chia se
mt s cuc ni chuyn din thoai k qui m ho d c voi nhung
nguoi Mi d quay s 1-800-HELP, nghi nhu ho kt thc ni chuyn
voi ai d quanh khi [nh], chu khng phai quanh th gioi.
C. M. Meghna, mt nhn vin nu cua 24/7 call center, ni voi ti,
ti c rt nhiu khch hng goi dn [voi cc cu hoi] thm ch
khng lin quan g dn san phm m chng ti bun bn. Ho goi
dn boi v ho bi mt v cua ho hay chi d ni chuyn voi ai d. Ti
ni chng han, OK, duoc thi, c th chi phai ng o gm giuong
|d tm chic v] hay ng noi chi thuong d n, v chi ta ni ging
nhu, OK, cam on rt nhiu v su gip d.
Nitu Somaiah: Mt trong nhung khch hng hoi ti ly ng ta.
Sophie Sunder lm vic cho phng hnh l tht lac cua hng
Delta: Ti nho b ny goi tu Texas, c ni, v b ta, ging nhu
khc trn din thoai. B d bay hai chuyn ni tip nhau v b mt
ti xch cua mnh, trong ti xch c o cuoi v nhn cuoi cua con
gi b v ti cam thy rt bun cho b v ti chng c th lm g.
Ti d khng c thng tin no.
H
KHI TI CN DANG NGU
25
Hu ht khch hng du gin du, Sunder ni. Vic du tin ho
ni l, Ti cua ti du? Ti mun ti cua mnh by gio! Chng ti
chng han phai ni, Xin li, c th cho ti bit ho v tn? Nhung
ti cua ti du! Mt s nguoi hoi ti l nguoi nuoc no? Chng ti
duoc bao phai ni tht, [nn] chng ti bao ho An D. Mt s
nguoi nghi l Indiana. Ti bao d l nuoc canh Pakistan.
Tuy tuyt dai da s cuc goi l kh thng thuong v nhm chn,
canh tranh v cc vic lm ny l mnh lit khng chi v ho tra
luong kh, m v ban c th lm vic ban dm v di hoc trong mt
phn ban ngy, cho nn chng l bn dap dn mt cuc sng c
tiu chun cao hon. P. V. Kannan, CEO v dng sng lp cua 24/7,
d giai thch cho ti tt ca hoat dng th no: Ngy nay chng ti
c hon bn ngn cng tc vin trai ra o Bangalore, Hyderabad, v
Chennai. Cc cng tc vin cua chng ti khoi du voi luong dua
v nh khoang 200 $ mt thng, ri ln 300 $ dn 400 $ mt thng
sau su thng. Chng ti cung cp (v) tu xe, bua trua, v bua ti
m khng phai tra thm dng no. Chng ti cung cp bao him
nhn tho, bao him y t cho ton b gia dnh v cc phc loi khc.
V th, ton b chi ph cho mi nhn vin call center thuc su l
khoang 500 $ mt thng khi ho khoi du v gn 600 $ dn 700 $
mt thng sau su thng. Mi nguoi cung duoc huong cc phn
thuong theo thnh tch cho php ho kim duoc, trong cc truong
hop nht dinh, tuong duong voi 100 phn trm luong co ban cua
ho. Khoang 10 dn 20 phn trm cc cng tc vin cua chng ti
theo dui bng cp v kinh doanh hay khoa hoc my tnh trong cc
gio ban ngy, Kannan ni, thm vo d hon mt phn ba tham gia
loai hun luyn thm no d v my tnh hay kinh doanh, cho d
khng nhm dat bng cp. Kh thuong xuyn o An D di voi
nguoi dn theo dui gio duc sut cc nm tui hai muoi - tu cai
thin l mt chu d lon v duoc cha me v cc cng ti khuyn
khch mt cch tch cuc. Chng ti ti tro mt chuong trnh MBA
cho nhung nguoi lm kin dinh voi cc lop ca ngy vo cui tun.
Moi nguoi lm tm gio mt ngy, nm ngy mt tun, voi hai dot
giai lao [mi dot] muoi lm pht v mt gio n trua hay n ti.
Khng ngac nhin, trung tm dich vu khch hng 24/7 nhn duoc
khoang bay trm don xin vic mt ngy, nhung chi 6 phn trm
nguoi xin vic duoc thu. Dy l mt mu tu bui tuyn nhn vin
call center o mt truong chuyn nghip nu o Bangalore:
THE GII L PHANG
26
Tuyn m vin 1: Cho cc em.
Ca lop dng thanh: Cho c a.
Tuyn m vin 1: Chng ti duoc mt s cng ti da quc gia o
dy thu lm vic tuyn nguoi cho ho. Khch hng chnh m chng
ti tuyn [cho] hm nay l Honeywell. V ca cho America Online.
Cc nu thanh nin - nhiu trong s ho - sau d sp hng voi don
xin vic v doi d duoc tuyn m vin phong vn o mt bn g.
Dy l th du mt s cuc phong vn nghe ging th no:
Tuyn m vin 1: Em kim loai vic lm no?
Nguoi xin vic 1: N phai dua vo dnh gi, ri, o du em c
th pht trin, em c th thng tin trong su nghip cua em.
Tuyn m vin 1: Em phai tu tin hon v mnh khi ni. Em rt
bn chn. Chi mun em lo mt cht v vic d v ri lin h voi
chng ti.
Tuyn m vin 2 voi mt ung vin khc: Ni cho chi mt cht
v ban thn em.
Nguoi xin vic 2: Em d qua [k thi] SSC voi kt qua xut sc. P
d nhi cung voi dim uu t. V em cung c 70 phn trm tng hop
trong hai nm truoc. (Dy l bit ngu An D tuong duong voi
dim trung bnh GPA [Grade Point Average] v dim trc nghim
SAT [Scholastic Aptitude Test]).
Tuyn m vin 2: Chm hon mt cht. Dung cng thng. Hy
bnh tinh.
Buoc tip theo cho cc ung vin duoc thu o mt call center l
chuong trnh hun luyn, m ho duoc tra tin d tham du. N kt
hop vic hoc lm th no d giai quyt cc qu trnh dc th cho
cng ti m cc cuc goi cua n ho s phai nhn hay goi, v tham du
ci goi l lop trung ho giong ni. Dy l cc bui hoc sut ngy
voi mt thy gio ngu vn chun bi cho nhung nguoi An D moi
duoc thu che giu giong dc st An D cua ho khi ni ting Anh
v thay chng bng giong Mi, Canada, hay Anh - tuy thuc vo
phn no cua th gioi ho s ni chuyn voi. Tht kh k la d xem.
Lop m ti du dang hun luyn d ni giong trung lp min giua
nuoc Mi. Cc hoc sinh duoc yu cu doc di doc lai mt doan ngu
m don nht duoc thit k d day ho lm th no d lm mm m t
cua ho v rung mr cua ho.
C gio cua ho, mt thiu phu duyn dng c chua tm thng
mc sari An D truyn thng, chuyn sun se giua giong Anh, Mi,
KHI TI CN DANG NGU
27
v Canada khi c doc minh hoa mt doan duoc nghi ra d nhn
manh ngu m. C ni voi lop, Hy nho ngy du c d ni voi cc
em rng nguoi Mi bt m tuh? Cc em bit, n nghe ging hu
nhu m duh khng gin v sc nhu m cua nguoi Anh. Cho nn
c s khng ni - o dy c ni gin v sc Betty bought a bit
of better butter hay Insert a quarter in the metter. M c s ni -
o dy giong c rt bng Insert a quarter in the meter hay Betty
bought a bit of better butter. V th c s chi doc cho cc em mt
ln, v sau d chng ta cng doc. Duoc khng? Thirty little turtles
in a bottle of bottled water. A bottle of bottled water held thirty
little turtles. It didnt matter that each turtle had to rattle a metal
ladle in order to get a little bit of noodles.
'Duoc ri, ai s doc du tin? c gio hoi. Ri mi thnh vin
cua lop ln luot thu ni cu kh doc ny theo giong Mi. Mt vi
trong s ho d dat trong ln thu du tin, v nhung nguoi khc, u,
hy ni tht rng ban s khng nghi rng ho o Kansas City nu ho
tra loi cuc goi cua ban goi dn s hnh l tht lac cua hng Delta.
Sau khi nghe ho vp bi ngu m ny mt nua gio, ti hoi c gio
nu c c mun ti cho ho mt phin ban dch thuc v ti xut
thn tu Minnesota, ngay giua min Trung-Ty, v vn ni ging
nhu ai d tu phim Fargo. Tt nhin, c ni. Th l ti doc doan
sau: A bottle of bottled water held thirty little turtles. It didnt
matter that each turtle had to rattle a metal ladle in order to get a
little bit of noodles, a total turtle delicacy The problem was that
there were many turtle battles for less than oodles of noodles.
Every time they thought about grappling with the haggler turtles
their little turtle minds boggled and they only caught a little bit of
noodles.
Lop hoc dp lai nng nhit. Dy l ln du tin tu truoc dn gio
ti duoc hoan h v doc giong Minesota. Trn b mt, c ci g d
khng hp dn v tuong khin nguoi khc lm phng giong cua
ho d canh tranh trn mt th gioi phng. Nhung truoc khi ban mit
thi n, ban phai nm trai nhung dua tre ny khao kht dn th no
d thot khoi muc thp cua tng lop trung luu v tin ln. Nu sua
di giong mt cht l ci gi ho phai tra d nhay mt bc cua chic
thang, th dnh vy thi - ho ni.
'Dy l mt mi truong stress cao, Nilekani CEO cua Infosys
ni, nguoi cung diu hnh mt call center lon. Hai muoi bn
THE GII L PHANG
28
[gio/ngy] trn bay [ngy/tun]. Ban lm vic ban ngy, ri ban
dm, ri sng hm sau. Nhung mi truong lm vic, ng nhn
manh, khng phai l su cng thng gy xa lnh. N l su cng
thng cua su thnh cng. Ho di du voi cc thch thuc v thnh
cng, v doi sng p luc cao. N khng phai l thch thuc cua ni
lo lng v liu ho c mt thch thuc hay khng.
D chc chn l cam gic ti c duoc tu ni chuyn voi nhiu
nhn vin call center o trn sn. Ging nhu bt cu su bng n hin
dai no, outsourcing thch thuc cc chun muc v cch sng truyn
thng. Nhung nhung nguoi An D c gio duc d bi ngn lai bao
nhiu nm boi ca su ngho di v b my quan liu x hi chu
nghia dn muc nhiu trong s ho c ve sn sng hon d chiu dung
gio lm. V chng cn ni, d hon v thoa mn hon nhiu di voi
ho d lm vic chm chi o Bangalore hon l thi v lm mt khoi
du moi o Mi. Trong th gioi phng ho c th o lai An D, kim
dng luong tu t, v khng phai xa gia dnh, ban b, thuc n, v
vn ho. Sau khi cn nhc ki lung, cc vic lm moi ny thuc su
cho php ho l An D hon. Anney Unnikrishnan, mt gim dc
nhn su o 24/7, ni, Ti d hon thnh MBA v ti nho vit bi
thi GMAT (Graduate Management Admission Test) v vo Dai hoc
Purdue. Song ti d khng th di v ti khng du suc. Ti d khng
c tin cho vic d. By gio ti c th, [song] ti thy ca l ngnh
cng nghip Mi d dn Bangalore v thuc su ti khng cn sang
d. Ti c th lm vic cho mt cng ti da quc gia o ngay dy.
Nhu th ti vn c th n com v sambar [mt mn n An D
truyn thng]. Anh bit, ti khng cn hoc d n x lch trn v thit
b ngui. Ti vn tip tuc voi thuc n An D cua mnh v vn lm
vic cho mt cng ti da quc gia. V sao ti phai di Mi?
Muc sng tuong di cao m by gio c c th huong - du cho
mt cn h nho v mt xe hoi o Bangalore l tt cho ca Mi nua.
Khi ng quanh call center cua 24/7, ban thy tt ca cc my tnh
du chay Microsoft Windows. Cc chip do Intel thit k. Din thoai
th tu Lucent. My diu ho nhit d cua Carrier, v ngay ca nuoc
dng chai l cua Coke. Ngoi ra, 90 phn trm c phn trong 24/7
l do cc nh du tu Hoa K so huu. Diu ny giai thch v sao, tuy
Hoa K d mt mt s vic lm dich vu cho An D trong cc nm
vua qua, tng xut khu tu cc cng ti c co so o Mi hng ho v
dich vu - sang An D d tng tu 2,5 ti $ nm 1990 ln 5 ti $ nm
KHI TI CN DANG NGU
29
2003. Nhu th ngay ca voi outsourcing mt s vic lm dich vu tu
Hoa K sang An D, nn kinh t tng ln cua An D tao ra cu cho
nhiu hng ho v dich vu Mi hon.
Ci di vng, s quay tro lai.
hn nm truoc, khi Nht Ban vuot Mi trong ngnh t, ti d
vit mt ct bo v choi tr choi my tnh v dia l Carmen
Sandiego o Du trn Th gioi? voi con gi chn tui cua ti, Orly.
Ti d thu gip n bng cho n mt manh mi bng goi rng
Carmen d sang Detroit, v th ti hoi n, t duoc san xut o
du? V ngay lp tuc n tra loi, Nht Ban.
Oi!
Th dy, ti d nho lai cu chuyn d trong khi thm Global
Edge, mt hng thit k phn mm An D o Bangalore. Gim dc
tip thi cua cng ti, Rajesh Rao, bao ti ng vua c mt cuc goi
lanh nhat dn Ph Tng gim dc ki thut cua mt cng ti Mi, thu
dnh trng khua ching vic kinh doanh. Ngay sau khi ng Rao tu
gioi thiu mnh nhu goi tu mt hng phn mm An D, nguoi diu
hnh Mi ni voi ng, Namaste, loi cho ph bin ting Hindi.
ng Rao ni, Vi nm truoc chng ai o Mi mun ni chuyn voi
chng ti. By gio ho ho huc. V mt vi nguoi thm ch cn
bit cho th no theo kiu Hindu. Cho nn by gio ti tu hoi: Nu
mt ngy no d ti c mt dua chu gi, v bao n ti di An D,
n s bao, ng oi, c phai d l noi phn mm bt ngun?
Khng, vn chua phai, chu yu. Moi san phm moi - tu phn
mm dn d dng - trai qua mt chu k bt du voi nghin cuu co
ban, ri nghin cuu ung dung, ri thoi k p u, ri pht trin, ri thu
nghim, ri san xut, ri trin khai, ri h tro, ri dn mo rng ki
thut d cai tin. Mi trong cc pha ny duoc chuyn mn ho v
don nht, v ca An D v Trung Quc ln Nga du khng c khi
luong toi han v ti nng c th quan l ton b chu k san phm
cho mt cng ti da quc gia Mi lon. Song cc nuoc ny dang pht
trin du dn nng luc nghin cuu v pht trin cua ho d quan l
ngy cng nhiu cc pha ny. Khi diu d tip tuc, chng ta thuc su
s thy phn du cua ci m Satyam Cherukuri cua Sarnoff, mt
hng nghin cuu v pht trin Mi, d goi l su ton cu ho v di
moi v su kt thc cua m hnh cu cua mt cng ti da quc gia Mi
C
THE GII L PHANG
30
hay chu u don dc giai quyt moi yu t cua chu k pht trin
san phm tu ngun luc ring cua n. Ngy cng nhiu cng ti Mi
v chu u outsourcing dng k cc nhim vu nghin cuu v pht
trin cho An D, Nga, v Trung Quc.
Theo cuc IT chnh phu bang Karnataka, m Bangalore o d, cc
don vi An D cua Cisco Systems, Intel, IBM, Texas Instruments v
GE d d 1.000 don xin cp bng sng ch voi Cuc Sng ch Mi.
Ring Texas Instruments duoc cp 225 bng sng ch Mi cho hoat
dng An D cua n. Di Intel o Bangalore dang pht trin cc
chip vi xu l cho cng ngh khng dy dai rng tc d cao, d tung
ra nm 2006, cuc IT Karnataka ni, trong mt tuyn b dua ra
cui nm 2004, v o Trung tm Cng ngh John F. Welch cua GE
o Bangalore, cc ki su dang pht trin cc tuong moi cho dng co
my bay, cc h thng giao thng v ngnh nhua. Thuc vy, qua
nhiu nm GE d thuong xuyn chuyn cc ki su An D lm vic
cho n o Mi quay lai An D d tch hop ton b n luc nghin cuu
ton cu cua n. By gio GE thm ch cu nhung nguoi phi An D
dn Bangalore. Vivek Paul l tng gim dc Wipro Technologies,
mt cng ti khc cua cc cng ti cng ngh tinh tu cua An D,
song ng dt co so o Silicon Valley cho gn cc khch hng Mi cua
Wipro. Truoc khi dn Wipro, Paul d quan l kinh doanh my qut
CT cua GE o Milwaukee. Lc d ng c mt dng nghip Php
quan l kinh doanh my pht din cua GE cho cc my qut o Php.
Ti gp anh ta trn my bay moi dy, Paul ni, v anh ta bao
ti anh ta d chuyn sang An D d cm du vic nghin cuu nng
luong cao cua GE o d.
Ti bao Vitek rng ti thch nghe mt nguoi An D d tung cm
du vic kinh doanh CT cua GE o Milwaukee nhung by gio diu
hnh kinh doanh tu vn cua Wipro o Silicon Valley ni cho ti v
mt cuu dng nghip Php d chuyn sang Bangalore d lm vic
cho GE. D l mt th gioi phng.
i khi ti nghi mnh d tm thy vic lm cui cng, kh hiu
nht c th duoc outsource cho Bangalore, ti pht hin ra
mt vic lm moi. Ban ti Vivek Kulkarni d tung cm du mt co
quan chnh phu o Bangalore chiu trch nhim v thu ht du tu
ton cu cng ngh cao. Sau khi roi chuc vu d nm 2003, ng
M
KHI TI CN DANG NGU
31
khoi dng mt cng ti goi l B2K, voi mt b phn goi l
Brickwork [Xy Gach], n cho cho cc nh diu hnh ton cu
bn rn tro l c nhn ring cua ho o An D. Gia su ban diu hnh
mt cng ti v duoc moi ni chuyn v trnh by bng PowerPoint
hai ngy nua. Tro l diu hnh tu xa cua ban o An D, do
Brickwork cung cp, s lm moi vic tm kim cho ban, soan bi
trnh by PowerPoint, v e-mail ton b cho ban vo ban dm sao
cho n o trn bn ban ngy ban phai trnh by.
Ban c th giao vic cho tro l diu hnh tu xa cua mnh khi ban
roi co quan vo cui ngy o Thnh ph New York, v vic s sn
sng cho ban sng hm sau, Kulkarni giai thch. Boi v thoi gian
chnh lch voi An D, ho c th lm vic duoc giao khi ban ngu v
dua lai cho ban vo bui sng. Kulkarni goi ti thu mt tro l tu
xa o An D d lm tt ca vic tm kim cho cun sch ny. Anh
hay chi ta cung gip anh theo kip voi ci anh mun doc. Khi anh
thuc dy, anh s thy tm tt dy du trong in-box cua anh. (Ti
bao ng ta khng ai c th gioi hon tro l lu doi cua ti, Maya
Gorman, nguoi ngi cch xa muoi buoc!).
C mt tro l diu hnh tu xa tn khoang 1.500 dn 2.000 $ mt
thng, v cn cu v qu nhung nguoi tt nghip dai hoc An D m
tu d Brickwork c th tuyn, nng luc tr tu m ban c th thu
dollar ly dollar l dng k. Nhu ti liu quang co cua Brickwork
ni, Qu ti nng cua An D tao cho cc cng ti tip cn dn mt
dai ph rng cua nhung nguoi c trnh d cao. Bn canh nhung
nguoi moi tt nghip dai hoc, khoang 2,5 triu mi nm, nhiu
nguoi ni tro c trnh d cung tham gia thi truong vic lm. Cc
truong kinh doanh An D, n ni thm, tao ra khoang tm muoi
chn ngn MBA mi nm.
Chng ti c su dp ung tuyt voi, Kulkarni ni, tu cc khch
hng dn tu hai linh vuc chnh. Mt l cc nh tu vn chm sc suc
khoe Mi, thuong cn tnh ton rt nhiu s liu v thao cc trnh
by PowerPoint. Thu hai, ng ni, l cc ngn hng du tu v cc
cng ti dich vu ti chnh Mi, thuong cn chun bi cc sch mong
bng long voi cc d thi minh hoa loi ch cua mt IPO (ra nim
yt trn thi truong chung khon) hay mt d xut st nhp. Trong
truong hop st nhp, Brickwork s chun bi cc doan cua bo co
d cp dn cc diu kin v xu huong thi truong chung, noi phn
lon nghin cuu c th luom lt duoc tu Web v tm tt o mt dang
THE GII L PHANG
32
chun. Dnh gi v dinh gi thuong vu ra sao l vic cua ban thn
cc nh ngn hng du tu. Kulkarni ni. Chng ti lm cng vic
cht luong thp, v ho s lm cc vic cn su dnh gi ph phn v
kinh nghim, st voi thi truong. Di cua ng tham gia cng nhiu
du n, ho tch duoc cng nhiu tri thuc. Kulkarni ni, ho cung dy
kht vong d giai vn d cao hon. tuong l hoc lin tuc. Ban
lun tham gia mt k thi. Khng c kt thc di voi vic hoc
Khng c gioi han thuc su di voi ci c th duoc lm boi ai d.
hng ging Columbus, ti d khng dung voi An D. Sau khi
v nh, ti quyt dinh tip tuc thm him phuong Dng tm
nhiu du hiu hon v th gioi l phng. V th sau An D, ti mau
chng di Tokyo, noi ti d c co hi phong vn Kenichi Ohmae,
nguyn l nh tu vn huyn thoai cua McKinsey & Company o
Nht Ban. Ohmae d roi McKinsey v lp ra doanh nghip ring
cua mnh, Ohmae & Associates. V ho lm g? Khng cn lm tu
vn nua, Ohmae giai thch. By gio ng di tin phong trong n luc
d outsource cc vic lm cht luong thp cho cc call center v
cc nh cung cp dich vu ni ting Nht o Trung Quc. ng ni
g? ti hoi. Sang Trung Quc? Chng phai mt thoi nguoi Nht
d thuc dia ho Trung Quc, d lai vi rt kh chiu trong ming
nguoi Trung Quc?
Th dy, phai, Ohmae ni, nhung ng giai thch rng nguoi Nht
cung d lai mt s dng nguoi ni ting Nht nhung nguoi d duy
tr mt phn vn ho Nht, tu sushi dn karaoke, o bc Trung
Quc, dc bit quanh thnh ph cang dng bc Dai Lin. Di voi
Nht Ban Dai Lin d tro thnh ci m Bangalore d tro thnh di
voi Mi v cc nuoc ni ting Anh khc: trung tm outsourcing.
Nguoi Trung Quc c th khng bao gio tha thu cho Nht Ban v
ci n d lm di voi Trung Quc trong th ki truoc, nhung nguoi
Trung Quc ht suc tp trung vo vic lnh dao th gioi trong th
ki tip dn muc ho sn sng xem lai ting Nht cua ho v dam nhn
moi vic Nht Ban c th outsource.
Vic tuyn m l kh d, Ohmae ni du nm 2004. Khoang
mt phn ba dn s o vng ny [quanh Dai Lin] d hoc ting Nht
nhu sinh ngu thu hai o truong trung hoc. Cho nn tt ca cc cng ti
Nht ny du tham gia. Cng ti cua Ohmae chu yu vo s liu o
K
KHI TI CN DANG NGU
33
Trung Quc, noi cc cng nhn Trung Quc ly cc tu liu vit tay
ting Nht, duoc qut, fax, hay duoc e-mail tu Nht Ban sang Dai
Lin, v sau d g chng vo mt co so du liu s bng k tu Nht.
Cng ti cua Ohmae d pht trin mt phn mm ly du liu phai
nhp v be n thnh cc gi. Cc gi ny sau d c th duoc
chuyn quanh Trung Quc hay Nht Ban d dnh my, tuy thuc
vo chuyn mn cn phai c, v sau d duoc ghp lai o co so du
liu cua cng ti tai hi so cua n o Tokyo. Chng ti c kha nng
phn cng vic lm cho c nhn nguoi am hiu v linh vuc gioi
nht. Cng ti cua Ohmae thm ch cn c hop dng voi hon bay
muoi ngn b ni tro, mt s trong s ho l chuyn gia v cc thut
ngu y hoc hay lut, d vo s liu o nh. Hng moi dy d mo rng
sang thit k voi su tro gip cua my tnh cho mt cng ti nh o
Nht Ban. Khi ban thuong luong voi khch hng o Nht Ban d
xy mt cn nh, ng giai thch, ban s phc hoa so d mt bng
- hu ht cc cng ti ny khng dng my tnh. Cho nn cc so d
v tay duoc chuyn bng din tu sang Trung Quc, noi chng duoc
bin di thnh cc ban thit k s, sau d duoc e-mail lai cho hng
xy dung Nht, bin chng thnh cc ban k hoach xy dung.
Chng ti kim cc nh nhp liu Trung Quc c thnh tch tt
nht, Ohmae ni, v by gio ho xu l nhiu nh mt ngy.
Nguoi Trung Quc lm d hoa my tnh cho cc cn nh Nht,
gn bay muoi nm sau khi qun di Nht tham tn chim dng
Trung Quc, ph trui nhiu nh dang xy. C l c hi vong cho th
gioi phng ny
i phai truc tip xem Dai Lin, Bangalore ny cua Trung Quc,
cho nn ti tip tuc di quanh phuong Dng. Dai Lin uy nghi
khng chi cho mt thnh ph Trung Quc. Voi cc dai l rng ri,
khng gian xanh tuoi dep, v mi lin h cua cc truong dai hoc,
cc cao dng ki thut, v cng vin phn mm d s cua n, Dai
Lin c th ni bt o Silicon Valley. Ti d o dy nm 1998, nhung
d c rt nhiu cao c moi tu khi d khin ti khng nhn ra vi tr.
Dai Lin, nm o dng bc cch Bc Kinh khoang mt gio bay,
tuong trung cho hu ht cc thnh ph hin dai cua Trung Quc
v vn cn rt nhiu thnh ph khn kh, lac hu- chp ly vic
kinh doanh nhu cc trung tm tri thuc nhanh th no, chu khng
T
THE GII L PHANG
34
chi nhu cc trung tm san xut. Cc bang hiu trn cc cao c ni
ton b cu chuyn: GE, Microsoft, Dell, SAP, HP, Sony, v
Accenture - tt ca du c cng vic hu truong lm o dy d h tro
hoat dng chu cua ho, cung nhu nghin cuu v pht trin phn
mm moi.
V gn Nht Ban v Hn Quc, cch mi nuoc chi khoang mt
gio bay, s luong lon nguoi ni ting Nht, bng thng Internet du
da, v nhiu bi d xe v mt sn golf tm c th gioi cua n (tt ca
du hp dn cc lao dng tri thuc), Dai Lin d tro thnh noi hp
dn outsourcing Nht. Cc hng Nht c th thu ba ki su phn
mm Trung Quc voi gi cua mt o Nht Ban v vn cn tin le d
tra ca phng dy nhn vin call center (luong khoi dim 90 $ mt
thng). Khng ngac nhin rng khoang hai ngn bay trm cng ti
Nht d c hoat dng o dy hay kt hop voi cc di tc Trung
Quc.
Ti d dua nhiu nguoi Mi dn Dai Lin, v ho du kinh ngac
v nn kinh t Trung Quc pht trin nhanh ra sao trong linh vuc
cng ngh cao ny, Win Liu, gim dc du n U.S./EU cho DHC,
mt trong cc hng phn mm cy nh l vuon lon nht cua Dai
Lin, mo rng tu ba muoi ln mt ngn hai trm nhn vin trong
su nm, ni vy. Nguoi Mi khng nhn ra thch thuc o muc ho
phai [nhn ra] .
Thi truong nng dng cua Dai Lin, Xia Deren, bn muoi chn
tui, nguyn hiu truong mt truong cao dng. (Di voi mt h
thng Cng san dc don, Trung Quc d lm mt vic rt tt v
ct nhc nguoi theo cng trang. Vn ho Quan lai trong dung ti
nng [Mandarin meritocratic] vn n rt su o dy). Xong bua n
ti muoi mn truyn thng o mt khch san dia phuong, thi truong
bao ti Dai Lin d tin xa th no v ng mun dn n toi du.
Chng ti c hai muoi hai truong dai hoc v cao dng voi hon hai
trm ngn sinh vin o Dai Lin, ng giai thch. Hon nua s sinh
vin d tt nghip c bng ki thut hay khoa hoc, v ngay ca nhung
nguoi khng [c bng d], nhung nguoi hoc lich su hay vn hoc,
vn duoc bao hoc mt nm ting Nht hay ting Anh, cng voi
khoa hoc my tnh, sao cho ho c th dng duoc. Thi truong uoc
luong hon nua dn cu Dai Lin c truy cp Internet o co quan, o
nh, hay o truong.
KHI TI CN DANG NGU
35
Ban du cc cng ti Nht Ban khoi dng mt s ngnh xu l du
liu o dy, thi truong ni thm, v voi vic ny nhu co so by
gio ho chuyn sang R & D v pht trin phn mm Trong mt
hay hai nm qua, cc cng ti phn mm Mi cung c n luc no d
d chuyn outsourcing phn mm tu Hoa K sang thnh ph chng
ti Chng ti tin gn v bt kip nhung nguoi An D. Xut khu
phn mm [tu Dai Lin] d tng 50 phn trm mi nm. V Trung
Quc hin nay tro thnh nuoc tao ra s luong nguoi tt nghip dai
hoc lon nht. Tuy nhn chung ting Anh cua chng ti khng duoc
thng thao nhu cua nguoi An D, chng ti c dn s lon hon, [v
th] chng ti c th chon ra cc sinh vin thng minh nht nhung
nguoi c th ni ting Anh gioi nht.
Nguoi dn Dai Lin c kh chiu khng khi lm vic cho nguoi
Nht, m chnh phu cua ho vn chua bao gio xin li chnh thuc v
ci chnh phu Nht Ban thoi chin tranh d lm voi Trung Quc?
Chng ti s khng bao gio qun rng mt cuc chin tranh lich
su d xay ra giua hai quc gia, ng tra loi, nhung khi ni v linh
vuc kinh t, chng ti chi tp trung vo cc vn d kinh t- dc bit
nu chng ti ni v kinh doanh outsourcing phn mm. Nu cc
cng ti Mi v Nht lm san phm cua ho o thnh ph chng ti,
chng ti coi d l mt vic tt. Nhung dua tre cua chng ti c
hoc ting Nht, d lm chu cng cu ny sao cho ho c th canh
tranh voi cc di tc Nht Ban cua ho d ginh duoc cc vi tr
luong cao cho ban thn ho trong tuong lai.
Thi truong sau d ni thm vo, Cam gic ring cua ti l lu tre
Trung Quc c tham vong hon thanh nin Nht hay Mi trong cc
nm gn dy, song ti khng nghi ho c tham vong du, v ho khng
c kht vong nhu th h chng ti. V th h chng ti, truoc khi
vo dai hoc hay cao dng, bi dua di cc vng nng thn xa xi v
cc nh my v cc di qun su, v trai qua mt thoi k rt khc
nghit, nn v mt tinh thn khc phuc v di mt voi kh khn,
[th h chng ti phai c nhiu kht vong] hon lu tre by gio.
Thi truong Xia c mt cch truc tip quyn ru d m ta th gioi,
v tuy mt s diu ng ni bi tht lac do phin dich, ng hiu n
v nguoi Mi cung phai [hiu]: Quy tc cua nn kinh t thi truong,
quan chuc Cng san ny giai thch cho ti, l nu o du d c
ngun nhn luc phong ph nht v lao dng re nht, tt nhin cc
doanh nghip v cc hng s tu nhin di dn d. V san xut, ng
THE GII L PHANG
36
chi ra, du tin nguoi Trung Quc d l nguoi lm cng v lm cho
cc nh san xut lon nuoc ngoi, sau nhiu nm, sau khi chng ti
d hoc duoc tt ca cc quy trnh v cc buoc, chng ti c th khoi
dng cc hng ring cua mnh. Phn mm s theo cng duong
Du tin chng ti s phai d nhung nguoi nuoc ngoi thu cc
thanh nin cua chng ti, v sau d chng ti s khoi dng cc
cng ti ring cua mnh. Ging nhu xy dung mt cao c. Ngy nay,
Hoa K, cc ban l nhung nguoi thit k, cc kin trc su, v cc
nuoc dang pht trin l cc tho n cho cc cao c. Nhung mt ngy
no d ti hi vong chng ti s l cc kin trc su.
i vua moi tip tuc khm ph dng v ty. Vo ma h 2004,
ti di nghi o Colorado. Ti d nghe v hng hng khng gi re
ny duoc goi l JetBlue, khai truong nm 1999. Ti khng c
tuong no v ho hoat dng o du, nhung ti cn bay giua
Washington v Atlanta, v khng th hon ton c duoc gio bay ti
mun, cho nn ti quyt dinh goi JetBlue v xem chnh xc ho bay
o du. Ti th nhn mnh d c mt dng co khc. Ti nghe l
JetBlue d outsource ton b h thng giu ch cua n cho cc b
ni tro o Utah, v ti mun kim tra vic ny. Cho nn ti d goi h
thng giu ch cua JetBlue v c di thoai sau voi nguoi dai l:
Al, dy l Dolly, ti c th gip ng? mt giong nhu cua b
tra loi cho chu.
Vng, ti mun bay tu Washington di Atlanta, ti ni. Hng
c bay duong y khng a?
Khng, ti rt tic chng ti khng. Chng ti bay tu
Washington di Ft. Lauderdale, Dolly ni.
Th cn Washington di New York City? ti hoi.
Khng, ti rt tic chng ti khng bay duong d. Chng ti c
bay tu Washington dn Oakland v Long Beach, Dolly ni.
B oi, ti c th hoi b vic ny? Tht su b o nh ? Ti doc
thy cc dai l cua JetBlue chi lm vic o nh.
Vng, dng vy, Dolly ni voi giong vui ve nht. (Mun hon
ti xc minh voi JetBlue rng ho tn dy du cua b l Dolly Baker).
Ti ngi trong vn phng cua mnh o lu trn trong nh cua ti,
nhn ra cua s thy troi nng dep. Dng nm pht truoc ai d d
T
KHI TI CN DANG NGU
37
goi v hoi ti cng cu hoi y v ti bao ho v ho ni, Tt, ti
nghi b s bao ti l b o New Delhi.
B sng o du? ti hoi.
Salt Lake City, Utah, Dolly ni. Chng ti c ngi nh hai
tng, v ti thch lm vic o dy, dc bit vo ma dng khi tuyt
xoy tt v ti o trn ny trong vn phng o nh.
Lm th no b c mt vic lm nhu vy? ti hoi.
Anh bit dy, ho khng quang co, Dolly ni voi giong ngot
ngo nht c th. Tt ca l do truyn ming. Ti d lm vic cho
chnh phu bang v ti d v huu, v [sau mt thoi gian] ti nghi ti
phai lm vic g d khc v dng ti thch n.
David Neeleman, nguoi sng lp v CEO cua JetBlue Airways
Corp., ni ting v tt ca vic ny. ng goi n l homesourcing-
thu lm o nh. JetBlue by gio c bn trm dai l giu ch, ging
Dolly, lm vic o nh o vng Salt Lake City, ly vic dt ch - giua
chung trng tre con, tp luyn, vit tiu thuyt, v nu n ti.
Vi thng sau ti dn thm Needleman tai hi so cua JetBlue o
New York, v ng d giai thch cho ti nhung uu dim cua
homesourcing, m ng thuc su khoi du o Morris Air, vic du tu
mao him du tin cua ng vo kinh doanh hng khng. (N duoc
Sothwest mua lai). Chng ti c 250 nguoi o nh cua ho lm vic
giu ch tai Morris Air, Needleman ni. Ho c nng sut hon 30
phn trm - ho bn v duoc nhiu hon 30 phn trm, chnh do ho
thy hanh phc hon. Ho trung thnh hon v t mt moi hon. Cho
nn khi ti khoi dng JetBlue, ti ni, Chng ta s c 100 phn
trm giu ch o nh.
Needleman c mt l do c nhn d mun lm vic ny. ng l
nguoi [theo gio phi] Mormon v tin rng x hi s khm kh hon
nu nhiu b me hon c th o nh voi cc con tre cua mnh nhung
dng thoi c co hi l nguoi n luong. Cho nn ng dt co so h
thng giu ch tai gia cua ng o Salt Lake City, noi tuyt dai da s
phu nu theo phi Mormon v nhiu nguoi l cc b me o nh.
Nhung nguoi giu ch tai gia lm vic hai muoi lm gio mt tun v
phai vo vn phng khu vuc cua JetBlue o Salt Lake City bn gio
mt thng d hoc cc ki nng moi v d duoc cp nht v ci g xay
ra o bn trong cng ti.
Chng ti s khng bao gio outsource sang An D, Needleman
ni. Cht luong m chng ti c th c duoc o dy l tt hon rt
THE GII L PHANG
38
nhiu [Nhung nguoi su dung lao dng] mun outsource sang An
D hon l cho cc gia dnh cua chnh ho, v ti khng th hiu diu
d. Khng hiu sao ho lai nghi rng cn phai dt nguoi ta ngi
truoc ho hay sp no d m ho d b nhim. Nng sut chng ti
c o dy nhiu hon thnh phn cho nhn t [luong] An D.
Mt bi bo cua Los Angeles Times v JetBlue (9-5-2004) luu
rng nm 1997, 11,6 triu nhn vin cua cc cng ti Mi lm vic
tu nh t nht mt phn thoi gian. Ngy nay con s ny d tng vot
ln 23,5 triu 16% luc luong lao dng Mi. (Trong lc d, di ngu
cua nhung nguoi tu lm chu, nhung nguoi thuong lm vic o nh,
d phnh ln 23,4 triu tu 18 triu trong cng thoi k). Trong con
mt cua mt s nguoi, homesourcing v outsourcing khng phai l
cc chin luoc canh tranh nhau m chng l nhung biu l cua
cng thu: mt su thc dy tn nhn boi corporate America [nuoc
Mi nhu mt cng ti] d giam chi ph v tng hiu qua, bt cu o du
diu d c th dn dn.
D chnh xc l ci ti d hoc duoc trong cc chuyn du hnh cua
ti: Homesourcing sang Salt Lake City v outsourcing sang
Bangalore chi l cc mt cua cng dng xu sourcing. V thu moi,
moi, ti cung hoc duoc, l muc d theo d ngy nay l c th cho
cc cng ti v cc c nhn d source vic lm o bt cu du.
i cu tip tuc di chuyn. Ma thu 2004, ti di theo chu tich B
Tng Tham muu Lin qun, Tuong Richard Myers, trong mt
cuc kinh l cc dim nng o Iraq. Chng ti thm Baghdad, tng
hnh dinh qun su Mi o Fallujah, v Don vi Vin Chinh Lnh Thuy
dnh B (MEU) thu 24 bn ngoi Babil, o trung tm cua ci goi l
Tam gic Sunni cua Iraq. Cn cu MEU thu 24 tam thoi l mt loai
Cng su [cua nguoi] Apache, o giua dn cu Hi gio Sunni Iraq
kh th dich. Trong khi Tuong Myers dang gp cc si quan v cc
binh nh o d, ti duoc tu do lang thang quanh cn cu, v cui cng
ti tho thn vo trung tm chi huy, noi mt ti chot thy mt mn
hnh TV phng. Trn mn hnh duoc truyn truc tip ci c ve nhu
dn tu loai camera no d o trn cao. N cho thy mt s nguoi di
chuyn quanh sau mt cn nh. Cung trn mn hnh, doc bn phai,
l mt chat room thng dip tuc thoi [instant-messaging ] tch cuc,
c ve nhu thao lun canh trn TV.
T
KHI TI CN DANG NGU
39
Ci g d? ti hoi anh lnh theo di cn thn tt ca cc anh tu
mt my xch tay. Anh ta giai thch rng mt Predator drone Mi -
mt my bay khng nguoi li nho voi camera TV cng sut cao
dang bay trn mt lng Iraq, trong khu vuc hoat dng cua MEU thu
24, v truyn cc anh tnh bo thoi gian thuc v my xch tay cua
anh ta v v mn hnh phng ny. My bay khng nguoi li ny
thuc su bay v duoc diu khin boi mt chuyn gia ngi o Cn
Cu Khng Qun Nellis o Las Vegas, Nevada. Dng th, my bay
khng nguoi li trn [bu troi] Iraq thuc su duoc diu khin tu xa
tu Las Vegas. Trong khi d, cc anh video m n pht v duoc
MEU thu 24, tng hnh dinh Chi huy Trung Tm Hoa K o Tampa,
tng hnh dinh khu vuc CentCom o Quatar, Lu Nm Gc, v c l
CIA, theo di dng thoi. Cc nh phn tch khc nhau quanh th
gioi d tin hnh chat truc tuyn v din giai th no ci dang xay
ra v phai lm g voi n. Chnh cuc ni chuyn cua ho l ci cun
xung o bn phai mn hnh.
Truoc khi ti c th thm ch biu l su kinh ngac cua mnh, mt
si quan khc di cng chng ti d lm ti sung st khi ni rng
cng ngh ny d lm phng h thng thu bc qun su - bng cho
nhiu thng tin dn vy cho si quan cp thp, hay thm ch cho
binh nh, nguoi dang cho my tnh hoat dng, v trao quyn cho
anh ta d ra cc quyt dinh v thng tin anh ta thu thp. Trong khi
ti tin chc rng khng trung u no s duoc php khai hoa m
khng hoi kin cp trn, ngy m chi c cc si quan cp cao c
buc tranh lon d qua ri. Sn choi qun su duoc lm bng.
Ti k chuyn ny cho ban ti Nick Burns, dai su Hoa K o
NATO v mt thnh vin trung thnh cua Red Sox Nation [cu lac
b nguoi hm m hi bng chy Red Sox- Tt Do]. Nick bao ti
anh ta d o tng hnh dinh CentCom o Quatar thng Tu 2004, duoc
Tuong John Abizaid v ban tham muu cua ng chi dn. Di cua
Abizaid ngi o bn kia bn tu Nick voi bn mn hnh phng TV o
dng sau ho. Ba chic du tin c cc anh tu cao do cc my bay
khng nguoi li Predator truyn tip v tu cc qun khu khc nhau
cua Iraq trong thoi gian thuc. Mn hnh cui, m Nick tp trung
vo, dang chiu mt trn Yankees-Red Sox.
Trn mt mn hnh l Pedro Martinez di lai Derek Jeter, v trn
ba mn hnh khc l cc tay Jihadist di lai Su don Co Dng s
Mt (First Cavalry).
THE GII L PHANG
40
MN THJT BM PHANG V THJT CHIN
i cu di chuyn - sut l trnh quay lai nh mnh o Bethesda,
Maryland. Vo lc ti ngi thoai mi o nh mnh sau hnh
trnh ny dn ra tri dt, du ti quay cung. Nhung ngay khi ti
v nh nhiu du hiu v su lm phng dn g cua ti hon. Mt s
dn o dang cc tin chnh gy cng thng cho bt cu cha me no lo
lng v con ci o tui trung hoc cua ho s hop vo du. Th du,
Forrester Research, Inc., d tin don hon 3 triu vic lm dich vu
v chuyn mn s di chuyn khoi dt nuoc vo nm 2015. Nhung
ti thuc su h hc mm kinh ngac khi doc mt bi bo tu
International Herald Tribune ngy 19-7-2004 c du d: Mun
Cc mn Thit Chin Voi Outsourcing?
'Di xa khoi Duong Cao Tc 55 Giua cc bang Hoa K gn Cape
Girardeau, Missouri, v r vo ln li-thng [d mua (v, hng) m
khng cn xung xe] cua mt qun McDonalds st duong cao tc
v ban c dich vu nhanh, thn thin, cho d nguoi ly don hng cua
ban khng o trong qun n hay thm ch o Missouri, bi bo
vit. Nguoi ly don hng l mt call center o Colorado Springs,
cch xa hon 900 dm, hay 1.450 kilomet, duoc ni voi khch hng
v voi nhung nguoi lao dng chun bi thuc n bng cc duong du
liu tc d cao. Ngay ca mt s vic lm nh hng n, c ve, khng
min khoi outsourcing.
Chu tim n o Cape Girardeau, Shannon Davis, d kt ni n v
ba trong 12 qun dc quyn kinh tiu McDonalds cua ng voi call
center o Colorado, duoc vn hnh boi mt nguoi duoc dc quyn
kinh tiu khc cua McDonalds, Steven Bigari. V ng d lm vic
d v cng cc l do m cc chu doanh nghip khc nm ly cc call
center: cc chi ph thp hon, tc d nhanh hon v t sai st hon.
Cc duong truyn thng re, nhanh v tin cy cho php nhung
nguoi nhn thuc don o Colorado Springs tr chuyn voi cc khch
hng o Missouri, chup mt anh din tu nhanh v ho, hin thi thuc
don cua ho trn mt mn hnh nhm dam bao rng n dng, ri gui
don hng v anh dn bp cua tim n. Anh duoc huy ngay khi thuc
don duoc hon tt, Bigari ni. Nguoi dn mua mn thit bm cua
T
KHI TI CN DANG NGU
41
mnh chng bao gio bit don hng cua ho di ngang hai bang v bt
lai truoc khi ho c th thm ch li xe dn cua s d ly thuc n.
Davis ni rng anh d mo lm ci g d ging th ny trong hon
mt thp nin. Chng ti khng th doi d di theo n, anh ni
thm. Bigari, nguoi d lp ra call center cho cc tim n ring cua
mnh, vui ve gip d ly mt khoan ph nho cho mi giao dich.
Bi bo luu l Cng ti McDonalds ni thy tuong call center
l du l th d khoi dng mt thu nghim voi ba cua hng gn tng
hnh dinh o Oak Brook, Illinois, voi phn mm khc voi phn mm
Bigari dng. Jim Sappington, mt ph chu tich cua McDonalds
v IT, ni rng cn qu, qu som d ni nu tuong call center
c th hoat dng cho qua muoi ba ngn tim n McDonalds o
Hoa K Tuy nhin, nhung nguoi duoc kinh tiu cua hai tim n
McDonalds khc, ngoi cua Davis, d outsource vic ly don hng
li-thng cua ho cho Bigari o Colorado Springs. (Hai tim khc o
Brainerd, Minnesota, v Norwood, Massachusetts). Ci chnh cho
thnh cng cua h thng, Bigari ni, l cch n sng di anh cua
khch hng voi don hng cua ho; bng tng su chnh xc, h thng
ct giam s cc khiu nai v v th khin vic phuc vu nhanh hon.
Trong kinh doanh thuc n nhanh, thoi gian thuc su l tin: ct thm
ch nm giy khoi thoi gian xu l mt don hng l dng k, bi bo
luu . Bigari ni anh d ct ngn thoi gian dt hng trong cc cua
hiu hai ln li-thng cua anh hon 30 giy mt cht, xung trung
bnh cn khoang 1 pht 5 giy. t hon mt nua thoi gian trung bnh
2 pht 36 giy, cho tt ca cc tim McDonalds, giua cc tim
nhanh nht o trong nuoc, theo QSRweb.com, trang theo di nhung
vic nhu vy. Cc tim li-thng cua anh hin nay phuc vu 260 xe
mt gio, Bigari ni, 30 phn trm nhiu hon chng dat truoc khi
anh khoi dng call center Tuy cc nh diu hnh cua anh kim,
trung bnh, duoc 40 cent mt gio cao hon cc nhn vin tuyn cua
anh, anh d ct tng chi ph lao dng cua mnh duoc mt dim
phn trm, ngay ca khi luong bn hng li-thng tng ln Cc
trc nghim duoc tin hnh bn ngoi cc cng ti cho thy cc tim
li-thng cua Bigari hin nay c li t hon 2 phn trm cua tt ca
cc don hng, xung tu khoang 4 phn trm truoc khi anh bt du
su dung cc call center, Bigari ni.
Bigari say m tuong call center dn muc, bi bo nhn xt,
anh d mo rng n qu cua s li-thng o bay tim n cua anh c
THE GII L PHANG
42
dng h thng. Trong khi anh vn cho dich vu quy o cc tim n
d, hu ht khch hng by gio dt hng qua call center, dng din
thoai voi my doc the tn dung o trn cc bn trong khu vuc ngi.
t s du hiu v lm phng m ti bt gp o nh, tuy vy,
chng lin quan g dn kinh t hoc. Ngy 3-10-2004, ti xut
hin trn chuong trnh bui sng Tin Chu nht cua CBS, oi mt
voi Quoc gia, do phng vin k cuu cua CBS Bob Schieffer dn.
CBS d ln tin rt nhiu trong cc tun truoc boi v phng su 60
Pht cua Dan Rather v su phuc vu o cuc V binh Quc gia Khng
qun cua Tng thng George W. Bush ho ra l dua vo cc ti liu
gia. Sau chuong trnh Chu nht d, Schieffer k rng thu l quc
nht xay ra voi ng ta vo tun truoc. Khi ng buoc ra khoi studio
cua CBS, mt phng vin tre d doi ng o via h. Dy khng h la
thuong, boi v nhu voi tt ca cc chuong trnh sng Chu nht, cc
mang tin lon CBS, NBC, ABC, CNN, v Fox lun cu nguoi
dn cc studio cua nhau d chp cc cuc phong vn voi cc khch
moi. Nhung g tre ny, Schieffer giai thch, d khng tu mt mang
chnh no. Anh ta lich su gioi thiu mnh l phng vin cua mt
Web site goi l InDC Journal v hoi liu anh ta c th hoi Schieffer
vi cu hoi. Schieffer, do l mt tay lich su, ni chc chn. G tre
phong vn ng ta voi mt dung cu m Schieffer khng nhn ra v
sau d hoi nu anh ta c th chup anh ng. Anh ? Schieffer thy
g tre khng c my anh. Anh ta chng cn my anh. Anh ta quay
my din thoai di dng cua mnh v nhy mt anh cua Schieffer.
V th sng hm sau ti dn v ng vo trang Web site ny v
anh cua ti o d voi bi phong vn v d c ri ba trm bnh lun
v n, Schieffer ni, ng, tuy bit rt ki ngh bo truc tuyn, tuy
th vn sung st v cch nhanh khng th tin ni, re tin, v don
dc m g tre ny d lm cho mnh duoc bit dn [dua mnh ln
nh sng].
Cu chuyn ny lm ti t m, cho nn ti ln ra g tre ny tu
InDC Journal. Tn anh ta l Bill Ardolino, v anh l g rt chu do.
Ti tin hnh phong vn ring cua mnh voi anh ta truc tuyn lm
sao khc duoc? v bt du bng hoi v thit bi anh dng voi tu
cch mt mang/bo mt-nguoi.
M
KHI TI CN DANG NGU
43
Ti dng mt my choi MP3/ghi m nho xu (ba inch rui v
hai inch [~8,9 x 5 cm]) d ghi m, v mt my anh din thoai s
nho ring d chup anh ng ta, Ardolino ni. Khng hon ton goi
tnh nhu chic my mt-trong-tt-ca din thoai/my anh/my ghi
m (hin c bn), nhung du sao di nua l mt su by to v tnh
ph bin khp noi v su thu nho cua cng ngh. Ti mang thit bi
ny di khp D.C. moi lc boi v, ny, ai bit duoc. Ci c l gy
hoang ht hon l Mr. Schieffer d quyt dinh tra loi nhanh th no,
sau khi bi nguoi la no d nhay b vo voi cc cu hoi phong vn.
ng lm ti rt ngac nhin thch th.
Ardolino ni my choi MP3 tn khoang 125 $. N chu yu duoc
thit k d choi nhac, anh giai thch, song cung duoc dng gi
sn nhu mt my ghi m s tao cc file m thanh WAV c th tai
duoc ln my tnh V co ban, ti c th ni rng hng ro d
buoc vo lm bo cn thit bi cm tay, ghi m dc bit, [by gio]
khoang 100-200 $ dn 300 $ nu anh mun thm mt my anh, 400
$ dn 500 $ cho mt chic my ghi m rt xinh v mt my anh
tht xinh. [Nhung] 200 $ l tt ca ci anh cn d lm vic.
Ci g thc dy anh ta d tro thnh mang tin tuc cua ring mnh?
Lm mt nh bo dc lp l mt th ring xut pht tu su tht
vong cua ti v thng tin thin lch, khng dy du, duoc chon loc,
v/hoc km coi do phuong tin truyn thng chu dao thu thp,
Ardolino giai thch, anh din dat mnh nhu mt nguoi tu do trung-
huu. Ngh lm bo tu do v nguoi b con cua n, blogging
*
, l
biu l cua cc luc luong thi truong- mt nhu cu khng duoc cc
ngun thng tin hin tai thoa mn. Ti bt du chup anh v ly
phong vn v cc cuc mt ting lon chng chin tranh o D.C., v
cc phuong tin truyn thng d bp mo th thin ban cht cua
cc nhm t chuc cc cuc tu hop - [nhu] nhung nguoi Marxist
ngoan c, nhung ke ung h khung b r rng hay ngm ngm, v.v.
Ti lc du chon dng hi huoc nhu mt cng cu, nhung tu d ti
d chuyn huong. Vng, ti c nhiu quyn luc hon, quyn luc d
dua thng dip cua ti ra. Bi phong vn Schieffer thuc t thu duoc
hai muoi lm ngn nguoi thm trong hai muoi bn gio. Ngy cao
dim cua ti k tu khi ti bt du l nm muoi lm ngn khi ti
gip ph d Rathergate Ti phong vn chuyn gia php y hng
du trong cu chuyn V binh Quc gia cua Dan Rather, v dc
*
blogging ~ lm bo trn Web; xem blog o trang sau
THE GII L PHANG
44
bit sau d The Whashington Post, Chicago Sun-Times, Globe,
NYT, v.v d kim duoc ng, trong vng bn muoi tm gio.
Nhip d thu thp v sua thng tin trong cu chuyn thu bo gia
o CBS gy sung st, anh ta tip tuc. N khng chi l CBS News
d gy b tc sau su tht, c th cho rng ho d khng th theo
kip mt di qun nhung nguoi kim tra su thuc tn tuy. Tc d v
su coi mo cua phuong tin truyn thng l ci g d vuot xa quy
trnh cu Ti l mt gim dc tip thi hai muoi chn tui [nguoi]
lun mun vit d kim sng nhung cm ght sch day phong cch
AP. Nhu Glenn Raynolds [mt] berblogger
*
thch ni, cc blog d
cho nguoi dn mt co hi d ngung la ht vo TV cua ho v c mt
ting ni trong qu trnh. Ti nghi l chng duoc dng nhu loai cua
mt dng cp thu nm hoat dng cng voi cc phuong tin truyn
thng chu dao (thuong d mt dn chng hay cp cho chng thng
tin th) v hoat dng tim tng nhu mt h thng trang trai vit bo
v bnh lun cung cp mt phuong tin moi d dat thnh cng.
Ging nhiu mt cua d ti m anh ni trong cun sch cua anh,
c cc kha canh tt v xu cua su pht trin. Su v ra tung manh
cua cc phuong tin truyn thng gy ra nhiu su khng mach lac
hay nhn thuc chon loc (hy xem su phn cuc cua nuoc ta), nhung
n cung phi tp trung ho quyn luc v tao mt dam bao tt hon
rng su tht tron ven l o d o du d trong cc manh.
Trong bt cu ngy cho truoc no ta c th bt gp bt cu s luong
no cua cc cu chuyn, nhu su bt gp giua Bob Schieffer v Bill
Ardolino, ni cho chng ta rng cc h thng thu bc cu dang duoc
san phng v sn choi duoc san bng. Nhu Micah L. Sifry din dat
mt cch tinh t trong tap ch The Nation (22-11-2004): Thoi dai
cua hoat dng chnh tri tu trn xung noi cc cuc vn dng, cc
dinh ch v ngh lm bo d l cc cng dng tch bit khoi x hi
duoc chay bng tu ban [vn] kh tch lu - d qua ri. Ci g d
hoang d hon, hp dn hon v v cng thoa mn hon di voi c
nhn nhung nguoi tham gia dang xut hin k bn trt tu cu.
Ti dua ra su bt gp Schieffer-Ardolino chi nhu mt th du v su
lm phng th gioi d xay ra nhanh hon dn th no v d lm thay
di cc quy tc, cc vai tr, v cc quan h nhanh hon chng ta c
th hnh dung. V tuy ti bit l mt loi so rng, d sao di nua ti
*
Blog: tu Weblog = xut ban trn co so Web; blogger nguoi vit [bo trn] blog.
ber, ting Duc = trn; berblogger ~ siu blogger.
KHI TI CN DANG NGU
45
phai ni: Ban van chua thay g ca. Nhu ti trnh by ti mi o chuong
tip, chng ta buoc vo mt pha noi chng ta s thy su s ho, ao
ho, v tu dng ho moi thu. Nhung loi ch v nng sut s l dng
kinh ngac di voi cc nuoc, cc cng ti, v cc c nhn c th hp
thu cc cng cu cng ngh moi. V chng ta dang buoc vo mt
pha noi nhiu nguoi hon chua tung bao gio c truoc dy trong lich
su th gioi s c kha nng tip cn dn cc cng cu ny - voi tu
cch cc nh di moi sng tao, nhung nguoi cng tc, v, than i,
ca voi tu cch nhung ke khung b. Ban ni ban mun mt cuc
cch mang? Th dy, cch mang thng tin thuc su sp bt du. Ti
goi pha moi ny l Ton cu ho 3.0 boi v n tip theo Ton cu
ho 2.0, song ti nghi ki nguyn ton cu ho moi ny s to ra l
mt su khc bit v muc d s duoc thy, theo thoi gian, nhu mt
su khc bit v loai. D l l do v sao ti d dua ra tuong rng
th gioi d bin tu trn thnh phng. O moi noi ban huong v, cc
h thng thu bc bi thch thuc tu bn duoi hay tu bin di tu cc
cu trc trn xung [top-down] sang cc cu trc ngang v cng tc
hon.
Ton cu ho l tu chng ta tm ra d m ta quan h thay di
giua cc chnh phu v cc doanh nghip lon, David Rothkopf, mt
cuu quan chuc cp cao cua B Thuong mai trong chnh quyn
Clinton v by gio l mt nh tu vn chin luoc tu nhn, d ni.
Nhung ci dang xay ra ngy nay l mt hin tuong rng hon
nhiu, su sc hon nhiu. N khng don gian l v cc chnh phu,
cc doanh nghip, v nguoi dn giao thip ra sao, khng chi v cc
t chuc tuong tc th no, m l v su ni ln cua cc m hnh x
hi, chnh tri, v kinh doanh hon ton moi. N l v cc thu tc
dng dn cc kha canh su sc nht, thm cn c d nht cua x
hi thng dn ban cht cua kh uoc x hi, Rothkopf ni thm.
Ci g xay ra nu thuc th chnh tri m ban o d khng cn tuong
ung voi mt cng vic xay ra trn khng gian diu khin [khng
gian ao: cyberspace], hay khng cn thuc su bao gm nhung nguoi
lao dng cng tc voi nhung nguoi lao dng khc o cc x khc
nhau cua dia cu, hay khng cn thuc su ly duoc cc san phm
duoc san xut o nhiu ch cng mt lc? Ai di diu tit cng vic?
Ai dnh thu n? Ai phai duoc loi tu cc khoan thu d?
Nu ti dng v su lm phng th gioi, n s duoc nghi nho nhu
mt trong nhung thay di cn ban - ging nhu su ni ln cua cc
THE GII L PHANG
46
nh nuoc-quc gia [nation-state] hay Cch mang Cng nghip -
mi trong s d, o thoi n, Rothkopf luu , d tao ra nhung thay
di v vai tr cua cc c nhn, vai tr v hnh thuc cua cc chnh
phu, cch thuc chng ta di moi, cch chng ta tin hnh kinh
doanh, vai tr cua phu nu, cch chng ta tin hnh chin tranh,
cch chng ta gio duc ban thn mnh, cch tn gio phan ung lai,
cch ngh thut biu l, cch khoa hoc v nghin cuu duoc tin
hnh, khng nhc dn cc nhn chnh tri m chng ta gn cho chnh
mnh v cho cc di thu cua chng ta. C cc dim cht nht dinh
hay cc buoc ngot trong lich su lon hon cc dim khc boi v
nhung thay di chng tao ra l cuc k su rng, nhiu kha canh, v
kh tin don vo lc no d, Rothkopf ni.
Nu vin canh v su lm phng ny v tt ca p luc, truc trc,
v cc co hi di cng n- khin cho ban lo lng v tuong lai, ban
chng phai mt mnh v cung khng sai. Mi khi nn vn minh trai
qua mt trong nhung cuc cch mang cng ngh tn ph, gy truc
trc ny nhu vic dua ra my in cua Gutenberg ton b th gioi
d thay di theo nhung cch su sc. Nhung c ci g d v su lm
phng th gioi s l khc v mt cht voi nhung thay di su sc
khc nhu vy: tc d v b rng m n nm giu. Vic dua my in
vo d xay ra trong mt giai doan hng thp ki v trong thoi gian
di chi anh huong dn mt phn nho cua hnh tinh. Cch mang
Cng nghip cung th. Qu trnh lm phng ny dang xay ra voi
tc d thin lch [warp] v truc tip hay gin tip dung cham dn
rt nhiu nguoi trn hnh tinh ngay lp tuc. Su chuyn di sang ki
nguyn moi ny cng nhanh v cng rng, th cng c kha nng
cho su hn loan, tri voi mt su chuyn giao quyn luc c trt tu tu
nhung nguoi thng cu sang cho nhung nguoi thng moi.
Din dat theo cch khc, nhung kinh nghim cua cc cng ti cng
ngh cao trong vi thp nin vua qua cc cng ti d tht bai d lo
li qua nhung thay di nhanh do cc loai luc luong ny gy ra trn
thuong truong cua chng c th l mt loi canh co cho tt ca cc
doanh nghip, cc dinh ch, cc nh nuoc quc gia hin gio dang
di mt voi nhung thay di khng th trnh duoc, thm ch c th
tin don duoc ny, nhung thiu su lnh dao, tnh uyn chuyn v
tr tuong tuong d thch nghi khng phai boi v ho khng thng
minh hay khng thuc duoc, m boi v tc d thay di don gian
lm ho chong ngop khng chng lai duoc.
KHI TI CN DANG NGU
47
V d l v sao thch thuc to lon di voi thoi dai chng ta s l
hp thu nhung thay di ny theo cch sao cho khng d bep nguoi
dn m cung khng d ho lai dng sau. Chng ci no trong nhung
ci ny s l d. Nhung d l nhim vu cua chng ta. N chc chn
xay ra v khng th trnh duoc. Chnh tham vong cua cun sch
ny l d xut mt khung kh d suy nghi th no v n v diu
khin n cho loi ch ti da cua chng ta.
Ti d chia se voi ban trong chuong ny lm th no c nhn ti
d pht hin ra rng th gioi l phng. Chuong tip trnh by ti mi
lm sao n di theo huong d.
HAI
Mui Lc lm Phng Th gii
inh Thnh cho chng ta bit rng Cha d tao ra th gioi
trong su ngy v ngy thu bay ngi d nghi. Vic lm phng
th gioi ko di hon mot cht. Th gioi duoc lm phng boi su hoi
tu cua muoi su kin chnh tri, su doi moi, v cng ti chnh. Chng
ai trong chng ta d nghi tu khi d, hay c le c bao gio lai se
nghi. Chuong ny l v cc luc d lm phng th gioi v nhiu
dang v cng cu moi cho cong tc m su lm phng ny d tao ra.
LJC LM PHANG # 1
9/11/89
Khi cc Bc Tuong d xung v Windows [Cua s] Di ln
n du tin ti thy Tuong Berlin, n d c mt l ri.
D l thng 12 nm 1990, v ti di Berlin voi cc phng vin
dua tin v B truong Ngoai giao James A. Baker III. Tuong Berlin
d bi choc thung mt nm truoc, ngy 9 thng Muoi mt nm
1989. Vng, trong mt su tnh co thn b tuyt voi v ngy thng,
buc Tuong Berlin d ngy 9/11. Buc tuong, ngay ca o trang thi bi
dm thung v bi v, vn l mt vt seo xu x ngang Berlin. B
truong Baker tin hnh cuc ving thm du tin cua ng d xem
chung tch d nt ny cua chu nghia cng san Soviet. Ti dung
canh ng voi mt nhm nho cc phng vin. D l mt ngy
suong m, u m, Baker nho lai trong hi k cua ng, The Politics
of Diplomacy, v trong o mua cua mnh, ti cam thy ging mt
K
L
MUI LUC LM PHANG THE GII
49
nhn vt trong mt tiu thuyt cua John le Carr. Nhung khi ti
nhm qua mt vt nut trn Tuong [gn Reichstag] ti thy su am
dam [c] d phn giai cao dc trung cho Dng Berlin, ti nhn ra
rng nhung nguoi dn thuong cua Dng Duc d tu mnh tuy nghi
hnh dng mt cch ho bnh v kin dinh. Dy l cuc cch mang
cua ho. Sau khi Baker d nhm xong qua buc tuong v tin ln,
cc phng vin chng ti ln luot nhm qua cng l b tng lom
chom y. Ti d mang mt di ming tuong v nh cho cc con gi
ti. Ti nho nghi n c ve qui dan lm sao - qua thuc, mt chuyn
tht k qui, buc tuong xi mng ny un khc ngang mt thnh ph
hin dai chi v muc dch duy nht d ngn nguoi dn o bn kia
huong thu, thm ch thong thy, tu do.
Su sup d buc Tuong Berlin ngy 9/11/89 d tha cc luc luong
cui cng giai phng tt ca nhung nguoi bi giam cm cua D ch
Soviet. Nhung n, thuc ra, d lm nhiu hon rt nhiu. N lm
nghing cn cn quyn luc trn th gioi v pha cc nuoc tn thnh
cai tri dn chu, dng thun, theo huong thi truong tu do, v roi xa
cc nuoc ung h su cai tri dc don voi cc nn kinh t k hoach
ho tp trung. Chin tranh Lanh d l mt cuc du tranh giua hai
h thng kinh t- chu nghia tu ban v chu nghia cng san v voi
su sup d cua buc tuong, chi cn lai mt h thng v mi nguoi
phai dinh huong mnh theo n bng cch ny hay cch khc. Tu
nay tro di, ngy cng nhiu nn kinh t s duoc cai quan tu duoi
ln boi loi ch, yu cu, v nguyn vong cua nhn dn, hon l tu
trn xung boi cc loi ch cua b lu cai tri hep no d. Trong vng
hai nm, d khng cn D ch Soviet nua d np sau hay d ym
tro cho cc ch d dc don o Chu , Trung Dng, Chu Phi, hay
Mi Latin. Nu ban khng l mt nn dn chu hay mt x hi dn
chu ho, nu tip tuc bm cht vo hoat dng kinh t diu tit manh
hay k hoach ho tp trung, ban bi coi l o pha sai cua lich su.
Di voi mt s nguoi, dc bit giua cc th h gi, dy l su bin
di khng duoc hoan nghnh. Chu nghia cng san l mt h thng
vi dai lm cho nguoi ta ngho ngang nhau. Thuc ra cho vic d trn
th gioi khng c h thng no tt hon chu nghia cng san. Chu
nghia tu ban lm cho nguoi ta giu khng dng du, v di voi mt
s nguoi d quen voi cung cch sng cm cui, han ch, nhung an
ton X hi chu nghia- noi mt vic lm, nh o, gio duc, v luong
huu, cho d xong, tt ca d duoc dam bao- su sup d cua Tuong
THE GII L PHANG
50
Berlin l v cng dng lo. Song di voi nhiu nguoi khc, n d l
mt tm the tu do ngoi nh t. D l v sao su sup d cua Tuong
Berlin duoc cam nhn o nhiu noi dn vy hon chi o Berlin, v v
sao su sup d cua n l mt su kin lm phng th gioi nhu vy.
Qua thuc, d dnh gi dng cc tc dng lm phng su rng cua
su sup d Tuong Berlin, tt nht di tr chuyn voi nhung nguoi
khng phai Duc hay Nga. Tarun Das d dung du Lin minh Cng
nghip An D khi buc tuong Berlin d, v ng d thy anh huong
ln tn sut l trnh cua n dn An D. Chng ti d c dng
khng l ny v quy dinh, kim sot v quan liu, ng nho lai.
Nehru ln nm quyn [sau su kt thc cai tri thuc dia cua Anh]
v d c mt nuoc khng l d cai quan, v khng c kinh nghim
no v diu hnh dt nuoc. Hoa K d bn voi Chu u v Nht
Ban v k hoach Marshall. Cho nn Nehru ng ln phuong bc,
qua dy Himalaya, v d cu nhm kinh t gia cua ng di Moscow.
Ho tro v v ni nuoc ny [Lin X] gy kinh ngac. Ho phn b
cc ngun luc, cp cc giy php, c mt uy ban k hoach quyt
dinh tt ca moi thu, v dt nuoc chuyn dng. Cho nn chng ti d
theo m hnh d v qun rng chng ti c mt khu vuc tu nhn
Khu vuc tu nhn d bi dt duoi buc tuong quy dinh ny. Vo 1991,
khu vuc tu nhn vn d, nhung bi che giu, v d c su ngo vuc v
vic kinh doanh. Chng kim loi! Ton b co so ha tng tu 1947
dn 1991 do nh nuoc so huu [Gnh nng cua so huu nh nuoc]
d hu nhu lm ph san dt nuoc. Chng ti d khng c kha nng
tra cc khoan no cua mnh. Nhu mt dn tc, chng ti khng c su
tu tin. Chc chn, chng ti d c th thng vi cuc chin tranh
voi Pakistan, nhung diu d khng cho quc gia su tu tin.
Nm 1991, voi An D can ht ngoai t manh, Manmohan Singh,
b truong b ti chnh lc d (v l thu tuong by gio), d quyt
dinh rng An D phai mo nn kinh t cua mnh. Buc Tuong
Berlin cua chng ti sup d, Das ni, v n ging nhu tha mt
con h bi nht trong cui. Kim sot thuong mai bi bi bo. Chng
ti lun tng truong 3 phn trm, duoc goi l ti l tng truong
Hindu - chm, thn trong, v bao thu. D kim [loi tuc tt hon],
ban phai di Mi. Dy, ba nm sau [cai cch 1991] chng ti tng
truong 7 phn trm. K cha su ngho nn! By gio d kim [n]
ban c th o lai An D v tro thnh mt trong nhung nguoi giu
nht th gioi cua tap ch ForbesTt ca cc nm x hi chu nghia
MUI LUC LM PHANG THE GII
51
v kim sot d dy chng ti xung dc dn dim chng ti d chi
c 1 ti $ ngoai t. Ngy nay chng ti c 118 ti $ Chng ti d di
tu su tu tin trm lng dn hoi bo mnh lit trong mt thp ki.
Su sup d Tuong Berlin d khng chi gip lm phng cc lua
chon kha di cho chu nghia tu ban thi truong tu do v coi tri cho
nhung nng luc to lon bi dn nn di voi hng triu nguoi o cc
noi nhu An D, Brazil, Trung Quc, v D ch Soviet truoc dy.
N cung cho php chng ta nghi v th gioi khc di nhn n nhu
mt ton th khng c vt khu ni. Boi v Tuong Berlin d khng
chi chn duong chng ta; n d chn tm nhn cua chng ta- kha
nng cua chng ta d nghi v th gioi nhu mt thi truong don nht,
mt h sinh thi don nht, mt cng dng don nht. Truoc 1989, d
c th c mt chnh sch phuong Dng hay chnh sch phuong
Ty, song kh d nghi v c mt chnh sch ton cu. Amartya
Sen, nh kinh t An D doat giai Nobel by gio day o Harvard, mt
ln d luu ti rng Tuong Berlin d khng chi l mt biu tuong
v giu nguoi dn o bn trong Dng Duc n d l cch ngn can
mt loai tm nhn ton cu v tuong lai cua chng ta. Chng ta
khng th tu duy v th gioi mt cch ton cu khi Tuong Berlin
cn d. Chng ta khng th nghi v th gioi nhu mt tng th. C
mt cu chuyn th vi ting Sanskrit, Sen ni thm, v mt con ch
sinh ra trong mt ci ging, o d v sng sut doi trong ging y.
N c mt th gioi quan bao gm ci ging, ng ni. Di voi
nhiu nguoi trn hnh tinh d l ci th gioi d ging nhu truoc khi
buc tuong sup d. Khi tuong sup d, n ging nhu con ch trong
ging dt nhin c kha nng lin lac voi nhung con ch o cc ging
khc Nu ti ca tung su sup d buc tuong, chnh l v ti tin
chc rng chng ta c th hoc tu nhau nhiu dn th no. Hu ht
tri thuc l hoc duoc tu nguoi khc qua bin gioi.
Vng, th gioi tro thnh ch tt hon d sng sau 9/11, v mi su
bng pht tu do kch thch mt su bng pht khc, v ban thn qu
trnh d c mt tc dng lm phng qua cc x hi, cung c nhung
nguoi o duoi v lm yu nhung ke o trn. Quyn tu do cua phu
nu, Sen luu , nu chi mt th du, thc dy phu nu bit doc bit
vit, c xu huong giam sinh de v ti l cht tre em v tng cc co
hi vic lm cho phu nu, ri anh huong dn di thoai chnh tri v
cho phu nu co hi c vai tr lon hon trong tu quan dia phuong.
THE GII L PHANG
52
Cui cng, su d tuong d khng chi mo duong cho nhiu nguoi
hon d khai thc qu tri thuc cua nhau. N cung mo duong cho
chp nhn cc tiu chun chung- cc tiu chun v nn kinh t nn
duoc diu hnh ra sao, k ton nn duoc lm th no, hoat dng
ngn hng nn duoc quan l ra sao, cc my PC duoc san xut th
no, v cc bi bo kinh t nn duoc vit ra sao. Ti s thao lun
diu ny mun hon, song o dy l du d ni rng cc tiu chun
chung tao ra mt sn choi phng hon, bng hon. Din dat theo cch
khc, su d tuong lm tng su di chuyn tu do cua cc tp qun tt
nht. Khi mt tiu chun kinh t hay ki thut ni ln v tu chung to
mnh trn vu di th gioi, n duoc chp nhn nhanh hon nhiu sau
khi buc tuong khng cn ngn can. Chi ring o chu u, tuong d
d mo duong cho su hnh thnh Lin Minh Chu u v su mo rng
n tu muoi lm thnh hai muoi lm nuoc. Diu d, kt hop voi su
xut hin cua euro nhu mt dng tin chung, d tao ra mt khu vuc
kinh t don nht tu mt vng mt thoi bi buc Mn St chia ct.
Trong khi cc anh huong tch cuc cua su d tuong d r ngay,
nguyn nhn gy ra n vn chua r lm. khng c mt nguyn
nhn don nht. O muc d no dy chnh cc con mi d n rung
nn mng cua Lin X, h thng d bi cc mu thun ni tai ring
v tnh phi hiu qua cua n lm suy yu ri; muc d no d su tch
tu qun su cua chnh quyn Reagan o Chu u d buc Kremlin tu
ph san do chi cho cc du dan; v o muc d no d cc c gng
bt luc cua Mikhail Gorbachev d cai cch ci khng th cai cch
ni d kt liu chu nghia cng san. Song nu ti phai chi ra mt yu
t nhu ci du tin giua nhung ci ngang nhau, d l cch mang
thng tin bt du vo du dn giua cc nm 1980. Cc h thng
ton tri phu thuc vo su dc quyn thng tin v vu luc, v c qu
nhiu thng tin bt du tut qua buc Mn St, nho su ph bin cua
cc my fax, din thoai, v cc cng cu truyn thng hin dai khc.
Mt khi luong toi han cua cc my PC IBM, v h diu hnh
Windows d dua chng vo cuc sng, dn cng nhau khoang cng
thoi k m buc tuong d, v su ph bin cua chng d dng dinh
vo quan ti cua chu nghia cng san, boi v chng cuc k cai thin
truyn thng theo chiu ngang c hai cho chnh hnh thuc tu trn
xung m chu nghia cng san dua vo. Chng cung tng cuong
manh m vic c nhn thu thp thng tin v su trao quyn cho c
nhn. (Mi thnh t cua cch mang thng tin ny do nhung tin ho
MUI LUC LM PHANG THE GII
53
tch roi gy ra: mang din thoai tin ho tu mong mun cua nguoi
dn ni chuyn voi nhau tu xa. My fax tin ho nhu cch d
truyn thng vn ban trn mang din thoai. My tnh c nhn duoc
cc (trnh) ung dung st thu [killer apps]
*
- bang tnh v xu l vn
ban. V Windows tin ho tu nhu cu bin tt ca cc thu ny thnh
c th dng duoc v lp trnh duoc boi dai chng).
My IBM PC du tin vo duoc thi truong nm 1981. Cng lc
d, nhiu nh khoa hoc my tnh khp th gioi bt du su dung cc
thu goi l Internet v e-mail. Phin ban Windows du tin duoc bn
nm 1985, v phin ban dt ph thuc t lm cho PC tht su thn
thin voi nguoi dng Windows 3.0 - duoc xut bn ngy 22-5-
1990, chi su thng sau khi buc tuong sup d. Trong cng thoi k
ny, mt s nguoi khc cc nh khoa hoc bt du pht hin ra rng
nu ho mua mt PC v mt dial-up modem, ho c th kt ni PC
cua ho voi din thoai v chuyn e-mail qua cc nh cung cp dich
vu Internet tu nhn nhu Compuserve v America Online.
Su ph bin cua my tnh c nhn, my fax, Windows, v dial-
up modem ni voi mang din thoai ton cu tt ca dn cng nhau
vo cui cc nm 1980 v du cc nm 1990 d tao ra nn co ban
khoi dng cch mang thng tin ton cu, Craig J. Mundie, tng
gim dc ki thut cua Microsoft, lp lun. Mu cht l su hop nht
cua tt ca chng lai thnh mt h thng tuong hoat [c th hoat
dng voi nhau] duy nht. Diu d xay ra, Mundie ni, mt khi
chng ta c mt nn tnh ton duoc chun ho o dang th my
IBM PC cng voi mt giao din nguoi dng d hoa chun ho
cho xu l vn ban v bang tnh - Windows cng voi mt cng cu
truyn thng chun ho dial-up modem v mang luoi din thoai
ton cu. Mt khi ta c nn tuong hoat co ban d, th cc trnh ung
dung st thu dy su ph bin cua n rng khp moi noi.
Nguoi dn thy rng ho thuc su thch lm tt ca nhung thu ny
trn mt my tnh, v ho tht su cai thin nng sut, Mundie ni.
Tt ca chng c su hp dn c nhn rng ri v khin c nhn
nguoi dn dung dy v mua mt PC c th chay Windows v dt
trn bn cua ho, v diu d buc su truyn b nn tnh ton moi
ny vo th gioi tnh ton cng ti cn nhiu hon nua. Nguoi ta ni,
Ch, c mt vt qu o dy, v chng ta phai tn dung n.
*
Ting lng cua dn tin hoc chi cc trnh ung dung duoc rt nhiu nguoi dng
nhu Word, Excel, hay browser cua Netscape, hay Google chng han.
THE GII L PHANG
54
Windows duoc cung c cng tro thnh h diu hnh hng du,
Mundie ni thm, cng c nhiu nguoi lp trnh di vit cc ung
dung cho th gioi kinh doanh giu c d dua vo my tnh cua ho,
cho nn ho c th lm nhiu vic kinh doanh moi v khc, diu d
bt du lm tng nng sut cn hon nua. Hng chuc triu nguoi
trn khp th gioi tro thnh cc lp trnh vin d khin PC lm moi
thu ho mun bng ngn ngu ring cua ho. Windows cui cng d
duoc dich ra ba muoi tm ngn ngu. Nguoi dn c kha nng lm
quen voi PC bng ngn ngu cua chnh mnh.
Dy l hon ton moi v l th, nhung chng ta khng duoc qun
nn PC-Windows ban du ny d nng can dn th no. Nn ny
bi rng buc boi qu nhiu gioi han kin trc, Mundie ni. D
thiu ha tng co so. Internet nhu chng ta bit ngy nay - voi cc
giao thuc truyn duong nhu c php mu, c th kt ni moi nguoi
v moi thu - vn chua ni ln. Quay lai hi d, cc mang d chi c
cc giao thuc rt han ch d trao di file v cc thng dip e-mail.
Cho nn nhung nguoi dng cc my tnh voi cng loai h diu
hnh v phn mm c th trao di ti liu qua e-mail hay chuyn
file, nhung ngay ca lm vic ny cung kh rc ri nn chi c gioi
uu t tin hoc moi chiu kh. Ban d khng th don gian ngi xung
v vo mt e-mail hay mt file cho bt cu ai o bt cu du- dc bit
o bn ngoi cng ti cua chnh ban hay ngoi dich vu Internet ring
cua ban- cch m ban c th lm hin nay. Dng, nhung nguoi
dng AOL c th lin lac voi nhung nguoi dng CompuServe,
nhung vic d d chng don gian cung khng tin cy. Kt qua l,
Mundie ni, mt luong du liu v sng tao khng l d tch tu
trong tt ca cc my tnh d, song d khng c cch d dng, tuong
hoat no d chia se n v nho nn n. Nguoi ta d c th vit cc
ung dung moi cho php cc h thng duoc chon d hoat dng cng
nhau, nhung ni chung diu ny chi gioi han cho nhung trao di du
kin giua cc PC bn trong mang cua mt cng ti don nht.
Giai doan ny tu 9/11 dn giua 1990 vn dn dn su tin b to
lon v trao quyn c nhn, cho d mang cn han ch. D l thoi k
cua Ti v my cua ti by gio c th ni chuyn voi nhau tt hon
v nhanh hon, nn c nhn ti c th lm nhiu vic hon v thoi k
cua Ti v my cua ti by gio c th ni chuyn voi vi ban b
v vi nguoi trong cng ti cua ti tt hon v nhanh hon, nn chng
ti c kt qua hon. Cc buc tuong d sup d v cc cua s-
MUI LUC LM PHANG THE GII
55
Windows- d mo, lm cho th gioi phng nhiu hon bao gio ht
nhung thoi dai cua truyn thng ton cu sun se vn chua rang.
Tuy ta khng d dn n, d c mt nt chi tai trong thoi dai
moi l th ny. D khng chi c nguoi Mi nguoi u cng voi nguoi
dn cua D ch Soviet tn duong su sup d tuong v di cng
cho vic d. Ai d khc d nng li khng phai sm banh m l c
ph Th dc. Tn hn l Osama bin Laden v hn c mt chuyn
k khc. Quan dim cua hn l cc tay sng jihad o Afghanistan,
m hn l mt, l nguoi d ha b D ch Soviet bng buc Hng
Qun rt khoi Afghanistan (voi su gip d cua Mi v Pakistan). V
mt khi su mang d d hon tt nhung nguoi Soviet hon tt vic
rt qun vo 15-2-1989, chi chn thng truoc khi Tuong Berlin sup
d - bin Laden ng quanh v thy rng siu cuong kia, Hoa K, c
su hin din to lon o qu hn, Saudi Arabia, qu huong cua hai
thnh ph Islam thing ling nht. V hn khng thch diu d.
Nhu th, trong khi nhay ma trn buc tuong [d] v mo
Windows cua chng ta v tuyn b rng khng cn lua chon h tu
tuong kha di no cho chu nghia tu ban thi truong tu do nua, bin
Laden quay sng cua hn ngm vo Mi. Ca bin Laden v Ronald
Reagan d coi Lin X nhu d ch c quy, nhung bin Laden di
dn nhn Mi cung l c quy. Hn d c mt lua chon h tu tuong
kha di cho chu nghia tu ban thi truong tu do Islam chnh tri. Hn
d khng cam thy bi su chm dut cua Lin X dnh bai; hn cam
thy n lm hn bao dan. Hn khng cam thy hp dn voi sn choi
duoc mo rng; hn cam thy bi n cu tuyt. V hn d khng phai
c mt mnh. Mt s nguoi nghi rng Ronald Reagan d ko d
tuong, bng lm ph san Lin X qua chay dua vu trang; nhung
nguoi khc nghi IBM, Steve Jobs, v Bill Gates d ko d tuong
bng trao quyn cho cc c nhn tai tuong lai xung. Nhung o th
gioi khc, o xu Muslim, nhiu nguoi nghi bin Laden v cc dng
ch cua hn d ko d D ch Soviet v buc tuong voi nhit huyt
tn gio, v hng triu nguoi trong s ho duoc truyn cam hung d
tai qu khu ln.
Tm lai, trong khi chng ta ca tung 9/11, cc hat ging cua mt
ngy dng nho khc- 11/9 d duoc gieo. Nhung s ni nhiu hon
v diu d mun hon trong cun sch ny. By gio, hy d cho su
lm phng tip tuc.
THE GII L PHANG
56
LJC LM PHANG # 2
9/8/95
Khi Netscape ln sn [bn c phiu ln du cho cng chng]
o giua cc nm 1990, cch mang mang PC-Windows d dat
cc gioi han cua n. Nu th gioi tro nn thuc su duoc kt ni,
v thuc su bt du trai phng ra, cch mang cn di vo pha tip
theo. V pha tip, Mundie cua Microsoft luu , l di tu mt nn
tnh ton dua trn PC sang mt nn tang tnh ton dua vo
Internet. Cc ung dung st thu pht dng pha moi ny d l e-mail
v trnh duyt Internet. E-mail duoc thc dy boi cc portal [cng]
tiu dng mo rng nhanh chng nhu AOL, CompuServe, v cui
cng MSN. Nhung d c killer app moi, trnh duyt Web c th
ly cc ti liu hay cc trang Web duoc chua o cc Web site trn
Internet v hin thi chng trn bt cu mn hnh my tnh no ci
d thuc su thu ht duoc tr tuong tuong. V khi nim thuc t v
World Wide Web - mt h thng d tao ra, t chuc, v lin kt cc
ti liu sao cho chng c th duoc duyt mt cch d dng d
duoc nh khoa hoc my tnh Anh Tim Berners-Lee tao ra. ng lp
Web site du tin nm 1991, trong mt n luc d nui mt mang
my tnh cho php cc nh khoa hoc chia se d dng nghin cuu
cua ho. Cc nh khoa hoc v nh hn lm khc d tao ra mt s
trnh duyt [browser] d luot Web ban du ny, nhung browser chu
dao du tin v ton b vn ho duyt Web cho quang dai qun
chng - duoc tao ra boi mt cng ti khoi nghip b xu o Mountain
View, California, doc goi l Netscape. Netscape ra cng chng
ngy 9 thng 8, 1995, v th gioi khng cn ging nhu truoc nua.
Nhu John Doerr, nh tu ban mao him huyn thoai m hng cua
ng, Kleiner Perkins Caulfield & Byers, d ung h Netscape, din
dat, Netscape cho bn ln du cho cng chng [IPO] d l mt
ting goi vang lanh di voi th gioi d tinh dy huong toi Internet.
Cho dn khi y, n chi l lnh dia cua nhung nguoi cai bin ban
du v cc tay cu phch.
Pha do Netscape gy ra d dn qu trnh lm phng theo nhiu
huong then cht: N cho chng ta browser thuong mai ph bin
rng ri du tin d luot Internet. Netscape browser d khng chi
lm cho Internet sng dng m cn khin cho Internet c th truy
cp duoc di voi moi nguoi tu dua tre nm tui dn cu gi tm
V
MUI LUC LM PHANG THE GII
57
muoi lm tui. Internet cng sng dng, cng nhiu nguoi tiu
dng mun lm cc vic khc nhau trn Web, nn ho cng di hoi
nhiu my tnh, phn mm, cc mang vin thng c th d dng s
ho vn ban, m nhac, du liu, v anh v truyn chng qua Internet
dn my tnh cua bt k ai khc. Nhu cu ny duoc thoa mn boi
mt su kin xc tc khc: Windows 95 trnh lng, duoc giao tun l
sau Netscape dua c phiu cua n ra cng chng. Windows 95 mau
chng tro thnh h diu hnh duoc nhiu nguoi dng nht khp th
gioi, v khng ging cc phin ban Windows truoc, n c su h tro
Internet ci sn, cho nn khng chi cc browser m tt ca cc ung
dung PC c th bit v Internet v tuong tc voi n.
Nhn lai, ci cho php Netscape ct cnh d l su tn tai, tu pha
som hon, cua hng triu PC, nhiu my d c sn modem ri. D l
nhung ci vai m Netscape dung ln trn. Ci m Netscape d lm
l dua ra mt ung dung st thu moi browser- cho s PC d duoc
lp dt ny, lm cho my tnh v tnh kt ni cua n huu ch hon
mt cch vn c cho hng triu nguoi. Dn luot n diu ny lm
ni bt mt su bng n v cu di voi moi thu digital [s] v chm
ngi con st Internet, v moi nh du tu nhn vo Internet v kt
lun l nu moi thu s duoc s ho - du liu, kho hng, thuong mai,
sch, m nhac, anh, v giai tr v duoc chuyn v bn trn
Internet, th cu voi cc san phm v dich vu dua vo Internet s v
tn. Diu ny d dn toi bong bng c phiu dot-com v mt su
du tu qu muc vo cp quang cn d chuyn tai tt ca thng tin s
moi. Su pht trin ny, dn luot n, d ni dy ton b th gioi lai
voi nhau, v, khng c ai thuc su du kin, d bin Bangalore thnh
ngoai cua Boston.
Hy nhn vo mi trong nhung tin trin ny.
hi ti ngi voi Jim Barksdale, nguyn CEO cua Netscape, d
phong vn ng cho cun sch ny, ti d giai thch cho ng
rng mt trong cc chuong truoc l v muoi di moi, su kin, v xu
huong d lm phng th gioi. Su kin du tin, ti bao ng, l 9/11,
v ti giai thch tm quan trong cua ngy d. Ri ti ni, D ti
xem nu ng c th phong don tm quan cua ngy thu hai, 9/8.
Tt ca ci ti ni cho ng l: 9/8. Chi cn mt giy d Barksdale
K
THE GII L PHANG
58
suy nghi truoc khi phng lai voi cu tra loi dng: Ngy Netscape
ln sn, ra cng chng!
t ai tranh ci rng Barksdale l mt trong nhung nh khoi nghip
Mi vi dai. ng d gip Federal Express pht trin h thng theo di
v tm vt buu kin cua n, sau d chuyn sang McCaw Cellular,
mt cng ti din thoai di dng, dung n ln, v trng coi su hop
nht cua n voi AT&T nm 1994. Dng truoc khi vic bn kt
thc, mt head-hunter [nguoi kim nguoi ti] tip cn ng moi lm
CEO cua mt cng ti moi goi l Mosaic Communications, duoc lp
boi hai nh di moi huyn thoai Jim Clark v Marc Andreessen.
Giua 1994, Clark, dng sng lp cua Silicon Graphics, d chung
suc voi Andreessen d thnh lp Mosaic, cng ti mau chng duoc
di tn l Netscape Communications. Andreessen, mt nh khoa
hoc my tnh tre ti ba, d vua dn du mt du n phn mm nho o
NCSA [Trung tm Quc gia v cc Ung dung Siu tnh- National
Center for Supercomputing Applications], dt tai Dai hoc Illinois,
d pht trin Web browser c kt qua thuc su du tin, cung duoc
goi l Mosaic. Clark v Andreessen nhanh chng hiu duoc tim
nng khng l cua phn mm duyt Web v quyt dinh hop tc d
thuong mai ho n. Khi Netscape bt du lon, ho voi toi Barksdale
v su dn dt v su thu hiu cch hay nht ra cng chng th no.
Ngy nay chng ta coi cng ngh browser ny l di nhin, nhung
thuc su n l mt trong nhung sng ch quan trong nht trong lich
su cn dai. Khi Andreessen truoc dy o phng th nghim NCSA
Dai hoc Illinois, anh thy mnh c cc PC, cc my tram, v su kt
ni mang co ban d di chuyn file quanh Internet, nhung n vn
chua tht hung th - boi v chng c g d duyt, khng c giao
din nguoi dng d ko v hin thi ni dung cc Web site cua
nhung nguoi nguoi khc. Cho nn Andreessen v di cua anh d
pht trin Mosaic browser, lm cho bt cu ke ngc, nh khoa hoc,
sinh vin, hay b gi no c th xem duoc cc Web site. Marc
Andreessen d khng sng ch ra Internet, nhung anh d lm nhiu
nhu bt cu c nhn no d lm cho n sng dng v truyn b n.
Mosaic browser bt du nm 1993 voi muoi hai nguoi dng, v
ti bit tt ca muoi hai nguoi, Andreessen ni. Chi c khoang nm
muoi Web site khi d v chng hu ht chi l cc trang Web don
le. Mosaic, anh giai thch, duoc ti tro boi Qu Khoa hoc Quc
gia - National Science Foundation [NSF]. Tin thuc su khng duoc
MUI LUC LM PHANG THE GII
59
phn b cho xy dung Mosaic. Nhm chng ti phai lm mt phn
mm cho php cc nh khoa hoc dng cc siu my tnh dt o cc
vi tr o xa, v d ni voi chng bng mang NSF. Cho nn chng ti
xy dung [browser du tin nhu] cc cng cu phn mm cho php
cc nh nghin cuu duyt nghin cuu cua nhau. Ti nhn n nhu
mt vng phan hi duong: Cng nhiu nguoi c browser, cng
nhiu nguoi mun duoc kt ni, v s cng c nhiu khuyn khch
hon d tao ni dung v cc ung dung v cng cu. Mt khi loai vic
d khoi dng, n cu th ct cnh v hu nhu chng g c th chn
n. Khi pht trin n, ban khng chc bt cu ai s dng n, nhung
ngay khi n khoi dng chng ti d hiu rng nu c bt cu ai dng
n th moi nguoi se dng n, v khi d chi cn vn d l n s lan
ra nhanh th no v ci g c th l nhung can tro trn duong.
Qua thuc, ai d thu browser, k ca Barksdale, c cng phan ung
ban du: Ch! Mi h, tap ch Fortune c mt bi v hai muoi lm
cng ti ngon nht [coolest] khp noi, Barksdale nho lai. Nm d
[1994] Mosaic l mt trong s d. Ti d khng chi doc v Clark
v Andreessen m d quay sang bao vo ti, Em yu, dy l mt
tuong lon. V ri chi vi tun mun hon ti nhn c din thoai tu
headhunter. Cho nn ti xung v ni chuyn voi Doerr v Jim
Clark, ti bt du dng phin ban beta cua Mosaic browser. Cng
dng n ti cng bi hp dn hon. Tu cui cc nm 1980, nguoi ta
d dung ln cc co so du liu voi truy cp Internet. Barksdale ni
rng sau khi ni chuyn voi Doerr v Clark, ng v nh, gom ba
dua con ng quanh my tnh cua ng, v hoi mi dua goi mt chu
d c th duyt Internet d tm v lm chng thn phuc bng dat
ci g d cho mi dua. Vic d thuyt phuc ti, Barksdale ni.
Cho nn ti goi lai cho headhunter v ni, ti l nguoi cua ng.
Browser thuong mai du tin cua Netscape c th chay trn mt
IBM PC, mt Apple Macintosh, hay mt my tnh Unix - duoc
pht hnh thng 12-1994, v trong vng mt nm n hon ton ch
ngu thi truong. Ban c th tai Netscape xung min ph nu ban
trong ngnh gio duc hay phi loi nhun. Nu ban l mt c nhn,
ban c th dnh gi phn mm min ph theo su hi lng cua mnh
v mua n trn dia nu ban mun. Nu ban l mt cng ti, ban c
th dnh gi phn mm cho chn muoi ngy. Andreessen ni, L
do cn ban l: Nu ban c suc d thanh ton mua n, xin hy lm
th. Nu khng, hy dng n du sao di nua. V sao? V tt ca vic
THE GII L PHANG
60
dng min ph kch thch mt su tng truong at v mang, diu
qu gi di voi tt ca cc khch hng tra tin. D c kt qua.
Chng ti dua Netscape browser ln, Barksdale ni, v nguoi
ta tai n xung min ph cho thu ba thng. Ti chua bao gio thy
khi luong nhu th. Di voi cc doanh nghip lon v chnh phu, n
d cho php ho kt ni v giai phng tt ca thng tin cua ho, v h
thng point-and-click [tro-v-nhp chut] m Marc Andreessen
sng ch ra d cho php nguoi thuong dng n, khng chi cc nh
khoa hoc. V diu d lm cho n l mt cuc cch mang tht su.
V chng ti ni, Ci ny s chi tng v tng v tng.
hng g d chn n, v d l v sao Netscape d dng mt vai
tr lm phng ht suc quan trong khc: N d gip khin
Internet thuc su c th tuong hoat. Ban s nho lai rng trong pha
Tuong Berlin-PC-Windows, cc c nhn c e-mail v cc cng ti
c e-mail ni b d chua th kt ni rt xa. B dinh tuyn [router]
Internet du tin cua Cisco, thuc ra, duoc mt di vo chng xy
dung o Stanford nhung nguoi mun trao di e-mail; mt nguoi lm
vic xa mt my tnh lon [mainframe] v nguoi kia trn mt PC, v
ho d khng th kt ni. Cc mang cng ti thoi d l [so huu]
ring v roi nhau, Andreessen ni. Mi [mang] c cc dinh dang,
cc giao thuc ring, v cc cch khc nhau d lm ni dung. V th
tt ca cc c dao thng tin ny d tch roi nhau. V khi Internet ni
ln nhu mt cuc kinh doanh mao him c tnh thuong mai, cng
cng, d c mt mi nguy him thuc su rng n s ni ln theo
cng cch roi nhau.
Joe o phng k ton mun ln PC cua mnh o vn phng v thu
ly cc s liu doanh thu moi nht cho 1995, nhung anh khng th
lm vic d v phng bn hng c h thng khc voi h thng m
phng k ton dng. D cu nhu mt nguoi ni ting Duc v nguoi
khc ni ting Php. V ri Joe ni, Cho ti thng tin giao hng
moi nht tu hng Goodyear v loai vo [lp] xe no ho d gui cho
chng ta, v anh ta thy rng Goodyear dng mt h thng hon
ton khc, v dai l o Topeka lai dng mt h thng khc nua. Ri
Joe v nh v thy dua con hoc lop bay cua mnh tm trn WWW
cho bi lun hoc k, dng cc giao thuc mo, v ng vo cc ti san
C
MUI LUC LM PHANG THE GII
61
cua bao tng ngh thut no d o Php. V Joe ni, Tht l din.
Phai c mt th gioi hon ton kt ni.
Trong cc nm truoc khi Internet tro thnh c tnh thuong mai,
Andreessen giai thch, cc nh khoa hoc d pht trin mt loat cc
giao thuc mo c dinh lm cho h thng e-mail cua moi nguoi
hay mang my tnh dai hoc kt ni sun se voi h thng cua moi
nguoi khc - d dam bao rng khng ai c uu th dc bit no d.
Cc giao thuc dua vo ton hoc ny, cho php cc dung cu s ni
chuyn voi nhau, ging nhu cc ng thn diu m, mt khi d chp
nhn chng cho mang cua ban, s khin cho ban tuong thch voi
moi nguoi khc, bt k ho chay loai my tnh g. Cc giao thuc ny
d (v vn cn) duoc bit dn bng cc tn chu ci h ln cua
chng: chu yu l FTP, HTTP, SSL, SMTP, POP, v TCP/IP. Cng
nhau, chng tao thnh mt h thng d vn chuyn du liu quanh
Internet mt cch tuong di an ton, bt k cng ti ban hay cc h
gia dnh c mang g hay ban dng my tnh hay din thoai di dng
hay thit bi cm tay g. Mi giao thuc c mt chuc nng khc bit:
TCP/IP l h thng ng [nuoc] co ban cua Internet, hay cc toa xe
lua co ban, trn d tt ca cc thu khc trn n duoc xy dung v di
chuyn khp noi. FTP di chuyn cc file; SMTP v POP di chuyn
cc thng dip e-mail, chng duoc tiu chun ho, sao cho chng
c th duoc vit v doc trn cc h thng e-mail khc nhau. HTML
l mt ngn ngu cho php nguoi dn thuong tao ra cc trang Web
m bt cu ai c th hin thi voi mt Web browser. Nhung vic dua
HTTP vo d di chuyn cc ti liu HTML di khp noi l ci sinh
ra World Wide Web nhu chng ta bit. Cui cng, khi nguoi ta bt
du dng cc trang Web cho thuong mai din tu, SSL duoc tao ra
d cung cp su an ton cho cc giao dich dua trn Web.
Khi su duyt v Internet ni chung tng ln, Netscape d mun
lm cho chc chn rng Microsoft, voi su ch ngu thi truong to lon
cua n, s khng c kha nng chuyn cc giao thuc Web ny tu cc
chun mo sang chun ring m chi c cc my chu Microsoft moi
c kha nng xu l. Netscape d gip dam bao rng cc giao thuc
mo ny s khng l so huu ring bng cch thuong mai ho chng
cho cng chng, Andreessen ni. Netscape xut hin khng chi
voi browser m voi mt ho cc san phm phn mm thuc hin tt
ca cc chun mo ny d cho cc nh khoa hoc c th lin lac voi
nhau bt k ho o trn h thng no - mt siu my tnh Cray, mt
THE GII L PHANG
62
Macintosh, hay mt PC. Netscape d c kha nng cho moi nguoi
mt l do tht su d ni, ti mun theo chun mo di voi moi thu
ti lm v di voi moi h thng ti lm vic voi. Mt khi chng ti
d tao ra mt cch d duyt Internet, nguoi ta mun mt cch ph
qut d truy cp dn ci d c o d. Cho nn bt cu ai mun chun
mo d dn Netscape, noi chng ti h tro ho, hay ho di sang gioi
ngun mo v c duoc cng cc chun min ph nhung khng duoc
h tro, hay ho dn cc nh cung cp tu nhn cua ho v ni, ti s
khng mua d ring cua anh nua ti s khng dng k vo vuon
c tuong bao cua anh nua. Ti chi o lai voi anh nu anh kt ni voi
Internet theo cc giao thuc mo ny.
Netscape bt du dy cc chun mo ny qua vic bn browser cua
n, v cng chng dp ung nhit tnh. Sun bt du lm vy voi cc
my chu cua n, v Microsoft lm vy voi Windows 95, coi vic
duyt h trong dn muc n xy dung browser ring cua mnh truc
tip vo Windows voi Internet Explorer thm vo. Mi [cng ti]
nhn ra rng cng chng, dt nhin khng th c du tu e-mail v
duyt, d mun cc cng ti Internet lm vic cng nhau v tao ra
mt mang c th tuong hoat. Ho mun cc cng ti canh tranh voi
nhau v cc ung dung khc nhau, tuc l, v ci m nguoi tiu dng
c th lm mot khi ho ln Internet - chu khng phai v lm th no
ho ln Internet ln du. Kt qua l, sau kh kh cc cuc chin
dinh dang giua cc cng ti lon, vo cui cc nm 1990 nn tang
tnh ton Internet d duoc tch hop mt cch sun se. Chng my
chc bt cu ai d c kha nng kt ni voi bt cu ai khc o bt cu
du trn bt cu my no. Ho ra l gi tri cua tnh tuong thch di
voi mi nguoi l cao hon nhiu gi tri cua vic c duy tr mang c
tuong bao con con cua ring ban. Su tch hop ny d l mt luc lm
phng khng l, boi v n cho php nhiu dn vy nguoi duoc kt
ni voi rt rt nhiu nguoi khc.
D khng thiu nguoi nghi ngo o thoi d, ho ni rng chng ci
no trong s ny s hoat dng v n qu phuc tap, Andreessen nho
lai. Anh phai di ra v kim mt PC v mt dial-up modem. Tt ca
nhung nguoi nghi ngo du ni, Cn thoi gian lu d nguoi ta thay
di cc thi quen v hoc mt cng ngh moi. [Nhung] nguoi ta
lm vic d rt nhanh, v muoi nm sau d c tm trm triu nguoi
trn Internet. L do u? Nguoi dn s thay thi quen nhanh khi ho
c mt l do manh m d lm vy, v nguoi ta c mt su thi thc
MUI LUC LM PHANG THE GII
63
bm sinh d kt ni voi nguoi khc, Andreessen ni. V khi ban
cho nguoi ta mt cch moi d kt ni voi nguoi khc, ho s choc
thung bt cu ro can ki thut no, ho s hoc cc ngn ngu moi -
nguoi dn duoc ni mang mun kt ni voi nguoi khc v ho thy
kh chiu khng c kha nng d lm vy. D l ci Netscape giai
phng. Nhu Joel Cawley, ph tng gim dc v chin luoc cng ti
cua IBM, din dat, Netscape d tao ra mt chun v lm th no
du liu c th duoc chuyn v sp xp trn mn hnh don gian v
hp dn dn muc bt cu nguoi no v moi nguoi c th di moi
sng tao trn n. N nhanh chng tng quy m ra khp ton cu v
cho moi nguoi tu tre con dn cc cng ti.
Ma h 1995, Barksdale v cc dng nghip Netscape cua ng di
mt chuyn biu din luu dng kiu c voi cc nh ngn hng du
tu tu Morgan Stanley d thu cm d cc nh du tu khp dt nuoc
mua c phiu cua Netscape mt khi n ra cng chng. Khi chng
ti o trn duong, Barksdale ni, Morgan Stanley ni c phiu c
th bn cao o gi 14 $. Nhung sau khi chuyn trnh din dang tin
trin, ho d nhn duoc cu di voi c phiu, ho d quyt dinh tng
gp di gi mo cua ln 28 $. Chiu cui cng truoc khi khoi bn,
tt ca chng ti du o Maryland. D l tram cui cua chng ti.
Chng ti c mt don xe limousine den. Chng ti nhn ging mt
nhm Mafia no d. Chng ti cn tip xc voi [tng hnh dinh
cua] Morgan Stanley, nhung chng ti d o du d noi din thoai di
dng cua chng ti khng c sng. Cho nn chng ti ko vo hai
tram xng cho nhau ny, tt ca cc xe limo den ny, d goi din
thoai. Chng ti goi Morgan Stanley, v ho ni, chng ti nghi
dua n ra voi gi 31 $. Ti bao, Khng, hy giu 28 $, boi v ti
mun nguoi dn nho n l mt loai c phiu 20 $, chu khng phai
30 $, nh trong truong hop khng rt thnh cng. Ri nhu vy sng
hm sau ti c cuc goi hi nghi v n duoc khoi bn voi gi 71 $.
Dng cua voi 56 $ dng bng hai gi ti dua ra.
Netscape cui cng d l nan nhn cua p luc canh tranh ln t
(v, duoc to quyt dinh, dc quyn) tu Microsoft. Quyt dinh cua
Microsoft cho khng browser cua n, Internet Explorer, nhu mt
phn cua h diu hng Windows c dia vi thng tri, kt hop voi kha
nng cua n d nm nhiu lp trnh vin vo duyt Web hon l
Netscape, d dn thi phn cua Netscape ngy cng giam. Cui
cng, Netscape d duoc bn voi gi 10 ti $ cho AOL, m AOL
THE GII L PHANG
64
chng bao gio lm g my voi n. Nhung tuy Netscape c th d
chi l mt ngi sao bng v phuong din thuong mai, n d l ngi
sao th no, v d d lai vt ra sao.
Chng ti d c loi hu nhu tu du, Barksdale ni. Netscape
d khng phai l mt dot-com. Chng ti d khng tham gia vo
bong bng dot-com. Chng ti khoi dng bong bng dot-com.
n d l mt bong bng th no.
Vic Netscape ra cng chng d kch dng nhiu thu,
Barksdale ni. Cc nh cng ngh thch cc thu cng ngh moi n
c th lm, v nguoi kinh doanh v dn thuong bi kch thch v ho
c th kim duoc bao nhiu tin. Nguoi ta nhn thy tt ca lu tre
ny tt ca du kim tin tu dy v ni, nu bon tre d c th lm
vic ny v kim ton b s tin d, ti cung c th. Tnh tham
lam c th l mt diu xu - nguoi ta nghi ho c th kim duoc rt
nhiu tin m khng lm vic nhiu. N chc chn dn dn mt
muc d du tu qua dng, y l ni nhe di. Moi tuong ngo ngn v
ngo ngn hon du duoc ti tro.
Ci g d khin cc nh du tu di tin rng cu v su dung Internet
v cc san phm lin quan dn Internet s l v tn? Cu tra loi
ngn gon l s ho. Mt khi cch mang PC-Windows d chung to
cho moi nguoi gi tri cua kha nng s ho thng tin v xu l n trn
my tnh v cc b xu l vn ban, v mt khi browser lm sng
dng Internet v khin cc trang Web ht v ma v hin thi, ai
cung mun moi thu duoc s ho cng nhiu cng tt sao cho ho c
th gui n dn ai d khc cc qua duong ng Internet. Nhu th cch
mang s ho d bt du. S ho l mt qu trnh thn diu theo d
tu ngu, m nhac, du liu, film, file, anh duoc chuyn thnh cc bit
v byte nhung kt hop cua cc s 1 v s 0 c th duoc thao tc
trn mn hnh my tnh, chua [v xu l] trn mt vi xu l, hay duoc
truyn qua v tinh v qua cp quang. Buu din l noi ti thuong
dn d gui thu, nhung mt khi Internet tro nn sng dng, ti mun
thu cua ti duoc s ho d ti c th e-mail n. Chup anh d
thuong l mt qu trnh phuc tap dnh dn film trng bac duoc khai
tu cc mo cch xa nua vng tri dt. Ti thuong quen chup anh voi
my cua mnh, ri mang film dn hiu d giui dn mt xuong lon o
du d d xu l. Nhung mt khi Internet lm cho c th gui anh
V
MUI LUC LM PHANG THE GII
65
vng quanh th gioi, gn vo hay o trong e-mail, ti khng cn
mun dng film bac nua. Ti mun chup cc buc anh voi dinh
dang s, c th tai ln, chu khng phai trng. (V nhn tin, ti
khng mun bi gioi han o dng my anh d chup. Ti mun c kha
nng dng din thoai di dng cua mnh d lm vic d). Ti thuong
quen dn hiu sch Barnes & Noble d mua v xem luot cc sch,
nhung mt khi Internet tro nn sng dng, ti cung mun ng luot
cc sch o dang s trn Amazon.com nua. Ti thuong quen dn thu
vin d tm kim, nhung by gio ti mun lm vic d o dang s
qua Google hay Yahoo!, khng chi bng lang thang giua cc gi
sch. Ti d quen mua CD v nghe cc ca si Simon v Garfunkel
cc dia CD d thay th cc album ri nhu mt dang nhac duoc s
ho nhung khi Internet tro nn sng dng, ti mun cc bit m
nhac d tro nn thm ch d bao hon v di dng. Ti mun c kha
nng tai chng xung mt iPod. Trong cc nm vua qua cng ngh
s ho d tin ho v ti c th lm dng diu d.
Th dy, khi cc nh du tu quan st su d x di s ho moi thu,
ho ni voi chnh mnh, Con b linh thing. Nu ai cung mun s
ho tt ca cc thu ny bin thnh cc bit v truyn qua Internet, th
cu cho cc cng ti dich vu Web v cu di voi cp quang d xu l
tt ca cc thu duoc s ho ny quanh th gioi s l v tn! Ban
khng th thua nu du tu vo dy!.
V nhu th bong bng hnh thnh.
Du tu qu dng khng nht thit l mt vic xu - voi diu kin
cui cng n duoc hiu chinh. Ti s lun nho bui hop bo m
chu tich Microsoft Bill Gates t chuc o Din dn Kinh t Th gioi
1999 tai Davos, o dinh cua bong bng ki thut. Cc phng vin d
dn dp bo bom Gates voi cc phin ban cua cu hoi, ng Gates
cc c phiu Internet ny l bong bng, dng khng? Chc chn
chng l bong bng. Chng phai l mt bong bng? Cui cng
Gates din tit d ni cho cc phng vin ci g d v anh huong,
Ny, bon my, tt nhin chng l bong bng, nhung tt ca cc cu
du khng nm duoc dim chnh. Bong bng ny thu ht rt nhiu
vn cho cng nghip Internet ny, n s thc dy su di moi nhanh
hon v nhanh hon. Gates d so Internet voi vic d x di tm vng,
tuong l kim duoc nhiu tin hon bng bn qun b Levi, cuc
chim, xeng, v phng khch san cho nhung ke do vng hon l tu
do vng ln tu lng dt. Gates d dng: Cc con st v bong bng
THE GII L PHANG
66
v mt kinh t c th l nguy him; chng c th kt thc voi nhiu
nguoi mt tin v rt nhiu cng ti ph san. Song cung thuong
khin di moi nhanh hon v nhanh hon, v nng luc thua hon ton
do chng khch l - bt lun l v duong st hay t c th tao ra
cc h qua tch cuc khng chu cua ring n.
D l ci d xay ra voi con st c phiu Internet. N chm ngi
su du tu qu dng khng l vo cc cng ti cp quang, ri chng
d dt rt nhiu cp quang trn dt lin v duoi dy cc dai duong,
diu d dy gi thnh cua mt cuc goi din thoai hay truyn du
liu o bt cu du trn th gioi xung mt cch dy kich tnh.
Lp dt h thng cp quang thuong mai du tin vo nm 1977,
sau d cp quang d dn dn thay th cc duong dy din thoai
bng dng, v n c th mang du liu v thoai duoc s ho xa hon
nhanh hon rt nhiu voi luong lon hon. Theo Howstuffworks.com,
soi quang duoc lm boi cc soi thuy tinh tinh khit v quang hoc
mi soi manh nhu soi tc, duoc xp thnh cc b, doc goi l cp
quang, d mang cc gi thng tin s qua nhung khoang cch xa.
V cc soi quang ny manh hon soi dng nhiu, nhiu soi hon duoc
b vo mt cp c duong knh cho truoc, c nghia l nhiu s liu
hay m thanh hon nhiu c th duoc gui trn cng mt cp voi chi
ph thp hon. Loi ch quan trong nht cua soi quang, tuy vy, xut
xu tu dai thng cao hon rt nhiu cua tn hiu c th truyn qua cc
khoang cch xa. Dy dng cung c th mang cc tn s rt cao,
nhung chi duoc vi buoc tn hiu bt du suy giam cuong d do
cc hiu ung k sinh. Soi quang, nguoc lai, c th mang cc xung
quang hoc c tn s cuc cao trn cng mt soi m khng c suy
giam tn hiu dng k o khoang cch nhiu dm.
Cc cp quang hoat dng, ARC Electronics, mt trong cc nh
ch tao giai thch trn Web site cua mnh, bng cch bin du liu
hay m thanh thnh cc xung quang hoc v truyn chng trn cc
soi quang, thay cho cc xung din d truyn thng tin trn dy
dng. O mt du cua h thng cp quang l mt my pht. My
pht nhn thng tin xung din duoc m ho cc tu hay du liu -
dn tu dy dng tu din thoai o nh hay my tnh vn phng cua
chng ta. Sau d my pht xu l v dich cc tu hay du liu duoc m
ho, duoc s ho d o dang din tu sang cc xung nh sng duoc
m ho tuong duong. Mt diode pht quang (LED-Light Emitting
diode) hay mt diode phun laser (ILD-Injection Laser Diode) c
MUI LUC LM PHANG THE GII
67
th duoc dng d tao cc xung nh sng ny, sau d chng duoc
la chay xung cp quang. Cp hoat dng nhu mt loai ng dn
nh sng, dn cc xung nh sng duoc tao ra o mt du cp qua du
kia, noi mt my thu nhay cam nh sng bin cc xung tro lai thnh
cc s 1 v 0 din tu cua tn hiu ban du, nhu th chng c th
hin thi trn mn hnh my tnh cua ban hay nhu e-mail hay trong
din thoai di dng cua ban nhu mt m thanh. Cp quang cung l
tuong cho lin lac an ton, boi v rt kh nghe trm n.
Trn thuc t chnh su trng hop cua con st dot-com v Lut
Vin thng 1996 l ci d khoi dng bong bng cp quang. Lut d
cho php cc cng ti [vin thng] ni hat v duong di c th ln
vo vic kinh doanh cua nhau, v cho php du moi loai hng
chuyn mach dia phuong moi di canh tranh du di du voi cc
Baby Bells v AT&T v cung cp ca cc dich vu thoai v ha tng.
Khi cc hng din thoai ny ln truc tuyn, cho cc dich vu ni
hat, duong di, quc t, du liu, v dich vu Internet cua ring ho,
mi hng tm cch c ha tng ring cua mnh. V v sao khng?
Con st Internet d dn moi nguoi di cho rng cu v bng thng
d mang tt ca luu luong Internet d s tng gp di cu ba thng
mt cho dn v tan. Cho khoang hai nm du diu d l dng.
Nhung sau d qui lut s lon bt du gp phn, v nhip d tng gp
di chm di. Dng tic, cc cng ti vin thng d khng ch st
dn su khng xung di nay sinh giua cu v thuc t. Thi truong d
o trong vng km kep cua mt con st Internet, v cc cng ti cu
tip tuc xy dung nng luc nhiu v nhiu hon nua. V con st thi
truong c phiu c nghia l, tin l cho khng! N l mot ba tic!
Cho nn moi trong cc kich ban lac quan khng th tin ni ny tu
moi trong cc cng ti vin thng moi ny du duoc ti tro. Trong
mt thoi k khoang nm hay su nm, cc cng ti vin thng ny d
du tu khoang 1 ngn ti $ d chng dy khp th gioi. V hu nhu
chng ai nghi ngo cc du don v cu.
t cng ti tro nn din r hon Global Crossing, mt trong nhung
cng ti duoc tt ca cc cng ti vin thng moi ny thu lp dt cp
quang cho ho khp th gioi. Global Crossing duoc Gary Winnick
thnh lp vo nm 1997 v ra cng chng nm tip theo. Robert
Annunziata, nguoi chi dung duoc mt nm voi tu cch CEO, d c
mt hop dng m Nell Minow cua Corporate Library [Thu vin
Cng ti] d tung chon ra nhu ti t nht (tu quan dim cua cc c
THE GII L PHANG
68
dng) o Hoa K. Giua nhung thu khc, n bao gm v my bay
hang nht cho me Annunziata di thm anh ta mt ln mt thng. N
cung gm phn thuong 2 triu c phiu voi gi 10 $ mt c phn
duoi gi thi truong.
Henry Schacht, mt nh cng nghip k cuu by gio o E. M.
Warburg, Pincus & Co., d duoc dua vo boi Lucent, cng ti k tuc
cua Western Electric, d gip trng coi n qua thoi k din dai ny.
ng nho lai bu khng kh: Phi diu tit vin thng 1996 l cuc k
quan trong. N cho php cc hng chuyn mach dia phuong xy
dung nng luc ring cua mnh v bn canh tranh voi nhau v voi
cc cng ti Baby Bells. Cc cng ti vin thng moi ny dn cc
cng ti nhu Global Crossing v nho ho lp dt mang cp quang cho
mnh d ho c th canh tranh o muc truyn tai voi AT&T v MCI,
dc bit v luu luong hai ngoai Mi nguoi d nghi dy l mt
th gioi moi, v n s chng bao gio ngung. [Ban c] cc hng
canh tranh su dung vn cho khng, v mi hng du nghi ci bnh
s to ra v tn. Cho nn [mi cng ti ni,] ti s dt cp quang cua
ti truoc khi anh dt, v ti s c phn lon hon anh. N duoc gia
su dng l mt duong tng truong nm doc, thng dung, v mi
chng ta du nghi mnh s c phn cua mnh, v th mi nguoi xy
dung theo cc du don ti da v cho rng ho s c phn cua mnh.
Ho ra l trong khi doanh nghip-dn-doanh nghip v thuong
mai din tu d pht trin nhu du kin, v nhiu Web site m chng
ai du kin d bng n - nhu eBay, Amazon, v Google- chng vn
chi ngoam mt phn nho cua nng luc sn c. Cho nn khi su v
no dot-com xut hin, d c qu nhiu cp quang o d. Cuoc din
thoai duong di sut tu 2 $ mt pht xung 10 cent. V truyn du
liu hu nhu l min ph. Ngnh vin thng d tu du tu dng ra
ngoi vic kinh doanh, Mike McCue, tng diu hnh cua Tellme
Networks, mt dich vu Internet kch hoat bng m thanh, ni voi
CNET News.com thng Bay 2001. Ho d dt nhiu cp quang
duoi dt dn muc v co ban ho tu hng ho ho [commoditized]
ban thn mnh. Ho s dn vo cc cuc chin gi ca at voi moi
nguoi v d s l mt tham hoa.
N l mt tham hoa di voi nhiu cng ti v cc nh du tu cua
chng (Global Crossing d np don ph san thng Hai 2002, voi
12,4 ti $ no nn), nhung n ho ra l mt mi loi lon cho nhung
nguoi tiu dng. Ht nhu h thng duong cao tc quc gia duoc
MUI LUC LM PHANG THE GII
69
xy dung trong cc nm 1950 d lm phng Hoa K, ph v nhung
khc bit khu vuc, v lm cho d hon nhiu di voi cc cng ti d
di chuyn toi cc vng luong thp hon, nhu Min Nam, boi v tro
nn d hon nhiu d di chuyn nguoi v hng ho di cc khoang
cch xa, nhu th dt cc duong siu tc cp quang ton cu d lm
phng th gioi pht trin. N gip ph v chu nghia dia phuong
ton cu, tao ra mt mang luoi thuong mai ton cu sun se hon, v
lm cho vic di chuyn cng vic duoc s ho cc vic lm dich
vu v vic lm tri thuc- sang cc nuoc c chi ph thp hon tht don
gian v hu nhu min ph.
(Tuy vy, phai luu rng cc duong siu tc cp quang ny o Mi
thuong ngung o dm cui cng - truoc khi ni toi cc h gia dnh.
Trong khi mt luong khng l cp quang duong di duoc dt d
ni An D v Mi, hu nhu khng cng ti no trong s cc cng ti
vin thng moi o Hoa K d lp dt dng k ha tng mach ni hat
(local loop) moi, do tht bai cua lut phi diu tit vin thng 1996
d cho php canh tranh thuc su v mach ni hat giua cc cng ti
cp v cc cng ti din thoai. Noi mach dai rng cuc b d duoc
lp dt l o cc cao c vn phng, d duoc cc cng ti cu phuc vu
kh tt. Cho nn diu ny dy gi xung di voi cc doanh nghip
v di voi nhung nguoi An D nhung nguoi mun duoc truc
tuyn o Bangalore d kinh doanh voi cc doanh nghip d nhung
n d khng tao ra loai canh tranh c th dn dn nng luc dai rng
cho qun chng Mi o nh cua ho. Diu d bt du moi gn dy.)
Du tu thua qu rng v cp quang l mt mn qu biu vn cu
tip tuc cho, nho ban cht dc nht cua cp quang. Khng ging
cc dang khc cua du tu qu dng vo Internet, n l vinh cuu:
Mt khi cp d duoc dt, chng ai di do chng ln v bng cch
d loai bo nng luc du thua. Cho nn khi cc cng ti vin thng bi
ph san, cc ngn hng nm ly chng v sau d bn cc cp quang
cua ho voi gi muoi cent trn mt dollar cho cc cng ti moi, cc
cng ti y tip tuc vn hnh chng, m ho c th kinh doanh c li,
do d mua chng trong mt cuc bn tng bn tho. Nhung cch
m cp quang hoat dng l mi cp c nhiu soi voi kha nng
truyn nhiu terabit [tera = 1.024 giga] du liu trn mt giy trn
mi soi. Khi cc cp quang ny ban du duoc dt, cc chuyn mach
quang hoc cc my pht v my thu - o mi du cua chng d
khng th loi dung ht nng luc dy du cua soi quang. Nhung mi
THE GII L PHANG
70
nm k tu khi d, cc chuyn mach quang hoc o mi du cua cp
d d tro nn ngy cng tt hon, c nghia l ngy cng nhiu m
thanh v du liu hon c th duoc truyn doc mi soi. Cho nn khi
cc chuyn mach tip tuc duoc cai thin, dung luong cua tt ca cp
d duoc lp dt ri vn tip tuc tng ln, khin cho cng d hon v
re hon d truyn ting ni v du liu mi nm dn bt cu phn no
cua th gioi. Cu nhu l chng ta xy mt h thng duong cao tc
quyt dinh noi nguoi dn du tin duoc php chay 50 dm mt gio,
ri 60 dm mt gio, ri 70 dm mt gio, ri 80 dm mt gio, ri
cui cng 150 dm mt gio trn cng duong cao tc y m khng
c cht so no v tai nan. Chi c ci l duong cao tc ny khng
chi l duong quc gia. N l duong quc t.
Mi lop di moi duoc xy dung trn lop st k, Andreessen ni,
nguoi roi Netscape d khoi dng mt hng cng ngh cao moi,
Opsware Inc. V ngy nay, thu c anh huong su sc nht di voi
ti d l su thuc rng mt dua tre 14 tui o Rumania hay Bangalore
hay Lin X hay Vit Nam c tt ca thng tin, tt ca cc cng cu,
v tt ca nhung phn mm d kim d ung dung tri thuc bng bt
cu cch no chng mun. D chnh l l do v sao ti chc chn
rng Napster tip theo s ra mt tu khu ta [tri]. Khi khoa hoc sinh
hoc ngy cng tro nn c tnh tnh ton nhiu hon v t v cc
phng th nghim m uot hon v khi tt ca cc du liu v gen tro
nn d kim hon trn Internet, tai dim no d ban s c th thit
k cc vaccin trn laptop [my tnh xch tay] cua mnh.
Ti nghi Andreessen cham dn ci dc nht v th gioi phng v
thoi dai Ton cu ho 3.0. N s duoc dn dt boi cc nhm v cc
c nhn, nhung c mt nn tang da dang hon nhiu nn tang cua
muoi hai nh khoa hoc tao thnh th gioi cua Andreessen khi anh
tao ra Mosaic. By gio chng ta s thy mosaic [ming ghp] con
nguoi ni ln - tu khp th gioi, tu khu tri [ta] v khu phai [huu],
tu Ty v Dng v Bc v Nam - d dn dt th h tip v di moi.
Qua thuc, vi ngy sau khi Andreessen v ti ni chuyn, du d
sau xut hin trn trang ba cua The New York Times ( 15-6-2004):
Hoa K cho php 3 Thuc Ung Thu tu Cuba. Cu chuyn tip
tuc, Chnh phu lin bang d cho php mt cng ti cng ngh sinh
hoc o California duoc cp php ba loai thuc ung thu th nghim tu
Cuba dua ra mt ngoai l di voi chnh sch han ch nghim ngt
thuong mai voi nuoc d. Cc nh diu hnh cua cng ti,
MUI LUC LM PHANG THE GII
71
CancerVex, ni rng d l ln du mt cng ti cng ngh sinh hoc
Mi duoc php d license mt loai thuc tu Cuba, mt nuoc m mt
s nh diu hnh cng nghip v khoa hoc ni l manh mt cch
dng ngac nhin v cng ngh sinh hoc di voi mt quc gia dang
pht trin Hon 1 ti $ d duoc chi qua nhiu nm d xy dung v
vn hnh cc vin nghin cuu o pha ty Havana c nhn vin l
cc nh khoa hoc Cuba, nhiu nguoi duoc do tao o Chu u.
Chi d tm tt lai: Pha lm phng PC-Windows l v ti tuong
tc voi my tnh cua ti v ti tuong tc voi mang gioi han ring
cua ti o cng ti cua ti. Sau d dn pha Internet- e-mail browser,
v n lm phng th gioi thm mt cht. N l v ti v my tnh
cua ti tuong tc voi bt cu ai khc trn bt cu my no, m e-mail
l nhu vy, v ti v my tnh cua ti tuong tc voi Web site cua
bt cu ai trn Internet, m vic duyt l nhu vy. Tm lai, pha PC-
Windows d l cha cua pha Netscape browsing - e-mail v ca hai
cng nhau cho php nhiu nguoi lin lac v tuong tc voi nhiu
nguoi khc hon d tung c bao gio o bt cu du trn hnh tinh.
Nhung tr vui moi chi bt du. Pha ny chnh l nn tang cho
buoc tip theo trong lm phng th gioi phng.
LJC LM PHANG # 3
PHAN MEM WORK FLOW
Hy di n: D ng dng cua Bn
Ni chuyn vi ng dng cua Ti
i gp Scott Hyten, CEO cua Wild Brain, mt studio hoat hoa
tin tin o San Francisco lm film v hoat hnh cho Disney v
cc studio lon khc, tai mt cuc hi nghi o Silicon Valley ma
dng nm 2004. Ti duoc John Doerr, nh tu ban mao him, moi
d kim chung cc tuong trong cun sch ny di voi vi cng ti
m ng dung dng sau. Hyten v ti thuc su lp lai ging nhu in,
c l boi v sau khi nghe cc l l cua ti ng vit cho ti mt e-
mail ni rng, ti chc chn trong thoi Magellan d c nhiu nh
thn hoc, dia l, v hoc gia nhung nguoi d mun lm cho th gioi
phng lai. Ti bit th gioi l phng, v cam on v su ung h cua
ng.
T
THE GII L PHANG
72
Mt nguoi hop voi ti.
Khi ti yu cu anh ni r, Hyten phc hoa cho ti hin nay cc
film hoat hnh duoc san xut ra sao qua chui cung ton cu. Ti
hiu ngay v sao ng cung kt lun rng th gioi l phng. O Wild
Brain, ng ni, chng ti lm ci g d tu con s khng. Chng
ti hoc lm th no d tn dung th gioi phng. Chng ti khng
du tranh voi n. Chng ti tn dung n.
Hyten moi ti dn xem ho lm mt doan hoat hnh d dnh gi
tht dng th gioi phng dn th no, ti d dn. Serie m ho dang
lm khi ti c mt l cho knh Disney Channel v duoc goi l
Higglytown Heroes. N duoc tt ca nhung nguoi dn bnh thuong
nhung nguoi d vuot ln thch thuc 11/9 truyn cam hung.
Higglytown l mt thi trn nho din hnh cua cc nm 1950,
Hyten ni. N l Pleasantville [Thnh ph vui ve]. V chng ta
xut khu san phm cua thi trn Mi nho ny di khp th gioi- theo
nghia den v nghia bng. Nn tang cua cu chuyn l moi nguoi,
tt ca du l nguoi dn thuong sng cuc doi mnh, l cc anh hng
cua thi trn nho ny- tu thy gio dn nguoi dua bnh pizza.
Cuc biu din hon ton Mi ny duoc mt chui cung ton th
gioi lm. Phin nghi hnh, Hyten giai thch, duoc dt gn ngh
si, thuong o New York hay L.A., thit k v chi huy duoc tin hnh
o San Francisco, mang luoi cc nh vn l tu nh cua ho (Florida,
London, New York, Chicago, L.A., v San Francisco), v vic lm
cho cc vai sng dng [animation] duoc lm tai Bangalore voi bin
tp tu San Francisco. Cho cuc biu din ny chng ti c tm
nhm o Bangalore lm vic song song voi tm nguoi vit khc
nhau. Hiu sut ny cho php chng ti hop dng voi nm muoi
ngi sao cho hai muoi su hi. Cc phin tuong tc ghi/vit/lm
hoat hnh cho php chng ti ghi mt ngh si cho ton b cuc biu
din trong thoi gian t hon nua ngy, bao gm cc chu quay v
vit lai khng han ch. Chng ti ghi hai din vin mt tun. Th du
tun qua chng ti d nghi Anne Heche v Smokey Robinson. V
mt ki thut, chng ti lm vic ny trn Internet. Chng ti c mt
VPN [mang ring ao] duoc dinh cu hnh trn cc my tnh o vn
phng cua chng ti v trn cc my m chng ti goi l cc qua
bng d cua cc nh vn, hay cc my xch tay dc bit c th kt
ni voi bt k dim kt ni Ethernet cat-5 no hay voi kt ni
khng dy dai rng no o hin truong. VPN ny cho php chng
MUI LUC LM PHANG THE GII
73
ti chia se moi m thanh tu microphone, cc hnh tu cc phin, kich
ban thoi gian thuc, v tt ca cc thit k hoat hnh giua tt ca cc
dia dim voi mt dng nhp [log-in] don gian. Cho nn, mt cch
d anh quan st l chng ti gui cho anh mt qua bng. Anh kt ni
o nh, o vn phng, o hu ht phng khch san, hay xung qun c
ph Starbucks o dia phuong [c truy cp Internet khng dy bng
rng], log-on, gn mt cp tai nghe Bose giam tap m, v nghe,
theo di, doc, v bnh lun. Sharon, anh c th d dng d lai mt
cht khng? Sau d, trn lich san xut muoi mt tun cho cuc
din, anh c th log-in hai muoi bn gio mt ngy v kim tra su
tin trin san xut nhu n theo mt troi quanh tri dt. V mt ki
thut, anh cn qua bng chi cho phin lm vic. Anh c th dng
my xch tay bnh thuong cua mnh d theo di cng vic hng
ngy v bin tp qua chu k san xut.
Ti cn xem Wild Brain truc tip, v n l tm guong sinh dng
v lop tip cua di moi sng tao, v ci lm phng tip, dai th theo
sau cc pha Tuong Berlin-Windows v Netscape. Ti goi n l
pha work flow. Khi cc buc tuong sup d, v PC, Windows, v
Netscape browser cho php nguoi ta kt ni voi nguoi khc nhu
chua tung bao gio c, khng bao lu truoc khi tt ca nhung nguoi
d duoc kt ni ny mun lm nhiu hon l chi duyt v gui e-mail,
cc tin nhn gp, cc buc anh v m nhac trn nn tang Internet
ny. Ho mun chia se cc thu, thit k cc thu, tao ra cc thu, bn
cc thu, mua cc thu, theo di cc kho hng, chun bi khai thu cho
ai khc, doc X-quang cua ai d tu xa nua vng tri dt. V ho mun
c kha nng lm bt cu vic no trong nhung vic ny tu bt cu du
dn bt cu du v tu bt cu my tnh no dn bt cu my tnh no-
mt cch sun se. Cc pha tuong-Windows-Netscape d don duong
cho vic d bng chun ho cch vn ban, m nhac, hnh anh, v
du liu c th duoc s ho v duoc truyn qua trn Internet- v th
e-mail v duyt [Web] tro thnh mt kinh nghim rt phong ph.
Nhung di voi tt ca chng ta d di sang giai doan tip, d ly
nhiu hon tu Internet, qu trnh lm phng phai di toi mt nc khc.
Ta cn hai thu. Cn cc lp trnh vin dn v vit cc ung dung moi
cc phn mm moi- cho php chng ta ly cuc dai tu cc my
tnh cua mnh khi lm vic voi du liu, vn ban, m nhac, hnh anh
duoc s ho ny v tao hnh chng thnh cc san phm. Chng ta
cung cn cc duong ng thn diu hon, nhiu giao thuc truyn dn
THE GII L PHANG
74
hon, chng dam bao rng cc ung dung phn mm cua mi nguoi
c th kt ni voi cc ung dung phn mm cua bt cu ai khc. Tm
lai, ta phai di tu mt Internet chi kt ni nguoi voi nguoi, v nguoi
voi cc ung dung cua ring ho, dn mt Internet c th kt ni bt
cu chuong trnh phn mm no cua ti dn bt cu phn mm no
cua ban. Chi khi d chng ta moi c th lm vic thuc su voi nhau.
Nghi th ny: Lc du, lung cng vic [work flow] gm phng
bn hng nhn mt don hng bng giy, mang sang phng giao
hng, phng ny giao san phm, v ri ai d tu phng giao hng di
sang phng ti vu voi mt ming giy v yu cu ho xut mt ho
don cho khch hng. Nhu kt qua cua cc pha Tuong Berlin-
Windows-Netscape, work flow d c mt buoc nhay khng l. By
gio phng bn hng c th nhn don hng din tu, e-mail cho
phng giao hng trong ni b cng ti, v sau d sai phng giao
hng giao san phm cho khch hng v dng thoi tu dng lp mt
ho don. Su thuc rng tt ca cc phng bn trong cng ti cua ban c
th tuong tc sun se v cng vic c th chay giua chng, l mt
su gia tng lon v nng sut- nhung diu ny chi c th xay ra nu
tt ca cc phng cua cng ti ban dng cng h thng phn mm v
phn cung. Vo cc nm 1980 v du cc nm 1990 rt thuong xay
ra l phng bn hng cua mt cng ti chay Microsoft v phng kho
hng chay Novell, v chng khng th lin lac voi nhau. Cho nn
cng vic [work] khng chay [flow] d dng nhu n phai.
Chng ta thuong hay qun l cng nghip phn mm khoi hnh
ging nhu mt phng cuu hoa ti. Hy tuong tuong mt thnh ph
noi mi khu ln cn c cc du ni khc nhau d ni vi phun voi
ng nuoc my. Tt ca moi thu du tt chung no phng cuu hoa ln
cn c th xu l vu chy cua ban. Nhung khi vu chy tro nn qu to,
v khi phai goi cc xe cuu hoa tu khu bn canh, chng v ch boi v
chng khng th mc vi phun cua mnh v duong nuoc cua ban.
D cho th gioi tro nn phng, tt ca cc phng ni b cua ban
bn hng, tip thi, san xut, ti vu, v kho- phai tro nn tuong hoat,
bt lun mi phng dng my hay phn mm no. V d cho th
gioi tro nn thuc su phng, tt ca cc h thng cua ban phai c th
hoat dng duoc voi tt ca cc h thng cua bt cu cng ti khc no
[tuong hoat]. Tuc l, phng bn hng cua ban phai duoc kt ni toi
phng kho hng cua nh cung cp cua ban v phng kho hng cua
nh cung cp phai duoc kt ni thng sut voi nh cung cp cua
MUI LUC LM PHANG THE GII
75
nh cung cp, mt nh my o Trung Quc. Theo cch d, khi ban
bn mt mn hng, mt mn duoc tu dng giao tu kho cua nh
cung cp cua ban, th mt mn khc duoc san xut boi nh cung
cp cua nh cung cp cua ban, v ho don duoc lp tu phng ti vu
cua ban. Cc h thng my tnh khc nhau v cc ung dung phn
mm cua ba cng ti khc bit r rt phai c th tuong hoat sao cho
cng vic c th chay thng sut giua chng.
Cc nm cui 1990, cng nghip phn mm bt du dp ung ci
nguoi tiu dng mun. Cc cng ti cng ngh, qua nhiu tranh ci
o phng kn v thu v sai, d bt du rn nhiu tiu chun chung
trn co so Web, nhiu h thng [ng] s tch hop v cc giao thuc,
nhu th tt ca moi nguoi c th khop vi phun cua mnh cc ung
dung phn mm cua mnh- vo duong ng nuoc cua bt cu ai khc.
Dy l cuc cch mang thm lng. V ki thut, ci lm cho n c
th l su pht trin cua mt loai ngn ngu m ta moi, goi l XML,
v giao thuc truyn tuong ung cua n, l SOAP. IBM, Microsoft,
v mt loat cc cng ti khc d dng gp cho su pht trin cua ca
XML v SOAP, v ca hai tip theo duoc thng qua v ph bin
nhu cc tiu chun Internet. XML v SOAP tao ra nn tang ki thut
cho su tuong tc chuong trnh phn mm-dn-chuong trnh phn
mm, ci l nn tang cua work flow do Web tao kha nng. Chng
cho php du liu, vn ban, m nhac, v anh s ho c th duoc trao
di giua cc chuong trnh phn mm khc nhau sao cho chng c
th duoc nho nn, thit k, thao tc, bin tp, bin tp lai, luu, xut
ban, v chuyn di m khng quan tm g dn nguoi ta ngi thuc
su o du hay ho kt ni qua cc cng cu tnh ton no.
Mt khi d c nn tang ki thut ny, ngy cng nhiu nguoi bt
du vit cc chuong trnh phn mm work flow cho ngy cng
nhiu cng vic. Wild Brain d mun cc chuong trnh lm film
hoat hnh voi nhm san xut trai khp th gioi. Boeing mun chng
d cc nh my my bay cua n o Mi c th lin tuc ti cung cp
linh kin cho cc khch hng l cc hng hng khng khc nhau,
qua cc h thng nhn don hng bng my tnh cua n, bt lun cc
don hng d dn tu nuoc no. Cc bc si mun chng d cho mt
film X-quang chup o Bangor c th duoc doc o mt bnh vin o
Bangalore, m bc si o Maine chng bao gio phai nghi v bnh
vin An D dng my tnh no. V Me v B mun chng boi v
ho mun phn mm ngn hng din tu, phn mm mi gioi din tu,
THE GII L PHANG
76
e-mail vn phng, v phn mm bang tnh cua ho tt ca du hoat
dng tu my xch tay o nh cua ho v c kha nng giao tip voi
my d bn o vn phng cua ho. V mt khi cc ung dung cua mi
nguoi bt du kt ni voi cc ung dung cua moi nguoi khc - diu
cn nhiu nm v nhiu cng ngh v nng luc tr c d xay ra-
cng vic khng chi c th chay nhu chua tung bao gio, m n c
th duoc cht nho v tch ra nhu chua tung bao gio v duoc gui di
bn phuong troi. Diu ny c nghia l cng vic c th chay dn
bt cu du. Qua thuc, chnh kha nng cho php cc ung dung ni
chuyn voi cc ung dung, khng chi nguoi ni chuyn voi nguoi,
l ci mau chng lm cho outsourcing c th. Nho cc loai dich vu
Web work flow khc nhau, Craig Mundie, Tng Gim dc Ki
thut cua Microsoft, ni, ngnh d tao ra mt nn ton cu cho luc
luong lao dng ton cu cua con nguoi v cc my tnh.
Mang ng mnh mng duoi mt dt lm cho tt ca cng vic c
th chay d tro nn rt rng. N gm tt ca cc giao thuc Internet
cua thoi k truoc, nhu TCP/IP v cc giao thuc khc, lm cho duyt
Web, e-mail, v cc Web site l c th. N gm ca cc cng cu moi
hon, nhu XML v SOAP, cho php cc ung dung Web lin lac voi
nhau sun se hon, v n bao gm cc tc nhn phn mm duoc bit
dn nhu middleware, duoc dng nhu mt trung gian giua cc ung
dung cuc k da dang. Trung tm cua cc cng ngh ny d l mi
loi to lon cua di moi sng tao v giam rt nhiu ma st giua cc
cng ti v cc ung dung. Thay cho mi nguoi di quan l vi nuoc
cuu hoa, ho lm cho tt ca cc vi nuoc v vi phun ht nhau, tao
ra mt thi truong lon hon nhiu trai ra moi noi trn th gioi. Sau d
cc cng ti bt du canh tranh thay vo d v cht luong vi phun,
my bom, v xe cuu hoa. Tuc l, ho canh tranh v ai c th dua ra
cc ung dung huu ch v tin loi nht. Joel Cawley, dung du don
vi k hoach chin luoc cua IBM, ni, Cc tiu chun khng loai
bo di moi, chng chi cho php ban ch tm vo n. Chng cho
php ban tp trung vo noi gi tri tht su o d, m thuong l moi
thu ban c th cho thm vo, trn v quanh tiu chun.
Ti thy diu ny khi vit cun sch moi nht cua ti. Mt khi
Microsoft Word duoc xc lp nhu tiu chun ton cu, cng vic
c th chay giua nhung nguoi o cc luc dia khc nhau d hon
nhiu, boi v tt ca chng ta du vit tu cng mn hnh voi cng
thanh cng cu co ban. Khi ti vit cun sch du tin cua mnh Tu
MUI LUC LM PHANG THE GII
77
Beirut dn Jerusalem, nm 1988, ti d sng mt phn cua nm o
Trung Dng v phai ghi chp bng bt v giy, cu nhu l thoi k
truoc my xch tay v truoc Microsoft Word. Khi ti vit cun
sch thu hai, Xe Lexus v Cy liu, nm 1998, ti d phai bin tp
mt cht o pht cht tu mt my tnh o dng sau quy cua mt
khch san Thuy Si o Davos trn mt phin ban Duc cua Microsoft
Word. Ti d khng th hiu mt tu no, mt chuc nng don nht
no, trn thanh cng cu cua phin ban Duc cua Word. Nhung vo
1998, ti d quen voi chuong trnh Word cho Windows, v voi ch
cua cc biu tuong trn mn hnh, cho nn ti d c th tro v nhp
chut theo cch cua ti sut vic bin tp trn phin ban Duc v g
nhung sua chua cua ti bng chu ci ting Anh trn bn phm Duc.
Cc tiu chun dng chung l mt luc lm phng khng l, boi v
n ca buc ln trao quyn cho nhiu nguoi hon d lin lac v di
moi trn cc nn [platform] rng hon nhiu.
Mt trong cc th du ua thch cua ti l PayPal, ci cho php cho
thuong mai din tu cua eBay tro thnh nhu ngy nay. PayPal l h
thng chuyn tin duoc thnh lp nm 1998 d tao thun loi cho
cc giao dich C2C (khch hng-khch hng), ging nhu mt nguoi
mua v mt nguoi bn do eBay dua lai voi nhau. Theo Web site
ecomerce-guide.com, su dung PayPal, bt cu ai voi mt dia chi e-
mail c th chuyn tin cho bt cu ai khc voi mt dia chi e-mail,
bt lun nguoi nhn c mt ti khoan PayPal hay khng. PayPal
thm ch khng quan tm liu mt giao dich thuong mai c xay ra
hay khng. Nu ai d o vn phng t chuc mt tic cho ai d v
mi nguoi cn gp tin vo, tt ca ho c th dng PayPal. Thuc ra,
nguoi t chuc c th gui cho mi nguoi loi nhc PayPal bng e-
mail voi cc chi dn r rng gp tin th no. PayPal c th chp
nhn tin theo mt trong ba cch, ecomerce-guide.com luu : tnh
vo the tn dung cua nguoi mua cho bt cu giao dich (khoan tra
tin) no, ghi no mt ti khoan sc di voi bt cu khoan tra tin no
hay khu tru cc khoan chi tra tu mt ti khoan PayPal d duoc xc
lp voi mt sc c nhn. Nguoi nhn thanh ton c th dng tin o
ti khoan cua mnh cho vic mua truc tuyn hay cho cc khoan chi
tra, c th nhn thanh ton tu PayPal bng sc, hay c th bao
PayPal gui thng tin vo mt ti khoan sc. Lp mt ti khoan
PayPal l don gian. Voi tu cch nguoi tra tin, tt ca ci ban phai
THE GII L PHANG
78
lm l cung cp tn cua ban, dia chi e-mail cua ban, thng tin the
tn dung cua ban, v dia chi gui ho don cho the tn dung cua ban.
Tt ca cc chuc nng ngn hng v thuong mai din tu tuong
hoat ny d lm phng thuong truong Internet trit d dn muc
thm ch eBay bi ngac nhin. Truoc PayPal, Meg Whitman CEO
cua eBay giai thch, Nu ti kinh doanh trn eBay nm 1999, cch
duy nht ti c th tra anh voi tu cch nguoi mua l voi mt tm
sc hay phiu chuyn tin, mt h thng dua vo giy. D khng c
cch din tu no d chuyn tin, v anh l mt nh bun qu nho d
du tiu chun c mt ti khoan the tn dung. Ci PayPal lm l cho
php nguoi ta, cc c nhn, chp nhn the tn dung. Voi the tn
dung ti c th tra cho ban voi tu cch mt nguoi bn c nhn trn
eBay. Diu ny thuc su san bng sn choi v lm cho thuong mai
phi ma st hon. Thuc ra, rt tt l eBay d mua PayPal, nhung
khng phai dua vo kin nghi cua cc nh ngn hng du tu Ph
Wall cua n m dua vo kin nghi cua nhung nguoi dng n.
Mt hm chng ti thuc dy, Whitman ni, v thy 20 phn
trm s nguoi trn eBay ni, ti chp nhn PayPal, lm on tra ti
theo cch d. V chng ti bao, Ho l ai vy v ho lm g? Du
tin chng ti thu dnh ho v dua dich vu ring cua chng ti ra,
goi l Billpoint. Cui cng, thng Bay 2002, chng ti trong mt
[hi nghi] eBay Truc tip [Live] v ting trng dic tai xuyn qua
hi truong. Cng dng cua chng ti bao chng ti, Cc cu c
ngung dnh nhau khng? Chng ti mun mt chun v tin th,
chng ti d chon mot chuan n duoc goi l PayPal, v chng ti
bit bon cu o eBay mun n l [chun] cua mnh, nhung n l cua
ho. V d l lc chng ti bit chng ti phai mua cng ti d, boi
v n l tiu chun v n khng phai l cua chng tiD l vic
mua lai tt nht chng ti d tung tin hnh.
Dy l cch ti vua vit doan trn th no: Ti chuyn cc loi ghi
phong vn din thoai Meg Whitman tu my xch tay Dell sang my
Dell d bn cua ti, ri bt kt ni DSL v nhy dp vo AOL, noi
ti dng Google d tm Web site c th giai thch PayPal, n huong
ti dn ecomerce-guide.com. Ti tai dinh nghia tu Web site
ecomerce-guide.com, n duoc vit theo font chu Internet no d
nhu mt file text, ri sau d goi vo Microsoft Word, Word tu dng
chuyn n thnh mt ti liu Word, m sau d ti c th dng d
vit doan ny trn my d bn cua ti. D cung l work flow! V
MUI LUC LM PHANG THE GII
79
ci quan trong nht v n khng phai l ti c cc cng cu work
flow ny; bit bao nhiu nguoi o An D, Nga, Trung Quc, Brazil,
v Timbuktu by gio cung c chng cng voi tt ca cc ng
truyn v cc giao thuc cho nn ho c th plug &play tu bt cu du.
Tt ca diu ny di dn du? Ngy cng nhiu work flow s duoc
tu dng ho. Trong pha cc dich vu Web-work flow dang dn, dy
l cch ban s hen nha si: Ban chi thi cho my tnh bng loi d hen.
My tnh cua ban s tu dng dich loi ni thnh mt lnh s. N s
tu dng kim tra lich cua ban voi ngy c sn trn lich cua nha si
v cho ban ba lua chon. Ban s nhp ngy v gio ua thch. Mt
tun truoc ngy hen, lich cua nha si s tu dng gui ban mt e-mail
nhc ban v cuc hen. Ti truoc, ban s nhn mt thng dip bng
loi do my tnh dua ra qua din thoai, cung nhc ban v cuc hen.
D work flow dat dn giai doan tip ny, v su gia tng nng sut
m n s mang lai, chng ta cn ngy cng nhiu tiu chun chung
hon, Cawley nh lp k hoach chin luoc cua IBM ni. Vng du
cua cc tiu chun ni ln voi Internet d l quanh du liu co ban
chng ta biu din mt con s ra rao, chng ta t chuc cc file th
no, chng ta hin thi v luu ni dung ra sao, chng ta chia se v
trao di thng tin th no. D l pha Netscape. By gio mt tp
hon ton moi cua cc tiu chun dang ni ln d cho php cng
vic chay. Cc tiu chun ny l v chng ta kinh doanh cng nhau
th no. Th du, khi ban xin vay th chp, di dn kt thc, hay mua
mt cn nh, dng l c hng chuc quy trnh v lung du liu giua
nhiu cng ti khc nhau. Mt ngn hng c th tm cch kim su
chp thun cua ban, kim tra tn dung cua ban, xc dinh cc li sut
cua ban, v tin hnh kt thc sau d mn vay hu nhu ngay lp
tuc duoc bn cho ngn hng khc.
Muc tip theo cua cc tiu chun, Cawley ni thm, s l v tu
dng ho tt ca cc quy trnh ny, cho nn chng chay thm ch
thng sut hon voi nhau v c th kch thch thm ch nhiu tiu
chun hon. Chng ta dang thy ri cc tiu chun ni ln quanh tra
luong, thanh ton thuong mai din tu, nhn din dc trung rui ro,
quanh m nhac v anh duoc bin tp th no o dang s, v quan
trong nht, quanh cc chui cung duoc kt ni ra sao. Tt ca cc
tiu chun ny, o trn phn mm work flow, gip cho php cng
vic duoc be ra tung phn, rp lai, v khin n chay, khng c ma
st, toi lui giua nhung nguoi san xut hiu qua nht. Su da dang
THE GII L PHANG
80
cua cc ung dung s tu dng c kha nng tuong tc voi nhau s bi
gioi han chi boi suc tuong tuong cua chng ta. Su tng thm nng
sut tu vic ny c th lon hon bt cu thu g chng ta d tung thy
truoc dy.
Cc nn work flow cho php chng ta lm di voi cng nghip
dich vu ci m Henry Ford d lm voi ch tc, Jerry Rao, nh khoi
nghip lm cng vic k ton cho nhung nguoi Mi tu An D, ni.
Chng ta tho roi mi cng vic ra tung manh v gui n khp noi
cho nguoi no c th lm tt nht, v boi v chng ta lm vic d
trong mt mi truong ao, v th xc nguoi ta khng cn o canh
nhau, v sau d chng ta rp tt ca cc phn d lai voi nhau o hi
so [hay o noi xa xi no d]. Dy khng phai l cch mang tm
thuong. Dy l mt cuc cch mang lon. N cho php mt ng chu
o du d v cc nhn vin cua ng o noi no d khc. Cc nn
phn mm work flow ny, Jerry ni thm, cho php ban tao ra cc
vn phng ao ton cu- khng bi gioi han boi ranh gioi cua vn
phng ban hay bin gioi cua nuoc ban- v d tip cn nhn ti ngi
o cc phn khc nhau cua th gioi v khin ho hon thnh cc
nhim vu m ban cn hon tt trong thoi gian thuc. V nhu th
24/7/365 tt ca chng ta du lm vic. V tt ca diu ny d xay ra
trong nhy mt- trong khoang hai hay ba nm vua qua.
Sng Th: Nn Th gii Phng Ni ln
hng ta can dung o dy v kim k lai, boi v tai dim ny-
gia cc nm 1990- nn [platform] cho su lm phng th gioi
d bt dau hin ra. Thu nhat, cc buc tuong sup do, Windows mo
ra, su so ho noi dung, v su lan rong cua Internet browser d kt
noi sun se nguoi voi nguoi nhu chua tung c truoc dy. Sau d
phan mm work flow d kt noi sun se cc ung dung voi cc ung
dung, nhu th nguoi ta c th thao tc tat ca noi dung d so ho
cua ho, dng cc my tnh v Internet, nhu chua tung c truoc dy.
Khi ban thm muc moi chua tung c ny v lin lac nguoi-voi-
nguoi vo tat ca cc chuong trnh work flow ung dung-voi-ung
dung trn co so Web ny, ban kt thc voi mot nn ton cau moi
hon ton cho nhiu hnh thuc cong tc. y l thoi dim Sng Th
cho su lm phng th gioi. ay l lc n bt dau c hnh hi. N
C
MUI LUC LM PHANG THE GII
81
can nhiu thoi gian hon d hoi tu v thuc su tro thnh phng,
nhung dy l thoi khc khi nguoi ta bt dau cam thay ci g dang
thay doi. ot nhin nhiu nguoi tu nhiu noi hon thay rng ho c
th cong tc voi nhiu nguoi hon trn cc loai cng vic khc nhau
hon v chia se nhiu loai tri thuc hon bao gio ht. 'Chnh su tao
ra platform [nn] ny, voi cc thuoc tnh doc nhat, l su dot ph
bn vng quan trong that su lm cho ci ban goi l su lm phng
th gioi l c th,` Craig Mundie cua Microsoft ni.
Qua thuc, nho platform ny noi ln tu ba luc lm phng dau tin,
chng ta d khng chi c kha nng ni voi nhau nhiu hon, chng
ta d c kha nng cng nhau lm nhiu thu hon. ay l dim mau
chot, Joel Cawley, nh chin luoc IBM l le. 'Chng ta khng chi
lin lac voi nhau nhiu hon bao gio ht, by gio chng ta c kha
nng cong tc - d cng nhau xy dung cc lin minh, cc du n,
v cc san pham hon bao gio ht.`
Su luc lm phng tip dai din cho cc hnh thuc cong tc moi
m platform moi ny cho php. Nhu ti cho thay, mot so nguoi se
dng platform ny cho open-sourcing [tm nguon mo], mot so cho
outsourcing [thu lm ngoi], mot so cho offshoring [lm o hai
ngoai], mot so cho supply-chaining [xu chuoi cung], mot so cho
insourcing [thu lm trong], v mot so cho in-forming [cap-tin].
Moi trong cc hnh thuc cong tc ny hoc do platform moi lm
cho c th hay duoc n tng cuong rat nhiu. V khi ngy cng
nhiu nguoi chng ta hoc lm th no d cong tc theo cc cch
khc nhau ny, chng ta lm phng th gioi cn nhiu hon na.
LJC LM PHANG # 4
OPEN-SOURCING [TM NGUON MO]
Cc Cng dng Cng tc T-T chc
lan Cohen vn nho ln du tin ng nghe tu Apache voi tu
cch mt nguoi lon, v d khng phai l trong lc xem mt
phim cao bi-v- Indian. D l vo cc nm 1990, thi truong dot-
com dang ln con st, v ng l mt nguoi quan l cp cao cua
IBM, gip cai quan linh vuc kinh doanh thuong mai din tu dang
ni ln cua n. Ti d c ton b mt di voi mt ngn qu
khoang 8 triu $, Cohen nho lai. Chng ti canh tranh du di
A
THE GII L PHANG
82
du voi Microsoft, Netscape, Oracle, Sun - du l cc tay lon. V
chng ti d choi tr choi dnh cuoc rt lon ny v thuong mai
din tu. IBM c mt luc luong bn hng khng l bn tt ca phn
mm thuong mai din tu ny. Mt hm ti hoi gim dc pht trin
nguoi lm vic cho ti, Jeff ny, dn ti qua quy trnh pht trin
cho cc h thng thuong mai din tu ny. My chu Web co so l
g? V anh ta bao ti, N duoc dung ln trn Apache. Diu du
tin ti nghi v l John Wayne. Apache l ci g? ti hoi. V anh
ta bao n l mt chuong trnh shareware cho cng ngh Web server
[my chu Web]. Anh ta ni n duoc mt bon cu phch chi lm vic
truc tuyn o loai chat room ngun mo no d tao ra min ph. Ti
bi ri tr. Ti hoi, Anh mua n th no? v anh ta bao, Anh tai n
xung tu mt Web site min ph. V ti bao, U, ai h tro nu c
g d truc trc? V anh ta ni, Ti khng bit dng l n cu hoat
dng! V d l su tip xc du tin cua ti voi Apache
By gio ban phai nho lai, khi d Microsoft, IBM, Oracle,
Netscape tt ca du thu xy dung cc Web server thuong mai. Dy
l cc cng ti khng l. V dt nhin g pht trin cua ti bao ti
rng anh ta ly duoc [Web server] cua chng ti tu Internet min
ph! N ging cu nhu l ban c tt ca cc quan chuc diu hnh cua
cc cng ti lon ny muu tnh cc chin luoc, v ri dt nhin my
g o phng thu l nhung nguoi phu trch. Ti tip tuc hoi, Ai cai
quan Apache? ti ni, bon ny l nhung ai?
Vng, bon geek [cc tay cu phch] o phng thu dang quyt dinh
ho v ca ban s dng phn mm no. N duoc goi l phong tro
ngun mo, v n ko hng ngn nguoi khp th gioi cng dn cng
tc truc tuyn d vit moi thu tu phn mm ring cua ho dn cc h
diu hnh ring cua ho dn tu din ring cua ho dn cng thuc
ring cua ho cho cola lun lun xy dung tu duoi ln hon l chp
nhn cc dinh dang hay ni dung do cc h thng thu bc cng ti
p dt tu trn xung. Tu ngun-mo hnh thnh tu quan nim rng
cc cng ti hay cc nhm ad hoc s d m ngun [source code]
cc lnh lp trnh lm cho mt phn mm hoat dng truc tuyn
sn d dng v sau d d cho bt cu ai, nguoi c ci g d d cai
thin, tham gia cai thin n v d hng triu nguoi khc tai n
xung dng min ph. Trong khi phn mm thuong mai giu ban
quyn v duoc bn, cc cng ti bao v m ngun cu nhu chng l
cc bao bi cua ho nhu th ho c th di tin bt cu ai mun su
MUI LUC LM PHANG THE GII
83
dung n v bng cch y tao ra thu nhp d pht trin cc phin ban
moi, phn mm ngun mo duoc dng chung, duoc nguoi dng cai
thin lin tuc, v d cho bt cu ai dng min ph. Di lai, mi nguoi
dng c dng gp mt su cai thin - mt ming v lm cho phn
mm ny ht hay ma hay hon- duoc khuyn khch d ming v d
sn cho tt ca nhung nguoi khc dng min ph.
Do khng l mt geek my tnh, ti d chng bao gio ch tm
nhiu dn phong tro ngun mo, nhung khi ti d , ti pht hin ra
n l mt vu tru gy kinh ngac cua chnh n, voi cc cng dng
truc tuyn, nhung nguoi tnh nguyn tu nhin chia se su hiu bit
cua ho voi nhau v sau d hin cho cng chng khng ly g ca. Ho
lm vic d v ho mun lm ci g d m thi truong khng cho ho;
ho lm vic d v cam gic tinh thn phn chn c duoc tu vic tao
ra mt san phm tp th c th dnh bai ci g d do cc g khng
l nhu Microsoft, IBM tao ra, v - thm ch quan trong hon- d
ginh duoc su tn trong cua cc tr thuc ngang hng. Qua thuc, cc
g v cc a ny l mt trong cc dang cng tc moi, l th v gy
tranh ci nht do th gioi phng tao diu kin d dng v lm phng
n thm ch nhiu hon.
Nhm giai thch dang cng tc ny hoat dng th no, v sao n l
mt luc lm phng v v sao, nhn dy, n d khuy ln nhiu tranh
ci dn vy v s khuy thm ch nhiu hon trong tuong lai, ti s
tp trung chi vo hai loai co ban cua open-sourcing: phong tro
[ngun luc] tr tu chung v phong tro phn mm min ph.
Dang ngun luc tr tu chung [intellectual commons
*
] cua open-
sourcing c ngun gc trong cc cng dng hn lm v khoa hoc,
noi trong thoi gian di cc cng dng tp th tu-t chuc cua cc
nh khoa hoc d dn voi nhau qua cc mang ring v mun hon
qua Internet d gp chung nng luc tr c cua ho hay d chia se su
hiu bit quanh mt vn d khoa hoc hay ton hoc dc bit. Apache
Web server c ngun gc trong hnh thuc ny cua open-sourcing.
Khi ti hoi mt nguoi ban, Mike Arguello, mt nh kin trc h
thng IT, giai thch cho ti v sao nguoi ta chia se tri thuc hay lm
vic theo cch ny, ng ni, nhung nguoi lm IT thuong l nhung
nguoi rt thng minh v ho mun moi nguoi bit ho dng thng
minh dn th no. Marc Andreessen, nguoi sng ch ra Web
browser du tin, dng : Ngun mo khng g hon l khoa hoc
*
Common: dt , bi co, ti san chung, duoi dy duoc dich l [ngun luc] chung.
THE GII L PHANG
84
duoc dng nghip ph bnh. Di khi nguoi ta dng gp cho cc
vic ny v ho lm khoa hoc, v ho khm ph ra cc thu, v phn
thuong l danh ting. Di khi ban c th lp mt hng tu d, di
khi ho chi mun lm tng kho tri thuc trn th gioi. V phn xt lai
cua nguoi ngang hng l quyt dinh- v open-source l su xt lai
ngang hng. Mi li hay l hng an ninh hay su trch khoi tiu
chun duoc xem xt lai.
Ti thy dang ngun luc tr tu chung ny cua open-sourcing hp
dn, nn di thm d d tm cc g v cc a ny l ai o phng mail.
Cui cng, ti tm duoc mt trong nhung nguoi tin phong cua ho,
Brian Behlendorf. Nu Apache- cng dng Web server ngun mo-
l mt b lac da do, Behlendorf s l tc truong. Mt hm ti gp
anh o vn phng knh-v-thp cua anh gn sn bay San Francisco,
noi by gio anh l nguoi sng lp v tng gim dc cng ngh cua
CollabNet, mt hng khoi nghip ch tm tao ra phn mm cho cc
cng ti mun dng cch tip cn ngun mo cho di moi. Ti bt
du voi hai cu hoi don gian: Anh xut thn tu du? v: Lm th
no anh tm duoc cch d mt cng dng ngun mo cua cc geek
truc tuyn ho hop voi nhau c th dnh gip l c voi IBM?
B me ti gp nhau o IBM Nam California, v ti lon ln o thi
trn La Canada ngay bc Pasadena Behlendorf nho lai. Truong
cng rt canh tranh v mt hn lm, v b me cua nhiu dua tre d
lm vic tai Jet Propulsion Laboratory do Caltech vn hnh o d.
Nn tu rt tre ti d quanh qun voi nhiu khoa hoc noi l tt d l
loai cu phch. Chng ti d lun c my tnh quanh nh. Chng ti
thuong dng phiu duc l tu cc my IBM lon d tao cc danh muc
mua hng. O truong ph thng, ti bt du hoc mt cht lp trnh
co ban, v o trung hoc ti d cu v my tnh Ti tt nghip dai
hoc 1991, nhung 1989, nhung ngy ban du cua Internet, mt dua
ban cho ti ban sao mt chuong trnh, goi l Fractint, m n d tai
xung dia mm, nhung l phn mm min ph, do mt nhm cc
lp trnh vin tao ra, d l chuong trnh d v cc fractal. [Cc
fractal l cc hnh rt dep duoc tao ra o giao dim cua ngh thut
v ton hoc]. Khi chuong trnh khoi dng, mn hnh cho thy danh
sch cun ny cua cc dia chi e-mail cua tt ca cc nh khoa hoc v
ton hoc d gp phn tao ra n. Ti d thy chuong trnh gm ca
m ngun. D l ln tip xc du tin cua ti voi khi nim ngun
mo. Dy l chuong trnh m ban cu tai xung min ph, v ho thm
MUI LUC LM PHANG THE GII
85
ch cn cho ban m ngun, v n duoc mt cng dng tao ra. N
bt du v ra mt buc tranh khc v lp trnh trong du ti. Ti bt
du nghi rng c dng hoc x hi l th no d di voi cch cc loai
phn mm no d duoc vit hay c th duoc vit- tri voi loai hnh
anh m ti d c v nh pht trin phn mm chuyn nghip o vn
phng dng sau [hu truong, back office] my tnh lon, nap thng
tin vo v ly n ra cho vic kinh doanh. Diu d di voi ti chi l
mt buoc trn vic lm k ton v khng tht su hung th.
Sau khi tt nghip 1991, Behlendorf dn Berkeley nghin cuu vt
l, song anh nhanh chng tht vong v su tch roi giua cc thu truu
tuong anh hoc trn lop v su no dng bt du ni ln trn Internet.
Khi ban quay lai dai hoc khi d, mi sinh vin duoc cp mt dia
chi e-mail, v ti bt du dng n d ni chuyn voi cc sinh vin
v thm d cc bang thao lun [discussion board] vua xut hin v
m nhac, Behlendorf ni. Nm 1992, ti bt du danh muc thu
Internet ring cua mnh tp trung vo tnh hnh nhac din tu dia
phuong o Min Vinh. Nguoi ta c th don gian dn ln bang thao
lun, v n bt du tng, v chng ti bt du thao lun cc su kin
m nhac khc nhau v cc DJ [Disc Jockey - nguoi dn chuong
trnh m nhac]. Ri chng ti bao, Ny, v sao khng moi cc DJ
cua ring chng ta v tung ra cc su kin ring cua mnh? N tro
thnh mt vic tp th. Ai d c th ni, ti c mt s dia ht, v
ai d khc c th bao, ti c h thng m thanh, v ai d khc ni,
ti bit bi bin v nu c mt lc nua dm chng ta c th c mt
bui lin hoan. Nm 1993, Internet vn chi l cc danh muc gui
thu v e-mail v cc site FTP [Giao thuc Truyn File] [cc kho FTP
noi ban c th luu tru cc thu]. Th l ti bt du suu tm mt kho
luu tru m nhac din tu v quan tm dn vic lm sao c th dua n
ln truc tuyn v sn c cho nhiu thnh gia hon. D l khi ti nghe
v Mosaic [Web browser do Marc Andreessen pht trin]. Th l
ti c vic lm o phng th nghim my tnh o truong kinh doanh
Berkeley, v ti dng thoi gian ri cua mnh nghin cuu Mosaic v
cc cng ngh Web khc. Vic d dn ti dn mt bang thao lun
voi nhiu nguoi dang vit th h du tin cua cc Web browser v
Web server.
(Mt Web server l mt chuong trnh phn mm cho php bt cu
ai dng my tnh o nh hay vn phng cua mnh d host [lm chu]
mt Web site trn WWW. Amazon.com, th du, tu lu d chay Web
THE GII L PHANG
86
site cua mnh trn phn mm Apache. Khi Web browser cua ban
dn www.amazon.com, phn mm du tin m n ni chuyn voi
l Apache. Browser hoi Apache v trang Web Amazon v Apache
giu lai cho browser ni dung trang Web Amazon. Luot Web thuc
su l browser cua ban tuong tc voi cc Web server khc nhau.)
Ti thy mnh ngi trn din dn ny theo di Tim Berners-Lee
v Marc Andreessen tranh ci cc thu ny nn hoat dng ra sao,
Behlendorf nho lai. Kh hung th, v n c ve mang tnh bao gm
trit d. Ti d chng cn mt [bng] Tin si hay bt cu chung chi
dc bit no, v ti bt du thy nhung su tuong tu giua nhm m
nhac cua ti v cc nh khoa hoc ny, nhung nguoi c mi quan
tm chung d xy dung phn mm Web du tin. Ti theo di [thao
lun] d mt thoi gian v ri ni cho mt ban ti v vic d. Anh ta
l mt trong nhung nhn vin du tin cua tap ch Wired, v anh ta
bao Wired c th quan tm dn thu ti dung Web site cho ho. Nhu
th ti tham gia o d voi tin cng 10 $ mt gio, dung e-mail cua
ho v Web site du tin cua ho -HotWired- ln N l mt trong
cc tap ch truc tuyn du tin sng bng quang co.
HotWired quyt dinh n mun khoi dng voi mt h thng dng
k di hoi mt khu - mt khi nim gy tranh ci lc d. Vo
nhung ngy d, Andrew Leonard, nguoi vit lich su Apache cho
Salon.com nm 1997, nhn thy, hu ht cc Webmaster [chu
Web] phu thuc vo mt chuong trnh Web server duoc pht trin
tai Trung tm Quc gia v cc Ung dung Siu Tnh, NCSA, cua
Dai hoc Illinois (cung l noi sinh cua Web browser Mosaic gy
chn dng). Nhung Web server cua NCSA khng th xu l vic xc
nhn mt khu o quy m m HotWired cn. May mn, NCSA
server thuc linh vuc cng, c nghia m ngun l min ph di voi
bt cu ai. Nhu th Behlendorf dng dc quyn tin tc [hacker]: Anh
vit mt s m moi, mt ming v [patch] vo NCSA Web
server, ming v lo cho vn d. Leonard bnh lun, Anh d khng
chi l mt lp trnh vin ti tnh luc sot tu du dn cui m NCSA
ma dng d. Qua sut su bng n Web, cc Webmaster khc du
thy cn thit nm quyn hnh dng vo bn phm ring cua ho.
M ban du d bi d cho bui ao bao phu khi lp trnh vin chu yu
cua n, sinh vin Dai hoc Illinois Rob McCool, d bi mt cng ti t
duoc bit dn o Silicon Valley c tn l Netscape mc v (cng voi
Marc Andreessen v Eric Bina tc gia cua Lynx). Trong lc y,
MUI LUC LM PHANG THE GII
87
Web tu chi ngung tng- v tip tuc gy ra cc vn d moi cho cc
Web server d di ph voi. Th l cc ming v loai ny hay loai
khc tng nhanh nhu Band-Aids [ton nhim Aids] trn bng thng
[bandwidth], bit mt l o dy v lm thung mt l khc o kia.
Trong lc d, tt ca cc ming v ny d dn dn, theo cch ad
hoc ngun mo, xy dung mt Web server moi hin dai. Nhung mi
nguoi c phin ban ring cua mnh, trao di cc ming v d dy,
boi v NCSA lab d khng th theo kip voi tt ca.
Ti sp phai bo hoc, Behlendorf giai thch. Ti d c nhiu
vui th xy dung Web site ny cho Wired v hoc duoc nhiu hon
ti hoc o Berkeley. V th mt thao lun bt du o nhm lm vic
nho cua chng ti rng nhung nguoi o NCSA d khng tra loi e-
mail cua chng ti. Chng ti d gui cc ming v ln cho h thng
v ho d khng tra loi. V chng ti bao, Nu NCSA khng tra loi
di voi cc patch cua chng ta, ci g s xay ra trong tuong lai?
Chng ti vui ve tip tuc cai thin vic ny, nhung chng ti lo khi
khng nhn duoc phan hi no v khng thy cc patch cua mnh
duoc tch hop. V th ti bt du tip xc voi nhung nguoi khc ti
bit l ho trao di cc patch Hu ht ho o trong cc nhm cng
tc v tiu chun [Nhm Dc nhim Ki thut Internet Engineering
Task Force] dt ra cc tiu chun du tin cho su lin kt giua cc
my v cc ung dung trn Internet V chng ti bao, V sao
chng ta lai khng nm ly tuong lai cua mnh v pht hnh phin
ban [Web server] ring cua chng ta bao hm tt ca cc patch?
Chng ti tm kim ban quyn cho m NCSA, v v co ban n
chi ni hy cng nhn cng cua chng ti o Illinois v ci chng ti
d sng ch ra v nu ban cai thin n v dung d li cho chng
ti nu n hong, Behlendorf nho lai. Th l chng ti bt du lm
phin ban ring cua mnh tu tt ca cc patch cua chng ti. Chng
ai trong chng ti c thoi gian d lm nh pht trin Web server
ton thoi gian, song chng ti nghi nu c th kt hop thoi gian cua
mnh v lm vic d theo cch cng cng, chng ti c th tao ra
ci g d tt hon ci c th mua tu trn k- v d sao di nua khi d
d chng c sn g ca. Dy l truoc khi Netscape bn Web server
thuong mai du tin cua n. D l khoi du cua du n Apache.
Vo thng Hai, 1999, ho d vit lai hon ton chuong trnh
NCSA gc v chnh thuc ho su hop tc cua ho duoi tn Apache.
THE GII L PHANG
88
Ti chon tn ny v ti mun n c nghia tch cuc l qua
quyt, Behlendorf ni. B lac Apache d l b lac cui cng du
hng chnh phu Hoa K dang dn, v o thoi k chng ta lo rng cc
cng ti lon s dn v khai ho phong canh m cc ki su Internet
ban du d dung ln. V th Apache voi ti c nghia nhu mt tn
m hay, v nguoi khc ni n cung l mt su choi chu kho nhu
APAtCHy server [mt server chp v], boi v [cc ming v -
patch] duoc dng d v tt ca cc sua chua ny voi nhau.
Nhu th bng nhiu cch, Behlendorf v cc dng nghip ngun
mo cua anh- hu ht ho anh chua tung bit m chi bit bng e-mail
qua chat room ngun mo- d tao ra mt nh my phn mm truc
tuyn, ao, tu duoi ln, khng ai so huu v khng ai quan l. Chng
ti c mt du n phn mm, song diu phi v chi huy l ung xu
ni ln dua vo bt cu ai c mt v mun vit m, anh ta n.
Nhung thuc su n hoat dng th no? Ti hoi Behlendorf. Anh
khng th chi c mt lu nguoi, khng duoc gim st, quy tu m lai?
Hu ht su pht trin phn mm dnh dn mt kho chua m
ngun v duoc cc cng cu nhu Concurrent Versions System [H
thng cc Phin ban Dng thoi] - CVS, quan l anh ta giai thch.
Nhu th c mt my chu CVS, v ti c mt chuong trnh CVS
trn my cua ti. N cho php ti ni vo server v li mt ban sao
m xung, nhu th ti c th bt du lm vic voi n v dua ra cc
sua di. Nu ti nghi patch cua ti l ci g d ti mun chia se voi
nguoi khc, ti chay mt chuong trnh goi l Patch, cho php ti
tao ra mt file moi, mt suu tp c dong cua tt ca nhung thay di.
N duoc goi l mt patch file, v ti c th dua file y cho ai d
khc, v ho c th dng n cho ban sao m cua ho d xem patch c
tc dng g. Nu ti c cc dc quyn thch hop di voi server
|duoc han ch cho mt ban gim st duoc kim sot cht ch], th
ti c th dua patch cua mnh v cam kt n cho kho chua v n s
tro thnh mt phn cua m ngun. CVS server theo di moi thu v
ai gui vo ci g Nhu th ban c th c truy cp doc- read
access di voi kho chua song khng c truy cp cam kt- commit
access d thay di cc thu. Khi ai d tin hnh mt cam kt di
voi kho chua, patch file d duoc gui qua e-mail cho nhung nguoi
pht trin khc, v nhu th anh nhn duoc h thng xem xt ngang
hng ny sau su kin, v nu c ci g d sai, ban sua li.
Th cng dng ny quyt dinh ra sao ai l cc thnh vin tin cy?
MUI LUC LM PHANG THE GII
89
'Di voi Apache, Behlendorf ni, chng ti bt du voi tm
nguoi thuc su tin nhau, v khi nhung nguoi moi xut hin trn din
dn thao lun v d xut cc patch file duoc post ln mu thao lun,
chng ti c duoc su tin cy vo nhung nguoi khc, v tm nguoi
d tng ln hon mt ngn. Chng ti l du n ngun mo du tin
nhn duoc su ch tu cng dng kinh doanh v c h tro tu IBM.
V su thnh thao cua Apache cho php mt server duy nht host
hng ngn Web site ao khc nhau m nhac, du liu, vn tu, khiu
dm n bt du chim mt thi phn dy uy luc cua thi truong
ISP, Leonard cua Salon luu . IBM d thu bn Web server ring
cua mnh, goi l GO, nhung chi duoc mt mu thi truong t xu.
Apache to ra ca l cng ngh tt hon v khng mt tin. Nn cui
cng IBM quyt dinh rng nu n khng th dnh bai, n phai tham
gia Apache. Ta phai dung o dy v tuong tuong diu ny. Cng ti
my tnh lon nht th gioi quyt dinh rng cc ki su cua n khng
th thng cng trnh cua mt nhm ad hoc cc geek ngun mo!
IBM khoi xuong tip xc voi ti, v ti c mt cht vai tr
nguoi pht ngn cng khai cho Apache, Behlendorf ni. IBM
bao, Chng ti mun tnh lm sao chng ti c th dng [Apache]
v khng bi cng dng Internet ph phn cay nghit, [lm sao
chng ti c th] lm cho n bn vung v khng phai l nhung ke
di lua m dng gp cho qu trnh IBM d ni rng m hnh moi
ny cho pht trin phn mm l dng tin cy v c gi tri, v th
hy du tu vo n v thot khoi cch nghi l chng ti c bin n
thnh cua ring mnh, diu d khng tt.
John Swainson l quan chuc diu hnh cao cp d lnh dao di
IBM tip cn Apache (ng hin l chu tich Computer Associates).
ng tip tuc cu chuyn: D c nhiu tranh ci khi d v ngun
mo, nhung ln xn. Chng ti quyt dinh l c th dn xp voi cc
g Apache boi v ho tra loi cc cu hoi cua chng ti. Chng ti d
c cuc dm lun c nghia voi cc g ny, v chng ti d c th
tao ra Qu Phn mm Apache [phi loi nhun] v tnh moi vn d.
Voi chi ph cua IBM, cc lut su cua n d lm vic voi nhm
Apache d tao ra mt khung kh php l quanh n sao cho s khng
c vn d ban quyn hay nghia vu no di voi cc cng ti, nhu
IBM, mun xy dung cc ung dung ln trn Apache v tnh tin di
voi chng. IBM nhn thy gi tri khi c mt cu trc Web server
chun loai co ban nht [vanilla, co ban nht nhu vanilla trong cc
THE GII L PHANG
90
loai kem]- cho php cc h thng my tnh v cc thit bi hn tap
c th ni chuyn voi nhau, hin thi e-mail v cc trang Web theo
dinh dang chun- lin tuc duoc mt cng dng ngun mo cai thin
min ph. Cc cng tc vin Apache d khng bt tay lm phn
mm min ph. Ho d xn tay giai quyt mt vn d chung- Web
serving v thy cng tc min ph theo cch ngun mo l cch tt
nht d tp hop cc b c gioi nht cho cng vic ho cn lm.
Khi chng ti bt du lm vic voi Apache, d c mt Web site
apache.org nhung khng c kt cu php l chnh thuc no, v cc
doanh nghip v cc kt cu phi chnh thuc khng cng tn tai tt
voi nhau, Swainson ni. Ban phai c kha nng xem xt ki m, k
thoa thun, v giai quyt cc vn d nghia vu. [Hin nay] ai cung
c th tai m Apache xung. Nghia vu duy nht l ho cng nhn
rng n xut xu tu dia dim ny, v nu ho c bt cu sua di no ho
chia se lai. C mt quy trnh pht trin Apache quan l luu thng,
v ban kim duoc cch cua mnh trong quy trnh d, Swainson ni
thm. N l ci g d ging mt ch d nhn ti thun tu. Khi
IBM dng Apache, n tro thnh mt phn cua cng dng v bt
du c nhung dng gp.
Qua thuc, mt thu m nhung tay Apache di dn dp lai su cng
tc cua ho voi IBM l IBM cu cc ki su gioi nht tham gia nhm
ngun mo Apache v dng gp, nhu tt ca nhung nguoi khc, mt
cch min ph. Nhung nguoi Apache d khng quan tm dn su
thanh ton bng tin mt, Swainson ni. Ho mun su dng gp
cho nn tang. Cc ki su cua chng ti dn v ni voi chng ti,
Cc g lm Apache l cc tay gioi v ho khng khng rng chng
ta dng gp nguoi ti. Du tin ho tu chi vi nguoi m chng ti
dng gp. Ho bao khng xung voi tiu chun cua ho! Su dn b m
cng dng k vong l chng ta dng gp tt nht.
22 thng Bay, 1998, IBM cng b cc k hoach kt hop Apache
vo san phm Web server moi cua ring n, goi l WebSphere.
Cch cng dng cng tc Apache tu t chuc mnh, bt cu g ban ly
tu m Apache v cai thin n, ban phai tng lai cho ca cng dng.
Nhung ban cung tu do di ra v xy dung mt san phm thuong mai
c bng sng ch [patent] ln trn m Apache, nhu IBM d lm,
voi diu kin l ban bao hm su trch dn ban quyn dn Apache
trong patent ring cua ban. Ni cch khc, cch tip cn ngun luc
tr tu chung dn open-sourcing khuyn khch nguoi ta xy dung
MUI LUC LM PHANG THE GII
91
cc san phm thuong mai ln trn n. Trong khi n mun nn tang
l tu do [min ph] v mo cho tt ca moi nguoi, n nhn ra rng n
s vn manh v tuoi nu ca cc ki su thuong mai v phi thuong mai
du c khuyn khch d tham gia.
Ngy nay Apache l mt trong cc cng cu ngun mo thnh cng
nht, tao suc manh cho khoang hai phn ba cc Web site trn th
gioi. V boi v c th tai Apache xung min ph o bt cu du trn
th gioi, nguoi dn tu Nga, Nam Phi dn Vit Nam dng n d tao
cc Web site. Cc c nhn cn hay mun cc tnh nng thm cho
Web server cua mnh c th mua cc san phm nhu WebSphere,
duoc gn chnh bn trn Apache.
Lc d, bn mt san phm duoc xy dung bn trn mt chuong
trnh ngun mo l mt nuoc di mao him v pha IBM. Tuyn
duong cng cua n, IBM d tu tin vo kha nng cua mnh d tip
tuc tao ra cc ung dung phn mm c su khc bit ln trn Apache
vanilla [co so co ban Apache]. M hnh ny d duoc chp nhn
rng ri tu d, sau khi moi nguoi du thy n d thc dy vic kinh
doanh Web server cua IBM dn th no d tro thnh dung du
thuong mai trong loai phn mm d, tao ra doanh thu khng l.
Nhu ti s thuong lp lai o cun sch ny: Khng c tuong lai
cho vanilla [phn co so co ban nhu vanilla voi cc loai kem] di
voi hu ht cc cng ti trong mt th gioi phng. Phn lon vic lm
ra vanilla trong phn mm v cc linh vuc khc s duoc chuyn
cho cc cng dng ngun mo. Di voi hu ht cc cng ti, tuong
lai thuong mai thuc v nhung nguoi bit lm th no tao ra sauce
[nuoc xt] scla ngon nht, kem ngot nht, toi nhe nht, v cc
qua anh do tuoi nht d dt ln trn [vanilla], hoc lm th no d
dt tt ca chng vo mt li kem nuoc qua. Jack Messman, chu tich
cng ti phn mm Novell, cng ti d tro thnh mt nh phn phi
lon v Linux, h diu hnh ngun mo, m o trn dinh Novell gn
cc d lt vt d khin n ht v ma chi cho cng ti anh, din dat
kho nht: Cc cng ti phn mm thuong mai phai bt du vn
hnh chng [stack phn mm] cao hon d tao su khc bit cho ho.
Cng dng ngun mo v co ban tp trung vo ha tng co so
(Financial Times, June 14, 2004).
Dn xp IBM l mt buoc ngot thuc su. Big Blue [IBM] ni n
tin vo m hnh ngun mo v voi Apache Web server, cng dng
cc ki su ngun mo ny d tao ra ci g d khng chi huu ch v c
THE GII L PHANG
92
gi tri m cn tt nht trong loai cua n. D l v sao phong tro
ngun mo d thnh mt luc lm phng manh m, cc tc dng cua
n ta chi vua moi thy. N trao quyn cho cc c nhn mt cch
khng th tin ni, Brian Behlendorf ni. Khng thnh vn d anh
xut xu tu du v anh o du- ai d o An D v Nam Phi c th
dng phn mm ny hay dng gp cho n ht hiu qua nhu ai d o
Silicon Valley. M hnh cu l ke thng ly tt ca: Ti vit n, ti
su huu n m hnh cp php phn mm chun. Cch duy nht d
canh tranh voi n, Behlendorf kt lun, l tt ca du tro thnh
nguoi thng.
V phn mnh, Behlendorf dnh cuoc su nghip cua mnh rng
ngy cng nhiu nguoi v cng ti s mun tn dung nn th gioi
phng moi d tin hnh di moi ngun mo. Nm 2004, anh khoi
dng mt cng ti moi goi l CollabNet d khuyn khch dng open-
sourcing nhu mt cng cu d pht dng di moi phn mm bn
trong cc cng ti. Tin d cua chng ti l phn mm khng phai
l vng, n l rau dip - mt mt hng d i, Behlendorf giai thch.
Nu phn mm khng o noi n duoc cai thin sut thoi gian, n s
thi rua. Ci cng dng ngun mo d lm, Behlendorf ni, l su
pht trin phn mm phn tn duoc diu phi ton cu, noi n lin
tuc lm cho rau dip tuoi d khng bao gio bi thi rua. Tin d cua
Behlendorf l cng dng ngun mo d pht trin mt phuong php
tt hon d tao ra v lin tuc cp nht phn mm. CollabNet l mt
cng ti duoc lp ra d dua cc ki thut ngun mo tt nht dn mt
cng dng dng kn, tuc l, mt cng ti phn mm thuong mai.
CollabNet l mt li bun vu kh cho cc luc luong lm phng
th gioi, Behlendorf ni. Vai tr cua chng ti trn th gioi ny
l di xy dung cc cng cu v co so ha tng d cho mt c nhn - o
An D, Trung Quc, hay bt cu du - voi tu cch mt k ton vin,
mt nhn vin, hay chi l ai d ngi o nh c th cng tc. Chng
ti cho ho b d ngh d pht trin cng tc phn tn. Chng ti
lm cho su pht trin tu duoi ln l c th, v khng chi trn khng
gian diu khin Chng ti c cc cng ti lon quan tm dn tao ra
mt mi truong tu duoi ln cho vit phn mm. M hnh phn
mm silo cu tu trn xung d bi gy. H thng d ni, ti pht
trin ci g d v ri ti ling qua tuong cho anh. Anh tm thy cc
li v ling lai. Ti v n v sau d bn mt version moi. C su
tht vong lim min voi vic nhn duoc phn mm c li- n c th
MUI LUC LM PHANG THE GII
93
duoc sua hay c th khng. V th chng ti ni, Chng phai l th
nu chng ta c th duoc cc loi ch ngun mo v tc d di moi
v phn mm cht luong cao, v cam gic v su cng tc cua tt ca
nhung nguoi trong cuc ny, v bin n thnh mt m hnh kinh
doanh cho cc cng ti tro nn cng tc hon ca trong ln ngoi?
Ti thch cch Irving Wladawsky-Berger, gc Cuba, ph chu tich
IBM v chin luoc ki thut v di moi, d tng kt: Thoi dai dang
ni ln ny duoc dc trung boi su di moi cng tc cua nhiu nguoi
lm vic trong cc cng dng ti gioi, ht nhu su di moi trong thoi
dai cng nghip duoc dc trung boi cc c nhn thin ti.
i ni bt v hnh thuc [ti nguyn] tr tu chung cua open-
sourcing l n bin dang nhanh th no sang cc linh vuc khc
v sinh ra nhiu cng dng cng tc tu-t chuc khc, lm phng
cc h thng thu bc trong linh vuc cua chng. Ti thy diu ny
sng dng nht o ngh bo, noi cc blogger, cc nh bnh lun truc
tuyn mt nguoi, nhung nguoi thuong kt ni voi nhau tuy thuc
vo thuc h cua ho, d tao ra mt loai phng tin tuc ngun mo.
By gio ti doc cc blogger (c xut xu tu Weblog) nhu mt
phn cng vic thu thp tin tuc thuong ny cua ti. Trong mt bi
bo v mt nhm b t cc blogger tuong di v danh d c th thi
ci phoi by cc ti liu gia do Dan Rather cua CBS News d su
dung trong ban tuong thut bi i cua ng ta v thoi gian phuc vu
cua Tng thng George W. Bush tai cuc V binh Quc gia Khng
qun, Howard Kurtz cua to The Washington Post d vit (20-9-
2004), N ging qung mt que dim ln g tm du hoa. Ngon
lua k tip lan qua t chuc truyn thng dai chng cu nhu cc
blogger v danh truoc kia d tm duoc cch dt mang cua Murrow
v Cronkite [cc bnh lun vin huyn thoai cua CBS] dut khot
vo th thu. B mt, Charles Johnson ni, l thu thp thng tin
ngun mo. Nghia l: Chng ti c mt qu khng l nhung nguoi
c dng co r rt nhung nguoi di ra d v dng cc cng cu d tm
cc thu. Chng ti c mt di qun cc nh bo cng dn o d.
Di qun d thuong duoc trang bi khng g hon mt my ghi m,
mt my din thoai c th chup anh, mt Web site, nhung trong th
gioi phng n c th cng nhau khin ting ni cua n duoc nghe
xa v rng nhu cua CBS hay The New York Times. Cc blogger ny
C
THE GII L PHANG
94
d tao ra bi [ngun luc] truc tuyn chung cua ho, m khng c ro
can d tham gia. Bi mo d thuong c nhiu loi dn dai v cc lun
diu hn dn xoy trong d. V khng c ai phu trch, cc tiu
chun hnh ngh thay di qu th, v mt s l ht suc v trch
nhim. Nhung v khng ai cai quan, thng tin chay hon ton tu do.
V khi cng dng ny d dn ci g d tht, nhu tnh tit Rather,
n c th tao nhiu nng luc, su n o, v tin tuc kh hiu nhu bt
cu mang hay to bo lon no.
Mt ngun luc tr tu chung cng tc m ti thuong xuyn dng
trong vit cun sch ny l Wikipedia, mt bch khoa ton thu truc
tuyn do nguoi dng dng gp, cung duoc bit dn nhu bch khoa
ton thu cua nhn dn. Tu wikis ly tu nhanh ting Hawai.
Wikis l cc Web site cho php nguoi dng tu mnh truc tip bin
tp bt cu trang Web no tu my tnh o nh cua ho. Trong mt tiu
lun ngy 5-5-2004 trn YaleGlobal online, Andrew Lih, mt ph
gio su o Trung tm Nghin cuu Media v Ngh bo tai Dai hoc
Hng Kng, d giai thch Wikipedia hoat dng th no v v sao n
l mt dt ph nhu vy.
Du n Wikipedia do Jimmy Wales, lnh dao cua cng ti khoi
nghip Bomis.com, khoi dng sau khi du n ban du cua ng cho
mt bch khoa ton thu tu nguyn, min ph, nhung duoc kim sot
nghim ngt can sach tin v ngun luc sau hai nm, Lih vit.
Cc bin tp vin voi bng Tin si d cm li du n khi d, nhung
chi tao ra vi trm d muc. Khng mun ni dung ho tn, Wales
dua cc trang ln mt wiki Website thng Ging 2001 v moi bt
cu khch Internet no bin tp hay dua thm vo suu tp. Site tro
nn thnh cng rt nhanh trong nm du v duoc nguoi ung h
trung thnh, tao ra hon 20.000 d muc v de ra hng chuc ban dich.
Sau hai nm, n c 100.000 d muc, v thng Tu 2004, hon
250.000 d muc bng ting Anh v 600.000 d muc bng 50 thu
ting. Theo xp hang Website tai Alexa.com, n tro nn ni ting
hon cc bch khoa ton thu truc tuyn nhu Britanica.com.
Lm sao, ban c th hoi, nguoi ta lai c th tao ra mt bch khoa
thu tin cy, cn di bng con duong cua mt phong tro ngun mo,
bin tp mo ad hoc? Rt cuc, mi d muc trong Wikipedia c mt
nt Edit this page Bin tp trang ny, cho php bt cu ai luot
theo c th thm vo hay xo ni dung cua trang d.
MUI LUC LM PHANG THE GII
95
N bt du voi su thuc, Lih giai thch, rng boi v cc wiki cung
cp mt kha nng theo di trang thi cua d muc, xem xt cc thay
di ring bit, v thao lun cc vn d, chng hoat dng nhu phn
mm x hi. Cc Wiki Website cung theo di v luu moi thay di
dua ra voi mi d muc, th nn khng thao tc no mang tnh ph
huy lu di ca. Wikipedia hoat dng bng dng thun, voi nhung
nguoi dng cho thm hay sua ni dung trong khi c dat dim chung
doc duong.
Tuy vy, cng ngh ban thn n l khng du, Lih vit. Wales
d tao ra mt chnh sch bin tp d duy tr quan dim trung lp
(QDTL) nhu mt nguyn l chi dao Theo cc nguyn tc chi dao
cua Wikipedia, QDTL c gng trnh by cc tuong v cc su
thuc theo cch sao cho ca nhung nguoi ung h ln nhung nguoi
phan di c th tn thnh Kt qua l, cc d muc v cc vn d
hay gy tranh ci nhu ton cu ho d duoc loi tu tnh cht hop tc
v ton cu cua Wikipedia. Trong hai nm vua qua muc tu ny d
c hon 90 bin tp lai boi nhung nguoi dng gp tu H Lan, Bi,
Thuy Din, Vuong quc Anh, c, Brazil, Hoa K, Malaysia, Nht
Ban v Trung Quc. N cung cp ci nhn nhiu mt v cc vn d
tu T chuc Thuong mai Th gioi v cc cng ti da quc gia dn
phong tro chng ton cu ho v nhung de doa di voi da dang
vn ho. Dng thoi nhung nguoi cng tc c duoc kim sot boi
v d v hiu ho hnh dng ph hoai. Nhung nguoi dng chuyn
tm di v hiu ho su ph hoai, theo di danh muc cc thay di moi
dy, giai quyt cc vn d trong vng pht, nu khng phai trong
giy. Mt d muc bi xo c th duoc phuc hi nhanh chng quay
lai mt phin ban c th chp nhn duoc voi chi mt c nhy nt.
Su bt di xung cn ban ny lt bn cn theo huong c loi cho cc
thnh vin huu ch v hop tc cua cng dng wiki, cho php cht
luong ni dung thng th. Mt bi trn Newsweek v Wikipedia
(1-11-2004) trch Angela Beesley, mt cng tc vin tnh nguyn
tu Essex, Anh, v mt nguoi tu nhn nghin Wikipedia theo di su
chnh xc cua hon mt ngn muc tu: Mt bch khoa thu cng tc
nghe nhu mt tuong din r, song n tu chu mt cch tu nhin.
Trong khi d, Jimmy Wales vua moi bt du. Anh bao Newsweek
rng anh s mo rng thnh Wiktionary, mt tu din v tu din
nhm nghia; Wikibooks, cc sch gio khoa v cm nang; v
Wikiquote, mt sch chua cc loi trch dn. Anh ni anh c mt
THE GII L PHANG
96
muc dch don gian: cho mi c th don nht tip cn min ph dn
tng tt ca tri thuc con nguoi.
ao l cua Wales l moi nguoi phai c quyn truy cp tu do dn
tt ca tri thuc loi nguoi chc chn l chn thnh, nhung n
cung dua chng ta dn mt gy tranh ci cua ngun mo: Nu mi
nguoi dng gp vn tr tu cua mnh m khng ly tin, s ly du
ra ngun luc cho su di moi sng tao moi? Chng phai chng ta s
kt thc trong nhung tranh ci php l bt tn v phn no cua bt
cu di moi no l do cng dng lm ra d cho khng, v c nghia
l giu theo cch d, v phn no do cng ti v loi nhun no d dua
thm vo v phai thanh ton d cho cng ti y c th kim tin
nhm thc dy di moi nua? Tt ca cc cu hoi ny duoc mt dang
cng tc tu t chuc khc, ngy cng duoc dn chng ua thch
phong tro phn mm min ph nu ra. Theo Web site
openknowledge.org, Phong tro phn mm min ph/ngun mo
bt du voi vn ho hacker cua cc phng th nghim khoa hoc
my tnh Hoa K (Stanford, Berkeley, Carnegie Mellon, v MIT)
trong cc nm 1960 v 1970. Cng dng cc lp trnh vin cn nho,
v gn b voi nhau. M duoc chuyn toi chuyn lui giua cc thnh
vin cua cng dng- nu ban c mt cai tin ban duoc mong doi d
dua m cua ban cho cng dng cc nh pht trin. Giu m d duoc
coi l vung v - rt cuc, ban huong loi tu cng vic cua ban b
mnh, ban phai dp tra lai thin .
Phong tro phn mm min ph, tuy vy, d v vn duoc gy cam
hung boi l tuong dao duc rng phn mm phai l min ph v sn
c cho tt ca moi nguoi, v n dua vo su cng tc ngun mo d
gip tao ra phn mm tt nht c th d pht khng. Cch tip cn
ny l hoi khc cch tip cn cua nhung nguoi chu truong ngun
luc tri tu chung, nhu Apache. Ho nhn open-sourcing nhu mt
cng cu uu vit v ki thut d lm phn mm v cc di moi khc,
v trong khi Apache l sn c min ph cho moi nguoi, khng h c
vn d g voi phn mm thuong mai duoc xy dung trn dinh n.
Nhm Apache cho php bt cu ai tao ra mt cng trnh phi sinh v
so huu n, min l anh ta thua nhn dng gp cua Apache.
Muc tiu hng du cua phong tro phn mm min ph, tuy vy,
l d kim cng nhiu nguoi cng tt d vit, cai tin, v phn phi
D
MUI LUC LM PHANG THE GII
97
phn mm min ph, v nim tin chc rng diu ny s trao quyn
cho moi nguoi v giai phng cc c nhn khoi su km kep cua cc
cng ti ton cu. Ni chung, phong tro phn mm min ph cu
trc cc licence cua n sao cho nu phn mm thuong mai cua ban
ly truc tip tu ban quyn phn mm min ph cua ho, th ho cung
mun phn mm cua ban l min ph.
Nm 1984, theo Wikipedia, mt nh nghin cuu cua MIT v mt
trong nhung cuu hacker ny, Richard Stallman, d khoi du phong
tro phn mm min ph cng voi n luc d xy dung mt h diu
hnh min ph duoc goi l GNU. D khuyn khch phn mm min
ph, v d dam bao rng m cua n lun c th duoc sua di v sn
c min ph cho tt ca moi nguoi, Stallman d thnh lp Qu Phn
mm Min ph v ci goi l Licenese Cng cng Chung GNU
[General Public Licencse] (GPL). GPL quy dinh rng nhung nguoi
dng m ngun c th sao, thay di, cp nht m, min l ho lm
cho nhung thay di c th kim duoc duoi cng license nhu m
gc. Nm 1991, mt sinh vin o Dai hoc Helsinki c tn l Linus
Torvalds, xut pht dua vo sng kin cua Stallman, d yt cng
khai h diu hnh Linux cua mnh d canh tranh voi h diu hnh
Windows cua Microsoft v moi cc ki su khc v cc geek truc
tuyn thu cai thin n-min ph. K tu ln nim yt du tin cua
Tovalds, cc nh lp trnh trn khp th gioi d thao tc, thm, mo
rng, v, v cai thin h diu hnh GNU/Linux, m license cua n
ni bt cu ai c th tai m ngun xung v cai thin n song phai
d cho phin ban cp nht cho moi nguoi khc dng min ph.
Tovalds khng khng l Linux phai lun lun min ph. Cc cng ti
bn nhung cai tin phn mm nng cao Linux hay thch nghi n di
voi mt s chuc nng nht dinh phai rt cn thn dung cham dn
ban quyn cua n trong cc san phm thuong mai cua mnh.
Kh ging Windows, Linux dua ra mt ho cc h diu hnh c
th duoc thch nghi d chay trn cc my tnh d bn nho nht, cc
my xch tay, cm tay, v thm ch dng h deo tay, ln dn ca cc
siu my tnh lon nht v cc my tnh lon. Nhu th mt dua tre o
An D voi mt PC re c th hoc nhung cch hoat dng bn trong
cua cng h diu hnh chay trong mt s trung tm du liu lon nht
cua [Tng Cng ti] Hoa K. Linux c mt di qun cc nh pht
trin khp ton cu lm vic d lm cho n tt hon. Khi ti vit
doan ny cua cun sch, mt bui chiu ti di picnic dn nh o
THE GII L PHANG
98
min qu Virginia cua Pamela v Malcolm Baldwin, nhung nguoi
m vo ti quen qua vic l thnh vin cua hi dng quan tri cua
World Learning, mt NGO v gio duc. Trong bua n ti ni l ti
nghi s di Mali d xem th gioi phng dn th no nhn tu ra ngoi
nht cua n - thi trn Timbuktu. Peter con trai nh Baldwin tnh co
lm vic o Mali voi tu cch mt b phn cua ci goi l
GreekCorps, gip dua cng ngh vo cc nuoc dang pht trin. Vi
ngy sau bua n, ti nhn duoc mt e-mail tu Pamela bao ti rng
b d bn voi Peter v di cng ti dn Timbuku, sau d b vit
thm doan sau, doan ni cho ti moi thu ti mun bit v bot cho
ti ca mt chuyn di: Peter ni du n cua n l tao ra cc mang
khng dy qua v tinh, lm cc anten tu cc chai soda nhua v cc
tm luoi che cua s [bng kim loai]! Duong nhu moi nguoi o Mali
du dng Linux
Moi nguoi o Mali dng Linux. Chc chn c mt cht phng
dai, nhung n l mt li ni ta nghe thy chi trong th gioi phng.
hong tro phn mm min ph d tro thnh thch thuc dng
gom di voi Microsoft v mt s cng ti phn mm ton cu
lon khc. Nhu tap ch Fortune tuong thut ngy 23-2-2004, Su
sn c cua phn mm co ban v hng manh ny, hoat dng trn cc
vi xu l ph bin khp moi noi cua Intel, trng voi su tng truong
bng n cua Internet. Linux mau chng nhn duoc su noi theo ton
cu giua cc nh lp trnh v nhung nguoi su dung trong kinh
doanh Cuc cch mang di xa hon Linux mt cht Hu nhu
bt cu loai phn mm no [hin nay] c th tm duoc o dang ngun
mo. Web site SourceForge.net, noi gp g cua cc nh lp trnh,
lit k con s gy sung st 86.000 chuong trnh dang tin trin.
Hu ht l cc du n nho boi v cho cc geek, nhung hng trm
[chuong trnh] c gi tri thuc su Nu ban ght mc 350 $ d
mua Microsoft Office hay 600 $ cho Adobe Photoshop, th
OpenOffice.org v Gimp l cc lua chon min ph cht luong cao
dng ngac nhin. Cc cng ti lon nhu Google, E
`
Trade, v
Amazon, bng kt hop cc thnh phn server hng ho trn co so
Intel voi h diu hnh Linux, d c kha nng ct chi tiu cng ngh
cua ho mt cch dy kich tnh v c nhiu kim sot hon voi
phn mm cua mnh.
P
MUI LUC LM PHANG THE GII
99
V sao c nhiu nguoi dn vy sn sng vit phn mm d cho
khng? Mt phn l do thch thuc khoa hoc thun tu, diu khng
bao gio nn dnh gi thp. Mt phn boi v tt ca ho du cm ght
Microsoft v cch n ch ngu thi truong dn vy v, theo cch nhn
cua nhiu nguoi hay buc mnh, uc hip tt ca moi nguoi khc. Mt
phn l v ho tin rng phn mm ngun mo c th duoc giu tuoi
hon v t li hon bt cu phn mm thuong mai no, boi v n lin
tuc duoc cp nht boi mt di qun cua cc nh lp trnh khng
duoc tra tin. V mt phn v mt s cng ti cng ngh lon no d
tra tin cho cc ki su lm vic trn Linux v cc phn mm khc, hi
vong n s ct thi phn cua Microsoft v lm cho n thnh mt di
thu canh tranh yu hon o khp noi. C nhiu dng co hoat dng o
dy, v khng phai tt ca chng l vi tha. Tuy vy, khi dt tt ca
chng lai voi nhau, chng tao ra mt phong tro rt hng manh s
tip tuc l mt thch thuc lon cho ton b m hnh phn mm
thuong mai v mua mt chuong trnh v sau d tai cc sua li v
mua ban cp nht cua n.
Cho dn nay, h diu hnh Linux l thnh cng ni ting nht
giua cc du n phn mm ngun mo min ph thch thuc
Microsoft. Nhung Linux chu yu duoc cc trung tm du liu cng
ti lon su dung, chu khng phai cc c nhn. Tuy nhin, thng 11-
2004, [Qu] Mozilla Foundation, mt nhm phi loi nhun ung h
phn mm ngun mo, pht hnh Firefox, mt Web browser min
ph m nguoi vit v cng ngh o New York Times Randall Stross
(19-12-2004) d m ta nhu rt nhanh v dy cc tnh nng m
Internet Explorer cua Microsoft khng c. Firefox 1.0, d ci dt,
duoc pht hnh 9-11. Chi mt thng sau, Stross tuong thut,
qu ki nim mt ct mc dng d : 10 triu ln tai xung. Cc
khoan quyn gp tu cc fan am hiu cua Firefox d tra quang co
hai trang trn The New York Times. Voi Firfox, Stross ni thm,
phn mm ngun mo chuyn tu back-office kh hiu sang nh cua
ban, v sang nh cua cha me ban nua. (Con ci ban o dai hoc d
dng n ri). N tao nh, d dng nhu Internet Explorer v, hp
dn nht, duoc bao v tt hon nhiu d chng cc loai virus, worm
[su] v snoop [phn mm nghe ln]. Microsoft d lun coi su tch
hop cht cua Internet Explorer l mt tnh nng hp dn. Firfox
cui nhe nhnh trn dinh Windows, tch bit khoi h diu hnh lm
co so m chu tich Mozilla Foundation, Michell Baker, goi l mt
THE GII L PHANG
100
su phng thu tu nhin. Ln du tin Internet Explorer mt thi
phn. Theo mt khao st ton cu duoc tin hnh thng Muoi Mt
vua qua boi OneStat.com, mt cng ti o Amsterdam phn tch
Web, thi phn cua Internet Explorer sut xung duoi 85 phn trm,
nm dim phn trm thp hon thng Nm. Firfox by gio c gn 5
phn trm thi phn, v phn d dang tng.
khng ngac nhin l cc quan chuc Microsoft khng phai l
nhung nguoi tin vo kha nng tn tai hay vo cc uu dim cua
dang phn mm min ph ngun mo. Trong tt ca cc vn d m ti
d cp dn trong cun sch ny, khng vn d no kch thch nhiu
say m tu nhung nguoi ung h v nhung nguoi phan di hon l
open-source. Sau khi dng mt s thoi gian voi cng dng ngun
mo, ti mun nghe ci Microsoft cn phai ni, v dy s l mt
cuc tranh ci quan trong, quyt dinh ngun mo tro thnh mt luc
lm phng dch dng dn muc no.
Dim du tin cua Microsoft l, Lm th no d thc dy di moi
tin ln nu moi nguoi lm vic khng ly tin v cho khng cng
trnh cua ho? Vng, Microsoft ni, tt ca nghe dep d v thn thin
rng tt ca chng ta vua cng nhau ln truc tuyn v vit phn mm
min ph boi nhn dn v cho nhn dn. Nhung nu nhung nguoi
di moi sng tao s khng duoc thuong cho cc di moi cua mnh,
khuyn khch cho di moi mo duong s can kit v cung vy tin
cho R&D su thuc su cn dn d tao ra su tin b trong linh vuc
ngy cng phuc tap ny. Su thuc rng Microsoft d tao ra h diu
hnh PC chun thng cuc trn thuong truong, n lp lun, d tao
ra ngun tin ti tro cho php Microsoft tiu hng ti dollar cho
R&D d pht trin Microsoft Office, mt tron b cc ung dung m
by gio n c th bn hon 100 $ mt cht.
Microsoft thua nhn rng c nhiu kha canh cua phong tro
ngun mo l hp dn, dc bit xung quanh quy m, su cng tc
cng dng, v cc kha canh truyn thng, Craig Mundie, tng
gim dc cng ngh cua Microsoft, ni. Nhung v co ban chng
ti tin vo ngnh phn mm thuong mai, v mt s bin th cua m
hnh ngun mo cng kch m hnh kinh t cho php cc cng ti d
tao dung vic kinh doanh v phn mm. Vng thin v di moi,
phn thuong, ti du tu, v di moi nhiu hon l ci d dn dn tt
S
MUI LUC LM PHANG THE GII
101
ca cc dt ph lon trong nghnh cua chng ta. Vic kinh doanh
phn mm nhu chng ta bit l mt vic kinh doanh kinh t quy
m. Ban tiu truoc hng tn tin d pht trin mt san phm phn
mm, ri chi ph bin d san xut mi san phm l rt nho, nhung
nu anh bn rt nhiu, anh thu lai duoc khoan du tu cua mnh v
sau d ti du tu loi nhun vo pht trin th h [san phm] moi.
Nhung khi ban khng khng rng khng duoc tnh tin phn mm,
ban chi c th cho khng, ban ly vic kinh doanh phn mm khoi
su kinh doanh theo quy m kinh t.
Bill Gates ni thm, Ban cn chu nghia tu ban [d dn dt di
moi]. D c [mt phong tro] ni di moi khng xung dng phn
thuong kinh t l tri voi pha m th gioi di toi. Khi ti ni voi
nhung nguoi Trung Quc, ho uoc mo lp mt cng ti. Ho khng
nghi, ti s lm tho ct tc ban ngy v lm phn mm min ph
ban dm Khi ban c khung hoang an ninh trong h thng [phn
mm] cua mnh, ban khng mun ni, G tho ct tc o du?
Khi chng ta chuyn vo th gioi phng ny, v c luc luong lao
dng to lon ny do Web cho php, voi tt ca cc cng cu cng tc
ny, s khng c du n no l qu nho cho cc thnh vin no d
cua luc luong lao dng ny d dam nhim, hay sao chp, hay sua
di min ph. Ai d o d s thu tao ra cc phin ban min ph cua
moi loai phn mm hay thuc hay m nhac. Th th lm sao cc
san phm giu duoc gi tri cua chng? Mundie hoi. V nu cc
cng ti khng th ly duoc gi tri hop l tu cc san phm cua ho, su
di moi s c tin ln trong linh vuc ny hay linh vuc khc, voi tc
d m n c th hay phai l? Chng ta c th lun tnh dn mt
phong tro ngun mo tu t chuc dn cng nhau d dua cc thu tin
ln khng mt tin?
C ve di voi ti, chng ta o giai doan cn qu som trong lich su
cua su lm phng th gioi d tra loi cc cu hoi ny. Nhung chng
s cn cc cu tra loi, v khng chi cho Microsoft. Cho dn nay
v c th dy l mt phn cua cu tra loi tm di Microsoft d c
kha nng hi vong o su thuc rng chi thu dt hon phn mm thuong
mai l phn mm min ph. t cng ti lon c th don gian tai Linux
xung tu Web v hi vong n hoat dng cho tt ca cc nhim vu cua
ho. Nhiu thit k v ki thut h thng cn phai di cng n v o
trn n d bin n ph hop voi cc nhu cu cu th cua mt cng ti,
dc bit cho cc hoat dng tinh vi, quy m lon, v quyt dinh dn
THE GII L PHANG
102
su mnh. Cho nn khi ban tnh tng tt ca chi ph thch nghi h diu
hnh Linux di voi cc nhu cu cua cng ti ban v nn phn cung
cu th cua n v cc ung dung, Microsoft lp lun, n c th c
tng chi ph nhiu nhu hoc hon Windows.
Vn d thu hai Microsoft nu ln v ton b phong tro ngun
mo ny phai giai quyt l lm sao chng ta theo di duoc ai so huu
mu no cua bt cu di moi no trong mt th gioi phng, noi mt
s duoc tao ra min ph v phn khc duoc xy dung trn n v loi
nhun. Cc nh lp trnh Trung Quc s tht su tn trong cc quy
dinh cua Qu Phn mm Min ph? Ai s cai quan tt ca vic ny?
Mt khi ban bt du x hi ho dn cu ton cu v tuong rng
phn mm hay bt cu di moi khc no duoc cho l min ph,
nhiu nguoi s khng phn bit giua phn mm min ph, cc duoc
phm min ph, m nhac min ph, hay cc patent min ph v thit
k t, Mundie l l. C su tht no d trong diu ny. Ti lm
vic cho mt to bo, d l noi tra luong cho ti. Nhung ti tin rng
tt ca cc bo truc tuyn phai l min ph, v v nguyn l ti tu
chi tra tin cho dt bo truc tuyn di voi The Wall Street Journal.
Ti d khng doc ban trn giy cua The New York Times thuong
xuyn hai nm nay. Ti doc n truc tuyn. Song nu th h con gi
ti, do duoc nui d nghi rng bo ch l ci g d phai duoc truy
cp min ph, lon ln v tu chi tra tin cho bo giy? Hu..u. Ti
thch Amazon.com cho dn khi n bt du cung cp mt nn ton
cu khng chi bn cc sch moi cua ti m ca cc phin ban cu. V
ti vn khng chc s cam thy ra sao v vic Amazon cho cc
doan cua cun sch ny c th duoc luot truc tuyn min ph.
Mundie luu mt cng ti t lon cua Mi moi pht hin ra l mt
s hng Trung Quc d dng cng ngh qut s moi d qut ton
b chic t v san ra hng loat cc m hnh thit k voi su tro gip
cua my tnh tt ca cc b phn trong vng mt thoi gian rt ngn.
Sau d ho c th nap cc thit k d vo cc robot cng nghip v
nhanh m khng n o tao ra mt ban sao hon hao cua mt chic
xe GM- m khng phai chi bt cu khoan tin no cho R&D. Cc
nh san xut t Mi chng bao gio nghi ho c bt cu g d lo v su
sinh san v tnh ton b cc xe cua ho, song o th gioi phng, cn
cu vo cc cng ngh sn c o dy, diu d khng cn dng nua.
Dim mu cht cua ti l th ny: Open-source l mt luc lm
phng quan trong boi v n lm cho nhiu cng cu, tu phn mm
MUI LUC LM PHANG THE GII
103
dn bch khoa ton thu, sn c min ph, m hng triu nguoi
quanh th gioi d phai mua d duoc dng, v boi v mang ngun
mo kt hop -voi cc ranh gioi mo cua chng v cch tip cn dn-
mt-l-dn-tt-ca - c th thch thuc cu trc thu bc voi mt m
hnh chiu ngang v di moi r rng hoat dng trong cc linh vuc
c s luong ngy cng tng. Apache v Linux mi ci d gip dy
chi ph cua vic su dung tnh ton v Internet theo nhung cch lm
phng mt cch su sc. Phong tro ny s khng mt di. Qua thuc,
c th n moi chi vua bt du - voi mt su kht khao to lon, v
ngy cng tng c th p dung cho nhiu ngnh. Nhu The
Economist (10-7-2004) bi ri, mt s nguoi cung tn thm ch
cn l l rng cch tip cn ngun mo dai din cho mt m hnh
moi, m hnh hu tu ban chu nghia v san xut.
Diu d c th to ra l dng. Nu vy, th chng ta c cc vn d
to lon v cai quan ton cu d sp xp ai so huu ci g v cc c
nhn v cc cng ti s kim loi th no tu vic tao ra chng.
LJC LM PHANG # 5
OUTSOURCING [THU NGUON NGOI]
Y2K
ndia (An D) d trai qua nhung thng trm tu khi n ginh duoc
dc lp ngy 15-8-1947, nhung trong chung muc no dy n c
th duoc nho lai nhu nuoc may mn nht trong lich su cui th ki
hai muoi.
Cho dn gn dy, An D d l nuoc duoc bit dn trong gioi
ngn hng nhu nguoi mua thu cp. Ban lun mun l nguoi mua
thu cp trong kinh doanh- [l] nguoi mua khch san hay sn golf
hay siu thi sau khi nguoi chu so huu du tin d ph san v cc ti
san cua n duoc ngn hng bn voi gi muoi cent cho mt dollar.
Th dy, nhung nguoi nguoi mua du tin cua tt ca cp duoc dt
boi tt ca cc cng ti cp quang d cc cng ti nghi ho s tro nn
giu c khng ngung trong mt vu tru s mo rng khng ngung
d l cc c dng Mi cua chng. Khi bong bng v, ho bi bo lai
nm giu c phiu hoc v gi tri hoc bi giam [gi tri] rt nhiu.
I
THE GII L PHANG
104
Nhung nguoi An D, thuc t, d tro thnh nhung nguoi mua thu
cp cua cc cng ti cp quang.
Ho thuc t d khng mua cc c phn, ho chi duoc loi tu qu
thua dung luong cp quang, diu c nghia l ho v cc khch hng
Mi cua ho c dip su dung tt ca cp d hu nhu min ph. Dy l
mt dip may bt ngo khng l cho An D (v o muc d t hon cho
Trung Quc, Lin X truoc dy, v Dng u), boi v lich su cn
dai cua An D l g? Ngn gon, An D l mt nuoc hu nhu khng
c ti nguyn tu nhin d lm mt vic rt tt khai thc du c
cua nguoi dn cua mnh bng gio duc mt phn tuong di lon gioi
uu t cua n v khoa hoc, ki thut v y hoc. Nm 1951, thuc v
cng trang lu di cua ng, Jawaharlal Nehru, thu tuong An D du
tin, d xy dung vin du tin trong bay Vin Cng ngh An D
(IIT) o thnh ph min dng Kharagpur. Trong nm muoi nm k
tu khi d, hng trm ngn nguoi An D d tranh dua d duoc vo
hoc v tt nghip tu cc Hoc Vin IIT ny v cc dai hoc tu tuong
duong cua chng (cung nhu su Hoc Vin Quan l An D -IIM, day
quan tri kinh doanh). Cn cu vo dn s hon mt ti cua An D, su
canh tranh ny tao ra mt ch d nhn ti tri thuc phi thuong. N
ging mt nh my, cho ra l v xut khu mt s ti nng ki thut,
khoa hoc my tnh, v phn mm c nng khiu nht trn th gioi.
Chao i, dy l mt trong vi vic m An D d lm dng. V h
thng chnh tri cua n thuong loan chuc nng, gn voi so thch ung
h Soviet, ung h kinh t hoc x hi chu nghia cua Nehru, d bao
dam rng cho dn tn giua cc nm 1990 An D d khng th cung
cp vic lm tu t cho hu ht cc ki su ti nng d. Nhu th Mi d
l nguoi mua thu cp cua nng luc tr tu An D! Nu l mt nguoi
An D thng minh v c gio duc, cch duy nht ban c th pht
huy kha nng cua mnh d l bo nuoc v, l tuong nht, di Mi, noi
khoang hai muoi lm ngn nguoi tt nghip cc truong ki thut An
D d dinh cu tu 1953, lm giu nhiu cho qu tr tu Mi nho su
gio duc cua ho, duoc bao cp boi nhung nguoi dng thu An D.
IIT tro thnh cc hn dao uu t bng cch khng cho php su
giam cht luong h thng An D lm giam cc tiu chun chnh
xc cua chng, The Wall Street Journal (16-4-2003) luu . Anh
khng th dt lt d duoc vo mt IIT Cc ung vin chi duoc
chp nhn nu ho qua duoc mt cuc thi tuyn gay go. Chnh phu
khng can thip vo chuong trnh giang day, v cng vic hoc di
MUI LUC LM PHANG THE GII
105
hoi kht khe C th l l, vo mt IIT kh hon vo Harvard hay
MIT Cuu sinh vin IIT Vinod Khosla, dng sng lp ra Sun
Microsystem, ni: Khi ti tt nghip IIT Delhi v sang Carnegie
Mellon d hoc Thac si, ti nghi mnh dao choi v n rt d so voi
vn hoc m ti nhn duoc o IIT.
Trong hu ht nm muoi nm du, cc vin IIT ny l mt trong
nhung mn hoi lon nht m Mi d tung duoc. Cu nhu l ai d d
dt mt ng ht tr c nap dy o New Delhi v d vo Palo Alto.
V ri Netscape, phi diu tit ho vin thng 1996, v Global
Crossing v cc ban cp quang cua n dn. Th gioi tro nn phng
v ton b cu chuyn ln du dui. An D khng c ti nguyn
hay ha tng co so g Dinakar Singh, mt trong nhung gim dc
qu tu bao him [hedge-fund] duoc tn trong nht o ph Wall ni,
b me cua ng d tt nghip o mt IIT v sau d di cu sang Mi, noi
ng duoc sinh ra. N d tao ra nhung nguoi voi cht luong v
bng s luong. Song rt nhiu trong s ho d muc rua nhu rau co o
cc bn cang An D. Chi mt s rt t c th ln tu v thot khoi.
Chuyn d s khng bao gio xay ra nua, v chng ta d xy con tu
vuot dai duong ny, duoc goi l cp quang Trong hng thp ki
ban phai roi khoi An D d tro thnh chuyn gia By gio ban c
th plug [cm] vo th gioi tu An D. Ban khng cn phai dn Yale
v khng cn phai lm vic cho Goldman Sachs [nhu ti d phai].
An D d chng bao gio c th du kha nng chi tra cho dai bng
thng d kt ni An D c du c voi Mi c cng ngh cao, v th
cc c dng Mi chi tra cho vic d. Chc chn, du tu qu muc c
th l tt. Su du tu qu muc vo duong st d ho ra l mt loi ch
to lon cho nn kinh t Mi. Song du tu qu muc vo duong st chi
gioi han trong quc gia ring cua ban v cc loi ch cung th,
Singh ni. Trong truong hop duong st ki thut s, nhung nguoi
ngoai quc l nhung nguoi duoc loi. An D duoc di min ph.
Vui di ni chuyn voi nguoi An D nhung nguoi ni bt chnh
xc vo lc cc cng ti Mi bt du pht hin ra ho c th thu ht
nng luc tr c cua An D o An D. Mt trong s ho l Vivek Paul,
hin l chu tich cua Wipro, cng ti phn mm An D khng l. V
nhiu mt cch mang [outsourcing] cng ngh thng tin An D bt
du voi vic General Electric sang dy. Ta dang ni v cui cc
nm 1980 du cc nm 1990. Khi d, Texas Instrument d tin
hnh thit k chip no d o An D. Mt s nh thit k chu cht
THE GII L PHANG
106
cua ho [o Mi] l nhung nguoi An D, v co ban ho d d cho ho v
qu v lm vic tu d [dng cc mang truyn thng kh th thin
lc d d lin lac]. Khi d, ti chi huy hoat dng cho GE Medical
Systems o Bangalore. [Chu tich GE] Jack Welch dn An D nm
1989 v hon ton bi An D hp dn nhu mt ngun loi th tr tu
cho GE. Jack ni, An D l mt nuoc dang pht trin voi nng luc
tr tu pht trin. ng thy mt qu nhn ti c th dng lm dn
by. Nn ng ni, Chng ta tiu nhiu tin d lm phn mm.
Khng th lm vic g d cho phng IT cua chng ta o dy? V An
D d dng thi truong cua mnh di voi cc cng ti cng ngh nuoc
ngoi, nhu IBM, cc cng ti An D phai khoi dng cc nh my
ring cua mnh d lm PC v my chu, v Jack cam thy nu ho c
th lm vic d cho ho, ho c th lm vic d cho GE.
D lm du n, Welch d cu mt t do CIO [gim dc thng tin]
cua GE dn du sang An D kim tra kha nng. Lc d Paul cung
dng k nhu gim dc pht trin kinh doanh cua GE o An D. Cho
nn cng vic cua ti l h tng CIO, du 1990, trong chuyn di
du tin cua ng ta, ng nho lai. Ho dn voi mt s du n thu d
khoi dng. Ti nho nua dm di dn ho o sn bay Delhi voi mt
don xe An D, xe Ambassador, dua vo thit k Morris Minor rt
li thoi cua cc nm 1950. Mi nguoi trong chnh phu c mt
chic. Cho nn chng ti c don nm xe v tu sn bay v thnh
ph. Ti o xe sau, o mt dim ti nghe ting n lon, v ti nghi, ci
g th? Ti vot ln du, v mui xe di du bay ra v dp v knh
chn gi - voi nhung nguoi GE o trong! Th l ton b don xe cua
cc nh diu hnh GE li vo v duong, v ti chi c th nghe thy
ho ni cho chnh ho, Dy l noi m chng ta mua phn mm ?
ay cho An D, di GE d khng bi cht luong ti cua xe An
D lm nan ch. GE d quyt dinh cm r, bt du mt du n
pht trin chung voi Wipro. Cc cng ti khc d thu cc m hnh
khc nhau. Nhung dy vn l nhung ngy truoc cp quang. Simon
& Schuster, nh xut ban sch, th du, chuyn sch cua n dn An
D v tra nhung nguoi An D 50 $ mt thng (so voi 1.000 $ thng
o Hoa K) d dnh my chng bng tay vo my tnh, bin cc
cun sch thnh cc file din tu c th duoc bin tp hay sua di d
dng trong tuong lai dc bit cc tu din, lin tuc cn cp nht.
M
MUI LUC LM PHANG THE GII
107
Nm 1991, Manmohan Singh, b truong b ti chnh An D lc d,
bt du mo nn kinh t An D cho du tu nuoc ngoi v dua canh
tranh vo ngnh vin thng An D d ko gi xung. D thu ht
nhiu du tu nuoc ngoi hon, Singh d lm cho cc cng ti dt cc
tram v tinh d hon nhiu o Bangalore, cho nn ho c th nhay qua
h thng din thoai An D v kt ni voi cc co so trong nuoc cua
ho o Mi, Chu u, hay Chu . Truoc d, chi Texas Instruments
d sn sng duong du voi b my quan liu An D, d tro thnh
cng ti da quc gia du tin thit lp mt trung tm thit k mach
v pht trin o An D nm 1985. Trung tm TI o Bangalore d c
tram v tinh ring cua mnh nhung d chiu dau kh v c mt quan
chuc chnh phu An D gim st n - voi quyn khm xt bt cu
mu du liu vo ra no. Singh d noi long tt ca nhung b buc d
sau 1991. Khng lu sau d, nm 1994, HealthScribe India, mt
cng ti ban du mt phn duoc cc bc si An D-Mi ti tro, duoc
thnh lp o Bangalore d lm thu ghi chp y t cho cc bc si v
cc bnh vin Mi. Cc bc si khi d ly cc nghi chp bng tay ri
doc chng vo mt my Dictaphone cho mt thu k hay ai d khc
chp lai, vic thuong tnh bng ngy hay tun. HealthScribe dung
ln mt h thng bin my din thoai n phm cua bc si thnh mt
my doc chnh ta. Bc si bm s v don gian doc ghi chp cua
mnh vo mt PC c card m thanh, n s ho m thanh cua ng.
ng ta c th ngi o bt cu du khi lm vic d. Nho v tinh, mt
b ni tro hay sinh vin o Bangalore c th vo mt my tnh v tai
m thanh d s ho cua bc si v ghi chp n- khng phai trong hai
tun m trong hai gio. Sau d nguoi ny c th chuyn vo lai bng
v tinh o dang file vn ban c th d vo h thng my tnh cua
bnh vin v tro thnh mt phn cua file ho don. V c su khc
bit muoi hai gio v thoi gian voi An D, nhung nguoi An D c
th ghi chp trong khi cc bc si Mi ngu, v file s sn sng v doi
d sng hm sau. Dy l mt dt ph quan trong cho cc cng ti,
boi v nu tu Bangalore ban c th ghi chp mt cch an ton, hop
php, v dam bao cc h so suc khoe, cc bo co phng th
nghim, v cc chun don cua bc si o mt trong nhung ngnh
thch kin tung nht trn th gioi- th nhiu ngnh khc cung c th
nghi dn chuyn gui mt s cng vic hu truong [backroom] cua
ho d lm o An D nua. V ho d lm th. Nhung n vn cn bi
han ch boi kha nng v tinh c th xu l duoc, noi c mt d tr v
THE GII L PHANG
108
m thanh. (Mia mai thay, Gurujot Singh Khalsa, mt trong nhung
sng lp vin cua HealthScribe ni, ban du ho d khai thc nhung
nguoi An D o Maine - tuc l nhung nguoi Mi gc An - d lm
vic ny, dng mt cht tin lin bang duoc dnh ring cho cc b
lac [nhm dn cu thiu s] d khoi dng, nhung ho chng bao gio
khin ho quan tm du d rp thuong vu lai voi nhau.) Chi ph cua
vic ghi chp o An D l khoang mt phn nm chi ph cho mi
dng d lm vic d o Hoa K, mt su chnh lch thu ht su ch
cua nhiu nguoi.
Tuy vy, vo cui cc nm 1990, Thn May Mn d bt du toa
sng ln An D tu hai huong: Bong bng cp quang bt du phng
ln, kt ni An D voi Hoa K, v khung hoang my tnh Y2K ci
goi l su c li thin nin ki - bt du ko dn o chn troi. Nhu ban
nho lai, li Y2K l kt qua cua su thuc rng khi cc my tnh duoc
xy dung, chng c cc dng h ni b. D tit kim b nho, cc
dng h ny biu din ngy thng chi bng su chu s - hai cho
thng, hai cho ngy, v ban don ra, hai chu s cho nm. Diu d
c nghia l ho c th di ln chi dn 12/31/99. V th khi lich dim
ngy 1 thng Ging, nm 2000, nhiu my tnh cu bi treo d ghi
khng phai 01/01/2000 m l 01/01/00, v chng c th nghi d
mt ln nua lai l 1900 tu du. N c nghia l rt nhiu my tnh
hin c (cc my moi hon duoc san xut voi cc dng h tt hon)
cn phai hiu chinh lai dng h ni b v cc h thng lin quan
cua chng; khc di, th e rng, chng c th bi tt my, gy ra mt
khung hoang ton cu, cn cu vo bit bao nhiu h thng quan l
khc nhau -tu kim sot nuoc dn khng luu- d duoc tin hoc ho.
Cng vic cuu chua my tnh ny l vic bun te khng l. Ai
trn th gioi c du ki su phn mm d lm tt ca vic d? Cu tra
loi: An D, voi tt ca cc ki thut vin tu tt ca cc IIT d v cc
dai hoc ki thut tu nhn v cc truong day my tnh.
V nhu th voi Y2K s xung chng ta, Mi v An D bt du hen
h voi nhau, v quan h d tro thnh mt luc lm phng to lon, v
n chung to cho rt nhiu vic kinh doanh khc nhau rng su kt
hop cua PC, Internet, v cp quang d tao ra kha nng cua mt hnh
thuc hon ton moi v cng tc v tao gi tri ngang: outsourcing.
Bt cu dich vu no, call center, hoat dng h tro kinh doanh, hay
cng vic tr tu, nhung vic c th duoc s ho c th duoc source
[thu lm] mt cch ton cu cho nh cung cp re nht, kho lo
MUI LUC LM PHANG THE GII
109
nht, hay hiu qua nht. Dng cc tram lm vic duoc kt ni bng
cp quang, cc nh ki thut An D c th chui vo cc my tnh cua
cng ti ban v tin hnh tt ca vic hiu chinh, cho d ho o xa nua
vng th gioi.
Cng vic [nng cp Y2K] l cng vic bun te khng tao cho
ho mt uu th canh tranh to lon, Vivek Paul, nh diu hnh Wipro
m cng ti cua ng d lm thu mt s cng vic lao dich Y2K,
ni. V th tt ca cc cng ti Phuong Ty bi thch thuc dn ni
khng tin ni d tm ai d khc c th lm vic d voi cng t tin
cng tt. Ho ni, Chng ti chi mun vuot qua nm 2000 cht tit
ny! V th ho bt du lm vic voi cc cng ti [cng ngh] An D
cc cng ti m khc di c th ho chng thm lm voi.
Dng li ni cua ti, ho d sn sng di dn mt hen h m qung
voi An D. Ho d sn sng b tr. Jerry Rao ni thm, di voi
nhung nguoi khc nhau Y2K c nghia khc nhau. Di voi cng
nghip An D, n th hin co hi lon nht. An D d duoc coi l
mt noi cua nhung nguoi lac hu. Y2K dt nhin di hoi mi my
tnh don le trn th gioi cn phai duoc xem xt lai. V o An D c
v s nguoi cn d r sot tung dng m. Cng nghip IT An D
c du chn cua n khp th gioi boi v Y2K. Y2K d tro thnh
dng co tng truong cua chng ti, dng co cua chng ti d duoc
bit dn khp th gioi. Chng ti tip tuc pht dat sau Y2K.
Vo du nm 2000, cng vic Y2K bt du ht, nhung khi d mt
dng luc hon ton moi v kinh doanh ni ln thuong mai din
tu. Bong bng dot-com vn chua n, ti nng ki thut th him, v
cu tu cc cng ti dot-com l khng l. Paul ni, Nguoi ta mun
ci ho cam thy l cc ung dung quyt dinh-su mnh, then cht di
voi chnh su tn tai cua ho, phai duoc lm v ho chng th di du
khc. V th ho quay sang cc cng ti An D, v khi ho quay sang
cc cng ti An D ho thy rng ho nhn duoc su giao hng cua cc
h thng phuc tap, voi cht luong tt, di khi tt hon ci ho nhn
duoc tu nhung nguoi khc. Diu d tao ra mt su tn trong to lon
cho cc nh cung cp IT An D[.] V nu [cng vic Y2K] l qu
trnh quen bit, th dy l qu trnh phai lng m nhau.
Outsourcing tu Mi sang An D, nhu mt hnh thuc cng tc moi,
bng n. Bng chnh ni mt dy cp quang tu mt tram lm vic o
Bangalore dn my tnh lon cua cng ti ti, ti c th khin cc
THE GII L PHANG
110
hng IT An D nhu Wipro, Infosys, v Tata Consulting Service
quan l cc ung dung thuong mai din tu v my tnh lon cua ti.
Mt khi chng ta [cng] kinh doanh my tnh lon v mt khi
chng ta lm thuong mai din tu- by gio chng ta d ly nhau,
Paul ni. Nhung ln nua, An D lai gp may v n c th khai thc
tt ca cp quang duoi bin d. Ti c mt vn phng rt gn
khch san Leela Palace o Bangalore, Paul ni thm. Ti lm vic
voi mt nh my tai cng vin cng ngh thng tin o Whitefield,
mt vng ngoai Bangalore, v ti d khng th c duoc mot
duong din thoai noi hat gia vn phng cua chng ti v nh
my. Tru phi ban dt lt, ban khng th c mt duong din thoai,
v chng ti khng chi. Cho nn cuc goi cua ti dn Whitefield di
tu vn phng cua ti o Bangalore sang Kentucky, noi c mt my
tnh lon cua GE m chng ti lm vic voi, v ri tu Kentucky
quay v Whitefield. Chng ti dng duong cp quang thu ring
cua chng ti chay ngang dai duong- nhung duong ngang thnh
ph di mt khoan dt lt.
ndia d khng chi duoc loi tu con st dot-com; n duoc loi thm
ch nhiu hon tu su ph san dot-com! D l su tro tru thuc su.
Con st lp dt cp ni An D voi th gioi, v su v no lm cho chi
ph dng n hu nhu bng khng v cung ht suc lm tng s cc
cng ti Mi mun dng cp quang d outsource cng vic tri thuc
sang An D.
Y2K d dn dn su d x ny v nng luc tr tu An D d khin
vic lp trnh duoc lm. Cc cng ti An D gioi v re, song gi
khng phai l quan trong nht trong tm tr khch hng m l
khin cng vic duoc lm xong, v An D l noi duy nht c khi
luong nguoi d lm vic d. Ri con st dot-com dn dng lc sau
Y2K, v An D l mt trong t ch ban c th kim duoc cc ki su
ni ting Anh du thua, voi bt cu gi no, boi v cc cng ti dot-
com d ht ht tt ca nhung nguoi d o Mi. Sau d bong bng dot-
com tan v, thi truong chung khon say xin, v qu du tu vn can
kit. Cc cng ti IT Mi sng st khoi con st v cc hng du tu
vn mao him vn mun ti tro cho cc cng ti khoi nghip d c t
tin mt hon nhiu d tiu. By gio ho cn nhung ki su An D d
khng chi boi v s luong nhiu cua ho, m chnh xc boi v ho c
I
MUI LUC LM PHANG THE GII
111
chi ph thp. Nhu th mi quan h giua cng dng doanh nghip
An D v Mi duoc tng cuong thm mt muc nua.
Mt trong nhung sai lm lon cua nhiu nh phn tch dua ra vo
du cc nm 2000 l ho d dc kt con st dot-com voi ton cu
ho, goi rng ca hai du l mt nht thoi v khoc lc. Khi su ph
san dot-com xay ra, cung cc nh phn tch uong nganh d cho
rng ton cu ho cung qua ri. Chnh xc diu nguoc lai l dng.
Bong bng dot-com chi l mt kha canh cua ton cu ho, v khi
n n, thay cho lm n ton cu ho, thuc t lai tng cuong n.
Promod Haque, mt nguoi Mi gc An v mt trong cc nh du
tu vn mao him ti gioi o Thung lung Silicon voi hng Norwest
Venture cua ng, o giua su chuyn di ny. Khi su ph san xay ra,
nhiu trong s cc ki su An D ny o Mi [c visa lao dng tam
thoi] bi sa thai, cho nn ho quay v An D, Haque giai thch.
Nhung nhu mt kt qua cua su ph san, ngn sch IT cua hu nhu
moi hng lon cua Hoa K bi ct bot. Tt ca cc nh quan l IT du
duoc bao phai lm cng luong cng vic hay nhiu hon voi t tin
hon. Nhu th hy don anh ta lm g. Anh ta bao, Anh c nho
Vijay tu An D nguoi tung lm vic o dy trong con st v sau d
d quay v qu khng? Hy d ti goi anh ta o Bangalore v xem
nu anh ta c th lm cng vic cho chng ta voi t tin hon muc
chng ta tra mt ki su o dy tai Hoa K. V nho tt ca cp quang
d duoc lp dt trong con st, tht d tm Vijay v khin anh ta lm
vic.
Cng vic Y2K hiu chinh my tnh phn lon do cc nh lp trnh
An D c ki nng thp vua moi ra khoi cc truong ki thut tin
hnh, Haque ni, nhung cc g d sang Mi voi visa khng phai l
cc g hoc truong day ngh. Ho l nhung tay c bng ki thut cp
cao. Nhu th nhiu cng ti cua chng ta thy cc g ny thnh thao
Java v C++ v cng vic thit k cu trc cho my tnh, v sau d
ho bi sa thai v v qu, cc cc nh quan l IT o dy ni Ti khng
quan tm ban khin vic duoc lm th no, m chi dn n duoc lm
voi t tin hon, Vijay goi lai. Mt khi Mi v An D hen h voi
nhau, cc cng ti IT An D o Bangalore bt du dua ra cc loi cho
moi ring cua ho. Cng vic Y2K d cho php ho tuong tc voi
mt s cng ti kh lon o Hoa K, v kt qua l ho bt du hiu cc
dim dau kh v lm sao d thuc hin v cai thin quy trnh kinh
doanh. V th nhung nguoi An D, nhung nguoi d lm nhiu vic
THE GII L PHANG
112
bao tr m ring cu th cho cc cng ti c gi tri gia tng cao, bt
du pht trin cc san phm ring cua mnh v bin di mnh tu cc
cng ti bao tr thnh cc cng ti san phm, cho mt dai cc dich vu
phn mm v tu vn. Diu ny lm cho cc cng ti An D dn su
hon nhiu vo cc cng ti Mi, v vic outsourcing qu trnh kinh
doanh- d nhung nguoi An D vn hnh cng vic hu truong cua
ban- chuyn sang mt muc hon ton moi. Ti c mt phng lo
cc khoan phai tra v ti c th di ton b vic ny sang An D cho
Wipro hay Infosys [lm] v ct chi ph cua ti di mt nua, Haque
ni. Khp nuoc Mi, cc CEO d du ni, Hy lm vic d voi t
tin hon, Haque ni. V cc cng ti An D th ni, Ti d ng
duoi mui [xe] cua ban v ti s cung cp cho ban mt giai php
ton b voi gi thp nht. Ni cch khc, cc cng ti outsourcing
An D ni, Anh c nho ti d chua lp [vo] xe v piston cho anh
trong Y2K? Th dy, thuc su ti c th lm ton b vic tra du
nhot cho anh nu anh mun. V by gio anh bit ti v tin ti, anh
bit ti c th lm vic d. Phai cng nhn, nhung nguoi An D
khng chi re, ho cung kht khao v sn sng hoc moi thu.
Su khan him vn sau su ph san dot-com d lm cho cc hng
du tu vn mao him lo liu d cho cc cng ti m ho du tu vo
tm cch hiu qua, cht luong cao, gi ha nht d di moi. Trong
thoi gian con st, Haque ni, khng him di voi mt khoan du tu
50 triu $ vo mt cng ti khoi nghip d mang lai 500 triu $ mt
khi cng ti ra [bn c phiu cho] cng chng. Sau dot ph san,
cung su cho bn cho cng chng d c th chi mang lai 100 triu
$. V th, cc hng [du tu vn] mao him chi mun liu 20 triu $
d khin cng ti d tu khoi nghip cho dn nim yt ln du, IPO.
'Di voi cc hng mao him, Haque ni, cu hoi lon l, Lm
sao dua cc nh khoi nghip cua ti v cc cng ti cua ho dn dim
ho vn hay sinh loi nhanh hon, d ho ngung l nguoi cn dn vn
cua ti v duoc bn sao cho hng cua chng ti c th tao thanh
khoan v cc khoan loi tot? Cu tra loi m nhiu hng tm thy d
l: Tt hon ti bt du outsourcing cng nhiu chuc nng cng tt
ngay tu du. Ti phai kim tin cho cc nh du tu cua ti nhanh
hon, cho nn ci g c th outsource phai duoc outsource.
Henry Schacht, nhu duoc bit l nguoi d dung du Lucent trong
mt phn cua thoi k ny, nhn ton b qu trnh tu pha quan tri
cng ti. Kinh t hoc kinh doanh, ng ta bao ti, tro nn rt xu
MUI LUC LM PHANG THE GII
113
di voi moi nguoi. Mi nguoi thy gi dng loat giam v cc thi
truong dnh tr, th m ho vn tiu luong tin khng l d vn hnh
hoat dng hu truong [backroom] m ho khng cn suc chiu ni.
p luc chi ph l kinh khung, ng nho lai, v th gioi phng d
sn d, [cho nn] kinh t hoc buc nguoi ta lm cc vic ho chng
bao gio nghi ho s hay c th lm Ton cu ho duoc tng nap-
cho ca cng vic tr tu v ch tc. Cc cng ti thy rng ho c th
dn truong MIT v tm thy bn ki su Trung Quc thng minh
khng ngo nhung nguoi sn sng quay v Trung Quc v lm vic
cho ho o d voi cng s tin chi ph m ho tn d thu mt ki su o
Mi. Bell Labs d c mt co so nghin cuu o [Tsingdao] Thanh Dao
c th kt ni voi cc my tnh cua Lucent o Mi. Ho dng my
tnh cua chng ti ban dm, Schacht ni. Khng chi chi ph tnh
ton thm gn bng khng, m ca chi ph truyn dn nua, v my
tnh th bo khng [vo ban dm].
V tt ca cc l do ny ti tin Y2K phai l ngy nghi quc l o An
D, Ngy Dc Lp thu hai cua An D, ngoi ngy 15-8. Nhu
Michael Mandelbaum chuyn gia chnh sch di ngoai cua Johns
Hopkins, nguoi d sng mt phn thoi tre cua mnh o An D, din
dat, Y2K phai duoc goi l Ngy Phu thuc Ln nhau cua An D,
boi v n l kha nng cua An D d cng tc voi cc cng ti
Phuong Ty, nho c su phu thuc ln nhau do cc mang cp quang
tao ra, d thuc su khin n nhay ln pha truoc v trao cho nhiu
nguoi An D hon bao gio ht quyn tu do lua chon v ho lm vic
th no, cho ai v o du.
Trnh by theo cch khc, ngy 15 thng Tm ki nim tu do vo
nua dm. Y2K lm cho cng n vic lm vo nua dm l c th -
nhung khng c bt cu vic lm no, vic lm cho nhung nguoi lao
dng tri thuc gioi nht cua An D. 15 thng Tm mang lai su dc
lp cho n o. Nhung Y2K mang lai dc lp cho nhng nguoi n
o- khng phai cho tt ca, du c tuong tuong dn my, nhung cho
nhiu nguoi hon nhiu so voi nm muoi nm truoc, v nhiu trong
s ho l tu phn sinh loi nht cua dn cu. Theo nghia d, dng, An
D d may mn, nhung n cung gt hi thnh qua n d gieo thng
qua cng vic nng nhoc v su gio duc v su thng thi cua cc
bc chuong lo nhung nguoi d xy dung cc truong IIT d.
Louis Pasteur ni tu lu: Vn may bit di du c c chun bi.
THE GII L PHANG
114
LJC LM PHANG # 6
OFFSHORING [LM O HAI NGOAI]
Chy vi Linh duong Gazelle, n vi Su tu
gy 11-12-2001, Trung Quc chnh thuc gia nhp T chuc
Thuong mai Th gioi, WTO, diu c nghia rng Bc Kinh
dng theo cng cc quy tc chi phi nhp khu, xut khu, v du
tu nuoc ngoi m hu ht cc nuoc trn th gioi theo. N c nghia
Trung Quc dng , v nguyn tc, lm cho sn choi cua ring
mnh cung bng phng nhu phn cn lai cua th gioi. Vi ngy sau,
mt nh quan l Trung Quc duoc do tao o Mi cua mt nh my
bom nhin liu o Bc Kinh, nh my cua Jack Perkowski ban ti,
chu tich v CEO cua ASIMCO Technologies, mt nh san xut cc
phu kin t Mi tai Trung Quc, ng dn cu tuc ngu Phi Chu sau,
duoc dich ra ting Trung, trn sn nh my cua ng:
Moi buoi sng o Chu Phi, con gazelle thuc day.
N bit phai chay nhanh hon con su tu nhanh nhat hoc n bi git.
Moi buoi sng con su tu thuc day.
N bit phai chay vuot con gazelle cham nhat hoc n cht di.
Khng thnh van d ban l su tu hay linh duong gazelle.
Khi mt troi ln, tot hon ban bt dau chay.
Ti khng bit ai l linh duong gazelle ai l su tu, nhung ti bit
diu ny: K tu khi Trung Quc gia nhp WTO, ca ho v phn cn
lai cua th gioi phai chay nhanh hon v nhanh hon. Diu ny l v
vic Trung Quc gia nhp WTO tao mt c hch khng l cho mt
hnh thuc khc cua cng tc offshoring (san xut o hai ngoai).
Offshoring, vic d c d dy hng thp ki, l khc outsourcing.
Outsourcing c nghia l ly chuc nng cu th no d, nhung han
ch, m cng ti cua ban d tu lm nhu nghin cuu, call center,
tnh ton cc khoan phai tra - v khin cng ti khc thuc hin chnh
xc cng chuc nng d cho ban v sau d tch hop cng vic cua ho
lai vo hoat dng ton b cua ban. Offshoring, nguoc lai, l khi
mt cng ti ly mt trong cc nh my cua ho o Canton, Ohio, v
chuyn ton b nh my ra hai ngoai sang Canton [Quang Dng],
Trung Quc. O d, n tao ra cng san phm theo cng cch, chi voi
lao dng re hon, v thu thp hon, nng luong duoc bao cp, v cc
N
MUI LUC LM PHANG THE GII
115
chi ph chm sc suc khoe thp hon. Ht nhu Y2K d dua An D
v th gioi ln mt muc hon ton moi v outsourcing, vic Trung
Quc gia nhp WTO dua Bc Kinh v th gioi dn mt muc hon
ton moi v offshoring- voi nhiu cng ti hon chuyn san xut ra
hai ngoai v ri tch hop n vo cc chui cung ton cu cua ho.
Nm 1977, lnh tu Trung Quc Dng Tiu Bnh dua Trung Quc
ln con duong tu ban chu nghia, tuyn b mun hon lm giu l
vinh quang. Khi du tin Trung Quc mo cua nn kinh t kh
dng cua mnh, cc cng ti o cc nuoc cng nghip coi n nhu mt
thi truong moi, la thuong cho xut khu. Moi nh san xut Phuong
Ty hay chu du mo bn hng tuong tu nhu 1 ti di qun o lt
cho mt thi truong duy nht. Mt s cng ti nuoc ngoi d lp cua
hng o Trung Quc d lm dng vic d. Song v Trung Quc
khng chiu cc quy tc thuong mai th gioi, n d c kha nng han
ch cc cng ti Phuong Ty thm nhp thi truong cua n thng qua
cc ro can thuong mai v du tu khc nhau. V khi n khng lm
vic d mt cch chu , cc kh khn kinh khung v quan liu v
vn ho kinh doanh o Trung Quc d c cng kt qua. Nhiu nh
du tu tin phong o Trung Quc d mt ca ch lan chi v d
chng th trng cy my vo h thng php l Min Ty Hoang D
cua Trung Quc.
Vo du cc nm 1980, nhiu nh du tu, dc bit cc Hoa kiu,
bit cch hoat dng o Trung Quc, bt du ni, U, nu chng ta
khng th bn nhiu thu th cho nguoi Trung Quc by gio, v sao
lai khng su dung qu lao dng c ki lut cua Trung Quc d lm
cc thu o d v bn chng o nuoc ngoi? Vic ny khop voi mi
quan tm cua cc nh lnh dao Trung Quc. Trung Quc mun thu
ht cc nh ch tc nuoc ngoi v cng ngh cua ho- khng don
gian d san xut 1 ti di qun o lt d bn o Trung Quc m d
dng lao dng Trung Quc re d bn ca 6 ti di qun o lt cho moi
nguoi khc trn th gioi, voi gi l phn nho cua gi m cc cng ti
qun o lt o Chu u hay Mi hay thm ch Mexico vn di.
Mt khi qu trnh offshoring bt du trong mt loat ngnh - tu dt
may dn din tu tiu dng dn d g dn gong knh dn cc linh
kin t cch duy nht m cc cng ti khc c th canh tranh l
cung offshoring sang Trung Quc (loi dung co so chi ph thp, cht
luong cao) hay tm cc trung tm ch tc kha di khc o Dng u,
Caribbe, hay o noi khc no d trong th gioi dang pht trin.
THE GII L PHANG
116
Bng gia nhp WTO nm 2001, Trung Quc dam bao cc cng ti
nuoc ngoi rng nu ho chuyn nh my dn Trung Quc, ho s
duoc lut quc t v cc tp qun kinh doanh chun bao v. Diu
ny lm tng dng k tnh hp dn cua Trung Quc nhu co so san
xut. Duoi cc quy tc WTO, Bc Kinh dng - voi mt thoi gian
d thuc hin- d coi cc cng dn hay hng phi-Trung Quc cu nhu
chng l Trung Quc v mt quyn v nghia vu kinh t duoi lut
Trung Quc. Diu ny c nghia l cc cng ti nuoc ngoi c th
bn hu nhu moi thu o bt cu du tai Trung Quc. Tu cch thnh
vin WTO cung c nghia l Bc Kinh dng coi tt cc cc quc
gia WTO mt cch bnh dng, c nghia l cng thu quan v cng
cc quy ch duoc p dung ngang nhau cho moi nguoi. V n dng
phuc tng trong ti quc t nu c bt dng thuong mai voi nuoc
khc hay voi mt cng ti nuoc ngoi. Dng thoi, cc quan chuc
chnh phu tro nn thn thin hon voi khch hng, cc thu tuc du tu
duoc hop l ho, v cc Web site tng nhanh o cc b khc nhau
gip nguoi nuoc ngoi hiu cc quy ch kinh doanh cua Trung
Quc. Ti khng bit bao nhiu nguoi Trung Quc d mua Mao
Tuyn nho mu do, cn cc quan chuc su qun Mi o Trung Quc
bao ti l 2 triu ban cun quy tc WTO bng ting Trung d duoc
bn trong cc tun ngay sau khi Trung Quc k gia nhp WTO. Ni
cch khc, Trung Quc duoi Mao d dng v c lp khoi cc luc
luong lm phng khc cua thoi ng, v kt qua l Mao thuc su chi
l thch thuc cho nhn dn cua chnh ng. Dng Tiu Bnh khin
Trung Quc mo cua v hp thu nhiu trong muoi ci lm phng, v
lm vy, bin Trung Quc thnh mt thch thuc cho ca th gioi.
Truoc khi Trung Quc k gia nhp WTO, d c cam gic rng,
trong khi Trung Quc d mo cua d c cc loi th thuong mai voi
Phuong Ty, chnh phu v cc ngn hng s bao v cc doanh
nghip Trung Quc khoi bt cu su canh tranh nuoc ngoi trit ha
no, Jack Perkowski cua ASIMCO ni. Su gia nhp WTO cua
Trung Quc l mt tn hiu cho cng dng ngoi Trung Quc rng
by gio n d vinh vin o trn duong tu ban chu nghia, ng ni
thm. Truoc kia, ban c suy nghi o dng sau tm tr cua ban rng
c th c su quay tro lai voi chu nghia cng san nh nuoc. Voi
WTO, Trung Quc ni, Chng ta o trn mt con duong.
V Trung Quc c th cht dng nhiu dn vy cng nhn luong
thp o muc khng c ki nng, c nua ki nng, v c ki nng, v n
MUI LUC LM PHANG THE GII
117
c su thm kht v cng v nh my, thit bi, v vic lm tr tu d
cho nguoi dn c vic lm, v v n l mt thi truong tiu thu to
lon v tng nhanh, n d tro thnh khu vuc v song cho offshoring.
Trung Quc c hon 160 thnh ph c 1 triu dn hay hon. Ban c
th dn cc thnh ph ven bin min dng Trung Quc ngy nay
m ban chua bao gio nghe thy v khm ph ra l thnh ph ny
san xut hu ht gong knh trn th gioi, cn thnh ph bn canh
san xut nhiu bt lua nht trn th gioi, v thnh ph k tip san
xut nhiu mn hnh my tnh nht cho Dell, v thnh ph khc
chuyn v din thoai di dng. Kenichi Ohmae, nh tu vn kinh
doanh Nht, dnh gi trong cun sch Hop Chung Quoc Trung Hoa
cua ng rng o ring Dng bng Zhu Jiang, pha bc Hong Kong,
c nm muoi ngn nh cung cp linh kin din tu Trung Quc.
Trung Quc l mt de doa, Trung Quc l mt khch hng, v
Trung Quc l mt co hi, Ohmae ni cho ti mt hm o Tokyo.
Ban phai tip thu Trung Quc d thnh cng. Ban khng th bo
qua n. Thay cho vic canh tranh voi Trung Quc nhu mt ke th,
Ohmae l l, ban phai chia nho vic kinh doanh cua mnh v nghi
xem phn kinh doanh no ban mun lm o Trung Quc, phn no
mun bn cho Trung Quc, v phn no mun mua tu Trung Quc.
O dy chng ta dn kha canh lm phng tht su cua su mo cua
cua Trung Quc vo thi truong th gioi. Trung Quc cng lm cho
mnh hp dn nhu mt co so offshoring, th cc nuoc khc canh
tranh voi n, nhu Malaysia, Thi Lan, Ireland, Mexico, Brazil, v
Vit Nam, cng phai lm cho mnh hp dn hon. Tt ca ho du nhn
vo ci g dang xay ra o Trung Quc v vo vic lm di chuyn dn
d v ni voi chnh mnh, Troi oi, chng ta nn bt du dua ra
cng nhung khuyn khch ny. Diu ny tao ra mt qu trnh tranh
dua lm phng, trong d cc nuoc tranh ginh d xem ai c th cho
cc cng ti uu di thu tt nht, nhung khuyn khch gio duc, v
bao cp, bn trn lao dng re, d c vu offshoring vo nuoc ho.
Oded Shenkar gio su thuong mai Dai hoc Bang Ohio, tc gia
cun Th ki Trung Quoc, ni voi tap ch BusinessWeek ( 6-12-
2004) rng ng cng kch truc tip cc cng ti Mi: Nu ban vn
lm bt cu thu g tn nhn cng, thot khoi by gio hon l d mu
dn cht. Ct xn 5% o d o dy s khng hoat dng. Cc nh san
xut Trung Quc c th tin hnh cc hiu chinh ht vy. Ban cn
mt m hnh kinh doanh hon ton moi d canh tranh, ng ni.
THE GII L PHANG
118
Suc manh lm phng cua Trung Quc cung duoc tip nhin liu
boi su thuc l n dang pht trin mt thi truong ni dia khng l
ring. Cng bi bo cua BusinessWeek luu l diu ny dem lai tit
kim theo quy m, su tranh dua cuc b gay gt giu gi thp, mt
di qun ki su tng 350.000 nguoi hng nm, cc nh quan l v
cng nhn tre sn sng lm 12 gio mt ngy, mt co so san xut
linh kin v song v din tu v cng nghip nhe, v mt nhit
huyt nghip chu d lm bt cu g cn d lm hi lng cc nh bn
le lon nhu Wal-Mart Stores, Target, BestBuy v J. C. Penney.
Cc nh ph bnh cc tp qun kinh doanh Trung Quc ni rng
quy m v suc manh kinh t cua n c nghia l n s mau chng
thit lp sn ton cu khng chi cho luong thp m cho ca lut lao
dng long leo v cc tiu chun noi lm vic. Trong gioi kinh
doanh diu ny duoc bit dn nhu ci gi Trung Quc.
Nhung ci thuc su kinh hong l Trung Quc khng thu ht
nhiu du tu ton cu dn vy bng don gian chay dua voi moi
nguoi dn dy. D chi l chin luoc ngn han. Sai lm lon nht m
bt cu doanh nghip no c th mc phai khi dn Trung Quc l di
nghi rng n chi thng v luong v khng cai thin cht luong v
nng sut. O khu vuc tu nhn, ngoi quc doanh, cua cng nghip
Trung Quc, nng sut tng 17 phn trm mt nm ti nhc lai,
17 phn trm mt nm- giua 1995 v 2002, theo mt nghin cuu
cua U.S. Conference Board. Diu ny l do Trung Quc hp thu ca
cc cng ngh moi ln cc tp qun kinh doanh hin dai, khoi du
tu co so rt thp. Tnh co, nghin cuu cua Conference Board luu ,
Trung Quc d mt 15 triu vic lm o nghnh ch tc trong thoi k
ny, so voi 2 triu o Hoa K. Khi nng sut ch tc gia tng, Trung
Quc mt cc vic lm trong ngnh ch tc- nhiu hon Hoa K
nhiu- v ly lai chng trong cc ngnh dich vu, mt hnh mu d
xay ra o th gioi pht trin sut nhiu nm, nghin cuu vit.
Chin luoc di han thuc su cua Trung Quc l d vuot Mi v cc
nuoc E.U. d ln dinh, v nguoi Trung Quc xut pht voi mt
khoi hnh tt. Cc nh lnh dao Trung Quc ch tm hon cc dng
su Phuong Ty cua ho nhiu d lm sao do tao thanh nin cua ho
v ton hoc, khoa hoc, v ki nng my tnh cn cho thnh cng
trong th gioi phng, lm sao d xy dung ha tng vt l v vin
thng cho php nguoi dn Trung Quc cm v choi [plug and play]
nhanh hon v d hon nhung nguoi khc, v lm th no d tao ra
MUI LUC LM PHANG THE GII
119
nhung khuyn khch thu ht cc nh du tu ton cu. Ci cc nh
lnh dao Trung Quc thuc su mun l th h tip theo cua qun o
lt hay cnh my bay cung duoc thit k tai Trung Quc nua. V
d l noi su vic dang huong toi trong mt thp nin nua. Nhu th
trong 30 nm chng ta s di tu bn tai Trung Quc dn san xut
tai Trung Quc toi thit k tai Trung Quc v cho toi Tuong
tuong ra tai Trung Quc - hay tu mt Trung Quc nhu mt nguoi
cng tc voi cc nh san xut ton cu khng dua trn ci g ca dn
mt Trung Quc nhu mt nguoi cng tc c chi ph thp, cht
luong cao, v siu hiu qua voi cc nh san xut ton cu v moi
thu. Diu ny cho php Trung Quc duy tr vai tr cua n nhu mt
luc lm phng chu yu, voi diu kin su bt n chnh tri khng ph
v qu trnh. Qua thuc, trong khi nghin cuu d vit chuong ny,
ti gp mt ban tin truc tuyn o Thung lung Silicon goi l Inquirer,
theo di cng nghip bn dn. Ci bt mt ti l mt bi bo ngy
5-11-2001 c du d Trung Quc s Tro thnh Trung tm cua Moi
thu - China to Become Center of Everything. N trch mt bi cua
Nhn dn Nhat bo Trung Quoc cho rng bn trm trong 500 cng
ti duoc Forbes bnh chon d du tu vo hon hai ngn du n o Trung
Hoa luc dia. V d l con s cua bn nm truoc.
Nht Ban, ngay st canh Trung Quc, d c mt cch tip cn rt
nng n d tip thu thch thuc Trung Quc. Osamu Watanabe, chu
tich T chuc Ngoai Thuong Nht Ban (JETRO), co quan xc tin
xut khu chnh thuc cua Nht Ban, ni voi ti o Tokyo, Trung
Quc dang pht trin rt nhanh v chuyn tu cc san phm thp cp
sang san phm cao cp, cng ngh cao. Kt qua l, Watanabe ni
thm, cc cng ti Nht, d vn c tnh canh tranh ton cu, phai
chuyn phn san xut no d v nhiu vic lp rp cc san phm
cp trung sang Trung Quc, trong khi o trong nuoc chuyn sang
lm cc san phm c gi tri gia tng cn cao hon nua. Nhu th
Nht Ban v Trung Quc dang tro thnh mt phn cua cng chui
cung. Sau mt suy thoi ko di, nn kinh t Nht Ban bt du tro
lai bnh thuong nm 2003, nho bn hng ngn tn my mc, cc
robot lp rp, v cc linh kin co ban khc o Trung Quc. Nm
2003, Trung Quc d thay th Hoa K voi tu cch nh nhp khu
lon nht v cc san phm Nht. Tuy nhin, chnh phu Nht Ban vn
c thuyt phuc cc cng ti Nht cn thn dung du tu qu vo
Trung Quc. N khuyn khch chng thi hnh ci Watanabe goi l
THE GII L PHANG
120
chin luoc Trung Quc cng mt: giu mt chn san xut o Trung
Quc nhung chn khc o mt nuoc chu khc - d phng nh
mt ngy no d ri loan chnh tri khng lm phng Trung Quc.
Nhn t Trung Quc lm phng ny d gy tn thuong cc cng
nhn ch tc no d khp th gioi, song l cua troi cho voi tt ca
nhung nguoi tiu dng. Tap ch Fortune (4-10-2004) trch mt
nghin cuu cua Morgan Stanley uoc luong rng ring tu giua cc
nm 1990, hng nhp khu re tu Trung Quc d tit kim cho
nguoi tiu dng Hoa K khoang 600 ti $ v d tit kim cho cc nh
ch tc Hoa K khng bit bao nhiu ti $ v linh kin re trong cc
san phm cua ho. Fortune luu , cc khoan tit kim ny, dn luot,
d gip cho Cuc Du tru Lin bang giu li sut thp di hon, cho
nguoi Mi co hi d mua nh hay ti ti tro nh m ho d c, v cho
cc doanh nghip nhiu vn hon d du tu vo nhung di moi moi.
Nhm hiu ki hon offshoring vo Trung Quc hoat dng ra sao,
ti d ngi voi Jack Perkowski cua ASIMCO, di tin phong v hnh
thuc cng tc ny, o Bc Kinh. Gia nhu nu c mn chu nghia tu
ban cuc doan o Olympic, hy dnh cuoc Perkowski duoc huy
chuong vng. Nm 1988 ng tu chuc voi tu cch nh ngn hng
du tu chp bu o Paine Webber v di sang mt hng mua thn tnh
bng vn vay, nhung hai nm sau o tui bn hai, ng quyt dinh d
dn lc cho thch thuc moi. Voi vi di tc, ng huy dng 150 triu
$ d mua cc cng ti o Trung Quc v lao vo cuc phiu luu cua
doi ng. Tu d ng d mt v ly lai hng triu dollar, d hoc duoc
moi bi hoc mt cch gian nan, nhung d sng st d tro thnh tm
guong c tc dng manh v ci offshoring sang Trung Quc c
nghia l g v n c th l mt cng cu cng tc hng manh ra sao.
Khi ti moi bt du nm 1992-1993, moi nguoi du nghi phn
kh l thuc su tm thy v thm nhp duoc vo cc co hi o Trung
Quc, Perkowski nho lai. Ho ra l d c du da co hi nhung c
su thiu hut nghim trong v cc nh quan l Trung Quc nguoi
hiu phai vn hnh mt nh my linh kin t ra sao theo li tu ban
chu nghia, nhn manh dn xut khu v tao ra cc san phm hng
du th gioi cho thi truong Trung Quc. Nhu Perkowski din dat,
phn d l dung mt cua hng o Trung Quc. Phn kh l kim
duoc dng nguoi quan l dia phuong c th vn hnh cua hng.
Cho nn khi ng bt du mua phn so huu da s trong cc cng ti
linh kin t Trung Quc, ban du Perkowski nhp khu cc nh
MUI LUC LM PHANG THE GII
121
quan l tu nuoc ngoi. tuong ti. Qu dt, v hoat dng o Trung
Quc dng l qu xa la di voi nguoi nuoc ngoi. Xo k hoach A.
V th chng ti cho tt ca nguoi nuoc ngoi v nuoc, gy ra cc
vn d voi co so du tu cua ti, v sang k hoach B, ng ni. Khi
d chng ti thu cai bin cc nh quan l Trung Quc Cu nhung
nguoi thuong dn cng voi cc nh my chng ti mua, nhung k
hoach d cung chng chay. Don gian ho qu quen lm vic trong
nn kinh t k hoach noi ho chng bao gio phai duong du voi
thuong truong, chi hon thnh chi tiu. Cc nh quan l nhung
nguoi c nhay cam kinh doanh d say ngay tu ngum tu ban chu
nghia du tin v sn sng thu moi thu.
Nguoi Trung Quc rt mu kinh doanh, Perkowski ni, nhung
khi d, truoc khi Trung Quc gia nhp WTO, khng c php tri v
khng c thi truong tri phiu hay c phiu d kim ch su ham
kinh doanh ny. Su lua chon duy nht cua ban l cc nh quan l tu
khu vuc quc doanh, rt quan liu, hay cc nh quan l tu ln sng
du tin cua cc cng ti tu nhn, nhung nguoi thuc hnh chu nghia
tu ban cao bi. Ban khng mun ca hai. Nu nh quan l cua ban
qu quan liu, ban chng th khin vic g duoc lm - ho chi bin
minh v Trung Quc khc th no v nu ho qu mu kinh
doanh, ban dm ban khng th ngu duoc, v ban chng h c
tuong no v ho s lm g. Perkowski d c nhiu dm khng ngu.
Mt trong cc mn mua du tin cua ng o Trung Quc l loi ch
o mt cng ti lm cc phn cao su. Khi sau d ng dat mt thoa
thun voi di tc Trung Quc d mua phn cua ng ta trong cng ti,
di tc Trung Quc k mt diu khoan khng canh tranh nhu mt
phn cua giao dich. Tuy vy, ngay sau khi thuong vu hon tt, di
tc Trung Quc di mo mt nh my moi. Khng canh tranh d
khng hon ton duoc dich sang ting Quan thoai. Xo k hoach B.
Khi y, hng cua Perkowski xut huyt tin - hoc ph cua ng d
hoc kinh doanh o Trung Quc th no- v ng thy mnh so huu
mt chui cc nh my linh kin t Trung Quc. Khoang 1997 l
dim dy, ng ni. V tng th cng ti cua chng ti bi co lai v
chng ti khng th c loi. Trong khi mt vi trong cc cng ti cua
chng ti lm n duoc, nhn chung chng ti bi kh khn. Tuy
chng ti c so huu da s v v l thuyt c th dt bt cu ai chng
ti mun trn thuc dia, ti ng dn chun [quan l] cua ti v khng
c ai d dua vo cuc choi. Dn lc cho k hocah C.
THE GII L PHANG
122
Co ban chng ti kt lun rng, trong khi chng ti thch Trung
Quc, chng ti khng mun phn no ca cua Trung Quc Cu, v
thay vo d mun dnh cuoc vo cc nh quan l Trung Quc
Moi, Perkowski ni. Chng ti bt du tm ging moi cua cc
nh quan l Trung Quc nhung nguoi c du c coi mo v c dang
do tao no d v quan l. Chng ti tm cc c nhn c kinh
nghim hoat dng o Trung Quc nhung quen thuc voi phn cn
lai cua th gioi hoat dng ra sao v bit Trung Quc phai di dn
du. Nhu th giua 1997 v 1999, chng ti tuyn ca mt di cc
nh quan l Trung Quc Moi, din hnh l nguoi Hoa luc dia d
lm cho cc cng ti da quc gia, v voi tu cch cc nh quan l
tham gia vo, tung nguoi mt chng ti bt du thay cc nh quan
l Trung Quc Cu o cc cng ti cua chng ti.
Mt khi d c th h moi cua cc nh quan l, hiu cc thi truong
v khch hng ton cu v c th don kt xung quanh tm nhn v
cng ti chung- v bit Trung Quoc- ASIMCO bt du c loi. Nay
ASIMCO c doanh thu khoang 350 triu $ mt nm v linh kin
t tu muoi ba nh my Trung Quc o chn tinh. Cng ti bn cho
cc khch hng o Hoa K, v cung c ba muoi su vn phng bn
hng khp Trung Quc phuc vu cho cc nh san xut t o d nua.
Tu co so ny, Perkowski di nuoc di lon tip theo - ly loi nhun
tu offshoring mang v Mi. Thng Tu 2003, chng ti mua co so
truc cam Bc Mi cua Federal-Mogul Corporation, mt cng ti linh
kin dng-cu hin bi ph san, Perkowski ni. Chng ti mua
doanh nghip du tin d tip cn dn cc khch hng cua n, m
chu yu l Big Three [Ba Nh san xut t Lon], cng Caterpillar
v Cummins. Trong khi chng ti c quan h lu di voi Cat v
Cummins v vic mua ny tng cuong vi th cua chng ti voi
ho- bn truc cam cho Big Three l ln du tin. L do thu hai d
mua l nhn duoc cng ngh m chng ti c th mang v Trung
Quc. Ging hu ht cng ngh di vo cc xe cho khch v xe tai,
nguoi ta coi cng ngh truc cam l nghim nhin. Tuy vy, cc truc
cam [phn dng co diu khin piston ln xung] l cc san phm ki
thut cao ct yu cho hiu sut dng co. Vic mua doanh nghip
ny v co ban cho chng ti know-how v cng ngh m chng ti
c th dng d tro thnh nh san xut truc cam hng du o Trung
Quc. Kt qua l, by gio chng ti c cng ngh truc cam tt nht
v mt co so khch hng ca o Trung Quc ln o Hoa K.
MUI LUC LM PHANG THE GII
123
Dy l mt dim rt quan trong, v cam tuong chung rng
offshoring l mt dinh d thua-thua cho cc cng nhn Mi- ci g
d d o dy v d chuyn sang d, v dy l kt thc cua cu
chuyn. Thuc t phuc tap hon nhiu.
Hu ht cc cng ti xy dung cc nh my hai ngoai khng don
gian c lao dng re cho cc san phm ho mun bn o Mi hay Chu
u. Dng co khc l d phuc vu thi truong nuoc ngoi m khng
phai lo v cc ro can thuong mai v d c ch dung chi phi o d-
dc bit o thi truong khng l nhu Trung Quc. Theo B Thuong
mai Mi, gn 90 phn trm du ra cua cc mh my hai ngoai do Mi
so huu duoc bn cho nguoi tiu dng nuoc ngoi. Nhung diu ny
cung kch thch xut khu cua Mi. C du loai nghin cuu cho thy
mi dollar m mt cng ti du tu vo nh my hai ngoai tao thm
xut khu cho dt nuoc ho, boi v khoang mt phn ba thuong mai
th gioi ngy nay l o bn trong cc cng ti da quc gia. N hoat
dng theo cch khc nua. Ngay ca khi san xut duoc di ra hai ngoai
d tit kim luong, n thuong khng di chuyn tt ca ra hai ngoai.
Theo nghin cuu Tao Vic lm v dnh Thu Thu nhap Nguon
Nuoc ngoi, ngy 26-1-2004 cua Heritage Foundation, cc cng ti
Mi san xut o trong nuoc v nuoc ngoi, cho ca thi truong Mi v
Trung Quc, tao ra hon 21 phn trm du ra kinh t cua Mi, 56
phn trm xut khu cua Mi, v su dung ba phn nm tng s
nguoi lm trong ngnh ch tc, khoang 9 triu cng nhn. Nhu th
nu General Motors xy dung mt nh my o Thuong Hai, n cung
tao ra vic lm o Mi bng xut khu nhiu hng ho v dich vu cho
nh my ring cua n o Trung Quc v duoc loi tu chi ph linh kin
thp o Trung Quc cho cc nh my cua n o Mi. Cui cng, nuoc
Mi duoc loi tu cng hin tuong. Trong khi nguoi ta ch nhiu
dn cc cng ti Mi san xut o Trung Quc, nguoi ta t ch dn
khoan du tu hai ngoai khng l d vo Mi mi nm, boi v nhung
nguoi nuoc ngoi mun thm nhp thi truong v lao dng Mi ht
nhu chng ta mun thm nhp thi truong cua ho. Ngy 25-9-2003,
DaimlerChrysler ki nim muoi nm quyt dinh xy dung nh my
xe hoi Mercedes-Benz du tin bn ngoi nuoc Duc, o Tuscaloosa,
Alabama, bng tuyn b mt khoan mo rng nh my 600 triu $.
'O Tuscaloosa chng ta d chung to mt cch n tuong rng chng
ta c th tao ra mt loat san phm moi voi mt luc luong lao dng
moi trong mt nh my moi, v chng ta cung chung to l c th c
THE GII L PHANG
124
cc xe do Mercedes San xut thnh cng ngoi nuoc Duc, Gio
su Jrgen Hubert, thnh vin cua Ban Quan l DaimlerChrysler phu
trch Mercedes Car Group, tuyn b trong l ki nim.
Khng ngac nhin, ASIMCO s dng hoat dng san xut truc
cam moi cua n o Trung Quc d xu l nguyn liu th v cc hoat
dng gia cng th trn my, xut khu bn thnh phm v nh my
truc cam cua n o Mi, noi cc cng nhn Mi c ki nng hon c th
hon tt cc hoat dng gia cng trn my quyt dinh nht dn cht
luong. Bng cch ny, cc khch hng Mi cua ASIMCO duoc loi
tu chui cung Trung Quc v dng thoi duoc thoai mi lm n voi
mt nh cung cp Mi d quen bit.
Luong trung bnh cua mt tho my c tay ngh cao o Mi l 3.000
dn 4.000 $ mt thng. Luong trung bnh cua mt cng nhn nh
my o Trung Quc l khoang 150 $ mt thng. Ngoi ra, ASIMCO
duoc yu cu tham gia vo so d tro cp do chnh phu Trung Quc
ti tro bao gm chm sc suc khoe, nh o, v cc phc loi huu tr.
Khoang 35 dn 45 phn trm luong thng cua mt cng nhn
Trung Quc chuyn thng cho so lao dng dia phuong d tra cho
cc phc loi ny. Su thuc rng bao him y t o Trung Quc l re
dn muc v luong thp, phc loi dich vu y t han ch hon nhiu,
v khng c kin tung do so sut diu tri chc chn lm cho
Trung Quc l mt noi hp dn d mo rng v dua thm nguoi lm
vo, Perkowski giai thch. Bt cu thu g c th lm d giam trch
nhim cua mt cng ti Mi di voi pham vi dam bao y t du l mt
uu th d giu vic lm o Hoa K.
Bng tn dung th gioi phng d cng tc theo cch ny- giua cc
nh my trong nuoc v hai ngoai, v giua cc cng nhn Mi luong
cao, ki nng cao, o gn thi truong cua ho v cc cng nhn Trung
Quc luong thp, gn thi truong cua ho - Perkowski ni, chng ti
lm cho cc cng ti Mi c tnh canh tranh hon, nhu th n nhn
duoc nhiu don hng hon v thuc t chng ti lm tng vic kinh
doanh. V d l ci nhiu nguoi o Mi khng thy khi ho ni v
offshoring. Th du, k tu khi mua thu tm chng ti d tng gp
di kinh doanh cua mnh voi Cummins, v kinh doanh cua chng
ti voi Caterpillar d tng dng k. Tt ca cc khch hng cua
chng ti du phoi ra cho canh tranh ton cu v thuc su cn co so
cung ung cua ho lm dng vic trong chung muc v canh tranh chi
ph. Ho mun lm vic voi cc nh cung cp nhung nguoi hiu th
MUI LUC LM PHANG THE GII
125
gioi phng. Khi ti di thm cc khch hng Mi cua ti d giai thch
chin luoc cua chng ti v kinh doanh truc cam, ho rt lac quan v
vic chng ti lm, v ho c th thy chng ti sp xp vic kinh
doanh cua mnh theo cch cho php ho c tnh canh tranh hon.
Muc d cng tc ny d l c th chi vi nm gn dy thi.
Chng ti d khng th lm vic d o Trung Quc nm 1983 hay
1993, Perkowski ni. Tu 1993, nhiu thu d cng dn. Th du,
nguoi ta lun ni v Internet d lm loi bao nhiu cho Hoa K.
Dim m ti lun ni l Trung Quc d duoc loi cn hon. Ci d
giu Trung Quc lac hu trong qu khu chnh l nguoi dn o ngoi
Trung Quc khng c kha nng c thng tin v dt nuoc ny, v
nguoi dn bn trong Trung Quc d khng c kha nng nhn thng
tin v phn cn lai cua th gioi. Truoc Internet, cch duy nht d
thu hep l hng thng tin d l di du hnh. By gio ban c th o
nh v lm vic d voi Internet. Ban khng th diu hnh chui
cung ton cu cua chng ti m khng c n. By gio chng ti chi
e-mail cc ban thit k v k hoach qua Internet- chng ti thm
ch khng cn dn FedEx [mt hng pht chuyn nhanh lon].
Cc uu th cho ch tc o Trung Quc, di voi cc ngnh nht
dinh, tro nn ln t, qu manh, Perkowski ni thm, v khng th bi
bo qua. Hoc ban tro nn phng hoc Trung Quc lm ban phng.
Nu ban ngi o Hoa K v khng tnh lm sao d vo Trung
Quc, ng ni, trong muoi hay muoi lm nm nua ban s khng
cn l mt nguoi dn du ton cu.
y gio Trung Quc d vo WTO, nhiu khu vuc truyn thng,
chm chap, phi hiu qua, v duoc bao h cua nn kinh t
Trung Quc bi phoi ra cho canh tranh ton cu gy tn lui - diu
ny duoc dn nhn cung nhit tnh o Canton [Quang Dng], Trung
Quc, cung nhu o Canton, Ohio. Gia nhu chnh phu Trung Quc d
dua vn d tu cch thnh vin WTO cho nhn dn bo phiu, n c
th chng bao gio duoc thng qua, Pat Powers, nguoi dung du
vn phng Hi dng Doanh nghip Mi-Trung o Bc Kinh trong
thoi gian gia nhp WTO, ni. L do ct yu v sao ban lnh dao
Trung Quc tm kim tu cch thnh vin WTO l dng n nhu mt
cu lac b d buc b my quan liu cua Trung Quc phai hin dai
ho v tho d cc buc tuong diu tit bn trong v cc ra quyt
B
THE GII L PHANG
126
dinh tuy tin. Ban lnh dao Trung Quc bit l Trung Quc phai
hi nhp ton cu v nhiu dinh ch hin tn cua ho s don gian
khng thay di hay cai cch, cho nn ho dng WTO nhu dn by
chng lai b my quan liu cua chnh ho. V trong hai nm rui
vua qua ho d du tranh cho ng ngu.
Voi thoi gian, su tn trong cc tiu chun WTO s lm cho nn
kinh t Trung Quc cn phng hon v l mt luc lm phng hon
mt cch ton cu. Nhung qu d ny s khng d, v cc kha nng
cua mt su kit suc chnh tri hay kinh t gy d v hay lm chm
qu trnh l khng phai khng dng k. Nhung cho d Trung Quc
c thuc hin tt ca cc cai cch WTO, n s khng c kha nng
nghi. N mau chng dat mt dim khi tham vong cua n v tng
truong kinh t s di hoi nhiu cai cch chnh tri hon. Trung Quc
s chng bao gio dut khoi tham nhung m khng c tu do ngn
lun v cc dinh ch x hi dn su tch cuc. N chng bao gio c
th thuc su tro nn c hiu qua m khng c nn php tri duoc lut
ho hon. N s chng bao gio c kha nng giai quyt nhung suy
sup kinh t khng th trnh khoi trong nn kinh t cua n m khng
c mt h thng chnh tri coi mo hon cho php nguoi dn bc l
nhung ni bt bnh cua ho. Din dat theo cch khc, Trung Quc s
chng bao gio l phng tht su cho dn khi n vuot qua ci u giam
tc khng l goi l cai cch chnh tri.
C ve nhu n tin theo huong d, nhung con duong phai di vn
cn di. Ti thch cch mt nh ngoai giao Mi o Trung Quc din
dat cho ti vo ma xun 2004: Hin gio Trung Quc dang mon
tron, khng phai tu nhn ho. Cai cch o dy l trong mo - v di
khi kh mon tron, boi v ban c th nhn thy cc hnh th chuyn
dng dng sau mn nhung n khng trong sut [minh bach].
[Chnh phu vn chi cp] thng tin [v nn kinh t] cho vi cng ti
v cc nhm loi ch duoc chi dinh. V sao chi trong mo? Ti hoi.
ng ta tra loi, Boi v nu ban minh bach hon ton, th ban lm g
voi phan hi? Ho khng bit giai quyt ra sao voi vn d d. Ho
[vn] chua th giai quyt voi nhung kt qua cua tnh minh bach.
Nu v khi Trung Quc vuot qua duoc u chnh tri d trn duong,
ti nghi n khng chi tro thnh mt nn tang [platform] lon hon
cho offshoring m thnh mt phin ban thi truong tu do khc cua
Hop Chung Quc. Trong khi diu d c ve de doa di voi mt s
nguoi, ti nghi n s l mt su pht trin tch cuc kh tin ni di
MUI LUC LM PHANG THE GII
127
voi th gioi. Hy nghi v bit bao nhiu san phm, tuong, vic
lm, v nhung nguoi tiu dng moi d nay sinh tu cc n luc cua
Ty u v Nht Ban d tro thnh cc nn dn chu sau Th Chin
II. Qu trnh d mo ra mt thoi k thinh vuong ton cu chua tung
c tin l- v th gioi khi d vn cn chua phng. N d c buc
tuong o giua. Nu An D v Trung Quc di theo huong d, th
gioi s khng chi tro nn phng hon bao gio ht m, ti tin, cung
thinh vuong hon bao gio ht. Ba Hop Chung Quc l tt hon mt
[Hop Chung Quc Hoa K], v nm s tt hon ba.
Nhung ngay ca voi tu cch mt nh thuong mai-tu do, ti lo v
thch thuc m diu ny s dt ra di loi luong v phc loi cua cc
cng nhn no d o Hoa K, t nht o tm ngn han. Qu mun cho
chu nghia bao h khi dn voi Trung Quc. Nn kinh t cua n hon
ton lin kt voi cc nn kinh t cua th gioi d pht trin, v thu
ph bo mi lin kt d s gy ra su hn loan kinh t v dia chnh tri
c th tn ph nn kinh t ton cu. Nhung nguoi Mi v Chu u
s phai pht trin cc m hnh kinh doanh moi d cho php ho kim
duoc tt nht tu Trung Quc v lm nhe bot cho ho chng lai ci
xu nht. Nhu to BusinessWeek, trong bi bo trn trang nht dy
kich tnh cua n ngy 6-12-2004 v Ci Gi Trung Quc, din
dat, Trung Quc c th chi phi moi thu? Tt nhin khng. Mi
vn l nh ch tc lon nht th gioi, tao ra 75% san phm n tiu
thu, tuy th l giam tu 90% vo giua cc nm 1990. Cc ngnh
cng nghip di hoi ngn sch R&D v du tu vn khng l, nhu
hng khng vu tru, duoc, v t, vn c cc co so vung manh o
Hoa K Mi chc chn s tip tuc duoc loi tu su bnh truong cua
Trung Quc. Tru phi Mi c th di ph voi thch thuc cng
nghip di han do ci gi Trung Quc d ra trong rt nhiu linh
vuc, n s bi mt quyn luc kinh t v anh huong.
Hay, din dat theo cch khc, nu nhung nguoi Mi v Chu u
mun duoc loi tu su lm phng th gioi v tu su kt ni tt ca cc
thi truong v cc trung tm tri thuc, tt ca ho s phai chay t nht
nhanh nhu con su tu nhanh nht v ti nghi con su tu d s l
Trung Quc, v ti nghi l s rt nhanh.
THE GII L PHANG
128
LJC LM PHANG # 7
XU CHUOI CUNG [SUPPLY-CHAINING]
n Sushi o Arkansas
i chua bao gio hiu r mt chui cung nhn ra sao trong hoat
dng cho dn khi ti thm tng hnh dinh Wal-Mart o
Bentonville, Arkansas. Cc chu nh Wal-Mart d dn ti dn mt
trung tm phn phi rng 1,2 triu foot vung [111.480 m
2
], chng
ti leo ln mt chi quan st v theo di cuc biu din. O mt bn
to nh, rt nhiu xe moc trng cua Wal-Mart dang ha cc thng
hng tu ca ngn nh cung cp khc nhau. Cc thng to v nho duoc
dn ln mt bng tai o mi cu tai. Cc bng tai nho ny dn vo
mt bng tai lon hon, ging nhu cc con sui d vo mt con sng
hng vi. Hai muoi bn gio mt ngy, bay ngy mt tun, cc xe
moc cua cc nh cung cp d vo muoi hai dm sui bng tai, v
cc sui bng tai d vo con sng Wal-Mart khng l cua cc san
phm duoc dng thng. Song d chi l mt nua cuc biu din. Khi
dng sng Wal-Mart chay, mt con mt din tu doc m vach trn
mi thng trn duong cua n dn bn kia to nh. O d, dng sng
lai toa ra hng trm con knh. Cc cnh tay din tu tu mi con knh
th ra v huong dn cc thng- duoc cc cua hng Wal-Mart c
bit dt hng- ra khoi dng sng chnh v chuyn sang con knh
cua mnh, noi mt bng tai khc di chng vo mt xe tai Wal-Mart
dang cho sn, ri cp tp chuyn cc san phm ny ln cc k hng
cua mt cua hng Wal-Mart c bit no d trong nuoc. Tai d, mt
nguoi tiu dng s ly mt trong cc san phm ny khoi k hng,
v nhn vin thu tin s [dng my doc] qut qua n, vo thoi dim
diu d xay ra, mt tn hiu s duoc tao ra. Tn hiu d s truyn
qua mang luoi Wal-Mart dn nh cung cp san phm d - d nh
my cua nh cung cp o ven bin Trung Quc hay min bin
Maine. Tn hiu d s hin ln mn hnh my tnh cua nh cung cp
v nhc ng ta san xut ra mt mn hng khc v chuyn n qua
chui cung Wal-Mart, v ton b chu k s lp lai ln nua. Nhu th
ngay sau khi tay ban ly mt san phm tu k hng cua cua hng
Wal-Mart dia phuong xung v di ra quy tra tin th mt cnh tay
co kh bt du lm ra mt mn hng khc o du d trn th gioi.
Hy goi n l Giao huong Wal-Mart gm nhiu phn - khng c
T
MUI LUC LM PHANG THE GII
129
kt thc. N chi choi di choi lai 24/7/365: giao, phn loai, dng
gi, phn phi, mua, san xut, dt hng, giao, phn loai,
Chi mt cng ti, Hewlett-Packard, bn bn trm ngn my tnh
qua bn ngn cua hng Wal-Mart khp th gioi mot ngy trong
ma Ging sinh, di hoi HP diu chinh chui cung cua mnh, d
dam bao rng tt ca cc chun cua n giao tip voi cc chun cua
Wal-Mart, sao cho cc my tnh ny chay m a vo con sng Wal-
Mart, vo cc knh Wal-Mart, vo cc cua hng Wal-Mart.
Kha nng Wal-Mart choi hay ban giao huong ny o quy m ton
cu- chuyn 2,3 ti thng carton hng ho mt nm xui theo chui
cung dn cc cua hng cua n d bin n thnh th du quan trong
nht cua ci lm phng tip theo m ti mun thao lun, ti goi n
l xu chui cung. Xu chui cung l phuong php cng tc theo
chiu ngang- giua cc nh cung cp, nh bn le, v khch hng - d
tao gi tri. Xu chui cung l do th gioi phng lm cho c th v
ban thn n l mt ci lm phng to lon, v cc chui cung ny
cng tng v sinh si, chng cng thc dy su thch nghi cc tiu
chun chung giua cc cng ti (sao cho mi lin kt cua moi chui
cung c th giao tip voi chui tip theo), chng loai bo cng nhiu
dim ma st o bin gioi, hiu qua cua mt cng ti cng duoc nhiu
cng ti khc lm theo, v chng cng thc dy cng tc ton cu.
Voi tu cch nguoi tiu dng, ta thch cc chui cung, v chng
cho chng ta moi loai hng ho- tu giy tennis dn laptop- voi gi
thp v thp hon. D l cch Wal-Mart tro thnh nh bn le lon
nht th gioi. Nhung voi tu cch cng nhn, di khi chng ta c
thi d nuoc di hoc th dich voi cc chui cung, boi v chng dt
ta vo p luc cao v cao hon d canh tranh, ct chi ph, v v.v., di
khi, ct luong v phc loi. D l v sao Wal-Mart tro thnh mt
trong cc cng ti gy tranh ci nht th gioi. Khng cng ti no huu
hiu hon v cai thin chui cung cua mnh (v v th lm phng th
gioi) bng Wal-Mart; v khng cng ti no biu hin hon hao su
cng thng m chui cung gy ra giua nguoi tiu dng trong chng
ta v nguoi lao dng trong chng ta hon Wal-Mart. Mt bi bo
ngy 30-9-2002 trong Computerwold d tng kt vai tr then cht
cua Wal-Mart: Joseph R. Eckroth Jr., CIO cua Mattel Inc. ni L
mt nh cung cp cho Wal-Mart l con giao hai lui. Ho l mt
knh phi thuong nhung l mt khch hng kh nhai. Ho di hoi su
xut sc. N l mt bi hoc m El Segundo, nh san xut d choi o
THE GII L PHANG
130
California v hng ngn nh cung cp khc d hoc nhu nh bn le
lon nht th gioi, Wal-Mart Stores Inc., d xy dung mt h thng
quan l kho hng v chui cung thch thuc b mt kinh doanh.
Bng du tu som v nhiu v cng ngh mui nhon d nhn din v
theo di vic bn o muc tung mn hng, nh bn le khng l o
Betonville, Arkansas d bin ha tng IT cua n thnh uu th canh
tranh chu yu, vic d duoc nghin cuu v sao chp boi cc cng ti
khp th gioi. Chng ti coi Wal-Mart nhu nh diu hnh chui
cung gioi nht moi thoi, Pete Abel, gim dc bn le o cng ti tu
vn cng ngh cao AMR Inc. o Boston, ni.
D theo dui chui cung huu hiu nht th gioi, Wal-Mart d
cht dng mt danh muc xc pham kinh doanh qua nhiu nm d
lm cho cng ti bi mang ting xu v chm bt du d cp dn mt
cch c nghia. Nhung vai tr cua n nhu mt trong muoi luc lm
phng th gioi l khng th chi ci, v d nm duoc vic ny m
ti d quyt dinh lm cuc hnh huong ring dn Bentonville. Ti
khng bit v sao, nhung trn chuyn bay tu La Guardia, ti nghi,
ti thuc su mun n mt cht sushi ti nay. Nhung o du ti tm
thy sushi o ty bc Arkansas? V cho d ti tm thy, ti c mun
n n khng? Anh c th thuc su tin vo luon o Arkansas?
Khi ti dn Hilton gn dai ban doanh Wal-Mart, ti sung so d
thy, nhu mt ao anh, mt hiu n Nht Ban khng l bn sushi
ngay st canh. Khi ti ni voi nhn vin tip tn lo phng rng ti
chng bao gio cho l mnh c mn sushi o Betonville, anh ta bao
ti, Chng ti c ba hiu n Nht nua sp khai truong.
Nhiu hiu n Nht o Bentonville?
Cu v sushi o Arkansas khng phai l ngu nhin. N lin quan
dn su thuc l xung quanh cc vn phng Wal-Mart, nhung nguoi
bn hng d dung cc hoat dng [san xut] cua ho d gn tu me.
Thuc vy, khu vuc ny duoc bit dn nhu Vendorville [thnh
ph nguoi bn hng]. Diu kinh ngac v tng hnh dinh cua Wal-
Mart l, n l nhu vy, phai, Wal-Mart m. Cc vn phng cng ti
duoc nhi nht vo mt nh kho duoc cu trc lai. Khi chng ti
qua mt to nh lon lm bng tn mi, ti hnh dung n l xuong
bao tr. D l cc vn phng quc t cua chng ti, chu nh cua
ti, pht ngn vin Willian Wertz, ni. Cc dy phng cng ti trong
cc vn phng o muc duoi cc vn phng cua hiu truong, hiu
ph, v c vn truong cua truong trung hoc cng cua con gi ti -
MUI LUC LM PHANG THE GII
131
truoc khi n duoc tu sua lai. Khi ban di qua tin sanh, ban thy cc
hnh khi nho noi cc nh cung cp tim nng cho hng cua ho
cho nhung nguoi mua Wal-Mart. Mt c cc my khu khp trn
bn, nguoi khc c nhung bp b, nguoi khc nua c o so mi nu.
C cam gic nhu mt su lai tap giua Sams Club v cho c mi che
o Damascus. Cc c dng Wal-Mart ch : Cng ti hon ton
khng lng ph tin cua c dng cho su ruom r, hoa mi.
hung lm sao m nhiu tu duy di moi dn vy tu duy d tao
lai hnh dng phong canh kinh doanh cua th gioi theo nhiu
cch- lai nay sinh tu mt ch ao t nuoc dong Lil Abner
*
nhu
vy? N thuc su l th du c din cua mt hin tuong m ti thuong
chi ra o cun sch ny: h s phng. Cng ti ban hay nuoc ban
cng c t ngun luc tu nhin, th ban s cng do su vo trong
mnh d di moi sng tao nhm sng st. Wal-Mart tro thnh nh
bn le lon nht th gioi boi v n mc ca chi li voi bt cu ai n tip
xc voi. Nhung dung lm ln mt diu: Wal-Mart cung tro thnh
s mt boi v cng ti nho, dn qu, tinh le ny o ty bc Arkansas
d chp nhn cng ngh moi kho lo hon v nhanh hon bt cu di
thu canh tranh no cua n. V n vn th.
David Glass, CEO cua cng ti tu 1988 dn 2000, d gim st
nhiu di moi lm cho Wal-Mart l nh bn le lon nht v sinh loi
nht hnh tinh. Tap ch Fortune mt ln d gn cho ng ci tn
CEO bi dnh gi thp nht tu truoc dn gio v cch thm lng m
ng xy dung trn tm nhn cua Sam Walton. Di voi chui cung
David Glass l ci Bill Gates l di voi xu l vn ban. Khi Wal-
Mart moi chi bt du o bc Arkansas vo cc nm 1960, Glass giai
thch, n mun tro thnh mt hng bn le gi re. Nhung vo nhung
ngy d, moi hng bn le du ly hng tu cng cc nh bn bun,
th nn khng c cch no d c loi th voi cc di thu canh tranh.
Cch duy nht Wal-Mart c th c loi th, ng ni, l di mua hng
cua mnh voi s luong lon truc tip tu cc nh san xuat. Nhung d
khng hiu qua di voi cc nh san xut di giao hng cho v s cua
hng Wal-Mart rai rc khp noi, th nn Wal-Mart thnh lp mt
trung tm phn phi m tt ca cc nh san xut c th giao hng
cua ho tai d, v sau d Wal-Mart dng cc xe tai ring cua mnh
*
nhn vt chnh cua truyn tranh vui cua Al Capp ni ting sut 1934-1977.
N
THE GII L PHANG
132
phn phi cc hng ho d dn cc cua hng cua n. Ton hoc hoat
dng nhu th ny: Trung bnh tn hon khoang 3 phn trm d Wal-
Mart duy tr trung tm phn phi ring cua n. Nhung ho ra, Glas
ni, vic ct cc nh bn bun v mua truc tip tu cc nh san xut
trung bnh tit kim duoc 5 phn trm, nhu th cho php Wal-Mart
ct chi ph trung bnh 2 phn trm v ri b vo bng khi luong.
Mt khi d thit lp phuong php co ban mua truc tip tu cc nh
san xut d duoc bot gi nhiu nht c th, Wal-Mart tp trung
khng mt moi vo ba thu. Thu nht, lm vic voi cc nh san xut
d khin ho ct cng nhiu chi ph cng tt. Thu hai, lo cho chui
cung cua n tu cc nh san xut d, bt cu ho o du trn th gioi,
dn cc trung tm phn phi Wal-Mart, d lm cho n cng c chi
ph thp v tron tru cng tt. Thu ba, lin tuc cai thin cc h thng
thng tin cua Wal-Mart, d bit chnh xc cc khch hng cua n
d mua g v c th dua thng tin d dn tt ca cc nh san xut,
nhu th cc k hng lun c sn dng cc mt hng vo dng lc.
Wal-Mart nhanh chng nhn ra rng nu n c th tit kim tin
bng mua truc tip tu cc nh san xut, lin tuc di moi d ct chi
ph vn hnh chui cung cua n, v giu cho cc kho hng cua n
thp bng hoc nhiu hon v cc khch hng cua n, moi lc n c
th dnh bai cc di thu canh tranh v gi. D chng c my lua
chon khi ngi o Betonville, Arkansas.
L do chng ti xy dung ton b logistics [cung ung hu cn]
v cc h thng ring cua mnh l boi v chng ti o noi rt heo
lnh, Jay Allen, ph chu tich cp cao v su vu cng ti, ni. N
thuc ra l mt thi trn nho. Nu ban mun nho bn thu ba lo v
logistics, d l vic khng th. Thun tu l chuyn sng cn. By
gio tt ca su ch m chng ti nhn duoc l mt gia thit rng gi
thp cua chng ti l do quy m cua chng ti hay chng ti mua
hng tu Trung Quc hay chng ti c kha nng ra diu kin cho cc
nh cung cp. Su thuc l, gi thp l do tnh hiu qua m Wal-Mart
d du tu vo- h thng v vn ho. D l mt vn ho chi ph rt
thp, [nhung] tt ca do hon canh bt buc, tt yu sinh ra.
Chui cung cng tng ln, Walton v Glass cng hiu rng quy
m v hiu qua l cha kho cho ton b vic kinh doanh cua ho.
Din dat mt cch don gian, chui cung cua ho cng c quy m v
pham vi, ho cng bn nhiu thu voi gi t hon cho cng nhiu
khch hng, ho cng c tc dng dn by voi cc nh cung cp d
MUI LUC LM PHANG THE GII
133
dy gi cn xung nua, ho cng bn nhiu hon cho nhiu khch
hng hon, chui cung cua ho cng c quy m v pham vi lon hon,
ho cng thu duoc nhiu loi nhun hon cho cc c dng cua ho
Sam Walton l cha de cua vn ho d, nhung kh khn, tt yu l
me cua n, v con ci n ho ra l mt b my chui cung thon tha,
lnh ngh. Nm 2004, Wal-Mart mua khoang 260 ti $ hng ho v
vn hnh n qua mt chui cung gm 108 trung tm phn phi
khp Hoa K, phuc vu 3.000 siu thi Wal-Mart o Mi.
Nhung nm du, chng ti cn nho - 4 hay 5 phn trm cua
Sears v Kmart, Glass ni. Nu ban nho th, ban d bi tn
thuong, th nn ci chng ti mun lm nhiu hon bt cu thu g
khc l tng thi phn. Chng ti phai bn re hon nhung nguoi khc.
Nu ti c th giam tu 3 xung 2 phn trm chi ph vn hnh cc
trung tm phn phi cua chng ti, ti c th giam gi bn le v
tng thi phn cua ti ln v sau d khng d bi tn thuong di voi
bt k ai. Nhu th bt cu hiu qua no chng ti tao ra, chng ti
du chuyn cho khch hng.
Th du, sau khi cc nh san xut d d hng cua ho o trung tm
phn phi Wal-Mart, Wal-Mart cn giao cc mt hng d theo cc
cum nho cho mi siu thi cua n. Nhu th Wal-Mart c cc xe tai
di khp nuoc Mi. Walton nhanh chng nhn ra rng nu ng kt
ni cc li xe cua mnh bng radio v v tinh, sau khi ho d hng o
mt siu thi Wal-Mart no d, xe c th di vi dm nua d ly hng
tu mt nh san xut, th nn ho khng quay v voi xe khng v nhu
th Wal-Mart c th tit kim chi ph tu nh san xut d. Vi xu o
dy, my xu o d, v kt qua l khi luong, pham vi, quy m nhiu
hon.
Trong cai thin chui cung cua mnh, Wal-Mart khng d mi
lin kt no khng bi dung toi. Trong khi ti di xem trung tm phn
phi Wal-Mart tai Bentonville, ti d thy mt s thng qu to d
di ln bng tai v duoc cc nhn vin Wal-Mart li cc xe tai mini,
deo tai nghe, di chuyn trn cc pallet. Mt my tnh theo di mi
nhn vin ko duoc bao nhiu pallet mt gio d xp ln cc xe tai
cho cc siu thi khc nhau, v mt giong ni my tnh bao mi
nguoi trong s ho liu ho dat hay chua dat k hoach. Ban c th
chon giong ni my tnh l giong dn ng hay giong phu nu, v ban
c th chon ting Anh hay ting Ty Ban Nha, Rollin Ford, ph
THE GII L PHANG
134
chu tich diu hnh cua Wal-Mart, nguoi gim st chui cung v
huong dn ti di thm, giai thch.
Vi nm truoc, nhung nguoi di chuyn pallet ny nhn nhung chi
thi vit trn giy v vic li pallet no d o du v xp n ln xe tai
no, nhung Wal-Mart khm ph ra rng cp cho ho mt tai nghe d
deo voi giong ni my tnh tht d chi dn ho, cc li xe c th
dng ca hai tay v khng phai mang cc mu giy. V bng khin
giong ni lin tuc nhc nho ho liu ho vuot hay chua dat su mong
doi, chng ti tng nng sut, Ford ni. Chnh hng triu di moi
nho nho nhu th ny l ci lm cho chui cung cua Wal-Mart khc
bit.
Nhung, Glass ni, dt ph thuc su l khi Wal-Mart nhn ra rng
trong khi n phai l mt nguoi mc ca cung rn voi cc nh san
xut v gi, dng thoi ca hai phai cng tc d tao ra gi tri cho nhau
theo chiu ngang nu Wal-Mart s tip tuc giu chi ph giam. Wal-
Mart l mt trong nhung cng ti du tin dua my tnh vo d theo
di bn hng v hng tn cua siu thi v l cng ti du tin pht
trin mt mang tin hoc ho nhm chia se thng tin voi cc nh cung
cp. L thuyt cua Wal-Mart l, mi nguoi c cng nhiu thng tin
v khch hng nhc mt hng no khoi k hng, vic mua hng cua
Wal-Mart cng hiu qua, cc nh cung cp cua n c th thch ung
cng nhanh hon di voi su thay di cu cua thi truong.
1983, Wal-Mart du tu cc my thanh ton dim bn hng [Point-
of-Sale:POS], dng thoi ko doanh s ln v theo di giam hng
tn d ti cp hng nhanh chng. Bn nm sau, n lp dt mt h
thng v tinh quy m lon ni tt ca cc siu thi v tng hnh dinh
cng ti, cp du liu tn kho thoi gian thuc cho h thng my tnh
tp trung cua Wal-Mart v don duong cho mt chui cung duoc bi
tron boi thng tin v thc manh dn nguyn tu cui cng cua tnh
hiu qua. Mt nh cung cp lon by gio c th ni vo h thng
extranet ring, Retail Link, cua Wal-Mart d xem chnh xc cc san
phm cua n duoc bn ra sao v khi c th cn d tng san xut.
Mo co so du liu bn v kho hng cho cc nh cung cp l ci
bin Wal-Mart thnh t chuc manh hin nay, Rena Granofsky hi
vin cp cao o J. C. Williams Group Ltd., mt hng tu vn bn le o
Toronto, ni trong bi bo 2002 Computerworld v Wal-Mart.
Trong khi di thu canh tranh bao v thng tin bn hng, Wal-Mart
tip cn cc nh cung cp cua mnh cu nhu ho l cc hi vin,
MUI LUC LM PHANG THE GII
135
khng nhu cc di thu, Granofsky ni. Bng thuc hin chuong
trnh lp k hoach, lp du bo cng tc (CPRF), Wal-Mart bt du
mt chuong trnh kho hng vua khop thoi gian (just-in-time) lm
giam chi ph vn chuyn cho ca nh bn le ln cc nh cung cp
cua n. C rt t hng tn trong chui cung boi v h thng d,
Granofsky ni. Nho tnh hiu qua cua ring chui cung cua n, chi
ph hng ho cua Wal-Mart uoc luong 5 dn 10 phn trm t hon
chi ph cua hu ht cc di thu canh tranh cua n.
Hin nay, trong di moi gn nht v chui cung, Wal-Mart d
dua ra chip RFID (Radio Frequency IDentification: Nhn din Tn
s V tuyn), gn vo mi pallet v thng hng dn Wal-Mart, thay
cho m vach cn phai duoc qut tung ci mt v c th bi rch hay
vy bn. Thng Su 2003, Wal-Mart d thng bo cho mt trm
nh cung cp hng du cua n l vo 1-1-2005, tt ca cc pallet v
thng m ho giao cho cc trung tm phn phi Wal-Mart phai duoc
gn cc the RFID. (Theo RFID Journal, RFID l mt tu khi qut
cho cc cng ngh dng sng v tuyn d tu dng nhn din nguoi
hay d vt. C nhiu phuong php nhn din, nhung phuong php
ph bin nht l luu mt dy s nhn din nguoi hay d vt, v c
l cc thng tin khc, trn mt vi mach gn voi mt anten- chip v
anten cng nhau duoc goi l mt transponder [my pht lai] hay
mt the RFID. Anten cho php chip pht thng tin nhn din cho
mt my doc. My doc bin sng v tuyn duoc phan xa lai tu the
RFID thnh thng tin s sau d c th chuyn qua my tnh c th
tn dung n.) RFID s cho php Wal-Mart theo di bt cu pallet
hay thng no o moi giai doan cua chui cung cua n v bit chnh
xc bn trong c san phm no tu nh san xut no, voi thoi gian
ht han no. Nu mt mn hng tap phm phai duoc ct o mt
nhit d nht dinh, the RFID s ni cho Wal-Mart khi nhit d qu
cao hay qu thp. Boi v mi the ny tn c 20, Wal-Mart by gio
dnh chng cho cc thng to v pallet, chu khng phai tung mn
hng. Nhung dy r rng l ln sng cua tuong lai.
Khi c RFID, Rollin Ford ph chu tich cung ung cua Wal-Mart
ni, ban thu hiu hon. Ban c th cho bit thm ch nhanh hon,
thu Su cc siu thi no bn nhiu du gi du hon v chu Nht
siu thi no, v liu nguoi gc Ty Ban Nha thch mua nhiu vo
ti thu Bay hon l thu Hai o cc siu thi ln cn. Khi tt ca thng
tin ny duoc nap vo cc m hnh cu cua chng ti, chng ti c
THE GII L PHANG
136
th tro nn hiu qua hon v khi no san xut [ra mt san phm] v
khi no giao n ri dt n vo chnh xc dng ch trong xe tai sao
cho n c th chay hiu qua hon, Ford ni thm. Chng ti
thuong d phai dm tung mn, v vic qut doc n [o du nhn] l
ch tc nghn. By gio [voi RFID], chng ti chi doc ton b
pallet, v n bao c tt ca ba chuc mn ban d dt v mi thng cho
ban bit, Ti l th ny v ti cam thy th ny, mu cua ti l th
ny, ti o trong tnh trang tt cho nn n lm cho vic tip nhn
d hon rt nhiu. Jeannie Tharrington pht ngn vin cua Procter
& Gamble ni cho to truc tuyn Salon.com (20-9-2004) v nuoc di
cua Wal-Mart dn RFID: Chng ti thy vic ny c loi cho ton
b chui cung. Ngay by gio cc muc ht tn kho cua chng ti l
cao hon chng ti mun v chc chn cao hon muc nguoi tiu dng
mun, v ti nghi cng ngh ny c th gip chng ti giu cc san
phm trn k thuong xuyn hon. RFID s cung cho php sp xp
chui cung lai nhanh hon khi di ph voi cc su kin.
Trong cc con bo, cc quan chuc Wal-Mart bao ti, Wal-Mart
bit l nguoi ta n cc thu nhu Pop-Tarts cc mn n d tru, d
lu duoc nhiu hon v cc siu thi cua ho cung bn tr choi tre em
khng cn din v c th thay th TV nhiu hon. N cung bit l
khi bo dn, nguoi ta c xu huong ung nhiu bia hon. Nhu th
mt pht sau khi nh du bo thoi tit cua Wal-Mart ni cho tng
hnh dinh rng mt con bo dang dn Florida, chui cung cua n tu
dng diu chinh mt co cu hng hop voi bo cho cc siu thi o
Florida ban du nhiu bia hon, sau d nhiu Pop-Tart hon.
Wal-Mart lin tuc tm cch moi d cng tc voi cc khch hng
cua mnh. Moi gn dy, n lm ca ngn hng. N thy o cc vng
c nhiu dn gc Ty Ban Nha, nhiu nguoi khng c quan h voi
ngn hng v bi cc quy k sc ly tin mt [check-cashing] voi
gi ct c. Cho nn Wal-Mart cho cho ho check cashing luong,
phiu chuyn tin, chuyn tin, v thm ch cc dich vu chi tra ho
don cho cc khoan thng thuong nhu din - tt ca voi ph rt thp.
Wal-Mart c nng luc ni tai d lm vic d cho nhn vin cua n
v don gian chuyn n thnh mt vic kinh doanh bn ngoi.
QU NHIEU VE MT CI TT
Dng tic cho Wal-Mart, cung cc nhn t thc dy ban nng lin
tuc di moi cua n- su c lp khoi th gioi, nhu cu cua n do su
MUI LUC LM PHANG THE GII
137
vo bn trong mnh, nhu cu cua n d kt ni cc vi tr heo lnh
vo mt chui cung- cung l rc ri cua n. Hu nhu khng ni qu
Bentonville, Arkansas c lp th no khoi dng chay cc cuc tranh
ci v lao dng v nhn quyn, v d hiu lm sao cng ti cch li,
bi m anh v gi re ny c th d di qu o mt s tp qun cua n.
Sam Walton d nui dung khng chi mt loai truy tm lin tuc
tnh hiu qua d cai thin chui cung cua Wal-Mart m ca mt muc
d cua mt thoi k khng thuong xt. Ti ni v moi thu tu tp
qun moi by ra cua Wal-Mart v giu cc cng nhn lm dm trong
cc siu thi cua n, dn cho php cc cng ti bao dung cho n
dng nhung nguoi nhp cu bt hop php lm nguoi trng nom, dn
vai tr cua n voi tu cch bi don trong vu kin nhn quyn lon nht
trong lich su, dn su tu chi cua n d dt cc tap ch no d- nhu
Playboy- trn cc k hng cua n, ngay ca o cc thi trn nho noi
Wal-Mart l cua hng lon duy nht. Dy l tt ca ngoi su thuc
rng mt s di thu canh tranh lon nht cua Wal-Mart than phin
rng ho phai ct cc phc loi y t v tao ra mt tng lop luong thp
hon d canh tranh voi Wal-Mart, tra luong thp hon v bao dam
[phc loi] t hon hu ht cc cng ti lon (s bn v vic ny mun
hon). Ta chi c th hi vong rng tt ca ting xu m Wal-Mart nhn
duoc vi nm vua qua s buc n hiu rng c ranh gioi t nhi giua
mt chui cung ton cu siu hiu qua gip nguoi ta tit kim tin
v cai thin cuc sng cua ho v mt chui cung theo dui ct chi
ph v li gp dn muc bt cu loi ch x hi no duoc mt tay mang
biu, bi tay khc ly mt.
Wal-Mart l Trung Quc cua cc cng ti. N c rt nhiu tc
dung dn by d c th nghin nt bt cu nh cung cp no dn nua
xu cui cng. V n khng h do du dng nng luc cua n d kch
cc nh cung cp nuoc ngoi v trong nuoc cua n chng ln nhau.
Mt s nh cung cp tm duoc cch thinh vuong duoi p luc v
tro nn tt hon o ci ho lm. Nu tt ca cc nh cung cp cua Wal-
Mart bi Wal-Mart vt kit, th Wal-Mart s khng cn nh cung
cp no. Cho nn hin nhin nhiu trong s ho pht dat nhu cc di
tc cua Wal-Mart. Nhung r rng mt s d phai bin p luc gi
khng ngot cua Wal-Mart thnh luong v phc loi thp cho nhn
vin cua ho hay nhn vic kinh doanh cua ho di sang Trung Quc,
noi chui cung cua Wal-Mart ht 18 ti dollar hng ho tu 5000 nh
cung cp Trung Quc. Nu Wal-Mart l mt nn kinh t ring, n
THE GII L PHANG
138
duoc xp hang l di tc thuong mai thu tm cua Trung Quc, trn
Nga, c, v Canada, Xu Jun, pht ngn vin cua Wal-Mart Trung
Quc, ni cho China Business Weekly (29-11-2004).
Th h k tip di voi su lnh dao cua Sam Walton c ve nhn ra
rng n cn ca mt hnh anh v mt thuc tai d sua. Wal-Mart s
diu chinh dn du cn phai xem. Nhung khi ti hoi CEO cua Wal-
Mart, H. Lee Scott Jr., truc tip v cc vn d ny, ng d khng
ln trnh, thuc ra ng mun ni v n. Ci ti nghi mnh phai lm
l th ch ho cam nhn nghia vu ny voi x hi theo cng pham vi
nhu chng ti d th ch ho cam kt voi khch hng, Scott ni.
Th gioi d thay di v chng ti d bo l diu d. Chng ti d
tin rng dinh tt v cc cua hng tt v gi tt s khin nguoi dn
thu li cho ci chng ti chua tt, v chng ti d sai. Trong cc
linh vuc nht dinh, ng ni thm, chng ti khng tt nhu chng
ti phai l. Chng ti phai lm tt hon.
Mt xu huong m Wal-Mart cu khng khng n khng chiu trch
nhim l offshoring ch tc. Chng ta s kh hon nhiu nu c th
mua duoc hng ho san xut o Hoa K, Glass ni. Ti mt hai
nm di quanh dt nuoc ny thu khuyn nguoi ta san xut o dy.
Chng ti s tra nhiu hon d mua o dy boi v cc co so ch tc o
cc thnh ph d [s tao vic lm cho] nhung nguoi mua hng o
cc siu thi cua chng ti. Sanyo d c mt nh my tai dy [o
Arkansas] san xut TV cho Sears, v Sears ct ho di, cho nn ho
quyt dinh dng cua nh my v di phn sang Mexico v phn sang
Chu . Thng dc bang chng ti hoi nu chng ti c th gip.
Chng ti quyt dinh s mua my TV cua Sanyo [nu ho giu nh
my o Arkansas], v ho khng mun lm diu d. Ho mun di
chuyn n, v [thng dc] thm ch ni chuyn voi gia dnh [chu
nguoi Nht] d thu thuyt phuc ho o lai. Giua cc n luc cua ng
v cua chng ti, chng ti thuyt phuc ho o lai. By gio ho l nh
san xut TV lon nht th gioi. Chng ti vua mua my thu nm
muoi triu tu ho. Nhung phn lon nguoi dn o nuoc ny don thun
bo qu trnh san xut. Ho ni, ti mun bn cho anh, nhung ti
khng mun trch nhim v cc to nh v cc nhn vin [v chm
sc t]. Ti mun tm ngun tu noi no d khc. Cho nn chng
ti buc phai tm ngun hng tu cc noi khc trn th gioi. ng
ni thm, Mt trong cc mi lo cua ti l, voi vic san xut di ra
MUI LUC LM PHANG THE GII
139
khoi dt nuoc ny, ri mt ngy tt ca chng ta s bn hamburger
cho nhau.
ch tt nht d nm vi v quyn luc cua Wal-Mart voi tu cch
mt luc lm phng ton cu l di thm Nht Ban.
Thuyn truong Matthew Calbraith Perry d mo cua x hi Nht
phn lon cn dng di voi th gioi Phuong Ty vo ngy 8-7-1853,
khi ng dn Vinh Edo (Tokyo) voi bn tu hoi nuoc mu den tua
tua sng dai bc. Theo Web site cua Trung tm Lich su Hai qun,
nhung nguoi Nht, khng bit rng tu hoi nuoc d tung tn tai, d
bi sc boi canh tuong cua chng v nghi chng l cc con rng
phut khi. Thuyn truong Perry quay lai mt nm sau, v k kt
Hip uoc Kanagawa voi chnh quyn Nht, cho cc tu Mi tip cn
dn cc cang Shimoda v Hakodate v mo lnh su qun Mi o
Shimda. Hip uoc ny dn dn su bng n thuong mai giua Nht
Ban v Hoa K, gip mo cua Nht Ban voi th gioi Phuong Ty ni
chung, v duoc ghi cng rng ri voi vic khoi dng su hin dai
ho nh nuoc Nht Ban, v nguoi Nht d nhn ra ho lac hu dn
th no v gp gp dui kip. V ho d dui kip. Trong rt nhiu
linh vuc, tu t dn din tu tiu dng dn my cng cu, tu
Walkman cua Sony dn xe Lexus, nguoi Nht d hoc moi bi hoc
tu cc quc gia Phuong Ty v di dn dnh bai chng ta trong
chnh tr choi cua chng ta- tru mt linh vuc: bn le, dc bit bn
le gi ha. Nht Ban c th lm cho cc cng ti Sony khng ging ai
khc, nhung khi dn vic bn ha gi chng, phai, d l chuyn
khc.
Cho nn hu nhu chnh xc 150 nm sau khi Thuyn truong
Perry k hip uoc d, mt hip uoc khc t nguoi bit hon d duoc
k, thuc ra l mt vic chung vn kinh doanh. Goi n l Hip uoc
Seiyu-Wal-Mart nm 2003. Khng ging Thuyn truong Perry,
Wal-Mart d khng dt nhp vo Nht Ban voi tu chin. Uy tn
cua n d di truoc, d l v sao n duoc moi boi Seiyu, mt chui
bn le Nht vt ln mt cch v vong d thun ho cng thuc Wal-
Mart o Nht Ban, mt nuoc kht ting v chng lai cc siu thi
thng lon bn gi ha. Khi ti di tu siu tc tu Tokyo dn Numazu,
Nht Ban, dia dim m siu thi Seiyu du tin su dung cc phuong
php Wal-Mart nm cch Shimoda v lnh su qun Mi du tin
C
THE GII L PHANG
140
khoang mt trm dm, nguoi phin dich cua New York Times chi ra
cho ti. C l Thuyn truong Perry s thch mua o siu thi Seiyu
moi, noi tt ca nhac duoc dn vo l cc giai diu Phuong Ty
duoc nghi ra d ru nhung nguoi mua hng cht hng vo cc xe
dy cua ho, v l noi anh c th mua mt b com l nam - san xut
tai Trung Quc- voi gi 65 $ v mt o so mi trng di cng voi gi
5 $. D l ci nguoi ta goi khp noi l Wal-Mart EDLP- Every Day
Low Prices [Cc Gi Ha Mi Ngy]- v d l cum tu du tin m
nhung nguoi cua Wal-Mart hoc d ni bng ting Nht.
Nhung anh huong lm phng cua Wal-Mart duoc by to dy du o
siu thi Seiyu tai Numazu- khng chi cc gi ha mi ngy, m l
cc li di rng, cc pallet lon chua cc hng ni tro, cc k hiu
khng l chi cc gi thp nht trong mi loai hng, v h thng
my tnh chui cung Wal-Mart sao cho cc nh quan l siu thi c
th nhanh chng diu chinh hng tn.
Ti hoi CEO cua Seiyu, v sao ng quay sang Wal-Mart. Ln
du tin ti bit Wal-Mart l khoang muoi lm nm truoc, Kiuchi
giai thch. Ti dn Dallas d xem cc siu thi Wal-Mart, v ti
nghi dy l mt phuong php rt hop l. N gm hai thu: Mt l h
thng k hiu chi gi ca. Rt d d chng ti hiu n. Thu hai, ng
ni, l nguoi Nht d nghi mt cua hng ha gi c nghia l anh bn
cc san phm re voi gi re. Ci anh ta nhn ra o vic mua tai Wal-
Mart, v thy moi thu tu cc TV plasma dn cc san phm ua thch,
l, Wal-Mart bn cc san phm cht luong voi gi ha.
Tai cua hng o Dallas, ti d chup anh, v mang cc buc anh d
cho cc dng nghip o Seiyu v bao ho, Ny, chng ta phai xem
Wal-Mart lm g o nua kia cua hnh tinh. Nhung gioi thiu cc
buc anh d l khng du tt, v lm sao ban c th hiu chi nhn vo
cc buc anh? Kiuchi nho lai. Cui cng, Kiuchi d tip cn Wal-
Mart, v ho d k mt thoa thun diu kin chung vn ngy 31-12-
2003. Wal-Mart mua mt phn Seiyu; di lai, Wal-Mart dng day
Seiyu hnh thuc cng tc v song cua n: xu chui cung ton cu
d dua cho nhung nguoi tiu dng cc hng ho tt nht voi gi ha
nht.
Tuy vy, c mt vic lon m Seiyu phai day Wal-Mart, Kiuchi
bao ti: bn c tuoi th no. Cc cua hng gi ha v cc siu thi
Nht du c cc b phn tap phm, v tt ca chng du c bn c
MUI LUC LM PHANG THE GII
141
cho nhung nguoi tiu dng Nht rt c du c phn xt. Seiyu s ha
gi c nhiu ln mi ngy, theo muc giam d tuoi.
Wal-Mart khng hiu c tuoi, Kiuchi ni. Chng ti k vong
su gip d cua ho voi vic bun bn cu khch ni chung.
Hy cho Wal-Mart thoi gian. Ti k vong rng trong tuong lai
khng xa chng ta s thy sushi Wal-Mart.
Ai d thch c thu nng hon.
LJC LM PHANG # 8
INSOURCING [LM THU O TRONG]
Cc G mc o Nu Ng ng d Thc s dang Lm g
t trong nhung thu th vi v tm kim [tu liu] cho cun sch
ny l su khm ph ra du moi thu xay ra trn th gioi quanh
ti m ti chng c manh mi no. Chng g l th dn sung st
hon l vn buc mn dng sau [cng ti pht chuyn nhanh] UPS,
United Parcel Service. Phai, nhung nguoi d, nhung nguoi mc o
so mi mu nu gian di d v li cc xe tai nu xu x d. Ho ra l
trong khi ti dang ngu, UPS l c l d tro thnh mt luc khng l
lm phng th gioi.
Lai ln nua, chnh mt trong cc gia su An D cua ti, Nandan
Nilekani, CEO cua Infosys, d mch nuoc cho ti dn dy. FedEx
v UPS phai l mt trong cc luc lm phng cua anh. Ho khng chi
pht chuyn buu kin, ho lm logistics [cung ung hu cn], mt
hm ng bao ti trn din thoai tu Bangalore. Tt nhin, ti xp
tuong ny vo h so, ghi ch d kim tra cho r, m chng c
manh mi v ng ta d m chi dn ci g. Vi thng sau ti di
Trung Quc, v khi o d ti bi kh so v su mt moi sau chuyn
bay di mt dm v dang xem CNN International d cho mt cht
thoi gian bui sng tri di. Tai mt dim, dn mt quang co
thuong mai cho UPS, v dng nhn l khu hiu moi cua UPS:
Th gioi cua Ban duoc Dng b - Your World Synchronized.
nghi xut hin trong ti: D phai l ci Nandan ni v! UPS,
ti duoc bit, khng chi cn chuyn buu kin nua; n dng b cc
chui cung ton cu cho cc cng ti lon v nho. Ngy hm sau ti
M
THE GII L PHANG
142
hen di thm tng hnh dinh UPS o Atlanta. Mun hon ti d di dao
thm trung tm phn phi UPS Worldport [Cang Th gioi] st ngay
Sn bay Quc t Louisville, m vo ban dm v co ban duoc tip
quan boi di my bay vn tai phan luc cua UPS, v cc buu kin
duoc chuyn tu moi noi trn th gioi, duoc phn loai, v chuyn
quay lai vi gio mun hon. (Di 270 my bay cua UPS l hng
hng khng lon thu muoi mt trn th gioi). Ci ti khm ph ra
trong cc cuc ving thm ny khng phai l UPS cua thoi cha ban.
Phai, UPS vn ko vo hu ht cua 36 ti $ doanh thu cua n bng
cch chuyn hon 1,3 triu buu kin mi ngy tu dim A dn dim
B. Nhung dng sau b mt v hai d, cng ti duoc thnh lp o
Seattle nm 1907 nhu mt cng ti dich vu dua tin d ti pht minh
mnh nhu mt nh quan l chui cung nng dng.
Hy suy xt diu ny: Nu ban c mt laptop Toshiba vn cn
trong thoi han bao hnh v bi hong v ban goi Toshiba d ho sua
n, Toshiba s bao ban dua n dn mt hiu UPS v d ho chuyn
n cho Toshiba, v my s duoc sua v chuyn lai cho ban. Nhung
dy l ci ho khng ni cho ban: UPS khng chi nhn v giao my
xch tay Toshiba cua ban. UPS thuc su chua my cua ban trong
xuong ring dnh cho sua chua my tnh v my in do UPS vn
hnh o trung tm Louisville. Ti d dao thm trung tm d cho doi
s thy chi cc buu kin di chuyn quanh, v thay vo d ti thy
mnh mc mt o khoc xanh, trong mt phng dc bit sach, theo
di cc nhn vin UPS thay cc bo mach chnh trong cc my xch
tay Toshiba bi hong. Toshiba d gy ra vn d v hnh anh nhiu
nm truoc, voi mt s khch hng kt lun rng qu trnh sua cc
my hong cua n qu ko di. Th nn Toshiba dn UPS v yu
cu n thit k mt h thng tt hon. UPS bao, Ny, thay cho vic
nhn my tu khch hng cua anh, dua dn trung tm cua chng ti,
ri dua n tu trung tm cua chng ti dn co so sua chua cua cc
anh v sau d chuyn tro lai trung tm cua chng ti v sau d tu
trung tm cua chng ti dn khch hng cua cc anh, hy ct tt ca
cc buoc trung gian. Chng ti, UPS, s nhn n, tu chng ti chua
n, v chuyn thng lai cho khch hng cua cc anh. By gio c
th gui my xch tay Toshiba cua ban vo mt ngy, khin n duoc
sua ngy tip theo, v nhn lai n vo ngy thu ba. Cc tho sua
chua cua UPS du duoc Toshiba cp giy chung nhn, v than
phin cua khch hng giam xung dt ngt.
MUI LUC LM PHANG THE GII
143
Nhung dy chi l manh nho cua ci UPS lm ngy nay. n pizza
Papa John mun ? Nu ban thy xe cung ung hiu Papa John di
qua, hoi ai phi li xe v ln lich trnh ly hng cung cp, nhu c
chua, nuoc xt pizza, v hnh. Cu tra loi: UPS. Hin nay UPS vo
bn trong nhiu cng ti v tip quan cc xe c nhn hiu cua ho d
dam bao giao dng gio, trong truong hop cua Papa John bao gm
ca ly bt pizza tu cc l bnh dn dai l vo thoi dim chnh xc
mi ngy. Chn mua giy tennis o siu thi u? Ln mang v dt mt
di Nike tu Web site cua n, Nike.com. Don hng, tuy vy, thuc su
gui dn UPS, v mt nhn vin UPS ly, kim tra, dng gi, v
giao giy cua ban duoc dt truc tuyn tu mt kho hng o Kentucky
do UPS quan l. Nhu trn nu ban dt d lt no d tu Jockey.com.
Cc nhn vin UPS quan l cc san phm Jockey o mt nh kho
UPS, s thuc su din don hng, bo n vo ti, gn nhn n, v giao
n cho ban. My in HP cua ban hong o Chu u hay Mi Latin?
Tho sua o thuc dia, nguoi dn nh ban sua n, l nguoi lm vic
cho UPS, UPS quan l cc b phn thay linh kin v sua chua cho
HP o cc thi truong d. Dt c nhit doi no d tu cc Trang trai
Segrest o Florida duoc UPS giao tai cua cho ban o Canada? UPS
lm vic voi mt cng ti d pht trin cch dng gi dc bit cho c
sao cho chng khng bi thuong khi di qua h thng phn loai cua
UPS. C thm ch cn duoc gy m nhe cho du hnh an ton (nhu
tre con ung thuc chng say Dramamine). Chng ti mun
chng c mt chuyn di thoai mi, Steve Holmes nguoi pht ngn
cua UPS ni.
Ci g xay ra o dy? N l mt qu trnh duoc goi l insourcing -
mt hnh thuc hon ton moi v cng tc v tao gi tri theo phuong
nm ngang, do th gioi phng lm cho c th v lm phng n cn
nhiu hon nua. Trong cc muc truoc ti d thao lun v sao xu
chui cung l quan trong dn vy trong th gioi phng. Nhung
khng phai moi cng ti, qua thuc rt t cng ti, c du suc d pht
trin v h tro mt chui cung ton cu phuc tap c quy m v
pham vi m Wal-Mart d pht trin. D l ci d sinh ra insourcing.
Insourcing xay ra boi v mt khi th gioi tro nn phng, nguoi nho
c th hnh dng lon cc cng ti nho dt ngt c th thy khp
th gioi. Mt khi ho d thy, ho thy nhiu ch noi ho c th bn
hng cua mnh, san xut hng cua mnh, hay mua nguyn liu cua
ho theo cch huu hiu hon. Nhung nhiu trong s ho hoc khng
THE GII L PHANG
144
bit thuc hin tt ca cc thu ny hay khng th c du suc d tu
mnh cai quan mt chui cung ton cu phuc tap. Nhiu cng ti lon
d khng mun quan l d phuc tap ny, m ho cam thy khng
phai l mt phn cua kha nng ct li cua ho. Nike thch tiu tin
v nng luc cua mnh d thit k giy tennis tt hon, chu khng cho
cc chui cung.
Diu ny tao ra co hi kinh doanh ton cu hon ton moi cho
cc hng giao nhn buu kin nhu UPS. Nm 1996, UPS di vo kinh
doanh v cc giai php thuong mai duoc dng b. N d tiu 1 ti
$ k tu d d mua hai muoi lm hng logistics v giao nhn ton
cu khc nhau d c th phuc vu hu nhu bt cu chui cung no tu
mt gc dn gc kia cua tri dt phng. Vic kinh doanh ct cnh
dng khoang nm 2000. Ti thch thut ngu insourcing boi v cc
ki su UPS dn thng bn trong cng ti cua ban; phn tch cc qu
trnh san xut, dng gi, v giao hng cua n; v sau d thit k, ti
thit k, v quan l ton b chui cung cua ban. V, nu cn, ngay
ca ti tro cc phn vic d, nhu cc khoan phai thu v cc khoan
thanh ton COD (Cash On Delivery- Thu tin khi giao hng). Ngy
nay c cc cng ti (nhiu trong s d khng mun tn cua ho duoc
nhc dn) khng h cn cham dn cc san phm ring cua ho nua.
UPS gim st ton b hnh trnh tu nh my dn kho hng dn
khch hng dn sua chua. N thm ch cn thu tin tu khch hng
nu cn. Hnh thuc cng tc su ny, cn phai c mt luong tin cy
v mt thit lon giua UPS, cc khch hng cua n, v khch hng
cua cc khch hng cua n, l mt luc lm phng moi v song.
Anh c bit da s cc khch hng v di tc cua chng ti l ai?
Cc doanh nghip nho, chu tich v CEO cua UPS Mike Eskew
ni. Dng th Ho yu cu chng ti bin ho thnh ton cu.
Chng ti gip cc cng ti ny dat su bnh dng voi cc g lon.
Thuc vy, khi ban l mt doanh nghip nho hay mt c nhn lm
vic o nh, v ban c th plug [cm] vo UPS v khin ho thnh
nh quan l chui cung ton cu cua ban, ban c th ra ve l ban lon
hon nhiu so voi ban l. Khi ke nho c th hnh dng lon, n lm
phng sn choi cn hon nua. UPS d mua Mail Boxes, Etc. (by
gio l The UPS Store o Hoa K) d c th cung cp cho cc c
nhn v cc doanh nghip nho suc manh cua cc dich vu chui
cung ton cu cua n. Nhung UPS cung gip [cng ti] lon hnh
dng nho. Khi ban l mt tp don khng l, nhu HP, v ban c th
MUI LUC LM PHANG THE GII
145
khin cc buu kin duoc giao hay hng ho duoc sua chua nhanh
chng o bt cu du trn th gioi, ban c th hnh dng thuc su nho.
Ngoi ra, bng lm cho giao hng v dich vu khp th gioi siu
hiu qua v siu nhanh v voi khi luong khng l- UPS gip lm
phng cc ro can hai quan v hi ho ho thuong mai bng khin
ngy cng nhiu nguoi chp nhn cng cc quy tc v cc nhn v
cc h thng theo di d chuyn cho hng ho. UPS c mt nhn
thng minh trn tt ca cc buu kin cua n d buu kin c th duoc
theo di v ln vt o bt cu du trong mang luoi cua n.
Lm vic voi Cuc Hai Quan Mi, UPS d thit k mt phn mm
cho php hai quan ni voi UPS, ti mun xem bt k buu kin no
chuyn qua trung tm WorldPort cua cc anh duoc gui di tu Cali,
Colombia, dn Miami boi ai d c tn l Carlos. Hay, ti mun
xem bt cu buu kin no duoc gui tu Duc sang Mi boi ai d c tn
Osama. Khi buu kin dn d phn loai, cc my tnh UPS s tu
dng dinh tuyn buu kin d dn mt nhn vin hai quan o trung
tm UPS. Mt cch tay duoc diu khin bng my tnh theo nghia
den s dy nhe n khoi bng tai v vut n vo mt thng d xem
xt ki hon. N lm cho qu trnh kim tra hiu qua hon v khng
gy gin doan dng chay chung cua cc buu kin. Hiu qua ny v
thoi gian v quy m tit kim tin cua cc khch hng cua UPS,
cho php ho quay vng vn v ti tro nhiu di moi hon. Song muc
cng tc cn dn giua UPS v khch hng cua n l khc thuong.
Plow & Hearth l mt nh bn le lon theo catalog o trong nuoc
v trn Internet o quy m quc t chuyn v Cc San phm cho
Sinh hoat Thn d Products for Country Living. Mt hm P&H
dn UPS v ni rng qu nhiu d dac duoc giao cua ho dn voi
cc khch hng voi mt mu bi v. UPS c tuong no khng?
UPS cu cc ki su dng gi cua n dn v tin hnh mt seminar
v dng gi cho nhm thu mua hng cua P&H. UPS cung cung cp
cc huong dn cho ho d dng trong chon loc cc nh cung cp cua
ho. Muc tiu l gip P&H hiu rng cc quyt dinh thu mua cua n
tu cc nh cung cp phai bi anh huong khng chi boi cht luong
cua cc san phm duoc cho, m boi ca cc san phm ny duoc
dng gi v giao th no. UPS khng th gip khch hng cua n,
P&H, m khng nhn su vo bn trong vic kinh doanh cua n v
sau d vo vic kinh doanh cua cc nh cung cp cua n - ho dng
cc thng v vt liu dng gi no. D l insourcing.
THE GII L PHANG
146
Hy xt su cng tc hin nay giua nhung nguoi bn eBay, UPS,
PayPal, v nhung nguoi mua eBay. Th du ti cho bn mt gy
dnh golf trn eBay v ban quyt dinh mua n. Ti e-mail cho ban
mt ho don PayPal c tn v dia chi cua ban. Dng thoi, eBay cho
ti mt icon trn Web site cua n d in ra mt nhn thu cho ban.
Khi ti in nhn thu d ra trn my in cua ti, n hin ra voi mt m
vach theo di cua UPS trn d. Dng thoi, UPS, qua h thng my
tnh cua n, tao ra mt s theo di tuong ung voi nhn d, s ny
duoc tu dng e-mail cho ban - nguoi d mua gy dnh golf cua ti
cho nn tu mnh ban c th theo di, truc tuyn, buu kin y trn
co so du dn v bit chnh xc khi no n s toi ban.
Nu UPS d khng lm vic kinh doanh ny, ai d hn d phai
pht minh ra n. Voi rt nhiu nguoi lm vic xa nh thng qua cc
chui cung ton cu theo chiu ngang, ai d phai lp cc l hng
khng th trnh khoi v sit cht cc mi yu. Kurt Kuehn, ph chu
tich cp cao cua UPS v bn hng v marketing, ni, G bn linh
kin my o Texas lo rng khch hng o Malaysia l mt rui ro tn
dung. Chng ti buoc vo nhu mt nh mi gioi duoc tin cy. Nu
chng ti kim sot gi hng d, chng ti c th thu tin tuy thuc
vo su chp thun v loai bo thu tn dung. Su tin cy c th duoc
tao ra qua cc quan h c nhn hay qua cc h thng v kim sot.
Nu khng c su tin cy, ban c th dua vo mt nh gui hng,
khng giao [buu kin cua ban] cho dn khi anh ta tra tin. Chng
ti c nhiu kha nng hon mt ngn hng d quan l vic ny, v
chng ti nm buu kin v mi quan h lin tuc voi khch hng
nhu [ti san] dam bao, nn chng ti c hai dim manh.
Hon su muoi cng ti d chuyn hoat dng cua ho dn gn trung
tm UPS hon o Louisville k tu 1997, nhu th ho c th lm cc
thu v gui chng di thng tu trung tm, m khng phai luu kho.
Nhung khng chi c cc g nho duoc loi tu logistics tt hon v cc
chui cung hiu qua hon m insourcing c th cung cp. Nm
2001, Ford Motor Co. giao h thng phn phi ri ren v chm
chap cua mnh cho UPS, cho php UPS di su vo bn trong Ford
d hnh dung ra cc vn d l g v lm nhn chui cung cua n.
Trong nhiu nm, nguyn nhn suy sup cua cc dai l Ford d l
h thng ging Rube Goldberg cua nh san xut t cho vic dua
xe tu nh my dn showroom, BusinessWeek tuong thut trong s
ngy 19-7-2004. Xe c th mt ca thng moi dn - tuc l, khi
MUI LUC LM PHANG THE GII
147
chng khng bi mt doc duong. V Ford Motor Co. d khng lun
c kha nng ni cho cc dai l cua mnh chnh xc ci g dn, hay
thm ch c g trong kho hng o ga xe lua gn nht. Chng ti d
mt theo di ca mt don tu lua cho xe, Jery Reynolds, chu cua
Prestige Ford o Garland, Texas, nho lai. Tht l din r. Nhung
sau khi UPS d di mu Ford, cc ki su UPS d thit k lai hon
ton mang luoi giao hng Bc Mi cua Ford, hop l ho lai moi thu
tu l trnh xe ly tu nh my dn chng duoc xu l ra sao o cc
trung tm phn loai khu vuc- k ca dn m vach ln knh chn gi
cua 4 triu xe ra khoi cc nh my cua Ford d chng c th duoc
theo di ht nhu cc buu kin. Kt qua l, UPS d ct ngn 40 phn
trm thoi gian xe dn cc dai l, xung cn trung bnh muoi ngy.
BusinessWeek tuong thut: Vic d tit kim cho Ford hng triu
vn luu dng mi nm v lm cho 6.500 dai l cua n d theo di
cc model c nhu cu nht D l su bin di kinh ngac nht m
ti tung thy, Reynolds ngac nhin. Bnh lun cui cng cua ti
cho UPS l: Cc anh c gui cc b phn cho ti nhu th khng?
UPS duy tr mt think-tank, B phn Vn tr hoc, o Timonium,
Maryland, nghin cuu cc thut ton chui cung. Truong phi
ton hoc ny duoc goi l cng ngh lung buu kin, v duoc
thit k d lin tuc khop vic diu dng xe tai, tu thuy, my bay v
nng luc phn loai cua UPS voi lung cc buu kin ngy d khp
th gioi. Hin nay chng ti c th thay di v mang luoi trong
my gio d diu chinh theo khi luong, UPS CEO Eskew ni.
Ti ti uu ho ton b chui cung th no l b quyt ton [hoc].
Nhm su muoi nguoi cua UPS o Timonium chu yu gm nhung
nguoi c bng ki thut v ton, k ca nhiu tin si.
UPS cung dng cc nh kh tuong v cc nh phn tch de doa
chin luoc ring cua mnh d theo di cc con bo kh tuong v dia
chnh tri m n s phai giai quyt trong bt cu ngy cho truoc no.
D bi tron hon nua cho cc chui cung cua n, UPS l nguoi su
dung ring lon nht cua cng ngh khng dy trn th gioi, v ring
cc li xe cua n goi hon 1 triu cuc din thoai mt ngy trong
qu trnh nhn v giao cc buu kin thng qua tm muoi tm ngn
xe, xe tai, my ko, v xe my cua n. Trong bt cu ngy cho truoc
no, theo UPS, c th thy 2 phn trm GDP cua th gioi trong cc
xe tai giao hng hay xe cho buu kin cua UPS. Ch, ti d nhc dn
l UPS cung c mt nhnh ti chnh cua n UPS Capital - s cp
THE GII L PHANG
148
tin cho vic bin di chui cung cua ban, dc bit nu ban l mt
doanh nghip nho v khng c vn.
Th du, Eskew luu , UPS lm n voi mt cng ti cng ngh sinh
hoc nho o Canada bn cht dn mu, mt lua chon kha di d hu cho
cc mui khu. Cng ti c mt thi truong gia tng giua cc chui
bnh vin lon, nhung n c vn d theo kip voi cu v d khng th
kim duoc ti tro. N c cc trung tm phn phi o bo Dng v bo
Ty. UPS d thit k lai h thng cua cng ti dua vo mt trung
tm tu lanh o Dallas v cp ti tro cho n qua UPS Capital. Kt
qua, Eskew ni, l t hng tn hon, dng tin mt tt hon, dich vu
khch hng tt hon v l mt khch hng duoc cy sn cua UPS.
Mt nh san xut mu v mang trang dim cho c du o Montreal
mun cai thin lung kinh doanh cua n voi UPS. Eskew nho lai,
Chng ti thit k mt h thng cho thng quan hop nht, nhu th
mang che mt v mu cua ho khng phai qua [bin gioi] tung ci
mt. V sau d chng ti dt [hng ho] o mt kho hng o [pha
bc bang] New York. Chng ti ly cc don hng tu Internet, gn
nhn ln, chng ti giao buu kin v thu tin, v chng ti dua tin
d qua UPS Capital vo ngn hng cua ho bng din tu nhu th ho
nhn duoc tin. Diu d cho php ho tham gia cc thi truong moi
v ti thiu ho kho hng cua ho.
Eskew giai thch, Khi ng cua chng ta c cua hng, tn kho l
ci o trong phng sau. By gio n l mt thng cch xa hai gio trn
mt xe cho buu kin, hay c th l hon hng trm [thng] di qua
dt nuoc bng duong st hay my bay, v ban c hon hng ngn
[thng] di qua bin. V boi v tt ca chng ta du c kha nng nhn
vo chui cung d, chng ta c th diu phi tt ca cc phuong
thuc giao thng d.
Thuc vy, v nhung nguoi tiu dng duoc trao quyn hon d ko
cc san phm ring cua ho qua Internet v tuy bin chng [lm
chng theo yu cu cua khch hng] cho chnh ho, UPS thy mnh
trong vi th l th d khng chi l cng ti thuc su ly don hng m,
nhu dich vu giao hng, cung l cng ti giao hng cho nguoi mua o
cua truoc. Kt qua l, cc cng ti ni, Hy thu dy cng nhiu thu
tao su khc bit vo cui chui cung, hon l vo du. V boi v
UPS l khu cui trong chui cung truoc khi cc hng ho ny
duoc xp vo cc my bay, tu hoa, v xe tai, n tip quan nhiu
trong cc chuc nng ny, tao ra mt loai kinh doanh moi hon ton
MUI LUC LM PHANG THE GII
149
duoc goi l Cui cua cc Dich vu Cu tu (End of Runway
Services). Ngy ti thm Louisville, hai nu nhn vin tre cua UPS
dang lp rp cc camera Nikon, voi cc the b nho v bao da, m
cua hng no d d cho nhu mt mn cui tun dc bit. Ho thm
ch dt chng vo cc thng dc bit chi cho cua hng d. Bng
tip quan chuc nng ny, UPS cho cc cng ti nhiu quyn lua
chon hon d tuy bin cc san phm vo pht cui cng.
UPS cung loi dung dy du cc luc lm phng Netscape v work
flow. Truoc 1995, tt ca vic theo di v ln vt cc buu kin UPS
cho cc khch hng duoc lm qua mt call center. Ban goi mt s
UPS 800 v hoi nhn vin truc buu kin cua ban o du. Trong tun
truoc N-en, cc nhn vin tng di UPS tra loi su trm ngn cuc
goi trong nhung ngy cao dim. Mi cuc goi d d tn cua UPS
2,1 $ d xu l. Ri, sut cc nm 1990, khi ngy cng nhiu khch
hng cua UPS duoc trao quyn v thoai mi voi Internet, v v h
thng theo di v ln vt ring cua n duoc cai thin voi nhung tin
b v cng ngh khng dy, UPS d moi ban thn khch hng cua
mnh theo di qua Internet, voi mt chi ph di voi UPS giua 5 v
10 mt truy vn.
Nhu th chng ti d giam dt ngt cc chi ph dich vu cua
chng ti v tng dich vu, Ken Sternad ph chu tich UPS ni, dc
bit v hin nay UPS xu l trung bnh 7 triu truy vn theo di mt
ngy v 12 triu truy vn trong nhung ngy cao dim, con s gy
sung st. Dng thoi, cc li xe cua n cung ngy cng duoc trao
quyn hon voi DIAD Driver Delivery Information Acqusition
Device cc dung cu thu nhn thng tin giao nhn cua li xe. Dy
l cc ba kep h so din tu mu nu m ban lun nhn thy cc li
xe UPS mang khp noi. Th h moi nht cua chng ni cho mi li
xe d mi buu kin o ch no trong xe- chnh xc o vi tr no trn
k. N cung bao anh ta dim dung tip theo cua anh ta o du, v
nu anh ta di sang dia chi sai, h thng GPS [dinh vi v tinh] gn
sn trong DIAD khng cho php anh ta giao buu kin. N cung cho
php Me ln mang v tm ra khi no li xe s o ln cn b ta v
giao buu kin cho b.
Insourcing l khc xu chui cung boi v n di xa hon nhiu vic
quan l chui cung. Boi v n l logistics duoc bn thu ba quan l,
n di hoi loai cng tc thn thit v su rng hon nhiu giua UPS
v cc khch hng cua n v cc khch hng cua cc khch hng
THE GII L PHANG
150
cua n. Trong nhiu truong hop ngy nay, vic UPS v cc nhn
vin cua n o su bn trong ha tng cua cc khch hng cua ho l
ci lm cho hu nhu khng th xc dinh o du nguoi ny dung v
nguoi kia bt du. Nhung nguoi UPS khng chi l nguoi dng b
cc buu kin cua ban- ho dng b ton b cng ti cua ban v su
tuong tc cua n voi ca cc khch hng ln cc nh cung cp.
'Dy khng cn l quan h nguoi bn-khch hng nua, Eskew
ni. Chng ti tra loi din thoai cua ban, chng ti ni voi khch
hng cua ban, chng ti vn hnh kho hng cua ban, chng ti bao
ban ci g bn duoc v ci g khng bn duoc. Chng ti truy cp
dn h thng thng tin cua ban v ban phai tin chng ti. Chng ti
quan l cc di thu canh tranh, v cch duy nht d cho diu ny
hoat dng, nhu cc nh sng lp cua chng ti d ni cho [cc
chui siu thi] Gimbel v Macy, l hy tin chng ti. Ti khng
vi pham diu d. V chng ti yu cu nguoi ta bo mt phn kinh
doanh cua ho [cho chng ti], v diu d thuc su cn su tin cy.
UPS dang tao ra cc platform [nn] cho php bt cu ai dua vic
kinh doanh cua mnh ra ton cu hoc d cai thin rt nhiu tnh
hiu qua cua chui cung cua mnh. D l mt vic kinh doanh hon
ton moi, nhung UPS tin chc n c trin vong hu nhu v han.
Thoi gian s tra loi. Tuy li gp vn cn mong trong cng vic loai
ny, ring nm 2003 insourcing mang v 2,4 ti $ doanh thu cho
UPS. Ban nng mch bao ti nhung nguoi mc o nu ng ng ny
trong cc xe tai nu l la ny dang lm ci g d to lon- ci g d l
c th chi do su lm phng th gioi v ci g d s lm phng th
gioi hon nhiu.
LJC LM PHANG # 9
IN-FORMING [CP TIN]
Google, Yahoo!, MSN Web Search
Ban ti v ti gp mt g o mt qun n. Ban ti rt bi anh ta
li cun, nhung ti t m mt cch ngo vuc v g ny. Sau vi
pht Googling, ti tm ra hn ta d bi bt v trong ti hnh
hung. Mc d ti lai bi tht vong voi cht luong cua nhm dinh
ngy, ch t ti d c kha nng canh bo cho ban mnh v qu
khu du di cua g ny. - Loi khen tu nguoi dng Goggle
MUI LUC LM PHANG THE GII
151
Ti hon ton hi lng voi dich vu phin dich. Di tc cua ti
dn xp hai nguoi lm dn d gip ph d. D c mt su thng
tin sai: c ta yu cu nhung nguoi lm dn vo 11 gio sng, v
dich vu lao dng gui ho dn lc 8:30. Ho chi ni ting Ty Ban
Nha, cn ti ni ting Anh v mt cht ting Php. Cc hng
xm gc Ty Ban Nha cua chng ti khng c nh. Voi su
gip d cua dich vu dich, ti d c kha nng truyn thng voi
nhung nguoi lao dng, d xin li v thng tin sai, xc lp k
vong, v yu cu ho quay lai vo 11 gio. Cam on d cung cp
mi lin lac ny Cam on Google.
- Loi khen tu nguoi dng Goggle
Ti chi mun cam on Google v d day ti tm tnh yu ra sao.
Trong khi tm nguoi anh xa lnh cua ti, ti tnh co gp mt
Web site Mexico cho nhung nguoi ma thot y nam v ti bi
sc. Anh ti lm vic nhu mt di duc! Co hi du tin ti c,
ti d bay sang thnh ph anh lm vic d giai phng anh khoi
ngh mt phm gi ny. Ti di dn cu lac b noi anh lm vic
v tm thy anh ti. Nhung nhiu hon th, ti gp mt trong cc
cng su cua anh Chng ti d cuoi nhau cui tun qua [o
Mexico], v ti qua quyt l khng c cc dich vu Google th
ti chng bao gio tm thy anh ti, chng ti, hay tnh cht sinh
loi dng ngac nhin cua ngnh ma thot y nam o Mexico!!
Cam on, Google! - Loi khen tu nguoi dng Goggle
ng hnh dinh cua Google o Moutain View, California, c mt
cht cam gic Epcot Center di voi n - rt nhiu d choi thoi
vu tru vui nhn d choi, rt t thoi gian. O mt gc l mt qua cu
quay pht ra cc tia sng dua vo s nguoi tm kim trn Google.
Nhu ban c th mong doi, hu ht cc tia sng duoc pht ra tu Bc
Mi, Chu u, Hn Quc, Nht Ban, v duyn hai Trung Quc.
Trung Dng v Chu Phi vn kh ti. O mt gc khc mt mn
hnh cho thy mu cua thu g nguoi ta dang tm kim o thoi dim
d, trn khp th gioi. Khi ti o d nm 2001, ti hoi cc chu nh
cua ti d ti duoc tm kim nhiu nht moi dy l g. Mt, tt
nhin, l sex, mt d ti ua thch vinh cuu cua cc Googler. Ci
khc l Cha. Nhiu nguoi tm Ngi. Thu ba l vic lm- anh
T
THE GII L PHANG
152
c th thy du cc thu d. V mn duoc tm nhiu thu tu vo lc ti
dn thm? Ti khng bit liu phai cuoi hay khc: du vt chuyn
nghip. K la nht, tuy vy, l sch cng thuc mn n Google, noi
nguoi ta chi mo tu lanh cua mnh, xem c g trong d, g chng
vo Google, v thy n cho ra cng thuc no!
May thay, khng tu kho hay chu d [tm kim] don nht no dat
1 hay 2 phn trm tt ca nhung nguoi tm kim trn Google o bt
cu thoi gian cho truoc no, nhu th khng ai phai lo v s phn cua
loi nguoi o bt cu thoi gian cho truoc no trn co so cc mn tm
kim cao nht xay trong bt cu ngy c bit no. Qua thuc, tnh da
dang dng ch cua vic tm kim qua Google, trong rt nhiu
ngn ngu khc nhau, l ci lm cho cng cu tm kim Google (v
cc cng cu tm kim ni chung) l cc luc lm phng khng l dn
vy. Chua bao gio truoc dy trong lich su hnh tinh lai c nhiu
nguoi dn vy -tu ho- c kha nng d tm nhiu thng tin dn vy
v rt nhiu thu v v nhiu nguoi khc dn vy.
Sergey Brin sinh o Nga, dng sng lp cua Google, ni, Nu ai
d c [kt ni] bng rng, dial-up [quay s] hoc truy cp vo mt
caf Internet, bt lun mt dua tre o Campuchia, gio su dai hoc,
hay ti nguoi vn hnh cng cu tm kim ny, tt ca du c truy
cp co ban dn tt ca thng tin nghin cuu m bt cu ai c. N l
ci lm phng hon ton. Dy l rt khc cch ti d lon ln. Su
tip cn tt nht cua ti l toi thu vin no d, v n d khng c
ngn y thng tin, v ban hoc phai hi vong mt php mu hay tm
kim ci g d rt don gian hay ci g d rt moi dy. Khi Google
xut hin, ng ni thm, dt ngt dua tre d c truy cp ph cp
dn thng tin trong cc thu vin trn khp th gioi.
D chc chn l muc tiu cua Google- lm cho tri thuc cua ton
th gioi trong moi ngn ngu c th kim duoc mt cch d dng.
V Google hi vong theo thoi gian, voi mt PalmPilot hay mt din
thoai di dng, moi nguoi o bt cu du s c kha nng mang theo
khp noi su truy cp dn tri thuc cua th gioi trong ti cua ho. Moi
thu v moi nguoi l cc tu then cht m ban lc no cung nghe
quanh Google. Qua thuc, lich su chnh thng cua Google duoc dua
ln trang nh cua n luu rng tn Google l mt tr choi chu
googol c nghia l con s gm s 1 tip theo 100 s khng.
Google dng tu y d phan nh su mnh cua cng ti di t chuc
luong thng tin bao la, c ve v tn c th kim duoc trn Web,
MUI LUC LM PHANG THE GII
153
dng cho ban. Ci m thnh cng cua Google phan nh l bit bao
nhiu nguoi quan tm c dng ci d - tt ca tri thuc cua th gioi
trn du ngn tay ho. Khng c ci lm phng lon hon tuong lm
cho tt ca tri thuc cua th gioi, hay thm ch chi mt khc lon cua
n, sn c cho bt cu ai v moi nguoi, bt cu lc no, bt cu du.
Chng ti c phn bit di xu o chung muc rng nu ban khng
bit dng my tnh hoc khng c truy cp dn my tnh, th ban
khng d dng Google, nhung ngoi diu d ra, nu ban c th g
chu, ban c th dng Google, Eric Schmidt CEO cua Google ni.
V chc chn nu su lm phng th gioi c nghia l bt cu g, ng
ni thm, n c nghia rng khng c su phn bit di xu no v
truy cp dn tri thuc. Hin nay Google c th tm kim bng mt
trm thu ting, v mi khi chng ti thy mt ngn ngu khc chng
ti lm tng n. Hy tuong tuong mt nhm voi mt Google iPod
mt ngy no d v ban c th bao n tm kim bng m thanh-
diu d s chm lo cho nhung nguoi khng bit su dung my tnh
v khi d [truy cp Google] s chi l v gi m chng ta c th
kim cc cng cu re tin d dua vo tay nguoi dn.
Vic tm kim khop ra sao voi khi nim cng tc? Ti goi n l
in-forming. In-forming l su tuong tu ring cua c nhn di voi
open-sourcing, outsourcing, insourcing, supply-chaining [xu chui
cung], v offshoring. In-forming l nng luc d xy dung v trin
khai chui cung c nhn ring cua ban - mt chui cung v thng
tin, tri thuc, v giai tr. In-forming l v su tu-cng tc - tro thnh
nh nghin cuu, bin tp vin, v nguoi lua chon giai tr tu-huong
dn v tu-trao quyn ring cua chnh ban, m khng phai di dn thu
vin hay rap chiu phim hay thng qua mang truyn hnh. In-
forming l tm kim tri thuc. L v tm kim nhung nguoi v cc
cng dng c kin ging nhau. Tnh dai chng ton cu phi
thuong cua Google, diu d thc Yahoo! v Microsoft (thng qua
MSN Search moi cua n) cung bin nng luc tm kim v in-
forming thnh cc dc tnh ni bt cua cc Web site cua ho, cho
thy nguoi dn khao kht ra sao di voi hnh thuc cng tc ny.
Hin nay Google xu l khoang mt ti tm kim mi ngy, tng tu
150 triu moi chi ba nm truoc.
Larry Page mt dng sng lp khc cua Google ni thm, vic
tm kim cng tro nn d dng v chnh xc, th co so nguoi dng
Google cng tro nn ton cu, v n tro thnh mt luc lm phng
THE GII L PHANG
154
cng hng manh. Mi ngy cng nhiu nguoi hon c kha nng in-
form [cp tin cho] chnh mnh bng ngn ngu ring cua ho. Ngy
nay, Page ni, chi mt phn ba s tm kim l o Mi, v t hon mt
nua l bng ting Anh. Hon nua, ng ni thm, khi nguoi ta tm
kim cc thu kh hiu hon, nguoi ta cng b cc thu cng kh hiu
hon, diu d lm cho tc dng lm phng cua in-forming cn
nhiu hon nua. Tt ca cc cng cu tm kim chu yu moi dy cung
cho thm kha nng cho nguoi dng tm kim khng chi Web d ly
thng tin m ca dia cung cua my tnh ring cua ho d tm cc tu
hay du liu hay e-mail m ho bit l o du d nhung lai qun mt o
du. Khi ban c th tm kim b nho cua ban huu hiu hon, d thuc
su l in-forming. Cui 2004, Google cng b k hoach qut ton b
ni dung cua cc thu vin cua ca Dai hoc Michigan v Dai hoc
Stanford, lm cho hng chuc ngn cun sch sn c v c th tm
kim duoc truc tuyn.
Trong nhung ngy ban du cua cc cng cu tm kim, nguoi ta
sung st v thch th bt gp thng tin m ho kim; giy pht thy
ri l su ngac nhin bt ngo, Jerry Yang dng sng lp cua Yahoo!
ni. Ngy nay thi d cua ho c co so hon nhiu. Ho cho rng
thng tin m ho tm chc chn l sn c v chi l vn d nh cng
ngh lm cho d kim hon, bng t g phm hon, ng ni. Dn
chu ho thng tin c tc dng su sc dn x hi. Nguoi tiu dng
ngy nay huu hiu hon nhiu - ho c th tm thng tin, san phm,
dich vu, [qua cc cng cu tm kim] nhanh hon cc phuong tin
truyn thng. Ho duoc thng tin tt hon v cc vn d lin quan
dn cng vic, suc khoe, vui choi, v.v. Cc thi trn nho khng cn
bt loi so voi cc thnh ph c truy cp thng tin tt hon. V nguoi
dn c kha nng kt ni tt hon dn cc thu ho quan tm, d nhanh
chng v d dng tro thnh chuyn gia v cc chu d cho truoc v
d kt ni voi nhung nguoi khc chia se cc mi quan tm cua ho.
Nhung nguoi sng lp Google hiu rng vo cui cc nm 1990
hng trm ngn trang Web duoc dua thm vo Internet mi ngy,
v rng cc cng cu tm kim hin c, c xu huong tm cc tu kho,
khng th theo kip buoc. Brin v Page, ho gp nhau voi tu cch cc
sinh vin cao hoc v khoa hoc my tnh nm 1995, d pht trin
mt cng thuc ton hoc xp hang mt trang Web bng s cc trang
Web khc kt ni voi n, trn gia thit rng cng nhiu nguoi kt
ni dn mt trang no d, th trang d cng quan trong. Dt ph
MUI LUC LM PHANG THE GII
155
then cht cho php Google tro thnh s mt giua cc cng cu tm
kim l kha nng cua n d kt hop cng ngh Xp hang Trang cua
n voi mt phn tch ni dung trang, xc dinh trang no l thch
dng nht cho su tm kim cu th dang duoc tin hnh. Cho d
Google tham gia thi truong sau cc cng ti tm kim chu yu khc,
cc cu tra loi cua n duoc nguoi dn cho l chnh xc hon v thch
hop hon di voi ci ho tm. Su thuc rng mt cng cu tm kim chi
tt hon cht t so voi ci khc d dn dn mt dot triu dng nguoi
ta chuyn sang n. (By gio Google su dung rt nhiu nh ton hoc
nghin cuu cc thut ton tm kim, trong mt n luc d lun lun
giu cho ho c mt buoc thch dng hon cc di thu canh tranh.)
V l do no d, Brin ni, nguoi ta dnh gi thp tm quan trong
cua tm thng tin, nguoc lai voi nhung thu khc m ban c th lm
truc tuyn. Nu ban tm ci g d ging vn d suc khoe, ban thuc
su mun bit; trong mt s truong hop n l vn d sng-cht.
Chng ti c nhung nguoi tm Google v cc triu chung con dau
tim v sau d goi s chn-mt-mt. Nhung di khi ban thuc su
mun thng tin cho mnh v ci g d don gian hon nhiu.
Khi ti o Bc Kinh thng Bay 2004, mt bui sng ti di thang
my xung cng vo ti, Ann, v con gi muoi su tui, Natalie, n
cm mt nm buu thip vit cho ban n. Ann bao n, Con c
mang dia chi cua chng theo khng? Natalie nhn b cu nhu b
chc chn l nguoi th ki muoi chn. Khng, n ni, voi giong
ni me-qu-lac-hu-ri. Con chi Google s din thoai cua chng,
v dia chi nh cua chng hin ra.
S dia chi? me ngc, Me oi.
Tt ca ci Natalie d lm d, l in-forming, dng Google theo
cch ti d chng c tuong g l thm ch c th. Trong lc y,
tuy nhin, n cung c iPod cua n, ci trao quyn cho n d tu in-
form n theo cch khc - voi giai tr thay cho tri thuc. N d tro
thnh bin tp vin m nhac cua mnh v tai xung tt ca cc bi
ht n ua thch nap vo iPod cua n v mang tt ca chng theo sang
Trung Quc. Hy nghi v vic d: Hng thp nin ngnh pht
thanh truyn hnh d duoc xy dung quanh tuong l ban phi cc
quang co ra trn mang truyn hnh v pht thanh v hi vong ai d
xem hay nghe. Nhung nho cc cng ngh lm phng trong giai tr,
th gioi d bin mt di nhanh chng. Ngy nay voi TiVo ban c th
tro thnh bin tp vin TV cua ring ban. TiVo cho php nguoi
THE GII L PHANG
156
xem ghi lai cc chuong trnh ua thch cua mnh v nhay qua cc
quang co, tru quang co ban mun xem. Ban xem ci ban mun
khi ban mun. Ban khng phai c hen voi mt knh TV o thoi
dim v ch do ai d khc dt ra v xem cc quang co p dt cho
ban. Voi TiVo ban c th xem chi cc show cua ring ban v cc
quang co ban mun v cc san phm m ban c th quan tm.
Nhung ht nhu Google c th theo di ci ban tm kim, Tivo
cung c th, n bit show no v quang co no duoc ban dng
bng lai, phn loai, v quay lai trn TV cua ring ban. Cho nn dy
l mt cuc thi d tin tuc: Hy don giy pht no duoc quay lai
nhiu nht trong lich su TV? Tra loi: Janet Jackson ph nguc, hay,
c th goi mt cch hoa mi, b o cua c bi truc trc, o Super
Bowl [Siu Cup Bng d Mi] nm 2004. Hy hoi TiVo. Trong mt
thng co bo ch ngy 2-2-2004, TiVo ni, Justin Timberlake v
Janet Jackson d dnh cp cuc din [show] ngy Thu bay Super
Bowl, thu ht nhiu gp gn hai ln nhung nguoi xem so voi cc
giy pht hi hp nht trn sn din, theo mt do luong hng nm
v s nguoi xem tung giy mt trong cc h gia dnh c TiVo. Su
kin Jackson-Timberlake tao ra mt dinh v phan ung cua khn gia
m TiVo d tung do. TiVo ni s nguoi xem nhay ln 180 phn
trm khi hng trm ngn gia dnh su dung cc kha nng dc nht v
nhi cua TiVo d ngung v choi lai doan truyn hnh truc tip d
xem su c ht ln ny dn ln khc.
Nhu th nu moi nguoi ngy cng c th xem ci anh ta mun d
bao nhiu ln anh ta mun v khi no anh ta mun, tt ca khi nim
v TV quang b - tuc l chng ta qung cc show ra mt ln, cng
voi cc quang co thuong mai, ri sau d thu diu tra ai xem - s
ngy cng c t nghia. Cc cng ti ban mun dnh cuoc vo l
cc cng ti, nhu Google hay Yahoo! hay TiVo, hoc d cng tc voi
nhung nguoi su dung cua ho v cho cho ho cc show v quang
co may do sn dng cho ho. Ti c th hnh dung mt ngy khng
xa khi cc nh quang co s khng tra tin cho bt cu thu g khc.
Cc cng ti nhu Google, Yahoo!, Amazon.com, v TiVo d hoc
d pht dat khng phai bng dy cc san phm v dich vu ln cc
khch hng cua ho m bng xy dung cc h thng cng tc cho
php cc khch hng li [cc san phm v dich vu] cua ring ho v,
v sau d phan ung nhanh nhu chop di voi ci ho li xung. Hiu
qua hon rt nhiu.
MUI LUC LM PHANG THE GII
157
Tm kim mang tnh c nhn cao dn muc vic tm kim l trao
quyn cho con nguoi khng ging g khc, Eric Schmidt CEO cua
Google ni. N l phan d cua duoc chi bao v duoc day. N l v
tu-trao quyn; n trao quyn cho cc c nhn d lm ci ho nghi l
tt nht voi thng tin ho mun. N rt khc bt cu thu g truoc n.
Radio l mt-toi-nhiu. TV l mt-toi-nhiu. Din thoai l mt-toi-
mt. Tm kim l su biu l ti thuong v quyn luc cua c nhn,
dng mt my tnh, nhn ra th gioi, v tm thy chnh xc ci ho
mun- v mi nguoi l khc nhau khi diu d xay ra.
Tt nhin ci lm cho Google khng chi l mt cng cu tm kim
m l mt doanh nghip sinh loi lon l cc nh sng lp ra n nhn
ra rng ho c th xy dung mt m hnh quang co c muc tiu gioi
thiu cho ban quang co thch hop voi ban khi ban tm mt d ti
cu th v sau d c th di tin nh quang co trn co so s ln cc
nguoi dng Google nhy chut vo quang co cua ho. Trong khi
CBS pht mt b phim v c tuong t chnh xc hon v ai xem
phim hay quang co, Google bit chnh xc ban quan tm dn g -
rt cuc ban tm kim n v c th kt ni ban truc tip voi nh
quang co hay gin tip voi su tm kim cua ban. Cui 2004,
Google bt du mt dich vu nho d nu ban dao quanh Bethesda,
Maryland, v mun n shusi, ban chi gui cho Google mt tin nhn
SMS trn din thoai di dng cua ban, Shusi 20817 20817 l m
vng cua Bethesda v n s gui lai cho ban mt tin nhn v cc
lua chon. Chi c Troi moi bit vic ny s di dn du.
In-forming, tuy vy, cung dnh dn vic tm kim ban, cc dng
minh, v cc cng tc vin. N cho php lp ra cc cng dng ton
cu, qua tt ca cc bin gioi quc t v vn ho, mt chuc nng lm
phng quan trong co ban khc. By gio nguoi ta c th tm cc ban
cng tc v bt cu chu d, du n, hay d ti no dc bit thng
qua cc cng [portal] nhu Yahoo! Groups [Nhm]. Yahoo! c c
300 triu nguoi dng v 4 triu nhm hoat dng. Cc nhm d c
13 triu c nhn truy cp vo hng thng trn khp th gioi.
Internet tng ln trong linh vuc tu-phuc vu, v Yahoo! Groups
minh hoa xu huong ny, Jerry Yang ni. N cung cp mt din
dn, mt platform, mt tp cc cng cu cho nguoi dn d c cc
cuc tu hop tu, nua tu, hay cng khai trn Internet bt chp dia l
hay thoi gian. N cho php nhung nguoi tiu dng tu hop quanh
cc chu d c nghia di voi ho theo nhung cch hoc phi thuc t
THE GII L PHANG
158
hay khng th [nu lm] ngoi mang. Cc nhm c th duoc dng
nhu cc nhm h tro cho nhung nguoi hon ton xa la nhung nguoi
duoc kch dng boi mt vn d chung (di ph voi cc bnh him,
nhung nguoi vua moi thnh cha me, phu nhn [qun] cua cng
chuc duong nhim) hay nhung nguoi tm nhung nguoi khc c cc
mi quan tm ging nhau (cc nhm c so thch huyn b nhu xe
truot tuyt do ch ko, di cui, lm nu da trong nh [khng tm
nng] c s thnh vin dng). Cc cng dng hin huu c th di cu
truc tuyn v hung thinh trong mt mi truong tuong tc (lin don
bng d tre em dia phuong, nhm thanh nin nh tho, cc t chuc
cuu sinh vin), tao ra mt nh ao cho cc nhm quan tm v chia
se, t chuc, v truyn thng tin c gi tri cho cc cng dng tu
dung dy suc sng. Mt s nhm chi tn tai trn mang v chng
bao gio c th thnh cng ngoi mang, cn cc nhm khc phan
nh cc cng dng manh trn th gioi thuc. Cc nhm c th duoc
tao ra ngay lp tuc v giai tn; cc d ti c th thay di hay khng
thay di. Xu huong ny s chi tng ln khi nhung nguoi tiu dng
ngy cng tro thnh cc nh xut ban, v ho c th tm su dng
cam v cng dng ho chon- ho chon n khi no, o du, v th no.
C mt khc nua cua in-forming m nguoi dn s phai quen voi,
v d l kha nng cua nguoi khc thng tin cho chnh ho v ban tu
tui rt som. Cc cng cu tm kim lm phng th gioi bng loai bo
tt ca cc thung lung v dinh, tt ca tuong v d, m nguoi ta
thuong dng d n np o bn trong, o dinh, o dng sau, hay o duoi
nhm che giu [danh] ting cua ho hay nhung phn cua qu khu
cua ho. Trong mt th gioi phng, ban khng th chay, khng th
n np, v cc tang d nho hon v nho hon du bi lt [ln]. Hy
sng cuc sng cua ban mt cch chn tht, boi v bt k ban lm
g, bt cu sai lm no ban mc phai, s c th tm kim duoc mt
ngy no d. Th gioi cng tro nn phng hon, nguoi dn thuong
cng tro nn minh bach v ranh hon. Truoc khi con gi ti Orly ra
di dn truong ni tr vo ma thu 2003, n ni voi ti v vi ban
cng phng cua n. Khi ti hoi lm sao n bit mt s thu n bit-
n d ni chuyn voi chng hay nhn e-mail tu chng?- n bao ti
n khng lm ca hai vic. N chi Google chng. N tm ra cc thu
d tu cc bo cua truong, cc bo dia phuong, v.v, v may thay
khng c h so canh st no. Dy l lu tre hoc sinh trung hoc!
MUI LUC LM PHANG THE GII
159
Trong th gioi ny tt hon ban hy lm dng- ban khng phai
tng tc v chuyn sang thi trn tip theo d dn vy, Dove
Seidman, nguoi vn hnh mt hng tu vn phuc tng php lut v
dao duc kinh doanh, LRN, ni. Trong th gioi Google, danh ting
cua ban s theo ban v di truoc ban o tram tip theo. N dn d
truoc khi ban dn By gio danh ting bt du tu som. Ban
khng phai tn bn nm d nghin ruou. Danh ting cua ban duoc
dinh som hon nhiu trong doi. Lun ni tht, Mark Twain ni,
bng cch d ban s khng phai nho ban d ni g. Rt nhiu
nguoi c th l nh diu tra tu ng vo doi ban, v ho c th chia se
nhung diu ho tm thy voi rt nhiu nguoi.
Trong thoi dai cua su tm kim siu manh, mi nguoi l mt
nguoi ni danh. Google san phng thng tin- n khng c cc bin
gioi giai cp hay gio duc. Nu ti c th thao tc Google, ti c
th tm bt cu thu g, Alan Cohen, ph chu tich cua Airespace
hng bn cng ngh khng dy, ni. Google ging Cha. Cha l
khng dy, Cha o moi noi, v Cha thy moi thu. Bt cu cu hoi
no trn th gioi, ban hoi Google.
Vi thng sau khi Cohen dua ra nhn xt d voi ti, ti tnh co
bt gp cu chuyn kinh doanh ngn sau trn CNET News.com:
Nh tm kim khng l Google hm Thu tu ni rng n d mua
Keyhole, mt cng ti chuyn v phn mm co so Web cho php
nguoi ta xem cc anh v tinh tu khp dia cu Phn mm cho
nguoi dng kha nng zoom vo tu muc vu tru; trong mt s truong
hop, n c th zoom vo sut dn canh muc duong ph. Cng ti
khng c hnh anh phn giai cao cho ton dia cu, nhung Web site
cua n cho mt danh muc cc thnh ph sn c cho xem chi tit
hon. Cng ti tp trung chu yu vo phu cc khu vuc d thi lon o
Hoa K v lm vic d mo rng tm bao phu cua n.
LJC LM PHANG # 10
CC STEROID
S, Di dng, C nhn, v Ao
[Digital, Mobile, Personal, and Virtual]
Nhung su khc bit tht su cua iPaq ny l tnh khng dy cua
n. N l my palmtop du tin c th kt ni khng dy voi
THE GII L PHANG
160
Internet v cc dung cu khc theo bn cch. Di voi khoang
cch dn 30 inch [76 cm], iPaq c th roi thng tin, ging the
kinh doanh din tu cua ban, vo mt palmtop khc dng mt
my pht hng ngoai. Cho khoang cch dn 30 feet [9 m], n
c mach Bluetooth cy sn Cho khoang cch dn 150 feet
[46 m], n c mt anten Wi-Fi. V cho truyn quanh ca hnh
tinh, iPaq du phng mt meo khc: n cung l mt din thoai
di dng. Nu vn phng cua ban khng th voi toi ban bng ci
ny, th ban phai o trn Tram Vu tru Quc t.
-Tu mot bi bo v PocketPC moi cua HP, New York Times,
29-7-2004.
i o trn tu lua siu tc chay nhanh xung pha nam tu Tokyo
dn Mishima. Phong canh ngoan muc: bn tri l cc lng chi
v bn phai l Ni Ph Si tuyt phu. Dng nghip cua ti Jim
Brooke, truong dai din The New York Times tai Tokyo, ngi o bn
kia li di v khng d dn phong canh. Anh m mai voi my tnh
cua mnh. Thuc su ti cung th, nhung anh ta online qua kt ni
khng dy, cn ti chi g lin tuc ln mt ct trn my xch tay
khng duoc kt ni cua ti. Sut tu d chng ti cng ly mt taxi
vo mt ngy khc o trung tm Tokyo v Jim rt nhanh my xch
tay c kha nng khng dy ra v e-mail cho ti ci g d qua
Yahoo!, ti d tht ln boi muc d thm nhp khng dy v su kt
ni dng kinh ngac o Nht Ban. Tru vi hn dao xa v lng min
ni, nu ban c card khng dy trong my tnh, hay bt cu din
thoai di dng Nht no, ban c th online o bt cu du - tu cc ga
tu din ngm su ht dn tu lua siu tc chay nhanh khp min
qu. Jim bit ti hoi bi m anh voi su thuc l Nht Ban, khng k
dn hu ht phn cn lai cua th gioi, c d kt ni khng dy tt
hon Mi rt nhiu. D sao di nua, Jim thch ni di ni lai.
Ny, Tom, ti dang online, anh ni, khi min qu Nht vt qua.
Mt anh ban ti, cng tc vin cua Times o Alma Ata vua c mt
dua con v ti dang chc mung anh ta. Ti qua anh d c mt dua
con gi. Jim tip tuc cp nht ti. By gio ti doc dim bo
dy!- tm tt cc tin chnh trong ngy cua New York Times. Cui
cng, ti hoi Jim, anh thnh thao ting Nht, d bao nguoi li tu
gh lai. Anh ta nhe nhng di qua. Ti bao Jim hoi li tu chng ta
chay nhanh th no. Ho lin thong qua lai bng ting Nht vi
T
MUI LUC LM PHANG THE GII
161
giy truoc khi Jim dich: 240 km mt gio. Ti lc du. Chng ti
trn mt tu siu tc chay 240 km mt gio - tuc l 150 dm/gio - v
dng nghip cua ti dang tra loi e-mail tu Kazakhstan, v ti khng
th li xe tu nh mnh o ngoai Washington vo trung tm DC m
din thoai di dng cua ti khng bi ngt qung t nht hai ln. Ngy
hm truoc, o Tokyo ti doi cuc hen voi Todd Zaun dng nghip
cua Jim, v anh ta bn voi din thoai di dng Nht cua anh ta, kt
ni d dng voi Internet tu bt cu du. Ti l mt tay luot sng,
Todd giai thch, khi anh dng ngn tay cua mnh d thao tc bn
phm. Voi 3$ mt thng ti dng k vo site [Nht] ny, n cho ti
bit mi sng sng cao bao nhiu o cc bo bin gn nh ti. Ti
kim tra truoc, v quyt dinh du l ch tt nht d luot hm d.
(Ti cng nghi v chuyn d, ti cng mun ra ung cu tng thng
voi chuong trnh ung cu mt-vn d: Ti hua, nu duoc bu, trong
vng bn nm Mi s c d phu sng din thoai di dng tt nhu
Ghana, v trong vng tm nm s tt nhu Nht Ban- voi diu kin
nguoi Nht k mt thoa uoc dung yn v s khng di moi sut tm
nm d chng ta c th dui kip. Khu hiu vn dng [c th dn
ln t] cua ti rt don gian: Gio C Nghe Duoc Ti Khng?)
Ti bit l som mun Mi s dui kip phn cn lai cua th gioi v
cng ngh khng dy. N dang xay ra ri. Song muc ny l v yu
t lm phng thu muoi khng chi v khng dy. N l v ci ti goi
l cc steroid. Ti goi cng ngh moi no d l steroid boi v
chng khuych dai v tng nap [turbocharge] tt ca cc luc lm
phng khc. Chng dem theo tt ca cc hnh thuc cng tc duoc
nu bt o muc ny outsourcing, offshoring, open-sourcing,
supply-chaining [xu chui cung], insourcing, v in-forming v
lm cho c th tin hnh mi thu v moi thu trong s chng theo
mt cch [mang tnh] s, di dng, ao, v c nhn, nhu cuu CEO
cua HP Carly Fiorina din dat trong cc bi ni cua b, bng cch
y nng cao mi ci v lm cho th gioi phng hon mi ngy.
Bng s-digital, Fiorina mun ni rng nho cc cuc cch
mang PC-Windows-Netscape-work flow, tt ca ni dung v cc
qu trnh tuong tu [analog] -tt ca moi thu tu ngh nhip anh dn
vui choi dn truyn thng dn xu l vn ban dn thit k kin trc
dn quan l h thng phun tuoi co cua nh ti - du duoc s ho v
v th c th duoc tao hnh, thao tc, v truyn qua cc my tnh,
Internet, v tinh, hay cp quang. Bng ao-virtual, b mun ni
THE GII L PHANG
162
rng qu trnh tao hnh, thao tc, v truyn ni dung duoc s ho
ny c th duoc tin hnh voi tc d rt cao, voi su d dng hon
ton, nhu th ban chng bao gio phai nghi v n- nho tt ca cc ng
s, cc giao thuc, v cc chun co so ny d duoc ci dt hin nay.
Bng di dng-mobile, b mun ni rng nho cng ngh khng
dy, tt ca diu ny c th duoc tin hnh tu bt cu du, voi bt cu
ai, qua bt cu dung cu no, v c th mang theo o bt cu du. V
bng c nhn-personal, b mun ni rng n c th duoc tin
hnh boi ban, chi cho ban, trn dung cu cua ring ban.
Th gioi phng nhn nhu th no khi ban ly tt ca cc hnh thuc
cng tc moi y v tng nap chng theo cch ny? Hy d ti cho
chi mt th du. Bill Brody, hiu truong Johns Hopkins, ni cho ti
cu chuyn ny ma h nm 2004: Ti ngi trong mt cuc hi
nghi y hoc o Vail v [bc si] trnh by bo co trch mt nghin cuu
tu Dai hoc Johns Hopkins. V g d dang d xut mt cch tip cn
moi d diu tri ung thu tuyn tin lit v di nguoc phuong php
phu thut hin hnh. N l mt cch tip cn xm ln ti thiu di
voi ung thu tuyn tin lit. V th hn trch mt nghin cuu cua Dr.
Patrick Walsh, nguoi d pht trin chun tin tin v chm sc
phu thut tuyn tin lit. G ny d xut mt phuong php thay
th - bi tranh ci nhung hn trch tu nghin cuu cua Walsh o
Hopkins theo mt cch ung h cch tip cn cua hn ta. Khi hn
ni diu d, ti bao mnh, Diu d nghe c ve khng ging nghin
cuu cua Dr. Walsh. V th ti ly mt PDA [personal digital
assistant], v lp tuc ln truc tuyn [khng dy] v vo portal cua
Johns Hopkins ri vo Medline v tin hnh tm kim dng khi ti
ngi o d. Hin ln tt ca cc tm tt cng trnh cua Walsh. Ti bt
mt [tm tt] ln v doc, v n khng h l ci g kia d ni n l.
V th ti gio tay trong phin Hoi v Dp (Q&A) v doc hai dng
tu tm tt, v mt g ta do lung v then.
Vic s ho v luu tru tt ca nhung nghin cuu cua cc khoa cua
Johns Hopkins trong cc nm vua qua d lm cho Brody c th tm
kim n tuc th v hu nhu khng phai suy tnh. Nhung tin b v
cng ngh khng dy khin ng ta c th tin hnh vic tm kim
d tu bt cu du voi bt cu dung cu no. V my tnh c nhn cm
tay cua ng d cho php ng tu tin hnh vic tm kim d, boi
chnh ng, chi cho chnh ng.
Cc steroid no d lm cho tt ca diu ny c th?
MUI LUC LM PHANG THE GII
163
t cch don gian d nghi v tnh ton, o bt k qui m no, l
n bao gm ba thu: kha nng tnh ton, kha nng luu tru, v
kha nng vo/ra - tc d m thng tin duoc dy vo v ko ra tu
phuc hop my tnh/luu tru. V tt ca cc thu ny d tng ln lin
tuc k tu ngy cua cc my tnh lon cng knh du tin. Su tin b
tng cuong ln nhau ny tao thnh mt steroid quan trong. Kt qua
l, ht nm ny sang nm khc chng ta d c kha nng s ho, tao
hnh, nhai, v truyn nhiu loi ni, tu, m nhac, du liu, v giai tr
hon bao gio ht.
Th du, MIPS c nghia l millions of instructions per second-
triu lnh trn giy, v n l mt s do cua kha nng tnh ton cua
vi mach cua mt my tnh. Nm 1971, b vi xu l Intel 4004 tao ra
0,06 MIPS, hay xu l 60.000 lnh mt giy. Ban Extreme cua Intel
Pentium 4 ngy nay c cuc dai l thuyt 10,8 ti lnh mt giy. Nm
1971, vi xu l Intel 4004 chua 2.300 transistor. Itanium 2 ngy nay
chua 410 triu transistor. Trong khi y, dua du liu vo v ly du
liu ra d nhay ln pha truoc voi tc d chng mt. Voi tc d cua
cc dia hoat dng o thoi cua cc chip 286 v 386, cn khoang mt
pht d tai duy nht mt anh s tu my anh s moi nht cua ti.
Ngy nay ti c th lm vic d nhanh hon mt giy trn mt
USB 2.0 v mt b xu l Pentium. Khi luong du liu m ban c
th luu tru by gio cho input [vo] v output [ra] vuot ra ngoi d
thi, nho su tin b khng ngung v cc dung cu luu tru, Craig
Mundie, Tng Gim dc Cng ngh cua Microsoft, ni. Luu tru
tng theo hm s mu, v diu ny thuc su l mt nhn t cch
mang nhu bt k thu g khc, N l ci cho php tt ca cc dang
ni dung tro thnh digital [s] v o muc d no d c th mang
theo duoc [di dng]. N cung tro nn du re d ban c th dua dung
luong lon vo thm ch cc dung cu c nhn m nguoi ta mang theo
mnh. Nm nm truoc, khng ai c th tin rng ban c th bn cc
my iPod voi nho 40 gigabyte, c kha nng luu tru hng ngn bi
ht, voi gi m tre vi thnh nin c du suc d mua. By gio n duoc
cho l nhm. V khi dn vic di chuyn tt ca cc bit ny khp noi,
th gioi tnh ton d duoc tng nap. Nhung tin b v quang hoc
soi quang s mau chng cho php mt soi dy duy nht mang 1
terabit mt giy. Voi 48 soi trong mt cp, d l 48 terabit/giy.
Henry Schacht, cuu CEO cua Lucent, chuyn v cng ngh ny,
chi ra rng voi kha nng nhu th, ban c th truyn tt ca ti liu
M
THE GII L PHANG
164
d in cua th gioi bng pht trn mt cp duy nht. Diu ny c
nghia l nng luc truyn dn l khng c gioi han voi chi ph tng
thm l zero. Cho d tc d m Schacht ni dn chi p dung cho
xuong sng cua mang cp quang, v khng phai [cua dy] dm
cui ko dn nh cua ban v vo my tnh cua ban, chng ta vn
ni v mt buoc nhay vot ln pha truoc.
Trong Xe Lexus v Cy liu, ti d vit v mt quang co cua
Qwest cho thy mt nh doanh nghip, mt moi v v vi, dng k
phng tai mt motel canh duong o noi rt heo lnh. Anh ta hoi
nhn vin truc liu ho c dich vu phng v cc tin nghi khc. C
ni c. Sau d anh ta hoi c liu c giai tr trn TV o phng anh ta
khng, v c nhn vin tra loi voi mt giong ln mt du du, Moi
phng c tt ca cc phim tung duoc san xut bng moi ngn ngu,
bt cu khi no, ngy hay dm. Ti d vit v diu d khi y nhu
mt th du v ci g s xay ra khi ban duoc kt ni vo Internet.
Nay n l mt th du v by gio chng ta c th ct roi ra khoi
Internet bao nhiu, boi v vi nm nua, khi nho luu tru tip tuc
tin b v tro nn ngy cng nho hon, ban s c kha nng mua du
b nho luu tru d mang theo cc phim d trong ti ban.
Ri dua thm mt steroid khc vo danh sch: file-sharing [chia
se file]. N bt du voi Napster lt duong cho hai chng ta chia se
cc bi ht chua trn cc my tnh cua nhau. O dinh dim cua n,
theo Howstuffworks.com, Napster c l d l Web site ni ting
nht tung duoc tao ra. Trong t hon mt nm, n di tu zero dn 60
triu nguoi thm mt thng. Ri n bi dng cua boi lnh cua to n
v vi pham ban quyn, v khng duoc mo cua lai cho dn 2003 voi
tu cch mt site tai nhac hop php. Napster ban du tro nn rt ni
ting rt nhanh boi v n cho mt san phm dc nht- nhac min
ph m ban c th nhn duoc gn nhu khng cn n luc no tu mt
co so du liu khng l. Co so du liu d thuc t l mt cu trc
file-sharing theo d Napster tao thun loi cho kt ni giua my tnh
cua ti v ban d chng ta c th dnh di cc file nhac. Napster
ban du d cht, song cng ngh file-sharing vn cn v tro nn
cng tinh vi hon mi ngy, nng cao su cng tc ln rt nhiu.
Cui cng, k thm mt steroid phn cung cui cng dua cc dt
ph cng ngh ny lai voi nhau cho nhung nguoi tiu dng: su dt
ph lin tuc v cc cng cu da nng- cc laptop ngy cng nho v
manh, cc din thoai di dng, v cc s tay din tu [organizer] c
MUI LUC LM PHANG THE GII
165
nhn cm tay c th giu cc cuc hen, goi din thoai, gui e-mail,
chup anh, v thm ch dng nhu my quay video.
Cng tc voi tt ca du liu duoc s ho ny s duoc lm cho d
dng hon v re hon nho mt steroid khc dang sinh si nhanh
dich vu giao thuc thoai qua Internet, duoc bit nhu VoIP. VoIP cho
php ban goi din thoai trn Internet bng bin m thanh thnh cc
gi du liu duoc truyn di qua mang Internet v bin tro lai thnh
m thanh o du kia. VoIP cho php bt cu ai dng k dich vu qua
cng ti din thoai cua mnh hay nh cung cp tu nhn d nhn
khng gioi han cc cuc goi ni hat hay duong di, qua Internet,
trn my tnh, laptop, hay PDA c nhn - voi chi mt microphone
nho gn vo. N l c nhn v s duoc chuyn giao ao cc duong
ng co so s lm cho n xay ra m ban khng h phai nghi v n.
N s lm cho moi cuc goi kinh doanh hay c nhn dn bt cu du
trn th gioi re nhu cuc goi ni hat - tuc l gn nhu min ph. Nu
diu d khng khuych dai moi hnh thuc cch tip cn, th ti
khng bit ci g s khuych dai.
Xt khoan ny tu 1-11-2004, BusinessWeek, v cng ti VoIP
Skype di tin phong: Eriksen Translation Inc. l mt doanh nghip
nho voi mt vt chn lon. Cng ti o Brooklyn (N.Y.) dua vo 5.000
nguoi lm ngh tu do rai rc khp th gioi d gip dich cc h so
kinh doanh bng 75 thu ting cho cc khch hng Hoa K. Diu d
c nghia l cc ho don din thoai khoang 1.000 $ mt thng. V
th khi gim dc pht trin kinh doanh Claudia Waitman nghe v
mt cng ti moi Skype Technologies cho cc cuc goi min ph
qua Internet dn nhung nguoi dng Skype khc o bt cu du trn
th gioi, b nhay v. Su thng sau khi dng k, cc chi ph din
thoai cua Eriksen d ha xung 10 phn trm ri. Cn tt hon, cc
nhn vin cua n v nhung nguoi lm vic tu do bn bac thuong
xuyn hon, cho php ho lm vic nhanh hon v hiu qua hon. N
d thay di ton b cch chng ti lm vic, Waitman ni.
VoIP s cch mang ho ngnh vin thng, m, tu khoi du, d
dua vo mt khi nim don gian rng cc cng ti tnh tin ban theo
thoi gian ban ni chuyn di bao nhiu v qua khoang cch no.
Khi nhung nguoi tiu dng c nhiu lua chon VoIP hon, canh tranh
s dn ni cc cng ti vin thng s khng cn c kha nng tnh
tin theo thoi gian v khoang cch nua. Thoai s tro thnh khng
mt tin. Ci m cc cng ti din thoai s canh tranh, v tnh tin,
THE GII L PHANG
166
s l nhung ci thm vo. Nn tang thoai cu khng thch ung tt
voi di moi. Nhung khi ban dt thoai vo mt Internet platform,
moi loai lua chon di moi cho cng tc tro thnh c th. Ban s c
mt danh muc ban thn v tt ca ci ban cn lm l nhy dp vo
mt tn v cuc goi s hon thnh. Ban mun nhn din nguoi goi?
Anh nguoi goi s hin ln mn hnh cua ban. Cc cng ti s canh
tranh v SoIP (service over Internet protocol- dich vu trn giao
thuc Internet): ai c th cho cho ban hi nghi video tt nht trong
khi ban dang ni chuyn qua my tnh, PDA hay laptop cua mnh;
ai c th cho php ban ni chuyn voi ai d trong khi d dng moi
mt nguoi thu ba hay thu tu vo cuc di thoai; ai c th cho php
ban ni chuyn v dnh di cc file ti liu v gui cc thng dip
vn ban dng thoi, v th ban c th thuc su vua ni vua lm vic
trn mt ti liu cng nhau trong khi ni chuyn. Ban s c kha
nng d cho ai d mt tin nhn bng loi c th bin thnh vn ban,
song song voi mt ti liu dnh km m hai nguoi cc anh c th
lm vic trn d. Mike Volpi, ph chu tich cp cao cua Cisco v
cng ngh dinh tuyn, ni, S khng l v khoang cch v ban ni
di th no, m l ban tao gi tri th no quanh truyn thng thoai.
Thoai s l khng mt tin; ci ban cho php cc khch hng lm
quanh n l ci s phn bit cc cng ti.
Nhung nguoi sng o Bangalore hay Bc Kinh s c kha nng d
mnh duoc ghi trong cc Trang Vng o New York. Tm mt k
ton vin? Chi nhy dp Hang Zhou o Bc Kinh hay Vladimir
Tolstoy o Moscow hay Ernst & Young o New York. Hy ly lua
chon cua ban cho k ton vin: Quang truong Thin An Mn,
Quang truong Do, hay Quang truong Union. Ho s vui lng cng
tc voi ban d din cc ban khai thu cua ban.
C mt steroid khc, lin quan dn VoIP, ci s tng nap ci tng
nap [turbocharger
*
] ny: nhung cai thin dt ph v hi nghi video.
HP v cng ti lm film DreamWorks SKG cng tc v thit k mt
b videconferencing - voi DreamWorks mang ti chuyn mn cua
n v video v m thanh v HP dng gp cng ngh tnh ton v
nn cua mnh- n tht ngoan muc. Mi bn cua cuc hi nghi video
ngi o mt bn di di din voi mt buc tuong cc mn hnh TV
phng v cc camera chia vo ho. Cc mn hnh phng hin thi
*
b phn gn vo dng co xe d tng cng sut v tit kim xng; turbocharge l
gn b phn d vo xe. O dy dich l tng nap [tuong tu nhu supercharge].
MUI LUC LM PHANG THE GII
167
nhung nguoi ngi o bn kia, c th o bt cu du trn th gioi. N
tao ra mt n tuong v moi nguoi ngi quanh mt chic bn hi
nghi duy nht v r rng l mt kinh nghim khc v cht luong
voi bt cu thu g d c trn thi truong truoc dy. Ti d c dip tham
gia mt cuc trnh din, v n thuc t dn ni ban hu nhu cam
nhn duoc hoi tho cua nhung nguoi bn kia cua hi nghi video, khi
thuc ra nua cua chng ti o Santa Barbara v nua kia cch xa nm
trm dm. Boi v DreamWorks lm film v hoat hnh khp th gioi,
n cam thy phai c mt giai php hi nghi video noi nhung nguoi
sng tao cua n thuc su c th truyn dat tt ca suy nghi cua ho,
nhung biu l nt mt, nhung cam gic, cc con gin, nhit tnh, v
nhung ci tron mt. Tng gim dc chin luoc v cng ngh cua
HP, Shane Robinson, bao ti l HP c k hoach dua cc b hi
nghi video ny ra bn vo 2005 voi gi khoang 250.000 $ mt b.
D chng l g ca so voi cc v my bay v su hao mn cua cc nh
diu hnh phai thuong chu du dn London hay Tokyo cho cc cuc
hop mt-di-mt. Cc cng ti d dng khin mt trong cc b ny
hon vn trong mt nm. Muc ny cua hi nghi video, mt khi tng
ln nhanh, s lm cho pht trin tu xa, outsourcing, v offshoring
d hon nhiu v hiu qua hon.
by gio l vic phu duong c ln chic bnh, bersteroid ci
lm cho tt ca l di dng: khng dy. Khng dy l ci s cho
php ban ly moi thu d duoc s ho, bin thnh ao v c nhn, v
lm vic d tu bt cu du.
Trang thi tu nhin cua truyn thng l khng dy, Alan Cohen
ph chu tich cao cp cua Airespace l l. N bt du voi ting ni,
boi v nguoi ta mun c kha nng goi din thoai bt cu lc no, tu
bt cu noi no, dn bt cu du. D l v sao di voi nhiu nguoi
din thoai di dng l din thoai quan trong nht m ho so huu. Vo
du th ki hai muoi mt, nguoi ta bt du pht trin cng k vong
d v voi n l su mong mun cho truyn thng du liu- kha nng
truy cp Internet, e-mail, hay bt cu h so [file] kinh doanh no bt
cu lc no, o bt cu du, dng mt din thoai di dng, PalmPilot,
hay dung cu c nhn khc no d. (V by gio yu t thu ba buoc
vo buc tranh, tao ra nhiu cu hon cho cng ngh khng dy v
dy manh su lm phng th gioi: cc my mc ni chuyn voi my
mc mt cch khng dy, nhu cc chip RFID cua Wal-Mart, cc
V
THE GII L PHANG
168
dung cu khng dy b xu tu dng truyn thng tin dn cc my
tnh cua cc nh cung cp, cho php ho theo di hng tn.)
Trong nhung ngy du cua [ki thut] tnh ton (Ton cu ho
2.0), ban lm vic trong vn phng. D c mt my tnh lon, v
theo nghia den ban phai di qua v bao nguoi ta chay my tnh lon
d chit xut ra hay dua thng tin vo cho ban. N ging nhu mt
php mu. Sau d, nho PC v Internet, email, laptop, browser, v
client server, ti c th truy cp tu mn hnh cua chnh ti moi loai
du liu v thng tin duoc luu trn mang. Trong ki nguyn ny ban
duoc ct roi khoi [khng phai gn voi] vn phng v c th lm
vic tai gia, o nh ven bi bin, hay o mt khch san. By gio
chng ta o trong Ton cu ho 3.0, noi nho s ho, vi tiu ho, ao
ho [virtualization], c nhn ho, v khng dy, ti c th xu l, thu
thp, hay truyn ting ni hay du liu tu bt cu du dn bt cu du-
voi tu cch mt c nhn hay mt ci my.
Bn cua ban di voi ban dn moi noi ban o lc ny, Cohen ni.
V cng nhiu nguoi c kha nng dy v ko thng tin tu bt cu
du dn bt cu du nhanh hon, cng nhiu ro can di voi canh
tranh v truyn thng s bin mt. Dt ngt, doanh nghip cua ti
c phn phi phi thuong. Ti cc lo ban o Bangalore hay Bangor,
ti c th dn anh v anh c th dn ti. By gio cng ngy cng
nhiu nguoi mun v k vong c di dng khng dy, ht nhu din.
Chng ta dang chuyn nhanh sang thoi dai cua mobile cho ti,
Padmasree Warrior, tng gim dc cng ngh cua Motorola, ni.
Nu nguoi tiu dng tra tin cho bt k dang ni dung no, bt lun
l thng tin, giai tr, du liu, tr choi, hay bo gi c phiu, ho ngy
cng mun c kha nng truy cp n bt cu lc no, bt cu o du.
Chnh by gio nguoi tiu dng bi mc vo mt m l cua cc d
xut v tiu chun cng ngh khng dy vn chua tuong hoat hon
ton. Nhu chng ta du bit, cng ngh khng dy no d hoat
dng o mt vng, mt bang, hay mt nuoc v khng o noi khc.
Cch mang mobile cho ti s hon tt khi ban c th di chuyn
sun se tron tru quanh thnh ph, nuoc, hay th gioi voi bt cu
dung cu no ban mun. Cng ngh c d. Khi diu ny duoc ph
bin dy du, vic mobile cho ti s c anh huong lm phng dy
du cua n, bng giai phng con nguoi d c th lm vic v truyn
thng tu bt cu du dn bt cu du voi bt cu thu g.
MUI LUC LM PHANG THE GII
169
Ti d nm vi ci g s dn bng c mt bui sng o tng hnh
dinh Tokyo cua NTT DoCoMo, nh cung cp dich vu di dng
Nht khng l di du trong qu trnh ny v di truoc xa Mi v cung
cp tnh tuong hoat hon ton bn trong Nht Ban. DoCoMo l vit
tt cua Do Communications Over the Mobile Network [Truyn
thng Qua Mang Di dng]; n cung c nghia l o bt cu du
trong ting Nht. Ngy ti o tng hnh dinh DoCoMo bt du voi
mt tua do mt robot huong dn, n ci cho theo kiu Nht mt
cch hon hao v sau d dua ti dao quanh phng trung by cua
DoCoMo, c cc din thoai video di dng cm tay d ban c th
thy nguoi m ban ni chuyn voi.
Ngy nay thanh nin dng din thoai di dng cua chng ti nhu
din thoai video hai chiu, Tamon Mitsuishi, VP cp cao cua
Phng Kinh doanh Ph qut o DoCoMo, giai thch. Moi nguoi ly
din thoai cua ho ra, ho bt du goi cho nhau v c cc cuc di
thoai thi gic. Tt nhin c mt s nguoi khng thch nhn mt
nhau. Nho cng ngh cua DoCoMo, nu ban khng mun cho
thy mt mnh, ban c th thay mnh bng mt nhn vt hoat hoa
v thao tc phm bm d n khng chi ni thay ban m ca ni gin
cho ban v sung suong cho ban. Nhu th dy l mt din thoai di
dng, v camera video, nhung n cung tin ho o muc d n c cc
chuc nng ging nhu mt PC, ng ni thm. Ban cn di cc nm
nhanh [voi ngn tay ci cua ban]. Chng ti goi mnh l nhung
nguoi ngn tay ci. Cc nu sinh trung hoc hin nay c th di cc
ngn ci cua ho nhanh hon ho dnh my trn mt PC.
Nhn tin, ti hoi, Phng Ph qut lm g?
Hin nay chng ta d thy su ph bin cua Internet khp th
gioi, Mitsuishi tra loi, ci chng ti tin chng ti phai cho l
buoc tip theo. Truyn thng Internet cho dn ngy nay hu ht l
giua cc c nhn- e-mail v cc thng tin khc. Nhung ci m
chng ta bt du thy ri l truyn thng giua cc tc nhn v cc
my, v giua cc my. Chng ta dang chuyn sang loai hin tuong
d, boi v nguoi dn mun c mt kiu sng phong ph hon, v cc
doanh nghip mun cc tp qun hiu qua hon Nhu th nhung
nguoi tre trong cuc sng kinh doanh cua mnh dng PC o vn
phng, nhung trong thoi gian ring tu ho dt co so cho cch sng
cua ho ln din thoai di dng. By gio c mt phong tro tng ln
d cho php thanh ton bng din thoai di dng. [Voi] mt the
THE GII L PHANG
170
thng minh ban s c kha nng chi tra trong cc cua hng ao v cc
cua hng thng minh. Nhu th bn canh my tnh tin s c mt
my doc the, v ban chi quet din thoai cua mnh v n tro thnh
the tn dung cua ban nua
Chng ti tin rng din thoai di dng s tro thnh [controller]
quan gia ct yu cua doi sng mt c nhn, Mitsuishi ni thm,
qun nghia kim tra cua controller trong ting Anh di. Th du,
trong linh vuc y n s l h thng xc thuc cua ban v ban c th
xem xt cc h so y hoc cua ban, v d tin hnh thanh ton ban s
phai cm mt din thoai di dng. Ban khng th trai nghim cuc
sng m khng c mt din thoai di dng, v n s diu khin moi
thu o nh nua. Chng ti tin rng chng ta cn mo rng dai cua cc
my c th duoc diu khin bng din thoai di dng.
C nhiu diu d lo v tuong lai ny, tu tre em bi cc con th tnh
duc online nhu qua din thoai di dng cua chng, dn nhn vin
dng camera din thoai di dng lm moi loai hnh dng bi cm.
Mt s nguoi Nht d dn cc hiu sch, ly cc cun sch day nu
n xung, v chup anh cc cng thuc v sau d di ra. May l, cc
din thoai c camera hin nay gy ra ting xoet khi ho chup anh,
nhu th chu cua hiu, hay nguoi dung canh trong phng thay qun
o, s bit nu anh ta trn Candid Camera.
*
Boi v din thoai c
camera cua ban c th kt ni Internet khng chi l mt my anh;
n cung l mt my sao chup, voi kha nng phn phi ton cu.
DoCoMo by gio dang lm vic voi cc cng ti Nht khc v mt
dn xp theo d ban c th dao trn ph v nhn mt poster v mt
bui ho nhac cua Madonna o Tokyo. Poster s c mt m vach v
ban c th mua v bng don gian qut m vach. Mt poster khc c
th l v mt CD moi cua Madonna. Chi qut m vach bng din
thoai di dng cua ban v n s cho ban mt mu cc bi ht. Nu
ban mun, qut n lai ln nua v ban c th mua ton b album v
duoc giao tai nh. Khng ngac nhin l dng nghip New York
Times cua ti o Nht Ban, Todd Zaun, ng ly vo Nht, ni voi ti
rng c rt nhiu thng tin m by gio nguoi Nht c th truy cp
tu cc din thoai di dng c kt ni Internet cua ho rng khi ti
*
Bi theo di. Nghia den l Camera Nho cung l tn mt loat chuong trnh vui
nhn voi cc tr choi khm (thuong c camera duoc giu) trn radio v TV cua
nhiu nuoc.
MUI LUC LM PHANG THE GII
171
cng voi ho hng Nht cua ti v ai d c mt cu hoi, diu du
tin ho lm l vo ly din thoai.
i kit suc chi vit v tt ca nhung thu ny. Nhung kh d
phng dai luc lm phng thu muoi ny cc steroid- s
khuych dai nhiu th no v trao quyn thm nua cho tt ca cc
dang cng tc khc. Cc steroid ny phai khin di moi open-
source mo nhiu hon th, boi v chng s cho php nhiu c nhn
hon cng tc voi nhau theo nhiu cch v tu nhiu noi hon bao gio
ht. Chng s nng cao outsourcing, v chng s lm cho d dng
hon nhiu cho mt phng duy nht cua bt cu cng ti no d cng
tc voi cng ti khc. Chng s nng cao xu chui cung, boi v tng
hnh dinh s c kha nng kt ni thoi gian thuc voi mi c nhn
nhn vin d hng ln gi, mi gi hng ring, v mi nh my
Trung Quc san xut cc thu bn trong chng. Chng s nng cao
insourcing sai mt cng ti nhu UPS di su vo bn trong mt nh
bn le v quan l ton b chui cung cua n, su dung cc li xe c
th tuong tc voi cc nh kho cua n, v voi mi khch hng, mang
PDA ring cua mnh. V hin nhin nht, chng s nng cao in-
forming- kha nng d quan l chui cung tri thuc ring cua ban.
Sir John Rose, CEO cua Rolls-Royce, cho ti mt th du tuyt voi
v khng dy v cc steroid khc nng cao th no kha nng cua
Rolls-Royce d lm work flow v cc hnh thuc cng tc khc voi
cc khch hng cua n. Gia su ban l British Airways v ban cho
mt Boeing 777 bay qua Dai Ty Duong. O du d trn Greenland,
mt trong bn dng co Rolls-Royce bi st dnh. Hnh khch v
nguoi li c th lo, nhung khng cn. Rolls-Royce lm chu tnh
hnh. Dng co Rolls-Royce d duoc ni voi mt my pht lai ln
mt v tinh v n pht du liu v tnh hnh v dc tnh cua n, moi
lc, xung mt my tnh trong phng diu hnh cua Rolls-Royce.
Diu d dng voi nhiu dng co my bay Rolls-Royce dang hoat
dng. Nho tr tu nhn tao trong my tnh Rolls-Royce, dua vo
cc thut ton phuc tap, n c th theo di cc bt thuong trong cc
dng co cua n khi hoat dng. Tr tu nhn tao trong my tnh
Rolls-Royce bit dng co ny c l bi st dnh, v dua ra mt bo
co cho mt ki su cua Rolls-Royce.
T
THE GII L PHANG
172
Voi du liu thoi gian thuc chng ti nhn duoc qua v tinh,
chng ti c th nhn din mt su c v cc ki su cua chng ti
c th tin hnh chun don tu xa, Rose ni. Trong hon canh
bnh thuong, sau khi mt dng co bi st dnh ban phai cho my bay
ha xung, goi mt ki su, kim tra bng mt, v quyt dinh v bao
nhiu thit hai d xay ra v liu chuyn bay c phai tr d sua.
Nhung hy nho, cc hng hng khng ny khng c nhiu thoi
gian thay di hon ton. Nu my bay ny bi tr, ban bo phi hnh
don, bo do vi tr d bay v nh. Rt tn. Chng ti c th theo di
v phn tch tnh nng dng co mt cch tu dng theo thoi gian
thuc, voi cc ki su cua chng ti ra quyt dinh v chnh xc ci g
cn phai lm vo thoi gian my bay d ha cnh. V nu chng ti
c th xc dinh bng tt ca thng tin chng ti c v dng co rng
khng cn can thip no hay thm ch kim tra no, th my bay c
th quay lai theo dng lich trnh, v diu d tit kim thoi gian v
tin cho cc khch hng cua chng ti.
Cc dng co ni chuyn voi cc my tnh, ni chuyn voi con
nguoi, ni chuyn lai voi cc dng co, tip sau nguoi ni chuyn
voi nguoi - tt ca duoc lm tu bt cu du dn bt cu du. D l ci
xay ra khi tt ca cc luc lm phng bt du duoc tng nap boi tt ca
cc steroid.
C nghe duoc ti by gio khng?
BA
Ba S Hi t
a su hi tu l g? D giai thch ci ti mun ni, hy d ti k
mt chuyn c nhn v chia se mt trong nhung quang co TV
ua thch cua ti.
Cu chuyn xay ra thng Ba 2004. Ti phai ln k hoach bay tu
Baltimore dn Hartford bng Southwest Airlines d thm con gi
ti Orly, n hoc o New Haven, Connecticut. L mt g hiu cng
ngh, ti d khng buc bi voi mt v bng giy nhung d dt mt
v din tu bng [the] American Express. Nhu bt cu ai bay thuong
xuyn trn Southwest du bit, hng khng gi re khng c cc ch
dt sn. Khi ban dng k vo my bay, v cua ban ni don gian A,
B, hay C, voi A ln [my bay] du tin, B ln thu hai, v C ln cui
cng. Nhu nhung nguoi di Southwest k cuu ban cung bit, ban
khng mun l nguoi c v C. Nu ban l, hu nhu chc chn ban
s di dn ch c gh ngi giua khng c ch d dt hnh l trong
thng o trn du. Nu ban mun ngi o gh st cua s hay duong di
v c th chua d cua mnh, ban mun c v A. V ti mang mt
vi ti qun o cho con gi, ti dut khot mun c v A. Th nn
ti dy som d dam bao dn sn bay Baltimore chn muoi lm pht
truoc gio ct cnh. Ti di dn my bn v din tu cua Southwest
Airlines, cm the tn dung cua ti vo, v dng mn hnh cham d
ly v cua mnh - mt nguoi hin dai hon ton, dng khng? Th
dy, v tun ra l B.
Ti ni do. Th qui no ti lai c v B? ti bao mnh, lic
vo dng h cua ti. Khng th c chuyn nhiu nguoi dn vy d
dn dy truoc ti. Dy l tr gian ln! Dy l sp xp truoc! Ci
ny chng hon g mt my bn hng tu dng!
B
THE GII L PHANG
174
Ti buoc nng n, di qua cua an ninh, mua mt ci bnh qu
Cinnabon, v ngi u ru o sau hng B, doi duoc la ln my bay d
c th sn ch trong thng trn du. Bn muoi pht sau, chuyn
bay duoc goi. Tu hng B, ti ghen ti quan st tt ca nhung nguoi c
v A di thnh hng ln my bay truoc ti, voi mt dng ve chc
chn c th nhn thy v su hon hn. V ri ti d nhn ra.
Nhiu nguoi o hng A d khng c v din tu thng thuong nhu
cua ti. Ho chi cm ci c ve di voi ti nhu cc ming giy in
trng bi nhu, nhung khng d trng. Ho c the ln tu v m vach
duoc in trn d, cu nhu cc khch c v A d tai the ln my bay
cua ho tu Internet xung v in chng ra trn my in o nh ho. Diu,
ti mau chng hiu ra, chnh xc l ci ho d lm. Ti d khng
bit, nhung Southwest d thng bo moi dy rng bt du tu 12h01
dm truoc ngy bay, ban c th tai v cua ban xung o nh, in n
ra, v sau d chi cn nhn vin o cng qut m vach truoc khi ban
ln my bay.
Friedman, nhn canh ny ti bao chnh mnh, my l th ki hai
muoi dn th My l Ton cu ho 2.0 dn th. Trong Ton
cu ho 1.0 c dai l v. Trong Ton cu ho 2.0 c my bn v
din tu thay th dai l bn v. Trong Ton cu ho 3.0 ban l dai l
bn v cua chnh mnh.
uang co truyn hnh l tu Konica Minolta Technologies cho
mt dung cu da nng moi n bn, duoc goi l bizhub [trung tm
kinh doanh], mt chic my vn phng cho php ban in trng den
hay in mu, sao mt ti liu, fax n, scan [qut] n, scan n vo e-
mail, hay Internet-fax n - tt ca tu cng chic my d. Quang co
bt du voi vic chiu toi chiu lui nhanh giua hai g, mt o vn
phng v g kia dung o my bizhub. Ho du gn d chuyn tr bng
ni to ln. Dom l cp trn nhung chm hiu - loai nguoi khng
theo kip voi thay di cng ngh (g thuc loai nhu ti!). ng c th
thy Ted dung o my bizhub khi ng nga v pha sau trn gh cua
mnh v nhn ra cua vn phng ng.
Dom: (O bn cua mnh) Ny, ti cn biu d d.
Ted: (O bizhub) Ti dang e-mail n.
Q
BA SU HOI TU
175
Dom: Cu e-mail tu my sao chup?
Ted: Khng, ti e-mail tu bizhub.
Dom: Bizhub? Doi dy, cu d lm cc ban copy cua ti chua?
Ted: Ngay sau khi ti scan ci ny.
Dom: Cu scan o mt my e-mail?
Ted: My e-mail no? Ti o canh my bizhub.
Dom (Boi roi) Sao chup?
Ted (Co nhan nai) Gui e-mail, sau d scan, sau d sao chup.
Dom (Tam ngung lu) Bizhub?
Loi thuyt minh: (Trn mot do hoa sinh dong v bizhub minh hoa
nhiu chuc nng cua n) Tnh da dung gy kinh ngac v mu c
gi phai chng. D l bizhub, tu Konica Minolta.
(Chiu Dom mot mnh o my bizhub, thu xem nu n cng xa c
ph vo coc cua ng.)
Southwest d c kha nng cho vic bn v tai nh, v Konica
Minolta c th cho hizhub, boi v ci ti goi l ba su hi tu. Cc
thnh phn cua ba su hi tu ny l g? Dy l cu tra loi ngn: Thu
nht, dng khoang nm 2000, tt ca muoi luc lm phng duoc thao
lun o chuong truoc bt du hi tu v cng hoat dng theo nhung
cch tao ra mt sn choi ton cu moi, phng hon. Khi sn choi
moi ny duoc xc lp, ca cc doanh nghip ln cc c nhn bt du
chp nhn cc thi quen, cc ki nng, v cc quy trnh moi d ly
duoc nhiu nht tu n. Ho chuyn tu cc phuong tin tao gi tri v
co ban l doc sang cc phuong tin ngang hon. Su st nhp sn
choi moi ny d tin hnh kinh doanh voi nhung cch moi v tin
hnh kinh doanh d l su hi tu thu hai, v n thuc su d gip lm
phng th gioi cn hon nua. Cui cng, dng khi tt ca su lm
phng ny xay ra, mt nhm nguoi hon ton moi, vi ti nguoi,
thuc ra, di ln sn choi tu Trung Quc, An D, v D ch Soviet
truoc dy. Nho th gioi phng moi, mt s trong s ho d nhanh
chng c kha nng cng tc v canh tranh truc tip voi moi nguoi
khc. Dy l su hi tu thu ba. By gio hy ng dn mi su hi tu
mt cch chi tit.
THE GII L PHANG
176
SJ HI TJ I
t ca muoi luc lm phng duoc thao lun trong chuong truoc
d c o quanh dy, chng ta bit, k tu cc nm 1990, nu khng
som hon. Nhung chng phai lan truyn, bm r v kt ni voi nhau
d th hin su thn diu cua chng trn th gioi. Th du, vo thoi
dim no d khoang 2003, Southwest Airlines nhn ra l d c du
PC khp noi, du bng thng, du dung luong luu tru, du khch hng
thoai mi voi Internet, v du b quyt [know-how] phn mm di
voi Southwest d tao ra mt h thng work flow trao quyn cho cc
khch hng cua n d tai xung v in ra the ln my bay cua chnh
ho tai nh, d nhu tai mt e-mail xung. Southwest d c th cng
tc voi cc khch hng cua mnh v ho voi Southwest theo mt
cch moi. V du d khoang cng thoi gian y, phn mm work
flow v phn cung d hi tu theo cch cho php Konica Minolta
cho vic scan, gui-nhn e-mail, in, fax, v sao chup tat ca tu cng
mot my. Dy l su hi tu thu nht.
Nhu Paul Romer kinh t gia Dai hoc Standford d chi ra, cc nh
kinh t d bit tu lu rng c cc hng ho b tro - nho d hng
ho A l c gi tri hon nhiu nu ban cung c hng ho B. D l tt
d c giy v sau d l tt d c bt ch, v ngay sau khi ban c
nhiu mt thu hng ban nhn duoc nhiu tu thu kia, v khi ban c
cht luong tt hon cua mt thu hng v cht luong tt hon cua thu
kia, nng sut cua ban duoc cai thin. Diu ny duoc bit dn nhu
su cai thin dng thoi cua cc hng ho b tro.
Lun dim cua ti l su mo Tuong Berlin, Netscape, work flow,
outsourcing, offshoring, open-sourcing, insourcing, in-forming, xu
chui cung, v cc steroid khuych dai chng, tt ca tng cuong ln
nhau, ging nhu cc hng ho b tro. Chng chi cn thoi gian d
hi tu v bt du hoat dng cng nhau theo cch b sung, nng cao
ln nhau. Dim ngot d dn vo lc no d khoang nm 2000.
Kt qua thuan cua su hoi tu ny d tao ra mot sn choi ton cau,
duoc Web lm cho c th [Web enabled] cho php nhiu hnh thuc
cong tc chia se tri thuc v cng vic trong thoi gian thuc, m
khng quan tm dn dia l, khoang cch, hay, trong tuong lai gan,
ngay ca ngn ng. Khng, khng phai moi nguoi c truy cap dn
platform ny, dn sn choi ny, nhung ngy nay n mo ra cho
nhiu nguoi hon o nhiu noi hon theo nhiu cch hon bat cu thu g
T
BA SU HOI TU
177
giong n tung c truoc dy trong lich su th gioi. Dy l ci ti
mun ni khi ti ni th gii d duc lm phng. N l su hoi tu
bo sung cua muoi luc lm phng, tao ra sn choi ton cau moi ny
cho nhiu hnh thuc cong tc.
SJ HI TJ II
uyt, ban ni, nhung v sao moi chi vi nm vua qua chng ta
moi bt du thy su tro dng v nng sut o Hoa K, ci phai
gn kt voi buoc nhay [vot] cng ngh nhu vy? Tra loi: Boi v
lun lun cn thoi gian cho tt ca cc cng ngh di canh, v cc
quy trnh v thi quen kinh doanh cn thit d nhn duoc nhiu
nht tu chng, d hi tu v tao ra dt ph nng sut tip theo d.
Dua ring cng ngh moi vo l chng bao gio du. Nhung bc
pht lon v nng sut s dn, khi mt cng ngh moi duoc kt hop
voi nhng cch moi d tin hnh kinh doanh. Wal-Mart c duoc su
tng nng sut lon khi n kt hop cc siu thi thng to noi nguoi
dn c th mua x xng cho su thng - voi cc h thng quan l
chui cung theo chiu ngang cho php Wal-Mart ngay lp tuc kt
ni mn hng mt nguoi tiu dng ly tu k cua mt siu thi Wal-
Mart o Kansas City voi san phm mt nh cung cp Wal-Mart o
duyn hai Trung Quc s san xut.
Khi my tnh du tin duoc dua vo cc vn phng, moi nguoi
du k vong mt su tng lon v nng sut. Nhung diu d d khng
xay ra ngay tuc th, v n d gy ra ca su tht vong v mt cht ln
ln. Nh kinh t hoc ni ting Robert Solow d chm bim rng cc
my tnh o khp noi tru trong cc thng k nng sut.
Trong mt tiu lun tin phong 1989, My tnh v Dynamo:
Nghich l Nng sut Hin dai trong mt Guong Chua Qu-Xa, su
gia kinh t Paul A. David d giai thch mt d tr nhu vy bng chi
ra mt tin l lich su. ng luu rng trong khi bng dn din duoc
sng ch ra nm 1879, cn nhiu thp ki d din kh ho dng gp
v c mt anh huong lon v kinh t v nng sut. V sao? Boi v d
khng du chi di lp dt cc dng co din v dp vun cng ngh cu-
cc dng co hoi nuoc. Ton b phuong php san xut phai duoc
cu hnh lai. Trong truong hop cua din, David chi ra, dt ph then
T
THE GII L PHANG
178
cht d l cc to nh, v cc dy chuyn, d duoc thit k lai v
duoc quan l. Cc nh my trong thoi dai hoi nuoc thuong hay l
cc to nh nng n, nhiu tng, dt tin duoc thit k d giu cc
dy cua roa v cc dung cu truyn luc rt nng cn d pht dng
cc h thng duoc cp luc bng hoi nuoc. Mt khi cc dng co
din nho, manh duoc dua vo, moi nguoi d k vong mt su tng
nng sut nhanh. Tuy vy, cn thoi gian. D c tt ca cc khoan tit
kim, ban cn thit k lai du nh xuong. Ban cn c cc nh my
di, thp, mt tng, re d xy dung, voi cc dng co din nho cp
luc cho cc my moi kch c. Chi khi d c mt luong toi han cc
nh kin trc nh my c kinh nghim v cc ki su din v cc nh
quan l, nhung nguoi hiu cc tnh b tro giua dng co din, thit
k lai nh my, v thit k lai dy chuyn san xut, th din kh ho
moi thuc su mang lai dt ph nng sut trong ch tc. David vit.
Cng thu dang xay ra ngy nay voi su lm phng th gioi. Nhiu
trong muoi luc lm phng d quanh dy nhiu nm. Nhung d cho
cc tc dng lm phng duoc cam thy dy du, chng ta cn khng
chi muoi ci lm phng ny hi tu m ca ci g d khc nua. Chng
ta cn dn su ni ln cua di ngu dng cc cn b quan l, cc nh
di moi, cc nh tu vn kinh doanh, cc truong kinh doanh, cc nh
thit k, cc chuyn gia tin hoc, cc CEO, v cc cng nhn d tro
nn thoai mi voi, v pht trin, cc loai cng tc chiu ngang v
cc quy trnh tao gi tri v cc thi quen c th tn dung sn choi
moi, phng hon ny. Tm lai, su hi tu cua muoi luc lm phng
gy ra su hi tu cua mt tp cc tp qun kinh doanh v ki nng d
c th ly duoc nhiu nht tu th gioi phng. V sau d chng bt
du tng cuong ln nhau.
Khi nguoi ta hoi, V sao cch mang IT lai khng dn dn nhiu
nng sut hon ngay tuc th? boi v ban cn nhiu hon chi cc my
tnh moi, Romer ni. Ban cn cc quy trnh kinh doanh moi v
cc loai ki nng moi d di cng chng. Cch moi d lm cc thu
khin cho cc cng ngh thng tin c gi tri hon, v cc cng ngh
thng tin moi v tt hon khin cho nhung cch moi d lm cc thu
cng c kha nng hon.
Ton cu ho 2.0 d thuc su l thoi dai cua tnh ton my lon, d
rt doc theo huong chi huy-v-diu khin, voi cc cng ti v cc
phng ring cua chng c xu huong duoc t chuc trong cc silo
doc. Ton cu ho 3.0, duoc xy dung quanh su hi tu cua muoi
BA SU HOI TU
179
luc lm phng, v dc bit su kt hop cua PC, vi xu l, Internet,
quang hoc soi quang, d lt sn choi chu yu tu trn xung thnh
bn canh nhau hon. V diu ny nui dung v di hoi cc tp
qun kinh doanh moi mt cch tu nhin, t v chi huy v diu khin
hon v nhiu v kt ni v cng tc theo chiu ngang hon.
Chng ta d di tu mt chui chi huy doc d tao gi tri sang mt
chui chi huy ngang hon nhiu d tao gi tri, Carly Fiorina giai
thch. Di moi trong cc cng ti nhu HP, b ni, by gio ngy cng
thuong xuyn hon dn tu su cng tc ngang giua cc phng v cc
nhm khc nhau trai khp ton cu. Th du, HP, Cisco, v Nokia
moi dy d cng tc v pht trin mt my anh/din thoai di dng
roi cc anh s cua n vo mt my in HP, in chng ra nhanh chng.
Mi cng ti d pht trin mt chuyn mn cng ngh rt tinh vi,
nhung n c th tao thm gi tri chi khi chuyn mn cua n duoc
kt hop theo chiu ngang voi cc chuyn mn cua hai cng ti kia.
Ban cng tc theo chiu ngang v quan l theo chiu ngang th
no, di hoi mt tp cc ki nng hon ton khc voi cch tip cn
truyn thng tu trn xung, Fiorina ni thm.
Hy d ti cho chi vi th du. Trong nm nm vua qua, HP d di
tu mt cng ti c tm muoi bay chui cung khc nhau - mi chui
duoc quan l theo chiu doc v dc lp, voi thu bc cc nh quan l
v h tro back-office ring cua n- thnh mt cng ti voi chi nm
chui cung quan l 50 ti $ doanh thu, v noi cc chuc nng nhu k
ton, lm ho don, v ngun nhn luc duoc giai quyt qua mt h
thng ton cng ti.
Southwest Airlines loi dung su hi tu cua muoi luc lm phng d
tao ra mt h thng noi cc khch hng cua n c th tai the ln
my nay cua ho xung o nh. Nhung truoc khi c nhn ti thay di
thi quen mua v cua mnh v ti cai t ban thn ti d cng tc
theo chiu ngang voi Southwest, dt ph cng ngh ny d khng
tao ra dt ph nng sut cho ti hay Southwest. Ci m quang co
bizhub ni v l su khc bit giua nhn vin hiu cc cng ngh hi
tu trong my bizhub moi (v lm sao d nhn duoc nhiu nht tu
n) v nhn vin o chnh cng vn phng d nguoi khng hiu.
Nng sut cua nhn vin sau o vn phng hu cu d s khng tng
ln cho dn khi nhn vin d thay di cc thi quen lm vic cua
mnh, cho d vn phng c chic my gy kinh ngac ny.
THE GII L PHANG
180
Cui cng, hy xem xt th du cua WPP- consortium quang co-
marketing- truyn thng lon thu hai trn th gioi. WPP, c co so o
Anh, d khng tn tai nhu chng ta bit n hai muoi nm truoc. N
l mt san phm cua su hop nht mt s trong cc tn tui lon nht
v kinh doanh -tu Young & Rubicam dn Ogilvy & Mather dn
Hill & Knowlton. Lin minh duoc rp voi nhau d ly duoc ngy
cng nhiu nhu cu marketing cua cc khch hng lon, nhu quang
co, gui thu truc tip, mua media [mua thoi luong hay ch quang
co], v branding [nhn bit nhn hiu].
Nhiu nm troi thch thuc lon cho WPP d l lm sao khin cc
cng ti cua chnh n cng tc, Allen Adamson, gim dc quan l
cua hng branding cua WPP, Landor Associates, ni. By gio, tuy,
thuong khng cn du d khin cc cng ti trong WPP lm vic voi
nhau per se [tu n]. Ngy cng tng, chng ti thy mnh ko cc
c nhn n lai voi nhau tu ni b mi trong cc cng ti ny d tao
ra mt nhm cng tc duoc t chuc chi cho mt khch hng. Giai
php s tao ra gi tri cho khch hng d d khng tn tai o bt cu
mt cng ti no hay thm ch trong su hop nht truyn thng cua
cc cng ti y. N phai duoc may do dc bit hon nhiu. Nhu th
chng ti phai di xung bn trong ton b tp don v chp ly
dng nguoi quang co, d lm vic voi dng nguoi lo branding, d
lm vic voi dng nguoi lo media cho khch hng c bit ny.
Khi GE quyt dinh nm 2003 d tch vic kinh doanh bao him
cua n thnh mt cng ti tch bit, WPP d rp mt nhm duoc t
chuc theo yu cu cua khch hng d giai quyt moi thu tu dt tn
cho cng ti moi- Genworth- sut l trnh xung dn chin dich
quang co du tin v chuong trnh marketing truc tip cua n.
Voi tu cch lnh dao trong t chuc ny, Adamson ni, ci ban
phai lm l hnh dung ra dinh d gi tri cn cho mi khch hng v
sau d nhn din v rp cc ti nng c nhn bn trong luc luong
lao dng cua WPP trn thuc t s hnh thnh mt cng ti ao chi cho
khch hng d. Trong truong hop cua GE, chng ti thm ch dt
tn cho nhm cng tc ao m chng ti tao ra: Klamath
Communications.
Khi th gioi tro nn phng, WPP tu thch ung d c duoc nhiu
nht tu chnh n. N thay di cu trc v cc tp qun vn phng
cua n, ht nhu cc cng ti d diu chinh cc nh my chay hoi
nuoc cua chng thnh chay dng co din. Song WPP khng chi
BA SU HOI TU
181
giai thot khoi tt ca cc buc tuong cua n, n giai thot khoi tt ca
sn cua n nua. N nhn tt ca nhn vin tu tt ca cc cng ti cua
n nhu mt qu khng l cua cc chuyn gia ring nhung nguoi c
th duoc rp lai theo chiu ngang vo cc nhm cng tc, phu
thuc vo cc di hoi duy nht cua bt cu d n cho truoc no. V
nhm d s tro thnh mt cng ti moi de facto voi tn ring cua n.
S cn thoi gian cho sn choi moi ny v cc tp qun kinh doanh
moi lin kt dy du. N l cng vic dang tin trin. Nhung c mt
cht canh bo o dy. N xay ra nhanh hon ban nghi nhiu, v n
xay ra ton cu.
Hy nho, day l mot bo ba hoi tu!
SJ HI TJ III
ao lai th duoc? Dng khi chng ta d hon tt vic tao ra sn
choi moi, ngang hon ny, v cc cng ti v cc c nhn o
Phuong Ty bt du thch ung voi n, 3 ti nguoi d bi dy ra ra
sn choi dt nhin thy mnh duoc giai phng d plug and play
[cm v chay] voi moi nguoi khc.
Tru mt thiu s b t, truoc dy 3 ti nguoi dn ny d chng bao
gio duoc php d cng tc v canh tranh, boi v ho d sng trong
cc nn kinh t phn nhiu bi dng voi cc kt cu chnh tri v kinh
t rt doc v thu bc. Ti dang ni v nguoi dn cua Trung Quc,
An D, Nga, Dng u, Mi Latin, v Trung . Cc nn kinh t v
h thng chnh tri cua ho tt ca du duoc mo ra trong tin trnh cua
cc nm 1990, cho nn nguoi dn cua ho ngy cng tu do d tham
gia tr choi thi truong tu do. V khi no 3 ti nguoi dn ny d hi
tu voi sn choi moi v cc quy trnh moi? Dng khi sn choi duoc
lm phng, dng khi hng triu nguoi trong s ho c th cng tc
v canh tranh bnh dng hon, theo chiu ngang hon, v voi cc
cng cu re hon v sn c hon bao gio ht. Qua thuc, nho su lm
phng th gioi, nhiu trong s nhung nguoi moi tham gia ny d
thm ch khng phai bo nh d tham gia. Nho muoi luc lm phng,
sn choi dn voi ho!
Chnh bo ba hoi tu ny - cua nhng nguoi choi moi, trn mot sn
choi moi, pht trin cc quy tnh v tap qun moi cho cong tc
theo chiu ngang- m ti tin l luc luong quan trong nhat tao hnh
S
THE GII L PHANG
182
hoat dong kinh t v chnh tri trong cc nm dau cua th ki hai
muoi mot. Cn cu vo nhiu nguoi dn vay tip can dn tat ca cc
cng cu cong tc ny cng voi kha nng thng qua cc cng cu tm
kim v Web d truy cap hng ti trang thng tin th, dam bao rng
th h tip theo cua cc doi moi se dn tu khp Hnh tinh Phng.
Quy m cua cong dong ton cau mau chng se c kha nng tham
gia vo moi loai pht minh v doi moi l ci g d th gioi don
gian d chng bao gio thay truoc dy.
Sut thoi Chin tranh Lanh d chi c ba khi thuong mai chu yu
- Bc Mi, Ty u, v Nht Ban cng Dng v su canh tranh
giua ba khi ny d tuong di duoc kim sot, v tt ca ho du l
cc dng minh Chin tranh Lanh o cng bn cua su chia ct ton
cu lon. D cung c rt nhiu buc tuong o khp noi cho lao dng
v cc ngnh n np dng sau. Muc luong trong ba khi thuong
mai ny d xp xi nhu nhau, luc luong lao dng dai th cng kch
c, v muc gio duc dai th tuong duong. Ban c mt cuc canh
tranh qun tu, Chu tich Intel Craig Barrett nhn xt.
Ri ba su hi tu d xut hin. Tuong Berlin d d, ph bun bn
Berlin mo, v dt ngt 3 ti dn nhung nguoi d o sau cc buc
tuong dao trn cho ton cu duoc lm phng.
Dy l ci d xay ra theo cc s ly trn: Theo mt nghin cuu
thng Muoi Mt 2004 cua nh kinh t hoc cua Dai hoc Harvard
Richard B. Freeman, nm 1985 th gioi kinh t ton cu d bao
gm Bc Mi, Ty u, Nht Ban, cung nhu cc khc cua Mi Latin,
Chu Phi, v cc nuoc Dng . Tng dn s cua th gioi kinh t
ton cu ny, tham gia vo trao di v thuong mai quc t d l
khoang 2,5 ti nguoi, Freeman ni.
Vo nm 2000, nhu kt qua cua su sup d cua chu nghia cng san
o D ch Soviet, An D chuyn huong tu chnh sch tu cp tu tc,
Trung Quc chuyn sang chu nghia tu ban thi truong, v dn s
tng truong khp noi, th gioi kinh t ton cu mo rng ra d bao
gm 6 ti nguoi.
Nhu kt qua cua su mo rng ny, khoang 1,5 ti lao dng moi
khc d tham gia vo luc luong lao dng ton cu, Freeman ni,
con s gn chnh xc gp di s nm 2000 chng ta d c th c gia
nhu Trung Quc, An D, v D ch Soviet d khng tham gia.
Dng, c th chi 10 phn trm cua 1,5 ti luc luong lao dng moi,
manh, tham gia vo nn kinh t ton cu ny l c do tao v su kt
BA SU HOI TU
183
ni d cng tc v canh tranh o muc c nghia. Nhung d vn l
150 triu nguoi, xp xi c cua ton b luc luong lao dng Hoa K.
Barrett ni, Ban khng dua ba ti nguoi vo nn kinh t th gioi
mt som mt chiu m khng c nhung hu qua khng l, dc bit
l tu ba x hi [nhu An D, Trung Quc, v Nga] voi nhung di san
gio duc phong ph.
Diu d hon ton dng. V rt nhiu nguoi lao dng moi d
khng chi dao trn sn choi. Khng, dy khng phai l ba su hi tu
chuyn dng chm. Ho dang chay b v thm ch chay nuoc rt o
d. Boi v mt khi th gioi d tro nn phng v cc hnh thuc cng
tc moi l sn c cho ngy cng nhiu nguoi hon, voi nhung nguoi
thng l nhung nguoi hoc cc thi quen, cc quy trnh v cc ki
nng nhanh nht v don gian chng c g dam bao rng nhung
nguoi Mi hay Ty u s dn duong lu di. V hy thn trong,
nhung nguoi choi moi ny buoc vo sn choi khng vuong bn di
san, c nghia l nhiu nguoi trong s ho d tut hu rt xa nn c th
nhay thng dn cc cng ngh moi m khng phai lo v cc chi ph
lng chm cua cc h thng cu. N c nghia l ho c th di chuyn
rt nhanh d chp nhn cc cng ngh moi, tin tin, d l v sao
hin nay o Trung Quc d c nhiu din thoai di dng hon s dn o
Hoa K ri. Nhiu nguoi Trung Quc don gian bo qua pha din
thoai c dinh. Nhung nguoi Nam Hn lm cho nhung nguoi Mi
phai xu h v mt su dung Internet v su thm nhp bng rng.
Ta thuong hay nghi v bun bn v hoat dng kinh t ton cu
nhu ci g d do cc hip dinh thuong mai duoc cc b truong
thuong mai k kt, IMF, G-8, Ngn hng Th gioi, v WTO thc
dy. Ti khng mun goi l cc t chuc chnh phu ny khng
quan trong. Chng quan trong. Nhung chng s tro nn t quan
trong hon. Trong tuong lai ton cu ho s ngy cng duoc thc
dy boi cc c nhn nhung nguoi hiu th gioi phng, thch nghi
mnh nhanh chng di voi cc qu trnh v cng ngh, v bt du
tin ln- m khng c bt cu hip dinh hay loi khuyn no tu IMF.
Ho s thuc moi mu cua cu vng v tu moi gc cua th gioi.
Nn kinh t ton cu tu dy tro di s duoc dinh hnh t hon boi
nhung cn nhc nng n cua cc b truong ti chnh v nhiu hon
boi su bng n tu pht cua nng luc tu cc zippie [nguoi hng hi].
Phai, nhung nguoi Mi d lon ln voi cc hippy vo cc nm 1960.
Nho cch mang cng ngh cao, nhiu nguoi trong chng ta d tro
THE GII L PHANG
184
thnh cc yuppy [thanh nin dy hoi bo] trong cc nm 1980. i,
by gio hy d ti gioi thiu cc zippie.
Cc Zippie o Dy, tun bo An D Outlook tuyn b. Cc
zippie l di qun khng l thanh nin An D nhung nguoi du tin
l kt qua cua thoi dai tu khi An D doi xa chu nghia x hi v lao
du vo thuong mai ton cu v cch mang thng tin bng chuyn
mnh thnh trung tm dich vu cua th gioi. Outlook goi cc zippie
cua An D l Nhung dua con cua Tu do ho v dinh nghia mt
zippie nhu mt cu dn tre o thnh thi hay ngoai , tui giua 15 v
25, voi nghi luc trong dng di. Thuc th h Z. C th l nam hay
nu, hoc hay lm vic. Tot ra diu b, hoi bo v kht vong. Dim
tinh, tu tin v sng tao. Tm kim thch thuc, thch mao him v
trnh ni so hi. Cc zippie An D khng cam thy ti li v kim
tin hay tiu tin. Mt nh phn tch An D do Outlook trch ni,
ho duoc muc dch thc dy, khng do s phn thc dy, nhn ra
ngoi, chu khng nhn vo trong, di dng huong ln, chu khng
mc ket vo mt ch sut doi. Voi 54 phn trm dn An D duoi
tui 25 - tuc l 555 triu nguoi su trong muoi h gia dnh An D
c t nht mt zippie tim nng. V cc zippie khng chi c mt di
hoi dn nn di voi vic lm tu t; ho mun cuc sng tu t.
Tt ca xay ra rt nhanh. P.V. Kannan, CEO v dng sng lp cua
call center An D cng ti 24/7 Customer, bao ti rng trong thp ki
vua qua, ng d di tu lo lng cho doi liu c bao gio ng c co hi
d lm vic o Mi dn tro thnh mt nhn vt di du v outsourcing
cc dich vu tu Mi sang phn cn lai cua th gioi.
Ti s chng bao gio qun khi ti xin visa d sang Hoa K,
Kannan nho lai. D l thng Ba 1991. Ti d c bng B.A [cu
nhn] kim ton c dc quyn [chartered accountancy] tu Institute
of Chartered Accountants [An D]. Khi d ti hai muoi ba tui, v
ban gi ti hai muoi lm. C cung l mt kim ton vin c dc
quyn. Ti hoc xong o tui hai muoi v d lm vic cho tp don
Tata Consultancy. Ban gi ti cung th. V ca hai chng ti nhn
duoc loi cho vic lm qua mt body shop [mt hng tuyn nguoi
chuyn nhp khu ti nng An D cho cc cng ti o Mi] d lm
vic nhu cc lp trnh vin cho IBM. Cho nn chng ti di dn lnh
su Mi o Bombay. Dich vu tuyn dung dt co so o Bombay. Nhung
ngy d, lun c hng rt di d xin visa vo Hoa K, v c nhung
nguoi thuc su ngu trong hng v giu ch v ban c th mua ch cua
BA SU HOI TU
185
ho voi 20 rupee. Nhung chng ti d tu di, dung xp hng v cui
cng d vo duoc d gp nguoi tin hnh phong vn. ng ta l mt
nguoi [vin chuc lnh su] Mi. Cng vic cua ng ta l hoi cc cu
hoi v thu don xem liu chng ti di lm v sau d c v An D
hay o lai Mi. Ho dnh gi theo mt cng thuc b mt no d. Chng
ti quen goi n l x s - ban di v dung xp hng v d l mt
tr x s cuc doi, boi v moi thu phu thuc vo n.
Thuc su d c cc sch v seminar o An D dnh hon ton cho
chu d lm th no d chun bi cho mt phong vn ly visa o su
qun Mi. D l cch duy nht cho cc ki su An D c ki nng tht
su khai thc ti nng cua ho. Ti nho mt meo l lun mc nhu
mt nguoi chuyn nghip, Kannan ni, th nn [ban gi ti v
ti] ca hai chng ti mc qun o sang nht cua mnh. Sau khi
phong vn xong, ng ta chng ni cho ban g ca. Ban phai doi dn
cui bui chiu d bit kt qua. Nhung giua chung, ca ngy l dia
nguc. D lm cho du c lng di, chng ti don gian dao cc ph
Bombay v di mua sm. Chng ti cu di di lai lai, Nu anh duoc
[visa] v em khng th sao? Nu em duoc v anh khng th sao?
Ti khng th ni cho ban bit chng ti d lo lng th no, boi v
rt nhiu phu thuc vo n. N l su hnh ha. Nhu th bui chiu
chng ti qay lai v ca hai chng ti duoc visa, nhung ti c visa
nm nm ra vo nhiu ln cn ban gi ti duoc visa su thng. C
y khc. C d khng hiu th nghia l th no. Em chi c th o
duoc su thng? Ti d c giai thch cho c rng em chi cn sang
dy v sau d moi thu c th tnh duoc ht.
Vn cn nhiu nguoi An D mun sang Mi d lm vic hay hoc,
nho c ba su hi tu nhiu trong s ho by gio c th canh tranh o
cc muc cao nht, v duoc tra luong tu t, bng cch o nh. Trong
th gioi phng, ban c th di moi m khng phai di cu. Kannan
ni, Con gi ti s khng bao gio phai lo diu d. Trong mt th
gioi phng, anh giai thch, khng c nhn vin visa no c th bt
ban dung ngoi h thng N l mt th gioi plug-and-play.
Mt trong cc plugger-and-player nng dng nht m ti d gp o
An D l Rajesh Rao, nguoi sng lp v CEO cua hng Dhruva
Interactive, mt cng ti tr choi nho o An D c co so o Bangalore.
Nu ti c th gioi thiu cho ban mt nguoi l hin thn cua ba su
hi tu, th d l Rajesh. Anh v cng ti anh cho chng ta thy ci g
xay ra khi mt zippie An D cm vo muoi luc lm phng.
THE GII L PHANG
186
Dhruva nm trong mt nh duoc cai tao o mt ph yn tinh trong
vng dn cu ln cn cua Bangalore. Khi dn thm, ti thy cc nh
thit k tr choi v cc hoa si An D, duoc do tao v d hoa my
tnh, lm vic trn PC, v cc tr choi khc nhau v cc nhn vt
hoat hoa cho cc khch hng Mi v Chu u, trn hai tng nh.
Cc hoa si v nh thit k nghe nhac qua tai nhe deo trn du khi
ho lm vic. Di khi, ho giai lao bng choi mt tr choi nhm trn
my tnh, trong d tt ca cc nh thit k c th thu dui v git
nhau cng mt lc trn mn hnh my tnh cua ho. Dhruva d tao ra
mt vi tr choi rt di moi - tu mt tr dnh tennis m ban c th
choi trn mn hnh din thoai di dng cua ban dn tr choi pool m
ban c th choi trn PC hay laptop cua ban. Nm 2004, n mua
quyn su dung hnh Charlie Chaplin cho cc tr choi my tnh di
dng. Dng th- mt cng ti khoi nghip An D hin nay so huu
hnh anh Chaplin d dng trong cc tr choi my tnh di dng.
O Bangalore v khi trao di e-mail sau d, ti hoi Rajesh nguoi
moi hon ba muoi tui, cho ti bit anh d tro thnh mt du thu
trong kinh doanh tr choi ton cu tu Bangalore nhu th no.
Giy pht quyt dinh du tin cua ti quay lai du cc nm chn
muoi, Rajesh ni, mt nguoi nho con, c ria mp voi hoi bo cua
mt nguoi dm bc [boxer] hang nng. D sng v lm vic o u
Chu, voi tu cch mt sinh vin, ti d r v lua chon cua mnh
rng ti s khng roi An D. Ti mun lm vic cua mnh tu An
D, lm ci g d duoc knh trong ton cu v ci g d tao su khc
bit o An D. Ti bt du cng ti cua mnh o Bangalore nhu hoat
dng mt nguoi vo 15 thng Ba 1995. B ti cho tin mi d c
mt khoan vay ngn hng d mua cho ti mt my tnh v mt
modem 14,4 kbp. Ti bt du lm cc ung dung multimedia nhm
toi khu vuc gio duc v cng nghip. Dn 1997, chng ti l mt
nhm nm nguoi. Chng ti d lm vi vic tin phong trong linh
vuc chng ti chon, nhung chng ti nhn ra rng diu ny khng
du thch thuc chng ti. Kt thc Dhruva 1.0.
Thng Ba 1997, chng ti hop tc voi Intel v bt du qu trnh
ti sng ch mnh thnh mt cng ti tr choi. Vo giua 1998, chng
ti cho cc du thu ton cu thy l mnh c kha nng bng cch ca
thit k v pht trin cc phn duoc thu vit cua cc tr choi do
nguoi khc thit k. Ngy 26-11-1998, chng ti k du n pht trin
tr choi lon du tin cua mnh voi Infogrames Entertainment, mt
BA SU HOI TU
187
cng ti tr choi Php. Nhn lai, ti nghi thuong vu m chng ti dat
duoc l do tnh thuc dung cua mt nguoi o Infogrames hon bt cu
g khc. Chng ti d lm mt vic tuyt voi trn tr choi, nhung
n khng bao gio duoc xut ban. D l mt c dn lon voi chng
ti, nhung cht luong tc phm cua chng ti tu ni cho n, cho
nn chng ti sng st. Bi hoc quan trong nht chng ti hoc duoc
l: Chng ti c th lm, nhung chng ti phai kho lo. Lm tt ca
hay khng g ca - tuc l, giao ko d chi lm mt tr choi dy du
hay khng g ca - l khng bn vung. Chng ti phai xem xt vic
xc dinh vi tr cua mnh mt cch khc di. Kt thc Dhruva 2.0.
Diu ny dn dn khoi du ki nguyn cua Dhruva 3.0- dinh vi
Dhruva nhu mt nh cung cp dich vu pht trin tr choi. Kinh
doanh tr choi my tnh d rt lon ri, mi nm thu duoc nhiu hon
Hollywood, v d c truyn thng no d v outsourcing cc nhn
vt choi cho cc nuoc nhu Canada v c. Thng Ba 2001, chng
ti gui ban game demo moi cua chng ti, Saloon, cho th gioi,
Rajesh ni. Chu d l Min Ty Mi Hoang Hoang d American
Wild Wild West, v canh l mt qun ruou [saloon] o mt thi trn
nho sau gio lm vic, voi nguoi phuc vu don dep Truoc d
chng ai trong chng ti d bao gio thy mt saloon tht su, nhung
chng ti d nghin cuu dng ve v cam xc [cua mt saloon] dng
Internet v Google. Su lua chon chu d l c cn nhc. Chng ti
mun cc khch hng tim nng o Mi v Chu u bi thuyt phuc l
nhung nguoi An D c th lm duoc. Demo d thnh cng, v n
khin chng ti ginh duoc mt dng cng vic duoc outsource, v
chng ti tro thnh mt cng ti thnh cng sut tu d.
Anh c th lm diu ny som hon mt thp nin, truoc khi th
gioi tro nn phng dn vy?
Khng bao gio, Rajesh ni. Nhiu thu phai dn cng nhau. Du
tin l c du bng thng d anh ta c th e-mail toi lui ni dung tr
choi v cc chi dn giua cng ti ring cua anh ta v cc khch hng
Mi cua anh ta. Nhn t thu hai, Rajesh ni, l su ph bin cua PC
dng ca trong kinh doanh v o nh, voi nhung nguoi dng chng
rt thoai mi trong du loai vic. PC c khp noi, anh ta ni. Su
thm nhp moi tuong di kh ngay ca o An D ngy nay.
Nhn t thu ba, tuy vy, l su ni ln cua phn mm work flow
v cc ung dung Internet lm cho mt cng ti nhu Dhruva c th di
kinh doanh voi tu cch mt cng ti da quc gia mini tu ngy du:
THE GII L PHANG
188
Word, Outlook, NetMeeting, 3D Studio MAX. Song Google l cha
kho. Tuyt voi, Rajesh ni. Mt trong cc thu lun l vn d
voi cc khch hng Phuong Ty cua chng ti l, Nguoi An D
cc anh c th hiu duoc sc thi t nhi cua ni dung Phuong Ty?
Lc y, o muc d lon, n l mt cu hoi rt hop l. Nhung Internet
d gip chng ti c kha nng tp hop cc loai ni dung khc nhau
lai bng cham vo phm bm, v ngy nay nu ai d bao ban lm
ci g d ging Tom v Jerry, ban chi ni Google Tom & Jerry v
nhn duoc hng tn buc v v thng tin v bi ph bnh v tuong
thut v Tom v Jerry, m ban c th doc v bt chuoc.
Trong khi nguoi ta tp trung vo con st v su ph san dot-com,
Rajesh giai thch, cch mang thuc su xay ra yn ng hon. N thuc
ra l hng hoat nguoi trn th gioi d bt du thoai mi voi ha tng
co so ton cu moi. Chng ta chi o doan du cua vic su dung huu
hiu n, anh ni. Chng ta c th lm voi ha tng co so ny nhiu
hon nhiu, khi ngy cng nhiu nguoi khng dng giy o vn
phng cua ho v nhn ra khoang cch thuc su khng l vn d
N s tng nap tt ca diu ny. N tht su l mt th gioi khc.
Hon nua, ngy xua, cc chuong trnh phn mm ny d c gi
vuot qu kha nng cua mt cng ti game khoi nghip nho o An D,
song khng cn th nua, mt phn nho phong tro phn mm min
ph ngun mo. Rajesh ni, Gi cua cc cng cu phn mm c th
vn nhu cc bn c lin quan mun, nu khng c su trn ngp cua
cc san phm min ph v dng chung ni ln vo du cc nm
2000. Microsoft Windows, Office, 3D Studio MAX, Adobe
Photoshop - mi trong cc phn mm ny c gi cao hon ngy nay
nu khng c nhiu chuong trnh freeware/shareware c th snh
duoc v hp dn. Internet d dua ln bn mt yu t lua chon v so
snh tuc thoi d khng tn tai truoc dy cho mt cng ti nho nhu
chng ti Chng ti d c ri cc hoa si v cc nh thit k lm
vic tu nh trong ngnh tr choi, ci d khng th hnh dung ni
vi nm truoc dy, cn cu vo su thuc l pht trin cc tr choi l
mt qu trnh tuong tc cao. Ho kt ni vo h thng ni b cua
cng ti qua Internet, dng mt dc tnh an ton goi l VPN [mang
ring ao], lm cho su hin din cua ho khng khc cc g khc o
bn canh.
By gio Internet lm cho ton b th gioi ny nhu mt thuong
truong, Rajesh ni thm. Co so ha tng ny khng chi s tao
BA SU HOI TU
189
thun loi cho tm ngun san phm c gi tt nht, cht luong tt
nht, tu dia dim tt nht, n cung cho php chia se nhiu tp qun
v tri thuc, v n s l ti c th hoc tu ban v ban c th hoc tu
ti nhu chua tung c bao gio. N l rt tt cho th gioi. Kinh t s
thc dy hi nhp v hi nhp s thc dy kinh t.
Khng c l do no Hoa K lai khng duoc loi tu xu th ny,
Rajesh khng khng. Ci Dhruva dang lm l di tin phong lm tr
choi my tnh bn trong x hi An D. Khi thi truong An D bt
du dn nhn choi tr choi nhu mt hoat dng x hi thng dung,
Dhruva d c vi th ri d tn dung uu th. Nhung khi d, anh l l,
thi truong s khng l dn muc c rt nhiu co hi cho ni dung
dn tu bn ngoi. V, ny, nhung nguoi Mi lun lun di du v kha
nng bit cc tr choi no c th n khch v tr choi no th khng
v gioi nht v thit k - nhu th dy l chuyn song phuong Mi
dollar hay co hi cam nhn rng bi mt hm nay [tu quan dim Mi
do outsourcing] thuc su s quay v voi ban nhn ln gp muoi, mt
khi thi truong o dy duoc mo Don gian hy nho rng, chng ti
c mt tng lop trung luu 300 triu - lon hon dn s cua nuoc ban
hay Chu u.
Dng, anh luu , ngay by gio An D c mt loi th lon do c
mt qu nhn luc duoc do tao, luong thp, ni ting Anh voi mt
nghi thuc phuc vu manh trong DNA cua ho v mt tinh thn kinh
doanh. Nhu th, chc chn, hin thoi, chng ti dang dn du ci
goi l ln sng v outsourcing dich vu thuc moi loai cua nhung
thu moi, Rajesh ni. Nhung ti tin l, khng nghi ngo g rng
dy chi l khoi du. Nu [nhung nguoi An D] nghi rng ho d c
ci g d c kt qua v ci g d ho c th giu cho mnh, th d s l
mt sai lm lon, boi v chng ta c Dng u, dang thuc dy, v
chng ta c Trung Quc, dang doi nhay ln con tu dich vu d lm
cc thu khc nhau. Ti mun ni, ngy nay ban c th tm ngun
san phm hay dich vu hay kha nng hay nng luc tt nht tu bt cu
du trn th gioi, boi v ton b co so ha tng ny duoc dt vo vi
tr. Thu duy nht ngn chn ban khoi lm diu d l su khng sn
sng cua ban d su dung co so ha tng ny. Nhu th khi cc doanh
nghip khc nhau, v khi nhung nguoi khc nhau, tro nn thoai mi
hon d dng ha tng co so ny, ban s thy mt su bng n khng
l. Chi l vn d cua nm hay bay nm v chng ta s c mt dot
khng l cua nhung nguoi Trung Quc tt nghip dai hoc ni ting
THE GII L PHANG
190
Anh gioi s ra tu cc truong dai hoc cua ho. Nhung nguoi Ba Lan
v Hungary d duoc kt ni rt tt ri, rt gn [Ty] u, v vn ho
cua ho rt ging [vn ho Ty u]. Nhu th hin nay An D vuot
truoc, nhung n phai lm vic rt cn c nu n mun giu vi tr
ny. N phai khng ngung sng ch v ti sng ch chnh n.
Kht vong th, m Rajesh v rt nhiu nguoi thuc th h anh c,
l dng d nguoi Mi luu - mt dim ti s thao lun chi tit sau.
Chng ti khng th nghi ngoi, Rajesh ni. Ti nghi trong
truong hop Hoa K d l ci xay ra mt cht. Hy nhn ti dy: ti
l nguoi An D. Truoc dy chng ti d o mt trnh d rt khc v
mt cng ngh v kinh doanh. Nhung mt khi chng ti thy mnh
d c ha tng co so bin th gioi thnh mt ch nho, chng ti ngay
lp tuc c gng su dung n mt cch tt nht. Chng ti d thy o
d rt nhiu vic mnh c th lm. Chng ti tin ln pha truoc, v
hin nay nhung g chng ta chung kin l kt qua cua diu d
Khng c thoi gian cho nghi ngoi. Diu d d qua ri. C hng t
nguoi dang lm cng mt cng vic m ban dang lm, v ho dang
c gng lm tt hon. N ging nhu nuoc trong mt ci khay: ban
lc n, v n s tm duoc duong t can tro nht. D l ci s xay ra
voi rt nhiu vic lm chng s di dn x xinh d cua th gioi noi
c t can tro nht v nhiu co hi nht. Nu c mt nguoi c ki
nng o Timbuktu, anh ta s c vic lm nu anh ta bit lm th no
d tip cn dn phn cn lai cua th gioi, mt vic kh d hin nay.
Ban c th dung mt Web site v c mt dia chi e-mail v ban d
chun bi xong v bt du hoat dng. V nu ban c kha nng chung
to cng vic cua mnh, dng cng ha tng co so d, v nu nguoi ta
yn tm cho ban cng vic v nu ban chm chi v trong sach trong
cc giao dich cua mnh, th ban dang kinh doanh.
Thay cho than phin v outsourcing, Rajesh ni, nguoi Mi v Ty
u tt hon ht nn nghi lm th no d nng x cua mnh ln v
nng ban thn mnh ln d lm vic g d tt hon. Nguoi Mi d
kin dinh dn du v di moi trong ca th ki truoc. Nguoi Mi rn ri
than vn - chng ti chua tung thy bao gio. Nhung nguoi nhu ti
d hoc rt nhiu tu nhung nguoi Mi. Chng ti d hoc d tro thnh
nng n hon mt cht trong cch chng ti tip thi mnh, l ci g
d chng ti d khng th lm do qu trnh do tao Anh din hnh
cua chng ti.
BA SU HOI TU
191
Th thng dip ton th cua anh l g? Ti hoi Rajesh, truoc khi
ra di voi ci du ti quay cung.
Thng dip cua ti l ci dang xay ra by gio chi l ci chom
cua tang bng Di voi mi nguoi ci thuc su cn l nhn ra su
thuc rng c mt su thay di co ban xay ra trong cch nguoi ta s
lm vic. V mi nguoi s phai cai thin mnh v c kha nng canh
tranh. Don gian s chi c mt thi truong ton cu. Nhn dy, chng
ti vua dt l mu [bng chy] cho Dhruva d biu. Chng l tu Sri
lanka.
Khng tu mt nh my o Nam Bangalore ? Ti hoi.
Khng tu Nam Bangalore, Rajesh ni, d cho Bangalore l
mt trong cc trung tm xut khu o qun. Trong ba hay bn bo
gi mu m chng ti nhn duoc, [mu Sri Lanka] ny l tt nht v
mt cht luong v gi hop l, v chng ti nghi kt thc l tuyt
voi.
Ban s thy tnh hnh ny tin trin, Rajesh kt lun. Nu ban
thy tt ca nng luc ny tot ra tu nhung nguoi An D, d l v
chng ti d bi thua thit v chng ti c nghi luc d d dat duoc
phn no v d dat toi d An D s l mt siu cuong v chng
ti s thng tri.
Thng tri ai? Ti hoi.
Rajesh cuoi su lua chon tu cua ring mnh. Khng phai l thng
tri bt cu ai. D l diu quan trong. Khng cn ai d cai tri nua. N
l v lm sao ban c th tao ra mt co hi lon cho ban thn mnh v
giu cht ly n hoc tip tuc tao ra cc co hi moi noi ban c th
pht dat. Ti nghi ngy nay su thng tri d l v hiu qua, l v
cng tc, l v tnh canh tranh v l v l mt du thu. N l v vn
giu cho mnh sc sao v trong cuc choi By gio th gioi l mt
sn bng d v ban phai sc sao d o trong di bng, di choi trn
sn d. Nu ban khng du gioi, ban s phai ngi [ra] v xem trn
du. Th thi.
ZIPPIE TIENG TRUNG QUC NI THE NO?
hu o Bangalore muoi nm truoc dy, ch tt nht d gp cc
zippie o Bc Kinh ngy nay l o hng [nguoi] tai b phn lnh
su cua su qun Hoa K. O Bc Kinh ma h nm 2004, ti pht
N
THE GII L PHANG
192
hin ra rng su truy lng cua sinh vin Trung Quc d kim visa di
hoc hay di lm o Mi l cng dn muc n d de ra cc Internet chat
room dnh ring, noi cc sinh vin Trung Quc trao di cc cu
chuyn v nhung l l no c hiu qua nht voi nhn vin no cua
lnh su su qun Mi. Ho thm ch cn cho cc nh ngoai giao Hoa
K cc tn nhu Nu thn Amazon, Lo Hi Qu Cao, v G
Dep trai. Cc sinh vin Trung Quc xc dinh chin luoc di voi
Internet mt cch cng dn th no duoc bc l, cc vin chuc su
qun Hoa K cho ti bit, khi mt hm mt vin chuc lnh su Hoa
K, mt nguoi moi, d nghe ht sinh vin ny dn sinh vin khc
dn truoc anh voi cng cch m chat room no d d goi l s c
kt qua d nhn duoc visa: Ti mun sang Mi d tro thnh mt
gio su ni ting.
Sau khi nghe th sut ngy, vin chuc Hoa K thnh lnh ngac
nhin thy mt sinh vin dn truoc mt anh v ni, Me em c mt
chn gia v em mun sang Mi hoc lm th no d lm mt chn gia
tt hon cho me em. Vin chuc khuy khoa d nghe mt cch moi
dn muc anh ta bao cu, Cu bit, dy l chuyn hay nht ti d
nghe ca ngy. Ti thuc su cho mung cu. Ti s cho cu visa.
V ban don xem.
Ngy hm sau, mt lu sinh vin xut hin o su qun ni rng
chng mun visa d sang Mi hoc lm th no d lm cc chn gia
tt hon cho me chng.
Ni chuyn voi cc vin chuc su qun Hoa K o Bc Kinh, ho l
nhung nguoi giu cng cho cc visa ny, mau chng tro nn hin
nhin voi ti rng ho c cam tuong pha trn v qu trnh ny. Mt
mt, ho vui l rt nhiu nguoi Trung Quc mun dn Mi d hoc
hay lm vic. Mt khc, ho mun canh bo gioi tre Mi: Cc ban c
hiu r duong cua cc ban s th no? Nhu mt vin chuc su qun
Hoa K o Bc Kinh bao ti, Ci ti thy xay ra [o Trung Quc] l
ci d xay ra trong nhiu thp nin o phn cn lai cua Chu cc
con st ki thut, sinh luc bao la cua nguoi dn. Ti d thy n o noi
khc, nhung by gio n xay ra o dy.
Ti d dn thm [Dai hoc] Yale ma xun 2004. Khi ti dang dao
qua sn trong trung tm, gn tuong Elihu Yale, hai tua ni ting
Hoa di qua, voi cc khch du lich Trung Quc thuc moi lua tui.
Nguoi Trung Quc bt du chu du th gioi voi s luong dng, v
do Trung Quc tip tuc pht trin dn mt x hi mo hon, rt c
BA SU HOI TU
193
kha nng l cc khch du lich Trung Quc s lm thay di ton b
ngnh du lich th gioi.
Nhung nguoi Trung Quc khng di thm Yale chi d thn phuc
ivy [nhm truong ni ting o Dng Bc Mi]. Hy xem thng k tu
vn phng nhn hoc cua Yale. Kho hoc ma thu 1985 c 71 sinh
vin v sinh vin cao hoc tu Trung Quc v 1 tu Lin X. Kho
ma thu 2003 c 297 sinh vin v sinh vin cao hoc Trung Quc v
23 sinh vin Nga. Tng s sinh vin quc t cua Yale l tu 836
trong kho ma thu 1985 ln 1.775 trong kho 2003. Don xin hoc
tu cc hoc sinh trung hoc Trung Quc v Nga d vo Yale voi tu
cch sinh vin dai hoc d tng tu tng 40 nguoi Trung Quc cho
kho 2001 ln 276 cho kho 2008, v 18 hoc sinh Nga cho kho
2001 ln 30 cho kho 2008. Nm 1999, Yiting Liu, mt nu sinh tu
Chengdu, Trung Quc, d duoc chp nhn vo Harvard voi hoc
bng ton phn. B me c sau d d vit mt cun cm nang tu-
lm-nn v ho d lo liu chun bi con gi ho ra sao d duoc chp
nhn vo Harvard. Cun sch, bng ting Hoa, c nhan d C gi
Harvard Yiting Liu, dua ra cc phuong php duoc chung minh
mt cch khoa hoc d dua tre con Trung Quc cua ban vo
Hardvard. Cun sch tro thnh mt cun best seller rt nhanh o
Trung Quc. 3 triu ban d duoc bn dn nm 2003 v de ra hng
t sch nhi v lm th no d dua con ban vo Columbia, Oxforrd,
hay Cambridge.
Trong khi nhiu nguoi Trung Quc kht khao vo Harvard v
Yale, ho khng chi doi vng quanh d vo mt truong dai hoc Mi.
Ho cung thu xy dung [cc truong] ring cua ho o trong nuoc.
Nm 2004, ti l mt din gia cho ki nim 150 nm cua truong Dai
hoc Washington o St. Louis, mt truong ni ting manh v khoa
hoc v ki thut. Mark Wrighton, hiu truong chn chn cua truong,
v ti dang tn gu truoc l ki nim. ng thong nhc dn rng
ma xun 2001 ng d duoc moi (cng voi nhiu nh lnh dao hn
lm nuoc ngoi v Mi) dn Dai hoc Thanh Hoa o Bc Kinh, mt
truong tt nht o Trung Quc, d du l ki nim ln thu chn muoi
cua truong. ng ni thoat tin giy moi d khin ng gi du: V
sao bt mt dai hoc no lai ki nim ln thu chn muoi- khng phai
thu mt trm?
C l l truyn thng Trung hoa? Wrighton tu hoi. Khi dn
Thanh Hoa, tuy vy, ng d hiu ra cu tra loi. Nguoi Trung Quc
THE GII L PHANG
194
d ko cc nh hn lm tu khp th gioi v Thanh Hoa hon muoi
ngn nguoi d du l - d dua ra tuyn b rng vo l ki nim thu
mt trm Dai hoc Thanh Hoa s o giua cc truong nht th gioi,
Wrighton sau d d giai thch cho ti trong mt e-mail. Su kin
thu ht tt ca cc nh lnh dao cua chnh phu Trung Quc, tu Thi
truong Bc Kinh dn chu tich nuoc. Mi nguoi du by to nim tin
chc rng mt khoan du tu vo truong dai hoc d h tro su pht
trin cua n thnh mt truong dai hoc vi dai cua th gioi trong vng
muoi nm s l mt khoan du tu xung dng. Voi Dai hoc Thanh
Hoa d duoc coi ri nhu mt trong cc dai hoc dn du o Trung
Quc, tp trung vo khoa hoc v ki thut, hin nhin l c dinh
nghim tc d phn du cho mt vi tr lnh dao th gioi trong [moi
linh vuc lin quan] dn di moi cng ngh dang sinh si.
V nhu mt kt qua cua su phn du cua Trung Quc d thnh
cng, chu tich Microsoft Bill Gates chi r cho ti, x s bung
trung
*
ovarian lottery d thay di- nhu ton b mi quan h giua
dia l v ti nng. Ba muoi nm truoc, ng ni, nu gia nhu ban c
su lua chon giua duoc sinh ra l mt thin ti o ngoai Bombay
hay Thuong Hai hoc duoc sinh ra l mt nguoi trung bnh o
Poughkeepsie, ban s ly Poughkeepsie, boi v cc co hi cua ban
d pht dat v sng cuc sng tu t o d, ngay ca voi ti nng trung
bnh, d l lon hon nhiu. Nhung khi th gioi tro nn phng, Gates
ni, v rt nhiu nguoi by gio c th plug and play tu bt cu du,
ti nng tu nhin d bt du n dut dia l.
By gio, ng ni, ti thch l mt thin ti sinh ra o Trung
Quc hon l mt g trung bnh sinh ra o Poughkeepsie.
D l ci xay ra khi buc Tuong Berlin bin thnh ph bun bn
Berlin v 3 ti nguoi hi tu voi tt ca cc cng cu cng tc moi ny.
Chng ta s khai thc nng luc v ti nng cua nm ln s nguoi
m chng ta d khai thc truoc dy, Gates ni.
VI TNH YU T NGA
i d khng c co hi thm nuoc Nga v phong vn cc zippie
Nga cho cun sch ny, nhung ti d lm vic tt thu nh [thay
*
Mt thut ngu cua Warren Buffett, nh du tu gioi nht th gioi, ban thn cua
Bill Gates, ni v su may rui do s phn.
T
BA SU HOI TU
195
cho vic tt nht d]. Ti hoi ban ti Thomas R. Pickering, cuu dai
su Hoa K o Moscow v by gio l mt nh quan tri cc mi quan
h quc t cao nht o Boeing, d giai thch mt tin trin moi m
ti d nghe ni: rng Boeing dng cc ki su v nh khoa hoc Nga,
nhung nguoi mt thoi d lm vic voi [cc my bay] MiG, d gip
thit k th h tip theo cua cc my bay cho khch.
Pickering d lm sng to cu chuyn cho ti. Bt du vo nm
1991, Boeing d bt du phn cng vic cho cc nh khoa hoc Nga
d tn dung ti chuyn mn cua ho v cc vn d kh dng hoc v
cc hop kim hng khng moi. Nm 1998, Boeing quyt dinh dy
vic ny ln mt buoc nua v mo mt vn phng thit k ki thut
hng khng vu tru o Moscow. Boeing dt vn phng o to nh
Moscow cao muoi hai tng m McDonalds d xy voi s rp m
n d kim duoc tu bn Big Mac o Moscow truoc khi chu nghia
cng san kt thc - s tin m McDonalds d hua s khng mang
ra khoi nuoc Nga.
Bay nm sau, Pickering ni, by gio chng ti c tm trm ki su
v nh khoa hoc Nga lm vic cho chng ti v con s s tng ln t
nht mt ngn v c th, theo thoi gian, ln mt ngn ruoi. Cch
n hoat dng, ng giai thch, l Boeing hop dng voi cc cng ti
my bay Nga khc nhau cc cng ti ni ting trong Chin tranh
Lanh v san xut cc my bay chin du, cc cng ti c tn nhu
Ilyushin, Topulev, v Sukhoi v ho cung cp cc ki su theo dt
hng cho cc du n khc nhau cua Boeing. Dng phn mm thit
k my bay do Php ch tao, cc ki su Nga cng tc voi cc dng
nghip o Boeing Mi- ca o Seattle v Wichita, Kansas - v thit k
my bay voi su tro gip cua my tnh. Boeing d sp dt ngy lm
vic hai muoi bn gio. N gm hai ca o Moscow v mt ca o Mi.
Dng cp quang, cc cng ngh nn tin tin, v phn mm work
flow kh dng hoc, ho don gian chuyn cc ban thit k cua ho toi
lui tu Moscow dn Mi, Pickering ni. C cc phuong tin hi nghi
video o moi tng cua vn phng Moscow cua Boeing, d cc ki su
khng phai dua vo e-mail khi ho c mt vn d cn giai quyt voi
cc dng su Mi cua ho. Ho c th c thao lun truc din.
Boeing bt du outsourcing thit k my bay cho Moscow nhu
mt th nghim, mt vic phu; nhung by gio, voi su thiu hut cc
ki su hng khng vu tru o Mi, n l mt tt yu. Kha nng cua
Boeing d pha trn cc ki su Nga c chi ph thp voi cc nhm
THE GII L PHANG
196
thit k Mi c chi ph cao, tin tin hon cho php Boeing canh
tranh du di du voi di thu chnh cua n Airbus Industries, duoc
bao cp boi mt consortium cua cc chnh phu u Chu v cung su
dung ti nng Nga nua. Mt ki su hng khng Mi tn 120 $ mt
gio thit k; mt ki su Nga tn khoang mt phn ba ngn y.
Nhung nhung nguoi duoc outsource cung l nguoi di outsource.
Cc ki su Nga d outsource cc phn cng vic lm cho Boeing
cua ho cho Hindustan Aeronautics o Bangalore, chuyn v s ho
cc thit k my bay d khin cho chng d ch tao hon. Nhung
dy chua phai l mt nua cu chuyn. Ngy xua, Pickering giai
thch, Boeing d c th ni voi cc nh thu phu Nht cua n,
Chng ti s gui cho cc anh cc so d cho cnh cua 777. Chng
ti s d cc anh lm mt s v sau d chng ti s hi vong cc anh
mua ton b my bay tu chng ti. D l hai bn cng thng.
Ngy nay Boeing ni cho cng ti cng nghip Nht khng l
Mitsubishi, Dy l cc tham s chung cho cc cnh cua 7E7 moi.
Anh thit k san phm hon tt v ch tao n. Nhung cc ki su
Nht l rt mc. Nhu th ci g s xay ra? Mitshubishi outsource
cc b phn cua cnh 7E7 duoc outsource cho cng cc ki su Nga
m Boeing su dung cho cc phn khc cua my bay. Trong lc y,
mt s trong cc ki su v nh khoa hoc Nga ny bo cc cng ti my
bay lon cua Nga, lp ra cc hng cua ring ho, v Boeing dang xem
xt mua c phn trong mt s cng ti khoi nghip ny d c du tru
nng luc ki thut.
Tt ca vic tm ngun ton cu ny l v muc dch thit k v ch
tao cc my bay nhanh hon v re hon, nhu th Boeing c th dng
tin cua mnh d tip tuc di moi cho th h tip v sng st cuc
canh tranh gy tiu tuy tu Airbus. Nho ba su hi tu, by gio Boeing
cn muoi mt ngy d xy dung mt 737, rt xung tu hai muoi
tm ngy moi chi vi nm truoc dy. Boeing s xy dung cc my
bay th h moi cua mnh trong ba ngy, boi v tt ca cc phn duoc
thit k bng my tnh cho lp rp, v chui cung ton cu cua
Boeing s cho php n chuyn cc thnh phn tu mt co so dn co
so khc dng thoi gian.
D chc chn rng n dat duoc dn xp tt nht v cc b phn
v cc hng cung cp khc, by gio Boeing thuong xuyn vn hnh
cc cuc du gi nguoc, trong d cc cng ti cho gi xung choi
lai nhau hon l cho gi ln. Ho du thu hop dng cho moi thu tu
BA SU HOI TU
197
giy v sinh cho cc nh my Boeing dn cc chi tit cn thit
cc phn hng ho c sn- cho chui cung cua Boeing. Boeing s
cng b mt phin du gi vo mt thoi gian dinh truoc trn mt
Internet site duoc thit k dc bit. N s bt du du gi cho moi
khoan cung o gi n coi l gi phai chng. Sau d n s chi ngi v
nhn mi nh cung cp mun ha gi dn du so voi nguoi khc d
thng thu cua Boeing. Cc nh thu duoc Boeing dnh gi truoc l
du tu cch, v mi nguoi c th nhn thy cho gi cua moi nguoi
khc khi ho dua ra.
Ban c th thuc su thy p luc cua thuong truong v ho lm vic
ra sao, Pickering ni. N ging xem mt cuc dua ngua.
BA SJ HI TJ KHC
t ln ti d nghe Bill Bradley k mt cu chuyn v mt phu
nu thuong luu tu Boston di sang San Francisco ln du tin.
Khi b v nh v duoc mt nguoi ban hoi b thch n th no, b
ni, Khng my n qu xa dai duong.
Vin canh v khuynh huong thin v m ban mang theo trong
du mnh l rt quan trong trong dinh hnh ci ban thy v ci ban
khng thy. Diu d gip giai thch v sao rt nhiu nguoi d l ba
su hi tu. Du ho hon ton o du d khc cho d n xay ra ngay
truoc mt ho. Ba thu khc- su hi tu khc cng dn d tao ra mn
khi ny.
Thu nht l su ph san dot-com, bt du vo thng Ba 2001. Nhu
ti d ni o truoc, nhiu nguoi d dnh dng con st dot-com voi
ton cu ho. Nhu th khi con st dot-com ph san, v rt nhiu
cng ti dot-com (v cc hng h tro chng) n tung, cung nhung
nguoi ny cho rng ton cu ho cung d n tung. Su bc chy cua
dogfood.com [thuc n cho ch.com] v muoi Web site khc - cho
giao muoi poud thuc n cho ch con dn cua nh ban trong vng
ba muoi pht- duoc cho l su chung minh rng ton cu ho v
cch mang IT chi l ting xo xo chu khng c thit b.
Dy l su xun ngc thun tu. Nhung nguoi d nghi rng ton
cu ho l cng thu nhu con st dot-com v rng su ph san dot-
com dnh du su kt liu cua ton cu ho d khng th sai lam
hon. Ni lai ln nua, su ph san dot-com thuc su d thc dy ton
M
THE GII L PHANG
198
cu ho vo siu phuong thuc bng buc cc cng ti di outsource
v offshore ngy cng nhiu chuc nng nhm tit kim dng vn
him hoi. Dy l mt nhn t then cht trong dt nn tang cho Ton
cu ho 3.0. Giua su ph san dot-com v ngy nay, Google di tu xu
l khoang 150 triu tm kim mt ngy ln khoang mt ti tm kim
mt ngy, voi chi mt phn ba dn tu bn trong Hoa K. V m
hnh du gi cua n ni ting khp th gioi, eBay di tu mt ngn
hai trm nhn vin vo du nm 2000 ln su ngn ba trm vo
nm 2004, tt ca du trong thoi k khi ton cu ho duoc cho l d
qua ri. Giua 2000 v 2004, tng su dung Internet ton cu tng
125 phn trm, bao gm 186 phn trm o Chu Phi, 209 phn trm
o Mi Latin, 124 phn trm o Chu u, v 105 phn trm o Bc Mi,
theo Nielsen/NetRatings. Dng, ton cu ho chc chn d kt
thc, duoc ri.
Khng chi l su ph san dot-com v tt ca nhung loi khoc lc
xung quanh n l ci d lm mo tt ca diu ny khoi tm nhn. D
c hai dm my lon khc ko dn. Dm lon nht, tt nhin, l 11/9,
d l mt c sc su sc di voi phe nhm chnh tri Mi. Cn cu vo
11/9, v cc cuc xm ln Afghanistan v Iraq tip theo n, khng
ngac nhin l ba su hi tu d bi mt ht trong khi bui cua chin
tranh v ting huyn thuyn cua truyn hnh cp. Cui cng, l
scandal quan tri cng ti Enron, nhanh chng tip theo l cc bin c
o cc cng ti Tyco v WorldCom- khin cho cc CEO v chnh
quyn Bush chay vay d ym tro. Cc CEO, voi su bin h no d,
tro thnh c ti cho dn khi duoc chung minh l v ti v su lua
di cua ban gim dc, v ngay ca chnh quyn Bush ung h gioi
kinh doanh, ung h CEO mt cch n l d thn trong v to ra
trong con mt cng chng qu lo u v cc mi quan tm cua
doanh nghip lon. Ma h 2004, ti gp lnh dao cua mt trong
nhung cng ti cng ngh lon nht cua Mi, ng d sang Washington
d lobby nhiu ti tro lin bang cho Qu Khoa hoc Quc gia [NSF]
d gip nui dung mt co so cng nghip manh hon cho nn cng
nghip Mi. Ti hoi ng v sao chnh quyn khng triu tp mt
cuc hop thuong dinh cua cc CEO d nu bt vn d ny, v ng
chi lc du v ni c mt tu: Enron.
Kt qua: Chnh xc o thoi dim khi th gioi duoc lm phng, v
ba su hi tu dang dinh hnh lai ton b mi truong kinh doanh ton
cu- di hoi mt s diu chinh rt quan trong trong x hi cua ring
BA SU HOI TU
199
chng ta v cua nhiu quc gia Phuong Ty d pht trin khc- cc
chnh tri gia Mi khng chi d khng gio duc cng chng Mi, ho d
lm vic tch cuc d lm cho n ngu dn. Trong cuc vn dng
tranh cu 2004 chng ta d thy cc Dang vin dang Dn chu tranh
lun liu NAFTA c l mt tuong tt v Nh Trng cua Bush d
gin bng dnh ln ming N. Gregory Mankiw, chu tich Hi dng
cc C vn Kinh t cua Nh trng, v giu ng vo tng hm cua
Dick Cheney, boi v Mankiw, tc gia cua mt sch gio khoa kinh
t hoc ni ting, d dm pht biu dng tnh voi outsourcing nhu
chi l su biu l moi nht cua cc khoan loi tu thuong mai m cc
nh kinh t ch t d ni dn tu thoi Adam Smith.
Tuyn b cua Mankiw d gy ra mt cuc tranh dua v ai c th
ni thu nuc cuoi nht d dp lai. Ke thng d l Chu tich Ha Vin
Dennis Hastert, ng ni rng l thuyt cua Mankiw khng qua
duoc mt trc nghim co ban cua hoat dng kinh t thuc t. V d
l trc nghim no, Dennis? Mankiw dng thuong d hu nhu
khng duoc nghe dn nua.
V tt ca cc l do ny, hu ht moi nguoi d khng thy ba su hi
tu. Ci g d thuc su d xay ra, v n don gian khng phai l phn
cua thao lun cng khai o Mi hay Chu u. Truoc khi ti di thm
An D du nm 2004, ti v co ban cung m tit v n, tuy ti d
kim duoc vi m chi rng ci g d dang ln men. Mt trong cc
nh doanh nghip chn chn nht m ti d bit qua nhiu nm l
Nobuyuki Idei, chu tich cua Sony. Bt cu khi no ng pht biu, ti
du theo di ki. Trong nm 2004 chng ti gp nhau hai ln, v ca
hai ln qua giong Nht dc st cua mnh ng d ni ci g d dong
lai trong tai ti. Idei ni rng mt su thay di dang xay ra trong th
gioi cng ngh kinh doanh ci s duoc nho lai, theo thoi gian, nhu
sao bng va vo tri dt v git tt ca khung long. May thay, cc
cng ti ton cu moi nht bit ci g dang xay ra o d, v cc cng
ti gioi nht d lng l thch ung voi n d chng khng phai l mt
trong nhung khung long d.
Khi ti bt du tm kim tu liu cho cun sch ny, di khi ti
cam thy nhu d o trong mt mang Vng Tranh Toi Tranh Sng.
Ti d c dinh phong vn cc CEO v cc nh cng ngh tu cc
cng ti chnh, cc cng ti ca c co so Mi v nuoc ngoi, v ho m
ta theo cch ring cua ho ci ti goi l ba su hi tu. Nhung, v tt ca
cc l do ti d nhc toi o trn, hu ht ho d khng ni cho cng
THE GII L PHANG
200
chng hay cc chnh tri gia bit. Hoc ho d qu qun tr, qu tp
trung vo vic kinh doanh cua ring ho, hay qu so. Cu nhu tt ca
ho du l nhung nguoi vo kn, sng trong mt vu tru song song,
nhung nguoi o trong mt b mt lon. Dng, tt ca ho du bit diu
b mt nhung chng ai d muon ni cho l tre.
Thi duoc, dy l su tht m khng ai mun ni cho ban: Th
gioi d thnh phng. Nhu kt qua cua ba su hi tu, su cng tc v
canh tranh ton cu - giua cc c nhn v cc c nhn, cc cng ti
v cc c nhn, cc cng ti v cc cng ti, v cc cng ti v cc
khch hng d duoc lm cho re hon, d hon, tron tru hon, v hiu
qua hon cho nhiu nguoi hon tu nhiu x xinh cua th gioi hon o
bt cu thoi dim no trong lich su th gioi.
Ban bit cuc cch mang cng ngh thng tin m bo ch kinh
doanh d tung ra trong 20 nm qua? Dng tic d chi moi l khc
dao du. 20 nm vua qua moi chi l bn vic rn, mi sc v phn
phi tt ca cc cng cu moi d kt ni v cng tc. By gio cuc
cch mang thng tin sp bt du, khi tt ca nhung b sung ln nhau
giua cc cng cu cng tc d bt du thuc su hoat dng voi nhau d
san phng sn choi. Mt trong nhung nguoi d ko toac buc mn
v goi giy pht ny bng tn tht cua n l Carly Fiorina cua
HewlettPackard, nm 2004 b d bt du tuyn b trong bi din
thuyt truoc cng chng cua mnh rng su bng n v ph san dot-
com d chi l su kt thc cua phn du. 25 nm vua qua trong
cng ngh, Fiorina, CEO cua HP lc d, ni, moi chi l mn khoi
dng m thi. By gio chng ta dang tin vo cuc du chnh, b
ni, v voi cuc du chnh d, ti mun ni dn mt ki nguyn
trong d cng ngh thuc su bin di moi kha canh cua kinh doanh,
moi kha canh cua cuc sng v moi kha canh cua x hi.
BON
S Sp xp Vi di
a su hi tu khng chi s tc dng dn cc c nhn chun bi
chnh mnh cho cng vic ra sao, cc cng ti canh tranh th
no, cc nuoc t chuc hoat dng kinh t v dia chnh tri cua ho ra
sao. Voi thoi gian, n s dinh hnh lai cc thuc th chnh tri, phn
lai vai cua cc dang chnh tri, v xc dinh lai ai l mt nguoi lm
chnh tri. Tm lai, theo sau ba su hi tu ny m chng ta vua dim
qua, chng ta s chung kin ci ti goi l su sp xp vi dai. Boi
v khi th gioi bt du chuyn tu mt m hnh tao gi tri chu yu
theo chiu doc tu trn xung (chi huy v kim sot) sang mt m
hnh tao gi tri ngy cng ngang (kt ni v cng tc), n khng chi
tc dng dn lm kinh doanh th no. N tc dng dn moi thu- cc
cng dng v cc cng ti xc dinh mnh th no; cc cng ti v cc
cng dng dung v bt du o du; cc c nhn cn di nhung ban
sc khc nhau cua ho th no voi tu cch nhung nguoi tiu dng,
cc nhn vin, cc c dng, v cc cng dn; v nh nuoc phai
dng vai tr g. Tt ca nhung thu ny s phai duoc sp xp lai. Cn
bnh ph bin nht cua th gioi phng l ri loan da ban sc, d l
v sao, nu khng g khc, cc nh khoa hoc chnh tri s c mt
ngy khao st thuc dia voi th gioi phng. Khoa hoc chnh tri c
th ho ra l ngnh cng nghip tng truong lon nht trong tt ca
[cc khoa hoc] o ki nguyn moi ny. Boi v khi di qua su sp xp
lon ny trong thp nin toi, chng ta s thy mt s ban dng sng
rt la k s tin hnh mt s hoat dng chnh tri rt moi me.
Du tin ti bt du nghi v su sp xp vi dai sau mt cuc tr
chuyn voi nh l thuyt chnh tri ni ting cua Dai hoc Hardvard
Michael J. Sandel. Sandel lm ti hoi git mnh bng nhn xt rng
loai qu trnh lm phng m ti dang m ta thuc su d duoc Karl
Marx v Friedrich Engels nhn din du tin trong Tuyn ngn
Cong san, duoc xut ban nm 1848. Trong khi su co lai v lm
phng th gioi m ta thy ngy nay tao thnh mt su khc bit v
B
THE GII L PHANG
202
muc d voi ci Marx d thy xay ra o thoi ng, Sandel ni, tuy vy
n l phn cua cng xu huong lich su m Marx d nu bt trong
cc tc phm cua ng v chu nghia tu ban- cuc hnh qun khng
lay chuyn duoc cua cng ngh v vn [tu ban] d loai bo moi ro
can, bin gioi, ma st, v rng buc di voi thuong mai ton cu.
Marx d l mt trong nhung nguoi du tin thong thy kha
nng cua th gioi nhu mt thi truong ton cu, khng bi cc bin
gioi quc gia lm cho rc ri, Sandel giai thch. Marx l mt nh
ph bnh mnh lit nht cua chu nghia tu ban, th nhung ng knh
so suc manh cua n d ph sp cc ro can v tao ra mt h thng
san xut v tiu thu ton cu. Trong Tuyn ngn Cong san, ng d
m ta chu nghia tu ban nhu mt luc luong s lm tan r tt ca cc
thuc th phong kin, dn tc, v tn gio, tao ra mt nn vn minh
ph qut duoc chi phi boi cc mnh lnh thi truong. Marx d coi
l khng th trnh khoi rng [vn] tu ban c cch ring cua n-
khng th trnh khoi v cung dng mong moi. Boi v mt khi chu
nghia tu ban d ph huy moi lng trung thnh dn tc v tn gio,
Marx nghi, n s bc trn ton b cuc du tranh giua tu ban v lao
dng. Buc phai canh tranh trong mt cuc dua ton cu dn dy,
nhung nguoi lao dng th gioi s lin hip lai trong mt cch mang
ton cu d chp dut p buc. Bi tuoc doat mt su an ui nhung su ri
tr, nhu mt chu nghia yu nuoc v tn gio, ho s thy su bc lt
ho mt cch r rng v dung ln d chm dut n.
Qua thuc, doc Tuyn ngn Cong san ngy nay, ti knh so Marx
d nu chi tit su sc dn th no cc luc luong lm phng th gioi
trong su ni ln cua Cch mang Cng nghip, v ng d bo hiu
truoc nhiu dn th no cch m cung cc luc luong ny s tip tuc
lm phng th gioi cho dn dng tn hin nay. Trong doan c l l
doan then cht cua Tuyn ngn Cong san, Marx v Engels vit:
Tt ca cc quan h cung do v hoen ri, voi ca trng cc dinh kin v
kin vn duoc tn sng, du dang tiu tan; nhung quan h moi
hnh thnh chua kip cung lai th d gi ci ngay. Tt ca nhung g
vung chc du tan thnh my khi; tt ca nhung g thing ling du
bi u, v rt cuc, mi nguoi du buc phai nhn nhung diu kin
sinh hoat cua ho v nhung quan h giua ho voi nhau bng con mt
tinh to. V lun lun bi thc dy boi nhu cu lin tuc mo rng thi
truong cho san phm cua n, giai cp tu san xm ln khp ton cu.
N phai xm nhp vo khp noi, tru lai o khp noi v thit lp nhung
SU SAP XEP V DAI
203
203
mi lin h o khp noi. Do khai thc thi truong th gioi, giai cp tu
san d lm cho san xut v tiu dng trong tt ca cc nuoc mang tnh
cht th gioi. Mc cho bon phan dng dau bun, n d lm cho cng
nghip mt co so dn tc. Nhung ngnh cng nghip dn tc d bi
tiu dit v dang ngy cng bi tiu dit. Nhung ngnh cng nghip
dn tc bi thay th boi nhung ngnh cng nghip moi, tuc l nhung
ngnh cng nghip m vic thu nap chng tro thnh mt vn d
sng cn di voi tt ca cc dn tc vn minh, nhung ngnh cng
nghip khng dng nhung nguyn liu ban xu m dng nhung
nguyn liu dua tu nhung min xa xi nht trn tri dt dn v san
phm lm ra khng nhung duoc tiu thu ngay trong xu m cn duoc
tiu thu o tt ca cc noi trn tri dt nua. Thay cho nhung nhu cu cu
duoc thoa mn bng nhung san phm trong nuoc, th nay sinh ra
nhung nhu cu moi, di hoi duoc thoa mn bng nhung san phm
dua tu nhung min v xu xa xi nht v. Thay cho tnh trang c lp
truoc kia cua cc dia phuong v cc dn tc vn tu cung tu cp, ta
thy pht trin nhung quan h ph bin, su phu thuc ph bin giua
cc dn tc. M san xut vt cht d nhu th th san xut tinh thn
cung khng km nhu th. Nhung thnh qua cua hoat dng tinh thn
cua mt dn tc tro thnh ti san chung cua tt ca cc dn tc. Tnh
cht don phuong v phin din dn tc ngy cng khng th tn tai
duoc nua; v tu nhung nn vn hoc dn tc v dia phuong, mun
hnh mun ve, dang nay no ra mt nn vn hoc ton th gioi.
Nho cai tin mau chng cng cu san xut v lm cho cc phuong
tin giao thng tro nn v cng tin loi, giai cp tu san li cun tt
ca, ngay ca cc dn tc d man nht vo tro luu vn minh. Gi re
cua cc san phm cua giai cp y l trong pho bn thung tt ca cc
van l truong thnh v buc nhung nguoi d man bi ngoai mt cch
ngoan cuong nht phai hng phuc. N buc tt ca cc dn tc phai
chp nhn phuong thuc san xut tu san, nu khng s bi tiu dit; n
buc tt ca cc dn tc phai du nhp ci goi l vn minh, nghia l
phai tro thnh tu san. Ni tm lai, n tao ra cho n mt th gioi theo
hnh dang cua n.
*
Kh c th tin l Marx d cng b n nm 1848. Dn chiu dn
Tuyn ngn Cong san, Sandel bao ti, Anh dang lp lun ci g d
tuong tu. Ci anh lp lun l su pht trin v cng ngh thng tin
cho php cc cng ti p tt ca su phi hiu qua v ma st khoi cc thi
truong v hoat dng kinh doanh cua ho. D l ci khi nim lm
*
dua theo [http://www.marxists.org/vietnamese/marx-engels/1840s/tuyen/].
THE GII L PHANG
204
phng cua anh thuc su mun ni. Nhung mt th gioi phng, phi
ma st l mt phc lnh hop. N c th, nhu anh goi , l tt cho
kinh doanh ton cu. Hay n c th, nhu Marx d tin, l dim bo
truoc cho mt cuc cch mang v san. Nhung n cung c th dua
ra mt de doa di voi cc ch v cc cng dng dc bit cho chng
ta phuong huong, dinh vi chng ta trn th gioi. Tu su khuy dng
du tin cua chu nghia tu ban, nguoi ta d hnh dung v kha nng
cua th gioi nhu mt thi truong hon hao- khng bi can tro boi cc
p luc bao h, cc h thng php l khc nhau, cc khc bit vn
ho v ngn ngu, hay su bt dng thuc h. Nhung suc tuong
tuong ny d lun va vo th gioi nhu n thuc su l - dy ry
nhung ngun ma st v phi hiu qua. Mt s can tro cho mt thi
truong ton cu phi ma st l nhung ngun tht cua su lng ph v
mt co hi. Nhung mt s trong nhung phi hiu qua ny l cc dinh
ch, tp qun, vn ho, v truyn thng m nguoi dn yu mn
chnh xc v chng phan nh cc gi tri phi thi truong nhu su c kt
x hi, nim tin tn gio, v tu ho dn tc. Nu cc thi truong ton
cu v cc cng ngh truyn thng moi lm phng nhung su khc
bit ny, th chng ta c th mt ci g d quan trong. D l v sao
tranh lun v chu nghia tu ban, tu ngay ban du, d l v cc ma
st, can tro, v ranh gioi no chi l nhung ngun lng ph v phi
hiu qua, v nhung ci no l ngun cua ban sc v su thuc v m
chng ta phai c bao v. Tu din tn dn Internet, mi cng ngh
truyn thng moi d hua hen lm co khoang cch giua nguoi dn,
d tng truy cp dn thng tin, v d dua chng ta ht suc gn hon
dn uoc mo v mt thi truong ton cu huu hiu hon hao, phi ma
st. V mi ln, cu hoi cho x hi ni ln voi su cp bch duoc
lm moi: O muc d no chng ta phai dung sang mt bn, bt du
voi chuong trnh, v lm moi thu chng ta c th lm d p bo
cng nhiu su phi hiu qua, v o muc d no chng ta phai dua vo
xu huong v cc gi tri m cc thi truong ton cu khng th cung
cp? Mt s ngun ma st l dng bao v, ngay ca di mt voi mt
nn kinh t ton cu de doa lm phng chng.
Ngun ma st lon nht, tt nhin, lun l nh nuoc quc gia, voi
cc bin gioi v lut php duoc xc dinh r rng. Cc bin gioi
quc gia nhu mt ngun ma st chng ta mun duy tr, hay thm
ch c th duy tr, trong mt th gioi phng? Cc ro can php l di
voi dng chay thng tin, quyn so huu tr tu, v vn- nhu quyn
SU SAP XEP V DAI
205
205
tc gia, bao v nguoi lao dng, v luong ti thiu- th sao? Theo
sau ba su hi tu, cc luc luong lm phng cng lm giam ma st v
cc ro can, cc thch thuc cng gt m chng s dt ra voi nh
nuoc-quc gia v voi cc nn vn ho, gi tri, ban sc dn tc,
truyn thng dn chu, v mi rng buc c bit m v mt lich su
d cho su bao v v su lm nhe bot no d di voi nguoi lao dng
v cc cng dng. Ci no chng ta giu lai v ci no d cho bin
thnh my khi d tt ca chng ta c th cng tc d dng hon?
Diu ny s dn dn su sp xp, phn loai no d, d l v sao
dim do Michael Sandel nu ra l co ban v chc chn o hng du
cua tranh lun chnh tri ca o bn trong v giua cc nh nuoc-quc
gia trong th gioi phng. Nhu Sandel l l, ci ti goi l cng tc c
th duoc nhung nguoi khc coi chi nhu mt ci tn bng by cho
kha nng thu nhn cng re o An D. Ban khng th phu nhn diu
d khi ban nhn n tu vin canh Mi. Nhung n l th chi nu ban
nhn tu mt pha. Tu vin canh cua nguoi lao dng An D, cng
hnh thuc cng tc y, outsourcing, c th duoc coi nhu ci tn
khc cua trao quyn cho cc c nhn trong th gioi dang pht trin
nhu chua tung c bao gio, cho php ho nui dung, khai thc, v
huong loi tu ti nng tr tu Troi ph cua ho- nhung ti nng m
truoc su lm phng th gioi d thuong muc rua o cc cu cang cua
Bombay v Calcutta. Nhn n tu gc Mi cua th gioi phng, ban c
th kt lun l ma st, cc ro can, v cc gi tri can tro outsourcing
phai duoc duy tr, c l thm ch duoc tng cuong. Nhung tu quan
dim cua nhung nguoi An D, su khng thin vi, cng l, v nhung
kht vong ring cua ho di hoi rng cng cc ro can v ngun ma
st d phai duoc d bo. Trong th gioi phng, su giai phng kinh t
cua mt nguoi c th l su tht nghip cua nguoi khc.
INDIA (N D) DI LAI INDIANA:
AI BC LT AI?
y xem xt truong hop ny v ri loan da ban sc. Nm 2003,
bang Indiana moi du thu mt hop dng nng cp cc h
thng my tnh xu l cc di hoi tht nghip cua bang. Thu don
xem ai trng? Tata America International, cng ti con c tru so o
H
THE GII L PHANG
206
Mi cua cng ti Tata Consultancy Services cua An D. Gi bo thu
cua Tata l 15,2 triu $ re hon gi bo thu cua di thu st nht cua
n, cng ti Deloitte Consulting and Accenture c co so o New
York, l 8,1 triu $. Khng cng ti Indiana no tham gia du thu,
v n qu lon d ho c th giai quyt.
Ni cch khc, mt hng tu vn An D thng thu d nng cp
cuc quan l tht nghip cua bang Indiana! Ban khng th dn xp
vic ny. Indiana d outsourcing chnh cuc phai lm cho nguoi dn
Indiana nhe bot khoi cc tc dng cua outsourcing. Tata d du kin
gui khoang su muoi lm nhn vin hop dng d lm vic tai
Trung tm Chnh phu Indiana, cng voi muoi tm nhn vin cua
bang. Tata cung ni n mun thu cc nh thu phu dia phuong v
c tuyn dung no d o dia phuong, nhung phn lon nhn vin s
dn tu An D d tin hnh dai tu my tnh, h thng, mt khi hon
tt, duoc cho l s tng tc d xu l cc di hoi tht nghip, cung
nhu tit kim buu ph v giam su phin nhiu di voi cc doanh
nghip dng thu tht nghip, to Indianapolis Star tuong thut
ngy 25-6-2004. C l ban c th phong don cu chuyn kt thc
th no. Cc tro l chp bu cua Frank OBannon, thng dc bang
khi d, d k hop dng nhay cam chnh tri, c thoi han bn nm
truoc khi ng mt vo ngy 13-9-[2003], to Star tuong thut.
Nhung khi tin tuc v hop dng duoc cng b, nhung nguoi Cng
ho bin n thnh mt vn d cua cuc vn dng. N tro thnh vn
d chnh tri nng bong dn muc Thng dc Joe Kernan, mt dang
vin Dang Dn chu nguoi thay th OBannon, d ra lnh cho co
quan cua bang, cuc gip nhung cu dn Indiana khng c vic lm,
huy bo hop dng- v cung dua ra cc ro can php l v ma st nht
dinh d ngn nhung vic nhu vy xay ra ln nua. ng cung d ra
lnh rng hop dng phai duoc phn thnh cc ming nho m cc
hng Indiana c th du thu- tt cho cc hng Indiana nhung rt
dt tin v phi hiu qua di voi bang. To Indianapolis Star tuong
thut rng mt tm sc 993.587 $ d duoc gui thanh ton cho Tata
v tm tun cng vic, trong thoi gian d n d do tao bn muoi
lm nh lp trnh cua bang v pht trin v ki thut phn mm tin
tin: Lm vic voi cng ti tht tuyt voi, Alan Degner, uy vin
cua Indiana v pht trin luc luong lao dng, ni.
Nhu th by gio ti nu chi mt cu hoi don gian: Ai l nguoi
bc lt v ai l nguoi bi bc lt trong cu chuyn India-Indiana
SU SAP XEP V DAI
207
207
ny? Chi nhnh Mi cua mt hng tu vn An D d xut d tit
kim cho nhung nguoi dng thu Indiana 8,1 triu $ bng tn trang
lai cc my tnh cua ho- su dung ca cc nhn vin An D v nhung
nguoi lm thu dia phuong tu Indiana. Doanh vu s rt lm loi cho
chi nhnh Mi cua hng tu vn An D; n lm loi cho mt s nguoi
lm ki thut cua Indiana; v n tit kim cho cu dn bang Indiana
nhung dng tin thu qu bu c th duoc dng d thu nhiu nhn
vin nh nuoc hon o noi khc, hay d xy dung cc truong hoc moi
lm giam di lu vai cua nguoi tht nghip. Th m ton b hop
dng, duoc cc dang vin Dn chu ung h nguoi lao dng k, bi x
duoi p luc cua nhung nguoi Cng ho ung h tu do-thuong mai.
Hy sp xp lai diu d.
Trong th gioi cu, noi gi tri chu yu duoc tao ra theo chiu doc,
thuong o bn trong mt cng ti don nht v tu trn xung, d rt d
d thy ai o trn dinh v ai o duoi dy, ai bc lt v ai bi bc lt.
Song khi th gioi bt du phng ra v gi tri ngy cng duoc tao ra
theo chiu ngang (qua v s dang cng tc, trong d cc c nhn v
nhung ke nho c suc manh hon nhiu), ai o trn dinh ai o duoi dy,
ai bc lt v ai bi bc lt, tro nn rt phuc tap. Mt s trong cc
phan xa chnh tri cu cua chng ta khng cn p dung duoc nua. C
phai cc ki su An D d khng bi bc lt khi chnh phu cua ho d
do tao ho o mt s trong cc hoc vin ki thut tt nht th gioi o
bn trong An D, nhung sau d cung chnh phu An D d d theo
dui chnh sch kinh t x hi chu nghia khng th tao cng n vic
lm cho cc ki su d o An D, nn nhung nguoi khng th thot
khoi An D d phai li taxi d kim ming n? Cung cc ki su d
by gio c bi bc lt khi ho gia nhp cng ti tu vn lon nht An D,
duoc tra luong rt thoai mi theo cc diu kin An D, v, nho th
gioi phng, by gio c th p dung ki nng cua ho mt cch ton
cu? Hay cc ki su An D d by gio bc lt nguoi dn Indiana
bng kin nghi tn trang lai h thng quan l tht nghip cua bang
ho voi t tin hon nhiu so voi mt hng tu vn Mi? Hay nhn dn
Indiana bc lt cc ki su An D re d? Ai d hy ni cho ti bit:
Ai bc lot ai trong cu chuyn ny? Cnh Ta truyn thng dung v
pha ai trong cu chuyn ny? Voi cc cng nhn tri thuc tu th
gioi dang pht trin, duoc tra luong tu t, thu dng ti nng kh
nhoc moi c duoc cua ho trong th gioi d pht trin? Hay voi cc
chnh tri gia Indiana, nhung nguoi mun tuoc doat cng vic cua
THE GII L PHANG
208
cc ki su An D ny d cc cu tri cua ho c th lm voi gi dt
hon? V cnh Huu truyn thng dung voi ai trong cu chuyn ny?
Voi nhung nguoi mun giu thu thp v giam ngn sch Indiana
bng outsourcing mt s vic, hay voi nhung nguoi ni, Hy tng
thu d giu cng vic o dy v dnh chi cho nguoi dn Indiana?
Voi nhung nguoi mun duy tr ma st no d trong h thng, cho
d diu d di nguoc lai moi ban nng Cng ho v tu do thuong
mai, chi d gip nhn dn Indiana? Nu ban chng ton cu ho
boi v ban nghi n lm hai nhn dn o cc nuoc dang pht trin,
ban dung v pha no trong chuyn ny: India hay Indiana?
Tranh lun India di lai Indiana nu bt nhung kh khn trong
vach ra cc ranh gioi giua nhung loi ch cua hai cng dng truoc
kia chng bao gio hnh dung l ho duoc kt ni, ni chi dn cng
tc. Nhung dt nhin ho thuc tinh v pht hin ra rng trong mt
th gioi phng, noi cng vic ngy cng tro thnh su cng tc theo
chiu ngang, ho khng chi duoc kt ni v cng tc m rt cn dn
mt kh uoc x hi d quan l cc mi quan h cua ho.
Dim lon hon o dy l th ny: Bt lun chng ta ni v khoa hoc
quan l hay khoa hoc chnh tri, ch tc hay nghin cuu v pht trin,
rt, rt nhiu nguoi choi v quy trnh s phai bt du giai quyt su
lm ngang ho. V n s cn phai sp xp lai rt nhiu.
CC CNG TI DNG V BAT DAU O DU?
t nhu mi quan h giua cc nhm nguoi lao dng khc nhau
s phai duoc sp xp lai trong mt th gioi phng, quan h
giua cc cng ti v cc cng dng trong d chng hoat dng cung
s th. Gi tri cua ai s chi phi mt cng ti c bit v loi ch cua ai
cng ti d s tn trong v thc dy? Nguoi ta thuong ni rng do
General Motors di toi, nn Mi di toi. Nhung ngy nay nguoi ta ni,
Do Dell di toi, nn Maylaysia, Di loan, Trung Quc, Ireland, An
D di toi Ngy nay HP c 142.000 nhn vin o 178 nuoc. N
khng chi l cng ti cng ngh tiu dng lon nht trn th gioi; n
l cng ti cng ngh thng tin lon nht Chu u, n l cng ti IT
lon nht o Nga, l cng ti IT lon nht o Trung Dng, v cng ti
H
SU SAP XEP V DAI
209
209
cng ngh thng tin lon nht o Nam Phi. HP c l cng ti Mi nu
da s nhn vin v cc khch hng cua n o ngoi nuoc Mi, cho d
tng hnh dinh cua n o Palo Alto? Cc cng ti khng th sng st
ngy nay nhu mt thuc th bi gioi han boi bt cu mt nh nuoc-
quc gia duy nht no, khng ngay ca boi nh nuoc-quc gia lon
nhu Hoa K. Cho nn vn d giu-cho-mnh-tinh-to-vo-ban-dm
hin thoi di voi cc nh nuoc-quc gia v cng dn cua chng l,
ung xu th no voi cc cng ti khng cn bi gioi han boi ci thu
goi l nh nuoc-quc gia nua. Chng trung thnh voi ai?
Tng cng ti Mi d hoat dng rt tt, v khng c g sai voi vic
d, nhung n hoat dng tt bng cch lin kt mnh voi th gioi
phng, Dinakar Singh, nh quan l qu tu bao him [hedge fund],
ni. N lm vic d bng outsourcing cng nhiu thnh phn cng
tt cho cc nh cung cp re nht, hiu qua nht. Nu Dell c th
xy dung mi linh kin cua cc my tnh cua n o min duyn hai
Trung Quc v bn chng o duyn hai Mi, Dell duoc loi, v nhung
nguoi tiu dng Mi duoc loi, nhung kh d chung to rng lao dng
Mi duoc loi. Cho nn Dell mun mt th gioi cng phng cng
tt, voi cng t ma st v cng t ro can cng tt. Hu ht cc cng
ti khc cung th hin nay, boi v diu ny cho php ho san xut cc
thu o cc thi truong c chi ph thp nht, hiu qua nht v bn
chng o cc thi truong sinh loi nht. Hu nhu khng c g v Ton
cu ho 3.0 m khng tt cho vn ca. Cc nh tu ban c th nga
nguoi trn gh, mua sach bt cu di moi no, v sau d thu du
vo lao dng gioi nht, re nht tu bt cu du trn th gioi d nghin
cuu n, pht trin n, san xut n, v phn phi n. C phiu Dell
hoat dng tt, cc c dng lm n tt, cc khch hng cua Dell lm
n tt, v [so giao dich] Nasdaq lm n tt. Tt ca cc thu lin quan
dn vn [tu ban] lm n tt. Nhung chi mt s nguoi lao dng Mi
s duoc loi, v chi mt s cng dng. Nhung nguoi khc cam thy
dau kh do su lm phng th gioi gy ra.
V cc cng ti da quc gia du tin bt du tm ngun khp th
gioi d kim lao dng v cc thi truong, cc loi ch cua chng lun
vuot qu cc nh nuoc-quc gia trong d chng c hi so. Nhung
ci xay ra ngy nay, trn mt tri dt phng, l mt su khc bit v
muc d chng khc g mt su khc bit v loai. Cc cng ti d chua
tung bao gio c nhiu tu do hon, v t ma st hon, trong cch phn
cng nghin cuu, ch tc cp thp, v ch tc cp cao o bt cu du
THE GII L PHANG
210
trn th gioi. Diu ny c nghia g di voi mi quan h di han giua
cc cng ti v cc nuoc m n c tru so chnh don gian l khng r.
Hy xt th du sng dng ny: Ngy 7-12-2004, IBM cng b l
n bn ton b B phn Tnh ton C nhn cho cng ti my tnh
Trung Quc Lenovo d tao ra mt cng ti PC ton cu moi - lon
thu ba th gioi- voi gn 12 ti $ doanh thu hng nm. Dng thoi, tuy
vy, IBM ni n s c 18,9 phn trm c phn trong Lenovo, tao ra
mt lin minh chin luoc giua IBM v Lenovo v bn hng, cp ti
chnh, v dich vu trn ton cu. Nguoi ta cng b tng hnh dinh
ton cu cua cng ti moi duoc phi hop s o New York, nhung cc
hoat dng san xut chu yu cua n s o Bc Kinh v Raleigh, Bc
Carolina; cc trung tm nghin cuu s o Trung Quc, Hoa K, v
Nht Ban; v cc vn phng bn hng s o khp th gioi. Lenovo
moi s l nh cung cp PC duoc ua thch cho IBM, v IBM s cung
l nh cung cp ti chnh v dich vu duoc ua thch cua Lenovo.
Ban vn cng voi ti? Khoang muoi ngn nguoi s di chuyn tu
IBM sang Lenovo, cng ti duoc thnh lp nm 1984 v l cng ti
du tin dua khi nim my tnh gia dnh o Trung Quc. Tu 1997,
Lenovo d l nhn PC hng du o Trung Quc. Phn ti ua thch
cua thng co bo ch nhn din cc nh diu hnh cua cng ti moi
nhu sau.
Yang Yuanqing -Chu tich HDQT. [ng l CEO hin hnh cua
Lenovo]. Steve Ward CEO [Tng diu hnh, Chief Excecutive
Oficer]. [ng hin l ph chu tich cp cao cua IBM v tng gim
dc cua Personal System Group cua IBM.] Fran OSullivan - Tng
Diu hnh COO [Chief Operation Officer]. [B l tng gim dc
cua B phn PC cua IBM.] Mary Ma - Tng Quan l Ti chnh
CFO [K ton truong]. [B l CFO cua Lenovo.]
Ni v tao gi tri theo chiu ngang: Cng ti moi do Trung Quc
so huu ny c tru so o New York voi cc nh my o Raleigh v
Bc Kinh s c mt Chu tich Trung Quc, mt CEO Mi, mt COO
Mi, v mt CFO Trung Quc, v n s duoc nim yt trn so giao
dich chung khon Hng Kng. Ban s goi cng ti ny l mt cng
ti Mi? Mt cng ti Trung Quc? Lenovo s cam thy gn b nht
voi nuoc no? Hay n s chi thy mnh l thu tri lnh bnh trn
tri dt phng?
Cu hoi ny d duoc luong truoc trong cng b bo ch cng b
cng ti moi: Tru so chnh cua Lenovo s o du? n hoi.
SU SAP XEP V DAI
211
211
Tra loi: Nhu mt doanh nghip ton cu, Lenovo moi s phn
tn v mt dia l, voi con nguoi v cc ti san dt trn khp th
gioi.
Hy sp xp lai diu d.
Su tht lanh lng, khc nghit l ban quan l, cc c dng, v cc
nh du tu v co ban tho o voi vic loi nhun cua ho dn tu du
hay thm ch cng n vic lm duoc tao ra o du. Nhung ho mun
cc cng ti bn vung. Cc chnh tri gia, tuy vy, buc phai thc dy
vic tao ra cng n vic lm o mt noi nht dinh. V nhung nguoi
thuong tr- bt lun ho l nhung nguoi Mi, Chu u, hay An D -
mun bit rng cng vic lm tt s o gn nh.
CEO cua mt cng ti da quc gia u Chu ni voi ti, Chng
ti l mt cng ti nghin cuu ton cu by gio. D l tin tuc tuyt
voi cho cc c dng v cc nh du tu cua ng ta. ng dnh gi cc
b c gioi nht trn hnh tinh, bt lun chng o du, v hu nhu
chc chn tit kim tin bng khng lm moi nghin cuu o vuon
sau cua mnh. Nhung cui cng, ng ni ring voi ti, diu ny
s c cc h luy o mt thoi dim tuong lai dn cng n vic lm o
chnh nuoc chng ti- c l khng phai nm nay m trong nm hay
muoi lm nm. Voi tu cch mt CEO v cng dn Lin Hip u
Chu, ban c th c di thoai voi chnh phu mnh v lm th no
chng ti c th giu lai cc nng luc [trong chnh nuoc mnh]-
nhung hng ngy ban phai ra cc quyt dinh nho dn cc c dng.
Dich ra l: Nu ti c th mua nm nh nghin cuu xut sc o
Trung Quc v/hoc An D voi gi cua mt nh nghin cuu o
Chu u hay Mi, ti s mua nm nguoi y; v nu, v di han, diu
d c nghia l x hi cua chnh ti mt mt phn co so ki nng cua
n, th dnh vy. Cch duy nht d hi tu cc loi ch cua ca hai
cng ti v nuoc xut xu cua n- l c mt dn cu tht su nhanh tr
c th khng chi di ming cua mnh trong ci bnh ton cu lon
hon m cung sng ch ra cc ming ring cua mnh nua. Chng
ti d lon ln bi nghin cc khoan luong cao cua mnh, v by gio
chng ti s thuc su phai kim chng, CEO d ni.
Nhung ngay ca nhn din nuoc xut xu cua mt cng ti hin nay
ngy cng kh hon. Sir John Rose, CEO cua Rolls-Royce, mt ln
ni voi ti, Chng ti kinh doanh lon o Duc. Chng ti l nh su
dung lao dng cng ngh cao lon nht trong bang Brandenburg.
Moi dy ti n ti voi Thu tuong [Gerhard] Schroder. V ng bao
THE GII L PHANG
212
ti, Cc anh l mt cng ti Duc, v sao lai khng di cng ti trong
chuyn ving thm tip cua ti dn Nga- d thu li ko vic kinh
doanh o d cho cc cng ti Duc. Thu tuong Duc, Rose ni, d
nhn ra rng tuy tru so cua chng ti o London, vic kinh doanh
cua ti lin quan dn tao gi tri o Duc, v diu d c th c tnh
xy dung trong quan h cua ng voi nuoc Nga.
O dy ban c cng ti Anh tinh hoa, Rolls-Royce, tuy vn c tru
so o Anh, by gio hoat dng qua mt chui cung ngang ton cu,
v CEO cua n, mt cng dn Anh duoc nu hong phong tuoc hip
si, duoc Thu tuong Duc ve vn d gip ng li ko vic kinh doanh
o Nga, boi v mt mt xch trong chui cung cua Rolls-Royce tnh
co chay qua Brandenburg.
Hy sp xp lai diu d.
T MJNH LJNH V CHI HUY
DEN CNG TC V KET NI
ruoc khi Collin Powell tu chuc b truong ngoai giao, ti di vo
mt cuc phong vn, m hai c vn bo ch cua ng cung tham
gia, o tng bay cua B Ngoai giao cua ng. Ti d khng th cung
lai duoc d hoi ng d o du khi ng nhn ra rng th gioi d tro
nn phng. ng tra loi voi mt tu: Google. Powell ni rng khi
ng tip quan voi tu cch b truong b ngoai giao nm 2001, v
ng cn mt mu thng tin no d th du vn ban cua mt nghi
quyt cua Lin Hip Quc ng goi mt tro l v phai doi hng
pht hay thm ch hng gio d ai d boi ln cho ng.
By gio ti chi g vo Google UNSC Resolution 242 [nghi
quyt 242 cua Hi dng Bao An LHQ] v vn ban hin ln, ng
ni. Powell giai thch rng voi mi nm tri qua, ng thy mnh
lm ngy cng nhiu vic tm kim cua ring mnh, tai dim d mt
tro l bo ch cua ng nhn xt, Phai, by gio ng khng cn di hoi
thng tin nua. ng d c thng tin ri. ng di hoi v hnh dng.
Powell, mt cuu thnh vin HDQT cua AOL, cung thuong xuyn
dng e-mail d tip xc voi cc b truong ngoai giao khc, v theo
mt trong cc tro l cua ng, giu quan h nhn tin ngay lp tuc lin
tuc voi b truong b ngoai giao Anh, Jack Straw, o cc cuc gp
thuong dinh, cu nhu ho l mt cp sinh vin dai hoc. Nho din
T
SU SAP XEP V DAI
213
213
thoai di dng v cng ngh khng dy, Powell ni, khng b
truong ngoai giao no c th chay v n np khoi ng. ng ni ng
d tm b truong b ngoai giao Nga tun truoc. Du tin ng d
theo di v goi duoc ng ta trn din thoai di dng cua ng ta o
Moscow, ri sau d trn din thoai di dng cua ng ta o Iceland, v
sau d trn din thoai di dng cua ng ta o Vin Chn, Lo.
Chng ti c s din thoai di dng cua mi nguoi, Powell ni v
cc b truong ngoai giao dng nghip cua mnh.
Dim m ti ly ra tu tt ca diu ny l khi th gioi tro nn
phng, cc co cu thu bc khng chi duoc lm phng boi nhung ke
nho c kha nng hnh dng lon. Chng cung duoc san phng bng
nhung nguoi quan trong c th hnh dc thuc su nho - theo nghia
rng ho c kha nng tu mnh lm nhiu thu hon nhiu. N thuc su
trng ti khi c vn bo ch tre cua Powell, mt thiu nu tre, dn ti
xung tu vn phng cua ng v nhn xt doc duong rng do c e-
mail, Powell c th nm cht c v thu truong c bt cu lc no
thng qua BlackBerrys cua ho- v ng d lm th.
Ti khng th thot khoi g ny, c ni da v cc chi dn e-
mail lin tuc cua ng. Nhung trong loi th thm tip c ni thm
rng cui tun truoc, c dang mua hng o ph voi vi nguoi ban
khi c nhn mt tin nhn tuc th tu Powell yu cu c lm cng vu
no d. Cc ban ti du bi n tuong, c ni. B dy, v ti dang
ni chuyn voi b truong b ngoai giao!
Dy l ci xay ra khi ban di chuyn tu mt th gioi doc (mnh
lnh v chi huy) sang mt th gioi phng, ngang hon nhiu (kt ni
v cng tc). Thu truong cua ban c th lm vic cua ng v vic
cua ban. ng ta c th l thu k quc gia [secretary of state: b
truong ngoai giao] v l thu k ring cua mnh. ng ta c th cho
ban cc chi dn ban ngy hay dm. Nhu th ban chng bao gio o
ngoi ca. Ban lun lun o trong. V th ban lun lun mo. Cc sp,
nu ho thch, c th cng tc truc tip hon voi nhiu nhn vin cua
ho hon tung c truoc dy - bt lun ho l ai hay ho o du trong b
my thu bc. Nhung cc nhn vin s cung phai lm vic ct luc
hon nhiu d am hiu hon cc sp cua ho. Ngy nay c nhiu cuc
ni chuyn giua cc sp v nhn vin bt du nhu th ny: Ti
bit ri! Ti d tu Google ly. By gio ti lm g voi n?
Hy sp xp lai diu d.
THE GII L PHANG
214
NHIEU RI LOAN BAN SAC
hng chi c cc cng dng v cc cng ti l c nhiu ban sc
cn phai sp xp lai trong mt th gioi phng. Cc c nhn
cung vy. Trong mt th gioi phng, nhung su cng thng giua cc
ban sc cua chng ta voi tu cch nhung nguoi tiu dng, nguoi lm
cng, cng dn, nguoi dng thu, v c dng s tro nn xung dt
ngy cng gay gt hon.
'O th ki muoi chn, nh tu vn kinh doanh Michael Hammer
ni, xung dt lon d l giua lao dng v vn [tu ban]. By gio n
l giua khch hng v nguoi lao dng, v cng ti l g o giua.
Nguoi tiu dng quay sang cng ti v ni, Bn cho ti nhiu voi t
[tin] hon. V sau d cc cng ti quay sang nhung nguoi lm cng
v ni, Nu chng ta khng bn cho ho nhiu hon voi t [tin] hon,
chng ta gp rc ri. Ti khng th bao dam cho ban mt vic lm
v mt uy vin cng don khng th dam bao cho ban mt vic
lm, chi c khch hng moi c th.
The New York Times tuong thut (1-11-2004) rng Wal-Mart chi
khoang 1,3 ti trong s 256 ti $ doanh thu cua n nm 2003 cho
chm sc suc khoe nhn vin, d bao him cho khoang 537.000
nguoi, hay khoang 45 phn trm luc luong lao dng cua n. Di
thu canh tranh lon nht cua Wal-Mart, Costco Wholesale, tuy vy,
bao him 96 phn trm nhn vin lm vic ton thoi hay bn thoi
du tu cch cua n. Nhn vin Costco c du tu cch voi bao him y
t sau ba thng lm vic ton thoi hay su thng lm vic nua thoi
gian. Tai Wal-Mart, hu ht nguoi lm vic ton thoi phai doi su
thng d tro thnh du tu cch, cn nhung nguoi lm vic bn thoi
l khng du tu cch trong t nht hai nm. Theo Times, nhn vin
ton thoi o Wal-Mart kim duoc khoang 1.200 $ mt thng, hay 8$
mt gio. Wal-Mart yu cu nguoi lao dng gp 33 phn trm chi
ph cua cc phc loi cua ho, v n du tnh giam dng gp d cua
nhn vin xung 30 phn trm. Cc so d chm sc suc khoe do
Wal-Mart ti tro c ph bao him hng thng cho bao him gia dnh
trai o muc cao dn 264$ v cc chi ph tu tin ti cao dn 13.000$
trong mt s truong hop, v cc chi ph y t nhu vy lm cho dam
bao suc khoe l khng th c du suc ngay ca voi nhiu nhn vin
Wal-Mart nhung nguoi duoc bao him, to Times ni.
Nhung cng bi bo tip tuc ni th ny: Nu c bt cu noi no
K
SU SAP XEP V DAI
215
215
m chi ph lao dng cua Wal-Mart duoc ung h, d l Wall Street,
noi Cosco bi cc nh phn tch cho dn dau khi ni rng chi ph lao
dng cua n l qu cao. Wal-Mart d bo di nhiu m v ma st
hon Cosco, cng ti vn d lai nhiu hon, boi v n cam thy mt
nghia vu khc voi nhung nguoi lao dng cua mnh. Li gp truoc
thu cua Cosco chi l 2,7 phn trm doanh thu, t hon mt nua cua
li gp 5,5 phn trm cua Wal-Mart.
Nguoi mua hng Wal-Mart trong tt ca chng ta mun gi cng
thp cng tt, voi tt ca nhung nguoi trung gian, m, v ma st bi
loai bo. V c dng Wal-Mart trong chng ta mun Wal-Mart loai
bo khng thuong tic m v ma st trong chui cung cua n v
trong cc gi phc loi nhn vin cua n, d v bo loi nhun cua
cng ti. Nhung nguoi lao dng Wal-Mart trong chng ta cm ght
luong v gi phc loi n cho cho cc nhn vin moi lm vic. V
cng dn Wal-Mart trong chng ta bit rng v Wal-Mart, cng ti
lon nht o nuoc Mi, khng bao him y t cho tt ca nhn vin cua
n, mt s trong s ho s chi dn khu cp cuu cua bnh vin dia
phuong v cui cng nhung nguoi dng thu s phai tra ho don.
To Times tuong thut rng mt khao st cua cc quan chuc Georgia
thy rng hon 10.000 tre em cua cc nhn vin Wal-Mart trong
chuong trnh suc khoe cua bang cho tre em tn gn 10 triu $ tin
cua nhung nguoi dng thu hng nm. Tuong tu, n ni, mt
bnh vin Bc Carolina thy rng 31 phn trm cua 1.900 bnh
nhn ni ho l nhn vin Wal-Mart nho cy dn Medicaid, cn
thm 16 phn trm nua khng c bao him g ca.
Trong cun sch, Bn non Phu n: Cuoc Chin dau Buoc Ngot
v cc Quyn cua Nguoi Lao dong tai Wal-Mart, nh bo Liza
Featherstone theo dui vu kin phn bit di xu phu nu khng l
chng lai Wal-Mart. Trong mt phong vn voi Salon.com v cun
sch (22-11-2004), b dua ra dim quan trong sau: Nhung nguoi
dng thu Mi gp thm vo d tra cho nhiu nhn vin Wal-Mart
ton thoi boi v ho thuong yu cu thm bao him suc khoe, nh o
cng, phiu thuc phm c rt nhiu cch theo d cc nhn vin
Wal-Mart khng c kha nng tu tc. Dy tht rt mia mai, boi v
Sam Walton duoc dn nhn nhu biu tuong Mi v tnh tu tc. Thuc
su gy lo lng v bt luong rng Wal-Mart ung h cc ung cu vin
Cng ho theo cch ho lm: 80 phn trm cua cc khoan dng gp
cua cng ti ho cho cuc vn dng l cho nhung nguoi Cng ho.
THE GII L PHANG
216
Nhung nhung nguoi Cng ho c xu huong khng ung h cc loai
chuong trnh h tro cng m Wal-Mart phu thuc vo. Phai chng,
Wal-Mart phai vn dng cho bao him suc khoe quc gia. Ho ch t
phai thua nhn rng boi v ho khng c kha nng cung cp nhung
thu ny cho nhn vin cua ho, chng ta phai c mt nh nuoc phc
loi chung hon.
Khi ban sp xp v cn nhc nhiu ban sc cua ban- nguoi tiu
dng, nguoi lm cng, cng dn, nguoi dng thu, c dng - ban
phai quyt dinh: Ban thch cch tip cn Wal-Mart hay Costco?
Dy s l mt vn d chnh tri quan trong trong mt th gioi phng:
Ban mun cc cng ti tro nn phng chi dn th no khi ban tnh
ht cc ban sc khc nhau cua ban? Boi v khi ban bo nguoi trung
gian ra khoi cng vic kinh doanh cua ban, khi ban lm phng hon
ton chui cung cua mnh, ban cung vut bo lun mt yu t nhn
dao nht dinh khoi doi sng.
Cng cu hoi p dung cho chnh phu. Ban mun chnh phu phng
dn du? Bao nhiu ma st ban mun chnh phu d bo, qua phi diu
tit, d cho cc cng ti canh tranh d hon trn Hnh tinh Phng?
Nghi si Rahm Emanuel, mt dang vin Dn chu Illinois cuu c
vn cp cao cho Tng thng Clinton, ni, Khi ti phuc vu o Nh
Trng, chng ti d hop l ho qu trnh chp thun thuc cua FDA
d dp lai cc mi quan tm v ban tnh phuc tap cua n. Chng ti
d di cc buoc d voi mt muc tiu trong du: dua thuc ra thuong
truong nhanh hon. Kt qua, tuy vy, d l mi quan h cnh hu
giua co quan thuc phm v duoc, FDA, v cng nghip duoc, gy
rui ro cho suc khoe cng dng. Su tht bai cua thuc Vioxx [thuc
chng kch dng bi pht hin dn dn tng rui ro truy tim v dau
tim] cho thy muc d m su an ton duoc phm d c mt buoc li
di voi chp nhn nhanh. Mt diu trn o Thuong Vin moi dy v
Vioxx d nhc dn cc thiu st lon duoc tit l v kha nng cua
FDA d loai bo cc duoc phm nguy him khoi thuong truong.
*
Voi tu cch nguoi tiu dng chng ta mun cc duoc phm re
nht m chui cung ton cu c th cho, nhung voi tu cch cng
dn chng ta mun v cn chnh phu gim st v diu tit chui
cung, cho d n c nghia l duy tr hay dua thm ma st.
Hy sp xp lai diu d.
*
Ngy 19-8-2005 to n d tuyn phat hng phai dn b 253,4 triu $ cho b
Carol Ernst, chng b bi cht do dng Vioxx.
SU SAP XEP V DAI
217
217
AI SO HU G?
i g d khc chc chn s phai duoc sp xp lai trong mt th
gioi phng: Ai so huu ci g? Chng ta xy dung cc ro can
php l th no d bao v quyn so huu tr tu cua nh di moi d
anh ta hay c ta c th thu v cc loi ch ti chnh v ti du tu loi
nhun d vo mt di moi moi? V tu pha bn kia, chng ta giu
cc buc tuong th no cho du thp d khuyn khch chia se quyn
so huu tr tu, diu ngy cng cn phai c d tin hnh di moi sc
sao nht?
Th gioi dut khot khng phng khi di dn xu l dng du v
quyn so huu tr tu, Craig Mundie, tng gim dc ki thut cua
Microsoft, ni. Tht tuyt voi, ng luu , d c mt th gioi noi
mt nh di moi duy nht tu ban thn mnh c th dn rt nhiu
ngun luc, lp mt nhm cc di tc tu khp th gioi phng, v lm
mt dt ph thuc su voi san phm hay dich vu no d. Nhung ki su
di moi sng tao tuyt voi d lm g, Mundie hoi, khi ai d khc
dng cng nn v cc cng cu th gioi phng d d sao chp v
phn phi san phm tuyt voi cua anh ta? Diu ny xay ra trong
gioi phn mm, m nhac, v duoc phm hng ngy. V cng ngh
by gio dang dat toi mt dim noi ban phai cho rng chng c thu
g khng th duoc lm gia mt cch nhanh chng - tu Microsoft
Word dn cc cu kin my bay, ng ni thm. Th gioi cng tro
nn phng, chng ta cng cn mt h thng quan tri ton cu theo
kip voi moi hnh thuc cng tc hop php v phi php.
Chng ta cung c th thy diu ny trong truong hop lut patent
khi n tin ho o bn trong Hoa K. Cc cng ti c th lm mt
trong ba thu voi mt di moi. Ho c th patent dung cu m ho sng
ch ra v tu mnh bn n; ho c th patent n v cp license n cho
ai d khc d san xut; v ho c th patent n v cp license-cho
voi nhiu cng ti khc sao cho tt ca ho c quyn tu do hnh dng
d tao ra mt san phm- nhu mt PC- duoc sinh ra tu su ho trn
nhiu patent khc nhau. Lut patent Mi v mt ki thut l trung lp
v diu ny. Nhung cch m lut dua trn n l duoc xc lp d
tin ho, cc chuyn gia bao ti, n dut khot thin vi chng lai cp
license cho v cc dn xp khc khuyn khch cng tc hay quyn
tu do hnh dng cho cng nhiu nguoi choi cng tt; n tp trung
C
THE GII L PHANG
218
hon vo bao v cc quyn cua cc hng ring le d ch tc [theo]
cc patent ring cua ho. Trong mt th gioi phng, cc cng ti cn
mt h thng khuyn khch ca hai. Co cu php l cua ban cng c
vu cp license cho v cc tiu chun, ban cng nhn duoc nhiu
di moi cng tc. PC l san phm cua nhiu license cho giua cng
ti c patent v con tro v cng ti c patent v chut v mn hnh.
Con nguoi phn mm min ph trong tt ca chng ta khng mun
c lut patent no. Nhung nh di moi trong tt ca chng ta mun
mt ch d bao v chng lai su n cp quyn so huu tr tu. Nh
di moi trong chng ta cung mun cc lut patent khuyn khch
cp license cho voi cc cng ti sn sng tra tin theo quy dinh. Ai
so huu g? chc chn ni ln nhu mt trong nhung vn d chnh tri
v dia chnh tri li thi nht trong mt th gioi phng- dc bit nu
ngy cng nhiu cng ti Mi bt du cam thy bi ngy cng nhiu
cng ti Trung Quc lua gat. Nu ban o trong ngh bn tu ngu, m
nhac, hay duoc phm v ban khng lo bao v quyn so huu tr tu
cua mnh, th ban l nguoi v tm.
V trong khi ban dang sp xp lai diu d, hy sp xp lai ca diu
ny nua. Ngy 13-11-2004, Lance Cpl. Justin M. Ellsworth, hai
muoi tui, bi bom cht bn duong trong mt cuc tun tra o Iraq.
Ngy 21-12-2004, hng AP tuong thut rng gia dnh anh di
Yahoo! cho ho mt khu di voi ti khoan e-mail cua dua con d
cht cua ho d ho c th truy cp dn tt ca e-mail cua anh, k ca
cc buc thu dn v tu nhung nguoi khc. Ti mun c th tuong
nho dn n bng loi cua n. Ti bit n d nghi n lm ci n phai
lm. Ti mun c ci d cho tuong lai, John Ellsworth, b cua
Justin, ni voi AP. D l thu cui cng ti c tu con ti. Chng
ta chuyn vo mt th gioi noi ngy cng nhiu truyn thng l o
dang cc bit di chuyn trn khng gian diu khin v duoc luu tru
trn cc my chu nm trn khp th gioi. Khng chnh phu no
kim sot vuong quc diu khin ny. Nhu th cu hoi l: Ai so
huu cc bit cua ban khi ban cht? AP tuong thut rng Yahoo! d
tu chi mt khu cua con ho di voi gia dnh Ellsworth, trch dn
su thuc rng chnh sch cua Yahoo! buc phai xo tt ca cc ti
khoan khng hoat dng trong chn muoi ngy v su thuc rng tt ca
nguoi dng Yahoo! du dng khi dng nhp rng cc quyn voi
ID hay ni dung ti khoan cua mt hi vin chp dut khi cht.
Trong khi chng ti dng cam voi bt cu gia dnh dau bun no,
SU SAP XEP V DAI
219
219
cc ti khoan Yahoo! v bt cu ni dung no trong d l khng th
chuyn giao duoc ngay ca sau khi cht, Karen Mahon, mt pht
ngn vin cua Yahoo! ni voi AP. Khi chng ta thot khoi ngy
cng nhiu giy to v truyn thng qua ngy cng nhiu dang thuc
duoc s ho, tt hon ban hy sp xp truoc khi ban cht, k ca
nguyn cua ban, ban mun d cc bit cua mnh cho ai, nu c. Ti
luu tru nhiu chuong cua cun sch ny trong ti khoan AOL cua
ti, cam thy n l an ton nht trong khng gian diu khin. Nu
gia nhu c g xay ra voi ti trong khi vit, gia dnh ti v nh xut
ban chc d phai kin AOL d c ly vn ban ny. Ai d, hy sp
xp lai tt ca vic ny.
CI CHET CUA NHNG NGUI BN HNG
a thu nm 2004, ti di Minneapolis d thm me ti v cham
trn voi ba ci th gioi-l-phng lin tip. Thu nht, truoc khi
ti doi khoi nh o Washington, ti quay s 411- s tro gip chi
dn- v thu kim s din thoai cua mt nguoi ban o Mineapolis.
Mt my tnh tra loi v mt giong ni my tnh hoi ti doc tn cua
nguoi m ti hoi s din thoai. V bt lun l do g, ti d khng th
khin my tnh nghe ti mt cch chnh xc, v n cu ni lai voi ti
bng giong my tnh rng, C phai ng bao l ? Ti phai tun
theo d ni ho tn voi mt giong che giu su buc tuc cua mnh
(khc di th my tnh chng bao gio hiu duoc ti). Khng, ti d
khng ni diu d Ti d ni Cui cng, ti duoc kt ni
voi mt nhn vin, nhung ti d khng thch th su cham trn phi
ma st ny voi thng tin chi dn. Ti khao kht ma st cua mt con
nguoi khc. C th re hon v hiu qua hon d c mt my tnh
phn pht s din thoai, nhung voi ti n chi gy tht vong.
Khi ti dn Mineapolis, ti n ti voi cc ban cua gia dnh, mt
trong nhung nguoi d d sng ca doi voi tu cch mt nh bn bun
o min Trung Ty, bn hng ho cho cc nh bn le lon nht trong
vng. ng l mt nguoi bn hng bm sinh. Khi ti hoi ng c g
moi khng, ng tho di v bao rng vic kinh doanh dng d khng
cn nhu truoc kia. By gio moi thu duoc bn voi li gp 1 phn
trm, ng giai thch. Khng c vn d g. ng bn chu yu cc mt
hng thng dung cho nn, cn cu vo khi luong, ng c th giai
M
THE GII L PHANG
220
quyt li gp mong tanh ny. Nhung ci lm ng buc bi, ng k,
l su thuc rng ng khng cn c tip xc con nguoi voi vi khch
hng lon nht cua ng nua. Ngay ca hng ho thng dung v hng
gi ha cung c cc yu t phn bit no d cn phai duoc bn v
lm ni bt. By gio moi thu du bng e-mail, ng ni. Ti lm
n voi mt cu b o [mt trong nhung nh bn le lon nht quc
gia], v n bao, Cu e-mail cho ti cho hng cua anh. Ti chng
bao gio gp n. Phn nua thoi gian n chng tra loi ti. Ti khng
chc phai giai quyt voi n ra sao Ngy xua, ti thuong gh qua
vn phng, biu nhung nguoi mua vi ci v Vikings. Chng ti d
l ban huu Tommy, ngy nay tt ca ci nguoi ta lo l gi.
May thay, ban ti l mt doanh nhn thnh cng v c mt loat
doanh nghip. Nhung nhu ti suy ngm mun hon v ci anh ta
ni, ti bi ko li v mt canh trong tc phm Death of a Salesman
[Ci Cht cua mot Nguoi Bn hng] trong d Willy Loman ni
rng, khng ging dng nghip Charley cua anh, anh mun duoc
'ua thch. Anh bao cc con mnh rng trong kinh doanh v trong
cuc sng, tnh nt, nhn cch, v cc mi quan h con nguoi l
quan trong hon su kho lo. Willy ni, Nguoi xut hin trong gioi
kinh doanh, nguoi tao ra mi quan tm c nhn, l nguoi vuot ln.
Duoc qu mn v ban chng bao gio thiu.
Khng khi th gioi tro nn phng. Kh tao mt mi quan h con
nguoi bng e-mail v Internet tun chay. Ngy hm sau, ti n ti
voi ban ti Ken Greer, anh vn hnh mt cng ti media m ti s
thao lun chi tit mun hon. Ken c loi than vn tuong tu: Nhung
ngy ny rt nhiu hop dng dn voi cc hng quang co chi bn s
luong, khng phai ban nng sng tao. Ri Ken ni ci g d thuc su
trng dch voi ti: Cu nhu ho ct sach m khoi vic kinh doanh
v bin moi thu thnh mt tr choi s [luong]. Nhung m l ci
cho ming thit vi cua n, Ken ni thm. Cc ming thit nac nht
khng c vi rt ngon. Ban mun n c vn voi ch t mt cht m.
Qu trnh lm phng lc mt cch khng thuong tic m ra khoi
vic kinh doanh v cuc sng, nhung nhu Ken luu , m l ci cho
cuc sng huong vi v texture [kt cu]. M cung giu cho chng ta
m.
Phai, nguoi tiu dng trong chng ta mun gi Wal-Mart, voi tt
ca m bi lc di. Nhung nguoi lm cng trong chng ta mun mt
cht m trn xuong, theo cch Costco lm, sao cho n c th dam
SU SAP XEP V DAI
221
221
bao chm sc suc khoe cho hu ht nhn vin cua n, hon l chi t
hon mt nua, nhu Wal-Mart lm. Nhung c dng trong chng ta
mun li gp cua Wal-Mart, khng phai cua Costco. Nhung cng
dn trong chng ta mun phc loi cua Costco, hon l cua Wal-
Mart, v su chnh lch cui cng x hi c th phai tra. Nguoi tiu
dng trong ti mun ho don din thoai thp hon, nhung con nguoi
trong ti cung mun ni chuyn voi mt nhn vin khi ti goi 411.
Phai, ban doc trong ti thch luot Net v doc cc blogger, nhung
cng dn trong ti cung mun mt vi trong s cc blogger d c
mt bin tp vin, hay mt nguoi trung gian, d bao ho hy kim
tra mt s su thuc m ho vit mt ln nua truoc khi ho bm nt
Send v ni voi ton th gioi ci g d sai hay khng ngay thng.
Cn cu vo cc tnh cam v p luc mu thun nhau ny, c kha
nng o dy cho hoat dng chnh tri Mi xc lai hon ton- voi nguoi
lao dng v cc loi ch cng ti t chuc lai mnh vo cc phi khc
nhau. Hy nghi v: Nhung nguoi bao thu x hi tu cnh huu cua
Dang Cng ho, nhung nguoi khng thch ton cu ho hay hi
nhp st hon voi th gioi boi v n mang lai qu nhiu nguoi nuoc
ngoi v tp qun vn ho nuoc ngoi vo Mi, c th dung cng
voi cc nghip don tu cnh ta cua Dang Dn chu, nhung nguoi
khng thch ton cu ho v cch n tao thun tin cho outsourcing
v offshoring cng n vic lm. Ho c th duoc goi l Dang Tuong
v chin du cho nhiu ma st v m hon o moi noi. Hy di mt
voi n: Cc nh bao thu vn ho thuc dang Cng ho c nhiu
dim chung hon nhiu voi cc cng nhn thp o Youngstown,
Ohio, cc nng dn o nng thn Trung Quc, v cc gio si hi
gio o trung tm Saudi Arabia, nhung nguoi cung thch nhiu
tuong hon, so voi cc nh ngn hng du tu o Wall Street hay cc
cng nhn dich vu gn voi nn kinh t ton cu o Palo Alto, nhung
nguoi d tro nn giu c boi su lm phng th gioi.
Trong khi d, cnh kinh doanh cua Dang Cng ho, tin vo
thuong mai tu do, phi diu tit, hi nhp hon, v thu thp - tt ca
moi thu c th lm phng th gioi thm ch cn nhiu hon- c th
di dn dung cng voi nhung nguoi tu do x hi cua Dang Dn chu,
nhiu trong s ho l nhung nguoi lao dng trong ngnh dich vu
ton cu o Bo Dng hay Bo Ty. Tham gia voi ho cung c th l
nhung nguoi lao dng o Hollywood v ngnh giai tr. Tt ca ho l
nhung nguoi duoc loi to lon tu th gioi phng. Ho c th duoc goi
THE GII L PHANG
222
l Dang Web, m nn tang chnh cua ho l thc dy hon su hi
nhp ton cu. Nhiu cu dn o Manhattan v Palo Alto c nhiu loi
ch chung voi nguoi dn Thuong Hai hay Bangalore hon l ho c
voi dn cu Youngstown hay Topeka. Tm lai, trong mt th gioi
phng, chng ta chc s thy nhiu nh tu do x hi, cc cng nhn
c trng ngnh dich vu ton cu, v loai Wall Street tu hop voi
nhau, v nhiu nh bao thu x hi, cng nhn c trng o nghnh
dich vu dia phuong v cc nghip don lao dng tu hop voi nhau.
Dc gia cua Passion of the Christ [Noi kho hnh cua cha Christ]
s o trong cng [chin] ho voi cc Teamster v AFL-CIO [Phong
tro nghip don Mi], trong khi nhung nguoi tu do Hollywood v
Wall Street v cnh Youve Got Mail [Ban c Mail] s o trong cng
[chin] ho voi cc cng nhn cng ngh cao cua Silicon Valley v
cc nh cung cp dich vu ton cu o Manhattan v San Fransisco.
N s l Mel Gibson v Jimmy Hoffa Jr. di lai voi Bill Gates v
Meg Ryan.
Trong th gioi phng hoat dng chnh tri ngy cng gm vic hoi
cc gi tri no, ma st no, v m no dng duoc duy tr ci no,
dng tu ngu cua Marx, phai duoc giu vung chc vi nhung ci
no phai d cho tan thnh my khi. Cc nuoc, cc cng ti, v cc
c nhn s c kha nng cho cc cu tra loi thng minh di voi cc
cu hoi ny chi nu ho hiu ban cht thuc v kt cu (texture) cua
sn choi ton cu v n khc sn choi d tn tai trong ki nguyn
Chin Tranh Lanh v truoc d. V cc nuoc, cc cng ti, v cc c
nhn s c kha nng dua ra nhung lua chon chnh tri dng dn chi
nu ho nhn thuc dy du sn choi duoc san phng v hiu tt ca cc
cng cu moi sn c by gio di voi ho d cng tc v canh tranh
trn d. Ti hi vong cun sch ny s tao mt khung kh c sc
thi cho cuc tranh lun chnh tri v cng quan trong ny v cho su
sp xp vi dai vua moi quanh dy.
Cho muc dch d, ba muc tip theo xem xt su lm phng th gioi
v ba su hi tu s anh huong ra sao dn nhung nguoi Mi, cc nuoc
dang pht trin, v cc cng ti.
Hy chun bi tinh thn: By gio ban sp buoc vo th gioi phng.
Mi v Th gii Phng
NM
Mi v T do Thuong mi
Ricardo Vn cn Dng?
oi tu cch mt nguoi Mi lun tin vo cc gi tri cua tu do
thuong mai, ti d c mt cu hoi quan trong d tra loi sau
chuyn di An D cua ti: Ti vn phai tin vo tu do thuong mai
trong mt th gioi phng? Dy d l mt vn d cn sp xp lai
ngay lp tuc khng chi boi v n tro hnh vn d nng bong trong
cuc vn dng bu cu tng thng nm 2004 m cung boi v ton b
quan dim cua ti v th gioi phng s phu thuc vo cch nhn cua
ti v tu do thuong mai. Ti bit rng tu do thuong mai khng nht
thit c loi cho moi nguoi Mi, v rng x hi chng ta s phai gip
nhung nguoi bi n gy thit hai. Nhung voi ti cu hoi then cht d
l: Tu do thuong mai s c loi cho nuoc Mi nhu mot tong th khi
th gioi tro nn phng dn muc rt nhiu nguoi c th cng tc, v
canh tranh voi cc con ti? C ve l rt nhiu vic lm s c du cho
moi nguoi. Phai chng c nhn nhung nguoi Mi s khm kh hon
nu chnh phu cua chng ta dung mt s buc tuong v cm mt s
outsourcing v offshoring?
Ln du tin ti vt ln voi vn d ny khi lm film thoi su
Discovery Times o Bangalore. Mt hm chng ti dn khu Infosys
khoang 5 gio chiu- dng khi cc cng nhn call center cua Infosys
trn vo khu d lm ca dm bng di b, minibus, v xe my, trong
khi nhiu ki su cao cp hon dang di ra vo cui ca ban ngy. Nhm
lm film v ti dung o cng v ngm dng sng nguoi duoc do
tao ny chay vo v chay ra, nhiu nguoi tr chuyn sinh dng. Tt
ca du c ve cu nhu ho dat 1.600 dim o cc [k thi] SAT cua ho,
v ti cam thy su bt mo c tuong tuong bt thnh lnh dn voi ti.
Du ti don gian lin tuc bao ti, Ricardo dng, Ricardo dng,
Ricardo dng. David Ricardo (1772-1823) l kinh t gia Anh d
pht trin l thuyt tu do thuong mai v uu th so snh, l thuyt
cho rng nu mi quc gia chuyn san xut cc hng ho m n c
uu th so snh v chi ph v sau d trao di voi cc quc gia khc
V
THE GII L PHANG
226
d ly cc mt hng m ho chuyn san xut, th s c loi ton b
trong thuong mai, v muc thu nhp ton b s phai tng trong mi
quc gia bun bn. Nhu th nu tt ca dn ki thut An D ny lm
ci m ho c uu th so snh cua ho v sau d quay sang v dng
thu nhp cua ho d mua tt ca cc san phm tu Mi m chng ta c
uu th so snh - tu Knh Corning dn Microsoft Windows - ca hai
nuoc chng ta s duoc loi, cho d mt s c nhn nguoi An D hay
Mi c th phai chuyn vic lm trong qu d. V ta c th thy
bng chung v loi ch chung ny trong su gia tng dt ngt v xut
khu v nhp khu giua Hoa K v An D trong cc nm vua qua.
Nhung mt ti tip tuc nhn tt ca cc zippie An D ny v bao
ti ci g d khc: i, Troi oi, ho rt dng, v tt ca ho c ve rt
nghim tc, rt ho huc lm vic. V ho cu tip tuc dn, ht ln
sng ny dn ln sng khc. Lm th qui no lai c th l tt cho
cc con gi ti v hng triu thanh nin Mi khc khi nhung nguoi
An D ny c th lm cng cng vic nhu chng c th lm v mt
phn nho cua luong?
Khi Ricardo vit, hng ho d c th trao di duoc, nhung phn
lon cng vic tr tu v cc dich vu th khng. D khng c cp
quang duoi dy bin d khin vic lm tr tu c th trao di duoc
giua Mi v An D vo khi d. Dng khi ti bi ni lo kch dng, nu
pht ngn vin cua Infosys thp tng ti tnh co k rng nm ngoi
Infosys An D d nhn duoc mt triu don xin vic tu nhung
nguoi An D tre cho chn ngn ch lm vic ki thut.
Chc mt ngy tt lnh.
i gng suc hiu canh ny l th no. Ti khng mun thy bt
cu nguoi Mi no mt vic lm cua mnh do canh tranh nuoc
ngoi hay do di moi cng ngh. Ti chc chn khng mun mt
vic lm cua mnh. Khi ban mt vic lm, ti l tht nghip khng l
5,2 phn trm; n l 100 phn trm. Khng cun sch no v th
gioi phng c th l chn tht nu khng thua nhn nhung lo ngai
nhu vy, hay thua nhn rng c tranh lun no d giua cc nh kinh
t v liu Ricardo c cn dng khng.
T
MY V TU DO THUONG MAI
227
Sau khi nghe cc l l ca hai bn, tuy vy, ti di dn noi m tuyt
dai da s cc nh kinh t di dn Ricardo vn dng v nhiu nguoi
dn Mi s khm kh hon nu chng ta khng dung cc ro can di
voi outsourcing, xu chui cung, v offshoring so voi nu chng ta
dung. Thng dip don gian cua chuong ny l ngay ca khi th gioi
tro nn phng, nuoc Mi nhu mt tng th s duoc loi nhiu hon
bng bm vo cc nguyn l tu do thuong mai, nhu n d lun bm
vo, hon l thu dung cc buc tuong.
L l chnh cua truong phi chng-outsourcing l, trong mt th
gioi phng, khng chi hng ho c th trao di duoc, m nhiu dich
vu cung d tro nn c th trao di duoc. Boi v su thay di ny, Mi
v cc nuoc d pht trin khc c th phai duong du voi mt su
suy sup tuyt di, chu khng chi suy sup tuong di, v suc manh
kinh t v muc sng tru phi ho di dn chnh thuc bao v cc vic
lm nht dinh khoi su canh tranh nuoc ngoi. Nhu th nhiu nguoi
choi moi khng th gia nhp nn kinh t ton cu- trong cc linh
vuc dich vu v tr tu m by gio do nhung nguoi Mi, u Chu, v
Nht Ban ch ngu- m luong khng duoc dn xp o mt cn bng
moi, thp hon, truong phi ny lp lun.
L l phan bc chu yu tu nhung nguoi chu truong tu do-thuong
mai/outsourcing l, trong khi c th c pha qu d trong cc linh
vuc nht dinh, trong d luong bi giam, khng c l do no d tin
rng su xung dc ny s l vinh cuu hay ton b, chung no ci
bnh ton cu vn tip tuc tng. D goi rng s th, l di vin dn
dn ci goi l l thuyt du thua lao dng- khi nim rng c mt cuc
cng vic c dinh trn th gioi v rng mt khi tng s cng vic
d duoc hoc nhung nguoi Mi hay An D hay Nht ngoam mt, th
s khng cn vic lm no nua d du cho mi nguoi. Nu by gio
chng ta c ming lon nht v vic lm, v ri nhung nguoi An D
kin nghi lm cng vic d voi t tin hon, ho s c ming to hon,
v chng ta s c t hon, l l ny tip din dai loai nhu th.
L do chu yu m l thuyt du thua lao dng l sai, l n dua trn
gia thit rng tt ca moi thu cn duoc du tu d duoc du tu, v
rng v th canh tranh kinh t l mt tr choi c tng bng zero,
mt cuc du tranh trn mt cuc c dinh. Gia thit ny bo qua su
thuc rng tuy vic lm nhiu khi bi mt voi s luong lon do
outsourcing hay offshoring - boi cc cng ti lon ring le, v su mt
mt ny thuong tao thnh cc tin hng du, nm, muoi, v hai muoi
THE GII L PHANG
228
vic lm moi cung duoc tao ra boi cc cng ti nho m ban khng
th thy. Thuong cn dn mt buoc nhay vot v nim tin d tin
rng diu d xay ra. Nhung n dang xay ra. Nu gia nhu khng, ti
l tht nghip cua Mi s cao hon muc 5 phn trm hin nay rt
nhiu. L do n dang xay ra l khi vic lm dich vu cp thp v ch
tc di chuyn khoi Chu u, Mi v Nht Ban sang An D, Trung
Quc v D ch Soviet truoc dy, ci bnh ton cu khng chi tng
ln lon hon- boi v nhiu nguoi hon c nhiu thu nhp hon d chi
tiu- n cung tro nn phuc tap hon, do nhiu vic lm moi, v
nhiu chuyn ngnh moi duoc tao ra.
Hy d ti minh hoa diu ny bng mt th du don gian. Hy
tuong tuong rng chi c hai nuoc trn th gioi- Mi v Trung Quc.
V hy tuong tuong rng nn kinh t Mi chi c 100 nguoi. Trong
100 nguoi d, c 80 cng nhn tri thuc duoc do tao tt v 20 cng
nhn c ki nng thp t duoc do tao. By gio tuong tuong rng th
gioi tro nn phng v Mi tham gia thoa thun tu do thuong mai voi
Trung Quc, nuoc c 1.000 nguoi nhung l mt nuoc km pht
trin. Nhu th ngy nay Trung Quc chi c 80 nguoi lao dng tri
thuc duoc do tao tt trong s 1.000 d, v c 920 nguoi lao dng
c ki nng thp. Truoc khi Mi tham gia thoa uoc thuong mai tu do
voi Trung Quc, d chi c 80 cng nhn tri thuc trn th gioi cua
n. By gio c 160 trn th gioi hai nuoc. Cc cng nhn tri thuc
Mi cam thy nhu ho c nhiu canh tranh hon, v dng th. Song
nu ban nhn vo phn thuong m ho theo dui, by gio l mt thi
truong mo rng hon nhiu v phuc tap hon nhiu. N di tu mt thi
truong gm 100 nguoi thnh mt thi truong gm 1100 nguoi, voi
nhiu nhu cu v di hoi hon. Nhu th s l tnh th thng-thng
cho ca cc cng nhn tri thuc Mi v Trung Quc.
Chc chn, mt s cng nhn tri thuc o Mi c th phai di chuyn
theo chiu ngang sang cc vic lm tr tu khc, boi v canh tranh
tu Trung Quc. Nhung voi mt thi truong lon v phuc tap th, ban
c th chc chn rng cc vic lm tri thuc moi s mo ra voi dng
luong tu t cho bt cu ai giu duoc ki nng cua mnh. Cho nn dung
lo v cc cng nhn tri thuc cua chng ta hay cng nhn tri thuc
Trung Quc. Ho ca hai du lm n tt voi thi truong lon hon ny.
Anh mun ni g voi dung lo? ban hoi. Lm sao chng ta giai
quyt su thuc rng tm muoi cng nhn tri thuc d tu Trung Quc
MY V TU DO THUONG MAI
229
s sn lng lm vic voi t dn vy so voi tm muoi cng nhn tri
thuc tu Mi? Su khc bit ny duoc giai quyt ra sao?
N khng xay ra mt som mt chiu, nhu th mt s cng nhn
tri thuc Mi c th bi anh huong trong qu d, nhung anh huong s
khng di lu. Paul Romer chuyn gia v kinh t moi cua Stanford
lp lun, dy l ci ban cn hiu: Luong cua cc cng nhn tri thuc
Trung Quc d rt thp, tuy ki nng cua ho d c th bn duoc mt
cch ton cu nhu ki nng cua cc dng nghip Mi, boi v ho d bi
mc ket o bn trong mt nn kinh t bi d nn. Hy tuong tuong
mt chuyn gia my tnh hay nh phu thut no Bc Triu Tin
duoc tra t dn th no o bn trong nh t khng l d cua mt
quc gia! Nhung khi nn kinh t Trung Quc mo ra voi th gioi v
duoc cai cch, luong cua cc cng nhn tri thuc Trung Quc s
tng ln muc luong Mi/th gioi. Luong cua chng ta s khng tut
xung muc cua mt nn kinh t bi d nn, bi tuong bao. Ban c th
thy diu ny xay ra ri o Bangalore, noi canh tranh v cc nh vit
phn mm An D d nhanh chng dy luong cua ho tin dn muc
Mi/u Chu- sau cc thp nin tiu tuy khi nn kinh t An D bi
dng. D l v sao nhung nguoi Mi phai lm tt ca ci ho c th d
thc dy cai cch nhiu hon v nhanh hon o An D v Trung Quc.
Phai lo, tuy vy, v 20 nguoi Mi c ki nng thp, nhung nguoi
by gio phai canh tranh truc tip hon voi 920 nguoi Trung Quc c
ki nng thp. Mt l do cho 20 nguoi Mi c ki nng thp d duoc
tra luong tu t truoc kia l, so voi 80 nguoi Mi c ki nng, ho d
khng nhiu dn th. Mi nn kinh t cn lao dng chn tay ki
nng thp no d. Nhung by gio Trung Quc v Mi d k hip uoc
thuong mai tu do, tng cng c 940 cng nhn ki nng thp v 160
cng nhn tri thuc trong th gioi hai nuoc cua chng ta. Nhung
cng nhn Mi c ki nng thp d nhung nguoi lm cc cng vic
c th thay th duoc cc cng vic d di chuyn sang Trung
Quc- s c vn d. Khng c su phu nhn diu ny. Luong cua ho
chc chn bi giam. D duy tr hay cai thin muc sng cua ho, ho s
phai di chuyn doc chu khng phai theo chiu ngang. Ho s phai
cp nht su do tao cua ho v cp nht cc ki nng tr tu cua ho
sao cho ho c th chim mt trong nhung vic lm moi chc chn
duoc tao ra trong thi truong Hoa K-Trung Quc duoc mo rng
nhiu. (Trong chuong 8 ti s ni v nghia vu cua x hi chng ta
d dam bao rng mi nguoi c co hi d kim cc ki nng d.)
THE GII L PHANG
230
Nhu Romer luu , ta bit tu lich su cua chnh nuoc mnh l, mt
su gia tng v cng nhn tri thuc khng nht thit dn dn mt su
giam luong cua ho theo cch xay ra voi cng nhn ki nng thp. Tu
cc nm 1960 dn cc nm 1980, cung v cng nhn c do tao dai
hoc d tng dt ngt, th nhung luong cua ho cn tng nhanh hon.
Boi v khi chic bnh lon ln v kch thuoc v d phuc tap, nhu cu
cua nguoi dn cung vy, v diu ny lm tng cu v nhung nguoi
c kha nng lm cng vic phuc tap v nhim vu chuyn mn ho.
Romer giai thch diu ny mt phn bng su thuc l c mt su
khc bit giua hng ho dua vo tuong v hng ho vt l. Nu
ban l mt cng nhn tri thuc lm v bn loai san phm no d dua
vo tuong tu vn hay cc dich vu ti chnh hay m nhac hay
marketing hay thit k hay duoc phm moi thi truong cng lon,
o d cng c nhiu nguoi m ban c th bn san phm cua mnh.
V thi truong cng lon, n s cng tao ra nhiu chuyn ngnh moi
v cc [san phm] dc do [niche]. Nu ban nghi ra Windows hay
Viagra tip sau, ban c th c kha nng bn cho mi nguoi trn th
gioi. Nhu th cc cng nhn dua vo tuong lm n tt trong ton
cu ho, v may thay nuoc Mi nhu mt tng th c nhiu cng
nhn duoc tuong thc dy hon bt cu nuoc no trn th gioi.
Nhung nu bn lao dng chn tay- hay mt ming g hay mt
tm thp- gi tri cua ci ban phai bn khng nht thit tng khi thi
truong mo rng, v n c th giam, Romer lp lun. Chi c ngn y
nh my s mua lao dng chn tay cua ban, v c nhiu nguoi bn
n. Ci m nguoi lao dng chn tay phai bn c th duoc mua chi
boi mt nh my hay mt nguoi tiu dng duy nht tai mt thoi
dim, Romer giai thch, trong khi ci nh vit phn mm hay nh
di moi tn duoc phai bn cc san phm dua vo tuong- c th
duoc bn cho moi nguoi trn thi truong ton cu cng mt lc.
D l v sao Mi, nhu mt tng th, s lm n tt trong mt th
gioi phng voi thuong mai tu do- voi diu kin n tip tuc cho ra l
cc cng nhn tri thuc nhung nguoi c kha nng tao ra cc hng
ho dua vo tuong c th duoc bn trn ton cu v l nhung
nguoi c kha nng lp kn cc ch lm vic tr tu s duoc tao ra
khi chng ta khng chi mo rng nn kinh t ton cu m cn kt
ni tt ca cc qu tr tu trn th gioi. C th c mt gioi han di
voi s cc vic lm tt o nh my trn th gioi, nhung khng c
gioi han doi voi so vic lm do tuong tao ra trn th gioi.
MY V TU DO THUONG MAI
231
Nu chng ta di tu mt th gioi c muoi lm cng ti duoc v
muoi lm cng ti phn mm o Mi (tng cng ba muoi) v hai cng
ti duoc v hai cng ti phn mm o Trung Quc (tng cng bn)
sang mt th gioi c ba muoi cng ti duoc v phn mm o Mi v
ba muoi cng ti duoc v phn mm o Trung Quc, n s c nghia
l c nhiu di moi, nhiu vic diu tri, nhiu san phm moi, nhiu
san phm dc do hon d chuyn mn ho, v nhiu nguoi hon
nhiu voi thu nhp cao hon d mua sc san phm d.
Ci bnh tip tuc tng boi v ci c ve l ham mun hm nay s
l nhu cu ngy mai, Marc Andressen, dng sng lp Netscape,
nguoi d gip lm bung ln mt ngnh hon ton moi, thuong mai
din tu, by gio su dung hng triu chuyn gia khp th gioi, cc
chuyn gia m vic lm cua ho d thm ch khng hnh dung ni
khi Bill Clinton tro thnh tng thng. Ti di khi thch di cc cua
hng c ph, nhung by gio Starbucks o dy, ti can c ph cua ti,
v nhu cu moi d d sinh ra mt ngnh hon ton moi. Ti d lun
mun c kha nng tm kim cc thu, nhung mt khi Google duoc
tao ra, ti phai c cng cu tm kim cua ti. Nhu th mt ngnh
hon ton moi d duoc xy dung quanh vic tm kim, v Google
thu hng dng tin si ton - truoc khi Yahoo! hay Microsoft thu
ho. Nguoi ta lun gia su rng bt cu thu g cn duoc sng ch ra d
duoc sng ch ra ri. Nhung n chua duoc.
Andreessen ni, Nu ban tin ham mun v nhu cu con nguoi l
v tn, th c v s ngnh phai duoc tao ra, v s doanh nghip d
khoi dng, v v s vic lm phai duoc lm, v nhn t han ch
duy nht l suc tuong tuong cua con nguoi. Th gioi tro nn phng
v tng ln dng thoi. V ti nghi bng chung l cuc k r rng:
Nu ban ng qua tm lich su, mi khi chng ta c thuong mai
nhiu hon, nhiu truyn thng hon, chng ta du c su thng tin
lon v hoat dng kinh t v muc sng.
Mi d ho nhp Chu u v Nht Ban bi d v vo nn kinh t
ton cu sau Chin tranh Th gioi II, voi ca Chu u v Nht Ban
cp nht mi nm ki nng ch tc, tri thuc, v dich vu cua ho,
thuong nhp khu v di khi n cp cc tuong v thit bi tu Hoa
K, ht nhu Mi d lm voi Anh vo cui cc nm 1770. Th m
trong su muoi nm tu Chin tranh Th gioi II, muc sng cua
chng ta d tng mi thp ki, v ti l tht nghip cua chng ta- ngay
THE GII L PHANG
232
ca voi tt ca su la v outsourcing- chi o muc hon 5 phn trm mt
cht, khoang nua ti l cua cc nuoc pht trin nht Ty u.
Chng ti vua khoi dng mt cng ti tao ra 180 vic lm moi o
giua suy thoi, Andreessen ni, cng ti cua anh, Opsware, dng tu
dng ho v phn mm d thay con nguoi trong vn hnh trang trai
my chu khng l o cc noi heo lnh. Bng tu dng ho cc vic
lm ny, Opsware cho php cc cng ti tit kim tin v giai phng
nng luc tr c c ti khoi cc nhim vu tuong di v vi d khoi
dng vic kinh doanh moi trong cc linh vuc khc. Ban phai so cc
thi truong tu do, Andreessen lp lun, chi nu ban tin rng ban s
khng bao gio cn tn duoc, cc phn mm work flow moi, cc
ngnh moi, cc hnh thuc giai tr moi, cc nh hng c ph moi.
'Dng, anh kt lun, cn dn mt nhay vot v nim tin, dua
vo kinh t hoc, d ni rng s c cc thu moi d lm. Nhung d
lun c cng vic moi d lm, v khng c l do co ban no d tin
tuong lai s khc di. Khoang 150 nm truoc, 90 phn trm nguoi
Mi d lm vic trong cc linh vuc lin quan dn nng nghip. Ngy
nay chi l 3 hay 4 phn trm. Nu gia nhu chnh phu d quyt dinh
bao v v bao cp tt ca vic lm nng nghip d v khng nm ly
cng nghip ho v sau d my tnh ho th sao? Liu Mi nhu mt
tng th thuc su khm kh hon ngy nay? Hu nhu khng.
Nhu d nhc toi, dng l khi nhung nguoi An D v Trung Quc
di chuyn ln chui gi tri v bt du tao ra nhiu mt hng c hm
luong tr tu hon cc loai m nguoi Mi d chuyn v - uu th so
snh cua chng ta trong mt s linh vuc ny s giam di, Jagdish
Bhagwati, chuyn gia v thuong mai tu do cua Dai hoc Columbia,
giai thch. S c p luc giam luong o cc linh vuc nht dinh, v mt
s vic lm trong cc linh vuc d c th vinh vin di ra nuoc ngoi.
D l v sao cc cng nhn tri thuc phai di chuyn theo chiu
ngang. Nhung ci bnh to ln s chc chn tao ra cc chuyn ngnh
moi cho ho d chim m ngay by gio khng th tin don truoc.
Th du, d c lc khi cng nghip bn dn Mi ch ngu th gioi,
nhung sau d cc cng ti tu cc nuoc khc xut hin v ngoam mt
phn thp cp cua thi truong. Mt s thm ch chuyn sang cp
cao. Cc cng ti Mi khi d buc phai tm cc chuyn ngnh moi
hon, su hon trong thi truong duoc mo rng. Nu gia nhu diu d
khng xay ra, ngy nay Intel s bi loai ra khoi vic kinh doanh.
Thay vo d, n dang pht dat. Paul Otellini, chu tich Intel, ni voi
MY V TU DO THUONG MAI
233
The Economist (8-5-2003) rng khi cc chip tro nn du tt cho cc
ung dung nht dinh, cc ung dung moi bt ngo xut hin di hoi
cc chip manh hon v phuc tap hon, d l chuyn su cua Intel.
Mt khi Google bt du, th du, cho tm kim video, s c cu v
cc my moi v cc chip cp luc cho chng, m chng ai thm ch
d mo uoc nm nm truoc. Qu trnh ny cn thoi gian d din ra.
Nhung n s, Bhagwati l l, boi v ci xay ra trong cc dich vu
ngy nay l cng thu nhu ci d xay ra trong ch tc khi cc ro
can thuong mai duoc ha thp. Trong ch tc, Bhagwati ni, khi thi
truong ton cu mo rng v ngy cng nhiu nguoi choi vo sn,
ban d thy thuong mai ni ngnh, voi chuyn mn ho nhiu
hon ngy cng lon, v khi chng ta chuyn vo nn kinh t tri
thuc, by gio ban dang thy ngy cng nhiu trao di ni dich vu,
voi ngy cng nhiu chuyn mn ho.
Dung ngac nhin nu con ban tt nghip dai hoc v goi ban mt
ngy v ni n s l mt nh ti uu ho cng cu tm kim.
Mt ci g?
Mt dng hng d bt du quanh Google, Yahoo!, v Microsoft
d gip cc nh bn le lp chin luoc lm sao d cai thin xp hang
cua ho, v tng s click qua cc Web site cua ho, trn cc cng cu
tm kim chu yu ny. N c th c nghia l hng triu dollar loi
nhun thm nu, khi ai d tm kim video camera, v san phm
cua cng ti ban hin ln du tin, v nhung nguoi click qua Web
site cua ban l nhung nguoi rt c kha nng mua cua ban. Ci cc
nh ti uu cng cu tm kim (search engine optimizer, SEO nhu ho
duoc goi trong thuong mai) lm l, lin tuc nghin cuu cc thut
ton duoc cc cng cu tm kim chnh su dung v sau d thit k
cc chin luoc marketing v Web d dy xp hang cua ban ln.
Cng vic dnh dn su kt hop ton v marketing- mt chuyn
ngnh hon ton moi duoc tao ra hon ton boi su lm phng th
gioi.
V lun ghi nho: Nhng nguoi n o v Trung Quoc khng chay
dua voi chng ta dn dy. Ho chay dua voi chng ta dn dinh v
d l mot vic tot! Ho mun muc sng cao hon, khng phai cc noi
lm vic cng cuc; ho mun cc tn nhn, chu khng phai hng tap
nham; ho mun di xe my cua ho ly t v bt v bt ch cua ho
ly my tnh. V ho cng lm nhiu vic d, ho leo cng cao, cng
nhiu ch duoc tao ra o trn dinh- boi v ho cng c nhiu, ho cng
THE GII L PHANG
234
tiu nhiu, cc thi truong tro nn da dang hon, v cng nhiu niche
[san phm dc do] cho chuyn mn ho cung duoc tao ra nua.
Hy ng dn ci dang xay ra ri: Khi cc cng ti Mi gui cng
vic tr tu sang An D, cc cng ti An D xoay huong v dng thu
nhp v su thu hiu cua ho d bt du sng ch ra cc san phm
moi m nhung nguoi An D ngho hon c th dng d nhc ban
thn ho tu di ngho ln tng lop trung luu, noi ho chc chn s tro
thnh nhung nguoi tiu dng cc san phm Mi. To BusinessWeek
nu guong nh my Tata Motors, gn Pune, nam Mumbai, noi
mt nhm cc nh thit k, ki thut vin, v nhung nguoi mua bn
hng tre dm dm nhn vo cc ban v v khao st cc mu thp v
nhua composite. Vo du nm sau, ho du dinh thit k mt mu
cho du n tham vong nht cua Tata: mt xe hoi chc gon m ho s
bn voi gi 2.200 $. Cng ti hi vong rng chic xe s dnh bai xe
chc gon Maruti 5.000$ cua Suzuki d tro thnh xe re nht An D-
v mt mu xut khu cho phn cn lai cua th gioi dang pht trin.
Dy l nhu cu hm nay o An D- mt chic xe cua nhn dn,
Ratan Tata, chu tich cua Tp don Tata 12,5 ti $, ni. Nhung nguoi
An D ngy cng yu cu cc san phm v dich vu tt hon voi gi
phai chng. Tng truong kinh t manh nm nay s chi mo rng nhu
cu d. Cum tu Made in India c th dai din cho di moi chi ph
thp trong nn kinh t ton cu moi (11-10-2004).
Raghuram Rajan, gim dc nghin cuu cho Qu Tin t Quc t,
IMF, ngi trong HDQT cua mt cng ti dua cc sinh vin An D
d day km hoc sinh o Singapore. Cc sinh vin, tu Hoc vin Cng
ngh An D o Madras, ln online d gip hoc sinh o Singapore, tu
lop su dn lop muoi hai, v cc bi lm ton o nh cua chng. Ho
cung gip cc gio vin Singapore pht trin cc d n bi giang v
chun bi cc trnh din PowerPoint hay nhung cch vui nhn khc
cho ho d day ton. Cng ti, duoc goi l Heymath.com, duoc cc
truong o Singapore tra tin. Dai hoc Cambridge o Anh cung l mt
phn trong phuong trnh ny, cung cp kim sot cht luong ton
b v chung nhn cc d n bi giang v phuong php giang day.
Tt ca moi nguoi du thng, Rajan ni. Cng ti duoc vn hnh
boi hai nguoi An D d lm vic cho Citibank v CSFB o London
v quay v An D d khoi dng doanh nghip ny Dai hoc
Cambridge kim tin tu mt cng ti d tao ra mt niche moi hon
ton. Cc sinh vin An D kim duoc tin tiu vt. V hoc sinh
MY V TU DO THUONG MAI
235
Singapore hoc tt hon. Trong lc d, phn mm co so c l do
Microsoft cung cp v cc chip do Intel, v cc sinh vin An D
giu thm c l mua cc my tnh c nhn re tu Apple, Dell, hay
HP. Nhung ban khng th thay diu ny cht no. Ci bnh lon
ln, nhung khng ai thy n, Rajan ni.
Mt tiu lun trong McKinsey Quarterly, Beyond Cheap Labor:
Lessons for Developing Economies Ngoi Lao dng Re: Cc Bi
hoc cho cc Nn Kinh t dang Pht trin (thng 1-2005), cho mt
th du th vi v vic ny: Ngnh dt may v y phuc o min bc
phn lon san xut qun o d di chuyn sang cc dia phuong c
chi ph thp, nhung vic lm vn n dinh boi v cc cng ti d dua
nhiu ngun luc hon vo cc cng vic nhu thit k qun o v
diu phi cc mang luoi san xut ton cu.
Rt d d bin cc thi truong tu do- v quyn tu do d outsource
v offshore- thnh quy du boi v nhn thy nhung nguoi bi sa thai
d hon rt nhiu nhung nguoi duoc thu. Nhung di khi mt to bo
thu do su vo vn d. To bo qu ti, Minneapolis Star Tribune,
vua lm vic d. N xem chnh xc nn kinh t Minnesota bi anh
huong th no boi su lm phng th gioi, trn thuc t dm chay
mt bi bo voi hng tt Cng vic o Hai ngoai Mang loi o Nh
trong s 5-9-2004. Bi bo, gioi thiu ngy v noi bi bo duoc
soan l Wuxi, Trung Quc, bt du nhu th ny: Bn ngoi khng
kh m uot, bui bm v nng nhu st nhit doi. Bn trong, mt mi
truong kh, sach s v mt, hng trm lao cng nguyn l nng dn
mc o trm tu du dn chn trng ging nhu ci g d tu NASA
dang lm vic cho cng ti Donaldson Co. Inc. c tru so o
Bloomington Trong truong hop cua Donaldson, cng ti c gp
di s cng nhn o Trung Quc - 2.500- so voi 1.100 cng nhn o
Bloomington. Hoat dng o Trung Quc d khng chi cho php
Donaldson tip tuc san xut cc san phm n khng cn c th san
xut voi loi nhun o Hoa K, n cung d gip lm tng vic lm
cua cng ti o Minnesota, thm 400 nguoi k tu 1990. Cc ki su, cc
nh ho hoc v nhung nguoi thit k c luong cao cua Donaldson o
Minnesota su dung thoi gian cua ho thit k cc b loc hin dai m
nh my Trung Quc s san xut d dng trong cc my tnh, cc
my choi MP3 v cc digital video recorder. San xut o Trung
Quc lm cho gi dia giam d dy cu cua d dng ln. Nu
chng ti khng theo [xu th], chng ti d bi loai khoi ngnh kinh
THE GII L PHANG
236
doanh, David Timm, tng quan l cua b phn dia v vi din tu
cua Donaldson, ni. O Minnesota, Global Insight uoc luong rng
1.854 vic lm duoc tao ra nhu kt qua cua outsourcing nuoc ngoi
trong nm 2003. Dn 2008, hng k vong 6.700 vic lm moi o
Minnesota nhu h qua cua xu th.
Cc nh kinh t thuong so snh su gia nhp cua Trung Quc v
cua An D vo nn kinh t ton cu voi thoi dim khi cc duong
st chay ngang qua nuoc Mi cui cng d ni New Mexico voi
California, voi dn cu dng hon nhiu cua n. Khi duong st v
dn thi trn, Vivek Paul, chu tich Wipro, luu , thu du tin ban
thy l nng luc thm, v tt ca nhung nguoi o New Mexico ni
nhung nguoi d- nhung nguoi California- s qut sach tt ca cc
nh my doc duong. Diu d s xay ra o mt vi vng, v mt s
cng ti doc duong s bin mt. Nhung sau d vn s duoc ti phn
b. Cui cng, moi nguoi doc theo duong s duoc loi. Chc chn,
c su so hi, v ni so d l tt boi v n kch thch mt su vui lng
thay di v khai thc v tm nhiu thu hon d lm tt hon.
N d xay ra khi chng ta kt ni New York, New Mexico, v
California. N d xay ra khi chng ta kt ni Ty u, Mi v Nht
Ban. V n s xay ra khi chng ta kt ni An D v Trung Quc
voi Mi, Chu u, v Nht Ban. Cch d thnh cng khng phai l
bng chn duong st khoi kt ni ban, m bng nng cp cc ki
nng cua ban v du tu vo cc tp qun s cho php ban v x hi
ban di phn cua ban trong chic bnh lon hon v phuc tap hon.
SU
Nhng Tin dn
hu th nu su lm phng th gioi phn lon (nhung khng hon
ton) l khng th ngn chn duoc, v dua ra kha nng ch loi
cho x hi Mi ni chung nhu nhung tin trin thi truong qu khu d
l, lm th no mt c nhn nhn duoc ci hay nht tu n? Chng
ta ni g cho con ci chng ta?
Chi c mt thng dip: Ban phai lin tuc cp nht cc ki nng cua
mnh. S c rt nhiu vic lm tt o d trong th gioi phng cho
nguoi dn voi tri thuc v cc tuong d nm ly.
Ti khng goi rng vic ny s don gian. Khng. S c nhiu
nguoi khc o d cung c d tro nn khn kho hon. D chng bao
gio hay d l nguoi xong trong cng vic cua mnh, nhung trong
mt th gioi cua cc buc tuong, su xong xinh vn c th kim cho
ban mt dng luong tu t. Trong mt th gioi phng, ban thuc su
khng mun l mt nguoi xong. Ban khng mun thy mnh o
vo tnh canh cua Willy Lorman trong Death of a Salesman [Ci
Cht cua mot Nguoi bn hng], khi Biff con trai ng xua dui
tuong rng nh Lorman l dc bit bng tuyn b, B! Con l loai
re tin, v b cung th! Willy gin du dp lai, Tao khng l loai
xong! Tao l Willy Lorman, v my l Biff Lorman!
Ti khng quan tm d c di thoai d voi cc con gi ti, v th
loi khuyn cua ti voi chng trong th gioi phng ny l rt ngn
v rt thng thung: Cc con, khi b lon ln, ng b thuong bao b,
Tom, n ht di con- nguoi dn o Trung Quc v An D dang di
kht. Loi khuyn cua b cho cc con l: Cc con, hy lm xong
bi tp o nh cua cc con di- nguoi dn o Trung Quc v An D
dang kht khao cng vic cua cc con dy.
Cch ti thch nghi v diu ny cho x hi chng ta ni chung l
mi nguoi phai hnh dung ra lm th no bin mnh thnh mt tin
dn
*
. Dng vy. Khi th gioi tro nn phng, h thng dng cp ho
ra ln du dui. Tai An D cc tin dn c th l tng lop ha dng
*
untouchable: tin dn, nguoi thuc dng cp thp nht o An D; nghia den
ting Anh l khng th cham dn, dung dn duoc. Tc gia dng theo nghia d.
N
THE GII L PHANG
238
nht, nhung trong mt th gioi phng moi nguoi phai mun l mt
tin dn. Cc tin dn, trong tu vung cua ti, l nhng nguoi m
vic lm cua ho khng th bi outsource.
Nhu th ai l cc tin nhn, v lm th no d ban hay con ci
ban tro thnh mt tin dn? Cc tin dn gm bn loai chnh:
nhung nguoi dc bit - special, nhung nguoi chuyn dung-
specialized, nhung nguoi duoc cm neo- anchored, v cc nhn
vin thuc su c th thch nghi- really adaptable.
Nguoi lao dng dc bit l nhung nguoi nhu Michael Jordan, Bill
Gates v Barbra Streisand. Ho c mt thi truong ton cu cho hng
ho v dich vu cua ho v c th dng duoc cc mn tin cng c
ton cu. Vic lm cua ho chng bao gio c th outsource duoc.
Nu ban khng th l dc bit- v chi mt t nguoi c th - ban
mun l nguoi chuyn dung, nhu th cng vic cua ban khng th
outsource duoc. Diu ny p dung cho moi loai cng nhn tri thuc-
tu cc lut su chuyn dung, cc k ton vin chuyn dung v cc
nh phu thut no, dn cc nh kin trc my tnh v cc ki su
phn mm moi nht, dn nhung nguoi vn hnh my cng cu v
robot tin tin. Dy l nhung ki nng lun c nhu cu cao v khng
th thay th duoc. (Fungible-thay th duoc l mt tu quan trong
d nho. Nhu CEO cua Infosys Nandan Nilekani thch ni, trong
mt th gioi phng c cng vic c th thay th duoc v khng th
thay th duoc. Cng vic c th duoc s ho mt cch d dng v
chuyn dn cc noi c luong thp l cng vic c th thay th
duoc. Cng vic khng th s ho duoc v khng th thay th l
nonfungible. C nhay st bng cua Michael Jordan l nonfungible.
Ki thut r mu cua nh phu thut l nonfungible. Cng vic cua
mt cng nhn lp rp TV by gio l c th thay th duoc. Lm k
ton co ban v chun bi h so thu by gio l c th thay th duoc.)
Nu ban khng th l dc bit hay chuyn dung, ban mun duoc
cm neo. Dia vi d p dung cho hu ht nguoi Mi, moi nguoi tu
tho ct tc cua ti, dn nu bi bn n, dn bp truong, dn tho ng
nuoc, dn y t, dn nhiu bc si, nhiu lut su, nhung nguoi lm tr
mua vui, cc tho din, v cc b don dep. Cng vic cua ho don
gian duoc cm neo v s lun lun c, boi v chng phai duoc lm
o mt dia dim cu th, dnh dn tip xc mt di mt voi khch
hng, thn chu, bnh nhn, hay khn gia. Nhung cng vic ny ni
chung khng th s ho duoc v khng thay th duoc, v luong thi
NHNG TIEN DN
239
truong duoc dinh theo cc diu kin thi truong dia phuong. Nhung
hy thn trong: C cc phn c th thay th duoc cua ngay ca cc
cng vic duoc cm neo, v chng c th v s duoc outsource-
hoc cho An D hay cho qu khu - v hiu qua lon hon. (Dng, nhu
David Rothkopf luu , nhiu cng vic thuc su duoc outsource
cho qu khu, nho cc di moi moi, hon l duoc outsource cho An
D.) Th du, ban s khng di sang Bangalore d tm mt bc si ni
khoa hay mt lut su li hn, nhung lut su li hn cua ban mt ngy
no d c th su dung tro gip php l o Bangalore v tm kim co
ban hay d vit cc ti liu vanilla, v bc si ni khoa cua ban c
th su dung mt radiologist c n dm d doc phim CAT cua ban.
Dy l v sao nu ban khng th l dc bit hay chuyn dung, ban
khng mun hi vong cm neo d ban s khng bi outsource. Trn
thuc t ban mun tro thnh thuc su c th thch nghi. Ban mun
lin tuc kim duoc ki nng moi, tri thuc, v ti chuyn mn cho
php ban lin tuc c kha nng tao gi tri- ci g d nhiu hon kem
vanilla. Ban mun hoc lm sao d lm sauce chocolate moi nht,
kem dnh tuoi, hay qua anh do d trn dinh, hay d giao [li kem]
voi tu cch mt nguoi ma bung- trong bt cu linh vuc n luc no
cua ban. Khi cc phn cng vic cua ban tro thnh hng ho ho v
c th thay th duoc, hay tro thnh vanilla, nhung nguoi c th
thch nghi lun hoc d lm cho phn khc no d tro thnh kem
nuoc qua. L c th thch nghi trong mt th gioi phng, bit lm
th no d hoc cch d hoc, s l mt trong nhung ti san quan
trong nht bt cu cng nhn no c th c, boi v su khuy dng
vic lm tro nn nhanh hon, boi v su di moi s xay ra nhanh hon.
Atul Vashistha, CEO cua NeoIT, mt hng tu vn California
chuyn v gip cc hng Mi lm outsourcing, c mt cam nhn
kho v vic ny: Ci ban c th lm v ban c th thch nghi th
no v ban c th loi dung suc by th no cua tt ca kinh nghim
v tri thuc m ban c khi th gioi tro nn phng- d l thnh t co
ban [cho su sng cn]. Khi ban thay di vic lm nhiu, v khi mi
truong cng vic cua ban thay di nhiu, c th thch nghi l thu s
mt. Nhung nguoi thua thit l nhung nguoi voi cc ki nng ki
thut vung [nhung] khng pht trin nhung ki nng d. Ban phai c
th thch nghi kho lo v thch nghi v mt x hi.
Chng ta cng dy cc bin gioi cua tri thuc v cng ngh ra, cc
nhim vu cng phuc tap m my c th lm, cng nhiu nguoi voi
THE GII L PHANG
240
do tao chuyn, hay voi kha nng hoc cch d hoc, s duoc yu
cu, v c luong tt hon. V nhung nguoi cng khng c kha nng
d th s cng t duoc dn b mt cch ho phng. Ci ban khng
mun l nguoi khng rt dc bit, khng rt chuyn dung, khng
rt cm neo, hay khng rt c th thch nghi trong mt cng vic c
th bi thay th. Nu ban o pha li gp thp, c th duoc thay th
cua chui cng vic, noi cc doanh nghip c khuyn khch d
outsource cho cc nh san xut c chi ph thp, hiu qua ngang
nhau, th c kha nng lon hon nhiu l cng vic cua ban s duoc
outsource hay luong cua ban bi giam.
Nu ban l mt nh lp trnh Web vn chi dng HTML v
khng mo rng ki nng cua mnh d gm cc cng ngh moi hon
v sng tao, nhu XML v multimedia, gi tri cua ban voi t chuc
giam di mi nm, Vashistha ni thm. Cng ngh moi duoc dua
vo lm tng tnh phuc tap nhung cai thin kt qua, v chung no
mt lp trnh vin nm duoc cc thu ny v theo kip ci khch hng
kim, th cng vic cua nguoi d kh d outsource. Trong khi su
tin b cng ngh bin cng vic nm ngoi thnh mt hng ho,
Vashistha ni, tao lai ki nng, do tao ngh lin tuc v su mt thit
voi khch hng d pht trin cc quan h moi giu cho nguoi d
vuot truoc duong hng ho v xa khoi vic offshore tim tng.
Ban thoi u tho cua ti Bill Greer l mt th du tt v mt nguoi
di mt voi thch thuc ny v c duoc mt chin luoc c nhn d
duong du voi n. Greer bn muoi tm tui v kim sng voi tu
cch mt hoa si tu do v nh thit k d hoa trong hai muoi su
nm. Tu cui cc nm 1970 dn khoang nm 2000, cch Bill lm
vic v phuc vu cc khch hng cua anh hu nhu khng di.
Cc khch hng, nhu The New York Times, mun mt buc minh
hoa hon tt, Bill giai thch cho ti. Nhu th nu anh lm mt
minh hoa cho mt to bo hay mt tap ch, hay d xut mt logo
moi cho mt san phm, anh s thuc su tao ra mt buc hoa - phc
thao n, t mu n, gn n ln mt tm ba minh hoa, phu bng vai
mong, dt n vo mt hp duoc mo ra voi hai cnh gp [flap], v
nho nguoi dua tin hay FedEx chuyn giao n. Anh goi n l flap
art. Trong ngnh n duoc bit dn nhu camera ready art- mi thut
sn sng cho my anh, boi v n cn duoc chup anh, in ra bn lop
film mu khc nhau, hay tch anh, v chun bi cho xut ban. N
l mt san phm hon tt, v c tnh qu gi nht dinh voi n, Bill
NHNG TIEN DN
241
ni. N l mt buc hoa tht su, v di khi nguoi ta treo chng trn
tuong. Thuc ra, The New York Times d trung by cc tc phm do
cc hoa si minh hoa tao ra cho cc xut ban phm cua n.
Song vi nm qua diu d d bt du thay di, Bill bao ti, khi
cc xut ban phm v cc hng quang co chuyn sang ch ban s,
dua vo phn mm moi- y l, Quark, Photoshop, v Illustrator, m
cc hoa si d hoa nhc dn nhu b ba lm cho phc hoa my
tnh s d hon rt nhiu. Bt cu ai d qua truong mi thut du duoc
do tao v cc chuong trnh ny. Thuc ra, Bill giai thch, thit k d
hoa tro nn d dn muc n tro thnh mt hng ho. N d tro thnh
kem vanilla. V mt d hoa, anh ni, cng ngh cho moi nguoi
cng cng cu, nn mi nguoi c th v cc duong gon gng v mi
nguoi c th tao ra tc phm tu t nua chung. Ban thuong cn con
mt d nhn ra nu ci g d cn di v c kiu chu dng, nhung
dt nhin bt cu ai c th v ra ci g d c th chp nhn duoc.
V th Greer dy mnh ln thang tri thuc. Khi cc xut ban phm
yu cu tt ca cc san phm cui cng phai duoc trnh by nhu cc
file s c th duoc tai ln, v khng cn cu v flap-art qu gi d
nua, anh bin mnh thnh mt nh tu vn tuong. tuong d l
ci cc khch hng cua anh, gm ca McDonalds v Unilever,
mun. Anh thi khng dng bt v muc v chi lm cc phc thao
bt ch, qut chng vo my tnh cua anh, dng chut my tnh d
t mu chng, v sau d e-mail chng cho khch hng, ho sai cc
hoa si t lnh ngh hon hon tt chng.
V tnh, Greer ni, ti phai kim cng vic m khng phai
moi nguoi khc c th lm, v cc hoa si tre khng th tao ra voi
cng ngh v mt phn nho tin cng m ti duoc tra. Nhu th ti
bt du nhn cc cho hng noi nguoi ta bao ti, Anh c th lm
vic ny v chi cho chng ti tuong lon? Ho s cho ti quan
nim, v ho chi mun cc phc thao, cc tuong, chu khng phai
mt buc hoa hon tt. Ti vn dng cc ki nng v co ban, nhung
chi d truyn dat mt tuong- mt phc thao nhanh, khng phai
mt buc hoa hon tt. V cho cc tuong ny ho vn tra tin kh
thoai mi. Thuc t n dua ti dn mt muc khc. N ging mt nh
tu vn hon l mt JAFA (Just Another Fucking Artist- mt tay hoa
si nua). C rt nhiu JAFA. Nhu th by gio ti l mt nguoi
tuong, v ti d dng vai tr d. Cc khch hng cua ti chi mua
cc khi nim. Ri cc JAFA hon tt buc v tai hng hay di
THE GII L PHANG
242
outsource n. Ho c th ly cc phc hoa th cua ti v hon tt
chng v lm r chng bng su dung cc chuong trnh my tnh, v
n s khng ging gia nhu ti d lm, nhung kh tt, Greer ni.
Nhung ri thu khc xay ra. Trong khi tin ho cng ngh bin
vic kinh doanh du cp thp cua Greer thnh mt hng ho, n mo
ra mt thi truong hon ton moi o du cp cao: Cc khch hng tap
ch cua Greer. Mt hm, mt trong cc khch hng thuong xuyn
cua anh dn anh v hoi nu anh c th lm morph [bin hnh]. Cc
morph l cc ct tranh bim hoa trong d mt nhn vt tin ho
thnh nhn vt khc. Nhu th Martha Stewart o trong khung mo
du bin hnh thnh Courney Love o khung kt thc. Drew
Barrymore bin hnh thnh Britney Spears. Khi ln du duoc tip
cn d lm cc thu ny, Greer d chng c tuong no d xut
pht. V th anh vo Amazon.com v dinh vi phn mm chuyn
dung no d, mua n, thu n vi ngy, v tao ra morph du tin cua
mnh. K tu d anh d pht trin mt dc san trong qu trnh, v thi
truong cho chng d mo rng ra bao gm tap ch Maxim, More, v
Nickelodeon - mt l tap ch cua dn ng, mt l tap ch cho cc c
trung nin, v mt tap ch tre em.
Ni cch khc, ai d d sng ch ra mt loai sauce hon ton moi
hop voi vanilla, v Greer d nhay ln n. Dy chnh xc l ci xay
ra trong nn kinh t ton cu ni chung. Ti d du kinh nghim d
nm duoc nhung ci [morph] ny kh nhanh, Greer ni. By gio
ti thuc hin chng trn my Mac laptop cua ti, bt cu ti o du,
tu Santa Barbara dn Minneapolis dn cn h cua ti o New York.
Di khi cc khch hng cho ti mt chu d, v di khi ti don gian
tm duoc chng. Bin hnh thuong l mt trong nhung thu cao cp
ban thy trn TV, v ri chng xut hin voi chuong trnh [phn
mm] tiu dng ny v nguoi ta c th tu mnh lm, v ti d do
got chng d cc tap ch c th dng. Ti chi tai ln nhu mt chui
cc file JPEG Bin hnh d l mt vic kinh doanh hay cho cc
tap ch khc nhau. Ti thm ch nhn duoc cc fan mail tu tre con!
Greer d chng bao gio lm bin hnh cho dn khi cng ngh tin
ho v tao ra mt dc san moi, chuyn dung, dng khi mt su thay
di cng vic cua anh khin anh ho huc hoc cc ki nng moi. Ti
uoc c th ni l tt ca d c chu , anh th nhn. Don gian l ti
sn d cho cng vic v chi may mn l ho d cho ti mt co hi d
lm cc thu ny. Ti bit rt nhiu hoa si bi tht bai hon ton. Mt
NHNG TIEN DN
243
g hoa si minh hoa d tro thnh nh thit k bao b, mt s hon
ton roi khoi linh vuc; mt trong nhung hoa si trnh by gioi nht
m ti bit d tro thnh mt kin trc su phong canh. C vn l mt
nh thit k nhung d thay di hon ton mi truong cua c. Dn
hi hoa [thi gic] c th thch nghi, nhung ti vn lo cho tuong lai.
Ti bao Greer, cu chuyn cua anh kh khop voi mt s thut
ngu m ti su dung trong cun sch ny. Anh d bt du nhu mt
[loai] sauce chocolate (mt hoa si minh hoa c din), tro thnh mt
mt hng vanilla (hoa si minh hoa c din trong thoi dai my tnh),
cp nht nhung ki nng cua anh d lai tro thnh sauce chocolate
dc bit (mt nh tu vn design), sau d d hoc lm sao d tro
thnh qua anh do trn dinh [li kem] (mt hoa si bin hnh) bng
cch thoa mn mt nhu cu moi do mt thi truong ngy cng
chuyn bit tao ra.
Greer trm ngm thuong ngoan loi khen cua ti mt lt v sau d
anh ni, V o dy tt ca ci ti thu lm l d sng cn v ti vn
cn. Khi anh dung dy d ra v, tuy vy, anh bao ti l anh ra
ngoi gp mt nguoi ban d cng tung hung. Ho l ban tung
hung nhiu nm, chi l mt cht cng vic phu di khi ho lm o
gc ph hay cho cc bui gp mt ring. Greer c phi hop tay-mt
rt kho. Nhung ngay ca tr tung hung cung bi hng ho ho, anh
than phin. Thuong nu ban c th tung hung nm qua, ban d
tht su l dc bit. By gio tung hung nm qua chi ging nhu dnh
cuoc. Ban ti v ti thuong biu din chung, v anh ta l qun qun
bay bng khi ti gp anh ta. By gio nhung dua tre muoi bn tui
c th tung hung bay bng, chng c vn d g. By gio chng c
cc sch ny, nhu Juggling for Dummies [Tung hung cho Nhng
nguoi an], v cc d l s day ban tung hung th no. Nhu th
chng don gian tng chun muc.
Nhu tr tung hung tin trin, th gioi cung vy.
y l nhung lua chon thuc su: thu dung cc buc tuong bao h
ln hay tip tuc tin ln pha truoc voi nim tin rng x hi Mi
vn c cht liu tt, ngay ca trong mt th gioi phng. Ti ni tin
ln pha truoc. Chung no chng ta tip tuc giu gn cc b quyt v
sauce [nuoc st] cua mnh, chng ta s lm n tt. C rt nhiu thu
D
THE GII L PHANG
244
v h thng Mi ph hop l tuong voi vic nui dung cc c nhn
c th canh tranh v pht dat trong mt th gioi phng.
Th l sao? N bt du voi cc dai hoc nghin cuu cua Mi, sinh
ra mt dng du dn cc th nghim canh tranh, cc di moi, v cc
dt ph khoa hoc- tu ton hoc dn sinh hoc dn vt l hoc dn ho
hoc. Tht qu r rng, ban cng c gio duc, ban cng c nhiu lua
chon trong mt th gioi phng. H thng dai hoc cua chng ta l
tt nht, Bill Gates ni. Chng ta thy cc dai hoc cua chng ta
tin hnh rt nhiu nghin cuu v d l mt vic kinh ngac. Nhung
nguoi c chi s IQ cao dn dy, v chng ta d cho ho di moi v
bin [cc di moi cua ho] thnh cc san phm. Chng ta thuong
cng su chp nhn mao him. H thng dai hoc cua chng ta c
tnh canh tranh v thuc nghim. Ho c th thu cc cch tip cn
khc nhau. C mt trm dai hoc c dng gp cho robotics. V mi
[truong] bao rng [truong] khc lm hon ton sai, hay mu cua ti
thuc su khop voi cua ho. N l mt h thng hn loan, nhung n l
mt dng co vi dai cua di moi trn th gioi, v voi tin thu lin
bang, voi tin tu thin no d thm vo d, [n s tip tuc hung
thinh] Chng ta s tht su phai vt cht cc thu lai d su giu c
tuyt di cua chng ta khng tng ln. Nu chng ta kho lo,
chng ta c th lm tng n nhanh hon bng nm ly ci ny.
Web browser, MRI (magmetic resonance imaging- [chup] hnh
cng huong tu), cc my tnh siu nhanh, cng ngh dinh vi ton
cu, cc dung cu khm ph vu tru, v quang hoc cp quang chi l
vi trong nhiu di moi duoc khoi dng qua cc du n nghin cuu
co ban o dai hoc. Phng Kinh t hoc cua BankBoston d lm mt
nghin cuu c nhan d MIT: The Impact of Innovation Tc dng
cua Di moi. Giua cc kt lun cua n l nhung nguoi tt nghip
MIT d lp ra 4.000 cng ti, tao ra t nht 1,1 triu vic lm khp
th gioi v tao ra doanh thu 232 ti $.
Ci lm cho Mi dc nht v nhi khng phai l n d xy dung
MIT, hay nhung nguoi tt nghip dai hoc cua n tao ra tng truong
kinh t v di moi, m l moi bang trong dt nuoc ny du c cc
dai hoc c lm cng vic d. Mi c 4.000 truong dai hoc v cao
dng, Allan E. Goodman, chu tich cua Vin Gio duc Quc t,
ni. Phn cn lai cua th gioi cng lai c 7.768 t chuc gio duc
bc cao. Ring o bang California, c khoang 130 truong cao dng
v dai hoc. Chi c 14 nuoc trn th gioi c nhiu hon s d.
NHNG TIEN DN
245
Hy ly mt bang m bnh thuong ban khng nghi toi v mt
ny: Oklahoma. N c Trung Tm Oklahoma Thc dy Khoa hoc
v Cng ngh (OCAST) cua ring n, Web site cua n trnh by su
mnh nhu sau: D canh tranh huu hiu trong nn kinh t moi,
Oklahoma phai tip tuc pht trin mt dn cu duoc gio duc tt;
mt co so nghin cuu dai hoc v cng ngh cng tc, tp trung; v
mt mi truong nui dung cho cc doanh nghip mui nhon, tu
cng ti khoi nghip b nht dn cc hi so quc t lon nht
[OCAST thc dy] cc trung tm cng ngh Dai hoc-Doanh
nghip, c th gm nhiu truong v doanh nghip, tao ra cc doanh
nghip moi sinh, cc san phm moi duoc ch tao, v cc cng ngh
moi duoc p dung. Khng ngac nhin l nm 2003, cc dai hoc
Mi d thu v 1,3 ti $ tu cc patent, theo Hi nh Quan l Cng ngh
o Dai hoc [Association of University Technology Managers].
Kt di voi b my tao di moi v song cua Mi- cc dai hoc, cc
phng th nghim nghin cuu cng v tu, v cc nh bn le- chng
ta c cc thi truong vn duoc diu tit tt nht v hiu qua nht trn
th gioi cho vic thuc hin cc tuong moi v bin chng thnh
cc san phm v dich vu. Dick Foster, gim dc McKinsey&Co. v
tc gia cua hai cun sch v di moi, ni voi ti, Chng ta c mt
chnh sch cng nghip o Hoa K n duoc goi l thi truong
chung khon, bt lun l NYSE [So Giao dich Chung khon New
York] hay Nasdaq. D l noi vn mao him duoc gp nht v
phn cho cc tuong ni ln hay cc cng ti dang tng truong,
Foster ni, v khng thi truong vn no trn th gioi lm vic d
tt hon v hiu qua hon thi truong vn Mi.
Ci lm cho su cung cp vn hoat dng tt dn vy o dy l su an
ton v diu tit cua cc thi truong vn cua chng ta, noi cc c
dng thiu s duoc bao v. Troi bit, c muu d bt luong, su thi
qu, v tham nhung trong cc thi truong vn cua chng ta. Diu d
lun xay ra khi rt nhiu tin bi de doa. Ci phn bit cc thi truong
vn cua chng ta khng phai l cc [cng ti nhu] Enron khng xut
hin o Mi - chng chc chn xut hin. M l khi chng xut hin,
chng thuong bi vach trn, hoc boi Uy Ban Chung Khon v Giao
dich hay boi bo ch kinh doanh, v duoc hiu chinh. Ci lm cho
Mi v song khng phai l Enron m l Eliot Splitzer, vin chuong
l cua Bang New York, nguoi rt kin tr theo dui d lm sach
ngnh chung khon v cc phng HDQT cng ti. Loai thi truong
THE GII L PHANG
246
vn ny d to ra rt rt kh d sao chp bn ngoi New York,
London, Frankfurt, v Tokyo. Foster ni, Trung Quc v An D
v cc nuoc chu khc s khng thnh cng v di moi cho dn
khi ho c cc thi truong vn thnh cng, v ho s khng c cc thi
truong vn thnh cng truoc khi ho c php tri bao v cc loi ch
thiu s duoi cc diu kin rui ro. O Hoa K chng ta l nhung
nguoi huong loi may mn cua hng th ki thu nghim kinh t, v
chng ta l cuc thu nghim, cuc thu nghim d c kt qua.
Trong khi dy l cc b quyt ct li cua sauce Mi, c cc b
quyt khc cn duoc duy tr v nui dung. Di khi ban phai ni
chuyn voi nhung nguoi ngoi d dnh gi dng chng, nhu Vivek
Paul cua Wipro sinh ra o An D. Ti thm ba thu vo danh muc
cua anh, ng ni voi ti. Mt l tnh coi mo hon ton cua x hi
Mi. Nhung nguoi Mi chng ta thuong qun Hoa K l mt x hi
mo kh tin ni th no, ni bt cu g-lm bt cu g-khoi dng bt
cu g-ph san-v lm lai bt cu g. Khng c noi no ging th trn
th gioi, v tnh coi mo cua chng ta l mt ti san khng l v hp
dn di voi nhung nguoi nuoc ngoi, nhiu trong s ho dn tu cc
nuoc noi bu troi khng phai l gioi han.
Thu khc, Paul ni, l cht luong cua bao v quyn so huu tr
tu Mi, ci lm tng hon nua v khuyn khch nguoi dn tm ra
cc tuong moi. Trong mt th gioi phng, c khuyn khch lon d
pht trin mt san phm hay quy trnh moi, boi v n c th dat quy
m ton cu trong nhy mt. Nhung nu ban l nguoi tm ra
tuong d, ban mun quyn so huu tr tu cua mnh duoc bao v.
Khng nuoc no tn trong v bao v quyn so huu tr tu tt hon
Mi, Paul ni, v kt qua l, rt nhiu nh di moi mun dn dy
v lm vic v gui so huu tr tu cua ho.
Hoa ki cung l mt trong nhung nuoc c lut lao dng uyn
chuyn nht th gioi. Cng d sa thai ai d trong mt ngnh hp
hi, cng d thu ai d trong mt ngnh dang ln m nm nm
truoc chng ai bit n s tn tai. Dy l mt ti san lon, dc bit
nu ban so snh tnh hnh o Mi voi cc thi truong lao dng khng
uyn chuyn, duoc diu tit cung nhc nhu cua Duc, dy ry cc
han ch cua chnh phu di voi thu v sa thai. Tnh linh hoat d
trin khai lao dng v vn nhanh o noi c co hi lon nht, v kha
nng ti trin khai n nhanh chng nu vic trin khai truoc d
khng cn sinh loi nua, l ct yu trong mt th gioi phng.
NHNG TIEN DN
247
Mt b quyt nua cua sauce Mi l n c thi truong tiu dng ni
dia lon nht th gioi, voi hu ht nhung nguoi chp thun du tin,
diu d c nghia l nu ban dua ra mt san phm, cng ngh, hay
dich vu moi, ban phai c su hin din o Mi. Tt ca diu ny c
nghia l mt dng vic lm du dn cho nhung nguoi Mi.
Cung c mt thuc tnh Mi t duoc thao lun l su n dinh chnh
tri. Dng, Trung Quc d c mt su pht trin tt trong hai muoi
lm nm qua, v n c th chuyn tu chu nghia cng san sang mt
h thng da nguyn hon m cc bnh xe khng bi roi ra. Nhung n
c th khng. Ai mun d tt ca trung cua mnh vo ci r d?
Cui cng, Hoa K d tro thnh mt trong cc dim gp g lon
trn th gioi, mt noi rt nhiu dn tc khc nhau gn kt v hoc d
tin ln nhau. Mt sinh vin An D nguoi duoc do tao o Dai hoc
Oklahoma v sau d c vic lm du tin o mt hng phn mm tai
Oklahoma City rn cc mi lin kt v lng tin v hiu bit thuc su
quan trong cho cng tc trong tuong lai, cho d anh ta quyt dinh
quay v An D. Khng c g minh hoa dim ny tt hon l vic
outsourcing nghin cuu cua Dai hoc Yale sang Trung Quc. Hiu
truong truong Yale Richard C. Levin giai thch cho ti rng Yale
c hai co so nghin cuu lon hoat dng o Trung Quc hin nay, mt
o Dai hoc Peking o Bc Kinh [Beijing] v mt tai Dai hoc Fudan o
Thuong Hai. Hu ht nhung cng tc mang tnh t chuc ny pht
sinh khng phai tu cc chi thi cua cc nh quan l dai hoc tu trn
xung, m dng hon tu mi quan h c nhn tu lu giua cc hoc gia
v cc nh khoa hoc, Levin ni.
Su cng tc Yale-Fudan pht sinh th no? Du tin l, Levin
ni, Gio su Tian Xu cua Yale, gim dc trung tm, d c mc ni
su voi ca hai truong. ng hoc v tt nghip o Fudan v nhn bng
tin si o Yale. Nm trong s cc cng tc vin cua Gio su Xu,
hin nay l cc gio su o Fudan, cung duoc do tao tai Yale,
Levin giai thch. Mt nguoi l ban cua Gio su Xu khi ca hai l
sinh vin cao hoc tai Yale; mt nguoi khc d l mt hoc gia trong
phng th nghim cua mt dng nghip Yale; mt nguoi d l mt
sinh vin trao di dn Yale tu Fudan v quay v ly bng tin si o
Trung Quc; v hai nguoi khc d l nghin cuu sinh sau tin si o
phng th nghim cua Gio su Xu o Yale. Mt cu chuyn tuong tu
l co so cho su hnh thnh Trung tm Chung Peking-Yale v
Genetics Phn Tu Thuc vt v Cng ngh Nng Sinh hoc.
THE GII L PHANG
248
Gio su Xu l mt chuyn gia hng du v genetics v d duoc
cc khoan tro cp tu National Institutes of Health v Qu Howard
Hughes d nghin cuu mi quan h giua genetics v ung thu v cc
bnh suy thoi thn kinh no d. Loai nghin cuu ny cn su
nghin cuu v s luong lon cc dt bin gen trong cc dng vt th
nghim. Khi ban mun test nhiu gen v ln du vt cua mt gen
cho truoc c th chiu trch nhim v cc cn bnh no d, ban phai
chay rt nhiu test. C s nhn vin nhiu hon l mt uu th to
lon, Levin giai thch. Nhu th ci Yale d lm v ban cht l
outsource cng vic phng th nghim cho Fudan bng lp ra Trung
tm Nghin cuu Sinh Y hoc Fudan-Yale. Mi dai hoc tra cho nhn
vin v nghin cuu cua ring mnh, nhu th khng c tin di chu,
nhung pha Trung Quc tin hnh cng vic ki thut su dung rt
nhiu ki thut vin v dng vt th nghim, tn t hon nhiu o
Trung Quc, v Yale tin hnh phn tch cp cao v du liu. Nhn
vin, sinh vin v cc ki thut vin Fudan duoc tip xc voi nghin
cuu cp cao, v Yale nhn duoc phuong tin trc nghim quy m
lon v cng dt do nu Yale thu nhn di n o New Haven. Mt
phng th nghim h tro o Mi cho mt du n nhu th ny c th c
30 ki thut vin, nhung phng th nghim o Fudan c 150.
Loi ch rt nhiu cho ca hai bn, Levin ni. Cc nh nghin
cuu cua chng ti c duoc nng sut nng cao rt nhiu, v nguoi
Trung Quc c duoc cc sinh vin cua mnh duoc do tao, cc
giang vin tre cua ho tro thnh cc cng tc vin voi cc gio su
cua chng ti, nhung nguoi dung du trong linh vuc cua ho. N
xy dung vn con nguoi cho Trung Quc v di moi cho Yale.
Cc sinh vin cao hoc tu ca hai truong qua lai ln nhau, rn mt
mi quan h m khng nghi ngo g s tao ra nhiu su cng tc hon
trong tuong lai. Dng thoi, ng ni thm, rt nhiu cng vic chun
bi php l d duoc lm trong vic cng tc ny d dam bao rng
Yale s c kha nng thu hoach quyn so huu tr tu m n tao ra.
C mt th gioi khoa hoc o d, Levin ni, v loai phn cng
lao dng quc t ny c rt nhiu nghia, Yale, ng ni, cung
nht quyt di diu kin lm vic o cc phng th nghim Trung
Quc c dng cp th gioi, v kt qua l, n cung gip nng cao
cht luong cua cc co so Trung Quc. Diu kin sng cua cc
dng vt th nghim hon ton hop voi cc tiu chun Mi, Levin
nhn xt. Dy khng phai l cc x nghip bc lt chut tn t.
NHNG TIEN DN
249
oi qui lut kinh t hoc ni voi chng ta rng nu chng ta kt
ni tt ca cc qu tri thuc trn th gioi lai, v thc dy
thuong mai v hi nhp ngy cng nhiu, th ci bnh ton cu s
lon ln rng hon v phuc tap hon. V nu Mi, hay bt cu nuoc no
khc, nui dung mt luc luong lao dng gm nhung nguoi dn
ng v dn b ngy cng dc bit, chuyn dung, hay lin tuc thch
nghi voi cc vic lm c gi tri gia tng cao, th n s ngoam duoc
ming cua n trong chic bnh to ln d. Nhung chng ta phai c
gng lm vic d. Boi v nu xu huong hin thoi thng th, cc
nuoc nhu An D v Trung Quc v ton b cc khu vuc nhu Dng
u chc chn s thu hep khoang cch voi Mi, ht nhu Hn Quc v
Nht Ban v Di Loan d lm trong Chin tranh Lanh. Ho s tip
tuc nng cao tiu chun cua ho.
Th ban vn c gng lm vic d chu? Chng ta c huong v cc
b quyt cua sauce cua chng ta khng? Trng Mi vn cn tuyt voi
trn giy, dc bit nu chng ta nhn lai, hay so snh n chi voi An
D v Trung Quc cua ngy hm nay chu khng phai cua ngy
mai. Nhung chng ta c thuc su du tu vo tuong lai cua mnh v
chun bi con em chng ta theo cch chng ta phai lm cho cuc
dua truoc mt khng? Xem chuong tip. Nhung dy l loi goi
nhanh:
Cu tra loi l khng.
M
BAY
Cuc Khung hoang Thm l}ng
Cc cuc thi du ngang suc cho nhung nguoi Mi l him trong cc Olympic
truoc, nhung by gio c ve l c ci g m nhung nguoi Mi phai lm quen.
- Tu mt bi ngy 17-8-2004 cua AP tu Olympic Athens c nhan d
'Di Bng r Nam cua Mi Thng St nt Hy Lap
an khng th tm thy n du no cho cc phn cn lai cua th
gioi by gio c th canh tranh du di du hiu qua hon bao
gio voi Mi tt hon l cuc vt ln cua di bng r Olympic cua
Hoa K trong nm 2004. Di Mi, bao gm cc ngi sao NBA, u ru
v nuoc voi huy chuong dng sau khi thua Puerto Rico, Lithuania,
v Argentina. Truoc kia, di bng r Olympic Mi d chi thua mt
trn trong lich su Olympic hin dai. C nho khi Mi chi gui cc ngi
sao NCAA
*
dn cc su kin bng r Olympic? Trong mt thoi gian
di cc di ny d hon ton thng tri khp moi noi. Ri ho bt du
bi thch thuc. Cho nn chng ta d gui cc cu thu chuyn nghip
cua mnh. V ho bt du bi thch thuc. Boi v th gioi lin tuc hoc,
su truyn b tri thuc xay ra nhanh hon; by gio cc hun luyn vin
o cc nuoc khc tai cc phuong php hun luyn Mi xung tu
Internet v xem cc trn du NBA o phng khch nh ho trn TV
v tinh. Nhiu nguoi trong s ho c th bt duoc ngay ca knh
ESPN v xem cc pha gy cn nht. V nho ba su hi tu, c rt
nhiu ti nng non moi buoc vo cc sn NBA khp th gioi- gm
nhiu ngi sao tu Trung Quc, Mi Latin, v Dng u. Ho quay v
nh v choi cho cc di quc gia trong Olympic, su dung cc ki
nng ho d mi dua o Mi. Nhu th by gio tnh uu vit Mi tu dng
cua hai muoi nm truoc d qua ri trong bng r Olympic. Tiu
*
National Collegiate Athletic Association - Hi Din kinh Sinh vin Quc gia.
NBA, National Basketball Association, Hi Bng r Quc gia (chuyn nghip).
B
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
251
chun NBA ngy cng tro thnh mt hng ho ton cu- thun tu
vanilla. Nu Hoa K mun tip tuc thng tri v bng r Olympic,
chng ta phai, theo loi ni so cua mn th thao lon d, dy n ln
mt nc. Tiu chun cu khng cn hoat dng nua. Nhu Joel
Cawley cua IBM nhn xt voi ti, Ngi sao v ngi sao, cc di
bng r tu cc noi nhu Lithuania hay Puerto Rico vn chua c thu
hang tt di lai nhung nguoi Mi, nhung khi ho choi nhu mt di-
khi ho cong tc tt hon chng ta - ho v cng canh tranh.
Nh bo th thao John Feinstein c th d vin dn dn cc ki
nng ki thut Mi hay cc ki nng bng r Mi khi ng vit mt tiu
lun AOL, ngy 26-8-2004, v bng r Olympic rng thnh tch
cua di bng r Mi l kt qua cua su vuon ln cua cu thu quc
t v su tn ta v suy sup cua tr choi Mi. V su tn ta v suy
sup cua tr choi Mi, Feinstein lp lun, l kt qua cua hai xu huong
di han. Thu nht l mt su giam du dn v cc ki nng bng r,
voi tre con Mi chi mun nm cc c nm ba-dim hay p r
[dunk]- loai dn voi ban trn cc pha gy cn nht SportsCenter
cua ESPN- thay cho hoc lm th no d chuyn bng chnh xc,
hay di vo ln v nm mt c nhay vot ln, hay truon qua nhung
nguoi to con d toi r. Nhung ki nng d cn rt nhiu cng suc v
kh luyn d hoc. Ngy nay, Feinstein ni, ban c mt th h nguoi
Mi hu nhu hon ton dua vo suc luc v hu nhu khng h vo
cc ki nng bng r. V cung c vn d nho dng so v kht vong.
Trong khi phn cn lai cua th gioi d tro nn kh hon v bng r,
ngy cng nhiu cu thu NBA ngp di khi ni v nim choi o
Olympic, Feinstein luu . Chng ta d c nhiu tin b tu 1984,
khi Bob Knight bao Charles Barkley c mt o trai hun luyn
Olympic thu hai voi 265 pound nu khng. Barkley c mt voi
trong luong 280 pound. Knight ct anh ta hm d. Trong th gioi
ngy nay, hun luyn vin Olympic thm ch truoc ht s khng
kim tra trong luong cua Barkley. ng s cu mt xe limousine dn
sn bay dn anh ta v dung lai o qun Dunkin Donuts trn duong
dn khch san nu cu thu d nghi Th gioi thay di. Trong
truong hop cua bng r Mi, n d khng thay di d tt hon.
C ci g v nuoc Mi hu Chin tranh Th gioi II nhc nho ti v
gia dnh giu c c din m o th h thu ba bt du hoang ph cua
cai cua n. Cc thnh vin cua th h thu nht l cc nh canh tn
ct luc; th h thu hai vn cng nhau giu vung; ri con ci ho dn
THE GII L PHANG
252
v tro nn bo, ngu ngc, v luoi bing v dn dn hoang ph sach.
Ti bit d ca l qu nhn tm ln l mt khi qut ho th thin,
nhung, tuy vy, c mt t su tht trong d. X hi Mi bt du xung
dc trong cc nm 1990, khi th h hu chin thu ba cua chng ta
dn tui thnh nin. Con st dot-come d khin qu nhiu nguoi c
n tuong rng ho c th tro nn giu m khng phai du tu vo
cng vic vt va. Tt ca ci cn l mt [bng] MBA v mt IPO
[bn c phn ln du cho cng chng] nhanh, hay mt hop dng
NBA, v ban sn sng sut doi. Nhung trong khi chng ta say m
th gioi phng m chng ta d tao ra, rt nhiu nguoi o An D,
Trung Quc, v Dng u bn rn tnh ton lm th no d loi dung
n. May cho chng ta, chng ta d l nn kinh t duy nht dung
vung sau Chin Tranh Th gioi II, v chng ta d khng c canh
tranh nghim tc no trong bn muoi nm. Diu d cho chng ta
nghi luc khng l nhung ca mt cam gic v quyn v tnh tu mn
nua khng k dn mt khuynh huong no d trong cc nm vua
qua d ca tung tiu dng hon l lao dng cn c, du tu, v tu duy
di han. Khi chng ta bi trng dn 11/9, d l mt co hi c-mt-
ln-trong-mt-th-h d hiu triu quc gia d hi sinh, d d cp
dn mt s thiu st cp bch v ti chnh, nng luong, khoa hoc,
v gio duc cua quc gia- tt ca cc thu m chng ta d d truot.
Nhung tng thng cua chng ta d khng ku goi chng ta hi sinh.
ng d ku goi chng ta di mua sm.
Trong cc chuong truoc, ti d cho thy v sao ca l thuyt kinh t
c din ln cc suc manh vn c cua nn kinh t Mi d thuyt phuc
ti rng cc c nhn nguoi Mi chng c g phai lo tu mt th gioi
phng- min l chng ta xn tay o cua mnh ln, sn sng canh
tranh, khin moi c nhn nghi v mnh cp nht cc ki nng gio
duc cua mnh ra sao, v tip tuc du tu vo cc b quyt cua sauce
Mi. Cc chuong d tt ca l v chng ta phai v c th lm g.
Chuong ny l v chng ta nhung nguoi Mi, c th v tp th, d
khng lm tt ca cc thu ny ra sao m l ra chng ta phai lm v
ci g s xay ra trn duong nu chng ta khng thay di huong di.
u tht l, by gio chng ta dang o trong mt khung hoang,
nhung n l mt khung hoang din ra rt chm v rt thm
lng. N l mt khung hoang thm lng, Shirley Ann Jackson,
S
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
253
chu tich 2004 cua Hi Thc dy Khoa hoc Mi (AAAS) v chu tich
cua Hoc vin Bch Khoa Rensselaer tu 1999, giai thch. (Thnh lp
nm 1824 Rensselaer l truong ki thut c nht nuoc Mi.) V cuc
khung hoang trm lng ny ko theo su xi mn du dn cua co so
khoa hoc v ki thut cua Mi, ci d lun lun l ngun cua su di
moi cua Mi v cua muc sng tng ln cua chng ta.
Bu troi khng sut xung, khng c g khung khip sp xay ra
hm nay, Jackson ni, theo do tao b l mt nh vt l v b lua
chon tu ngu thn trong. Hoa K vn l dng co dn du v di moi
trn th gioi. N c cc chuong trnh cao hoc tt nht, c co so ha
tng khoa hoc tt nht, v c cc thi truong vn d khai thc n.
Nhung c mt cuc khung hoang trm lng trong khoa hoc v cng
ngh Mi m chng ta phai nhn ra. Hoa K ngy nay o trong mt
mi truong thuc su ton cu, v cc nuoc canh tranh d khng chi
d thuc tinh hon ton, ho dang chay marathon trong khi chng ta
chay nuoc rt. Nu d khng duoc kim tra, diu ny c th thch
thuc su vuot tri v nng luc cua chng ta d canh tn.
V chnh kha nng cua chng ta d lin tuc di moi cc san
phm, cc dich vu, v cc cng ti moi, ci d l ngun cua su giu
c v mt giai cp trung luu mo rng du dn cua nuoc Mi sut hai
th ki qua. Chnh cc nh canh tn Mi d khoi dng Google, Intel,
HP, Dell, Microsoft, v Cisco, v quan trong l di moi xay ra o
du. Su thuc rng tt ca cc cng ti ny c tru so o Mi c nghia
rng hu ht vic lm c luong cao l o dy, cho d cc cng ti ny
c outsource hay offshore mt s nhim vu. Cc nh diu hnh, cc
truong phng, luc luong bn hng, v cc nh nghin cuu cp cao
tt ca du o cc thnh ph noi di moi xay ra. V vic lm cua ho
tao ra nhiu vic lm hon. Su co lai cua qu nhung nguoi tre voi
cc ki nng tri thuc cua ho d canh tn s khng lm co lai muc
sng cua chng ta mt som mt chiu. N s duoc cam thy chi
trong muoi lm hay hai muoi nm, khi chng ta khm ph ra rng
chng ta c su thiu hut trm trong v cc nh khoa hoc v cc ki
su c kha nng tin hnh di moi hay ngay chi cng trnh cng
ngh c gi tri gia tng cao. Khi d n s khng cn l mt khung
hoang trm lng nua, Jackson ni, n s l dch thuc.
Shirley Ann Jackson bit v ci b ni, boi v su nghip cua b
minh hoa bng th du tt, nhu cua bt cu ai, v sao Mi d pht dat
nhiu dn vy trong nm muoi nm qua v v sao n s khng tu
THE GII L PHANG
254
dng lm nhu th trong nm muoi nm tip. Mt phu nu Mi gc
Phi, Jackson sinh nm 1946 o Washington D.C. B bt du lop
mu gio o mt truong cng bi phn bit nhung l mt trong nhung
hoc sinh truong cng huong loi tu su xo bo phn bit, nhu kt qua
cua quyt dinh cua To n Ti cao trong vu Brown doi lai Bo Gio
duc. Dng khi b bt du c co hi vo mt truong tt hon nhung
nguoi Nga d phng Sputnik nm 1957, v chnh phu Hoa K bi m
anh voi vic do tao cc thanh nin d tro thnh cc nh khoa hoc
v ki su, mt xu huong duoc su cam kt cua John F. Kennedy di
voi chuong trnh vu tru c nguoi li lm tng ln. Khi Kennedy ni
v dua nguoi ln mt trng, Shirley Ann Jackson l mt trong hng
triu thanh nin Mi d lng nghe. Loi ni cua ng, b nho lai, d
truyn cam hung, gip d, v phng nhiu nguoi th h chng ti
vo khoa hoc, ki thut v ton hoc, v nhung dt ph v sng ch
m ho de ra vuot xa chuong trnh vu tru. Cuc chay dua vu tru
thuc su l mt cuc chay dua khoa hoc, b ni.
Mt phn nho su xo bo phn bit, ca cam hung v tr nng cua
Jackson duoc nhn ra tu som, v cui cng b d tro thnh nguoi
phu nu Mi gc Phi du tin nhn bng tin si vt l tu MIT (bng
cp cua b v vt l l thuyt hat co ban). Tu d, b lm vic nhiu
nm cho AT&T Bell Laboratories, v nm 1995 duoc Tng thng
Clinton b nhim lm chu tich Uy ban Diu tit Hat nhn Mi.
Khi cc nm tri qua, tuy vy, Jackson bt du d rng ngy
cng t thanh nim Mi bi quyn ru boi cc thch thuc nhu chay dua
ln mt trng, hay cam thy bi li cun boi ton, khoa hoc, v ki
thut. O cc dai hoc, b luu , vic tuyn cao hoc v cc chuong
trnh khoa hoc v ki thut, sau khi d tng hng thp nin, dat dinh
dim nm 1993, v bt chp su tin b no d moi dy, ngy nay
vn duoi muc cua mt thp nin truoc. Nhu th cc th h khoa
hoc v ki thut tip sau Jackson ngy cng nho di so voi nhu cu
cua chng ta. Vo thoi gian Jackson nhn vic voi tu cch hiu
truong Bch khoa Rensselaer d bo ton b tm suc vo vic tip
lai sinh luc cho khoa hoc v ki thut Mi, b ni, b nhn ra rng
mt con bo hon chinh dang ko dn- mt con bo dt ra mt
nguy co di han thuc su di voi suc khoe kinh t cua nuoc Mi- v
b bt du ni v n bt cu khi no b c th.
Cum tu con bo hon chinh lin tuong dn cc su kin thoi tit
thng 10-1991, Jackson ni trong mt bi ni chuyn thng 5-
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
255
2004, khi mt h thng kh tuong manh tp trung luc, tn ph Dai
Ty duong sut nhiu ngy, [v] gy ra hng ti dollar thit hai v
lm cht nhiu ngu dn o Massachusetts. Su kin duoc vit thnh
sch, v sau d duoc lm phim. Cc nh kh tuong quan st su kin
d nhn manh su tu hop him c kha nng xay ra cua cc diu
kin trong d nhiu nhn t hi tu lai d gy ra mt su kin c
cuong d tn ph. [Mt] kich ban xu nht tuong tu c th chn su
tin b nng luc khoa hoc v ki thut quc gia cua chng ta lai. C
nhiu luc hoat dng v chng l phuc tap. Chng mang tnh dn s,
chnh tri, kinh t, vn ho, thm ch x hi. Tung ci mt, cc luc
ny c th c vn d, Jackson ni thm. Kt hop lai, chng c th
tn ph. Ln du tin trong hon mt th ki, Hoa K c th thy
mnh rot xa sau cc nuoc khc v nng luc pht minh khoa hoc, di
moi v pht trin kinh t.
Cch d trnh bi dnh vo mt con bo nhu vy l nhn din su tu
hop cua cc nhn t v d thay di huong di- cho d ngay by gio
bu troi vn trong xanh, gi vn nhe, v mt nuoc c ve yn tinh.
Nhung d khng phai l ci d xay ra o Mi trong cc nm vua qua.
Chng ta dang v tnh cng bum v pha truoc, huong thng vo
con bo, voi ca cc chnh tri gia ln b me khng khng rng by
gio khng cn dn nhung thay di dt ngt hay hi sinh no. Rt
cuc, hy nhn ngoi kia yn tinh v nng tuoi th no, ho bao
chng ta. Trong ngn sch nm ti chnh 2005 duoc Quc hi do
Dang Cng ho dn du thng qua vo thng 11-2004, ngn sch
cho Qu Khoa hoc Quc gia (NSF), co quan lin bang chiu trch
nhim chnh v thc dy nghin cuu v ti tro gio duc khoa hoc
nhiu hon v tt hon, thuc t bi ct 1,9 phn trm, hay 105 triu $.
Lich su s cho thy rng khi Mi phai tng gp di ti tro NSF, th
Quc Hi thng qua mt ngn sch nng tnh tin cha
*
m thuc su
l ct h tro cho khoa hoc v ki thut.
Dung d su yn lng lua phinh. D lun lun l lc d thay di
huong di- khng phai dng vo khi ban sp gp bo lon. Chng ta
khng c thoi gian d lng ph khi d cp dn cc b mt nho kh
chiu cua h thng gio duc cua chng ta.
*
pork - tin ngn sch chi thin vi cho cc du n d ly lng cu tri
THE GII L PHANG
256
B MAT NHO KH CHJU # 1: LO HONG S LUNG
rong Chin tranh Lanh, mt trong cc nguyn nhn su nht
cua cc ni lo cua Mi d l ci goi l l hng tn lua giua
chng ta v Lin X. Con bo hon chinh m Shirley Ann Jackson
canh bo c th duoc din ta tt nht nhu su tu hop cua ba l hng
moi d ni ln chm chap d ht mt nhua sng cua nng luc v
khoa hoc, ton hoc, v ki thut cua Mi. Chng l cc l hng s
luong, l hng kht vong, v l hng gio duc. Trong Thoi dai Chu
nghia Phng [Flatism], cc l hng ny l ci de doa nhiu nht
muc sng cua chng ta.
B mt nho kh chiu s mt l, th h cc nh khoa hoc v ki su
duoc thc dy di vo khoa hoc boi thch thuc Sputnik nm 1957 v
kht vong cua JFK dang dn tui v huu v khng duoc thay th v
s luong cn phai c nu mt nn kinh t tin tin nhu cua Hoa K
vn mun dung du dn. Theo NSF, nua s cc nh khoa hoc v ki
su Mi c tui bn muoi hay hon, v tui trung bnh tng du dn.
Hy chi xt mt th du -NASA. Mt phn tch cc h so NASA
do to Florida Today (7-3-2004), to bo theo di Trung Tm Vu tru
Kennedy, tin hnh, cho thy nhu sau: Gn 40 phn trm cua
18.146 nguoi o NASA c tui 50 hay cao hon. Nhung nguoi d
phuc vu hai muoi nm du tu cch d nghi huu non. Hai muoi hai
phn trm nguoi lao dng NASA c tui 55 hay cao hon. Cc nhn
vin NASA trn su muoi tui dng hon s duoi ba muoi tui
khoang ba ln. Chi 4 phn trm nguoi lao dng NASA l duoi ba
muoi tui. Nghin cuu cua Vn phng K ton Chnh phu kt lun
rng NASA d c kh khn thu nguoi c du ki nng khoa hoc, ki
thut, v cng ngh thng tin cn thit cho hoat dng cua n. Nhiu
trong cc vic lm ny duoc dnh cho cc cng dn Mi, v cc l do
an ninh quc gia. Nh quan l NASA lc d Sean OKeefe xc
nhn truoc Quc hi nm 2002: Su mnh cua chng ta d hiu v
bao v hnh tinh qu huong cua chng ta v khai ph vu tru v tm
su sng s khng duoc thuc hin nu chng ta khng c nguoi d
lm vic d. Uy ban Quc gia v Day Ton v Khoa hoc cho Th
ki Hai muoi mt, do nh du hnh vu tru nghi si John Glenn lm chu
tich, d thy rng hai phn ba luc luong day ton v khoa hoc s v
huu vo 2010.
T
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
257
V truyn thng, chng ta d b dp cho bt cu thit hut no v
ki su v cn b giang day khoa hoc bng do tao nhiu hon o trong
nuoc v nhp khu nhiu hon tu nuoc ngoi. Nhung ca hai phuong
cch d d bi can tro v mun.
Cu mi hai nm Uy ban Khoa hoc Quc gia (NSB) gim st vic
thu thp mt tp rt rng cc du liu xu huong v khoa hoc v cng
ngh o Hoa K, m n cng b nhu Science and Engineering
Indicators [Cc Chi so Khoa hoc v Ki thuat]. Chun bi Indicators
2004, NSB ni, Chng ti quan st thy mt su sa st dng lo ngai
v s cc cng dn Hoa K dang duoc do tao d thnh cc nh
khoa hoc v ki su, trong khi s vic lm cn dn do tao khoa hoc
v ki thut (S&E) tip tuc tng ln. Cc xu huong ny de doa phc
loi kinh t v an ninh cua nuoc chng ta, n ni thm rng nu cc
xu huong duoc nhn din trong Indicators 2004 tip tuc khng
duoc ngn chn, ba thu s xay ra: S vic lm trong nn kinh t
Hoa K cn dn do tao khoa hoc v ki thut s tng ln; s cng
dn Mi duoc chun bi cho cc vic lm d s, gioi nht, l ngang;
v su sn c cua nhung nguoi tu cc nuoc khc duoc do tao v
khoa hoc v ki thut s giam di, hoc v cc gioi han nhp canh do
cc han ch an ninh quc gia Mi p dt hay v su canh tranh manh
ton cu v nhung nguoi c cc ki nng ny.
Bo co NSB thy l s nhung nguoi Mi giua muoi tm dn hai
muoi tu tui c bng khoa hoc d rot xung hng thu bay th gioi,
trong khi ba thp nin truoc chng ta xp thu ba. N ni rng trong
s 2,8 triu bng dai hoc ln du (chng ta goi l cu nhn) v khoa
hoc v ki thut duoc cp khp th gioi nm 2003, 1,2 triu duoc
cp cho cc sinh vin Chu o cc dai hoc Chu, 830.000 duoc
cp o Chu U, v 400.000 o Hoa K. Dc bit v ki thut, cc dai
hoc o cc nuoc Chu hin nay tao ra s bng cu nhn gp tm
ln o Mi.
Hon nua, su nhn manh ti l v khoa hoc v ki thut l lon hon
o cc quc gia khc, Shirley Ann Jackson luu . Cc bng khoa
hoc v ki thut hin nay dai din cho 60 phn trm cua tt ca cc
bng cu nhn nhn duoc o Trung Quc, 33 phn trm o Hn Quc,
v 41 phn trm o Di Loan. Nguoc lai, ti l cua nhung nguoi ly
bng cu nhn v khoa hoc v ki thut o Hoa K vn o khoang 31
phn trm. Phn tch cc bng cp khoa hoc, s nhung nguoi Mi tt
nghip voi chi cc bng cp ki thut l 5 phn trm, so voi 25 phn
THE GII L PHANG
258
trm o Nga v 46 phn trm o Trung Quc, theo mt bo co 2004
cua Trilogy Publications, dai din cho hip hi ki thut chuyn
nghip quc gia Mi.
Hoa K d lun lun phu thuc vo c sng tao cua nhn dn
mnh d canh tranh trn thuong truong th gioi, NSB ni. Su
chun bi cua luc luong lao dng khoa hoc v ki thut l mt vu di
sng cn di voi tnh canh tranh quc gia. [Nhung] cho d hm
nay c hnh dng d thay di cc xu huong ny, th su dao chiu
vn xa 10 dn 20 nm nua. Cc sinh vin gia nhp luc luong lao
dng khoa hoc ki thut voi bng cao cp nm 2004 d quyt dinh
hoc cc cua ton cn thit d cho php con duong su nghip ny
khi ho o truong trung hoc, tu muoi bn nm truoc, NSB luu . Cc
hoc sinh dua ra cng cc quyt dinh o truong trung hoc hm nay s
chua hon tt vic do tao cao cp cho vic lm khoa hoc ki thut
cho dn 2018 hay 2020. Nu khng hnh dng by gio d thay di
cc xu huong ny, chng ta c th dn 2020 v thy rng kha nng
phuc hi cua cc t chuc nghin cuu v gio duc Mi bi tn hai v
tnh vuot tri cua chng d bi mt cho cc khu vuc cua th gioi,
uy ban khoa hoc ni.
Su thiu hut ny khng th xay ra vo lc ti t nht dng khi
th gioi tro nn phng. S vic lm di hoi ki nng khoa hoc v ki
thut trong luc luong lao dng Mi, NSB ni, tng gn 5 phn
trm mt nm. D so snh, phn cn lai cua luc luong lao dng
tng chi hon 1 phn trm. Truoc 11-9-2001, Vn phng Thng k
Lao dng (BLS) du don rng tc d tng vic lm khoa hoc ki
thut s cao hon tc d tng cua tt ca cc vic lm ba ln. Dng
tic, NSB thut lai, tui trung bnh cua luc luong lao dng khoa
hoc ki thut dang tng ln.
Nhiu trong s nhung nguoi d tham gia vo luc luong lao dng
khoa hoc ki thut mo rng ra o cc nm 1960 v 1970 (th h baby
boom [con st de con sau Th chin II]) du kin s nghi huu trong
hai muoi nm toi, v con ci ho lai khng chon su nghip khoa hoc
v ki thut voi cng s luong nhu cha me chng, bo co cua NSB
ni. Th du, ti l phn trm phu nu chon ngh ton v khoa hoc
my tnh d giam 4 dim phn trm giua 1993 v 1999. Cc chi s
NSB nm 2002 cho thy rng s bng tin si khoa hoc v ki thut
duoc cp o Hoa K giam tu 29.000 nm 1998 xung 27.000 nm
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
259
1999. Tng s sinh vin dai hoc cao dng ki thut o Mi giam
khoang 12 phn trm giua giua cc nm 1980 v 1998.
Tuy nhin, luc luong lao dng khoa hoc ki thut cua Mi tng voi
tc d hon nhiu tc d m Mi do tao ra, boi v s dng nhung
nguoi nuoc ngoi tt nghip v khoa hoc ki thut d nhp cu vo
Hoa K. Ti l cua cc sinh vin sinh o nuoc ngoi trong linh vuc
khoa hoc ki thut v nguoi lao dng trong nh khoa hoc ki thut
tip tuc tng du dn o cc nm 1990. NSB ni rng nhung nguoi
sinh ra o ngoi nuoc Mi chim dn 14 phn trm cua tt ca cc vic
lm khoa hoc ki thut nm 1990. Giua 1990 v 2000, ti l cua
nhung nguoi sinh o nuoc ngoi c bng cu nhn trong s vic lm
khoa hoc ki thut d tng tu 11 ln 17 phn trm; ti l nhung nguoi
sinh o nuoc ngoi c bng thac si tng tu 19 ln 29 phn trm; v ti
l nguoi sinh o nuoc ngoi c bng tin si trong luc luong lao dng
khoa hoc ki thut tng tu 24 phn trm ln 38 phn trm. Bng
cch thu ht cc nh khoa hoc v cc ki su sinh ra v duoc do tao
o cc nuoc khc, chng ta d duy tr su tng truong cua luc luong
lao dng khoa hoc ki thut m khng c su tng ln tuong xung v
h tro cc chi ph di han cua vic do tao v thu ht cc cng dn
Mi ban xu vo cc linh vuc ny, NSB ni.
Nhung by gio, su lm phng v ni dy th gioi d lm cho d
hon nhiu di voi nhung nguoi nuoc ngoi d di moi m khng
phai di cu. By gio ho c th lm cng vic c th gioi cho cc
cng ti c th gioi voi dng luong rt tu t m khng phai ra khoi
nh. Nhu Allan E. Goodman, chu tich Vin Gio duc Quc t, din
dat, Khi th gioi cn trn, ho d khng th v qu, boi v khng c
phng th nghim no d m v v khng c Internet d kt ni.
Nhung by gio c tt ca cc thu d, nn ho quay v. By gio ho
ni, v qu ti cam thy thoai mi hon. Ti sng o qu thoai mi
hon o New York City v ti c th lm cng vic l th, nhu th
sao lai khng v? Xu huong ny bt du ngay truoc nhung rc ri
v visa do 11/9 gy ra, Goodman ni. Loi cht xm bt du
chuyn thnh chay mu cht xm vo khoang nm 2000.
Nhu nghin cuu cua NSB luu , Tu cc nm 1980 cc nuoc
khc d tng du tu vo gio duc khoa hoc v ki thut v luc luong
lao dng khoa hoc ki thut voi tc d cao hon Hoa K d du tu.
Giua 1993 v 1997, cc nuoc OECD [T chuc Hop tc v Pht
trin Kinh t, mt nhm gm 40 quc gia c nn kinh t thi truong
THE GII L PHANG
260
pht trin cao] d tng s vic lm nghin cuu khoa hoc ki thut 23
phn trm, hon hai ln tc d tng 11 phn trm v vic lm nghin
cuu o Hoa K.
Ngoi ra, n ni, visa cho cc sinh vin v nhung nguoi lao dng
khoa hoc ki thut d duoc cp chm hon k tu 11/9, do ca cc han
ch an ninh tng ln ln giam s don xin. B Ngoai giao Hoa K d
cp visa cho cc sinh vin nm 2001 t hon nm 2000 l 20 phn
trm, v cn giam nua trong cc nm tip theo. Trong khi nm
2004 cc hiu truong dai hoc bao ti rng tnh hnh d tt hon, v
rng B An ninh Ni dia d thu tng tc v don gian ho cc thu
tuc visa cua n cho cc sinh vin v nh khoa hoc nuoc ngoi, d
c rt nhiu thit hai, v tnh hnh cho cc sinh vin hay nh khoa
hoc nuoc ngoi mun lm vic o bt cu linh vuc no duoc coi l c
dnh dn an ninh quc gia dang tro thnh mt vn d thuc su.
Khng ngac nhin nh bo chuyn v gio duc cua New York Times
Sam Dillon tuong thut ngy 21-12-2004, rng cc don xin nuoc
ngoi d vo cc truong cao hoc [sau dai hoc] d giam 28 phn
trm nm nay. S sinh vin cao hoc nuoc ngoi duoc nhn thuc t
giam 6 phn trm. Tt ca s sinh vin nuoc ngoi duoc nhn, trong
cc chuong trnh dai hoc, cao hoc v sau tin si, d giam ln du
tin trong ba thp nin theo mt thng bo diu tra dn s hng
nm vo ma thu ny. Trong khi d, s sinh vin vo hoc dai hoc
d tng ln o Anh, Duc v cc nuoc khc Cc don xin cua nguoi
Trung Quc vo cc truong cao hoc Mi d giam 45 phn trm nm
nay, trong khi nhiu nuoc chu u cng b s sinh vin Trung
Quc nhp hoc tng ln.
B MAT NHO KH CHJU # 2: LO HONG HOI BO
mt nho kh chiu thu hai, m nhiu CEO Mi ni ting chi ni
th thm voi ti, l nhu th ny: Khi ho chuyn vic lm ra
nuoc ngoi, ho khng chi tit kim 75 phn trm v luong, ho nhn
duoc 100 phn trm tng nng sut. Mt phn cua diu d l c th
hiu duoc. Khi ban ly mt vic lm luong thp, uy tn thp o Mi,
nhu mt nhn vin call center, v dua n sang An D, noi n tro
thnh mt vic lm luong cao, uy tn cao, ban kt thc bng cc
cng nhn duoc tra t hon nhung duoc thc dy nhiu hon. B mt
B
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
261
nho kh chiu khng chi l [outsourcing] re hon v hiu qua, CEO
Mi cua mt cng ti da quc gia c tru so o London bao ti, m l
[su tng] cht luong v nng sut l khng l. Ngoi su giam bot
luong, ng ni, mt nguoi An D o Bangalore duoc do tao lai s
lm cng vic cua hai hay ba nguoi Chu u, v cc nhn vin
Bangalore khng ly su tun nghi php. Khi ban nghi chi v
luong, ng ni thm, ban vn cn giu duoc phm gi cua mnh,
nhung khi su thuc l ho lm vic gioi hon th tht khung khip.
Mt thoi gian ngn sau khi tu An D v, tai mt sn bay ti duoc
mt thanh nin tm gp, anh ta mun ni chuyn v vi ct bo m
ti d vit tu d. Chng ti tr chuyn vui ve, ti hoi anh ta cho
danh thip, v chng ti giu quan h ban b e-mail. Tn cua anh ta
l Mike Arguello, v anh ta l mt nh kin trc h thng IT sng o
San Antonio. Anh lm vic thit k cc h thng IT cp cao v
khng cam thy bi canh tranh nuoc ngoi de doa. Anh cung day
khoa hoc my tnh. Khi ti hoi anh o Mi chng ta cn lm g d ly
lai th manh cua chng ta, anh gui cho ti e-mail ny:
Ti day o mt dai hoc dia phuong. Tht nan lng d thy dao
duc lm vic ti t cua nhiu sinh vin cua ti. Trong s cc
sinh vin m ti d day hon su hoc k, ti chi xem xt thu hai
nguoi. S cn lai thiu sng tao, thiu cc kha nng giai vn d
v nhit tnh hoc tp. Nhu anh bit r, loi th lon nht cua An
D hon nguoi Trung Quc v Nga l ho ni ting Anh. Nhung
s l sai di cho rng cc nh pht trin chp bu An D l gioi
hon cc dng nghip Mi cua ho. Loi th cua ho l s nguoi m
ho c th qung vo mt vn d. Nhung nguoi An D m ti
lm vic voi l tinh hoa cua vu gt. Ho duoc do tao o cc
truong tuong duong voi MIT tai An D v ho rt dng. Nu
gia nhu anh theo ti trong cc cuc gp hng ngy th s rt
hin nhin l kh nhiu thoi gian cua ti duoc dng d lm vic
voi nhung nguoi An D. Hu ht cc nh quan l c l vn c
n tuong rng tt ca ci nhung nguoi An D lm l pht trin
phn mm cp thp lp rp phn mm. Nhung cc cng
ngh, nhu Linux, dang cho php ho bt du ly cc vic lm
thit k h thng duoc tra luong cao m truoc kia d l lnh dia
ring cua nhung nguoi lao dng Mi. N d cung cp cho ho cc
phuong tin d di chuyn ln trong chui thuc n cng ngh,
THE GII L PHANG
262
dt ho ngang hng voi nhung nguoi lao dng ni dia. D l
nng luc tr c choi lai nng luc tr c, v trong linh vuc ny ho
tht gh gom. Nhn tu vin canh cng ngh, th gioi l phng
v tro nn phng hon (nu diu d l c th). Chi c hai linh
vuc m ti chua thy lao dng An D l, kin trc mang v
kin trc h thng, nhung chi cn l vn d thoi gian. Nhung
nguoi An D rt thng minh v tu su tuong tc cua ho voi cc
nh kin trc h thng ho dang hoc nhanh chng don gian tt
ca cc ming cua cu d IT khop voi nhau th no Gia nhu
Quc hi thng qua quy ch ngn dng chay lao dng An D,
ban s thy cc h thng phn mm lon s khng c ai bit ci
g dang xay ra. Dng tic l nhiu vi tr quan l v IT lai do cc
nh quan l khng bit ki thut nm, nhung nguoi c th khng
thuc dy du v su rui ro cua ho Ti l mt chuyn gia v
cc h thng thng tin, khng phai nh kinh t, nhung ti bit
cng vic c luong cao cn mt nguoi c th tao ra ci g d c
gi tri cao. Nn kinh t tao ra cc vic lm ca cp cao ln cp
thp, nhung vic lm cp cao ngy cng ngoi tm voi cua
nhiu nguoi. Gio duc thp c nghia l cc vic lm c luong
thp, r rng v don gian, v dy l noi ngy cng nhiu nguoi
Mi thy mnh o trong d. Nhiu nguoi Mi khng th tin rng
ho khng du tu cch cho cc vic lm c luong cao. Ti goi
diu ny l vn d than tuong Mi. Nu ban c bao gio thy
phan ung cua nhung nguoi tranh lun khi Simon Cowell bao
ho rng ho khng c ti nng g, ho nhn ng hon ton hoi
nghi. Ti chi hi vong ngy no d ti khng phai dua ra su
khm ph th dn vy.
Vo ma dng 2004 o Tokyo ti c ung tr voi Richard C. Koo,
kinh t gia truong cua Vin Nghin cuu Nomura. Ti d kim
nghim trn Richard h s phng cua ti: khi nim rng nuoc
cua ai d cng phng- tuc l, n c cng t ti nguyn tu nhin- ho
cng khm kh hon d o trong mt th gioi phng. Nuoc l tuong
trong mt th gioi phng l nuoc khng c ti nguyn thin nhin
no, boi v cc nuoc khng c ti nguyn thin nhin thuong phai
do su vo chnh mnh. Ho c d rt nng luong, tinh thn doanh
nghip, tnh sng tao, v tr thng minh tu chnh nhn dn ho-
nhung nguoi dn ng v dn b hon l khoan mt ging du. Di
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
263
Loan l mt hn dao soi d cn ci trn bin dy bo t, hu nhu
khng c ti nguyn tu nhin no- khng g ca ngoi nng luc, kht
vong, v ti nng cua chnh nhn dn ho- v ngy nay n c du tru
ti chnh lon thu ba th gioi. Thnh cng cua Hng Kng, Nht
Ban, Hn Quc, v duyn hai Trung Quc du c th duoc truy
nguyn v mt su phng tuong tu.
Ti l mt nguoi Mi gc Di Loan, b tu Di Loan v me Nht
Ban, Koo bao ti. Ti sinh ra o Nht Ban v di hoc truong tiu
hoc Nht v sau d sang Mi. C mt ngan ngu Trung Quc rng
bt cu thu g ban d trong du ban v trong lng ban, khng ai c
th ly mt cua ban. Trong khu vuc ny, diu d o trong DNA. Ban
chi cn hoc hnh chm chi v thng tin. Cc thy gio ti bao ti
tu tuong di som, Chng ta chng bao gio c th sng nhu nhung
nguoi Mi v Canada. Chng ta khng c ti nguyn. Chng ta phai
hoc cn c, lm vic sing nng, v c gng xut khu.
Vi tun sau ti n sng o Washington voi P. V. Kannan, CEO
cua 24/7 Customer. Khi dn chuyn th gioi phng, P.V. ni, anh
chi c mt cu hoi: Mi d sn sng? Khng Cc anh hoi toai
nguyn v chm, v nhung nguoi di vo linh vuc voi [ba su hi tu]
thuc su thy di. Nhung nguoi di cu lun lun di- v ho khng c
mt k hoach du phng.
Mt thoi gian ngn sau d ti doc mt ct cua Steven Pearlstein,
nh bnh lun/phng vin cua Washington Post, duoi nhan d
Europes Capitalism Curtain- Buc mn Tu ban Chu nghia cua
Chu u. Tu Wroclaw, Ba Lan (23-7-2004), Pearlstein vit: Mt
buc mn bung ngang Chu u. O mt bn l hi vong, su lac quan,
quyn tu do v trin vong cho mt cuc sng tt dep hon. O bn
kia, l su so hi, su bi quan, nghet tho v cc quy ch cua chnh phu
v mt cam gic thoi hong kim d qua. Buc mn moi ny,
Pearlstein lp lun, phn ranh gioi Dng u di theo chu nghia tu
ban, v Ty u mun mt cch v vong rng n d ra di.
Thoi ny, tuy vy, chnh Dng [u] chc l thng th, ng tip
tuc. Nng luc v cam gic trch nghim hu nhu c th so m
duoc o dy Tin v cc cng ti trt vo nhu nuoc- khng chi cc
tm nhn uy tn nhu Bombardier, Simens, Whirlpool, Toyota v
Volvo, m ca mang luoi cua cc nh cung cp chc hn theo sau
ho. Du tin, hu ht vic lm moi l du loai nua-lnh ngh. By
gio tip sau l cng vic thit k v ki thut nhm khai thc su tp
THE GII L PHANG
264
trung lon nht cua cc sinh vin dai hoc o Dng u B quyt
khng chi l luong thp. N cung l thi d cua nhung nguoi lao
dng tu ho v sn sng lm ci cn thit d thnh cng, cho d n
c nghia l outsourcing cc phn san xut hay lm vic cui tun
hay thay di k hoach nghi php- nhung vic hu nhu chc chn
gy ra hng thng cng thng v diu dnh o Ty u. Nhung
nguoi o qu nh, ho khng c bt cu tuong no v ho phai thay
di nhiu th no nu ho mun duy tr ci ho c, Joe Ugarte [mt
nguoi xu Basque dung du hoat dng san xut d gia dung cua
Mondragon, hop tc x cng nghip Ty Ban Nha khng l], ni.
Mi him nguy di voi ho l khng l. Ho khng nhn ra diu ny
xay ra nhanh th no Khng phai uoc mo giu c l ci lm
nhung nguoi dn Wroclaw phn chn nhiu bng quyt tm lm
vic cn c, hi sinh ci phai hi sinh v thay di ci cn thay di d
thu hep khoang cch voi Phuong Ty. Chnh su tu ho v quyt
tm d, Rafal Dukiewicz, thi truong Wroclaw ni, giai thch v sao
ho l mt thch thuc nhu vy di voi x hi thu nhn o bn kia
buc mn.
Khi ti hoi Bill Gates v ci duoc cho l uu th gio duc Mi- mt
nn gio duc nhn manh dn tnh sng tao, chu khng phai dn hoc
vet- ng hon ton bc bo. Theo cch nhn cua ng, nhung nguoi
nghi rng cc h thng hoc vet hon cua Trung Quc v Nht Ban
khng th tao ra cc nh di moi nhung nguoi c th canh tranh voi
nhung nguoi Mi, l sai lm mt cch dng bun. Gates ni, Ti
chua bao gio gp cc g khng bit lm php nhn th no lai c
th tao ra phn mm Ai c cc tr choi video sng tao nht trn
th gioi? Nguoi Nht! Ti chua bao gio gp nhung nguoi hoc vet
ny Mt s trong nhung nh pht trin phn mm gioi nht l
nhung nguoi Nht. Ban cn phai hiu cc thu d sng ch vuot xa
chng.
Nguoi ta khng th nhn manh du: Cc thanh nin Trung Quc,
An D, v Ba Lan khng chay dua voi chng ta dn dy. Ho chay
dua voi chng ta dn dinh. Ho khng mun lm vic cho chng ta;
thm ch ho khng mun l chng ta. Ho mun thng tri chng ta-
theo nghia rng ho mun tao ra cc cng ti cua tuong lai m nguoi
dn khp th gioi s ngung m v la ht di duoc lm vic cho
[cc cng ti d].
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
265
Ho tuyt nhin khng h thoa mn voi noi ho d dn cho toi nay.
Ti d tr chuyn voi mt nguoi Mi gc Hoa nguoi lm vic cho
Microsoft v d h tng Bill Gates trong cc cuc ving thm
Trung Quc. Anh ni rng Gates duoc bit dn o moi noi ng di o
Trung Quc. Thanh nin o d leo ln nc nh v mua v duoc mua
di bn lai [v phe] chi d duoc nghe ng ni. Cung th voi Jery
Yang, sng lp vin cua Yahoo!
O Trung Quc ngy nay, Bill Gates l Britney Spears. O Mi ngy
nay, Britney Spears l Britney Spears v d l vn d cua chng
ta.
B MAT NHO KH CHJU # 3: LO HONG GIO DJC
t ca diu ny gip giai thch b mt nho kh chiu thu ba: Rt
nhiu vic lm bt du di ra nuoc ngoi ngy nay l vic lm
nghin cuu cp rt cao, boi v khng chi ti nng o nuoc ngoi l re
hon nhiu, m rt nhiu trong s d duoc do tao nhu nhung nguoi
lao dng Mi- hoc thm ch hon th. O Trung Quc, noi c 1,3 ti
dn v cc dai hoc vua moi bt du ph v di ngu hng du, su
canh tranh v cc vi tr cao nht l du ton. C hi ton/khoa hoc boi
nguoc dng o Trung Quc v khin mnh duoc nhn vo mt
truong hng du Trung Quc hay duoc mt cng ti nuoc ngoi thu
l mt con c thng minh. Nhung nguoi o Microsoft d c mt
chm ngn v trung tm nghin cuu cua ho o Bc Kinh, m, di
voi cc nh khoa hoc v ki su, l mt trong nhung noi duoc tm
kim nht d lm vic o khp Trung Quc. Hy nho, o Trung
Quc nu ban l mt trong mt triu th c 1.300 nguoi khc ht
nhu ban.
Nng luc tr c c th dp ung cho trung tm nghin cuu cua
Microsoft o Bc Kinh l mt trong mt triu ri.
Hy xem Hi cho Khoa hoc v Ki thut Quc t Intel ton th
gioi hng nm. Khoang bn muoi nuoc tham gia bng gioi thiu ti
nng qua cc hi cho dia phuong lin kt. Nm 2004, theo Intel
Hi cho Intel thu ht khoang su muoi lm ngn tre em Mi. Th o
Trung Quc th sao? Ti hoi Wee Theng Tan, chu tich Intel Trung
T
THE GII L PHANG
266
Quc, trong mt cuc ving thm Bc Kinh. O Trung Quc, ng
bao ti, c mt hi cho khoa hoc quc gia lin kt, hoat dng nhu
mt h thng cung cp d lua chon tre em cho hi cho Intel ton
cu. Hu nhu mi tinh don le c cc hoc sinh tham gia mt trong
cc hi cho lin kt ny, Tan ni. Chng ti c su triu tre em
tranh dua, tuy khng phai tt ca tranh dua v cc muc hng du
[Nhung] anh bit ho coi vic d nghim tc th no. Nhung nguoi
dua tre duoc chon d tham gia hi cho [Intel] quc t duoc min
ngay khoi thi tuyn vo dai hoc v v co ban duoc chon bt cu dai
hoc hng du no o Trung Quc. Trong Hi cho Khoa hoc Intel
nm 2004, Trung Quc mang v ba muoi lm giai, hon bt cu nuoc
no khc o Chu , k ca mt trong ba giai cao nht.
Microsoft c ba trung tm nghin cuu trn th gioi: o Cambridge,
nuoc Anh; o Redmond, bang Washington, tru so cua n; v o Bc
Kinh. Bill Gates bao ti rng trong vng chi vi nm tu khi n mo
cua nm 1998, Microsoft Research Asia, nhu trung tm o Bc Kinh
duoc bit dn, d tro thnh nhnh nghin cuu hiu qua nht trong
h thng Microsoft v mt cht luong cua cc tuong m ho dua
ra. N lm cho m mn sung so.
Kai-Fu Li l nguoi diu hnh Microsoft nguoi duoc Gates chi
dinh d mo trung tm nghin cuu Microsoft o Bc Kinh. Cu hoi
du tin cua ti cho ng l, ng tin hng tuyn nhn vin th
no? Li ni nhm cua ng di dn cc dai hoc khp Trung Quc v
don gian quan l cc trc nghim ton, IQ, v lp trnh cho cc sinh
vin muc tin si hay cc nh khoa hoc.
Trong nm du tin, chng ti lm khoang 2.000 st hach tu
khp noi. Tu 2.000, ho lua ra nhm cn 400 voi nhiu trc nghim
hon, sau d l 150, v ri chng ti thu 20. Ho c hop dng hai
nm v duoc bao rng vo cui hai nm, phu thuc vo cht luong
cng vic cua ho, ho s hoc duoc cho mt hop dng di han hoc
duoc Microsoft Research Asia cp mt bng sau tin si. Phai, anh
hiu dng diu d. Chnh phu Trung Quc cho php Microsoft
quyn cp bng sau tin si. Trong s hai muoi nguoi chng ti thu
ban du, muoi hai sng st su ct bot. Nm tip theo, gn bn ngn
nguoi duoc trc nghim. Sau d, Li ni, chng ti dung tin hnh
trc nghim. Vo lc d chng ti d duoc bit dn nhu dia dim
s mt d lm vic, noi tt ca nhung nguoi tinh nhanh v my tnh
v ton mun lm vic Chng ti d bit tt ca sinh vin v cc
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
267
gio su. Cc gio su gui cc sinh vin gioi nht cua ho dn d, bit
rng nu nhung nguoi ny khng lm duoc, th d l su tn nhim
cua ho [bi lung lay]. By gio chng ti c cc gio su hng du o
cc truong hng du tin cu cc sinh vin hng du cua ho. Rt
nhiu sinh vin mun sang Standford hay MIT, nhung ho mun
truoc ht dng hai nm o Microsoft, voi tu cch thuc tp sinh, d
ho c th nhn duoc mt thu gioi thiu tt ni rng dy l cht
luong MIT. Ngy nay Microsoft c hon hai trm nh nghin cuu o
phng th nghim Trung Quc cua n v khoang bn trm sinh vin
nhung nguoi lui toi tham gia vo cc du n v tro thnh du tru
tuyn dung cho Microsoft.
Ho coi vic ny nhu co hi thu nhp c mt ln trong doi, Li
ni v nhm o Microsoft Research Asia. Ho d thy b me ho trai
qua Cch mang Vn ho. Ci tt nht ho d c th lm l tro thnh
mt gio su, lm mt du n nho nhu vic lm phu v luong gio su
l kinh khung, v c th c mt bi bo duoc dng. By gio ho c
dia dim ny noi tt ca ci ho lm l nghin cuu, voi cc my tnh
tuyt voi v rt nhiu ti nguyn. Ho c nguoi quan l hnh chnh
chng ti thu nguoi lm cng vic t nguoi ua. Ho don gian khng
th tin. Ho tu nguyn lm muoi lm dn muoi tm gio mt ngy v
vo lm cui tun. Ho lm vic ca nhung ngy l, boi v uoc mo
cua ho l duoc vo Microsoft. Li, nguoi d lm vic cho cc hng
cng ngh cao Mi truoc khi vo Microsoft, ni rng cho dn khi
khoi dng Microsoft Research Asia, anh d chua bao gio thy mt
phng th nghim voi nhit tnh cua mt cng ti khoi nghip.
Nu ban dn vo hai gio sng n dy nguoi, v vo tm gio sng
n dy nguoi, anh ni.
Microsoft l mt cng ti Mi manh hon d c th thu ht tt ca ti
nng ny, Li ni. By gio chng ti c hai trm nguoi xut sc
hon tao dung [ti san tr tr tu] v cc patent. Hai trm nguoi ny
khng thay th nhung nguoi o Redmon. Ho tin hnh nghin cuu
moi trong nhung linh vuc c th p dung duoc khp th gioi.
Microsoft Research Asia d c mt danh ting khp th gioi ri
v tao ra cc bi bo moi nht cho cc tap ch v hi nghi khoa hoc
quan trong nht. Dy l nn vn ho d xy dung Van l Truong
thnh, anh ni thm, boi v n l mt nn vn ho hin dng v
theo huong dn. Nguoi dn Trung Quc, Li giai thch, dng thoi
c mt phuc cam tu tn v mt phuc cam tu ti, n gip giai thch v
THE GII L PHANG
268
sao ho chay dua voi Mi dn dinh, khng phai dn dy. C mt quan
dim su sc v duoc chia se rng ri rng Trung Quc d vi dai
mt thoi, n d thnh cng trong qu khu nhung hin nay tut hu
xa v phai dui kip lai. Nhu th c mt kht vong yu nuoc, anh
ni. Nu phng th nghim cua chng ti c th lm tt nhu phng
th nghim Redmon, diu d c th thuc su lm say m.
Loai lnh dao duoc truyn cam hung d trong gio duc khoa hoc
v ki thut by gio hon ton thiu vng o Hoa K.
Chu tich Intel Craig Barett ni, Vai tr lnh dao cng ngh cua
Hoa K, su di moi, v vic lm cua tuong lai di hoi mt cam kt
di voi ti tro nghin cuu co ban ngy nay. Theo mt nghin cuu
nm 2004 cua Task Force on the Future of American Innovation
[Luc luong Dc nhim v Tuong lai cua Di moi Mi], mt lin
minh cng nghip-hn lm, nghin cuu co ban duoc thuc hin o
cc dai hoc dn du cua Hoa K nghin cuu v ho hoc, vt l
hoc, cng ngh nano, genomics, v ch tc bn dn- d tao ra bn
ngn cng ti spin-off [phu] thu 1,1 triu nhn vin v c doanh thu
hng nm trn th gioi l 232 ti $. Nhung d tip tuc tin ln,
nghin cuu ni, phai c mt su gia tng 10 dn 12 phn trm mi
nm cho nm dn bay nm tip theo v ngn sch cua cc co quan
ti tro chu cht: Vin Quc gia v Khoa hoc v Cng ngh
[National Institute for Science and Technology], Qu Khoa hoc
Quc gia [NSF], Vn phng Khoa hoc cua B Nng luong, v cc
ti khoan nghin cuu cua B Quc phng.
Dng tic, ti tro lin bang cho nghin cuu v cc khoa hoc vt l
v ton v ki thut, nhu mt phn cua GDP, thuc t d giam 37
phn trm giua 1970 v 2004, nhm dc nhim thy. Tai thoi dim
khi chng ta cn tng gp di cc khoan du tu cua chng ta vo
nghin cuu co ban d khc phuc cc l hng hoi bo v gio duc,
thuc su chng ta lai ct khoan ti tro d.
Theo sau quyt dinh cua chnh quyn Bush v Quc hi Cng
ho d ct ti tro cua Qu Khoa hoc Quc gia nm 2005, nghi si
Cng ho Vern Ehlers bang Missouri, mt ting ni bi lu mo trn
chnh truong, d dua ra tuyn b sau: Trong khi ti hiu su cn
thit d dua ra cc lua chon kh khn di mt voi rng buc ngn
sch, ti khng thy su khn ngoan trong vic dt ti tro khoa hoc
sau cc uu tin khc. Chng ta d ct NSF bt chp su thuc rng
ban du lut ny tng chi tiu cho nm ti chnh 2005, nhu th r
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
269
rng chng ta c th tm kha nng d tng nghin cuu co ban trong
khi vn duy tr rng buc ti chnh. Nhung khng chi l chng ta
khng theo kip su tng lam pht, m thuc su chng ta ct phn m
nghin cuu co ban nhn duoc trong ton b ngn sch. Quyt dinh
ny cho thy su coi thuong nguy him di voi tuong lai cua quc
gia chng ta, v ti ca lo ngai ln ngac nhin rng chng ta c th
dua ra quyt dinh ny vo lc khi cc quc gia khc tip tuc vuot
tri hon cc sinh vin cua chng ta v ton v khoa hoc v tng ti
tro nghin cuu co ban cua ho mt cch nht qun. Chng ta khng
th hi vong du tranh voi mt vic lm cho canh tranh quc t m
khng c mt luc luong lao dng duoc do tao tt v c gio duc.
Khng, chng ta khng th, v cc kt qua bt du xut hin.
Theo Uy ban Khoa hoc Quc gia, ti l phn trm cua cc bi bo
khoa hoc do nguoi Mi vit d giam 10 phn trm k tu 1992. Ti l
cc bi bo Mi dng trn tap ch vt l hng du, Physical Review,
d giam tu 61 phn trm xung 29 phn trm k tu 1983. V by
gio chng ta bt du thy mt su trn dng v cc patent duoc cp
cho cc nuoc Chu. Tu 1980 dn 2003, phn cua Nht Ban trong
th gioi patent cng nghip tng tu 12 phn trm ln 21 phn trm,
cua Di Loan tu 0 phn trm ln 3 phn trm. Nguoc lai, phn cua
Hoa K v patent d giam tu 60 xung 52 phn trm k tu 1980.
Bt cu phn tch trung thuc no v vn d ny phai nhn ra c
mt s ke hoi nghi nhung nguoi nghi rng bu troi khng sup d
v cc nh khoa hoc v cng nghip cng ngh c th thi phng
mt s du liu ny, chi d kim nhiu ti tro hon. Mt bi bo ngy
10-5-2004, San Fransisco Chronicle, d trch Daniel S. Greeberg,
cuu bin tp tin bo Science v tc gia cua cun Science, Money
and Politics [Khoa hoc, Tin v Chnh tri], nguoi l l rng bn
trong Vnh dai khoa hoc (vn dng hnh lang) d lun tham lam v
d. Nu anh tng gp di ngn sch HIH (Vin Suc khoe Quc gia)
trong 5 nm (nhu d xay ra moi dy), ho (vn) ht tong ln:
Chng ti cn nhiu tin hon. Greenberg cung trch su din giai
cua nhung ke vn dng hnh lang khoa hoc v s liu thng k.
Trch dn Greenberg, to Chronicle ni, D dt cc xu huong
xut ban vo bi canh quan trong d nhn khng chi vo cc
[bch] phn vi [percentile] ton b m cung nhn vo s thuc t cua
cc bi bo duoc dng. Thoat du, nghe c ve sung st l Trung
Quc d tng gp bn tc d cng b khoa hoc cua n giua 1986
THE GII L PHANG
270
v 1999. Nhung c ve l ci g d t ngac nhin hon nu ta nhn ra
rng s bi bo Trung Quc thuc su duoc dng tng tu 2.911 ln
11.675 bi. Khi so snh, gn mt phn ba cua tt ca cc bi bo
khoa hoc d duoc nhung nguoi Mi cng b - 163.526 trong s
528.643 bi. Ni cch khc, Trung Quc, mt quc gia c dn s
gn bn ln Hoa K, (nm 1999) d cng b s bi bo chi bng
mt phn muoi bn s bi bo khoa hoc cua Hoa K.
Trong khi ti nghi mt liu luong nghi ngo lun lun hop l, ti
cung nghi nhung nguoi hoi nghi s khn ngoan d ch nhiu
hon dn su lm phng th gioi v mt s xu huong ny c th thay
di nhanh dn th no. D l v sao ti ung h cch tip cn cua
Shirley Ann Jackson: Bu troi khng sup hm nay, nhung n c th
trong muoi lm hay hai muoi nm nu chng ta khng thay di
phuong cch cua chng ta, v moi du hiu cho thy chng ta
khng thay di, dc bit trong cc truong cng cua chng ta. Su
gip d khng phai o doc duong. H thng gio duc Mi tu nh tre
dn lop muoi hai don gian khng du kch thch tre em mun di vo
khoa hoc, ton hoc, v ki thut. Vo ti day doc lop mt trong mt
truong cng dia phuong, nhu th c c to Education Week [Tuan
Gio duc], duoc cc nh gio khp nuoc Mi doc. Mt hm c chi
ra mt bi (28-7-2004) c nhan d, Con em Nhung nguoi Nhp cu
Chim cc Thu hang Du cua cc Cuc Thi Ton, Khoa hoc.
N tip tuc, Nghin cuu do Qu Ti tro Quc gia cho Chnh
sch Mi [National Foundation for American Policy] tin hnh cho
thy rng 60 phn trm hoc sinh khoa hoc hng du v 65 phn
trm hoc sinh ton hng du cua quc gia l con cua nhung nguoi
nhp cu moi dy, theo mt phn tch v nhung nguoi duoc giai
trong ba cuc thi trung hocTm kim Nhn ti Khoa hoc cua
Intel, Di thi Olympic Ton Quc t cua Mi, v Di Vt l cua Mi.
Tc gia cua nghin cuu quy thnh cng cua hoc sinh nhp cu mt
phn cho su nhn manh cua b me chng rng ho cai quan thoi
gian hoc mt cch khn ngoan, Education Week ni. Nhiu bc
cha me nhp cu cung khuyn khch con ci ho theo dui ton hoc
v cc mi quan tm khoa hoc, tin nhung ki nng d s dn dn cc
co hi ngh nghip manh hon v cch li chng khoi su thin vi v
thiu mi quan h o noi lm vic Mt ti l lon cua cc hoc sinh
duoc diu tra c b me dn Mi voi visa H-1B, dnh cho nhung
nguoi lao dng chuyn nghip. Cc nh hoach dinh chnh sch Hoa
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
271
K nhung nguoi ung h cc chnh sch han ch qu dng nhp cu
lm vy c th mang ting l ct mt su truyn du du ki nng
cng ngh v khoa hoc, tc gia cua nghin cuu, Stuart Anderson,
gim dc diu hnh cua qu ti tro, ni. Bi bo trch Andrei
Munteanu, muoi tm tui, vo chung kt cuc thi Intel 2004, b me
em d chuyn tu Romania sang Mi nm nm truoc. Munteanu bt
du hoc truong Mi o lop bay, m n thy nhe so voi truong
Romania cua n. Cc gio ton v khoa hoc [c cng ni dung] ti
d hoc o Romania khi ti o lop bn, n ni.
Hin nay, Hoa K vn tri hon v day khoa hoc v ki thut o muc
cao hoc, v ca trong nghin cuu o dai hoc. Nhung khi nguoi Trung
Quc c duoc ngun cung cp nhiu hon, dat duoc qua cai thin
cc truong trung hoc v dai hoc, ho s dat cng muc nhu chng ta
sau mt thp nin, chu tich Intel Barett ni. Chng ta khng cp
bng tt nghip s luong lon, chng ta khng c ci kho trn ha
tng co so, chng ta khng c ci kho trn cc tuong moi, v
chng ta hoc yn lng [flatlining]
*
, hay ct cc khoan du tu cua
chng ta vo khoa hoc vt l tnh bng dng dollar thuc t.
Cu mi bn nm Hoa K tham gia vo Cc Xu huong Quc t
trong Hoc Ton v Khoa hoc, dnh gi hoc sinh sau lop bn v lop
tm. Ca thay, nghin cuu moi nht dnh dn khoang nua triu hoc
sinh tu bn muoi mt nuoc v dng ba muoi lm ngn ngu, bin
n thnh nghin cuu quc t lon nht v ton din nht v gio duc
d tung duoc tin hnh.
Cc kt qua 2004 (cho cc trc nghim lm nm 2003) cho thy
hoc sinh Mi chi c cai thin khng dng k trn 2.000 kt qua,
chung to rng luc luong lao dng Mi v khoa hoc l yu hon cua
cc nuoc ngang hng. Hng AP tuong thut (4-12-2004) rng cc
hoc sinh lop tm d cai thin dim v khoa hoc v ton k tu 1995,
khi trc nghim ln du duoc dua ra, nhung su cai thin ton cua
chng chu yu l giua 1995 v 1999, chu khng phai cc nm moi
dy. Dim tng cua cc hoc sinh lop tm Mi v khoa hoc l su cai
thin nm 1999, v n dy Hoa K ln hang cao hon so voi cc
nuoc khc. Tuy vy, tin dng lo ngai, l dim cua cc hoc sinh lop
bn Mi tr tr, chng cai thin cung khng giam v khoa hoc hay
ton tu 1995. Kt qua l, chng bi tut trong xp hang quc t khi
cc nuoc khc c su tng ln. Cc nuoc Chu dn nhip d trong
*
duong my do tim (hay no) khng no dng thnh nm ngang, chi ci cht.
THE GII L PHANG
272
khoa hoc tin tin v ton, Ina Mullis, dng gim dc cua Trung
Tm Nghin cuu Quc t o truong Boston College, co quan quan l
nghin cuu, ni voi AP. Nhu mt th du, 44 phn trm hoc sinh
lop tm o Singapore duoc dim muc cao nht v ton, cung nhu 38
phn trm o Di Loan. Chi 7 phn trm o Hoa K dat. Cc kt qua
tu cc trc nghim gio duc quc t khc cung duoc dua ra thng
12-2004, tu Chuong trnh Dnh gi Hoc sinh Quc t. N cho thy
cc hoc sinh Mi muoi lm tui o duoi trung bnh quc t khi p
dung cc ki nng ton vo cng vic doi sng thuc t.
Khng ngac nhin l hiu truong Dai hoc Johns Hopkins Bill
Brody lm ti ch , Hon 60 phn trm sinh vin cao hoc cua
chng ta v khoa hoc l cc sinh vin nuoc ngoi, v chu yu tu
Chu . Tai mt thoi dim bn nm v truoc tt ca sinh vin cao
hoc v ton hoc l tu Cng Ho Nhn dn Trung Hoa [Trung Hoa
Cng san]. Ti chi pht hin ra vic y boi v chng ti thuong
dng ho [nhu cc phu giang] v mt s khng ni gioi ting Anh.
Mt phu huynh Johns Hopkins d vit cho Brody phn nn rng
con trai ng ta khng th hiu gio vin ton cua n boi v giong
Trung Hoa nng v ting Anh ti cua anh ta.
Khng ngac nhin l khng c cng ti lon no m ti d phong
vn cho cun sch ny lai khng du tu dng k vo nghin cuu v
pht trin o nuoc ngoi. N khng theo tin. N theo du c.
Khoa hoc v ton l ngn ngu van nng cua cng ngh, Tracy
Koon ni, b l gim dc su vu cng ti cua Intel gim st cc n
luc cua cng ti d cai thin gio duc khoa hoc. Chng diu khin
cng ngh v muc sng cua chng ta. Tru khi con em chng ta lon
ln v bit ngn ngu ph qut d, chng s khng c kha nng
canh tranh. Chng ta khng trong ngh kinh doanh ch tc o noi
no khc. Dy l mt cng ti thnh lp o dy, nhung chng ta phai
c hai nguyn liu ct, m chng ta c du ngun cung, v ti
nng, ci chng ta khng [c]. (Silicon lm ra tu ct.)
Chng ta nhn vo hai thu, b tip tuc. Chng ta nhn vo su
thuc rng trong cc mn quan trong di voi cng nghip cua chng
ta, s sinh vin Mi tt nghip o muc thac si v tin si d giam v
con s tuyt di v tuong di so voi cc nuoc khc. Tu vuon tre
dn lop muoi hai chng ta d kh o muc lop bn, chng ta o loai
giua v lop tm, v o lop muoi hai chng ta lon von gn dy trong
cc trc nghim quc t v ton. Nhu th tre em cng o truong lu
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
273
hon, chng tro nn cng ngc hon Anh c cc thy gio tt tre
con di [nhu tt dn] boi v ho khng duoc do tao. Anh bit cch
ngn c v hun luyn vin bng d day khoa hoc- nhung nguoi
khng c kha nng lm cho tre con c th tip cn duoc v nm
duoc diu ny.
Mt trong cc vn d nhm cuu chua tnh hnh, Koon ni, l su
thuc rng gio duc o Mi l tuong di phi tp trung v manh mn.
Nu Intel sang An D hay Trung Quc hay Jordan v dua ra mt
chuong trnh gio duc gio vin d lm cho khoa hoc l th hon, n
c th di vo cc truong khp dt nuoc cng mt lc. O Mi, cc
truong cng duoc nm muoi chnh phu bang khc nhau cai quan.
Trong khi Intel c ti tro nghin cuu o muc dai hoc, vic s c loi
cho su pht trin san phm cua ring n, n ngy cng lo v h
thng cung cp ngun cho cc dai hoc d v thi truong lao dng.
Chng ta d thy bt cu su thay di no o dy? Khng, tht su
khng, Koon ni. V th Intel d lobby INS cho mt su gia tng s
cc ki su cp cao nuoc ngoi duoc php vo Mi voi visa lm vic
tam thoi. Khi chng ti ng toi nhung loai nguoi m chng ti c
d thu o dy- o muc thac si v tin si v photonics v ki thut
quang hoc v cu trc my tnh quy m rt lon- ci chng ti thy
l khi ban di ln pha trn chui dinh dung tu cu nhn dn thac si
dn tin si, s nhung nguoi tt nghip tu cc dai hoc hng du
trong cc linh vuc d ngy cng l nhung nguoi sinh ra o nuoc
ngoi. Th phai lm g? Nhiu nm [Mi] c th tnh dn su thuc
rng chng ta vn c h thng gio duc bc cao tt nht th gioi.
V chng ta b vo cc thiu st cua chng ta o vuon tre dn lop
muoi hai bng c kha nng kim tt ca cc sinh vin gioi ny tu
nuoc ngoi. Nhung by gio ngy cng t nguoi dn v ngy cng t
nguoi o lai Chng ta khng c quyn Troi-cho no d c kha
nng thu tt ca nhung nguoi ny, v dn dn chng ta s khng c
nhung lua chon tuyn vng du nua. Nhung nguoi tt nghip cc
linh vuc rt ki thut ny, m l quyt dinh di voi cc ngnh cng
nghip cua chng ta, phai c the xanh duoc kep vo bng cua ho.
C ve l cc thanh nin mun tro thnh lut su d bt du ln t
nhung nguoi mun l ki su v nh khoa hoc o cc nm 1970 v du
cc nm 1980. Ri, voi con st dot-com, nhung nguoi mun vo
truong kinh doanh v c duoc bng MBA ln t cc sinh vin ki
thut v lut su trong cc nm 1990. Nguoi ta c th cung hi vong
THE GII L PHANG
274
rng thuong truong s d cp dn su thiu hut cc ki su v cc nh
khoa hoc bng thay di nhung khuyn khch.
Intel phai di dn noi c IQ, Koon ni. Hy nho, b lp lai, cc
chip cua Intel duoc lm bng chi hai thu - ct v tr c, v ngay
by gio cc b c l vn d Chng ta s cn mt h thng nhp
cu manh hon v ung h hon nu chng ta mun thu nhung nguoi
mun o lai dy. Khc di, th chng ti s di dn ch ho. Cc lua
chon kha di khc l g? Ti khng ni v cc lp trnh vin du liu
hay [nhung nguoi voi] bng cu nhn v khoa hoc my tnh. Chng
ta ni v ki thut chuyn su cp cao. Chng ti vua bt du mt
hoat dng hon ton ki thut o Nga, noi cc ki su duoc do tao
tuyt voi v ni v khng su dung ht nhn cng! Chng ti tng
thm suc manh cho vic d. V sao anh lai khng?
Doi mt cht: Chng phai chng ta d thng Chin tranh Lanh?
Nu mt trong nhung cng ti cng ngh dung du cua Mi cam thy
buc phai thoa mn cc nhu cu ki thut cua n bng di sang Lin
X truoc dy, d d v, noi thu duy nht c ve hoat dng l su gio
duc ton v khoa hoc truong phi cu, th chng ta c mt khung
hoang nho nho thm lng trong tay chng ta. Nguoi ta khng nhn
manh du su thuc rng trong th gioi phng linh vuc tri thuc duoc
dy ra xa hon v xa hon nua, nhanh hon v nhanh hon nua. V th,
cc cng ti cn nng luc tr c khng chi dat toi cc linh vuc moi
m cn dy chng xa hon nua. D l noi s thy cc tn duoc v
cc san phm phn mm v phn cung dt ph. V Mi hoc ban
thn n cn phai do tao nng luc tr c d hoc nhp khu n tu
du d khc- hay l tuong l lm ca hai- nu n mun ch ngu th
ki hai muoi mt theo cch n d ch ngu th ki hai muoi- v diu
d don gian dang khng xay ra.
C hai thu lm ti lo lng ngay by gio, Richard A. Rashid,
gim dc nghin cuu cua Microsoft, ni. Mt l su thuc rng
chng ta d tht su dt ngt dng duong ng cua nhung nguoi rt
thng minh dn Hoa K. Nu ban tin rng chng ta c cc dai hoc
v nhung co hi nghin cuu lon nht, n tt ca phai duoc IQ dn
dt. Nhm tao ra cc quy trnh bao v dt nuoc khoi nhung nguoi
khng mong mun, [chnh phu] d lm tt hon nhiu mt cng vic
l khng cho nhung nguoi dng mong moi vo. Mt phn tht su
dng k cua nhung nguoi hng du d tt nghip tu cc dai hoc cua
chng ta [v khoa hoc v ki thut] d khng sinh ra o dy, nhung
CUOC KHUNG HOANG THAM LANG
275
d o lai dy v tao ra cc doanh nghip, v tro thnh cc gio su, l
cc du my cho su tng truong kinh t cua chng ta. Chng ta
mun nhung nguoi ny. Trong mt th gioi noi IQ l mt trong
nhung hng ho quan trong nht, ban mun c duoc cng nhiu
nguoi thng minh cng tt.
Thu hai, Rashid ni, Chng ta d lm mt vic rt ti v truyn
dat cho tre con gi tri cua khoa hoc v cng ngh nhu mt lua chon
ngh nghip s bin th gioi thnh mt noi tt dep hon. Ki thut v
khoa hoc l ci d dn dn bit bao nhiu cai thin trong doi sng
chng ta. Nhung ban ni voi tre em tu vuon tre dn lop muoi hai
v thay di th gioi v chng khng nhn vo khoa hoc my tnh
nhu mt ngh, mt ngh s l mt thu vi dai. Diu gy kinh ngac l
by gio kh d khin phu nua vo khoa hoc my tnh, v tro nn ti
hon. Nguoi ta ni voi cc thiu nu o cc lop duoi rng dy thuc su
l mt li sng ti t. Kt qua l, chng ta khng c du sinh vin
qua cc h thng cua chng ta nhung nguoi mun tro thnh cc nh
khoa hoc my tnh v ki su, v nu chng ta ct dng chay tu nuoc
ngoi, su tu hop cua hai thu d c th s dt chng ta vo mt vi
th rt kh khn muoi hay muoi lm nm k tu nay. N l mt qu
trnh duong ng. N khng tc dng ngay tuc th, song muoi lm
hay hai muoi nm k tu by gio, ban s thy mnh khng c nhung
con nguoi v nng luc trong cc linh vuc ny noi ban cn ho.
Tu Richard Rashid cua Microsoft o Ty Bc dn Tracy Koon cua
Intel o Thung lung Silicon dn Shirley Ann Jackson o Renssler bn
Bo Dng, nhung nguoi hiu cc vn d ny gioi nht v st nht
di voi ho, ho c cng thng dip: Boi v cn muoi lm nm d tao
ra mt nh khoa hoc hay ki su cao cp, bt du tu khi nguoi thanh
nin hay thanh nu d du tin bi nghin khoa hoc v ton o truong
tiu hoc, chng ta ngay lp tuc phai bt tay vo mt chuong trnh
cp tc tt-ca-moi-nguoi-ln-tu, khng-c-chn-ngang, khng-c-
ngn-sch-qu-lon cho gio duc khoa hoc v ki thut. Su thuc rng
chng ta khng lm th chnh l cuc khung hoang thm lng cua
chng ta. Cc nh khoa hoc v ki su khng moc trn cy. Ho phai
duoc gio duc qua mt qu trnh di, boi v, thua cc qu b qu
ng, dy thuc su l khoa hoc tn lua.
TM
Dy Khng phai l mt Thu nghim
Chng ta c suc manh d tao hnh nn vn minh m chng ta mun. Nhung
chng ta cn ch cua cc ban, lao dng cua cc ban, nhit tm cua cc ban, nu
chng ta mun xy dung loai x hi d. Nhung nguoi d dn manh dt ny tm
kim d xy dung nhiu hon chi mt nuoc moi. Ho d tm mt th gioi moi. Cho
nn ti dn dy, dn truong cc ban hm nay d ni rng cc ban c th bin tm
nhn cua ho thnh su thuc cua chng ta. Cho nn tu thoi dim ny hy bt du
cng vic cua chng ta sao cho trong tuong lai con nguoi s nhn lai v ni: khi
y, sau mt con duong di v mt moi, con nguoi d d bin nhung k cng chi
loi cua thin ti cua ng thnh su lm phong ph dy du cua cuc sng cua ng.
- X hi Vi dai din vn, Lyndon B. Johnson, 1964
oi tu cch l mt nguoi truong thnh trong thoi Chin tranh
Lanh, ti s lun nho li xe trn duong cao tc v nghe radio,
khi ting nhac vut tt v trn ln sng xut hin mt pht thanh
vin c giong ni nghim khc v ni: Dy l mt thu nghim h
thng truyn bo dng khn cp, v sau d l ba muoi giy ci
bo dng chi tai. Tht may, chng ta d khng bao gio phai trai
qua d mt giy trong chin tranh lanh khi pht thanh vin thng
bo, Dy khng phai l mt thu nghim. D, tuy vy, chnh xc
l ci ti mun ni o dy: y khng phai l mot thu nghim.
Nhung co hi v thch thuc di han m su lm phng th gioi dt
ra truoc nuoc Mi l su sc. Do vy, kha nng cua chng ta d vuot
qua bng lm vic theo cch chng ta d lm - tuc l khng lun
lun giu gn b quyt sauce [nuoc st] cua chng ta v lm giu
thm n- s khng cn du nua. Di voi mt quc gia giu c nhu
chng ta, tht dng kinh ngac khi chng ta hnh dng t dn th no
d tng cuong kha nng canh tranh vn c cua mnh, Dinakar
Singh, vi gim dc hedge-fund [qu tu bao him] nguoi Mi gc
An, ni. Chng ta o trong mt th gioi c mt h thng hin nay
cho php su hi tu giua nhiu ti nguoi, v tt hon chng ta nn li
V
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
277
277
lai d hnh dung ra n c nghia g. S l mt su trng hop th vi
nu nhu tt ca moi thu d tung dng truoc dy by gio vn dng,
nhung c hoi nhiu thu ban thuc su phai lm khc di Cn phai c
mt cuc thao lun quc gia su sc hon rt nhiu. Th gioi
phng, Singh l l, by gio l con voi trong phng, v cu hoi l, N
sp lm g voi chng ta, v chng ta sp lm g voi n?
Nu thoi dim ny c bt cu su tuong tu no trong lich su Mi, d
chnh l dinh dim cua chin tranh lanh, khoang 1957, khi Lin X
vuot qua Mi trong cuc dua khng gian bng vic phng thnh
cng v tinh Spunik. Dng, c nhiu su khc nhau giua thoi k d
v thoi k cua ring chng ta. Thch thuc chu yu khi d dn tu
nhung nuoc mun xy cc buc tuong ngn; thch thuc chnh di
voi Mi ngy nay dn tu su thuc l tt ca cc buc tuong d bi ha d,
v cc nuoc khc hin nay c th canh tranh voi chng ta mt cch
truc tip hon nhiu. Thch thuc chnh trong th gioi d d l tu cc
nuoc thuc hnh chu nghia Cng san cuc doan, cu th l Nga, Trung
Quc v Bc Triu Tin. Thch thuc chnh di voi nuoc Mi ngy
nay l tu cc nuoc thuc hnh chu nghia Tu ban cuc doan, cu th l
Trung Quc, An D v Nam Triu Tin. Muc tiu chnh trong thoi
ky truoc l xy dung mt quc gia hng manh, muc tiu chnh
trong thoi ky ny l xy dung nhung c nhn hng manh.
Ci thoi ny c chung voi thoi Chin tranh Lanh, tuy vy, l, d
duong du voi cc thch thuc cua su lm phng di hoi mt su dp
lai ton din, manh m v tp trung nhu dp ung d duong du voi
chu nghia cng san. N di hoi phin ban cua Bin gioi Moi v X
hi Vi dai cua ring chng ta duoc thch ung voi thoi dai phng.
N di hoi mt vi tng thng c th hiu triu quc gia d tro nn
thng minh hon v hoc ton, khoa hoc v ki thut sing nng hon
nhm dat cc bin gioi tri thuc moi m th gioi phng dang mo ra
v dy ra nhanh chng. V n di hoi mt X hi Vi dai giao ph
cho chnh phu chng ta d xy dung ha tng co so, cc mang luoi
an sinh, v cc dinh ch s gip moi cng dn Mi tro nn c th
dng duoc hon trong mt thoi dai khi khng ai c th duoc dam
bao cng n vic lm sut doi. Ti goi phin ban ring cua ti v
cch tip cn ny l chu nghia phng nhn i.
Khin nguoi Mi tp hop xung quanh chu nghia phng nhn i l
kh hon nhiu d khin ho tp hop lai quanh chu nghia chng cng.
Him hoa quc gia d truyn dat hon nhiu him hoa c nhn,
THE GII L PHANG
278
Michael Mandelbaum chuyn gia chnh sch di ngoai cua Dai hoc
Johns Hopkins luu . Hoat dng kinh t, nhu duoc bit, khng
ging chin tranh, boi v hoat dng kinh t c th lun l mt tr
choi thng-thng. Nhung di khi ti mun gia nhu hoat dng kinh
t ging chin tranh hon. Trong Chin tranh Lanh, chng ta thuc su
thy nguoi Soviet ph truong cc tn lua cua ho trn Quang truong
Do. Chng ta tt ca du so hi, tu du ny cua dt nuoc dn du
kia, v tt ca cc chnh tri gia cua chng ta d phai tp trung v
nghim tc v sp dt cc ngun luc v cc chuong trnh gio duc
d dam bao rng nguoi Mi c th theo kip Lin X.
Nhung ngy nay, i, khng c de doa tn lua tu An D. Duong
dy nng, thuong dng d ni Kremlin voi Nh Trng, duoc thay
th bng duong dy tro gip, ni moi nguoi o Mi voi cc trung
tm tro gip o Bangalore. Trong khi du bn kia duong dy nng
d c th l Leonid Breznhev voi cc loi de doa chin tranh hat
nhn, o du kia duong dy tro gip chi l mt giong ni nhe nhng
v sn lng gip sp xp ho don thanh ton AOL cua ban hay hop
tc voi ban v mt mu phn mm moi. Khng, loi ni d khng
h c cht de doa no cua Nikita Khrushchev dp giy ln bn tai
Lin Hop Quc, v khng h c cht hm h st kh cua cc tn bt
luong trong bng Tu Nga voi tnh yu. Khng c Boris hay Natasha
no ni Chng tao s chn chng my voi dong Nga dc st.
Khng, giong ni d trn duong dy tro gip chi l loi An D du
duong v thn thin che lp bt cu cam gic de doa hay thch thuc
no. N don gian ni: Xin cho, ti l Rajiv. Ti c th gip ban?
Khng, Rajiv, thuc su, ban khng th.
Khi dn phan ung voi cc thch thuc cua th gioi phng, khng
c duong dy tro gip no ta c th goi. Chng ta phai do su vo
chnh mnh. Chng ta o nuoc Mi c du tt ca cc cng cu kinh t v
gio duc co ban d lm vic d, nhu ti d lp lun o Chuong 6.
Song, nhu ti d l l o Chuong 7, chng ta d khng chm sc cc
cng cu d nhu chng ta phai. V th, chng ta c khung hoang
thm lng. Cho rng v nn kinh t Mi d ch ngu th gioi hon mt
th ki, n s v phai theo cch d l ao tuong ngy nay cung nguy
him nhu ao tuong nm 1950 rng Mi lun ch ngu v khoa hoc v
cng ngh. Nhung vic ny s khng d. Khin x hi chng ta c
du tc d cho mt th gioi phng s cuc k kh nhoc. Chng ta s
phai bt du lm rt nhiu thu khc di. S cn loai tp trung v
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
279
279
ch quc gia m Tng thng J. F. Kennedy d ku goi o bi din
vn ni ting 25-5-1961 voi Quc hi v cc nhu cu quc gia cp
bch. Khi d, nuoc Mi dang tinh lai tu hai c sc v Sputnik v
vic Lin X phng tu vu tru voi mt nh du hnh vu tru, Yuri
Gagarin, t hon hai thng truoc din vn cua Kennedy. Kennedy d
bit l trong khi Mi d c cc ti san con nguoi v th ch khng
l- hon Lin X nhiu- chng d khng duoc su dung hon ton.
Ti tin chng ta c moi ngun luc v ti nng cn thit, Tng
thng Kennedy ni. Nhung su tht cua vn d l chng ta d chua
bao gio dua ra cc quyt dinh quc gia hay sp dt cc ngun luc
cho su lnh dao nhu vy. Chng ta d chua bao gio dinh r cc
muc tiu di han voi mt lich trnh thoi gian khn cp, hay cai quan
cc ngun luc v thoi gian cua chng ta d dam bao su thuc hin
chng. V sau d trnh by ton b chuong trnh cua ng d dua
nguoi ln mt trng trong vng muoi nm, Tng thng Kennedy
ni thm, Hy lm tht r l, ti yu cu Quc hi v dt nuoc
chp nhn mt cam kt kin quyt di voi mt duong li hnh
dng moi, mt duong li s ko di nhiu nm v ko theo cc chi
ph rt nng Quyt dinh ny di hoi mt cam kt quc gia lon v
nhn luc khoa hoc v ki thut, trang thit bi v phuong tin, v kha
nng cua su di huong cua chng tu cc hoat dng quan trong khc
moi chng d trai ra mong manh ri. N c nghia l mt muc d
hin dng, t chuc v ki lut, nhung ci d khng lun tiu biu
cho cc n luc nghin cuu v pht trin cua chng ta.
Trong din vn d, Kennedy d dua ra mt loi tuyn b trinh
trong c su cng huong gy sung st ngy nay: v th ti chuyn
cho Quc hi mt chuong trnh Pht trin v Do tao Ngun Nhn
luc, d do tao hay do tao lai hng trm ngn nguoi lao dng, dc
bit trong cc linh vuc noi chng ta d thy tht nghip kinh nin
nhu hu qua cua cc nhn t cng ngh, v nhung ki nng ngh
nghip moi trong mt giai doan bn nm- nhm thay th cc ki
nng bi tu dng ho v thay di cng nghip lm cho li thoi bng
cc ki nng moi m cc quy trnh moi di hoi.
Amen. Chng ta cung phai lm cc thu theo cch khc. Chng ta
phai sp xp lai ci cn giu, ci phai bo, ci cn thch nghi, ci cn
chp nhn, noi no cn tng gp di n luc cua chng ta, v noi
no d tng cuong su tp trung cua chng ta. D l ci chuong ny
ni v. Dy chi l mt truc gic, nhung su lm phng th gioi s c
THE GII L PHANG
280
tnh tn ph to lon voi cc cc x hi truyn thng v pht trin. Ke
yu s rot lai sau xa hon nhanh hon. [X hi] truyn thng s cam
thy luc hin dai ho su rng hon nhiu. Ci moi s bi bin thnh
cu mau hon. X hi d pht trin s bi x hi chua pht trin thch
thuc su rng hon nhiu. Ti lo, boi v su n dinh chnh tri dua rt
nhiu vo su n dinh kinh t, v n dinh kinh t s khng l mt
dc dim cua th gioi phng. Tnh tt ca lai v ban c th thy rng
nhung su ph v s dn nhanh hon v khc nghit hon. Hy nghi
v Microsoft c hnh dung ra lm sao d di ph voi di qun ton
cu cua nhung nguoi vit phn mm min ph! Chng ta buoc vo
mt thoi k sng tao huy dit dua vo cc steroid. Cho d nuoc ban
c mt chin luoc ton din d di ph voi chu nghia phng, n s
l mt thch thuc c mt chiu kch hon ton moi. Nhung nu ban
khng h c mt chin luoc nou, ban d duoc canh bo.
Dy khng phai l mt thu nghim.
mt nguoi Mi, ti tp trung nht vo nuoc mnh. Lm sao
chng ta bt tay d ti da ho cc loi ch v co hi cua th gioi
phng, v cung cp su bao v cho nhung nguoi c kh khn voi
qu d, m khng vin dn dn chu nghia bao h hay chu nghia tu
ban bo trn? Mt s s dua ra cc cu tra loi bao thu truyn thng;
mt s s dua ra cu tra loi tu do truyn thng. Ti dua ra chu
nghia phng nhn i, mt hn hop chnh sch duoc xy dung quanh
nm loai hnh dng lon cho thoi dai phng: su lnh dao, rn luyn
co bp, che cho, chu nghia tch cuc x hi, v nui day con ci.
SJ LNH DAO
ng vic cua chnh tri gia o Mi, bt lun o muc dia phuong,
bang, hay quc gia, phn lon, phai l gip gio duc v giai
thch cho nguoi dn, ho sng trong th gioi no v ho cn lm g
nu ho mun pht dat bn trong n. Chng ta c mt vn d ngy
nay, tuy vy, l rt nhiu chnh tri gia Mi c ve khng bit g v th
gioi phng. Nhu nh tu ban mao him John Doerr mt ln lm ti
ch , Ban ni voi gioi lnh dao o Trung Quc, v ho ton l cc
ki su, v ho hiu ngay ci g dang xay ra. Gioi lnh dao Mi th
L
C
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
281
281
khng, v ho ton l lut su. Bill Gates ni thm, Nguoi Trung
Quc d ha rui ro xung, cng vic nng nhoc xung, gio duc, v
khi ban gp cc chnh tri gia Trung Quc, tt ca ho du l nh khoa
hoc hay ki su. Ban c th thao lun bng s voi ho- ban khng bao
gio thao lun cho ti mt cu ni da d lm [cc di thu chnh tri
cua ti] bi ri. Ban gp mt b my quan liu thng minh.
Ti khng ni phai di tt ca cc chnh tri gia c bng ki thut,
nhung c ch nu ho c su hiu bit co ban v cc luc lm phng
th gioi, c kha nng gio duc cc cu tri v chng v kch dng mt
su dp lai. Chng ta c qu nhiu chnh tri gia o Mi ngy nay
nhung nguoi c ve lm diu nguoc lai. Ho c ve chiu kh thuc su
d lm cho cc cu tri cua ho ngu dn- khuyn khch ho di tin rng
cc vic lm nht dinh l cc vic lm Mi v c th duoc bao v
khoi canh tranh nuoc ngoi, hay v Mi d lun thng tri v mt
kinh t trong sut cuc doi chng ta n lun s, hay rng lng trc
n phai duoc lm ngang bng voi chu nghia bao h. Kh d c mt
chin luoc quc gia Mi d di ph voi chu nghia phng nu nguoi
dn thm ch khng nhn ra rng c mt l hng gio duc dang ni
ln v rng c mt l hng hoi bo dang ni ln v rng chng ta
trong mt khung hoang thm lng. Th du, trong tt ca cc lua chon
chnh sch m Quc hi do phe Cng ho dn du c th d dua ra
d lp ngn sch nm ti chnh 2005, th qui no n lai c th
quyt dinh ct ti tro cua Qu Khoa hoc Quc gia hon 100 triu $?
Chng ta cn cc chnh tri gia nhung nguoi c kha nng v sn
sng d ca giai thch ln truyn cam hung. V ci ho cn nht d
giai thch cho nguoi Mi l kh ging nhu ci Lou Gerstner d giai
thch cho luc luong lao dng IBM khi ng nhm chuc chu tich nm
1993, khi cng ti thua l hng ti dollar. Lc d, IBM di mt voi
mt kinh nghim gn cht do n d khng thch nghi v tu ban ho
trn thi truong tnh ton kinh doanh m n d tao ra. IBM tro nn
ngao man. N d xy dung ton b dc quyn kinh tiu [franchise]
cua n khp noi gip cc khch hng giai quyt cc vn d. Nhung
sau mt thoi gian n ngung lng nghe khch hng. N d nghi n
khng phai [nghe]. V khi IBM ngung lng nghe cc khch hng,
n ngung tao gi tri c nghia cho cc khch hng cua n, v d
d l ton b suc manh cua cng vic kinh doanh cua n. Mt ban
ti d lm vic o IBM khi d bao ti rng khi anh o cng ti nm
du v tham du mt cua ni b, gio vin IBM cua anh khoe rng
THE GII L PHANG
282
IBM l mt cng ti vi dai dn muc, n c th lm nhung thu la
thuong voi chi nhung nguoi trung bnh. Khi th gioi bt du
phng ra, tuy vy, IBM thy rng n khng th tip tuc pht dat voi
mt su thua mua nhung nguoi trung bnh lm vic cho mt cng ti
d ngung l mt nguoi chm ch lng nghe.
Song khi mt cng ti l nh tin phong, ke di du, g chp bu,
chu bu, n kh nhn vo guong v bao chnh mnh: n o trong
mt khung hoang khng rt yn tinh v tt hon ht l bt du lm
mt lich su moi hay tro thnh lich su. Gerstner d quyt dinh ng
s l ci guong d. ng bao IBM l xu xa v rng mt chin luoc
chu yu xoay quanh vic thit k v bn cc my tnh hon l cc
dich vu v chin luoc d ly ra nhiu nht tu cc my tnh d cho
mi khch hng l khng c nghia. Chng cn ni, dy l mt c
sc cho nhung nguoi IBM.
Cai bin mt doanh nghip bt du voi mt cam gic khung
hoang hay cp bch, Gerstner ni voi cc sinh vin Truong Kinh
doanh Hardvard, trong mt bi ni chuyn 9-12-2002. Khng t
chuc no s trai qua thay di cn ban tru phi n tin l n gp rc ri
su sc v cn lm ci g d khc d sng st. Khng th bo qua
su tuong tu voi Mi ni chung vo du th ki hai muoi mt.
Khi Lou Gerstner dn, mt trong nhung vic du tin ng lm l
thay th khi nim vic lm sut doi bng khi nim c th duoc
thu sut doi. Mt ban ti, Alex Attal, mt ki su phn mm Php
nguoi d lm vic cho IBM khi d, d m ta su thay di theo cch
ny: Thay cho IBM dam bao cho ban rng ban s duoc dng, ban
phai dam bao rng ban c th o lai d c th dng duoc. Cng ti s
cho ban khung kh nhung ban phai tao lp chnh mnh. Tt ca l v
thch nghi. Ti dung du vic bn hng cho IBM Php khi d. Lc
d l giua cc nm 1990. Ti bao nhn vin cua ti l, [quan nim
v] vic lm sut doi ngy xua chi l trch nhim cng ti, khng
phai trch nhim c nhn. Nhung mt khi chng ta chuyn sang m
hnh kha nng c th duoc dng, vic d tro thnh mt trch nhim
chung. Cng ti s d ban tip cn dn tri thuc, nhung ban phai tn
dung n Ban phai tao lp cc ki nng boi v chnh ban s di choi
voi rt nhiu nguoi khc.
Khi Gerstner bt du thay di khung mu [paradigm] o IBM, ng
tip tuc nhn manh vn d trao quyn c nhn. Attal ni, ng hiu
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
283
283
rng mt cng ti phi thuong chi c th duoc xy dung trn mt
khi luong toi han cua nhung nguoi phi thuong.
Nhu o IBM, cung th o Mi. Joe trung bnh phai tro thnh Joe dc
bit, chuyn dung, hay c th thch nghi. Cng vic cua chnh phu
v doanh nghip l khng di dam bao cho bt cu ai mt vic lm
sut doi- nhung ngy d d qua ri. Kh uoc x hi d d bi x
toac voi su lm phng th gioi. Ci chnh phu c th v phai dam
bao cho nhn dn l co hi d lm cho ho c th dng duoc hon.
Chng ta khng mun Mi tro thnh ci m IBM d tro thnh di
voi cng nghip my tnh trong cc nm 1980: nhung nguoi mo ra
linh vuc v sau d tro nn qu rut r, kiu cng, v tm thuong d
choi tip trn d. Chng ta mun Mi l IBM duoc ti sinh.
Cc chnh tri gia khng chi cn giai thch th gioi phng cho nhn
dn, ho cn truyn cam hung cho ho d c th di ph voi thch
thuc cua n. C nhiu di voi su lnh dao chnh tri hon l mt su
canh tranh v ai c th dua ra cc mang luoi an sinh rng ri nht.
Phai, chng ta phai d cp dn su so hi cua nhn dn, nhung
chng ta cung phai nui dung tr tuong tuong cua ho. Cc chnh
tri gia c th lm cho chng ta so hi hon v do d l nguoi lm bt
luc [disabler], hoc ho c th truyn cam hung cho chng ta v do
d l nhung nguoi lm cho c th [enabler].
Thuc ra, khng d khin nguoi dn thit tha voi th gioi phng.
Cn suc tuong tuong no d. Tng thng Kennedy hiu rng canh
tranh voi Lin X khng phai l cuc chay dua vu tru m l chay
dua khoa hoc, m thuc cht l mt cuc chay dua gio duc. Th
nhung cch ng chon d kch dng nguoi Mi v hi sinh v bt tay
vo lm ci cn d thng Chin tranh Lanh - vic di hoi mt c
dy quy m lon v khoa hoc v ki thut- l bng cch dua ra mt
tm nhn dua nguoi ln mt trng, chu khng phai bn tn lua vo
Moscow. Nu Tng thng Bush tm mt d n di san tuong tu,
dng c mt d n dang tht vang- mt sng kin khoa hoc quc
gia c th l c st mt trng cua th h chng ta: mt chuong trnh
cp tc cho nng luong thay th v bao tn d lm cho nuoc Mi
dc lp v nng luong trong muoi nm. Nu Tng thng Bush bin
dc lp v nng luong lm c st mt trng cua ng, voi mt c dt
kch huy dit ng c th lm can ngun thu cua chu nghia khung
b, buc Iran, Nga, Venezuela, v Saudi Arabia vo con duong cai
cch m ho s chng bao gio lm voi 50$ mt thng du- lm
THE GII L PHANG
284
manh dng dollar, v cai thin dia vi cua chnh ng o Chu u
bng lm ci g d to lon d giam su nng ln ton cu. ng cung
c th tao ra mt nam chm thuc d truyn cam cho nhung nguoi
tre tui d dng gp cho ca chin tranh chng khung b ln tuong
lai cua nuoc Mi bng lai tro thnh cc nh khoa hoc, ki su, v nh
ton hoc. Dy khng chi l thng-thng, Michael Mandelbaum
ni. Dy l mt tnh th thng-thng-thng-thng-thng.
Ti bi n tuong nht qun rng cc ct bo cua ti, cc ct d
nhn duoc phan hi tch cuc hon hn qua nhiu nm, dc bit tu
thanh nin, d l cc ct bo thc giuc tng thng hiu triu quc
gia cho nhim vu ny. Ku goi moi nng luc v ki nng cua chng
ta d tao ra mt nhin liu th ki hai muoi mt l co hi cua George
W. Bush d l ca Nixon voi Trung Quc ln JFK di voi mt trng
bng mt nuoc di. Dng tic cho nuoc Mi, c ve duong nhu l ti
s ln mt trng truoc khi Tng thng Bush di xung duong ny.
CO BAP
vic lm sut doi l mt dang m m mt th gioi phng don
gian khng th duy tr lu hon duoc nua, chu nghia phng
nhn i c tm d tp trung nng luc cua n vo vic lm th no
chnh phu v doanh nghip c th nng cao kha nng c th dng
duoc suot doi cua mi nguoi lao dng. Vic lm sut doi phu thuc
vo bao quan rt nhiu m. Kha nng c th dng duoc sut doi
di hoi thay m d bng co bp. Kh uoc x hi to ra tin b phai
c c hiu luc giua chnh phu v nhung nguoi lao dng, v cc
cng ti v nhung nguoi lao dng, l mt kh uoc trong d chnh
phu v cc cng ti ni, Chng ti khng th dam bao cho ban bt
cu vic lm sut doi no. Nhung chng ti c th dam bao rng
chnh phu v cc cng ti s tp trung d cho ban cc cng cu khin
ban c th duoc dng sut doi hon. Ton b tm tr cua mt th
gioi phng l np nghi trong d c nhn nguoi lao dng s ngy
cng chiu trch nhim hon v cai quan su nghip, rui ro, v an ton
kinh t cua chnh mnh, v cng vic cua chnh phu v cc cng ti
l d gip nguoi lao dng luyn co bp cn thit d lm vic d.
Co bp nhung nguoi lao dng cn nht l cc khoan phc loi
c th mang di v cc co hi cho vic hoc sut doi. V sao hai thu
V
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
285
285
d? Boi v chng l cc ti san quan trong nht d khin cng nhn
di dng v thch nghi. Nhu kinh t gia Dai hoc Hardvard Robert
Lawrence luu , ti san lon nht duy nht m nn kinh t Mi c
lun d l tnh linh hoat v tnh di dng cua luc luong lao dng v
lut lao dng cua n. Ti san d s tro nn thm ch mt loi th hon
trong th gioi phng, v ca vic tao ln huy vic lm du tng tc.
Cn cu vo thuc t d, Lawrence l l, ngy cng quan trong cho
x hi, o muc c th, d lm cho phc loi v gio duc- hai thnh t
then cht cua kha nng c th duoc dng cng linh hoat cng tt.
Ban khng mun nguoi dn cam thy ho phai o lai mt cng ti mi
mi don gian d giu tro cp v phc loi y t cua ho. Luc luong lao
dng cng cam thy di dng - v mt chm sc y t, phc loi tro
cp, v kha nng hoc sut doi- n s cng sn sng v c kha nng
nhay vo cc ngnh moi v vic lm dc sc moi do th gioi phng
sinh ra v chuyn tu cc cng ti hp hi sang cc cng ti pht dat.
Tao ra khung kh php l cho tnh c th mang theo cua luong
huu v chm sc suc khoe - thm vo Tro cp X hi, Medicare, v
Medicaid- s gip nguoi dn tng co bp nhu vy. Ngy nay xp xi
50 phn trm nguoi Mi khng c so d huu tr dua vo vic lm
no, khc Tro cp X hi. Nguoi du may d c mt so d khng
th d dng mang n voi mnh tu vic lm ny sang vic lm khc.
Ci cn l mt so d huu tr c th mang theo, ph qut, don gian,
theo duong li do Progressive Policy Institute [PPI - Vin Chnh
sch Tin b] d xut, c th giai thot mo ln ln cua muoi su su
lua chon thu np sau khc nhau duoc chnh phu d nghi by gio
v hop nht tt ca chng vo mt phuong tin duy nht. So d ph
qut ny, m ban c th mo voi vic lm du tin cua ban, s dng
vin nguoi lao dng lp cc chuong trnh tit kim thu tra sau
401(k). Mi nguoi lao dng v nh su dung lao dng cua mnh c
th dng gp bng tin mt, tin thuong, chia se loi nhun, hay c
phiu, phu thuc vo loai phc loi m nh su dung lao dng cu th
kin nghi. Cc ti san ny c th duoc tch lai min thu trong bt
cu cc lua chon tit kim hay danh muc du tu no m nguoi lao
dng chon. Song nu c khi no phai di vic lm, nguoi lao dng
c th mang ton b danh muc du tu voi mnh v khng phai hoc
rt tin ra hay d n duoi ci cua nguoi su dung lao dng truoc.
Diu khoan chuyn khoan c tn tai ngy nay, nhung chng phuc
tap v nhiu nguoi lao dng khng tn dung chng v diu d.
THE GII L PHANG
286
So d huu chung ph qut s lm cho vic chuyn khoan don
gian, d dng, v mong doi, nhu th nh giam luong huu tu n s
khng bao gio giu ai d khoi di chuyn tu vic lm ny sang vic
lm kia. Mi nh su dung lao dng vn c th dua ra so d phc loi
401(k) cu th cua ring mnh, nhu mt khuyn khch d thu ht
nguoi lm. Nhung mt khi nguoi lao dng chuyn sang vic lm
khc, cc khoan du tu trong so d 401(k) c bit d s don gian tu
dng d vo ti khoan huu ph qut cua anh hay c ta. Voi mi
vic lm moi, c th bt du mt 401(k) moi, v voi mi di chuyn,
cc khoan phc loi duoc gui vo cng ti khoan ph qut d.
Thm vo chuong trnh huu don gian, c th mang theo, v ph
qut ny, Will Marshall, chu tich PPI, d xut quy ch c th lm
cho d dng hon nhiu v c kha nng hon cho nhung nguoi lao
dng d nhn quyn chon c phiu trong cc cng ti ho lm vic.
Quy ch nhu vy s cho khuyn khch thu di voi cc cng ti d
cho nguoi lao dng nhiu quyn chon hon, som hon v phat cc
cng ti khng cho. Mt phn vic khin nhung nguoi lao dng di
dng hon, l tao ra nhiu cch hon d nguoi lao dng l chu so huu
cc ti san ti chnh, khng chi lao dng cua chnh ho. Chng ta
mun mt cng chng thy mnh voi tu cch nhung nguoi trong
cuc, chia se o bn tao tu ban cua th gioi phng, khng chi canh
tranh trn thi truong lao dng ton cu, Marshall l l. Chng ta
tt ca phai l cc chu nhn cung nhu nhung nguoi n luong. D l
noi chnh sch cng phai tp trung vo- d chc chn l nhn dn
c cc ti san tao cua cai khi ho buoc vo th ki hai muoi mt, theo
cch so huu nh d thuc hin diu d trong th ki hai muoi.
V sao? Boi v c mt khi ngy cng tng cc ti liu khoa hoc
ni, nhung nguoi l nhung nguoi trong cuc, nhung nguoi c mt
ming trong chic bnh, duoc du tu su hon vo h thng chu
nghia tu ban dn chu v cc chnh sch cua chng ta d giu n nng
dng, Marshall ni. N l mt cch khc, bn canh so huu nh, d
lm co so cho tnh chnh dng cua chu nghia tu ban dn chu. Cung
l cch khc d tip sinh luc cho n, v nhung nguoi lao dng cung
l cc ng chu th l nhung nguoi c nng sut hon trong cng vic.
Hon nua, trong mt th gioi phng noi moi cng nhn s di mt
voi canh tranh h khc hon, mi nguoi cng c nhiu co hi d tao
cua cai qua nng luc cua cc thi truong v li kp, anh hay c ta s
cng c kha nng tu luc. Cn cho nhung nguoi lao dng moi b n
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
287
287
dinh chng ta c th v lm cho ho c duoc quyn chon c phiu
d nhu cc nh ti phit. Thay cho chi tp trung bao v nhung
nguoi c vn hin tai, nhu nhung nguoi bao thu c ve rt thuong
th, thay vo d hy tp trung d mo rng gioi chu so huu tu ban.
V mt chm sc suc khoe, m ti s khng do boi rt chi tit,
v vic d ban thn n s l mt cun sch, ct yu l chng ta pht
trin mt so d cho bao him y t c th mang theo lm giam gnh
nng no d ln cc nh su dung lao dng d cung cp v quan l
pham vi bao him. Hu nhu moi doanh nhn m ti ni chuyn voi
cho cun sch ny du vin dn dn cc chi ph chm sc suc khoe
rt cao v khng kim sot duoc o Mi nhu mt l do d di chuyn
cc nh my ra nuoc ngoi dn cc nuoc noi phc loi l han ch
hon, hay khng tn tai, hay noi c bao him suc khoe quc gia. Lai
ln nua, ti thch loai chuong trnh chm sc suc khoe c th mang
theo do PPI d xut. tuong l thit lp cc qu mua tp th tung
bang mt, theo cch cc nhn vin Quc hi v lin bang hin nay
bao him mnh. Cc qu ny d ra cc quy tc v tao ra mt thuong
truong trong d cc cng ti bao him c th cho mt thuc don cc
quyn chon. Mi nh su dung lao dng khi d s chiu trch nhim
v cho thuc don v cc quyn chon ny cho mi nhn vin moi.
Nhung nguoi lao dng c th chon d bao phu cao, trung bnh, hay
thp. Mi nguoi, tuy vy, phai duoc bao him. Phu thuc vo
nguoi su dung lao dng, c th bao hm mt phn hay ton b ph
bao him v nhn vin [tra] phn cn lai. Nhung cc nh su dung
lao dng s khng chiu trch nhim dm phn cc so d voi cc
cng ti bao him, noi ho c t anh huong c nhn.
Cc qu bang hay lin bang s lm vic d. Theo cch ny nguoi
lao dng s hon ton di dng v c th ly bao him y t cua mnh
bt cu du ho di. Loai so d ny hoat dng ging mt ba h mang
cho cc thnh vin Quc hi, nhu th v sao khng cho n cho
cng chng rng ri? Nhung nguoi lao dng ngho v c thu nhp
thp khng du suc d tham gia mt so d s nhn mt t tro cp
chnh phu d lm vy. Song tuong chnh l lp mt thi truong bao
him tu nhn do chnh phu gim st, diu tit, v tro cp trong d
chnh phu d ra cc quy tc chnh sao cho khng c vic hi-anh
do cua nhung nguoi lao dng giu c hay su tuy tin tu chi diu
tri. Ban thn chm sc suc khoe duoc quan l tu nhn, v cng vic
cua cc nh su dung lao dng l tao thun loi cho nhn vin cua ho
THE GII L PHANG
288
tham gia vo mt trong cc qu bang ny v, l tuong ra, gip ho
tra mt phn hay ton b ph bao him, nhung ban thn ho khng
chiu trch nhim v chm sc suc khoe. V qu d, tuy vy, nhung
nguoi su dung lao dng c th tip tuc cho cc so d chm sc suc
khoe nhu mt khuyn khch, v cc cng nhn s c quyn chon
theo hoc so d do nguoi su dung lao dng cho hay thuc don cc
quyn chon sn c qua cc qu mua [purchasing pool] cua bang.
(V chi tit, xem o ppionline.org).
Nguoi ta c th ph phn lt vt v chi tit cua bt cu trong cc
d xut ny, nhung ti nghi cam hung co ban dng sau chng l
hon ton dng: Trong mt th gioi phng, noi su an ton cua
nguoi lao dng khng cn c th duoc bao dam boi cc cng ti
Fortune 500 voi cc so d huu tr v suc khoe tu trn xung, chng
ta cn cc giai php cng tc hon - giua chnh phu, lao dng, v
doanh nghip cc giai php s khuyn khch nhung nguoi lao
dng tu luc nhung khng chi d ho tu xoay xo ly.
hi dn vic bi b co bp cua kha nng c th duoc dng,
chnh phu c mt vai tr quyt dinh khc. Mi th ki, khi
chng ta dy cc bin gioi tri thuc con nguoi ra, cng vic o moi
muc tro nn phuc tap hon, di hoi nhiu nhn dang v giai quyt
vn d hon. Trong thoi dai tin cng nghip, suc luc con nguoi d
thuc su quan trong. Suc luc d l mt dich vu thuc m rt nhiu
nguoi d c th bn o trang trai hay trong xuong. Voi vic sng ch
ra dng co din v du my hoi nuoc, tuy vy, suc luc co th tro
nn t quan trong hon. Mt phu nu nho c th li mt xe tai to.
Khng cn my phn thuong cho suc luc nua. Nhung c mt phn
thuong tng ln cho nhn dang v giai quyt cc vn d phuc tap,
ngay ca o trang trai. Lm rung tro thnh mt hoat dng cn nhiu
tri thuc hon voi cc my ko do cc v tinh GPS huong dn d
chc chn rng cc hng duoc gieo thng thn. Su hin dai ho d,
cng voi phn ho hoc, d lm cho rt nhiu nguoi khng c vic
lm voi luong truoc kia ho d kim duoc trong nng nghip.
X hi ni chung nhn vo qu d ny tu nng nghip truyn
thng sang cng nghip ho v ni, Tht tuyt! Chng ta s c
nhiu thuc phm hon v thuc phm tt hon voi gi ha hon, cng
voi nhiu nguoi hon lm vic o cc nh my. Tuy vy, nhung
K
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
289
289
nng dn bi co bp b buc v gia dnh cua ho ni, Dy l tai hoa.
Lm sao ti c mt vic lm trong nn kinh t cng nghip voi chi
co bp v trnh d lop su? Ti s khng c kha nng n bt cu
thuc phm tt hon, re hon, v di do no duoc lm ra tu cc trang
trai. Chng ta phai ngung su di chuyn ny sang cng nghip ho.
Bng cch no d chng ta d di qua qu d ny tu mt x hi
dua vo nng nghip mt trm nm truoc sang mt x hi dua vo
cng nghip v vn kt thc voi mt muc sng cao hon cho tuyt
dai da s nguoi Mi. Chng ta d lm vic d th no?
Chng ta d ni moi nguoi s phai c gio duc trung hoc, kinh
t gia Dai hoc Stanford Paul Romer ni. D l tt ca ci phong
tro truong trung hoc du dinh o phn du th ki hai muoi. Nhu cc
su gia kinh t d cho thy trong du loai nghin cuu (xem th du
cng trnh cua cc kinh t gia Harvard Claudia Goldin v Larry
Katz), ca cng ngh v thuong mai lm cho ci bnh lon hon, song
chng cung chuyn phn cua chic bnh d roi xa lao dng ki nng
thp sang lao dng ki nng cao. Khi x hi Mi d tao ra nhiu hon
nhung nguoi c ki nng cao hon bng bin trung hoc thnh bt
buc, n trao quyn cho nhiu nguoi hon d kim duoc mt ming
to hon cua chic bnh kinh t lon hon, phuc tap hon. Khi th ki d
din tin, chng ta d dua thm, trn dinh phong tro trung hoc,
Lut Lnh Mi [GI Bill] v h thng dai hoc hin dai.
'Dy d l cc tuong lon, Romer luu , v ci thiu lc ny
l mt suc tuong tuong chnh tri v lm th no chng ta lm ci g
d tht dng to lon v tht dng quan trong cho qu d vo th ki
hai muoi mt nhu chng ta d lm cho th ki muoi chn v hai
muoi. Thch thuc hin nhin, Romer ni thm, l d bin gio duc
bc ba, nu khng l bt buc, th chnh phu tro cp cho t nht hai
nm, bt lun o mt dai hoc nh nuoc, mt cao dng khu vuc, hay
mt truong ki thut. Gio duc bc ba cng ct yu hon khi th gioi
tro nn phng hon, v cng ngh s khuy tung cc vic lm cu v
sinh ra cc vic lm moi, phuc tap hon, nhanh hon nhiu so voi
trong qu d tu nn kinh t nng nghip sang cng nghip.
Gio duc nhiu nguoi hon o muc thu ba c hai tc dng. Mt l
tao ra nhiu nguoi hon voi cc ki nng d di cng vic c gi tri
gia tng cao hon trong cc niche moi. V hai l, lm cho qu nguoi
c kha nng lm cng vic ki nng thp, tu bao dung duong s
dn sua chua nh dn Starbuck, co lai. Bng lm co lai qu nhung
THE GII L PHANG
290
nguoi lao dng ki nng thp, chng ta gip n dinh luong cua ho
(voi diu kin kim sot nhp cu), v c sn t nguoi lm cc vic
d hon. Khng tnh co l cc tho ng nuoc c th di 75$ mt gio
o cc khu d thi lon hay kh tm duoc cc quan gia hay du bp tt.
Kha nng cua nuoc Mi tu giua th ki muoi chn dn nua th ki
hai muoi d do tao nguoi dn, han ch nhp cu, v lm cho cng
vic ki nng thp du khan him d kim duoc dng luong tu t l
cch chng ta d tao ra mt giai cp trung luu m khng c mt
khoang cch thu nhp qu khc nhau. Thuc ra, Romer luu , tu
cui th ki muoi chn dn giua th ki hai muoi, chng ta d thu hep
khoang cch thu nhp. By gio chng ta thy mt su tng ln cua
khoang cch d trong hai muoi hay ba muoi nm vua qua. Diu d
ni cho chng ta l ban phai chay nhanh hon d o lai cng dia vi.
Voi mi tin b v cng ngh v su tng ln v d phuc tap cua cc
dich vu, ban cn mt muc ki nng thm ch cao hon d lm cc
cng vic moi. Chuyn tu l mt nng dn thnh mt nhn vin
truc din thoai ni ting Anh thch hop v c th lich su l mt
chuyn. Nhung chuyn tu l mt nhn vin din thoai sau khi cng
vic duoc outsource sang An D, thnh nguoi c kha nng ci dt
hay sua chua cc h thng thu thoai hay vit phn mm cua
chng- di hoi mt su nhay vot hon ton moi ln pha truoc.
Trong khi mo rng cc dai hoc nghin cuu o pha cao cp cua
ph l quan trong, vic mo rng tnh sn c cua cc truong ki thut
v cao dng khu vuc cung th. Moi nguoi phai c mt co hi d
duoc do tao sau truong trung hoc. Khc di th tre em [cua cc gia
dnh] c thu nhp cao s c cc ki nng d v ming cua chng, v
tre em c thu nhp thp s chng bao gio c mt co hi. Chng ta
phai tng tro cp chnh phu lm cho c th cho ngy cng nhiu tre
em d vo hoc cc truong cao dng khu vuc v ngy cng nhiu
nguoi lao dng c ki nng thp duoc do tao lai.
JFK d mun dua nguoi ln mt trng. Tm nhn cua ti l dua
moi dn ng hay dn b Mi vo khun vin mt truong dai hoc.
hung nguoi su dung lao dng c mt dng gp co ban d lm
cho vic hoc sut doi v c vu kha nng c th dng duoc,
nguoc voi vic lm duoc dam bao. Th du, hy ly CapitalOne,
cng ti the tn dung ton cu, bt du outsourcing cc phn vic cua
N
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
291
291
hoat dng hu truong cua n cho Wipro v Infosys o An D trong
vi nm vua qua. Canh tranh trong thi truong cc dich vu ti chnh
ton cu, cng ti cam thy n phai loi dung moi co hi tit kim chi
ph m cc di thu canh tranh cua n c. CapitalOne bt du, tuy
vy, bng thu gio duc nhung nguoi lao dng cua n qua cc hi
thao v tnh hnh canh tranh kh khn cua cng ti. N lm r rng
khng c noi tr an ton nua noi vic lm sut doi l c th - bn
trong hay bn ngoi CapitalOne. Ri n mo mt chuong trnh do
tao cho cc lp trnh vin my tnh, nhung nguoi bi outsourcing
anh huong nht. Cng ti ly mt lp trnh vin chuyn v my tnh
lon v day anh hay c ta lm mt lp trnh vin h thng phn tn
nua. CapitalOne tin hnh do tao cho tuong tu v pha kinh
doanh cua n, v moi thu tu cho vay mua t dn quan l rui ro.
Kt qua l, cc nhn vin cui cng phai ra di v outsourcing o
trong mt vi th tt hon nhiu d kim vic lm moi, v ho d duoc
do tao cho v v th c th dng duoc hon. V nhung nguoi duoc
do tao cho nhung duoc giu lai th da ti hon v v th c gi tri
hon cho CapitalOne, v ho c th lm nhiu vic.
Ci CapitalOne d lm, ngoi ca loi ch ring cua n v cam thy
c nghia vu di voi cc nhn vin n sa thai, d l thu lm cho
ngy cng nhiu nhn vin cua n thnh da ti. Tu nguoi da ti-
versatilist duoc tao ra boi Gartner Inc., cng ti tu vn cng ngh,
d m ta xu huong trong gioi cng ngh thng tin xa khoi chuyn
mn ho v toi gn cc nhn vin c th thch nghi v da ti hon.
Xy dung tnh da ti cua nhn vin v tm cc nhn vin nguoi d
l hay sn sng tro thnh nguoi da ti s l khu lnh moi cho lp
k hoach ngh nghip, theo mt nghin cuu cua Gartner do
Techrepublic.com trch dn. Cc doanh nghip tp trung vo ring
nng luc ki thut s tht bai d lin kt thnh tch cua luc luong lao
dng voi gi tri kinh doanh, nghin cuu cua Gartner ni. Thay
vo d, ho cn xy dung mt nhm nhung nguoi da ti nhung
nguoi lp mt danh muc phong ph v tri thuc v nng luc d kch
thch [nhiu] muc tiu kinh doanh. Nghin cuu cua Gartner luu
rng cc chuyn gia ni chung c cc ki nng su v pham vi hep,
cho ho su tinh thng duoc cc dng nghip cng nhn nhung him
khi c gi tri bn ngoi linh vuc truc tip cua ho. Nhung nguoi da
nng [generalist] c pham vi rng v ki nng khng su, cho php
ho dp ung hay hnh dng kh nhanh nhung khng c duoc hay
THE GII L PHANG
292
chung to duoc su tin cy cua cc di tc hay khch hng cua ho.
Nhung nguoi da ti, nguoc lai, p dung su ki nng cho mt pham
vi ngy cng rng cua cc tnh hung v kinh nghim, c duoc cc
nng luc moi, xy dung cc mi quan h, v dam duong cc vai tr
moi. TechRepublic trch Joe Santana, gim dc do tao o Siemens
Business Services: Voi mt ngn sch phng hay thm ch nho
hon v t nguoi hon, cc nh quan l cn rt duoc nhiu nht tu
nhung nguoi ho c Ho khng cn c th nhn nguoi nhu cc
cng cu dc bit nua. V nguoi cua ho phai t ging cc cng cu
dc bit hon v ging cc dao nhp [cua Qun di Thuy Si] hon.
Nhung con dao nhp d l nhung nguoi da ti.
Ngoi loi ch ring cua ho d bin nhn vin cua ho thnh nguoi
da ti ra, cc cng ti phai duoc dng vin, voi tro cp chnh phu
hay khuyn khch thu, d dua ra mt loat co hi hoc tp o trong
cng ti cng rng cng tt. Thuc don v cc chuong trnh do tao
cng nhn dua trn Internet ngy nay l to lon- tu cc chuong trnh
hoc ly bng truc tuyn dn do tao huong dn ni b cho cc
chuyn mn khc nhau. Khng chi l c thuc don khng l, m chi
ph di voi cng ti d dua ra cc lua chon gio duc ny l rt thp.
Cng ti cung cp cng nhiu co hi hoc sut doi, ho cng mo rng
co so ki nng cua luc luong lao dng cua ring ho v cng hon
thnh nghia vu dao duc di voi nguoi lao dng m cng vic cua
ho duoc outsource d thy rng khi ra di ho c th dng duoc hon
khi ho dn. Nu c mt kh uoc x hi moi ngm giua nguoi su
dung lao dng v cc nhn vin ngy nay, n phai l th ny: Ban
cho ti lao dng cua ban, v ti s dam bao rng chung no ban cn
lm o dy, ti s cho ban moi co hi- qua hoc thng tin ngh
nghip hay do tao- d tro nn c th dng duoc hon, da ti hon.
Trong khi chng ta cn tng gp di cc n luc d bi b co bp
cua mi c nhn nguoi Mi, chng ta cung phai tip tuc nhp khu
co bp tu nuoc ngoi. Hu ht cc ki su, nh vt l, v nh khoa hoc
An D, Trung Quc, Nga, Nht, Hn Quc, Iran, Arab, v Israel
nhung nguoi dn d lm vic hay hoc o Hoa K tro thnh cc cng
dn tuyt voi. Ho c dinh huong gia dnh, c hoc, chm chi, v hu
ht s chp ly co hi d tro thnh nguoi Mi. Ho chnh xc l loai
nguoi m dt nuoc ny cn, v chng ta khng th d FBI, CIA, v
B An ninh Ni dia, trong su st sng cua ho d khng cho mt
Mohammed Atta nua vo, cung khng cho Sergey Brin tip theo
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
293
293
vo, mt dng sng lp cua Google, nguoi sinh ra o Nga. Nhu mt
nh kin trc my tnh ban ti ni, Nu mt ngy no d mt
nguoi sinh o nuoc ngoi s ly mt vic lm cua ti, ti thch ho l
cc cng dn Mi gip tra cc phc loi huu tr cua ti.
Ti ua mt chnh sch nhp cu cp visa lm vic 5 nm cho bt
cu sinh vin nuoc ngoi no hon thnh bng tin si o mt dai hoc
Mi duoc thua nhn v bt cu d ti no. Ti khng quan tm nu
d l thn thoai Hy Lap hay ton hoc. Nu chng ta c th gan ly
phn tt nht cua cc lua chon du qun tr tu dot du tu khp th
gioi, n s lun kt thc voi mt uu th thuc cho nuoc Mi. Nu th
gioi phng l v kt ni tt ca cc qu tri thuc lai voi nhau, chng
ta mun qu tri thuc cua mnh lon nht. Bill Brody, hiu truong
Johns Hopkins, ni, Chng ta trong mt cuc tm kim ti nng
ton cu, v th bt cu thu g c th lm o Mi d c duoc cc tinh
hoa hng du d th chng ta phai lm, boi v mt trong s ho s l
Babe Ruth, v v sao chng ta lai d anh hay c ta di noi khc?
M TT
Nhng ci Dm Dng Gi li
rong khi nhiu mang luoi an sinh cng ti v chnh phu cu s
mt di duoi canh tranh ton cu trong th gioi phng, vn cn
duy tr mt t m, v thm ch thm vo. Nhu bt cu ai lo cho suc
khoe cua mnh du bit, c m tt v m xu- song mi nguoi
du cn mt t m. Diu d cung dng voi mi nuoc trong th gioi
phng. An sinh X hi l m tt. Ta cn giu n. Mt h thng phc
loi khng c vu nhn dn lm vic chm chi l m xu. Loai m tt
thuc su cn thm vo mt th gioi phng l bao him luong.
Theo mt nghin cuu cua Lori Kletzer, mt kinh t gia o Dai hoc
California, Santa Cruz, trong cc nm 1980 v 1990, hai phn ba
cng nhn mt vic lm o cc ngnh ch tc bi canh tranh nuoc
ngoi lm tn thuong d kim duoc t hon o vic lm tip theo.
Mt phn tu s cng nhn mt vic lm v duoc su dung lai thy
thu nhp cua ho sut 30 phn trm hay hon. Mt mt vic lm v bt
cu l do g l mt tn thuong- di voi nguoi lao dng v gia dnh ho
- nhung dc bit di voi cc cng nhn gi hon nhung nguoi t c
T
THE GII L PHANG
294
kha nng hon d thch nghi voi cc ki thut san xut moi hay thiu
gio duc d chuyn ln cc vic lm dich vu c ki nng hon.
tuong bao him luong ny duoc Robert Lawrence v Robert E.
Litan cua Brooking Institution o Harvard d xut ln du nm 1986
o mt cun sch c tn Saving Free Trade [Cuu Thuong mai Tu
do]. tuong phai nhat mt thoi gian truoc khi n lai bt du bt
lua voi mt phn tch cp nht nm 2001 cua Kletzer v Litan. N
c duoc anh huong chnh tri hon nua tu Uy ban Thm hut Thuong
mai Hoa K cua hai dang nm 2001. Uy ban ny d khng th
thng nht v bt cu g - k ca cc nguyn nhn cua hay phai lm g
voi thm hut thuong mai- ngoi su sng sut cua bao him luong.
Thuong mai tao ra nhung nguoi thng v ke thua, v ci chng
ta suy nghi v l mt co ch theo d nhung nguoi thng c th b
cho ke thua, v dc bit cc ke thua nhung nguoi d huong luong
cao trong mt vic lm c bit v dt nhin thy vic lm moi cua
mnh c luong thp hon nhiu, Lawrence ni. Cch d nghi v
vic ny, ng giai thch, l mi nguoi lao dng c cc ki nng
chung v cc ki nng dc th m ho duoc tra, v khi ban thay di
vic lm ban mau chng pht hin ra ci no l ci no. Nhu th
ban c th c mt bng cao dng v kim ton vin c cng chung
[CPA], hay ban c th c bng trung hoc v kha nng vn hnh
my tin. Ca hai ki nng d duoc phan nh trong luong cua ban.
Nhung gia su mt ngy no d vic lm my tin cua ban chuyn
sang Trung Quc hay cng vic k ton co so cua ban duoc
outsource sang An D v ban phai ra di v kim vic lm moi. ng
chu moi chc s khng b my cho ban v cc ki nng dc th cua
ban, boi v hiu bit cua ban nhu mt nguoi vn hnh my cng cu
hay mt k ton vin ni chung c l t c gi tri cho nguoi chu.
Ban duoc tra phn lon v cc ki nng chung cua ban, gio duc trung
hoc cua ban hay bng cao dng cua ban. Bao him luong s b cc
ki nng dc th cu cho ban, trong mt thoi k dinh sn, trong khi
ban c mt vic lm moi v hoc cc ki nng dc th moi.
Chuong trnh bao him tht nghip chun do nh nuoc vn hnh
lm nhe bot su dau kh ny mt cht di voi nhung nguoi lao
dng, nhung n khng giai quyt mi lo lng lon hon cua ho v
giam luong trong mt vic lm moi v su bt luc d tra bao him y
t khi ho tht nghip v tm kim [vic moi]. D c du tu cch cho
bao him luong, nhung nguoi lao dng kim dn b cho mt vic
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
295
295
s phai thoa mn ba tiu chun. Thu nht, vic lm ho mt phai l
do dang di doi no d offshoring, outsourcing, thu hep, hay dng
cua nh my. Thu hai, ho d giu vic lm ny t nht hai nm. V
thu ba, bao him luong s khng duoc tra cho dn khi nguoi lao
dng tm duoc vic lm moi, vic ny s cho mt khuyn khch
manh d kim vic nhanh v tng co hi ho s duoc do tao lai tai
ch. Do tao tai ch lun l cch tt nht d hoc cc ki nng moi-
thay cho phai dng k vo chuong trnh do tao chung no d cua
chnh phu, m khng c hua hen g cho mt vic lm, v qua do
tao d trong khi vn tht nhip.
Nhung nguoi lao dng thoa mn ba diu kin d s duoc chi tra
trong hai nm, b cho mt nua khoan sut thu nhp tu vic lm
truoc (khng qu 10.000 $ mt nm). Kletzer v Litan cung kin
nghi chnh phu tra nua ph bao him suc khoe cho tt ca nhung
nguoi lao dng bi di chuyn trong su thng. Bao him luong di
voi ti c ve l tuong tt hon nhiu vic dua chi vo bao him
tht nghip truyn thng do nh nuoc cung cp, m thuong chi b
khoang 50 phn trm luong truoc d cua hu ht nguoi lao dng,
duoc gioi han cho su thng, v khng gip nhung nguoi lao dng
bi mt thu nhp sau khi ho d c vic lm moi.
Hon nua, nhu Kletzer v Litan luu , tuy tt ca nguoi lao dng bi
sa thai by gio c quyn mua bao him suc khoe khng duoc tro
cp tu nguoi su dung lao dng truoc nu bao him t duoc cho
khi ho d lm vic, nhiu cng nhn tht nghip khng c tin d
tn dung su dam bao ny. Cung th, trong khi cc cng nhn tht
nghip c th huong thm 52 tun bao him tht nghip nu ho
theo mt chuong trnh ti do tao duoc chun y, nguoi lao dng
khng c dam bao no rng khi ho hoc xong ho s c vic lm.
V tt ca cc l do ny, d xut Kletzer-Litan c rt nhiu nghia
di voi ti nhu phc loi thch hop d lm dm cho nguoi lao dng
trong mt th gioi phng. Hon nua, mt chuong trnh nhu vy s r
rng c chi ph thp. Litan uoc luong rng o mt ti l tht nghip 5
phn trm, bao him luong v tro cp chm sc suc khoe hin nay
s tn khoang 8 ti $ mt nm, l rt nho so voi tc dng tch cuc n
c th c voi nguoi lao dng. Chuong trnh ny s khng thay th
bao him tht nghip c din do nh nuoc vn hnh di voi nhung
nguoi lao dng chon n, nhung nu n hoat dng nhu du kin, n
THE GII L PHANG
296
thuc su c th lm giam chi ph cua cc chuong trnh nhu vy bng
dua nguoi dn di lm tro lai nhanh hon.
Mt s nguoi c th hoi, V sao phai tu bi, nhn i? Tai sao lai
giu m, ma st, hay cc ro can? Hy d ti din dat thng thung
nhu ti c th: Nu ban khng l nguoi theo chu nghia phng nhn
i - nu ban chi l nguoi theo chu nghia phng thi truong tu do v
d - ban khng chi tn nhn, ban l mt nguoi ngu. Ban chuc ly
su phan ung chnh tri du di cua nhung nguoi c th v s bi qu
trnh lm phng ny khuy tung ln, v phan ung du di d c th
tro nn tn bao nu chng ta bi bt cu loai suy thoi ko di no.
Qu d sang mt th gioi phng s lm nhiu nguoi cng thng.
Nhu Joshua S. Levin, tng gim dc cng ngh cua E
`
Trade, ni
cho ti, Ban bit di khi ban trai qua mt trai nghim dau lng th
no v ban cn mt su nghi ngoi, nhung su nghi ngoi c ve chng
bao gio xay ra. Hy ng nhung nguoi lm hng khng. Ho trai qua
su kin [kinh khung] nhu 11/9, v ban quan l v cc cng don
hng khng tt ca dm phn bn thng v ban quan l ni, Nu cc
nghip don khng ct 2 ti $ luong v phc loi th ho s phai dng
cua hng hng khng. V sau cc cuc dm phn dau don cc
nghip don dng . Ti don gian phai cuoi, boi v ban bit rng
trong vi thng ban quan l s tro lai dng vy Khng c kt
thc. Khng ai phai hoi ti d ct ngn sch cua ti mi nm. Tt
ca chng ta chi bit rng mi nm chng ta s duoc mong doi lm
nhiu hon voi t hon. Nu ban l mt nguoi tao thu nhp, nguoi ta
mong ban mang lai nhiu thu nhp hon mi nm, v nu ban l mt
nguoi tit kim chi ph, ban duoc mong tit kim nhiu hon mi
nm. Ban chng bao gio c mt k nghi ngoi.
Nu cc x hi khng c kha nng quan l nhung cng thng do
su lm phng ny gy ra, s c mt phan ung du di, v cc luc
luong chnh tri s toan ci lai mt s ma st v cc ro can bao h
m cc luc lm phng d loai bo, nhung ho s lm vic d mt cch
th bao m, duoi danh nghia bao v ke yu, s kt thc bng ha
thp muc sng cua moi nguoi. Cuu tng thng Mexico Ernesto
Zedillo rt nhay cam voi vn d ny, sau khi d dn xp qu d cua
Mexico vo NAFTA, voi tt ca cng thng dt ln x hi Mexic.
Ni v qu trnh lm phng, ng bao ti, S rt kh chn, nhung
c th ngung n mt lc. C th ban khng th dung n hon ton,
nhung ban c th lm chm n. V c su khc bit liu ban dn d
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
297
297
trong hai muoi lm nm hay nm muoi nm. O giua, hai hay ba th
h - nhung nguoi c th duoc loi rt nhiu tu nhiu thuong mai hon
v ton cu ho- s kt thc voi nhung ming vun.
Hy lun nho, Zedillo ni, dng sau tt ca cng ngh ny l mt
ha tng co so chnh tri cho php n din ra. D c mt loat cc
quyt dinh chnh tri cu th, duoc dua ra trong nm muoi nm qua,
d dua th gioi dn noi n l chnh lc ny, ng ni. V th, c
cc quyt dinh chnh tri c th lm ri tung ton b qu trnh nua.
Nhu chm ngn ni: Nu ban mun sng nhu mt nguoi Cng
ho, hy bo phiu ging mt nguoi Dn chu- chm sc tu t cho
nhung ke thua v bi bo lai sau. Cch duy nht d l mt nguoi theo
chu nghia phng l tro thnh nguoi theo chu nghia phng nhn i.
CHU NGHA TCH CJC X HI
t linh vuc moi s cn sp xp lai l mi quan h giua cc
cng ti ton cu v luong tm dao duc cua chnh ho. Mt vi
nguoi c th cuoi nim rng mt cng ti ton cu thm ch c
luong tm dao duc, hay c bao gio duoc trng doi d pht trin mt
luong tm dao duc. Nhung mt s c v cc cng ti khc s phai
pht trin luong tm, v mt l do don gian: Trong th gioi phng,
voi cc chui cung ton cu di, cn cn quyn luc giua cc cng ti
ton cu v cc cng dng ring trong d chng hoat dng ngy
cng nghing v pha cc cng ti, nhiu trong s chng c tru so o
Mi. Voi tu cch y, cc cng ti ny s c nhiu quyn luc, khng
chi d tao gi tri m ca truyn dat cc gi tri, hon bt cu cc t chuc
xuyn quc gia no trn hnh tinh. Cc nh hoat dng x hi v
mi truong v cc cng ti tin b by gio c th cng tc theo cc
cch c th lm cho ca cc cng ti sinh loi hon ln tri dt phng c
th sng duoc hon. Chu nghia phng nhn i theo dui nhiu lm
d thc dy loai cng tc ny.
Hy d ti minh hoa nim ny bng vi th du. Nu ban nghi v
cc luc dang ngu nghin da dang sinh hoc khp hnh tinh, khng
g c tc dng manh hon cc nng dn. Khng phai l ho c dinh
lm hai, n chnh l o ban cht cua ci ho lm. Nhu th canh tc v
dnh c ra sao v o du l rt quan quan trong di voi chng ta c
bao tn mi truong sng tu nhin v cc loi khng. Conservation
M
THE GII L PHANG
298
International [CI-Bao tn Quc t], mt trong cc NGO [t chuc
phi chnh phu] lon nht trn th gioi, c su mang chnh l bao tn
da dang sinh hoc. N cung l mt nguoi tin lon vo thu, khi c th,
d cng tc voi cc cng ti lon, v khi ban dua mt du thu ton cu
lon dn, n c th c mt tc dng khng l ln mi truong. Nm
2002, McDonalds v Conservation International d lp mt hop
doanh d dng chui cung ton cu cua McDonalds,- mt con vt
khng l ht b, c, g, lon, bnh m, rau dip, dua gp, c chua, v
khoai ty tu khp bn phuong trn th gioi - d tao ra khng chi gi
tri m ca cc gi tri khc nhau v mi truong. Chng ti v
McDonalds xem xt mt tp cc vn d mi truong v ni, Dy l
cc thu m cc nh cung cp thuc phm c th lm d giam tc
dng mi truong voi t hay khng thm chi ph, Glenn Prickett,
ph chu tich cp cao cua Conservation International, giai thch.
McDonalds sau d gp cc nh cung cp chu cht cua n v d
ra, voi ho v CI, mt tp cc huong dn m McDonalds goi l
cung cp thuc phm c trch nhim x hi. Di voi nhung nh
hoat dng bao tn, thch thuc l lm th no ban c th dua bn tay
mnh dn hng trm triu quyt dinh v nhung nguoi ra quyt dinh
dnh dng dn nng nghip v ngu nghip, nhung nguoi khng
duoc diu phi theo bt cu cch no tru boi thi truong, Prickett
ni. Cho nn ci chng ti tm l cc di tc, nhung nguoi c th
dt quyn luc mua cua ho dng sau mt tp cc tp qun thn thin
voi mi truong theo cch tt cho ho, hoat dng cho cc nh san
xut, v tt cho da dang sinh hoc. Bng cch d, ban c th bt du
thu ht duoc nhiu hon rt nhiu nhung nguoi ra quyt dinh
Khng c quyn luc chnh phu ton cu no d bao v da dang sinh
hoc. Ban phai cng tc voi nhung nguoi choi, nhung nguoi c th
tao ra mt su khc bit, v mt trong s ho l McDonalds.
Conservation International dang thy nhung cai thin ri v bao
tn nuoc, nng luong, v rc thai, cung nhu cc buoc d c vu vic
quan l ngh c tt hon, giua cc nh cung cp cua McDonalds.
Nhung vn cn som, v s phai dnh gi trong mt giai doan nhiu
nm, voi su thu thp du liu ton din, liu vic ny thuc su c tc
dng tch cuc dn mi truong khng. Dang cng tc ny khng th
v khng bao gio duoc l mt dang thay th cho cc quy tc v
gim st cua chnh phu. Nhung nu hoat dng, n c th l mt
phuong tin d thuc su khin cc quy tc cua chnh phu duoc thuc
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
299
299
thi. Cc nh hoat dng mi truong, nhung nguoi ua quy ch chnh
phu di voi cc n luc cng tc hon ny, thuong bo qua su thuc
rng cc quy tc manh duoc p dt nguoc voi mun cua nng dn
kt thc l duoc thuc thi km- hay khng h duoc thuc thi.
Trong vic ny McDonalds duoc g? N l mt co hi to lon d
cai thin nhn ton cu bng hnh dng nhu mt cng dn ton cu
tt. Phai, o gc , dy l mt co hi kinh doanh cho McDonalds.
Di khi cch tt nht d lm thay di th gioi l bng khin nhung
nguoi choi lon lm nhung vic dng v cc l do sai, boi v cho doi
ho lm cc vic dng v cc l do dng c th c nghia l cho mun
doi. Conservation International d di dn nhung cng tc tuong tu
voi Starbuck, d ra cc quy tc cho chui cung cua n gm cc chu
trai c ph, v voi Office Depot, voi chui cung cua n gm cc
nh cung cp san phm giy.
Ci nhung cng tc ny lm l bt du ph sup cc buc tuong
giua cc nhm loi ch khc nhau, Prickett ni. Bnh thuong ban c
cc nh hoat dng mi truong o mt bn v cc nng dn o bn kia
v mi bn c khin chnh phu dua ra cc quy dinh theo cch c loi
cho mnh. Chnh phu ra cc quy tc phn lon c loi cho doanh
nghip. By gio, thay vo d, chng ta c mt thuc th tu nhn
ni, Chng ti mun dng chui cung ton cu cua mnh d lm
vic tt no d, nhung chng ti hiu rng d c hiu qua n phai
l mt su cng tc voi nhung nguoi nng dn v cc nh hoat dng
mi truong nu mun n c bt cu tc dng no, Prickett ni.
Theo cng li ny, voi tu cch mt nguoi theo chu nghia phng
nhn i, ti mun thy nhn cua moi mt hng din tu ni r liu
chui cung san xut ra n c tun thu cc tiu chun do lin minh
moi HP-Dell-IBM dua ra hay khng. Thng 10-2004, ba nguoi
khng l ny d chung suc trong mt n luc cng tc voi cc thnh
vin chu cht cua cc chui cung my tnh v my in cua ho d d
xuong mt quy tc thng nht v cc tp qun ch tc c trch
nhim x hi khp th gioi. Quy tc Ung xu moi cua Ngnh Din
tu bao gm cm dt lt, lao dng tre em, tham v tng tin, v vi
pham quyn so huu tr tu, cc quy tc diu chinh su dung nuoc
thai, cc cht nguy him, gy nhim, v cc quy ch v bo co
cc tn thuong ngh nghip. Nhiu nh ch tc din tu lon phuc vu
cc chui cung IBM, Dell, v HP d cng tc d thao ra quy tc,
bao gm Celestica, Flextronics, Jabil, Sanmina-SCI, v Solectron.
THE GII L PHANG
300
Tt ca cc nh cung cp [cua] HP, th du, s duoc yu cu tun
thu quy tc, tuy c su mn deo trong dinh thoi gian v lm th no
ho dat su tun theo. Chng ti hon ton sn sng v d chm dut
cc mi quan h voi cc nh cung cp chng ti thy l khng dp
ung lp di lp lai nhiu ln, nu pht ngn vin cua HP Monica
Sarkar ni. K tu 10-2004, HP d dnh gi hon 150 trong 350 nh
cung cp cua n, k ca cc nh my o Trung Quc, Mexico, Dng
Nam , v Dng u. N d lp mt ban chi dao voi IBM v Dell
d hnh dung chnh xc lm sao ho c th xem xt tp th su tun
thu v trung phat nhung nguoi vi pham lin tuc. Su tun thu l
quan trong nht, v nhu th, ln nua, vn cn phai xem cc cng ti
s canh gic dng th no voi cc nh cung cp cua ho. Tuy nhin,
vic dng cc chui cung ny d tao gi tri- khng chi gi tri- c
th l mt ln sng cua tuong lai.
Khi chng ta bt du tnh dn cc nh cung cp [hai ngoai] khc
d tin hnh hu ht vic ch tc cua chng ta, tro nn r rng l
chng ta phai c trch nhim no d v ho lm cng vic d ra
sao, Debra Dunn, ph chu tich cao cp v su vu cng ti v tu cch
cng dn ton cu cua HP, ni. Du tin v trn ht, d l ci nhiu
khch hng cua HP mun. Cc khch hng quan tm, Dunn ni,
v cc khch hng Chu u dn duong v chm sc. V cc nhm
nhn quyn v cc NGO, nhung nguoi ngy cng c anh huong khi
nim tin vo cc cng ti suy giam, v co ban ni, Cc cu c
quyn luc o dy. Cc cu l cc cng ti ton cu, c th dua ra cc
k vong s tc dng dn cc tp qun mi truong v cc tp qun
quyn con nguoi trong cc thi truong dang ni ln.
Cc ting ni d l dng, v hon nua, ho c th dng Internet d
tng anh huong, nu ho mun, d lm cho cc cng ti ton cu bn
tm dn vic tun thu.
Khi ban c s dollar mua sm m HP v McDonalds c, Dunn
ni, nguoi ta thuc su mun kinh doanh voi ban, nhu th ban c
suc dn by v o vi th d dt ra cc tiu chun v [v th] ban c
trch nhim dua ra cc tiu chun. Vai tr cua cc cng ti ton cu
v dt ra cc tiu chun trong cc thi truong dang ni ln l quan
trong gp di, boi v di khi cc chnh phu dia phuong thuc su
mun cai thin cc tiu chun mi truong cua ho. Ho bit n l
quan trong v di han, nhung p luc tao vic lm v o bn trong
gioi han ngn sch l t hn v v th p luc d huong v cch khc
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
301
301
l t hn. Cc nuoc nhu Trung Quc, Dunn luu , thuong thuc su
mun mt luc luong bn ngoi, nhu mt lin minh doanh nghip
ton cu, gy p luc d tao ra cc gi tri v tiu chun moi o trong
nuoc m ho l qu yu d p dt ln chnh mnh v b my quan
liu cua chnh ho. Trong Xe Lexus v Cy liu ti d goi dang tao
gi tri ny l globalution, hay cch mang tu bn kia.
Dunn ni, Chng ta quen ni rng chung no chng ta tun theo
lut dia phuong, d l tt ca ci chng ta duoc mong doi d lm.
Nhung by gio su bt cn bng v quyn luc l ht suc lon, khng
thuc tin d ni rng Wal-Mart hay HP c th lm bt cu g ho
mun chung no mt chnh phu cua bang hay cua nuoc d khng
chn ho lai. Luc dn by HP d lai trn bn s l tri dao duc cn
cu vo quyn luc cao cua n Chng ti c nng luc d truyn su
cai quan ton cu cho vu tru cua cc nh cung cp v nhn vin v
khch hng cua chng ti, d l mt vu tru kh rng.
Dunn luu rng o mt nuoc nhu Trung Quc c su canh tranh
mnh lit giua cc cng ti dia phuong d tro thnh mt phn cua
chui cung cua HP hay Dell hay Wal-Mart. Cho d l p luc cao,
n c nghia l mt khi luong du du giao dich dng k- loai c
th lm ra hay lm v mt cng ti. Kt qua l, HP c mt luc dn
by khng l trn cc nh cung cp Trung Quc cua n, v ho thuc
su rt coi mo d c cc tiu chun nh my cua ho duoc nng ln,
boi v ho bit rng nu ho dat duoc cc tiu chun cua HP ho c th
dng tc dung dn by d d c duoc cng vic tu Dell hay Sony.
Nhung nguoi ung h chu nghia phng nhn i cn gio duc nguoi
tiu dng v su thuc l cc quyt dinh mua cua ho v quyn luc
mua l c tnh chnh tri. Mi dip, ban, voi tu cch nguoi tiu dng,
ra mt quyt dinh, ban dang ung h mt tp gi tri tron ven. Ban
dang bo phiu v cc ro can v ma st m ban mun duy tr hay
loai bo. Nhung nguoi tin b cn lm cho nguoi tiu dng c thng
tin ny d hon, nhu th nhiu nguoi hon trong s ho c th bo
phiu theo cch dng v ung h loai ung xu cng ti ton cu dng.
Marc Gunther, mt nguoi vit cao nin cho tap ch Fortune v tc
gia cua cun Faith and Fortune: The Quiet Revolution to Reform
American Business [Nim tin v su May mn: Cch mang tham
lng d Cai cch vic Kinh doanh Mi], l mt trong vi nguoi vit
v kinh doanh d nhn ra lm th no hoat dng chnh tri tin b c
th anh huong dn cc cng ti ton cu. Thuc ra, Gunther vit
THE GII L PHANG
302
trong mt tiu lun trn The Washington Post (14-11-2004), c
dy ry ke v lai o d, tho o voi ci dng v ci sai v ung xu cng
ti. V mt s nh diu hnh ni v cc vn d x hi c th chi l
loi ni di bi. Nhung dim co ban l mt s ngy cng tng cc
cng ti d di dn tin rng cc gi tri dao duc, duoc dinh nghia rng
hay theo nghia den, c th gip thc dy cc gi tri c dng. V d
l mt nghin cuu tnh hung m tu d moi nguoi c th hoc.
Su nghing tin b ny cua doanh nghip lon d khng tao ra
nhiu ch cua bo ch, Gunther luu . Mt phn boi v cc cu
chuyn b bi l l th hon. Chu yu l boi v nhung thay di v tp
qun cng ti d tng thm dn- v boi v cc phng vin c khuynh
huong gat bo bi ni v trch nhim x hi cua cng ti chi don
thun nhu cc quan h voi cng chng. Nhung cc tng gim dc
cua cc hng duoc theo di st nhu General Electric khng hua hen
d tro thnh cc cng dn ton cu tt hon tru phi ho dinh theo
sut. Nu ban mun l mt cng ti vi dai ngy nay, Jeff Immelt,
CEO cua GE, thch ni, ban phai l mt cng ti tt. Khi ti hoi
ng v sao GE d bt du ni cng khai hon v tu cch cng dn
cua cng ti, ng ni: L do v sao nguoi ta dn lm vic cho GE l
ho mun l ci g d lon hon ban thn ho. Nhu Immelt goi , thc
dy lon nht cua cai cch cng ti l mong mun cua cc cng ti d
thu ht nhung nguoi tm nghia cung nhu tin tu cng vic cua ho.
t trong s chng ta di lm hng ngy d nng cao gi tri c dng.
Nhung nguoi tre hon, dc bit mun lm vic cho cc cng ti voi
mt su mang vuot qu loi nhun.
Tm lai, by gio chng ta o trong mt qu d khng l khi cc
cng ti di dn hiu khng chi quyn luc cua ho trong mt th gioi
phng m ca cc trch nhim cua ho nua. Nhung nguoi theo chu
nghia phng nhn i tin rng dy khng phai l thoi gian d ngi
khoanh tay, nghi chi v mt ta-huu, nguoi tiu dng-di lai-cng ti.
Thay vo d chng ta phai nghi v lm th no su cng tc giua
nhung nguoi tiu dng v cc cng ti c th cung cp mt luong
bao h to lon chng lai cc dc tnh xu nht cua su lm phng th
gioi, m khng phai chon dn chu nghia bao h c din.
Chu nghia tu ban nhn i. Nghi n nghe c ve nhu mt su
nghich hop? Nghi lai di, Gunther ni. Ngay ca khi nuoc Mi duoc
cho l tro nn bao thu v cc vn d x hi, doanh nghip lon di
chuyn theo huong khc.
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
303
303
NUI DAY CON CI
hng thao lun no v chu nghia phng nhn i s l dy du
m khng thao lun ca su cn thit v cai thin vic nui day
con ci. Gip cc c nhn thch nghi voi mt th gioi phng khng
chi l cng vic cua cc chnh phu v cc cng ti. N cung l cng
vic cua cc bc cha me. Ho cung cn phai bit con ci ho lon ln
trong th gioi no v chng cn ci g d pht dat. Ni don gian,
chng ta cn mt th h moi cua cc bc cha me sn sng thuc hin
tnh thuong yu cung rn: D dn lc khi ban phai bo Game Boys,
tt TV, bo iPod di, v bao con ban ngi xung lm vic.
Cam gic v quyn [duoc huong], cam gic rng v mt thoi
chng ta d ch ngu thuong mai v dia chnh tri ton cu- v bng
r Olympic chng ta s lun ch ngu, cam gic rng su ban
thuong chm l mt su trung phat ti hon mt ci pht vo dt, cam
gic rng con ci chng ta phai duoc nung chiu qun trong bng,
len m p sao cho khng thu g xu hoc gy tht vong hay cng
thng xay ra voi chng o truong hoc, don gian l mt cn bnh ung
thu dang lon ln trn x hi Mi. V nu chng ta khng bt du dao
nguoc n, con ci chng ta s bi mt c sc khng l v tn ph v
mt x hi tu th gioi phng. Trong khi mt cch tip cn khc boi
cc chnh tri gia l cn, nhung khng du.
David Baltimore, hiu truong duoc giai Nobel cua Caltech, bit
cn c g d khin con ban sn sng canh tranh choi lai tinh hoa cua
vu gt ton cu. ng bao ti rng ng bi n tuong boi su thuc rng
hu nhu tt ca sinh vin vo duoc Caltech, mt trong cc dai hoc
khoa hoc tt nht th gioi, dn tu cc truong cng, khng phai tu
cc truong tu m di khi nui dung cam gic rng chnh boi v
ban o d, ban l dc bit v c quyn [duoc]. Ti xem xt nhung
dua tre dn Caltech, v chng lon ln trong cc gia dnh c vu
chng lm vic chm chi v hon mt cht phn thuong cho tuong
lai v hiu rng chng cn rn dua cc ki nng cua chng d dng
mt vai tr quan trong trn th gioi, Baltimore ni. Ti cho cc
bc cha me cng trang to lon v vic ny, boi v nhung dua tre ny
tt ca du dn tu cc truong cng m nguoi ta goi l khng thnh
cng. Gio duc cng tao ra cc sinh vin xut sc ny- nhu th c
th lm duoc. Cha me chng d nui dung chng d dam bao rng
K
THE GII L PHANG
304
chng thuc hin tim nng cua chng. Ti nghi chng ta cn mt
cuc cch mang o dt nuoc ny khi dn chuyn nui day con ci
xung quanh gio duc.
R rng, cc bc cha me sinh o nuoc ngoi c ve lm vic ny tt
hon. Khoang mt phn ba sinh vin cua chng ti c xut thn
chu hay l nhung nguoi nhp cu moi dy, ng ni. Mt da s
dng k cc sinh vin dn Caltech trong cc mn ki thut l nguoi
sinh o nuoc ngoi, v mt phn lon cn b giang day hin tai l
nguoi sinh o nuoc ngoi. Trong sinh hoc, o muc sau tin si, dia vi
cua cc sinh vin Trung Quc l p dao, Baltimore ni. Khng
ngac nhin rng o cc hi nghi khoa hoc lon ngy nay, phn lon
cc bi bo nghin cuu d cp dn khoa hoc sinh hoc moi nht c t
nht mt ci tn Trung Quc trn chng.
Cc ban ti Judy Estrin v Bill Carrico d khoi dng nhiu cng
ti mang o Thung lung Silicon. Mt thoi gian, Judy d l tng gim
dc cng ngh cho Cisco. Ti d ngi voi ho mt bui chiu v ni
chuyn v vn d ny. Khi ti muoi mt tui, Bill ni, ti d
bit rng ti s l mt ki su. Ti thch anh tm thy mt dua muoi
mt tui o Mi mun tro thnh mt ki su hm nay. Chng ta d ha
muc hoi bo.
Judy ni thm, Nhiu vn d [c th duoc giai bng] nui day
con ci [kho] hon l c th duoc giai bng bin php diu tit hay
ti tro. Moi nguoi mun ti tro nhiu hon cho vic ny vic no,
nhung noi bt du l voi cc bc cha me. Kht vong dn tu cha me.
Nguoi ta phai kim ly n. C l cn c mt khung hoang [d buc
chng ta chinh lai tiu dim].
Thng 7-2004, din vin hi [gc Phi] Bill Cosby d loi dung su
hin din tai hi nghi hng nm cua Lin minh Cu vng/PUSH
cua Jesse Jackson & Qu Gio duc Tu cch Cng dn d trch
mng nhung nguoi Mi gc Phi v khng day con ci ho ngu php
dng v v nhung dua tre da den khng c gng d tu hoc nhiu
hon. Cosby d tuyn b ri, Moi nguoi du bit l quan trong d
ni ting Anh tru bon ngu dn ny. My khng th l mt bc si
voi loai cut phot ra tu mm my. Nhc dn nhung nguoi Mi gc
Phi nhung nguoi ph pham cc co hi cua mnh cho mt cuc sng
tt hon, Cosby ni voi Lin minh Cu vng, Bon my phai thi
dnh vo boi v bon my khng th tm duoc mt vic lm, boi v
bon my d khng mun c gio duc v by gio bon my [c] dng
DY KHNG PHAI L MOT THU NGHIEM
305
305
luong ti thiu. Bon my phai nghi nhiu hon v chnh mnh khi
cn o trung hoc, khi chng my c mt co hi.
Khi cc nhn xt cua Cosby bi rt nhiu ph phn, Duc Cha
Jackson d bao v ng, l l rng, Bill ni, hy chin du cho cuc
du tranh dng. Hy lm phng sn choi. Nguoi say ruou khng
th lm vic d. Nhung nguoi m chu khng th lm vic d.
Dng vy. Nhung nguoi Mi l nhung nguoi ngy cng cn lm
phng sn choi- khng phai ko nhung nguoi khc xung, khng
phai bng cam thy hi tic cho ban thn chng ta, m bng nng
chng ta ln. Nhung khi dn lm vic d th no, Cosby d ni ci
g d quan trong cho nhung nguoi Mi da den v da trng, giu v
ngho. Gio duc, bt lun tu cha me hay nh truong, phai l v
nhiu hon chi cc ki nng nhn thuc. N cung phai bao gm ca su
xy dung tnh cch. Su thuc l, cc bc cha me v cc truong v
vn ho c th v c nho nn, dinh huong con nguoi. Anh huong
quan trong nht trong doi ti, ngoi gia dnh ti, l c gio day vit
bo cua ti, Hattie M. Steinberg- khng don gian lm th no d
vit mt tin chnh hay chp lai chnh xc mt trch dn m, quan
trong hon, lm th no d xu su mt cch chuyn nghip. B gn
su muoi tui khi b l c gio cua ti v c vn bo truong trung
hoc vo cui cc nm 1960. B l thi cuc hon ton tri nguoc cua
lnh dam, nhung chng ti la c o lop hoc cua b nhu n l mt
cua hng mach nha v b l Wolfman Jack. Chng ai trong chng
ti d c th din ta n mt cch r rng khi d, nhung boi v
chng ti thch nghe b din thuyt, duoc b rn luyn, duoc b
day d. B l mt phu nu mach lac v nguyn tc o tui bp bnh.
Ti ngi dy thng chi nghi ngoi v b! Con em chng ta s ngy
cng canh tranh du di du voi tre con Trung Quc, An D, v
chu, m cha me chng c cch tip cn xy dung tnh cch cua
Hattie nhiu hon b me Mi rt nhiu. Ti khng goi rng chng
ta qun su ho gio duc, m ti goi rng chng ta lm nhiu hon
d dy thanh nin cua chng ta vuot qu vng an nhn cua chng,
d lm cc thu dng, v d sn sng chiu dau don ngn han v loi
ch di hon.
Ti so, tuy vy, rng cc thu s phai tro nn ti t hon truoc khi
chng tro nn tt hon. Nhu Judy Estrin ni, c l s cn mt khung
hoang. Ti don gian ni thm: Khung hoang o dy ri. N chi din
ra trong chuyn dng chm. Su lm phng th gioi dang tin ln
THE GII L PHANG
306
pha truoc mau le, v chin tranh ngn can hay su kin khung b tai
hoa no d, chng g s chn duoc n. Nhung ci c th xay ra l
mt su sut giam v muc sng cua chng ta, nu nhiu nguoi Mi
hon khng duoc trao quyn v duoc gio duc d tham gia vo mt
th gioi noi tt ca cc trung tm tri thuc duoc kt ni. Chng ta c
tt ca cc thnh t o bn trong x hi Mi cho cc c nhn Mi d
pht dat trong th gioi ny, nhung nu chng ta hoang ph cc
thnh t d, chng ta s dnh tr.
Ti nhc lai: y khng phai l mot cuoc thu nghim. Dy l mt
khung hoang, v nhu Paul Romer d canh bo rt sng sut, Mt
cuc khung hoang m bo ph n l diu tht kinh khung.
Cc Nuoc dang Pht trin
v
Th gioi Phng
CHN
Dc M Dng Trinh Guadalupe
Khng phai chng ta ngy cng tro nn Anglo-Saxon hon, m l chng ta dang
phai di mt voi thuc t.
- Frank Schirrmacher, chu nht bo Duc
Frankfurter Allgemeine Zeitung, bnh lun
cho to New York Times v vic nhn cng
nguoi Duc cn duoc trang bi thm
cng cu v lm vic nhiu hon
Tm kim kin thuc d c phai dn tn Trung Hoa.
- Loi cua Tin tri Muhammad
rong khi vit cun sch ny, cng ngy ti cng hay hoi nhung
nguoi ti gp o khp moi noi trn th gioi ho o du khi ln du
tin pht hin th gioi ny phng.
Trong vng hai tun, ti c duoc hai cu tra loi, mt tu Mexico,
mt tu Ai Cp. Ma xun 2004 ti o Mexico City, n trua voi vi
dng nghip nh bo Mexico v dt cu hoi d cho ho. Mt trong
s ho ni nhn ra mnh dang sng trong mt th gioi moi khi doc
tin trn bo ch Mexico v mang Internet ni rng mt s tuong vi
thnh bao tro cua Mexico, Duc me Dng trinh Guadalupe, duoc
nhp khu vo Mexico tu Trung Quc, c th l thng qua cc cang
bin o California. Khi ban l dt nuoc Mexico v vn duoc ting l
nuoc c gi nhn cng re m mt s nguoi dn cua ban nhp tuong
vi thnh bao tro cua ban tu Trung Quc, boi Trung Quc c th
lm ra chng v chuyn chng qua Thi Bnh Duong dn dy, re
hon ban c th lm, th ban dang sng trong mt th gioi phng.
Ban cung gp phai mt vn d. O Ngn hng Trung uong
Mexico, ti hoi vi thng dc, Guillermo Ortiz, rng liu ng c
T
THE GII L PHANG
310
quan tm dn chuyn ny khng. ng nhuong mt bao ti rng d
by lu nay ng cam nhn duoc su canh tranh trong d Mexico
dnh mt kh nhiu loi th dia l tu nhin trong quan h voi thi
truong Mi chi cn thng qua nhung con s trn mn hnh my
tnh cua ng. Chng ti bt du nhn vo s liu nm 2001 d l
nm du tin trong vng hai thp nin xut khu [cua Mexico] vo
Mi giam st, Ortiz ni. D l mt c sc tht su. Moi du tin
thu duoc cua chng ti trn thi phn d giam xung, ri sau d mt
lun. Chng ti ni voi nhau rng o dy c mt thay di tht su
V nguyn nhn l Trung Quc.
Trung Quc qua l mt noi c gi nhn cng re, dn muc ngay ca
khi hip dinh NAFTA dnh loi th lon cho Mexico trong quan h
voi Mi, ngay ca khi Mexico nm ngay st chng ta, nm 2003
Trung Quc vn thay th duoc Mexico d tro thnh nuoc xut khu
lon thu hai vo Mi. (Canada vn dung vi tr thu nht). Cho d
Mexico vn c duoc vi th dy suc manh trong xut khu cc mt
hng lon, chi ph chuyn hng cao nhu t, phu tng xe hoi hay tu
lanh, Trung Quc d lon manh v d thay th Mexico trong cc
linh vuc nhu linh kin my tnh, thit bi din, d choi, d may mc,
dung cu th thao, v giy tennis. Nhung diu cn nghim trong hon
voi Mexico l Trung Quc dang dnh bai mt s cng ti Mexico
ngay tai Mexico, noi qun o v d choi san xut tai Trung Quc
d xut hin trn cc quy hng o khp moi noi. Khng c g ngac
nhin khi mt nh bo Mexico k cho ti nghe ngy anh phong vn
mt quan chuc ngn hng trung uong Trung Quc, cu tra loi cua
vi quan chuc v mi quan h giua Trung Quc v Mi d lm anh
kinh ngac tht su: Thoat tin chng ti so si, ri chng ti mun
nhay voi si, v by gio chng ti mun tro thnh si.
Vi ngy sau khi tu Mexico tro v, ti n sng o Washington
cng mt nguoi ban dn tu Ai Cp, Lamees El-Hadidy, mt phng
vin kinh t lu nm o Cairo. Di nhin ti hoi chi o du khi ln du
tin chi pht hin th gioi ny phng. Chi tra loi l moi vi tun
truoc, trong thng Ramadan linh thing cua nguoi Hi gio. Chi
vit mt kich ban cho Di truyn hnh CNBC Arabiya Television
v nhung chic dn lng sc s tn l fawanis dt nn o bn trong,
m hoc sinh Ai Cp theo truyn thng thuong cm trong k l
Ramadan, mt truyn thng lu doi hng th ki, tu thoi Fatimid o
Ai Cp. Tre con vung vy dn lng v ht, cn nguoi lon cho
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
311
chng keo hoc qu, ging nhu o Mi vo l Halloween. Hng th ki
nay, cc xuong thu cng nho, nhn cng re o cc vng ngoai c
xua cua Cairo vn san xut nhung chic dn lng d cho dn vi
nm truoc dy.
D l khi nhung chic dn lng Ramadan bng nhua san xut o
Trung Quc, duoc gn dn chay bng pin bn trong thay cho nn,
trn ngp thi truong, lm t lit cc xuong san xut cua Ai Cp.
Lamees ni, Chng d tn cng vo truyn thng cua chng ti
theo mt cch thuc di moi v chng ti khng th lm g
duoc Nhung chic dn lng d thot thai tu truyn thng cua
chng ti, tm hn cua chng ti, nhung [nhung chic dn lng cua
Trung Quc] mang tnh sng tao cao hon v tin tin hon dn lng
Ai Cp. Lamees ni rng khi chi hoi nguoi Ai Cp, Anh c bit
chng duoc lm o du khng?, tt ca tra loi l khng. Sau d ho
lt chic dn ln v pht hin chng dn tu Trung Quc.
D vy, rt nhiu b me, ging nhu Lamees, dnh gi cao su an
ton cua dn lng Trung Quc so voi dn truyn thng Ai Cp,
duoc lm bng kim loai c canh sc v thuy tinh, v thuong xuyn
su dung nn d thp. Dn Trung Quc lm bng nhua gn dn nhp
nhy v gn microchip choi nhung ban nhac truyn thng cua k l
Ramadan Ai Cp, thm ch c ca bi ht cua chuong trnh phim
hoat hnh Ramadan ni ting, Bakkar. Theo s thng Muoi hai nm
2001 cua to Business Monthly, do Phng Thuong mai Hoa k o Ai
Cp xut ban, cc nh nhp khu Trung Quc khng chi du d
voi nhau m cn du lai ngnh cng nghip Ai Cp c dn bay
trm nm tui. Nhung cc mu m cua Trung Quc d chim uu
th, theo loi [mt] nh nhp khu ni ting, Taha Zayat. Hng
nhp khu d lm sut giam nghim trong doanh s bn ra cua dn
fawanis truyn thng, ng ni. Trn tng s dn fawanis c trn
thi truong, ti khng nghi l gio dy c dn 5% duoc san xut o Ai
Cp. Nhung nguoi hiu bit v ngnh san xut [fawanis] cua Ai
Cp tin l Trung Quc d chim uu th hon nhiu so voi Ai Cp.
Ho ni rng voi cng ngh cao hon hn cua mnh, Trung Quc c
th san xut s luong lon, diu ny cho php giu duoc gi thp.
Ngnh cng nghip [fawanis] truyn thng cua Ai Cp, nguoc lai,
duoc dc trung boi mt loat cc xuong san xut chuyn mn ha
cho nhiu buoc khc nhau cua qu trnh san xut. Tho lm knh,
tho v, tho hn v tho thu cng du c vai tr cua mnh. Vn s
THE GII L PHANG
312
lun c dn fawanis vo dip l Ramadan, nhung trong tuong lai ti
nghi dn do Ai Cp san xut s bin mt hon ton, Zayat ni.
Chng khng c co may no d canh tranh voi dn Trung Quc.
Hy thu nghi tnh hnh d din r dn muc no: Ai Cp c rt
nhiu nhn cng gi re, ging nhu Trung Quc. Ai Cp lai nm
ngay canh chu u, o knh do Suez. Ai Cp c th v cn tro
thnh Di Loan cua Dia Trung Hai, nhung thay vo d n lai phai
du hng mt Trung Quc v thn trong vic san xut mt trong
nhung thu d vt vn ha duoc ua thch nht trong th gioi Hi
gio o Ai Cp. Ibrahim El Esway, mt trong nhung nh nhp khu
lon dn fawanis Trung Quc, cho php to The Business Monthly di
thm nh kho cua mnh o thnh ph Muski, Ai Cp: trong nm
2004 ng d nhp tu Trung Quc v muoi su mu dn Ramadan
khc nhau. Trong dm dng o Muski, [El Esway] vy tay cho mt
nhn vin cua mnh, nguoi ny nhanh chng mo mt ci hm phu
dy bui v li ra mt chic dn fawanis bng nhua c hnh ging
nhu ci du cua Simba, nhn vt cua phim hoat hnh The Lion
King. Dy l mu du tin m chng ti nhp, nm 1994, ng ni.
ng bt n ln. Du con su tu nh ln mu xanh, v ting ban nhac
Mt th gioi nho b vang ln.
TJ XEM XT
hn vua ri cua cun sch xem xt cc c nhn, dc bit l
nguoi Mi, nghi g khi phai di mt voi thch thuc do qu trnh
phng ha th gioi gy ra. Chuong ny s dt trong tm vo cc
kiu chin luoc m cc nuoc dang pht trin cn su dung d kin
tao mi truong thch hop d cc cng ti v nh khoi nghip cua
mnh lon manh duoc trong mt th gioi phng, d cho nhiu diu
m ti sp ni cung c th p dung cho nhiu nuoc pht trin.
Khi cc nuoc dang pht trin bt du nghi dn su thch thuc cua
tnh phng, diu du tin m ho cn lm l thuc hin mt kiu tu
xem xt mt cch thng thn ht suc. Mt dt nuoc, cung nhu
nguoi dn v lnh dao cua n, cn phai thng thn voi ban thn
mnh, phai thy duoc r rng v chnh xc mnh dang o du trong
mi quan h voi cc nuoc khc v trong mi quan h voi muoi luc
lm phng. N phai tu vn, Dt nuoc cua ti c th tin dn du
P
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
313
hoc bi bo xa dn du do th gioi l phng, v n c th thch ung
v loi dung duoc dn du moi nn tang moi cho hop tc v canh
tranh? Dng nhu vi quan chuc ngn hng Trung Quc d ni voi
ban dng nghip Mexico cua ti, Trung Quc l si. Trong s muoi
luc lm phng, su gia nhp cua Trung Quc vo thi truong th gioi
l su gia nhp quan trong nht di voi cc nuoc dang pht trin, v
voi rt nhiu nuoc pht trin. Trung Quc c th san xut hng gi
re cht luong cao tt hon bt k dt nuoc no khc, v dn dn, n
cung c th san xut duoc hng cht luong cao gi dt. Dung truoc
Trung Quc v chn luc lm phng cn lai dang ngy cng lon
manh, ngy nay khng dt nuoc no c th lm khc vic tu xem
xt chnh mnh mt cch thng thn ht suc.
D thuc hin duoc diu d, ti tin ci m th gioi cn ngy nay l
mt cu lac b duoc t chuc theo m hnh Nghin ruou V danh
[Alcoholics Anonymous] (A.A.). N c th duoc goi l Cc nuoc
Dang pht trin V danh [Developing Countries Anonymous]
(D.C.A.). V hon ton ging nhu o bui hop A.A. du tin m ban
tham du, ban phai dung ln m ni, Tn ti l Thomas Friedman
v ti l mt nguoi nghin ruou, nhu th o D.C.A, cc nuoc cung
phai dung ln trong bui hop du tin m ni, Tn ti l Syria v
ti km pht trin. Hoc Tn ti l Argentina v ti km coi. Ti
d khng sng xung dng voi tim nng cua mnh.
Mi nuoc du cn kha nng tu xem xt mnh, v khng dt
nuoc no pht trin duoc m khng phai qua chup X-quang d bit
mnh dang o du v gioi han cua mnh l g, theo loi Luis de la
Calle, mt trong s cc nh thuong thuyt Mexico tai NAFTA.
Nhung nuoc bi roi khoi toa tu pht trin cung hoi ging nhung
nguoi say; d quay tro lai duoc ho phai hoc cch nhn xem ho tht
su l ai. Pht trin l mt tin trnh huu . Ban cn mt quyt dinh
tch cuc d c duoc nhung buoc di dng dn, m diu d phai bt
du bng su tu xem xt.
TI C THE BN BUN CHO BAN
rong nhung nm cui thp nin 1970, m dc bit l sau khi
tuong Berlin sup d, nhiu nuoc bt du theo dui pht trin
theo mt cch thuc moi thng qua mt tin trnh m ti goi l bn
T
THE GII L PHANG
314
bun cai t. Ki nguyn Ton cu ha 2.0, khi th gioi chuyn tu c
trung bnh xung c nho, l mt ki nguyn bn bun cai t, mt ki
nguyn cai cch v kinh t vi m din rng. Nhung cai t bn bun
d duoc bt du bng mt s t nh lnh dao cua cc nuoc nhu
Trung Quc, Nga, Mexico, Brazil, v An D. Nhung nhm nho cc
nh cai cch d thuong dua vo dn by cua cc h thng chnh tri
dc don d tho g cho cc luc thi truong bi nh nuoc thao tng
tai cc x hi cua ho. Ho dy dt nuoc cua mnh theo cc chin
luoc dinh huong xut khu, thi truong tu do dua trn tu nhn ha
cc cng ti nh nuoc, bi bo quan l cc thi truong ti chnh, diu
chinh dng tin, du tu nuoc ngoi truc tip, loai bo tro cp, giam
bot hng ro thu quan bao h, v p dung cc diu lut lao dng
mm deo hon di tu trn xung, him khi tht su hoi kin nguoi
dn. Ernesto Zedillo, tung l tng thng Mexico tu 1994 dn 2000,
truoc d l b truong ti chnh, mt ln nhn xt voi ti rng tt ca
cc quyt dinh mo cua nn kinh t Mexico duoc ba nguoi dua ra.
Ban nghi Dng Tiu Bnh hoi kin bao nhiu nguoi truoc khi
tuyn b, Giu l vinh quang, v mo cua nn kinh t Trung
Quc, hoc khi ng bi nhim nhung nguoi dt cu hoi v su
chuyn di cua Trung Quc tu chu nghia cng san sang thi truong
tu do bng cch ni rng diu quan trong l vic lm v thu nhp,
chu khng phai thuc h? Dng vut bo thuc h Cng san hng
thp ki voi duy nht mt cu: Mo den, mo trng, mo no cung
duoc min l bt duoc chut. Nm 1991, khi b truong ti chnh
An D, Manmohan Singh, thuc hin nhung buoc di du tin d mo
cua nn kinh t An D theo huong ch trong ngoai thuong, du tu
v canh tranh, d khng phai l kt qua cua mt cuc tranh lun v
trao di o quy m ton quc, m cua thuc t kinh t An D khi d
xo cung, km hp dn voi cc nh du tu nuoc ngoi, dn ni gn
nhu khng c ngoai t. Khi Mikhail Gorbachev bt du nhng tay
vo perestroika, ng d dung dua lung vo din Kremlin v cng
voi mt vi dng minh trong gioi lnh dao Soviet. Cung tuong tu o
truong hop Margaret Thatcher khi b tin hnh cuc hop cua tho
mo dnh cng nm 1984 v p buc cai tao bn bun ln nn kinh
t Anh dang suy sup.
Diu m tt ca cc nh lnh dao d vp phai l thuc t khng th
chi ci rng cc thi truong canh tranh l phuong thuc bn vung
duy nht d dua mt quc gia khoi ngho di, boi chng l thu dam
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
315
bao duy nht d cc tuong, cng ngh v ki nng moi d dng d
dn dt nuoc cua ban v d cc cng ti tu nhn, v thm ch chnh
phu, c duoc dng luc canh tranh v su mm deo d lm theo cc
tuong d v bin chng thnh vic lm v san phm. D l v sao
cc nuoc khng tham gia ton cu ha, tu chi thuc hin bt k di
moi bn bun no th du Bc Triu Tin thuc su thy tng
truong GDP trn du nguoi cua mnh sut trong cc nm 1990, cn
cc nuoc d chuyn tu m hnh x hi chu nghia hon sang m hnh
ton cu ha lai thy GDP trn du nguoi cua mnh tng trong cc
nm 1990. Nhu David Dollar v Art Kray kt lun trong cun sch
Trade, Growth, and Poverty cua ho, tng truong kinh t v thuong
mai vn l chuong trnh chng di ngho tt nht trn th gioi.
Ngn hng Th gioi bo co rng nm 1990 d c khoang 300
triu nguoi o Trung Quc sng cng cuc, voi t hon 1$ mt ngy.
Dn 2001, c 212 triu nguoi Trung Quc sng cng cuc, v dn
2015, nu vn giu duoc xu huong hin tai, s chi cn 16 triu
nguoi sng duoi muc 1$ mt ngy. O Nam - truoc ht An D,
Pakistan, v Bangladesh- con s nguoi sng duoi 1$ mt ngy l tu
462 triu nm 1990 xung cn 431 triu vo nm 2001 v xung
216 triu nm 2015. Nguoc lai, o Chu Phi ha-Sahara, noi ton cu
ho tin trin chm, d c 227 triu nguoi sng duoi 1$ mt ngy
nm 1990, 313 triu nm 2001, v s c 340 triu nguoi nm 2015.
Vn d voi moi nuoc tham gia ton cu ha nm o ch nghi rng
c th dung o cai t bn bun. Trong cc nm 1990, mt s nuoc
nghi rng nu c muoi loi rn cai t bn bun dng ban tu nhn
ha cc ngnh do nh nuoc so huu, phi diu tit cc ngnh cng
ch, giam thu quan v khuyn khch cc ngnh xut khu, v.v
th ban d c mt chin luoc pht trin thnh cng. Nhung v th
gioi d bt du nho di v phng hon cho php Trung Quc canh
tranh o moi noi, voi moi nguoi, o moi loai san phm, cho php An
D xut khu cht xm di moi noi, cho php cc hng outsource
bt cu cng vic no o moi noi, v cho php cc c nhn canh tranh
ton cu nhu chua tung c truoc dy cai t bn bun khng cn
du d giu cc nuoc trn con duong tng truong bn vung nua.
Cn dn mt tin trnh cai cch su sc hon mt tin trnh m
ti s goi l cai t bn le.
THE GII L PHANG
316
TI CHI C THE BN LE CHO BAN
iu g s xay ra nu th gioi ging nhu nhung vng ln cn
cua mt thnh ph?
Th gioi s nhu th no? Ti c th m ta nhu th ny: Ty u s
tro thnh mt trai dung lo, voi dn s gi nua duoc cc c h l
Th Nhi K chm sc. Mi s tro thnh mt cng dng dng, c my
kim sot tu dng dt truoc cua ra vo v nhiu nguoi ngi o sn
truoc cua nh phn nn v su luoi bing cua nhung nguoi khc,
nhung dng sau nh hng ro lai c mt l nho d nguoi Mexico v
nhung nguoi nhp cu chm chi khc chui vo d gip cho cng
dng dng hoat dng duoc. Chu Mi Latin s tro thnh khu ph vui
nhn, khu ph cua cc hp dm, noi ngy lm vic chi bt du vo
lc muoi gio ti, v moi nguoi ngu dm cho dn x trua. Di nhin
d l khu vuc d tiu khin git gioi gian, nhung giua cc cu lac
b ban khng nhn thy nhiu cua hng mo cua, tru trn ph cua
nguoi Chil. Cc dai gia o d gn nhu khng bao gio ti du tu loi
nhun cua mnh vo dy, m gui o ngn hng thnh ph. Ph Arp
s tro thnh mt li di ti tm m t nguoi bn ngoi dm dn thn
vo, tru vi ph o vng ven nhu Dubai, Jordan, Bahrain, Qatar v
Morocco. Cc doanh nghip moi duy nht l nhung tram bn xng
m chu, ging nhu goi uu t cua khu Latin, him khi ti du tu tin
cua mnh vo dy. Nhiu nguoi o ph Arp che rm nh mnh kn
mt, cua chop ha xung, v truoc cua treo bin, Cm vo. D
phng ch du. An D, Trung Quc v Dng s tro thnh pha
kia cua duong. Khu cua ho l mt khu cho dng dc, dy cc cua
hng nho v xuong mt phng, xen k voi cc truong du bi SAT
Stanley Kaplan v truong day ngh. O dy khng ai ngu, moi
nguoi du sng trong nhung gia dnh nhiu th h, moi nguoi du
lm vic v tit kim tin d c th di sang pha dng cua duong.
Trn cc duong ph Trung Quc, khng c lut l, nhung duong
ph du c via h cn thn; khng c g, tt ca cc dn duong
du sng. Nguoc lai, trn cc duong ph An D, khng ai sua chua
dn duong, ph s dy vt bnh xe, nhung canh st th v cng
cung nhc v lut l. Ban cn c giy php d mo mt gian bn
nuoc chanh trn ph An D. Tht may mn v c th dt lt cho
canh st dia phuong, v cc nh khoi nghip thnh cng du c
my pht din ring d vn hnh nh my cua mnh v din thoai di
D
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
317
dng doi moi nht d goi di noi khc v din thoai dia phuong
khng hoat dng. Tht dng bun, chu Phi l phn cua thnh ph
noi bun bn bi phong toa, cuc sng sa st, nhung ta nh moi
duy nht l cc bnh vin.
Dim chnh o dy l mi vng trn th gioi du c mt manh mt
yu, v tt ca du cn cai t bn le o muc d no d. Cai t bn le
l g? Ni don gian nht, n cao hon mo cua dt nuoc ban cho
ngoai thuong, du tu v tao ra cc thay di chnh sch kinh t vi m
tu trn dinh. D l cai t bn bun. Cai t bn le dt gia dinh ban
d thuc hin xong cai t bn bun. Cn phai quan tm dn bn kha
canh then cht cua x hi ban ha tng co so, cc th ch lut
php, gio duc, v vn ha (cch thuc chung m dt nuoc v cc
nh lnh dao cua ban quan h voi th gioi) v nng cp mi kha
canh d d loai bo cng nhiu dim ma st cng tt. tuong cua
cai t bn le l cho php s luong lon nht nguoi dn cua ban c
duoc ci khung php lut v th ch tt nht o trong d d sng
ch, mo cng ti, v tro thnh cc di tc hp dn cho tt ca nhung
ai mun cng tc tu khp noi trn th gioi.
Nhiu yu t then cht cua cai t bn le duoc nghin cuu cua
Cng ti Ti chnh Quc t (IFC) cua Ngn hng Th gioi v nhm
phn tch kinh t cua n, dung du l nh kinh t Michael Klein xc
dinh r. Ban hoc duoc g tu cng trnh cua ho? D bt du, ban
khng lm cho nuoc ban thot khoi ngho di bng dam bao cho
mi nguoi dn mt vic lm. Ai Cp dam bao cho moi sinh vin tt
nghip dai hoc mt vic lm mi nm, song vn sa ly trong ngho
di voi mt nn kinh t tng truong chm sut nm muoi nm.
Nu vn d chi l s vic lm, giai php s d, Klein v Bita
Hadjimichaeal vit trong Nghin cuu cua ho cho Ngn hng Th
gioi, Private Sector in Development. Chng han, cc cng ti nh
nuoc c th hp thu tt ca nhung nguoi cn vic lm. Vn d tht
su khng chi l vic lm, m l vic lm ngy cng sinh loi cho
php tng cc tiu chun sng. Cc cng ti nh nuoc v cc hng
tu nhn duoc nh nuoc bao cp thuong khng c tng nng sut
bn vung, v cung khng c nhung phuong php khc m nguoi ta
vn thuong cho l thuc tin cho tng truong, ho vit thm. Chi thu
ht duoc thm nhiu hon du tu nuoc ngoi vo trong nuoc cung
khng th lm duoc diu d mt cch tu dng. V ngay ca du tu o
muc d lon vo gio duc cung khng dam bao duoc diu d.
THE GII L PHANG
318
Tng nng sut v, do d, cch thot khoi ngho di khng chi
don gian l nm thm ngun luc vo d, Klein v Hadjimichael
ni. Quan trong hon nhiu l vic su dung tt ngun luc. Ni
cch khc, cc nuoc thot duoc khoi ngho di khng chi khi ho
quan l duoc cc chnh sch thu v tin t mt cch hop l tu trn,
tuc l cai t bn bun. Ho thot duoc khoi ngho di khi ho cung
tao ra duoc mt mi truong bn duoi khin cho nguoi dn cua ho
rt d dng mo cng ti, goi vn, v tro thnh nh khoi nghip, v
khi ho buc duoc nguoi dn cua mnh ch t l phai chiu mt su
canh tranh no d tu xa boi v cc cng ti v dt nuoc bit cch
canh tranh lc no cung di moi nhiu hon v nhanh hon.
IFC nhn manh thm dim ny voi mt nghin cuu ton din o
hon 130 nuoc, duoc goi l Doing Business in 2004. IFC dua ra nm
cu hoi nn tang v kinh doanh o mi nuoc d, cc cu hoi v vic
d dng hay kh khn d 1) mo mt cng ti moi theo lut, quy dinh
dia phuong v ph cp php, 2) thu v sa thai nhn cng, 3) thuc
thi hop dng, 4) c duoc tn dung, v 5) dng cua mt cng ti v
ph san hoc tht bai. D trnh by lai diu ny theo h thng thut
ngu cua ti, cc nuoc thuc hin duoc nhung diu ny tuong di
don gian v khng c ma st l cc nuoc d thuc hin cai t bn le,
v cc nuoc khng lm th vn dung nguyn o muc cai t bn bun
v khng chc s pht dat o mt th gioi phng. Cc tiu ch cua
IFC ly cam hung tu tc phm xut sc v mang tnh sng tao cua
Hernando de Soto, nguoi d chung minh tai Peru v cc quc gia
dang pht trin rng nu ban thay di mi truong lut php v kinh
doanh cho nguoi ngho, v cung cp cho ho cng cu d hop tc, ho
s lm nt nhung vic cn lai.
Doing Business in 2004 c gng giai thch tung dim bng vi v
du sinh dng: Teuku, mt nh khoi nghip o Jakarta, mun mo
mt cng ti dt may. Anh c nhiu khch xp hng cho, d nhp
my mc, v c mt k hoach kinh doanh dy hua hen. Ln du
anh di mt voi chnh quyn khi dng k doanh nghip cua mnh.
Anh ly cc mu dng k chun o B Tu php, din v cng chung
chng. Teuku chung minh rng anh l mt nguoi dn cu tr o d v
chua bao gio c tin n tin su. Anh nhn duoc m s thu, dng k
d xin giy php kinh doanh, v dt s vn ti thiu (gp ba ln thu
nhp bnh qun quc gia tnh theo du nguoi) vo ngn hng. Sau
d anh dng b co thnh lp o cng bo, tra l ph, dng k o B
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
319
Tu php, v doi 90 ngy truoc khi d don bao him x hi. Mt
trm su muoi tm ngy sau khi bt du qu trnh d, Teuku c th
bt du cng vic mt cch hop php. Trong thoi gian d, cc
khch hng cua anh d k hop dng voi hng khc.
'O Panama, mt nh khoi nghip khc, Ina, dng k mo cng ti
xy dung trong vng 19 ngy. Kinh doanh pht dat v Ina mun
thu mt nguoi cho hai nm. Song lut lao dng chi cho php thu
theo thoi han di voi cc cng vic dc th, v thm ch chi cho
php ti da mt nm. Cng thoi gian d, mt trong cc nhn cng
cua c thuong xuyn bo lm v som, khng l do, v gy ra nhiu
nhm ln tn tht lon. D thay th anh ta, Ina cn thng bo cho v
duoc su dng cua cng don, v phai tra bi thuong nm thng
tin luong. Ina phai thi khng nhn mt ung vin c tay ngh m
c mun thu d giu lai tay nhn vin ti kia.
Ali, mt thuong gia o Cc Tiu Vuong quc Arp Thng nht,
c th thu v sa thai nhn cng mt cch d dng. Nhung mt
trong s cc khch hng cua anh tu chi khng tra tin s thit bi
d duoc giao tu ba thng truoc. Phai trai qua 27 buoc thu tuc v
hon 550 ngy vu tranh chp moi duoc ta giai quyt xong. Gn nhu
ton b cc thu tuc duoc thuc hin thng qua vn ban, v di hoi
nhiu l l php l v su dung lut su. Sau vu d, Ali quyt dinh chi
lm n voi nhung khch hng m anh bit r.
Timnit, mt nh khoi nghip tre o Ethiopia, mun mo rng cng
ti tu vn lm n thnh cng cua c bng tin vay. Song c khng c
bng chung lich su tn dung tt v khng c h so thng tin tn
dung. D cho cng ti cua c c ti san phai thu dng k, lut php
han ch ngn hng cua c coi d nhu khoan th chp. Ngn hng
bit n khng th di duoc s no nu Timnit khng tra, v ta n
km hiu qua v lut php cho cc chu no t quyn luc. Mn vay bi
tu chi. Cng ti khng lon manh thm duoc.
'Dng k kinh doanh, thu nguoi lm, k hop dng v vay tin
xong, Avik, mt doanh nhn o An D, khng th tao ra loi nhun
v phai bo kinh doanh. Di mt voi thu tuc ph san l th 10 nm,
Avik trn, chng d lai g cho cng nhn, ngn hng, v so thu.
Nu ban mun bit tai sao hai thp ki cai t kinh t vi m bn
bun o trn dinh d khng lm giam duoc su lan trn cua ngho di
v tao ra du s vic lm moi o cc nuoc quan trong cua Mi Latin,
chu Phi v Arp, v Lin X truoc dy, boi v d c qu t cai t
THE GII L PHANG
320
bn le. Theo bo co cua IFC, nu ban mun tao ra cc vic lm c
nng sut cao (loai dn dn nng cao muc sng), v nu ban mun
thc dy tng truong cua cc cng ti moi (loai di moi, canh tranh,
v tao ra cua cai), ban cn c mt mi truong php l cho php d
mo doanh nghip, d hiu chinh cng ti voi hon canh v co hi thi
truong thay di, v d d dng cua mt cng ti bi ph san, d vn
c th duoc giai phng cho vic su dung c hiu qua hon.
Mt hai ngy d mo mt cng ti o c, nhung cn 203 ngy o
Haiti v 215 ngy o Cng ha Dn chu Congo, bo co cua IFC
cho bit. Khng c chi ph tin t d mo mt cng ti moi o Dan
Mach, nhung tn hon nm ln thu nhp bnh qun du nguoi o
Campuchia v hon muoi ba ln o Sierra Leone. Hng Kng,
Singapore, Thi Lan v hon ba muoi nn kinh t khc khng di
hoi cng ti moi phai c vn ti thiu. Nguoc lai, o Syria yu cu
vn tuong duong voi nm muoi su ln thu nhp bnh qun du
nguoi Cc cng ti o Cng ha Czech v Dan Mach c th thu
nhn cng lm bn thoi gian hoc thoi han c dinh cho bt k cng
vic no, khng quy dinh thoi gian ti da cua hop dng. Nguoc lai,
lut lao dng o El Salvador chi cho php hop dng dinh k voi cc
cng vic dc th, v chi cho php ti da mt nm Mt hop dng
thuong mai don gian duoc thuc thi trong 7 ngy o Tunisia v 39
ngy o H Lan, nhung o Guatemala mt gn 1500 ngy. Chi ph
thuc thi hop dng thp hon 1% luong tin tranh chp o o, Canada
v Anh, nhung cao hon 100% o Burkina Faso, Cng ha Dominic,
Indonesia v Philippines. Cc vn phng tn dung c lich su tn
dung cua hu ht nguoi truong thnh o New Zealand, Nauy v Mi.
Nhung cc phng dng k tn dung o Cameroon, Ghana, Pakistan,
Nigeria v Serbia v Montenegro chi c lich su tn dung cua t hon
1% nguoi truong thnh. O Anh, lut th chp v ph san dnh cho
chu no quyn luc lon d thu no nu con no khng tra duoc. O
Colombia, Cng ha Congo, Mexico, Oman v Tunisia, mt chu
no khng c cc quyn nhu vy. Mt t hon su thng d tin hnh
ph san cng ti o Ireland v Nht, nhung hon muoi nm o Brazil v
An D. Mt t hon 1% gi tri ti san d giai quyt no khng tra
duoc o Phn Lan, H Lan, Nauy v Singapore v gn mt nua gi
tri ti san o Chad, Panama, Macedonia, Venezuela, Serbia v
Montenegro, v Sierra Leone.
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
321
Nhu bo co cua IFC d nu, lut l qu h khc cung c kha
nng lm hai dn hu ht nhung nguoi m nh ra n phai bao v.
Nhung nguoi giu v c quan h tt chi cn bo tin mua hoc chay
chot lch qua cc quy dinh nng n. Tai cc nuoc c thi truong lao
dng duoc diu tit cht ch, noi kh c th thu v sa thai nguoi
lm, phu nu gp kh khn dc bit trong vic tm vic lm.
Quy dinh tt khng phai l khng c quy dinh, nghin cuu cua
IFC kt lun. Muc d ti uu cua quy dinh khng phai l muc
khng, nhung nn t hon muc thuong thy ngy nay o phn lon cc
nuoc, dc bit l cc nuoc ngho. Kt lun cung cp ci m ti goi
l danh sch nm buoc cho cai t bn le. Mt, don gian v bo bot
cc quy dinh nu c th trong cc thi truong canh tranh, boi v canh
tranh v khch hng v nhn cng c th l ngun p luc tt nht
cho cc tp qun tt nht, v quy dinh qu nhiu chi mo cua cho
cc quan chuc thi nt di tin dt lt. Chng c l do g d
Angola c mt trong nhung b lut lao dng h khc nht nu B
Do Nha, ngun cua b lut m Angola p dung, d xem lai n hai
ln ri d cho thi truong lao dng mm deo hon, nghin cuu cua
IFC cho bit. Hai, ch trong tng cuong quyn so huu. Theo sng
kin cua Soto, chnh phu Peru trong thp ki vua qua d giao chung
thu quyn so huu cho 1.2 triu h gia dnh chim dt thnh thi.
Quyn so huu an ton d cho php cc bc b me roi nh di tm
vic lm thay v o l d d lo bao v ti san, nghin cuu cua IFC
vit. Nhung nguoi duoc huong loi nhiu nht l con ci ho, v gio
dy chng c th di hoc. Ba, mo rng su dung mang Internet d
thi hnh cc quy dinh. Mang Internet khin vic thi hnh d tro nn
nhanh hon, minh bach hon, v t dn toi tham nhung. Bn, giam
bot muc d can thip cua ta n vo cc vn d kinh doanh. V
cui cng, nhung chc chn khng km phn quan trong, nghin
cuu cua IFC khuyn, Bin cai cch thnh mt qu trnh lin tuc
Cc nuoc thuc hin tt mt cch nht qun cc chi s cua Doing
Business lm duoc nhu vy v c cai cch lin tuc.
Ngoi cc tiu ch cua IFC, r rng cai t bn le cn phai mo
rng cc co hi d nguoi dn c duoc mt nn gio duc du cc cp
v du tu vo co so ha tng duong, cang, vin thng, v sn bay
m khng c chng th khng cai t bn le no c th ct cnh v
khng th hop tc voi nguoi khc. Ngy nay nhiu nuoc vn cn
giu h thng vin thng nm trong tay cc cng ti dc quyn nh
THE GII L PHANG
322
nuoc, lm cho truy cp Internet tc d cao v truy cp khng dy
hoc qu dt hoc qu chm, tnh hnh cung tuong tu voi din thoai
duong di v ra nuoc ngoi. Khng c cai t bn le trong linh vuc
vin thng, th cai t bn le trong nm khu vuc khc s l khng du
d cn thit. Diu dng ch l nhiu nguoi nghi cc tiu chun
cua IFC chi lin quan dn Argentina v Peru, nhung thuc ra mt s
nuoc xp hang km hon l cc noi nhu Duc v . (Qua thuc, chnh
phu Duc d phan di mt s diu khm ph ra o trong d.)
Khi ban v ti sinh ra, Luis de la Calle ni, canh tranh voi
chng ta [l] cc hng xm lin k chng ta. Ngy nay canh tranh
voi chng ta l mt nguoi Nht, Php hoc Trung Quc. Ban s rt
nhanh bit mnh dung o thu hang no trong mt th gioi phng
Gio dy ban phai canh tranh voi tt ca nhung nguoi khc. Nguoi
ti gioi nht trong mt th gioi phng s kim duoc nhiu tin hon,
ng ni thm, v nu ban khng c gng, s c nguoi khc th ch
ban v nguoi d s khng phai l g o bn kia duong.
Nu ban khng dng , chi cn hoi nhung nguoi c vai tr quan
trong. Craig Barrett, chu tich hng Intel, ni voi ti, Tru rt t
ngoai l, khi ban nghi dn dt mt nh my san xut o du, ban s
nghi dn gi nhn cng, vn tai, v d sn c cua cc tin ch cc
thu dai loai th. Ngy nay su thao lun d mo rng, v nhu th
khng cn l ban dt nh my cua mnh o du m l ban s dt cc
ngun luc ki thut, nghin cuu v pht trin - o du, noi no cc
ngun luc tr tu v cc ngun luc khc c hiu qua nht tuong di
voi gi thnh? Hin nay ban c quyn tu do d dua ra lua chon
d Hin nay ban c th o bt k du. Bt k du cung c th tro
thnh mt phn cua chui cung cua ti Brazil, Vit Nam, Cng
ha Czech, Ukraina. Nhiu nguoi trong chng ta dang tu han ch
pham vi cua mnh vo mt vi nuoc v mt l do ht suc don gian:
Mt s c th kt hop su sn c v ti nng v mt thi truong - tuc
l, An D, Nga, v Trung Quc. Nhung voi mi nuoc m Intel du
dinh dn, Barrett ni thm, ng du tu hoi mnh cu hoi sau: Nuoc
ny mang mt manh vn c no vo cuc choi? An D, Nga co
so ha tng ti, trnh d gio duc cao, ban c nhiu nguoi thng
minh. Trung Quc c mi thu mt cht. Trung Quc c co so ha
tng tt hon Nga v An D. Th nu ban dn Ai Cp, kha nng dc
nht [nuoc d phai cung cp] l g? Gi nhn cng cuc re, nhung
co so ha tng v gio duc th sao? Philippines hay Malaysia c ti l
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
323
nguoi bit chu cao ban phai thu nguoi tt nghip dai hoc vo
lm o dy chuyn san xut cua ban. Ho khng c co so ha tng,
nhung c nhiu nguoi duoc gio duc. Ban phai c ci g d d dua
vo. Khi dn An D, duoc hoi v mo nh my, chng ti tra loi,
Cc ban khng c co so ha tng. Mi ngy mt din dn bn ln.
John Chambers, CEO cua Cisco Systems, hng dng mt chui
cung ton cu d xy dung cc b dinh tuyn vn hnh Internet v
lc no cung bi ni ni du tu vo nuoc ny hay nuoc khc, ni
thm, Vic lm s d dn dn cc noi c luc luong lao dng duoc
gio duc tt nht voi mt co so ha tng, mi truong cho sng tao v
su h tro cua chnh phu c tnh canh tranh nht. Diu ny l khng
th trnh khoi. V theo dinh nghia nhung nguoi d s c tiu chun
sng cao nht. D c th l hoc khng phai l nhung nuoc dn du
Cch mang Cng nghip.
Nhung khi m tin cuoc trong cai t bn le ngy nay cao hon bao
gio ht, v cc nuoc bit diu d, chi cn nhn quanh th gioi d
nhn ra l khng phai nuoc no cung thnh cng. Khng ging cai
t bn bun, c th duoc thuc thi boi mt nhm nguoi dng mnh
lnh hnh chnh hoc don gian dc ti, cai t bn le di hoi co so
rng hon nhiu cua su dng gp cua cng cng v nghi vin nu
mun thng cc gioi dc quyn kinh t v chnh tri.
O Mexico, chng ti d thuc hin cc giai doan du cua cai cch
co cu tu trn xung, Guillermo Ortiz ni. Giai doan tip theo
kh hon rt nhiu. Ban phai lm tu duoi ln. Ban phai tao su dng
thun rng lon hon d dy cc cuc cai cch trong bi canh dn
chu. V khi diu d xay ra, Moiss Nam, cuu B truong Kinh t
Venezuela v hin l chu bt tap ch Foreign Policy, nhn xt, ban
phai c duoc s luong lon hon nguoi tham gia, khin cho tnh logic
ni tai v su nht qun ki thut cua cc chnh sch cai cch tro nn
d bi tn thuong hon di voi anh huong cua cc thoa hip, mu
thun chnh tri, v nhung tht bai th ch. Vuot qua hay phot lo b
my quan liu khng khng c thu mt su xa xi m cc nhm
chnh phu thuong xuyn duoc huong sau khi d tung ra nhung cai
cch ban du kh hon nhiu o giai doan ny, Nam ni.
Vy v sao mt nuoc vuot qua duoc m dt can tro cai t bn le
ny, voi cc nh lnh dao c kha nng huy dng b my quan liu
v cng chng ung h cc cai cch nho dau don hon, di hoi nhiu
hon d, cn nuoc khc lai bi vp?
THE GII L PHANG
324
VN HO L QUAN TRNG: GLOCALIZATION
t cu tra loi l vn ha.
Quy thnh tch kinh t cua mt nuoc cho ring vn ha l
nuc cuoi, nhung phn tch thnh tch kinh t cua mt nuoc m
khng tnh dn vn ha cung nuc cuoi ngang vy, tuy d l diu
nhiu nh kinh t v khoa hoc chnh tri mun lm. Chu d ny gy
rt nhiu tranh ci v duoc coi l khng dng dn v chnh tri d
nu ra. Cho nn thuong l khng ai mun ni dn diu d ca.
Nhung ti sp sua ni dn n, v mt l do don gian: V th gioi d
phng, v ngy cng nhiu cng cu cng tc duoc phn phi v vt
dung ha, khoang cch giua cc nn vn ha c ch, cch thuc, v
su ch trong d nhanh chng chp nhn cc cng cu ny v p
dung chng v cc nn vn ha khng mun lm vy s l quan
trong hon. Nhung khc bit giua hai thu s duoc khuych dai ln.
Mt trong nhung cun sch quan trong nht vit v chu d ny l
The Wealth and Poverty of Nations cua nh kinh t David Landes.
ng l lun rng d cho tt ca cc yu t kh hu, ti nguyn thin
nhin v dia l du c vai tr trong vic giai thch tai sao mt s
nuoc c kha nng tin dn cng nghip ha cn cc nuoc khc th
khng, nhn t then cht thuc su l ti nng vn ha cua mt nuoc,
dc bit l muc m nuoc d tip thu duoc cc gi tri cua lao dng
chm chi, tit kim, trung thuc, kin tr v nhn nai, cung nhu muc
d n mo di voi thay di, cng ngh, v bnh dng cho phu nu.
Nguoi ta c th dng hoc khng voi cch Landes dung ho giua
cc thi quen vn ha ny hoc cc nhn t khc anh huong dn
thnh tch kinh t. Nhung ti thy su nhn manh cua ng vo d
cao vn d vn ha l th vi, cung nhu cch ng bc bo cc l lun
cho rng su tr tr ko di cua mt s nuoc chi don gian l v ch
d thuc dia cua phuong Ty, dia l, hay di san lich su.
Trong cc chuyn di cua ti, c hai kha canh cua vn ha m ti
thy l dc bit c lin quan dn th gioi phng. Mt l vn ha cua
ban huong ngoai th no: N mo dn muc d no cho cc tc dng
v tuong ngoi? N glocalize kho dn du? Thu hai, mo h
hon, l vn ha cua ban huong ni th no. Ti mun ni thuc
don kt dn tc v su ch trong vo pht trin dat dn muc d no,
lng tin cua x hi voi nguoi nuoc ngoi trong vic cng tc dn
M
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
325
muc d no, v gioi tinh hoa cua dt nuoc c mi lin h voi dm
dng v sn sng du tu trong nuoc dn muc d no, hay l ho
bng quan voi dng bo ngho kh cua mnh v quan tm hon dn
vic du tu ra nuoc ngoi?
Ban cng c mt nn vn ha glocalize mt cch tu nhin nghia
l nn vn ha cua ban cng hp thu duoc cc tu tuong nuoc ngoi
v cc tp qun tt nht ri ha trn voi cc truyn thng cua mnh
ban cng c thm loi th trong mt th gioi phng. Kha nng
glocalize tu nhin tung l mt trong nhung th manh cua vn ha
An D, vn ha Mi, vn ha Nht, v sau ny, vn ha Trung
Quc. Chng han nguoi An D c quan dim l nguoi Mogul toi,
nguoi Mogul di, nguoi Anh dn, nguoi Anh di, chng ta giu lai ci
tt dep nht v bo nhung ci khc nhung chng ta vn n cari,
phu nu chng ta vn mc sari, v chng ta vn sng trong cc dai
gia dnh rng buc cht ch. D l su glocalize kho nht.
Cc nn vn ha mo v sn sng thay di c mt loi th to lon
trong th gioi ny, Jerry Rao, CEO cua MphasiS, nguoi dung du
hip hi thuong mai cng ngh cao An D, ni. Cu ti m chu. B
ti hoc dn lop hai. Me ti khng hoc dai hoc. Chi ti c bng thac
si kinh t hoc, con gi ti hoc o dai hoc Chicago. Chng ti d lm
tt ca d luu giu k uc, nhung chng ti cung lun sn sng thay
di Ban phai c mt vn ha manh, nhung cung phai c d mo
d du nhp v p dung nhung ci dn tu noi khc. Nhung nguoi
chu truong c lp v vn ha gp phai bt loi tht su. Hy nghi v
diu d, hy nghi v khoang thoi gian khi hong d Trung Quc
dui dai su Anh quc di. Quyt dinh d gy dau kh cho ai? Nguoi
Trung Quc. Su c lp l mt diu nguy him.
Tnh mo rt quan trong, Rao ni thm, v ban s c xu huong
tn trong nguoi khc v ti nng v kha nng cua ho. Khi ban chat
voi mt nh pht trin khc o mt noi khc trn th gioi, ban khng
bit mu da cua anh ta hay c ta l g. Ban lm vic voi moi nguoi
dua trn co so ti nng chu khng phai dng ging hay chung tc
v mt cch tinh t diu d s lm thay di cch nhn cua ban voi
con nguoi ni chung, nu ban o trong th gioi dua trn ti nng v
thnh tch ny hon l trong mt th gioi dua vo xut thn.
Diu ny gip giai thch v sao rt nhiu nuoc Hi gio d vt ln
khi th gioi tro nn phng. V cc l do vn ha v lich su phuc tap,
nhiu nuoc trong s d khng glocalize tt, d cho c rt nhiu
THE GII L PHANG
326
ngoai l Th Nhi K, Lebanon, Bahrain, Dubai, Indonesia, v
Malaysia. Song tt ca cc nuoc ny du c xu huong tro thnh cc
quc gia Hi gio th tuc. O mt th gioi noi loi th lon nht duy
nht m mt vn ha c th c l nng luc nui dung kha nng
thch nghi v lm theo, th gioi Hi gio ngy nay bi thng tri boi
mt tng lop gio si hon ton nghim cm ijtihad, tuc din giai lai
cc nguyn l cua dao Hi theo nh sng cua hon canh hin tai.
Hy nghi dn ton b np nghi cua chu nghia bin Laden. D l
thanh loc Arp Saudi khoi ton b nguoi nuoc ngoi v cc anh
huong ngoai quc. Diu d chnh xc l ci di lp cua su glocalize
v cng tc. Phuong chm cua nguoi theo thuyt b lac l g? Ti
v anh trai ti chng lai anh ho cua ti; ti, anh trai ti v anh ho
ti chng lai nguoi ngoi. V phuong chm cua nhung nguoi theo
ton cu ha, xy dung cc chui cung cng tc, l g? Ti, anh
trai ti v anh ho ti, ba nguoi ban tu thoi tho u, bn nguoi o c,
hai nguoi o Bc Kinh, su nguoi o Bangalore, ba nguoi tu Duc,
bn nguoi m chng ti gp qua Internet tao thnh mt chui cung
ton cu duy nht. Trong th gioi phng, phn cng lao dng chc
chn dang tro nn ngy cng phuc tap hon, rt nhiu nguoi tuong
tc voi nhiu nguoi khc m ho khng quen bit v c th chng
bao gio gp nhau. Nu ban mun c phn cng lao dng phuc tap
hin dai, ban phai c kha nng tin tuong nhiu hon vo nguoi la.
Trong th gioi Arp-Hi gio, David Landes l l, mt s thi d
vn ha theo nhiu cch d tro thnh ro can voi pht trin, dc bit
l xu huong vn coi phu nu l mt ngun gc nguy him hay dc
hai phai bi cch li khoi mi truong cng cng v tu chi khng cho
tham gia cc hoat dng kinh t. Khi mt nn vn ha tin nhu vy,
n s mt phn lon nng sut tim nng cua x hi. Mt h thng
uu tin dn ng k tu khi sinh, Landes cung l l, chi v ho l dn
ng, v cho ho quyn luc di voi chi em gi cua ho v cc thnh
vin nu khc trong x hi, l xu di voi dn ng. N tao trong ho
mt thuc v su duoc quyn v lm hai dn ci cn hon thin, cn
tin ln, v cn dat duoc. Kiu phn bit di xu d, ng luu , tt
nhin khng chi gioi han o th gioi Arp Trung Dng. Thuc ra,
thin huong d c th thy o cc cp d khc nhau trn khp th
gioi, ngay ca o cc x hi duoc coi l x hi cng nghip tin tin.
Su khng cu cua th gioi Arp-Hi gio di voi glocalization l
ci g d m gio dy mt s nh bnh lun Arp tu do dang ch tm
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
327
vo. Xem thu bi bo ngy 5 thng Nm nm 2004 trong to nht
bo Saudi bng ting Anh, Arab News cua nh bo Saudi tu do
Raid Qusti, c tt l Mt bao lu truoc khi c buoc di du tin?
Cc vu khung b o Arp Saudi t nhiu d tro thnh tin tuc hng
ngy. Mi ln nhu th ti lai hi vong v cu nguyn l n kt thc
ri, nhung c ve nhu l ngy cng chi ti t thm, Qusti vit. Mt
giai thch tai sao tt ca nhung diu d xay ra duoc tng bin tp to
Al-Riyadh, Turki Al-Sudairi, dua ra khi xc dinh ngun gc cua cc
hnh dng khung b. ng ni rng nhung ke thuc hin cc cuc tn
cng ny chia se thuc h cua phong tro Juhaiman tung chim
Nh tho lon Hi gio trong cc nm 1970. Ho c mt thuc h t
co nguoi khc l khng trung thnh v tu cho php mnh quyn
git ho, d d l nguoi phuong Ty nhung nguoi, theo ho, phai bi
dui khoi bn dao Arp hay tn d Hi gio khng di theo con
duong cua ho. Trong con mt cng chng ho bin mt trong cc
nm 1980 v 1990 nhung d lai ni ln voi thuc h mang tnh tn
ph cua mnh. Cu hoi Al-Sudairi d qun khng dt ra l: Nguoi
Saudi chng ta phai lm g by gio? Nu chng ta l mt quc gia
tu chi nhn vo cc nguyn nhn ci ngun, nhu chng ta tung
lm trong hai thp ki vua qua, th vic mt nhm nguoi khc voi
cng thuc h d xut hin chi cn l chuyn thoi gian. Chng ta
c tip tay tao ra cc con qui vt d khng? H thng gio duc cua
chng ta, khng h nhn manh su khoan dung voi cc nim tin
khc k ca voi nhung nguoi theo cc truong phi tu tuong Hi
gio khc l mt diu cn duoc xem xt lai tu dinh dn dy. Ban
thn vn ha Saudi v thuc t rng phn lon chng ta khng chp
nhn cc phong cch sng khc v p dt phong cch sng cua
chng ta ln nguoi khc, l chuyn khc nhau. V thuc t rng k
tu lop bn dn lop muoi hai chng ta khng day con ci mnh rng
c cc nn vn minh khc trn th gioi v chng ta thuc v mt
cng dng ton cu, m chi nhn manh nhc di nhc lai cc vuong
quc Hi gio, thuc t d cung dng phai xem xt lai.
Khng th don gian m qun rng khi buoc vo cc hoat dng
kinh t, mt trong nhung phm cht lon nht m mt nuoc hay mt
cng dng c th c duoc l mt vn ha khoan dung. Khi khoan
dung l mt tiu chun, tt ca moi nguoi s bung no boi v khoan
dung sinh ra lng tin, v lng tin l nn tang cua di moi v tinh
thn kinh doanh. Hy tng muc lng tin trong bt k nhm, cng ti
THE GII L PHANG
328
hay x hi no, nht dinh cc diu tt dep s dn. Trung Quc
khoi du su ct cnh thuong mai v cng nghip thn k cua mnh
chi khi hnh thuc bt khoan dung cng san gh tom cua Mao Trach
Dng duoc xa bo, dnh ch cho ci c th goi l su khng can
thip mang tnh ton tri, su gia Anh Paul Johnson vit ngy 21-6-
2004 trong mt tiu lun trn tap ch Forbes. An D l mt v du
khc. Ban cht cua dao Hindu l khoan dung v, theo cch thuc la
lng cua ring n, thoai mi Khi d tu ho, nguoi An D (ging
nguoi Trung Quc) lun pht dat voi tu cch mt cng dng. Thu
xem truong hop cng dng nguoi An o Uganda, nhung nguoi bi
dc ti khung khip Idi Amin dui di ri duoc nhn vo x hi Anh
khoan dung. Hin nay trong nhm ny d c nhiu triu ph hon
bt k cng dng moi nhp cu vo Anh no. Ho l mt v du ni bt
v lao dng chm chi, nn tang gia dnh vung chc v ham mun
hoc hnh c th dua nhung nguoi bi mt ton b ti san cua mnh
di xa dn du. Dao Hi, nhn lai qu khu, cung tung pht dat khi
xy dung mt vn ha khoan dung, nhu o vng nguoi Moor cua
Ty Ban Nha. Nhung trong hnh thuc hin dai, trong qu nhiu
truong hop dao Hi d bi bt giu v bi din giai boi cc nh lnh
dao tinh thn khng chiu thu nhp mt vn ha khoan dung, thay
di, hay di moi, v, Johnson vit, diu d chc hn l d dng gp
vo vic ko li tng truong kinh t o nhiu vng dt Hi gio.
Dn dy chng ta lai quay tro lai h s phng. Cc nuoc khng c
ti nguyn thin nhin, thng qua tin ha con nguoi, thuong sn
sng pht trin cc thi quen coi mo voi cc tu tuong moi, v d l
cch duy nht gip ho c th sng st v tin ln.
D vy, tin mung l khng chi vn ha c vai tr quan trong, m
vn ha cn c th thay di. Vn ha khng duoc ghi sn vo ADN
cua chng ta. N l san phm cua hon canh dia l, trnh d gio
duc, lnh dao, v kinh nghim lich su cua bt k x hi no. Khi
nhung ci d thay di, vn ha cung c th thay di. Nht Ban v
Duc di tu nhung x hi qun su ha cao d dn cc x hi dn chu
rt ha bnh v vung chc trong vng nm muoi nm qua. Bahrain
l mt trong cc nuoc Arp du tin pht hin ra du mo. D l
nuoc Arp du tin ht du. V d l nuoc Arp du tin o vng
Vinh Arp cho php phu nu ung cu v bu cu trong bu cu nghi
vin. Trung Quc trong Cch mang Vn ha ging nhu mt quc
gia gn cht voi mt vn ha din r v thuc h. Trung Quc
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
329
ngy nay dng nghia voi chu nghia thuc dung. Ty Ban Nha Hi
gio l mt trong nhung x hi khoan dung nht trong lich su th
gioi. Arp Saudi Hi gio ngy nay l mt trong nhung x hi km
khoan dung nht. Ty Ban Nha Hi gio tung l mt x hi thuong
mai v bun bn noi nguoi dn phai tm cch sng nho vo su khn
ngoan cua mnh v do d hoc duoc cch sng yn n voi nguoi
khc; Arp Saudi ngy nay chi c th kim duoc tin qua bn du
mo. Ngay canh Arp Saudi l Dubai, mt thnh ph-quc gia Arp
tung su dung dng dla du mo cua mnh d xy dung trung tm
thuong mai, du lich, dich vu v my tnh cua vng Vinh. Dubai l
mt trong nhung noi khoan dung nht, c tnh cht th gioi nht
voi nhiu qun sushi v sn golf hon nh tho Hi gio v khch
du lich thm ch khng cn dn visa. V l d, vn ha l quan
trong, nhung vn ho lm t trong bi canh, chu khng trong gen,
v khi cc bi canh d, cung nhu cc nh lnh dao dia phuong, thay
di v thch nghi, vn ha cung c th thay di v thch nghi.
NHNG DIEU V HNH
hi so snh cc duong chn troi ban d c th ni rt nhiu diu.
Ging nhiu nguoi Mi gc An khc, Dinakar Singh, mt nh
quan l qu du tu tu bao him, thuong xuyn v An D thm nh.
Ma dng nm 2004, anh quay v New Delhi. Khi ti gp anh vi
thng sau d, anh ni voi ti v thoi dim khi anh nhn ra tai sao
kinh t An D vn chua ct cnh duoc o muc cn thit di nhin l
ngoi linh vuc cng ngh cao.
Ti o tng su mt khch san o New Delhi, anh nho lai, v khi
nhn ra ngoi cua s ti c th nhn xa nhiu dm. Sao th duoc? V
khng bao dam duoc din cho thang my nn o Delhi khng c
nhiu nh cao tng. Khng c nh du tu nhay cam no mun xy
mt ta nh cao tng noi din c th bi ct bt k lc no v ban s
phai leo b hai muoi tng gc. Kt qua l d thi ngn ngang hon v
su dung khng gian khng hiu qua. Ti bao Singh, cu chuyn
ny nhc ti nho lai mt chuyn di vua qua dn Dai Lin, Trung
Quc. Ti d o Dai Lin nm 1998, v khi tro lai vo nm 2004, ti
khng cn nhn ra thnh ph nua. C rt nhiu ta nh moi, k ca
cc ta thp bng knh v thp hin dai, dn muc ti bt du tu hoi
C
THE GII L PHANG
330
liu tht su mnh d dn dy nm 1998 hay khng. Ri ti k thm
mt chuyn nua. Ti dn hoc o Cairo h nm 1974. Ba ta nh lon
nht thnh ph khi d l Nile Hilton, Cairo Tower v ta nh cua
TV Ai Cp. Ba muoi nm sau, nm 2004, chng vn l cc ta nh
lon nht o d; duong chn troi cua Cairo gn nhu khng h thay
di. Mi ln tro lai Cairo, ti bit chnh xc mnh o du. Truoc khi
dn Dai Lin ti gh thm Mexico City, noi ti chua quay lai sau 5
nm. Ti thy thnh ph sach hon nhiu so voi ti cn nho, nho
mt chin dich cua thi truong voi ton thnh ph. Cung c vi ta
nh moi xy, nhung khng nhiu nhu ti trng cho sau mt thp ki
NAFTA. Tuy vy, bn trong cc ta nh ti thy cc ban Mexico
cua ti c ve hoi bun. Ho bao ti rng Mexico d dnh mt li
sng cua mnh n d khng pht trin theo dng cch, v su tu tin
cua nguoi dn dang mt dn di.
Vy l o Delhi, ban c th nhn mi mi. O Cairo, duong chn
troi duong nhu mi mi nhu nhau. O Trung Quc, nu ban khng
quay lai mt thnh ph trong mt nm, c ve nhu ban d chua bao
gio dn d. V o Mexico City, ngay khi nguoi Mexico nghi l mnh
d di duoc huong di mi mi, th ho lai vp phai Trung Quc,
nuoc di con duong khc v di nhanh hon rt nhiu.
Ci g giai thch cc khc bit ny? Chng ta bit cng thuc co
ban cho thnh cng kinh t cai t bn bun, k theo l cai t bn
le, cng quan tri, gio duc, co so ha tng tt v kha nng glocalize
kho. Tuy vy, diu chng ta khng bit, m nu bit ti s dng
chai dem bn, l cu tra loi cho cu hoi tai sao mt nuoc lai c th
thuc hin duoc tt ca cc diu ny theo cch vung chc cn nuoc
khc th khng. Tai sao duong chn troi cua mt nuoc lai thay di
sau mt dm, cn cua nuoc khc lai khng thay di g sau mt nua
th ki? Cu tra loi duy nht m ti c th tm ra l ci g d khng
th dinh nghia duoc: ti goi n l cc diu v hnh. Truoc ht
chng l hai phm cht: kha nng v su sn sng cua mt x hi d
cng hnh dng v hi sinh tt ca cho pht trin kinh t v su hin
din trong x hi cua cc nh lnh dao c tm nhn d nhn ra cn
lm ci g v mt pht trin v sn sng dng quyn luc d thc dy
thay di hon l lm giu cho ban thn v duy tr nguyn trang. Mt
s nuoc (nhu Hn Quc v Di Loan) c ve c kha nng tp trung
cc ngun luc cua mnh d uu tin cho pht trin kinh t, v cc
nuoc khc (nhu Ai Cp v Syria) bi ri tr boi thuc h v hn th
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
331
dia phuong. Mt s nuoc c cc nh lnh dao dng nhim k cua
mnh d c thc dy hin dai ha hon l d lm giu cho ban thn.
V mt s nuoc don gian c tng lop uu t vu loi, dng thoi gian
duong chuc cua mnh d nhi dy ti v sau d du tu vo bt dng
san o Thuy Si. Tai sao An D c cc nh lnh dao xy dung duoc
cc vin cng ngh v Pakistan d c cc nh lnh dao khng lm
duoc th, l mt san phm cua lich su, dia l, v vn ha m ti chi
c th tm gon nhu mt trong cc diu v hnh kia. Nhung ngay ca
khi cc thu v hnh y khng d do dm, chng thuc su quan trong.
Cch tt nht ti bit d minh hoa diu ny l so snh Mexico v
Trung Quc. Trn giy, Mexico duong nhu nm o vi tr hon hao
d pht dat o mt th gioi phng. N nm lin k voi nn kinh t
lon nht, hng manh nht th gioi. N d k mt hip uoc tu do
thuong mai voi Mi v Canada vo cc nm 1990 v o tu th bn
dap sang Mi Latin cua hai nn kinh t khng l kia. V n lai c ti
nguyn thin nhin l du mo, chim dn hon mt phn ba thu
nhp cua chnh phu. Tri lai, Trung Quc cch d hng nghn dm,
chiu gnh nng cua qu dng dn s, t ti nguyn thin nhin,
nhn cng thao vic nht tp trung o cc vng duyn hai, v voi di
san no nn tu nm muoi nm cua chu nghia Cng san. Muoi nm
truoc, nu ban chon tn hai nuoc ny v dua cho ai d h so cua
ho, anh ta chc chn dt cuoc vo Mexico. Th m Trung Quc d
th ch Mexico d tro thnh nuoc xut khu lon thu hai vo Mi. V
c cam gic chung, ngay ca giua nhung nguoi Mexico, l d Trung
Quc cch xa Mi hng ngn dm, n ngy cng gn Mi hon v mt
kinh t, cn Mexico, ngay st Mi, lai tro nn xa hng ngn dm.
Ti khng h gach bo Mexico. Mexcico, khi c du thoi gian, c
th s tro thnh con ra chm nhung chc di voi con tho Trung
Quc. Trung Quc vn cn phai trai qua mt chuyn di chnh tri
khng l, vic c th lm n trt bnh bt k lc no. Hon th nua,
Mexico c nhiu nh khoi nghip c tnh Trung Quc nhu nguoi
Trung Quc c mu kinh doanh nht. Nu khng phai vy Mexico
khng th xut khu voi gi tri 138 ti dla vo Mi nm 2003. V c
nhiu nng dn Trung Quc khng tin tin hay dat san luong cao
nhu nng dn Mexico. Nhung dt trn bn cn, khi ban cng tt ca
nhung ci d vo, Trung Quc d tro thnh tho chu khng phai
Mexico, cho d duong nhu Mexico xut pht voi nhiu loi th tu
nhin hon khi th gioi bt du phng dn. Tai sao?
THE GII L PHANG
332
Dy l cu hoi m ban thn nguoi Mexico dt ra. Khi ban dn
Mexico City nhung ngy ny, nguoi Mexico s ni voi ban rng ho
dang nghe thy ting go khng l ba chiu d. Chng ti bi ket
giua An D v Trung Quc, Jorge Castaneda, cuu b truong ngoai
giao Mexico, ni voi ti nm 2004. Rt kh cho chng ti d canh
tranh voi nguoi Trung Quc, tru cc ngnh gi tri gia tng cao. Noi
chng ti c th canh tranh, trong khu vuc dich vu, chng ti lai bi
nguoi An D dnh bng cc back office v call center cua ho.
Khng nghi ngo g Trung Quc duoc huong loi o muc d no d
tu vic n vn c mt h thng dc don c th d bep cc gioi dc
loi v cc tp qun c xua. Gioi lnh dao Bc Kinh c th ra lnh
nhiu cai cch tu trn xung, cho d l d xy dung mt con duong
moi hay gia nhp WTO. Nhung ngy nay Trung Quc cung c
nhung ci v hnh tt hon mt kha nng tp hop v tp trung cc
ngun luc dia phuong cho cai t bn le. Trung Quc c th l mt
nh nuoc dc don, nhung tuy th n lai c nhung th ch nh
nuoc manh v mt b my quan liu c kha nng ct nhc nhiu
nguoi trn co so ti nng ln cc vi tr then cht c quyn quyt
dinh, v n cung c mt tinh thn cng dng nht dinh. Truyn
thng Nho gio ct nhc cc quan chuc nhn thuc duoc vai tr cua
mnh l thc dy v bao v cc quyn loi cua nh nuoc vn cn
sng dng manh m o Trung Quc. Trung Quc c truyn thng
coi trong ti nng [meritocracy] truyn thng cung c o Hn
Quc v Nht Ban, Francis Fukuyama, tc gia cua cun sch kinh
din The End of History and the Last Man, vit. Tt ca cc nuoc
ny du c mt thuc co ban v tnh nh nuoc noi [cc cng bc]
duoc trng cho bit cch nhn xa trng rng v loi ch cua nh
nuoc v duoc h thng tuong thuong v lm nhu vy.
Nguoc lai, Mexico vo cc nm 1990 chuyn tu mt nh nuoc
dc dang v co ban dc don sang mt nn dn chu da dang. Nhu
th dng khi Mexico cn dn ton b ch v ngun luc cua mnh
cho cai t bn le o muc vi m, n phai trai qua qu trnh dn chu
xy dung th ch chm hon, tuy chnh danh hon. Ni cch khc,
mi tng thng Mexico mun thay di phai tp hop nhiu nhm loi
ch hon rt nhiu nhu chn lu mo d tin hnh mt cai cch,
hon l nhung nguoi tin nhim cua mnh c th thuc hin diu d
bng sc lnh. Cc nhm loi ch d, d l cc nghip don hay bon
du so, c cc dc loi manh trong nguyn trang v c suc manh d
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
333
bp nghet cc cai cch. V h thng nh nuoc Mexico, cung ging
cua rt nhiu nuoc Mi Latin lng ging, c mt lich su di chi don
thun l cng cu d du cho dang cm quyn hoc cc quyn loi
dia phuong, chu khng phai quyn loi quc gia.
Mt thu v hnh khc l nn vn ha cua ban qu trong gio duc
dn du. Ca An D v Trung Quc du c mt truyn thng lu doi
l cha me ni voi con ci mnh rng diu tt dep nht m chng c
th lm trong doi l tro thnh ki su hoc bc si. Cn o Mexico vic
xy truong hoc d bin diu d thnh su tht don gian chua duoc
lm. Hin nay An D v Trung Quc du c hon nm muoi nghn
sinh vin hoc tp o Mi. Ho dn tu cch d muoi hai mi gio.
Mexico, nho hon nhung o lin k, chi c khoang muoi nghn.
Mexico o st nn kinh t lon nht, ni ting Anh. Nhung Mexico
khng h thuc hin chuong trnh cp tc d day ting Anh hoc du
tu cp hoc bng d gui nhiu sinh vin Mexico hon dn Mi d hoc.
C mt dut gy, Tng thng Zedillo ni, trong h thng chnh tri
Mexico, cc thu thch cua ton cu ha, v muc d m mi nguoi
gio duc v huong dn dn chng Mexico cho nhim vu d. Ban
phai doi lu d thy sinh vin Mexico p dao trong chuong trnh
cao hoc khoa hoc hay ton hoc o mt truong dai hoc Mi, theo cch
m sinh vin Trung Quc v An D vn dang p dao.
Chnh phu cua Tng thng Vicente Fox d dinh ra nm khu vuc
v cai t bn le d khin nn kinh t Mexico c nng sut v linh
hoat hon: cai cch thi truong lao dng d khin vic thu v sa thai
nhn cng don gian, cai cch tu php d cc ta n Mexico bot
tham nhung v bot tht thuong hon, cai cch bu cu v hin php
d hop l ha nn chnh tri, cai cch thu thu d cai thin tnh hnh
thu thu am dam, v cai cch nng luong d mo cua cc thi truong
nng luong v din luc cho cc nh du tu nuoc ngoi, d Mexico,
mt nuoc san xut du mo quan trong, thot khoi su tri buc k
quc l phai nhp khu mt s gas tu nhin v du lua tu Mi. Song
phn lon cc tuong d d bi nghi vin Mexico chn dung.
Chi nhn vo Mexico v Trung Quc s rt d d kt lun, dn
chu c th l mt tro ngai cho cai t bn le. Ti nghi kt lun nhu
th l qu som. C nhiu nn dn chu may mn c cc nh lnh dao
c kha nng bn hng v khin nguoi dn cua mnh ch trong vo
cai t bn le Margaret Thatcher o Anh chng han v c cc nn
dn chu bung tri trong thoi gian di m khng chiu hu qua th
THE GII L PHANG
334
du Duc hin dai. C cc chnh th dc don thuc su tp trung
Trung Quc hin dai v c cc noi khc chi tri dat vu vo, khng
mun thuc su tp hop nguoi dn cua mnh v cc nh lnh dao t
chnh danh dn d so gy ra bt cu dau don no Zimbabwe.
Tng thng Zedillo ni, Mexico v chu Mi Latin ni chung c
tim nng tuyt voi. Ba muoi nm truoc Mi Latin vuot trn tt
ca, nhung trong vng hai muoi lm nm qua v co ban chng ti d
dnh tr v cc nuoc khc d tin gn, thm ch vuot qua. Cc h
thng chnh tri cua chng ti khng c kha nng xu l, du nhp v
thuc hin cc tu tuong [cai t bn le]. Chng ti vn cn bn ci v
tin su. Nhung thu duoc coi l hin nhin o moi noi vn bi dua ra
thao lun o dy, nhu th chng ti vn sng o cc nm 1960. Cho
dn by gio ban khng th ni mt cch thng thn l c mt nn
kinh t thi truong o Mi Latin. Trung Quc tin ln mi thng,
Zedillo ni, cn chng ti mt hng nm troi d quyt dinh cc cai
cch so dng m nhu cu l cuc k khn thit di voi mi nguoi.
Chng ti khng c suc canh tranh v chng ti khng c co so ha
tng; ban cn nguoi dn dng thu. K tu khi k kt NAFTA dn
gio c bao nhiu duong cao tc moi duoc xy dung d ni Mexico
voi Mi? [Hu nhu khng c ci no]. Nhiu nguoi duoc huong tin
chi tiu cua chnh phu lai khng dng thu. Cch duy nht m
chnh phu c duoc l bt nguoi dn dng thu cao hon, [nhung] khi
d chu nghia dn ty s pht trin v git cht n.
Gn dy mt to bo Mexico dng mt cu chuyn v hng giy
Converse lm giy tennis o Trung Quc, su dung keo dn Mexico.
Ton b bi bo l v chuyn tai sao chng ta lai cung cp keo
dn cho ho, Zedillo ni, khi m thi d dng dn nh ra phai l
chng ta c th bn bao nhiu keo dn nua cho ho? Chng ti vn
cn phai ph bo mt s ro can thuc.
Khng phai l Mexico d tht bai v hin dai ha cc ngnh xut
khu cua mnh. N d d mt sn vo tay Trung Quc chu yu v
Trung Quc d thay di cn nhanh hon v o pham vi rng hon, dc
bit l trong vic do tao nhn cng lnh ngh. Mt nh tu vn kinh
doanh, Daniel H. Rosen, chi ra trong mt tiu lun dng trn to The
International Economy (ma xun nm 2003), ca Mexico v Trung
Quc du c thi phn tng ln trong tng xut khu ton th gioi v
nhiu linh vuc ging nhau vo cc nm bng n kinh t 1990 tu
phu tng t, din tu cho dn d choi v san phm th thao
DUC ME DONG TRINH GUADALUPE
335
nhung thi phn cua Trung Quc tng nhanh hon. Diu ny khng
chi v ci Trung Quc lm l dng m v ci Mexico lm l sai,
diu khng hn l lm xi mn kha nng canh tranh cua n voi cc
cai cch vi m. Diu m Mexico d thnh cng l tao ra duoc cc
hn dao canh tranh tt, chng han nhu Monterrey, noi thuc hin rt
dng cch v c duoc loi th o ngay st Mi, nhung chnh phu
Mexico chua bao gio c mt chin luoc nhm ho cc dao d vo
phn cn lai cua dt nuoc. Diu ny gip giai thch v sao tu 1996
dn 2002, thu hang cua Mexico trong Bo co v suc canh tranh
ton cu d rot trong khi thu hang cua Trung Quc lai tng ln. V
diu d khng chi v nhn cng re, Rosen ni. D l v Trung Quc
c loi th trong gio duc, tu nhn ha, co so ha tng, quan l cht
luong, quan l o cp trung, v dua cng ngh moi vo.
V th Trung Quc s n bua trua cua Mexico, Rosen kt lun,
nhung diu d do su bt luc cua Mexico d loi dung cc thnh
cng v tin hnh di moi o din rng hon l vic Trung Quc c
nhn cng gi re. Ni cch khc, d l cai t bn le, ngu dn. Theo
bo co Doing Business in 2005, trung bnh mt nm muoi tm
ngy d mo mt cng ti o Mexico, so voi tm ngy o Singapore v
chn ngy o Th Nhi K. Mt bay muoi tu ngy d dng k mt ti
san o Mexico, nhung chi mt muoi hai ngy o Mi. Thu thu nhp
doanh nghip o Mexico l 34%, gp di muc o Trung Quc.
Bo co Ngoi lao dng re cua McKinsey Quarterly cho bit k
tu nm 2000, khi Trung Quc gia nhp WTO v bt du c loi th
trong qu trnh phng ha th gioi, Mexico mt 270.000 nhn cng
trong cc dy chuyn san xut, v hng trm nh my phai dng
cua. Nhung loi khuyn chnh m bo co dua ra cho Mexico v cc
nuoc c thu nhp hang trung bnh, bi Trung Quc chen ln, lai l:
Thay v c tao ra cc vic lm bi mt v Trung Quc, cc nuoc d
nn nho dn mt thuc t cua doi sng kinh t: khng noi no c th
mi mi l nh san xut gi re cua th gioi ngay ca Trung Quc
cung s mt danh hiu ny mt ngy no d. Thay cho c bao v
cc vic lm dy chuyn luong thp, Mexico v cc nuoc c thu
nhp trung bnh nn ch trong tao ra cc vic lm c gi tri gia tng
cao hon. Chi khi cc cng ti c nng xut cao voi cc hoat dng c
gi tri gia tng cao thay th cc cng ti nng sut km hon th cc
nuoc c thu nhp trung bnh moi c th tip tuc duoc l trnh pht
trin cua mnh.
THE GII L PHANG
336
Ni ngn gon, cch duy nht cho Mexico phn vinh l mt chin
luoc cai t bn le c kha nng dnh bai Trung Quc o trn dinh,
chu khng phai o dy, boi v Trung Quc khng ch trong dnh bai
Mexico bng dnh bai Mi. Nhung chin thng trong kiu chay dua
dn dinh cao d cn dn tiu dim v ch v hnh.
Ban khng th duy tr cc tiu chun sng tng ln trong mt th
gioi dang phng khi ban duong du voi cc di thu canh tranh
khng chi c cc nn tang dng dn m cn c nhung diu v hnh
tt nua. Trung Quc khng chi mun giu. Trung Quc cn mun
hng manh. Trung Quc khng chi mun hoc cch lm ra cc t
GM. Trung Quc mun tro thnh GM v dnh bt GM khoi thi
truong. Bt k ai nghi ngo diu d phai dnh thoi gian voi cc
thanh nin Trung Quc.
Luis Rubio, chu tich Trung tm Nghin cuu Pht trin cua
Mexico, ni, ban cng tu tin th cc huyn thoai v mc cam cua
ban cng giam xung. Mt trong nhung diu lon lao cua Mexico
trong cc nm du thp ki 1990 l nguoi Mexico thy mnh c th
lm duoc, thuc hin duoc diu d. Tuy vy, rt nhiu su tu tin d
d bi mt di trong cc nm gn dy, v chnh phu d ngung khng
cai cch nua. Thiu tu tin s dua mt dt nuoc dn ch ngi nhm
nhp qu khu cua mnh, Rubio ni thm. Thiu tu tin [o Mexico]
c nghia l moi nguoi o nuoc ny du nghi Mi s bin Mexico
thnh nhung nguoi lao cng. D l v sao NAFTA quan trong dn
vy cho su tu tin cua Mexico. Diu NAFTA lm l khin Mexico
nghi v pha truoc v huong ra thay cho nghi huong vo v li.
[Nhung] NAFTA duoc [cc nh kin tao ra n] coi l mt kt qua
hon l mt su bt du. N duoc coi l kt thc cua mt tin trnh
cai cch chnh tri v kinh t. Tht khng may, ng ni thm,
Mexico khng c mt chin luoc d tin ln pha truoc.
Tu lu Will Rogers tung ni: Ngay ca khi ban o trn con duong
dng dn, ban s bi vuot qua nu ban chi ngi o d. Th gioi cng
phng th diu d cng xay ra nhanh hon. Mexico tung di dng
duong o giai doan cai t bn bun, nhung sau d, v nhiu l do huu
hnh v v hnh, n d chi ngi d v qu trnh cai t bn le bi
ngung. Mexico cng ngi d lu th n cng bi vuot qua nhiu hon.
V Mexico khng phai l nuoc duy nht.
Cc Cng ti v
Th gii Phng
MUI
Cc cng ti di ph ra sao
Tu ln xn, hy tm ra tnh don gian.
Tu m thanh nghich tai, hy tm ra ha m.
O giua kh khn c co hi.
- Albert Einstein
hi tin hnh cc cuc phong vn cho cun sch ny, ti thuong
nghe duoc tu nhiu lnh dao cng ti khc nhau cng mt cum
tu. Tht la; tt ca ho du su dung cum tu d, cu nhu ho d ni
chuyn truoc voi nhau vy. Cum tu d l, Chi trong vi nm vua
qua Mi ln gp ti cc nh khoi nghip v nh di moi tu
nhiu loai cng ti lon nho khc nhau du bao ti rng chi trong vi
nm vua qua ho d c kha nng lm nhung thu truoc d ho khng
th mo l c th lm, hoc buc phai lm nhung diu truoc d chua
bao gio ho nghi l cn thit.
Ti tin chc rng cc doanh nhn v CEO d du dang dp lai ba
su hi tu. Mi nguoi d hnh dung ra mt chin luoc cho cng ti
cua mnh d pht dat hoc ch t tn tai duoc trong mi truong moi
ny. Cc cng ti cung cn cc chin luoc d di ph su lm phng
th gioi, ht nhu cc c nhn. Thy day kinh t hoc cua ti, Paul
Rome, rt thch cu chm ngn, Ai cung mun tng truong kinh
t, nhung khng ai mun thay di ca. Tht khng may, ban khng
th c mt ci nu khng c ci kia, dc bit l khi sn choi chuyn
dich khung khip k tu nm 2000. Nu ban mun pht trin v
phn vinh trong mt th gioi phng, tt hon ht l ban hoc cch
thay di v tu lm cho ban thn mnh thch ung voi diu d.
Ti khng phai l mt nguoi vit v kinh doanh v dy khng
phai l mt cun sch day cch lm-th-no-d-kinh-doanh-thnh-
cng. Du vy, diu m ti hoc duoc khi nghin cuu d vit cun
K
THE GII L PHANG
340
sch ny l cc cng ti ngy nay d pht trin tt duoc l cc cng
ti hiu ba su hi tu tt nht v d pht trin duoc cc chin luoc cua
ring mnh d c th di du voi n tri voi c cung lai n.
Chuong ny l mt n luc nhm nu bt mt vi quy tc v chin
luoc cua ho:
Quy tc #1: Khi th gii tro nn phng - v bn cam thy mnh
bj phng - hy vi ly ci xeng v do su vo bn trong chnh
mnh. Dng c xy tung ngn.
Ti hoc duoc bi hoc dng gi ny tu cc ban tt nht cua ti o
Minnesota, Jill v Ken Greer. Chuyn di An D goi cho ti rng
th gioi l phng, nhung chi khi tro v nh v ni chuyn voi cc
ban Minnesota ti moi nhn ra n phng dn th no. Khoang hai
muoi nhm nm truoc Jill v Ken (ti d ni v nguoi em Bill cua
ho o trn) lp cng ti truyn thng da phuong tin cua mnh, Greer
& Associates, chuyn v pht trin cc quang co cho TV v lm
anh thuong mai cho cc catalog bn le. Ho d lp ra mt cng ti
thnh cng o Minneapolis, voi hon bn muoi nhn vin, gm cc
ngh si d hoa v thit k Web, studio ring cua ho, cng s luong
nho khch hng n dinh o dia phuong v trn ca nuoc. Voi tu cch
l mt hng c vua, Greer lun phai hi ha lm vic, nhung trong
nhiu nm Ken lun tm duoc cch d kim sng kh.
Du thng Tu nm 2004, Ken v Jill dn Washington mt k nghi
cui tun d mung sinh nht thu nm muoi cua vo ti. Ti c th
ni l Ken nghi rt nhiu v cng ti cua mnh. Mt sng chng ti
di dao rt lu o vng nng thn Virginia. Ti ni voi anh v cun
sch ti dang vit, v anh ni voi ti v cng vic kinh doanh cua
anh ra sao. Sau mt lc, chng ti nhn ra l ca hai du dang ni v
cng vn d: Th gioi d tro nn phng, v n d din ra qu
nhanh, v anh huong su sc dn cng vic kinh doanh cua anh,
dn muc anh vn cn vt ln voi vic lm th no d diu chinh
cho dng. Anh thy r rng l mnh dang phai tin hnh canh tranh
v chiu p luc theo cch thuc anh chua tung gp phai truoc dy.
Nhung nguoi hnh ngh tu do, Greer ni, khi d cp cc nh
thu nhu th ho l mt dn chu chu bt thn s vo cng vic cua
anh, ngn ngu tt ca nhung g chng thy. By gio chng ti phai
canh tranh voi nhung nguoi hnh ngh tu do! Truoc dy chua bao
CC CNG TI DOI PH RA SAO
341
gio chng ti canh tranh voi nhung nguoi hnh ngh tu do. Truoc
dy chng ti thuong canh tranh voi cc hng c quy m v nng
luc tuong duong. Chng ti thuong lm cc thu ging nhau bng
nhung cch hoi khc nhau, v mi hng d c kha nng tm duoc
mt dc chiu d kim sng. Ngy nay tnh hnh khc hn, anh
ni. Canh tranh voi chng ti khng chi cn l cc hng m chng
ti vn quen canh tranh. Gio dy chng ti phai di ph voi cc
hng khng l, c kha nng nhn cc loai vic lm nho, trung bnh,
v lon, v ca voi nhung nguoi hnh ngh mt mnh lm vic tu
nh, nhung nguoi [nho su dung cng ngh v phn mm hin c]
v l thuyt c th lm cng vic m mt nguoi ngi o vn phng
chng ti c th lm. Du l khc bit v kt qua, tu quan dim
khch hng cua chng ti, giua cng ti khng l thu mt nh thit
k tre con v bt cu ta ngi truoc mn hnh my tnh, v cng ti
chng ti thu mt nh thit k tre con v bt cu ta ngi truoc mn
hnh my tnh, v mt nh thit k tre con voi mt chic my tnh
v lm vic o tng hm cua mnh?... Cng ngh v phn mm trao
quyn dn muc lm cho tt ca chng ti ging ht nhau. Thng vua
qua chng ti mt ba cng vic cho nhung nguoi hnh ngh tu do,
d tung lm cho cc cng ti tt v c kinh nghim, v vua ra khoi
nghip ring. Tt ca khch hng cua chng ti du ni cng thu voi
chng ti: Hng ng tht du tu cch. John cung rt du tu cch.
John lai re hon. Chng ti thuong cam thy kh chiu khi thua mt
hng khc, cn gio dy chng ti lai thua mot nguoi khc!
Tai sao thay di ny lai din ra nhanh nhu vy? Ti hoi.
Mt mang kinh doanh lon cua ho l nhip anh chup ca san
phm v mu cho catalog, Greer giai thch. Sut hai muoi lm nm,
cch kinh doanh l Greer & Associates nhn dt hng. Khch hng
ni voi Greer chnh xc kiu anh m n mun v tin nhm cua
Greer lm ra anh tt. Ging moi nhip anh gia thuong mai, Greer
su dung mt my anh Polaroid d chup mt tm anh mu hay san
phm, d xem liu cam gic sng tao cua mnh c dng hay khng,
ri sau d chup bng phim tht. Mt khi anh chup xong, Greer gui
phim dn mt phng rua anh d trng v tch mu. Nu anh cn
sua, n s duoc gui cho mt phng anh khc chuyn v sua anh.
Hai muoi nm truoc, chng ti d quyt dinh khng xu l phim
chng ti chup, Greer giai thch. Chng ti c th giao phn ki
thut cho cc chuyn gia khc c cng ngh, do tao v chuyn
THE GII L PHANG
342
mn chnh xc v mun kim tin theo cch d. Chng ti mun
kim tin bng chup anh. Khi y d l mt k hoach tt, v hin
nay c th l mt k hoach tt, nhung khng cn c th nua ri.
Tai sao? Th gioi d tro nn phng, v qui trnh analog d tro
thnh s, ao, di dng, v c nhn. Trong ba nm vua qua, my anh
s dnh cho nhip anh gia chuyn nghip d dat dn mt trnh d ki
thut hon ton moi khin cho chng tro nn ngang bng, nu
khng ni l cao hon, my anh chup phim truyn thng.
V th chng ti d thu nhiu loai my anh khc nhau v chon
loai my tin tin hin hnh ging nht voi my anh phim [analog]
cua chng ti, Greer ni. N c tn l Canon D1, v ging hon
ton voi my anh chup phim cua chng ti, tru bn trong c mt
my tnh di km voi mt mn hnh nho o dng sau cho php nhn
thy buc anh m chng ti dang chup. Nhung n dng cng ng
knh, ban cung lp moi thu vo ging ht nhu th, cung chinh tc
d v d mo ng knh, c cng cng thi hoc. D l chic my anh
s chuyn nghip du tin hoat dng ging ht mt chic my anh
chup phim. D l mt thoi dim quyt dinh.
Sau khi c duoc chic my anh s ny, thoat tin n l su gai
phng dn kh tin, Greer ni. Ton b su rung cam v kch thch
cua nhip anh vn cn d ngoai tru phim th min ph. Boi v d
l my anh s, ban khng cn mua phim v chng ti khng cn
phai dn phng rua anh d phng v doi dn khi xong. Nu chng
ti o hin truong v chup ci g d, chng ti c th bit ngay mnh
chup c tt khng. D l su ban thuong lp tuc. Chng ti coi n
nhu mt my Polaroid din tu. Chng ti d quen thu mt
chuyn gia chi dao ngh thut, nguoi trng coi moi thu d dam bao
chng ti chup dng duoc hnh anh mnh thu tao ra, nhung chng
ti khng bao gio c th thuc su bit cho dn khi n duoc rua. Moi
nguoi du phai dua vo lng tin. Khch hng tra chng ti ph
chuyn gia boi v ho cam thy cn mt chuyn gia khng chi c th
bm mt ci nt, m bit duoc chnh xc phai chinh v bt dng
hnh anh ra sao. V ho tung tin vo chng ti d lm vic d.
Khoang mt nm nay c cam gic ny v trao quyn, tu do, sng
tao, v kim sot. Nhung ri Ken v nhm cua anh pht hin ra l
cng ngh mang tnh giai phng moi ny cung c th n l ha ho.
Chng ti pht hin l gio dy chng ti khng chi c trch nhim
chup buc anh v xc dinh cch th hin ngh thut mong mun, m
CC CNG TI DOI PH RA SAO
343
phai dnh lu dn cng ngh anh. Chng ti phai tro thnh phng
rua anh. Mt sng chng ti thuc dy v ni, Chng ta l mt
phng rua anh.
Sao lai th? V my anh s cho Greer kha nng tai cc hnh anh
s d vo mt PC hay mt laptop, voi mt phn mm v phn cung
nho k diu, thuc hin moi loai chuc nng moi. Vy l ngoi vic
phai tro thnh nhip anh gia, chng ti phai tro thnh mt phng
rua anh v tch mu, Greer ni. Mt khi cng ngh cho php lm
diu d, khch hng cua Greer di hoi n. V Greer c th kim
sot hnh anh xa hon trong chui cung, ho ni anh nn kim sot,
anh phai kim sot n. V ri ho cung ni v gio dy tt ca d l s
ri, v tt ca nm duoi su kim sot cua anh ri, anh nn ghp thm
n vo cc dich vu m hng cua anh cung cp, voi tu cch cc nh
sng tao hnh anh. Khch hng ni, Chng ti s khng tra anh
thm tin cho ci d, Greer ni. Chng ti quen nho mt dich vu
bn ngoi sua lai anh bo mt do hay cc vt nhung by gio
chng ti phai tu mnh tt lai anh. Ho trng doi chng ti bo [mt
do], bng cng ngh s, ngay ca truoc khi ho nhn thy n. Trong
vng hai muoi nm chng ti chi lm vic voi ngh thut nhip anh
mu sc, hnh anh, b cuc v lm cho nguoi ngi truoc my anh
cam thy thoai mi. Chng ti gioi cng vic ny. Gio dy chng
ti phai hoc cch gioi ca v cc vic khc nua. Khng phai v
chng ti quyt dinh vy, m l thi truong canh tranh v cng ngh
buc chng ti phai lm th.
Greer ni l moi mt cua cng ti anh d trai qua mt su phng
ha tuong tu. San xut phim gio d duoc s ho, nn thi truong v
cng ngh buc ho phai tro thnh nguoi bin tp anh, studio anh,
san xut m thanh, v moi thu khc nua, k cc nh san xut dia
DVD cua ring mnh. Mi chuc nng d truoc dy duoc giao cho
mt cng ti ring bit. Ton b chui cung tro nn phng v co vo
mt ci hp nm trn mt bn cua ai d. Diu ging ht cung xay
dn voi mang d hoa cua cng vic cua ho: Greer & Associates tro
thnh nguoi sp chu, trang tr, thm ch c khi cn phai in, v ho c
my in mu. Moi thu duoc coi l d hon, anh ni. Gio dy ti
cam thy nhu l mnh dang di dn qun McDonalds, nhung thay v
n d n nhanh, ti lai duoc yu cu tu k bn v rua bt nua.
Anh ni tip: Nhu th l cc nh san xut cng ngh cu kt voi
khch hng cua chng ti v nghi ra du thu cng vic oi om bt
THE GII L PHANG
344
chng ti phai lm. Nu chng ti kin quyt ni ban phai tra tin
cho mi dich vu d, s c ai d dung ngay sau chng ti ni, Ti
s lm tt ca vic d. V vy dich vu di hoi th tng dng k cn
ph ban c th di th vn nguyn hoc giam st.
N duoc goi l hng ha ha [commoditization], v theo sau ba
su hi tu, n dang din ra ngy cng nhanh hon khp moi ngnh.
Khi ngy cng nhiu qu trnh analog tro thnh s, ao , di dng, v
c nhn, cng nhiu vic v chuc nng duoc chun ha, s ha, v
khin cho ca d thao tc ln sn c cho nhiu nguoi choi hon.
Khi moi thu nhu nhau v cung di do, Greer ni, khch hng c
qu nhiu lua chon v khng c co so no d dua ra chon lua dng.
V khi diu d xay ra, ban tro thnh mt thu hng. Ban l vanilla.
Tht may, Greer dp lai duoc qu trnh hng ha ha bng chon
chin luoc tn tai duy nht c th hoat dng: mt ci xeng, khng
phai mt buc tuong. Anh v cc lin danh do su vo bn trong
ban thn mnh d tm ra nng luc ct li thuc su cua cng ti, v dy
tro thnh ngun nng luc chnh thc dy vic kinh doanh cua ho
ln trong th gioi phng. Ci by gio chng ti bn, Greer ni,
l su thu hiu chin luoc, ban nng sng tao, v khiu ngh thut.
Chng ti bn cc giai php dy cam hung v sng tao, chng ti
bn c tnh. Nng luc ct li v tiu dim by gio l tt ca nhung g
khng th duoc s ha. Ti bit khch hng ngy nay v khch
hng trong tuong lai cua chng ti s chi dn voi chng ti v gn
kt voi chng ti v nhung ci d V th chng ti d thu nhiu
nguoi suy nghi v outsource nhiu phn cng ngh hon.
Ngy truoc, Greer ni, nhiu cng ti np dng sau cng ngh.
Ban c th rt gioi, nhung ban khng cn phai l nguoi gioi nht
th gioi, v ban khng bao gio nghi mnh phai canh tranh voi th
gioi. D c mt chn troi o d v khng ai c th nhn qu duong
chn troi y. Nhung chi trong vng vi nm chng ta d di tu ch
canh tranh voi cc hng o cng ph sang canh tranh voi cc hng
khp dia cu. Ba nm truoc khng th hnh dung duoc rng Greer
& Associates c th bi mt mt hop dng v tay mt cng ti o Anh,
cn gio dy th dng th. Ngy nay ai cung c th thy diu bt k
nguoi no khc dang lm, v ai cung c cng cc cng cu, cho nn
ban phai l chnh nguoi gioi nht, nguoi suy nghi sng tao nht.
Vanilla khng cn l thu duoc by ln bn nua. Ban phai cho
mt ci g d hon ton khc thuong, Greer ni. Ban cn c kha
CC CNG TI DOI PH RA SAO
345
nng lm duoc Chocolate Chip Cookie Dough, hoc Cherry (Jerry)
Garcia, hoc Chunky Monkey ba trong s cc nhn la lng cua
hng kem Ben & Jerry cc thu rt khng vanilla. Truoc dy vn
d l ban c kha nng lm g, Greer ni. Khch hng c th ni,
ng lm duoc ci ny khng? ng lm duoc ci kia khng? By
gio vn d chu yu nm o khiu sng tao v c tnh m ban c th
mang lai [cho don dt hng] tt ca l v tr tuong tuong.
Quy tc #2: V b s hnh dng ln. Mt cch m cc cng ti
b c th pht dt trong th gii phng l hc cch hnh dng
thc s ln. V cha kha cho vic l b m hnh dng ln l
nhanh chng chim lnh li th cua mi cng c cng tc mi d
vuon xa hon, rng hon, v su hon.
Ti nghi khng c cch no tt d minh hoa quy tc ny hon l k
v mt nguoi ban khc, Fadi Ghandour, dng sng lp v CEO cua
Aramex, cng ti ni dia truong thnh du tin lm dich vu giao buu
kin o th gioi Arp, v l cng ti Arp du tin v duy nht duoc
nim yt trn Nasdaq. Xut xu tu Libanon, gia dinh Ghandour
chuyn sang Jordan vo cc nm 1960, noi cha anh, Ali, lp hng
Royal Jordanian Airlines. Nhu th Ghandour lun c mu kinh
doanh hng khng trong gen mnh. Khng lu sau khi tt nghip
Dai hoc George Washington o Washington D.C., Ghandour v
nuoc v thy vic kinh doanh dc chiu m anh nghi mnh c th
pht trin: Anh v mt nguoi ban goi duoc mt s vn v nm
1982 ho mo mt dang mini Federal Express cho vng Trung Dng
d chuyn buu kin. Cng thoi gian d, chi c mt hng giao nhn
buu kin hoat dng o th gioi Arp: DHL, nay thuc so huu cua
buu din Duc. tuong cua Ghandour l tip cn cc hng Mi, nhu
Federal Express v Airborne Express, khi d chua c mt o Trung
Dng v d nghi lm chi nhnh dia phuong cho ho, v nghi rng
mt cng ti Arp bit r vng dt hon v c th bit truoc d trnh
nhung khc mc nhu vu nguoi Israel xm chim Lebanon, chin
tranh Iran-Iraq, v vu Mi xm chim Iraq.
Chng ti ni voi ho, Ny, chng ti khng canh tranh voi cc
ng o thi truong nh cua cc ng, nhung chng ti hiu thi truong
Trung Dng, nn tai sao khng dua buu kin cua cc ng cho
chng ti d giao o dy? Ghandour ni. Chng ti s l nhnh
THE GII L PHANG
346
giao nhn Trung Dng cho cc ng. Tai sao lai d tut vo tay di
thu canh tranh ton cu cua cc ng, nhu DHL? Airborne Express
chp nhn, v Ghandour su dung diu d d xy dung hng cua
mnh, ri sau d mua lai hoc lin doanh voi cc hng giao nhn
nho, tu Ai Cp, Th Nhi K dn Arp Saudi v sau d l moi nga
duong dn An D, Pakistan v Iran tao ra mang luoi khu vuc cua
ring mnh. Airborne khng c s tin m Federal Express tung
du tu d tin hnh cc hoat dng cua mnh o moi vng trn th
gioi, nn n tao ra mt lin minh, ko khoang bn muoi cng ti
giao nhn khu vuc, nhu Aramex, vo mt mang luoi ao ton cu.
Ci cc di tc cua Airborne c duoc, l ci g d m khng ai
trong s ho c th du suc xy dung khi d mt su hin din dia l
ton cu v mt h thng theo di v ln vt buu kin duoc tin hoc
ha d canh tranh voi FedEx hoc DHL.
Airborne d h thng theo di v ln vt buu kin truc tuyn cua
mnh sn c cho tt ca cc di tc cua mnh, nn d c mt ngn
ngu thng nht v mt b tiu chun cht luong cho moi thnh vin
trong lin minh Airborne giao nhn, theo di v ln vt buu kin ra
sao, Ghandour giai thch. Voi cng ti dt tru so o Amman, Jordan,
Ghandour ni vo h thng cua Airborne bng thu mt duong
truyn du liu ni tu Amman dn my chu lon cua Airborne o dai
ban doanh tai Seattle. Tu du cui xa o Trung Dng, Aramex su
dung dich vu hu truong Airborne d theo di v ln vt buu kin.
Aramex, thuc ra, l hng chp nhn som nht h thng Airborne.
Khi cc nhn vin Jordan cua Ghandour d thao h thng d,
Airborne thu ho di khp th gioi d lp dt h thng v hun luyn
cc di tc lin minh khc. V vy nhung nguoi Jordan ny, tt ca
du ni duoc ting Anh, di dn cc noi nhu Thuy Din v Vin
Dng d day cc phuong php theo di v ln vt cua Airborne.
Cui cng, Airborne d mua 9% Aramex d tht cht mi quan h.
Su dn xp hoat dng tt cho moi nguoi, v Aramex c th thng
tri thi truong giao nhn buu kin o th gioi Arp, tt dn muc nm
1997, Ghandour quyt dinh nim yt cng ti cua anh o Broadway,
duoc bit dn nhu [so chung khon] Nasdaq. Aramex tip tuc tng
thnh cng ti gn 200 triu dla mt nm, voi ba nghn hai trm
nhn cng m khng c bt cu hop dng lon no cua chnh phu.
Vic kinh doanh cua n dua vo v voi khu vuc tu nhn, diu rt
him thy o th gioi Arp. V con st dot-com, lm lch mi quan
CC CNG TI DOI PH RA SAO
347
tm khoi cc cng ti kiu bng gach v vua nhu Aramex, v ri su
ph san dot-com d do vn Nasdaq, c phiu cua Aramex d chua
bao gio thuc su ct cnh duoc. Nghi rng thi truong d khng dnh
gi dng gi tri cua n, Ghandour, cng voi mt hng du tu tu
nhn o Dubai, d mua lai cng ti tu cc c dng vo du nm 2002.
Ghandour khng bit l nuoc di ny trng voi qu trnh lm
phng th gioi. Anh chot nhn ra l mnh khng chi c th lm
duoc cc vic moi, m cn phai lm cc vic moi m truoc dy anh
chua bao gio nghi dn. Ln du tin anh cam thy th gioi tro nn
phng vo nm 2003, khi Airborne bi DHL mua. Airborne thng
bo l tu thng Ging nm 2004 h thng theo di v ln vt cua n
s khng cn dnh cho cc di tc lin minh truoc dy nua. Hen
gp lai. Chc may mn trn h thng ring cua ban.
Trong khi su lm phng th gioi d cho php Airborne, g to lon,
tro nn phng hon, n cho php Ghandour, g b con, tin ln v
thay th n. Vo pht Airborne thng bo mnh d bi mua v giai
tn lin minh, Ghandour ni, ti moi tt ca cc di tc chnh cua
nhm dn London d hop, v diu du tin chng ti lm l thnh
lp mt lin minh moi. Nhung Ghandour cung c mt d xut:
Ti bao ho rng Aramex d pht trin phn mm o Jordan d thay
th h thng theo di v ln vt cua Airborne, v ti hua voi moi
nguoi o d rng h thng cua chng ti s xong v hoat dng duoc
truoc khi Airborne tt h thng cua ho.
Ghandour thuc t d bao ho rng con chut c th thay th con
voi. Cng ti tuong di nho cua anh khng chi cung cp cng h tro
hu truong tu Amman m Airborne d cung cp voi my chu lon
cua n tu Seattle, m cn c th tm duoc cc di tc ton cu khc
d lp vo ch trng trong lin minh do su ra di cua Airborne d
lai. D lm vic ny, anh d bao cc di tc tuong lai cua mnh, anh
c th thu cc chuyn gia Jordan quan l tt ca nhu cu hu truong
[back-office] cua lin minh voi phn nho chi ph m ho phai tra cho
cc cng ti chu u v Mi d lm vic d. Ti khng phai l cng
ti lon nht trong nhm, Ghandour ni, gio dy anh o d tui trung
tun bn muoi v vn dy nhit huyt, nhung ti nm quyn lnh
dao. Cc di tc Duc cua ti l mt cng ti 1,2 ti dla, nhung ho
khng phan ung duoc nhanh vy.
Lm sao anh c th di nhanh th? Nho ba su hi tu.
THE GII L PHANG
348
Du tin, mt th h tre ki su phn mm v cng nghip Jordan
vua dn tui v buoc vo sn choi phng. Ho thy tt ca cc cng
cu cng tc m ho cn d hnh dng lon d sn c cho ho nhu cho
cc nhn vin Airborne o Seattle. Vn d chi l c nng luc v tr
tuong tuong d chon cc cng cu ny v kho dua chng vo dng.
Mu cht voi chng ti, Ghandour ni, l tip thu cng ngh
v ngay lp tuc thay th cng ngh Airborne, v nu khng truc
tuyn, theo di v ln vt thuc thoi, ban khng th canh tranh voi
cc g lon. Voi cc ki su phn mm cua mnh, chng ti d tao ra
mt h thng theo di, ln vt v quan l giao hng dua trn Web.
Quan l hu truong cho tt ca cc di tc lin minh qua Internet
thuc ra hiu qua hon rt nhiu vic cm moi nguoi vo my lon cua
Airborne o tn Seattle, my rt tp trung v kh thch nghi voi cu
trc Web moi. Voi Web, Ghandour ni, mi nhn vin o moi cng
ti lin minh c th truy cp vo h thng theo di v ln vt cua
Aramex qua cc du cui PC thng minh hoc cc thit bi cm tay,
dng Internet v mang khng dy. Vi thng sau khi dua ra d xut
o London, Ghandour dua tt ca cc di tc tim nng dn Amman
d gioi thiu h thng m Aramex dang pht trin v gp mt s
chuyn gia phn mm v ki su cng nghip Jordan cua anh. (Mt
phn lp trnh duoc thuc hin tai Aramex v mt phn duoc thu
ngoi lm. Outsourcing c nghia l Aramex cung c th khai thc
cc b c gioi nht.) Cc di tc thch diu d, v nhu th Lin
minh Phn phi Ton cu ra doi voi Aramex cung cp dich vu
hu truong tu Amman, noi Lawrence [cua phim Lawrence of
Arabia] d tung lang thang, thay th cho Airborne, hng nm ngay
canh duong cao tc, gn k Microsoft v Bill Gates.
Mt l do nua khin Ghandour c th thay th Airborne nhanh
dn vy, anh giai thch, l anh khng h bi ct vo h thng di
san no m anh phai thch ung. Ti c th ln thng Internet v
dng cc cng ngh moi nht, anh ni. Web cho php ti hnh
dng lon v ti tao cc cng ngh d s m cc g lon d du tu
hng triu dla, v voi phn nho chi ph V mt chi ph, di voi
ti nhu mt g b, d l l tuong Ti bit th gioi l phng. Voi
tu cch mt CEO tt ca nhung ci ti thuyt giang cho nhn vin
cua chng ti l, chng ta c th canh tranh, chng ta c th c san
phm dc sc [niche], cc quy tc cua tr choi dang thay di, ban
CC CNG TI DOI PH RA SAO
349
khng cn l mt tay khng l, ban c th tm duoc mt niche, v
cng ngh s cho php chng ta canh tranh voi cc g lon.
Khi thng Ging 2004 dn v Airborne bt du tt h thng cua
mnh, Aramex d chay v sn sng cho chuyn giao. V v Aramex
c kha nng chay h thng cua mnh dua trn nn Internet, voi
phn mm chu yu duoc cc nh lp trnh Jordan gi re thit k,
vic lp dt h thng moi din ra theo kiu ao, Aramex khng cn
gui ki su cua mnh di do tao cho bt cu di tc lin minh no. Mi
cng ti di tc c th tu xy dung co so khch hng cua mnh trn
Internet qua h thng Aramex, tu mnh theo di v ln vt, v tro
thnh thnh vin cua h thng chuyn hng ao ton cu moi.
Nhu th by gio chng ti quan l h thng ton cu ny, voi
bn muoi di tc lin minh, v phu moi vng dia l trn th gioi,
Ghandour ni. Chng ti tit kim duoc rt nhiu tin Voi h
thng dua trn Web tt ca ci ban cn l mt trnh duyt web v
mt mt khu d vo duoc mang Aramex, v dt nhin ban o bn
trong mt h thng quan l giao hng ton cu. Aramex do tao
nhiu nhn vin cho cc cng ti lin minh khc cch su dung h
thng cua n bng cch su dung nhiu knh truc tuyn khc nhau,
gm ca thoai trn Internet (VoIP), chat truc tuyn, v cc cng cu
do tao ao khc sn c trong mang ni b cua Aramex khin cho
vic do tao tro nn re dn kh tin.
Ging UPS, Aramex nhanh chng chuyn sang insourcing. Cc
ngn hng Arp v nuoc ngoi o Trung Dng thu Aramex giao the
tn dung cua ho; cc cng ti din thoai di dng su dung nhn vin
giao hng cua Aramex d nhn danh ho thu tin din thoai, nhn
vin giao hng chi qut the tn dung cua khch hng v in ra mt
ha don. (Aramex c th l mt cng ti cng ngh cao, nhung n
khng tu chi vic su dung lua th di qua cc ro chn qun su d
giao cc buu kin o vng Bo Ty khi cc cuc dung d giua Israel
v Palestine d dng cc duong di.)
Chng ti l mt t chuc rt phng, Ghandour giai thch. Diu
ny khng truyn thng, v cc th ch khu vuc tu nhn Arp c xu
huong rt ging cc chnh phu ht suc tn ti v gia truong. D
khng phai l cch Aramex hoat dng. Khng c nhiu hon hai hay
ba cp ngn cch ti v moi nguoi trong cng ti. Mi lao dng tri
thuc o t chuc ny du c mt chic my tnh voi e-mail v truy
cp Internet. Ngay tu my tnh cua anh ti c th truy nhp mang
THE GII L PHANG
350
ni b cua ti v bit chnh xc diu g dang xay ra trong t chuc
m khng cn nhung nguoi ph cua ti phai bo co.
Tm lai, Fadi Ghandour d tn dung loi th cua nhiu hnh thuc
cng tc moi xu chui cung, outsourcing, insourcing, v tt ca
cc steroid d lm hng b 200 triu dla mi nm cua mnh rt
lon. Hay, nhu anh din dat voi mt nu cuoi, ti d l lon o dia
phuong, v b o tm quc t - v ti d dao nguoc diu d.
Quy tc #3: V ln s hnh dng b. Mt cch m cc cng ti
ln c th pht dt o th gii phng l hc cch lm thc s b
bng cho php cc khch hng cua mnh hnh dng tht s ln.
Howard Schultz, nguoi sng lp v chu tich hng Starbucks, ni
rng Starbucks uoc tnh c th tao ra muoi chn nghn bin th c
ph dua trn cc thuc don c o moi cua hng Starbucks. Ni cch
khc, diu Starbucks lm l bin khch hng cua mnh thnh nhung
nguoi sng ch d ung v cho php ho tu thit k d ung cua
mnh theo dng so thch. Starbucks chua bao gio nghi dn chuyn
bn sua du nnh, Schultz ni voi ti, cho dn khi nhung nguoi
quan l cua hng bt du bi oanh tac boi cc yu cu tu pha khch
hng, dn muc ban ngy ho phai chay dn cc cua hng trn ph d
mua tung thng sua du nnh. Starbucks hoc duoc diu d tu khch
hng cua mnh, v ngy nay 8% d ung cua Starbucks bn ra c
sua du nnh o trong. Chng ti chua tung nghi dn cc loai pha
ch khc voi sua du nnh, Schultz ni, nhung khch hng th
c. Starbucks chi hop tc voi ho. Cc cng ti lon thng minh nht
hiu r rng rng ba su hi tu cho php ho hop tc voi khch hng
theo cch hon ton moi v, khi lm vy, ho hnh dng tht su
b. Cch thuc m cc cng ti lon hnh dng b khng phai l
huong dn c nhn mi khch hng v c tm cch phuc vu ring
khch hng d. Diu d l khng th v tn km v cng. Ho lm
duoc diu d bng cch bin vic kinh doanh cua mnh cng ging
mt buffet cng tt. Cc cng ti ny tao ra mt nn tang cho php
tung khch hng tu phuc vu theo cch cua mnh, theo nhip d ring
cua mnh, theo thoi gian ring cua mnh, theo thch ring cua
mnh. Ho dang thuc su bin khch hng cua mnh thnh nhn vin
v dng thoi bt ho phai tra tin cho cng ti v th vui d!
CC CNG TI DOI PH RA SAO
351
Mt trong cc cng ti lon hoc duoc cch hnh dng b theo cch
d l E
`
Trade, ngn hng truc tuyn v mi gioi chung khon. N
lm duoc th, Mitchell H. Caplan, CEO cua E
`
Trade, cung l mt
nguoi ban v hng xm, giai thch, nho nhn ra rng o sau moi su
huyn no xung quanh con st v ph san dot-com, c ci g d
quan trong dang din ra. Mt s nguoi nghi l Internet s cch
mang ha moi thu trn th gioi, khng c gioi han no n s chua
bnh cam lanh thng thuong, Caplan ni. Chc hn, d l su
cuong diu, d dn toi cc dnh gi v trng doi din r, thuc t d
tan tnh. Nhung cng lc, m thm hon nhiu, Internet d tao ra
mt nn tang phn phi hon ton moi d cc cng ti c th voi
toi khch hng cua mnh theo mt cch hon ton moi v cho php
khch hng voi toi cng ti cua ban theo mt cch hon ton moi,
Caplan ni. Trong khi chng ti dang ngu, me ti tm cch dng
e-mail v kt ni voi lu tre. My dua con ti nhn tin tuc th cho tt
ca ban b chng. Me ti lun ra ln truc tuyn v kim tra cc bang
cn di E
`
Trade cua b th no.
Cc cng ti chm ch d hiu l ho dang chung kin su ra doi cua
loai khch hng tu dinh huong, boi v Internet v tt ca cc cng
cu khc cua th gioi phng d tao ra mt phuong tin cho mi
khch hng tu chinh chnh xc gi ca, kinh nghim, v dich vu m
mnh mun. Cc cng ti lon c kha nng thch nghi cng ngh v
cc quy trnh kinh doanh cua mnh d trao quyn cho khch hng
tu dinh huong ny c th hnh dng rt b qua vic cho php khch
hng cua mnh hnh dong thuc su lon. Ho c th lm cho khch
hng cam thy mi san phm hoc dich vu du duoc may do ring
cho cc nhu cu v mong mun dc bit cua mnh, khi thuc ra cng
ti dang tao ra mt buffet s d ho tu phuc vu mnh.
Trong ngnh dich vu ti chnh, diu d tao nn mt thay di su
sc v cch tip cn. V lich su, cc dich vu ti chnh bi chi phi
boi cc ngn hng, hng mi gioi, v cng ti bao him lon, ho ni
cho ban, ban nhn duoc g, nhn duoc ra sao, ban nhn duoc o du
v khi no, v gi ban phai tra cho dich vu d. Khch hng phan
ung voi cc cng ti lon ny voi cc cam xc tu tho o dn gh tom.
Nhung nu khng thch cch ngn hng cua ti di xu voi ti, ti
khng tht su c lua chon no khc. Th ri th gioi tro nn phng
v Internet toi. Khch hng bt du cam thy mnh c th kim sot
duoc nhiu hon, v ho cng thch nghi cc thi quen mua hng cua
THE GII L PHANG
352
ho voi Internet, cc cng ti tu bn sch dn dich vu ti chnh
cng phai thch nghi v cho ho cc cng cu d kim sot tt hon.
Chc chn cc c phn Internet n khi bong bng v, Caplan
ni, gi c phiu cua cng ti ring cua ng cung sut gi th tham
trong con bo thi truong d, nhung bn duoi, khch hng bt du
duoc nm mi quyn luc, v khi m ho d duoc bit diu d, moi
vic d di khc, tu ch cc cng ti nm quyn kim sot hnh vi
khch hng dn ch khch hng kim sot hnh vi cua cng ti. Cc
quy tc giao kt thay di, v nu ban khng dp ung duoc, khng
cung cp cho khch hng nhung g ho mun, th s c nguoi khc,
v ban s cht. Nhung noi mt thoi cc cng ti dich vu ti chnh
hnh dng lon, gio dy ho buc phai hnh dng b v cho php
khch hng hnh dng lon. Cc cng ti thinh vuong ngy nay,
Caplan lp lun, l cc cng ti hiu duoc loai khch hng tu dinh
huong. Voi E
`
Trade, diu d c nghia l quan nim cng ti khng
phai nhu mt tp hop cc dich vu ti chnh ring le mt ngn
hng, mt hng mi gioi, mt cng vic cho vay m nhu mt
kinh nghim ti chnh tng hop c th phuc vu cc khch hng ti
chnh tu dinh huong nht. Khch hng tu dinh huong mun mua
ti chnh mt cua, Caplan ni. Khi ho toi ch chng ti ho mun
tt ca moi thu duoc tch hop voi nhau, voi su kim sot cua ho. D
vy, chi moi gn dy, chng ti moi c cng ngh tht su tch hop
duoc ba loai hnh kinh doanh cua mnh ngn hng, cho vay v
mi gioi v ho hop chng voi nhau theo cch khng chi dua ra
gi, khng chi dich vu, m l ton b kinh nghim ho mun.
Nu ban toi E
`
Trade ba hay bn nm truoc, ban thy ti khoan
mi gioi cua ban trn mt trang mn hnh v cho vay trn mt trang
khc. Gio dy, Caplan ni, Trn mt trang by gio ban c th thy
chnh xc thuc thoi ti khoan mi gioi cua mnh dang o du, k ca
suc mua cua ban, v ban s thy ti khoan ngn hng cua ban v
cc khoan tra duoc ln lich cho cc mn vay cua ban khoan treo
l bao nhiu, s du khoan th chp nh cua ban l bao nhiu, v
han muc tn dung [cua ban] l bao nhiu v ban c kha nng thoai
mi chuyn dich ba ci d d ti da ha loi ch cua tin cua ban.
Trong khi Fadi Ghandour di ph voi ba su hi tu bng ly mt
cng ti b v nghi ra mt chin luoc d khin n hnh dng rt lon,
Mitchell Kaplan tn tai bng ly mt cng ti lon v khin n hnh
dng rt b sao cho khch hng cua ng c th hnh dng rt lon.
CC CNG TI DOI PH RA SAO
353
Quy tc #4: Cc cng ti tt nht l nhng ngui cng tc tt
nht.Trong th gii phng, cng vic kinh doanh ngy cng duc
thc hin nhiu hon thng qua cng tc bn trong v gia cc
cng ti, v mt l do rt don gian: Cc lp to gi trj tip theo -
bt lun v cng ngh, marketing, y sinh hay san xut - dang tro
nn phc tp dn mc khng mt hng hay phng don le no c
kha nng lm chu n mt mnh.
'Diu chng ta dang thy trong rt nhiu linh vuc khc nhau, Joel
Cawley, lnh dao don vi lp k hoach chin luoc cua IBM, ni, l
cc lop tip theo cua di moi dnh dn su tuong tc cua nhiu
chuyn ngnh rt tin tin. Su di moi cng ngh tin tin trong tt
ca cc linh vuc ngy cng duoc chuyn mn ha cao. Trong hu
ht cc truong hop, qu trnh chuyn mn ha cua cng ti hay
phng cua ban s chi c th p dung cho mt mang rt nho cua bt
k ngnh kinh doanh hoc thch thuc x hi c nghia no. Do
d, d c bt k dt ph c gi tri no, ban phai c kha nng phi
hop ngy cng nhiu hon cc chuyn mn ngy cng t vi d. V
th cng tc l rt quan trong, Cawley ni. Nhu th ban c th
thy l mt cng ti duoc phm d sng ch ra mt ng luoi [stent]
moi cho php dn mt loai thuc hon ton moi m mt cng ti y
sinh lm ra, khi d dt ph tht su khi loi nhun duoc tao ra cho
ca hai l o su cng tc cua ho d khin cc dt ph thuc tu mt
hng hop voi h thng dn thuc dt ph tu hng kia.
Hay ly mt v du sng dng hon: tr choi video. Nhung nguoi
lm tr choi tu lu phai dt mua nhac dc bit di cng cc tr choi.
Ho cui cng pht hin ra l khi kt hop nhac dng voi tr choi
dng ho s khng chi bn duoc rt nhiu ban tr choi d, m cn
c th ly nhac d d bn trn CD hoc cho tai xung [tu Internet]
nua. Chnh v vy mt s cng ti tr choi lon moi dy d mo b
phn m nhac ring, v mt s nhac si d quyt dinh rng s c
nhiu co hi cho nhac cua mnh duoc nghe hon bng lng x n voi
mt tr choi ki thut s moi, hon l trn radio. Su lm phng th
gioi cng kt ni moi ngun kin thuc voi nhau, s cng din ra
nhiu qu trnh chuyn mn ha v cng c nhiu chuyn gia, th
cng nhiu di moi s xay ra tu vic tp hop chng vo cc t hop
khc nhau, v su quan l s cng l v kha nng lm chi vic d.
THE GII L PHANG
354
C l cch tt nht d minh hoa su thay di khung mu ny v
mt s cng ti d lm theo n ra sao, l nhn vo mt nh san xut
ht suc truyn thng: Rolls-Royce. Khi ban nghe thy tu Rolls-
Royce, ngay lp tuc trong du ban s c hnh anh v mt chic t
lp bng tay bng by, voi mt nguoi ti x mc dng phuc ngi o
gh li xe v dng sau l mt cp n mc tht dep trn duong di
Ascot hoc Wimbledon. Rolls-Royce, cng ti Anh tinh ty te nhat,
dng khng? Tuy vy, nu ti bao ban rng Rolls-Royce thm ch
khng cn san xut t nua (vic kinh doanh d d bi bn nm
1972 v thuong hiu duoc cp cho BMW nm 1998), rng 50% thu
nhp cua n dn tu cc dich vu, v rng nm 1990 ton b nhn
vin cua n du o Anh, cn ngy nay 40% nm ngoi Vuong quc
Anh, trai rng tu Trung Quc dn Singapore, An D, , Ty Ban
Nha, Duc, Nht dn Scandinavia th sao?
Khng, d khng cn l Rolls-Royce cua cha ban nua.
Cch dy d kh lu chng ti ni, Chng ta khng th chi l
mt cng ti Anh, Sir John Rose, gim dc diu hnh cua Rolls-
Royce PLC, ni voi ti trong mt cuc phong vn khi ca hai chng
ti cng dn Trung Quc. Anh l mt thi truong b t. Cui cc
nm 1980, 60% vic kinh doanh cua chng ti l v quc phng
|dc bit l dng co phan luc] v khch hng chu yu cua chng ti
l chnh phu cua Nu hong. Nhung chng ti cn tro thnh mt tay
choi ton cu, v mun lm duoc nhu vy chng ti phai nhn ra l
khch hng lon nht cua moi thu chng ti c th lm duoc l Mi,
v chng ti phai thnh cng trn cc thi truong phi quc phng.
V vy chng ti tro thnh mt cng ti cng ngh [chuyn v] cc
h thng luc. Ngy nay kha nng lon nht cua Rolls-Royce l lm
turbin kh cho my bay dn su v qun su, my bay truc thng, tu
thuy, v cc ngnh du, kh v pht luc. Gio dy Rolls-Royce c
khch hng o 120 nuoc v su dung khoang ba muoi nhm nghn
nguoi, nhung chi c hai muoi mt nghn o Anh, phn cn lai l b
phn cua mt mang luoi ton cu v nghin cuu, dich vu, v san
xut. Mt nua doanh thu cua Rolls-Royce hin nay dn tu cc hoat
dng kinh doanh bn ngoi Anh. O Anh chng ti duoc coi l mt
cng ti Anh, Rose ni, nhung o Duc chng ti l mt cng ti
Duc. O Mi chng ti l mt cng ti Mi, o Singapore chng ti l
mt cng ti Singapore ban phai nhu vy d gn voi khch hng
m ca voi cc nh cung cp, nhn vin, v cc cng dng trong d
CC CNG TI DOI PH RA SAO
355
ban hoat dng. Ngy nay Rolls-Royce su dung nhn vin voi
khoang nm muoi quc tich, tu nm muoi nuoc, ni khoang nm
muoi thu ting. N outsource v offshore khoang 75% chi tit my
cua mnh cho chui cung ton cu cua n. 25% nhung g chng ti
tu tay lm l nhung yu t tao ra khc bit. Rose ni. Dy l dui
nng cua dng co, turbin, my nn, quat v hop kim, v kh dng
hoc d tao ra chng. Mt cnh turbin duoc lm tu mt don tinh th
trong mt l nung chn khng, tu mt hop kim thch hop, voi mt
h thng lm ngui rt phuc tap. Ch tc c gi tri gia tng rt cao
l mt trong nhung nng luc ct li cua chng ti. Tm lai, Rose
ni, Chng ti vn so huu cc cng ngh then cht, c kha nng
nhn din v xc dinh san phm no duoc khch hng cua chng
ti yu cu, chng ti c kha nng tch hop thnh tuu khoa hoc moi
nht vo vic san xut cc san phm ny, v chng ti so huu knh
phn phi d dua cc san phm ny dn thi truong, v chng ti c
kha nng thu thp v hiu cc du liu tu pha cc khch hng su
dung san phm cua chng ti, cho php chng ti h tro san phm
d trong khi duoc dng v lin tuc tao thm gi tri.
Nhung ngoi cc linh vuc ct li ny, Rolls-Royce cn p dung
mt cch tip cn [theo chiu] ngang hon nhiu d outsource cc
chi tit khng ct li cho cc nh cung cp o bt cu noi no trn th
gioi, v d tm kim IQ xa ngoi cc dao Anh. Mt troi c th ln
trn D quc Anh, v n thuong ln trn Rolls-Royce cu. Nhung n
khng bao gio ln trn Rolls-Royce moi. D tao ra cc dt ph
trong ngnh pht luc ngy nay, cng ti phai ho trn su thu hiu
cua nhiu chuyn gia tu khp noi trn th gioi hon rt nhiu, Rose
giai thch. V d c th thuong mai ha duoc linh vuc nng luong
tin phong tip theo pin nhin liu cn diu d cn hon nua.
Mt trong cc nng luc ct li v kinh doanh ngy nay l lin
kt, Rose ni. Chng ti lin kt v san phm v v cung cp
dich vu, lin kt voi cc truong dai hoc v voi cc thnh vin khc
trong ngnh chng ti. Ban phai hoc v ci ho c th cung cp v
ci ban c th lm mt cch hop l C mt thi truong v R&D v
mt thi truong v cc nh cung cp, v mt thi truong v san phm,
v ban cn c mt kt cu dp ung cho tt ca chng.
Mt thp ki truoc, ng ni thm, Chng ti lm 98% cng vic
nghin cuu v cng ngh o Anh, cn hin nay chi lm chua dn
40% o Anh. By gio chng ti lm o Mi, Duc, Scandinavia, An
THE GII L PHANG
356
D, Nht, Singapore, Ty Ban Nha, v . Hin tai chng ti thu
nhn vin tu cc truong dai hoc cua nhiu nuoc hon, nhm tin liu
truoc mt hn hop ki nng v quc tich m chng ti s mun
trong muoi hoc muoi lm nm nua.
Khi Rolls-Royce cn l mt cng ti ly Anh lm trung tm, ng
ni thm, n duoc t chuc nng theo chiu doc. Nhung chng ti
d phai lm phng chnh mnh, Rose ni, v cc thi truong ngy
cng mo rng ra khp th gioi m Rolls-Royce c th bn vo v
c th thu ht tri thuc tu d.
Th cn tuong lai hua hen g?
Cch tip cn di voi thay di m Rolls-Royce d hon thin d
dp ung voi su lm phng th gioi s tro thnh chun cho ngy
cng nhiu cng ti moi mo. Nu hm nay ban dn gp cc hng
du tu vn mao him o Silicon Valley v ni rng ban mun mo
mt cng ti moi nhung tu chi khng outsource hay offshore g ht,
ho s chi cua cho ban ra ngay lp tuc. Cc nh tu ban mao him
ngy nay mun bit ngay tu ngy du tin rng cng ti moi mo cua
ban s thu loi duoc g tu ba su hi tu d hop tc voi nhung nguoi
thng minh v hiu qua nht m ban c th tm thy o moi noi trn
th gioi. Chnh v vy m trong th gioi phng, cc cng ti ngy
cng mang tnh ton cu ngay tu khi moi ra doi.
Ngy xua, Vivek Paul, chu tich Wipro, ni, khi ban mo mt
cng ti, ban s phai tu nhu, U, trong hai muoi nm nua, ti hi
vong chng ta s tro thnh mt cng ti da quc gia. Ngy nay, ban
tu nhu rng trong vng mt hoc hai ngy ti s tro thnh mt cng
ti da quc gia. Ngy nay, c cc cng ti gm ba muoi nguoi bt du
voi hai muoi nguoi o Silicon Valley v muoi o An D V nu
ban l mt cng ti da san phm, c th ban s c mt s quan h
san xut o Malaysia v Trung Quc, quan h v thit k o Di
Loan, quan h v h tro khch hng o An D v Philippines, v c
l v ki thut o Nga v Mi. Dy l nhung ci c th duoc goi l
cc cng ti da quc gia siu nho, v chng l ln sng tuong lai.
Ngy nay, cng vic quan l du tin cua ban khi ra khoi truong
kinh doanh c th l trng coi cc chuyn mn cua mt nhm ki
thut vin voi mt phn ba o An D, mt phn ba o Trung Quc,
mt phn su o Palo Alto v mt phn su o Boston. Diu d cn
mt loai ki nng ht suc dc bit, v s c nhu cu nhiu trong th
gioi phng.
CC CNG TI DOI PH RA SAO
357
Quy tc #5: Trong mt th gii phng, cc cng ti tt nht mnh
khoe nh thung xuyn chp X-quang ngc v sau d bn kt
qua cho cc khch hng cua mnh
V cc cng vic kinh doanh dc sc [niche] c th tro thnh vic
kinh doanh hng cho tm thuong [vanilla] nhanh hon bao gio ht
trong mt th gioi phng, cc cng ti tt nht ngy nay thuc su phai
thuong xuyn soi X-quang vng nguc d nhn din v tng
cuong cc niche cua mnh v outsource cc thu khng tao ra khc
bit nhiu lm. Soi X-quang vng nguc nghia l g? Hy d ti gioi
thiu Laurie Tropiano, ph chu tich IBM v cc dich vu tu vn kinh
doanh, m ti c th goi l mt chuyn gia X-quang cng ti. Vic
m Tropiano v nhm cua chi lm o IBM v ban cht l soi X-
quang cng ti cua ban, d tung b phn cua n ra, ri dung n ln
mt mn hnh lon d ban c th nghin cuu moi chi tit b xuong
cng ti cua ban. Mi phng, mi chuc nng du duoc g ra v cho
vo mt ci hp d xem liu d l mt khoan chi ph hay mt
ngun thu di voi cng ti, hay mi thu mt cht, v liu d c phai
l mt nng luc ct li duy nht cua cng ti hay l mt chuc nng
vanilla [tm thuong] no d m bt k ai khc cung c th lm duoc
c l re hon v tt hon.
Mt cng ti din hnh c tu bn muoi dn nm muoi b phn,
mt hm o tru so IBM Tropiano giai thch cho ti, khi c hin thi
mt b xuong cng ti ln mn hnh cua c, nhu th ci chng ti
lm l nhn din v c lp bn muoi hay nm muoi b phn ny,
ri sau d ngi xung v hoi [cng ti], Ban tiu bao nhiu cho mi
b phn? Ban gioi nht o du? Cc ban khc bit o du? Cc b
phn hon ton khng khc bit o doanh nghip ban l g? Ban
nghi mnh c nng luc o du song khng chc ban s c bao gio tro
thnh rt cu o d v ban phai d nhiu tin hon muc ban mun?
Khi ban lm xong, Tropiano ni, v co ban ban d c mt X-
quang cua cng ti, nhn din ra bn hoc nm dim nng. Mt
hay hai ci c th l cc nng luc ct li; nhung ci khc c th l
cc ki nng m cng ti chua hon ton thuc duoc l cn c v nn
duoc xy dung. Ngoi ra, cc dim nng khc trn tm X-quang c
th l cc b phn noi nm phng khc bit lp lai cng cc chuc
nng hay dich vu m nhung nguoi ngoi cng ti c th lm tt hon,
THE GII L PHANG
358
re hon, v do d nn duoc outsource min l vn c tit kim mt
khi d tnh ht cc chi ph v nhung gin doan cua outsourcing.
V th ban nhn vo [X-quang] ny v ni, Ti thy cc khu
vuc ny o dy s thuc su nng bong v ct li, Tropiano ni, v
sau d hy sang cc thu ban c th outsource, v giai phng vn v
ch tm dn cc du n m mt ngy no d c th l mt phn cua
nng luc ct li cua ban. Di voi mt cng ti trung bnh, ban lm
n tt nu 25 phn trm l nng luc ct li v chin luoc v thuc su
khc bit, v phn cn lai ban c th tip tuc lm v c cai thin
hay ban c th thu ngoi lm [outsource].
Ln du tin ti quan tm dn hin tuong ny khi mt tin kinh
doanh chnh trn Internet dp vo mt ti: HP bo ti 150 triu $
hop dng ngn hng An D. Cu chuyn cua Computerworld.com
(25-2-2004) trch dn mt tuyn b cua HP ni rng hng d k mt
hop dng outsourcing muoi nm voi Ngn hng An D o Mumbai.
Hop dng 150 triu $ l hop dng lon nht m HP Services tung k
duoc o vng Chu Thi Bnh Duong, theo loi Natarajan
Sundaram, phu trch marketing cho HP Services An D. Thoa
thun yu cu HP lp dt v quan l h thng ngn hng ct li
[core banking] khp 750 chi nhnh cua Ngn hng An D. Dy l
ln du tin o HP chng ti kim vic outsourcing hoat dng ngn
hng ct li o vng Chu Thi Bnh Duong, Sundaram ni.
Nhiu cng ti da quc gia canh tranh d ginh hop dng, k ca
IBM. Theo hop dng, HP s chiu trch nhim v cng ngh xu l
kho du liu [data warehousing] v tao hnh-ti liu [document-
imaging], nghip vu ngn hng tu xa [telebanking], ngn hng
Internet, v cc my ATM cho ton b chui ngn hng.
Cc tuong thut khc giai thch rng Ngn hng An D phai di
mt voi canh tranh ngy cng gia tng tu ca cc ngn hng khu vuc
cng- v tu v cc cng ti da quc gia. N nhn ra l cn phai chp
nhn hoat dng ngn hng trn co so Web, chun ha v nng cp
cc h thng my tnh cua mnh, giam chi ph giao dich, v ni
chung tro nn thn thin hon voi khch hng. V vy n lm ci m
moi hng da quc gia khc du lm n d mnh lm mt X-quang
vng nguc v quyt dinh outsource tt ca cc chuc nng m n nghi
khng phai mt phn nng luc ct li cua mnh hay don gian khng
c ki nng ni b d lm voi trnh d cao nht.
CC CNG TI DOI PH RA SAO
359
Th m, khi Ngn hng An D quyt dinh outsource xu l hu
truong cua mnh cho mt cng ti my tnh Mi, phai, diu d dng
l qu k qui. Sao th duoc nhi, ti ni, tay dui mt. HP, nhung
nguoi m ti goi khi my in cua ti bi hong, lai kim duoc hop
dng outsourcing d quan l hu truong cua mt ngn hng quc
doanh An D c 750 chi nhnh? Lm th qui no Hewlett-Packard
bit cch quan l h thng hu truong cua mt ngn hng An D?
V t m, ti quyt dinh thm tru so HP o Palo Alto d tm hiu.
O d, ti gp Maureen Conway, ph chu tich HP phu trch cc giai
php cho thi truong moi ni, v dt truc tip cu hoi trn voi b.
Lm cch no chng ti nghi mnh c th dua cc kha nng ni
tai cua mnh ra v bin chng thnh c loi cho nguoi khc? b tra
loi mt cch hng bin. Ngn gon, b giai thch, HP lun dn tip
khch hng dn thm, khch hng cua hng c th dn tru so d
xem cc di moi m HP dua ra d quan l chnh h thng thng tin
cua mnh. Nhiu khch hng d di khoi nhung vn t m lm sao
m cng ti khng l ny d tu thch nghi voi th gioi phng. Ho hoi
bng cch no m HP, tung c tm muoi bay chui cung khc nhau
mi chui duoc quan l theo chiu doc v dc lp, voi thu bc cc
nh quan l ring cua mnh v h tro hu truong d nn chng lai
chi vo nm chui cung quan l vic kinh doanh 50 ti $, trong d
cc chuc nng nhu k ton, lm ha don, v nhn luc duoc xu l
qua mt h thng ton cng ti? HP d lp dt my tnh v cc quy
trnh kinh doanh no d hop nht tt ca vic ny mt cch hiu
qua? HP, kinh doanh o 178 nuoc, truoc dy thuong xu l cc khoan
phai thu v phai tra cho mi nuoc ring o nuoc d. N d bi cht
nho hon ton. Moi chi vi nm gn dy, HP d thit lp ba trung
tm xu l giao dich o Bangalore, Barcelona v Guadalajara voi
cc tiu chun thng nht v phn mm work flow dc bit cho
php cc vn phng HP o tt ca 178 nuoc xu l tt ca vic lp ho
don qua ba trung tm ny.
Nhn phan ung cua khch hng di voi hoat dng ni b cua
ring n, mt hm HP ni, Ny, v sao chng ta lai khng thuong
mai ha ci ny nhi? Conway ni, Ci d d tro thnh hat nhn
cua dich vu outsourcing quy trnh kinh doanh cua chng ti
Chng ti d lm X-quang vng nguc cho ring mnh v pht hin
ra rng chng ti c cc ti san m nhung nguoi khc quan tm
dn, v d l mt cng vic kinh doanh.
THE GII L PHANG
360
Ni cch khc, su lm phng th gioi vua l cn bnh vua l cch
diu tri cho Ngn hng An D. R rng n khng th theo kip cc
di thu canh tranh trong mt mi truong hoat dng ngn hng bi
phng cua An D, v, cng lc, n c th lm X-quang nguc v sau
d outsource cho HP ton b nhung thu m n cam thy khng cn
nghia d tu lm nua. V HP, sau khi d lm X-quang cho chnh
mnh, d pht hin rng n dang nm giu mt vic kinh doanh tu
vn hon ton moi bn trong nguc mnh. Chc chn, phn lon cng
vic cho Ngn hng An D s duoc thuc hin boi nhn vin HP o
An D hoc cc nhn vin cua Ngn hng An D s thuc su gia
nhp HP. Nhung mt phn loi nhun s tm duoc duong v voi tu
me o Palo Alto, noi s h tro ton b hoat dng thng qua chui
cung tri thuc ton cu cua mnh.
Phn lon thu nhp ngy nay cua HP l tu bn ngoi Mi. Nhung
cc nhm tri thuc v nn tang ct li cua HP, nhung nguoi c th
rp cc quy trnh cng vic d ly duoc cc hop dng d nhu vn
hnh h thng hu truong cua Ngn hng An D vn cn o Mi.
Nng luc d mo tuong l o dy, hon l o bt k du trn th
gioi, Conway ni. Hat nhn sng tao l o dy, khng phai v c
nhung nguoi thng minh hon m l c mi truong, c tu do tu
duy. Ci my mo tuong vn o dy.
Quy tc #6: Cc cng ti gioi nht outsource d thng, khng phai
d co li. H outsource d di mi nhanh hon v re hon d tro
nn ln hon, chim duc thj phn, v thu duc chuyn gia
nhiu hon v da dng hon - ch khng phai tit kim tin bng
sa thai nhiu ngui hon.
Dov Seidman diu hnh LRN, mt cng ti cung cp dich vu do tao
truc tuyn v php l, su phuc tng, v dao duc cho nhn vin cc
cng ti ton cu v gip cc nh diu hnh v thnh vin hi dng
quan tri quan l cc trch nhim quan tri cng ti. Chng ti n trua
voi nhau ma thu nm 2004, Seidman tnh co ni moi dy anh vua
k mt hop dng outsourcing voi hng tu vn An D MindTree.
Tai sao anh ct chi ph? ti hoi anh.
Ti outsource d thng, khng phai d tit kim tin, Seidman
tra loi. Vo Web site cua chng ti di. Hin ti dang mo thm hon
ba muoi vic lm, dy l cc vic lm tri thuc. Chng ti dang mo
CC CNG TI DOI PH RA SAO
361
rng. Chng ti thu nguoi. Ti ly thm nguoi v tao ra cc quy
trnh moi.
Kinh nghim cua Seidman l ci m hu ht outsourcing thuc su
l- cc cng ti outsource d tm kim ti nng nhm pht trin cng
vic kinh doanh cua mnh nhanh hon, khng don gian d giam chi
ph v ct bot. Cng ti cua Seidman l nguoi di du tai mt trong
nhung ngnh hon ton moi chi xut hin o th gioi phng gip
cc hng da quc gia nui dung mt vn ha dao duc cng ti
quanh mt co so nhn vin trai khp th gioi. Cho d LRN l mt
cng ti BE [truoc Enron] duoc thnh lp muoi nm truoc khi
Enron ph san nhu cu di voi cc dich vu cua n tro ln trong
thoi dai PE hu Enron [Post-Enron]. Theo sau su sup d cua
Enron v cc vu b bi quan tri cng ti khc, nhiu cng ti d quan
tm dn ci LRN rao bn cc chuong trnh truc tuyn d rn k
vong chung v su hiu bit v trch nhim php l v dao duc, tu
phng hop hi dng quan tri dn sn nh my. Khi cc cng ti k
hop dng voi LRN, nhn vin cua ho duoc cung cp mt kha do
tao truc tuyn, gm ca cc bi kim tra bao trm moi thu, tu quy
tc ung xu, dn khi no ban duoc php nhn mt mn qu, dn ban
nn nghi g truoc khi n nt Send trn e-mail, dn ci g tao thnh
mt mn dt lt cua mt quan chuc nuoc ngoi.
Khi ton b vn d quan tri cng ti bt du ni ln nhu nm vo
du cc nm 2000, Seidman nhn ra l khch hng cua mnh, rt
ging E
`
Trade, c th cn dn mt nn tang duoc tch hop hon.
Trong khi tht tuyt l ng do tao nhn vin cua ho voi mt gio
trnh truc tuyn v khuyn cc hi dng quan tri v cc vn d dao
duc voi mt gio trnh khc, ng bit l cc nh diu hnh cng ti
mun c mt giao din mt cua trn co so Web noi ho c th giai
quyt ton b vn d quan tri v dao duc di mt voi cc t chuc
cua ho cho d d l gio duc nhn vin, bo co v bt cu hnh vi
khng bnh thuong no, duy tr danh ting kh khn moi c duoc
cua cng ti, hoc tun theo chnh phu v noi ho c th c ci nhn
tuc th vo cng ti cua ho dang dung o du.
Vy l Seidman phai di mt voi mt thch thuc kp. ng cn
lm hai vic cng mt lc: giu cho thi phn ngnh do tao tun thu
truc tuyn tng ln, v thit k mt nn tang tch hop hon ton
moi cho cc cng ti m ng d lm vic voi ri, mt h thng di
hoi mt buoc nhay vot cng ngh tht su. Khi phai di mt voi
THE GII L PHANG
362
thch thuc ny ng bn quyt dinh tranh thu MindTree, hng tu vn
An D, cho mt quan h outsource c th cung cp cho ng khoang
nm ki su phn mm cht luong cao voi gi cua mt ki su Mi.
Ny, Seidman ni, khi cc thu duoc dem bn, ban c xu
huong mua nhiu hon. MindTree cho khng phai thu cui ma
vua ri, m l ti nng ki thut phn mm thuong hang, m ti kh
c th tm thy o noi khc. Ti phai tiu rt nhiu tin d bao v v
mo rng cng vic kinh doanh ct li cua ti v tip tuc quan tm
dn cc khch hng, nhung nguoi dang lm vic voi cc chuong
trnh hin tai cua ti. V cng lc, ti phai buoc mt buoc di khng
l d d xut voi khch hng nhung g ho di hoi sau d, d l mt
giai php truc tuyn vung chi hon nhiu v hon ton truc tuyn
cho tt ca cc vn d dao duc, quan tri, v tun thu cua ho. Nu ti
khng dp ung duoc nhu cu cua ho, nguoi khc s dp ung. Lin
kt voi MindTree cho php ti v co ban c duoc hai nhm mt
nhm [hu ht l nguoi Mi] ch trong vo bao v v mo rng cng
vic kinh doanh ct li cua chng ti, v nhm cn lai, k ca cc
nh tu vn An D cua chng ti, tp trung vo tao ra buoc nhay vot
chin luoc tip theo d pht trin kinh doanh cua chng ti.
V dao duc l ct li cua doanh nghip c tru so o Los Angeles
cua Seidman, vic ng d bt du outsourcing th no cung quan
trong ngang voi cc kt qua cui cng cua mi quan h. Thay cho
thng bo quan h di tc voi MindTree nhu mt vic d ri,
Seidman d chi dao mt cuc hop tt ca khoang 170 nhn vin cua
ng o to thi chnh d bn vic outsourcing m ng du dinh. ng
trnh by moi l l kinh t, d cc nhn vin cn nhc, v cho mi
nguoi mt buc tranh v nhung cng vic s cn trong tuong lai v
lm sao moi nguoi c th chun bi mnh d hop voi. Ti cn chi
cho cng ti cua ti ci n cn lm d thng, ng ni.
Khng nghi ngo g, c cc hng d v s outsource kh nhiu
vic lm chi d tit kim tin v phn pht n cho cc c dng hay
ban quan l. Nghi rng diu d chua xay ra hay s khng xay ra l
qu ngy tho. Nhung cc hng su dung outsourcing truoc ht nhu
mt cng cu d ct chi ph, chu khng phai d tng cuong di moi
v dy nhanh tng truong, chi l thiu s, khng phai da s v ti
khng mun so huu c phiu cua ho. Cc cng ti tt nht dang tm
cch d tn dung luc dn by cua ci tt nht o An D voi ci tt
nht o Bc Dakota v ci tt nht o Los Angeles. Theo nghia d, tu
CC CNG TI DOI PH RA SAO
363
outsoucing nn cho v huu. Tu thch hop thuc su l sourcing
[kim ngun]. D l ci m th gioi phng vua cho php vua di
hoi, v cc cng ti sourcing dng s kt thc voi thi phn lon hon
v nhiu nhn vin hon o moi noi chu khng nho hon v t hon.
'Dy l v c tro nn lon hon nhanh hon, v lm sao d buoc
nhay tip tn t thoi gian hon, voi su dam bao thnh cng lon hon,
Seidman ni v quyt dinh cua mnh d source cc linh vuc trong
yu cua pht trin nn tang moi cua ng cho MindTree. N khng
phai l lm tt. Hin nay chng ti c hon hai trm khch hng
khp th gioi. Nu ti c th pht trin cng ti theo cch m ti
mun, ti c kha nng thu nhiu nguoi hon o tt ca cc vn phng
hin nay, thng chuc cho nhiu nguoi hon, v cho php nhn vin
hin tai cua chng ti nhiu co hi hon v nhiu con duong su
nghip xung dng hon boi v lich trnh cua LRN s rng hon,
phuc tap hon v ton cu hon Chng ti o trong mt khng gian
rt canh tranh. [Quyt dinh dng outsourcing] ny chnh l tn
cng, chu khng phai phng thu. Ti c gng ghi duoc ti s truoc
khi bi ghi bn.
Quy tc #7: Outsourcing khng ch cho Benedict Arnolds. N
cng cho nhng ngui l tuong chu ngha.
Mt trong cc nhn vt moi nht ni ln trn vu di th gioi nhung
nm gn dy l nh khoi nghip x hi [social entrepreneur]. Dy
thuong l mt nguoi c kht vong chy bong mun tao ra duoc mt
anh huong x hi tch cuc ln th gioi, nhung tin rng cch tt nht
d lm diu d, nhu cu chm ngn d ni, khng phai l dua cho
nguoi ngho con c v cho ho n trong mt ngy, m l day ho
cch cu c, voi hi vong nui ho ca doi. Ti duoc quen voi nhiu
nh khoi nghip x hi trong cc nm gn dy, v hu ht kt hop
mt b c truong kinh doanh voi mt tri tim cua nguoi lm cng
tc x hi. Ba su hi tu v su lm phng th gioi l mt cua troi cho
di voi ho. Nhung nguoi nhn n v c kha nng thch ung voi n
d bt du tung ra cc du n ht suc sng tao.
Mt trong nhung nguoi duoc mn m nht cua ti l Jeremy
Hockenstein, mt thanh nin tre lc du theo con duong hoc tp
danh gi o Harvard v ra lm cho hng tu vn McKinsey, nhung
sau d, voi mt dng nghip o McKinsey, anh hon ton di huong
THE GII L PHANG
364
v quyt dinh khoi dng mt hng nhp du liu khng v loi nhun,
nhn outsource nhp du liu cho cc cng ti Mi o mt trong nhung
mi truong kinh doanh t thun loi nht trn th gioi, Campuchia
hu Pol Pot.
Chi trong mt th gioi phng!
Thng Hai 2001, Hockenstein v vi dng nghip tu McKinsey
quyt dinh dn Phnom Penh, nua cho nghi ngoi nua cho mt su
mnh tm su khoi nghip x hi no d. Ho ngac nhin thy thnh
ph dy qun c ph Internet v truong day ting Anh nhung
khng c vic lm, hoc may nht c vic lm han ch, cho nhung
nguoi tt nghip.
Chng ti quyt dinh mnh c th tn dung cc quan h cua
chng ti o Bc Mi d lp h ngn cch v tao ra cc co hi mang
lai thu nhp cho nguoi dn, Hockenstein ni. Ma h nm d, sau
mt chuyn di khc do ho tu ti tro, Hockenstein v dng nghip
cua mnh mo cng ti Digital Divide Data, voi k hoach khoi dng
mt hoat dng nho o Phnom Penh d nhp du liu thu nguoi dia
phuong g vo my tnh cc ti liu in m cc cng ti Mi mun o
dang s ho sao cho c th luu tru trong cc co so du liu v truy
luc v tm kim trn my tnh. Ti liu duoc qut o Mi v chuyn
file qua Internet. Nuoc di du tin cua ho l thu hai nh quan l
nguoi Campuchia. Di tc cua Hockenstein tu McKinsey, Jaeson
Rosenfeld, dn New Delhi v g cua cc cng ti nhp du liu An
D d tm xem hng no chi mt hng c th nhn hai nhn
vin Campuchia cua ho vo thuc tp. Chn cng ti An D dng sp
cua. Canh tranh thm ch gi re hon ni ln tu Campuchia l diu
cui cng m ho mun. Nhung mt tm hn Hindu rng luong d
chp nhn, v nhn vin cua Hockenstein duoc do tao. Sau d ho
thu hai muoi nhn vin nhp du liu du tin, nhiu trong s ho l
nguoi ti nan chin tranh Campuchia, v mua hai muoi my tnh v
mt duong Internet tn 100 $ mt thng. Du n duoc ti tro bng
25.000 $ tin ti cua ho v 25.000 $ do mt qu o Silicon Valley
tng. Ho mo cua kinh doanh thng Bay 2001 v hop dng du tin
cua ho l Harvard Crimson, to nht bo sinh vin truong Harvard.
To Crimson dang s ha cc s bo cu d dua ln mang, v v
chng ti tt nghip Harvard ho d nm mt s cng vic theo cch
cua chng ti, Hockenstein ni. Th l du n du tin cua chng
ti l giao cho nguoi Campuchia g cc bi bo cua to Harvard
CC CNG TI DOI PH RA SAO
365
Crimson duoc in tu nm 1873 dn nm 1899, tuong thut v cc
cuc dua cua lu sinh vin Harvard-Yale. Sau d, thuc su, khi chng
ti nhn cc nm 1969 dn 1971, khi su ri loan o Campuchia dang
xay ra, ho d g [cc cu chuyn cua Crimson] v cu chuyn cua
ring ho Chng ti c th chuyn cc s Crimson cu, duoc luu
giu o dang microfilm, thnh cc hnh anh s o Mi, qua mt cng ti
o Oklahoma chuyn lm cng vic d, v sau d chng ti chi cn
chuyn cc hnh anh s dn Campuchia qua FTP [Giao thuc truyn
file]. By gio ban c th ln trang thecrimson.com d tai nhung bi
bo ny. Nhung nguoi g my tnh Campuchia khng cn bit
ting Anh, ho chi cn bit g cc k tu ting Anh; ho lm vic thnh
cp, ca hai cng g mt bi bo, tip theo chuong trnh my tnh so
snh cng vic cua ho d c th chc chn l khng cn li no.
Hockenstein ni rng mi nguoi g my tnh lm vic su gio
mt ngy, su ngy mt tun, v duoc tra 75 $ mt thng, gp di
muc thu nhp trung bnh o Campuchia, noi thu nhp bnh qun du
nguoi mi nm chua dn 400 $. Thm vo d, mi nguoi g my
tnh duoc nhn mt khoan tin dng hoc ph d dn truong hoc sau
gio lm, m voi phn lon c nghia l hoc nt trung hoc nhung voi
mt vi nguoi c nghia l hoc dai hoc. Muc dch cua chng ti l
ph v ci vng lun qun trong d [thanh nin] phai bo hoc d
gip gia dnh, Hockenstein ni. Chng ti d thu di tin phong
outsourcing c trch nhim x hi. Cc cng ti Mi lm vic voi
chng ti khng chi tit kim tin m ho c th du tu vo noi
khc. Ho thuc su tao ra cuc sng tt dep hon cho mt s cng dn
ngho cua th gioi.
Bn nm sau khi bt du, Digital Divide Data gio dy d c 170
nhn vin o ba vn phng: Phnom Penh; Battambang, thnh ph
lon thu hai cua Campuchia; v mt vn phng moi o Vientiane,
Lo. Chng ti tuyn hai nguoi quan l du tin o Phnom Penh v
gui ho di hoc o An D d duoc do tao v nhp du liu, v sau d,
khi mo vn phng o Lo, chng ti thu hai nhn vin duoc nguoi
cua chng ti o Phnom Penh do tao, Hockenstein ni.
Ci cy d d tung hat ging cua mnh di khp noi. Ngoi
Harvard Crimson, mt trong nhung ngun thu nhp du liu lon
nht l cc t chuc phi chnh phu, nhung nguoi mun kt qua cc
cuc diu tra cua mnh v suc khoe v gia dnh hoc diu kin lao
dng duoc s ha. Vy l lua nhn vin nguoi Campuchia du tin
THE GII L PHANG
366
cua Digital Divide Data roi cng ti d thnh lp hng ring cua
mnh, thuc hin co so du liu cho cc NGO mun lm diu tra! V
sao? Boi v khi lm vic cho Digital Divide Data, Hockenstein ni,
ho vn nhn cc diu tra cn s ha tu cc NGO, nhung v cc
NGO khng lm du tu truoc d chun ha tt ca du liu ho thu
thp, rt kh s ha theo bt cu cch hiu qua no. V th nhung
nguoi Campuchia d nhn ra c mt gi tri o buoc truoc trong
chui cung v ho c th duoc tra tin cao hon cho vic d khng
phai cho vic g my tnh m cho vic thit k cc mu chun cho
cc NGO d thu thp du liu diu tra, khin cho cc ban diu tra tro
nn d hon v re hon d s ha, d di snh v quan l. V th ho tu
mo cng ti ring d lm diu d ngoi Campuchia.
Hockenstein cho bit khng c cng vic duoc lm o Campuchia
no d dn tu Mi. Kiu cng vic nhp du liu ph thng d duoc
outsource sang An D v Carib truoc dy rt lu, v, o bt k du,
khi tm duoc nguoi lm. Nhung cch dy mt thp ki th khng th
tin hnh o Campuchia duoc. Tt ca chi bt du vi nm truoc dy.
'Di tc cua ti l mt nguoi Campuchia, Hockenstein ni.
Tn ng l Sophary, v cho dn nm 1992 ng y sng trong mt
trai ti nan o bin gioi Campuchia-Thi Lan, khi ti cn sng o
Harvard Square voi tu cch sinh vin. Chng ti khc nhau hon
ton. Sau hip dinh ha bnh cua Lin Hop Quc [o Campuchia],
ng di b muoi ngy v lng, v by gio ng y sng o Phnom
Penh, diu hnh vn phng cua Digital Divide Data. Hin nay ho
giu tin nhn tuc th cho nhau mi dm d cng tc v cung ung
dich vu cho nhung nguoi v cc cng ti khp th gioi. Kiu cng
tc m ngy nay l c th cho php chng ti tro thnh cc di tc
v ngang hng, Hockenstein ni. Khng ai trong s chng ti
thng tri nguoi kia; d tht su l mt su cng tc tao ra tuong lai tt
hon cho ca nguoi duoi tn cng v nguoi trn dinh. N lm cho
cuc sng cua ti c nhiu nghia hon v tao ra cc co hi cu th
cho nhung nguoi sng bng mt hay hai dla mt ngy Chng ta
thy su tu trong v su tin cy bung no o nhung nguoi truoc dy
chua bao gio c th c mt li ln vo nn kinh t ton cu.
Nhu vy hin nay Hockenstein v cc di tc cua anh nhn cc
cuc din thoai tu nhung nguoi o Mng C, Pakistan, Iran, v
Jordan, nhung nguoi mun cung cp dich vu IT cho th gioi v ly
lm ngac nhin lm th no ho d c th bt du duoc. Giua nm
CC CNG TI DOI PH RA SAO
367
2004, mt khch hng thu Digital Divide Data s ha mt cun tu
din Anh-Arp. Khoang thoi gian d, vn phng cua Hockenstein
cung nhn duoc mt e-mail tu nguyn gui di tu mt cng ti o Iran
dang hoat dng trong linh vuc nhp du liu. Ho tm thy chng ti
qua tm kim trn Google khi tm cch mo rng cng vic nhp du
liu dia phuong cua ho vuot qu bin gioi Iran, Hockenstein ni.
Hockenstein bn hoi nhung nguoi Iran liu ho c th lm mt
quyn tu din Anh-Arp khng, cho d ngn ngu Iran l Farsi, thu
ting chi su dung mt s chu khng phai ton b bang chu ci
Arp. Ho ni ho c th lm, Hockenstein ni, th l chng ti
thit lp quan h di tc trong mt du n chung voi nguoi khch
hng mun s ha cun tu din Arp d. Diu m ti thch nht
trong cu chuyn, v v sao n lai gy n tuong dn vy v th gioi
phng, l c mc cua Hockenstein: Ti vn chua bao gio gp g
[Iran] y. Chng ti thuc hin ton b vu lm n thng qua Yahoo!
Instant Message v e-mail. Chng ti chuyn tin cho ng y thng
qua Campuchia Ti moi ng y dn du dm cuoi cua ti, nhung
ng y khng th dn duoc.
D|a Chnh tr| v
Th gii Phng
MUI MOT
Th gii khng phng
Cam sng v din thoai di dong
Xy dung c th l cng vic chm chap v cn c cua nhiu nm troi.
Ph hoai c th l hnh dng thiu suy nghi cua mt ngy.
- Sir Winston Churchill
rong mt chuyn v qu Minnesota ma dng nm 2004, ti n
trua voi hai nguoi ban Ken v Jill Greer o qun bnh ngot
Perkins, trong bua n Jill ni gn dy bang vua thng qua mt dao
lut moi v sng. Lut giu v mang, duoc thng qua ngy 28
thng Nm 2003, xc lp rng canh st truong cc dia phuong phai
cp php cho bt k ai yu cu tru nhung nguoi c tin su hoc c
bnh tm thn duoc mang sng d giu kn dn ch lm (tru khi
chu cua nguoi d cng khai cm quyn d). Lut d c muc dch
giam bot cc vu ti pham, boi v khi bon ke cuop dinh chn ban,
chng s khng th chc ban c vu kh trn nguoi hay khng. D
vy, dao lut d vn dnh cho chu doanh nghip quyn cm nguoi
khng phai l nhn vin mang vu kh dn mt dia dim kinh doanh,
chng han nh n hay cu lac b suc khoe. Lut ni rng bt cu
doanh nghip no c quyn cm mang sng ngn duoc giu o co
ngoi cua mnh nu n gn bang o cua ra vo chi r l o dy cm
sng. (Theo tin dua quy dinh ny dn dn mt s biu tuong rt
sng tao, chng han mt nh tho kin bang v quyn su dung mt
cu trch trong kinh thnh nhu biu tuong cm sng v mt nh
hng su dung hnh anh mt nguoi phu nu mc tap d deo mt sng
my.) L do khin tt ca nhung vn d d dn voi chng ti trong
bua trua l v Jill ni rng o cc cu lac b suc khoe khp thnh
ph, noi c choi tennis, c nhn ra hai du hiu thuong xuyn xut
hin, ci ny ngay sau ci kia. Tai cu lac b tennis o Bloomington,
T
THE GII L PHANG
372
th du, c mt bang thng bo ngay o cua ra vo ni rng, Cm
Sng. V ngay gn d, bn ngoi phng thay qun o, mt bang
khc ghi: Cm Din thoai Di dng.
Hmmm. Cm sng v din thoai di dng? Cm sng th ti hiu,
ti ni, nhung tai sao lai cm din thoai di dng?
Ti ngo ngn tht. L do l v mt s nguoi mang theo din thoai
di dng gn my anh vo phng thay qun o, ln lt chup anh dn
ng v dn b trn trung ri e-mail chng di khp th gioi. Tip
theo ho s nghi ra diu g? D ci moi l g di chng nua, bao gio
nguoi ta cung s tm ra cch su dung v lam dung n.
Khi phong vn Promod Haque tai Norwest Venture Partners o
Palo Alto, ti duoc gim dc quan h cng chng cua cng ti, Katie
Belding, gip d, sau d c gui cho ti e-mail sau: Ti vua chat
voi chng ti v cuc gp cua ng voi Promod hm truoc Anh
y l gio vin lich su o mt truong trung hoc o San Mateo. Ti hoi
anh y, Khi no th anh thy th gioi l phng? Anh y ni vic
d vua moi xay ra o truong, khi anh di du cuc hop gio vin. Mt
hoc sinh bi dui hoc tam thoi v gip mt hoc sinh khc quay cp
trong mt bi kim tra chng ti khng ni dn kiu vit cu tra
loi duoi d giy hoc truyn tay nhau mt manh giy theo kiu
truyn thng, m Ngac nhin, ti goi din cho chng c, Brian,
v anh k tip cu chuyn: Cui gio thi, khi tt ca cc bi thi dang
duoc tp trung v pha du lop, hoc sinh d rt nhanh v ranh mnh
rt din thoai di dng ra v bng cch no d chup cc cu hoi
trong bi thi, ri ngay lp tuc gui cho nguoi ban cung dang phai
lm cng bi thi d vo bui sau. Ban n cung c mt chic din
thoai di dng gn my anh s v kha nng gui duoc e-mail v r
rng c kha nng xem cc cu hoi truoc dot tip. Cu hoc sinh bi
mt gio vin khc bt khi dang rt din thoai di dng ra giua hai
dot. Mang din thoai di dng vo truong l tri ni quy mc d
chng ti du bit bon tre vn mang vo cho nn nguoi gio vin
tich thu my din thoai v pht hin thng b d c anh bi thi
trong d. Nn ng chu nhim ki lut, o bui hop thuong k cua
truong, mo du bng cu, Chng ta lai c ci g moi d lo. V ban
cht ng ni, Cn thn, hy d mt, boi v bon tre vuot qu xa
chng ta v mt cng ngh mt ri.
Nhung voi cng ngh moi khng phai tt ca moi vic du tro nn
ti t, Brian nhn xt: Ti dn mt bui ha nhac cua Jimmy
THE GII KHNG PHANG
373
Buffett hi du nm. My anh khng duoc php, nhung din thoai
di dng th duoc. Th l khi bui ha nhac bt du moi nguoi du
dt nhin rt din thoai di dng ra d chup anh Jimmy Buffett. Ti
c mt buc treo ngay trn tuong kia. Chng ti ngi o hng thu hai
v anh chng ngi bn canh gio din thoai ln, ti bn ni voi anh
ta, Ny, anh c th gui cho chng ti vi ci anh duoc khng? S
khng ai tin chng ta ngi gn nhau th ny du. Anh ta ni, Chc
duoc, v chng ti dua cho anh ta mt danh thip voi [dia chi] e-
mail cua chng ti. Chng ti tht su khng nghi s nhn duoc anh,
nhung ngy hm sau anh ta e-mail cho chng ti ca mt dng.
Chuyn di Bc Kinh m ti d miu ta o trn roi vo dng dip ki
nim muoi lm nm vu tham st o quang truong Thin An Mn,
din ra ngy 4 thng Su, 1989, nghia l 4/6/89. Cc dng nghip
cua ti o vn phng Times thng bo cho ti rng vo ngy d cc
nhn vin kim duyt cua chnh phu Trung Quc s chn cc tin
nhn SMS trn din thoai di dng voi bt k dn chiu no dn
quang truong Thin An Mn hay thm ch cc s 6 v 4. Th nn
nu ban tnh co quay s my 664-6464, hoc gui mt tin nhn
trong d ban hen gp ai vo lc 6 gio chiu o tng 4, cc kim
duyt vin Trung Quc chn n dng cng ngh gy nhiu.
Mark Steyn, vit trn National Review ( 25-10-2004), thut lai
mt cu chuyn tu to bo Arp Al-Quds al-Arabi o London v mt
su hoang loan n ra o Khartoum, Sudan, sau mt tin dn din r
lan khp thnh ph, cho rng nu mt nguoi khng theo dao bt tay
mt nguoi, th nguoi d c th mt nam tnh cua mnh. Ci gy n
tuong cho ti v cu chuyn, Steyn vit, l mt chi tit: su cung
loan lan truyn boi cc din thoai di dng v nhn tin vn tu. Hy
nghi v diu d: Ban c th c mt din thoai di dng th m vn
tin ci bt tay cua mt nguoi nuoc ngoi c th lm duong vt ban
tan mt. Ci g s xay ra khi loai tnh cch nguyn thuy cao cp v
cng ngh d tin qu nhn tin vn tu?
Dy khng phai l mt chuong v din thoai di dng, vy v sao
ti lai nu cc chuyn ny ra? Boi v sut tu khi vit v ton cu
ha, ti d bi cc nh ph bnh thch thuc theo mt duong li c
bit: Liu trong l lun cua ng c chua dung mt thu quyt dinh
lun cng ngh khng? Friedman, nu nghe theo ng, th c muoi
luc lm phng ny, chng hi tu v lm phng th gioi, v con
nguoi khng th lm g khc ngoi vic ci du truoc n v tham
THE GII L PHANG
374
gia cuc diu hnh. V sau mt thoi k qu d, ai cung s tro nn
giu c hon v thng minh hon, v tt ca s n. Nhung ng sai ri,
boi v lich su th gioi cho thy rng cc lua chon v thuc h, v
nhung lua chon quyn luc, thuong xuyn nay sinh di voi moi h
thng, v qu trnh ton cu ha s khng khc.
Dy l cu hoi xc dng, nn hy d ti tra loi truc tip: Ti l
mot nguoi theo quyt dinh luan cng ngh! Nhan toi nhu bi buoc..
Ti tin rng cc nng luc tao ra cc dinh. Nu chng ta tao ra
mt mang Internet noi moi nguoi c th mo cua hng truc tuyn v
c duoc cc nh cung cp ton cu, khch hng ton cu, v di thu
canh tranh ton cu, ho s mo cua hng, hoc ngn hng, hoc hiu
sch truc tuyn. Nu chng ta tao ra cc nn work flow cho php
cc cng ti che nho bt cu cng vic no v source n cho trung
tm tri thuc o bt k du trn th gioi c th thuc hin cng vic d
mt cch hiu qua hon v voi gi thp hon, cc cng ti s thuc hin
loai outsoucing d. Nu chng ta tao ra cc din thoai di dng voi
my anh o trong, moi nguoi s dng chng cho moi thu vic, tu
quay bi khi thi cho dn goi din cho b dang o vin dung lo d
chc sinh nht ln thu chn muoi tu dinh mt ngon ni o New
Zealand. Lich su pht trin kinh t day di day lai diu ny: Nu ban
c th lm, th ban phai lm, nu khng cc di thu canh tranh cua
ban s lm v nhu cun sch ny d c giai thch, c mt vu tru
hon ton moi cua cc thu m cc cng ti, dt nuoc, v c nhn c
th v phai lm d pht dat trong mt th gioi phng.
Nhung d ti c l mt nguoi theo quyt dinh lun cng ngh, ti
khng phai l nguoi theo quyt dinh luan lich su. Hon ton khng
c dam bao no rng moi nguoi s su dung cc cng ngh moi ny,
hoc ba su hi tu, cho loi ch cua ban thn mnh, dt nuoc mnh,
hay nhn loai. Dy chi l cc cng ngh. Su dung chng khng lm
ban tro nn hin dai, thng minh, dao duc, khn ngoan, cng bng,
hay tu t hon. N chi gip ban c kha nng lin lac, canh tranh, v
cng tc xa hon v nhanh hon. Khi khng c chin tranh lm th
gioi bt n, mi cc cng ngh ny s tro nn re hon, nhe hon, nho
hon v c nhn, di dng, s, v ao hon. Do d, ngy cng nhiu
nguoi s tm ra cng nhiu cch d dng chng. Chng ta chi c th
hi vong l nhiu nguoi hon o nhiu noi hon s dng chng d sng
tao, cng tc, v nng muc sng cua ho ln, chu khng phai nguoc
THE GII KHNG PHANG
375
lai. Song n khng nht thit phai xay ra. Din dat theo cch khc,
ti khng bit su lm phng th gioi s dn dn du.
Thuc ra, dy l dim trong cun sch ti buc phai th nhn rng:
Ti bit l th gioi khng phng.
Dng, ban hiu dng ti: ti bit l th gioi khng phng. Dung
lo. Ti bit.
D vy, ti chc chn l tu by lu nay th gioi dang co lai v
phng ra, v tin trnh duoc dy nhanh dy kich tnh trong cc nm
vua qua. Hin nay mt nua th gioi dang tham gia truc tip hoc
gin tip vo qu trnh lm phng hoc cam thy cc tc dng cua
n. Ti d lm cho cun sch ny mang tt Th gioi phng mt
cch phng tng d thu ht su ch vo su lm phng ny v nhip
d tng nhanh cua n boi v ti nghi d l xu huong quan trong duy
nht trn th gioi ngy nay.
Nhung ti cung chc chn ngang th rng khng phai l khng
th trnh khoi v mt lich su l phn cn lai cua th gioi s tro nn
phng, hay cc phn d phng cua th gioi khng bi chin tranh,
khung hoang kinh t, hoc chnh tri lm cho khng phng. C hng
trm triu nguoi trn hnh tinh ny d bi qu trnh lm phng bo lai
dng sau hay cam thy bi ngop truoc n, v mt s trong s ho c
du su tip cn dn cc cng cu lm phng d dng chng chng lai
h thng, chu khng phai nhn danh n. Su lm phng c th di sai
duong ra sao l chu d cua chuong ny, v ti tip cn n bng
cch thu tra loi cc cu hoi sau: Cc nhm nguoi, luc luong, hay
vn d lon nht no can tro qu trnh phng ha ny, v bng cch
no chng ta c th cng tc tt hon d vuot qua chng?
QU M YEU
t ln ti nghe Jerry Yang, dng sng lp Yahoo!, trch cu
ni cua mt quan chuc cp cao chnh phu Trung Quc, Noi
no con nguoi c hi vong, ban s c mt tng lop trung luu. Ti
nghi dy l su thu hiu rt huu ch. Su tn tai cua cc tng lop
trung luu lon, n dinh khp th gioi l quyt dinh di voi su n
dinh dia chnh tri, nhung tng lop trung luu l mt trang thi tinh
thn, chu khng phai mt trang thi thu nhp. D l v sao phn lon
nguoi Mi lun lun tu miu ta mnh l tng lop trung luu, cho d
M
THE GII L PHANG
376
theo thng k thu nhp mt s nguoi trong s ho khng th duoc
coi nhu vy. Tng lop trung luu l mt cch khc d miu ta
nhung nguoi tin rng ho c li thot khoi ngho nn hay dia vi thu
nhp thp d huong toi muc sng cao hon v mt tuong lai tt dep
hon cho con ci ho. Ban c th o tng lop trung luu trong du mnh
d cho ban kim duoc 2 $ hay 200 $ mt ngy, nu ban tin vo d
linh dng cua x hi rng con ci ban c co hi sng kh hon ban
v lao dng chm chi v choi theo cc quy tc cua x hi s khin
ban dn duoc noi no ban mun.
Theo nhiu cch, duong phn cch giua nhung nguoi o trong th
gioi phng v nhung nguoi khng o trong d l duong hi vong ny.
Tin tt lnh tu An D v Trung Quc, v cc nuoc cua D ch
Soviet truoc dy l, voi tt ca cc thiu st v mu thun ni tai,
cc nuoc ny by gio l t m cho hng trm triu nguoi c du hi
vong d l tng lop trung luu. Tin bun tu chu Phi, cung nhu nng
thn An D, Trung Quc v Mi Latin, v nhiu gc ti cua th gioi
pht trin, l c hng trm triu nguoi khng c hi vong v do d
khng c co may d vo tng lop trung luu. Ho khng c hi vong
v hai l do: hoc ho qu m yu, hay cc chnh phu dia phuong qu
tht thuong di voi ho d tin ho c mt li v pha truoc.
Nhm du tin, nhung nguoi qu m yu, l nhung nguoi hng
ngy bi HIV-AIDS, st rt, lao, v bai lit hnh ha, v nhung nguoi
thm ch khng c din v nuoc sach du dn. Nhiu trong nhung
nguoi ny sng gn th gioi phng dn dng kinh hong. Khi o
Bangalore ti dn thm mt truong thuc nghim, Shanti Bhavan,
hay Thin duong ha bnh. N nm gn lng Baliganapalli, o
tinh Tamil Nadu, cch khoang mt gio xe tu cc trung tm cng
ngh cao bng knh v thp cua ni d Bangalore mt trong
nhung trung tm d c tn l Min dt Vng son. Trn duong di
dn d, hiu truong ngi truong, Lalita Law, mt nguoi Thin cha
gio An D nhit tnh v sc sao, giai thch cho ti, voi mt su cm
gin t kim ch trong giong ni, rng truong c 160 tre em, m b
me du l cc tin dn sng o ngi lng bn canh.
Nhung dua tre ny, b me chng lm ngh nht rc, bc vc, v
khai thc d, b ni khi chng ti nhay tung tung trn chic xe
jeep trn con duong li lm dn dn truong. Ho sng duoi muc
ngho kh, thuc dng cp thp nht, cc tin nhn, nhung nguoi
duoc cho l dang hon tt s phn cua mnh v bi bo o noi ho sng.
THE GII KHNG PHANG
377
Chng ti nhn cc dua tre ny o bn hay nm tui. Chng khng
bit c nuoc ung sach l g. Chng quen ung nuoc rnh bn, nu
chng may mn sng gn mt ci rnh. Chng chua bao gio thy
nh v sinh, chng khng tm Thm ch chng khng c manh
qun o tu t. Chng ti phai bt du bng ho nhp chng vo x
hi. Khi ln du tin chng ti nhn chng v chng chay ra, di v
ia bt k du chng mun. [Thoat tin] chng ti khng cho chng
ngu giuong, v voi chng d l mt c sc vn ha.
Ti g din r o sau xe jeep trn chic laptop cua mnh d theo
kip loi dc thoai cay dc cua b v cuc sng o lng.
Ci An D Sng ngoi ny [khu hiu cua dang BJP cm
quyn, trong cuc bu cu nm 2004] choc tuc nhung nguoi nhu
chng ti, b ni thm. ng phai dn cc lng thn qu d thy
An D sng ngoi th no, v nhn vo mt tre con d thy An D
sng ngoi hay khng. An D toa sng tt cho cc tap ch bng lng,
nhung nu ng chi di ra ngoi Bangalore ng s thy moi thu v
An D sng ngoi bi bc bo [Trong cc lng] nan nghin ruou lan
trn, nan git con gi so sinh v ti pham tng ln. ng phai dt lt
d c din, nuoc; ng phai dt lt cho nguoi dinh thu d hn ta
dinh muc thu nh chnh xc cho ng. Dng, cc tng lop trung luu
v cao dang ct cnh, nhung 700 triu nguoi cn bi bo lai dng sau,
tt ca nhung g ho thy l u m, ti tm v tuyt vong. Ho sinh ra
d tun theo s mnh v phai sng theo cch ny, cht theo cch
ny. Ci duy nht toa sng voi ho l mt troi, m n th nng,
khng th chiu ni v c qu nhiu nguoi cht v trng nng.
Con chut duy nht m nhung dua tre ny tung gp, b ni thm,
khng phai con chut bn canh my tnh, m l chut tht.
C hng nghn lng nhu th o nng thn An D, Trung Quc,
chu Phi, v Mi Latin. V d l v sao khng ngac nhin l tre em o
th gioi dang pht trin th gioi khng phng c nguy co cht
lon gp muoi ln v cc bnh c th phng chng bng vaccin hon
l tre con trong th gioi phng pht trin. O cc vng bi nhim
nht cua nng thn min Nam chu Phi, mt phn ba phu nu c
thai duoc ni l nhim HIV. Chi ring dich AIDS l du d lm sup
d ca mt x hi: hin nay nhiu gio vin o cc nuoc chu Phi ny
bi nhim AIDS, nn ho khng th day hoc duoc, v tre nho, dc
bit l con gi, phai bo hoc hoc v phai sn sc b me m yu sp
cht, hoc v bi m ci do AIDS v khng th tra tin hoc ph. V
THE GII L PHANG
378
khng c gio duc, thanh nin khng th hoc duoc cch tu bao v
mnh khoi HIV-AIDS hay cc bnh khc, chua ni dn chuyn hoc
duoc cc ki nng nng cao cuc sng cho php phu nu kim sot
tt hon co th mnh v ban tnh. Vin canh v mt dai dich AIDS
trn lan o An D v Trung Quc, loai d lm suy yu ton b vng
Nam chu Phi, vn rt thuc, chu yu boi v chi mt phn nm s
nguoi c nguy co nhim HIV trn ton th gioi c duoc cc dich vu
phng chng. Hng chuc triu phu nu mun v c th huong loi tu
ngun k hoach ha gia dnh khng c duoc diu d v thiu ti tro
dia phuong. Ban khng th dy tng truong kinh t o mt noi 50%
nguoi dn bi mc bnh st rt hoc mt nua s tre con bi suy dinh
dung, hoc mt phn ba s b me sp cht v bnh AIDS.
Khng nghi ngo g l Trung Quc v An D khm kh hon v ch
t c mt phn dn s cua ho o trong th gioi phng. Khi cc x hi
bt du phn vinh, ban s c mt vng thin: Ho bt du san xut
du thuc phm d nguoi dn c th roi khoi dt dai, nhn cng thua
duoc do tao v gio duc d bt du lm v cng nghip v dich
vu; diu d dn dn di moi, gio duc tt hon v cc truong dai
hoc, cc thi truong tu do hon, tng truong v pht trin kinh t, ha
tng co so tt hon, t bnh tt hon, v tc d tng dn s thp hon.
Chnh su nng dng d dang din ra o nhiu phn d thi An D v
d thi Trung Quc, cho php nguoi dn canh tranh trn mt sn
choi bng phng v thu ht hng ti dla tin du tu.
Nhung cn c nhiu, rt nhiu nguoi sng o bn ngoi ci vng
ny. Ho sng o cc lng hay vng nng thn noi chi c bon ti
pham moi mun du tu, cc vng noi bao luc, ni chin, v bnh
tt canh tranh voi nhau d xem ci no c th tn ph dn thuong
nhiu nht. Th gioi s chi hon ton phng khi tt ca nhung nguoi
ny duoc dua vo d. Mt trong nhung nguoi him hoi c du tin
d tao ra su khc bit dm dung ra duong du l chu tich hng
Microsoft Bill Gates, m qu Bill and Melinda Gates Foundation
27 ti dla d tp trung vo khi dn cu khng l, bi bnh tt tn
ph, bi tuoc mt co hi ny. Nhiu nm ti d ph phn mt s tp
qun kinh doanh cua Microsoft, v ti khng h hi tic mt tu no
ti d vit v mt s chin thut chng canh tranh cua n. Nhung
cam kt c nhn cua Gates dnh tin v nghi luc d d cp dn th
gioi khng phng lm ti rt cam kch. Ca hai ln ti ni chuyn
voi Gates, dy l chu d ng mun ni nht, v ni say m nht.
THE GII KHNG PHANG
379
Khng ai ti tro cc thu cho 3 ti nguoi kia ca, Gates ni. Ai d
dnh gi chi ph cuu mt mang sng o Mi l 5 hay 6 triu $ x
hi chng ta sn sng tiu ngn y. Ban c th cuu duoc mt mang
nguoi bn ngoi Mi voi t hon 100 dla. Nhung c bao nhiu nguoi
mun thuc hin khoan du tu d?
Nu chi l vn d thoi gian, Gates ni tip, anh cung bit dy,
cu cho l hai muoi hay ba muoi nm nua nhung nguoi kia s dn
duoc dy, v lc d s tht tuyt d tuyn b rng ton b th gioi
d phng. Nhung su thuc l, 3 ti con nguoi kia d bi mc vo mt
ci by, v ho s khng bao gio lot vo duoc ci vng thin v gio
duc tt hon, suc khoe tt hon, nhiu chu nghia tu ban hon, nhiu
php tri hon, cua cai nhiu hon Ti lo rng s chi c mt nua th
gioi tro nn phng v s vn mi nhu th.
Thu xem bnh st rt, mt bnh do k sinh trng m mui mang
theo gy ra. D l ke git nhiu b me nht trn th gioi vo thoi
dim hin nay. Trong khi hu nhu by gio khng cn ai cht v st
rt trong th gioi phng, vn c hon 1 triu nguoi cht v bnh ny
mi nm trong th gioi khng phng, trong s d khoang bay trm
nghn l tre em, phn lon o chu Phi. S nguoi cht v st rt d
thuc su tng gp di trong hai muoi nm qua v mui d nhon voi
nhiu loai thuc chng st rt, v cc cng ti duoc phm thuong
mai d khng du tu nhiu vo cc loai vaccin chng st rt moi v
ho nghi l khng c thi truong sinh loi cho ho. Gia nhu nu cuc
khung hoang ny xay ra tai mt dt nuoc phng, Gates nhn xt, h
thng s hoat dng: Chnh phu s lm nhung g cn thit d khng
ch bnh, cc hng duoc phm s lm nhung g cn d dua thuc ra
thi truong, truong hoc s day hoc sinh cc bin php phng ngua,
v vn d s duoc loai bo. Nhung cu tra loi hay ho ny hoat dng
chi khi nhung nguoi gp vn d cung c mt cht tin, Gates ni.
Khi qu Gates Foundation tng 50 triu dla d chng bnh st rt,
ng ni thm, nguoi ta ni l chng ti vua d nhn di s tin
[trn ton th gioi] dnh cho vic chng st rt Khi nhung nguoi
c nhu cu lai khng c tin, th cc nhm bn ngoi v cc qu tu
thin phai dua ho dn dim noi h thng c th dng gp cho ho.
Tuy vy, cho dn gio, Gates l lun, chng ta chua h cho nhung
nguoi ny mt co hi [d di vo th gioi phng]. Dua tre duoc kt
ni vo Internet ngy nay, nu n t m v c mt kt ni Internet,
cung [duoc trao quyn] nhu ti. Nhung nu n khng c du dinh
THE GII L PHANG
380
dung, n s khng bao gio choi tr d. Dng, th gioi d nho hon,
nhung chng ta c thuc su thy cc diu kin m nguoi dn sng
khng? C phai th gioi vn cn kh lon nn chng ta khng thy
cc diu kin sng tht cua nguoi dn, cua dua tre m mang sng
cua n c th duoc cuu voi 80 dla?
Hy dung o dy mt lc v hnh dung s c loi dn th no cho
th gioi, v cho Mi, nu nng thn Trung Quc, An D, v chu
Phi c th pht trin thnh cc nuoc Mi hoc Lin minh chu u
nho nho v mt kinh t v co hi. Nhung co may d ho buoc vo
duoc ci vng thin nhu vy l rt nho nu khng c mt su thc
dy nhn dao tht su cua cc doanh nghip, cc nh tu thin v
chnh phu cua th gioi phng d dnh nhiu ngun luc hon vo cc
vn d cua ho. Cch duy nht d thot ra l thng qua nhung cch
cng tc moi giua cc phn phng v khng phng cua th gioi.
Nm 2003, qu Gates Foundation tung ra mt du n tn l Nhung
Thch thuc Lon v Suc khoe Ton cu. Ci m ti thch l cch
tip cn giai quyt vn d cua Gates Foundation. Ho khng ni,
Chng ti, qu phuong Ty giu c, s chuyn cho cc ban giai
php, v sau d dua ra cc huong dn v vit vi tm sc. Ho ni,
Hy cng tc theo chiu ngang d dinh r ca vn d v giai php
hy tao ra gi tri theo cch d v sau d [qu] s du tu tin vo
cc giai php m ca hai chng ta vach ra. Do d Gates Foundation
dng quang co trn Web v cc knh truyn thng hon khp th
gioi pht trin v dang pht trin, moi cc nh khoa hoc tra loi cho
mt cu hoi lon: Du l nhung vn d lon nht m, nu khoa hoc
quan tm v giai quyt duoc, c th thay di mt cch dy kich tnh
nht s phn cua nhiu ti nguoi bi sa ly trong ci vng lun qun
cua tre so sinh cht, tui tho thp, v bnh tt? Qu nhn duoc
khoang tm ngn trang kin tu hng trm nh khoa hoc khp th
gioi, k ca nhung nguoi duoc giai Nobel. Sau d ho chon loc trong
s chng v tinh luyn chng vo mt danh sch muoi bn Thch
thuc Lon cc thch thuc m mt di moi cng ngh c th loai bo
mt ro can co ban di voi vic giai quyt mt vn d suc khoe
quan trong o th gioi dang pht trin. Ma thu 2003, qu cng b
muoi bn Thch thuc Lon ny khp th gioi. Chng gm nhu sau:
Lm cch no d tao ra cc vaccin mt liu hiu qua c th duoc
dng ngay sau khi sinh, diu ch th no cc vaccin khng di hoi
bao quan lanh, lm sao d pht trin h thng dn vaccin khng
THE GII KHNG PHANG
381
dng kim [tim], lm sao d hiu ki hon cc phan ung min dich
hoc no cung cp su min dich bao v, lm sao d kim sot tt
hon cc cn trng mang cc tc nhn gy bnh, lm sao d pht
trin mt chin luoc genetic hay ha hoc d lm bt luc s luong
loi cn trng truyn bnh, lm sao d tao ra mt dai dy du cc
cht dinh dung d hp thu mt cch ti uu trong mt loai thuc vt
chnh duy nht, v lm sao d tao ra cc phuong php min dich c
th chua duoc cc bnh ly nhim mn tnh. Trong vng mt nm,
qu nhn duoc mt nghn su trm d xut cc cch giai quyt cc
thch thuc ny tu cc nh khoa hoc o bay muoi lm nuoc, v gio
dy qu dang ti tro cho cc d xut tt nht voi 250 triu dla.
Chng ti c gng lm duoc hai diu voi chuong trnh ny,
Rick Klausner, truoc l nguoi dung du Vin Ung thu Quc gia,
nay diu hnh cc chuong trnh suc khoe cho Gates Foundation,
giai thch. Du tin l [dua ra] mt loi ku goi dao duc cho su
tuong tuong khoa hoc, [chi ra] rng c cc vn d to lon cn giai
quyt m chng ta, cng dng khoa hoc, d bo qua, cho d chng
ta kiu hnh v chng ta mang tnh quc t dn th no. Chng ta
d khng nhn trch nhim cua mnh voi tu cch nhung nguoi giai
quyt cc vn d cua ton th gioi mt cch nghim tc nhu ban
sc ring cua chng ta voi tu cch mt cng dng quc t. Chng
ti mun cc Thch thuc Lon ni rng nhung ci ny l nhung thu
kch thch, khu goi, khoa hoc nht m bt k ai trn th gioi cung
c th lm ngay by gio tuong l thi bng tr tuong tuong.
Diu thu hai l thuc su huong mt s ngun luc cua qu d xem
liu chng ta c lm duoc diu d hay khng.
Cn cu vo nhung tin b phi thuong v cng ngh trong hai
muoi nm qua, rt d d ni rng chng ta d c tt ca cc cng cu
d di mt voi nhung thch thuc d v diu duy nht cn thiu l
tin. Ti mong diu d dng. Nhung khng phai vy. Trong truong
hop bnh st rt chng han, khng chi c vn d thiu thuc. Bt k
ai tung dn chu Phi hay vng nng thn An D du bit cc h
thng y t o cc vng ny thuong bi d v hay hoat dng o muc rt
thp. V vy Gates Foundation dang c kch thch vic pht trin
thuc v h thng chuyn giao gia su mt h thng y t bi d v v
do d c th duoc dn thuong tai hin truong tu quan tri mt cch
an ton. D c th l thch thuc lon nht: dng cc cng cu cua th
gioi phng d thit k ra cc cng cu hoat dng duoc o mt th gioi
THE GII L PHANG
382
khng phng. H thng y t quan trong nht trn th gioi l b
me, Klausner ni. Lm th no ban dua duoc moi thu vo tay
nguoi me m b ta hiu v c th c du suc [mua] v c th dng?
Bi kich cua tt ca nhung nguoi ny thuc su l mt bi kich kp,
Klausner ni thm. C bi kich c nhn v di mt voi n tu hnh do
bnh tt hay mt n chung thn do gia dnh tan v v trin vong
han ch. V cn c mt bi kich cho th gioi boi v su dng gp
tuyt voi bi mt m tt ca nhung nguoi vn o ngoi th gioi phng
ny c th tao ra. Trong mt th gioi phng, noi chng ta kt ni
duoc moi ngun tri thuc voi nhau, hy tuong tuong nhung nguoi
d c th mang lai tri thuc g cho khoa hoc v gio duc. Trong mt
th gioi phng, noi sng tao c th dn tu khp noi, chng ta dang
d mt ngun khng l nhung nguoi dng gp v cng tc tim
nng tut chm duoi nhung dot sng. Khng nghi ngo g rng di
ngho lm cho suc khoe dau yu, nhung suc khoe dau yu cung
nht nguoi ta trong ngho kh, v dn luot n lai lm yu ho v
ngn ho nm ly ci thanh ngang du tin cua chic thang dn toi
hi vong trung luu. Cho dn khi v tru khi chng ta duong du duoc
voi cc thch thuc d, hon 50% th gioi chua phng d vn tip tuc
vy khng cn bit 50% cn lai tro nn phng ra sao.
QU THIEU QUYEN
hng chi c th gioi phng v th gioi khng phng. Nhiu
nguoi sng o vng gip ranh giua hai bn. Trong s d c
nhung nguoi m ti goi l qu thiu quyn. Ho l mt nhm lon
nguoi dn khng bi su lm phng th gioi bao vy hon ton.
Khng ging nguoi qu m yu, nguoi vn cn phai kim co may
d buoc vo th gioi phng, nguoi qu thiu quyn l nhung nguoi
m ban c th ni l phng mt nua. Ho l nhung nguoi khoe manh
sng o cc nuoc c cc khu vuc lon d phng song khng c cc
cng cu hoc ki nng hoc co so ha tng d tham gia vo mt cch
c nghia hoc bn vung. Ho chi c du thng tin d bit l th gioi
xung quanh mnh dang phng ra v ho tht su khng thu duoc bt
cu loi lc no. Tro nn phng l tt nhung dy p luc, l khng
phng tht khung khip v dy dau don, nhung tro nn nua phng
lai c mi lo u dc bit ring. Du linh vuc cng ngh cao phng
K
THE GII KHNG PHANG
383
cua An D l hp dn v ni bt, dung c ao tuong: N chim
0,2% vic lm o An D. Cng thm nhung nguoi An D dnh dn
ch tc cho xut khu, ban c tng 2% vic lm o An D.
Nhung nguoi nua phng l hng trm triu nguoi, dc bit o nng
thn An D, nng thn Trung Quc v nng thn Dng u, nhung
nguoi sng du gn d thy duoc, cham duoc, v di khi huong loi
tu th gioi phng, nhung ban thn ho khng thuc su sng o trong
d. Chng ta thy nhm nguoi ny c th lon th no v gin du ra
sao trong cc cuc bu cu quc gia An D xun nm 2004, khi
dang cm quyn BJP bi tht bai mt cch dng ngac nhin d d
gip An D c duoc ti l tng truong cao chu yu v su bt mn
cua cc cu tri nng thn An D di voi nhip d ton cu ho chm
chap o bn ngoi cc thnh ph khng l. Nhung cu tri ny khng
ni, Ngung don tu ton cu ha lai, chng ti mun xung, m
ni, Ngung don tu ton cu ha lai, chng ti mun ln, nhung
ai d phai gip chng ti lm ci bc ln xung tt hon moi duoc.
Cc cu tri nng thn ny nng dn v chu trang trai, tu dm
dng dn cu An D chi cn bo mt ngy vo bt cu thnh ph lon
o gn no d thy cc loi ch cua th gioi phng: t, nh cua, co
hi hoc hnh. Mi khi mt nguoi trong lng xem TV cng dng
v thy mt quang co x phng hay du gi du, ci m ho nhn
thy khng phai x phng hay du gi m l li sng cua nhung
nguoi dng chng kiu xe gn my ho di, qun o cua ho, v nh
cua cua ho, Nayan Chanda, bin tp to YaleGlobal Online, mt
nguoi gc An, giai thch. Ho thy mt th gioi m ho mun vo.
Cuc bu cu ny l v ghen ti v gin du. D l mt truong hop
kinh din v vic cch mang bng n khi moi chuyn tro nn tt
dep hon nhung khng du nhanh cho nhiu nguoi.
Cng lc d, cc nng dn An D ny hiu duoc, tu trong lng,
chnh xc tai sao ci d khng dn voi mnh: v cc chnh quyn
dia phuong o An D n dt lt qu nhiu, quan l qu km, dn
muc khng th mang lai truong hoc v co so ha tng m nguoi
ngho cn d c duoc phn cng bng cua chic bnh. Khi mt s
trong hng triu nguoi An D o bn ngoi cc cng dng dng cua
nhn vo hi vong tiu tan, ho tro thnh sng dao hon, gn cht hon
voi dng cp/dng cp duoi cua mnh, cuc doan hon trong li nghi
cua ho, sn sng chup git hon l xy dung, [v] coi chnh tri bn
thiu l cch duy nht d c duoc su linh dng, v su linh dng kinh
THE GII L PHANG
384
t d bi ngn tro, Vivek Paul cua hng Wipro ni. An D c th c
di tin phong cng ngh cao thng minh nht th gioi, nhung nu
n khng tm duoc cch d dua nhung nguoi bt luc, tn tt, t gio
duc, v thua thit d di cng, th n s ging mt tn lua bay ln
nhung mau chng roi xung dt v thiu luc dy bn vung.
Dang Quc dai nm duoc thng dip d, cho nn ngay khi nm
quyn d b nhim thu tuong khng phai l ai d chng ton cu
ha m l Manmohan Singh, cuu b truong ti chnh An D, nguoi
du tin nm 1991 d mo cua thi truong An D cho ton cu ha,
ch trong xut khu, thuong mai v cai t bn bun. V Singh, dn
luot, hua s tng rt nhiu du tu chnh phu cho ha tng co so nng
thn v dem lai nhiu cai t bn le hon cho chnh quyn nng thn.
Nhung nguoi bn ngoi c th cng tc th no trong qu trnh
ny? Ti nghi, du tin v trn ht, ho c th dinh nghia lai chu
nghia dn ty ton cu. Nu cc nh dn ty thuc su mun gip d
dn ngho nng thn, cch thuc d lm diu d khng phai l dt
cc cua hng McDonalds v dng cua IMF v c dung ln cc ro
can bao h, nhung ci s lm th gioi g gh. Nhung ci d khng
gip mt cht no cho nguoi ngho nng thn. Cn phai ti tp
trung suc luc cua phong tro dn ty ton cu vo lm sao d cai
thin chnh quyn dia phuong, co so ha tng, v gio duc o nhung
noi nhu nng thn An D v Trung Quc, d dn chng o d c th
nhn duoc cc cng cu d cng tc v tham gia trong th gioi
phng. Phong tro dn ty ton cu, duoc bit dn nhiu hon nhu
phong tro chng ton cu ha, c rt nhiu nng luc, nhung cho
dn gio n qu bi x le v qu hn dn d c th gip nguoi ngho
mt cch c hiu qua theo cch c nghia v bn vung. N cn
mt chnh sch phu thut thuy no. Nguoi ngho trn th gioi
khng cm ght nguoi giu dn muc nhu cc dang cnh ta o th
gioi pht trin tuong tuong. Ci ho cm ght l khng c bt cu li
no d tro nn giu c v tham gia vo th gioi phng v vuot qua
duong ngn d buoc vo gioi trung luu m Jerry Yang ni dn.
Hy dung lai mt pht o dy v chi ra phong tro chng ton cu
ha d mt tip xc voi kht vong thuc cua nguoi ngho trn th
gioi ra sao. Phong tro chng ton cu ha ni ln tu hi nghi cua
WTO o Seattle nm 1999 v sau d lan ra khp th gioi trong cc
nm tip theo, thuong tp hop d tn cng cc cuc hop cua Ngn
hng Th gioi, IMF, v cc nuoc cng nghip G-8. Tu khoi du,
THE GII KHNG PHANG
385
phong tro ni ln o Seattle chu yu l mt hin tuong do phuong
Ty thc dy, chnh v th ban thy rt t nguoi da mu trong cc
dm ny. N duoc thc dy boi nm luc hon ton khc nhau. Mt
l cnh tu do trung luu trn cua Mi c mc cam ti li v su giu c
v quyn luc kh tin m Mi tch lu duoc sau su sup d cua tuong
Berlin v con st dot-com. O dinh cao cua su bng n thi truong
chung khon, rt nhiu sinh vin tre Mi duoc nung chiu, mc
qun o hng hiu, bt du quan tm dn cc xuong m hi [x
nghip bc lt nhn cng tn t] nhu mt cch chuc ti cua chng.
Dng luc thu hai l su thc dy tp hu cua Cnh ta Cu nhung
nguoi x hi chu nghia, v chnh phu, v Trotskyt lin minh voi
cc nghip don chu truong bao h. Chin luoc cua ho l loi dung
nhung lo ngai tng ln v ton cu ha d dua tro lai dang no d
cua chu nghia x hi, cho d cc tu tuong ny d bi vut bo, coi nhu
ph san boi chnh nguoi dn o D ch Soviet truoc dy, v o Trung
Quc, nhung nguoi d sng lu nht duoi ch d d. (By gio ban
bit l khng c phong tro chng ton cu ha no dng ni dn o
Nga, Trung Quc, hay Dng u.) Cc luc luong Cnh ta Cu ny
mun gy ra mt cuc tranh lun v chng ta c ton cau ha hay
khng. Ho di duoc pht biu nhn danh nhung nguoi ngho Th
gioi Thu ba, nhung cc chnh sch kinh t bi ph san m ho chu
truong d bin ho, theo cch nhn cua ti, thnh Lin minh d Giu
Nguoi Ngho Ngho mi. Luc luong thu ba l mt nhm v dinh
hnh hon. N gm nhiu nguoi ung h thu dng phong tro chng
ton cu ha tu nhiu nuoc, boi v ho thy o n mt kiu phan di
chng lai tc d m th gioi cu bin mt v tro nn phng.
Luc luong thu tu dn dt phong tro, dt bit manh o chu u v
o th gioi Hi gio, l chu nghia bi Mi. Su chnh lch giua quyn
luc kinh t v chnh tri cua Mi v cua tt ca nhung nguoi khc sau
khi D ch Soviet sup d d lon dn muc Mi bt du hay cam
thy dung cham dn cuc sng cua tt ca moi nguoi trn th gioi,
truc tip hay gin tip, nhiu hon ban thn chnh phu cua ho. Khi
moi nguoi trn th gioi bt du truc cam diu ny, mt phong tro
ni ln, m Seattle vua phan nh vua gip gy xc tc, noi nguoi ta
ni, Nu by gio Mi cham dn cuc sng cua ti gin tip hay truc
tip nhiu hon chnh phu ti, th ti cung mun c mt l phiu
trong quyn luc Mi. Vo thoi o Seattle, su dng cham m nguoi
ta lo nht l suc manh kinh t v vn ha cua Mi, v do d di hoi
THE GII L PHANG
386
c mt phiu d c xu huong tp trung xung quanh cc dinh ch
dt ra quy tc kinh t nhu WTO. Nuoc Mi trong cc nm 1990,
duoi thoi Tng thng Clinton, duoc coi nhu mt con rng to du
ngu ngc, bt nat nguoi ta trong cc linh vuc kinh t v vn ha, d
c chu tm hay khng. Chng ta l bi Ph ph Con Rng Thn k
*
,
v nguoi ta mun c mt l phiu trong ci chng ta ph ph.
Ri ngy 11/9 dn. V Mi tu bin mnh tu H hoi con Rng Thn
k, dng dn nguoi dn trn ton th gioi v kinh t v vn ha,
thnh con [qui vt] Godzilla voi mt ci vng trn vai, khac ra lua
v ngoy dui loan ln, dng cham vo cuc sng cua moi nguoi
v mt qun su v an ninh, chu khng chi cn l kinh t v vn
ha. Khi diu d xay ra, nguoi dn trn th gioi bt du ni, Gio
dy chng ti thuc su mun c mt l phiu cho vic Mi su dung
quyn luc cua n th no v theo nhiu cch ton b tranh lun
v chin tranh Iraq d l mt cuc tranh lun thay th v diu d.
Cui cng, luc luong thu nm trong phong tro ny l mt lin
minh cua cc nhm ht suc nghim tc, c thin , v c tnh xy
dung tu cc nh hoat dng mi truong, cc nh hoat dng thuong
mai cho dn cc NGO quan tm dn quan tri nhung nguoi tro
thnh b phn cua phong tro chng ton cu ha mang tnh dn
ty trong cc nm 1990 voi hi vong ho c th xc tc mt cuc
thao lun ton cu v chng ta ton cau ha th no. Ti rt knh
trong v cam tnh nhm cui cng ny. Nhung cui cng ho d bi
dm c-nn-ton-cu-ha-hay-khng ln t, dm d bt du bin
phong tro thnh du di hon o cuc hop thuong dinh G-8 tai Genoa
thng Bay 2001, khi mt nguoi phan di ton cu ha bi git khi
tn cng mt chic xe jeep cua canh st voi mt bnh chua chy.
Su kt hop ba su hi tu, bao luc o Genoa, 11/9, v cc bin php
an ninh cht ch hon d lm gy phong tro chng ton cu ha.
Cc nhm ton-cu-ha-th-no nghim tc hon khng mun o
cng [chin] ho voi nhung ke v chnh phu khiu khch mt su
dung d cng khai voi canh st, v sau 11/9, nhiu nhm lao dng
Mi khng mun gn voi phong tro c ve bi cc phn tu chng Mi
tip quan. Diu d cn tro nn ni bt hon khi vo cui thng Chn
2001, ba tun sau 11/9, cc nh lnh dao chng ton cu ha tm
cch ti din Genoa trn cc duong ph Washington, d phan di
*
Puff the Magic Dragon l tn bi ht do Lenny Lipton vit loi, Peter Yarrow
ph nhac, rt ni ting o Mi v mang lai cho ho kh nhiu tin.
THE GII KHNG PHANG
387
cc cuc hop cua IMF v World Bank o d. Tuy nhin, sau 11/9,
IMF v World Bank d huy cc cuc hop cua ho, v nhiu nguoi
phan di Mi d lang di. Nhung nguoi xut hin trn duong ph
Washington d bin su kin thnh mt cuc tun hnh chng cuc
xm lng Afghnistan sp toi cua Mi d truy qut Osama bin Laden
v al-Qaeda. Cng lc d, voi ba su hi tu d khin Trung Quc,
An D v Dng u tro thnh nhung nguoi huong loi lon nht cua
ton cu ha, khng cn c th cho rng hin tuong ny tn ph
nguoi ngho trn th gioi. Hon ton nguoc lai: hng triu nguoi
Trung Quc v An D d buoc vo tng lop trung luu cua th gioi
nho su lm phng th gioi v ton cu ha.
Nhu th khi cc luc luong ton-cu-ha-th-no tri dat di, v khi
s dn Th gioi Thu ba huong loi tu ton cu ha bt du tng ln,
v khi nuoc Mi duoi chnh quyn Bush bt du su dung suc manh
qun su don phuong hon, nhn t chng Mi trong phong tro
chng ton cu ha bt du c duoc mt ting ni v vai tr to hon
nhiu. Kt qua l ban thn phong tro vua tro nn chng Mi hon
vua khng th v khng sn sng dng mt vai tr xy dung no
trong vic hnh thnh cuc tranh lun ton cu v chng ta ton cu
ha th no, chnh vo lc vai tr d thm ch cn tro nn quan
trong hon khi th gioi d phng hon. Nhu nh l lun chnh tri hoc
cua Dai hoc Hebrew, Yaron Ezrahi, d nhn xt rt kho, Nhim
vu quan trong v tranh thu suc manh cua nhn dn d anh huong
dn chu nghia ton cu lm cho n tu bi, cng bng, hop voi
phm gi con nguoi hon l qu quan trong d bi bo ph cho chu
nghia bi Mi ngu dn hay d roi vo tay cua chi nhung ke bi Mi.
C mt khoang trng chnh tri mnh mng dang doi duoc lp
dy. Ngy nay c mt vai tr thuc t cho mt phong tro c th
thc dy chuong trnh nghi su v chng ta ton cu ha th no
chu khng phai c nn ton cu ha hay khng. Vi tr tt nht mt
phong tro nhu th c th khoi dng l nng thn An D.
Ca [Dang] Quc dai v cc dng minh cnh ta cua n s gy rui
ro cho tuong lai An D nu rt ra kt lun sai tu cuc bu cu [nm
2004] ny, Pratap Bhanu Mehta, dung du Trung tm Nghin cuu
Chnh tri o Delhi, vit trn to The Hindu. Dy khng phai l mt
cuc ni loan chng thi truong, d l su phan di chng nh nuoc;
dy khng phai mt su buc bi chng cc loi ch cua tu do ha, m
l mt loi ku goi nh nuoc don nh mnh trt tu thng qua thm
THE GII L PHANG
388
ch nhiu cai cch hon Cuc ni loan chng nhung ke cm quyn
khng phai l cuc ni loan cua nguoi ngho chng nguoi giu:
nguoi bnh thuong t c thin huong tuc ti thnh cng cua nguoi
khc hon muc cc tr thuc vn tuong rt nhiu. Dng hon d l mt
biu hin cua su thuc rng cai cch cua nh nuoc d chua du xa.
Chnh v vy cc luc luong quan trong nht du tranh chng di
ngho o An D ngy nay, theo ti, l cc NGO du tranh cho su
quan tri dia phuong tt hon, dng Internet v cc cng cu hin dai
khc cua th gioi phng d chng tham nhung, quan l yu km, v
trn thu. Cc nh dn ty quan trong, hiu qua v c nghia nht
trn th gioi hin nay khng phai l nhung nguoi bo tin ra. Ho l
nhung nguoi c mt chuong trnh d thc dy cai t bn le o cp
dia phuong tai nuoc mnh khin cho nguoi bnh thuong dng k
dt cua mnh d dng hon, cho d ho l nguoi chim dt; mo mt
cng ti, d nho dn du; v c duoc cng l ti thiu tu h thng
php l. Chu nghia dn ty hin dai, d tro nn hiu qua v c
nghia, phai l v cai t bn le lm cho ton cu ha kha thi, bn
vung, v cng bng cho nhiu nguoi hon bng cai thin su quan tri
dia phuong cua ho, sao cho tin d duoc dnh du cho nguoi ngho
thuc su dn tay ho v sao cho tinh thn kinh doanh tu nhin cua ho
c th duoc giai phng. Chnh thng qua chnh quyn dia phuong
m nguoi dn nhp vo h thng v huong duoc cc loi ch cua th
gioi dang phng, hon l chi quan st chng. Nhung nguoi dn lng
An D trung bnh khng th nhu cc cng ti cng ngh cao v don
thun n chnh phu bng cch [tu] cung cp din ring, nuoc ring,
an ninh ring, h thng xe bus ring, v dia thu pht v tinh ring
cua mnh. Ho can nh nuoc v diu d. Khng th tnh dn thi
truong b cho su tht bai cua nh nuoc v cung cp su quan tri tu
t. Nh nuoc phai tro nn tt hon. Chnh xc boi v nh nuoc An
D d lua chon chin luoc ton cu ha nm 1991 v tu bo nm
muoi nm theo chu nghia x hi d dua du tru ngoai t cua n
dn gn bng khng New Delhi nm 2004 d c du tru 100 ti $,
cho n ngun luc d gip nhiu nguoi dn vo du truong phng.
Ramesh Ramanathan, mt nh diu hnh Citibank gc An, d v
An D d lnh dao mt NGO tn l Janaagraha, chuyn d cai thin
su quan tri dia phuong, chnh xc l loai nh dn ty chu nghia m
ti nghi dn. O An D, ng ni, khch hng cua gio duc cng
cng d gui di mt tn hiu v cht luong giao dich vu: bt k ai c
THE GII KHNG PHANG
389
du suc d chon [khng tham gia] du lm vy. Cung th cho chm
sc suc khoe. Cn cu vo chi ph y t leo thang, nu chng ti c
mt h thng y t cng cng vung chc, phn lon cng dn s chon
dng n, chu khng chi nguoi ngho. Cung vy di voi duong s,
duong cao tc, cp nuoc, v sinh, khai sinh khai tu, thiu xc, giy
php li xe, v.v. Noi no chnh phu cung cp cc dich vu ny, n
[phai l] cho loi ch cua tt ca cc cng dn. [Nhung] thuc ra, o mt
s linh ny, nhu cp nuoc v v sinh, nguoi ngho thuc t cn
khng c duoc cc dich vu co ban nhu gioi trung luu v tng lop
giu. Thch thuc o dy v th l tip cn ph qut. Ko cc NGO,
cc t chuc c th hop tc o muc dia phuong, vo d dam bao rng
nguoi ngho c duoc co so ha tng v ngn sch m ho c quyn
duoc huong, c th c mt tc dng su rng dn xa ngho di.
Cho nn d diu ny nghe c ve k cuc tu ti, n hon ton nht
qun voi ton b cun sch ny: Diu th gioi khng cn hin ny
l d phong tro chng ton cu ha bin mt. Chng ta dng cn
n pht trin ln. Phong tro ny d c rt nhiu nng luc v kha
nng huy dng. Ci n thiu l mt chuong trnh mach lac d gip
nguoi ngho bng cng tc voi ho theo cch c th thuc su gip
duoc ho. Cc nhm hoat dng gip giam di ngho nhiu nht l
cc nhm lm vic muc lng x dia phuong o cc noi nhu nng
thn An D, chu Phi, v Trung Quc, d pht hin v du tranh
chng tham nhung v thc dy trch nhim giai trnh, tnh minh
bach, gio duc, v quyn so huu. Ban khng gip nguoi ngho cua
th gioi bng mc d ha trang kiu ra v nm d vo cua s nh
hng McDonalds. Ban gip ho bng dua cho ho cc cng cu v th
ch d ho tu gip mnh. Diu d c th khng hp dn bng phan
di chng lai cc nh lnh dao th gioi trn duong ph Washington
hay Genoa, v rt duoc nhiu ch trn knh CNN, nhung n quan
trong hon rt nhiu. Hy chi hoi bt k dn lng An D no th bit.
Cng tc chng di ngho khng chi l cng vic cua cc NGO.
N cung l cua cc cng ti da quc gia. Nguoi ngho o vng nng
thn An D, chu Phi, v Trung Quc l mt thi truong khng l,
v c th kim tin o d v phuc vu ho nu cc cng ti sn sng
cng tc theo chiu ngang voi nguoi ngho. Mt trong cc v du
th vi nht m ti bt gp v hnh thuc cng tc ny l mt chuong
trnh do Hewlett-Packard tin hnh. HP khng phai l mt NGO.
HP bt du voi mt cu hoi don gian: Nguoi ngho cn g nht m
THE GII L PHANG
390
chng ta c th bn cho ho? Ban khng th thit k ci ny o Palo
Alto; ban phai cng sng tao voi nguoi dng-khch hng huong
loi. D tra loi cho cu hoi d, HP tao ra mt lin danh cng cng
tu nhn voi chnh phu An D v chnh quyn dia phuong o Andhra
Pradesh. Sau d mt nhm ki su cng nh cua HP t chuc mt loat
di thoai o lng Kuppam. Nhm hoi nguoi dn o d hai diu: Cc
ban c hi vong g cho 3 v 5 nm toi? v nhung thay di No c th
tht su lm cho cuc sng cc ban tt dep hon? D gip nhung
nguoi lng (nhiu nguoi m chu) trnh by kin, HP su dung mt
khi nim goi l tro gip d hoa, nho d khi nguoi dn by to cc
uoc mo v kht vong, mt hoa si thi gic m HP dn theo tu Mi s
v cc hnh anh ln giy dnh trn tuong quanh phng.
Khi nguoi dn, dc bit l nhung nguoi m chu, ni diu g d
v diu d duoc hin thi ngay ln tuong, ho cam thy tht su duoc
xc nhn, v do d ho hoat bt hn ln v tham gia nhiu hon,
Maureen Conway, ph chu tich HP phu trch cc giai php cho thi
truong moi ni, phu trch du n ny, ni. Cch d lm tng su tu
tin. Mt khi cc nng dn ngho sng o lng xa xi duoc x lng,
ho s tht su bt du khao kht. Mt nguoi ni, Ci chng ti tht
su cn o dy l mt sn bay, Conway k lai.
Sau khi hon tt cc phin c hnh anh d, nhn vin HP dnh
nhiu thoi gian hon o trong lng chi d xem nguoi dn sng th
no. Mt thu cng ngh cn thiu o dy l ngh anh. Conway giai
thch: Chng ti nhn ra c mt nhu cu chup anh rt lon cho muc
dch nhn dang, cho cc chung chi, cho cc don v giy php chnh
phu, v chng ti tu nhu, C l c mt co hi lm n no d o dy
nu chng ta c th bin nguoi dn o dy thnh tho chup anh lng.
C mt hiu anh o trung tm Kuppam. Moi nguoi xung quanh du
[l] nng dn. Chng ti nhn ra nhung nguoi d c th di xe bus
tu lng, bo ra hai gio, chup anh, mt tun sau quay lai d ly anh v
thy chng vn chua xong hay bi hong. Thoi gian l quan trong voi
ho nhu voi chng ta. Cho nn chng ti ni, Doi d, chng ta lm
duoc my anh s v my in xch tay. Th th c vn d g du? Tai
sao HP khng bn cho ho mt mo my anh v my in s? Nguoi
dn lng quay tro lai voi mt cu tra loi ht suc ngn gon: Din.
Ho khng c din n dinh v c t tin d tra.
Cho nn chng ti ni, Chng ta l nh cng ngh. Chng ta s
ly mt tm pin mt troi, dt n ln mt ci ti gn bnh xe v xem
THE GII KHNG PHANG
391
liu c co hi kinh doanh cho nguoi dn o dy, v cho HP khng,
nu chng lm ra mt hiu anh di dng. D l cch tip cn cua
chng ti. Pin mt troi c th nap din cho ca my anh v my in.
Sau d chng ti dn mt nhm phu nu tu-luc. Chng ti lua ra
nm nguoi v ni, Chng ti s hun luyn cc chi su dung thit bi
ny. Chng ti hun luyn ho hai tun. V bao, Chng ti s cp
cho cc chi my anh v cc thu, v chng ti s chia thu nhp voi
cc chi trn mi tm anh. Dy khng phai l vic tu thin. Ngay
ca sau khi mua moi thu tu HP v chia mt phn thu nhp voi HP,
cc phu nu trong nhm nhip anh d nhn di thu nhp gia dnh ho.
V thuc ra m ni, ci chng ti pht hin ra l chua dn 50% s
anh ho chup l cho muc dch nhn dang v cn lai l nguoi dn don
gian mun chup anh con ci, dm cuoi, v chnh ho, Conway ni.
Nguoi ngho cung thch cc album anh gia dnh nhu nguoi giu v
sn sng tra tin cho n. Chnh quyn dia phuong cung ly cc phu
nu ny lm nguoi chup anh chnh thuc cho cc du n cng trnh
cng cng, khin cho thu nhp cua ho tng thm.
Ht chuyn ri u? Khng hon ton. Nhu ti d ni, HP khng
phai l mt NGO. Sau bn thng chng ti ni, Ok, thoi gian thu
nghim d ht, chng ti ly lai my anh, Conway ni. V ho
ni, B din ri. Th l HP ni voi cc phu nu rng nu ho mun
giu lai my anh, my in, v tm pin mt troi, ho phai c k hoach
d tra tin cho hng. Cui cng ho d nghi tra 9 $ mi thng, v HP
dng . V gio dy ho dang mo rng sang cc lng khc. Trong lc
d, HP d bt du lm vic voi mt NGO d do tao nhiu nhm
phu nu voi cng studio anh di dng, v o dy c tim nng cho HP
bn studio cho cc NGO khp An D, tt ca du dng muc in v
cc thu di km cua HP. V tu An D, ai bit s cn o du nua?
Ho phan hi cho chng ti v my anh v su d su dung,
Conway ni. Ci n d lm d bin di nim tin cua phu nu l ht
suc dng kinh ngac.
QU THT VNG
t trong nhung hu qua khng luong truoc cua th gioi phng
l n dt cc x hi v nn vn ha khc nhau tip xc truc
tip hon nhiu voi nhau. N kt ni nguoi voi nguoi nhanh hon
M
THE GII L PHANG
392
nhiu so voi su chun bi cua nguoi dn v cc nn vn ha thuong
c. Mt s nn vn ha pht trin ln voi nhung co hi cng tc dt
nhin dn m su gn gui ton cu lm cho c th. Cc nn vn ha
khc bi de doa, tht vong, v thm ch bi lm nhuc boi quan h gn
gui ny, diu, giua cc thu khc, khin nguoi dn rt d thy mnh
dung o du trn th gioi so voi moi nguoi khc. Tt ca nhung ci
ny gip giai thch su ni ln cua mt trong nhung luc luong phi
phng nguy him nht ngy nay nhung ke dnh bom tu st cua
Al-Qaeda v cc t chuc khung b Hi gio khc, nhung ke dn tu
th gioi Hi gio v cc cng dng Hi gio o chu u.
Th gioi Hi gio-Arp l mt nn vn minh bao la, da dang gm
hon mt ti nguoi v trai rng tu Morocco dn Indonesia, tu Nigeria
dn ngoai London. Tht nguy him khi khi qut ha v mt
cng dng tn gio phuc tap nhu vy, duoc cu thnh tu rt nhiu
sc tc v quc tich dn th. Nhung chi cn nhn vo cc dng tin
chnh trn bo ch mi ngy d nhn ra rt nhiu gin du v tht
vong duong nhu dang si suc tu th gioi Hi gio ni chung v dc
bit tu th gioi Hi gio Arp, noi nhiu thanh nin duong nhu bi
kch dng boi mt su kt hop cua cc vn d. Mt trong nhung diu
r rng nht l cuc xung dt Arp-Israel mung mu, v vic Israel
chim dng dt dai Palestine v Dng Jerusalem mt ni bt bnh
c anh huong xc cam rt manh ln tr tuong tuong Hi gio-Arp
v tu lu lm quan h voi Mi v phuong Ty tro nn ti t.
Song d khng phai l l do duy nht p u su gin du o cc cng
dng ny. Su gin du ny lin quan dn ni tht vong cua nguoi
Arp v Hi gio v phai sng, trong rt, rt nhiu truong hop, duoi
cc chnh phu chuyn quyn, khng chi tuoc mt ting ni cua
nguoi dn di voi tuong lai ring cua ho, m cn tuoc mt cc co
hi cua hng chuc triu nguoi, dc bit l thanh nin, d dat duoc
dy du tim nng cua ho thng qua cc vic lm tt v truong hoc
hin dai. Su thuc rng th gioi phng cho php nguoi dn so snh
rt d dng hon canh cua ho voi nguoi khc chi lm cho cc ni
tht cua ho vong su sc thm.
Mt s thanh nin Arp-Hi gio ny, nam v nu, d chon di cu
d tm cc co hi o phuong Ty; nhung nguoi khc chon cch im
lm chiu dung o nh, hi vong mt loai thay di no d. Nhung kinh
nghim bo ch manh nht m ti c tu 11/9 l cc cuc gp g o
th gioi Arp voi mt vi trong s nhung thanh nin ny. V ct
THE GII KHNG PHANG
393
bo voi hnh cua ti duoc in bng ting Arp trn to lin-Arp hng
du, to Al-Sharq Al-Awsat c tru so o London, v v ti thuong
xut hin trn cc chuong trnh thoi su truyn hnh v tinh Arp,
nhiu nguoi o phn d cua th gioi bit mt ti. Ti rt kinh ngac
v s thanh nin Arp v Hi gio nam v nu dn bt chuyn
voi ti trn duong ph Cairo hay Vinh Arp tu 11/9, v ni voi ti
dng diu mt thanh nin o nh tho Al-Azhar ni vo thu Su, sau
bui cu kinh trua: ng l Friedman, phai khng?
Ti gt du bao dng.
Tip tuc vit nhung g m ng dang vit di, anh ta ni. Anh ta
mun ni l vit v tm quan trong cua vic mang lai nhiu tu do tu
tuong, tu do ngn lun, v co hi hon cho th gioi Arp-Hi gio,
d thanh nin c th pht trin duoc tim nng cua ho.
Dng tic, tuy vy, cc thanh nin tin b ny khng phai l
nguoi quyt dinh mi quan h giua cng dng Arp-Hi gio v
th gioi ni chung hin nay. Cng ngy mi quan h d cng bi
thng tri, bi dinh doat boi cc chin binh tn gio v bon cuc doan,
nhung ke trt ni tht vong trong phn d cua th gioi bng don
gian tn cng bt ngo. Cu hoi m ti mun khao st ti mi o dy l:
Ci g d tao ra nhm cuc doan Hi gio du di ny, v tai sao n
tm duoc nhiu su ung h thu dng dn vy o th gioi Arp-Hi
gio hin nay cho d, ti tin, dai da s o d khng chia se chuong
trnh du ton cua cc nhm ny hay tm nhn tn th cua ho?
Cu hoi l thch hop cho mt cun sch v th gioi phng v mt
l do rt don gian: Liu s c mt cuc tn cng moi vo Mi c
11/9, hay t hai hon khng, cc buc tuong s moc ln o khp moi
noi v su lm phng th gioi s bi li lai rt, rt lu.
D, tt nhin, chnh xc l ci m nhung nguoi Hi gio mun.
Khi nhung nguoi Hi gio cuc doan nhn sang phuong Ty, ho
chi nhn thy su mo cua d khin chng ta, trong mt ho, tro nn
suy di v bua bi. Ho chi nhn thy su mo cua d tao nn Britney
Spears v Janet Jackson. Ho khng nhn thy, v khng mun nhn
thy, su mo cua tu do tu duy v su thm vn d khin chng ta
tro nn hng manh, su mo cua d tao ra Bill Gates v Sally Ride.
Ho c tnh dinh nghia n tt ca l suy di. Boi v nu su mo cua, su
trao quyn cho phu nu, v tu do tu duy v su thm vn l nhung
ngun tht su cua suc manh kinh t phuong Ty, th th gioi Arp-
THE GII L PHANG
394
Hi gio khng c co hi no. V nhung nguoi chnh thng v
nhung ke cuc doan khng mun thay di.
D dy li mi de doa cua su mo cua, nhung ke Hi gio cuc
doan d, mt cch kh chu , chon tn cng chnh ci giu cho cc
x hi mo l mo, d l di moi, v su lm phng, v d l lng tin.
Khi bon khung b su dung cc cng cu cua cuc sng bnh thuong
t, my bay, giy tennis, din thoai di dng v bin chng
thnh vu kh cua bao luc khng phn bit, bon chng dang lm
giam bot lng tin. Chng ta tin khi chng ta d xe o trung tm
thnh ph vo bui sng boi v chic t bn canh s khng pht
n; chng ta tin khi chng ta dn Disney World m nguoi dn ng
mc trang phuc chut Mickey khng mang mt qua bom duoi o
chong; chng ta tin khi chng ta di my bay tu Boston dn New
York m nguoi sinh vin ngoai quc ngi bn canh khng dinh cho
n di giy tennis cua anh ta. Khng c lng tin, khng c x hi
mo, v khng c du canh st d tun tra mi ln mo cua trong mt
x hi mo. Khng c lng tin, s cung khng c th gioi phng, boi
v chnh lng tin cho php chng ta ph bo nhung buc tuong, ha
hng ro ngn, v loai bo ma st o bin gioi. Lng tin l diu ct tu
di voi mt th gioi phng, noi ban c cc chui cung dnh dn
muoi, mt trm, hoc mt nghn nguoi, da s ho chua bao gio gp
tn mt nhau. Cc x hi mo cng bi phoi ra cho chu nghia khung
b khng phn bit, lng tin cng bi mt di, v cc x hi mo s
cng dung thm nhiu buc tuong v do thm ho su thay vo d.
Nhung ke lp ra Al-Qaeda tu chng khng phai l nhung nguoi
theo tn gio chnh thng. Tuc l bon ho khng ch trong don gian
vo mi quan h giua ho v Cha, v vo cc gi tri v chun vn
ha cua cng dng tn gio. Bon ho l mt hin tuong chnh tri
nhiu hon l mt hin tuong tn gio. Ti thch goi bon ho l cc
Islamo-Leninist. Ti dng tu Leninist d chuyn tm nhn khng
tuong-ton tri cua al-Qaeda cung nhu hnh anh n tu c v mnh.
Nhu nh l lun chnh cua al-Qaeda, Ayman al-Zawahiri, din dat,
al-Qaeda l mt di tin phong thuc h, m cc cuc tn cng cua
ho vo Mi v cc muc tiu khc o phuong Ty duoc nghi ra d huy
dng v tip sinh luc cho qun chng nhn dn Hi gio dung ln
chng lai bon cai tri thi nt cua chnh ho, nhung ke duoc Mi h
tro. Ging tt ca cc nh Leninist trit d, cc Islamo-Leninist chc
chn rng qun chng nhn dn Hi gio bt mn su sc voi s
THE GII KHNG PHANG
395
phn cua ho v rng mt hay hai hnh dng ngoan muc cua jihad
chng lai cc ct tru cua ch d bao cha o phuong Ty s dn
ho lt d cc ch d Arp-Hi gio th tuc, phi dao duc, v bt
cng d lm u dao Hi. O dia vi cua ho, cc Islamo-Leninist, tuy
vy, khng mun xy dung thin duong cho nguoi lao dng, m l
mt thin duong tn gio. Ho mun thit lp mt nh nuoc Hi
gio trn cng lnh th m dao Hi ngu tri o dinh cao nht, do mt
caliph, do mt lnh tu tn gio-chnh tri ti cao lnh dao, nguoi c
th tp hop ton b nguoi Hi gio vo mt cng dng duy nht.
Chu nghia Islamo-Leninism, theo nhiu cch, ni ln tu cng bi
canh lich su nhu cc thuc h cuc doan chu u trong th ki XIX
v XX. Chu nghia Pht xt v chu nghia Marx-Lenin thot thai tu
qu trnh cng nghip ha v hin dai ha nhanh chng cua Duc v
Trung u, noi cc cng dng sng trong cc lng lin kt cht voi
nhau v trong cc dai gia dnh, dt nhin bi tan v, con trai v
nguoi cha di ra thnh ph d lm vic cho cc cng ti cng nghip
lon. Vo thoi qu d ny, thanh nin dc bit mt di thuc v ban
sc, gc gc, v phm gi c nhn, duoc cung cp boi cc cu trc
x hi truyn thng. Trong su trng vng d, xut hin Hitler,
Lenin, v Mussolini, nhung nguoi ni voi cc thanh nin ny rng
ho c mt cu tra loi cho cc cam gic v su truc trc v nhuc nh:
Ban c th khng cn sng o lng hay thi trn nho nua, nhung ban
vn kiu hnh, vn l nhung thnh vin c phm gi cua mt cng
dng lon hon giai cp cng nhn, hay dn tc Aryan.
Bin Laden cung d xut cng loai cu tra loi thuc h cho thanh
nin Arp v Hi gio. Nguoi du tin nhn ra tnh cht Islamo-
Leninist cua bon cuop my bay 11/9 ny rng chng khng phai
l nguoi theo tn gio chnh thng m l cc tn d cua mt gio
phi chnh tri cuc doan v bao luc l Adrian Karatnycky, chu tich
Freedom House. Trong mt bi bo 5-11-2001 cua to National
Review, voi tiu d Ngay truoc mui chng ta, Karatnycky dua ra
lp lun sau: Bon ke cuop my bay chu cht l nhung dua tre
duoc gio duc tt c dc quyn. Chng ai trong s chng phai chiu
thiu thn kinh t truc tip hay p buc chnh tri. V c ve nhu
khng ai trong s chng duoc nui day o mt gia dnh c bit theo
tn gio chnh thng. Qua thuc, cc tho my v phi cng hng du
cua 11/9, nhu Mohammed Atta v Marwan al-Shehhi, chung nhau
mt cn h o Hamburg, ca hai du di hoc o Dai hoc Ki thut
THE GII L PHANG
396
Hamburg-Harburg, c ve nhu ca hai du duoc tuyn vo al-Qaeda
qua cc chi b v nhm cu kinh sau khi chng d sang chu u.
Khng ai trong nhung ke m muu ny duoc bin Laden tuyn o
Trung Dng ri cm vo chu u tu nhiu nm truoc, Karatnycky
nhn xt. Nguoc lai, hu nhu tt ca bon ho du d tu mnh sng o
chu u, d lon ln xa la voi x hi chu u xung quanh, bi ht
vo mt nhm cu kinh hay nh tho dia phuong d tm su m p v
don kt, trai qua mt su cai bin ti sinh, duoc cuc doan ha boi
cc phn tu Hi gio, di Afghanistan d do tao, v rt nhanh, mt
tn khung b d ra doi. Vic ho pht hin ra tn gio khng chi l
mt phn cua cuc tm kim nghia cua c nhn ho. N di xa hon
tro luu tn gio chnh thng nhiu. Bon ho d bin dao Hi thnh
mt thuc h chnh tri, mt thu chu nghia ton tri tn gio. Nu gia
nhu nhung ke cuop my bay 11/9 l sinh vin Berkeley vo du
cc nm 1970, chng c th tro thnh nhung tay Trotskyt cuc doan.
'D hiu duoc nhung ke khung b 11 thng Chn, chng ta phai ghi
nho dn hnh bng cua nh cch mang c din: bi bt khoi gc r,
thuc tng lop trung luu, mt phn duoc tao hnh boi canh tha
huong. Ni mt cch khc, d l hnh anh Lenin o Zurich; hay Pol
Pot hoc H Ch Minh o Paris Voi chng chu nghia Hi gio l
mt hat ging cch mang ph qut moi, v bin Laden l Sheikh
Guevara, Karatnycky vit. Cung ging nhu nhung ke dung du
[t chuc] Thoi tit Duoi Dt cua Mi, Bon Baader-Meinhof cua
Duc, Lu Don Do cua , v Phi Hng Qun cua Nht, nhung ke
khung b Hi gio l nhung ke cai dao tung hoc dai hoc, chuyn
sang mt thuc h tn ton tri bao qut tt ca moi thu.
Ban ti, Abdallah Schleifer, mt gio su bo ch o Cairo, thuc su
bit Ayman al-Zawahiri, nhn vt s hai cua bin Laden v l nh l
lun chnh, khi al-Zawahiri cn l mt bc si tre trn con duong tro
thnh mt nh cch mang Hi gio tn Leninist. Ayman khi cn o
tui dy th d bi hp dn boi mt vin canh khng tuong v mt
nh nuoc Hi gio, Schleifer ni voi ti trong mt ln thm Cairo.
Nhung thay v bi li cun dn mi quan tm truyn thng v tn
gio quan h giua ban thn v Cha al-Zawahiri lai bi cun ht
dn tn gio nhu mt thuc h chnh tri. Ging mt nh Marxist
hay Leninist trit d, al-Zawahiri quan tm dn vic xy dung
Vuong quc cua Cha trn tri dt, Schleifer ni, v chu nghia
Hi gio tro thnh chu nghia Marx cua hn thuc h khng
THE GII KHNG PHANG
397
tuong cua hn. V dim Mohammed Atta gp al-Zawahira l giao
dim noi gin du v su tui nhuc gp thuc h s lm cho n tt.
Ayman ni voi mt nguoi nhu Mohammed Atta, Anh thy bt
cng chua? Chng ti c mt h thng mot h thong, hy luu ,
mot h thong s cho anh [cng bng], khng phai mt tn gio, v
tn gio chi mang lai bnh yn bn trong. N khng nht thit giai
quyt duoc vn d x hi no. Nhung [al-Zawahiri] ni chng ti
c mt h thng s cho anh su cng bng. Anh c thy tuyt vong
khng? Chng ti c mt h thng s gip anh no r. H thng l
ci chng ti goi l chu nghia Hi gio mt thu Hi gio thuc
h, chnh tri ha cao d, trong d ni dung tinh thn quan h c
nhn [voi Cha] duoc bo khoi Hi gio v thay vo d, n duoc
bin thnh mt thuc h tn gio ging nhu pht xt hay chu nghia
cng san. Song khng ging cc nh Leninist, mun dung triu
dai cua giai cp hon hao, giai cp lao dng, v khng ging Nazi,
mun dung triu dai cua ni ging hon hao, ni ging Aryan, bin
Laden v al-Zawahiri mun dung triu dai cua tn gio hon hao.
Khng may, bin Laden v cc dng su cua mnh thy vic tuyn
m lnh moi trong th gioi Arp-Hi gio l qu d. Ti nghi diu
d lin quan, mt phn, dn tnh trang nua phng m nhiu thanh
nin Arp-Hi gio dang sng, dc bit nhung nguoi o chu u.
Ho d duoc nui day d tin rng dao Hi l cch th hin hon hao
nht v dy du nht thng dip cua Cha v Tin tri Muhammed l
su gia cui cng v hon hao nht cua Cha. Dy khng phai l
mt loi ph phn. Dy l ban sc cua dao Hi. Th m, trong mt
th gioi phng, qua l cc thanh nin ny, dc bit nhung nguoi o
chu u, c th v c nhn quanh v thy rng th gioi Arp-Hi
gio, trong qu nhiu truong hop, d bi rot lai qu xa so voi phn
cn lai cua th gioi. N khng sng thinh vuong hay dn chu nhu
cc nn vn minh khc. Sao lai c th nhu th? cc thanh nin Arp
v Hi gio ny phai tu hoi chnh mnh. Nu chng ta c lng tin
cao hon, v nu lng tin cua chng ta bao hm ca tn gio, chnh tri
v kinh t, v sao nhung nguoi khc sng sung suong hon nhiu?
D l mt ngun cua su bt ho nhn thuc tht su cua rt nhiu
thanh nin Arp-Hi gio loai bt ho, v mt lng tu tn, thi
bng su gin du, v dn mt s trong s ho gia nhp cc nhm bao
luc v bt ngo d vo th gioi. N cung l loai bt ho dn nhiu
nguoi khc, nhung nguoi trung bnh, thu dng ung h cc nhm
THE GII L PHANG
398
cuc doan nhu al-Qaeda. Ln nua, su lm phng th gioi chi lm su
sc thm su bt ho ny bng lm cho su lac hu cua vng Arp-
Hi gio, so voi cc noi khc, l khng th bo qua. Khng th bo
qua dn muc mt s tr thuc Arp-Hi gio d bt du chi ra su lac
hu ny voi su chn thuc tn bao v di cc giai php. Ho lm diu
ny bt chp cc chnh phu ton tri cua ho, thch dng cc phuong
tin thng tin dai chng khng d khuyn khch tranh lun thng
thn, m d d tt ca vn d cua ho cho nguoi khc Mi, Israel,
hay cho di san cua chu nghia thuc dn phuong Ty cho moi thu
v bt k ai, tru anh huong nng n cua cc ch d ton tri ny.
Theo Bo co Pht trin Con nguoi Arp thu hai, duoc vit nm
2003 cho UNDP boi mt nhm nh khoa hoc x hi Arp dung
cam, giua 1980 v 1999, cc nuoc Arp tao ra 171 bng sng ch
quc t. Chi ring Hn Quc trong cng khoang thoi gian d dng
k 16.328 bng. Hewlett-Packard trung bnh dng k 11 sng ch
mi ngy. S luong trung bnh cc nh khoa hoc v ki su lm vic
trong ngnh nghin cuu v pht trin tai cc nuoc Arp l 371 trn
mt triu nguoi, trong khi muc trung bnh th gioi, bao gm ca cc
nuoc o chu Phi, chu v Mi Latin, l 979, bo co vit. Diu
ny gip giai thch v sao d cho rt nhiu cng ngh nuoc ngoi
moi duoc nhp vo th gioi Arp, rt t duoc ni ho hay thay th
boi cc di moi Arp. Giua 1995 v 1996, c dn 25% sinh vin
dai hoc tt nghip tai cc nuoc Arp di cu sang nuoc phuong Ty
no d. Ngy nay chi c 18 my tnh trn 1.000 nguoi dn o khu
vuc Arp, so voi muc trung bnh ton cu l 78.3 trn 1.000, v chi
1,6% dn cu Arp c truy cp Internet. Trong khi Arp chim 5%
dn s th gioi, bo co vit, ho chi tao ra 1% s sch duoc xut
ban, m trong d ti l sch tn gio cao bt thuong hon ba ln
trung bnh th gioi. Trong 88 triu dn ng tht nghip giua muoi
lm v hai muoi tu tui trn ton th gioi, gn 26% o vng Trung
Dng v Bc Phi, theo nghin cuu cua ILO (AP, 26-12-2004).
Cung nghin cuu d cho bit tng dn s cua cc nuoc Arp tng
gp bn ln trong vng nm muoi nm qua, ln gn 300 triu
nguoi, trong d 37,5% duoi muoi lm tui, v 3 triu nguoi buoc
vo thi truong lao dng mi nm. Nhung o trong nuoc khng c
nhung cng vic tt, v mi truong mo cua, ci bt buc phai c d
hp dn du tu nuoc ngoi v thc dy di moi tai dia phuong du
rt him o th gioi Arp ngy nay. Ci vng thin d cua cc
THE GII KHNG PHANG
399
truong dai hoc tao ra con nguoi v tuong, ri nhung con nguoi v
tuong d [kim] duoc ti tro v tao ra cng vic lm moi, vng
thin d don gian khng tn tai o dy. Theodore Dalrymple l mt
bc si v nh tm thn hoc lm vic o Anh v phu trch mt muc
trn to London Spectator. ng vit mt tiu lun trn City Journal,
to tap ch v chnh sch d thi (xun 2004) v nhung g ng hoc
duoc tu nhung tip xc cua ng voi thanh nin Hi gio tai cc nh
t Anh. Dalrymple luu rng hu ht cc truong Hi gio ngy nay
coi kinh Quran nhu mt vn ban do thn thnh truyn, khng d
mo cho bt k ph phn vn hoc no hay ti din giai sng tao no.
D l cun sch thing cn phai thuc lng, chu khng phai duoc
thch nghi voi cc di hoi v co hi cua cuc sng hin dai. Nhung
nu khng c mt vn ha khuyn khch, v tao khng gian cho, su
ti din giai sng tao nhu vy, th tu duy ph phn v tu duy dc
do s tro nn kh ho. Diu d c th giai thch tai sao rt t bi
bo khoa hoc o tm th gioi duoc cc hoc gia trch dn c xut xu
tu cc truong dai hoc Arp-Hi gio.
Nu gia nhu phuong Ty bin Shakespeare thnh di tuong
nghin cuu duy nht cua chng ta v nguoi chi duong duy nht cho
cuc sng chng ta, Dalrymple vit, th chng ta s roi vo lac
hu v tr tr kh nhanh. V vn d l rt nhiu nguoi Hi gio
mun ca tr tr ln quyn luc: ho mun quay tro v voi su hon mi
cua th ki XVII v thng tri th ki XXI, nhu th ho tin l quyn
thua k cua hoc thuyt cua ho, loi di chc cui cng cua Cha di
voi con nguoi. Nu gia nhu ho hi lng o trong vung nuoc dong th
ki XVII, an ton trong thu trit hoc n dt, th khng c vn d g
ca cho ho ln cho chng ta; vn d cua ho, v cua chng ta, l ho
mun thu quyn luc m tu do truy vn ban cho, m khng h c tu
do truy vn hay trit hoc v cc th ch d dam bao cho su tu do
truy vn d. Ho di mt voi mt tnh th tin thoi lung nan: hoc
ho tu bo thu tn gio yu du cua mnh, hoc mi mi o dng sau
tin b ki thut cua con nguoi. Ca hai lua chon du khng rt hp
dn, v su cng thng giua mt bn l su kht khao quyn luc v
thnh cng trong th gioi hin dai, voi bn kia l mong mun
khng tu bo tn gio, l mt cng thng c th duoc giai toa di
voi mt s nguoi chi bng cch cho n tung mnh nhu cc qua
bom. Nguoi ta tro nn tuc gin khi di mt voi mt tnh trang tin
thoi lung nan kh giai quyt; ho tn cng bt ngo.
THE GII L PHANG
400
Qua thuc, hy ni chuyn voi gioi tre Arp v Hi gio khp noi,
su bt ho nhn thuc ny v tu nhuc nh lun lun xut hin rt
nhanh trong cuc tr chuyn. D l ra khi Mahathir Mohammed
doc din vn tu bit voi tu cch thu tuong Malaysia ngy 16-10-
2003 tai cuc hop thuong dinh Hi gio do ng chu tr tai nuoc
mnh, ng dua ra cc nhn xt cho cc nh lnh dao Hi gio xung
quanh vn d v sao nn vn minh cua ho lai bi lm nhuc dn th
ng dng tu ny nm ln. Ti s khng lit k cc truong hop
chng ta bi nhuc, Mahathir ni. Phan ung duy nht cua chng ta
l cng ngy cng tuc gin. Nhung nguoi tuc gin khng th suy
nghi dng dn. C mt cam gic tuyt vong giua cc nuoc Hi gio
v nguoi dn cua ho. Ho cam thy khng lm duoc g dng ca
Su lm nhuc ny l mu cht. Quan dim cua ti lun l chu
nghia khung b khng sinh ra tu su ngho tin bac. N sinh ra tu su
ngho nn v pham gi. Su lm nhuc l luc t duoc coi trong nht
trong cc quan h quc t v quan h giua con nguoi. Khi nguoi
dn hay cc quc gia bi lm nhuc, ho s thuc su bng n v tin
hnh bao luc cuc doan. Khi ban ly su lac hu kinh t v chnh tri
cua phn lon th gioi Arp-Hi gio ngy nay, cho thm su vi dai
qu khu v su tu thuc v tnh uu vit tn gio, ri trn voi su
phn bit di xu v xa lnh m cc dn ng Arp-Hi gio ny di
mt khi roi qu huong sang chu u, hay khi ho lon ln o chu u,
ban c mt li cocktail th hn manh. Nhu ban ti, nh vit kich Ai
Cp Ali Salem, ni v bon cuop my bay 11/9, chng di trn cc
duong ph cuc doi, tm cc ta nh cao tm cc ta thp d ha
d, boi v bon chng khng c kha nng cao nhu th.
Ti e rng cam gic tht vong ny, ci nui dung cc lnh moi
cua bin Laden, c th tro nn ti t hon truoc khi tro nn tt hon.
Ngy xua, cc lnh tu c th tnh dn cc buc tuong, ni non v
thung lung d can ci nhn cua nguoi dn, giu ho dt nt v thu
dng v ho dung o du so voi nhung nguoi khc. Hi d ban chi c
th nhn dn lng bn canh. Nhung khi th gioi tro nn phng hon,
nguoi ta c th nhn xa hng dm v hng dm.
Trong th gioi phng su lm nhuc duoc don ln [bn n] cho ban
bng cp quang. Ti tnh co gp mt th du v su dnh lu ny dn
ban thn bin Laden. Ngy 4-1-2004, bin Laden pht hnh thng
dip ghi m cua hn qua al-Jazeera, mang truyn hnh v tinh dng
o Qatar. Ngy 7 thng Ba, trang web cua Trung tm Hoc tp v
THE GII KHNG PHANG
401
Nghin cuu Hi gio cho dng ton vn. Mt doan vn dp vo mt
ti. N o giua mt doan trong d bin Laden ni dn cc ti li khc
nhau cua bon thng tri Arp, dc bit l hong gia Saudi.
Nhu th, moi nuoc Arp du chiu su xung cp o moi linh vuc,
trong cc vn d tn gio v th tuc, bin Laden ni. L du d bit
rng nn kinh t cua tt ca cc nuoc Arp yu hon nn kinh t cua
mt nuoc tung l phn cua th gioi [Hi gio] chng ta, khi chng
ta thuc su gn b voi dao Hi. Dt nuoc d l Andalusia d mt.
Ty Ban Nha l nuoc ngoai dao, song nn kinh t cua n manh hon
kinh t cua chng ta boi v nh cai tri o d chiu trch nhim. O cc
nuoc chng ta, khng c trch nhim giai trnh hay su trung phat
no, chi c tun lnh bon thng tri v cu nguyn cho ho sng lu.
Tc ti dung ln khi doc dn d. Tai sao? Boi v diu m bin
Laden dang dn chiu dn l Bo co Pht trin Con nguoi Arp
thu nht, cng b vo thng Bay 2002, kh lu sau khi hn d trn
khoi Afghanistan v c kha nng l di trn o trong mt hang d no
d. Cc tc gia Arp cua ban bo co mun thu ht su ch cua
th gioi Arp vo chuyn ho tut hu xa dn du. V vy ho tm mt
nuoc c GDP hoi nhinh hon so voi ton b hai muoi hai nuoc Arp
cng lai. Khi xem cc bang biu, nuoc thch hop hon ca l Ty Ban
Nha. C th l Nauy hay , nhung Ty Ban Nha c GDP thuc su
cao hon mt cht so voi ton b cc nuoc Arp cng lai. Bng cch
no d, bin Laden d nghe hay doc v Bo co Pht trin Con
nguoi Arp thu nht ny, tu hang cua hn. Tt ca nhung g ti bit,
hn c th d doc ct bo cua ti v n, d l bi du tin nu bt
ban bo co v nhn manh dn so snh voi Ty Ban Nha. Hoc hn
ly tu Internet. Ban bo co duoc tai tu Internet khoang mt triu
ln. V th d hn o trong hang d du d, hn vn ly duoc bo
co ny, v kt lun dy tui nhuc cua n x thng vo mt hn
cch so snh dy tiu cuc cc nuoc Arp voi Ty Ban Nha! V khi
nghe so snh d, o bt k du m hn n np, bin Laden coi d nhu
mt loi lng ma, mt su lm nhuc nim rng Ty Ban Nha
Thin cha gio, mt nuoc tung c thoi do nguoi Hi gio kim
sot, nay lai c GDP lon hon ton b cc nuoc Arp cng lai. Cc
tc gia cua bo co ny du l nguoi Arp v Hi gio; ho khng
dinh lm nhuc bt k ai nhung d l cch bin Laden din giai n.
V ti chc rng hn thu nhn duoc liu lm nhuc d qua mt
modem 56K. By gio thm ch chng c bng rng o Tora Bora.
THE GII L PHANG
402
V sau khi nhn duoc liu lm nhuc theo cch ny, bin Laden v
nhung ke m phong hn d hoc cch tra dua. Mun hiu tai sao
nhung ke Islamo-Leninist cht du nguoi Mi o Iraq v Arp Saudi
ri tung anh ln Internet voi ci du ro mu v thn nguoi khng
du? D l v khng c hnh thuc xu tu no nhuc hon l cht du.
D l cch th hin su khinh bi nht voi con nguoi d, voi ban th
anh ta hay c ta. Khng phai tnh co m cc nhm cht du nguoi
Mi o Iraq lai du tin bt ho mc cng loai o lin qun mu da
cam m cc t nhn al-Qaeda o Vinh Guantnamo buc phai mc.
Ho d bit cc b o lin qun d qua Internet hoc truyn hnh v
tinh. Nhung diu lm ti sung st l ngay giua chin tranh Iraq ho
vn tm duoc chnh xc cng loai o lin qun san xut tai Iraq d
bt t nhn cua ho mc. My lm nhuc tao, tao lm nhuc my. V
ban nghi g v loi ni cua lnh tu khung b Abu Musab al-Zarqawi
o cun bng ghi m duoc tung ra ngy 11 thng Chn, 2004, nhn
ki nim ba nm 11/9? Hn ni, Cc chin binh thn thnh khin
cho lin minh quc t phai nm mi nhuc nh cc bi hoc m tu
d chng vn dang chy. Cun bng c tn Danh du O Du?
Nhu ti d ni, tuy vy, su tht vong v su lm nhuc ny khng
han ch o cc cnh cuc doan Hi gio. Nguyn nhn v sao nhung
ke Islamo-Leninist tro thnh nhung ke phan di hng hi nht v to
mm nht di voi ton cu ha/Mi ha v l mi de doa lon nht
di voi su lm phng th gioi ngy nay khng don gian l su hung
hng dc bit cua ho, m cung v bon ho c duoc su ung h thu
dng no d khp th gioi Arp-Hi gio.
Mt phn, dy l v hu ht cc chnh phu trong th gioi Arp-
Hi gio tu chi khng dt bon cuc doan ny vo mt cuc chin
tu tuong. Trong khi cc ch d Arp rt tch cuc bo t cc Islamo-
Leninist ny khi c th tm v bt duoc chng, ho lai rt thu dng
trong chng lai chng bng mt su din giai hin dai, tin b v
Hi gio. Diu ny l v hu ht cc nh lnh dao Arp-Hi gio
ny du khng chnh dng. Ln nm quyn bng vu luc, ho khng
h c su tn nhim voi tu cch nhung nguoi mang dao Hi n ho,
tin b, v ho lun cam thy d bi tn thuong di voi cc gio si
Hi gio cung rn, t co ho khng phai l cc tn d Hi gio tt.
Cho nn thay v nhn du voi nhung ke Hi gio cuc doan, cc ch
d Arp hoc nm ho vo t hay tm cch mua chuc ho. Diu ny
d lai mt khoang trng tinh thn v chnh tri khung khip.
THE GII KHNG PHANG
403
Nhung l do khc cho su ung h thu dng m cc Islamo-Leninist
c duoc v su thuc rng ho c th huy dng duoc rt nhiu tin
qua cc hi tu thin v nh tho trong th gioi Arp-Hi gio l c
qu nhiu nguoi tu t o d cam thy cng su tht vong v cht tui
nhuc m phn lon thanh nin ni gin cua ho cam thy. V c tn
tai mt su knh trong nht dinh cho cch nhung ke tre tui du ton
ny sn sng dung ln duong du voi th gioi, voi chnh cc lnh tu
cua mnh v bao v danh du cua nn vn minh cua ho. Khi ti thm
Qatar vi thng sau 11/9, mt ban cua ti o d mt nguoi diu
dng, su sc, tu do, lm vic cho chnh phu Qatar th thm tm
su voi ti diu g d lm anh lo lng su sc: Thng con trai muoi
mt tui cua ti nghi bin Laden l mt nguoi tt.
Ti tin hu ht gioi trung luu Arp v Hi gio khng vui mung
voi ci cht cua ba nghn nguoi Mi v ti ngy 11/9. Ti bit cc
ban Arp v Hi gio cua ti khng. Nhung nhiu nguoi Arp v
Hi gio vui mung voi nghi d dm vo mt Mi mt c v ho
ngm v tay hoan h nguoi d lm duoc diu d. Ho sung suong
khi thy ai d ha nhuc nguoi dn v dt nuoc m ho thy dang lm
nhuc mnh v ung h nhung g ho thy l bt cng trong th gioi
cua mnh bt k d l vic Mi hu thun cc ng vua v nh dc
ti Arp d ho xut khu du sang d hay vic Mi hu thun Israel
bt lun n lm cc vic dng hay sai.
Phn lon nguoi da den Mi, ti chc, khng nghi ngo g vic O. J.
Simpson d git vo cu, nhung ho v tay khi anh ta duoc trng n,
nhu mt ci gai trong mt So canh st Los Angeles v ca mt h
thng php l m ho nghi l thuong xuyn lm nhuc v di xu
khng cng bng voi ho. Su lm nhuc khin nguoi ta nghi vy. Bin
Laden voi dm dng nguoi Arp l ci O. J. l di voi nhiu nguoi
Mi da den ci gai ho choc vo mt cua mt nuoc Mi bt cng
v cc nh lnh dao cua ho. Mt ln ti d phong vn Dyad Abou
Jahjah, thuong duoc goi l Malcolm X cua gioi tre Morocco bi xa
lnh cua nuoc Bi. Ti hoi anh ta v cc ban anh nghi g khi ho thy
Trung tm Thuong mai Th gioi d. Anh ta ni, Ti nghi nu
chng ti trung thuc voi mnh, hu ht nguoi Hi gio trn th gioi
du cam thy Mi bi dnh vo mt v diu y khng th l ti
duoc. Ti khng mun c mt cu tra loi tr tu no cho diu d ca.
Ti nghi rt don gian. Mi d d dt chng ti sut nm muoi nm.
V thuc rt t. Hu thun nhung ke hay bt nat o khu vuc, cho d l
THE GII L PHANG
404
Israel hay cc ch d cua ring chng ti, [Mi] khng chi dm chay
mu mui chng ti, m cn vn gy khng t c cua chng ti.
Ht nhu suy thoi kinh t Mi trong cc nm 1920 v 1930 d lm
cho nhiu nguoi Mi bnh thuong, thng minh, c suy nghi tro thnh
nguoi ung h thu dng hoc chu dng cua chu nghia cng san,
cung th suy thoi kinh t, qun su, v cam xc gy nhuc nh cua
th gioi Arp-Hi gio d lm cho qu nhiu nguoi Arp v Hi
gio bnh thuong, thng minh, c suy nghi, tro thnh nguoi ung h
thu dng cua chu nghia bin Laden.
Cuu b truong thng tin Kuwait, tin si Sad Bin Tefla, mt nh
bo, vit mt tiu lun trn to bo ting Arp tai London Al-Sharq
Al-Awsat nhn dip ki nim ba nm ngy 11 thng Chn voi tt Tt
ca Chng ta Du l bin Laden, di thng vo dim ny. ng hoi tai
sao cc hoc gia v gio si Hi gio lai nhit tnh ung h n fatwa
kt ti cht Salman Rushdie v d vit mt cun tiu thuyt duoc
cho l bng b, cun Nhng van tho cua quv Satan, thu dt cc
chu d v Tin tri Muhammed, nhung ngy nay khng gio si Hi
gio no ra n fatwa kt ti Osama bin Laden v ti git ba nghn
nguoi dn thuong v ti. Sau n fatwa chng Salman Rushdie,
nguoi Hi gio d tu tp phan di chng cun sch truoc cua dai su
qun Anh khp noi trong th gioi Hi gio v dt hnh nm Salman
Rushdie cng voi sch cua ng. Chn nguoi d bi git trong mt
cuc phan di Rusdhie o Pakistan.
Cc quyt dinh php l tn gio thay nhau duoc ph bin cm
sch cua Salman Rushdie v ku goi git ng, Bin Tefla vit. Iran
dt giai 1 triu dla cho bt k ai thuc hin duoc fatwa cua Iman
Khomeini v git Salman Rushdie. Th cn bin Laden? Khng g
ht khng c kt n. D cho bin Laden qua l d git hng nghn
nguoi v ti nhn danh tn gio cua chng ta v d cho thit hai
m hn gy cho nguoi Hi gio o khp moi noi, v dc bit di voi
nhung nguoi Hi gio v ti o phuong Ty, nhung nguoi c cuc
sng tt dep hon rt nhiu so voi cuc sng cua nguoi Hi gio o
cc vng dt dao Hi, cho dn gio vn chua c n fatwa no duoc
dua ra d ku goi git bin Laden, vin co rng bin Laden vn tuyn
b khng c Cha no khc ngoi Allah, Tefla vit. Ti t hon,
ng vit thm, cc knh truyn hnh v tinh Arp v Hi gio d
canh tranh nhau d pht cc bi thuyt gio v fatwa [cua bin
Laden], thay cho ngn chn su truyn b chng nhu o ho d lm
THE GII KHNG PHANG
405
trong truong hop sch cua Salman Rushdie Voi lp truong lp lo
cua chng ta v bin Laden, ngay tu du chng ta d d cho th gioi
n tuong rng tt ca chng ta du l bin Laden.
Duc bi nhuc nh sau Th chin I, nhung n c nn tang kinh t
hin dai d san xut v dp lai su lm nhuc d o dang cua D ch
Thu Ba. Nguoc lai, th gioi Arp khng th tao ra duoc mt cu tra
loi trong th cho su tui nhuc cua mnh. Thay vo d, n d lm sn
khu th gioi bi ri trong nm muoi nm qua, voi hai nhn vt
khoc lc, hon l cc nh nuoc, l thuyt gia chnh tri Yaron Ezrahi
nhn xt: Mt l b truong du kh Saudi, Ahmed Zaki Yamani,
nguoi kia l Osama bin Laden. Mi nguoi d dat su kht ting ton
cu, mi nguoi trong thoi gian ngn d nm duoc th gioi trong
lng bn tay mnh mt nguoi bng su dung du mo nhu mt vu
kh, ke kia su dung thu bao luc tu st phi truyn thng c th tuong
tuong duoc. Mi nguoi du tao ra mt dinh cao tam thoi cho th
gioi Arp-Hi gio, cam gic dang hnh xu quyn luc trn vu di
th gioi. Nhung bin Laden v Yamani chi l nhung ao tuong v
quyn luc, Ezrahi luu : vu kh du mo cua Saudi l quyn luc kinh
t khng c nng sut, v vu kh chu nghia khung b cua bin Laden
l mt luc luong qun su khng c mt qun di, nh nuoc, nn
kinh t, v dng luc di moi tht su d h tro.
Ci lm cho chu nghia Yamani v chu nghia bin Laden rt khng
may voi tu cch cc chin luoc cho anh huong Arp ln th gioi l,
chng bo qua cc tm guong bn trong nn vn ha v vn minh
Arp khi cn o dinh cao v ki lut, lao dng chm chi, tri thuc,
thnh tuu, truy vn khoa hoc, v chu nghia da nguyn. Nhu Nayan
Chanda, bin tp to YaleGlobal Online, d chi ra cho ti, chnh th
gioi Arp-Hi gio d sinh ra dai s v s hoc, ca hai thut ngu du
xut pht tu cc tu Arp. Ni cch khc, Chanda luu , Ton b
cuc cch mang thng tin hin dai, duoc xy dung dua rt nhiu
vo cc thut ton, c th truy gc r cua n v vn minh Arp-Hi
gio v cc trung tm hoc tp lon cua Baghdad v Alexandia, cc
noi du tin dua ra cc khi nim ny, ri chuyn chng sang chu
u qua Ty Ban Nha Hi gio. Nguoi Arp-Hi gio c mt truyn
thng vn ha v vn minh phong ph dn kh tin, voi cc giai
doan thnh cng v di moi di dn dn cam hung v tm guong
cho gioi tre. Ho c dy du nhung ti nguyn cn thit cho hin dai
ha v mt vn ho ring cua ho, nu ho mun ku goi chng.
THE GII L PHANG
406
Dng tic, c su khng cu to lon di voi su hin dai ha nhu vy
tu cc luc luong ngu dn dc don v tn gio bn trong th gioi
Arp-Hi gio. Chnh v th khu vuc ny s duoc giai phng, v
cam thy duoc trao quyn thuc su, chi nu n hon tt cuc chin
tu tuong cua ring n v nhung nguoi n ha o d chin thng.
Chng ta d c mt cuc ni chin tu tuong o Mi khoang 150 nm
truoc cc tu tuong v khoan dung, da nguyn, phm gi con
nguoi, v cng bng. Diu tt nht m nhung nguoi ngoi c th
lm cho th gioi Arp-Hi gio hin nay l c cng tc voi cc luc
luong tin b cua n theo moi cch c th tu thu giai quyt xung
dt Arp-Israel, n dinh Iraq, cho dn k cc hip dinh tu do thuong
mai voi cng nhiu nuoc Arp cng tt d thc dy mt cuc
chin tu tuong tuong tu bn trong nn vn minh cua ho. Khng c
con duong no khc. Nu khng th khu vuc ny c th tro thnh
mt luc gy khng phng khng l. Chng ta phai mong cho nhung
nguoi tt o d sung tc. Nhung cuc chin s l cuc chin cho ho
d du tranh v chin thng. Khng ai c th lm vic d thay ho.
Khng ai d by to nhung g cn thit hay hon Abdel Rahman al-
Rashed, tng gim dc knh tin tuc al-Arabiya dng o London. L
mt trong nhung nh bo Arp ni ting nht v duoc knh trong
nht ngy nay, ng tung vit nhu sau, trn to Al-Sharq Al-Awsat (6-
9-2004), sau mt loat su kin du di dnh dn cc nhm Hi gio
cuc doan tu Chechnya dn Arp Saudi dn Iraq: Su tu chua bnh
bt du voi su tu thuc hin tim nng v th nhn. Do d chng ta
nn chay theo cc dua con trai khung b cua chng ta, voi hiu bit
dy du rng chng l nhung qua nho chua cua mt nn vn ha bi
bin dang Nh tho thuong l mt noi tr, v ting ni tn gio
thuong l ting ni cua ha bnh v ha giai. Cc bi thuyt gio d
l cc mnh lnh nng m cho mt trt tu dao duc v mt cuc
sng dao l. Ri xut hin tn Hi gio. Mt tn gio trong trng v
nhn tu, voi nhung cu tho cm cht cy tru truong hop khn cp,
goi git nguoi l ti c gh tom nht, cng khai tuyn b nu git
mt nguoi l d git ton b nhn loai, tn gio d d bin thnh
mt thng dip ton cu v hn th v mt loi ku goi chin tranh
ph bin Chng ta khng th lm sach tn mnh di tru khi th
nhn su tht dng xu h rng chu nghia khung b d tro thnh mt
cng vic Hi gio; mt dc quyn hu nhu dc nht, duoc dn ng
v phu nu Hi gio thuc hin. Chng ta khng th chuc li cho
THE GII KHNG PHANG
407
gioi tre cuc doan cua chng ta, d pham phai tt ca cc ti c dng
gh tom ny, m khng di du voi cc Sheikh nghi l cao qu d
ti hu cu mnh nhu cc nh l lun cch mang, sai con trai v con
gi nguoi khc dn ci cht chc chn, trong khi gui con ci cua
ring mnh sang cc truong dai hoc v ph thng chu u v Mi.
QU NHIEU XE TOYOTA
Cc vn d cua nhung nguoi qu m yu, qu thiu quyn, v qu
bi lm nhuc, tt ca theo cch ring cua mnh du can tro th gioi tro
nn phng hon ton. Chng thm ch cn c th nhu vy nhiu
hon trong tuong lai, nu khng duoc d cp mt cch thch hop.
Nhung mt ro can khc di voi su lm phng th gioi dang ni
ln, mt ro can khng phai l mt rng buc con nguoi m l mt
rng buc ti nguyn thin nhin. Nu hng triu nguoi tu An D,
Trung Quc, Mi Latin, v D ch Soviet truoc dy, tung sng hon
ton bn ngoi th gioi phng, tt ca bt du buoc vo sn choi th
gioi phng cng mt lc v tt ca dn cng voi gic mo cua mnh
v t, nh o, tu lanh, l vi sng v my nuong bnh m chng ta
s phai trai qua hoc mt su thiu hut nng luong nghim trong
hoc, ti t hon, cc cuc chin tranh v nng luong, ci c th c
mt tc dng khng lm phng su sc ln th gioi.
Nhu ti d ni o truoc, ti dn Bc Kinh vo ma h 2004 cng
vo v con gi cn o tui vi thnh nin cua ti, Natalie. Truoc khi
chng ti roi khoi nh, ti ni voi Natalie, Con s tht su thch
thnh ph d. O dy c duong di xe dap rt to o cc tuyn ph
chnh. C th khi dn d chng ta s thu xe dap d di vng quanh
Bc Kinh. Ln truoc b d lm nhu vy, vui lm.
Ti nghip Tom. Ti d khng dn Bc Kinh trong ba nm, v
chi trong khoang thoi gian ngn d su tng truong bng n o dy
d xo sach nhiu duong cho xe dap quyn ru d. Chng d bi teo
lai hay bi bo di d thm mt ln cho t v xe bus. Ln duy nht ti
dap xe o d l trn chic xe dap tp th luc o khch san, do phai
ngi qu nhiu trn t mc ket trong nhung ln tc xe o Bc Kinh.
Ti o Bc Kinh d du mt hi nghi kinh doanh quc t, v khi o d
ti pht hin tai sao tt ca xe dap d bin mt. Theo mt din gia o
hi nghi, khoang ba muoi ngn t moi thm vo duong ph Bc
THE GII L PHANG
408
Kinh moi thng mt ngn t moi mt ngy! Ti thy con s d
kh tin dn muc ti phai nho Michael Zhao, mt nghin cuu vin
tre o vn phng Bc Kinh cua bo Times, d kim tra lai thng tin,
v anh vit e-mail tra loi ti nhu sau:
Cho Tom, hi vong l anh khoe. V cu hoi cua anh v mi
ngy c thm bao nhiu t moi o Bc Kinh, ti d tm kim
trn Internet v thy rng s xe bn ra thng Tu 2004 [o Bc
Kinh] l 43.000 t tng 24,1% so voi cng k nm ngoi.
Nhu th c thm 1.433 xe [mi ngy] o Bc Kinh, nhung k ca
bn xe cu. S luong xe moi bn ra thng ny l 30.000 chic,
hoc mi ngy thnh ph c thm 1.000 chic. Tng s xe bn
duoc tu thng Ging dn thng Tu l 165.000 chic, tuc l
thm khoang 1.375 chic mi ngy cho Bc Kinh trong giai
doan ny. S liu ny ly tu So Thuong mai Thnh ph Bc
Kinh. S thng k cua so cho bit tng s t bn duoc nm
2003 l 407.649 chic, hay 1.117 xe mi ngy. S xe moi bn
ra nm vua ri l 292.858 chic, hay 802 xe moi mi ngy
Tng s t cua Bc Kinh l 2,1 triu chic Nhung cc thng
gn dy duong nhu doanh s bn ra tng hn ln. Cung dng
ch l trong dot n ra bnh SARS nm ngoi, rt nhiu gia
dnh mua t trong thoi k d, do su ht hoang v su tip xc
cng cng v mt loai tm tnh huong thu cuc sng do ngy
tn th khoi dy. V nhiu nguoi chu xe moi tha h huong thu
th li xe, v giao thng thnh ph duoc cai thin dng k do
rt nhiu nguoi tu nht mnh o nh, khng dm ra ngoi. K tu
d, di di voi vic giam gi t do Trung Quc cam kt ct
giam thu quan sau khi gia nhp WTO, mt s luong lon cc
gia dnh d dy som k hoach mua xe cua mnh, cho d mt s
khc quyt dinh doi dn khi gi xe giam nua. Chc moi su tt
lnh, Michael.
Nhu ghi chp cua Michael cho bit, ban c th thy tng lop
trung luu Trung Quc ni ln ngay truoc mt ban, v n s c hiu
ung lan toa to lon v nng luong v mi truong. Gic mo Lon
Trung Quc, ging nhu Gic mo Lon An D, Gic mo Lon Nga, v
Gic mo Lon Mi, duoc xy dung quanh mt li sng nng luong o
muc cao, din o muc cao, thin huong tinh thn cao. Din dat theo
THE GII KHNG PHANG
409
cch khc, ba muoi nghn chic t moi mi thng o Bc Kinh, v
dm my khi bui bao trm thnh ph rt nhiu ngy, v su thuc
rng trang Web chnh thuc cua thnh ph theo di nhung ngy troi
xanh, tt ca du chung to su tn ph mi truong c th nay sinh tu
ba su hi tu nu cc loai nng luong sach thay th c th ti tao
khng som duoc pht trin. Theo Ngn hng Th gioi, muoi su
trong hai muoi thnh ph nhim nht th gioi l o Trung Quc
ri, v su nhim v xung cp mi truong d cng nhau mi nm
gy tn tht cho Trung Quc 170 ti $ (The Economist, 21-8-2004).
V chng ta cn chua thy g. Trung Quc, voi tru luong du v
kh cua mnh, d tung l mt nh xut khu rng. Khng cn th
nua. Nm 2003 Trung Quc vuon ln truoc Nht d tro thnh nuoc
nhp khu du lon thu hai th gioi, sau Mi. Hin nay khoang 700
dn 800 triu nguoi trong 1,3 ti dn Trung Quc cn sng o nng
thn, song ho dang huong dn th gioi phng, v du kin khoang
mt nua c di cu vo cc thnh ph trong hai thp ki toi, nu tm
duoc vic lm. Diu ny s dn toi su tro dng cu khng l v
t, nh, st thp, nh my din, truong hoc, nh my xu l nuoc
thai, luoi din h luy luong nng luong cua n l v tin khong
hu trong sut lich su Hnh tinh Tri dt, d trn hay phng.
Tai hi nghi kinh doanh m ti tham gia o Bc Kinh, ti nghe
nhiu nguoi ni v Eo bin Malacca eo bin hep ni Malaysia v
Indonesia, do hai qun Mi tun tra, kim sot ton b luu luong cc
tu cho du tu Trung Dng dn Trung Quc v Nht. Ti chua
nghe bt k ai ni v Eo bin Malacca k tu cc cuc khung hoang
du cc nm 1970. Nhung r rng cc nh hoach dinh chin luoc
Trung Quc d ngy cng quan tm dn vic Mi c th bp c nn
kinh t Trung Quc bt k lc no bng don gian dng cua Eo bin
Malacca, v mi de doa ny gio dy ngy cng duoc tranh lun
nhiu v cng khai trong gioi qun su Trung Quc. N chi l mt
m chi nho v cuc du tranh v quyn luc quyn luc nng luong
ci c th xay ra nu Gic mo Lon Mi, Gic mo Lon Trung
Quc, Gic mo Lon An D v Gic mo Lon Nga duoc cho l loai
tru nhau v mt nng luong.
Chnh sch di ngoai cua Trung Quc hin nay gm hai thu:
ngn chn Di Loan tro thnh dc lp v tm kim du mo. Hin tai
Trung Quc bi m anh boi vic tm ngun cung cp du dc lp tu
cc nuoc khng th tra dua Trung Quc nu n xm ln Di Loan,
THE GII L PHANG
410
v diu ny dn Trung Quc dn thn thin voi mt s ch d ti t
nht th gioi. Chnh phu Hi gio chnh thng Sudan hin cung cp
cho Trung Quc 7% cung du cua n v Trung Quc d du tu 3 ti
$ vo ha tng khai thc du o d.
Thng Chn 2004, Trung Quc doa phu quyt mt bin php cua
Lin Hop Quc p dt trung phat ln Sudan v nan dit chung do
n gy ra o tinh Darfur. Tip theo Trung Quc chng lai moi bin
php ni dn cc muu d hin nhin cua Iran trong vic pht trin
nhin liu loai vu kh hat nhn o Hi dng Bao an Lin Hop Quc.
Iran cung cp 13% cung du cua Trung Quc. Cng lc, nhu to
Daily Telegraph dua tin (19-11-2004), Trung Quc bt du khoan
thm d kh dt o Bin Dng, ngay pha Ty duong m Nht Ban
coi l bin gioi cua mnh: Nht Ban phan di, khng c kt qua,
du n d phai l mt du n chung. Hai bn bt du dung d v tru
luong lon du cua Nga. Trung Quc tuc ti v Nht vuot tri hon
trong trn chin d xc dinh duong dn du m Nga dinh xy dn
Vin Dng. Cng lc duoc tuong thut rng mt tu ngm nguyn
tu Trung Quc d tnh co di lac vo lnh hai Nht. Chnh phu
Trung Quc xin li v li ki thut. Nu ban tin diu d, th ti c
mt ging du o Hawaii mun bn cho ban
Nm 2004, Trung Quc bt du canh tranh voi Mi v cc co hi
thm d du mo o Canada v Venezuela. Nu Trung Quc c cch
cua mnh, n s cm mt ci vi vo Canada v Venezuela d ht
di tung giot du mt, vic d s c mt hiu ung phu khin Mi
cng phu thuc hon vo Arp Saudi.
Ti d phong vn mt nh quan l Nht cua mt cng ti da quc
gia lon cua Mi c tru so o Dai Lin, Dng Bc Trung Quc. Trung
Quc dang di theo con duong cua Nht Ban v Hn Quc, nguoi
gim dc ni, voi diu kin khng nu tn anh v tn cng ti anh,
v cu hoi lon l, th gioi C Th du suc d c 1,3 ti nguoi di theo
con duong d, li cng cc xe t v dng cng mt luong nng
luong? Cho nn ti nhn thy su phng ha, nhung thch thuc cua
th ki XXI l, chng ta c S vp phai mt cuc khung hoang du
mo nua hay khng? Khung hoang du mo cc nm 1970 trng voi
su vuon ln cua Nht Ban v chu u. [D c lc] Mi l nh tiu
thu du lon duy nht, nhung khi Nht Ban v chu u xut hin,
OPEC lin c quyn luc. Nhung khi Trung Quc v An D cung
tro thnh nh tiu thu, s c mt thch thuc v cng lon o tm vc
THE GII KHNG PHANG
411
khc. D l chnh tri lon. Cc gioi han tng truong o cc nm 1970
duoc khc phuc bng cng ngh. Chng ta d thng minh hon
truoc, cc thit bi hiu qua hon, v tiu thu nng luong du nguoi
giam xung. Nhung by gio [voi Trung Quc, An D v Nga dng
loat tro nn manh] n tng ln theo h s muoi. C diu g d m
chng ta phai suy nghi nghim tc. Chng ta khng th han ch
Trung Quc, [Nga], v An D. Ho s pht trin v phai pht trin.
Mt diu m chng ta khng c kha nng lm l ni voi gioi tre
An D, Nga, Ba Lan, hay Trung Quc rng khi ho buoc vo sn
choi duoc lm phng, ho phai km lai v tiu thu t hon v loi ch
ton cu lon hon. Khi ni chuyn voi sinh vin o Truong Ngoai
giao Bc Kinh, ti ni v cc vn d quan trong nht c th de doa
su n dinh ton cu, k ca canh tranh v du mo v cc ngun nng
luong khc xay ra mt cch tu nhin khi Trung Quc, An D, v
cc nuoc thuc Lin X truoc dy tiu thu nhiu du hon. Ti chua
kip ni xong th mt nu sinh vin Trung Quc gio tay v dt cu
hoi co ban nhu sau: V sao Trung Quc buc phai han ch tiu thu
nng luong v lo lng cho mi truong, khi m Mi v chu u tiu
thu tt ca nng luong m ho mun khi ho dang pht trin? Ti d
khng c cu tra loi hay. Trung Quc l mt dt nuoc dy kiu
hnh. Bao Trung Quc, An D v Nga tiu thu t di c th c cng
tc dng dia chnh tri m th gioi d bt luc d tnh dn Nht Ban
v Duc dang ni ln sau Th chin I.
Nu cc xu th hin nay giu vung, Trung Quc s di tu nhp
khu 7 triu thng du hin nay ln 14 triu thng mt ngy nm
2012. D th gioi cung cp cho su tng ln d cn tm ra mt Arp
Saudi nua. Diu d khng chc, khng cn nhiu lua chon tt. V
cc l do dia chnh tri, chng ta khng th ni khng voi ho, chng
ta khng th bao Trung Quc v An D, chua dn luot cc ban,
Philip K. Verleger Jr., mt nh kinh t hoc du mo hng du, ni.
V v cc l do dao duc, chng ta d mt kha nng ln lop bt k
ai. Nhung nu chng ta khng lm g, nhiu thu chc s xay ra.
Du tin, gi xng s tip tuc tng cao mi. Thu hai, chng ta s
cung c suc manh cho cc ch d chnh tri ti t nht trn th gioi
nhu Sudan, Iran, v Arp Saudi. V thu ba, mi truong s ngy
cng bi tn ph. Gio dy, bo ch Trung Quc d hng ngy dng
nhung hng tt lon v thiu nng luong, mt din, v ct giam din.
THE GII L PHANG
412
Cc quan chuc Mi uoc luong rng hai muoi tu trn tng s ba mt
tinh cua Trung Quc ngy nay phai chiu canh thiu din.
Chng ta du l nhung nguoi phuc vu hnh tinh, v bi st hach
dnh cho th h cua chng ta l liu chng ta c d lai mt hnh
tinh c hnh th tt dep bng hoc hon khi chng ta nhn duoc n.
Qu trnh lm phng s thch thuc trch nhim d. Aldo Leopold,
cha de cua sinh thi doi sng hoang d, mt ln d ni: Quy tc
du tin cua vic chp v thng minh l giu lai moi ming, Glenn
Prickett, ph chu tich Conservation International [Bao tn Quc
t], nhn xt. Nu chng ta khng lm th sao? Nu 3 ti nguoi moi
dn bt du ngu nghin moi ngun ti nguyn th sao? Cc loi v
h thng sinh thi khng th thch ung nhanh nhu vy, v chng ta
s mt di mt s luong rt lon da dang sinh hoc cn lai cua tri
dt. Prickett luu , nu ban ng dn ci g dang xay ra o Lng
chao Congo, o Amazon, o rung nhit doi Indonesia nhung khu
vuc hoang d lon cui cng ban s thy chng dang bi lng ham
mun tng ln cua Trung Quc tn ph. Du co ngy cng bi ly di
nhiu hon tu Indonesia v Malaysia, du nnh tu Brazil, g tu
Trung Phi, v kh dt tu nhin tu khp moi noi d phuc vu cho
Trung Quc v, kt qua l, de doa moi loai mi truong tu nhin.
Nu cc xu th ny vn tip tuc khng bi ngn can, voi tt ca mi
truong tu nhin bi bin thnh dt trang trai v d thi, v tri dt
nng ln, nhiu loi dang bi de doa ngy nay s bi kt n dit vong.
Bin php giam tiu thu nng luong trit d phai dn tu bn trong
Trung Quc, khi nguoi Trung Quc di mt voi ci m nhu cu
nhin liu dang gy ra cho mi truong v kht vong tng truong
cua chnh ho. Diu duy nht v cung l diu tt nht m chng
ta, Mi v Ty u, c th lm d thc Trung Quc di dn hiu diu
d l, thay di chnh thi quen tiu thu cua chng ta. Diu d s
cho chng ta uy tn no d d ln lop nhung nguoi khc. Khi
phuc danh ting dao duc cua chng ta v nng luong gio dy l mt
giai php ct tu cho an ninh quc gia v vn d mi truong,
Verleger ni. Diu d di hoi lm moi vic nghim tc hon ti tro
cua chnh phu nhiu hon cho cc nhin liu thay th kha di, chnh
phu lin bang thc dy thuc su d khuyn khch bao tn, dnh thu
xng s buc nhiu nguoi tiu dng hon chuyn sang mua cc loai
xe lai tiu thu t nng luong v xe nho hon, quy dinh php l buc
Detroit phai lm ra nhiu xe d tn nhin liu hon, v, dng, thm
THE GII KHNG PHANG
413
d trong nuoc nhiu hon. Tt ca cng nhau, Verleger ni, c th
gip n dinh gi du quanh muc 25 $ mt thng, d c ve l muc
l tuong d duy tr tng truong ton cu bn vung.
Tm lai, chng ta o phuong Ty c loi ch cn ban d giu cho
gic mng Mi sinh dng o Bc Kinh, Boise v Bangalore. Nhung
chng ta phai ngung lua di chnh mnh rng diu d c th thuc
hin duoc trong mt th gioi phng voi 3 ti nguoi tiu dng tim
nng moi nu chng ta khng tm ra duoc mt cch tip cn hon
ton moi cho vic su dung nng luong v bao tn. Nu khng lm
duoc nhu vy, chng ta s roi vo mt con lc xoy ca v mi
truong ln dia chnh tri. Nu c thoi dim cho mt su cng tc lon,
th l by gio, v chu d l nng luong. Ti thch duoc thy mt Du
n Manhattan vi dai Trung Quc Mi, mt chuong trnh vang di
d cng nhau pht trin cc loai nng luong thay th sach, ko cc
nh khoa hoc gioi nht cua Trung Quc v kha nng chnh tri cua
n d tin hnh cc du n pilot, voi cc b c gioi nht, cng ngh,
v tin cua Mi. D c l l m hnh l tuong v du n l tuong d
tao gi tri theo chiu ngang, mi bn dng gp th manh cua mnh.
Scott Roberts, nh phn tch cua Cambridge Energy Research
Associates tai Trung Quc, ni, Khi cn dn cng ngh ti tao v
nng luong bn vung, Trung Quc c th tro thnh phng th
nghim cua th gioi chu khng chi l cng xuong cua th gioi.
Tai sao khng?
MUI HAI
L thuyt Dell v ngn nga xung dt
Thi Xuadi li Kjp-Thi [J ust-in-Time]
Thuong mai Tu do l ngoai giao cua Cha: Khng c cch no khc chc chn
d tp hop dn chng trong mi rng buc ha bnh.
- Chnh tri gia nguoi Anh Richard Cobden, 1857
ruoc khi ti chia se voi ban chu d cua chuong, ti cn ni mt
cht v chic my tnh m ti dng d vit cun sch ny. N
lin quan dn chu d ti sp thao lun. Cun sch ny duoc vit
chu yu trn mt notebook [my tnh s tay] Dell Inspiron 600m,
s hiu 9ZRJP41. Nhu mt phn cua su tm kim cho cun sch
ny, ti d thm nhm diu hnh Dell o gn Austin, Texas. Ti
chia se voi ho cc tuong cua cun sch ny v di lai, ti xin mt
su bit di: ti nho ho ln vt ton b chui cung ton cu d tao ra
notebook Dell cua ti. Dy l bo co cua ho:
My tnh cua ti duoc hoi thai khi ti goi dn s 800 cua Dell
ngy 2-4-2004, v duoc kt ni toi dai din bn hng Mujteba
Naqvi, nguoi lp tuc nhp don dt hng cua ti vo h thng quan
l don hng cua Dell. Anh g vo d ca kiu my tnh m ti dt v
cc dc tnh cu th m ti mun c, cng voi cc thng tin c nhn
cua ti, dia chi giao hng, dia chi thanh ton, v thng tin v the tn
dung. The tn dung cua ti duoc Dell xc nhn thng qua kt ni
work flow cua n voi Visa, v ri don dt hng cua ti duoc
chuyn cho h thng san xut cua Dell. Dell c su nh my khp
th gioi o Limerick, Ailen; Xiamen, Trung Quc; Eldorado do
Sul, Brazil; Nashville, Tennesee; Austin, Texas; v Penang,
Malaysia. Don hng cua ti duoc chuyn qua e-mail dn nh my
T
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
415
notebook tai Malaysia, o d cc b phn my tnh ngay lp tuc
duoc dt tu cc trung tm nh cung cp hu cn (SLC-Supplier
logistics center) gn nh my Penang. Quanh mi nh my cua Dell
trn th gioi du c cc trung tm nh cung cp hu cn, thuc so
huu cua nhiu nh cung cp cc b phn my tnh Dell. Cc SLC
ny ging nhu cc khu vuc dn canh. Nu ban l mt nh cung cp
cho Dell o bt k du trn th gioi, cng vic cua ban l bao dam
SLC cua ban dy cc chi tit cu th sao cho chng c th lin tuc
duoc cho dn nh my Dell cho san xut kip thoi [just-in-time].
Trung bnh mt ngy chng ti bn tu 140.000 dn 150.000 my
tnh, Dick Hunter, mt trong ba nh quan l san xut ton cu cua
Dell, giai thch. Cc don hng d dn tu trang web Dell.com hoc
qua din thoai. Ngay khi don hng ny toi, cc nh cung cp cua
chng ti bit v n. Ho duoc mt tn hiu dua vo mi b phn
trong chic my m ban dt, nn ho bit dng ci no ho phai giao.
Nu ban chuyn cung cp dy ngun cho my d bn, ban c th
tung pht thy phai giao bao nhiu dy ngun. Cu hai gio mt ln,
nh my Dell o Penang lai gui mt e-mail cho cc SLC khc nhau
o xung quanh d ni mi SLC phai gui dn b phn no, s luong
bao nhiu trong vng chn muoi pht toi v khng phai mt pht
sau. Trong vng chn muoi pht, xe tai tu cc SLC khc nhau o
khp Penang chay dn nh my cua Dell d giao cc chi tit duoc
yu cu cho cc notebook duoc dt hng trong hai gio vua qua.
Cng vic cu nhu th sut ngy, hai gio mt ln. Ngay khi cc chi
tit d dn nh my, nhn vin cua Dell mt nua gio d d cc chi
tit, ghi m vach, v dua chng vo cc thng cho lp rp. Chng
ti bit mi chi tit cua mi SLC o du trong ton b h thng cua
Dell vo bt k thoi dim no, Hunter ni.
Cc chi tit cua notebook cua ti dn tu du? Ti hoi Hunter. D
bt du, anh ni, my tnh duoc cng thit k o Austin, Texas, v o
Di Loan boi mt nhm ki su Dell v mt nhm thit k notebook
Di Loan. Nhu cu cua khch hng, cc cng ngh cn dn, v
nhung di moi thit k cua Dell du duoc Dell xc dinh thng qua
quan h truc tip cua chng ti voi khch hng, anh ni. Thit k
co ban cua bo mach chu v vo my chuc nng co ban cua my
cua ban duoc thit k theo cc dc ta boi mt ODM [original
design manufacturer] o Di Loan. Chng ti dua ki su cua mnh
dn co so cua ho v ho toi Austin v chng ti thuc su cng thit
THE GII L PHANG
416
k cc h thng ny. Nhm lm vic ton cu ny mang lai mt
mi loi thm mt chu trnh pht trin phn tn ton cu hu nhu
hai muoi tu gio mt ngy. Cc di tc cua chng ti lm phn din
tu co ban v chng ti gip ho thit k cc dc tnh khch hng v
d tin cy m chng ti bit khch hng cua mnh mun. Chng ti
bit khch hng r hon cc nh cung cp v di thu canh tranh cua
mnh, v chng ti lin h truc tip voi ho mi ngy. Cc notebook
Dell duoc thit k lai hon ton dai th mi muoi hai thng, nhung
cc tnh nng moi lun duoc dua thm vo trong nm qua chui
cung khi cc linh kin phn cung v phn mm tin b.
Khi don hng notebook cua ti toi nh my Dell o Penang, mt
chi tit bi thiu card khng dy do mt vn d v quan l cht
luong, cho nn vic lp rp notebook cua ti bi li lai vi ngy. Ri
xe tai cho dy card khng dy toi. Ngy 13 thng Tu, lc 10:15
sng, mt cng nhn Dell Malaysia ly ra the don dt hng tu dng
hin ra khi tt ca cc chi tit my duoc chuyn tu cc SLC dn nh
my Penang. Mt nhn vin Dell Malaysia khc ly mt traveler
ra mt ci khay dc bit duoc thit k d dung v bao v cc chi
tit v bt du rp tt ca cc chi tit vo notebook cua ti.
Cc chi tit d dn tu du? Dell su dung nhiu nh cung cp cho
khoang ba muoi b phn chu cht cua notebook cua mnh. Bng
cch d, nu mt nh cung cp bi ph san hay khng dp ung duoc
cu tng dt ngt, Dell khng bi bo roi loang choang. Dy l cc
nh cung cp chnh cho chic Inspiron 600m cua ti: b vi xu l
Intel dn tu mt nh my Intel hoc o Philippines, Costa Rica,
Malaysia hay Trung Quc. B nho dn tu mt nh my do Hn
Quc so huu o Hn Quc (Samsung), mt nh my do Di Loan so
huu o Di Loan (Nanya), mt nh my do Duc so huu o Duc
(Infineon), hay mt nh my do Nht so huu o Nht Ban (Elpida).
Card d hoa duoc chuyn dn tu hoc mt nh my do Di Loan so
huu o Trung Quc (MSI) hay mt nh my do Trung Quc vn
hnh o Trung Quc (Foxconn). Quat lm lanh dn tu mt nh my
do Di Loan so huu o Di Loan (CCI hay Auras). Bo mach chu dn
tu mt nh my do Hn Quc so huu o Thuong Hai (Samsung),
mt nh my do Di Loan so huu o Thuong Hai (Quanta), hay mt
nh my do Di Loan so huu o Di Loan (Compal hay Wistron).
Bn phm dn tu mt cng ti do Nht so huu o Tianjin, Trung Quc
(Alps), mt nh my do Di Loan so huu o Thm Quyn, Trung
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
417
Quc (Sunrex), hay mt nh my do Di Loan so huu o Suzhou,
Trung Quc (Darfon). Mn hnh LCD duoc lm hoc o Hn Quc
(Samsung hay LG.Philips LCD), Nht Ban (Toshiba hay Sharp),
hay Di Loan (Chi Mei Optoelectronics, Hannstar Display, hay AU
Optronics). Card khng dy dn tu mt nh my Mi o Trung Quc
(Agere) hay Malaysia (Arrow), hoc mt nh my Di Loan o Di
Loan (Askey hay Gemtek) hay Trung Quc (USI). Modem duoc
san xut boi mt cng ti Di Loan o Trung Quc (Asustek hoc
Liteon) hay mt cng ti Trung Quc o Trung Quc (Foxconn). Pin
dn tu mt nh my Mi o Malaysia (Motorola), mt nh my Nht
o Mexico hay Malaysia hay Trung Quc (Sanyo), hoc mt nh
my Hn Quc hay Di Loan o mt trong hai nuoc d (SDI hay
Simplo). O dia cung duoc lm boi mt nh my Mi o Singapore
(Seagate), mt cng ti Nht o Thi Lan (Hitachi hoc Fujitsu), hoc
mt cng ti Nht o Philippines (Toshiba). O dia CD/DVD dn tu
mt cng ti Hn Quc voi cc nh my nm o Indonesia v
Philippines (Samsung); mt nh my Nht o Trung Quc hay
Malaysia (NEC); mt nh my Nht o Indonesia, Trung Quc hay
Malaysia (Teac); hoc mt nh my Nht o Trung Quc (Sony).
Ti dung my tnh duoc lm boi mt cng ti Ailen o Trung Quc
(Tenba) hoc mt cng ti Mi o Trung Quc (Targus, Samsonite,
hoc Pacific Design). B chuyn p duoc lm boi mt nh my
Thi Lan o Thi Lan (Delta) hay mt nh my Di Loan, Hn
Quc, hay Mi o Trung Quc (Liteon, Samsung, hay Mobility). Dy
ngun duoc lm boi mt cng ti Anh voi cc nh my o Trung
Quc, Malaysia, v An D (Volex). The nho c th tho lp duoc
san xut boi mt cng ti Israel o Israel (M-System) hay mt cng ti
Mi c nh my o Malaysia (Smart Modular).
Ban giao huong chui cung ny k tu don dt hng qua din
thoai cua ti cho dn san xut, ri giao hng dn tn nh l mt
trong nhung k quan cua th gioi phng.
Chng ti phai cng tc rt nhiu, Hunter ni. Michael [Dell]
dch thn bit CEO cua cc cng ti ny, v chng ti lin tuc lm
vic voi ho d cai tin qu trnh v cn di cung/cu theo thoi gian
thuc. Dinh hnh cu lin tuc din ra, Hunter ni. Dinh hnh cu
l g? N hoat dng th ny: Vo 10:00 sng gio Austin, Dell pht
hin rt nhiu khch hng dt cc notebook voi cung 40 gigabyte
tu bui sng nn chui cung cua n s bi thiu trong vng hai gio.
THE GII L PHANG
418
Ngay lp tuc tn hiu ny duoc chuyn sang phng marketing cua
Dell v sang trang web Dell.com v dn tt ca cc nhn vin truc
din thoai nhn don dt hng. Nu ban tnh co goi din dt my
tnh Dell vo lc 10:30 sng, dai din Dell s ni voi ban, Tom a,
hm nay l ngy may mn cua anh! Trong gio toi chng ti s cho
cc dia 60 gigabyte cho notebook anh mun m chi voi gi cao
hon loai 40 gig c 10 dla. V nu anh hnh dng by gio, Dell
s tng thm anh ti xch di km, v chng ti dnh gi rt cao anh
nhu mt khch hng. Trong vng mt hay hai gio, bng cch su
dung cc khuyn mi nhu vy, Dell c th dinh hnh lai cu v bt
cu phn no cua bt cu notebook hay my d bn no d thch ung
voi cung du dinh trong chui cung ton cu cua n. Hm nay b
nho c th duoc giam gi, ngy mai s c th l CD-ROM.
Quay v cu chuyn chic notebook cua ti, ngy 13 thng Tu,
lc 11:29 sng, ton b cc chi tit d duoc dt vo cc thng kim
k just-in-time [kip thoi] o Penang, v chic my duoc lp boi A.
Sathini, mt thnh vin cua nhm, nguoi tu tay bt vt tt ca cc
chi tit tu gom cc b phn dn nhn mc cn thit cho my cua
Tom, Dell ni vy trong bo co san xut gui cho ti. Sau d
my duoc gui xung bng chuyn d di dn phng thu nng, noi
cc phn mm m Tom mun duoc tai vo. Dell c dy my chu
khng l chua cc phn mm moi nht cua Microsoft, Norton
Utilities, v cc ung dung ph bin khc, duoc tai vo mi chic
my tnh moi theo so thch cu th cua khch hng.
2:45 chiu, phn mm cua Tom d duoc tai xong, v [duoc]
chuyn bng tay sang dy chuyn dng gi. 4:05 chiu, my cua
Tom [duoc] dt vo xp bao v v mt hp, voi mt nhn chua s
don dt hng, m theo di, loai h thng, v m chuyn hng. 6:04
chiu, my cua Tom duoc dua ln mt pallet voi mt ban k khai
cu th, d thit bi Merge bit duoc khi no my s toi, nm trn
pallet no (trong s hon 75 pallet, mi pallet chua 152 my), v dia
chi m Tom mun my duoc chuyn toi. 6:26 chiu, my cua Tom
roi [khoi nh my Dell] d di v pha sn bay Penang, Malaysia.
Su ngy mt tun Dell thu mt my bay China Airlines 747
bay tu Di Loan d chuyn hng tu Penang dn Nashville qua nga
Di Bc. Mi chic 747 cho hai muoi nhm nghn notebook Dell,
nng tng cng 110.000 kg, hay 50.000 pound. D l chic 747 duy
nht tung du o Nashville, ngoai tru my bay cua Air Force One,
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
419
khi c tng thng dn thm. Ngy 15 thng Tu, 2004, vo lc 7:41
sng, my cua Tom dn [Nashville], cng voi nhung chic my
tnh Dell khc tu Penang v Limerick. 11:58 sng, my cua Tom
|duoc] cho vo mt ci hp to hon, di dn dy chuyn dng hp d
ly thm cc phn bn ngoi cu th m Tom d dt.
Mt muoi ba ngy k tu khi ti dt hng. Nu gia nhu khng c
chm linh kin o Malaysia khi don dt hng cua ti dn noi, th
thoi gian k tu khi ti goi din dt hng cho dn khi notebook duoc
lp o Penang v chuyn dn Nashville chi mt bn ngy. Hunter
ni ton b chui cung cho my tnh cua ti, k ca cc nh cung
cp cua cc nh cung cp, dnh dn khoang bn trm cng ti o Bc
Mi, chu u, v chu yu chu , nhung voi ba muoi tay choi chu
cht. D vy, bng cch no d, tt ca du dng b voi nhau. Nhu
Dell bo co: Ngy 15 thng Tu, lc 12:59 chiu, my cua Tom
duoc chuyn tu [Nashville] v dn hng giao nhn UPS (thoi gian
giao hng 3-5 ngy, ty Tom chon), s hiu theo di cua UPS l
1Z13WA374253514697. Ngy 19 thng Tu, 2004, lc 6:41 chiu,
my cua Tom dn Bethesda, MD, v duoc k nhn.
i k cho ban cu chuyn v chic notebook cua ti d k mt
chuyn khc lon hon v dia chnh tri trong th gioi phng. Voi
tt ca cc luc d nu o chuong truoc vn dang can tro su lm phng
th gioi, hoc c th thuc su dao nguoc tin trnh, nguoi ta phai
thm vo mt mi de doa truyn thng hon, v d l nguy co n ra
mt cuc chin tranh theo li cu, lay chuyn th gioi, ph huy nn
kinh t. C th l Trung Quc s quyt dinh mt ln cho mi mi l
loai bo Di Loan voi tu cch mt nh nuoc dc lp; hoc Bc Triu
Tin, v so hi hay din r, su dung mt trong cc vu kh nguyn tu
cua n chng lai Hn Quc hay Nht Ban; hoc Israel v mt Iran
sp-c-vu-kh-hat-nhn dnh lai nhau; hoc An D v Pakistan
cui cng tn cng bng vu kh hat nhn. Nhung xung dt ny v
cc xung dt dia chnh tri c din khc c th n ra bt k lc no
v hoc lm chm su lm phng th gioi lai hay lm g gh n mt
cch nghim trong.
Chu d tht su cua chuong ny l bng cch no nhung mi de
doa dia chnh tri d c th duoc lm diu di hoc bi anh huong boi
cc hnh thuc cng tc moi, do th gioi phng c vu v di hoi
T
THE GII L PHANG
420
dc bit boi xu chui cung. Su lm phng th gioi l qu moi me
voi chng ta d c th rt ra duoc bt k kt lun dut khot no. Ci
chc chn, tuy vy, l khi th gioi phng ra, mt trong nhung mn
kich hp dn nht d xem trong cc quan h quc t s l su tc
dng ln nhau giua cc mi de doa ton cu v cc chui cung ton
cu moi ni ln. Su tuong tc giua cc mi de doa c xua (nhu
Trung Quc doi lai Di Loan) v cc chui cung kip thoi (nhu
Trung Quc cong Di Loan) s l mt ngun nghin cuu phong
ph cho ngnh quan h quc t trong cc nm du th ki XXI.
Trong Chic Lexus v cy liu, ti d lp lun rng o chung muc
m cc nuoc ct nn kinh t v tuong lai cua ho vo hi nhp v
thuong mai ton cu, n s hoat dng nhu mt su kim ch tin
hnh chin tranh voi cc nuoc lng ging. Du tin ti nghi dn
diu ny l cui cc nm 1990, khi, trong cc chuyn di, ti nhn ra
l hai nuoc cng c cc cua hng McDonalds chua bao gio tin
hnh chin tranh chng nhau k tu khi mi nuoc c McDonalds.
(Khng tnh dung d bin gioi nho v ni chin, v McDonalds
thuong phuc vu ca hai bn.) Sau khi khng dinh diu ny voi
McDonalds, ti d dua ra ci m ti goi l L thuyt cc Vm cua
Vng v Ngn ngua Xung dt. L thuyt cc Vm cua Vng cho
rng khi mt dt nuoc dat mt muc d pht trin kinh t no d v
c mt tng lop trung luu du lon d h tro cho mt h thng cua
hng McDonalds, n s tro thnh mt dt nuoc McDonalds. V
nguoi dn trong cc nuoc McDonalds khng cn mun chin
tranh nua. Ho thch dung xp hng mua burger hon. Trong khi diu
ny hoi hi huoc, dim nghim tc m ti thu dua ra l khi cc
nuoc duoc kt vo tm vai thuong mai ton cu v nng cao muc
sng, m c mt mang luoi dc quyn kinh tiu McDonalds tro
thnh biu tuong, th chi ph chin tranh ca voi nguoi chin thng
v ke chin bai tro nn cao dn muc khng th chp nhn ni.
L thuyt McDonalds ny dung kh vung, nhung gio dy khi gn
nhu tt ca cc nuoc du d c McDonalds, tru cc nuoc xo l nht
nhu Bc Triu Tin, Iran, v Iraq thoi Saddam Hussein, voi ti c
ve l thuyt ny cn duoc cp nht cho th gioi phng. Theo tinh
thn d, v lai hoi hi huoc, ti dua ra L thuyt Dell v Ngn ngua
Xung dt, m ban cht l su toi v ph bin cua cc chui cung
ton cu kip thoi trong th gioi phng l su kim ch cn lon hon
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
421
di voi chu nghia phiu luu dia chnh tri so voi su tng muc sng
ni chung m McDonalds tuong trung.
L thuyt Dell quy dinh: Khng hai dt nuoc no cng l phn
cua mt chui cung ton cu lon, nhu cua Dell, s c bao gio gy
chin tranh voi nhau, chung no ho vn o trong cng chui cung
d. V nguoi dn duoc gn vo cc chui cung ton cu lon khng
mun tin hnh chin tranh kiu c nua. Ho mun giao cc hng
ha v dich vu kip thoi v huong thu muc sng tng ln di cng
voi n. Mt trong nhung nguoi c cam gic tt nht v logic o sau
l thuyt ny l Michael Dell, nguoi sng lp v chu tich Dell.
Cc nuoc ny hiu duoc tin b rui ro m ho c, Dell ni v
cc nuoc trong chui cung chu cua ng. Ho kh cn thn d
bao v quyn loi hop l m ho d xy dung nn hoc bao chng ta
v sao chng ta khng phai lo [v chuyn ho lm bt cu diu phiu
liu no]. Nim tin cua ti sau khi dn Trung Quc l su di thay
d din ra o d l v loi ch tt nht cho ca th gioi ln Trung Quc.
Mt khi nguoi ta d nm ci m anh thch goi l g cung duoc su
dc lp kinh t, mt li sng tt hon, v mt cuc sng tt hon cho
con ci ho ho v ly n v khng mun tu bo n.
Moi loai chin tranh hay bt n chnh tri ko di o Dng hay
Trung Quc s c mt anh huong on lanh rt lon ln cc khoan
du tu vo dy v ln tin b d duoc tao ra o d, Dell ni, ri ni
thm ng tin cc chnh phu o khu vuc hiu diu ny rt r. Chng
ti d lm r cho ho rng su n dinh l quan trong cho chng ti.
[By gio] khng phai l ni lo hng ngy di voi chng ti Ti
tin rng khi thoi gian v tin b tip din o d, nguy co v mt su
kin tht su gy hn loan giam xung theo hm s mu. Ti khng
nghi ngnh chng ta c duoc du uy tn v ci tt chng ta dang lm
o cc khu vuc ny. Nu ban kim duoc tin, c hiu qua v tng
muc sng cua ban, ban s khng ngi ri suy nghi, Ai d lm diu
ny cho chng ta? hay V sao cuc sng cua chng ta ti vy?
C nhiu su tht trong diu ny. Cc nuoc m cng nhn v cc
ngnh tham gia vo mt chui cung ton cu lon du bit rng ho
khng th ngung lai mt gio, mt tun, mt thng cho chin tranh
m khng ph v cc ngnh v cc nn kinh t khp th gioi v do
d chiu rui ro mt ch cua ho trong chui cung d trong mt thoi
gian di, diu c th l v cng tn km. Voi mt dt nuoc khng
c ti nguyn thin nhin, l phn cua mt chui cung ton cu
THE GII L PHANG
422
cung ging nhu khoan dng mach du thu du khng bao gio
can. V v th, bi loai khoi mt chui cung nhu vy boi v ban khoi
dng mt cuc chin tranh ging nhu cc ging du cua ban bi can
hay bi ai d d ximng vo. Chng s khng h tro lai som.
Ban s phai tra gi rt dt cho diu d, Glenn E. Neland, ph
chu tich mua sm ton cu cua Dell, ni, khi ti hoi ng diu g s
xay ra nu mt thnh vin chnh cua chui cung o chu quyt
dinh dnh nhau voi hng xm cua mnh v ph v chui cung. N
s khng chi bt ban phai quy gi [hm nay] m ban s cn phai tra
gi rt lu boi v dng ban khng cn giu duoc cht uy tn no
nu ban chung to ban s hnh dng v trch nhim. V Trung Quc
by gio moi chi bt du d pht trin mt muc d uy tn trong cng
dng kinh doanh m n tao ra mt mi truong kinh doanh trong d
ban c th pht dat voi lut l minh bach v nht qun. Neland
ni rng cc nh cung cp thuong hoi ng c lo v vn d Trung
Quc v Di Loan khng, vn d de doa nay ra chin tranh o nhiu
thoi dim trong nua th ki qua, nhung cu tra loi chun cua ng l,
ng khng th tuong tuong ho lm bt cu g hon l diu v duong
oai voi nhau. Neland ni ng c th ni trong cc cuc tr chuyn
v giao thip voi cc cng ti v chnh quyn trong chui cung cua
Dell, dc bit l Trung Quc, rng ho nhn ra co hi v tht su
khao kht tham gia vo cng cc thu m ho thy cc nuoc khc o
chu lm. Ho bit o cui cu vng c mt mn loi kinh t lon v
ho tht su mun ci d. Nm nay chng ti s tiu khoang 35 ti
dla d san xut cc linh kin, v 30% s d [l o] Trung Quc.
Nu ban theo di su tin ha cua cc chui cung, Neland ni
thm, ban thy su thinh vuong v n dinh m chng thc dy du
tin o Nht, sau d o Hn Quc v Di Loan, cn by gio l o
Malaysia, Singapore, Philippines, Thi Lan, v Indonesia. Mt khi
cc nuoc d gn vo cc chui cung ton cu ny, ho cam thy
mnh l mt phn cua ci g d lon hon vic kinh doanh cua ring
ho nhiu, ng ni. Mt bui chiu tai Tokyo, Osamu Watanabe,
CEO cua T chuc Ngoai thuong Nht Ban (JETRO), giai thch cho
ti bng cch no cc cng ti Nht chuyn rt nhiu cng vic ki
thut v san xut o muc thp v trung bnh sang Trung Quc, thuc
hin cng vic san xut co ban o d, ri mang tro v Nht Ban d
lp rp. Nht Ban lm vic d bt chp di san cay dng v ngo vuc
giua hai nuoc, m vic Nht Ban xm chim Trung Quc trong th
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
423
ki vua qua d lm tng ln. V lich su, ng luu , mt nuoc Nht
manh v mt Trung Quc manh d c mt su tn tai chung kh
nhoc. Song ngy nay d khc, t nht l lc ny. Tai sao khng? Ti
hoi. L do khin ban c mt nuoc Nht manh v mt Trung Quc
manh vo cng mt thoi dim, ng ni, l nho vo chui cung.
D l [tnh hung] ca hai du thng.
R rng, v Iraq, Syria, Nam Lebanon, Bc Triu Tin, Pakistan,
Afghanistan, v Iran khng l phn cua bt cu chui cung lon no,
tt ca ho vn l cc dim nng c th bng n bt k lc no v lm
chm hay dao nguoc su lm phng th gioi. Nhu cu chuyn v
chic notebook cua ti chung thuc, su thu thch quan trong nht
cua L thuyt Dell v Ngn ngua Xung dt l tnh th giua Trung
Quc v Di Loan v ca hai du gn su vo nhiu chui cung
quan trong nht th gioi v my tnh, din tu gia dung, v ngy
cng tng, v phn mm. Dai da s cc chi tit my tnh cua moi
cng ti lon du dn tu min duyn hai Trung Quc, Di Loan, v
Dng . Ngoi ra, ring Di Loan hin nay c hon 100 ti dla du
tu o Trung Hoa dai luc, v cc chuyn gia Di Loan diu hnh
nhiu cng ti san xut cng ngh cao cua Trung Quc.
Khng ngac nhin l Craig Addison, cuu tng bin tp tap ch
Electronic Business Asia, vit mt tiu lun cho to International
Herald Tribune (29-9-2000) nhan d Mt Tm l chn Silic bao
v Di Loan khoi Trung Quc. ng lp lun rng Cc san phm
dua vo Silic, nhu my tnh v cc h thng mang, tao nn nn tang
cua cc nn kinh t s o Mi, Nht Ban v cc nuoc pht trin khc.
Trong thp ki vua qua, Di Loan d tro thnh nh san xut phn
cung cng ngh thng tin lon thu ba th gioi, sau Mi v Nht. Su
xm ln qun su cua Trung Quc chng Di Loan c th ct mt
phn lon cung cc san phm ny cua th gioi Mt din tin nhu
vy c th xo di hng ngn ti dla gi tri thi truong cua cc cng ti
cng ngh nim yt o Mi, Nht v chu u. Cho d cc nh lnh
dao Trung Quc, nhu cuu Chu tich Giang Trach Dn, nguoi tung
c thoi l b truong b din tu, c bo st vic ca Trung Quc ln
Di Loan d hi nhp ra sao trong chui cung my tnh th gioi, ho
chi cn hoi con mnh d duoc cp nht. Con trai Giang Trach Dn,
Jiang Mianheng, Addison vit, l mt di tc trong mt du n san
xut phin bn dn o Thuong Hai voi Winston Wang thuc Grace
T.H.W. Group cua Di Loan. V khng chi c nguoi Di Loan.
THE GII L PHANG
424
Hng trm cng ti cng ngh lon cua Mi hin nay c hoat dng
R&D o Trung Quc; mt cuc chin tranh ph v chng khng chi
khin cc cng ti chuyn nh my cua ho di noi khc m cn l mt
mt mt lon v du tu R&D o Trung Quc, m chnh phu Bc Kinh
d dt cuoc vo d thc dy su pht trin cua n. Mt cuc chin
tranh nhu vy cung c th, phu thuc vo n n ra th no, khin
Mi ty chay rng ri hng ha Trung Quc nu Trung Quc tiu
dit nn dn chu Di Loan vic ny s dn dn xo dng kinh t
nghim trong bn trong Trung Quc.
L thuyt Dell trai qua thu thch thuc du tin vo thng Chap
2004, khi Di Loan t chuc bu cu quc hi. Dang Dn chu Tin
b (DPP) ung h dc lp cua Tng thng Trn Thuy Bin duoc du
kin chin thng cuc dua lp php truoc di thu chnh, Dang Dn
tc chu nghia, chu truong quan h gn gui voi Bc Kinh. Trn b
tr cuc bu cu nhu mt cuc trung cu dn v d xut cua ng d
vit mt hin php moi, hin php s chnh thuc khng dinh dc
lp cua Di Loan, chm dut hin trang c mp mo. Nu gia nhu
Trn chin thng v di toi voi chuong trnh nghi su cua mnh bin
Di Loan thnh t quc cua chnh n, tri voi duy tr huu cu hin
trang rng n l mt tinh cua dai luc, n d c th dn dn tn cng
qun su cua Trung Quc vo Di Loan. Moi nguoi trong khu vuc
du nn tho. V diu g d xay ra? Bo mach me [Motherboards] d
chin thng dat me [motherland-to quoc]. Da s nguoi Di Loan d
bo phiu chng lai cc ung cu vin lp php thuc dang cm quyn
ung h dc lp, d dam bao DPP khng c duoc da s trong nghi
vin. Ti tin thng dip m cc cu tri Di Loan mun gui khng
phai l ho khng bao gio mun Di Loan dc lp. M l ho khng
mun ph v nguyn trang ngay by gio, ci d rt c loi cho rt
nhiu nguoi Di Loan. Cc cu tri duong nhu hiu r ho d tro nn
gn b voi dai luc dn th no, v ho d khn ngoan lua chon duy
tr su dc lp de facto [thuc t] cua mnh, hon l c p su dc lp
de jure [v php l], vic c th d kch su xm ln cua Trung Quc
v mt tuong lai ht suc khng chc chn.
Canh bo: Ci ti d ni khi ti d nghi l thuyt McDonalds, ti
c th nhc lai thm ch cn hm ho hon voi L thuyt Dell: N
khng bin cc cuc chin tranh thnh li thoi. V n khng dam
bao rng cc chnh phu s khng tin hnh cc cuc chin tranh ua
chon hon, ngay ca cc chnh phu l phn cua cc chui cung lon.
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
425
Goi nhu vy l qu ngy tho. N chi dam bao rng cc chnh phu
m dt nuoc sa vo cc chui cung ton cu s phai suy nghi ba
ln, chu khng phai hai, v vic tham gia vo bt cu thu g tru mt
chin tranh tu v. V nu ho vn chon di vo chin tranh d sao di
nua, ci gi ho s phai tra l muoi ln cao hon ci gi cua mt thp
ki truoc v c l muoi ln cao hon bt cu g m cc nh lnh dao
cua nuoc d nghi dn. Mt chuyn l mt McDonalds cua ban.
Chuyn hon ton khc l tin hnh mt cuc chin tranh lm ban
mt di ch cua mnh trong chui cung ton cu th ki XXI, vi tr s
c th khng tro lai trong mt thoi di.
rong khi truong hop thu thch lon nht cua L thuyt Dell l
Trung Quc di lai Di Loan, su thuc l L thuyt Dell d tu
chung to mnh o mt muc d no d trong truong hop An D v
Pakistan, bi canh trong d ti ln du tin nghi v n. Ti tnh co
o An D nm 2002, khi cc chui cung dich vu kip thoi [just-in-
time] cua n d vp vo mt thu dia chnh tri dm tnh thoi-xua
v chui cung d thng. Trong truong hop An D v Pakistan, L
thuyt Dell d chi hoat dng o mt bn An D nhung n vn c
mt anh huong lon. An D di voi chui cung tri thuc v dich vu
cua th gioi nhu Trung Quc v Di Loan l di voi cc chui cung
san xut. Dn gio cc dc gia cua cun sch ny d bit ht cc
dim ni bt: trung tm nghin cuu lon nht ngoi Mi cua General
Electric nm o Bangalore, voi mt nghn bay trm ki su, nh thit
k, v nh khoa hoc An D. B vi xu l cua nhiu my din thoai di
dng c nhn hiu duoc thit k o Bangalore. Thu mt t tu Avis
truc tuyn? N duoc quan l o Bangalore. Ln vt hnh l bi lac cua
ban trn my bay cua Delta hay British Airways duoc thuc hin o
Bangalore, v cng vic k ton hu truong v bao tr my tnh cho
rt nhiu hng ton cu duoc thuc hin tu Bangalore, Mumbai,
Chennai, v cc thnh ph An D lon khc.
Dy l ci d xay ra: Ngy 31 thng Nm, 2002, nguoi pht ngn
cua chnh phu Mi Richard Boucher dua ra loi khuyn co: Chng
ti khuyn cc cng dn Mi hin dang o An D roi khoi d, v
trin vong mt cuc do suc bng vu kh hat nhn voi Pakistan d
tro nn rt thuc t. Ca hai nuoc tp trung rt dng qun o bin gioi,
cc bo co tnh bo m chi rng ca hai c th dnh dn vu kh hat
T
THE GII L PHANG
426
nhn, v CNN chiu hnh anh nhung dng nguoi chay khoi An D.
Cc hng ton cu Mi, d chuyn hoat dng hu truong v R&D
sang Bangalore, cng thng cao d.
Ti dang luot Web th nhn thy loi khuyn co v An D, vo
mt bui chiu thu Su, Vivek Paul, chu tich Wipro, cng ti quan
l hoat dng hu truong cua nhiu cng ti da quc gia Mi tu An D,
ni. Ngay khi nhn thy, ti ni, Qui tht, moi khch hng cua
chng ta s c ca triu cu hoi dy. D l ngy thu Su truoc mt
k nghi cui tun di, cho nn sut cui tun chng ti o Wipro d
pht trin mt k hoach kinh doanh lin tuc du phng cho tt ca cc
khch hng cua chng ti. Trong khi cc khch hng cua Wipro
thch th nhn cng ti xoay xo ra sao trong tnh hnh nuoc si lua
bong, nhiu trong s ho tuy nhin thy so. Diu ny khng c trong
k hoach khi ho quyt dinh d outsource nghin cuu v hoat dng
quyt dinh dn su mang sang An D. Paul ni, mt CIO cua mt
trong cc khch hng lon o Mi gui e-mail cho ti ni, by gio ti
mt rt nhiu thoi gian d tm cc ngun thay th cho An D. Ti
khng nghi ng mun ti lm diu d, v ti cung khng mun lm
vy. Ti chuyn ngay thu d cho dai su An D o Washington v
bao ng chuyn cho nguoi c trch nhim. Paul khng mun ni
voi ti d l cng ti no, song ti d xc nhn qua cc ngun tin
ngoai giao rng d l United Technologies. V rt nhiu cng ti
khc, nhu American Express v General Electric, voi hoat dng
hu truong o Bangalore, d phai lo lng ngang th.
Voi nhiu cng ti ton cu, phn chu yu cua cng vic kinh
doanh cua ho by gio duoc hi tro tu dy, N. Krishnakumar, chu
tich MindTree, mt hng outsourcing tri thuc hng du An D khc
o Bangalore, ni. N c th gy hn loan nu c ri loan. Tuy
khng mun can thip vo hoat dng ngoai giao, ng ni thm,
Ci chng ti giai thch voi chnh phu, qua Hip hi Cng nghip
An D, l tao mt mi truong hoat dng n dinh, c th tin liu
duoc gio dy l cha kha cho su pht trin cua An D. Dy qua l
mt su gio duc tht su cho cc nh lnh dao cao tui cua An D o
New Delhi, nhung nguoi vn chua thuc duoc dy du vic An D
d tro nn quyt dinh ra sao di voi chui cung tri thuc ton cu.
Khi ban quan l cc hoat dng hu truong ct tu cho American
Express hoc General Electric hoc Avis, hoc c trch nhim tm
tt ca hnh l tht lac cua British Airways hay Delta, ban khng th
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
427
nghi lm mt thng, mt tun, thm ch mt ngy cho chin tranh
m khng gy ra nhung d v gh gom cho cc cng ti d. Mt khi
cc cng ti d d cam kt outsource cc hoat dng kinh doanh hay
nghin cuu sang An D, ho k vong s o lai d. D l mt cam kt
quan trong. V nu dia chnh tri gy ra mt dut gy nghim trong,
ho s bo di, v ho s khng d dng quay lai. Khi ban dnh mt loai
thuong mai dich vu ny, ban c th mt n vinh vin.
Ci kt thc bin c trong th gioi phng m ng miu ta, Paul
giai thch, l ban chi c mt co hi d lm dng nu c ci g d
sai. V su bt loi khi sng trong mt th gioi phng l bt chp tt
ca cc cam kt v thu dep d v li ra khoi cc ro can m ban c,
moi khch hng du c nhiu lua chon, v v th thuc trch nhim
m ban c khng phai chi xut pht tu mong mun lm diu tt cho
khch hng cua ban, m cn l mt mong mun tu bao ton.
Chnh phu An D hiu duoc thng dip. C phai vi tr trung tm
cua An D trong chui cung dich vu cua th gioi l nhn t duy
nht khin thu tuong Vajpayee phai ha giong v li khoi bo vuc?
Di nhin khng. Chc chn cn c cc nhn t khc nua dng k
nht l tc dng ngn chn cua kho vu kh hat nhn ring cua
Pakistan. Song r rng l vai tr cua An D trong cc dich vu ton
cu l mt ngun thm quan trong cho su kim ch hnh vi cua n,
v n duoc New Delhi tnh dn. Ti nghi n thuc tinh rt nhiu
nguoi, Jerry Rao, nhu d ni o trn ng dung du hip hi thuong
mai cng ngh cao An D, ni. Chng ti tin hnh ht suc
nghim tc, v chng ti c gng chi ra l diu ny rt tai hai cho
vic kinh doanh cua An D. N rt tai hai cho nn kinh t An D
[Nhiu nguoi] dn khi d vn chua nhn ra chng ti d hi nhp
dt ngt th no vo phn cn lai cua th gioi. By gio chng ti l
cc di tc trong mt chui cung hoat dng hai muoi tu gio mt
ngy, bay ngy mt tun, ba trm su muoi lm ngy mt nm.
Vivek Kulkarni, lc d phu trch cng ngh thng tin cua chnh
phu dia phuong Bangalore, bao ti nm 2002, Chng ti khng
dnh dn chnh tri, song chng ti lm cho chnh phu ch dn cc
vn d m ngnh IT An D c th phai di mt nu c chin tranh.
V dy l mt nhn t hon ton moi cho New Delhi d cn nhc.
Muoi nm truoc, [vn dng hnh lang cua cc b truong IT tu cc
bang khc nhau] chua h tn tai, Kulkarni ni. By gio d l mt
THE GII L PHANG
428
trong cc cng vic vn dng hnh lang quan trong nht o An D
v l mt lin minh m khng chnh phu An D no c th bo qua.
Voi tt ca lng knh trong cn c, vic [dng cua] cc cua hng
McDonalds s khng lm hai bt cu g, Vivek Paul ni, nhung
nu Wipro phai dng cua, chng ti s lm anh huong dn hoat
dng hng ngy cua nhiu, rt nhiu cng ti. Khng c ai tra loi
din thoai o cc call center. Nhiu trang thuong mai din tu duoc
h tro tu Bangalore s tt ngm. Nhiu cng ti lon dua vo An D
d bao tr cc ung dung my tnh then cht hay quan l cc phng
nhn luc hay ha don cua ho s bi ket. V cc cng ti ny khng
mun tm nguoi thay th, Paul ni. Thay dt ngt l rt kh khn,
v tip quan cc hoat dng hu truong hng ngy quyt dinh dn su
mang cua mt cng ti ton cu di hoi rt nhiu do tao v kinh
nghim. N khng ging voi vic mo mt qun n nhanh. Chnh v
th, Paul ni, khch hng cua Wipro bao ng, Ti d du tu vo
ng. Ti cn ng tht trch nhim voi lng tin m ti dt vo ng.
V ti nghi diu d tao ra mt p luc khng l ln chng ti, nn
chng ti phai hoat dng theo cch dy trch nhim Bt thnh
lnh tro nn cn r hon l, c nhiu loi bng loi ch kinh t hon l
bng loi ch dia chnh tri. [Chng ti c nhiu hon d duoc tu xy
dung] mt tng lop trung luu sng dng, giu c hon c kha nng
tao ra mt ngnh xut khu, hon l c th c duoc bng mt cuc
chin tranh tu-thoa-mn-ci-ti voi Pakistan. Chnh phu An D
cung nhn quanh v nhn ra rng tuyt dai da s mt ti nguoi An
D dang ni, Ti mun mt tuong lai tt hon, chu khng phai
nhiu lnh th hon. Khi ti hoi di hoi lai gioi tre An D lm vic
tai cc call center xem ho nghi g v Kashmir hay mt cuc chin
tranh voi Pakistan, ho phy tay voi cng cu tra loi: Chng ti c
vic tt hon d lm. V ho c tht. Mi cn phai ghi nho diu ny
khi cn nhc cch tip cn chung cua n di voi outsourcing. Ti s
khng bao gio chu truong chuyn vic lm cua mt s nguoi Mi ra
nuoc ngoi chi d n s giu cho An D v Pakistan ha hao voi
nhau. Nhung ti s ni rng trong chung muc qu trnh ny din ra,
duoc dn dt boi logic kinh t ni tai cua n, n s c mt anh
huong dia chnh tri tch cuc. Chc chn n s khin th gioi tro nn
an ton hon cho tre con Mi.
Tt ca cc nh lnh dao kinh doanh An D m ti d phong vn
du luu rng trong truong hop c hnh dng khung b hoc xm
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
429
luoc cua Pakistan, An D s lm tt ca d tu v, v ho s l nhung
nguoi du tin ung h diu d L thuyt Dell th l tan tnh. Di
khi chin tranh l khng th trnh khoi. N bi ung xu liu linh cua
nguoi khc p dt ln ban, v ban don thun phai tra gi. Nhung
An D, v hi vong ca Pakistan, cng dnh su vo cc chui cung
dich vu ton cu, ho s cng c t khuyn khch d chin du bt cu
g ngoi dung d bin gioi nho hoc mt cuc khu chin.
V du v khung hoang hat nhn An D - Pakistan nm 2002 ch t
cung cho chng ta mt cht hi vong. Khng phai General [tuong]
Powell m l General Electrics mang lai su ngung bn.
Chng ta mang nhung diu tt dep cho cuc sng.
INFOSYS DI LAI AL-QAEDA
ht khng may, ngay ca GE chi c th lm duoc by nhiu. Boi
v mt ngun moi gy bt n dia chnh tri d ni ln trong cc
nm gn dy, m ngay ca L thuyt Dell cp nht cung khng th
cho su kim ch no. D l su ni ln cua cc chui cung ton cu
bi dt bin tuc l, cc din vin phi nh nuoc, nhung ke ti pham
hay khung b, hoc cch dng tt ca cc yu t cua th gioi phng
d tin hnh chuong trnh gy bt n cao d, thm ch hu v. Ln
du ti nghi dn diu ny khi Nandan Nilekani, CEO cua Infosys,
dn ti di thm trung tm hi thao tu xa o dai ban doanh Bangalore
cua hng ng, m ti d k o chuong I. Khi Nandan giai thch cho
ti Infosys lm th no c th tp hop chui cung ton cu cua n
trong nhy mt cho mt cuc hop ao trong phng d, mt nghi
xut hin trong du ti: Ai khc nua dng open-sourcing v xu
chui cung rt sng tao nhu vy? Cu tra loi, di nhin, l al-Qaeda.
Al-Qaeda d hoc d dng nhiu cng cu cng tc ton cu m
Infosys su dung, nhung thay cho tao ra cc san phm v thu loi tu
d, n lai tao ra hn loan v tn st. Dy l mt vn d dc bit nan
giai. Thuc ra, n c th l vn d dia chnh tri dau du nht di voi
cc nuoc th gioi phng mun tp trung vo tuong lai. Th gioi
phng dng tic lai l ban cua ca Infosys v al-Qaeda. L thuyt
Dell s khng h hoat dng chng lai cc mang luoi khung b
Islamo-Leninist phi hnh thuc ny, boi v bon chng khng phai l
mt nh nuoc voi mt dn cu buc cc nh lnh dao phai c trch
T
THE GII L PHANG
430
nhim giai trnh hay voi mt luc luong vn dng hnh lang kinh
doanh ni dia c th han ch chng. Cc chui cung ton cu dt
bin ny duoc hnh thnh cho muc dch ph hoai, khng phai v loi
nhun. Bon chng khng cn cc nh du tu, chi cn lnh moi,
nguoi cho tin, v nan nhn. Th m cc chui cung dt bin, di
dng, tu ti tro ny su dung tt ca cc cng cu cng tc do th gioi
phng cung cp open-sourcing d gy qu, tuyn nguoi theo, kch
thch v truyn b tu tuong; outsourcing d do tao lnh moi; v
xu chui cung d phn phi cng cu v bon dnh bom liu cht d
lm nhim vu. B Tu lnh Trung tm Mi [luc luong phan ung
nhanh o vng trung dng, trung , bc Phi cua Mi] c mt ci tn
cho ton b mang luoi ngm ny: Caliphate [Lnh dia vua Hi] Ao.
V nhung ke lnh dao v sng ch cua n hiu th gioi phng cung
gioi nhu Wal-Mart, Dell, v Infosys.
Trong chuong truoc, ti d c giai thch rng ban khng th hiu
duoc su xut hin cua al-Qaeda mt cch cam xc v chnh tri nu
khng dn chiu dn su lm phng th gioi. O dy ti mun lp
lun rng ban khng th hiu duoc su xut hin cua al-Qaeda v ki
thut nu khng dn chiu, vn vy, dn su lm phng th gioi.
Nhn chung ton cu ha tung l ban cua al-Qaeda theo nghia n
gip cung c mt su hi sinh cua ban sc v su don kt Hi gio,
khi tn d Hi gio o mt nuoc c kha nng nhn thy v dng cam
voi cuc chin du cua anh em cng dao o mt nuoc khc nho
Internet v truyn hnh v tinh. Dng thoi, nhu d duoc chi ra o
chuong truoc, qu trnh lm phng ny d lm tng cam gic tui h
o mt s khu vuc trong th gioi Hi gio v su thuc rng cc nn
vn minh m mt thoi th gioi Hi gio cam thy mnh cao hon
Hindu, Do Thi, Thin cha gio, Trung Quc gio du vuot ln
truoc nhiu nuoc Hi gio, v ai cung thy diu d. Su lm phng
th gioi cung dn dn qu trnh d thi ha v nhp cu o muc d lon
sang phuong Ty cua nhiu dn ng Hi gio tre, tht nghip, v
tht vong, v dng thoi lm cho cc mang open-source phi hnh
thuc cua nhung thanh nin ny d hnh thnh, hoat dng, v kt ni
voi nhau hon. Dy chc chn l mt n hu cho cc nhm chnh tri
Hi gio cuc doan ngm. C mt su pht trin trn lan cua cc
chui cung phi chnh thuc chung ny trn khp th gioi Arp-Hi
gio ngy nay cc mang luoi nho gm nhung nguoi chuyn tin
qua cc hawala (cc mang luoi ti tro trao tay), nguoi th tuyn qua
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
431
h thng gio duc thay th nhu madrassas, v nguoi th lin lac qua
Internet v cc cng cu khc cua cch mang thng tin ton cu.
Hy nghi v n: Mt th ki truoc, bon v chnh phu bi gioi han v
kha nng lin lac v cng tc voi nhau, d tm nhung nguoi dng
tnh, v tu tp voi nhau cho mt hoat dng. Ngy nay, voi Internet,
khng cn l vn d. Ngy nay ngay ca Unabomber [ke dnh bom
mt mnh] cung c th tm duoc ban d nhp vo mt consortium
noi suc manh cua hn s duoc nhn ln v cung c boi nhung
nguoi khc c mt th gioi quan lch lac ht nhu cua hn.
Diu m chng ta d chung kin o Iraq cn l mt dt bin tai c
hon cua chui cung dt bin ny chui cung tu st. K tu du
cuc xm chim cua Mi vo thng Ba 2002, hon hai trm ke n
bom tu st d duoc tuyn o Iraq v tu noi khc trong th gioi Hi
gio, duoc dua dn bin gioi Iraq boi mt h thng ngm no d,
kt ni voi nhung ke lm bom o d, v ri lao vo cc muc tiu Mi
v Iraq, theo yu cu chin thut hng ngy cua cc luc luong Hi
gio ni dy o Iraq. Ti c th hiu, nhung khng th chp nhn,
nghi rng hon ba muoi bay nm Israel chim dng khu Bo Ty c
th dn mt s nguoi Palestine dn con din gin tu st. Nhung
cuc chim dng cua Mi o Iraq moi chi duoc vi thng truoc khi
bt du vp phai chui cung tu st ny. Lm sao tuyn duoc nhiu
thanh nin tu trn k [hng] sn sng tu st v su nghip cua
jihad, m nhiu nguoi trong s d cn khng phai l nguoi Iraq?
V bon ho thm ch khng nhn din bng tn hay mun duoc danh
ting ch t trn ci doi ny. Su thuc l cc co quan tnh bo
phuong Ty khng c manh mi g v chui cung tu st ngm,
duong nhu c mt kho v tn lnh moi ny hoat dng ra sao, v v
co ban lm cho qun di Mi o Iraq lng tng. D vy, theo nhung
g chng ta bit, Caliphate Ao ny hoat dng ging ht cc chui
cung m ti d miu ta o trn. Ht nhu khi ban nhc mt mn tu k
hng tai mt cua hng giam gi o Birmingham ln, mt mn khc
duoc san xut o Bc Kinh, nhu th bon bn le tu st vua trin khai
mt ke dnh bom tu st o Baghdad, mt ke khc duoc tuyn m
ngay v duoc nhi so o Beirut. Trong chung muc chin thut ny
lan trn, cn phai suy nghi lai co ban hoc thuyt qun su cua Mi.
Th gioi phng cung l mt n hu to lon cho al-Qaeda v b lu,
v cch m n cho php ke nho hnh dng lon, v cch n cho php
cc hnh dng nho chi git mt vi nguoi- d mang lai hiu ung
THE GII L PHANG
432
lon. Doan video khung khip v cc chin binh Hi gio cht du
phng vin to Wall Street Journal Danny Pearl o Pakistan duoc
truyn trn Internet khp th gioi. Khng nh bo no o bt k du
xem hay thm ch chi doc tin m khng cam thy khip so. Nhung
cc doan video cht du d cung duoc dng lm cng cu tuyn m.
Th gioi phng gip bon khung b truyn su khung b cua chng
d dng hon nhiu. Voi Internet bon chng thm ch khng cn qua
mt hng tin phuong Ty hay Arp no m c th pht thng dn
my tnh cua ban. Tn t dynamite hon nhiu d truyn ni lo lon
hon rt nhiu. Ht nhu qun di Mi tung o b cc nh bo, chui
cung tu st cung o b bon khung b, theo cch ring cua chng, d
k cho chng ta cu chuyn bn pha chng. D bao nhiu ln ti
tinh dy bui sng, bt Internet, v di mt voi hnh anh video v
mt ke cm sng deo mt na doa cht du mt nguoi Mi tt ca
duoc mang dn cho ti nho on trang chu AOL? Internet l mt
cng cu ht suc huu hiu d gieo rc tuyn truyn, cc l lun m
muu, v cc diu gia di th kch, v n kt hop mt tm voi khng
l voi lop son bng cng ngh lm cho moi thu trn Internet bng
cch no d c ve dng tin hon. D bao nhiu ln ban nghe ai d
ni, Ti doc duoc trn Internet m, cu nhu th l du cho mt l
l? Thuc ra, Internet c th lm cho cc thu ti t hon. N thuong
dn dn nhiu nguoi hon bi phoi ra cho cc l lun m muu din r.
H thng truyn b moi Internet chc d truyn di ci phi l
hon l ci hop l, l thuyt gia chnh tri Yaron Ezrahi, chuyn v
tuong tc giua cc phuong tin truyn thng v chnh tri, ni. V
ci phi l chua dung nhiu cam xc hon, di hoi t tri thuc hon, giai
thch duoc nhiu thu hon cho nhiu nguoi hon, d tip nhn hon.
D l v sao th gioi Arp-Hi gio ngy nay dy ry cc l lun m
muu v tht khng may diu d cung xay dn voi nhiu khu vuc
o th gioi phuong Ty. Cc l lun m muu ging nhu mt thu ma
tu di thng vo mach mu ban, khin ban nhn thy nh sng.
V Internet l ci kim tim. Thanh nin d thuong dng LSD d
giai thot. Ngy nay ho chi cn ln mang. Ngy nay ban khng trit
ha, ban tai xung. Ban tai xung ci quan dim chnh xc, khng
dinh moi thnh kin ring cua ban. V th gioi phng khin cho tt
ca vic d d dng hon rt nhiu.
Gabriel Weimann, mt gio su v truyn thng o Dai hoc Haifa,
Israel, d thuc hin mt nghin cuu su sc v vic bon khung b
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
433
su dung Internet v ci m ti goi l th gioi phng, duoc Vin Ha
bnh Mi cng b vo thng Ba 2004 v duoc trch dng lai trn
YaleGlobal Online ngy 26-4-2004. ng dua ra cc dim sau:
Trong khi mi nguy m chu nghia khung b mang gy ra cho
Internet thuong xuyn duoc bn dn, mi de doa do bon khung
b su dung Internet gy ra lai t duoc bit dn mt cch dng
ngac nhin. Mt nghin cuu moi dy ko di su nm cho thy
cc t chuc khung b v nhung ke ung h chng dang su dung
tt ca cc cng cu m Internet cung cp d tuyn m, gy qu,
v tung ra chin dich gy so hi trn pham vi ton cu. Cung r
rng l d chin du chng lai nan khung b mt cch hiu qua,
chi ngn cc cng cu Internet cua chng l chua du. Qut qua
Internet trong nm 2003-04 chng ti d pht hin su tn tai
cua hng trm website phuc vu bon khung b theo nhung cch
khc nhau, tuy c di khi trng lp C v s v du v [bon
khung b] dng phuong tin khng bi kim duyt ny th no
d ph bin thng tin dnh lac huong, d de doa, gieo rc so
hi v tuyt vong, v ph bin cc hnh anh khung khip v cc
hnh dng moi xay ra. Tu 11-9-2001, al-Qaeda d trang tr cc
website cua mnh bng mt loat tuyn b v mt cuc tn
cng lon sp toi vo cc muc tiu Mi. Cc canh bo ny duoc
cc phuong tin thng tin truyn lai rt nhiu, gip tao ra mt
cam gic kinh so v bt an khp th gioi, dc bit l o Mi
Internet d mo rng dng k co hi cho bon khung b duoc
thin ha bit dn. Cho dn khi xut hin Internet, hi vong cua
bon khung b d duoc thin han bit v su nghip v hoat dng
cua chng phu thuc vo vic thu ht su ch cua truyn hnh,
di pht thanh, hay cc n phm. Vic ban thn bon khung b
truc tip kim sot ni dung cc website cua mnh cho php
chng c thm co hi d tao dung duoc hnh anh m cc dc
gia muc tiu cam nhn v chng v gia mao hnh anh cua
chng v bp mo hnh anh cua ke th. Phn lon cc website
khung b khng n mung cc hnh dng bao luc cua chng.
Thay vo d bt chp ban cht, dng co, hay dia dim cua
chng phn lon cc website khung b nhn manh hai vn d:
nhung cm don di voi tu do ngn lun; v hon canh kh
khn cua cc chin huu cua chng nhung nguoi hin l t nhn
THE GII L PHANG
434
chnh tri. Cc vn d ny cng huong manh voi nhung nguoi
ung h chng v cung duoc tnh ton d khoi goi cam tnh tu
nguoi xem phuong Ty, coi trong tu do ngn lun v khng tn
thnh cc bin php bit ming cnh chnh tri di lp
Bon khung b d to ra khng chi thnh thao v marketing
truc tuyn m cn tinh thng v khai thc du liu tu khoang
mt ti trang trn WWW, mang ton cu. Chng c th hoc tu
Internet v lich trnh v dia dim cua cc muc tiu nhu cc
phuong tin vn tai, cc nh my din nguyn tu, cc ta nh
cng, cang bin v sn bay, thm ch ca cc bin php chng
khung b. Theo B truong Quc phng Donald Rumsfeld, mt
ti liu do tao cua al-Qaeda tm duoc o Afghanistan day rng,
Su dung cc ngun chung mt cch cng khai m khng cn
dn cc cch thuc pham php, c th thu thp duoc t nht 80%
tt ca thng tin cn thit v ke th. Mt chic my tnh thu
duoc cua al-Qaeda chua cc dc dim ki thut v kin trc cua
mt dp nuoc, duoc tai v tu trn mang v c th cho php cc
ki su v k hoach gia cua al-Qaeda m phong su v d tham
khc. Trong cc my tnh thu duoc khc, cc nh diu tra Mi
tm thy bng chung rng cc nhn vt diu hnh al-Qaeda d
dnh thoi gian vo cc website cung cp phn mm v huong
dn lp trnh cho cc chuyn mach s vn hnh cc mang luoi
din, nuoc, giao thng, v lin lac.
Ging nhiu t chuc chnh tri khc, cc nhm khung b dng
Internet d gy qu. Al-Qaeda, chng han, lun lun phu thuc
nng vo cc khoan quyn gp, v mang luoi gy qu ton cu
dua vo mt qu tu thin, cc t chuc phi chnh phu, v nhiu
thit ch ti chnh khc su dung cc website v cc phng chat,
v cc din dn trn Internet. Cc chin binh tai cng ha
Chechnya li khai cung su dung Internet d dua cng khai s ti
khoan ngn hng cho cc cam tnh vin dng gp. V thng
Chap 2001, chnh phu Mi tich thu ti san cua mt qu tu thin
dng o Texas v c quan h voi Hamas.
Ngoi vic quyn tin truc tuyn, bon khung b tuyn nguoi
cai dao bng cch dng dy du cng ngh website (m thanh,
hnh anh s, v.v) d nng cao vic trnh by thng dip cua
chng. V cung ging nhu cc website thuong mai thu ht
nguoi vo thm d xy dung danh sch khch hng cua mnh,
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
435
cc t chuc khung b cung ly thng tin cua nhung nguoi thm
website cua chng. Cc khch quan tm nht dn su nghip cua
t chuc hay thch hop cho vic thuc hin cng vic cua n s
duoc tip xc. Nhung ke tuyn m cung c th su dung nhiu
cng ngh Internet tuong tc hon d lang thang cc phng chat
hoc qun cyber c ph, tm cc thnh vin d tip thu tu cng
chng, dc bit l thanh nin. Vin SITE, mt nhm nghin
cuu chng khung b dt tru so tai Washington chuyn theo di
lin lac Internet cua al-Qaeda, cung cp cc chi tit gy on lanh
cua mt dot tuyn m cng ngh cao duoc tung ra nm 2003
nhm tuyn m lnh di Iraq d tn cng cc luc luong Mi v
lin qun o d. Internet cung cho bon khung b mt phuong
tin kt ni re v hiu qua. Nhiu nhm khung b, trong d c
Hamas v al-Qaeda, d trai qua mt chuyn di tu cc t chuc
c tn ti cht ch voi cc lnh tu duoc chi dinh thnh cc quan
h chi nhnh cua cc chi b nua dc lp, khng c thu bc chi
huy don nht. Thng qua Internet, cc nhm lin kt long leo
ny c kha nng giu lin lac voi nhau v voi cc thnh vin
cua cc nhm khung b khc. Internet khng chi kt ni cc
thnh vin cua cng cc t chuc khung b, m ca thnh vin
cua cc nhm khc nhau. Chng han, hng chuc website ung
h chu nghia khung b nhn danh jihad cho php bon khung b
o cc noi rt xa nhau nhu Chechnya v Malaysia trao di
tuong voi nhau v nhung thng tin nhu ch tao bom, xy dung
cc chi b khung b, v tin hnh tn cng ra sao Nhung ke
diu hnh al-Qaeda dua rt nhiu vo Internet trong vic hoach
dinh v diu hnh cc cuc tn cng ngy 11 thng Chn.
V tt ca cc l do ny, chng ta moi chi bt du hiu duoc anh
huong dia chnh tri cua qu trnh phng ha th gioi. Mt mt, cc
nuoc v cc vng tht bai l cc noi ngy nay chng ta c moi
dng co d trnh. Ho khng cung cp duoc co hi kinh t no v
khng cn Lin X no o d canh tranh voi chng ta v anh huong
ln nhung nuoc nhu vy. Mt khc, ngy nay khng c g nguy
him hon l mt nh nuoc tht bai lai c nng luc bng thng rng.
Tuc l, ngay ca cc nh nuoc tht bai cung c xu huong c cc h
thng vin thng v duong kt ni v tinh, v v th nu mt nhm
khung b lot vo mt nuoc tht bai, nhu al-Qaeda tung lm voi
THE GII L PHANG
436
Afghanistan, n c th phng dai quyn luc cua n ln mt cch
kinh khung. Cc cuong quc cng mun trnh xa cc nuoc nhu th,
ho c th cam thy buc bi li ko su vo d. Hy nghi v Mi o
Afghanistan v Iraq, Nga o Chechnya, c o Dng Timor.
Trong th gioi phng kh hon nhiu d che giu, nhung d hon
rt nhiu d duoc kt ni. Hy nghi dn Mao vo thoi k du cua
cch mang cng san Trung Quc, Michael Mandelbaum, chuyn
gia chnh sch di ngoai cua dai hoc Johns Hopkins, nhn xt.
Nhung nguoi cng san Trung Quc phai trn trong cc hang o ty
bc Trung Quc, nhung ho c th di dn bt k khu vuc no m ho
c kha nng kim sot. Nguoc lai, bin Laden khng th th mt ra,
nhung hn c th voi toi moi h gia dnh trn th gioi, nho c mang
Internet. Bin Laden khng th chim duoc bt cu lnh th no
nhung hn c th chim duoc tr tuong tuong cua hng triu nguoi.
V hn d duoc truyn thng dn phng khch cua mi gia dnh Mi
ngay dm truoc ngy bu cu tng thng Mi nm 2004.
Dia nguc khng c qui vt no dng so hon mt tn khung b
voi mt ci dia v tinh v mt Web site tuong tc.
QU BT AN VE MAT C NHN
a thu 2004, ti duoc moi ni chuyn o mt nh tho Do thi
o Woodstock, New York, noi tung din ra dai hi nhac
Woodstock lung danh. Ti hoi cc chu nh lm cch no ho c kha
nng c mt nh tho Do thi o Woodstock, du lon d h tro mt
chui bi giang. Rt don gian, ho ni. Tu 11/9, nguoi Do Thi, v
nhung nguoi khc, chuyn tu New York City dn cc noi nhu
Woodstock, d trnh xa ci m ho so s l nn zero [Trung Tm
Thuong mai Th gioi bi dnh 11/9/2001] tip theo. Ngay by gio
xu huong ny l mt dng ri ri, nhung n s tro thnh dng lu nu
mt dung cu hat nhn n o bt cu thnh ph chu u hay Mi no.
V mi de doa ny l me de cua tt ca cc luc lm g gh, cun
sch ny s khng th hon chinh m khng bn v n. Chng ta c
th sng voi s mnh. Chng ta d trai qua 11/9. Nhung chng ta
khng th sng voi chu nghia khung b hat nhn. Diu d c th
lm th gioi g gh mi mi.
M
L THUYET DELL VE NGN NGUA XUNG DOT
437
L do duy nht khin Osama bin Laden khng su dung mt thit
bi hat nhn ngy 11/9 khng phai v hn khng c dinh m v hn
d khng c nng luc. V v L thuyt Dell khng cho cht hi vong
no d ngn can cc chui cung tu st, chin luoc duy nht chng
ta c l han ch cc kha nng ti t nht cua chng. Diu d c
nghia cn mt n luc ton cu nghim tc hon rt nhiu d khng
ch ph bin hat nhn bng cch han ch cung mua lai ton b
nguyn liu c th phn r d sn c o d, dc bit o Lin X truoc
dy, v ngn chn vic nhiu nuoc hon tro thnh c kha nng hat
nhn. Graham Allison chuyn gia ngoai giao quc t cua Dai hoc
Harvard, trong cun sch Chu nghia khung bo nguyn tu: Tham
hoa Cuoi cng C th ngn chn, phc hoa dng mt chin luoc
nhu th nhm tu chi vic tip cn cua bon khung b dn cc vu
kh v nguyn liu hat nhn. ng nhn manh, diu d c th thuc
hin duoc. D l mt thch thuc di voi ch v su tin chc cua
chng ta, nhung khng doi voi kha nng cua chng ta. Allison d
xut mt trt tu an ninh quc t moi do Mi dn du d di ph voi
vn d ny dua vo ci ng goi l hoc thuyt Ba Khng: Khng
bung long cc vu kh hat nhn, Khng c vu kh hat nhn moi
sinh, Khng c nh nuoc hat nhn moi. Khng bung long vu kh
hat nhn, Allison ni, nghia l kho cht tt ca cc vu kh hat nhn
v nguyn liu hat nhn dng d san xut bom theo cch nghim
tc hon nhiu so voi chng ta vn lm cho dn ngy nay. Chng ta
khng mt vng tu [kho du tru o] Fort Knox, Allison ni. Nga
khng mt cc bu vt tu suu tp o Kremlin. Nhu th chng ta du
bit lm th no d chng trm ly cc thu cuc k c gi tri di voi
chng ta, nu chng ta quyt tm lm vic d. Khng c vu kh
hat nhn moi nghia l cng nhn c mt nhm cc dai gia c th v
c tao ra uranium v plutonium duoc lm giu, m khng g khc
cc qua bom hat nhn vua sp duoc p. Chng ta cn mt ch d
khng ph bin dng tin hon, da phuong d ht nguyn liu c th
phn r ny. Cui cng, khng c nh nuoc hat nhn moi nghia l
vach mt duong duoi tm cuong quc hat nhn hin thoi v quyt
dinh, du cho c khng cng bng v v l dn du, rng cu lac b
d s khng c nhiu hon tm thnh vin d, Allison ni, v thm
rng ba buoc ny c th cho chng ta thoi gian d pht trin mt
ch d chnh thuc, bn vung, v duoc quc t tn thnh hon.
THE GII L PHANG
438
Tht hay khi c kha nng tu chi al-Qaeda v b lu truy nhp
Internet, song, than i, diu d l khng th - m khng huy hoai
chnh chng ta. Chnh v vy han ch kha nng cua chng l cn
nhung khng du. Chng ta cung phai tm mt cch d bit duoc cc
dinh ti t nht cua chng. Nu chng ta khng th dng cua
Internet v tt ca cc cng cu sng tao v cng tc tung lm phng
th gioi, v nu chng ta khng th han ch truy cp toi chng, th
vic duy nht chng ta c th lm l tm cch anh huong dn tr
tuong tuong v dinh m nguoi dn dua dn cho chng v rt ra tu
chng. Khi ti nu ra vn d ny, v cc chu d rng cua cun sch
ny, voi thy day tn gio cua ti, rabbi Tzvi Marx tu H Lan, ng
d lm ti ngac nhin khi ni rng th gioi phng m ti dang miu
ta lm ng nho dn thp Babel.
Lm sao th duoc? Ti hoi. L do khin Cha cm tt ca moi
nguoi khoi thp Babel v khin tt ca ho ni cc thu ngn ngu khc
nhau khng phai boi v Ngi khng mun ho cng tc voi nhau,
rabbi Marx tra loi. L do l Ngi ni gin voi ci m ho dang cng
tc voi nhau mt n luc d xy mt ta thp ln dn thin duong
d ho c th tro thnh Cha. Dy l su mo m cua kha nng con
nguoi, cho nn Cha ph v lin minh cua ho v kha nng cua ho
d lin lac voi nhau. By gio, tt ca cc nm mun hon ny, loi
nguoi lai tao ra mt nn tang moi d nhiu nguoi tu nhiu noi khc
nhau c th lin lac v cng tc voi nhau don gian v d dng hon
bao gio ht: Internet. Liu Cha c coi Internet l t dao khng?
Dut khot khng, Marx ni. T dao khng phai l vic loi
nguoi lm vic cng nhau m l v cc muc dch g. Ct yu l
chng ta su dung kha nng moi ny d giao tip v cng v cc muc
dch dng dn v cc muc tiu xy dung con nguoi chu khng
phai v cc muc dch hoang tuong tu dai. Xy mt ta thp l
hoang tuong tu dai. Su khng khng cua bin Laden rng hn c
chn l v c th san phng ta thp cua bt k ai khc, nguoi khng
thm d dn hn ta, l hoang tuong tu dai. Cng tc d cho loi
nguoi c th dat duoc ton b tim nng cua mnh l hi vong cua
Cha.
Lm cch no chng ta thc dy duoc nhiu hon kiu cng tc
ny l chu d cua chuong cui cng.
Kt lun:
Tr Tuong tung
MUI BA
9/11 di li 11/9
Tr tuong tuong cn quan trong hon ca tri thuc - Albert Einstein
Trn mang Internet, khng ai bit ban l mt con ch
- Hai con ch ni chuyn voi nhau,
Tranh bim hoa trn New Yorker cua Peter Steiner, 5/7/1993
gm nghi v thp nin rui vua qua ny, trong d th gioi tro
nn phng, ti chot nhn ra cuc sng cua chng ta d duoc
dinh hnh manh m boi hai ngy: 9/11 v 11/9. Hai ngy ny tuong
trung cho hai hnh thuc tuong tuong canh tranh trn th gioi ngy
nay: tr tuong tuong sng tao cua ngy 9/11 v tr tuong tuong huy
dit tiu cuc cua ngy 11/9. Mt bn l ph huy mt buc tuong v
mo ra cc cnh cua moi cho th gioi - ca h thng diu hnh v ca
loai m chng ta nhn qua. N d giai phng mt nua hnh tinh v
lm cho nhung nguoi o d tro thnh cc di tc v di thu tim
nng cua chng ta. Cn mt bn th lm sup d Trung tm Thuong
mai Th gioi, khp lai mi mi cc Cua s nhn ra nh hng Th
gioi v dung ln nhung buc tuong b tng v hnh ngn cch moi
nguoi vo thoi dim khi chng ta nghi l ngy 9/11 d xo sach
chng mi mi.
Buc tuong Berlin duoc ph bo vo ngy 9/11 boi nhung nguoi
dm tuong tuong v mt th gioi khc rng mo hon - mt th gioi
noi con nguoi c th tu do thuc hin dy du nng luc tim tng cua
mnh - v sau d dn ht cam dam d hnh dng theo tr tuong
tuong d. Cc ban c nho diu d d xay ra nhu th no khng?
Tht don gian: thng 7 nm 1989, hng trm nguoi Dng Duc tm
noi n nu o Dai su qun Ty Duc tai Hungary. Trong thng chn
N
THE GII L PHANG
442
nm 1989, Hungary d quyt dinh bo cc han ch bin gioi cua
mnh voi o. Diu d c nghia l bt k nguoi Dng Duc no di
vo Hungary du c th chuyn qua o v qua th gioi tu do. Dng
nhu vy, hon muoi ba nghn nguoi Dng Duc d trn thot qua
cng sau Hungary. p luc d nng ln Chnh phu Dng Duc. Vo
thng 11 khi Chnh phu thng bo k hoach noi long cc han ch di
lai, hng chuc ngn nguoi Dng Duc d d v Buc tuong Berlin,
noi, vo ngy 9/11/1989 lnh bin phng don gian mo cc cng.
Ai d o Hungary, c th l thu tuong chnh phu, c th chi l mt
quan chuc, chc hn d tu nhu voi ban thn rng Hy tuong tuong
- tuong tuong xem diu g c th xay ra nu chng ta mo cua bin
gioi voi o. Hy tuong tuong nu Lin bang X Vit bi t lit tai
ch. Hy tuong tuong - tuong tuong nu cc cng dn Dng Duc,
gi ln tre, dn ng ln phu nu, duoc khch l khi nhn thy nhung
nguoi hng xm cua mnh lu luot trn sang phuong Ty m mt
ngy ho d tu tp quanh Buc tuong Berlin d v bt du ph d n.
Mt vi nguoi no d hn d c cuc di thoai ht nhu vy, v boi
v ho d lm, nn hng triu nguoi Dng u d c th buoc ra tu
sau Buc mn st v gn voi mt th gioi dang phng. D l mt ki
nguyn vi dai d lm mt nguoi Mi. Chng ta l siu cuong duy
nht v doi chng ta dep nhu mt bi tho. Khng cn buc tuong
no nua. Thanh nin Mi c th nghi v di du lich, trong mt k hay
mt ma h, toi nhiu nuoc hon bt cu th h no truoc ho. Qua
thuc, ho d c th di du lich dn chung muc m ho tuong tuong v
hu bao cua ho cho php. Ho cung c th nhn quanh cc ban cng
lop hoc cua mnh v thy nhung nguoi tu nhiu nuoc v nhiu nn
vn ho khc nhau hon bt cu lop hoc no truoc ho.
11/9, tt nhin, d lm thay di tt ca diu d. N cho ta thy suc
manh cua mt loai tuong tuong rt khc. N cho chng ta thy suc
manh cua mt nhm nguoi dy hn th, bo ra nhiu nm d tuong
tuong xem lm sao d git duoc cng nhiu nguoi v ti cng tt.
O dim no d bin Laden v dng bon cua hn chc hn d nhn
nhau v ni rng, Hy tuong tuong xem nu chng ta c th dm
vo ca hai to thp cua Trung tm Thuong mai Th gioi o dng
chnh xc vi tr, giua tng chn tu v tng chn tm. V hy tuong
tuong nu mi to thp bi dm d sp xung ging nhu thp xp
bng cc qun bi. Vng, ti rt tic phai ni, mt s nguoi d c
di thoai d nua. V kt qua l, doi chng ta dep nhu bi tho
9/11 DOI LAI 11/9
443
[nguyn vn: nhu con hu] duong nhu khp lai nhu mt chic vo
s.
Chua c khi no trong lich su m dc tnh cua tr tuong tuong
con nguoi lai khng quan trong, nhung khi vit cun sch ny ti
nhn ra l chua bao gio diu d lai quan trong hon lc ny, boi v
trong mt th gioi phng rt nhiu du vo v cng cu cng tc
dang tro thnh cc hng ho ph bin sn c cho moi nguoi. Tt ca
du o d cho bt cu ai d nm ly. Tuy nhin, c mt thu, chua v
chng bao gio c bin thnh hng ho, v d l tr tuong tuong.
Khi sng trong mt th gioi tp quyn hon v duoc thit lp theo
chiu doc - noi nh nuoc gn nhu hon ton dc quyn v quyn
luc - th tr tuong tuong cua c nhn l mt vn d lon khi nguoi
dung du cua mt nh nuoc siu cuong mt Stalin, mt Mao, hay
mt Hitler tro nn lch lac. Nhung ngy nay, khi cc cc nhn c
th d dng tip cn cc cng cu cng tc v ban thn ho, hay cc
chi b nho cua ho, l cc siu cuong, cc c nhn khng cn diu
khin mt dt nuoc d de doa mt s dng nguoi khc. Ke nho c
th hnh dng rt lon hin nay v gy ra nguy him nghim trong
cho trt tu th gioi m khng c cc cng cu cua mt nh nuoc.
Do d, suy nghi xem lm sao chng ta c th kch thch tr tuong
tuong tch cuc l v cng quan trong. Nhu Irving Wladawsky-
Berger, mt nh khoa hoc my tnh cua IBM din dat cho ti: Hon
bao gio ht chng ta cn nghim tc nghi xem lm th no d c
th c vu moi nguoi tp trung vo tc dng tch cuc c th thc dy
v lin kt nn vn minh - su tuong tuong ho bnh tm cch giam
thiu su xa lnh v tn vinh su phu thuc ln nhau hon l su tu tc,
su gm vo hon l su loai ra, su coi mo, co hi v hi vong hon l
cc gioi han, nghi ngo v ca thn.
Hy d ti thu minh hoa diu ny bng v du. Du nm 1999, hai
nguoi dn ng khoi dng cc hng hng khng tu hai bn tay trng,
chi cch nhau vi tun l. Ca hai du c mt uoc mo v hng khng
v c hiu bit d lm g d. Mt nguoi tn l David Neeleman.
Thng hai 1999, anh khoi dng JetBlue. Anh tp hop duoc 130
triu $ vn mao him, mua mt di my bay cho khch Airbus A-
320, tuyn phi cng v k voi ho hop dng lm vic bay nm, v d
outsource h thng dt ch cho cc b me o nh v nguoi d v huu
sng quanh thnh ph Salt Lake, Utah, nhung nguoi dt v hnh
khch trn my tnh gia dnh cua ho.
THE GII L PHANG
444
Nguoi thu hai lp hng bay, nhu nay chng ta bit tu Bo co
cua Uy ban 11/9, l Osama bin Laden. Tai mt cuc hop thng ba
hay thng tu 1999 tai Kandahar, Afghanistan, hn d chp thun
mt d xut ban du do Khalid Sheikh Mohammed - mt ki su co
kh sinh o Pakistan - khoi xuong, l kin trc su cua m muu 11/9.
Khu hiu cua JetBlue l Cng Cao d. Khc Thi d. Khu hiu
cua Al-Qaeda l Allahu Akbar. Cha vi dai. Ca hai hng du du
kin d bay vo New York City my bay cua Neeleman bay dn
[sn bay] JFK v my bay cua bin Laden bay vo Ha Manhattan.
C th l v ti d doc bo co 11/9 trong khi di Silicon Valley,
nn ti khng th khng d Khalid Sheikh Mohammed d ni
nhiu th no v gioi thiu mnh nhu chi l mt ki su - doanh nhn
hng hi nua, c bng tt nghip Dai hoc Nng nghip v Ki thut
Bang Bc Carolina, d xut cc kin cua mnh voi Osama bin
Laden, xut hin cu nhu mt nh tu ban mao him giu c khc.
Cn Mohammed, than i, lai tm kim von phiu luu. Nhu Bo co
cua Uy ban 11/9 din dat Khng ai nu tm guong v nh khoi
nghip khung b r hon Khalid Sheikh Mohammed (KSM), kin
trc su chnh cua vu tn cng 11/9 ... C trnh d gio duc cao v
thoai mi trong mt vn phng chnh phu hay mt noi an ton cho
bon khung b, KSM d dng tr tuong tuong cua mnh, nng luc ki
thut v ki nng quan l cua mnh d p u v tr tnh mt loat muu
d khung b la thuong. Cc tuong ny bao gm dnh bom xe hoi
truyn thng, muu st chnh tri, dnh bom my bay, cuop my bay,
du dc b nuoc, v, cui cng, su dung my bay nhu cc tn lua
do cc phi cng liu cht dn duong... KSM tu gioi thiu hn nhu
mt nh khoi nghip tm kim vn mao him v nguoi... Bin Laden
d moi KSM dn Kandahar vo thng ba hay thng tu 1999 d bao
hn ta rng al-Qaeda s ung h d nghi cua hn. Tu d, trong ni
b al-Qeada m muu ny duoc goi l chin dich my bay
Tu tru so cng ti tai Afghsnistan, Bin Laden to ra l mt nh
quan l chui cung rt kho lo. Hn lp rp mt cng ti ao chi cho
du n ny - ging ht bt cu tp don ton cu no s lm trong th
gioi phng tm dng chuyn gia cho mi nhim vu. Hn d
outsource ton b thit k v k hoach 11/9 cho KSM v ton b
vic quan l ti chnh cho chu trai cua KSM Ali Abdul Aziz Ali -
nguoi d diu phi cc qu khc nhau cho bon khng tc bng din
chuyn tin, tin mt, sc du lich, the tn dung v the ghi no tu cc
9/11 DOI LAI 11/9
445
ti khoan ngn hng nuoc ngoi. Bin Laden d ly tu bang phn
cng cua al-Qeada dng cc g vai u thit bp thch hop tu Tinh
Asir, Arab Saudi, cc phi cng thch hop tu Chu u, nhung di
truong thch hop tu Hamburg v cc tro thu dc luc tu Pakistan.
Hn outsource vic do tao phi cng cho cc truong day bay o Mi.
Bin Laden bit rng hn chi cn thu cc my bay Boeing 757,
767, A320 v c l 747 cho chin dich cua mnh, v gy du qu
cho do tao cc phi cng v tt ca cc my bay khc nhau ny tu
mt tp don cc nh tu thin Hi gio thn al-Qeada v cc nh tu
ban mao him Hi gio khc sn sng ti tro cho cc hoat dng
chng Mi. Trong truong hop 11/9, tng ngn sch d l khoang
400.000 $. Mt khi ca di d duoc tp hop, bin Laden tp trung vo
nng luc ct li cua mnh lnh dao tng th v truyn cam hung
thuc h cho chui cung tu st cua hn, voi su h tro cua cc ph
soi cua hn l Mohammed Atef v Ayman Zawahiri
Ban c th bit dy du huong vi cua chui cung bin Laden, v al-
Qeada d tip thu cng ngh moi nng n ra sao, bng chi doc mt
muc trong co trang chnh thuc cua To n Qun cua Qun Dng
bang Virginia thng 12 nm 2001 dnh cho Zacarias Moussaoui -
nguoi duoc goi l ke khng tc thu muoi chn tu 11/9. N thut lai
nhu sau: Vo khoang 6-1999, trong mt phong vn voi mt knh
truyn hnh ting Arab, Osama bin Laden d dua ra mt loi de
doa ngu rng tt ca dn ng Mi phai bi git Sau d n chi ra l
sut nm 2000 tt ca cc khng tc, k ca Moussauoi bt du hoc
tham gia hay tm hiu v cc kho hoc truong day li my bay o
Mi: Vo hay khoang 29-9-2000, Zacarias Moussaoui lin lac voi
Truong do tao Phi cng o Norman, Oklahoma, dng ti khoan e-
mail do hn tao ra ngy 6 thng chn voi mt nh cung cp dich vu
Internet o Malaysia. Vo hay khoang thng muoi 2000, Zacarias
Moussaoui nhn duoc cc l thu tu Infocus Tech, mt cng ti
Malaysia, ni rng Zacarias Moussaoui duoc chi dinh lm nh tu
vn marketing cua Infocus Tech tai Mi, Vuong quc Anh v Chu
u, v rng hn s nhn, giua cc thu khc, mt khoan phu cp
2.500 d la mt thng... Vo hay khoang 11-12-2000, Mohammed
Atta d mua cc cun video v bung diu khin cho loai my bay
Boeing 767 Model 300ER v Airbus A320 Model 200 tu Cua hng
Phi cng o Ohio... Vo hay khoang thng 6 nm 2001, tai Norman,
Oklahoma, Zacarias Moussaoui d tm hiu v vic thnh lp mt
THE GII L PHANG
446
cng ti bay rai ho cht cho cy ci... Vo hay khoang 16-8-2001
Zacarias Moussaoui, ngoi cc thu khc, d so huu: hai con dao;
mt ng nhm; cc sch huong dn bay cho Boeing 747 Model
400; mt chuong trnh my tnh m phong bay; gng tay bay v cc
nep bao v chn; mt mu giy chi dn dn my thu cm tay cua
H thng Dinh vi Ton cu v mt my quay video; phm phm c
th xem lai cc quy trnh li Boeing 747 Model 400; cc buc thu
cho bit Moussaoui l tu vn marketing cho Infocus Tech o Mi;
mt dia my tnh chua thng tin lin quan dn cc ung dung trn
khng cua thuc tru su; v mt radio hng khng cm tay.
David Neeleman, mt nguoi m dao theo phi Mormon lon ln o
Chu Mi La tinh noi b ng l mt phng vin UPI, tri lai, l mt
trong cc doanh nhn Mi c din v mt nguoi rt chnh truc. ng
chua bao gio hoc Dai hoc, nhung d lp duoc hai hng hng khng
thnh cng, Morris Air v JetBlue, v dng vai tr quan trong tao
hnh hng thu ba, Southwest. ng l cha de cua di my bay khng
v, nay goi l v din tu. Ti l mt nguoi hon ton lac quan. Ti
nghi b ti l mt nguoi lac quan, ng bao ti, c giai thch cc
gen sng tao cua ng dn tu du. Ti lon ln trong mt gia dnh
rt hanh phc... JetBlue d hnh thnh trong tm tr ti truoc khi n
duoc tao ra trn giy. Dng tr tuong tuong lac quan v ca nng
luc cua mnh d mau chng chp nhn cng ngh moi nht v ng
khng c h thng di san no d phai lo, Neeleman d lp nn mt
hng hng khng c hiu qua cao, tao vic lm, du hnh gi re, mt
h thng giai tr dc do trn my bay duoc v tinh h tro, v mt
trong cc noi thn thin nht d lm vic m ban c th tuong
tuong. ng cung lp mt qu cuu t tham hoa o cng ti mnh d
gip cc gia dnh nhn vin c nguoi thn mt dt ngt hay bi bnh
him ngho. Neeleman hin 1$ tin luong cua mnh ung voi 1$ m
bt cu nhn vin no hin cho qu. Ti nghi rt quan trong l mi
nguoi cho mt cht, Neeleman ni. Ti tin l c cc quy lut
khng th thay di cua troi rng khi ban phuc vu nguoi khc ban
duoc mt cht cam gic th vi ny. Nm 2003, Neeleman, mt
nguoi giu tu c phn JetBlue cua ng, d hin gn 120.000 $ cua
200.000 $ luong cua mnh vo qu cuu t tham hoa cua JetBlue.
Tai phng cho bn ngoi vn phng cua ng o thnh ph New
York c mt buc anh mu v mt my bay Airbus cua JetBlue bay
trn Trung tm Thuong Mai Th gioi. Ngy 11/9 Neeleman o vn
9/11 DOI LAI 11/9
447
phng cua mnh v nhn to Thp Di bc chy, trong khi cc my
bay JetBlue cua ng luon quanh sn bay JFK d cho ha cnh. Khi
ti giai thch voi ng v vic ti so snh/tuong phan hnh anh cua
ng v bin Laden, ng ta vua cam thy kh chiu vua t m. Khi ti
dng my tnh cua mnh v chun bi ra v sau cuc phong vn, ng
ni ng c mt cu hoi cho ti: ng c nghi rng Osama thuc su
tin c Cha o trn kia v Ngi vui suong voi ci ng ta lm?
Ti bao ng ti cung chng bit nua. Ci ti bit l th ny: C
hai cch d lm phng th gioi. Mt l dng tr tuong tuong cua
ban d ko tt ca moi nguoi ln cng muc, v cch kia l dng tr
tuong tuong cua ban d ko tt ca moi nguoi xung cng muc.
David Neeleman d dng tr tuong tuong lac quan cua ng v cc
cng ngh d kim cua th gioi phng d ko moi nguoi ln. ng
d cho ra doi mt hng hng khng moi gy ngac nhin v thnh
cng, mt phn loi nhun cua hng duoc ng chuyn vo qu cuu
t tham hoa dnh cho nhn vin cua mnh. Osama bin Laden v cc
mn d cua hn d dng tr tuong tuong mo m cua chng, v
nhiu trong cng cc cng cu, d gy mt vu tn cng bt ngo, lm
cho hai biu tuong vi dai cua suc manh Mi sup xung bng muc
cua bon chng. Ti t hon, chng d quyn tin bac v gy ra tham
hoa git nguoi hng loat ny duoi chiu bi tn gio.
Tng gim dc Infosys, Nandan Nilekani nhn xt rng Tu cc
dm ly ban so cua ton cu ho d ni ln hai bin th gen khc
nhau - mt l al-Qeada v ci kia l cc cng ti ging nhu Infosys
hay JetBlue. Do d tiu dim cua chng ta phai l lm sao c th
khuyn khch nhiu hon cc dt bin tt v ngn dt bin xu.
Ti khng th dng hon. Qua thuc, n luc d c th l diu
quan trong nht chng ta hoc lm d giu cho hnh tinh ny l mt.
i khng nghi ngo rng cc tin b v cng ngh - tu chup qut
trng den mt dn cc my X-quang - s gip chng ta nhn
dang, vach trn, v tm nhung ke c su dung cc cng cu d kim
cua th gioi phng d ph huy n. Nhung cui cng, ring cng
ngh khng th giu cho chng ta an ton. Chng ta thuc su cn tm
ra cc cch d tc dng dn tr tuong tuong cua nhung nguoi mun
dng cc cng cu cng tc d d ph huy chnh th gioi d pht
minh ra cc cng cu d. Song lm cch no d bt tay vo nui
T
THE GII L PHANG
448
dung mt tr tuong tuong dy hi vong, khng dinh cuc sng, v
khoan dung hon trong nhung nguoi khc? Moi nguoi phai tu hoi
ban thn mnh cu hoi ny. Ti hoi voi tu cch mt nguoi Mi. Ti
nhn manh dim cui ny v ti nghi n bt du truoc ht v du
tin l nuoc Mi nu mt tm guong. Nhung nguoi no trong s
chng ta may mn duoc sng trong cc x hi tu do v tin b phai
nu mt tm guong. Chng ta phai l cc cng dn ton cu tt
nht o muc c th. Chng ta khng th rt lui khoi th gioi. Chng
ta phai chc chn l chng ta thng tr tuong tuong cua ring mnh-
v khng bao gio d tr tuong tuong cua chng ta thng chng ta.
Lun rt kh d bit khi no chng ta d vuot qua ranh gioi giua
cc bin php an ton hop l v d cho tr tuong tuong cua chng ta
thng chng ta v do d lm t lit ban thn chng ta voi bin php
phng ngua. Ti d tranh lun ngay sau 11/9 rng l do m co quan
tnh bo cua chng ta d khng tm duoc nhung ke by muu 11/9
l mt tht bai cua tr tuong tuong. Chng ta d don gian khng
c du nguoi bn trong cng dng tnh bo cua chng ta voi mt tr
tuong tuong du bnh hoan d snh duoc tr tuong tuong cua bin
Laden v Khalid Sheikh Mohammed. Chng ta thuc su cn mt vi
nguoi ging th trong ngnh tnh bo. Nhung tat ca chng ta khng
cn di theo con duong d. Tt ca chng ta khng cn bi kch dng
boi su tuong tuong ra ci ti t nht trong mi nguoi xung quanh
chng ta khin chng ta co mnh lai.
Nm 2003, con gi lon cua ti - Orly - o trong dn nhac giao
huong cua truong trung hoc cua n. Chng d tp luyn ca nm d
tham gia cuc thi dn nhac cc truong trung hoc ton quc t chuc
o New Orleans thng Ba d. Khi thng Ba dn, c ve chng ta dang
lao vo cuc chin o Iraq, nn Ban gim hiu truong Montgomery
County d huy tt ca cc chuyn di ra khoi thnh ph cua cc nhm
hoc sinh k ca vic tham gia thi giao huong tai New Orleans do
lo so n ra khung b. Ti nghi diu ny l rt do hoi. Ngay ca su
tuong tuong xu xa v 11/9 c cc gioi han cua n. Tai mt dim
no d ban phai tu hoi mnh liu Osama bin Laden v Ayman al-
Zawahiri c thuc su ngi du d trong mt ci hang o Afghsnistan,
voi Ayman bao Osama, Ny Osama, c nho cuc thi giao huong
cc truong trung hoc hng nm o New Orleans khng? Dy, n lai
din ra vo tun toi. Hy gy xn xao tht su v c lm vic d
9/11 DOI LAI 11/9
449
Khng, ti khng nghi vy. Hy d ci hang tr ngu cho bin
Laden. Chng ta phai lm chu tr tuong tuong cua mnh, dung l n
l. Mt nguoi ban cua ti o Beirut d tung ni da rng mi khi c
di my bay c gi mt tri bom trong vali cua c, boi v kha nng
cua hai nguoi mang bom trn cng mt my bay cao hon rt nhiu.
Hy lm bt k diu g phai lm, nhung hy thot ra khoi cua.
V diu d, hy d ti chia se cu chuyn 11/9 d lm ti cam
dng nht tu mt loat bi Chn dung cua Ni dau cua New York
Times, cc tiu su ngn ngui cua nhung nguoi bi git. D l cu
chuyn v Candace Lee Williams, mt sinh vin hai muoi tui hoc
kinh doanh o Dai hoc Northeastern, d thuc tp tai vn phng
Merrill Lynch trn tng muoi bn cua Trung tm Thuong mai Th
gioi 1, tu thng 1 dn thng 6 nm 2001. Ca me v cc dng nghip
cua Candace du m ta c cho New York Times nhu mt c gi tre
dy nhit huyt v hoi bo, thch dot thuc tp cua c. Qua thuc,
cc dng nghip cua Candace o Merrill Lynch rt qu c dn muc
d dua c di n ti vo ngy thuc tp cui cng, dua c v nh
bng xe limousine, v sau d vit thu cho Northeastern d ni,
Hy gui cho chng ti 5 nguoi nua nhu Candace. Vi tun sau
khi kt thc k kim tra giua k - c dang o k hoc tu thng 6 dn
thng 12 Candace Lee Williams quyt dinh dn gp nguoi ban
cng phng cua c tai nh c ban o California. Candace d vua lot
vo danh sch sinh vin gioi. B Sherri - me cua Candace d ni
voi Times Chng d thu mt chic t bo mui chun bi cho dip
d v Candace mun chup anh voi bin hiu Hollywood d.
Khng may, Candace d di Chuyn 11 cua American Airlines
xut pht tu sn bay Logan o Boston lc 8:02 sng 11 thng Chn
nm 2001. My bay bi nm nguoi dn ng, k ca Mohammed Atta
ngi gh s 8D, cuop lc 8:14 sng. Voi Atta o bn diu khin,
chic Boeing 767-223ER trch huong v Manhattan v lao ca
Candace Lee Williams vo dng Trung tm Thuong mai Th gioi -
giua tng 94 v 98 noi c d tung lm vic nhu mt thuc tp sinh.
H so cua hng hng khng cho bit c d ngi st mt b cu 80
tui hai con nguoi o hai du cuc sng: mt trn dy k uc v mt
trn dy mo uoc.
Cu chuyn ny ni voi ti diu g? N ni th ny: Khi Candace
Lee Williams buoc ln Chuyn bay 11 c y c th d khng tuong
tuong ra n s kt thc ra sao. Nhung sau 11/9, by gio khng ai
THE GII L PHANG
450
trong chng ta c th ln my bay m khng tuong tuong n c th
kt thc ra sao - rng ci d xay ra voi Candace Lee Williams liu
cung c th xay ra voi chng ta khng. By gio tt ca chng ta du
bit r hon rt nhiu rng cuc sng cua mt nguoi c th bi ph
huy boi mun dc don cua mt ke din o trong mt ci hang tai
Afghanistan. Nhung su thuc l, ngy nay kha nng cc my bay
cua chng ta bi cuop vn l rt nho. Chng ta c kha nng bi thit
mang hon khi xe cua chng ta va phai mt con huou hay bi st
dnh. Nhu th cho d by gio chng ta c th tuong tuong ci c
th xay ra khi chng ta ln my bay, chng ta phai ln my bay d
th no di nua. Boi v su lua chon khng ln my bay d dt chng
ta vo chic hang cua chnh mnh. Tr tuong tuong khng th chi l
v nhung diu lp lai. N phai l v vit kich ban moi cua ring
chng ta. Tu ci ti doc duoc v Candace Lee William ti bit, c
l mt nguoi lac quan. Ti cuoc bt cu g l c vn ln my bay gia
nhu nu c c co hi. V tt ca chng ta cung phai nhu vy.
Vai tr cua Mi trn th gioi, tu khoi du, d l mt nuoc nhn v
pha truoc, khng v pha sau. Mt trong cc diu nguy him nht
d xay ra voi nuoc Mi tu 11/9, duoi chnh quyn Bush, l chng ta
d chuyn tu xut khu hi vong sang xut khu so hi. Chng ta d
chuyn tu d ngot d duoc ci tt nht cua th gioi sang hm h n
qu thuong xuyn. V khi ban xut khu so hi, ban kt thc voi
nhp khu so hi tu moi nguoi khc. Dng, chng ta cn nhung
nguoi c th tuong tuong diu ti t nht, v diu ti t nht d xay
ra ngy 11/9 v n c th s lai xay ra. Nhung, nhu ti d ni, c
mt duong manh giua phng ngua v bnh hoang tuong, v di khi
chng ta d di qua n. Nguoi Chu u v nhung nguoi khc
thuong thch cuoi nhao tnh lac quan v tnh ngy tho Mi nim
din r cua chng ta rng moi vn d du c mt loi giai, rng ngy
mai c th tt dep hon ngy hm qua, rng tuong lai s chn vi
qu khu. Nhung ti lun lun tin rng trong thm tm, phn cn lai
cua th gioi thm mun su lac quan v tnh ngy tho Mi d, ho cn
n. D l mt trong cc thu gip giu th gioi quay quanh truc cua
n. Nu chng ta tro nn m mit voi tu cch mt x hi, nu chng
ta ngung l nh my mo uoc cua th gioi, chng ta s lm cho
th gioi khng chi m mit hon m cn ngho nn hon.
9/11 DOI LAI 11/9
451
c nh phn tch lun c xu huong dnh gi mt x hi bng
cc s thng k c din v kinh t v x hi: ti l thm hut trn
GDP, hay ti l tht nghip, hoc ti l phu nu bit chu. Cc s thng
k nhu vy l quan trong v bc l. Song c s thng k khc, kh
do hon nhiu, m ti nghi cn quan trong v bc l hon: X hi ban
c nhiu k uc hon uoc mo hay c nhiu uoc mo hon k uc.
Uoc mo m ti ni dn l loai tch cuc, khng dinh cuc sng.
Nh tu vn t chuc kinh doanh Michael Hammer d c ln nhn
xt, Mt thu cho ti bit cng ti dang gp truc trc l khi ho bao
ti ho d gioi ra sao trong qu khu. Voi cc nuoc cung th. Ban
khng mun qun di ban sc cua mnh. Ti vui v ban d vi dai o
th ki XIV, song d l thoi y v by gio l dy. Khi k uc vuot qu
uoc mo, ci cht dn gn. Du hiu cua mt t chuc thnh dat thuc
su l su sn sng bo ci d lm n thnh cng v bt du moi.
Trong cc x hi c nhiu k uc hon uoc mo, c qu nhiu nguoi
tn qu nhiu ngy d nhn v qu khu. Ho nhn chn gi tri, su
khng dinh v tu trong khng phai bng khai thc hin tai m bng
gm nhm qu khu. V thm ch thuong khng phai mt qu khu
tht m l mt qu khu duoc tuong tuong v t hng. Qua thuc,
cc x hi nhu th tp trung moi tr tuong tuong cua ho vo lm
cho qu khu tuong tuong d dep hon n d tung l, v ri ho bm
vu vo n nhu mt chui trng hat hay mt chui bun lo, hon l
tuong tuong ra mt tuong lai tt dep hon v hnh dng theo d.
Kh nguy him khi cc nuoc khc di theo con duong d; s l tham
hoa cho Mi nu n mt phuong huong v di theo huong d. Ti
nghi ban ti David Rothkopf, cuu quan chuc B Thuong mai v
gio l thnh vin cua Qu Hin tng v Ho bnh Quc t Carnegie,
d ni ch l: Loi giai dp cho chng ta khng nm o ci d thay
di, m o nhn ra ci d khng thay di. Boi v chi qua su nhn
nhn ny chng ta moi bt du ch trong dn cc vn d co ban
thuc su: mt su dp ung da phuong v c hiu qua di voi vic ph
bin vu kh huy dit hng loat, tao ra nhung nguoi dt cuoc (trong
cuc) trong ton cu ho giua nhung nguoi ngho, nhu cu cai cch
trong th gioi Arab, v phong cch lnh dao cua Hoa K tm cch
xy dung co so cho su ung h trn ton th gioi bng khin thm
nhiu nguoi tu nguyn chp thun cc gi tri chng ta. Chng ta
cn nho rng cc gi tri d thuc su l nn tang cho su an ninh v l
ngun suc manh cua chng ta. V chng ta cn nhn ra l cc ke
C
THE GII L PHANG
452
th cua chng ta khng bao gio c th dnh bai chng ta. Chi
chng ta moi c th dnh bai chnh mnh, bng cch vut bo b lut
d hoat dng cho chng ta trong mt thoi gian di.
Ti tin rng lich su s lm rt r l Tng thng Bush d tro tro
khai thc xc cam quanh 11/9 v cc muc dch chnh tri. ng ta su
dung xc cam 9/11 d d dua ra chuong trnh nghi su ni dia Cng
ho cuc huu v thu, mi truong, v cc vn d x hi tu 10/9 -
mt chuong trnh m ng ta khng duoc su uy thc cua nhn dn -
v dua n vo mt th gioi 12/9. Lm nhu vy, ng Bush khng chi
dng mt ci nm giua nguoi Mi voi nhau v giua nguoi Mi voi
th gioi, m cn dng mt ci nm vo giua nuoc Mi v lich su v
ban sc cua ring n. Chnh quyn cua ng ta d bin Hoa K thnh
mt Hoa K Dnh Chu nghia Khung b. Theo ti dy l nguyn
nhn thuc khin nhiu nguoi trn th gioi ght Tng thng Bush
dn th. Ho cam thy ng ta d ly mt cua ho mt ci g d rt
dng qu - mt nuoc Mi xut khu hi vong, khng phai so hi.
Chng ta di tng thng cua mnh tra lai 11/9 vi tr dng cua n
trong lich - nhu mt ngy sau 10/9 v truoc 12/9. Chng ta khng
bao gio d n tro thnh mt ngy dinh nghia chng ta. Boi v rt
cuc ngy 11/9 l v bon ho - cc ke xu- khng phai v chng ta.
Chng ta l v ngy 4/7. Chng ta l v ngy 9/11.
goi c gng giu lai ci tt nht cua nhung tuong tuong cua
chng ta, chng ta c th lm g khc nua voi tu cch nguoi
Mi v mt x hi ton cu d thu nui dung cng thu o nhung
nguoi khc? Cn tip cn cu hoi ny ht suc khim tn. Ci g dn
mt nguoi thch huy hoai, v ci g dn nguoi khc dn thch sng
tao, ci g khin mt nguoi tuong tuong 9/11 v ke khc tuong
tuong 11/9, chc chn l mt trong cc b n lon cua cuc sng
duong dai. Hon nua, trong khi da s chng ta c th c manh mi
no d v vic nui dung mt tr tuong tuong tch cuc hon cho
con ci chng ta, v c th - c th - cho ca dng bo chng ta nua,
l qu tu phu d nghi rng ta c th lm diu d cho nhung nguoi
khc, dc bit l nhung nguoi c nn vn ho khc, ni ting ni
khc, v sng xa nua vng tri dt. Th m 11/9, su lm phng th
gioi, su de doa tip tuc cua chu nghia khung b ph v th gioi goi
rng khng nghi v diu ny s chnh l nhe da nguy him. Nhu
N
9/11 DOI LAI 11/9
453
th ti cu nht dinh thu lm vy, nhung ti tip cn vn d ny voi
mt nhn thuc su sc v cc gioi han cua ci m bt cu nguoi
ngoi no c th bit hay lm.
Ni chung, tr tuong tuong l san phm cua hai luc tao hnh. Mt
l cc chuyn k m nguoi ta duoc nui dung - cc chuyn k v
thn thoai m ho hay ban thn cc lnh tu tn gio v dn tc cua
ho k - v cc chuyn k d d bi dp cho tr tuong tuong cua ho
th no. Luc khc l hon canh trong d nguoi ta truong thnh, n
tc dng to lon dn su hnh thnh cch nhn th gioi v nguoi khc
cua ho ra sao. Nhung nguoi ngoi khng th di vo trong v diu
chinh chuyn k Trung Quc, Arab hay Mhic nhiu hon chuyn
k Mi. Chi ho moi c th ct nghia lai chuyn k cua ho, lm cho
n khoan dung hon hoc huong v pha truoc hon, v lm cho n
thch ung voi hin dai. Khng ai c th lm diu d cho ho hoc
cng voi ho. Nhung c th nghi v cng tc th no voi nhung
nguoi khc d thay di hon canh cua ho - hon canh trong d
nguoi ta lon ln v sng cuc sng hng ngy cua ho - d gip nui
dung thm nhiu nguoi voi suc tuong tuong 9/11 hon l 11/9.
Hy d ti dua ra vi th du.
EBAY
eg Whitman, CEO cua eBay d c ln k cho ti nghe mt
cu chuyn l th nhu sau: Chng ti dua eBay ra cng
chng 9-1998, giua con st dot-com. Trong thng 9 v 10 c phn
cua chng ti tng tm muoi dim v giam nm muoi chi trong mt
ngy. Ti nghi, tht din. Du sao, mt hm ngi o cua ti, suy
ngm v cng vic kinh doanh cua mnh, th thu k cua ti chay vo
ni Meg, Arthur Levitt, chu tich Uy ban Chung khon v Giao
dich (SEC) dang cho din thoai. Uy ban ny gim st thi truong
chung khon v lun lo lng v cc vn d tnh d bin dng trong
mt loai c phiu v liu c su thao tng o dng sau hay khng.
Vo cc ngy d, di voi mt CEO d nghe Arthur Levitt dang
cho din thoai khng phai l cch hay d bt du ngy lm vic.
V th ti goi chnh lut su cua ti dn, v mt anh ta trng
bch ra, Whitman k tip, Chng ti cng goi lai cho Levitt, d
din thoai ni ra loa, ti ni, Cho ng, ti l Whitman o eBay.
V ng ni Xin cho, ti l Arthur Levitt o SEC. Ti chua bit c
M
THE GII L PHANG
454
v chua bao gio gp c nhung ti bit c vua ra cng chng, v ti
mun bit: N din ra th no? Chng ti [SEC] c thn thin voi
khch hng khng? Th l ti tho pho nhe nhm, v chng ti ni
mt cht v chu d d. Ri Levitt ni: Ny, thuc ra l do ti goi l
ti vua nhn duoc thng tin phan hi tt thu muoi trn eBay v ti
duoc sao vng. Ti rt tu ho. Sau d ng ni tip, thuc ra ti l
nguoi suu tp d thuy tinh thoi k suy thoi, sau 1929, v ti d
mua v bn trn eBay v c nhn duoc thng tin phan hi voi tu
cch nguoi mua v nguoi bn. V ti nghi c cung mun bit.
Mi nguoi dng eBay du c mt h so phan hi, gm cc nhn
xt tu nguoi su dung khc d c giao dich, lin quan dn hng d
mua hay bn c nhu mong doi v giao dich c tri chay khng.
Diu ny tao nn uy tn eBay chnh thuc cua ban. Ban duoc dim
+1 cho mi nhn xt tt, 0 cho mi nhn xt trung lp, v -1 cho
mi nhn xt xu. Mt biu tuong ngi sao duoc gn voi ID cua
ban trn eBay cho 10 hoc nhiu hon dim phan hi. ID cua ti trn
eBay c th l TOMF (50) v mt ngi sao xanh, c nghia ti d
nhn duoc phan hi tt tu nm muoi nguoi dng khc. Bn canh d
l mt ci hp, cho ban bit nguoi bn hng d duoc 100% thng
tin phan hi tt hay t hon, ban cung c th kch vo dy d doc tt
ca cc nhn xt cua nguoi mua v nguoi bn d.
Dim chnh, Whitman ni, l, ti nghi mi nguoi, Arrhur Levitt
hay nguoi lao cng, c hu bn hay bc si hoc gio su du cn v
mong duoc cng nhn v phan hi tt. V tht l sai lm lon nu
nghi rng d phai l tin. C th l vic tht nho, khi ni voi ai d,
Ban d lm mt cng vic tuyt voi, ban duoc cng nhn d lm
mt bi kho lun tuyt voi. Nguoi dng ni voi chng ti [v h
thng sao cua eBay], C o noi no khc m khi ban thuc dy vo
bui sng, ban c th bit c bao nhiu nguoi thch mnh?
Nhung ci rt dng ch l, Whitman ni, tuyt dai da s phan
hi trn eBay l tt. Tht th vi. Nguoi ta thuong khng vit cho
cc nh quan tri Wal-Mart d tn duong ho v mt mn mua tuyt
voi. Nhung khi ban l mt phn cua cng dng m ban cam thy
mnh c quyn lm chu th tnh hnh s khc. Ban c mt loi ch.
S phan hi tt cao nht m chng ti c l trn 250.000, v ban
c th xem tung phan hi, Whitman ni. Ban c th xem ton b
lich su cua mi nguoi mua, nguoi bn, v chng ti d dua vo kha
nng d tu chi... Ban khng th nc danh trn eBay. Nu ban
9/11 DOI LAI 11/9
455
khng mun ni ra ban l ai th ban khng cn ni. V diu ny d
nhanh chng tro thnh tiu chun cua cng dng... Chng ti
khng vn hnh mt phng giao dich - chng ti vn hnh mt
cng dng. Qua thuc, voi 105 triu nguoi dng duoc dng k tu
190 nuoc, mua bn trn 35 ti $ san phm mt nm, eBay thuc su l
mt quc gia tu quan V.R.e, Cng ho Ao eBay.
V n duoc cai quan ra sao? Trit l cua eBay l, Whitman ni,
Hy dt ra mt s t quy tc, thuc su thuc thi chng, v ri tao ra
mt mi truong trong d nguoi ta c th pht huy ht tim nng
cua mnh. C ci g d din ra o dy ngoi vic mua v bn hng.
Thng dip ct yu cua Whitman thuc su dng suy ngm: Nguoi
ta s ni rng eBay khi phuc nim tin cua ti vo nhn loai - tri
voi mt th gioi noi nguoi ta lua bip v khng cho nguoi ta loi th
tn nghi [chua bi kt ti khi chua c bng chung]. Ti nghe diu d
hai ln mt tun... EBay mang lai cho g b nho, bi tuoc quyn,
mt co hi canh tranh trn mt sn choi hon ton phng. Chng
ti c phn khng cn xung cua [nhung nguoi] xe ln, khuyt tt v
thiu s, [boi v] trn eBay nguoi ta khng bit ban l ai. Ban chi l
nguoi tt nhu san phm v phan hi cua ban.
Whitman k l mt hm b nhn e-mail tu mt cp vo chng o
Orlando, ho sp di du su kin eBay truc tip noi b s pht biu.
Dy l cc cuc hop mt-hi nghi lon thuc tinh nim tin cua nhung
nguoi bn hng trn eBay. Ho hoi xem c th gp Whitman o hu
truong sau khi b pht biu. Th l sau bi pht biu chnh, b
nho lai, ho dn phng giai lao cua ti, Cng di c me, b v cu
con trai 17 tui ngi xe ln - bi lit no. Ho bao ti Kyle tn tt rt
nng v khng th di hoc, [nhung] n xy dung mt doanh nghip
trn eBay, v nm ngoi ti cng chng ti d bo vic d gip chu
- chng ti d kim duoc nhiu tin trn eBay hon d tung kim
duoc bng cng vic truoc dy. V ho ni thm diu la thuong
nht. Ho ni, Trn eBay Kyle khng l nguoi khuyt tt.
Whitman bao ti rng tai mt su kin eBay Truc tip khc, mt
chng trai tre, mt nguoi bn hng manh trn eBay, tin lai gn ti
v ni rng nho c kinh doanh trn eBay m anh ta d tu duoc nh
v t, thu muon nguoi, v tro thnh ng chu cua chnh mnh.
Nhung phn hay nht l anh ta ni thm, Ti dy hung khoi v
eBay, v ti khng tt nghip dai hoc v thuc loai bi gia dnh ti tu
THE GII L PHANG
456
bo, v by gio ti l nguoi ni ting cua gia dnh. Ti l doanh
nhn thnh dat.
Hn hop ny cua co hi kinh t v su cng nhn d khin eBay
nhu vy, Whitman kt lun. Nhung nguoi duoc cng nhn tro nn
minh bach nhu cc di tc tt, boi v dnh gi xu cung l mt
quyn lua chon cho ca cng dng.
Dng cui: eBay khng chi don thun tao ra mt thi truong truc
tuyn. N d tao ra mt cng dng tu quan - mot boi canh noi bt
cu ai, tu nguoi bi tt nguyn nng dn lnh dao cua SEC, du c
th tham gia v pht huy tim nng cua mnh v duoc ton th cng
dng cng nhn l mt nguoi tt, dng tin cy. Loai lng tu trong
v duoc cng nhn d l cch tt nht, hiu qua nht d xo bo tui
nhuc v dem lai phm gi. Chung no m Hoa K c th cng tc
voi cc khu vuc nhu th gioi A-rp Hi gio d tao ra bi canh
trong d nhung nguoi tre c th thnh dat, c th pht huy ht tim
nng cua mnh trn mt sn choi phng, c th duoc cng nhn v
knh trong tu cc thnh tuu trn th gioi ny - chu khng tu su tu v
dao d sang th gioi bn kia - th chng ta c th gip nui dung
nhiu nguoi tre hon voi nhiu uoc mo hon k uc.
N D
u ban mun xem cng qu trnh ny hoat dng ra sao trong
mt cng dng t ao hon, hy nghin cuu nuoc Hi gio lon
thu hai th gioi. Nuoc Hi gio lon nht th gioi l Indonesia, v
nuoc lon thu hai khng phai l A-rp Saudi, Iran, Ai Cp hay
Pakistan. N l An D. Voi khoang 150 triu nguoi Hi gio, An
D c nhiu nguoi Hi gio hon Pakistan. V dy l mt con s
thng k th vi tu 11/9: Khng c nguoi Hi gio An D no trong
al-Qaeda, v khng c nguoi Hi gio An D no trong trai giam
cua Mi sau 11/9 o vinh Guantnamo. V khng c nguoi Hi gio
An D no chin du cng jihad o Iraq. Tai sao vy? Tai sao chng
ta khng doc v nhung nguoi Hi gio An D, thiu s trong mt
dt nuoc rng lon do dao Hindu chi phi, d li cho Mi v tt ca
cc vn d cua ho v mun lao my bay vo Taj Mahal hoc su
qun Anh? C troi m bit duoc, nguoi Hi gio An D c nhung
loi phn nn cua ho v tip cn dn vn v v dai din chnh tri. V
bao luc giua cc tn gio thinh thoang vn bng ln o An D voi
N
9/11 DOI LAI 11/9
457
nhung hu qua tham khc. Ti tin chc rng, trong s 150 triu
nguoi Hi gio An D, mt ngy no d s c mt vi nguoi tm
duong dn voi al-Qaeda - nu diu d c th xay ra di voi mt s
nguoi Hi gio Mi th cung c th xay ra di voi nguoi Hi gio
An D. Nhung diu d khng phai l tiu chun. Tai sao?
Cu tra loi l bi canh - v dc bit l bi canh th tuc, thi truong
tu do, dn chu cua An D, chiu anh huong manh boi truyn thng
phi bao luc v su khoan dung Hindu. M.J.Akbar, bin tp vin Hi
gio cua to Asian Age, mt nht bo ting Anh cua An D chu yu
do nhung nguoi An D khng Hi gio ti tro, din dat cho ti theo
cch ny: Ti s dua cho ng mt cu d: C cng dng Hi gio
lon no duoc huong nn dn chu trong sut 50 nm qua? Nhung
nguoi Hi gio An D. Ti khng dinh cuong diu co hi tt cho
nguoi Hi gio o An D. C nhung cng thng, phn bit di xu v
kinh t, v khiu khch, nhu vic ph huy thnh duong o Ayodhia
[boi nhung nguoi theo chu nghia dn tc Hindu nm 1992]. Nhung
su thuc l, Hin php An D l th tuc v tao mt co hi thuc su
cho tin b kinh t cua bt cu cng dng no c ti nng. V th,
tng lop trung luu Hi gio o dy dang ln v khng biu hin hn
th su sc nhu o nhiu nuoc Hi gio khng dn chu khc.
O noi no m Hi gio bi gn vo cc x hi dc don, n c xu
huong tro thnh phuong tin phan khng hung du - Ai Cp, Siri,
Arab Saudi, Pakistan. Nhung o du Hi gio duoc gn vo mt x
hi dn chu da nguyn- th du, Th Nhi K hay An D - cc x hi
voi mt vin canh tin b hon c co hi d duoc lng nghe tt hon
cho l giai cua ho v mt din dn dn chu noi ho c th du tranh
cho cc tuong cua mnh mt cch cng bng hon. Ngy 15 thng
11 nm 2003, hai gio duong Do Thi lon o Istanbul d bi tn cng
boi nhung ke dnh bom liu cht. Ti tnh co dn Istanbul mt vi
thng sau d, khi chng mo cua tro lai. Nhiu thu d gy n tuong
cho ti. D bt du, gio si Do Thi chnh xut hin o bui l tay
nm tay voi mt gio si Hi gio dung du cua Istanbul v ng thi
truong, trong khi d, cc dm dng trn duong ph d tung hoa
cm truong do ln ca hai nguoi. Diu thu hai, thu tuong Th Nhi
K, Recep Tayyip Erdogan, mt nguoi thuc dang Hi gio d dn
thm chnh gio si Do Thi tai phng cua ng - d l ln du tin
mt thu tuong Th Nhi K dn thm chnh gio si Do Thi. Cui
cng, nguoi cha cua mt trong nhung ke dnh bom liu cht d ni
THE GII L PHANG
458
voi bo Zaman cua Th Nhi K, Chng ti khng th hiu duoc tai
sao dua tre ny lai d lm mt vic nhu th... Truoc ht hy d cho
ti dn gp chnh gio si cua nhung nguoi anh em Do Thi cua
chng ti. Hy d ti m ng y. Hy d ti hn tay ng y v o
chong cua ng. D cho ti nhn danh con trai ti xin li v cho
php ti chia bun cho nhung nguoi cht... Chng ti s bi nguyn
rua nu chng ti khng ho giai voi ho.
Bi canh khc, chuyn k khc, tr tuong tuong khc.
Ti nhn thuc su sc v cc thiu st cua nn dn chu An D,
n xut pht tu mt h thng dng cp p buc. Tuy nhin, vic duy
tr mt nn dn chu hoat dng voi tt ca cc khim khuyt cua n
sut hon 50 nm o mt dt nuoc hon 1 ti dn, ni hng chuc thu
ting khc nhau, l ci g d k diu v l mt ngun n dinh lon
cho th gioi. Hai trong cc tng thng An D l nguoi Hi gio, v
tng thng duong nhim, A.P.J. Abdul Kalam, vua l nguoi Hi
gio vua l cha de cua chuong trnh tn lua hat nhn An D. Trong
khi mt nguoi phu nu Hi gio ngi trn to n ti cao An D th o
Arab Saudi, khng phu nu Hi gio no thm ch duoc php li xe.
Nguoi Hi gio An D, k ca phu nu, d l thng dc nhiu bang
An D, v nguoi giu nht An D ngy nay, o vi tr cao trong danh
sch Forbes v ti ph ton cu, l mt nguoi Hi gio An D:
Azim Premji, chu tich Wipro, mt trong nhung cng ti cng ngh
quan trong nht cua An D. Ti d o An D ngay sau ngy Mi can
thip vo Afghanistan cui nm 2001, khi TV An D truyn cuc
tranh lun gay gt giua mt ngi sao din anh hng du v nghi si -
Shabana Azmi, mt phu nu Hi gio - voi thy t (imam) cua gio
duong Hi gio lon nht New Deli. Vi imam ny d ku goi nguoi
Hi gio An D di Afghanistan gia nhp jihad chng Mi, v Azmi
phan bc ng ta, truc tip trn truyn hnh An D, bao vi gio si
hy di b. B bao ng ta hy di sang Kandahar v gia nhp Taliban
v hy d yn nhung nguoi Hi gio An D khc. Lm sao b ta lai
khng bi trung phat? Rt d hiu. L mt phu nu Hi gio, b sng
trong mt hon canh trao quyn cho b v bao v b d ni ln
ting ni tr tu cua mnh ngay ca cho mt vi gio si hng du.
Bi canh khc, chuyn k khc, tr tuong tuong khc.
Diu ny cung khng c g phuc tap: Hy cho cc ban tre mt
bi canh noi ho c th bin suc tuong tuong tch cuc thnh hin
thuc, cho ho mt bi canh trong d nu ai c mt mi bt bnh th
9/11 DOI LAI 11/9
459
c th dua ra xt xu o mt to n m khng phai dt lt cho quan
to mt con d, cho ho bi canh trong d ho c th theo dui mt
tuong kinh doanh v tro thnh nguoi giu nht hay nguoi sng tao
nht hay nguoi kha knh nht trong dt nuoc cua mnh, cho d ho
xut thn nhu th no, cho ho mt bi canh trong d moi loi than
phin hay tuong du c th duoc dng ln bo, cho ho mt bi
canh trong d bt cu ai c th ung cu vo chuc vu - v thu don
xem? Ho thuong khng mun lm n tung th gioi. Ho thuong
mun l mt phn cua n.
Mt nguoi ban Hi gio Nam cua ti c ln d k cho ti nghe
cu chuyn ny: Gia dnh Hi gio An D cua anh ta d tch ra
nm 1948, mt nua sang Pakistan v mt nua o lai Mumbai. Khi
lon ln, anh hoi cha mnh tai sao nua gia dnh o An D lai c ve
lm n tt hon nua o Pakistan. Cha anh bao anh, Con oi, khi mt
nguoi Hi gio lon ln o An D v thy mt nguoi sng trong mt
bit thu lon trn mt qua di, anh ta s ni b oi, ri c ngy con
s nhu ng ta. Cn khi mt nguoi Hi gio lon ln o Pakistan v
thy mt nguoi sng o mt bit thu lon trn qua di, anh ta s ni
b oi, ri c ngy con s git ng ta. Khi ban d c mt li di d
tro thnh Dn ng hay Dn b, ban thuong tp trung vo con duong
v vo dat duoc uoc mo cua mnh. Khi ban khng c con duong
no, ban thuong tp trung vo su phn n v nui dung k uc.
Chi cch dy 20 nm, truoc ba su hi tu An D duoc bit dn
nhu mt dt nuoc cua nhung nguoi du rn, nguoi ngho v Me
Teresa. Hin nay hnh anh cua n d thay di. By gio n cn duoc
xem nhu dt nuoc cua nhung nguoi tr tu v cc thin ti my
tnh. Atul Vashistha, CEO cua hng tu vn outsourcing NeoIT,
thuong xut hin trn cc phuong tin thng tin dai chng Mi d
bao v outsourcing. ng k cho ti nghe cu chuyn ny: Mt
hm, my in HP cua ti truc trc - in rt chm. Ti c tm hiu vn
d. Nn ti goi h tro ki thut cua HP. G ny tra loi v ghi moi
thng tin c nhn cua ti. Tu giong ni cua anh ta ti bit anh ta o
du d tai An D. V th, ti bt du hoi xem anh ta dang o du v
thoi tit th no. Chng ti c mt cuc tr chuyn th vi. V sau
khi gip ti khoang 10-15 pht, anh ta ni, Thua ng, ti mun ni
voi ng di diu c duoc khng.Ti dp, Duoc chu. Ti cu
tuong anh ta s ni voi ti mt sai lm no d m ti d lm voi
my tnh cua ti v c lich su v vic d. Nhung thay v nhu th,
THE GII L PHANG
460
anh ni, Thua ng, ti rt tu ho khi nghe ng ni trn Di ting
ni Hoa K. ng d lm mt vic tt... Ti vua pht biu trn Di
ting ni Hoa K v phan ung chng lai outsourcing v ton cu
ho. Ti l mt trong 3 khch moi. C mt quan chuc cng don,
mt nh kinh t v ti. Ti bao v outsourcing v g ny d nghe.
Hy nho: Trong th gioi phng ban khng chi nhn duoc diu
nhuc nh dua dn cho ban qua cp quang. Ban cn nhan duoc nim
tu ho dua dn qua cp quang. Mt nguoi vn hnh duong dy h
tro An D dt ngt bit ngay tt ca v mt dng bo cua anh dang
dai din cho An D o cch xa nua vng tri dt, v diu d lm cho
anh ta cam thy tt dep hon v chnh mnh.
Cch mang Php, cch mang Mi, v nn dn chu An D, v thm
ch ca eBay tt ca du dua trn cc kh uoc x hi m nt chi phi
l uy quyn di tu duoi ln, v nguoi dn thuc su cam thy tu duoc
trao quyn d cai thin s phn mnh. Con nguoi sng trong cc bi
canh nhu vy c xu huong dnh thoi gian d tp trung vo lm g
tip theo, chu khng phai d li cho ai tip sau.
TAI HOA T DAU MO
hng c g gy tr tr hon cho su xut hin mt bi canh dn
chu o cc noi nhu Venezulea, Nigeria, Arab Saudi v Iran hon
l tai hoa tu du mo. Chung no cc vua v cc nh dc ti diu
hnh cc quc gia du mo ny cn c th lm giu bng khoan ti
nguyn thin nhin cua ho - nguoc voi khai thc ti nng tu nhin
v nng luc cua nhn dn ho - th ho c th c vi trn ngai cua ho
mi. Ho c th su dung tin du mo d dc chim tt ca cc cng
cu quyn luc - qun di, canh st, tr thuc - v khng bao gio phai
cng khai thuc su v chia se quyn luc. Tt ca ci ho cn lm l
chim v giu vi du. Ho khng bao gio phai dnh thu nhn dn
ho, v th mi quan h giua ke cai tri v nguoi bi tri rt bi mo m.
Khng c dnh thu th khng c su dai din. Cc ke cai tri thuc su
khng cn phai ch dn nhn dn hay giai thch chng tiu tin
cua ho th no - boi v chng khng thu tin d qua dnh thu. D
l v sao cc nuoc chi tp trung vo khai thc cc ging du lun
lun c cc th ch yu hay khng c. Cc nuoc tp trung vo khai
thc nhn dn mnh phai tp trung vo pht trin cc th ch thuc
su, cc quyn ti san, php tri, cc to n dc lp, gio duc hin dai,
C
9/11 DOI LAI 11/9
461
ngoai thuong, du tu nuoc ngoi, tu do tu tuong v thm vn khoa
hoc d nhn duoc nhiu nht tu nguoi dn cua ho. Trong mt tiu
lun trn to Foreign Affair ku goi Hy cuu Iraq khoi du cua ho
(thng 7-8/2004), cc nh kinh t hoc pht trin Nancy Birdsall v
Arvind Subramanian d chi ra rng 34 nuoc km pht trin hnh
din v cc ngun du v kh tu nhin lon dng gp t nht 30%
tng doanh thu xut khu cua ho. Bt chp su giu c cua ho, thu
nhp tnh theo du nguoi hng nm cua 12 nuoc trong s cc nuoc
ny vn duoi 1.500$... Hon nua, hai phn ba 34 nuoc ny l khng
dn chu, v trong cc nuoc dn chu chi c 3 nuoc nm trong nua
trn cua danh sch xp hang tu do chnh tri cua Freedom House.
Ni cch khc, tr tuong tuong cung l mt san phm cua tt yu
- khi bi canh m ban sng don gian khng cho php ban say m
cc mng tuong thot li hay cuc doan, ban khng. Hy d o du
din ra di moi sng tao nht trong th gioi Arab ngy nay. D l o
cc noi c t hoc khng c du. Nhu ti d nhn xt o truoc,
Bahrain l mt trong cc nuoc vng Vinh Arab du tin pht hin
ra du v l nuoc vng Vinh du tin can kit du. V ngy nay d
l nuoc vng Vinh du tin pht trin cai cch lao dng ton din
d pht trin ki nng cua cng nhn nuoc mnh, nuoc du tin k
hip dinh thuong mai tu do voi Hoa K, v l nuoc du tin t chuc
tuyn cu cng bng v tu do, trong d phu nu c th ung cu v bu
cu. V cc nuoc no trong cng khu vuc bi t lit hay thuc su dy
li cc cai cch? Arab Saudi v Iran, cc nuoc ngp trong tin du.
Ngy 9-12-2004, vo thoi k khi gi du th tng vot ln gn 50$
mt thng, to The Economist d lm mt bo co dc bit tu Iran,
trong d nhn xt, Khng c du voi gi cao vot hin nay, nn
kinh t Iran s roi vo tnh trang tham hai. Du cung cp khoang
mt nua thu nhp cua chnh phu v t nht 80% thu nhp xut khu.
Nhung, mt ln nua duoi anh huong cua nhung ke cung tn o nghi
vin, tin du duoc tiu d tng cc khoan tro cp lng ph hon l
cho su pht trin rt cn thit v cng ngh moi.
Dng luu rng Jordan bt du nng cp h thng gio duc cua
mnh v tu nhn ho, hin dai ho, v phi diu tit ho nn kinh t
tu nm 1989 - dng khi gi du sut giam v khng cn c th dua
vo su b th tu cc nuoc Vng vinh c du. Nm 1999, khi Jordan
k Hip dinh thuong mai tu do voi Hoa K, xut khu cua nuoc ny
sang Mi tng cng c 13 triu $. Nm 2004, Jordan xut khu trn
THE GII L PHANG
462
1 ti $ hng ho sang Mi - cc thu nguoi Jordan lm bng bn tay
mnh. Chnh phu Jordan cung d lp dt my tnh v Internet tc d
cao trong moi truong hoc. Quan trong nht, nm 2004, Jordan d
cng b cai cch v cc yu cu gio duc cho cc thu linh cua gio
duong Hi gio. Theo truyn thng, hoc sinh trung hoc o Jordan
phai thi tuyn vo dai hoc, v nhung ai gioi nht s tro thnh bc si,
ki su. Nhung nguoi lm bi km nht tro thnh cc nh thuyt gio
o nh tho Hi gio. Nm 2004, Jordan quyt dinh chuyn dn sang
mt h thng moi. Tu nay tro di, d tro thnh mt lnh dao thnh
duong mt thanh nin truoc ht phai c bng cu nhn v mn khc
no d, v c th nghin cuu lut Hi gio chi nhu mt bng cao
hoc - d khuyn khch nhiu thanh nin hon c ti nng tro thnh
gio si v gat bo nhung nguoi chi thi truot vo d. D l mt
thay di quan trong v bi canh s tra li theo thoi gian bng cc
chuyn k m thanh nin Jordan duoc bi dung trong gio duong
cua ho. Chng ti phai trai qua khung hoang d chp nhn nhu cu
cai cch, b truong k hoach cua Jordan, Bassem Awadallah, ni.
Khng c b me sng ch no nhu su tt yu, v chi khi gi du
tut xung buc cc thu linh o Trung Dng thay di bi canh cua ho
th ho s cai cch. Nguoi ta khng thay di khi ban bao ho phai. Ho
thay di khi ho bao chnh mnh ho phai. Hoc nhu gio su Johns
Hopkins v di ngoai, Michael Mandelbaum, din dat, Nguoi ta
khng thay di khi ban bao ho l c mt lua chon tt hon. Ho thay
di khi ho kt lun rng ho khng c lua chon no khc. Bn cho
ti 10$ mt thng du, v ti s cho ban cai cch chnh tri v kinh
t tu Moscow dn Riyadh dn Iran. Nu Mi v cc dng minh cua
mnh khng cng tc d ko gi du th xung, th cc kht vong
cua ho cho cai cch o tt ca cc vng ny s cht yu.
C mt nhn t khc d cn nhc o dy. Khi ban phai lm ra moi
thu bng bn tay cua mnh v ri trao di voi nhung nguoi khc d
pht dat, chu khng phai chi khoan mt ging du o sn sau cua
ban, n chc hn mo rng tr tuong tuong v lm tng su khoan
dung v su tin cy. Khng phai ngu nhin m cc nuoc Hi gio
chim 20% dn s th gioi nhung chi c duoc 4% thuong mai th
gioi. Khi cc nuoc khng lm ra cc thu m bt cu ai khc cn, th
ho bun bn t di, v thuong mai t nghia l t trao di tuong v t
coi mo ra th gioi. Cc thnh ph mo, khoan dung nht trong th
gioi Hi gio ngy nay l cc trung tm bun bn cua n - Beirut,
9/11 DOI LAI 11/9
463
Istanbul, Jakarta, Dubai, Bahrain. Cc thnh ph mo nht o Trung
Quc l Hng Kng v Thuong Hai. Cc thnh ph dng nht trn
th gioi l o Arab Saudi, noi dy khng c nguoi Gia t gio, An
D gio, Do Thi hoc nguoi khng theo Hi gio no khc duoc
php th hin tn gio cua mnh noi cng cng hoc xy mt ngi
nh d tho cng, v thm ch khng duoc vo nhu truong hop cua
Mecca. Tn gio l tho luyn v tho dc tr tuong tuong. Bt cu tr
tuong tuong tn gio no - Hindu, Thin ca gio, Do Thi, Hi
gio, Pht gio cng duoc thnh hnh o mt noi cch bit hay
trong mt hang dng ti tm, th tr tuong tuong cua n cng c
kha nng di v cc huong nguy him. Nhung nguoi duoc kt ni
voi th gioi v tip xc voi cc nn vn ho v vin canh khc
nhau, th c kha nng hon nhiu d pht trin tr tuong tuong 9/11.
Nhung nguoi cam thy mnh bi tch roi, m di voi ho tu do v su
thoa mn c nhn l mo tuong khng tuong, th c kha nng hon
nhiu d pht trin tr tuong tuong 11/9.
CHI MT TM GUONG TT
tanley Fischer, cuu ph gim dc diu hnh IMF, mt ln d
luu ti, Mt tm guong tt dng gi ngn l thuyt. Ti tin
diu d l dng. Thuc su, nguoi ta khng thay di chi khi ho phai.
Ho cung thay di khi ho thy nguoi khc - giong ho - d thay di
v thnh dat. Hoc nhu Michael Mandelbaum d chi ra, Nguoi ta
thay di nhu kt qua cua ci ho nhn thy, khng chi ci ho duoc
bao - dc bit khi ho nhn thy ai d nhu ho lm n khm kh.
Nhu ti d chi ra o Chuong 10, chi c mt cng ti Arab pht trin
duoc mt doanh nghip tm c th gioi, du manh d duoc nim yt
trn Nasdaq v d l Aramex. Moi nguoi Jordan, nguoi Arab cn
bit v tu ho v cu chuyn Aramex, theo cch nguoi Mi tu ho
v Apple, Microsoft v Dell. D l tm guong dng gi ngn l
thuyt. N phai l hnh mu cho mt cng ti Arab tu trao quyn,
vn hnh boi tr tu v ti nng kinh doanh Arab, thnh cng trn
truong quc t v dng thoi lm giu cho cng nhn cua mnh.
Khi Fadi Ghandour dua Aramex ra cng chng mt ln nua vo
nm 2005, ln ny o Dubai, khoang 400 nhn vin cua Aramex tu
khp noi trn th gioi Arab, nhung nguoi c quyn chon c phiu
d chia nhau 14 triu $. Ti s khng bao gio qun Fadi k voi ti
S
THE GII L PHANG
464
cc nhn vin ny tu ho dn th no - mt s trong bon ho l gim
dc, mt s chi l li xe giao hng. Vn may bt ngo ny d cho
php ho tu nh hay gui con vo cc truong tt hon. Hy tuong
tuong xem nhung nguoi ny cam thy chung chac ra sao khi ho tro
v voi gia dnh v hng xm, v k cho moi nguoi rng ho sp xy
nh moi v mt cng ti Arab tm c th gioi m ho lm vic cho d
ra cng chng. Hy tuong tuong xem ho cam thy tu trong bao
nhiu khi ho thy mnh vuot ln truoc bng thnh cng trong th
gioi phng - khng phai bng cch truyn thng Trung Dng l
thua k, bn dt, hay kim hop dng chnh phu - m bng lm vic
cho mt cng ti thuc su, mt cng ti Arab. Ht nhu khng ngu
nhin l khng c nguoi Hi gio An D no trong al-Qaeda,
khng phai ngu nhin l 3.000 nhn vin Arab cua Aramex mun
chi giao nhn buu kin d gip tng truong kinh t v thinh vuong
cho nhn dn Arab - chu khng l nhung qua bom liu cht.
Ni v cc nhn vin Aramex c quyn chon c phiu, Ghandour
ni, Tt ca ho du cam thy nhu nguoi chu. Nhiu nguoi trong
bon ho dn voi ti v ni 'Cam on, nhung ti mun du tu quyn
chon cua ti tro lai vo cng ti v tro thnh mt nh du tu trong
ln cho du tin ra cng chng, IPO, moi.
Hy cho ti chi mt trm tm guong nua nhu Aramex, ti s bt
du cho ban mt bi canh khc - mt chuyn k khc.
T CC TIJN DN
DEN NHNG NGUI KHNG THE DJNG DEN
khi ban d o dy, hy cho ti mt trm Abraham Georges
nua - cc c nhn d thot khoi bi canh cua mnh v nu mt
tm guong khc, c th c tc dng to lon ln tr tuong tuong cua
nhiu nguoi khc. Mt hm, vo thng 2-2004, khi ti dang nghi o
khch san tai Bangalore th chung din thoai reo. D l mt phu
nu tre An D ni rng c dang theo hoc mt truong bo ch tu nhn
o ngoai thnh ph v mun bit nu ti c th dn v gp g lop
c. Qua nhiu nm, ti bit rng nhung loi moi bt ngo loai ny
thuong dn dn nhung cuc gp g th vi, v th l ti ni: Duoc
chu. Ti s dn. Hai ngy sau, ti li xe chn muoi pht tu trung
tm Bangalore ra mt cnh dng rng, trn d ngi truong bo ch
V
9/11 DOI LAI 11/9
465
v k tc x dung cho vo. Ti duoc mt dn ng An D trung nin
dep trai tn l Abraham George dn o cua. Sinh o Kerala, George
phuc vu trong qun di An D, khi me anh di cu sang Hoa K v
lm vic cho NASA. George theo b, vo hoc Dai hoc New York,
khoi dng mt hng phn mm chuyn v ti chnh quc t, d bn
n nm 1998 v quyt dinh tro lai An D, su dung vn may o Mi
cua mnh d thu thay di An D tu duoi - thuc su tu duoi - ln.
Mt diu George hoc duoc tu thoi gian o Hoa K l nu khng c
thm nhiu bo v nh bo An D c trch nhim, th dt nuoc
khng bao gio cai thin duoc vic quan tri. V th ng mo mt
truong bo ch. Khi chng ti ngi trong vn phng cua anh, nhm
nhp nuoc qua, mau chng ti nhn thy rng du ng rt tu ho v
ngi truong bo ch nho b cua mnh, ng cn tu ho hon v ngi
truong tiu hoc m ng d mo ra o mt lng ngoai Bangalore, noi
tp trung nhung nguoi thuc dng cp thp nht An D, cc tin
dn, nhung nguoi duoc cho rng khng duoc dn gn nhung nguoi
An D dng cp cao hon boi e rng ho s lm nhim bn khng kh
m ho tho. George mun chung minh rng nu ban d cho nhung
dua tre tin dn ny tip cn toi cng cng ngh v gio duc tt m
d gip cc nhm nho nguoi An D khc c th cm v choi [plug
and play] voi th gioi phng, th chng cung c th lm nhu vy.
ng cng ni v ngi truong th ti cng mun thm ngi truong
chu khng mun ni v bo ch nua. Ngay sau khi kt thc ni
chuyn voi sinh vin bo ch, chng ti nhay ln xe jeep cng voi
hiu truong, Lalita Law, v bt du ln duong di hai gio dn truong
Shanti Bhavan, m, nhu ti d giai thch o Chuong 11, n cch
ngoai Bangalore khoang muoi dm v muoi th ki. Tu khn
kh thm ch chua bt du m ta diu kin sng o cc lng xung
quanh ngi truong ny.
Khi cui cng chng ti dn khu truong, tuy vy, chng ti thy
cc to nh duoc son ngn np, co hoa bao quanh, hon ton tri
nguoc voi cc xm nho gn dy. Lop du tin chng ti vo c 20
dua tre tin dn dang su dung Excel v Microsoft Word trn my
tnh. Bn canh, mt lop khc dang tp g theo chuong trnh tp g
my tnh. Ti hoi c gio em no l nguoi g nhanh nht lop. C
chi mt c b tm tui voi nu cuoi c th lm tan chay ca bng h.
Bc mun thi voi chu ti bao n. Tt ca cc ban hoc cua n
xm quanh. Ti nhi mnh vo chic gh nho xu trong quy my
THE GII L PHANG
466
tnh canh n v chng ti bt du cng g di g lai mt cu, xem ai
c th g duoc nhiu hon trong mt pht. Ai thng?. Ti hoi to.
Cc ban cng lop ht to tn c b v hoan h n. Ti nhanh chng
du hng truoc ting cuoi hn hoan cua c b.
Qu trnh lua chon hoc sinh vo truong Shanti Bhavan dua trn
co so liu dua b c o duoi muc ngho, v b me c mun gui n
dn truong ni tr hay khng. Ngay truoc khi ti dn th hoc sinh
d lm cc Trc nghim Thnh tch California. Law ni, Chng
ti day ting Anh cho cc chu d chng c th di dn bt cu du o
An D v trn th gioi d hoc dai hoc. Muc tiu cua chng ti l
cho cc chu mt nn gio duc dng cp th gioi d cc chu c th
mong moi nhung su nghip v ngh nghip m l ra l hon ton
ngoi tm voi cua cc chu, v d th voi hng th h... Quanh dy,
tn cc chu lun d l cc chu nhu cc tin dn. Nhung nu
chng di dn mt noi no khc, v nu chng thuc su duoc dnh
bng, chng c th ph v ro can ny.
Khi d, chng c th tro thnh mt kiu tin dn cua ti, nhung
nguoi khng th dung dn - nhung nguoi tre m mt ngy no d
c th l dc bit hay duoc chuyn mn ho, hay c th thch nghi.
Nhn nhung dua tre ny, George ni, Khi chng ta ni v nguoi
ngho, chng ta thuong ni v vic dua chng ra khoi duong ph
hay tm cho chng mt vic lm, d chng khng bi cht di.
Nhung chng ta khng bao gio ni v tm su ni tri cho nguoi
ngho. Ti nghi rng, chng ta c th giai quyt vn d bt cng,
nu chng c th ph v cc ro can bi p dt ln chng. Nu mt
nguoi thnh cng, ho s ko theo hng nghn nguoi cng voi ho.
Sau khi nghe George ni, tm tr cua ti lai tro v chi bn thng
truoc dy, vo ma thu nm 2003, khi ti dang o West Bank (bo
Ty) d lm mt phim ti liu khc v cuc xung dt Arab - Isarel.
Nhu mt phn cua du n d, ti dn Ramallah v phong vn ba
chin binh tre Palestin, cc thnh vin cua t chuc nua qun su
Tanzim cua Yasser Arafat. Diu rt ni bt v cuc phong vn l
tm trang dao dng cua nhung thanh nin ny, tu trang thi tht
vong tu tu dn nhung khao kht ho huyn. Khi ti hoi mt anh
trong bon ho, Mohammed Motev, rng diu g l ti t nht khi
sng trong hon canh chim dng cua Isarel, anh ta ni cc dim
kim tra. Khi mt nguoi lnh bt ti phai coi o qun truoc cc c
gi. D l mt diu ht suc nhuc di voi ti... coi o v qun v
9/11 DOI LAI 11/9
467
quay mt vng, v tt ca con gi cn dang dung d. Anh ta ni d
l mt l do tai sao thanh nin Palestin ngy nay lai l nhung ke
dnh bom liu cht dang cho. Anh ta goi ho l nhung tu si dang
cho, trong khi hai ban anh gt du xc nhn. Ho canh bo ti rng
nu Isarel c git Yasser Arafat, khi d ng cn sng (v l mt thu
linh bit lm th no d khoi dy chi k uc chu khng phai uoc
mo), ho s bin ton khu vuc thnh mt dia nguc trn gian. D
nhn manh diu ny, Motev rt v ra v chi cho ti mt tm anh
Arafat. Nhung ci bt mt ti lai l tm anh mt c gi tre canh d.
Ai dy? ti hoi. D l ban gi cua anh, anh giai thch, mt hoi
ung do. Nhu th l, trong v cua anh mt bn l Yasser Arafat,
nguoi m anh ta sn sng cht v, v canh d l ban gi cua anh,
nguoi m anh mun sng voi. t pht sau, mt dng di cua anh,
Anas Assaf, tro nn xc dng. Anh l nguoi duy nht hoc o trong
truong dai hoc, mt sinh vin ki thut o Dai hoc Bir Zeit o gn
Ramallah. Sau khi lon ting v cung sn sng cht v Arafat, anh ta
bt du ni hng hn v vic anh ta mun dn hoc o truong Dai
hoc Memphis, noi cu anh ta sng, d hoc ki thut. Tht khng
may, anh ni, by gio anh khng th xin duoc visa vo Hoa K.
Cung nhu dng di cua anh, Assaf sn sng cht v Yasser Arafat,
nhung anh mun sng cho Dai hoc Memphis.
Dy l cc thanh nin tt, khng phai nhung ke khung b. Nhung
cc tm guong cua ho du l nhung nguoi dy gin du, v cc
thanh nin ny dnh nhiu thoi gian d tuong tuong xem ho s xa
su gin du cua ho th no, chu khng phai thuc hin tim nng cua
ho. Nguoc lai, Abraham George lai tao ra mt bi canh khc v
mt tp khc cc tm guong thy gio cho tre em tin dn o truong
cua ng, v cng nhau ho gieo cc hat ging cua mt tr tuong
tuong rt khc vo hoc sinh cua ng. Chng ta phai c thm nhiu
Abraham George - o khp noi - hng ngn nguoi: nhung nguoi
nhn chm chm vo mt lop hoc cua nhung tre em tin dn v
khng chi thy su vi dai trong mi em b m, quan trong hon,
khin chng nhn thy su vi dai trong ban thn chng trong khi cp
cho chng cc cng cu d lm l ci d ra.
Sau cuc thi dnh my cua chng ti o truong Shanti Bhavan, ti
di quanh lop v hoi tt ca bon tre - da s chng d o truong, v moi
ra khoi cuc sng bn cng rnh, chi ba nm - chng mun lm
ngh g khi lon ln. Dy l dua tre An D tm tui, cha me chng
THE GII L PHANG
468
l tin dn. D l mt trong nhung trai nghim cam dng nht doi
ti. Cu tra loi cua chng nhu sau: nh du hnh vu tru, bc si,
bc si nhi khoa, nu thi si, vt l v ho hoc, nh khoa hoc v
nh du hnh vu tru, nh phu thut, thm tu, tc gia.
Du l nguoi uoc mo hnh dng - khng phai tu si dang cho.
y d ti kt thc voi mt dim cui cng. Con gi ti vo dai
hoc ma thu 2004. Ti v vo ti dua chu vo truong mt
ngy thng 9 m p. Troi nng dep. Con gi ti dy phn khch.
Song ti c th ni chn thnh d l mt trong nhung ngy bun
nht doi ti. V d khng chi l mt ngy b v me dua con vo
dai hoc. Khng, c mt diu g khc lm ti y ny. D l cam gic
rng ti dua con gi ti vo mt th gioi c nhiu nguy him hon l
th gioi m n d sinh ra. Ti cam thy mnh cn c th hua cho
con gi ti phng ngu cua n khi tro v, nhung ti khng th hua
cho n th gioi - khng theo cch thanh thoi m ti d thm d khi
ti bng tui n. Diu d thuc su lm ti y ny. Vn y ny.
Su lm phng th gioi, nhu ti d thu giai thch o cun sch ny,
d mang lai cho chng ta cc co hi moi, thch thuc moi, di tc
moi nhung, than i, ca cc nguy co moi, dc bit voi tu cch nhung
nguoi Mi. Vic cp bch l chng ta tm ra su cn bng dng giua
tt ca cc thu ny. Cp bch l chng ta tro thnh cc cng dn
ton cu tt nht m chng ta c th - boi v trong mt th gioi
phng, nu ban khng dn thm mt lng ging xu, th n c th
dn thm ban. V cp bch rng trong khi chng ta vn canh gic
voi cc de doa moi, chng ta khng duoc d chng lm t lit
chng ta. Trn ht, tuy vy, cp bch nht l chng ta nui dung
thm nhiu nguoi voi tr tuong tuong cua Abraham George v Fadi
Ghandour. Cng nhiu nguoi c tr tuong tuong 9/11 th chng ta
cng c co hi tt hon d dy li mt 11/9 khc. Ti tu chi chp
nhn mt th gioi thu nho hon theo nghia sai, theo nghia rng ngy
cng c t noi m mt nguoi Mi c th di m khng xt lai quyt
dinh truoc v ngy cng c t nguoi nuoc ngoi cam thy thoai mi
khi dn Mi.
Ni cch khc, hai nguy co lon nht m nguoi Mi chng ta di
mt l mt su bao v thi qu - qu so mt 11/9 khc lm chng ta
tu giam mnh trong bn buc tuong, d tm an ninh c nhn - v qu
H
9/11 DOI LAI 11/9
469
so hi canh tranh trn th gioi 9/11, khin chng ta giam mnh
trong bn buc tuong, d tm an ninh kinh t. Ca hai s l tham hoa
cho chng ta v cho th gioi. Dng, canh tranh kinh t trn th gioi
phng s bnh dng hon v gay gt hon. Nguoi Mi chng ta s phai
lm vic chm chi hon, chay nhanh hon, v thng minh hon d
chc chn chng ta nhn duoc phn cua mnh. Song hy dung dnh
gi thp suc manh hay suc sng tao cua chng ta, suc c th bng
ln tu th gioi phng khi chng ta thuc su kt ni tt ca cc trung
tm tri thuc lai voi nhau. Trn mt tri dt phng nhu vy, thuc
tnh quan trong nht m ban c th c l tr tuong tuong sng tao -
nng luc tro thnh nguoi du tin hnh dung ra lm sao c th dt
tt ca cc cng cu ny theo cc cch moi v l th d tao ra cc san
phm, cng dng, co hi, v loi nhun. D lun l suc manh cua
Mi, v Mi d, dang, v vn l c my uoc mo vi dai nht th gioi.
Ti khng th bao bt k x hi no, nn vn ha no d ni ci
g cho con chu ho, nhung ti c th bao ban ci ti ni cho cc
con ti: Th gioi dang duoc san bng. B d khng khoi dng n
v con khng th dung n lai, tru voi mt gi rt dt cho su pht
trin con nguoi v cho chnh tuong lai con. Nhung chng ta c th
quan l n, bt chp hu qua ra sao. Nu mun n tt dep hon chu
khng phai ti t di, th con v th h cua con phai khng duoc so
bon khung b hay so ngy mai, d l Al-Qaeda hay Infosys. Con c
th pht dat trong th gioi phng ny, nhung cn mt tr tuong
tuong dng v mt dng co dng. Trong khi cuc sng cua con bi
9/11 dinh hnh manh m, th th gioi lai cn con mi mi l th h
cua 11/9 - th h cua nhung nguoi lac quan chin luoc, th h voi
nhiu uoc mo hon k uc, th h thuc dy mi bui sng v khng
chi tuong tuong cc thu c th tt hon m cung hnh dng trn su
tuong tuong d mi ngy.
LI CAM ON
Nm 1999 ti xut ban mt cun sch v ton cu ho c tn Xe
Lexus v Cy liu. Hin tuong chng ta goi l ton cu ho moi
chi ct cnh khi d, v Xe Lexus v Cy liu d l mt trong cc
n luc ban du d dt mt khung kh quanh n. Cun sch ny
khng c dinh d thay th Xe Lexus v Cy liu, m dng hon
d du trn n v dy cc l l ln pha truoc o muc th gioi d tin
trin.
Ti bit on su sc di voi nh xut ban cua The New York Times
v chu tich cua Cng ti New York Times, Arthur Sulzberger Jr., v
d cho ti nghi php d c th dam nhn vit cun sch ny, v di
voi Gail Collins, bin tp trang x lun cua The New York Times, v
d ung h vic nghi php d v ton b du n ny. L mt dc n
d lm vic cho mt to bo tuyt voi nhu vy. Arthur v Gail l
nhung nguoi d thc dy ti d thu tay ngh cua ti o cc phim ti
liu cho Knh Discovery Times, d dua ti dn An D v kch
thch ton b cun sch ny. Cam on v kha canh d ca di voi
Billy Campbell cua Knh Discovery v su ung h nhit tnh cua
ng cho phim ti liu d v An D, v di voi Ken Levis, Ann
Derry, v Stephen Reverand v d gip hon thnh tt vic d.
Khng c Discovery co hi d khng xay ra.
Ti chng bao gio d c th vit cun sch ny, tuy vy, m
khng c mt s tro gio tuyt voi tu cc gioi cng ngh, kinh
doanh, v chnh tri. Vi c nhn phai duoc chon ra v loi cam on
dc bit. Ti d chng bao gio be duoc kho m cua th gioi phng
m khng c su gip d cua Nandan Nilekani, CEO cua cng ti
cng ngh An D Infosys, nguoi du tin chi ra cho ti sn choi
duoc san phng th no. Vivek Paul, tng gim dc cng ti cng
ngh An D Wipro, d thuc su dua ti vo bn trong vic kinh
doanh cua th gioi phng v giai m n tt ca cho ti - ht ln ny
LI CAM ON
472
dn ln khc. Joel Cawley, nguoi dung du nhm lp k hoach
chin luoc cua IBM, d gip ti kt ni rt nhiu du chm giua
cng ngh v kinh doanh v hoat dng chnh tri trn Hnh Tinh
Phng - cc mi kt ni ti d chng bao gio c m khng c ng.
Craig Mundie, tng gim dc cng ngh cua Microsoft, d dn ti
qua nhung tin ho cng ngh lm cho th gioi phng l c th v
d gip dam bao rng trong vic vit v chng ti khng phai tht
bai nhuc nh. ng d l mt tro gio khng mt moi v di hoi
kht khe. Paul Romer, kinh t gia Dai hoc Stanford nguoi d lm
rt nhiu cng trnh tt v nn kinh t moi, d bo thoi gian d doc
ban thao v dua ca nhn tnh v tr tu cua ng vo nhiu chuong.
Marc Andressen, mt trong cc nh sng lp cua Netscape;
Michael Dell cua Dell Inc.; Sir John Rose, chu tich cua Rolls-
Royce; v Bill Gates cua Microsoft d rt rng luong trong bnh
lun v cc muc nht dinh. Ban ti nh sng ch Dan Simpkins d
ht suc gip d dn dt ke moi vo ngh ny qua vu tru phuc tap
cua anh. Cc cu hoi lun thch thuc cua Michael Sandel d kch
thch ti di vit ton b mt chuong Su Sp xp Vi dai. V
Yaron Ezrahi, v cun sch thu tu trong mt hng, d ti lay v s
tuong tu du c cuc k sc sao cua ng. Cung dng th voi David
Rothkopf. Khng ai trong s ho chiu trch nhim v bt cu sai st
no cua ti, chi v nhung thu hiu su sc. Ti thuc su hm on ho.
Rt nhiu nguoi khc d chia se voi ti thoi gian qu gi cua ho
v d bnh lun v cc phn khc nhau cua cun sch ny. Ti
mun cam on dc bit Allen Adamson, Graham Allison, Alex v
Jocelyn Attall, Jim Barksdale, Craig Barrett, Brian Behlendorf,
Katie Belding, Jagdish Bhagwati, Sergey Brin, Brill Brody, Mitchel
Caplan, Bill Carrico, John Chambers, Nayan Chanda, Alan Cohen,
Maureen Conway, Lamees El-Hadidy, Rahm Emanuel, Mike
Eskew, Judy Estrin, Diana Farrell, Joel Finkelstein, Carly Fiorina,
Frank Fukuyama, Jeff Garten, Fadi Ghandour, Bill Greer, Jill
Greer, Promod Haque, Steve Holmes, Dan Honig, Scott Hyten,
Shirley Ann Jackson, P. V. Kannan, Alan Kotz, Gary v Laura
Lauder, Robert Lawrence, Jerry Lehrman, Rich Levin, Joshua
Levine, Will Marshall, Walt Mossberg, Moiss Naim, David
Neeleman, Larry Page, Jim Perkowski, Saritha Rai, Jerry Rao,
Rajesh Rao, Amartya Sen, Eric Schmidt, Terry Semel, H. Lee Scott
Jr., Dinakar Singh, Larry Summers, Jeff Uhlin, Atul Vashistha,
LI CAM ON
473
Philip Verleger Jr., William Wertz, Meg Whitman, Irving
Wladawsky-Berger, Bob Wright, Jerry Yang, v Ernesto Zedillo.
V loi cam on dc bit dn nhung nguoi tro luc tinh thn v ban
tr tu lin tuc cua ti Michael Mandelbaum v Stephen P. Cohen.
Chia se cc tuong voi ho l mt trong nhung nim vui cua doi ti.
Mt loi cam on dc bit cung cho John Doerr v Hertbert Allen Jr.,
mi nguoi d cho ti co hi d chay thu cun sch ny trn mt s
dng nghip di hoi rt kht khe v ph phn cua ho.
Nhu lun lun, vo ti, Ann, l nguoi bin tp du tin, nh ph
bnh, v nguoi ung h ton din cua ti. Khng c su gip d cua
c v du vo tr tu, th cun sch ny chng bao gio xut hin.
Ti rt may c c l ban doi. V loi cam on cho ca cc con gi ti
Orly v Natalie v su chiu dung mt nm nua xa B o l lu trong
vn phng cua mnh, v me yu qu cua ti, Margaret Friedman, v
hng ngy hoi ti khi no cun sch xong. Max v Eli Bucksbaum
d cho su c vu c gi tri trong cc gio sng o Aspen. V cc chi
ti Shelley v Jane d lun lun dung canh ti.
Ti c phuoc d c cng tc nhn vn hoc, Esther Newberg, v
chu nh xut ban, Jonathan Galassi, cho bn cun sch, v cng
bin tp vin Paule Elie, cho ba cun sau cng. Ho don gian l gioi
nht trong ngh. Ti cung c phuoc d c tro l thng minh nht v
trung thnh, Maya Gorman.
Cun sch ny duoc d tng cho ba nguoi rt dc bit trong doi
ti: Me v B vo ti, Matt v Kay Bucksbaum, v ban thoi u tho
thn nht cua ti, Ron Soskin.
CHI MJC
24/7 Customer, cng ti, 21-26, 28,
184
3D Studio Max, cng ti, 187
3M, cng ti, 3
60 Minutes, [tn Chuong trnh (TV)
60 Pht], 42
9/11; vu khung bo, 8, 178, 198, 258,
392, 395, 400, 433, 441-53, 456,
463, 469; Bush thc dy tiu thu
sau, 252; cuc di cu khoi New York
sau, 436; cc hng hng khng v,
296; Internet v, 435; chin tranh
Iraq v, 386; Islamo-Leninism v,
395, 396, 402; tng lop trung luu
Arabs v, 403; phan ung cua dn
thuong di voi thch thuc cua, 72;
cp visa sau, 259, 260
A
Abdul Kalam, A. P.J., 458
Abell, Pete, 130
Abizaid, Gen. John, 39
Accenture Ltd., 34, 205
Adamson, Allen, 180
Addison, Craig, 423
Adobe Photoshop, 98, 188, 241
Afghanistan, 55, 396, 401, 423, 434-
35; bin Laden o, 448, 450; Mi xm
luoc, 198, 386-87, 458
AFL-CIO, 222
Africa, Chu Phi, 182, 315, 317, 376,
377, 389, 398, 412; bnh tt o, 377-
81
Agere, 417
Ai Cp, xem Egypt
AIDS, xem HIV-AIDS
Airborne Express, 345-48
Airbus Industries, 196
Airman Flight School, Truong do
tao Phi cng 445
Airspace, 167
Akbar, M. J., 457
al-Arabiya, knh tin tuc (news
channel), 406
Alexa.com, 94
Ali, AI Abdul Aziz, 444
al-Jazeera, mang truyn hnh
(television network), 400
Allen, Jay, 132
Allison, Graham, 437
Alps, 416
al-Qaeda, 8, 387, 392-95, 429-35,
438, 444-45, 447, 456, 457, 464,
469
Al-Rashed, Abdel Rahman, 406
al-Shehhi, Marwan, 395
Al-Sudairi, Turki, 327
al-Zarqawi, Abu Musab, 402
al-Zawahiri, Ayman, 394, 396-97,
445, 448
Amazon, rung nhit doi; rain forests,
412
Amazon.com, cng ti, 65, 68, 98, 102,
156, 242
America Online (AOL), cng ti, 26,
53, 56, 63, 78, 212, 278, 432
American Airlines Flight 11, Chuyn
bay 11 cua, 449
American Express, 6, 173, 426
Amin, Idi, 328
AMR Research, 130
An sinh X hi; Social Security, 285
Andreessen, Marc, 58-62, 70, 83, 85,
86, 231-32
Angola, 321
anh s, ngh; digital photography,
342-43
Anh, Vuong quc; Britain, 9, 95, 212,
231, 234, 320, 344, 404, 445; cng
nghip t o, 171-72, 211-12, 354-
56; cai cch kinh t o, 314, 333;
CHI MUC
476
An D v, 50, 190, 325, 328; trung
tm nghin cuu cua Microsoft o,
266; Nguoi Hi gio, Muslim o,
399; offshoring boi, 417; s tuyn
sinh dai hoc o, 260
Annunziata, Robert, 67
Apache, 82-91, 96, 103
Apple, 59, 235, 463; Macintosh, 59,
61
Arab, Bo co Pht trin Con nguoi;
Arab Human Development Report,
398, 401
Arab, nhung nguoi, 9, 292, 316-17,
326-28, 392-406, 456, 461, 463-64,
466
Arafat, Yasser, 467
Aramex, 345-50, 463-64
ARC Electronics, 66
Ardolino, Bill, 43-44
Argentina, 250, 322
Arguello, Mike, 83, 261-62
Arrow, 417
ASIMCO Technologies, 114, 116,
120, 122-24, 127
Askey, 417
Assaf, Anas, 467
Associated Press, 218-19, 271
Asustek, 417
AT&T, 58, 67, 68; Bell Labs, 113,
254
Atef, Mohammed, 445
Athens Olympics, 250
Atla, Mohammed,292, 395, 396, 445,
449
Atlal, Alex, 282-83
AU Optronics, 417
Auras, 416
Australia; c, 6, 16, 95, 138, 187,
320, 436
Austria; o 320, 442
Avis, 425, 426
Awadallah, Bassem, 462
Azim, Shabana, 458
An D; India, 3-8, 11-32, 103-7, 181,
199, 205, 208, 211, 239, 252, 265,
315, 372, 373, 380, 390, 456-60,
465; bnh tt o, 378; cai cch kinh
t o, 314; ch tc tai, 322, 417; cp
quang ni Mi v, 69, 103-5, 108-
10; chnh sch thuong mai v, 127,
228-36; customer call centers o, 21-
28, 225, 261, 278, 290, 356, 427-
28; dn cu nng thn cua, 382-84,
387-91; [cc gi tri] v hnh cua
pht trin kinh t o, 329-31; ghi
chp t o, medical transcription
in, 107-8; gio duc o, 261-62, 273,
305, 333, 465-68; hng giao nhn o,
delivery firms in, 346; [Hoc] Vin
Quan l, cc, Institutes of
Management, 104; [Hoc] Vin
Cng ngh, cc, Institutes of
Technology (IIT), 104-5, 113, 234;
h thng dng cp [caste] o, 237;
hoat dng chnh tri o, 387;
homesourcing versus outsourcing
sang, 38; Indiana v, 205-8; k ton
o, 12-15, 88, 294; Ngn hng, Bank
of, 358-60; ngho di o, 315, 376-
77, 387-88; nghip chu x hi v,
social entrepreneurs and, 364, 365;
nguoi nhp cu tu, 292; offshoring
sang, 417; open-sourcing o, 92, 97;
Pakistan v, 419, 425-29; ph san o,
319, 320; radiologist o, 16, 239; R
& D o, 30; Reuters o, 16-20; Rolls-
Royce o, 354, 355; pht trin phn
mm o, 5, 30, 35, 105, 106; tng
lop trung luu o, 376; tng truong
kinh t cua, 249; thi truong vn o,
245; tiu thu nng luong o, 408-11;
tro l c nhn tu xa o, personal
CHI MUC
477
remote assistants in, 30-32; phn
mm work flow o, 78; Trung tm
Nghin cuu Chnh sch, 387; vn
ho cua, 325, 328; v su sup d cua
Tuong Berlin, 50-51; v Y2K
khung hoang my tnh, 108-13,
115; cc zippy o, 184-91,226
B
Ba Lan; Poland, 263-65, 411
Baader-Meinhof , Bng nhm; Gang,
396
back office, back room; hau truong,
[tt ca cc hoat dng cua mt t
chuc m cng chng, khch hng
khng thy, hay cc ung dung tin
hoc xu l cc hoat dng d], 7, 34,
107, 112, 113, 291, 332
Bahrain, 316, 326, 328, 461, 463
Baker, Dolly, 36-37
Baker, James A., III, 48-49
Baker, Mitchell, 99
Baltimore, David, 303-4
Bangladesh, 315
BankBoston, 244
Bo co Tnh Canh tranh Ton cu;
Global Competitiveness Report,
335
bao him luong; wage insurance,
294-97
Barksdale, Jim, 57-60, 63-64
Barnes and Noble; nh sch, 65
Barretl, Craig, 182, 183, 268, 322
Bc Kinh, Dai hoc xem Dai hoc Bc
Kinh
Bc Triu Tin; North Korea, 277,
315, 419, 420, 423
Beesley, Angela, 95
Behlendorf, Brian, 84-89, 91-93
Belding, Brian, 372
Belding, Katie, 372-73
Belgium, 95, 403
bnh; disease, 376-82
Berners-Lee, Tim, 56, 86
Best Buy, cng ti, 118
Bhagwati, Jagdish, 232, 233
bin hnh; morphing, 242
Bigari, Steven, 40-41
Billpoint, cng ti, 78
bin Laden, Osama, 55, 387, 395-97,
400-401, 403-405, 437, 438, 444-
45, 447, 448
Bina, Eric, 86
Bir Zeit University, 467
Birdsall, Nancy, 461
BlackBerry, 213
bloggers, 93
Bloomberg news organization; hng
tin,18
Bluetooth, cng ngh, 159-60
BMW,354
Boeing Aircraft, 75, 171, 194-97
Bombardier, 263
bng r; basketball, 250-51, 303
Boomer, L. Gary, 14
Boston College, 271-72
Boucher, Richard, 425
B An ninh Ni dia Mi; Homeland
Security, U.S. Department of, 260,
292
B Do Nha; Portugal, 4, 321
B Nng luong Mi; Energy, U.S.
Department of, 268
B Ngoai giao Mi; State, U.S.
Department of, 212, 260,425
B Quc phng Mi; Defense, U.S.
Department of, 268
B Thuong mai Hoa K; Commerce
Department, US., 45, 123, 451
B Tng Tham muu Lin qun; Joint
Chiefs of Staff, 38
Bradley, Bill, 197
Brazil, 51, 78, 95, 117, 314, 320, 322,
414
CHI MUC
478
Brezhnev, Leonid, 278
Brickwork, 31-32
Brin, Sergey, 152, 154-55, 292
Britannica.com, 94
British Airways, 171, 425, 426
Brody, Bill, 162,272,293
Brooke, Jim, 160
Brookings Institution; Vin ~, 293
Brown v. Board of Education (1954);
[vu n Brown di lai B Gio duc],
254
Buffett, Jimmy, 373
Burkina Faso, 320
Burns, Nick, 39
Bush, George W., 42, 93, 198-99,
268, 283-84, 303, 387, 450-52
C
C++, 111
C2C (customer to customer)
transactions, cc giao dich khch
hng toii khch hng, 77
Cc Thch thuc Lon v Suc khoe
Ton cu xem Grand Challenges in
Global Health, 380-81
Cch mang Cng nghip; Industrial
Revolution, 9, 46, 202, 323
Cch mang Mi; American Revolution,
460
Cch mang Php; French Revolution,
460
cai cch kinh t vi m;
macroeconomic reform, 313-15,
319-20
cai cch kinh t; economic reform,
313-23, 332-33, 335; vn ho v,
324-29
cai quan cng ti; xem governance,
corporate
California Institute of Technology
(Caltech), 84, 303-4
California, University of Berkeley,
85, 87, 96; Santa Cruz, 293
call center; trung tm dich vu khch
hng qua din thoai, Internet v,v.,
4,5, 15, 21-22, 24-28, 32, 34, 40-42,
61, 114, 149, 184, 225, 260, 332
Calle, Luis de la, 313, 322
Cambodia, 142, 320, 363-66
Cambridge Energy Research
Associates, 413
Cambridge University; ai hoc,
193,234
camera phones, 169-70, 179, 372-74
Cameroon, 320
Canada, 138, 143, 148, 187, 310, 320,
331, 410
Cnh Huu Cu; Old Left, 385
canh tn xem di moi
cp quang; fiber-optic cable, 66-70,
103-5, 108-10, 161, 163, 179, 195,
348
CapitalOne, cng ti, 290-91
Caplan, Mitchell H., 351, 352
Carnegie Endowment for
International Peace, Quv Carnegie
Hin tng v Ho bnh quoc t, 451
Carnegie Mellon University; ai hoc,
96, 105
Carrico, Bill, 304
Carrier, cng ti, 29
Castaneda, Jorge, 332
CAT scans [Computerized Axial
Tomography], CT; anh qut CAT,
15-16, 30, 239
Caterpillar, cng ti, 122, 124
Cawley, Joel, 63, 76, 79, 81, 302, 353
CBS News; Hng tin, 42, 93
CCI, cng ti, 416
Celestica, cng ti, 299
cell phones, din thoai di dong, 160-
61, 164-65, 167, 169-70, 213, 372-
74
CHI MUC
479
chm sc suc khoe; health care, 214;
tnh mang theo duoc cua cc phc
loi, portability of benefits, 285, 287;
di ngho v thiu, poverty and
lack of, 376-82
Chambers, John, 323
Chanda, Nayan, 383, 405
Chu Phi, xem Africa
Chechnya, 406, 434-36
Chen Shui-bian; Tran Thuv Bin, 424
Cherukuri, Satyam, 30, 29-30
Chi Mei Optoelectronics, 417
chi ph khoi nghip; business startup
costs, 318-20
Chin tranh Lanh; Cold War, 49, 182,
195, 222, 249, 274, 279, 283, 296
Chin tranh Th gioi I; World War I,
9, 405, 411
Chin tranh Th gioi II; World War II,
9, 412
Chile, 316
China Airlines, 418-19
Christians; Nhng nguoi theo dao Co
doc, 430, 463
chu nghia bi Mi; anti-Americanism,
385-87
chu nghia cng san; communism, 31,
277, 328, 331; su sup d cua, 39-
50,182
chu nghia dn tu; populism, 384, 388
chu nghia khung b; terrorism, 284,
392-97, 406, 436-37; hat nhn, 436-
37; xem ca 11/9; al-Qaeda
chu nghia pht xt; fascism, 395
chu nghia tt dinh cng ngh;
technological determinism, 373-74
chu nghia tch cuc x hi; social
activism, 297-303
chui cung, cc; supply chains, 128-41,
161, 171, 176, 177, 212, 216, 322, 350,
419; cc vn d mi truong v, 298-
301; dia chnh tri v, 419-27; tc dng
cua cng ngh s ln, 343; insourcing
v, 141-50, 171; quan l, 354; khung b,
429-32, 437
Chuong trnh Dnh gi Hoc sinh
Quc t; Program for International
Student Assessment, 272
chuong trnh kho hng dng thoi gian
xem just-in-time inventory program
chup anh, ngh; photography, 341-43
Churchill, Winston, 371
chuyn mn ho; specialization, 238,
249
CIA xem Cuc Tnh bo Trung uong
Cisco Systems, 30, 60, 166, 179, 253,
304, 322
Citibank, 234, 388
Citigroup, 13
Civil War; Noi Chin, 406
Clark, Jim, 58, 59
Clinton, Bill, 10, 45, 216, 231, 254,
386
CNB Arabiya Television, 210
CNETNews.com, 68, 159
Coast Guard, U.S., [Luc luong] Tuan
tra Ven Bin Hoa K, 20
Cobden, Richard, 414
Coca-Cola Corporation, Hng, 28
Cohen, Alan, 81-82,159; 167
CollabNet, 84, 92
collaborative planning, forecasting,
and replenishment (CPFR); lap k
hoach, du bo, v cung cap cong
tc, 134-35
Colombia, 320
Columbia University, ai hoc 193,
232
Columbus, Christopher, 3-5, 7, 9, 32
Compal, 416
CompuServe, 53, 56
Computer Associates, 89
Conference Board; Ban Hoi nghi, 118
Congo, Cng ho Dn chu, 320
CHI MUC
480
Conservation International (CI); Bao
ton Quoc t, 297-98, 412
Converse, cng ti giy, 334
Conway, Maureen, 359, 360, 390-91
Corning Glass, 226
Corporate Library, 67-68
Cosby, Bill, 304-5
Costa Rica, 416
Costco Wholesale [Cng ti Bn
bun], 214, 216, 220
Cowell, Simon, 262
cng cu tm kim, cc; search
engines, 150-59, 231, 233
cng ngh chia se [dng chung] file
[tp tin]; file-sharing technology,
164
cng ngh khng dy; wireless
technology, 159-62, 167-70, 213
cng ngh nn; compression
technologies, 195
cng ngh s; digital technology, 64-
65, 161, 162
cng nghip t; automobile
industry, 29, 102; o An d, 234;
offshoring trong, 122-25; chui
cung trong, 146-47
Cng ti Ti chnh Quc t;
International Finance Corporation
(IFC), 317-22
Co dc, nhung nguoi theo dao; xem
Christians
Co quan Hng khng Vu tru Quc gia
xem NASA
Co quan Quan l Thuc phm v Thuc
xem Food and Drug Administration
(FDA)
con st dot-com, xem dot-com
CPFR xem collaborative planning,
forecasting, and replenishment
Cray supercomputers, siu my tnh,
61
CSFB, cng ti, 234
CT [Computerized Tomography] xem
CAT
Cuba, 70
Cuc Nhp cu v Nhp quc tich;
Immigration and Naturalization
Service (INS), 273
Cuc Tnh bo Trung uong; Central
Intelligence Agency (CIA), 39, 292
Cummins, 122, 124
CVS : Concurrent Versioning System;
H thong dinh Phin ban ong
thoi, 88
Czech, Cng ho, 320, 322
D
DaimlerChrysler, 123-24
Dalrymple, Theodore, 399
Darfon, 416
Das, Tarun, 50
David, Paul A., 177-78
Davis, Shannon, 40-41
Davos World Economic Forum
(1999), 65
du; oil, 407-12, 460-63
Death of a Salesman (Miller), Ci
cht cua mt nguoi bn hng (tc
phm cua Miller), 220, 237
Degner, Alan, 206
Dell Computer, 22, 34, 78, 117, 208-
9, 235, 253, 301, 414-22, 430, 463;
Tin ch Kt hop; Merge Facility,
418; H thng Quan l Don hng;
Order Management System, 414-
15; cc tp qun ch tc c trch
nhim x hi; socially responsible
manufacturing practices of, 299-
300; Cc trung tm Hu cn cua
Nh Cung cp; Supplier Logistics
Centers (SLCs),414
Dell, Michael, 417, 421
Deloitte Consulting, 206
CHI MUC
481
Delta Air Lines, 24-25, 27, 425, 426
Delta Electronics, 417
Deng Xiaoping, 115, 116, 314
Denmark, 320
DHC,cng ti, 34
DHL, cng ti, 345-47
Dhruva Interactive, 185-89
dich vu ti chnh truc tuyn; financial
services, online, 350-52
Din dn Kinh t Th gioi Davos, xem
Davos WEF
Digital Divide Data; D liu Phn
cch So [cng ti], 363-67
Dillon, Sam, 260
Discovery Times Channel [Knh], 5,
225
Disney Corporation, [cng ti], 71-72
DoCoMo, 168-70
Doerr, John, 56, 59, 71, 280
Dollar, David, 315
Dominican Republic; Cong ho
Dominic , 320
Donaldson Company, Inc., 235
dot-com boom and bust, con sot v
ph san, 64-67, 81, 103, 109-10,
178, 197-98, 273, 346, 352
Dow Jones, 18
DreamWorks SKG, 166-67
DSL, 78
Du tru Lin bang; Federal Reserve,
120, 178
Dubai, 316, 326, 329, 347
dung cu da nng, cc; multipurpose
devices, 164-65, 174-75
dung cu luu tru, cc; storage devices,
162-63
Dunn, Debra, 300
duoc, ngnh xem ngnh duoc
Dutkiewicz, Rafal, 264
D
da dang sinh hoc; biodiversity, 297-98
da quc gia, cc cng ti ~ cuc nho
xem micromultinationals
da quc gia, cc cng ti xem
multinational corporations
da ti, nhung nguoi; versati1ists, 290-
92
Dai hoc Bc Kinh; Peking University,
247
Dai hoc Hardvard xem Hardvard
University
Di Loan; Taiwan, 208, 249, 257,
263, 269, 272, 330, 356, 409, 415-
19, 422-25
Dai Suy thoi; Great Depression, 9
Dang Cng ho; Republican Party,
206, 207, 215, 221, 255, 268,
281,297,452
Dang Dn chu; Democratic Party,
199, 206, 207, 216, 221, 297
Dng Tiu Bnh, xem Deng Xiaoping
dao duc cng ti; ethics, corporate,
360-63
din thoai di dng; cell phones, 160-
61, 164-65, 167, 169-70, 213, 372-
74
dc lp v nng luong; energy
independence, 283
di moi, canh tn; innovation, 244-45,
253; gio duc v, 264, 268
Di Vt l Mi; US. Physics Team, 270
Dng Duc; East Germany, 49; xem ca
Tuong Berlin Wall, su sup d cua
Dng Timor; East Timor, 436
Duc; Germany, 124, 211-12, 246,
309, 322, 333, 345, 347, 354, 355,
405, 412, 416, 441; vn ho, 328;
cng nghip ho v hin dai ho,
395; nhung ke cuc doan o, 396; s
nguoi vo dai hoc o, 260; xem ca
Tuong Berlin Wall, su sup d
E
E
`
Trade, 98, 296, 350-52, 361
CHI MUC
482
eBay, 68, 77-78, 146, 198, 453-56,
460
Eckroth, Joseph R., Jr., 129
e-commerce; thuong mai din tu, 81,
231, 428
ecommerce-guide.com, 77, 78
Economy.com, 40
Egypt; Ai Cap, 346, 309-12, 317, 329-
30, 403, 456, 457
Ehlers, Vern, 268-69
EI Salvador, 320
Einstein, Albert, 339
Electric Boat, 20
Electronics Industry Code of Conduct;
Quy tc Ung xu Ngnh in tu,
299-300
El-Hadidy, Lamees, 310-11
Ellsworth, John, 218
Ellsworth, Justin M., 218
Elpida, 416
Emanuel, Rahm, 216
Engels, Friedrich, 201-4
Enron, 178, 198, 245, 361
Environmental Protection Agency
(EPA); T chuc Bao v Mi
truong, 357
Epson, 3
Erdogan, Recep Tayyip, 457
Eriksen Translations Inc., 165
Ernst and Young, 166
Eskew, Mike, 144, 147, 148, 150
ESPN, 250, 251
Estrin, Judy, 304, 305
Esway, Ibrahim El, 312
Ethernet, 72
Ethiopia, 319
European Union (E.U.); Lin Minh
Chu u, 52, 118, 211
Excel, 466
Exxon, 17
Ezrahi, Yaron, 387, 405, 432
F
Featherstone, Liza, 215
Federal Bureau of Investigation (FBI);
Jn phng iu tra Lin bang, 292
Federal Express, 58, 125, 141, 241,
345-46
Federal-Mogul Corporation, 122
Feinstein, John, 251
Ferdinand, Vua Ty Ban Nha; King of
Spain, 4
fiber-optic cable; cp quang, 66-70,
103-5, 108-10, 161, 163, 179, 195,
348
file transfer protocols (FTP), cc giao
thuc truyn file, 61, 364
file-sharing technology; cng ngh
dng chung file,164
Finland; Phan Lan, 320
Fiorina, Carly, 161-62, 179, 200
Firefox, 99-100
Fischer, Stanley, 463
Flextronics, 299
Food and Drug Administration
(FDA); Co quan Quan l Thuc
pham v Thuoc, 216
Ford Motor Company, 146-47
Ford, Henry, 80
Ford, Rollin, 134-36
Forrester Research, Inc., 40
Fortune 500 corporations [cc cng
ti], 288
Foster, Dick, 245-46
Fox, Vicente, 333
Foxconn, 416, 417
Foxwoods, 20
Fractint, 84
France, 322
Freedom House, 395, 461
Freeman, Richard B., 182
Friedman, Benjamin, 324
Friedman, Orly, 448
CHI MUC
483
Fudan University, ai hoc, 247-48
Fujitsu, 417
Fukuyama,Frank, 332
G
G-8, cc nuoc; developed nations,
183, 384, 386
Gagarin, Yuri, 279
Gartner Group, 291
Gates, Bill, 55, 65,101, 194, 222, 244,
264-66, 281, 348, 378-82, 393
geek, tay cu phch, 82-84, 89, 97, 98
GeekCorps, 98
Gemtek, 417
General Eleccric (GE), 6, 30, 34, 105-
6, 110, 180, 302, 425, 426, 429
General Motors, 102, 123, 209
General Public License (GPL), 97
George Washington University; ai
hoc, 345
George, Abraham, 464-68
Gerstner, Lou, 281-83
Ghana, 320
Ghandour, Ali, 345
Ghandour, Fadi, 345-50, 352, 464,
468
gia dnh Baldwin family, 97-98
giao dich C2C, xem C2C
giao thuc [thu tuc] truyn file; file
transfer protocols (FTP), 61, 364
giao thuc mo, cc; open protocols, 61
gio duc; education, 261-65, 288-90,
312-16, 323, 333; sut doi, lifelong,
284-85, 290-92; nui day con ci
v, parenting and, 303-5
Gimp, 98
Glass, David, 131-34
Glenn, John, 256
Global Crossing, 67-68, 105
Global Edge, 29
Global Insight, 235
glocalization; [tu ghp: dia phuong
ho ton cau], 324-29
Glocer, Tom, 16-20
GNU, 97
GO Web server, 89
Goldin, Claudia, 289
Goldman Sachs, 3, 105
Goodman, Allan E., 244, 259
Google, 6-7, 65, 68, 78, 98, 151-59,
171, 187-88, 198, 212, 231, 233,
366
Gorbachev, Mikhail, 52, 314
Gorman, Maya, 31
governance, corporate, 361-63
Government Accounting Office
(GAO); Jn phng K ton Chnh
phu, 256
Grace T.H.W. Group, 423
Grand Challenges in Global Health;
Cc Thch thuc Lon v Suc khoe
Ton cau, 380-81
Granofsky, Rena, 134-35
Greenberg, Daniel S., 269-70
Greer, Bill, 240-43, 340
Greer, Jill, 340, 371
Greer, Ken, 220, 340-45, 371
Guatemala, 320
Gunther, Marc, 301-302
Gutenberg, Johann, 46
H
hacker; tin tc, 86, 96, 97
Hadjimichael, Bita, 371
Hai qun Mi xem Navy, U.S.
Hai quan Mi; Customs Service, U.S.,
145
Haifa University, 432
Haiti,320
Hamas, 434, 435
Hammer, Michael, 214,451
Hn Quc, Nam Triu Tin; South
Korea, 35, 151, 183, 249, 257, 263,
330, 332, 398, 416, 417, 419; trong
CHI MUC
484
cc chui cung ton cu, 422; nguoi
nhp cu tu, 292; tiu thu nng
luong o, 410;
hng ho ho; commoditization, 241-
42, 344
Hang Zhou, 166
Hannstar Display, 417
Haque, Promod, 111-12, 372
Harvard University; ai hoc, 51, 104,
182, 193, 201, 284, 289, 293, 324,
363, 437; Truong Kinh doanh;
Business School, 282; Crimson,
364-65
Hastert, Dennis, 199
H thng Dnh Phin ban Dng thoi,
xem, CVS
Headhunter; sn nguoi ti, 58, 59
HealthScribe, 107
Hebrew University; ai hoc, 387
Helsinki, University of; ai hoc, 97
Heritage Foundation xem Qu Di san
Hewlett-Packard (HP), 3, 34, 161,
179,200, 208-9, 235, 253, 459;
Ngn hng An D v, 358-60;
patent duoc dng k boi, 398;
PocketPC, 160; cng tc v xo di
giam ngho, 389-91; cc tp qun
ch tc c trch nhim x hi cua,
299-300; UPS v, 143, 144; b
videoconferencing suite duoc thit
k boi, 166; Wal-Mart v, 129, 301
Heymath.com, 234
Higglytown Heroes (TV series), 72-73
Hill & Knowlton, 180
Hindu, The (bo), 387
Hindus; Nhng nguoi Hindu, 50, 328,
430, 456, 457, 463
Hindustan Aeronautics, 196
Hitachi, 417
Hitler, Adolf, 395
HIV-AIDS, 376
Ho Chi Minh, 396
Hoa K; United States, 95, 148, 190,
198, 239, 316, 354; Afghanistan v,
55, 198, 436, 458; bao v quyn so
huu tr tu o, 217-18, 246; cc
chui cung ton cu cua, 423, 425;
ch tc tai, 138-39; trong Chin
Tranh Lanh, 276-80, 283; Chin
tranh Iraq, 198, 218, 345, 386, 402,
431, 435, 448, 456; chnh sch
thuong mai cua, 225-30, 236, 462;
cc cng ti da quc gia c tru so tai,
209 (xem ca cc cng ti dc th);
cuc doan, nguoi, o, 396; doanh
nghip khoi nghp o, 335; [cc noi]
dng k tn dung o, 320; gio duc o,
262, 264-73; cc dinh ch tao di
moi o, 244-45; hu-Chin tranh Th
gioi II, 251-52; hoat dng chnh tri
dang phi o, 221; h thng duong
cao tc quc gia o, 68-69; muc hoi
bo o, 260-65; bon khung b v,
392, 393, 434 (xem ca 11/9); khung
hoang v khoa hoc v cng ngh o,
252-55, 307-11; su lnh dao chnh
tri o, 280-84; Mexico v, 310, 335
(xem ca NAFTA); ngnh t o, 30,
123, 146-47; Nht Ban v, 129,
140; nguoi nhp cu vo, 397;
offshoring boi, 416, 417;
outsourcing sang, 355; n dinh
chnh tri cua, 247; tng nng sut
o, 178; thang luong o, 367; thi
truong tiu dng o, 247; thi truong
vn o, 245-46; tiu thu nng luong
o, 409-12; tnh coi mo cua, 246;
tnh linh hoat cua thi truong lao
dng o, 246, 284-85; Trung Quc
v, 118-20, 122-27, 331-33; vn
ho cua, 325 ; Vin Ho bnh, 432;
ngnh video game o, 187, 189;
CHI MUC
485
visas nhp canh vo, 184-85, 192,
467
hoi bo, kht vong; ambition, 260-65
Hockenstein, Jeremy, 363-67
Holmes, Steve, 143
homesourcing [thu trong nuoc], 37-
38
Honeywell, 26
Hong Kong, 6, 263, 320; University
of, ai hoc, 94
HotWired, 86
Howard Hughes Foundation [Qu Ti
tro], 247
Hi Bng r Quc gia xem National
Basketball Association (NBA)
Hi cc Nh quan l Cng ngh Dai
hoc, Association of University
Technology
Hi dng cc C vn Kinh t; Council
of Economic Advisors, 199
Hi dng Doanh nghip Mi - Trung
Quc; U.S.-China Business
Council, 125
Hi thc dy Khoa hoc Mi; American
Association for the Advancement of
Science, 253
hop dng thuong mai, thuc thi;
commercial contracts, enforcement
of, 319-21
HTML, 61, 240
HTTP, 61
Hubbert, Jrgen, 123-24
Hungary, 190, 442
Hunter, Dick, 415, 417, 419
Hussein, Saddam, 420
huu bng xem luong huu
Hyten, Scott, 71-72
I
IBM, 3, 55, 76, 79, 81, 251, 281-83,
353, 358, 443; cc dich vu tu vn
khinh doanh cua, 357; An D v,
30, 106; dua PC vo, 52-54;
Netscape v, 59,63; open-sourcing
v, 82-84, 89-91, 93; bn B phn
Tnh ton C nhn, sale of Personal
Computing Division by, 127, 210-
11; cc tp qun ch tc c trch
nhim x hi cua, 299-300
Idei, Nobuyuki, 199
IFC xem Cng ti Ti chnh Quc t
Illinois, University of; ai hoc, 58, 86
Illustrator, 241
ILO xem T chuc Lao dng Quc t
IMF xem Qu Tin t Quc t
Immelt, Jeff, 302
InDC Journal, 42-43
Indonesia, 318-20, 326, 392, 409,
412, 417, 422, 456, 460
Infineon, 416
Infocus Tech, 445, 446
in-forming; cung cap tin, 151-59, 161,
171, 176
Infosys, 5-7, 28, 110, 112, 141, 225,
226, 238, 290, 429, 447, 469
INS xem Cuc Nhp cu ...
insourcing; thu nguoi hay cng ti
ngoi lm mot so hay tat ca cc
cng doan cua mot vic ch tc hay
dich vu no d o ngay bn trong to
chuc cua mnh, 141-50, 161, 171,
176, 350
Intel, 28, 30, 98, 163, 182, 232, 234,
253, 268, 272-75,416; Hi cho
Khoa hoc v Ki thut Quc t, 266;
Tm Nhn ti Khoa hoc, 270
intellectual commons; nguon luc tr
tu chung, 83-95
Internet Engineering Task Force, oi
c Nhim Ki thuat Internet, 87
Internet, 16, 17, 53, 72, 174, 179,
196,204, 259, 309, 358, 374, 408; o
An D, 187-88, 388; ban du, 53,
CHI MUC
486
54; nguoi Arab v truy cp, 397,
401; browsers, 56-64,71; cai cch
kinh t v, 321-23; cp quang v,
66-70, 108; chat rooms, 192; cng
cu tm kim, cc, search engines,
150-59, 231, 233; giao tip con
nguoi di lai, 220; goi din thoai
qua, 165; o Jordan, 462; o Hn
Quc, 183; kt ni khng dy dn,
159, 161, 164, 168-70; bon khung
b dng, 430-37, 445; open-
sourcing v, 83, 85, 103; quan l v
theo di buu kin trn, 145, 148,
149, 348-49; v Quy tc Ung xu
Ngnh Din tu, 300; s ho v, 64-
65, 161; th thao v, 250; tng su
dung ton cu cua, 198; trao quyn
qua, 379; o Trung Quc, 34, 125;
work flow v, 76-80; xem ca dot-
com, con st v ph san; specific
companies
iPaq, 159-60
iPod, 65, 153, 155, 163, 171
Iran, 283, 292, 346, 366, 404, 410-12,
419, 420, 423, 456, 461
Iraq, 38-40, 406, 420, 423, 461; U.S.
war in, 198, 218, 345, 386, 402,
431, 435, 448, 456
Ireland, 117, 208, 320, 414, 417
Isabella, Nu hong Ty Ban Nha,
Queen of Spain, 4
Islam, xem Muslims
Islamic Studies and Research Center,
Trung tm Nghin cuu Hoi gio,
400
Islamists, nhng nguoi theo dao Hoi,
392, 394, 431
Islamo-Leninists, 394-97,401-402,
423-26, 429
Israel, 15, 292, 345, 349, 392, 404,
406, 417, 419, 431, 432, 466-67
Italy, 235, 322, 335, 354, 386, 396
J
J.C. Penney, 118
J.C. Williams Group Ltd., 134
Jabil, 299
Jackson, Janet, 156
Jackson, Jesse, 304-5
Jackson, Shirley Ann, 252-55, 270,
275
Jahjah, Dyab Abou, 403
Janaagraha, 388
Java, 111
Jet Propulsion Laboratory, 84
JetBlue Airways, 36-38, 443, 444,
446-47
Jews, 430, 436, 458, 463
Jiang Mianheng, 423
Jiang Zemin, 423
Jobs, Steve, 55
Jockey International, 143
Johns Hopkins University; ai hoc,
15-16, 113, 162, 242, 278, 293, 462
Johnson, Lyndon B., 276
Johnson, Paul, 328
Jordan, 273, 316, 34-49, 366, 461-62
Juhaiman, phong tro, movement, 327
just-in-time inventory program,
chuong trnh kho hng dng thoi
gian, 135
K
Kai Fu Li, 266-68
Kanagawa, Hip uoc; Treaty of
(1854), 139
Kannan, P.V., 25, 184-85, 263
Karatnycky, Adrian, 395, 396
Katz, Larry, 289
k ton; accounting, 11-15, 80, 166,
184
Kennedy, John F., 254, 256, 278-79,
283, 284, 290
Kernan, Joe, 206
Keyhole, 159
CHI MUC
487
kha nng [tnh] c th dng duoc;
employability, 284-93
Khalsa, Gurujot Singh, 108
khoan dung, vn ho v; tolerance,
culture of, 327-28
Khomeini, Ayatollah, 404
Khosla, Vinod, 105
Khrushchev, Nikita, 278
Khung b ngy 11 thng 9, cc cuc;
September 11 terrorist attacks, xem
11/9
ki su, su thiu hut cua Mi; engineers,
U.S. shortage of, 307-11
Kinh Thnh; the Bible, 48
Kiuchi, Masao, 140-41
Klamath Communications, 180
Klausner, Rick, 381, 382
Klein, Michael, 317
Kleiner Perkins, 56
Kletzer, Lori, 294-95
Kmart, 133
Knight, Bob, 251
Konica Minolta Technologies bizhub,
174-76, 188
Koo, Richard C., 262-63
Koon, Tracy, 272-75
Kray, Art, 315
Krishnakumar, N., 426
Kuehn, Kurt, 146
Kulkarni, Vivek, 31-32, 427
Kurtz, Howard, 93
Kuwait, 404
L
lm ngh tu do, nhung nguoi [vn
ngh si]; freelancers, 340-41
Landes, David, 324, 326
Landor Associates, 180
Lo; Laos, 365
lp k hoach, du bo, v cung cp
cng tc, xem CPFR
Law, Lalita, 376-77, 465, 466
Lawrence, Robert, 284, 293
Lebanon, 326, 345,423
Lenin, V. I., 395, 396
Leninists, xem Islamo-Leninists
Lenovo, 210-11
Leonard, Andrew, 86, 89
Leopold, Aldo, 412
Levin, Richard C., 247-48
Levine, Joshua S., 296
Levitt, Arthur, 453-54
LG.Philips LCD, 417
l thuyt du thua lao dng; lump of
labor theory, 227
License Cng cng Chung, xem
General Public License
lich su tn dung; credit histories, 319,
320
Lin don Cng nghip An D;
Confederation of Indian Industries,
50, 426
Lin Hip Quc; United Nations, 212,
278, 366; Chuong trnh Pht trin,
398; Hi dng Bao an, 409-10
Lin minh Cu vng/PUSH & Qu
Gio duc Tu cch Cng dn;
Rainbow/PUSH Coalition &
Citizenship Education Fund, 304
Lin Minh Chu u; European Union
(E.U.), 52, 118, 211
Lin minh Phn phi Ton cu;
Global Distribution Alliance, 348
Lin X; Soviet Union, 50, 193, 278,
283, 442; chuong trnh vu tru cua,
254, 256, 277, 279 ; su sup d cua,
48-52, 55, 182, 314, 376, 385; truoc
dy, xem Nga
Lih, Andrew, 94-95
Linux, 91, 97-99, 101, 103, 261
Litan, Robert E., 293-95
Liteon, 417
Lithuania, 250, 251
CHI MUC
488
Los Angeles Police Department; So
Canh st ~, 403
LRN, 158, 360-63
lut vic lm, cc; employment laws,
246, 284-85, 318, 320, 321
Lut Vin Thng;
Telecommunications Act (1996),
67, 69, 105
Luc qun Mi; Army, U.S., 432; Phn
di Trung tm; Central Command,
430
Lucent Technologies, 29, 68, 112-13,
163
luong huu; pensions, 285-86
luu tru, cc dung cu xem dung cu luu
tru
Lynx, 86
M
Ma, Mary, 21O
Macedonia, 321
Mahon, Karen, 218-19
Mail Boxes Etc., 144
Malaysia, 95, 117, 208, 326, 356,
399-400, 409, 412, 414-18, 422,
435, 445
Mali, 98
Malleswaram, truong chuyn nghip
cho phu nu, College for Women, 26
Managers, 245
Mandelbaum, Michael, 113, 277-78,
283, 462, 463
mang ao ring; virtual private
network (VPN), 188
Mankiw, N. Gregory, 199
Mao Trach Dng; Mao Zedong, 116,
328, 436
Marshall, K hoach; Plan, 50
Marshall, Will, 286
Marx, Karl, 201-4, 222
Marx, Tzvi, 438
Marxism-Leninism; Chu nghia Marx-
Lenin, 395, 396
Massachusetts Institute of Technology
(MIT); Hoc vin Cng ngh, 96,
104, 113, 244, 254, 261, 267
Mattel Inc., 129
McCaw Cellular, 58
McCool, Rob, 86
McCue, Mike, 68
McDonald's Corporation, 40-42, 195,
241, 298-300, 384, 389, 420, 424-
25, 427
MCI, 68
McKinsey & Company, 32, 245, 363,
364
Medicaid [Chuong trnh Tro cap y t
do Lin bang ti tro, bang quan l
cho nguoi c thu nhap thap] , 215,
285
Medicare [Chuong trnh bao him y t
lin bang cho nguoi tu 65 tuoi v
nguoi tn tat], 285
Medline, 162
Meghna, C. M., 24
Mehta, Pratap Bhanu, 387
Memphis, University of; ai hoc, 467
Mercedes-Benz, 123-24
Merrill Lynch, 449
Messman, Jack, 91
Mexico, 20, 115, 117, 138, 296, 300,
309-10, 313, 316, 320, 323, 417;cai
cch kinh t o, 314; Ngn hng
Trung uong, 310; Trung tm
Nghin cuu cho Pht trin, 336;
[cc gi tri] v hnh cua su pht
trin kinh t o, 330-36
micromultinationals, cc cng ti da
quoc gia cuc nho, 356
Microsoft, 3, 65, 81, 163, 194, 217,
231, 233, 234, 253, 274-75, 463; o
An D, 22; Dell v, 418; Internet
Explorer, 62, 63, 99; o Jordan, 348;
MSN, 56, 171; MSN Web Search,
153; Office, 98, 100, 188; v open-
sourcing, 81-83, 97-102, 280; o
CHI MUC
489
Trung Quc, 34, 266-68, 365;
Windows, 28, 52-54, 57, 60, 62, 64,
71, 73, 74, 80, 97, 99, 102, 161,
188, 226; Word, 76-78, 187, 466
MindTree, 360-62, 426
Minnesota, Lut Giu v Mang
[sng], Conceal and Carry Law,
371-72
Minow, Nell, 67-68
MIPS (triu lnh mt giy; millions of
instructions per second), 163
Mitsubishi, 196
Mitsuishi, Tamon, 169-70
Mobility, Tnh di dong 417
Moguls, 325
Mohammad, Mahathir, 399-400
Mohammed, Khalid Sheikh, 444, 448
Mohegan Sun, 20
mi truong; environment, 298-301;
tiu thu nng luong v, 409, 411-13
Mondragon, 264
Mongolia, Mng co,366
Montenegro, 320, 321
Morgan Stanley, 63, 120
Mormons, nhng nguoi 37, 446
Morocco, 316, 392
morphing, bin hnh, 242
Morris Air, 37, 446
Mosaic, 58-59, 70
Motev, Mohammed, 467
Motorola, 168, 417
Moussaoui, Zacarias, 445-46
Mozilla Foundation, Quv Ti tro, 99-
100
MP3 player, 43
MphasiS, 12
MRI (Magnetic Resonance Imaging;
Chup anh bng Cong huong Tu),
16
MSI, 416
M-System, 417
Muhammad, 309, 397
Mullis, Ina, 271-72
multinational corporations; cc cng
ti da quoc gia, 209-10, 356; xem ca
cc cng ti dc th
multipurpose devices xem dung cu da
nng
Mundie, Craig J., 53-54, 56, 76, 81,
100-102, 163, 217
Muslims; Nhng nguoi theo dao Hoi,
9, 55, 310-12, 325-29, 385, 392-
407, 430, 432, 445, 456; o An D,
456-59, 464; du v, 461-63; khung
b, nhung ke, 392, 431-32 (xem ca
al-Qaeda)
Mussolini, Benito, 395
Mi gc An (nhung nguoi); American
Indians, 108
Mi gc phi (ngung nguoi); African-
Americans, 254, 304-5, 403
Myers, Gen. Richard, 38
N
NAFTA, North American Free Trade
Agreement; To chuc Thuong mai
Tu do Bc Mi, 199, 296, 310, 313,
330, 331, 334, 336
Naim, Moises, 323
Nam Phi; South Africa, 91, 209, 380
Nam Triu Tin xem Hn Quc
Nanya, 416
Napster, 70, 164
Naqvi, Mujteba, 414
Nasdaq, 209, 245, 345, 346, 463
National Aeronautics and Space
Administration (NASA); Co quan
Hng khng V tru Quoc gia , 256,
465
National Basketball Association
(NBA), 250-52
National Cancer Institute; Vin Ung
thu Quoc gia, 381
National Center for Supercomputing
CHI MUC
490
Applications (NCSA); Trung tm
Ung dung Siu my tnh Quoc gia,
58, 86-87
National Commission on Mathematics
and Science Teaching for the Twenty-
first Century; Uv Ban Quoc gia v Day
Ton v Khoa hoc cho Th ki Hai muoi
mot, 256-57
National Foundation for American
Policy; Quv Ti tro Quoc gia v
Chnh sch Mi, 270
National Institute for Science and
Technology, Vin Quoc gia v
Khoa hoc v Cng ngh, 268
National Institutes of Health (NIH);
cc Vin Quoc gia v Suc khoe,
247, 269
National Science Board (NSB); Uv
Ban Khoa hoc Quoc gia, 257-60
National Science Foundation (NSF);
Quv Ti tro Khoa hoc Quoc gia,
198, 255, 256, 268, 281
NATO, 39
Naval Historical Center; Trung tm
Lich su Hai qun, 139
Navy, U.S., Hai qun Mi, 20, 409
Nazi, bon, 397
nng luc ct li; core competencies,
357
nng luong, su dc lp v; energy
independence, 283
nng luong, tiu thu; energy
consumption, 407-13
nng sut; productivity, 177-78, 318;
outsourcing v, 260-61
NEC, 417
Neeleman, David, 37-38, 443, 446-47
Nehru, Jawaharlal, 50, 104
Neland, Glenn E., 422-23
NeoIT, 239, 459
Netherlands, 9, 95, 320
NetMeeting, 187
Netscape, 56-59, 61-64, 70, 71, 73,
79, 81, 83, 86, 105, 149, 161, 176,
231
New Frontier, 277
New York Stock Exchange (NYSE);
So Giao dich Chung khon New
York, 245
New York University; ai hoc, 465
New Zealand, 320, 374
Nga; Russia, 30, 91, 104, 138, 181-83,
193, 212, 213, 228, 274, 283, 322,
356, 385, 407, 437; Chechnya v,
434, 436; du tru du cua, 410, 412;
ki su o, 258; HP o, 209; nguoi nhp
cu tu, 292;outsourcing sang, 194-
97, 261; tiu thu nng luong o, 408,
411; phn mm work flow software
o, 83
ngnh duoc; pharmaceutical industry,
216
Ngn hng Th gioi; World Bank,
183, 315, 317, 384, 386, 408
ngho [di]; poverty, 315, 318, 319,
376; giam ngho, alleviation of,
389
nghin cuu v pht trin; research
and development (R & D), 29-30,
355; cc dai hoc v, 244-45
nghip chu [nh doanh nghip] x hi;
social entrepreneurs, 363-67
NGO, Nongovermental Organization
nguoi lao dng, tnh c th dng duoc
sut doi cua; workers, lifetime
employability of, 284-93
ngun luc tr tu chung; intellectual
commons, 83-95
nh khoa hoc, thiu cc ~ o Mi;
scientists, shortage in U.S. of, 256-
60
Nhn luc, Chuong trnh Pht trin v
Do tao; Manpower Development
CHI MUC
491
and Training program, 279
nhp cu, nhung nguoi; immigrants,
292-93, 316, 328; thnh cng gio
duc cua, educational attainment of,
370, 304
nhp s liu, cc cng ti; data-entry
businesses, 364-67
Nht Ban; Japan, 6, 95, 138, 151,
182, 196, 210, 227, 236, 249, 263,
322, 332, 335, 354, 411, 413, 419;
trong cc chui cung ton cu , 422,
423; cng ngh khng dy o, 160-
61, 168-70; Co quan [Xc tin]
Ngoai thuong (JETRO), 119, 422;
cuc doan, nhung nguoi, o, 396;
gio duc o, 264; hu-Chin tranh
Th gioi II, 50, 126, 231; ngnh t
o, 29; nghin cuu v pht trin o,
269; nguoi nhp cu tu, 292; off
shoring boi, 228, 416, 417; ph san,
v no o, 320; tiu thu nng luong o,
409, 410; Trung Quc v, 32-36,
119-20; vn ho, 325, 328; Wal-
Mart v, 139-41
Nielsen/NetRatings, 198
Nigeria, 320, 392, 460
Nike, 143, 144
Nikon, 149
Nilekani, Nandan, 5-8, 11, 28, 141-
42, 238, 429, 447
Nixon, Richard M., 284
Ni chin, xem Civil War
Nokia, 179, 425
Nomura Research Institute; Vin
Nghin cuu, 262
nng ln ton cu, su; global
warming, 283
nng nghip; agriculture, 288-89; cc
vn d mi truong v;
environmental issues and, 297-99
nongovernmental organizations
(NGOs); cc to chuc phi chnh phu,
365-66, 388-89, 391
North Carolina, Dai hoc Nng nghip
v Ki thut Bang; Agricultural and
Technical State University, 444
Northwest Venture Partners, 111, 372
Norton Utilities, 418
Norway, 320
Novell, 74, 91
Nuclear Regulatory Commission; Uv
Ban iu Tit Hat nhn, 254
nui day con ci; parenting, 303-5
O
O'Bannon, Frank, 206
OECD: Organization for Economic
Co-operation and Development; To
chuc Hop tc v Pht trin Kinh t,
259-60
Office Depot, 299
offshoring; [dua vic] ch tc, san
xuat, hoat dong ra hai ngoai, 114-
17, 161, 176, 227, 235
Ogilvy & Mather, 180
Ohio Pilot Store, 445
Ohio State University; ai hoc Bang
~, 117
Ohmae, Kenichi, 32, 1l7
O'Keefe, Sean, 256
Oklahoma Center for the
Advancement of Science and
Technology (OCAST), Trung tm
thc day Khoa hoc v Cng ngh
244-45
Olumpiad Ton Quc t;
International Mathematical
Olympiad, 270
Olympic Games, ai hoi th thao ~,
250-51, 303
Oman, 320
OneStat.com, 100
OPEC: Organization of Petroleum
CHI MUC
492
Exporting Countries; To chuc cc
nuoc Xuat khau Dau lua, 41O
openknowledge.org, 96
OpenOffice.org, 98
open-sourcing; [tm] nguon mo, 81-
103, 161, 171, 176, 429; phong tro
phn mm min ph v, free
software movement and, 96-102;
dang ngun luc tr tu chung v,
intellectual commons form of, 85-
95
Opsware Inc., 70, 231-32
Oracle, 81
Ortiz, Guillermo, 310, 323
O'Sullivan, Fran, 210
Otellini, Paul, 232
Outlook Express, 187
outsourcing; thu bn ngoi lm mot
hay mot so cng doan cua chuoi
cng vic [ch tc, san xuat hay
dich vu] cua mnh, 38, 40, 161, 171,
176, 199, 227, 350, 357; cng ngh
s v, 344; d tng truong, 360-63;
sang An D, 3-8, 11-32, 35, 38,
103-15, 187-91, 228, 260-61,
290,426; sang Cambodia, 363-67;
sang Nga, 194-97; sang Trung
Quc, 32-36, 113, 247-49; vic lm
duoc cm neo, of anchored jobs,
239;
Oxford University; ai hoc, 193
P
Pacific Design, 417
Page, Larry, 153-54
Paine Webber, 120
Pakistan, 50, 55, 315, 320, 331, 346,
366, 404, 419, 423, 425-31, 444,
445, 456, 457, 459
Palestinians; Nhng nguoi Palestine,
349, 392, 431, 466-67
PalmPilot, 97, 152, 167
Panama, 319, 321
Papa John's pizza, 143
Pasteur, Louis, 113
patch, mng v, 86-89
patent, 30, 217-18, 269, 397
Paul, Vivek, 30, 105-6, 109, 1l0, 236,
246, 356, 383-84, 426-28
PayPal, 77-78, 146
PCs, 52-54, 60, 61, 64, 100, 107, 108,
168, 186, 217; o Trung Quc, 127,
210; o An D, 103, 187; Internet
v, 56-59, 62, 71, 73, 179; khng
dy, 160; work flow v, 161, 176
PDA, personal digital assistants, 162,
164-66; xem ca PalmPilot
Pearl, Danny, 432
Pearlstein, Steven, 263-64
Pentagon, 39
Perkowski, Jack, 114, 116, 120-22,
124-25
Perry, Commodore Matthew
Calbraith, 139, 140
Peru, 318, 321
Pfizer, cng ti, 20
ph san; bankruptcy, 319, 320
Phn Lan; Finland, 320
phn mm min ph, phong tro xem
phong tro ...
phn mm work flow, 71-80, 149,
171, 176, 187, 195, 414
Php, cch mang, xem Cch mang
Php
Pht tu, cc; Buddhists, 463
Phi chu, xem Africa
phi chnh phu xem NGO
phi diu tit; deregulation, 216
Philippines, 320, 356, 416, 417, 422,
430
Phng Thuong mai Hoa K; Chamber
of Commerce, US., 311
phong tro chng ton cu hoa;
CHI MUC
493
antiglobalization movement, 384,
387
phong tro phn mm min ph; free
software movement, 96-103, 188
phc loi, cc khoan ~ c th mang di;
portable benefits, 284-88
Pickering, Thomas R, 194-97
Pizza Hut, 3
Plow & Hearth, 145
Pol Pot, 396
POP, 61
Powell, Colin, 212-13, 429
Powers, Pat, 125-26
Premji, Azim, 458
Prickett, Glenn, 298-99, 412
Procter & Gamble, 136
Progressive Policy Institute (PPI);
Vin Chnh sch Tin bo, 285-88
Puerto Rico, 250, 251
Q
Qatar, 39, 316, 400, 403
QSRweb.com, 41
Quanta, 416
Quark, 241
Quc hi Mi; Congress, US., 254,
256, 268-69, 279, 281, 287
Qusti, Raid, 327
Qu Di san; Heritage Foundation,
123
Quy tc Ung xu Ngnh Din tu, xem,
Electronics Industry Code of
Conduct
Qu Ti tro Khoa hoc Quc gia xem
National Science Foundation
Qu Ti tro Quc gia v Chnh sch
Mi xem National Foundation for
American Policy
Qu Tin t Quc t; International
Monetary Fund (IMF), 183, 234,
384, 386, 463
quyn so huu tr tu; intellectual
property, 217-18, 246
quyn ti san, quy so huu; property
rights, 321
Qwest, 164
R
Rajan, Raghuram, 234-35
Ramanathan, Ramesh, 388
Rao, Jaithirth "Jerry," 11-15, 80, 109,
325, 427
Rao, Rajesh, 29, 185-91
Rashid, Richard A, 274-75
Rather, Dan, 42, 44, 93
Reagan, Ronald, 52, 55
Red Army Faction, 396
Red Brigades, 396
Rensselaer, Dai hoc Bch khoa;
Polytechnic Institute, 253, 254, 275
Reuters, 16-21
Reynolds, Glenn, 44
Reynolds, Jerry, 147
RFID, radio frequency identification
[microchips]; [chip vi mach] nhan
din tan so v tuyn, 135-36, 167
Ricardo, David, 225-27
Ride, Sally, 392
Roberts, Scott, 413
Robinson, Shane, 167
Rogers, Will, 336
Rolls-Royce, 171-72, 211-12, 354-56
Romania, 322
Romer, Paul, 176, 178, 229, 230, 289-
90, 306, 339
Rose, John, 171-72, 211-12, 354-56
Rosen, Daniel H., 334-35
Rosenfeld, Jaeson, 364
Rothkopf, David, 45, 46, 451
Royal Jordanian Airlines, 345
Rubio, Luis, 336
Rumsfeld, Donald, 434
Rushdie, Salman, 404
S
Salem, Ali, 400
CHI MUC
494
Salon.com, 86, 89, 136, 215
Samsonite, 417
Samsung, 416, 417
Sandel, Michael J., 201-5
Sanmina-SCI, 299
Santana, Joe, 291-92
Sanyo, 138, 417
SAP, Cng ti, 34
Sarkar, Monica, 299-300
Sarnoff R&D firm, 29-30
Sathini, A, 418
Saudi Arabia, 55, 221, 400, 445, 456-
58, 463; chu nghia khung b o, 402,
406; du o, 283, 405, 411, 412, 460,
461; vn ho cua, 326-29
Schacht, Henry, 113, 163-64
Schieffer, Bob, 42-44
Schirrmacher, Frank, 309
Schleifer, Abdallah, 396-97
Schlesinger, David, 20-21
Schmidt, Eric, 153, 156-57
Schroeder, Gerhard, 211-12
Scott, Lee, 138
SDI, cng ti, 417
SDS, Students for a Democratic
Society; Sinh vin v mot X hoi
Dn chu, 403
Seagate, 417
Sears, 133, 138
Segrest Farms, 143
Seidman, Dov, 158, 360-63
Seiyu, 139-41
Sen, Amartya, 51
Serbia, 320
Sharp, 417
Shenkar, Oded, 117
Shultz, Howard, 350
Siemens, 263; Business Services, 292
Sierra Leone, 320, 321
siu my tnh Cray, xem Cray
Sifry, Micah L., 44
Silicon Graphics, 58
Simon and Schuster, 106
Simplo, 417
Simpson, O.J., 403
Singapore, 6, 234, 272, 320, 335, 354,
355, 417, 422
Singh, Dinakar, 105, 209, 276-77, 329
Singh, Manmohan, 50, 107, 314, 384
SITE Institute, 435
Skype Technologies, 165
Smart Modular, 417
Smith, Adam, 199
SMTP, Simple Mail Transfer
Protocol, giao thuc chuyn thu, 61
SOAP, Simlpe Object Access
Protocol, giao thuc truyn thng
dua trn XML gia cc ung dung,
75, 76
SoIP, Services over Internet Protocol;
Cc Dich vu trn Giao thuc
Internet, 166
Solectron, 299
Solow, Robert, 177
Somaiah, Nitu, 24
Sony Corporation, 34, 139, 199, 301,
417
Sophary, 366
Soto, Hernando de, 318, 321
SourceForge.net, 98
Southwest Airlines, 37, 173-76, 179,
199, 446
st rt; malaria, 376, 379, 381
So Giao dich Chung khon New York
xem New York Stock Exchange
(NYSE)
So Thuong mai Thnh ph Bc Kinh;
Beijing Municipal Bureau of
Commerce, 408
Spitzer, Eliot, 19, 245-46
Sputnik, 254, 256, 277, 279
Sri Lanka, 191, 430
SSL, Secure Socket Layer, giao thuc
CHI MUC
495
truyn d liu an ton trn Internet
do Netscape pht trin, 61
Stallman, Richard, 97
Stanford University; ai hoc, 60, 96,
154, 176, 229, 267, 289
Starbucks, 231, 299, 350
Steinberg, Hattie M., 305
Sternad, Ken, 149
Steyn, Mark, 373
Straw, Jack, 213
Stross, Randall, 99
Subramanian, Arvind, 461
Sudan, 373, 409-12
Sun Microsystems, 62, 81, 104-5
Sundaram, Natarajan, 358
Sunder, Sophie, 24-25
sng, lut dng; gun laws, 371-72
Sunrex, 416
Suzuki, 234
Swainson, John, 89-90
Syria, 320, 330,423,457
T
Taliban, 458
Tanzim, 467
tao diu kin thun loi d hoa;
graphic facilitation, 390
Target, cng ti, 118
Targus, cng ti, 417
Tas, Jeroen, 13
Task Force on the Future of American
Innovation, 268
Tata Consulting Services Ltd. (TCS),
110, 184,205-6
Tata, Ratan, 234
tng lop trung luu, middle class, 375-
76, 384, 420
Ty Ban Nha; Spain, 4, 354,
355,401,405; Moorish, 328, 329
TCP/IP, 61, 76
Teac, 417
Technical University of [ai hoc Ki
thuat] Hamburg-Harburg, 395
TechRepublic.com, 291
Tefla, Sa'd Bin, 404
Tellme Networks, 68
Tenba, 417
Texas Instruments, 3, 30, 105, 107
Thi Lan; Thailand, 117,320,417,422
Thanh Hoa, Dai hoc; Tsinghua
University, 193-94
Tharrington, Jeannie, 136
Thatcher, Margaret, 314, 333
th thao; sports, 250-51
thi truong lao dng, tnh linh hoat cua
cc; labor markets, flexibility of,
246
thi truong vn, cc; capital markets,
245-46
thch nghi, tnh; adaptability, 239-43,
249
Thin An Mn, tham st o quang
truong; Tiananmen Square
massacre, 373
Th Nhi K; Turkey, 326, 335, 346,
457-58
thuong mai din tu xem e-commerce
thuong mai tu do; free trade, 225-36,
406
Thuy Din; Sweden, 95, 346
tiu thu nng luong; energy
consumption, 407-13
Tiu Vuong quc Arab, cc; United
Arab Emirates, 319
Timm, David, 235
Tnh di dng xem Mobility
TiVo, 155-56, 171
To n Ti cao Mi; Supreme Court,
U.S., 254
Tolstoy, Vladimir, 166
Torvalds, Linus, 97
Toshiba, 142, 417
Toyota, 139, 263
CHI MUC
496
T chuc Bao v Mi truong;
Environmental Protection Agency
(EPA), 357
T chuc cc nuoc Xut khu Du lua
xem OPEC
T chuc Hop tc v Pht trin Kinh t
xem OECD
T chuc Lao dng Quc t;
International Labor Organization,
398
t chuc phi chnh phu, cc, xem
nongovernmental organizations
T chuc Thuong mai Th gioi; World
Trade Organization (WTO), 95,
114-16, 121, 125-26, 183, 332, 335,
384, 386, 408
T chuc Thuong mai Tu do Bc Mi
xem NAFTA
Trc nghim Quc t v Ton v
Khoa hoc ln thu Ba; Third
International Math and Science
Test, 272-73
trao quyn; empowerment, 379-80
Trilogy Publications, 258
tr choi my tnh; computer games,
185-89
tro l c nhn tu xa; personal remote
assistants, 31-32
Tropiano, Laurie, 357-58
trung luu, tng lop, giai cp xem tng
lop
Trung Quc; China, 29, 92, 95,104,
141, 151, 181-83, 208, 252, 277,
309, 316, 322, 354, 385, 407, 430,
463; n cp so huu tr tu o, 218;
bnh tt o, 378; bng r o, 250;
cch mang cng san o, 436; Cch
mang Vn ho o, 267, 328; cai cch
kinh t o, 314; ch tc tai, 21, 74,
114-27, 235, 294, 309-13, 315, 356,
414, 416, 417, 421-22; chnh sch
thuong mai v, 228-33, 235-36; dn
s nng thn cua, 221, 376, 377,
380, 413-14, 419, 420; Di Loan
v, 419, 422-25; dao duc lm vic
o, 263, 264; din thoai di dng o,
373; di ngho o, 315; gi tri v
hnh cua su pht trin kinh t o,
329, 331-36; gio duc o, 264-68,
271-73, 305, 333, 335; IBM v,
210-11; ki su o, 113, 257, 258, 280;
vn d mi truong o, 300; Ngn
hng Trung uong cua, 310; nguoi
nhp cu tu, 292; nh khoa hoc o,
257, 269; v open sourcing, 102;
outsourcing sang, 32-36, 113, 189,
247-49, 361; n dinh chnh tri o,
247; s sinh vin ~ duoc tuyn vo
cc truong cao hoc nuoc ngoi,
260; v su sup d cua Tuong
Berlin, 51; tng lop trung luu o,
275-76, 387; tng truong kinh t
cua, 249; th ki muoi tm, 11; thi
truong vn o, 245; tiu thu nng
luong o, 407-12; vn ho, 325, 327-
28; trong chui cung Wal-Mart,
132, 138, 140, 177; zippies o, 191-
94
Trung tm Lich su Hai qun xem
Naval Historical Center
Trung tm thc dy Khoa hoc v
Cng ngh Oklahoma xem
Oklahoma Center for the
Advancement of Science and
Technology (OCAST)
Trung tm Ung dung Siu my tnh
Quc gia xem National Center for
Supercomputing Applications
(NCSA)
Tsinghua University xem Thanh Hoa
Tunisia, 320
tuoc quyn, su; disempowerment,
CHI MUC
497
382-92
Tuong Berlin, su sup d; Berlin Wall,
fall of, 48-52, 55, 60, 73, 182, 192,
194, 313, 385, 441-42
Tuyn ngn Cong san; Communist
Manifesto (Marx and Engels), 201-
4
Twain, Mark, 158-59
Tyco, 198
U
Uganda, 328
Ugarte, Jose, 265
Ukraine, 322
Unabomber, 431
Uni1ever, 241
Unite, 385
United Parcel Service (UPS), 141-50,
349, 419
United Technologies, 426
Unix computers, cc my tnh chay h
diu hnh Unix, 59
Unnikrisan, Anney, 28
UPI, United Press International, 19
USI, cng ti, 417
Uy Ban Chung khon v Giao dich;
Securities and Exchange
Commission (SEC), 245, 453-54,
456
Uy Ban Diu Tit Hat nhn xem
Nuclear Regulatory Commission
Uy Ban Khoa hoc Quc gia xem
National Science Board
Uy Ban Quc gia v Day Ton v
Khoa hoc cho Th ki Hai muoi mt
xem National Commission on
Mathematics and Science Teaching
for the Twenty-first Century
V
Vajpayee, Ata Bihari, 427
vn ho; culture, 324-29
Vn phng Diu tra Lin bang;
Federal Bureau of Investigation
(FBI), 292
Vn phng K ton Chnh phu; xem
Government Accounting Office
Vn phng Thng k Lao dng;
Bureau of Labor Statistics (BLS),
258
Vashistha, Atu1, 239-40, 459
V binh Quc gia; National Guard,
42, 48, 93
Venezuela, 283, 321, 410, 412, 460
Verleger, Phillip K., Jr., 411-12
video games; tr choi, 187, 189, 353
videoconferencing; hoi nghi video,
166
vic lm duoc cm neo; anchored
jobs, 238-39
vic lm; jobs: tao ~, 287; tin dn,
untouchable, 237, 423
Vin Chnh sch Tin b xem
Progressive Policy Institute
Vin Di ngoai Bc Kink; Beijing
Foreign Affairs Institute, 411
Vin Gio duc Quc t; Institute of
International Education, 244, 259
Vin Quc gia v Khoa hoc v Cng
ngh xem National Institute for
Science and Technology
Vin Quc gia v Suc khoe xem
National Institutes of Health (NIH)
Vin Ung thu Quc gia xem National
Cancer Institute
Vietnam, 91,117; chin tranh o, 20
Virtual Caliphate, 430, 431
Visa card, 414
Voice of America; i Ting ni Hoa
K, 459-60
Voice over Internet Protocol (VoIP);
Thoai trn Giao thuc Internet, 165-
66, 349
Volex, 417
Volpi, Mike, 166
CHI MUC
498
Volvo, 263
v no, giai quyt; insolvency,
resolution of, 320
VTR (Virtual Tax Room), 13
vu kh hat nhn; nuclear weapons,
419, 425; bon khung b v, 426-37
Vuong quc Anh, xem Anh
W
Waitman, Claudia, 165
Wales, Jimmy, 94-95
Wal-Mart, 118, 128-41, 143, 167,
174, 214-16, 220, 301, 430, 454
Walsh, Pat, 162
Walton, Sam, 131-33, 137, 138, 215
Wang, Winston, 423
Warburg Pincus, 68
Ward, Steve, 210
Warrior, Padmasree, 168
Washington University; ai hoc, 193
Watanabe, Osamu, 119, 422
Weather Underground, 396
Web browsers, 56-64, 71
WebSphere, 90
Wee Theng Tan, 317
Weimann, Gabriel, 432-33
Welch, Jack, 106
Wertz, William, 130
Western Electric, 68
Whirlpool, 263
Whitman, Meg, 78, 453-56
Wikipedia, 94-95
Wild Brain, 71-73
Williams, Candace Lee, 449-50
Win Liu, 34
Winnick, Gary, 67
Wipro Technologies, 30, 105, 106,
109, 110, 112, 236, 246, 290, 356,
384, 426-28, 458
Wistron, 416
Wladawsky-Berger, Irving, 93, 443
World Bank xem Ngn hng Th gioi
World Learning, 98
World Trade Organization, WTO,
xem T chuc Thuong mai Th gioi
World Wide Web, 9, 56-57,60, 85;
xem ca Internet
WorldCom, 198
WPP, cng ti, 180-81
Wrighton, Mark, 193
X
X hi Vi dai; Great Society, 276, 277
xu chui cung; supply chaining, 128-
141, xem ca chui cung
Xia Deren, 34-36
XML, 75-76,240
xo bo phn bit; desegregation, 254
Xu huong Quc t trong Hoc Ton v
Khoa hoc, cc; Trends in
International Mathematics and
Science Study, 271
Xu Jun, 137-38
Xu Tian, 247-48
xuyn quc gia xem da quc gia
Y
tuong; ideation, 241
Y2K, khung hoang my tnh, 108-15
Yahoo!, 65, 153-54, 156, 157, 160,
171, 218-19, 231, 233, 265, 367,
405
Yale University; ai hoc, 105, 192-
93, 247-48
YaleGlobal, 94, 383, 405, 433
Yamani, Ahmed Zaki, 405
Yang Yuanqing, 210
Yang, Jerry, 154, 157-58, 265, 375,
384
Yiting Liu, 193
Young & Rubicam, 180
Z
Zaun, Todd, 161, 170
Zayat, Taha, 311-12
Zedillo, Ernesto, 296, 314, 333-34
Zhao, Michael, 407-408
CHI MUC
499
Zimbabwe, 333-34
zippy, 183-91, 226