LI NG Sao li vit cho cc b m sinh con u lng? C a con no m chng l con u lng? C a no ging vi a no u.

Mi a l mt khm ph mi, mt ngc nhin mi cho ta. Nhng d sao, vi a con u lng chng ta cng b ng nhiu hn, vng v nhiu hn m lo lng cng nhiu hn. . . Bi ln u chng ta bng dng lm cha m, chng ta b xo trn c np sng, np ngh c t trc, chng ta phi i ph vi nhng vic. . . vt vnh hng ngy lm ta lng tng khng t: sn sc b , tm ra, v sinh, n mc, b mm. . . ri l nhng m qun ng, nhng ngy qun n khi b m au bnh hon. Nui tr l mt bn nng, mt ngh thut hay mt khoa hc? C ba, c l th. L mt bn nng, bi khng cn hc hi bt c u, ngi m cng c th nui con n ngy khn ln. i cho n, kht cho ung. Nng lm cho mt. Lnh lm cho m. Nu khng b lch lc i, bn nng c th l mt hng dn vin tt. L mt ngh thut, bi hn bt c mt ngh s no khc, ngi m to nn mt tc phm sng: a con, mt con ngi, mt c nhn. Sn sc b, dy d b, nhn ngm b ln ln l c mt ngh thut uyn chuyn y sng to c mc ch cui cng l gip b pht trin trn vn nht theo mt khun mu nh sn, nhng l mt khun mu c bit, khng ging mt khun mu no khc. L mt khoa hc bi nu c i lc bn nng ngn ngi, ngh thut phn vn th chnh kin thc khoa hc s soi sng con ng phi la chn . Khoa hc gip ta hiu r hn hng dn hu hiu hn, khoa hc gip ta ngn nga cho tr nhng bnh tt him ngho... Trong thi gian lm vic ti khoa cp cu bnh vin Nhi ng Si Gn, nay l bnh vin Nhi ng 1 TP. H Chi Minh, ti c chng kin hng ngy nhng cnh bnh hon, cht chc ca tr th m phn ln c th trnh c hay gim thiu c. C nhng th bnh m cc nc tin tin ngy nay ch c gi tr lch s hay rt him hoi nh lao mng no, st bi lit, un vn, bch hu... th x ta tr con vn cn gnh chu nhng tai ng khng bit n bao gi! Mt v gio s ngoi quc chuyn v cp cu Nhi khoa, nh ti a i thm tri bnh truyn nhim c xem... tn mt ci mng gi trong bnh bch hu v nhng cn co git ca nhng b b phong n gnh v ct rn d bn. ng th thc mi thy ln th... hai. Trong khi sch ca ng m t rt k v nhng trng hp cp cu v thi tai , v... trn hc. Cn thnh kin sai lm th k sao cho ht! Nhng thnh kin git hi bao nhiu tr th v ti khng thy c trong sch gio khoa y hc. C nhng b b tiu chy khng ng nm nh thng m phi nm nh thng v m b khng dm cho ung nc; khng ng cht m nh cht v b cho ung si phin , nha bng... C nhng b b lm kinh khng n ni nguy him n tnh mng m nh b mng v tam x m, mt gu... hay m mt, sng phi v s, chanh... V thng tm hn ht l nhng b b b i n cn da bc xng - c gi l ban kh - hay sng ph, l lot, kh kho, qung g, lao phi ch v b m bt n king qu ng! St xut huyt l ban en, st thng hn l ban trng... v nht nh ch cha thy... ban! Nhiu khi ti tng khng dn ni cn tc gin, mun gy g vi nhng b m , nhng nhn li h, lng bng thy n nn. C phi li h u! H rt thnh tht, rt tin tng nhng iu h lm, h ngh, m nh th cng ch qu thng con.
1

CHNG 1: Lm quen vi b Chng ta c ci may l khng qu vn minh nh ngi u M: B m sinh con lc no khng hay v c nh thuc m, con sinh ra cng khng thy mt v c mang i nui trong lng knh, n ni khi ngi ta giao con li cho h trc khi ri bnh vin, h ngc nhin: Con ti y sao?(*) (Chng trch khi cha m n tui gi th con ci mang b vo vin dng lo v khng ngh rng l cha m h!) nc ta - tr cc trng hp bnh tt - b m no cng sinh n mt cch bnh thng v khi sinh xong l c b t nm bn cnh ngay. B m c th theo di mi din bin ca cuc sinh n ca chnh mnh, lc no phi th u, lc no phi nn, lc no phi rn... V khi b lt lng, b l ngi u tin ngc nhin, sung sng nghe ting khc cho i ca nm rut mnh - ngc nhin sung sng nh mt cy o nghe thy tri o la ln, ni nh mt th s. Ti c nhiu dp trong thy nt rng r ln cht ngc nhin ca cc b m sinh con u lng. B mm ci - n ci khng tng thy u - c v hi lng khi ngi ta cho bit l b va c mt b trai hay gi. B rng ghi nh gi sinh chnh xc ly cho b mt l s t vi sau ny. B cm thy khng qu au n nh tng, tng nghe ni. D nhin b cng nghe mt cht mt mi, nhng l th mt mi nh nhm ca mt ngi va leo dc, ln n cht nh v hng ly ln gi mt ri. D sao, bn trong, bn trn nhng cm gic d chu cng ln khut t nhiu u lo, khc khoi. B ang ng trc mt th thch ln trong i: LM M! * V by gi b nm , bn cnh ta, mt sinh vt t hon gn gi m xa l . Ta khng trnh khi mt cht ng ngng. B khng ging vi hnh nh m ta xy dng trong tr tng. B cng khng ging vi my tm nh d thng ta ct dn, ngm ngha mi ngy trong sut thi gian c mang. B xu x hn nhiu: da b ng, cn pht nhng vt trng nhn (vernix caseosa) do cc tuyn nhn tit ra, che ch bao bc b trong thi gian b cn... li trong bng m. Nhng vt nhn khi tm k s ht i, nhng c ngi cho l c vy sau ny da b s mn mng hn. Ta cng thy cc bt xanh trn, mi, mt, gy, cc vt ny s ln i trong mt thi gian . Cha ht, b cn c mt lp lng mng che ph vng trn, gy, xung tn lng v cng s rng i vo tun l th hai. B c v khng cn i t no! u to qu! u bng 1/4 c th ( ngi ln l 1/7). Chn tay b ngn ngn v lc no cng co qup nh cn tic ci thu nm trong bng m. u b mm, mo m, c th c mt bu mu do nhng va chm lc b lt lng hoc do my ht to ra , ta s thy mt cc bu ln bng mt phn tri cam, mm mm, lu bu. Bu ny s tiu i trong vng ba tun l sau . Nhng ch tip gip ca cc xng u cha gn cht, khong trng mm c che ch bng mt lp da rn chc gi l m c (thp) . M c trc v sau u kh rng lc mi sinh, s ng kn t t v cng hn khi b c 12 hoc 18 thng, trung bnh thng th 15. Mt b c phn x vi nh sng
Th gii b mt ca tr em. Thrse - Gouin Dcarie. N.H.L. dch. Hin nay u M, ngi ta quay tr li cch sinh , nui con gn gi vi thin nhin.
(*)

nhng thng nhm nghin, ch thnh thong h m mt lc thm d cuc i xung quanh. Ming b c khi mo xch v nhng th thut trong lc sinh sn, nhng cng ch vi ba hm sau bnh thng tr li. Ngay lc mi cho i c b b gi chn cht ri! Nu ta d ngn tay gn mi b, b nt ngay. Bng b hi ln hn ngc, gia lng lng mt cung rn mi ct c bng cht. Cung rn ny s rng i vo ngy th 5, c khi tr hn n ngy th 10 hay 15 cng chng sao. Ngi ta bo nhng tr c rn rng tr l lm, khng bit c ng khng? B c th l trai, c th l gi. Nhng d l trai hay gi ri th ta cng s yu thng b nh nhau. B u lng m l gi th... d lm n, cn l trai th... chc bng! B trai thng c tinh hon v bu di sng to v b gi th m h dy ln, c khi xut huyt cht nh m h na. C hai - trai v gi thng c v sng ln, c khi rn ra cht sa... non! Tt c nhng iu k cc ny u l bnh thng. Chng qua v s lng kch t ca ngi m cn li trong c th b gy ra nhng hin tng . Thng thng vo ngy th ba, b b vng da. S vng da ny gi l vng da sinh l, ngha l vng da bnh thng. Khng phi bnh tt g c. C 4 tr s sinh th ngi ta thy c 2 hoc 3 a b chng vng da ny. L do l v c s hy hoi s lng hng cu thng d cho thch hp vi i sng mi v phn khc cng do gan b cn non yu. Chng vng da sinh l ny ch xut hin vo ngy th 3, tc 36 - 48 gi sau khi sinh - v vng khng sm lm, khng cn cha tr g c cng t nhin khi trong vng mt vi tun l (xem B vng da). Trong vi ngy sau, b i tiu ra mt th phn n u en, hi nhn, gi l ct su (mconium). n ngy th ba phn b mi v ng bnh thng v trung bnh mi ngy i 3, 4 ln. Nu b khng i tiu ra phn en th c th b mc mt chng bnh no hoc c th b... khng c hu mn, phi bo cho bc s bit ngay. B i tiu mi ngy chng 30 - 40 phn khi v cng ngy cng nhiu hn. Mt b bnh thng cn nng trung bnh 3 kg n 4 kg. Mt b nng di 2, 5 kg hoc trn 4, 5 kg phi c bc s khm v nhiu khi cn s sn sc c bit. B th mi pht 40 - 45 ln v tim p mi pht khong 140 ln . Trong ba ngy u b b st khong 120 - 200 gr. B cng ln con cng st cn nhiu. T ngy th t ht st ri tng dn n ngy th 10 th t c s cn lc mi sinh. B khng qu yu ui nh ta tng. Cc b m thng c cm tng b yu ui, b bng qu, lc no cng phi nng nh nng trng , hng nh hng hoa mi c. Khng u! Ci m c (thp) trn u b mm nhn l th nhng khng b rt nh ta tng, n chc hn mt ming da... tru. M c phi mm nhn cho b c b pht trin. B cng bit ku khc khi i, khi kht, khi lnh qu hay nng qu. B cng c d tr trng c th mt s lng khng th cn thit bo v trong vi thng u. Tm li b khng yu ui qu nh ta ngh, b c trang b kh y ... xung ni! Nhng d sao b cng cn c ta chm sc thn trng . c nhng trng hp b cht ngp v v m, hay b phng v nhng vo mt thau nc si... S thm ving nn gii hn, chng nhng lm mt cho b m cn lm mt cho b
3

m na. Nhng ngi ang au yu - ho hen cm cm - tt hn l khng nn tip xc vi b, khng nn hn ht bng b b, c th ly bnh cho b. Nn t b trong mt ci ni - phng thong kh, rng ri mt m - tr trng hp b cn c si m. Ta thng c xu hng mc qu nhiu lp o cho b, cn trm thm mn thm chn, c khi cn nm la na, rt d lm cho b b nng, nhit ln cao, mt nc trong c th rt nguy him. Mt i ln ti c nh bo sinh mi n thm bnh cho my b s sinh b nng 39 - 40 oC v b tiu... H th cho ung vi ba th thuc khng bt nn c nh ti khm v vit giy chuyn i bnh vin. Lc n, ln no cng thy c nh b con bu quanh a b, c ngi cn khc st si. Khm khng thy c bnh g c, ch c nhit ln cao v khng tiu c... v khng c nc tiu. B no cng c trm kn mt, mc my lp o, ca phng ng kn bng, c b cn c t trong lng p cho thm phn m p! Ln no ti cng ch cha bng cch b chn mn t o cho b, cho b ung nhiu nc v b m... l b khi. V ti mi hiu ti sao cn c nhng ng thy... nc lnh lm n x ny. D nhin, nu tnh trng mt nc ca b nng hn, ti phi gi b vo bnh vin. Nhng ngy u mi sinh, b d b mt nc trong c th v nhit s tng cao rt nguy him nu ta lm cho b b nng nc qu v qun cho b ung nhiu nc. Bnh thng trong ba ngy u b b st cn v hi th, m hi, nc tiu, phn... thot ra ngoi m cha b c bao nhiu b p, nu v s ta khng cho b, cho ung nc thm, b cng d mt. Ngay ngy u ta phi cho b b sa non, v b nhiu ln; thnh thong cho ung thm nc. Lc u sa cha c nhiu nhng b cng b, sa cng ln nhng ngy sau . Nn nh l sa non rt qu gi, b i rt ung. Cng trong thi gian cn nm ti nh bo sinh, b s c chch nga lao. Mt b sinh bnh thng, thng, th chch nga lao sm l iu bt buc. Nhng ci k cc, xu x ca b s qua i trong mt thi gian ngn . Ta s cng ngy cng quen b hn v yu b hn. Tnh m s dng ln t t cng vi sa m. Nhng ng ngng ban u ri s qua i. Ngi cha cng th. Sau nhng ngy lng xng, hi hp, by gi l lc cm thy mt ni lng lng trn ngp trong lng. Lm sao khng c cht ngng ngng, khi bng dng m ngi ta thnh cha m phi khng? Phi tp... lu lm mi c th xng h Ba M hay B M vi b m khng ngng ch b? Nhng trong ci cm gic lng lng bay bng ca ba m b hnh nh cn c ci cm gic nng nng ca trch nhim xung i vai t y . Chm sc b t trong bng m Lc vo khong nm 1960-1961, cc bc s sn khoa phng Ty t nhin thy s tr mi sanh b d dng tng ln mt cch ng k. l mt loi qui thai c hnh dng rt l: tr c u mnh, tay chn, nhng ch c hai bn tay m khng c cnh tay. Bn tay gn lun vo vai trng ging nh con hi bo vy. Trng hp nng, hai chn dnh li vi nhau. Cc nh khoa hc t tn qui thai l Phocomelia (pho-co: hi bo, melia: tay). Sau khi nghin cu ngi ta pht hin ra nguyn nhn gy qui thai chnh l mt loi thuc an thn c tn l Thalidomide, m cc b m mang thai thng dng thai bt hnh. Lp tc, loi thuc ny b cm sn xut v thu hi ngay s thuc ang c trn th trng.
4

Cc loi thuc sn xut ni chung u phi qua nhiu giai on th nghim nghim ngt trn sc vt, qua nhiu th h loi tr tt c nhng kh nng c th sinh ra qui thai. c bit, thuc s dng cho b m mang thai cn phi nghim ngt hn na! Gn y, ngi ta ng rng mt loi thuc an thn khc c th l nguyn nhn ca chng st mi, ch vm hu thai nhi, nu ngi m c thai dng n. t lu, ngi ta cng bit bnh ban Rubella (Rubole) l mt loi ban rt nh, gp tr con, nhng nu chng may b m ang mang thai trong 3 4 thng u m mc phi th thai nhi c th b nhng tt bm sinh nng: tim bm sinh, cm bm sinh (m mt), tai ic, n n v. v... Chnh v th, nu xc nh ng b m c thai m mc bnh ny, cc bc s khuyn ph thai trnh hu qu ng tic k trn. Ngy nay th Rubella c thuc chng nga, nhng ngi ta khng bao gi tim cho ngi ang mang thai, hay chun b c thai. Bi nh vy cng c th gy bnh cho thai nhi. Khi thai nhi ln ln mt cht na, khong 5 - 6 thng tui trong bng m th c nguy c non, nu ngi m mc bnh st rt, bnh giang mai v. v... m khng c cha sm v ng. HIV/AIDS l mt bnh v cng nguy him truyn t m sang con nh ta bit. Gn y cng c cch gim thiu s ly truyn ny nhng khng phi an ton trm phn trm. Ngi m chch Streptomycin trong lc c thai, con s b ic; chch Kanamycin con s b h thn; ung nhiu Ttracylin, con s b h xng, h rng, chm pht trin... Nh vy, khng c ngha l dng thuc ta, thuc bc th khng sao. C nhng thuc ta thuc bc k thai c bit r, nhng cng c rt nhiu loi thuc khc cha c bit m c ung ba, gi l b thai, dng thai th c khi sinh tai ha! Khng k gn y c nhiu th thuc ng y nhng ton nguyn liu Ty y, nh nhng th thuc lm mp , thuc cha vim khp v . v... cha Corticoids v cng tai hi, khng kim sot ni. Tt nht l phi chm sc b t trong bng m . Thm thai nh k; theo di tng trng ca thai nhi. Dinh dng ng cch. au m phi khm bnh, iu tr v lun thn trng mi khi dng thuc men . Cc c bn ni, bn ngoi c th bo rng cc c ch cn i bc sg c m vn hng chc a con tt p, nhng chng ta nn nh thi cc c khc, thi ta khc: c mt s bnh tt, thuc men, ha cht, thi khng c nn ngi ta khng mc bnh. Thi dn c tha tht, i li kh khn nn bnh cng kh ly lan! V li, chng ta cng u c nh hng chc a con sy a ny cn a khc! Thi k nm trong bng m chia ra lm hai giai on: ba thng u gi l HNH THNH v su thng sau gi l PHT TRIN. 1. Giai on hnh thnh L 3 thng u ca thai k. Lc , cha gi l thai m gi l phi. T lc trng th tinh v phn chia ny n dn thnh ra mt con ngi - d l b t ti - chnh l giai on ny. Ta bit, khi ci phi c 8 tun l th mi nng c 1 g v di 2,5 cm. n 12 tun (3 thng) mi nng c 14 g v di 7,5 cm tc bng mt ngn tay thi, tuy vy lc cng hnh thnh y cc c quan, b phn, phn bit trai, gi... Chnh trong giai on hnh thnh ny, nu c mt cht trc trc g xy ra, d b qui thai, d
5

dng! Th d, lc ang thnh hnh cnh tay, m ngi m ung nhm thuc Thalidomide, cnh tay s khng hnh thnh c v ta s c mt qui thai ging con hi bo nh trn ni. Th d, lc hnh thnh vm ming v mi trn m c trc trc g xy ra, mi v vm khng dnh li c vi nhau, ta c trng hp st mi, ch vm hu! Hiu nh vy ri ta mi thy tm quan trng ca vic chm sc b m mang thai th no cho tt c m ln con. Khng dng thuc men ba bi , khng chiu chp X-quang ba bi, khng lao ng qu vt v, khng lo lng, s hi... chnh l nhng yu t cn ch . M khng phi ch b m t lo! Chnh ng b na phi c trch nhim: thng yu chm sc cho b bu cng l thng yu chm sc cho a con tng lai. 2. Giai on pht trin L 6 thng tip theo ca thai k , cho n ngy b c sinh ra. y cng l giai on quan trng vi c im l LN nhanh! giai on ny, ta gi l thai nhi v b l mt con ngi vi y hnh dng v ln rt mau. Lc thai ba thng nng 14 g th lc 6 thng nng 1000 g (nng gp 70 ln) v lc 3 thng di 7,5 cm th 6 thng di 35 cm (gp 5 ln). Thc t, mt b m mang thai, trong 3 thng u th khng ai bit, nhng khi c 5 thng tr i th ht... giu c ai na ri! Thai ln mau qu! B vn tip tc ln nhanh: lc 9 thng, sanh ra, trung bnh b nng c trn di 3 kg v cao 50 cm! Ta thy ch trong 3 thng sau cng ny m b nng gp 3 ln v cao gp ri! Lc gn sanh, b m trng c v nng n l vy. Cu hi t ra l: nh g m to ln mau d vy? Nh m nui nng! Tt c thc n, cht b dng u i qua l nhau truyn t m sang con. Vy mun b m nui con tt th trc ht phi nui b m mang thai tt. Hiu nh vy ri ta s khng b m mang thai n ung qu thiu thn , khng b m mang thai b mt, b bnh hay b lo lng, u su na. Ci cch ngh cho m n t thai nh, d sinh l hon ton sai! n t , n thiu s lm cho m i v do gy nguy c l thai nhi b suy dinh dng, trong lc ang cn pht trin nhanh trong giai on ny. M thiu dinh dng, con trong bng m cng thiu dinh dng , nhng iu ng ni y l s thiu dinh dng trc ht nh hng ln b no ca thai nhi, khin b no khng pht trin c v sau ny tr s km thng minh. Mt thai nhi gi b suy dinh dng ngay lc cn trong bng m th sau ny khi ln thnh mt c gi cng s c b xng nh, ci cc, xng chu hp... n lc c gia nh cng s sinh con kh, con li b suy dinh dng tip na. Tm li, thnh mt ci vng ln qun khng bit n lc no mi dt , tht ng tic! B m km hiu bit s thai to kh chng nhng nhn n, nhn ng m cn lm lng tht cc nhc vt v, c ngi cn tm thuc ung cho thai teo nh li. C trng hp, khi n bnh vin th thai cht trong t cung hoc ra mt thai teo qut, da nhn nheo, tht sn cng nh con kh! Nhng tr ny d cn sng, ln ln th cng s l nhng ngi tn ph, ngu n l gnh nng cho x hi v gia nh. Ni nh vy khng c ngha l ngi m c thai ch nm ngh khng lm g c. Thc ra, ngi m nn lm vic va phi ph hp vi tui thai , c thi gi gii tr, ngh ngi, sinh hot lnh mnh. Ngc li gn y kinh t
6

pht trin gia nh kh gi c tnh trng con b bo ph t trng bng m, phi sanh m. B m mang thai b cng qu ng , sut ngy ch n ri ng, ht sa ny ti thuc kia... lm cho m yu i m con cng yu, o ut. Nh vy cng khng tt. Nh, mang thai, sinh l mt hin tng sinh l bnh thng, khng cn phi kiu c. Nguy c th hai trong giai on ny l mt s bnh nh st rt, giang mai, c th gy non. T thng th nm tr i, vi trng giang mai hay k sinh trng st rt c th chui qua nhau thai, gy bnh a con. Cc vi-rut nh HIV, vim gan B ... cng chui qua nhau thai trong thi k ny gy bnh cho tr. Cch tt nht l thm khm thai nh k v theo ng ch nh ca thy thuc chuyn khoa. Mang khng nng, khng au Cu mang nng, au c truyn tng t th h ny sang th h khc n ni cc b m khng mun tin cng khng c. Nhng cc bc s sn khoa ngay nay c th ni ngc li: mang khng nng, khng au! Hy n thm mt lp hc v khng au ang hng dn cho cc b bu ti mt bnh vin ph sn. Lp hc rt c hoan nghnh v gip cc b m khng cn thnh kin v mt hin tng sinh l bnh thng ca bn thn mnh. C mt thi, u M, ngi ta trnh s au n khi sinh n ca b m bng cch nh thuc m m sanh. Phng php hon ton khng au t no c nhng hin nay cc b m u M u phn i, khng mun c mt a con... t trn tri ri xung nh vy na. Cc b m mun chnh mnh sinh a con mnh, mun c au bng, mun c rn, mun c c cm gic x lng v ngay sau , c a con mm mm nm bn cnh b v m ku chn cht . Tm li, ngi ta mun c mt cuc sinh t nhin , thin nhin, khng can thip nhn to (tr trng hp bnh hon). C ci ng l hin nay sanh m li tr thnh ci mt thi thng ta. Mi ngi ua nhau sanh m, bnh vin, bc s cng gi sanh m, thm ch thy bi cng khuyn sanh m cho kp gi hong o sau ny con c lm vua hoc t ra cng lm giu nhanh chng. Kt qu, mt s tr sanh khng ngy thng, sanh non, o ut, thiu oxy no, c vn v h hp, v mt, b nhim trng s sinh, khng c b m v sau ny nhiu vn khc v tm thn ng tic xy ra . Nh ni, mang thai, sinh l chuyn bnh thng v l mt chc nng sinh l ca ph n! Do , chuyn chng c g... m m c. N khng phi l chuyn d bn n phi trn hng thng trong bung ti , n phi giu gim lc git qun o, phi qun o! N cng khng phi l chuyn s hi n ni lo lng qu ng, khng au cng rn au. Chnh ci cch sinh n t nhin ca chng ta hin c cc b m cc nc tin tin mong c v thc hin . Ch khc mt cht: ta th c ngi xem chuyn sinh l b mt, l... gh gm, nn b m m ra lo lng, s hi, cn h, h c hc tp, bit sinh n din tin ra sao, bit r v bn thn mnh, v a con, do h khng s hi, khng lo u g c. Ging nh mt ngi li xe bit r my mc ca xe, li bit r cch li th li mt cch thoi mi, khng s hi, cn ngi khng bit li, khng bit r my mc m vn phi li nn m ra lo s l vy. Bn phn ca b m l nn hc yn tm: hc r v c th, v sinh l, v din tin sinh , lm ch hi th gim cn au v nht l khng b nhng mc cm mang nng, au m nh na!
7

Mang khng nng l v lc c mang, ngi m n ung, ngh ngi y . Vn tip tc cng vic bnh thng, va sc, tr trng hp da sy thai hay c kin ca thy thuc khuyn, vn i li, chi th thao, tp th dc vi cc ng tc nh nhng. T thng th 8, gn sinh, nn ngh hon ton. Trnh gn chng mt vi thng trc ngy sinh l . Gi v sinh thn th tt , mc thong mt, rng ri. Ch chm sc rng, c su rng th phi cha sm. Nn n ung y cht dinh dng, n nhiu cht st (rau mung, u que, u a, rau dn, m. v. v... ) b mu cho c m ln con. n nhiu cht calcium (trng g, vt, tm, cua... ). Nhng li khuyn nh king mn ny c mn n v s phong , s nga, s n cua sinh ngang, n th tr st mi v. v... u nhm nh! Thn trng khi dng thuc. Cng t dng thuc cng tt tr trng hp c kin ca thy thuc. Trnh b bn chng hn, nn n rau tri, nn vn ng hn l ung thuc x. Ci thi quen ung thuc b thai, dng thai, ru b... u khng cn thit, cn chun b cho con b m: lau ra u v mi ngy, xoa bp nh nm v, ko nh nm v ra nu nm tht lm vo. Khi b sinh ra th cho b ngay v sa non rt qu, c kh nng chng bnh tt. B m ln cn trong lc c thai chng 12 kg l va. Ln cn t ngt, ph v.v... u phi i khm ngay. Cc du hiu bt thng lc c thai: Ra huyt. Sng ph tay chn, mt. Nhc u dai dng. M mt. au bng. i ma nhiu.

Sau khi sinh Bnh st sn hu l ni kinh hong, gy nhiu t vong cho sn ph, nay gn nh rt him, nu c sinh trong mt mi trng v trng. Trc kia, khi cha bit vi trng l g, cc bc s thi ch nhn xt thy nu ra sch tay tht k trc khi , sn ph s khng cht v st sn hu, cn ngi no tay d bn m th sn ph cht nhiu hn. Bc s Semmelvveis, ngi Hungary, l ngi u tin pht hin ra iu nay. Ngy nay, ti Hungary, c bc tng nh n ng v ng c mnh danh l Ngi cu tinh ca ph n . n thi Pasteur tm ra vi trng th mi s r rng. D bn l iu kin vi trng sinh si, ny n ri gy bnh. m tay ra khng sch, dng c d bn, cha tit trng th m cht, ct rn bng dao ko bn th con cht v un vn rn! Vi trng s nht l nh nng mt tri. S x bng, s c nhng ngi khe mnh, n ung y , c sc khng tt. Vy nu ta theo xa, nht k b m trong bung ti, khng cho thy nh mt tri, mc o qun d bn, khng dm tm ra, tiu tiu ti ch, nm la tht nng v n ung king c, lm cho sc Khng chng bnh tt yu i th bo sao khng mc bnh sn hu, bo sao khng suy kit, mt sc, gi i xu i nhanh chng! Nhiu b m sinh xong b tai, chng mt, da xanh nh tu l, bc i khng vng, ngt xu hoi l vy. Ngoi ra, nhng thi quen thiu khoa hc s gy ra nhng tc hi ln

a con v sa m s thiu cht b khi ngi m king n , c bit l sa m thiu vitamin B1 s gy suy tim cp tr nh nhi, rt d dn ti ci cht oan. Kinh nghim ca ngi trc , cn phn bit ci no c hi, ci no khng. B m tt lm, phi nghe! Gi m cho tr, tt, phi nghe. i ra ng phi xin php ng to bng cch qut l ngh trn trn, khng cn thit nhng cng khng hi. Nc ct th dn ui tru ln trn, khng cn thit nhng v hi, ch lm ta d oan m tn thi. Nng m i thy ban th sai, coi chng b st xut huyt, st rt, tay chn ming... th sao ? Bp mi nht thuc vo ming tr l sai, d b sc cht v. v... Tm li, phi sng sut v phi c kin thc na. Vy lc c thai th i thm thai nh k, lc sinh th sinh bnh vin c khoa sn. V nh th trong phng sch s, thong kh, c nh mt tri. Qun o rng ri, sch s. Tm ra thoi mi. n ung y . Ngh ngi y . Tp th dc, lm vic va sc v cho con b sa m. Su tun l sau khi sinh l coi nh hon ton bnh thng. M trn con vung l vy.

CU HI THNG GP Chuyn coi !

Bc s i, chng ti nht nh i coi ti . Coi xong, ng t v ... s ti ti by gi? Lm sao y... ? Tr. thu... @
Khng lm sao c! C vy. Thi gian s ngui ngoai i ri th u li vo . Chuyn chng c tham d vo cuc sanh ca v l mt tin b ca Sn khoa, n gip cho ngi v khng c n, khng c cm gic vt cn mt mnh: n ng i bin c i / n b i bin m ci mt mnh! phng Ty c nhng nghin cu chng t s hin din ny l c ch , gip sn ph d chu, cuc nh nhanh chng hn. Trong phim nh, ta thng thy ngi sn ph ang au qun tng cn tot m hi m tay vn nm cht ly tay ngi chng, nh mt tru mn, bit n v... mm mt n ci tha mn! Chuyn ci nc ngoi cn k rng c anh chng n thy c v au qu chu khng ni cng bt khc theo v ku ln: li ti anh, li ti anh. C v thy vy bn ni: Khng, khng phi li ti anh u, anh yu! Thc ra phng Ty, ngi ta c hc v tinh dc, v gii tnh t thu nh, khng xa l vi c th hc , sinh l hc, tm l hc... nn khng c s t m, lo lng hay s hi g y. Cn ta, nhiu cp v chng c vi nhau hng... chc a con ( l ni chuyn hi trc, by gi hai a thi nh!) m cng khng h bit u cua tai nheo n ra lm sao. Th nhng, l lng thay, nhng tng phng Ty tin tin mi c chuyn ngi chng tham gia tin trnh cuc sinh ca v, no ng ta ngy xa cn ... . tin b hn th! Tht vy, trong mt ti liu ca bc s Phm Ngc Thch, nng thn ta ngy xa xa c tp tc khi ngi sn ph gp trng hp kh, rn lu ra th ng chng phi leo ln mi nh, ci ht cc nut lt, hoc nh ht cc cc ro, nh m v sanh c d! C trng hp ng chng cn phi li qua sng; nhy qua mng gip v vt cn. C trng hp ng chng phi ct lc quy nc trong lu cho tht trn tru v d sanh! Nhiu ngi ngh y l d oan m tn. Khng u! C l ngi xa thc rt r vai tr
9

h tr tm l ca ngi chng . Ngi chng tch cc tham gia trong sut cuc sinh ca v, leo tro nhy nht, vt v tot m hi ht ch khng ch nm tay an i sung nh bn Ty! iu ny hn nhin lm ngi v cm ng, hi lng thy c ngi chng bit thng v thng con, chia ngt s bi, nh m cc bp c c th gin, d c c m trn con vung! Ta by gi cha chun b k kin thc v tm l cho c v ln chng, nn khng trnh khi s b ng, thm ch hoang mang v s hi. C b v bo thy anh chng c lom lom lm "quan st vin, ngng, khng ra! Cn anh chng th bo coi mt ln, s... ti gi! Sanh , chuyn sinh l bnh thng! Sanh l mt hin tng sinh l bnh thng. Cho nn cuc sinh cng gn thin nhin cng tt. Thy in, mt nc c t l t vong m thp nht th gii, thp gp 4 ln ca M, v gp 8 ln ca Nht, vic sinh ngy cng gn gi vi t nhin. B m khng cn phi nm trn bn sanh, dng chn ra trong mt t th kh chu, tri li c t chn t th sao cho thoi mi, ngi xm, m ly ngi thn, m ly gh (nh ngi xa chy ra sui, m ly gc cy). Lc sanh c th t th na nm na ngi hoc nm nghing , b cng... min sao d chu. T th t nhin ny cn gip cho c t cung d n trn. Chuyn nh thuc m, sanh m... rt t khi phi thc hin. Tm li, gn nh tr v vi t nhin, ch khc mt cht l hon ton v trng v nh m cuc rt an ton.

10

CHNG 2: Sa m C bao gi qu v quan st mt a b ang b m cha? Khng phi n im lm nt sa cho y bng u nh! N l lm . N h hng, hai mt sng r ln tng chp, thnh thong nhn m n m ci ci. Cht cht li ngng li, khng nt na m nhi nhi ci chi, ch cho sa ra thm, ri li vi u nt mnh, ri li nhi nhi ch na... n nhn nh nh bm ln. Khng vi vng, khng hp tp. N tin rng mn sa m n ch dnh cho ring n. R rng l n khng phi ch lo nt sa cho no bng m cn ang ung vo lng tnh thng ca m n. Li ch ca sa m Lm sao c th ni ht c nhng li ch v cng ln lao ca sa m? Li ch khng phi ch cho b m con cho m b na? Ngi kh tnh n u cng phi nhn rng sa m l mt thc n thin nhin v l tng nht ca tr; Mt cch i khi, ta bit sa m c nhiu cht b dng nht cho tr, cn thit cho s pht trin tm hn cng nh th xc tr: nhng acid amin thit yu to dng t bo, nhng men c bit gip cho s tiu ha mau chng , cht st to huyt cu t, nhng khng th chng bnh tt v cc sinh t (vitamin) va nhiu va ti, khng b hu hoi v pha ch. B nui bng sa m t bnh tt, t au m, s t vong thp chnh l nh cc khng th qu bu . Cc khng th ny khng tm thy trong sa b. Ta li khng cht u lo v vic pha ch phin phc. Khng s sa ngui, sa hi , sa nhim trng. Lc no sa cng ti, v trng v lun lun nhit thch hp. Sa m sn sng bt c lc no, bt c u v ty nhu cu ca tr m ln xung nhiu hay t. Khng c nc si, khng c binh thy, khng c nm l to l nh no c. V b ln ln, b bm thng minh, khng au yu... s l mt phn thng ln lao cho ngi m . Nhng ngay vi ngi m, s cho b cng gip ch rt nhiu. Nh cho b m, t cung co tht v tr v v tr c mau l (do , ngi m mi sinh trong lc cho con b thng thy au ni bng di), cc kch thch t c iu ha Khin cho i sng tm sinh l ca ngi m pht trin tt hn bao gi ht. Nhng iu quan trng hn c l trong lc cho con b, ngi m khm ph ra chnh mnh - ngi m thc s lm m. Hnh din t tin. V tinh mu t thing ling ny n rng buc m con. Tnh mu t khng ch c loi ngi m cn pht trin mnh cc loi c v khc. Ta bit chuyn con kh m liu cht cu con. Ta bit chuyn ngi ta bt voi: ch cn la bt ch voi con l voi m riu ru theo v s th! Cha c mt con cp, con voi, con kh... khe mnh no nh con th khc cho con mnh b. Cho b sa m cn l mt li tit kim th gi v tit kim tin bc cho ngn qu gia nh. Cn nh khi th ra trng, mt v gio s gi vui tnh ca chng ti bo mt sinh vin so snh sa m vi sa b. Anh sinh vin k khng st mt yu t no nhng v gio s c lc u cho l cn thiu. Sau cng ng ta ci, ni anh qun so snh ci bnh b! Khng c ci bnh b no d l thy tinh hay cao su, p v tin li hn ci bnh b thin nhin! Xin ng hiu lm ti qung co cho sa m v khuyn khch vic cho b sa m. Khng! Ti khng c lm vic bi v cho con b sa m l mt vic

11

hin nhin, d nhin, t nhin... N l mt thin chc ca ngi m, mt bn nng. Khng cn ai khuyn khch, khng cn ai qung co cho n c. Nhng tr ngi Nhng chc c nhng trng hp khng th cho b sa m v c ny hay c khc ch? C. Nhng phi ni l rt him. Ngay c nhng b sinh non, cha sc nt sa hay nhng tr sinh ra mang tt bm sinh nh st mi, nt vm hu... khng th nt c th ngi ta vn nn sa m ra cho b ung. Mt vi trng hp tm thi ngng sa m nh khi v b nt n , v sng, lm m... phi i khm bc s, ung thuc cho lnh bnh ri cho b b tip. Ch nhng trng hp m b bnh nng nh au tim, kinh phong, tm thn hay cc bnh nhim trng nng khc, bc s bt buc phi ngng cho b vnh vin hay khng c cho b mt thi gian. D nhin phi chp nhn mt vi phin phc nho nh khc khi cho b m nh b eo dnh m qu, quyn luyn m qu khin m kh ri xa lu c . i lu mt cht s b cng sa... Trong vi tun l u, hin tng cng sa thng lm ngi m b au nhc cht nh ngc v c th b au bng di v s co tht ca t cung. Nu sa cng qu, c th nn b bt mt t l xong, cn s co tht ca t cung li gip cho b m rt nhiu v sm a t cung v v tr c. Thnh thong b m s nhy nhm v b b cn , nht l nhng thng b b nga nu, li sp mc rng. Ch cn cho ngn tay vo ming b ngn khng cho b cn na v bo cho b bit l khng c cn, b s hiu. Nhng tr ngi ln cho vic b b sa m li l "nhng thnh kin sai lm ca chnh ngi m hay nhng ngi xung quanh. C b lo ngi khng sa cho con b v c b ngc nh. Sa m vn l nhng t bo tuyn v v ra m thnh. Cc tuyn v ch pht trin mnh trong thi k mang thai, nht l vo giai on cui ca thai k, t thng th 7 tr i, v sut thi k cho con b . Mt b ngc nh trong thi con gi c th tr thnh b ngc ln lc con ang b , khng lo. Mt ngi c b ngc s nhng cha ton cc t bo m li ch c gi tr... trnh din, khng chc s c nhiu sa. Th hai, nhiu b than phin mnh t sa qu, s con b khng . Ta bit sa m tng theo nhu cu tr. Tr cng b nhiu, sa cng ln nhiu. Trong lc tr b, c s kch thch cc tuyn ni tit l iu kin tng sa. Nhng ngy u, c khi nhng tun u sau khi sinh sa cha ln u ln . Hy kin nhn. Sa ch bt u ln t ngy th ba, th t sau khi sinh v ln t t cho n lc tr b khng ht! C cho b i , sa s c . Th ba, c b m lo ln gcho vc dng h. Cho con b s b x , bo mp, ngc chy... Trn thc t, nhng ngi c tui no cng thng b cc tt ny, nhng khng chc l cc b m cho con b s b. Nht l a con u lng, ngi m nh sinh con, nh cho con b m pht trin trn vn ht dng n ca h. H d lm mn con mt thin h nh tc ng ni . Tm li, cho b hay khng cho b, nu khng bit gi gn, khi ln tui cng b cc tt ny nh thng. Cc nh chuyn mn nhn thy cc b m cho con b khng bao gi b mp nu ng hiu lm l phi n thm ngoi nhu cu ch thc ca mnh c nhiu sa. Trong lc cho con b khng cn phi n mt thc n c bit hoc n nhiu cc cht ng, bt, c qu nhiu nng lng. H cng khuyn nn dng mt chic nt v thch hp, nn tp th dc bng cc ng tc nh, nn i b nhiu v nu c th nn bi li. Tr ngi ln cui cng l c phu
12

qun v b bn ca b m. C c phu qun v... ch k, v thnh kin khng mun cho v nui con bng sa m, mt mt nhiu cho i sng ring t. Nhng ngi cha yu con, bit r s ch li ca sa m s khuyn khch cho b sa m. D nhin b m phi t chc cng vic cho b mm th no khng qu l thuc vo a con... b qun cha n! Ngi ta nhn thy l cc ng cha ngy xa c b m cng d chp nhn cho con th no khng qu l thuc vo a con... b qun cha n! Ngi ta nhn thy l cc ng cha ngy xa c b m cng d chp nhn cho con mnh b m. Ring bn b th i khi c nhng li ni ra ni vo, ngi m ch cn cng quyt mt cht, thng thn cho bit l mnh mun nui con theo mnh. Chnh nhng ngi khng bit n ni n chn, ua i vn minh vt cht ho huyn l mi tr ngi cho cc b m tr. Cc bc s nhi khoa danh ting nht ca u M ngy nay u khuyn cc b m x h lm ging nh cc b m qu nc ta. Sinh con t nhin khng cn nh thuc m, khng cn m na. Sinh xong cho con gn m ngay, giao con cho m nui v cho con b sa m ... Ch cn thiu iu khuyn nm la na thi. D nhin cc tr sinh non thng , thiu k, cng c nm trong lng m p, mt hnh thc nm la vy. Cch cho b Mi sinh, ngi m cha c sa ngay u, ch c mt th sa non (colostrum) nhiu cht m, sinh t A, v nhng khng th. Sa non b rt tt. Sa thc s s ln ba bn ngy sau , nhiu khi phi kin nhn cho b vi tun sa mi ln nhiu ln . B sinh ra t nhin bit b ri, khng cn ai dy c. Khng c mt gi gic nht nh, mt cn lng nht nh no cho vic b sa m. B mun b bao nhiu th b, b mun b lc no cng c. Sa m d tiu nn chng 2 gi, 2 gi ri ng h l b i. Mi ngy b c th b t 8 n 12 ln. Khi quen ri th c ti gi b i b v b no l ng. Nhng tun l u, hnh nh b cha phn bit c ngy v m. B thng ng vi sut ngy ri m thc b mi. Rng chu ng mt thi gian ngn ri u vo . Mi c b ch nn cho b b mt bn v. Nh vy v bn kia c th gi ch to ra sa. Tr phi b b nhiu qu m mt bn v khng sa th nh cho b hai bn. Mi c cng khng nn ko di qu 20 pht . Ngay trong 5 pht u, s sa cn ri v b cng no, 15 pht cn li b b ... gii tr thi, b cho ghin thi. Tuy vy, nu ta bt b ngng ngay sau 5 pht b, b b cha , s b tay ! Cc b b sa m, nh c tha thch nn t b tt b tay nh cc b b sa b. Trong lc cho b, ngi m nn tm mt th ngi tin nghi mt mi. Lc b b cn gi ng c v lp ming em , b s b ngt th. c trng hp b cht ngt v m ng qun ri . Khi b b xong, nn nng b dy vut hay v lng gip b hi d dng. Trn thc t, khi b no, ta thy b c v tha mn, khng khc nh i b thm v thng ng ngay. Mi thng cn b mt ln. Nu b ln cn u th l tt.

13

V sinh cho ngi m Ngi m cho con b khng cn phi n mt thc n c bit , nhiu nng lng qu nhu cu cn thit . Ni cch khc l khng cn rng n thm nu khng thch n. Trong thi gian cho b khng nn ung ru - d l ru con mo hay ru thuc - c ph v tr m, ht thuc l... Nhng thc n nh ti, tri su, mng c th lm cho sa i mi. Cc th thuc ung cn thn trng, ch ung theo toa bc s (trong lc mang thai, nu ngi m ghin ma ty th con thng b sinh non v va mi sinh ra c nhng triu chng ca mt cn ghin nng: l , khng b, ngp di, con ngi n ln... ). Tri li nn dng nhiu rau ci, tri cy, ung nhiu nc - sa cng tt, gi heo hm u cng c. Vi loi thuc c nhiu sinh t, khong cht dnh cho ngi m trong thi k cho con b ung cng tt. n ton nc mm kho tiu, rt mn, rt cay, li ung t nc nh cc c xa khng c li cho s ln sa. V king c qu ng, ngi m c th b thiu sinh t, nht l loi B1, a b c th mc bnh suy tim cp do thiu B1 - bri bri cardiaque, rt d cht nu khng nh bnh ng v iu tr kp thi. Mt b b sa m, khong t 3 n 6 thng khe mnh, b bm, t nhin lm mt, kh th, tm da v rn r khng ngt; khm thy phi tt, nhit khng co, tim p nhanh nh, mch yu, gan sng ln l phi ngh ngay n bnh ny. Hi k, nu ngi m thng b nhc mi, t chn, c cm gic kin b, phn x yu, cng d nh bnh hn. Cha ng thuc v ng lc, ch vi ting ng h l khi bnh. Khng cha ng b cht. D nhin nhng bnh nh th s khng bao givxy ra nu ngi m n ung y ng king khem! V sinh tnh thn trong thi k cho b cn cn thit hn: Ngi m cn c mt i sng yn tnh, iu , vui ti. Lo lng, s hi, gin d, c th lm mt sa, cn sa mau l. ang cho b b m ni cn... hon th l sa cn lin! Ngi m cho con b thng c kinh tr v c khng u . Trong nhng ngy hnh kinh vn c th cho b b nh thng. Trng hp ang cho b b m c mang tr li th hi phin phc mt cht. B s phi ngng sa nhng khng nn ngng mt cch t ngt m phi cho b b dm t t (nhng nn c k hoch sinh ch!). B b m cng nh b b sa b u phi c cho n thm cc thc phm khc (xem Thc phm ca b). T thng th t b n thm bt . Tri cy cn c n sm hn. T t b tp n rau ci, trng, tht, c... cho cc cht dinh dng. B b sa m i tiu trung bnh 3 - 4 ln mi ngy. C khi i 5 - 7 ln cng khng phi l tiu chy. Ngc li, nm ba hm mi i cu mt ln cng c coi l bnh thng. Phn b hi long, ln cn mu vng, ra ngoi khng kh mt lc ha xanh, c mi chua, khng sao c!

14

Dt sa Vo lc no th nn b b (cai sa, dt sa)? Ci ty, nhng cng tranh th cho b b m c cng lu, cng nhiu cng tt! Nu b m kt i lm, b s phi dt sa sm, ngy t thng th su. B s c b dm t t ri dt hn. Nu ngi m c iu kin th b c th b lu hn, n 12 thng hoc 18 - 24 thng. Ngy trc cc b m thng cho dt sa vo lc thi ni (12 thng) . C nhiu b n ba bn tui cn eo cng v m l khng nn. Dt sa l mt ngh thut v khng nhng thng gy phin phc cho b m cn cho c m b na. Phi c can m lm mi dt sa ni b ch khng chi u. Nguyn tc l phi dt sa t t: thay sa m mt c no bng mt bnh sa b , bt v ngt, bt v mn, cho tht cho n lc dt hn. C ngi cho rng sa m l hnh thc ca mt cung rn ni di. Khng! Khc xa ch! Cung rn ch l mt ng dn cht b dng t ngi m chuyn qua a con nui n, cn sa m th chnh l thn xc m, sa m chnh l nhng t bo ca m v ra m thnh. Ta khng ly lm l thy b b sa m thng khe mnh, thng minh. B tm thy s an ton , lng t tin trong sa m, Khi b m; v ngi m na cng thy lng t tin, s an ton khi c cho con b. Tnh mu t nh m pht trin trn vn. Cho nn d sao, d bn bu th no cng nn c gng cho b b t nht l 6 thng u.

15

CHNG 3: V sa... b Ngoi sa m l th sa thin nhin, cc th sa dng th sa m nui tr gi chung l sa nhn to: sa b, sa tru, sa d, sa... u nnh, chng hn. Nhng sa b l th sa thng dng nht nn bi ny c tn l SA B. Ti c c xem mt tm hnh khc c bit trong mt tp ch y hc. Tm hnh chp mt c chuyn vin dinh dng ang bng mt a b cho ngom v mt con d b. Con d ng yn trn mt ci bn cao, c v trm t nh thc ang lm mt vic cao qu! Cnh mt a b khc ln hn ang ng b tay ch ti phin mnh. c bit, v rt him khi ngi ta cho tr b... th vt mt cch trc tip nh th. ng l sa phi c vt ra kh trng, pha ch ri mi cho b b. C mt do ta nhng ngi... vn minh ch cho con b sa b, nht l cc loi sa bt c nhng tm lch qung co lng ly in hnh nhng em b b bm d thng. H nhn mt cch thng hi - c mt cht khinh khi na, nhng ngi n b nh qu cho con b sa m. H vin ra nhng l l bnh vc sa b, no v sinh, no tit kim th gi, no gi gn sc p, v sa b t trn ngp th thng! n ni nhng b m qu... c hng my ngn nm kinh nghim nui con bng sa m, m ra hoang mang v nhiu b dn thn vo con ng vn minh ha. Nhng v khng c hng dn s dng cho ng, cc b thay v c nhng a con b bm nh trong hnh qung co, kh s v nhng a con au yu trin min. Ti khng c nhiu dp gp cc b ngoi, b m mang con chu n bnh vin trong tnh trng m i, i a kinh nin. C a tht sn cng li nh con mm kh, m nh con kh c cc b gn cho mt ci tn l ban... kh. B khc th mp bu, tht nho (khng phi l mp thc m ch l sng thi), da l lot ch v b sa b khng ng cch . Thay v mt mung sa bt A, pha thnh 30 phn khi nc, b m pha thnh 180 phn khi, bo sao b khng m i. Sa loi B pha mt mung thnh 60, th b pha 30. Cn nm v, cn bnh b, cn cch kh trng, cch cho b... i chao, bao nhiu th rc ri! Cc b tng b sa b cng d nh b sa m, ch cn m mt ci nt o v c th cho b trn ... xe but. C b m khi c hi cho con b sa g hnh din: cho b sa si r (Guigoz), c b ni cho b mari (Meiji). D nhin sa b khng c... li, cc b m cng khng c li. Nhng nm gn y mt phong tro cc oan khc li kch sa b d di. C ngi qu quyt rng cho tr b sa b s khng th thnh mt con ngi bnh thng c v ch c th tr thnh mt con... b! Nh vy nhng b b sa d nh tm hnh ti c trng thy kia sau ny s ra sao? Mt cch cng bng, ta phi nhn rng sa b gip ch nhiu cho ngi m, nht l hin nay ngi ph n cng phi gnh vc nhiu chuyn ngoi x hi, phi i lm thm nn kh lng cho con b m n ln nh xa. Trong nhng trng hp ngi m bnh hon, sa b l cu tinh ca b. D nhin, cho b sa b l mt vic tri t nhin v thng gy nhng ri lon v dinh dng nu ngi m khng chun b mt kin thc ti thiu s dng sa b ng cch.

16

So snh sa b v sa m Nu phn cht mt lt sa b v mt lt sa m ta c kt qu nh sau: Sa m Nc Cht m Cht ng Cht bo Mui khong Sinh t 900 gr 12 gr - 15 gr 70 gr 35 gr 3 gr +++ Sa b 900 gr 35 gr 50 gr 35 gr 7 gr ++

Cc thnh phn cn bn sa b cng gn ging vi sa m. Tuy nhin i vo chi tit mi thy sa m c nhiu tnh cht tt hn, chng hn cht m sa m tuy t (12 gr - 15 gr trong khi sa b 35 gr) nhng li cha nhiu cht Lactalbumine b hn trong sa b. Tri li, trong sa b c nhiu casine, kh tiu, ng cc. Sa b t ngt hn sa m nn phi thm ng, sinh t cng t hn v d b hy hoi, nht l sinh t C. Ngoi ra, cn phi k nhng men gip s tiu ha v cc khng th chng bnh tt ch c trong sa m. V th, cc hng sa ua nhau bin ch sa b ca hng mnh sao cho cng gn ging sa m chng no tt chng . Chng ta h chng thy cc qung co ca hng sa cho rng sa hng h tt nht v ging sa m nht ? Cch ch bin da trn nguyn tc l lm gim cht m (cho d tiu), tng cht ng (ngt d ung) v thm sinh t A, C, D, kh trng cho sch s. Cc loi sa thng dng Cc loi sa thng dng l sa ti, sa c c ng v sa bt . Sa ti ta t c dng cho tr em. Hin nay sa ti c nhiu, nhng khng nn dng nu khng c tit trng ng phng php. Sa c c ng v sa bt u c kh trng k lng v lm sao c th gi c lu. Sa c c ng cha 10% cht m, 10% cht bo nhng n 35% cht ng, do rt ngt. B b sa c mau ln cn v ng c tnh cht gi nc trong c th. B b bm nhng yu ui, hay au m, s nc. Sa cng tng i kh tiu v b hay b bn. Cch pha ch kh n gin nu ta dng loi bnh c chia sn. Trn bnh tng ng vi tui b c khc hai vch: ta nc si n vch di, mc sa thm vo cho n vch trn, lc u, ngui va b (khong 35 - 37 ) l xong. Nhiu ngi c thi quen c hai l trn np hp cho sa chy ra, c khi cn tr lc bng cch thi mt hi di, mt v sinh qu! Tt hn ht l dng cy khui, khui bt c np hp ra v dng mung sch mc sa. C loi np hp bng nha y kn hp sa c th lu c vi hm. Ch nn gi sa khui dng trong 48 gi thi, s sa cn d tt hn nn dnh cho... ba b pha c-ph! ng tic, dng sa c, b s b tiu
17

chy. Nu l mt bnh b khng c chia sn th trung bnh mi mung c ph sa vun pha thnh 50ml sa (cho b di 1 thng) v thnh 40ml sa cho b ngoi 1 thng (hin nay t ngi cn dng loi sa ny) . Cc loi sa bt hin nay ang trn ngp trn th trng - thnh thong khan him mt c cho cc b m chy st v chi - v sa no cng qung co bng nhng chng trnh hp dn thy m ham c. i khi c hai loi chnh l sa nguyn vn (lait entier) v sa ly bt mt phn cht bo (laitdemi crm). Loi th hai d tiu, dng cho cc tr di 6 thng, cn loi th nht dnh cho tr trn 6 thng. Cc b sinh thiu thng, tr b ri lon dinh dng, tr trong thi k dng bnh thng c cho dng loi sa ly bt m . Cng c nhng loi sa c th dng cho tr s sinh n ln , khng phn bit g c. Loi ny d s dng hn. Loi sa bt chua (lait sec acidie) c cho thm mt cht chua gip s tiu ha mau chng thng c dng cho cc tr sinh thiu thng, tr n lu tiu, tr b tiu chy, i ma... nhng cng c th dng cho tr bnh thng na. B loi sa ny, b khng b bn v phn c mu hn trng. Ngoi cc th sa thng dng k trn, cn c nhng th sa c bit dnh cho nhng trng hp c bit, c s ch dn ca bc s: sa c nhiu cht m, sa khng c m, sa khng c ng disaccharide... Cc loi sa ny dng cha bnh ri lon dinh dng tr, do bc s ch nh ty trng hp, khng th t mua dng c. Cch pha ch Cc loi sa thng dng pha ch khng gin n nh ta tng. Trc khi s dng nn c k bng ch dn hay hi kin bc s. Pha ch sai lm khng sm th mun cng lm tr b ri lon dinh dng nh tiu chy, i ma, bing n, suy dinh dng... Chng hn, loi sa c mung lng cha 5 gr mi mung gt, pha thnh 30 phn khi sa, v loi cha 10 gr phi pha thnh 60 phn khi. l khng k trng hp b au yu, cch pha ch cn phi thay i cht nh ty trng hp do bc s ch nh. Chnh ci ch pha ch li thi m gy khng bit bao nhiu tai hi cho tr, nu ta khng bit s dng ng loi sa v ng cch. c k nhn hiu hp sa, ta lun lun thy c dng ch Phi hi kin bc s nhng c b m no hi kin bc s trc khi mua sa cho b u! Khu phn Chn sa ng tnh trng b, pha sa ng cn lng, cha : Cn phi bit khu phn ca b trong ngy l bao nhiu cho b b khng qu d hay qu thiu. V qu d hay qu thiu cng sinh bnh c. Thc ra khng c con s chnh xc no v vn ny. B c th b bao nhiu ty thch. Min l b ln cn u, khe mnh l c. Trung bnh trong ba thng u mi tun b ln c 150 175 gr, ba thng sau mi tun ln 125 - 150 gr, v ba thng k tip ln khong 100 gr mi tun. n thng th 5 b thng c s cn nng gp i lc mi sinh, lc mt tui b nng gp ba l tt. Cch tt nht bit khu phn ca b l s thm n v s ln cn u ca b nh ni trn, nhng ta kh bit r s thm n ca b ra sao, cn cn b khng th hin mi ngy c. Bng ch dn sau y cho ta mt nim i khi v khu phn ca b mi ngy:
18

Tui Ngy u Ngy th 2 Ngy th 3 Ngy th 4 Ngy th 5 Ngy th 6 Ngy th 7 Ngy th 8 Tun l th 2 Tun l th 3 Tun l th 4 Thng th 2 Thng th 3 Thng th 4

S bnh b Lng sa 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 Nc ng 10ml 20ml 30ml 40ml 50ml 60ml 70ml 80ml 90ml 100ml 135ml 150ml 180ml

C l nn nhc li mt ln na rng bng trn y ch l bng ch dn, trong bn thng u v khng bt buc phi theo ng. B cng c th b 6 bnh mi ngy hoc 7 - 8 bnh cng khng sao. C b mau i, b t thi nhng b nhiu ln. C b b nhiu mt ln ri ng lin 3 - 4 gi. Thng sau c b m no n ri th b s ng ngay v ng ngon gic. C mt s vn lnh knh khc, tuy nh nht nhng khng km phn quan trng nu khng ti cng gy nhiu phin phc cho b: V sinh bnh b Sa b khng nhng l mt thc n ngon ca tr con, n cn l mt thc n khoi khu ca... vi trng. Mt bnh sa cn cht sa d s tr thnh mt mi trng cy vi trng l tng v ch vi mt vi con vi trng trong bnh vi gi sau c th tr thnh mt vi trng lc nhc ri! V th phi sc ngay bnh bu khi b va b xong. Tt hn ht l c mt lc 6 bnh b vi mt ci soong dnh cho vic hp bnh. Bui sng, b m sau khi hp bnh xong, pha lun mt lc 6 bnh b, y k, ct trong t lnh, n gi em ra hm m cho b ung. Xong sc bnh ngay v n ti ht 6 bnh s luc lun mt lc. Cch ny thch hp vi nhng b m tng i kh gi, bn i lm, khng tin giao cho ngi v hay mt ngi no khc pha sa cho b. Tuy nhin, trn thc t rt t ngi theo c. Ti thy mt s ln cc b m ch sm mi mt ci bnh b . Nhiu khi sa cn d dnh li cho ln b sau, theo ng "chnh sch tit kim... Bnh b ch c sc hoc trng nc si ly l. V th m tr em b sa b thng mc nhng bnh tiu chy, i ma rt mt cho b m. Nu ch dng mt bnh b thi th nn la th bnh tt c chia ng hong v chu c sc nng khi nu si 10 - 15 pht. Mi ln b xong sc bnh ngay v nu li trc khi pha bnh sa mi, nu c th c.
19

Nm v Nm v cng phi la th tt, dng lu c phi c np y. Nm v ln np y s c nu hoc hp cng vi bnh b. C loi nm soi l sn, loi cha. Nu dng loi cha soi l phi soi cho kho: l ln qu, sa xung mau b b khng kp b sc, l nh qu b nt hoi mi ming khng thm b na! Sa xung mau qu, b b cha th ht sa, c th sinh tt b tay. Mt b c bng mt a nh ba thng n xin nm bnh vin cha bnh . Khm khng thy c bnh g c ngoi bnh m rm; ba thng m ch cn nng bng lc mi sinh. n lc tnh c thy b cho chu b mi bit nguyn nhn: b nt mnh mt lc chng 5 pht ri b. Sa cha xung c 1/10 chai. Th ra b c soi nm v khng ng cch, sa xung t qu v b mt khng nt ni phi b. Ta khng th soi nm v bng mt cy kim ngui c, phi soi vi u kim t , cao su chy xo mt l nh th sa mi xung . Nhiu khi phi soi nhiu ln mi c mt nm v va . Phi soi thnh hai l, sao cho khi nghing bnh, sa chy thnh mt vi nh l c. Mt thi gian sau, l soi cng b rng hn v nu sa xung qu mau, ta phi thay nm v mi. Nm v nn nhng thng xuyn trong mt dung dch thuc mui (tiu mn) b khi b n. Lc pha sa, ngoi vic pha ng theo cn lng ca tng loi sa, cng nn l phi nc vo bnh trc ri cho sa vo sau. Nu l loi sa bt, khng nn dng nc ang si m phi i ngui bt , nng va . Nc si thng lm sa ng cc v hy dit cc sinh t trong sa. Pha xong, trc khi cho b b, ng qun th xem sa c nng qu khng, bng cch nh vi git trn lng bn tay, nu thy khng nng qu l c. Nhit thch hp l nhit c th (37C). Cch cho b Tt hn ht l nn bng b trn tay t th ging nh cho b sa m. B nm hi nghing, u dc cao. Bnh b dng sao cho lc no sa cng ngp nm v, trnh cho b khi phi nt qu nhiu hi, lm snh bng. Nhiu b m t b nm trn mt ci gi, c b cn dng ci gi khc k bnh b, b mc b lm sao th lm. Nu v l do g khng th cho con b sa m c th ngi m cng nn b nhiu th gi sn sc c b ca b . Trong lc b, b cn c s hin din ca b m bn cnh - hay mt ngi cng yu thng b nh m - ni vi b bng nhng li ngt ngo, nhn b bng ci nhn tru mn sa c d tiu hn v cho s pht trin tm c b tt p hn. Cc loi sa b d tt n u chc chn cng thiu sinh t Y (xem Sinh t Y). Ngi ta thy tr b sa b d b au m, tiu chy, i ma, sinh bng... v s t vong cao hn tr b sa m; c nhiu trng hp cng chm i, chm ni, km thng minh hn tr b m, khng phi ch v bnh b d, nm v soi khng ng, pha sa sai lm m cn v thiu tnh mu t. Vy nu bt buc cho b b sa b (mt thit thi ln cho b) th ngi m phi thng yu tru mn b nhiu hn, chm sc b nhiu hn b li s thit thi .

20

B b xong nn nng dy , vut hay v v nh nh lng gip b hi. Nu trong Khi b, gi bnh b ng v tr th b khng b nut hi nhiu. Phn ca mt b b sa b thng vng bch, st v thng bn. Do , nn cho b n thm nc tri cy (cam, chanh... ) rau ci. Hin nay cc loi sa bt cho tr thng thm st trnh thiu mu, do vy phn tr c th c mu xm en. Nhiu b m rt s khi thy phn tr xm en nh vy . T thng th t cn cho b n thm bt ri xp, tht, trng, c... (xem Thc phm cho b) cho cht. Tm li nu v mt l do chnh ng khin ngi m nh phi cho con b sa b th cn hiu r cch dng sa, cch pha ch, cho b... , trnh nhng ri lon v dinh dng v khng qun u ym tr nhiu hn. Sa b... khng xu! Sa b khng xu, t ra l i vi b con (b), bi v i vi b th sa b chnh l sa m. M sa m th lun lun l th sa tt nht cho con ri, bt k l con g! Thin nhin to ra mt cht dinh dng qu bu l sa m duy tr v pht trin cho tng chng loi. Chng hn th sa non, lng lot, vng kh, nht nht, tng l " b m tht ra l rt qu him, dnh cho nhng ngy u o ut ca cc con! Chuyn sa m l sa tt nht th ngay c cc hng sa ln li qung cao cng khng dm ni khc i, khng dm ni sa ca h lm ra "tt hn sa m m ch c tnh c lt tht nhanh mi ngi khng kp nghe! Tuy sa b tt nht cho b cng nh sa d tt nht cho d con... nhng cc chng loi cng c th b k ln nhau c, khng s b sa b s ngu... nh b hoc b sa d s sinh tt... n kia. Thnh thong ta vn bt gp mt con mo con b k mt con ch m, mt ch ch con b k mt con heo m thi nhng cng l chuyn bt c d. Ngy nay khng t tr con ln ln nh sa b, sa tru, sa d, sa nga..., ni chung l sa nhn to! y cng nh tuy mi chng loi c khc nhau nhng sa th bao gi cng na n ging nhau v c bn, c khc chng l cht t tnh cht ring cho ph hp vi tng loi. Th d cht protein trong sa ngi th tuy t hn sa b nhng li l loi lactalbumine rt tt, trong khi trong sa b l loi caseine, kh tiu. Sa ngi cng cha nhiu cht khng khun gip tr chng li bnh tt rt hiu qu trong nhng thng u i cn non yu. Cc nh khoa hc ch bin sao cho sa nhn to cng gn vi sa ngi chng no tt chng y! Th ri ngi ta by v thm tht cht ny cht khc, mi v n kia v t cho nhng ci tn tht ku qung co. No sa thng minh (lm nh hi cha c sa ny ngi ta ai cng ngu dt!), sa chng ln... nay mai th no ri cng s c sa hiu tho, sa lng mn, sa lng l, sa li cun v.v... (!?) mc sc m la chn! C mt thi gian di ngi ta qun i vai tr qu bu ca sa m v thm ch cn ngh rng thin nhin to ra bu v ch trnh din m thi! May thay, nh v melamine m ngi ta sc nh n sa m! Nghe ni bn Trung Quc by gi nhng b m d sa c th i bn" mi ngy kim 50 USD! Sa m ln gi v v. y chnh l lc c th lp ra nhng ngn hng sa m", nhng nh cn thn, ng cho melamine vo m sp tim sm! Tm li, sa b... khng xu! Chnh con ngi to ra ci xu , lm cho b mang ting! Chnh con ngi hm li, pha thm nc ri cho melamine vo lng
21

gt thng n ni tr con cht v sn thn, ngi gi, ngi bnh... tht thm lo u! Phi khng nh sa b khng xu. V, khng phi sa no cng c melamine. Nh rng sa m n thun ch tt nht" trong su th ng u i thi, sau phi bit cch cho n dm thm tr mi dinh dng m tng trng v pht trin.

22

CHNG 4: Thc phm ca b Mi hm qua y thi, ti va khm cho mt b mc bnh m i . B 7 thng, con u lng, lc sinh cn nng 3, 7 kg, by gi c hn... 4 kg. B cha bit lt, cha mc rng, hai m phnh phnh, mi ti nht, nt n, kh ho, tay chn khng khiu, bng ln, nh mt kh kho. M cn rt tr nn c b ngoi i theo. Trong li phc sc c hai khng c v l ngi ngho kh. M b xin cho b c nm iu tr v i v tiu chy c na thng nay. Nhn thong b, ti bit ngay l mnh ang gp mt cng t... bt ri y. Ti hi: - B cho chu n bt my thng ri? B m c v ngc nhin: - D 4 thng. - n ton bt. - D n ton bt. Th bt X, tt lm bc s, th sa c. Lc u n rt kh, c da, c tht. By gi n mi m y, b a v i... B ngoi thm. Ti khm. May qu, b cha b sng phi, lao mng no hay qung g g c. Ngha l b mi bt u bnh khng lu. - B khng mc bnh g trong c th c. B ch c mt th bnh l thiu dinh dng, ng ra l v n ung sai lm. a v i, bng to... ch l hu qu tt nhin ca 4 thng n ton bt X. - Bt X th sa c m bc s! V li chu khng chu ung sa. - Sa g no? - Lc u ti cho b SMA, sau i Guigoz, ri i Similac , Plargon, my ba khng chu i Morinaga ri Meiji. Th no ti cng th m th no n cng khng chu c... - B i sa t bao gi? Ai ch dn? - Mi 2 tun nay, t hm b b tiu chy, i... Cn sa th ai ch g ti mua . - B pha ch sa ra sao? Th d sa Meiji b pha lm sao? - Ti bn i lm, m ti lo cho chu. - Th cng pha nh my th sa kia. Th no ti cng hai mung v chng ny nc ny... B ngoi b va a bnh b - th bnh ch nh s 1, 2, 3... cho ti xem, va ni. D nhin hm m b v b ngoi b bc mnh ng bc s lm cm l ti lm. Con ngi ta bnh a, i m c hi chuyn u u. Phn ti, ti cng bc mnh khng km. Phi h ngho kh g cho cam! Ti ngh. Trong cun sch ny, ti nhiu ln phn nn vic dng nc cho hoc bt nui b th sa ca mt s cc b m , hoc bt b c king qu ng, n ni ch mt thi gian ngn, b mc bnh suy dinh dng trm trng. Thy b bnh h li cng c king thm hoc i thc n ba bi to thnh ci vng ln qun.
23

Rt cuc b b m i - lm mi cho nhng th bnh nguy him nh vim phi , lao mng no, m mt... Ti phi ni ngay trnh hiu lm l ti khng bao gi ch trch nc cho v bt. Nc cho v bt khng c ti... Ti chng l li qung co l lng lng gt khch hng, v cc b m d tin, nghe nhng li ng mt . Nc cho, bt, tri li l nhng thc n cn thit cho b , khng nhng cn cho b au yu m cn cn cho b lnh mnh na, bn cnh nhng thc phm khc nh sa, rau, trng, c, tht... Khng phi v c m cc b m ca mt nc nng nghip c bn ngn vn hin nh nc ta li thng cho con n nc cho go rang trong lc b au yu bnh hon. Qu thc l mt thc n d tiu nht, khng lm snh bng, vn l s lm dng qu ng gy ra nhng tai hi dy chuyn khc. Mt b tiu chy, nng: b m cho ung nc cho go rang, ung nhiu nc, th l ng. Nhng nu c tip tc cho b ung nc cho go rang ngy ny qua ngy khc, thng ny qua thng khc th khng th trnh nhng bin chng tai hi do s thiu dinh dng gy ra. Bt cng vy. B phi c n bt th s tiu ha sa mi d dng, b cng mau ln, b bm nu c n c chng mc. Lm dng, chc chn b tr thnh mt cng t... bt ngay. Nhu cu dinh dng Vn dinh dng ca b trong nhng nm u i ti quan trng. B khng phi ch cn tha mn nhu cu cn bn sng nh ngi ln m cn cn nhiu nng lng tng trng th cht v pht trin tr thng minh. Mt b thiu dinh dng lun lun kh kho, yu ui, d sau ny b c c n b li cng tr ri. Thi gian t mt n ba tui l thi gian b tng trng mnh m nht, nn rt cn nng lng do thc n cung cp. So snh nhu cu hng ngy ca tr v ngi ln, ta s thy ngay s quan trng ca thc phm i vi tr. Tr di 1 tui Nc Cht m Cht bo Cht ng Nng lng 150ml/ kg/ngy 4, 4 gr/ kg/ngy 3, 5 gr/ kg/ngy 13 gr/ kg/ngy 100 calori/ kg/ngy 40-45c/ kg/ngy Ngi ln 40-50ml/ kg/ngy 1 gr/ kg/ngy

Xem ta thy nhu cu ca tr em cao hn ngi ln chng ta nhiu, nht l cht m (gp 4) l cht cn thit kin to c th. Ngoi ra cc sinh t cng rt cn cho s tng trng ca b. Cc sinh t A, D chng hn. Ring sinh t C trong sa m c hp thu trn vn, trong khi sa b b hu hoi ht. Sinh t B, nht l B1 v cht st cng rt cn thit . Cc nhm thc phm, cc sinh t cn phi c s cn i, b mi pht trin ton din c . Nhng nu lm mt bng l tng k khai cc thc n cn phi c, s nng lng cn phi c... ti thy xa thc t qu! Bit bao gia nh cha m phi nhn bt cm cho con ci n, v li ta u c phi l nh chuyn mn m tnh vi
24

ton mi. V ngay c nh chuyn mn tnh ton chi li th vn xa ri thc t: n u phi ch l nhi nht! Th thc, cc con ti, a no hnh nh cng b thiu dinh dng c. Nhng may khng n ni nng thnh bnh. Mt phn c l nh ti bit thay i thc n cho chng chng c cht v khi chng ln th ti theo nguyn tc thin nhin ngha l cn c vo s thm n ca chng. Thm rau th c n rau cho , thm c th n c, thm mm th n mm... Nu khng thm g c th c... nhn i! Sa Sa l thc n tt nht cho tr v trong sa c y cc cht dinh dng cn thit: cht m, cht bo, cht ng, nc, sinh t, khong cht... Nhng sa khng, khng . T lc b c 4 thng tr i b cn thm nhng thc phm khc mi cung cp nng lng v cc cht cn thit. Ngi ta tnh thy mt b nng 5 kg, mun c lng pht st trong ngy phi ung c 3 lt sa. D nhin, b khng th ung c chng . V th m phi cn nhng thc n khc b sung. Ngay c sa na, cng c nhiu th, nhiu loi, cch pha ch khc nhau - tr sa m - khng th mua bt c sa no cho b ung i v nht l khng nn thay sa nh thay o m nn hi kin bc s khi gp nhng trng hp b khng chu sa, b i, b a... chn mt th sa thch hp, cch pha ch thch hp. Nc cho, bt sa Ngay t thng th t, ta c th cho b b sa pha bng nc cho long trong trng hp cho b sa b - Mt mung go, ba lt nc nu si trong vng mt gi ng h, thm nc chn vo cho na lt dng pha sa cho b trong ngy. T thng th nm b c th b sa vi mt th nc cho m c hn (hai mung go) v n thm bt sa. Trn th trng c nhiu loi bt sa pha ch sn, ch vic thm nc chn vo, khuy u l xong. Bt, nc cho gip b mau ln cn va gip cho s tiu ha sa mau l hn, ng thi cng tp dn cho b quen vi cc thc n cng d dt sa sau ny . Ngay t thng th t, c th b c cc men cn thit tiu ha cht bt trong bt sa v cho. Ring bt u, phi 6 thng tr ln mi tiu c. Sa vn lun lun l thc n chnh ca b trong giai on ny . Thy b n bt c v kh ln, ta d c xu hng cho b n ton bt, chng bao lu sinh ra bao nhiu th bnh rc ri. Mt b bn thng, ch n vi mung bt mi ngy , b 5 - 6 thng n 4 - 5 mung l nhiu. Nn thm m du vo bt, bt s mm, d n v tng thm nng lng. Rau ci, tri cy, tht, trng T thng th 5, b c n thm rau ci: c rt, khoai bi, rau mung, rau dn, u... nu nh, dng nc pha sa, ri dn dn cho n lun c xc tn nhuyn, thm cht mui, cht sa hoc ng g cng c. T thng th 6 cho thm tht vo hm vi rau ci nh trn, mi ngy b n mt vi mung, tun n ba bn ln thi. Cng trong thi gian ny, mi tun cho n thm trng - ch ly trng - n tun hai ln (1 v mi ln 1/3 hoc 1/2 trng). B cng c n thm cam, chui... Nc cam, chanh, c th cho b ung ngay t trong thng nu b b sa b.
25

Mi ln thm mt thc n mi, lc u c b t v khng a. ng p. Kin nhn tp cho b t t. Thc ra khng nn lm cho phc tp mi chuyn! n khng phi ch l nhi nht cho no bng! n cng khng cn p lc h ha , p ung, gt gm. Nhiu gia nh ngho kh m con n ung ngon lnh, sn s; trong khi gia nh kh gi tr thc na - th mi ba n l mt cuc vt ln gia tr v ngi ln , tot m hi ht lm cho ngi cho n v ngi b n tr thnh k th ca nhau!Ti thy c b m c nhiu sch, nghe hng dn v lm y trong sch mt cch kh s, mua c cn tiu ly cn cho chnh xc tng gram, lng sc mua cho c nhng mn trong sch hng dn (!), Vy m tr ln khng ni, bnh hoi. Nhiu ni nui tr chy theo thnh tch, p n cho mau tng cn, thm ch bp mi cho nut, tr b sc, b nght tht ng thng! Mt s ni hng dn dinh dng nhiu khi rt l thuyt, khng ph hp tnh trng kinh t gia nh, khng tm hiu k mn n sn c, d kim a phng, m ch theo l thuyt sch v, kt qu rt tai hi: tr ln khng ni, m th mc cm khng bit nui con, khng c nhiu tin! Ngc li, hin nay tnh trng bo ph tr em - nht l cc thnh ph ln - rt ng lo ngi. Nhiu gia nh ua nhau mua sm cc loi sa, thay i sa sonh soch theo qung co, tip th, cho tr n qu nhiu cht ngt, cht bo, fast food dn n bo ph, gy nhiu th bnh sau ny. Tm li, rt cn s hiu bit y v dinh dng, khng b cun ht vo cuc chy ua tiu th, kh cho mnh v cho b.

Li khuyn ca Vin dinh dng

1/ n phi hp nhiu loi thc phm. 2/ Cho tr b m ngay sau khi sinh, b sa m hon ton trong 6 thng u. 3/ Cho tr n b sung hp l. Thc hin t mu a bt v tip tc cho b ti 18 - 24 thng. 4/ n thc n giu m vi t l cn i gia ngun thc vt v ng vt. Tng cng n u ph v c. 5/ n cht bo mc va phi, phi hp gia m, du thc vt. n thm vng, lc. 6/ Tng cng cc thc phm giu canxi nh sa, cc sn phm ch bin t sa. 7/ Dng ngun nc sch ch bin thc n. Ung nc chn hng ngy. 8/ S dng mui I-t. Khng n mn. 9/ n thc phm sch v an ton, n nhiu rau c v qu chn hng ngy. 10/ Duy tr cn nng mc nn c.

26

Ghi ch:
1/ T mu da bt ngha l thm rau, c vo da bt cho cht: rau xanh, b , c chua... 2/ u ph: tu h. 3/ Vng, lc: m, u phng. 4/ Cn nng mc nn c: bng cch theo di trn Biu tng trng.

CU HI THNG GP n dm, khng n gin! - Ch trong BUSC c ngha l n dm, ng khng? - ng. n dm cn gi l n sam, ngha l n thm, n xen k vi b m, n chuyn tip t sa m sang thc n thng thng ca chng ta ... - Sa m tt nht sao khng c tip tc cho b ti ln cho "khe"? - Ln c no? Ln ti 20 tui ? Thc t cng c nhiu b m mun cho con b ti 20 tui, lc no cng coi con nh a con nt d ln chng ngng! C nng niu, chu chung t ming n gic ng n ni tr khng pht trin ni! - Nhng sa m vn l th sa tt nht m? - Sa m d c tt n u th khi tr c 4, 5 thng tui tr i cng cn phi cho n dm thm t t , nu khng tr khng th lng v cht tng trng v pht trin. Tng trng l ni v cn nng chiu cao, cn pht trin l ni v tr tu, tnh thng minh, kh nng tng tc... - Xin cho mt th d? - Th d cht st. Cht st rt cn thit to mu . Vo khong nm thng tui, cung cp cht st, mi ngy b phi b c nm lt sa m. Lm sao m c s lng sa nh vy? Nu tr c tip tc b m th ch cn b "v da" m thi! Nu ngi m khng bit cho con n dm thm, chc chn tr s ci cc , xanh mt... - Cho nn hi xa my b m mi nhai cm mm cho con n? - Phi, l mt cch cho n dm rt tt. - Khi tr c 3 - 4 thng tui, m bit sa mnh khng cn na, li bit rng tr ang ln nhanh, nn rt cn n, nhng v cha c rng nn phi n thc n mm, thc n c tiu ha mt phn, cho d tiu, d hp thu, nn m nhai mm cho con. Nhai mm nh vy, m bit r s lng t nhiu ph hp vi tr, loi thc n no tr chu, tr thch, thc n no tr ch... Tr nh vy m tp n dn mn l, rau trng, tht c... v n mt lc t nhai c th chuyn qua n mung. - Lm sao bit tr t nhai c?

27

- Bit ch. N cn au ing! B m thy tr nhi, nhai, nt... i m sa khng ra mi phi cn mt pht cho m bit... Nhng cn mt iu quan trng na... - ??? - Nhai mm cho con nh vy l c s tip ni vi b m. Ni khc i, m vn m p con vo lng, vn u ym con, chuyn tr vi con, vui a vi con nh lc cn ang b m, ngha l tr khng b cch ly t ngt, khng b "b ri" t ngt nh cch cai sa ta lm hin nay! - Bi by gi ta c nhiu th thc n lm sn... - Phi, nhng khng c th "tnh thng" lm sn no c! Ngi m ngy nay cn phi c kin thc v dinh dng cng nh v tm l x hi trong lc nui con. - H cn bit lc no phi cho n dm, n dm cch no, chn la thc n ra sao cho ph hp vi tr... . - C kh lm khng? - Khng. Nhng t ra cng phi bit 2 iu... . - l... ? - l bit hai nm u i chnh l 2 nm quyt nh" . Tr ln nh thi. Ln nhanh nn cn nng lng. Nng lng c cung cp bi thc n . Mt b mi sinh c chiu di 50 cm th khi mt tui cao 75 cm v hai tui 85 cm, bng mt na ngi trng thnh (170 cm). B no lc mi sinh nng khong 300g th n 6 thng tng gp i (600 gr) v lc y tui gp ba (900g), trong khi ngi ln cng ch nng khong 1200 gr. Mt b 2 tui c b no pht trin bng 80% b no ngi ln. - Cn iu th hai? - l bit thc n trong ci i ch gm c 3 nhm nh ba ng To i ni cm! Nhm Xy dng" gip tr mau ln, tng chiu cao, cn nng gm tht c trng sa, u nnh... ; nhm Vn ng gip tr hot ng i ng, chy nhy gom bt, ng, go, bp, khoai c, du, m, b... ; nhm Bo v gip tr thng minh, mt sng, tai thnh... gm vitamin, khong, cc cht vi lng c nhiu trong hoa qua, chui, u , c chua, c rt, rau mung, rau dn... : Mt tr n thiu nhm vn ng nh xe thiu xng, thiu nhm xy dng nh my hng hc, thiu nhm bo v th nh bu-gi khng bt la... - Nhng... - Nhng nh ni, mi tr mt khc. Ch cn nm ly nguyn tc chung ri ty c ng bin". C tr thm mi mt mn, sau chn, i mn khc. Nguyn tc l tp cho tr n t t n nhiu, t lng n c, v lm quen tng mn. i mn xonh xoch khng nn. n ung l chuyn ca tm hn! Cng bc, tr s b n. Xem TV thy ngi ta cng bc tr n m s! n lc nh mt cc hnh, trong khi ng l l mt nim vui, mt khm ph. Ch vi mun tr mau mp, mau ln cn, ngi ta sn sng p n, cho ung thuc kch thch, thuc tng trng y nh nui... heo tht. Ti nghip! Cc loi thc n ch bin sn, theo mt cng thc c nh no , thc cht l fastfood, n cng nghip, n
28

tin li, n c v khoa hc nhng n thiu tnh ngi"! Mi tr la mt c nhn, mt th gii" ring. Cha m sinh con, tri sinh tnh". Khng tr no ging tr no. Nh tr 2 -3 tui c th va n va khm ph, bc thc n, vc thc n, tung te, ba bi... . Bt tr mc khn n, ngi ngay ngn, nghim chnh nh... b n l sai lm! Ngay c b n cng vy, c b cng bc n rit ri sinh thm... ph! Ba nhm thc n c th b sung cho nhau. C ngy n ton tht c, li c ngy n ton rau c... Tm li, ng qu my mc . TI bit c b m tim bn vng dng cn tiu ly" cn thc n, tnh ton chnh xc theo cng thc nu nng cho con, bt n, p n. Kt qu, mi ba n m con nhn nhau nh... k th, ko di hng vi gi ng h, tot m hi ht m con vn suy dinh dng, m gn nh tm thn! Cng nh rng tr c nhng giai on pht trin . Bing n, b n vi ba khng sao. l nhng lc mc rng, hc i, hc ni, hc m mng, vic g phi n?

29

CHNG 5: V sinh hng ngy Hi nh ti sut cht v v tm em nn n by gi vn cn s ... tm. Theo li m ti k li th lc ti mi sinh c vi hm, ti mt nh bo sinh tnh, mt c hc vin mang ti i tm th no m lc mang tr li ti b nght th sut cht. Ngi nh ri rt chy i mi thy ... php, th may Ba ti v kp. Ba ti nghi ng c hc vin kia khng bit tm em nn ti mi b nh th ch khng phi ai bt c! Ba ti ci o ti, m bng rn xem xt li mi hay l c bng cht qu , ti ht th ni. Va m bng ra l ti th li c v hng ho tr li. H va! Mi y, ti c khm cho mt em b khng bit v sao va tm xong bng ht cc ca mt cnh tay: th ra ch b b trc khp xng vai! , chuyn tng khng c g thc ra cng gy nhiu ni phin phc, c khi l nhng tai nn cht ngi. c b m nhng con vo thau nc... si v qun kim sot nc trc khi tm cho b, vi tin tng ngi gip vic pha sn nc ng . B khc s b yu t, mng manh khng dm nm cht, trt tay lm b au hn. Ti nh bo sinh, khi va sinh ra, b c lau ra sch s, nh thuc st trng vo mt, mc t, o ng hong bi cc c n h sinh lnh ngh, khng c vic g lo lng c. Sau , mi ngy, cng chnh cc c ny lo vic tm ra cho b, thay bng rn, lm v sinh mt, mi, tai, ming cho b. Nhng c nhng trng hp ngi m s phi t lo ly mi vic, nu khng c sinh mt nh bo sinh chng hn. V hin nay, sinh xong vi ba ngy b m c cho v nh. Bnh thng nu b cha rng rn, b cha c tm vi. B ch c lau sch s bng khn thm nc, cha c nhng b vo thau. Khi b rng rn ri v yt thng sch ri th b c quyn c tm. Cch bng b, tm ra, lau chi, mc t, o, v... cho b ti tng l ngh ca cc b m. T nhin m bit khng cn ai ch dn. Ti ch xin qu v xem nhng hnh v sau y, c ly t cc sch hng dn cc b m tr trong ngh thut nui con, sn sc con. Nhng tm hnh ni nhiu hn l nhng li m t di dng ca mt ngi khng... chuyn mn nh ti. C mt vi vn cn c lu : khng nn bng rn cht qu, va lu kh, va d b nght th. Ta c xu hng bng kn bng b hng thng tri d vt thng rn lnh, kh, mc ch l cho b c m bng, trnh au bng, cho c... eo..., thc ra c hi hn l c li. Nhng vy en dnh da u, vng m c (thp) ta thng gi l ct tru khng nn nguyn cho m m c nh ta vn tng. Cng khng nn tm cch g ngay. Tt hn nn thm mt lp du da, du olive (-liu) hay vaseline (va-d-lin) cho mm i . Qua mt m, sng hm sau s g d dng. Khng cn gi u thng xuyn v khi gi khng nn ch xt mnh.

30

Chun b cc th cn thit

Ngay sau khi rn lnh, ta bt u tm cho b mi ngy. Nn tm vo bui sng.

Nh kim sot xem nc tm c qu nng hay qu lnh khng. Nhit thch hp l 37oC. Nu khng c nhit k, c th dng khuu tay th li. Nn ra tay sch s trc khi tm b.

31

Bt u dng khn t lau mt b (khng cn dng x bng)

Sau , lau khp ngi b vi x bng, k c tc, bng c ng nhanh nh, chnh xc nhng nh nhng.

t b vo trong thau. Nh gi cht. Lc u b s hi nhng sau khi quen nc s khng chu ra khi thau!

32

Ra sch x bng mt cch cn thn.

Lau kh b bng mt khn lng sch v kh.

Rc phn ln c, nch... ri mc cho b

33

Nh nhng x tay o

Lt nghing b li, qun o pha lng. Cn thn, nu b cn qu nh, cha ngng c cao c th d ngp

34

Mc t v cch mc t

C th dng thm tm lng

35

 trnh b i t ging, nhng ng b hm nng.

Mc thm qun thun bn ngoi. Tuy nhin vng nng nc ch cn mc t thi cng . Trong ma lnh c th mc thm o m.

36

Sau , bt u sn sc mt. Ch cn dng bng gn sch lau kh nc quanh mt. Khng bao gi c nh nc vo mt v mt t ra sch thng xuyn bng nc mt t ra sch thng xuyn bng nc mt ri.

Ry mi nh nhng bng bng gn. B s nhn mt khc ch khng ti ci nh hnh ha s v u.

Ry tai, cng bng bng gn.

37

Ct mng tay. y cng vy, b thng vng vy la khc ch khng nm im ci nh th ny! Nhiu khi phi ct trong lc b ng say. Hm t Gn y, vi s ph bin ca cc loi t, tnh trng hm t ngy cng thy nhiu b: ng vng mng, bn, c quan sinh dc; c b b lot , l, ni mn nc, nhim trng, nhim nm. L do, da b kch thch v t mc qu cht, t t, d khng thay, li rc phn, thoa kem cc th cng gy thm trm trng! Nn cho da b... th, ng bt da, trt phn thoa kem! Thay t lt thng xuyn. Gi sch s, kh ro, mt m, thoi mi. Chuyn t lt! Mt ln v thm qu, ngi hng xm bng n nh ti khm mt b trai mi my thng tui b... hm t, b b, quy khc! Khm mi thy khng ch hm t m cn lot c b phn sinh dc, vim lm m, loang l, ly nhy, lan ta. Th ra, t ngy t lt cng nghip phc v tr con v n min qu, my ng b b m thy v cng tin li, khoa hc, tin b, nn c mua t v bt kn h b cho tr c ngy ln m cha m khng phi vt v! Tr i tiu i tiu trong t, mc k. Ly nhy lt nht, mc k. Tin li qu, u c nhn thy d dy g u m phi ra ry chm sc tt bt nh ng b ngy xa! Th l vi trng trong phn, ammoniac trong nc tiu... mc sc honh hnh. Tr khng bit ni, ch khc la , mt n mt ng, bt rt khng yn. Ngi nh thy lot th mua cc th pommade trt thm nhiu lp vo, cng bt kn, cng lot. Ti ch khuyn hai iu: mt l b t lt cho b , lau ra sch s, thong kh hon ton, v hai l cho Ba ca b... mc t lt nhiu lp ! Thy c nh tr mt tng cha bnh bng php l, ti nh ci: y l dp tt ba n thng thc... th no l t lt v th no l s hm l... cc th! Ti hi ng ni, ngy xa ba n mc g? ng ci ni: Th mc qun thng y ch g! By gi ti n by t!. ng, qun thng y va mt m va v sinh - tiu tiu thy ngay ra ry - v nht l ph hp vi kh hu nng bc ta! Vn minh tin b by gi bt kn mt c ngy ln m! l cha k hin nay ngi ta ng chuyn... v sinh nam gii gia tng l do cch n mc qu kn , qu nng, bp cht mi mm mng pht trin t trong trng nc. C quan sinh dc nam vn cn s thong mt ... sinh tinh nn thin nhin phi cho nm tng teng bn ngoi c th l th!

38

D nhin khng phi khuyn khch khng dng t lt. T lt l mt tin ngh cho cuc sng hin ti, nhng chn loi t lt no, cch mc ra sao, lc no nn mc lc no khng... r rng phi c hng dn k . Cc loi dnh cho tr con x lnh cha chc ph hp vi x ta. Kt qu tuyt vi! My ngy sau b ht hm t! Cn ng b cng bt u sing nng ra ry cho con v s b bt mc t!

39

CHNG 6: Nhn b ln ln Khng mt phn thng xng ng no b p cho ni cc kh v tn ca ngi m bng s quan st, nhn ngm b ln ln. Thc l k diu, thc l tuyt vi! Mi ngy no b hn, khc oe oe cho i, mt mi nhn nheo xu x, mnh trn tut nh con c va vt ao ln, ch vi ba thng da d hng ho , mt mi rc r, tay chn ngo ngoe hng chuyn. Ri b mm ci, ri b ci ra ting. N ci xa tan i bao ni bc dc, u lo ca ta. Ting khc v n ci b lm ngi nh sng bng ln, y sinh kh, trn tng lai... Ri b ngng cao u, ri b bit lt, b bit b, b bit ng chng, b chp chng i, hai tay gi cao gi thng bng nh ngi ht xic i trn si dy thp. Mi mt tin b nh ca b l mt nim vui ln ca ta. Khi b nh ln hai chic rng ca, ta thy c nh sng ng ngc u di mi nh m m. Khi b bp b vi ting ni u tin, ta thy lng trn ngp hn hoan. Ti vn ngh rng b, ngay trong tui u th ny, tr n trn vn cho cha m ri ! Theo di b, nhn ngm b, quan st b ln ln, ta bng tm thy ta - chnh hnh nh ta ngy xa! Ta thy ci dng sng tri min man v ta bng cm n b, cm n ta. Cng nh b ta bit th no l cng n cha m sinh thnh dng dc v cc b m gp nhau dnh mt phn ln th gi ni v a con h. B th hnh din con mi 4 thng mc rng, mi thng chp chng bit i. B th khoe con mi mi su thng thuc ca dao, b khc lo u: Sao chu thi ni ri m cha ng mt mnh c., Sao tm thng ri m cha mc rng?. S pht trin ca b thc ra khng b no ging nh in mt b no. Mi b pht trin theo mt tit iu ring, nhng nhp nhng v hon ho - nu khng v mt l do no nh hng nng n trn - u a n cu cnh l lm cho a tr thnh ngi, theo ci khun mu c sn ca b, khng ging vi mt ngi no khc. C th ni tt c tin trnh pht trin c nh du t trn nhng di th (gnes) trong khi b c to hnh. Ri cc yu t khc - yu t ni tit, thn kinh, mi trng (kinh t, kh hu... ) cng nh hng mt phn, nh thi. C b sinh ra b bm, ln ln n nang hn ngi nhng chm ni, chm mc rng, sau ny c th l mt lc s v ai u tht bp. C b m o khng c cch no lm mp c , nhng bit ni sm. C b cha m tng l cm v ni chm m lc i hc li thng minh xut chng ... Bit nh th ri ta s khng hnh din hay lo s mt cch v ch v s pht trin mau hay chm ca b. Min l ta sn sc b ng cch , ng mc. D nhin, nhng b khc thng cng phi a n khm bc s chuyn mn. Bc s s gip ta cha cho b nu b c bnh. Nu khng bnh th b th no ta s yu b th , b ra sao ta s yu b nh vy. Tnh yu ca ta sc thay i tt c nhng xu x, thua thit ca b v th cht hay tnh thn m cn gip b t tin, sng hnh phc, thnh cng sau ny na. Tri li, s tht vng ca ta, thi bt mn ca ta i vi mt vi khuyt tt ca b s lm cho b mc cm, khn kh sut mt i. Ti thy c nhng ngi rt yu mt a con tn tt, sn sng chu kh v n, d bit n kh nui, kh kh cng mc, ch mong n c sng. Tri li, c ngi to o tng v a con ca mnh qu nhiu, tht vng khi thy n khng ging ti t ny hay minh tinh n. C ngi cn
40

ght con v n khng hp tui mnh, khng phi l nam nhm n qu... Nhng ngi khng ng lm cha m! S pht trin ca b thc ra phi c k t lc trng th thai bin thnh hai t bo con v sau l mt lot sinh sinh ha ha cho n ngy b oa oa cho i. tun l th tm trong bng m, b ch nng 1 gram v cao 7, 5 cm, v cui thng th 6, b nng khong 1 kg v cao 35 cm. Trong sut thi gian cn trong bng m, b sng trong mi trng nc, s h hp khng phi bng phi m bng h thng nhau - thai nhi, qua cung rn, s tun hon cng khc xa vi lc b c sinh ra i. C th ni lc b l mt con c, sng trong nc v th bng mang. Khi sinh ra, b bc vo mt mi trng khc hn, mi trng kh ca chng ta ang sng . B tri qua bit bao nguy him c lm ngi! Trong sut thi gian sng trong bng m , nhiu tc nhn c th gy nguy hi cho b v sau: chng hn ngi m b chiu nhiu X-quang, chch hay ung nhng thuc kch thch t, ma ty... Ta nghe ni v nhng loi thuc gy qui thai v ti c dp chng kin nhng b s sinh b ln cn ghin v m b... ghin ma ty! Cho nn, khng phi v c m ngi xa ng Phng ta tnh tui con ngi k lun thi gian nm trong bng m - tui ta - v c mt quan nim rt khoa hc v nhn bn l thai gio. Ngi ta chia s pht trin ca b ra nhiu thi k. Mi thi k c nhng c im ring. Tuy khng b no ging ht b no nhng cng c im chung , c th lm tiu chun o lng s pht trin ca b. Ta khng i su vo vn qu chuyn mn, ch bit i khi rng y hc phn chia: - Thi k b cn trong bng m. - S sinh (t lc mi sinh n l y thng) - Nh nhi (t lc y thng n 2 tui: pht trin rt nhanh chng) - Trc tui i hc (t 2 - 6 tui) pht trin chm li. - Tui i hc. - Tui tin dy th. - Tui dy th... V xt s pht trin ca b trn ba phng din: - S pht trin tm c (psychomoteur) nh b bit c ng u , bit lt, b, ng, i, ci, ni... - S pht trin tr thng minh; kh lng xt on tr li hai tui, nhiu tr c s pht trin tm c chm nhng pht trin tr thng minh bnh thng. Ngi ta cng nhn thy s thng minh ty thuc mt phn vo mi trng sng, mt phn l do bm sinh. - S pht trin v x hi v cm xc phn ln l do thin bm. C b trm tnh, b nng ny, b l , b hot ng... nhng cng c nh hng ca mi trng, ca kinh nghim c nhn mt phn. Trung bnh lc mi sinh b cn nng khong 3 kg - 3,5 kg, (mt b nng hn 2,5 kg cng c coi l bnh thng, d nui) v chiu cao l 50 cm. T , nu c nui nng y ng phng php, c c tnh thng ca nhng
41

ngi thn yu, b s ln u. Lc u rt nhanh, trong 3 thng u, mi tun trung bnh b nng thm 150 - 175 gr (khng nn cn mi ngy, mi tun cn mt ln cng hi nhiu). Sau chm dn t thng th ba n thng th su, mi tun ch ln 120 - 150 gr. Khi c 4 - 5 thng, thng b nng gp i lc mi sinh, v khi thi ni (12 thng) b nng gp ba. V chiu cao, trong nm u b thm c 20 - 25 cm. Mt vi thng u sau khi sinh, m c (thp) trc ca b ln rng thm, do s pht trin ca no, sau rt nh li t thng th 6 v nh dn cho n thng th 9, trung bnh t thng 15 n 18 mi cng hn. Nhiu b m thy b 12 - 13 thng m m c cn mm lo lng lm, tng l yu xng nn mua thuc b xng cho ung hoi! Nn l trong nm th nht b thng c ci u to, to hn ngc v cho n 1 tui tr i th u v ngc mi bng nhau, sau , ngc ln dn ri to hn u. y thng Tri qua nhng va chm khng km phn nguy him trong lc sinh , gi y l lc b c nhiu hy vng sng, thnh ngi, t ra l sau 4 tun l tp s sng trong mi trng khng kh ca chng ta . L y thng mang ngha mng b sng st . Ba thng u i Trong thng u, b sng gn nh hon ton theo bn nng, t tip xc vi ngoi gii. B nm hi co qup li - chc l do thi quen ca t th nm trong bng m hay v b cha tin cy mi trng kh ca chng ta nn phi th th? B c nhng phn x t nhin nh c vt g nht vo lng bn tay th nm cht ly, c ting ng mnh bn tai th co qup c ngi, cho nm p trn mt bn cng th t ng nghing u qua mt bn cho d th - Nu ta th gi u b cht, b t ra bt rt, vng vy tut ra. Nu ta ly ngn tay hay nm v chm nh vo m b l b h ming ra p lin. Khi b xong, no n, b thng ng mt gic lu, ch khc khi b i, b t. Cng trong thi gian ny , c b thng b au bng, hay khc v c lm b m kh s khng t. B cng thng ng li b ban ngy v ban m thc, khc, b, i, a... (chc l hnh m y). y thng, b c th c ng c cht nh, bt co qup tay chn. Ngay tun l u, b bit phn bit nh sng v bng ti. y thng ta thy b chm chm nhn nh sng v mt tinh anh. Hai thng, b di mt nhn theo nh sng. Ra nng chi, b nhm cng mt li. Khong 2 3 thng b bit c ngi chung quanh, b cng cm c tnh thng yu ca nhng ngi chung quanh, nht l m. Khi c m b ln l b nn khc, c v ngoan ngon, bng lng, yn n. Hai thng, b nm p th u b ngc cao. Hai thng ri, b ci vi ngi n, bit mng n; c th lt qua c ci t, nu gip s qua lun; ngng u cao - nhn theo ngi i. V tuyt diu hn ht l n ci u tin ca b p li s tru mn ca ta, vo cui thng th hai. Trc , b cng ci, nhng ci t nhin, v ngha, ngi ta gi l m b dy, nhng khi c hai thng, b ci p li ta, n ci c ngha! V cng t lc tr i, b bit hng chuyn ri! B hai thng khng ch n ngi l, ch nhn ra m thi, nhng ba thng b ci vi ngi l.

42

T 3 n 6 thng B cng hn nhiu, c th ngc u v ngc cao hn mt bn, nu ta gip b chi (chng) tay ti trc. Khong 3 thng, b c th lt d dng nhng cng c b chm, n 4 thng mi bit lt. u M, tr bit lt chm hn, trung bnh khong 5 6 thng. Ni chung, cc b mnh khnh, hot ng, bit lt, bit b, bit i sm hn cc b b bm, trm tnh, chm chp. 6 thng, b thng chuyn mt vt t tay ny sang tay kia. B cng c th ngi c nu ta tay vn b. Khong 4 thng, b ci thnh ting v thch c ngi chi vi b, bit ch nhiu n nhng ngi chung quanh v bit mng m , l ngi b gn gi nht. Trong khong thi gian ny cn n b nhiu hn, s h mt t, b c th ln nhiu vng lt xung ging mau n ni ta khng ng! Khng nn tp b ngi sm qu, rt c th s b vo xng cng lng ! T 6 n 12 thng 6 thng b ngi vng v chng mt thng sau l b bit trn . B c th trn ti mt vt xa xa v chp ly, 8 thng th hu ht b bit b, nhng cng c b tr hoc sm hn, x xch mt vi thng khng phi l iu quan trng. C b cn b b, ngha l khng tri qua gia on ny m tp ng v i lun. B no bit b sm th thng chm bit i v b no b qua giai on b thng bit i sm hn. B b kiu, b lui, b ti, b bng u gi hoc b bng hai chn. 9 thng c b ng chng c nu vn tay b v cng c th bc vi bc. B s dng cc ngn tay kh thnh tho trong khong thi gian ny, t 6 n 9 thng. 9 thng, b bit th mt vt ri nm li v 12 thng b bit trao mt vt cho ta. B bit bt chc rt sm, 9 thng c th bai bai v d tay ra bt tay ta. T 6 thng tr i, b bit ni vi ting ba ba , ma ma, a a... v khong 8 - 9 thng ch khi nghe gi tn. Trong khong t 9 - 12 thng, b thng ng chng mt mnh, nhng c b chm tr hn, thng l cc b to mp v trm lng. Khi mi bit ng, b ham lm, ng c ri khng bit lm sao ngi xung, loay hoay, s hi, v ch mt lc ta thy b c v mt ri! Nhng khi gip b ngi xung, tc khc b li ng ln sau , b ln i, vn hai tay vo thnh ging, ri vn mt tay, ln ln vn vch tp i. n mt lc no , thy m v tay gi, b qun ang ln vch, b tay chy li m m. l ln u tin b bit i. B ham i lm, bt ba m dt tay cho i hoi. Ba m s mt v v ny nhng b hnh nh khng bao gi bit mt c. Trung bnh b bit i khi gipthi ni (12 thng), c khi n 15 thng mi bit i, nhng vn bnh thng v mi phng din. Lc b mi tp i, ta c th cho b dng loi xe tp. Xe c 4 bnh, xoay mi chiu c. B ngi trong xe, thng 2 chn xung, chi (chng) chn m i. C ngi khng thch loi xe ny s b s b i chn vng king hay ch bt. Theo kinh nghim ring , ti thy khng c g hi, tri li mt cho cha m. Cng phi coi chng xe lt khi vp v coi chng b va u vo cnh bn, cnh t.
43

C b bit i ri b bnh mt trn li khng i c na, phi c thng sau mi tp i li. Ta phi bnh tnh v kin nhn gip b. C b v t au, hong khng dm i na, vi tun sau qun hn mi i li c . Khong mt tui, b ni c vi ting c ngha. Nhiu b chm ni nhng tr thng minh vn bnh thng, c khi cn c thin bm c bit no ! ng qu lo lng v ng cho rng b c ln. Ni sm hay chm mt phn l do bn tnh b, mt phn do mi trng xung quanh. Mt b bn tnh x xn thng ni sm, tri li, mt b trm tnh, thch quan st, ngm nhn hn l pht biu th ni chm l l d nhin . Ngi ta cng thng thy con gi bit ni sm hn con trai (ni sm v ni nhiu na ch!). C b pht m rt r rng, c b ni ngng. Phn ln lc u ni ngng t nhiu ri t t ni r hn. C th do li b hoc do b phn pht m thanh qun. Chu kh tp mt thi gian b s khi. Ngc li, c b ln ri, ni rnh r ri m cng cn ni ngng nhng nho vi b m, v ba m ly lm khoi tr cho ci b bng ca con mnh th thc l tai hi! T 1 n 2 tui B khng cn b na! By gi b oai lm ri, thch lm thnh lm tng . Leo tro bt c ch no c th leo tro c, lt gh, y xe, lc sch, x giy. l lc b d b tai nn nht. Ta c bn phn trnh tai nn nguy him cho b. Tuy nhin, va kho lo bo bc, ta va cho b pht huy c tnh c lp ca mnh. B lun lun ni khng v lm ngc li li ta biu. B khng chu n nhng mn ta cho n, khng chu mc ci o ta chn, t bc n, t thay d t 2 chn vo mt ng v chn o qun k cc! Gp ngi l th ng ra quan st, c khi bo dn n lm quen. T lc ny, b chm ln cn, m dn dn, thng b n v hot ng nhiu, khc vi hi di mt tui b mau i v ln cn l. B hai tui thng gy m, lng hi cong v pha trc v bng hi n ra. 15 thng b i vng v 18 thng chy t, khoi leo cu thang lm, ch long mt ci b leo my bc ri! Cng tui ny, b bt chc d lm, thy ngi ln lm ci g l b bt chc lm ci ngay. Nh vy, b hiu bit rt mau v tp kho lo dn. B cng rt nht nht khi gp ngi l, lc no cng nh nu o m hay np vo sau lng ba. Mt khc, tnh phn khng ca b li cng pht trin mnh. B cng u v kh dy, lm g thch t , chng hn mun t thay qun o, t chn chi - mt cch k cc, ta khng th ng c - v ci g cng "khng. Tm th thch vc nc hoi khng chu ra khi thau, n th i t t ly- i n bng a na ch - v lm lung tung! Ta nh phi chu ng cho b qua khi giai on ny vy v l s pht trin bnh thng b thnh mt con ngi c c tnh, c lp sau ny. B cng cha bit chi chung vi cc tr khc, ch ng bn coi ngi ta chi ra sao ri khi quen lm mi chu chi chung vi nhau. B cng thng s hi mt cch v c, s ng k, s ng gi ngoi ng... S m b i, s ng mt mnh... Ta cn kho lo trong mi trng hp trnh cho b s s hi qu ng . Vo khong 2 tui, ngoi tt hay bt chc hay s hi v c, hay chng i, b cn hay b c lm. Cc nh chuyn mn tm l nhi ng cho rng vo lc 2 tui , b thng c gng hc ni, din t nhng mi, di dng vn t hn ngy xa cn b nn d vp ting c lm v tm ch xp . Khi b xc ng gin hn, lo lng, b cng lp bp c lm. Nu ta khng kho lo, thiu kin nhn, ci ch
44

nho b hay b l khng thm lng nghe b, b s kh tm lm v c lm nhiu hn. Phn nhiu con trai thng b tt c lm - v tt ny khng ko di lu. B s ht trong mt thi gian ngn , ng qu lo lng ry la hay c sa cha. C t nhin. Chu kh lng nghe b k l. Ni chuyn vi b nn vn tt v t ni cng tt. B s ht c lm t t... B ln ba Khi ln ba tui, b bng tr nn ngoan ngon d thng k l! B khng cn cng u cng c mi cht mi khng, khng na, tri li b rt mn phc ba m, ci g cng bt chc ba m, ni nh ba m, lm nh ba m v n mc nh ba m... Nhiu khi ta chng hng nghe b ni mt cu y nh ngi ln! B thch ng kch lm ba m. B trai tui ny bt u thc mnh l con trai. Ni ci ging cng ci, ra lnh, thch chi xe hi, xe la: n mc, c ch mi mi bt chc y nh ba. B gi th bt chc m y ht, chi bp b, ru bp b ng, xi i... nh bng ni c em b trong . Ti ng vi bp b, cho bp b b... tui ny b cng rt t m v tr tng tng rt phong ph. S pht trin ca b d mau d chm , lc ny lc khc, tu trung cng to b thnh mt con ngi - mt c nhn. Ti c cu ny u : Chim m mm mi cho chim con, nhng chim con phi bay ly mt mnh. Ta cng vy, mm mi cho b nhng cho b bay ng bay ca n. B t mi sinh n 1 thng Mt mi c v xu x u to, tay chn co qup nh th th. Lc mc o t cho b, nh tn trng t th t nhin ny, ng rng ko cho ngay ra! Nu ta t ngn tay vo lng bn tay b, b nm cht ly, cht n ni ta c th nhc bng b ln c! l mt phn x t nhin nh nhng phn x t nhin khc: b b khi ta chm ngn tay cnh mi b; git mnh co qup tay chn khi nghe ta v mnh tay... Khi ta nhc b ln, u b qut ra sau. Phi n 2 thng b mi gi u thng c.

45

B t 1 n 4 thng

Ba thng b c th bit lt. Ngng u cao nu ta gip b chng tay. B bit nhn theo, bit ci, n ci c ngha.

B tp s dng nhng bn tay k diu.

B t 4 n 8 thng

4 thng b c th ngi da lng, v 6 thng thng ngi c mt mnh.

a cho b mt vt, b nu ly, bng c 4 ngn tay. Nu a thm vt na, b s chp ly vt th hai, d cn qu quo ch cha chnh xc.

Bit trao mt vt t tay ny qua tay kia. Khoi b ngn chn. Bt u khm ph v lm quen vi c th b. 6 thng, hai rng ca hm di c th mc. Thi gian ny b nga nu v hay cn!

46

B t 8 n 12 thng

8 thng b bit b v 10 thng tp ng ln, c b tr hn, c b b giai on b.

Cc nh tm l hc cho rng mi b c mt cch b ring, biu l c tnh ca b. D nhin b b cng l mt c tnh c bit.

B ngi rt vng bit xoay qua xoay li, ci xung ly mt vt m khng t na.

Vn tay b, b c th bc, nhng u v bng chi ti trc.

Thch nm vt c trong tay xung ging (ngi ta bo, b ang th nghim nh lut Newton!)

47

B t 12 n 18 thng

A, b i c mt mnh! Chn hai hng, tay gi thng bng, tin ti!

Hai tay tp s dng ring r.

C th a cho ta mt vt. Ni c nhng ting c ngha. Bit hn ba m. Bit lt sch, nhng lt nhiu trang mt lc, bit ly ngn tay ch hnh trong sch. qu banh ln i. B t 2 tui n 2 tui ri

B chy... nh gi! Bit ln banh, banh. Thch nhy cu thang.

Dng hai bn tay: mt tay gi mnh giy, tay kia cm vit v nguch ngoc.

Bt chc m cho gu bng n.

Bit lt tng trang sch, ch hnh qu banh, ci tch...

48

B t 2 tui ri n 3 tui

Bc tng bc ln cu thang, bit i bng u ngn chn.

Cha kim sot c cc c ng nhanh nhn nh mun, d b t. St trn, u u, khc lc hoi l lc ny.

T mang giy mt mnh v thng mang ln giy chn ny qua chn kia.

Bit cm vit bng nhng ngn tay. C th xp chng ln nhau 7 khi vung.

Bit leo mt mnh ln xe p 3 bnh v... p.

49

B 3 tui

Leo cu thang vng vng. Bit vn tay theo lan can, nhng bc xung thang vn cn t hai chn mt nc.

Bit rt nc t ly ny sang ly khc khng trn...

Bit bt chc nh rng v rt hnh din.

50

CHNG 7: Chiu cao v cn nng Da theo bng di y ta c th theo di s pht trin bng cch so snh chiu cao v cn nng ca b vi nhng con s trung bnh. Ty theo la tui ca b, ty theo s cn ca b lc mi sinh, nu b l trai, ta d theo ct bn tri v nu l gi ta d tho ct bn phi. Th d, mt b trai 18 thng lc sinh nng 3, 1 kg, ta d ct bn tri hng 3,13 kg, ta thy 18 thng b nng khong 10,8 kg v cao 80,3 cm. Nu mt b gi mi sinh nng 2,8 kg th lc 15 thng b nng khoang 8,98 kg v cao 73,7 cm...

(Ty ti liu t cc sch u M, ti chn nhng con s trung bnh thch hp vi tr con Vit Nam phn ng lc mi sinh cn nng t 2,8 kg n 3,7 kg)
Bng phn phi chiu cao v cn nng theo tui

(ca cc tr lc mi sanh nng t 2,81 kg n 3,76 kg)

TRAI 2,86 kg 3,13 3,4 50,6 7,72 60,4 7,58 66,4 9,07 71,2 3,76 TUI Mi sinh 52,0 Chiu cao (cm) 3 thng 5,03 57,8 6,71 63,9 8,07 68,6 8,89 73,7 9,53 75,6 10,12 78,8 5,35 59,3 7,08 65,2 8,48 69,8 6,17 61,8 8,16 67,8 9,75 72,9 Nng Cao 6 thng Nng Cao 9 thng Nng Cao 12 thng 9,49 10,07 10,8 74,4 75,2 76,9 Nng Cao 15 thng 10,16 10,75 11,52 77,0 78,5 80,3 Nng Cao 18 thng 10,8 11,13 12,2 80,3 81,8 83,7 Nng Cao 9,62 76,8 10,3 11,11 11,88 79,0 80,9 82,9
51

GI 3,36 50,2 5,62 59,5 7,26 65,2 8,71 70,1 3,67 51,0 5,99 60,7 7,94 66,6 6,43 71,7

Cn nng (kg) 2,81 kg 3,13 47,8 4,85 56,9 6,4 62,5 7,53 67,0 8,35 70,6 8,98 73,7 49 5,17 58,9 6,8 63,7 8,03 68,4 8,98 72,3

48,1 cm 49,3

9,75 10,43 74,2 75,9

9,66 10,13 11,16 75,6 77,6 79,1

2 tui 11,2 84,2 12,07 88,5 13,02 92,3 11,93 12,56 13,17 85,8 87,5 89,1 Nng Cao 2 tui 1/2 12,88 13,61 14,61 90,2 92,1 94,1 Nng Cao 3 tui 13,47 14,61 15,65 93,9 96,2 98,5 Nng Cao 12,52 13,43 14,42 15,69 90,5 93,4 95,7 98,1 11,57 14,43 13,43 13,47 86,3 89,3 91,4 93,8 10,66 11,48 12,29 13,25 81,7 82,0 86,6 88,9

* B sung Biu v Bng chiu cao v cn nng theo chun mi ca tr di 5 tui ca T chc Y t th gii
Tr gi

Tui 0 1 thng 3 thng 6 thng 12 thng 18 thng 2 tui 3 tui 4 tui 5 tui

Bnh thng 3,2 kg - 49,1 cm 4,2 kg - 53,7 cm 5,8 kg - 57,1 cm 7,3 kg - 65,7 cm 8,9 kg - 74 cm 10,2 kg - 80,7 cm 11,5 kg - 86,4 cm 13,9 kg - 95,1 cm 16,1 kg - 102,7 cm 18,2 kg - 109,4 cm

Suy dinh dng 2,4 kg - 45,4 cm 3, 2 kg - 49,8 cm 4, 5 kg - 55,6 cm 5,7 kg - 61,2 cm 7 kg - 68,9 cm 8,1 kg - 74,9 cm 9 kg - 80 cm 10,8 kg - 87,4 cm 12,3 kg - 94,1 cm 13,7 kg - 99,9 cm

Tha cn 4,2 kg 5,5 kg 7,5 kg 9,3 kg 11,5 kg 13,2 kg 14,8 kg 18,1 kg 21,5 kg 24,9 kg

52

53

54

Tr trai

Tui 0 1 thng 3 thng 6 thng 12 thng 18 thng 2 tui 3 tui 4 tui 5 tui

Trung bnh 3,3 kg- 49,9 cm 4,5 kg - 54,7 cm 6,4 kg - 58,4 cm 7,9 kg - 67,6 cm 9,6 kg - 75,7 cm 10,9 kg - 82,3 cm 12,2 kg - 87,8 cm 14,3 kg - 96,1 cm 16,3 kg - 103,3 cm 18,3 kg - 110 cm

Suy dinh dng 2,4 kg - 46,1 cm 3,4 kg - 50,8 cm 5 kg -57,3 cm 6,4 kg - 63,3 cm 7,7 kg -71,0 cm 8,8 kg -76,9 cm 9,7 kg - 81,7 cm 11,3 kg - 88,7 cm 12,7 kg - 94,9 cm 14,1 kg -100,7 cm

Tha cn 4,4 kg 5,8 kg 8 kg 9,8 kg 12 kg 13,7 kg 15,3 kg 18,3 kg 21,2 kg 24,2 kg

55

56

57

Vng u v vng ngc (tnh bng cm) TUI Mi sinh Vng u 3 thng 39,2 40,0 40,9 41,5 Vng u 6 thng 42,7 43,3 43,9 44,8 Vng u 9 thng 44,5 45,1 46,0 46,5 Vng u 12 thng 45,5 46,5 47,3 47,8 Vng u 15 thng 46,3 47,1 48,0 48,5 Vng u 18 thng 47,0 47,7 48,7 49,2 Vng u 2 tui 48,0 48,2 49,7 50,2 Vng u 2 tui 1/2 48,5 49,2 50,2 50,9 Vng u 3 tui 48,9 49,6 50,4 53,1 Vng u 47,5 48,4 49,3 50,3 49,9 51,0 52,4 54,1 Vng ngc 49,3 50,5 51,9 53,5 47,0 47,8 48,8 49,5 49,3 50,3 51,7 53,2 Vng ngc 48,4 49,7 51,2 52,8 46,4 47,2 48,1 49,1 48,4 49,5 50,8 52,2 Vng ngc 47,4 48,6 50,1 51,8 45,5 46,2 47,1 48,0 47,0 48,2 49,5 50,9 Vng ngc 46,0 47,3 48,8 50,2 44,9 45,6 46,5 47,4 46,1 47,3 48,6 50,1 Vng ngc 45,1 46,5 47,9 49,2 44,3 45,0 45,8 46,7 51,1 46,3 47,6 49,3 Vng ngc 44,2 45,6 47,0 48,2 43,2 43,8 44,6 45,4 43,7 44,8 46,0 47,5 Vng ngc 42,7 44,0 45,5 46,6 41,4 42,0 42,8 43,8 41,6 42,5 43,7 45,0 Vng ngc 40,6 41,8 43,0 44,2 38,5 39,2 40,0 40,8 38,3 39,3 40,6 41,6 Vng ngc 37,6 38,8 39,8 40,9

TRAI 33,5 34,4 35,3 36,2

GI 33,4 33,9 34,7 35,4

30,6 31,8 33,2 34,4 Vng ngc 30,8 31,8 32,9 34,0

58

Thnh thong ti phi lm gim kho bt c d cc cuc thi... hoa hu ca cc ch b - cng vi ci thc dy, cng vng s mt, s hai - khi cc bn b quen hay cc thn ch lo lng v ci u ca con h . C ngi bn khon: sao u chu to qu, khng bit c b u nc (hydrocephalie) khng. Ngi khc thc mc sao m c chu cn rng qu m u c nh to ra , ln chu c ngu khng? Chng u nc thc ra cng ng s nhng khng c qu nhiu nh ta tng v mt s ln trng hp l bm sinh (mt s khc l cc bin chng ca bnh vim mng no, bu no... ). Tuy nhin, cc b m lo lng s con b bnh ny khng phi l v c, nht l cc b m cha c kinh nghim, bi trong nhng thng u i, u b lun lun to hn thn mnh (lng ngc) . B cng nh con th u cng c v to. Cho n 18 thng, nhiu b trai mi c vng u to bng vng ngc v mt s b gi cng n 12 thng tr i vng u mi ln bng vng ngc. bt mt mi lo v ch, ti ghi li trn nhng con s trung bnh v vng u v vng ngc ca cc b t s sinh n 3 tui tin theo di. Nu c s khc thng nn hi bc s. l nhng con s o vng u v vng ngc tng ng vi nhau theo tng la tui. Mt b trai 9 thng th vng u v vng ngc c th l 44,5 - 43,7; 45,1 - 44,8; 46 - 46; 46,5 - 47,5. Nu b c s o ging mt trong cc cp l bnh thng.

59

CHNG 8: Mt b Mi sinh ra, mt b c phn x ngay vi nh sng nhng hnh nh b cha thy g c, phi i y thng b mi bit di mt nhn theo v phi n su thng b mi bit nhn bng hai mt nh chng ta. V th m nhiu b c v hi l mt cht trong vi thng u v vo khong thng th ba b s ht tt ny. D nhin, mt nm sau m b cn l th li l chuyn khc! * Khi mi lt lng m, cc c trong lc lau tm cho b nh vo mt b mt th thuc st trng. Th thuc st trng ny i khi lm mt b cay xn, chy nc mt, chy ghn trong mt vi ngy sau, nhng nh trnh cho b nhng chng bnh mt nguy him... chng hn chng mt nhim trng lu! Cc thng k gn y cho thy l mc d thuc khng sinh cng gia tng, tuy vy s tr em b au mt v vi trng lu gim thiu r rt nh phng php phng nga trn. Lu lm ti mi c dp gp mt b s sinh b ghn m mt khng ra. Lc khm th r rng l m ch khng phi ghn. M vng, khi b khc, hai mt hp li, m a ra trng tht kinh khng! Kt qu th nghim (xt nghim) th ng l vi trng lu. Nu khng cha sm, c th b m (hin nay, ngy cng gp nhiu hn! Cn cnh gic). * Cng c trng hp mt ghn thc v ng dn nc mt b nght t nhiu (khi b cm chng hn), ghn kh li lm dnh hai mi mt khin b khng m mt c. Ly bng gn thm nc lau cho b. Nu mt mt ca b c chy nc mt sng hoi, ngy ny qua ngy khc, th c th ng dn nc mt b bt nght hon ton nn nc mt khng chy c xung mi. Trong trng hp ny, phi mang b n bnh vin mt bc s thng ng dn nc mt cho b, thng vi ba ln s khi. Cng c th xoa nh gc mt (l ghn) mi ngy vi ba ln chng mi ngy cng khi nu l trng hp nh. Cng nn khi tm b, ta lau l tai, l mi, r ming, nhng mt khng phi lau ra g c. Nh tuyn nc mt nm gc ngoi mt, t ng tit ra nc ra mt thng xuyn ri. Nc mt chy vo mt ng nh nm gc trong mt, thng xung mi. Khi ng b nght, ta mi thy nc mt sng chy ra ngoi v phi thng nh ni trn. * Tun l u sau khi sinh, b c th b vng da m khng bnh tt g c, vng da sinh l- trng trng mt b cng c th vng nhng ch thi gian ngn l ht, ngc li nu vng da v bnh gan hoc xung khc mu m con th mt b s vng sm (xem B vng da). * Khi mt b vng, ta cn hy vng t nhin khi nhng mt b th phi khm bc s, ng khinh thng, nh thuc by b, nguy him lm. Mt l mt b nhim trng. * Thnh thong b cng c th b bi hay mt ngoi vt lt vo mt. Cc b m c thi quen trong trng hp ny banh mi mt em b ra thi mt hi mnh, nhiu khi bi cng vng ra. Phng php ny cng... tm dng c d hi
60

thiu v sinh. Thc ra th mt b cng khng nhim trng v hi thi u, tr phi ngoi vt lm try gic mc. C mt cch khc ly bi ra l cho b mt ly nc lc trong v y , b nhng mt vo v nhy nhy vi ci. Nc s la ht bi tri i. Nu l mt ngoi vt lm try gic mc th khng nn ng chm ti m phi mang n bc s nhn khoa ngay. * B c th b bnh mt ht rt sm nu trong gia nh c ngi b bnh ny m khng gi v sinh, dng chung khn lau mt vi b! B cng c th b qung g v thiu sinh t A (xem B v sinh t). Ti nhiu ln thy cc b ban , c n n ni m mt: mt c li v c mt m trng hnh tam gic ln gc (Bitot). Thnh thong cng gp mt vi b b m mt cch oan ung: b nng, lm kinh, ngi ta vt chanh vo ming v mt b n ni chy kh, c li, m lun. * T su n mi tui b thng mc tt khc x (cn th, vin th, lon th). Nn khm mt cho b khi thy b hc km, mt hay mi, nhc u, c sch qu gn, khng thy ch trn bng, thy ch r ch khng. Cng nn khm mt khi nga mt, chy nc mt sng, thy l m lc chng vng... cha tr kp thi. * Sau cng, c l nn ni n th bnh cm bm sinh nhng tr xu s trong thi k b m mang thai mc bnh Rubole (th bnh gn ging ban , nhng nh hn, ch nng st cht nh ri ni nt bng, ngc... Hu ht chng ta mc phi t lc cn nh v khng b li na!). May l trng hp ny rt him. i mt - bu vt ca i sng, ca s ca tm hn - ta cn phi chm sc cho b nhiu hn. Nu thy tr b mt l (lc) nn khm cha cng sm cng tt, chm tr c th b h mt con v sau. Gn y cn c nhiu trng hp b m mt do sinh non. Cn sinh ngy, khng m sm. Nu tr l do tt khc x, c th s ht l ngay sau khi eo knh ng . Nu c ch nh phu thut th m trc 7 tui l tt nht , m bo phc hi th lc hai mt.

61

CHNG 9: Mi b Hnh nh b m no cng c mt thi k bc mnh - v hong s na - v ci bnh nght mi ca b thng c trong nhng thng, nhng tun u i. B c nght mi hoi, bt rt, kh chu v b cha bit h ming th nh chng ta. Nu nght s s b th nghe kh kh thc ti nghip, nu nght nhiu b s ni gin, la khc m (may thay, khi la khc l lc b h ming ra th!) . Kh tm cho cc b m nht l lc b b, b ch ngm v c mt lc l b ngp, phi h ra v khc r ln. Lo lng, bc mnh, b v ngay chai thuc nh mi ca ng... gi b u ging hay ra tim thuc ty gn nh mua mt chai thuc nh mi, nh cho b ht nght. Va nh xong vi git, b bng nn khc, l ngi xung, tay chn lnh ngt, tot m hi v c khi m man lun v ng c! Nhng l chuyn khc, s ni sau. C nhiu nguyn nhn khin b b nght mi trong vi thng sau khi sinh. Mi b c th b nght v ct mi . Lc tm cho b, d nhin b m no cng bit cch ly ci cc kh chu ra. Ch cn mt cy tm, u qun gn, thm nc ri ry cho b. Nhng c b b nght d khng c mt t ct mi no c. Nguyn do l v b va trong mi trng m t nhng m p l lng m, c bao bc bi nc u i, nhit lun lun c nh, b li khng th bng mi m th bng... rn, thnh lnh b nm vo mi trng khc, kh v lnh nng tht thng l mi trng kh m chng ta ang sng, b li phi dng n mi, c quan nhy cm nht, nn cc nim mc mi phn ng bng cch trng n hay co tht lun, lm b nght mi thng xuyn. B cn c mt thi gian vi thng lm quen vi mi trng mi ny. B c th cht v nh mi by nhng khng bao gi cht v chng nght mi, cng lm l b khc ln th th thi. * Trng hp nght mi thng thng nht l lc b cm. B rt d b cm v thi tit thay i t ngt, nht l cm lnh, v mi ln nh th thng ko di kh lu; b nhy mi (ht hi), mng nhy mi phng ln chng lnh v nim dch tit ra nhiu lm b chy mi nc, th ph ph v b nght mi. Vic u tin l phi gi m cho b . Nu mi b nhiu v c, ta phi tm cch ly ra cho b d th. C th dng c ming mnh ngom ly mi b m ht cng c, khng mt v sinh u! Ty trng hp, bc s cho thuc cha km th thuc nh mt st trng nu cn. Tuyt i khng dng cc loi thuc nh mi lm co mch (c cht Naphtazoline, Ephdrine), v cc loi ny hay gy phn ng. Ti nhiu ln gp nhng b b ngt v thuc nh mi ngi ln. Mt b m m a con hp tp n bnh vin ni l b b trng gi: b nm thim thip, tay chn lnh ngt, ngi l, t m m hi, mch yu. Sau cng hi n thuc nh mi th ng l b nh cho b n 8 ln t sng v ln ny b ngt i. * Khi b ln hn mt cht, khong mt hai tui tr i, mi li l mt ni rt tt b nht ngoi vt vo chi. Ngoi vt c th l mt mnh giy vo trn, c th l ht u phng, ht u xanh hay ht me... ! Trng hp ngoi vt l mt mnh giy, ly ra khng kh, nhng nu l mt ht trn nh ht u, ht me th khng nn tm cch ly ra, vi cng c cy th n cng chui su vo trong. Phi bit cch mi ly c. Nu b kh ln, bit h
62

mi, ta bt b h mnh vi ci may ra ngoi vt s vng ra . Nu khng xong phi mang n bnh vin. Con d ti c ln nht mt ming c ci vo su trong l mi, khng ai bit c. Mi n khi thy b th khn kht, c mi thum thm, em i khm bc s th lm m ri! * Mi b cn l mt ni rt tt chy mu: khi b bit chi bit chy th b d b chy mu cam lm! B c m vo mi, b t p mt xung t , b va vo tng... Mch mu mi mng manh d v, ch cn ch xt mnh lc ra mt lm chy mu cam. Lc , ta bt b ci u xung cho khi nut mu vo hng, ly ngn tay chn trn mi chng 5 - 10 pht cm mu, hoc ly ming gn nht cht vo mi b; cng c th dng ti nc p trn, hi lnh lm mau ng mu. * Nhng b qu mn cm vi mt loi phn hoa, bi bm, d b chng vim mng mi d ng hoc v dng thuc nh mi ba bi sai lm, b c th b vim mng mi do thuc. Tm li, ci mi xinh xinh ca b c th l ngun gc ca nhiu ni lo lng, bc mnh cho b m, cn nht l trnh khng bao gi dng thuc ba bi, nht l cc th thuc nh mi ca ngi ln .

63

CHNG 10: Rng b Cn g vui sng cho bng mt bui sng no , thy nh ln t nu hm di ca b, hai ht ngc trng ngn!... Khun mt b bng xinh hn , n ci ca b rc r hn! l hai chic rng ca u tin ca b! Sc khe ca c i ngi s ty thuc vo b rng , v ngay t thu u b phi c ba m chm sc b rng chu o c c mt sc khe tt p sau ny * Thng th khong thng th su, hai chic rng ca gia u tin ca b nh ln hm di. Thi gian ny khng c nh, c b mc rng sm, c b mc rng rt tr, n thi ni mi mc rng m vn khng bnh hon g c! Nhiu b m lo lng - xu h na - khi thy con mnh mc rng chm so vi cc b khc . Chu yu qu! Tm thng ri m cha mc rng, thng cu con bc n c rng t hi nm thng v mua cho b mt l thuc b xng th, p b ung. Nhng ung gi th ung b vn c yu cho n lc b "ni hng mc ln hai chic rng u tin. Thc ra, i n lc b chm mc rng mi lo thuc b l qu tr ri v hm rng sa ca b hnh thnh t lc b mi l mt bo thai my tun l trong bng m. Do , mun cho rng b tt phi b t lc , ngha l khi mi c mang, b m phi n ung qun bnh y v nu cn dng thm cc loi Calci, sinh t A, D... Mc rng sm hay mun khng quan trng v n ty thuc phn ln vo di truyn. Nu b vn pht trin bnh thng, mc rng tr khng phi l yu nh ta vn tng. D nhin cng c mt i trng hp mc rng tr v bnh ci xng, bnh thiu sinh t, bnh ca tuyn gip, dinh dng thiu cn i... nhng rt him. * B rng sa ca b s c thay th bng b rng vnh vin, v b rng ny tuy n su tui mi bt u mc cng hnh thnh t lc b mi vi thng tui. V th, trong thi k ny nn cho b dng thm cc loi sinh t A, C... * Mt b m c kinh nghim s nhn bit d dng cc triu chng sp mc rng ca b, nhng vi a con u lng, b m no cng rt lo u. Thng b bt rt, kh ng, b b, ng ci gi cng nht vo ming cn, nhai, ta gi l nga nu (i khi ang b ngon lnh, b cn v m mt ci au ing!). k hn ta cng thy nu ni sp mc rng hi sng to, ng v nc ming b nhiu hn - b nhu hoi! Mt i khi, b chy nc mt, nc mi v mt. B cng c th b tiu chy cht nh - ta gi l tt mc rng - v thng th nng 38 - 385, i khi nng ln n 39 v c th lm kinh na! Cc bc s cha ng vi nhau v l do ca s trc trc ny . Ngi th cho v lc b mc rng, c th yu i, vi trng tn cng lm cho b b nng v tiu chy, ngi khc cho rng nng v ri lon b tiu ha chng qua ch l phn ng ca c th trong lc mc rng thi, khng cn phi cha tr g c. Theo ti, quan im th hai c phn ng hn v mc rng l mt i thay quan trng ca c th b, ko theo nhng ri lon tm sinh l t nhiu. Cc b m c kinh nghim cng thy l trong trng hp mc rng, nng v tt khng cn cha tr g c cng khi, sau khi rng b nh ln. Tuy vy, cng khng nn coi thng, nht l c thy b nng, li, inh ninh b mc rng khng lo lng g c, lc b au nng mi cha chy s khng cn kp na! D trong trng hp chc chn l b sp mc rng m b nng qu, bc s cng phi cho thuc lm du nng , trnh cho b khi lm kinh (co git).
64

* Khong thi gian 12 - 18 thng l thi k mc rng hm, b thng kh chu hn, cn nhn, b n nhiu ngy v c khi thc gic khc gia m. Cng nn l t 4 - 5 thng, b nga nu hay cn by - d nhin nu cn v m th phi... t cho b mt pht ch! - nhng phi coi chng ng cho b cn mn g c th b, nguy him. * T khong 30 thng tr i, khi hm rng sa ca b y , u n trong thc p th cng l lc b thng c bnh su rng. Ngi ta cha bit r nguyn nhn ca bnh ny - nhng cc nh chuyn mn cho rng su rng l do c cht ngt (ng, bt) bm rng b ln men acid, lm mn rng v thnh su rng - nhng hu qu ca chng su rng th chc ai cng bit: au kinh khng, b khc lc, b n... Cho nn rng sa cng phi c sn sc cn thn, khng nn cho rng rng sa trc sau g cng c thay m b b. Bi v c nhiu rng sa n 12 tui mi c thay, ngha l b phi dng rng sa trong 12 nm tri! Tuy vy , khng phi c rng su l mang i nh. Cc bc s thng ch cha m khng nh rng sa, v nu rng sa b nh i, rng vnh vin mc sau s lch lc , khng ng v tr na. B t 2 n 7 tui cng thng b mt chng bnh khc ca rng gi l sit. Rng sit l rng b n en, mn dn, lu ngy ch cn ci gc cn, nhng khng au n g c. Hnh nh hin nay cng cha r nguyn nhn v cha c cch cha rng sit hu hiu. Cc b b sit thng c hm rng sn trng cng c duyn !... * Nn tp cho b nh rng vi kem c cht flour. T 2 tui, b kho bt chc, ta ch vic lm cho b coi b bt chc. Lc u vng v, sau quen dn i, thnh mt tp qun tt, nh rng ngay sau ba n. B rng sa gm 20 chic T thng th 6 n thng 12 sau khi sinh, ln lt mc: - 2 rng ca gia hm di - 2 rng ca gia hm trn - 2 rng ca bn hm trn - 2 rng ca bn hm di T thng th 12 n thng th 18, ln lt mc: - 2 rng tin hm, hm trn - 2 rng tin hm, hm di T thng th 18 n thng 24 (hai tui): - 2 rng nanh hm trn - 2 rng nanh hm di

65

B rng vnh vin gm 32 chic Rng mc mi: - T 5 tui n 6 tui: 4 rng hm (gi l rng 6 tui) - 12 tui n 14 tui: thm 4 rng hm (rng 12 tui) - 20 tui n 30 tui: 4 rng cng (rng khn) Cc rng ny ch mc mt ln, khng c thay th. Rng thay th rng sa: - 7 tui: 4 rng ca gia - 8 tui: 4 rng ca bn - 9 tui: 4 rng tin hm - 11 tui n 12 tui: 4 rng nanh v 4 rng hm. Nhng con s xc nh thi gian mc rng ghi trn c th thay i t vi thng n mt nm. B gi c th mc rng sm hn b trai!

66

CHNG 11: Rn b Nu rn ngi ln chng ta ch thoa... du c l, th rn b c mt v tr v cng quan trng. Sut trong thi gian cn nm trong bng m, tt c s sng ca b l nh ng tip vn duy nht, ni lin l nhau vi bo thai: ci cung rn. Lc b cho i, vic u tin ca c hay bc s l ct la ci cung rn tch ri b ra khi m, ch cha mt on ngn tn teng bng b, v on ngn ny cng s kh li, rng i trong vng nm by hm sau. C khi thi gian ny ko di n hai tun l. Nhiu ngi tin rng b no cng lu rng th cng l, khng bit c ng khng? Ngy trc, s b s sinh cht v phong n gnh (un vn rn) kh nhiu v ct rn thiu v sinh. Cc b m vn ly bt c th g bn nhn ct: dao co , ming chai, mnh tre... khng kh trng v chng tun l sau th b b phong n gnh m cht! Nh gi v sinh ng mc, cc trng hp phong n gnh tr s sinh ngy nay gim nhiu, nhng khng phi l khng cn, nht l cc b sinh ti nh, vng thn xm xa xi ho lnh (hin nay c chng trnh chch nga un vn rn cho b m lc mang thai. Nn lm theo hng dn ca y t). Cung rn rng ri, vt tho - tc ci l rn sau ny phi mt thi gian mi lnh hn. L rn phi c sn sc cn thn, khi tm cho b phi lau sch rn vi nc chn, sau dng bng thun bng bng b li. Nh ng bng qu cht c th lm b kh th v cng khng nn bng kn qu. Nn rn thong hi, mau kh hn. Nu b tiu, ta xem bng rn c b t khng, nu t cng phi thay bng sch, khng nn s m tay vo rn b trnh nhim trng. Nu ch vt thng b rn nc vng hy hi bc s. C th bc s s cho mt th thuc st trng v nu nc vng l m v xung quanh rn ng th phi dng n khng sinh thch hp v nhim trng nng! Khi my trc ra, c th thy chy vi git mu dnh bng, iu ny v hi. i khi rn b b li to bng ngn tay ci, ly tay xung c cm gic lp bp (cht hi) v xp li, khi b khc ln th rn li to hn, trng hp gi l sa rut rn. Sa rut rn (gi th v c mt khc rut sa vo rn lm rn phnh to) khng bao gi gy ra bin chng tht nghn nh trng hp sa rut bn, v th khng cn gii phu, ch cn bng rn li mt thi gian, vi tun l hay c khi vi ba thng, cc bp tht vng rn chc hn, b s ht b tt ny. Khng c g phi ngi.

67

CHNG 12: B phn sinh dc ca b C lc ta tng nh b sinh ra m l gi (hay ngc li, l trai) th ta s khng thng c v khng ng vi c mun sn c ca ta . Tuy vy, ti thy nhiu ngi c n chn cu trai m vn cn thng v c b m c n ng ... long cng cha ri m vn cha thy ght!(*) Khi mang thai b ta thng c mun sinh trai hay gi sn trong lng nhng khi b sinh ra d trai hay gi th ta cng s thng, nht l khi b l con u lng. B trai mi sinh c th c bu di v tnh hon hi sng, mng nc. Vo ngy th t hay th nm hin tng ny r nht, b gi, c th c cht mu chy m h, chim b hi sng v c hai - trai v gi - u c th b sng v, c khi chy mt cht sa na. Hin tng ny rt thng thng, khng c g ng ngi, trong vi ba hm ri ht, khng cn cha tr g c. Ngoi hin tng trn, sau y l mt s tt thnh thong gp b trai. Thiu tinh hon: B sinh ra i khi ch c mt tinh hon lm ba m lo lng khng t. Thc ra th mt tinh hon khc cn trn ng di chuyn v c th nh ch th say m phong cnh, dng li u , cha v ng v tr. Hai tinh hon c to ra vng bng, mi n lc b gn sinh mi di chuyn xung bu di, mang theo c cc ph tng lnh knh ca chng (ng dn tinh, huyt qun... ) Trn qung ng chng gai ny, mt ch tinh hon c th dng li tm c u , nn b sinh ra ta ch thy c mt tinh hon. Nhng nhiu khi b c c hai tinh hon m v lnh hay v c tay ta s vo, chng bin u mt! khng, chng ch tt ln trn tng trn m cng hn thi! Bnh thng trc tui dy th, ch tinh hon lang thang kia cng s v ng v tr. D sao, tt hn ht trong trng hp ny nn khm nu cn nh bc s phu thut kho n xung. Nu thiu c hai tinh hon cn m sm (c th 9 - 12 thng) trnh v sinh. Di nc: Gi l di nc khng ng , thc ra l ci ti bc di b ngp nc. Ta thy bu di sng to mt bn, bng ln, mng nc. Khi khm, bc s thng ri n xem c ng l di nc bm sinh phn bit chng sa rut cng lm sng bu di - di nh n, di nc trong bng, ng. Nu ng l bm sinh, t nhin cng khi, nhng ln ri b mi b chng ny th phi khm bc s cn thn, nu cn, phi phu thut. Sa rut bn: khi tinh hon xung n bu di ri th ng i ca chng t ng teo li, nu v l do g chng khng teo hoc teo khng hon ton, c mt l trng, rut c th sa xung gi l sa rut bn. Ta cng thy mt bn di b sng ln, nhng ch sng lc b khc, ho, hay c ng cn lc nm yn khng thy. Ri n thy c ch khng trong bng nh trng hp di nc . Chng sa rut ny thnh thong cng thy b gi, nhng rt him v t nguy him nh b trai.

(*)

Mi gia nh ch nn c t mt n hai con!

68

 tr s sinh chng sa rut ny ch cn bng cht li mt thi gian s khi, nhng nu c bin chng rut b tht nghn th phi cp cu ngay. B au n, ch rut sa khng tt ln c na, i ma... l nhng triu chng ca rut b tht nghn. Da bao qui u hp: Bnh thng b, da bao qui u trm ht phn qui u v cn tha kh nhiu. Nu ta dng tay tut lp da vo trong, ta thy qui u chim b l ra. Nu da bao b hp, khng tut vo trong c, b b chng phimosis, kh phin phc v sau. Nhng b b phimosis thng mi ln i thy kh khn, nc tiu khng vt ra ht c m ng li da bao lm phng ln, ri lai rai chy hoi. Nc tiu ng li c khi lm c v thng th ng bn trng d dy. Nu v mt l do g da bao b tut vo trong ri khng tr li c v tr c lm tht nghn qui u th phi a n bnh vin gp. B no ch c triu chng b phimosis v bc s khm xc nhn nh vy , khuyn ct mi nn ct. Nhiu khi ch cn lm mt th thut nh nh nong (mt cch nh nhng) da bao mi ln tm cho b cng lm ni rng da bao. Trng hp cn thit mi phi ct, ct da bao quy u l mt phu thut n gin nhng phi do bc s thc hin. * b gi thnh thong ta thy c huyt trng nh ngi ln vy . Thng thng l do thiu v sinh hoc do m, ch hay ngi v nui b huyt trng ri ly cho b trong lc gn gi b bng. Bc s phi khm nghim v nu cn cho th tm vi trng, cha ng bnh. Cng nn trng hp b b li kim. Li kim hu mn chui qua m h cng lm b b huyt trng! * T su thng tr i, b thng s m b phn sinh dc ca mnh . Lc l lc b khm ph ra bn tay, cc ngn tay, cc ngn chn - v sung sng ko ngn chn nht vo ming! B khng h c xu no v b phn sinh dc . Nu ta ngn cm v c thi lo lng, s b th dm, c th lm cho b s m nhiu hn, hay to cho b tng khinh ght b phn sinh dc. Tt hn ht l ta thn nhin nh khng v nu cn gi cho b ch vic khc, tr chi khc nh trng lng. D nhin phi gi v sinh ng mc cho b khi b hm rt , nga ngy. * T ba tui tr i, b bit quan st v phn bit s ngc nhin , lo lng thy b khng ging anh ch em mnh. B trai thy em gi khng c chim nh mnh bt gic gi cht b phn sinh dc v s b ctmt, b gi ngc li c mc cm thua km. C th b t cu hi v s khc bit gia trai gi ny, v ta s phi ging gii. Lc b cha bit l lun, ch bit so snh v th thi ta l thn nhin, khng trnh trng, khng quan trng ha vn , ni rng, trai khc gi. Trai c "chim gi c bi, trai tc ngn gi tc di, trai mc o s mi, gi mc o bng, o m... b s thy tha mn. Cn nh l khi b t nhng cu hi v b phn sinh dc nh vy, b khng h c mt xu no (nhn chi s tnh bn thin m!) .Vy ta khng phi mt bt b cm ming, ry mng b hoc khng tr li gieo xu v gy t m thm. T, chu ti, mt ln ni vi m n: Em Q c con chim p qu, con khng c, m mua cho con mt con i! Nhng b hay s m b phn sinh dc mnh ch ng ngi thng l c iu g lm b s hay bc dc - Cc b ny c xu hng th dm v sau. Phi tm hiu nguyn nhn v gip b tm li s yn tnh, nu cn phi dng thuc.

69

* Mt b pht trin bnh thng, khong ba tui hay hi m sinh em b u. Nhng cu hi loi ny lun lun lm cho b m kh tr li, c khi ry mng oan cho b v th cng lm cho b t m thm. Thi tt nht cng vn l thn nhin tr li thc gin d, r rng, t tin, khng ni di cng khng ging gii trnh trng di dng v b chng hiu g c, cng khng ni rng ln ri s bit, hoc nh trng lng nhiu ln cng khng xong. C th ni m sinh em bng, gin d hn, m sinh em t hay khoa hc hn: chng no em b ln s c mt ca m cho b sinh ra! B s tha mn. Cu tr li khng quan trng bng cch tr li. Nu ta lng tng, ngng ngng, b s thc mc. D nhin b cng ln, cu tr li s khc hn. Mt chng trnh gio dc sinh l hc ng c th gip cho cha m l ng tng trong vn ny v hy vng s lm cho tr em c mt quan nim ng n v lnh mnh v vn tnh dc vn t lu theo li gio dc c truyn ca chng ta to nn nhng thnh kin sai lm ng tic! Hin nay chng trnh Gio dc gii tnh c dn dn a vo trng hc ph thng.

70

CHNG 13: B ghin Phi dng n ting ghin mi lt t phn no ci tnh trng say m k cc trong vi nm u i ca l nhc t. a th mt ngn tay ngon ngt, a th mn m tri tai, a th khoi ci khn tay c mm qut qua qut li trn mi khng bit chn. Thng H con anh T th m ci khn hi hm, thng con anh Ch th ng ngi ch no cng mn m si dy lng qun; con L . N hi nh th m s tc, con K. H th va b tay va s ci mn bt h khai ngy ca n... Nhng ci tt k cc chu khng ni! Nhiu b m chu, khng hiu sao n li m ci gi d dy, bn thu nh vy c? Sao n li thch ci mn hi hm nh vy? Ri b em git phi hoc thay ci o gi mi cho b. B khc sut ngy nht nh i cho c ci c quen thuc mi nghe. C khi i u xa cng phi nh mang theo cc ph tng cho n. Tnh trng ny thng khng lu. Phn nhiu b b khi c mt, hai tui, nhiu khi n ba, bn tui b mi dt c. Cc nh y hc v tm l nhi ng tuy khng hon ton ng vi nhau v nguyn nhn ca chng ghin k cc ny ca l tr nhng u cho nhng thi quen l bnh thng, c tnh cch tm sinh l ch khng coi l bnh v v th khuyn ta khng nn qu lo u, qu bc mnh ri phn ng mt cch mnh m gy nhiu tai hi. C b m buc cht khuu tay b li b khng t c ngn tay vo ming, b khc thoa k ninh thc ng ln ngn tay b thng nt. Kt qu, b bt rt kh s nhng sau , khi tay ht ng, khi m dy buc ra, b li nt tay na, mnh hn trc. Ly trng hp b b tay l in hnh . Thng thng b b ngn tay ci, c khi b mt trong cc ngn khc, c khi nhiu ngn mt lc. Ta cho l mt thi quen xu v tm cch ngn cm. Thc ra nguyn nhn c th rt gin d: b b tay v b b cha thm. B l mt bn nng. B sinh ra bit b v bn nng ny cn c tha mn, nu khng c tha mn, b s phi b tay b tr. Ngi ta nhn thy nhng b b sa m t b tay hn nhng b b sa b. V b sa m b c t do b bao lu ty thch, khi ht sa ri b vn b chi mt lc, b cho i th thi ch khngnh trng hp b sa b, c cn lng nht nh, khi b xong ht bnh l b vt bnh i v nu b rn thm, b ch nt hi v s b snh bng, au bng. Khi thy bnh sa b cn, b m hay ch v ly bnh sa ra v nh vy b b cha ; hoc nm v cao su khot rng qu, sa xung mau b b mau no nhng thi gian b ngn qu vn cha b , b nh b tay thm vy. ng David Levy quan st thy nhng b b cch hai gi mt ln s t b tay hn b b cch khong ba bn gi mt ln . chng t b l mt bn nng, ng lm th nghim sau y: ng nui mt by ch con, dng ng nh git cho ch ung sa, khng cho b, chng nh b chn, lim lng n rng c! B tay cn do thiu tnh u ym, thng yu ca m. Nhng b b sa m t b tay c l mt phn cng v c c tnh thng yu y . B c m nng niu u ym, m vo lng mi khi cho b , ni chuyn a gin vi b. ta cng thy nhng lc b bun, b thng b tay nhiu. B ry, b mng, b khc tht tht v b tay cho ti. Thc dy, loay hoay mt mnh, khng thy c m bn cnh b cng b tay cho nh; khi b u oi, au m, b b tay nhiu
71

hn. B cng c th b tay v ganh t. Mt b ht b tay c th b tr li khi thy m lo lng, sn sc cho a em mi sinh hn mnh. Trong cc trng hp ny, b tay l ngun an i ca b... (Tr vo khong thng th t n th su, sp mc rng, nga nu, hay nhi nhi ngn tay, bao tay hay bt c vt g b bt c, khng phi b tay). Nh vy ty trng hp, ta cha hay trnh cho b tt b tay ny. iu quan trng l khng nn bc mnh, lo lng qu ng. Nu c th c, ta cho b b sa m, khng nhng v nhng l do ni bi Sa m, y ta cn thy ch c b sa m mi tha mn bn nng b ca b v b mi c tha mn c nhu cu yu thng. Nu b b sa b, cn soi nm v va b b lu chng 10 pht mi bnh, lu cho b khi ghin b, cng c th tng s lng ln b ln, thay v ba gi b mt ln, ta cho 2 gi ri b mt ln th b c th b b tay . Nn thay nm v mi khi nm v c rng qu, sa xung mau qu. Nu bng nhng cch ny , m khng khi, ta nh cho b b nm v cao su vy, v nh vy cn tt hn l b tay. D nhin, nm v cao su phi sch s. Trng hp b ln hn mt tui cn b tay v bun... (b m nh, b ht hi, ganh t vi em, ng dy khng ai chi vi, khng c chi... ) th nn sn sc b nhiu hn, thng yu b nhiu hn, c th b thiu sinh t Y (xem Chng 24). Trong mi trng hp khng bao gi nn dng nhng bin php mnh vi b nh buc tay, thoa t, thoa k ninh trn ngn tay b. V nh th v ch m cn c hi. Ta ngn chn bn nng ca b khng d m cn khin b chu nhiu nh hng tm l tai hi v sau. Tm li, cc tt ghin ca b u rt thng thng, t nhin s khi, khng nn cau my, khng nn gin d, nht l ng ngn cm b bng nhng bin php mnh.

72

CHNG 14: Ci nm v cao su Phi nhn b b ci nm v cao su mt cch say sa nh th no mi thy khng n rt ra m ling i! Mt ln bt gp ch L., bc s ti bnh vin Nhi ng, nm ci nm v cao su ca mt b xung lu, ti thy au nhi trong lng. Ch ni vi b m: - Phi cng quyt ling n i. N l nguyn nhn ca chng bnh a chy kinh nin ca con b! B m rm rm nc mt gtu, b ng ngc chng hng, ri do dc nhn quanh nh mun tm mt cc g khc th . Bc s L. hon ton c l. Ci nm v cao su ca b mi gm ghic lm sao! N ng mu en, ci khoen cng phai mu, ci ming plastic trn ngn khng cho b nut cng y cu ght. Mi ln n rt xung t , b khc r ln, b m li vi vng lm ln ly cho o lau s mt ci ri nht ngay vo ming b. Tc khc, b nn khc, lim dim, sung sng... D nhin, mt ng vi trng trong ci nm v ca b cng sung sng nhng khng lim dim, ang tm cch tn cng b. B vim rut, b ho hen, b bnh lai rai hoi! Hu ht cc bc s khng ng cho b b ci nm v cao su l v l do ny. V h c l. Tuy nhin mt s ln cc b m th c tip tc t th h ny sang th h khc, t chu , chu Phi cho n chu u, chu M ang cho b b nm v cao su, v cc nh sn xut nm v cao su trn th gii vn ang ht bc. Vy c nn nhn vn mt cch khc khng? * Thng th cc b m khng ai cho b b nm v chi, cc b ch cho b khi a b khc nh, nhng nho hoi khng cho h lm vic g ht. Nht ci nm v v ming l b nn ngay (chc l mt hnh thc c v lp ming em y!). B ngc nhin lc u, khoi tr lc sau v dn dn m ghin. Tr c th khc v nhiu nguyn nhn, thng con u lng cc thng u hay khc nh, khc lc i bng m sa ha xung kp, khc sau khi no ri m b cha ... Trong cc trng hp , ci nm v hay hn tt c cc th thuc. * Ngoi cc ch li lm cho b bt khc nh, ci nm v cn c th gip b trnh c tt b tay. Khi b b cha , b thng b tay tha mn nhu cu b. Nu lc ta nht cho b ci nm v cao su, b s khng b tay na. Khng nn cho b b bnh b khng, thc ra b cng chng chu, v vi cc nm v c soi l, b s nut nhiu hi v s b au bng. Ci nm v cao su khng c l trnh c ci hi ny . Nhng tr c thi quen b tay s kh b tt xu ny , nhiu khi n bn tui cha b c, tri li tr b nm v cao su d b hn. Nhiu tr b ngay t lc c su thng , tr lm l mt nm. Hn na b tay cng rt d, v ta c th nu si nm v cao su kh trng cn tay th khng th nu c, phi khng? Ngn tay cng b chai cng li , mt thm m v b tay cng thng lm cho rng hm trn vnh ra, rng hm di tht vo. * D nhin khng phi ti bin h nh th khuyn khch b b nm v cao su! Bt c d ta mi phi cho b nh th. Nhng b hay khc nh, nhng b xu i, cha kp pha sa khc la m ti, b c xu hng b tay, b gi hay v b tc th g cho vo ming tha mn nhu cu b! Trong nhng trng hp
73

ta cng nh nhm mt cho b b nm v cao su vy. Ta cng phi gii hn thi gian b nm v n mc ti thiu, cng t cng tt. Chng hn, trc khi ng b c th b mt cht, nhng b va ng say l ta ly nm v ra b khi c thi quen phi c nm v trong ming lc ng, m v c g rt ra l b thc gic. Ta cng tp cho b ch b trong nh, khng b lc ra ng . Nn nu si st trng mi ngy, nn c sn vi ba ci nm v nu b lm rt ta thay ngay. Nhng nm v trong dung dch thuc tiu mn trnh n. Khi b ln su thng ta bt u tp cho b b b nm v t t , b mt hai c ri dn dn b hn. t b, phi lu lm b mi b c. Hnh nh nhng ngi ln thch ngm ng v, ng iu cng l mt dng ca ci ghin nm v cao su thu xa xa!?

74

CHNG 15: B ng B phi ng bao nhiu gi mi ngy mi ? Cu hi thc v duyn v ch c b mi bit n cn ng my gi v ng vo lc no. Nu ta bit mt tr su thng phi ng 12 gi mt m, khng l b ng hn 12 gi l dng c dy, cn ng cha 12 gi l bt nm nhm mt cho gi sao? Nhng nhiu b m than phin - c khi s hi na - v thy sao b ng hoi; b khc li m o gy mn v b khng chu ng hay b ng vo ban ngy cn ban m th thc sut m. V th c l ta nn bit i khi thi gian ng trung bnh ca mt b khe mnh tin vic so snh vi b. Trong my thng u, b ng t 16 - 20 gi mi ngy; c 1 tui b ng khong 14 16 gi mi ngy; ln 2 tui ng 14 gi v ti 6 tui khong 12 gi. ch l nhng con s trung bnh. C b cn ng nhiu, b ng t thi - ngi ln cng vy - nu chng vn khe, vn n, vn chi th khng c vic g phi lo ngi c. C cho b ng ty thch l tt nht . * Nhng thng u thng b b no l ng ngay. Nu b b xong m khng ng, cn cn nhn, bt rt th chc b cn i, hoc m thiu sa, hoc bnh sa pha khng . C khi b b au bng v ta qun gip b hi sau c b , cng c khi v n khng tiu. * Cng ln ln b cng t ng i. T mt tui b ng ngy hai gic v t 2 tui b c th ch ng mt gic vo ban m. Vo thi k ny, thi k nhiu bin chuyn tm l phc tp, b thng phn khng ba m, ganh t vi em, hn gin, lo s, c mng, b ng khng iu nh trc, kh ng hay c th mt ng na. Bc s s ty trng hp m cho mt loi an thn nh, nu cn. * Khi ng, c b thch nm sp, b nm nga. C ngi cho l b nm sp ng t git mnh hn, d ng hn l nm ngav trong trng hp b b nhiu hi th nm sp lm cho b bt au bng , d ng. C bc s cn cho rng ng nm sp c ci li na l nu b c sa, s khng b ngp th nh khi b nm nga. Nm sp hay nm nga cng chng phi l vn , c iu nu b nm nga nn thay i th nm u b khng b mo m v nm mi mt bn (nhng nu l mo chng hi g cho s pht trin ca b v xng s b vn cn dn n v u b s bnh thng li v sau ny). * D sao nn cho b ng ng gi, nh th c li cho ta hn. Khi b cn nh, b mun ng thc lc no ty nhng khi b ln mt ta c th tp cho b ng ng gi c. Nh vy khe cho ta nhiu hn l b ng ba sm ba mun. Tp khng kh. Sau khi b n no, ngh ngi mt lc, lau tm sch s l bt vo ging ng. Cng quyt mt cht b s nghe ta. Vi ba m lin tip b s t nhin ti gi l ng. * Ting ng n o, nh sng chi chang lm b kh ng. Tuy vy, c b vn ng d dng. Theo ti, khng nn tp cho b kh tnh . Lm sao b c th ng ch n cng c, ch im lng cng c, lm sao ng di nh n cng c m ng ti cng c th s d dng cho b hn. Tt c ch ty thi quen m thi. C nhiu b ch quen ng trn chic ging khai ngy ca n, vi chic gi c x v ci
75

mn hi hm ca n. mt ni khc sch s sang trng hn chng s mt ng. Thc kh m tp cho b thch ng vi mi hon cnh c. Xa ci ca n, n cng xao xuyn kh ng mt cht, ta phi chp nhn vy. Nu c mt phng ring cho b vn tt hn l phng chung, nhng vi iu kin sinh sng ca chng ta, b ng ring mt ging khc cng l qu. Khng nn cho b ng chung vi m v b s eo dnh m hoi. D sao mt ch ng thong, mt, yn tnh, bng ti va phi, bao gi cng tt cho gic ng ca b hn. * Nhiu b hay thc gic gia khuya, loay hoay mt lc, chng li ng li. Nhng nu b m nhy cm qu, b va cc ca chy li v v th b s nhng nho i hi th. Nhng khi b thc dy lu , v i hay v tiu t nm hay v tiu trong qun m b m khng g c th cng ng trch. T hai tui tr i, b thng thc gic na m chy vo ging m. C bc s khuyn nn tc khc dn b v ging, cng quyt khng cho b ng chung b s quen i. Nhng thng th v b b mt cn c mng hoc au m hay c iu g kinh khng, s hi nn b n cu cu. Trong nhng trng hp , ta phi gip b, hoc cho b ng vi ta mt lc cho say ri li b b vo ch c ca b hoc ta a b v ging ch i cho b ng qun . ui xua b trong trng hp thc ti nghip!

76

CHNG 16: B hay git mnh B s sinh no cng d git mnh khi nghe mt ting ng mnh hay b thay i v tr t ngt. Tuy nhin, c nhng b rt nhy cm, qu nhy cm: mt ting ng nh, mt ting ni hi ln cng lm cho b git ny ngi. t b trn mt mt phng cng nh mt bn, mt vn, b loay hoay ri s hi khc tht ln v c cm gic bt an. Cc b ny thng kh ng, trn trc, hay thc gic trong m v lc tm thng rt s hi nu b nhng ngay vo thau nc. Nguyn nhn mt phn do nh hng ca di truyn, mt phn do thn kinh b qu nhy, qu non nt. Ngi ta thng thy chng ny cc b sinh thiu thng hoc sinh m m phi m. Cch iu tr rt n gin: to mt khng kh yn tnh trong phng b, t b nm trn nm mm, c gi tn chung quanh, cng c b thch nm p sp v nh th, cm thy an ton hn. Lc m bng b nn t tn, khng qu t ngt, v nn m cht b vo lng. Lc tm cho b nn t b trn gi m m khng th b vo thau nc mt mnh. Bnh t nhin ri cng ht khi c 3 tui tr i, lc thn kinh b hon chnh, gi dn hn.

77

CHNG 17: B khc Cc nh vn, nh th thng kt ti cuc i bng cch dn chng l b mi sinh ra kh cri! Nguyn Gia Thiu th mang ting khc ban u m ra, Nguyn Cng Tr th mi sinh ra th khc che, trn c vui sao chng ci kh! Nhng i vi bc s, cc n h sinh, ting khc ca b l mt nim vui ln: b sng! Ni cch khc, b khng khc th b cht hay nu khng cht th sau ny cng kh di, ngu n km thng minh... Tng tng mt cnh d khng m khi ngi nhy d tung mnh ra khi phi c! a b tung mnh ra khi lng m, t mi trng nc sang mi trng kh, nu khng khc, phi khng n bung ra, khng th c khng kh, chc l cht, nu thot cng qu qut tinh thn! Ting khc ban u rt cn thit, v th nu b khng khc mt cch t nhin, ngi h sinh s lm mi cch cho b khc cng sm cng tt. H ht m nht khai thng ng h hp , h ch xt da b bng cn kch thch h hp, h t vo t b na cho b khc! (Thi k nm trong bng m, b khng th bng phi m th bng l nhau, cng nh con c th bng mang vy) Sinh ra ri, khc cn cn thit cho b hn. B cha bit ni, khc l mt th ting ni c bit, bo cho b m bit l b ang i, b ang b t, b au, b mt, b bnh... hay c khi khc chi cho vui, cho n phi - nh chng ta thng ni. Mt gia nh khng c ting khc tr th bun bit bao! Cc b m tht ti tnh, chng cn c sch dy nui con, cc b cng t nhin nghe c th ting ni c bit ca con. Ch mt thi gian ngn, b phn bit ting khc no l b i, b au bng, b b t (v tiu, tiu)... v ting khc no l b nhng nho (i bng b). Nhng lc ban u, vi tun hay nhiu lm l mt vi thng u, b c hi lng tng mt cht. Khi b khc, b m hi hoang mang, nu khc nhiu b m ra s hi! B cha no? B b t? B au bng? B b kim m phi? B bnh? * Nu l mt b b sa m, thy b khc nhiu, b m ch vic cho b b na th xem, nu b nt mnh, khoi tr, nn khc ngay, v khi b b xong ln knh ra ng th ng l b khc v i! Bnh thng sa m tng theo nhu cu ca b, b b nhiu th sa ra nhiu, trong mt vi thi k, ngi m bng nhin t sa, chng hn nh lc lo lng, mt mi... b b cha no v khc i b thm. Nu b bnh, ta thy b sp n gi b th khc, l khc i b nhng b xong vn ray rt, khng chu ng hoc ng ri thc gic sm hn thng l th chc l b cn i. Nu nhiu ngy lin tip nh vy, ta phi tng phn sa cho b, khng cn cn c vo bng phn lng trung bnh v c b b nhiu, b b t. B b no ri vn khc c th khc v b cha... thm, v nm v soi l ln qu, sa xung nhanh qu. * Phn ln b khng chu c t , mi ln i hay a t t l b khc lin. Lau kh, thay t sch, b nn ngay. Nhng cng c b khng kh chu v v t t ny, vn ng tnh b. * B cng thng khc v au bng hay v n khng tiu (xem B n khng tiu).
78

* Nu b c khc dai dng, cn nhn kh chu th nn xem b c m au g khng? Nu b thm nght mi, chy nc mi, ho th b cm ri . C khi b mt mi v i xa, v n o, v l ch cng khc. * Nhiu b khc m (khc d ), nht l nhng a con u lng , lm kh ba m khng t, v thn kinh b cn non nt, d b khch ng. Nu b vn khe mnh, bnh thng th khng nn lo lng g c. B s ht sau mt thi gian ngn khong 3 thng. Nu cn c th dng vi loi thuc an thn nh ca tr con v cc loi calci theo hng dn ca bc s. * Mt i khi b khc v kim chch , xc dm... nhng rt him. D sao cng nn kim tra cn thn. * Mt th khc khc cng nn l b khc v nhng nho... Cc b c nung chiu thi qu, lc no cng bng b trong mnh, ru trn tay, trn vng quen thi, lc b ra l khc - nhng cng c khi v thiu sinh t Y (xem Sinh t Y). D sao, tr s sinh, khc khng my quan h nh b ln. Khi mt b 8 - 12 thng khc t ngt l phi cnh gic, c th l mt bnh nng!

79

CHNG 18: B au bng Khi mt b m m mt a b 2 thng n khai vi bc s l Chu b au bng?, nu bc s hi li: Lm sao b bit chu au bng? th b s p ng, khng gii thch c. B bit v trc gic, v kinh nghim, hay ni mt cch khc l trc gic kinh nghim, c l th. au bng th c thin hnh vn trng. Bit bao nhiu bnh u c th c chng au bng, t th bnh n khng tiu, trng thc... n bnh nght rut, vim rut d... phi m cp tc. Bc s hi han cn k, khm nghim cn thn, i khi phi siu m, chp phim, phi th mu, vy m c lc phi ch... m bng ra mi bit c bnh! au bng rc ri nh th v bng c rt nhiu c quan, no rut, gan, bao t, ty, lch, thn, bng quang... u c th au. Mt bnh tng qut no cng c th gy ri lon b tiu ha, lm au bng, i, tiu chy hay bn. Ni nh vy, mc ch l nh tan ci tm l coi thng chng au bng . N khng phi l mt th bnh thng thng u. N rc ri. N nguy him. * Mt b khong 1 - 2 tui ang n chi, khe mnh, t nhin au ngt tng cn, ln ln th phi coi chng lng rut. Sau , mi c triu chng i ma, tiu ra mu... V th, au bng l du hiu u tin, m bc s s cn c trn tnh cht ca cn au nh bnh sm, hu cu cha kp thi. Mt b trai mang chng sa mt bn lu nay vn khng sao , ch ni u mt cc hng khi to khi nh, ri bng dng au bng, ln khc, d khng nn th phi ngh ngay ti chng sa rut b tht nghn, l phi can thip ngay cu b. Ri mt b khc hi au bng h chu phi, hm hp st, a, bn hoc tiu chy... thy khng c g quan trng nhng rt c th b b vim rut tha! * Mt b vi ba hm li ku au bng, au m , khng r rng hoc xung quanh rn th c th ch v sn li. Nhng bnh tng qut khc cng thng gy au bng nh cm, cm, au c hng, nng st, lc b tiu ha tr thnh xu, khng tiu ni thc n! Cng nn k cc bnh thng hn, st xut huyt cng lm au bng nhiu (xem cc bi sau). Trng hp cc b ln, thch n by, th au bng v trng thc l thng: da hu, xoi, u , kem, bnh ngt... au bng v i, a. Cc b m cng bit ngay con mnh au bng v trng thc v nhiu khi... chnh b cng tham d vo ba n c bit ! Cho nn phi n vn v sinh an ton thc phm. * au bng tr s sinh thng l do b khng tiu, hoc do sa hoc do s pha ch khng ng cch (pha c qu) hoc b b cho n bt nhiu qu. * Mt th au bng khc b trong khong thi gian t lc mi sinh n 3 - 4 thng m mt s cc b m rt kh tm v b c khc hoi, khc my gi lin, d ru kiu cch cng ch nn mt cht ri li khc. Thng thng, nhng cn au bng (gi l au bng hi 3 thng) do nhiu nguyn nhn m nguyn nhn chnh l do b nut qu nhiu hi vo bng lc b v lc khc. Hi lm cng bng, au m ch mi, n khi no hi x ra ht th b mi d chu tr li. B nut hi nhiu c th v nm v soi nh qu, khi b b phi rn sc
80

nt v hi theo vo. Ngc li, nm soi l to qu hay cm bnh b nghing th hi trong bnh cng theo vo bng b nhiu. B au th khc, khc cng to th cng ht nhiu hi vo bao t, li au, ri khc v ci vng ln qun tip tc. B khc hng gi l v th. Mun trnh tnh trng ny trc htp hi soi nm v cho va, khng nh m cng khng ln. Lc b, dng ng bnh b kh khng chui vo bng b. B b xong, xc b ln, vut hay v lng cho b hi. Khi b dy da, khc lc, lm hi x ra hu mn cng cho b lm. C th cho b nm sp, au bng v gip hi ra mau . Sau cng m khng khi th cn mt cch l m n bc s khm xem c phi du hiu ca bnh ci xng sm khng. Nn cho tr b sa m. Tr b m khng b nt nhiu hi gy au bng nh tr b bnh. * Cng nn ni thm v chng au bng tr do nhng xc cm qu mnh nh qu gin d, lo lng, qu vui mng. Lc bao t, rut co tht li v b b au. Y hc ghi nhn nhng trng hp au bng sng th hai ca cc b tui i hc m lm bing mun nh, c b au bng vo ngy tu trng...

81

CHNG 19: B nc ct Nc ct l do s co tht tng cn ca c honh khi thn kinh ca c ny b kch thch. B thng b nc ct sau mi c b , nht l vo nhng thng u. C th l v sa chy mau qu b nut khng kp hay v b cha c kinh nghim b. tr con chng nc ct khng c g nguy him, nm ba pht sau t nhin ht. C th cho b ung vi mung nc cng ht nc ct. Khi ung nc b nn th v thn kinh c honh khng cn b kch thch na. Nu b nc ct qu lu hng gi th phi mang b n bc s. Trong khi ch i, c th dng mt loi an thn nh cho b ng cng ht nc ct. Ti thng thy cc c gi ngt ui l tru dn ln trn b khi b b nc ct, cch ny chc l lm an lng cho b ni hay b ngoi ang lo lng thi, ch t nhin khng lm g c b cng khi. tr ln chng nc ct phin phc hn, nu nc ct qu lu th ngoi nhng nguyn nhn c th cn c nguyn nhn tm l kh phc tp.

82

CHNG 20: B hi C b b xong no n ri mi hi vi ln nh din t... s tha mn. C b hi gia c b, ri mi b tip, nhng c b khng hi c v hay b au bng cn nhn hoi. Khi nt sa, b cng ng thi nut vo bao t mt s khng kh. Cht hi ny nu kh nhiu s lm cng bao t v b b y bng. Khi hi, b tng c lng kh tai hi ra. B sa m b t khi b nut hi nh l b bnh. V nu ta khng cn thn cm bnh b dng ng sao cho lc no nm v cng ngp sa th b s b nut rt nhiu hi. Nu bnh nghing nhiu, ch mt phn nm v c sa, phn kia s l khng kh v b b nut rt nhiu kh. Tt hn sau mi c b, d b m hay b bnh, cng nn gip b hi ra. C nhiu cch lm b hi. C b th b ngi ri n nh vng bao t, p hi ln. C b xc b ln vai, p bng vo ngc mnh vut lng cho b . Nu b vn cha hi, t b nm nga mt lc cho kh t li mt ch ri xc b ln , b s hi. D nhin, c nhng b khng hi m cng chng kh chu g c th ta chng cn p b phi . B ln hn, chng hi ngoi l do nut nhiu hi cn c th do n khng tiu . Thc n c nhiu bt, ng, ng lu bao t, ln men, bc hi. Hi ra nghe chua v c khi b cn b i ma na.

83

CHNG 21: B m hi B m no cng lo lng khi thy con mnh m hi, nht l th m hi ban m, t c o qun m cc b gi l m hi trm, ngha l mt cch khng ng hong t no c, ln lt, bt ng trong lc b ang ng! Gi nh vy cc b mc nhin phn bit th m hi v nng nc hay v bnh! Ai cng bit nng nc th m hi ra nhiu. S ra m hi ny mc ch lm bc hi nng mau l, iu ha thn nhit v thi cht b. Cu to ca m hi cng gn gn nh nc tiu. Khi tri lnh ngi ta t m hi th ngi ta tiu nhiu hn. Khng ai lo lng khi thy v b nng nc m m hi . Nhng nu ta mc cho b hai ba lp o qun, thm khn thm mn trnh gi lm b m hi ht ri than phin th thc l v l, phi khng? Khi b b bnh nhit ln cao b cng xut m hi. Trong bnh st rt, m hi l mt chng quan trng tr con, d khng c cn run. Bnh lao phi cng m hi m, d nhin, cn c nhng triu chng khc nh nng dai dng, gy m... Bnh st xut huyt cng c chng xut m hi nh th, thng c km theo cc triu chng khc , d nhn bit (xem St xut huyt). Th m hi ti nh ni y l chng m hi trm tr con, khng bnh tt, vn khe mnh, n chi, ln u nhng m no m hi cng ra t tc, t o, lm b m lo lng v bc mnh. Nguyn nhn ca chng ny l h thn kinh ca b cha hot ng hon ho. B d b xut m hi thnh lnh, v c. Bnh thng t ba tui tr i, t nhin chng bnh ny s khi. Mt vi loi thuc ngn chn tc khc s xut m hi c th lm cho b m vui lng v ng thy ni ting nhng thng c hi cho tr, khng nn dng, cn khm pht hin bnh ci xng, mt trong nhng nguyn nhn gy m hi nhiu tr. Sut na ti qun nhc li mt thnh kin sai lm rt thng c cc b m khi thy b c ni nhng m trng trn da, v cho l ban trng, ri i ht thy ban ny n thy ban khc, ht thy Ba n b Su cng khng Khi. Thc ra ch l nhng m m hi ng li l chn lng. Khi b b nng st, au yu, ta t tm, t lau cho b, nhng git m hi ng li ngoi da thnh nhng m trng. C khi b nhim trng thnh cc nht m nh, ch cn ly bng gn tm cn lau l bao nhiu ban trng i c. Phi tm ra thng cho b. B cng nhiu m hi cng phi lau ra thng. D b b bnh cng nn tm bng nc m cho da c sch s. Da sch th c ch cho m hi tit ra v bnh cng mau khi. Nn nh tr khng ch th bng mi m cn th bng da na!

84

CHNG 22: B tiu tin Ngi ta c th nn i cu lu c nhng kh nn t lu. B cng vy, s kim sot bng quang (bng i) chm v kh khn hn l kim sot trc trng . Hi hai tui, nhiu b ht a by, nhng vn tip tc i by, ngha l i trn ging, i trong qun, i bt c u, bt c lc no. Khi bng i y, phn x thn kinh cho php b t mt cch t ng, v thc. V th b cha bit bo tin cho m hay. Sau mt tui ri, b bt u bit nn t cht nh, nht l ban m, nh bng quang pht trin kh hn trc v nh m ti, khi b ng, thn lc t nc tiu hn. T mt n hai tui, b bit bo cho m khi mc tiu nhng thng th b bo tin... hi tr, ngha l b t trong qun ri mi kp h hon ln cho m hay. ng mng b h! B c thin ch lm ri nhng b khng mau l bng... ci bng quang thi. Ta nn khen ngi b v nhng ln sau b s bo tin kp lc. Bm c bn phn nhc b i tiu. tui ny, c vi gi ta c th nhc b tiu mt ln v tnh b m chi, lc i x ra ri mi kp hay! T hai tui ri n ba tui, b thng c th t mnh i tiu , t ci qun v t mc li, lc ta c th coi nh b ... trng thnh v phng din v sinh. Tuy vy cng trong khong thi gian ny c nhiu bin chuyn tm l khin b d tr li. Chng hn khong hai tui, mt b vn ngoan ngon nghe li m bng tr chng, lm ngc li m. Tin ni trn ming b by gi l khng! Gi cng khng! Mt b vn ngoan ngon ngi b khi m bo th lc ny c th khng v t trong qun sng hn! l thi k b ang pht trin c tnh. B mun c lp vi m ! Ta c t nhin. B ngoan ngon tr li. ng ry la b v b s sung sng thy mb c mnh - thy b tr nn quan trng - nhng b s lo s thc s khi m ni gin ln nh mng b. C b sch s t lu nhng khi c thm mt a em, thy m lo lng sn sc cho em nhiu qu, em i trong qun cng khng b ry la bn... i trong qun nh em c m sn sc. D nhin, nu b b n, b s ngc nhin gh lm, cho ta l bt cng v sinh ra ght em. Mt b hai tui, bit ngi b v c m khen ngi , khoi ch c th s c nm n mi pht li i ngi b mt ln, d khng lm g c (hnh ng ny ca b c khi lm ta bc mnh, nhng khng lu b s ht). Nhiu b quen ngi b s khng chu i ch no khc ngoi ci b... thn yu ca b. Ci phin lm v khi mc tiu qu, gp ch l b s tiu trong qun, v th d c lnh cm... i ng thnh thong ta cng nn tp cho b i bt c ch no k c i ng hay i gc cy b quen tnh d chu, khng bo bo i ci b mi chu i. Sau y l mt vi chuyn li thi v i thng c b.

i sn: l chng i nhiu ln, mi ln mt cht, khng thng mt hi. C

ngi gi l i lo. C th b mc bnh nhim trng hay c tt ng tiu tin. Phi khm v cha tr. Tuy nhin, cng c th do nguyn nhn tm l. Khi b gin d, s hi hay vui mng qu b cng c th sn trong qun. C b thy m rt cy roi l sn ra qun.

85

i nhiu: i mt lng nc tiu nhiu v i nhiu ln, c th do nguyn

nhn nhim trng hoc nng hn, trong chng bnh i ng (n nhiu, ung nhiu, i nhiu) hoc i nc trong, i tho nht. Chng ny b i mi ngy c chc lt nc, lt hn nc tiu thng, gn nh nc trong , do thiu cht kch thch t ADH ca no thy, nn c th khng gi c nc . Trng hp ny tr con rt him, phi th nc tiu v cha tr ti bnh vin . Chng i nhiu cng thng c nguyn nhn tm l - nhng ch trong mt thi gian thi - khi qu lo s, qu bc mnh cng c th i nhiu. Ngi ta cc hc sinh nhiu xc cm, khi b gi kho bi thng ... mc tiu hoi, xin i hai ba ln th thy khng cho, cng lo s, cng bc mnh, cng mc tiu (cc lc s trc gi tranh ti cng b chng ny). Ma lnh b i nhiu hn lc tri nng v mt vi loi thuc... cng gy chng i nhiu phi trnh nh r tranh, ma lau, m ...

i kh: i kh v b tt d da bao hoc hp da bao qui u , mi ln b i,

da bao phng ln nc tiu ng li, kh i. Nc tiu dnh nm, ra, lm hm rt, nng h b b. Phi git gi v nu si cc tm ra, mn b d. Khi b cm st, nng, nc tiu m c, vng li, v b c th i rt, au. Khi b b tiu chy mt nhiu nc, khi b b m hi nhiu... b cng i t li, gt. Trong cc trng hp ny tt nht l cho b ung tht nhiu nc. Khm bc s nu cn.

i c - i mu: Phi mang b n bc s hay bnh vin ngay - i c

thng do nguyn nhn nhim trng b tit niu. Bc s s cho th nc tiu tm bnh. C khi l m, c khi l vi trng hay cht n bch , c khi ch l nhng tinh th phosphate khng my quan trng. i ra x du (i huyt sc t) thng do trng c, phi c cha ti bnh vin.

i dm: Mt b i t ging ban m trong lc ng khng gi l i dm

nu b cha n ba tui. Thc vy, di tui , h thn kinh b cha pht trin y , bng quang cng cha pht trin hon chnh, b i t ging trong lc ng l thng. Trn thc t, c nhng b mi mt hay mt tui ri sch s ri, nhng c nhng b tr hn. Con gi ht i by sm hn con trai v ngi ta cng thy cc b nhy cm, thng minh - thuc loi thn kinh - thng chm hn cc b l, trm lng. Cc b nhy cm, thng minh d bc mnh, hay bng bnh nn bng quang ca b cng d co tht hn, tuy vy khng nn suy ra rng nhng b i dm u... thng minh hn ngi. Qu ba, bn tui, b vn i t ging trong cn ng th b i dm nguyn nhn tm l. Nhng b thn kinh cng thng, xung t tnh cm, khng c yu thng sn sc (va c thm a em)... thng i dm ku gi tnh thng ca ba m. C b v i xa nh nh, c b sau ba chi gin qu sc n o hay xem phim khng khip i dm v thn kinh b khng hong qu . T bn, nm tui tr ln m b vn cn i dm th hi rc ri ri . Chc phi c mt nguyn nhn tm l su xa chng hn c nhng xung t chng i vi m trong tim thc. Mt b m qu nghim khc cng rn, khng cho b pht trin c tnh, b s phn ng li mt cch v thc trong gic ng l i dm.

86

Mt ng cha hng h khng ch ti b cng vy. Nhng xung khc vi anh em, vi bn b trng, vi c gio kh tnh... Cn ch l b i dm thng rt t i, b lun lun c mun ht i dm, nhng thc khng thng ni tim thc v b cng lo cng s cng i. Bt b thc na m, bt b khng c ung nc bui chiu, bt b git ra, git qun, lm cho b xu h u tai hi. Tri li ng quan tm, ng quan trng ha vn , m khuyn khch v tin tng ni b, gy li lng t tin cho b v gip b b mc cm th b s khi. Ni vi b th no ri cng ht, ng lo v hi con nt ai cng nh b c, ri s t nhin ht. Nn nh l b ch bt t t, rt chm, v d sao th n tui dy th b cng t nhin ht i dm. B gi b i dm, thi thng thng l v thch lm con trai, ganh t vi anh, em trai. Trong trng hp ny, lm sao cho b tin tng l cha m thng yu, qu mn b chnh v b l con gi.

87

CHNG 23: B v sinh t Khng ai cn l g sinh t na! Ai cng bit sinh t l nhng cht cn thit vi mt lng rt nh, gip cho c th sinh hot iu ha m thiu n th c th b mt th bnh ny hay bnh khc. c rt nhiu sinh t c pht hin: A, B, C, D, E... (gn mun ht cc ch ci!). V cn nhiu sinh t khc cha c pht hin c trong thin nhin di dng thc phm hay c tng hp bi c th con ngi. Mt ngi khe mnh, n ung y , qun bnh, sinh hot bnh thng, c th khng cn bit sinh t l g, nhng b th khc... Thc phm ca b d l sa m hay sa b cng thiu mt vi sinh t cn thit . Cho mi n mt tui, nhiu b vn cn b sa cha chu n - v m khng bit cho n g - trong thi gian ny b li hay au m, ht ban ti ho, ht cm ti nght mi v do d c xu hng mc bnh thiu sinh t. Ngc li cng c mt s trng hp mc bnh d tha sinh t , phn nhiu v ba m b b m nh bi chiu cao v cn nng ca cc tr Ty phng, mun cho con mnh, t c kch thc l tng trong cc sch nui dy tr, t mua cc loi sinh t p b ung hay chch, i bc s no cng xin cho thm sinh t! Sinh t A Bnh thiu sinh t A n ni m mt vn cn thy kh nhiu trng hp. l cc b sau mt trn ban , tiu chy, b king c qu ng, ch cho ung ton nc cho go rang trong nhiu ngy hoc c b khng au m g c nhng m cho n ton bt hoc ch ung sa ly ht cht bo trong mt thi gian lu di, b b thiu sinh t A (v sinh t A tan trong cht bo). Thiu sinh t A, b khng ln ni, da kh cng li, cung hng, cung phi, gic m cng kh li, d b nhim trng. Triu chng d thy nht l mt b (tng b nhm mt nhng nh thuc khng khi), chy nc mt, c m trng (Bitot) gc mt. Nng hn, b s nh sng, hm hp nng, nhim trng ng h hp v khng ln cn. Mt thi gian sau, b khng nhn thy r trong bng ti lc chng vng (ta gi l qung g). Sinh t A mt phn c trong thc phm , sa m, sa b, gan, trng v mt phn khc c c th tng hp t mt th tin sinh t A c trong c c-rt, rau dn, rau mung, u , bi ng... (cc loi tri cy c mu vng). D sinh t A cng kh! B s bing n, khng ln, bt rt, nga ngy, d rng tc v thiu mu. Ch c bc s mi bit trng hp no thiu v trng hp no tha v sinh t khng phi lun lun c li, khng b ch ny th cng b ch kia nh ta vn lm tng. Sinh t B ng k nht trong nhm sinh t B i vi b l B1, B6 v B12. Sinh t B1 l mt sinh t cn thit cho tin trnh to nng lng ca c th. Cc thc n ng bt cn nhiu sinh t B1. Sinh t B1 c nhiu trng v ht go (cm), cng c trong sa, trng, gan, tht, vi loi tri cy v rau. Thiu sinh t B1, b u oi, hay mt, bing n, chm ln, vim dy thn kinh, ph thng. Nhng nguy him nht tr con l bnh suy tim do thiu B1 (bri - bri cardiaque). Chng bnh ny thng c nhng x n go v ti nc ta, khng
88

him trng hp c ghi nhn ti Bnh vin Nhi ng . Nu khng quan tm nh bnh v cha tr ng lc, chc chn b cht v suy tim cp tnh. Mt b b thun sa m vo khong t thng th 3 n thng th 6, ang khe mnh, b bm, t nhin lm mt, kh th, mi v tay chn hi tm li, mnh ni bng lm m, bt rt, rn r lin tc mt cch rt c bit (nu quen gp trng hp ny, ch cn nghe ting rn ca b cng nghi ng). Khm thy b khng nng, phi bnh thng, mch try, tim p yu, nhanh, gan sng ln l nhng triu chng ca bnh suy tim cp. D nhin, cn lm mt vi xt nghim xc nh bnh nhng ngay lc phi khn cp chch cho b sinh t B1 th mi cu b kp. B s cht rt nhanh nu khng nh bnh ng, cha kp thi. Hi k, ta cng thy chnh b m cng b t nhc, mi chn, mt phn x u gi... Sinh t B6 cn thit cho s tng trng. Mt vi trng hp b lm kinh khng nng ch v thiu B6. Cc b m ung nhiu sinh t B6 cha i ma lc mang thai, khi sinh ra b d b thiu sinh t B6 v lm kinh . Sinh t B12 cn thit trong vic to hng huyt cu, cho s tng trng ca c th v iu ha sinh hot no b. Tuy vy, b, thiu mu ch yu l thiu st ch khng phi thiu B12. Sinh t C C th khng to c sinh t C. Sinh t C do thc n mang li. Ngy nay t gp bnh thiu sinh t C, nhng khng phi l khng c. C l l nh cc b m thng chu cho b n thm tri cy rt sm. Sinh t C c rt nhiu trong tri cy ti, rau sng, rt t trong sa v rt d b h hng khi nu chn. Nn cho b n thm cam t thng th 2. Thng thng bnh thiu sinh t C ch thy sau thng th t thi v b sinh ra cha sn mt lng ln sinh t C ri. Thiu sinh t C b bing n, xanh mt, nhit ln xung tht thng, khng ln cn v nng hi, b chy mu. Mu c th chy di da, tm bm (ma cn!) v thng l chy mu nu rng. Chp phim thy cc u xng dy ln. Sinh t D Sinh t D cn cho s hp thu cc ht calci v phospho l nhng cht cn thit to lp xng. Do , thiu sinh t D, b khng ln ni, xng cong vo, s mm, c ni u, bp tht nho... Sinh t D c nhiu trong gan c thu, c mi, mt t trong trng, b; sa m c mt t v sa b cn t hn. Quan trng nht l ngun sinh t D do c th tng hp di tc dng ca tia t ngoi, nh nng mt tri. Cc b v l do au m, hoc cc b kiu dng c qu cng chu, p , khng cho ra nng s thiu sinh t D v d b chng ci xng . Nn nh l nh nng lc qua ca knh mt ht tia t ngoi, v ch. Nhng ng tng dng nhiu sinh t D l tt - s thng d sinh t D cng gy nhiu rc ri. B b n, i ma, bn, nhit tng, gy m, l v c th... cht nu lng sinh t D qu ln.

89

Sinh t K Tng hp gan, c tc dng cm mu. Cc b s sinh cn non thng thng gan cn yu cha tng hp c sinh t K, d b chy mu. Trong trng hp , sinh t K rt cn thit. D nhin cn mt l sinh t khc nh E, F, G, H, P, PP... khng my quan h n b nn khng nhc ti y.

90

CHNG 24: Sinh t Y Nhng d b c cho b mm y , ng php v sinh, dinh dng nh cc chuyn vin dn bo, d b c chch nga bi lit , ho g, bch hu, un vn, d b c cho ung thm cc loi sinh t A, B, C, D... b vn c th au m r r, bing n, bing chi, ln khng ni, km thng minh v trong tng lai c th tr thnh mt k lnh m, lnh lng hay hiu chin, phm php... ch v b thiu mt th sinh t ti cn thit: Sinh t Y . Sinh t Y l sinh t g th? C phi l mt sinh t va mi pht minh? Sao cha bao gi nghe ni n? Tha khng, ch l mt cch gi tn cho d nh, Y y l yu, y l yu thng. t lu lm ngi ta bit gi tr ca yu thng, nhng ch mi y thi, nh khoa hc tin b, nht l tm l hc v cc phng php x hi hc , ngi ta mi thy r nh hng ca yu thng trn s pht trin ca tr th nh th no. By gi, ngi ta c th ni mt cch chc chn rng b khng phi ch sng bng sa m cn bng tnh yu na! Mt b d c nui kho lo, ng php v sinh dinh dng m thiu tnh thng ca m - hay ca mt ngi khc cng yu b nh m - v mt khng kh gia nh, cng khng pht trin trn vn, bnh thng c: b chm ln, kh kho, d au m, khi au m th lu lnh v d cht nu bnh hi nng. Ti bnh vin Nhi ng, mt cht, ta s d dng nhn thy cc tr m ci c iu tr ti mt phng ring do cc s hoc cc ni c cc c nhi vin sn sc mt cch ng php v c v sinh, nhng bnh rt lu khi, bnh ny cha bt th sinh bnh khc, bnh va bt ti pht v s t vong li rt cao. Tri li, ti cc phng c chnh m hay ngi thn sn sc li mau lnh mnh v s t vong cng thp hn . Khi c dp tip xc vi nhiu tr em bt thng, nh kh ln m cha bit i, chm ni, kh kho, hay m au... th thy trong rt nhiu trng hp thng l nhng tr trong mt hon cnh bi t, thiu tnh thng ca m. Nng lc k diu ca yu thng Ashley Montagu, nh nhn chng hc, trong mt bi bo vit v nng lc k diu ca yu thng ni: Khng c yu thng b khng sng ni, mc d c sng cng tr thnh mt con ngi bt thng, mt bnh nhn tm tr, mt ng ibnh thn kinh, phm php, bt lng, on th x hi.. ng thut li cu chuyn cch y gn th k, ti nh thng nhi ng Dusseldorf c, vo thi m nhi khoa cha tin trin nh by gi, s tr di mt tui cht gn 100%, th cc bc s y chp nhn cho mt b gi - b Anna - c php nng niu bng b cc tr sp cht, vy m k diu thay, i khi b sng st! Chuyn c v hoang ng, thiu khoa hc, nhng th nghim sau y ca bc s Ren Spitz ti Nu c (New York) chng minh hng hn nng lc ca sinh t Y. Bc s Spitz lp hai tri nui tr hon ton ging nhau v mi phng din, t cch sn sc, tm ra, n ung n cch dy d, ch khc mt iu duy nht l mt tri th do cc nhn vin y t iu dng trng nom (mt c trng
91

cho 8 n 10 em), cn tri kia th do chnh m cc em chm sc ly . Sau mt thi gian, ngi ta o lng kt qu da trn thng s pht trin - kh nng nhn thc, lnh hi, kh nng x hi ha, hot ng sinh k, k c, ti bt chc, s kho tay v c thng minh. Kt qu nh sau: nhm tr do cc b m trng nom lc u c thng s pht trin trung bnh l 101,5 sau mt nm tng ln 105. Cng thi gian nhm tr do cc chuyn vin chm sc c thng s pht trin lc u 124, sau mt nm tt xung cn 72 v n cui nm th hai ch cn 45! Quan st k hn, Bc s Spitz nhn thy cc tr thiu hn tnh thng th t n ni khng bit i, khng bit ni, khng bit t n ly mt mnh. Trong vng 5 nm quan st 239 b do chnh m nui nng, khng c b no cht. Tri li, ch trong vng 2 nm c 37% b t vong trong nhm th hai (Reader Digest - 9 - 1971). ng Nguyn Hin L, trong cun Thi mi dy con theo li mi cng ghi li cc ti liu sau y chng minh tnh yu thng con cn thit cho tr hn l sa: Trong mt nh h sinh kiu mu M, ngi ta cho chng sng cch bit nhau trnh vi trng. Cc n iu dng ch c s m chng khi no tht cn thit, nh khi thay , tm ra, cho b. Thc n c tnh ton k lng ty theo nhu cu ca mi tr, bnh tt c phng v iu tr bng nhng phng php ti tn. Vy m nhng tr khng ln cn nhiu, khng mnh khe bng nhng tr ngoi, sng trong nhng gia nh thiu thn, ti nhng xm ti tm, bn thu. Cc bc s khng hiu ti sao, sau ra cng nhn xt, th nghim trong mt thi gian, mi thy rng nguyn nhn ch do nhng tr thiu sinh t tnh yu. Tc th mi gc ni, ngi ta treo tm th vi hng ch: Mi ngy phi u ym tr mt gi. T , cc n iu dng c quyn bng b, hn ht nng chng, chuyn tr, chi a vi chng. Kt qu hon ton thay i. Tr b nhiu hn, vui v, tnh anh hn. V c Anna Freud cng ghi chp minh bch nhng kt qu trong cc nh dng nhi. C bo: Cch thc nui tr trong cc nh c li cho tr trong nm thng u, tr t bnh, mau ln hn tr trong nhng gia nh th thuyn. Nhng t thng th su tr i, th tr thua km hn tr ngoi, km tnh anh, hot ng. Qua nm th nh, tr chm ni hn. V t cch, th ln ln chng c b ngoi l php, ng hong nhng d c dy d tn tm ti bc no, chng cng l hng mt gc, khng hn hng tr thiu gio dc l my. (Thi mi dy con theo li mi! - Nguyn Hin L). Ta bit trong hai thng u i, b sng thun sinh l: b no, ng yn, tiu tiu u n... gn nh v tri vy. V th m c nui ng phng php, b mau ln, t bnh. Nhng ngay t thng th ba, b bit mm ci p li khi c ngi ci vi b, b bit mng khi c ngi n chi vi b . l lc b bit n x hi chung quanh m x hi u tin chnh l b m v thi ca b. Tt c tc phong, thi , tm l ca b i vi cuc i mai sau hon ton ty thuc vo giai on u tinny, giai on giao tip gia b v m lc cn th. c thng yu, tru mn, b s thng yu ngi, tru mn i. B ht hi, ght b, b tr thnh lnh m, cm th...

92

Tnh m Thc ra khng th ni Mi ngy phi yu tr mt gi mt cch my mc nh cu chuyn M trn kia! Yu tr khng c thi lng. Khng phi yu tr bng cch v vp tr mi ngy mt gi hay mi ngy hai ln, mi ln na gi nh toa thuc c! Tnh m bng bc trong mi c ch, mi dng iu ca b m; trong ci nhn, ging ni, n ci, hi th v c trong s im lng ca b na. N bao la nh bin thi bnh rt ro nn khng th tnh ton, khng th m o! Vy b khng cn phi ni cm n, b vn thc rt r rng tnh yu ca m trong tng t bo, nh bn nng thin ph. Tnh m thng khng c ngay tc khc , lc b sinh ra i, tnh m dng ln t t nh sa m, nhng sa m c th cn dn, cn tnh m cng lu cng y vi thi gian, thm dn trng huyt qun, trong tim, c m v truyn qua cho a con. Nhiu b m tr inh ninh tnh m s a v trong tm hn b khi nghe ting khc oa oa cho i ca b , ngc nhin thy b ch c cht hnh din v a con mi sinh m cha thng n ngay. Nhng khi b c 5 hay 6 thng th b m no cng khng mun ri con. Ngi ta c th vt a con mi sinh vo gi rc - nh thnh thong chng ta c thy trn bo - nhng khng ai thy b m no nhn tm vt a con nm, su thng tr i, v nu v l do g khng th nui con, ngi ta cng em cho con ngay lc s sinh. Tnh m ny n t t v ngay ngi khng c cng sinh thnh m nui b t thu nh cng c c tnh mu t . Nhng cng nh mt s cc sinh t khc, s thng d sinh t Y cng tai hi khng km: b rt d tr thnh mt a con... h! C mt s trng hp d tha sinh t Y; trng hp con u lng, cha m t kinh nghim, bao nhiu tnh thng, hy vng, t c vo b - trng hp con mt, con mun (ln tui ri mi c con), trng hp b l a con trng i... Mt trng hp c bit na l nhng ngi tr thc, c sch nhiu, nghin cu v tm l nhi ng nhiu d b m nh, bi phng php ny, phng php khc ri qu cng chiu, d di vi b nn b b chng tha sinh t Y. D sao, s tai hi ca chng tha sinh t Y khng nguy bng thiu. Theo ti, th tha cn hn thiu. Ta ch cn nh mt iu l b khng phi ch sng bng sa, bng cc sinh t A, B, C, D... m cn phi c sinh t Y. Nhng hnh nh nu ti khng lm - khng phi ch c tr th mi cn sinh t Y m chnh ngi ln chng ta na, cng cn cn sinh t Y lm!

93

CHNG 25: B gy m qu Khng r cc ng nghip ca ti th no ch ti c b b con trch hoi khi h trng thy cc con ti: Con bc s g m m nhom vy! Trong nhng b con bn b thn yu ca ti th con mt bc s phi mp mnh hn ngi. Ti khng bit ni sao ch ci tr. Nhng ti bit r mt iu l chng c m nhom thc, nhng khng bnh hon, th ri. Hnh nh n c thi k. B LN b bm cho n thng th nm th su g ri th bt u gy to li. cng l thi k b bt u mc rng, bing b, cng l thi k b c chch nga cc th bnh bi lit, ho g, un vn, bch hu... t nhiu lm b kh , nh hng phn no n s thm n. Tip , n thi k b b (cai sa), b c cho n thm nhng thc n l. B m nhom nm ba thng ri kh tr li v thch nghi c hon cnh mi. B n nhiu, ng nhiu. C da c tht nhng khng b bm na. Gia nm th hai, b li m teo li. B mi i vng, ham i lm, thch leo tro, ph phch. Ri hc ni. Ni nh so. cng l thi k b pht trin mnh v tinh thn. Cui nm th hai, b bit chng i, mun c lp, khng ngoan na m lc no cng "khng , khng. Cng va lc b c thm a em, ganh t vi em... Mt thi gian sau b li kh ln, mp ln cho n lc ba tui vo hc vn tr, b lo lng, b ng tra, mt v d nhin li gy m li. B KH kh hn. Lc mi sinh nng k hn ch, tnh tnh t lo lng, ng d, n nhiu v v th b rt kh. Nhng v khng c chch nga ho g, b b mt trn ho g ti t, khng n ung g c nn m nhom sau . Nh vy theo ti b c th gy m hay mp mp ty tng thi k tng trng, chu nh hng c sinh l ln tm l, d nhin khng k yu t di truyn. Khi b bit i, ham leo tro, b d b gy m v hot ng nhiu. Khi b b dt sa, xa m, ganh t vi em, mc rng, pht trin c tnh... b cng d bing n m gy m. B no tnh tnh hay lo lng, kh ng, t n khng lm sao c th mp ni. Ngc li, b no nm xung ng kh, n vt chuyn mn th d c mun gy cng khng c. Nguyn nhn C nhiu nguyn nhn gy s gy m ca b. Nu cc nc tin tin u M, yu t quan trng l yu t thn kinh tm l th x ta, bnh tt v thiu dinh dng vn cn l nhng nguyn nhn gn gi. Trc ht, ta k, yu t di truyn: cha m mnh khnh, t n th con ci cng mnh khnh, t n l l t nhin. Mt b m php php, gnh hng rong no cng gi vo th b cng d tr thnh ph l. Mt vi bnh truyn nhim thng c x ta nh vim ph qun, tiu chy cng lm b gy m rt mau. Mt vi bnh khc cng lm b gy m, c tnh kinh nin phi cha lu di v bi b lu di mi li sc, chng hn bnh lao phi, lao hch, bnh vim a-mi-an v sau cng khng c qun bnh sn li. Mun cho b ln cn th phi cha tn gc bnh. Ht bnh, b mi thm n v mi ln cn. Thuc b ng mt vai tr rt th yu, thng l khng cn thit, tr phi bc s thy thiu mt vi cht no nh thiu cht st, thiu sinh t...

94

B gy m v thiu n cng c, nhng khng n ni, d trong thi bui kinh t kh khn ny, ti ngh vy. D sao th cha m cng c th nhn cho con n. Thng tr m m v thiu n l do king c qu ng v n ung sai lm. Sau nhng ln bnh tiu chy, ban ... nhiu b b bt c n hng thng, cui cng b m i. Nhiu ln, trc nhng tr b bnh ny , ti a: Th b cht i cn hn l cht v bnh, phi khng?. Trng hp n ung khng ng cch lm cho b b gy m cn nhiu hn: b hn mt tui ri ri m vn nhi v da ca m mi, khng chu cho n thm cc thc n khc hoc b sa pha ch khng ng cch, b ri lon dinh dng sinh i ma, tiu chy. B b cho n ton bt v m tin tng nhng li qung co tng bt c th thay th cho sa (xem Thc phm ca b). Mt i khi, nht l cc gia nh kh gi, trung lu, b gy m v nguyn do tm l. Mt b b ch gy, ch m, ri p n, bt tm b th d phn ng li bng cch b n, khng thy thm n na. Mt b au mi mnh thm n th ny li b p n th kia "cho b cng c cng tm trng. Nhng b hay lo u ganh t thng l nhng b gy m - lo lng, ganh t, mc cm lm n mt ngon, li tiu hao mt s nng lng kh ln. Cha tr Cha tr nh vy ty trng hp. Nu l mt trng hp tm l th phi tm cch gii ta nhng n c ca b, lm cho b ht lo s, ht ganh t, khng mc cm t mi n c, ng c v ln cn. B hot ng qu phi c ngh ngi, ng nhiu hn, mi c th mp c . D sao, nu b gy m qu cng cn phi tm xem nguyn nhn u. Nu c bnh, lao, sn li, thiu sinh t, thiu st... cha cho ht bnh s lm cho b ln cn tr li mau chng. Trng hp tm l th phc tp hn nhng cng c th cha tr c. Thy b gy om, t mua mt l thuc b v cho ung, c cc th thuc kch thch bao t, lm cho c cm gic i... khng ch li g c. Thuc b cha thy b u ch thy lm b kh s v b p ung thuc, lo u v thy ba m lo u, xu h v b ch giu cng bing n thm. Khng k cc loi sirop ngt u lm cho b n mt ngon. Tm li, ta, ngoi tr trng hp gy m do di truyn, cc nguyn nhn thun ty tm l ngy cng gp nhiu trong x hi hin nay: cha m bn rn lm n, con gn nh b b ri, thiu tnh thng, thiu s u ym. Tr b p n, p ung, p dng thuc b, nhiu trng hp tr nn bo ph hoc n, lnh m rt ng lo ngi. Mt khc, do thiu dinh dng, do bnh tt vn cn nhiu. Cc loi thuc b, thuc kch thch u khng cn thit trong cc trng hp ny nu khng c s ch nh chnh xc ca thy thuc.

95

Gn y, mt tnh trng ngc li cng ng lo s: B ph nn qu! B c cn nng qu 20% so vi chun l ph nn. Ti thnh ph, trong mt s nh tr, s tr ph nn tng nhanh t 2% n trn 10%, c ni n hn 30% trong mt thi gian ngn. L do: cha m quan nim sai lm rng tr mp th mnh, nn tm b qu ng, nhi nht qu ng, cn b nh hng ca qung co nn thng cho tr n cc loi fast food qu nhiu cht bo, ung nhiu loi thuc b, thuc tiu! Cn phi hiu bit v dinh dng khng b sai dinh dng: suy dinh dng khng tt m bo ph cng khng tt.
Nguyn nhn suy dinh dng 1/ M cn qu tr. 2/ nhiu, dy. 3/ Sanh non, cn nng < 2500 g. 4/ Khng cho b m n 12 thng. 5/ Khng bit cho n dm t lc 4 thng. 6/ n khng cn i: d bt, thiu m, du, thiu m, thiu rau tri... 7/ Khng c chng nga y . 8/ King n qu ng lc bnh. 9/ Thiu tru mn, thng yu. 10/ Thiu hiu bit v tm l tr... phng trnh suy dinh dng cch no? Hy trnh 10 nguyn nhn k trn.

96

CHNG 26: B n khng tiu Thnh thong b b cm cm hay mc mt th bnh no , b thng b chng n khng tiu: hi chua, au bng, bt rt kh chu, snh bng - c khi nn ma, tiu chy. B cng c th n khng tiu v n nhm thc n l , c. Lc , nn cho b n mt thc n nh, hoc b mt ba cho rut ngh ngi cng khng sao, v a n bc s nu cn. V khng chu sa Chng n khng tiu ti nh ni trong chng ny l th n khng tiu v b khng chu sa b hoc khng chu bt. l mt th n khng tiu kinh nin, nguy him cho sc khe v s tng trng bnh thng ca b. Nhng b b dt sa m sm qu hoc khng c b sa m, nhng b th cht yu ui hoc sinh thiu thng d mc chng ny. Khi cho b b sa b no mt thi gian, ta thy b khng ln cn, khi ln khi xung hoc ng mt ch, da b trng bch v thiu mu, bng b ln ra, cng y hi, bp tht nho, khng cng cp nh nhng b khc, chm ngi, chm ng, t ni, t ci, lc no cng bt rt , kh ng c khi hm hp nng... ta vn thng gi l mc cam tch th ng l b b th bnh n khng tiu v khng chu sa b ri . Nu k, ta thy phn b cng, xanh xm hay trng bch, c khi ging nh t st. Khng cha tr sm, b s b tiu chy kinh nin, thiu mu, ci xng, chm pht trin v d mc bnh nhim trng. Nguyn nhn v b khng chu sa b, v tng b khng tiu ha c th sa nhn to ny. Cch cha tr trong trng hp ny khng phi l thuc h nng, thuc b g c m l thay i thc n ca b. Nu c th th cho b b li sa m. Hoc phi la mt th sa d tiu, ng hng tui, thch hp vi b v pha ch thch hp . V khng chu bt Trng hp n khng tiu v khng chu bt cn gp thng hn. B m i, ph thng, da l lot, b sng phi, b lao... ch v b m tng rng th bt n c th thay th c sa do cc li qung co khoa hc. C thy mt b m phinh phnh, bu bu c khi mm nho, c khi sn cng khc thng , tay chn hoc khng khiu, hoc ph thng - bng ph, b tiu chy hay i ma kinh nin, l lot, kh kho, ln khng ni th trm ln nh mt b m cho bit n th bt ny hay th bt kia hng my thng ri. D nhin bt l mt thc phm rt cn thit cho b. Nh bt, s tiu ha sa b c d dng hn v s pht trin ca b tt p hn, nhng phi cho n ng lc v c gii hn , phi c s cn i trong thc phm (xem Thc phm ca b). Trong mt vi trng hp li bc s. Khi mt b b tiu chy, bc s cho thuc ung v dn c sa, thay bng nc cho nhng qun dn phi c bao lu. B m thy b ung nc cho c v chu qu, ht tiu chy, ht i nn tip tc cho ung di di. Mt thc n ton bt - hay nc cho - cng l mt th bt - l mt thc n thiu cn i. B b thiu cht m, cht bo, sinh t, cht st... Phn b n ton bt st st, bng, vng nu, khng hi thi v mi hi chua chua, mi ngy i 7, 8 lt. Lc u b c v kh, nhng chu ng c mt thi gian hoc b s gy to li hoc sng ph ln, loi mp nc. B khng ln cn, mt ng ngn, khng lanh li nh trc, thiu mu, da bt u l lot c, hng. Cha tr cng li phi
97

thay i cch n ung, cn kin nhn mt thi gian lu di, rut b mi lm quen c vi s thay i v mi hp th bnh thng li c . Tt nht nn thm khm cc bc s chuyn khoa dinh dng hoc bc s nhi. tr con bp n cn quan trng hn l t thuc, c ngha l cn phi quan tm vn dinh dng, nui con sao cho gii, thay v c bnh ri cha tr thuc men.

98

CHNG 27: B bing n Hnh nh cc gia nh ngho kh, vn bing n khng bao gi c t ra bi l con nh ngho, ba no ba i, chng ua nhau n n cha m phi nhn cho chng, lm g c chuyn bing n, ch lo khng cho chng n thi. V bnh tt D nhin ai cng bit thnh thong b bing n v au yu, tiu chy, cm, nng, ban ... B bing n mt cch thnh lnh chnh l triu chng ca mt bnh no ri. Mt i khi tr s sinh bing n v c tt mt b phn no thuc b tiu ha nh st mi, thc qun nght... Nhng bnh l ming lot nim mc, vim hng, nht m sau hu, d nhin lm cho b au n khng n c d rt mun n ch khng phi bing n. Nhng bnh xa gn khc cng c th lm ri lon tiu ha nh vim amidan , thi tai, nhim trng ng tiu... Nhng sai lm trong dinh dng nh pha sa khng ng cch, dng sa khng ng loi hay b khng chu th sa b no , khng chu bt... cng lm cho b bing n. Cui cng b c th bing n v thiu sinh t, thiu cht st... Nhng ngc li thng d sinh t, nht l cc loi sinh t A, D hay ung nhiu cc loi thuc b di hnh thc sirop cng c th lm cho b bing n na! Bc s s phi hi cn k, khm tng qut ri mi c th kt lun l chng bing n ca b do tm l hay do dinh dng, do bnh tt. V tm l Thnh thong b b b ch v b m pha thuc vo sa lng gt b, lm b s v b b my ngy lin. C khi v m thm mt thc n l t ngt, b khng thch cng b n. Trong khong t 4 n 9 thng tui phn nhiu b bing n v lc b ang pht trin mnh v tm l, chm pht trin v th cht. Thi gian ny b cn mc rng, thch gm nhm, cn, hn l thch b nh con nt. B s ln cn chm v t b trong thi k ny. Nhng nguyn nhn tm l su xa nht theo cc nh tm l nhi ng l c mt s xung khc gia nn vn minh vi nhng quy lut cng nhc ca n v bn nng c bit, phc tp, c th ca tng b. Trong hai thng u, nu v l do g ngi m khng th cho con b sa m c na th s xung khc bt u t . Sa m nh ta bit l mt th sa thin nhin, l tng ca tr. B c th khi vui b nhiu, khi bun b t, nhn nh m b, thnh thi m b. Sa m cng ty theo nhu cu tr m tng hay gim; bnh sa lc no cng sn sng , cng c nhit thch hp, cng sch s; mi v sa cng thch khu cho tng tr, khc xa vi ci bnh b, ci nm v k ngh cng mt khun mu cho hng triu tr em v sa th lun lun c cng phm cht, mi v... Ngoi ra b sa nhn to tr cn b bt b vo nhng gi gic nht nh, cn lng nht nh cho bao nhiu calori. Ti gi b m b ang ng cng b dng u dy, khi b i m cha ti gi th ngi ta c cho khc! Li b nhn to ny thng b cc c b m trong khi thc ra b cn b c m t nht l my tun l u ri mi b dn c. Ai cng bit b s sinh thng ng ngy ri m li thc b. Khong t 6 n 12 thng b bing n l v cch b b (dt sa) ca ta khng kho, thay i thc n qu t ngt lm b mt s thm n. T mt tui tr i, c nhng xung
99

khc mi. Lc b pht trin c tnh mnh, thch c lp, thch lm tri m, ngi m khng hiu vn tip tc chm sc qu ng, kim sot tng ly tng t, p b n th ny th khc theo mnh. B cng t n, m cng lo lng, c khi gin d na v b cng phn ng mnh, b n lun. T 15 n 18 thng b thch n bc hay ph phch thc n , vung vi, ba bi khin b m bc mnh cho l mt v sinh v tm mi cch a b vo vng k lut mt cch tuyt vng. B bt b tp cm mung, cm a, hay t ly ch khng cho b n mt mnh na, v d nhin b li n mt ngon . Cng trong khong tui ny, nhiu b c thm mt a em, mt ch th ng gm ca b. B ganh t, kh s, cm thy mnh b b ri, ti thn v nh th lm sao b c th n ngon ng yn na! T hai tui tr i, b c xem nh mt ngi ln trong nh. M bt b ngi vo bn n ngay ngn, nghim chnh, qun khn n chung quanh c, p b n cc mn ngon, b theo m, v b ra hay ch n cht nh nh mo ngi. Khng c g bc mnh bng b p n, nht l b quan st tng ly tng t trong lc n! Chng ta cng vy, bao gi n vng cng ngon hn. Nguyn tc cha tr Bit nhng nguyn nhn tm l bnh l nh vy ri, cch cha tr chng bing n ca b khng kh. Trc ht, ng qun l c nhiu hng tr. C hng "thc nh h cng c hng thc nh miu. Cng ng qun c nhng giai on pht trin bnh thng m b n ung t i, khng thm n. Mp b khng phi l du hiu ca s khe mnh. Nu b t n m vn khe vn chi th c mc k. Nh bn nng, b s t kim ly thc n thch hp. Nh bn nng b bit phi n thc g, n bao nhiu v n ra sao. Ta ng quan trng ha vn . Nu ta khng c king qu ng, b t n th g b thch th khng bao gi b cht i u (b b thiu n, b m i phn nhiu l do ta khng cho b n: Sau cn bnh ta bt b c king qu ng. Lc b thm n li, ta khng dm cho n). Nu b v l do g ch ba th cng mc k, i u gi phi b ng lo. Phi kin nhn. ng ni p, ng ry r, hm da hay d d g c. ng quan tm qu ng lm b kh chu thm. Khng c v, khng hi lng, khen ngi. Cng khng so snh b vi b ny b khc. Khng n b, b s n li c lc no khng hay! D nhin, mt cch kn o ta s theo di b xem b thch mn g, ta cung cp kha kh mn cho b. t thi, cho b cn thm n. h qu cng d ngn ngc. Nu b thch n mt mn hoi ri i sang mn khc cng c! ng lo thiu cht ny cht kia. Khi c th thiu g n s i ngay. T 12 n 18 thng b thch vc ph, thch t n mt mnh, khng chu ngi ln t cho, ta c yn cho b. Nu b khng n ng ba, ng lng cng khng sao. Nu trc ba m b n bnh ngt, ung sa, n ko th d nhin khng n ng ba chng c g l l. C b thch n trong khung cnh ganh ua vi anh ch, bn b. Ta kho lo to khung cnh cho b. C khi cng cn cng rn mt cht. Khng phi l nt n u, nhng nh mt ngi khc khng phi l m b - cho n th b s n nhiu hn. C khi xa nh mt thi gian b cng n nhiu, c l l nh khng kh vui, l.

100

Mt im quan trng l cc th thuc kch thch d d y, lm cn co rut khng gip ch g cho vic cha tr chng bing n. Cc sinh t, nht l sinh t D thng d - cc loi sirop b dng cng lm cho b mt s thm n thm. Tm li l trong vn b bing n, ta khng c g lo ngi c. Nu c bnh th cha, nu do nguyn nhn tm l th kho lo, kin nhn mt thi gian b s khi, nu sai lm trong dinh dng th phi sa li cho ng.

101

CHNG 28: B sinh thiu thng Trung bnh c mi b cho i th c mt b cho sm hn thin h, ngha l trc 9 thng 10 ngy, v c 10 b t vong trong thng u tin th c 5 b v sinh thiu thng. Trn nguyn tc, nhng b no nng t 2,5 kg tr xung th gi l sinh thiu thng, nhng ta phn bit 2 trng hp C nhng b sinh thng m vn ch nng c 2,5 kg hay di 2,5 kg v sinh i, v cha m nh con, v trong lc mang thai b m king c qu ng b thiu dinh dng... - gi l tr yu ui, tr nh cn. V trng hp kia, thiu thng thc s, thng gi l tr sinh non. Tuy vy, bt c trng hp no b sinh cn nng di 2,5 kg, u phi c chm sc mt cch c bit , t ra l trong vi thng u. Trong thi gian , b rt d b nhim trng v mt bnh thng thng i vi mt b bnh thng cng s tr thnh rt nng i vi mt b sinh thiu thng. Mt khc, b sinh thiu thng cng d b chng xut huyt no v cc c quan khc rt nguy him. Nu b sinh ti mt bnh vin hay trm y t h sinh th khng c g ng ngi, c bc s, n h sinh, cc iu dng chuyn mn lo sn sc cho b t lc mi sinh cho ti lc b sc v nh vi ba m. B s c nui trong mt lng p vi nhit thch hp Khng b lnh, dng kh va cho b th v sa m hoc thc n c bm qua mt ng thng a ti bao t. B s c ring mt ni khng b nhim trng, do cc nhn vin khng au m chm nom. Tt c nhng s sn sc c bit dnh cho b sinh thiu thng nhm trnh cho b nhng nguy hi v gip b vt thot nhng kh khn ban u tip tc sng bnh thng. Mt b sinh thiu thng, cc b my h hp nhn to tip hi cho b. B cng khng bit nt hay nt khng ni, v d dy cha tiu ni sa nn vi ngy u b phi c b m hoc phi nui b bng ng thng vo d dy. B li khng chu ni lnh, nn b phi c m ngay tc khc v t vo lng p vi nhit thch hp. C l y l l do gii thch ti sao ngi mnh c tp qun cho sn ph nm la c thng b cng cp d nui! Rt c th ngy trc tr s sinh ca ta thng rt b nh d thng (v thiu dinh dng?) nn nm la l mt cch m cn thit cho b. Trong trng hp sinh ti nh - thn qu chng hn, ta cng cn bit cht nh cch sn sc c bit, dnh cho b sinh non p dng. Khi b va sinh ra, nn m ngay cho b, trc c vic ct rn na. Rn ch ct khi ht p hn, b nhn thm mt phn mu ca nhau m truyn sang. B phi c ht m nht cn thn thng ng h hp, sau tip tc m cho b. Trnh ng chm b nhiu v ngi ph trch nui b phi khng bnh hon g d l cm cm thng thng. Ngay khi b nt c th bt u cho b b sa m. Nu khng nt c th nn sa m ra cho ung. Sa m trong trng hp ny rt cn thit . Thng th 4 tr i mi c b sa b v cng dng loi sa ly bt cht bo hay mt loi sa d t iu nu thiu sa m.
102

B sinh non thng vng da, vng sm v lu hn b khc nhng khng phi l au gan (du sao cng nn khm bc s nu thy cn). Trong ba ngy u khng nn tm cho b. Gii hn s thm ving trnh nhim trng. B rt d cht v mt bnh nhim trng nh. Trong sut tun l u, bt st cn; th hai, vn y mt ch v cui tun th ba , b mi cn nng bng lc mi sinh, nh vy l chm nhiu so vi b bnh thng v b bnh thng vo ngy th 10 nng bng lc mi sinh ri. Tuy vy, khi b c 2, 3 thng, qua cncnguy him ri, b rt mau ln, bt kp d dng cc b khc. Nu trong thng u b sinh thiu thng cn c chm sc, bo bc c bit th lc b tr li bnh thng, ta cn chm sc v i i vi b nh bt c tr bnh thng no khc. Khi b nng hn 3 kg, th b d nui. Thng ba m b vn lo lng, s hi tng ly tng t, v lc no trong u c cng vn m nh b l tr sinh non, do thng c s chm nom qu ng. y l mt thnh kin sai lm v gy tai hi cho b, lm cho b c mc cm v d tr thnh mt a con... h! Phng php Kanguru chnh l gip b c si bng hi m ca m, v c b thng xuyn sa m vy!

103

CHNG 29: Nui con sao cho gii Tr con khc vi ngi ln chng ta ch tr ang ln v ang pht trin. c bit trong nm u, tr ln rt nhanh, c th ni l ln nh thi v mt b hai tui thi, c chiu cao bng na chiu cao lc trng thnh! Khi mi sinh, trung bnh tr nng 3 kg v cao 50 cm. Lc 4 thng, tr nng gp i tc 6 kg v khi y tui nng gp 3 , tc 9 kg. Cha c giai on no ngi ta ln cn nhanh nh vy! Ti 2 tui, tr nng gp 4, tc 12 kg! Cn chiu cao cng tng nhanh: ti mt tui, tr cao 75 cm, tc gp ri lc mi sinh v ti hai tui cao 85 cm, bng na chiu co lc trng thnh (170 cm). V b no, cng ng : lc mi sinh ra, no nng 300 gr, n 6 thng, nng gp i, 600 gr, v n mt tui tng gp ba, 900 gr. Khong 2 tui, no pht trin t 80% ri. B no ngi ch nng hn 1 kg thi. iu ng ni l s thng minh ca tr ty vo b no. Nu no km pht trin, tr km thng minh l chuyn d nhin. Do , nui con gii chnh l nui trong nhng nm u ny. V sau, th mun, d c hi hn, c bi dng c bit g na cng tr ri! Khng th lm cho b no ln ra c na, khng th lm cho xng mc ra c na! Cu hi t ra cho chng ta l nh g m b ln v pht trin nhanh nh vy? Chnh l nh n, ni khc i l nh nui gii, nh dinh dng tt! Nui gii, ta mi c a con khe mnh, ngoan ngon, thng minh, pht trin th cht, tinh thn v vn ng tt. Nui d, ta s c mt a con i p, bnh hon, au m lin min, tn tin thy, tin thuc khng bit bao nhiu m kt qu l s ci xng, m yu, kh kho! Vy nui tr nh th no cho gii? C kh khng? Rt d! Ch cn c t hiu bit v khoa dinh dng , tc l cch n ung ng l c! Nh chng ta bit, c 3 yu t trong s pht trin ca tr: Ln (cao v ln cn nhanh), c tr khn (bit ci, bit ni... ) v vn ng (bit lt, bit b, bit i, bit chy... ). Thc n phi lm sao p ng c c 3 mt : C th thc n lm cho mau ln, gi l thc n xy dng; c th thc n gip b thng minh, chng bnh tt gi l thc n bo v v c th thc n gip c "nhin liu hot ng gi l thc n vn ng. Thiu th no cng b lch lc, bnh hon. cho d hiu, ta hy so snh vi mt ci xe gn my: my tt cha , cn phi c bougie tt (la tt) v phi c xng na th mi chy c. - Thc n gip nhin liu (xng) l nhng th cung cp nng lng nh ng, bt, go, bp, khoai c, m, du (du phng, du m, du u nnh... ) - Thc n gip pht trin tr khn, mt sng, tai thnh, linh hot, hot bt nh la t trong xe chnh l nhng thc n c nhiu sinh t, mui khong nh rau, tri cy (chui, u , xoi, bi , c rt, rau mung, rau dn... ) - Thc n gip cao ln, mau ln cn, tc thc n xy dng gm c c, tht, trng, sa, u (u nnh, u en, u trng... ).
104

Nhiu b m ngc nhin thy cho con n bt rt nhiu m sao khng thy ln? Bi v cn thiu hai th kia! Bt ch gip nhin liu thi, cng nh c xng m my hng, bougie cht th cng chu! Ba nhm thc n phi lun lun cn i, cng nh ba ci chn ca mt ci gh, gy mt chn l gh ng lin! cho d nh c l ta nn ly th d n gin hn na: chnh l hnh nh ba ng to! Bp n ca chng ta xy dng bng ba ng to! Thiu mt ng to l ni cm ngay! Ta c th gi ba ng to mt cch khoa hc l ng to xy dng, ng to bo v v ng to vn ng cho d nh vy . Hiu ba nhm thc n nh vy ri vn cha , cn phi bit phi hp cc loi thc n l sao cho n c ngon, n c nhiu v c cht: - Khi ta n mt chn xi nu vi u, thm nc ct da, n vi mui m th ta c cht xy dng (u), c cht bo v (da) v cht vn ng (du trong m, du trong da v np). - Khi n khc bnh m c thm tht, pht t b v t rau xanh, ta c cc cht: bnh m (bt), tht (m), b (cht bo, cung cp nng lng) v rau xanh (vitamin, khong). - Ngoi ra cn phi bit cho n theo la tui. Tr s sinh th lm sao m n bnh m tht, xi u c! Tr s sinh th phi c sa ch! iu k diu l trng sa c c 3 ng to mt cch cn i, cho nn tr ch cn sa m thi l trong 4 thng u sau mi bt u cho n dm thm. n thm du m s kh tiu? Khng s! Tt nht l dng du n nh du u nnh, du m, du phng rt tt li c sn. Cc loi b, ph mt cng l cht bo ly t sa thi khng tt g hn du n ca ta. Khi tr ln 6 thng, n cho tht, cho c, nn nu vi nhm rau mung, ri thm vo mi chn 1 - 2 mung c-ph du n s lm thc n mm hn, ngon hn v cng cp nhiu nng lng hn! Khng nn king du m tr em (tr tr bo ph). Du m rt cn cho tr nh xng cn chy my vy. Vn cht v lng? B n c t b m khng mp mnh bng con ngi ta? n c t b rt tt, nhng tt hn na l n hai n ba t b! Tr vn thm n th c cho n! Sau cn xem li ci t b nh vy c s gp mt ca c 3 ng to cha? Ngha l c cc nhm thc n xy dng, thc n bo v v thc n vn ng cha? Nu c cho vi mui th khng th no ln v khe mnh c v mi c mt ng to. Nn thm vo t tht hoc c, t rau u v mt trng trng g, mt vi mung du u nnh th cht b s tng ln ngay. Ring tr cn nh m v l do g khng th cho b sa m c th phi hc k v cch pha ch sa b. Mt b hai thng tui phi b ngy 6 bnh , mi bnh t 100 n 130 ml sa! B t hn, b khng sc ln. Phn ln cc b m khng nm r nhu cu ca b, cho b thiu nn b i m khng bit! Ti l b khng bit ni ku ca!

105

TO xy dng Sa, tht, c, trng, tm, cua, s, c... u phng, u nnh, u en, u , m. Cung cp cht m.

TO bo v -Rau: rau dn, rau mung v cc loi rau khc - C chua, c-rt. - Cam, chui, u , qut, chanh, kh... Cung cp sinh t v

TO vn ng -Cc loi ng, bt (ng ct, ng tn, ng ma). - Go, bp, khoai. - Du m (du phng, du nnh, du m... ). - Ht: cm da, u phng, m... Cung cp nng lng.

mui khong.

Lc b bnh c nn cho n khng? Sao li khng! Chnh lc b ang bnh mi cn n hn ht c sc chng bnh. Cng nh mun ci n chy, ta cn phi chm du vy! Nui con gii l nui lc tr mnh cng nh lc tr au m u tt, khng tr mt sc. Mt b m c con b tiu chy, can m cho con n cho mui hng thng n ni ci xng vi da th tht ng trch! Ngay ngi ln chng ta y m n cho vi mui hay vi ng chng 2 ngy thi, i khng ni, t xu, hung h tr con! D nhin, lc b nng st, au ming, khng n c nhiu, ta phi ngh ra cch cho n tt: nn n lm nhiu ln, mi ln mt t, v cht b dng. Thc n nn long hoc st v nu ming au qu th nn dng thc n lnh , khng nn n nng, cng au. Trong mi trng hp, b nng st u kht nc, nh cho ung thm nc . Thiu nc b s st cao hn , c khi lm kinh. Khi b bt bnh th cho n li ngay, cng sm tr li bnh thng cng tt. Trong trng hp b b sa m m b tiu chy th khng bao gi nn ngng sa, c cho b, khng sao c. Tm li, lc b bnh, cng ch cho n y cht b dng, cho ung nhiu nc, b c sc chng bnh, mau khi! C n, c ung l sai lm, tr trng hp c li khuyn ca thy thuc: th d b bnh thn, khng nn n mui (phi n lt). Lc i khm bnh, phi hi nn cho tr n g m ng hi nn cho tr king n g? th tt hn. Nhng bnh do sai dinh dng tr em, bp n cn quan trng hn l t thuc . a s bnh tr em c th t khi, khng cn phi dng thuc g c, ngc li, khng c n ung y th tr s bnh nng hn , bnh lu lnh hn v gy ra nhiu bnh khc nguy him hn, l nhng bnh gi chung l sai dinh dng! Khi sai dinh dng ri, phi kin nhn sa cha li, c khi hng thng mi c kt qu. Th d, cho
106

b b sai v cht cng nh v lng, b b ri lon tiu ha, gy m, bng to, i a hoi th phi sa cha cch cho n , t t b mi phc hi c . Phi kin nhn. Thuc men lc ch l ph. Ci chnh l n ung. Cc bnh ci xng, suy dinh dng ph, suy dinh dng teo, thiu sinh t A (qung g, m mt), thiu sinh t B1(lit, suy tim cp rt d cht!), thiu sinh t C b xut huyt, cong xng... u l nhng bnh do sai lm trong n ung m ra, phi cha bng n ung! Thiu mu tr chnh l do thiu st v th mua B12, Campolon chch khng c li bng n trng g, rau dn, rau mung! Ch cn n c-rt, n trng l nga m mt tr! Nhiu tr b m la oan ung v ci dt ca chng ta, rt ng trch! Sa non rt qu Nhiu b m cho sa non l sa xu v cn trong qu v nn b i, i c sa thc th mi bt u cho b! Khng c g sai lm hn. Cng chnh v l do m tr s sinh b st cn trong my ngy u v i. Cc nghin cu gn y u cho thy sa non l th sa c bit, rt tt, dnh cho b lc mi sinh. Trong sa non c nhiu cht m, nhiu gp 10 ln sa thc th gip b xy dng c th. Nhng cht m l nhng vin gch u tin cho b , b ph i rt ung. Trong sa non c nhiu IgA, l cht min dch tc ng ti rut, gip b trnh c cc bnh ng rut nguy him thi s sinh. Lactoterrine gip tr to mu v chng nhim trng, Lysozyme va chng c vi trng ln siu vi c nhiu trong sa non. Sa non c lng bch cu cao, n 4000 bch cu trong mi mili lt, chnh cc bch cu ny to ra IgA, Lactoterrine, Lysozyme v Interteron. Trong sa non t m v ng, do d tiu, ph hp vi b tiu ha cn yu ca tr. Ngoi ra trong sa non cn nhiu vitamini A, cht Na v Zn cn thit cho tr. Tm li, sa non l sa tt nht dnh cho tr mi sinh, ng di dt nn b i rt ung! Tri li, khng nn cho ung nc ng, nc cam tho trong nhng ngy u nh xa na. Nu b yu qu khng nt c cng nn nn sa non ra cho ung bng mung, coi nh thuc b v thuc chng bnh tt vy! Sa m t qu, phi lm sao? t qu th lm cho nhiu ln. Mun cho c nhiu sa, cho tr b nn theo nhng nguyn tc sau y: 1) Cho b sm ngay khi b mi sinh to phn x tit sa tt b m. Khi b nt thng xuyn nm v m th phn x tit sa mi c thnh lp. 2) Phi cho b nhiu ln trong ngy. Mi ngy c th b 10 -12 ln, thm ch 15 ln, k ca m, khng cn theo gi gic g c. 3) Phi t tin: M c t tin, vui v, thoi mi th sa mi tt, mi nhiu. M c lo u, bun bc, bn khon suy tnh th sa s cn i! Nhng li ni ra, ni vo chung quanh nh hng n b

Xung ng do nt v m

107

m rt r. Do , ngi cha v b ni, b ngoi y c vai tr v cng quan trng. Phi khuyn khch ng vin v to hon cnh ngh ngi, n ung y b m c nhiu sa. 4) C nn dng thuc?: Cc loi thuc lm ln sa phi c s hng dn ca thy thuc. Ring cc phng php c truyn do kinh nghim ca cc th h trc c th dng c: p l mt, p xi, dng l t bi, l ch mu... Ngoi ra gi heo hm u vi u th ngon tuyt. Cng ng qun trong sa m c n 90% l nc, vy nn b m mun c nhiu sa phi ung nc nhiu, ung thm sa u nnh, sa b nu c v n nhiu rau tri, k c tri cy chua c nhiu vitamin C.

C ch tit sa v xung sa
No thy trn c b m tit ra 2 Kch thch t l prolactine v oxytocinekhi c "xung ng" do s mt v m ca em b. Prolactine kch thch t bo sinh sa v m, cn oxytocine kch thch c co bp tuyn sa. Nh vy, nu b mun ha yb khng thng xuyn th s Khng c "xung ng" v mt sa. Vy cn cho b sm v b thng xuyn Tuyn sa to phn x "xung ng" ny th mi c sa. B m cn an tm, t tin. Nu lm cch m vn thiu sa? Th hoc cho b thp, hoc cho b thm sa nhn to vy. B thp l b nh. Nh mt ngi c nhiu sa qu phi nn b bt, c ngi v bn i lm, khng v cho con b c, c th cho b thp. B khng chu b th nn sa ra ly cho ung bng mung cng c, cc nc tin tin hin nay ngi ta c ngn hng sa dnh sn sa m, ai cn n mua. Cn dng sa nhn to th sa g cng tt: sa b, sa tru, sa d, sa la ... cng c. D nhin l khng sao bng sa m. ta, hin ch quen dng sa b v gn y c dng thm sa tru . Trong trng hp m thiu sa th nn cho ung thm sa b, sa tru, nhng khng nn cho b bng bnh b. B bnh, b s quen i m b sa m lun! Ch nn lm sa trong ly, cho b ung l tt nht, ung thm sau c b m. Phi pha sa ng cch v v sinh b khng b ri lon tiu ha. M bn i lm? Hin nay thi gian ngh h sn l 4 thng. Trong tng lai, c l c nng ln b m cho con b m. V vy, phi tn dng thi k h sn ny cho b b. B y , ng cch, su thng s l mt gia ti v cng qu gi m m truyn cho con. Cc b m bn i lm c th tranh th cho b sng, ngh gia gi, tra, chiu v b m thm 3 - 4 c na cng tm ... Gi khc, cho ung thm sa b. Lc i lm, cng sa, nn nn b. Nh vy sa s ra nhiu hn v tt hn. Ch , lc m gn v, khng nn cho b n g c, bng c i, i m v b tt hn. Cc bn ng nghip ca m cn khuyn khch, to iu kin cho b m v cho con b m.
108

Nu b ht sa t ngt, lm sao c li? C trng hp d i xa lu ngy v khng bit cch nn b sa hoc do dng khng sinh, dng aspirin c th lm ht sa t ngt. Mun c sa li nn: - Tip tc cho b nhiu ln trong ngy. C th 12 - 15 ln. D khng c sa cng c cho b, b mi bn 5 pht thi v b c 2 bn. B nh vy s kch thch cc tuyn sa lm vic li. - Sau c b, cho tr n thm sa b hay thc n g khc (cho, bt tht, bt sa... ) cho tr i, nhng thc n hi long tr vn cn thm b. Nh ch cho n sau c b m. - M t tin, thoi mi, n ung y , k c s dng cc phng php lm ln sa c truyn u c tc dng rt tt i vi tm l b m. Thuc men phi hi kin thy thuc. C th cho b m ti ln khng? Sa m l thc n tt nht ca tr v hin nay cc nh khoa hc khuyn nn cho tr b n 18 thng tui. Tuy vy sa m cng ch cung cp y cc cht b dng cho tr ti 4 thng tui m thi, sau phi cho n dm thm. Nhiu b m ngc nhin thy con ln nhanh trong my thng u ri dng li, chm ln hn i v cn thm bing n, da xanh xao, mt mi. L do: Lc tr cn thm nhng thc n khc , c bit l cht st, m sa m khng cung ng. Cc thng k cho thy tr chu u, chu v chu Phi g th trong 6 thng u u pht trin bng nhau, nhng t 6 thng tr i, tr em chu u vt hn ln v chu Phi thp nht. L do v t 6 thng tui tr i, b m chu u bit cho con n thm mt cch khoa hc, cn b m chu , chu Phi ch cho b m sung, nn con khng cht b. Cng v nh ba chic xe cng chy, nhng sau mt qung th mt xe xng chy tip, hai xe kia b tt sau. Tm li, phi cho n dm thm t 4 thng tui nu mun b tip tc pht trin tt. Thc n dm cn gi l thc n chuyn tip, dn dn tin ti dt sa, b b. T 10 - 12 thng tui tr i sa m ch cn cung cp 1/4 nhu cu ca b cn th phi n thm ngoi. Khng hiu iu ny th s tht bi trong vic nui con .

Thi k n chuyn tip: l thi k kh khn nguy him nht ca b v:

- B d mc cc bnh nhim trng. Sc khng chng bnh ca b yu t v khng th truyn t m sang con cn m kh nng t tc ca b cn yu: b bt u mc mt s bnh nh ban , ho g, vim phi, quai b... Mt khc, do tip xc nhiu nn b d b ly bnh hn. B bit lt, bit b... nn s dng nhiu nng lng hn. - Cc bnh suy dinh dng thng gp t tui ny do nhim trng, lm bing n, mt mi... M i lm, xa m, b khng c chm sc nh c... B dt sa t ngt lm xo trn c tm sinh l, gy bing n, b n...

Mun trnh nhng chuyn khng hay ny, ch c mt cch l chun b tt giai on chuyn tip.
109

Lc no th nn bt u n dm? Bt u t 4 thng tui. Sm qu khng tt v men tiu ha cha , b d b snh bng, ri lon tiu ha. Mun qu khng tt v b s suy yu v mt thi quen n ung, 4 thng tui l thi im tt nht v ko di n 18-24 thng, cho n lc hon ton dt sa m. Cho n dm, phi theo cc nguyn tc sau: - T t, khng t ngt. Tp cho b quen dn vi mt thc n mi. Ch cho n sau khi b m. Lc u ch cn b nm cht thi, na mung, mt mung l . Ngy hm sau, tip tc mn v tng dn ln. n 5 - 7 thng khi b quen mi mi tp qua mn khc. Dng chn v mung t n tt hn l cho vo bnh b, v b s b v m. Sau , trn dn 2 mn, ri 3 mn thc n c thc n hn hp (lc u bt + rau; sau bt + rau + nc tht hm; ri 4 mn nh rau +bt + trng + tht hay u... ) Phi kin nhn, khi b quen ri th cho n nhiu ln. - Nu b thch t n mt mnh (mc n hoc bc n) cng cho php, min l ra sch tay cho b. ng g p bt ngi vo bn n ngay ngn, mang khn n... lm b kh chu, bin ba n thnh cc hnh. - Thc n phi ti (rau, c, tht ti), chn da sch. n y k, trnh rui bu, kin u, khng qu 1 - 2 gi. - Cho n t nhng nhiu ln: T 4 - 6 thng: mi ngy n 2 - 4 ln. T 2 - 3 tui: ngy n 3 ln, mi ln mt chn 200 - 300ml l . Nn trn thm vo chn thc n 1 - 2 mung caf du n (5 - 10 gr) v 3 - 4 mung caf ng cung cp thm nng lng (nu tr b bm th khng cn). - T 2 tui b n ging ngi ln . ng s khng tiu. ng s b n nhiu to bng. D nhin, b n chm hn ngi ln. ng hi n nhanh. Nn tp dng mung, chn. - B vn nn n qu vt, nn n thm ko bnh, min l xa cc ba n v tp thi quen v sinh rng sau n.

Nhn xt:
- Ngay khi b c 1 thng, mi ngy b 6 ln, mi ln 100ml, v n thm nc tri cy c thm vitamin C. - T thng th 4, c th dng nc cho long, nu vi t rau, b pha sa. Sau , nc cho c dn v tr c th n c xc rau nghin cho quen mi v mi. - T thng th 5, bt u n thc n c hn , lc u n bt v ngt v t thng 6, 7 n thm bt v mn. - Thng th 8, 9 n cho (nu vi rau, u hoc c tht nh ni phn trc). Ch , t 12 thng tr i mi ngy vn nn ung 1 - 2 c sa.

110

Phn lng trn y c tnh cch hng dn chung, c th thay i ty tr, v nn nh, sa vn l thc n chnh. Phi t 4, 5 thng tr i mi c php n bt. Hin nay trn th trng c nhiu loi sa v bt cho tr em ty theo la tui m dng theo hng dn ca thy thuc. Tuy vy, t 8 - 9 thng, b m phi t nu cho cho tr, cn bit nu mt chn cho c cht lng, cht v calo. Mi chn cho nn chan thm vo mt mung du n nng cao nng lng , gip tr tng cn tt.

Cho: T thng th 9 tr i, nn cho tr n thm cho. Cho ca mt b 9

thng gm go, tht, c hoc u, rau mung v du n (hoc m) l cc cht khng kh kim. Trong mt chn cho 300 ml, ta nn cho vo 2 mung caf vun tht c hay ch bng, hoc 40 gr tht hay c ti, nm nc mm va n. Lun lun nh phi c rau, c, du, m! Khng nn qu cu k, tm kim nhng mn qu, him, mc tin v ch. Cng khng nn thay i xonh xoch thc n lm b kh thch nghi.

n dm, thi k nguy him: V nhng l do sau: - D mc bnh nhim trng, do tip xc nhiu v do ht khng th ca m truyn sang, v th tr d b suy dinh dng.
Cn nng thc n tnh bng gr B t n thun

1500 1250

- M i lm, xa m, khng c chm sc nh trc. Nu gi cho 1000 ngi khc nui th thng khng t yu cu v dinh dng cng nh tnh 750 cm, tr d b suy dinh dng. - Tr bit lt, bit b, bit i... nn cn nhiu nng lng hn hot ng, nhng khng c cung cp y (tr l , khng hot bt l tr suy dinh dng!)

BT - U - DU

500

Tui sinh bng nm

- Thc n dm km cht, n nhiu m khng b dng. Nn nh 1 g sa m kh cho 6 kcal, cn 1g thc n dm ch cung cp 1 kcal thi, v khi b m th tr b thoi mi, ngy c chc ln, cn khi n dm th phi n c gi gic vmi ngy n 3 - 4 ln, nn tr b i, dn ti suy dinh dng... l chuyn d nhin, nu ta khng bit iu chnh li. - Thc n dm d b nhim bn, km v sinh, d a ti ri lon tiu ha...

111

BNG TNH GI TR THC PHM (TNH TRONG 100g) Kcal Go Bp Khoai lang u phng ti u phng kh u nnh M Rau mung B C chua Chui Cam u Du n Trng C ng C bin C kh Tht b Tht g Tht heo Gan ng trng Mt ong 363 362 114 332 579 385 592 48 36 20 116 53 39 884 158 95 73 269 202 139 371 136 400 286 m (g) 7 9,5 1,5 15 27 33,3 20 5 1 1 1 1 0,6 0 13 18 17 47,3 19 19 14 20 0 0,4 Vit A (mg) Vit C (mg) 0 0 12 0 0 2 6 950 250 80 30 46 160 0 350 18 15 19 0 0 0 13,6 0 0 0 0 20 10 0 0 0 100 15 20 10 52 50 0 0 0 0 0 0 0 0 30 0 0 St (mg) 1,7 2,5 1 1,5 2,5 9,5 10 4 0,8 0,7 0,5 0,5 0,5 0 2,8 2 0,7 4,9 3 1,5 2 10 0 0,5

112

Ghi nh

Nm nguyn tc nui con gii, trnh c bnh tt 1. Cho b m:

- B ngay t lc mi sinh (b sa non), b ngy 10 - 12 ln, khng cn canh gi gic, i th cho b. - B m t nht 12 thng.

2. Cho n dm thm t lc 4 thng tui, gm 4 nhm thc n:

- Bt: go, np, khoai, bp... - m: trng, c, tht, sa... - Du m: du u nnh, u phng, du m... m cc loi. - Rau xanh, tri cy.

3. Ngoi sa m, tr cn n thm ngy 2 - 4 ba:

Bt ngt, bt mn, cho, cm... theo tui. Ch lun nh cho thm cht bo (du, m) vo thc n nu tr thiu cn.

4. Tr bnh cng cn phi n c sc chng bnh.

Tr b st nh n ang chy, cn phi chm du thng xuyn. 5. Theo di cn nng: Tr khng ln cn phi cha bnh ngay, cn chng nga y theo lch.

CU HI THNG GP BUSC - BUSC b ? - ng vy! Nhng ch l mt cch ch bin cho d nh, ch nguyn gc bng ting Anh l GOBIF, ch vit tt ca 5 bin php cn bn nui con sao cho khe, khng phi m au, bnh hon, mt th gi, tn tin tn bc, nhiu khi tin mt tt mang... - Tht vy sao? Xin ni r gim... - GOBIF l ch vit tt ca 5 bin php nui con khe gm: 1. Growth chart (Biu tng trng). 2. Oral rehydration therapy (Ung b nc khi tiu chy). 3. Breastfeeding (Sa m). 4. Immunization (Chng nga). 5. Food supply (n dm). - C phi bc s ghp 5 ch u ca ting Vit thnh BUSC khng? - ng vy! Vn l ni dung ca chng... - Th th, c ci g hay vi ci Biu tng trng (Growth chart) ?
113

- Hay qu i ch! N lm cho ta "thy c ci s tht l ta ang nui con tt hay xu, gii hay d; n lm cho ta kim sot d dng lch chng nga ca b, cch n dm, bnh hon thuc men ra sao, k c gip ta thy c s pht trin tm - c (development psycho-moteur) ca tr na! - Xin ni r hn? - Thng ta ch nhm mt nui con, c chng hay ch, bnh hon th khon cho bc s, bnh thng th khon cho c gi tr hay ngi gip vic... Tm li, tr ra sao ta khng thy khng bit. Nu ta cn tr u u hng thng... - Th vn cn u u ch. Ti y t, ngi ta cn v ghi vo s cn thn... - Nhng ch l nhng con s tnh, khng ni ln c iu g nhiu. Phi bin n thnh mt hnh nh ng, ni khc i, nu ta v ln mt trn biu so snh th ta s nh gi c cch ta nui tr ra sao, thnh cng hay tht bi. Khi ta ni kt cc s cn nng hng thng li, trn mt t biu tng trng, lp tc ta thy "con ng pht trin ca tr ra sao. Ta c th t cn tr ti nh, khng cn n y t u! Nu thy con ng i ln, th l TT; nu n i ngang, l KM, BO NG; cn nu n I XUNG, y l nguy him, tr ang bnh m ta khng bit, cn can thip ngay! - Cn trng hp con ng tng vt, ra ngoi khung? - Cng khng tt. Tr ang c khuynh hng b bo ph! C th b cho n mt th thc n lm tng trng t ngt, hi nhiu hn li. - Cn c nhng li im no khc chng? - C . Trn biu , tr chng nga g c ghi vo, n dm th no ghi vo, bnh hon ra sao ghi vo... . Tm li, n phn nh ton din mt biu sc khe ca b, n gip ta d theo di, kim sot... - Ti sao y t khng lm ci ny? - Vic g phi nh n y t? Nhn vin y t lm sao bit r c im tnh hnh ca con ta bng ta c phi khng? Ta ch ng vn hn ch?

114

CHNG 30: B v tai nn Cch tt hn ht cha tai nn l trnh n i. Nhng tr con ta kh lng trnh c tai nn cho b lm! V th ta phi lm cch no gim thiu tai nn cho b, cng t cng tt, cng nh cng tt. Nu ta khng th trnh cho b khi t, khi try da, t ra ta cng c th c gng trnh nhng tai nn nguy him cht ngi nu ta thn trng mt cht. Nhng ng thn trng qu ng, mi cht mi bo ng coi chng t li cng lm cho b tr thnh vng v, l thuc, nht nht. V nh vy, khi b t b s t au hn v thiu kinh nghim... t! Nhiu khi, ting coi chng t ca ta lm b git mnh , mt bnh tnh v t rt ng lc. Tai nn ca b th nhiu lm, c th do b, do anh ch b hay do chnh ta v s , v bt cn gy ra. Thnh thong ta nghe chuyn mt b m ng qun lm n chy mng, chy lun c m ln con; hay mt b m khc cng ng qun con cht ngt v c v lp ming em! Ti bit chuyn mt a b c nui trong mt nh nui tr, t lt vo thng ng qun o, cht ngp lun trong m khng ai hay! Cc b ln thng cho em n by , thng nht giy, nht ht me vo tai vo mi em. Mt nh vn k chuyn c ngi anh m m mt a em mnh(trong tui u th) ch v thy i mt em lng lnh, ri b m nh sut i. Cu chuyn c thc sau y xy ra qu ti: mt ngi cha gin vi con bng cch tung b ln ri hng ly, b b thn rut ci nh nc n v ngi cha rt cao hng cng ci rn r, chng may ng b t dy lng qun, phn x t nhin khin ng chp ly qun ko ln v b ri thng xung sn gch! Nhng tai nn cht ngi , d nhin rt hi h v cng d nhin l nhng tai nn c th trnh c nu ta cn thn mt cht v ng c chi di! Nhng tai nn khc thng thng hn cng do ta gy ra cho b nh lc ngi m nu n m cho b ln qun chi mt bn, rt d vp t c soong canh ln u, d b phng v l du phc, cho m nng, c khi b bng chai du hi ung ngon lnh! Nhng bt cn khc nh: cu thang khng c ca kha; nh cho b chi vin bi , ht me, ta khng th ngn b nut hay nht mt ht vo mi. Cng vy, khi b m may v m c b gn bn chp ko, nu kim. Chc ai trong chng ta cng cha qun nhng cu ny ca Nguyn Tri trong Gia hun ca:

Ngy con bit chi bit chy ng cho chi cm gy tro cao ng cho chi ba chi dao Chi vi chi la chi ao c ngy...
Ngay t lc 3 thng, va bit lt, b c th lt lin tip my vng lt xung ging, mau n ni ta khng ng ti. Khi bit i lm chm l lc b t thng xuyn, v vo khong 15 - 18 thng, b thch leo cu thang, h l b leo tut my bc lin. T mt tui tr i, b t m lm, ci g b cng th, cng s m, x dch. B leo gh, ay xe, cho tay vo bn i, rt ui n, v ci g cng cho vo ming th t cc bc, vin bi, ht me, vin thuc k ninh...

115

Ta khng th ngn chn tnh t m ca b bi l s pht trin t nhin: B khm ph ngoi gii v tp s dng cc gic quan cho thun thc. Ta cng kh lng theo st b, canh chng b tng giy tng pht kp thi ngn cm b, v li nh vy ta s v tnh khin b thnh nht nht, l thuc nh ni. Ta cng khng th dng l l vi b c . Mt b 2 tui khng bao gi dng tay khi nghe ta bo ng, ng, ch, ch, khng c... u! Khi ta bo b ng r bn i nng l b s r ! C khi b v tnh m chnh ta gy cho b c , chng hn khi b n gn bnh bng , ta ku to: ng con, ng ng, b bnh bng! th b s chy chp ly bnh bng d trc b khng c . Tm li, ta phi t chc nh ca, phng c th no b khng t cu thang c (c ca kha cn thn), khng dp tay v ng v m ca - khng c nhng ch ly in, ui n gn tm tay b - khng cho b n gn bp ga , l du lc ang nu nng - khng cho chi ko, chi dao, kim ch - khng gn b nhng th thuc ung, x bng, thuc git chut, li dao co, du la, du xng, l, ve, ht nt, ht me, bc cc. Ging phi y, lu nc phi y cn thn... Rt nhiu trng hp b nut bc cc, ht mng cu, li cu, kim ty vo bng... , v c nhng trng hp b cht v vin k ninh m b tng l ko! Khi c gng thn trng lm mi cch gim thiu ti a nhng tai nn nguy him cho b, khng qun theo di c th can thip kp lc nhng tai nn nguy him , th nhng tai nn lt vt khng th trnh c ta c mc k b. Trong mi trng hp , d nng d nh, ta cn phi bnh tnh. Bnh tnh cp cu tm thi v bnh tnh k cho bc s nhng chi tit cn thit gip cho vic chn bnh v iu tr mau l v chnh xc . B b t Sm mun g th c lc b cng u u st trn . B i, b chy, b leo tro nhiu chng no th t nhiu chng , v cc ng b thng ni t cho mau ln l trong ci ngha ny. Nu b ch b try da, chy mu cht nh th chng c g ng lo lng c, d nhin l nu ta chch nga phong n gnh (un vn) cho b ri. Trong trng hp b cha c chch nga, ta khng nn coi thng! Mt vt thng nh c th gy bnh phong n gnh d dng v s l nh ca ta. Nu vt thng c iu ng nghi ng: d bn, dnh t ct, lm c th phi mang n bc s ngay. Tm thi ta ra sch vt thng vi bng gn v nc chn l , khng cn dng cc loi thuc st trng. Cc loi ny khng git c vi trng my t, tri li cn git d dng cc t bo lnh mnh chung quanh vt thng. Ra sch bng nc chn, bng li, th thi. Trng hp m tht b tt, chy mu nhiu, phi bng cht cm mu sau khi ra v mang n bc s khu li, trnh vt tho xu v lu lnh v ming vt thng ln. Nu b t trng u th vn nghim trng hn. Ngoi vt try, vt rch, ni cc bu m ta gi l u u (cc u ny c mu tm v mch mu b ng di da . Nu cc u nh s tan i vi ngy sau, cn cc u ln s mm tr li n tay nh thy c cht lng php phu). Cn c
116

th b nt xng s, chy mu trong no cn phi phu thut khn cp . iu quan trng l khi b b t ng u ta phi xem b c cn b chy mu hay nc mi, tai g na khng. Nu c l vt thng nng phi a n bnh vin chuyn khoa ngay. Ta cng theo di xem sau khi t b c b nhc u, nn ma, lm kinh, hn m khng? Nu c, cng l triu chng tn thng no b. Nhiu khi mt vt thng s si u ta xem thng, mt vi ngy sau bin chng nng bt ng khng kp cha. T trc gn, gy xng B rt d b gy xng n gnh, xng khuu tay, xng ng chn. Tt c cc trng hp trt khp, gy xng u phi mang n bnh vin. Trong lc cp cu, cn bnh tnh lm b im cho b: gy xng vai, buc tay b co li trc ngc; gy xng ng chn, b im t bn chn n qu u gi, ri a b v bnh vin cng sm cng tt. tr em, xng cn mm, t khi b gy li m ch gy dp, v xng cn nguyn nn t nguy him nh ngi ln. Mt khc cn bit xng ca b cn ang thi k tng trng, ch gy s mau lnh, t sinh bin chng v khng b lch lc nhiu nh ngi ln. Cch treo tay gy

Xut huyt Trong mi trng hp tai nn c s xut huyt , iu quan trng nht l cm mu. Khi b ri ro v t hay v chi nghch lm chy mu mi (mu cam), ta bnh tnh cho b ci u thp xung ri ly ngn tay n bn pha mi chy mu chng 10- 15 pht, mu s ht chy. Nu b thng b chy mu cam mi khi ra nng hay b ng chm nh th c th do mch mu vch mi b qu gin, cn a b n bc s khm v iu tr. Nu b b t tay chn, khng cn ra vi vt thng , ch cn bng cht cm mu sau mi ra v kh trng. Nu khng bit cch bng b, ta c t mt ming gc sch ln vt thng ri dng bng p , qun cht, ct cm mu tm ri mang b n bc s hay bnh vin. Khng c bng, ta c dng khn tay hay bt c mt th no khc k c mnh vi x o qun ra. iu quan trng l cm mu ch khng phi kh trng. Nu l mt vt thng kh bng b, chy mu ngc, trn, cm, ta n tay ln ch chy mu nhiu nht bt kn li ri mang b n bnh vin. Nhiu ngi mt bnh tnh, c b chy mu nh
117

vy trong lc di chuyn khin b b mt mu nhiu tht l tai hi. Trng hp nguy him l ni xut huyt (xut huyt bn trong c th khng nhn thy c). Mt b b t hay b xe ng nh bng, ta thy try s, khng c g quan trng nhng mt lc sau t t thy mt , xanh mt, kht nc, mch nhy mau, l nhng du hiu chng t b b ni xut huyt (chng hn b b l lch) phi phu thut tc khc mi hy vng sng. Khi thy b b ng chm bng c nhng triu chng trn l ta phi n bnh vin ngay. Dp mng tay Ham ng ca m ca (hc t, hc bn, ca cnh, ca s), b rt d b dp mng tay. Nu b dp nh, ta thy bm tm, t ngy s khi. C th p nc mui cho mau tan. Trng hp b lm c phi mang n bc s rch ly m v dng khng sinh cn thit. C nhng trng hp t mt phn hay gn ht mng, khng sao, v mt thi gian sau, nu phao mng tay vn cn, mng mi s mc li. B nut ngoi vt Ngoi vt y c th l mt ng bc cc, mt vin bi, mt ci kim bng, mt ht nt o, mt cy kim gt hay mt mnh chai b... V bi v b khng phi l nh o thut cho nn rt mt cho ta! Trc ht cn bnh tnh i ph ty trng hp. Nu ngoi vt mc nghn c hng b v nu b di 1 tui ta xc ngc b dy, u chi thp, v v mnh gia hai xng b vai, c th vt bn ra. Gn y, th thut Heimlich c hiu qu hn: cp cu vin ng sau lng em b, 2 tay vng qua pha trc, nm cht, t trn rn, git mnh 5 - 6 ln v pha sau. Vt l s bn ra. Nu b l nut xung bao t ri th ta ch nn lo lng qu. V nu ngoi vt c dng trn, khng c mi nhn hay qu di c th mc kt u , th mt vi ngy sau ngoi vt yu qu s theo phn ra ngoi. Nh vy, nu bit chc l b nut mt vt trn (vin bi, ng xu), ta khng c g phi lo ngi c. Cho b nut thm cht bnh m, cht bng gn sch hay mng tre. Bng gn, mng tre c si, s, bao bc ngoi vt n, v lm cho n c mau tng ra. Nu l mt cy kim ty gi li th cng cha nh trn. Trong mi trng hp tuyt i khng c cho ung thuc x hyvng b tng ra cho mau. Trng hp kim nhn u hay kim ty m, phi mang b gp n y t. ng cho tay vo hng mc v khng hy vng g mc ra c m lm cho b b vim thanh qun nght th, nguy him hn. Ngoi vt lt vo phi Thnh thong b sc, mt ht cm nhy lt vo hc mi, ta thy kh chu lm ri, vy m tng tng mt b b mt ngoi vt no lc ng vo ... thanh qun s rt nguy him! B sc sa d di, bt rt ln ln, ngp th, ho tng cn, tot m hi. Lc ta tc khc xc b ln, trt u xung thp v v mnh lng hoc tt hn l lm th thut Heimlich (nh trn), c th ngoi vt s bn vt ra. Nu khng, sau mt cn lm mt, b yn tnh li ri mt na , phi mang b vo khoa Tai - Mi - Hng gp v ngoi vt lt vo cung phi.

118

Ngoi vt mi, tai Thnh thong b chi nghch nht cun giy hay ht me, ht u vo l mi hay l tai. Nu l mt vt trn, trn lng v cng th nn a b n bc s ngay, v khng bit cch ly v khng c dng c ly , ta cn lm cho vt chui vo su thm. Nu l mt mnh giy cun trn, ta c th dng ci kp nh gp ra c d dng. Trng hp mi, ta th cho b h mnh xem sao? Nu l mt ht la, ht u trong l tai, ta bm nc vo tai, ht la, ht u s ni ln. Nu l con kin... ta nh cn hay nc vi cho n cht trc.

Ngoi vt lt vo thanh qun cung phi: y l trng hp khn

cp, c hi chng xm nhp gm: Ho sc sa; Kh th; T m ti. Nu ngoi vt kt thanh qun, b b tt ting, khng th c, khng ni, khng khc c v ri vo hn m nhanh chng. Ngoi vt lt vo cung phi, tr kh th, kh kh tng cn, lm mt, yn tnh mt lc ri li mt na, phi mang b vo bnh vin cng sm cng tt. Ngay khi pht hin tr b sc ngoi vt vo thanh qun, nn lm ng tc sau y, c th cu sng tr (th thut Heimlich) v ch n c bnh vin th thng qu mun. Cch l: t ngt n mnh vo vng di c honh y mnh khng kh t phi ra, nh vy s tng c ngoi vt ra ngoi.

Th thut Heimlich

Nm 2 tay t ngt n mnh trn rn tr, git mnh theo hng t di ln trn v t trc ra sau - n khong 5 - 6 ln, mnh.

119

Phng (bng) iu ng ghi nh trc tin l b cng nh th vt phng cng nng. Mt ngi ln b phng khong 10% c th khng nguy him lm trng khi a b phng 5% nguy ri. V th, c trnh cho b ng bao gi b phng. Nu ri b b phng roi th tt hn nn mang b n bc s hay bnh vin sm. Bi v b phi c truyn dch nu cn, chch nga phong n gnh, dng khng sinh nga nhim trng... V quan trng hn c l gi cho vt phng khng gy nhng di chng tai hi v sau (nht l phng bn tay, mt, mi). Khng nn thoa mt th thuc st trng no nh thuc , cn... ln vt phng. Cng khng nn bng b kn hi. Tm thi ch cn di nc lnh ri p ln mt lp gc sch trnh bi hay rui bu, ri a b n bnh vin. Trng hp ch phng b phng ln th khng bao gi nn t chch, c th b nhim trng nguy him hn.

Ch :
- Khng lm b cc vt phng bng nc v nh vy c th gy nhim trng thm vt phng. - Khng dng lnh hoc bi bt c loi pommade no (ngoi tr pommade Silver sulfadiazine), khng bi ha cht hoc bt k cht no khc nh nc mm, gim, m, kem nh rng, bn non... ln vt phng. - Khng nn bi cc thuc chng so v thng khng hiu qu v so thng l do hu qu ca vic chm sc vt phng khng ng cch lm nhim trng vt phng. - Khng cn thit phi c n cc loi thc phm nh tm, cua, b, g, rau mung, cam... v n nhng thc phm ny khng h gy so. Tri li, nu king c qu mc s gy thiu cht dinh dng (c bit l cht m) khin cho vt phng lu lnh hn. - Khng dng cc loi bng bng bng c lng t mn hoc cc bng dnh dn ln vng b phng. - Trong trng hp phng in, khng c chm vo hoc ti gn ngi b nn nu dng in cha c ngt. Trng c (ng c) T 1 n 2 tui, b rt t m, ci g cng nm th, n th, hi th. Tt hn ht ng trong nh nhng cht c, hay nu c th cng phi mt ni tr khng vi ti hay khng lm sao ly c. Tt c cc th thuc tr bnh, vin hoc nc, tt c cc loi thuc git, thuc ty, thuc dit chut, thuc ch rn, cc loi du la, du xng, pin n, hp qut... u mt ni cao hay ct trong t kha k li. ta, cn phi k mt th trng c tnh nguyn khc na l trng c v thuc. Mt b m c a con lm kinh v nng - ng l khng c g quan trng - li ht hong cho ung mt gu hay mt rn (tam x m chng hn), a b rt cuc cht v trng c. B m khc c con a chy, nng lng mun cm ngay, cho ung mt vin si phin! V cn bit bao th trng c tnh nguyn khc ch v ngi me khng hiu ht, t mua thuc cho b ung (thuc cm ho, cm i, thuc nh mi... ) khng k nhng th trng c lu di nh ung Tifo thng xuyn lm b b bnh thiu mu do suy ty (ty
120

xng h hng, mu khng sinh ra c na) hoc ung corticoides ba bi n ni b sng mnh, bnh hoi khng cha khi. C ngi co gi cho con n try da chy mu. C ngi em con i thy t n chy phng da. Lm th no tr c nhng th trng c tnh nguyn ng thng l mt vn khc, y ta ch ni n nhng trng hp ri ro, tai nn thi. Lp tc ngay khi bit b b trng c, ta bnh tnh lm mt vi bin php cp cu v sau mang b n bnh vin ngay, cn bit r b trng c th g, nhiu hay t, lc no? B nut nhm thuc ng ca m chng hn, phi ni r tn thuc l thuc g (mang theo chai thuc , ng thuc hay nhn hiu, toa thuc), ung my vin, ung lc my gi?... ) Nhng iu ny rt quan trng v bc s ty theo m cho thuc gii hay ra rut nu cn. Cc bin php cp cu tm thi nh sau: - Nu ung hay n phi mt cht c: lm cho b ma ra, cng nhiu cng tt. Cho que qun bng vo c hng b v ngoy cho b c ra ngay . C th cho b ung cht sa hay cht nc ri mi ngoy. Nu b ln, ta cho b ung mt dung dch lm i nh nc mui mn , nc x bng... nh qu, ngi ta ly mn tht (rt tanh) cho ung cng c hiu qu. Nu cn, phi mang vo bnh vin ra rut; mang cng sm cng tt, v tr sau 4 gi nhiu khi khng cn ra rut c na. Nh ghi r gi gic b trng c khai vi bc s. - Nu ht phi hi c: lp tc mang b ra khi vng c hi c, lm h hp nhn to ngay v a b n bnh vin. - Nu b dnh cht c ngoi da: ta xi (di) ni bng mt vi nc mnh. Nn nh, ch cn di mnh bng nc thng thi cho tri bt cht c. Ri a b vo bnh vin. - Cht c nhm mt: xt nc ra mt lu khong 10 pht , ri mang b n bc s nhn khoa cng sm cng tt. Tm li, tt hn ht l cc loi thuc men v cht c phi c ct k v xa tm tay tr. Cc loi thuc c khng dng nn hy b i. Thuc ung phi c nhn hiu r rng v ch dng khi bit liu lng chnh xc.

C gia nh u tham d vo ba cho cc, nhng, trong khi nhng ngi ln khng sao c th ba chu nh b ng c phi a vo bnh vin cp cu. Hi ra mi bit ngi ln n cc phn... xng xu, cn tr con th c dnh cho cc mn ngon l gan v trng cc, khng bit rng chnh gan v trng cc mi cha cht c, ng l phi ling b i lc lm tht cc. C nc cng vy, cht c cha gan. C b p cht, x phi kh, mt ngm vo tht gy ng c cho ngi n. Cc loi nm c mu sc s cng thng l nm c.

121

Th vt cn Khng nn cho b chi vi ch mo, nht l ch mo l. Nu b ri b ch cn, mt mt ta bt gi con ch li (nh ng git cht v nh Trm th y khm nghim, quan st trong 10 hm - mt khc, ta a b n khm v chch nga bnh di nu cn. Nu ch c chch nga ng hong hoc trong 10 ngy theo di quan st, khng thy c triu chng ca bnh di th khng c g ng lo. B s c chch nga phong n gnh, ung thuc nga nhim trng v sn sc nh b vt thng thng. Nu khng bt c ch hoc ch b p cht, hoc ch c triu chng bnh di th b s phi c chch nga bnh ny . Nu b ri ro b rn cn phi lm ngay mt ai ch huyt (ga-r) vng trn ch b cn (khng xa qu) , mt mt ngom ly vt thng b m ht mu v cht c ra bt (d nhin l ngi ht vt thng khng b chy mu nu rng hay l lot ming). a b n c s y t cng sm cng tt. Ong t i d ngoi nn lu phng ong chch! Trnh chc ph t ong. Nn mt qun o mu nht, trnh mt qun o mu sc sc s. Nn i giy v mt trang phc che kn chn tay.

- Khi b mt n ong tn cng, tt nht l nhy xung nc hoc ni c cy ci rm rp v khi vo ong c khuynh hng tn lc v mt du. Cht ui Rt d xy ra cc b sng trn nh sn dc sng h, cc b tm bin, tm h..., cng c khi b ri t vo lu nc khng y kn. Khi b c vt ln, thng b ngp th. Phi lm h hp nhn to cng sm cng tt, c th lm ngay trong lc ang vt ln mi hy vng cu sng. Phng php h hp nhn to tt nht l ming qua ming . Sau , ci b qun o ca b, m ri mang n bnh vin. Trn ng i vn tip tc lm h hp nhn to nu cn . Nn nh l khng cn tm cch xc nc , khng c h la, ln lu mt th gi v ch m phi lm h hp nhn to ngay. Cng sm cng tt: h hi thi ngt, n tim ng phng php. in git Khng nn t nhng ch ly in va tm tay b. Bn i, l in, qut my, v cc dng in nhng ni no b khng vi ti hoc phi c che y kn. Nu b ri b in git, ta phi ct t ngay dng in (g cu ch, cp cng t), ht nht ming b (lm trng kh o) ri lm h hp nhn to ngay , sau , mang n nh thng cha phng sau.

122

PHNG PHP LM H HP NHN TO MING QUA MING HAY MING QUA MI Trong trng hp cp cu (cht ui, in git, nhim kh c... ) lm h hp nhn tao cng sm chng no hy vng cu sng b b nn cng nhiu chng . Mt pht chm tr l y b li gn t thn. i a c b n bc s hay bnh vin i khi qu tr. V th, bit cch lm h hp nhn to tng khng phi l v ch. Nhiu khi b nn th nm ba pht nhng tim cn p, b s th li nu c lm h hp nhn to. Phi bnh tnh v kin nhn. Thi gian lm h hp nhn to c th ko di 1/2 gi, 1 gi ng h, cho n khi gi c bc s hay a c b n bnh vin. - Trc ht phi mc ht m nht, ngoi vt... ming b ra lm trng kh o (cho d th). - t b nm nga, nng c ln, n u ng ra sau y cm v pha trc sao cho kh o c thng - Ngom ly ming b, ng thi dng m chn mi b kn li, thi hi di v su. C th ngom ly mi b m thi cng c (bt cht ming b li) , hoc ngom c mi ln ming nu l b s sinh. - Thi trung bnh 20 - 30 ln mi pht v khng nn thi ht hi trong phi ca ta. Nu thy da b hng ln, con ngi teo nh li l c kt qu tt. - Nhng li lm thng mc phi l u b cn gp li, ming ngm khng kn, thi nh qu, thi xong khng b ra ngay cho b th ra, mt bnh tnh, ngng sm qu! - Nu tim b ngng p, phi ng thi xoa bp tim bng cch dng cm tay n mnh trn xng c b (2/3 xng c k t trn xung) vi tc 80- 100 ln mi pht (b 3 - 4 tui), n su 3 - 4 phn. Phi t b nm trn nn cng mi c hiu qu. Ku cu c ngi n gip. - Trong trng hp c mt mnh th c mi 4 hay 5 ln n tim li thi mt hi vo phi b. Rng kin nhn, nhiu khi lm thm 5 pht na m cu c b.

123

CHNG 31: B cm B c th b cm rt sm, ngay trong thi gian cn nm nh h sinh, nu ta khng cn thn ngi ang b cm cm n thm, hn ht, nng niu b v v tnh ly cho b. Thng th trong nhng thng u chng cm ca b khng c g l nng, nh cc khng th ca ngi m vn cn ang bo v b hu hiu. Nhng sau thi k b d b cm mi khi tri gi, tr tri. Lc b kh ng, bing b, nhy mi, nght mi, th ph ph, lc b b ngp, b la khc, kh chu. Vi ngy sau mi c chy ra, ho khan, nhit c th ln, nhng thng th b khng nng, c khi hm hp m hi. Nhn thn sc b thy khc, u oi, l , mt v lanh li, ta c th nghi b b cm, nu i khm bc s, bc s s khng thy c g l c tr mi nght v c hng b hi . Bc s kt lun b cm xong v cho vi th thuc ung l khi. Tuy nhin, tnh trng u oi, bing b, c th ko di n my hm lin v nght mi, chy mi c th c tun hay vi tun cha dt lm b gy st i. Nhng lc thy b ngp khng b c , b m no cng d nng lng mua mt th thuc nh mi nh cho b , b ht ngp ngay nhng t t l ngi i, xanh tm li, xut m hi lnh ngt , c khi cht gic, li phi mang vo bnh vin v ng c! (xem bi Mi b) * T 6 thng tr i n nm su tui, bnh cm ca b hi khc mt cht, ngoi nhng triu chng trn, b c th nng rt d di, 30 - 40C v c khi lm kinh, co git, cng c trng hp khng nng, ch s mi thi v ko di hng tun l. Cn nng d di nh vy thng lm cho b m ht hong nhiu khi ch phn nh mt bnh thng thng s si. Ngy hm sau, nhit c th tr li bnh thng v nu khm bc s, bc s cng thy khng c g l tr c hng hi vim v t cho ci tn l vim hng. * Nguyn nhn bnh cm vn cha c bit r rng. C th l do siu vi gy ra, nhng chc chn l c nhiu yu t tr gip: nh hng ca thi tit, lnh qu, nng qu, c th mt mi, tm thm bt an... Bnh rt hay ly, kh trnh v ngi bnh c th ly cho b trc khi bit mnh c bnh. Nu trong nh c ngi b cm cm, ngi khng nn n gn b, khng nn ho, ni chuyn vo mt b, hn ht b. Kh nht l khi chnh m b bnh, lm sao khng sn sc gn gi b c? Thi th nh cho b cm... cho quen vy. Cm t n khng nguy him lm nhng thng ko di h ng tun v lm kh c m ln con. Nguy him l nhn lc c th b suy yu, vi trng xung quanh trong mi, trong ming b li dng thi c tn cng lm b vim ph qun, sng phi, thi l tai... Nu sau ba bn ngy b vn cn nng, v ho nhiu th chc l c bin chng ri! * Thng thng t c ai a b i khm bc s ngay t lc c triu chng cm. Thy b nng, nhy mi, l b ra co gi, l, gic hi, mc thm cho b vi ba ci o m v thoa du (nht l vng thn qu). Khi b nhum lnh, nhy mi, nght mi, ni da g... khng g tt hn l mc thm cho b mt ci o m v trnh ng cho b ra gi. Tri li, nu b nng n 39 - 40 m cn mc thm cho b vi o m, trm thm khn... l gip b nng thm, mau lm kinh. Co gi cng vy, co t v va phi cng gip b d chu c th lt qua cn nhim cm - nhng co n rm mu , rch da th ch mang li nguy him. Cc phng php xng, gic hi v nht l ct l tr con c hi hn l c li. Tt
124

hn l nn trnh i. Ct l c th gy phong n gnh, gic c th lm phng v xng th b b ngp th. C th tr con khng chu ng c nh ngi ln. Nn cho b nm ngh, ung nhiu nc (c th ung nc chanh ng), n thc n lng nh... Nu nng nhiu (xem B nng) v nu cn dng khng sinh th nn theo s ch dn ca bc s. Nhng nm gn y, c bnh st xut huyt, bnh ny rt nguy him, c th lm cht tr d dng nu khng nh bnh v cha tr kp thi. Lc khi u, bnh d lm ln vi chng cm cm thng thng kh phn bit, vi ba ngy sau, cc triu chng ca bnh mi xut hin. Chnh v th trong ma c dch st xut huyt, khi b nng st, kh , th nn i khm bc s ngay ch ng tng cm cm thng thng ri tr tay khng kp.

125

CHNG 32: B nng C nhiu trng hp b bnh nng m khng nng hay nng rt t - c khi b nng nhiu trong vi ngy u ri tr lnh th chnh l lc bnh tnh trm trng thm ch khng phi thuyn gim nh trong bnh st xut huyt chng hn v c khi b ch hm hp st ngy ny qua ngy khc khin ta xem thng b qua, nhng thc s b ang b vi trng lao c khot - v ngc li, c b nng kinh khng m ch l mt bnh xong nh cm cm vim hng... Nhit thay i Vn b nng v th rt phc tp ng cho ta bn k mt cht. Bnh thng nhit b l 37 bch phn (37C). Nhit ny c th thay i cht t trong ngy, ty thi tit. Sng sm, khi tri mt m, nhit c th di 37 cht nh, 368 chng hn, bui x tra, tri hanh nng, nhit b ln 372. Khi ta mc cho b nhiu lp o, nhit ca c th b cng tng ln cht nh. Khi b chy nhy nhiu, nhit b cng cao hn lc b nm ngh. Nh vy, ta thy c nhiu l do nhit b thay i, nhng khng bao gi thay i nhiu. Khi b nng trn 38 l b bnh ri ! Nhiu b thn kinh qu mn tip , nhit ln c trn 385 l c th lm kinh! V th, phn sau ti s ni v mt vi phng php lm gim nhit cho b ngn nga chng lm kinh nguy him ny trong khi ch i mang b n bc s. Cch o nhit Ngi ta o nhit bng mt dng c gi l ng thy. l mt ci ng thy tinh, trng ging cy vit bi, mt u bng kim loi thon nh cha thy ngn, phn kia di hn c chia t 35 - 42C. S 37 mu ch nhit bnh thng ca c th. Di 35 v trn 42 l c th con ngi trong tnh trng nguy kch, cho nn khng cn chia thm ngoi 2 s . Trc khi t thy cho b, phi vy mnh tay (coi chng vng mt!) cho vch thy ngn tut xung y. Ta c th ly thy ming, nch hay hu mn. hu mn chnh xc nht v cng mau l nht, ch cn 30 giy n 1 pht l ta c th ly ra c c ri. nch khng chnh xc bng, thp hn nhit thc 0,5, v th, nu ly nch phi cng thm 0, 5. Th d: 375 th c ngha l 38. Ly nch phi hi lu khong 5 pht. Thi gian b u c ngi yn, b vng vy v ng thy c th trt ra ngoi. Tt hn l ly hu mn. Cho b nm p trn 2 chn b m, mt tay b gi vai b ng cho b vng vy, tay kia kp ng thy, 30 giy l xong! Nu b cn nh, cho b nm nga, a cao 2 chn b ln l t ng thy d dng. Trc khi t ng thy vo hu mn, nn thoa mt cht nc cho trn, v nh ng gng sc y ng thy vo su . c trng hp t ng thy khng cn thn lm gy ng thy trong hu mn b, c khi lm rch hu mn. D nhin, y ch l nhng trng hp hi hu. Ly thy nh vy khng c g thch th cho b v c b m, v th khng bao gi nn ly thy cho mt b khe mnh, bnh thng. Ti phi nhc iu v thnh thong c b m qu thng con, lo lng cho con, nht l c c u nhng cun sch y hc b m nh bnh ny bnh n, nn ly thy cho b mi ngy 5, 7 ln, b mi 372
126

cung cung lo s ri! Ni ci chuyn b ang chi m b ra t thy , hnh h b, cng cho b nng ln ri. Nhng b m qu lo lng ny gp lc b au cng kh s hn: b ly thy sut ngy, lc no cng thy lm lm ng thy trn tay nh sn sng nht vo t b! Hin c bn cc loi nhit k dn da, o l tai cng tin li hn cho b. Nh ni, nhit ca b c th thay i theo thi tit, theo bnh chng v ty theo o qun ta mc cho b. Ti cc bnh vin, mi ngy ngi ta ly thy 2 ln, mt ln lc sng sm, mt ln lc x tra l theo di bnh. Nhit b di 3 tui

Di bnh thng H nhit

Bnh thng ST

ST CAO

iu quan trng nn nh l nhit cao hay thp khng phn nh ng tnh trng ca tr bnh, nht l tr di 3 tui. Di tui ny, h thn kinh ca b cha hon chnh v do c quan iu ha thn nhit d b xo trn . Tr c th bnh rt nng m khng nng hay nng s s v ngc li c th nng rt d di m ch bnh xong. Mt cht bin c no trong s pht trin tm c cng c th lm cho tr nng , ngoi ci nng v bnh, nh khi b mc rng, b bit b... v nhng b m nhiu kinh nghim khng qu lo s v nhng cn nng ny. Th th bit cn c vo u bit b nng chi hay nng thc? K ra cng hi kh! Nu b ch nng sung mt vi ngy , khng c thm triu chng no khc, b vn chi, vn chy, vn n th khng c g ng lo lng. Cn b nng m thn sc l , b n, b chi, mt, hay i ma, tiu xu, ho, lm kinh th phi mang n bc s gp. Ngay khi b khng nng m c nhng triu chng , b cng bnh ri! Tt hn c l nu nghi ng, nn mang n y t khm, c bnh th cha, khng th cng lo. i khi, ngay bc s cng b trc mt trng hp b nng sung, cha c thm triu chng g khc, v nhiu th bnh n ngy th ba, th nm sau khi nng mi xut hin r rng. iu quan trng l phi theo di cha tr kp thi. Nguyn nhn ca nng (st) Nng c nhiu nguyn nhn. Trng hp thng thng nht l b nng v nhim trng. Nhim trng c th xy ra c hng, l tai, ng h hp, h tiu ha, h bi tit, da, mng no... Ch nhim trng y c hiu l do vi trng (thng hn... ), do siu vi (st xut huyt... ) v do c k sinh trng na (nh st rt, sn li, giang mai... ). D nhin, mun bit r bnh phi c khm k cng, i khi cn cn phi lm mt vi xt nghim cn thit nh th mu, th m, th phn, th nc tiu, chp phim X-quang, siu m cc th...

127

B cng c th nng v thiu nc, mt nc trong c th. B s sinh thng c nhng cn nng t ngt v thiu nc, hoc v sa m t, b khng m m qun khng cho ung nc thm, hoc v pha sa bt khng ng lng, sa nhiu nc t - hoc cc tr sinh non c trong lng p cng c th nng ln nhiu v thiu nc. Trong chng tiu chy, b nng nhiu mt phn do nhim trng, nhng phn quan trng hn l do mt nc (xem B tiu chy). Nc trong c th mt i gy ra cn nng d di c th ln n 40 - 41 v hin tng m c cc cht in gii, toan ha huyt thanh, lm tn thng no b. Trong trng hp ny, cch cha tt nht l cho nc vo c th , hoc ung hoc tim vo tnh mch l b ht nng, ch khng phi dng thuc h nhit. Trng hp ng l b c th nng v thuc, nht l cc loi thuc khng sinh dng khng ng ch, ng lc. Trong trng hp ny ch cn ngng thuc l b ht nng. Ta c thi quen cho b ung khng sinh ba bi c th lm cho b nng dai dng. Thuc b cng vy - s thng d sinh t D cng lm b nng v b n m nhiu khi khng bit v sao. Sau cng, nn cc trng hp nng lu ngy , b con thng gi l c gc ban hoc ban cha ra ht, thc ra c th l mt chng bnh nhim trng no b chn li bng vi th thuc khng sinh dng khng ng lng, khng ng thi gian, khin bnh khng khi m ch lng xung ri li bng ln, thng nht l bnh lao phi hay bnh thiu mu, nhim trng ng tiu... Khng k nhng trng hp b nng khi mc rng, khi bit lt, bit b hoc b bn. Cc loi nng ny khng c g nguy him. Bc s khm nghim k lng, hi han tng tn mi tm ng nguyn nhn chng nng m tr cho b . Cch lm h nng tm thi Lc nhit tng cao da b ng hng, mt b rc nng, mt , mch nhy mau, hi th dn dp, b kht nc v m hi nhiu. Tt c nhng bin i sinh l l do c ch t ng ca c th chng li nng. Phn ng u tin ca hu ht cc b ni, b ngoi v m b khi thy b nng l mc thm cho b vi ci o m, trm thm ci khn dy, qun thm ci mnl en trnh gi cho b. Sau l mt mn ct lng, co gi, l, nn chanh... Thc khng c g v l hn khi b nng nhiu m cn mc thm o, qun khn, trm mn! Cc b m lm nh th l v thng b, mun bo v b nhng li lm hi b, khin b nng thm v lm kinh sau ! Cch tt nht khi b nng cao, trong khi ch mang b i bc s, ta nn: - Ci b cc th o m, o dy, chn mn qun quanh b, ch mc cho b chic o vi, thong, ht m hi. Lau kh m hi cho b thng xuyn, trnh ra gi. Cho b ung nhiu nc, ung kht th thi. Dng thuc h nhit (ng liu).

- p nc mt nh u b, hai bn nch, hng. C th dng khn nhng trong nc lnh, vt cho ro nc lau cho b ri p quanh mnh b. Hi lnh s rt bt sc nng i. Cc phng php ny ch cp cu tm thi, trnh cho b khi lm kinh v qu nng trong khi ch i mang b n bc s. Khi nhit
128

xung cn 38,5 C, phi ngng li ngay, khng c lm qu lnh. B m no c con nng cng mun lm th no cho b ht nng ngay tc khc . C mt vi loi thuc chch hay ung vo s lm cho b ht nng ngay nhng rt nguy him. Lm cho nng li khng phi d! Nng l mt phng tin khng ca c th chng li s xm nhp ca vi trng. H nng mau qu l tiu dit sc khng ny v lm ri lon c ch iu ha thn nhit rt c hi, hn na, nh c nng bc s d theo di bnh, d nh bnh hn. Tm li, khi b nng ta ch nn ht hong. Bnh tnh, cp thy cho b, nu thy nng nhiu qu th lm h nng bng cc phng php n gin k trn, nhng cn nht l cho b mc o thong, lau kh m hi v cho b ung nhiu nc.

Ghi nh:
Cn theo di st. Khi tr nng m c v mt mi nhiu, bt rt, i ma, au bng; hoc nng m km nhc u , thp phng, c cng; hoc nng c ni nhng nt da, lnh tay chn, cn a i khm bnh ngay . Cc trng hp nng ko di cng cn khm bnh gp , khng nn ngh l c gc ban trong khi thc ra tr b thng hn, st rt hay lao phi, vim tai g . Trong mi trng hp khi tr nng , khng nn xem thng, tng l nng mc rng, nng bit b, bit lt... ri mt cnh gic, lc bnh tr nng khng kp i ph. Quan trng hn c l THEO DI xem c g i km vi nng khng? Bnh thay i tng ngy, nn phi theo di tng ngy! Nng sung 2 - 3 ngy lin: coi chng st xut huyt? Nng ho, chy nc mt, nc mi: ban ? Nng km ho, s mi: cm cm? Nng km ho, kh th: vim phi? Nng km i ma, tiu chy: nhim trng tiu ha? Nng km i ma + lm kinh (co git) + thp phng ( tr nh): vim mng no? Nng + nhc u + i ma + c cng: vim mng no? Nng + khn ting (tt ging): bch hu? Nng + au h chu phi: vim rut tha? Nng c c + rt run + thiu mu: st rt? Nng + au bng + i + vng da + vng mt: vim gan?

Th d:

129

Khi tr nng st nn: Mc thong, mt, vi loi o qun bng vi thm ht m hi v nh lau kh m hi thng xuyn.
-

Nm ch thong kh, sng du, yn tnh. Trnh mi kch thch nh gy ting ng mnh, ni to ting, gi tn, v vo ngi... .
-

n thc n lng, nh, d tiu, v cht b dng.

Ung nhiu nc. Khi nng cao, rt kht nc v nhiu m hi, th nhanh ra nhiu hi nc. Cng kh nc, nhit cng ln mau, d gy ra nhng bin chng tai hi. C th cho ung nc chn hay nc chanh ng, c thm nng lng v vitamin C rt tt cho tr. Tuy nng l mt phn ng t v ca c th, cng cn lm h nng tm thi: cho ung mt loi thuc h nhit thng thng... hoc dng thuc h nhit loi nht hu mn. Dng khn vi nhng trong nc: vt cho kh nc, ri qun quanh ngi, c bit vng nch, hng, chng 15 pht, nhit s h. Khi nhit xung cn 38 - 38,5C th ngng ngay. Khng nn thay khn thng xuyn b d b kch thch, cng khng nn chm cc.
-

Khng cn dng khng sinh khi cha c ch nh.

Trong trng hp tr nng lu ngy, cn lau sch da thng xuyn gip m hi c thot ra d dng. Lau nhanh bng nc m, trnh ch gi la. C nhng trng hp da ng y cu bn, bt c l chn lng, m hi ng li lm m li tng l ban trng! - Cn theo di st. Khi tr nng m c v mt mi nhiu, bt rt, i ma, au bng; hoc nng km nhc u, c cng; hoc nng c ni nhng nt bm, da, lnh tay chn, cn a i khm bnh ngay.

130

CHNG 33: B lm kinh Chuyn xy lu m ti vn cn nh r nh mi hm qua. Lc ti cn l mt ni tr ti bnh vin Nhi ng v bui tra hm ti nhn mt ca c bit: Mt b m c v cht phc hin lnh, m trn tay mt ng chn mn ht hong chy n phng nhn bnh ni khng ra ting: - Bc s cu con ti! Vch ng mn v khn v o ra ti tm thy mt a b khong 15, 16 thng, b bm, nm m man bt tnh. Nhit b ln trn 40C. Ti va khm va hi thm chi tit. B m ni: - N vn chi, bc s, ri thnh lnh nng ln v lm kinh (co git). Ti hong hn khng bit lm g c, may nh my b li xm, ngi bt gi, ngi thuc, ngi co lng, ngi nn chanh ri ku ti mang chu vo y. Nh bc s lm n cu gim. Tam x m Ti khng ngc nhin khi nghe ni c nn chanh, nhng ln ny ngoi vic li b b gip ti cn thy chanh chung quanh mi mt. Vch mt b xem th mt b c m v phng gic mc . Rt c th b s b m ch v lng st sng qu ng ca mt s b hng xm no , nn chanh khng nhng vo ming b m cn vo mt b na! Ngi m ng thng trng lc hong ht, mt bnh tnh khng bit phi lm g, ai mun lm b th no cng c. Thc ti nghip! Thy con ngi b teo nh li v m hi khc thng, ti hi: - Ri h cho con b ung si phin na phi khng? - D khng, cho ung tam x m. Tam x m! Theo ci tn gi th chc l mt th thuc lm bng mt ba con rn, nhng khng bit rn g, cng dng ra sao, ch bit tr con trng c v cht v loi thuc ny kh nhiu m khng thy ai phn nn g c! Thy tc dng ca n lm cho tr hn m, con ngi teo nh li ging nh trng hp trng c v thuc phin nn chng ti cho thuc gii c phin vy. Thng th nu khng trng c nng, b c th sng. Nhng ln ny chng ti tht bi. B cht. B khng cht v chng nng cao rt thng thng tr con, nhng cht v lng tt, v s st sng qu ng ca b hng xm no v v s mt bnh tnh ca m: b cht v trng c tam x m! Nhng d b cn sng, khng chc g b cn thy nh sng vi i mt phng chy v chanh ! Chanh Khng thiu g trng hp b lm kinh trng c v mt gu, v si thuc phin, v tam x m! Ring v chanh th khng trng hp lm kinh no trnh khi. Cht nh v lc b cn tnh to th khng sao ch nhiu th b b gip li b n hng tun hoc b sng phi - nu khng b cht ngp - v thng lc nn chanh vo ming cng l lc b hn m, khng cn nut c na v chanh s chy vo kh qun! Chanh, theo sch thuc nam, c cng nng lm h m ch khng chn cn lm kinh, nhng h m u khng thy ch thy b kh kh ngp th thm v nc chanh chy vo cung phi. Chng ti mi ngy c
131

phi thy cnh b cht ngp v chanh, c phi tm (cch) gip b th li, thc kh tm! Thc ra sau mt cn lm kinh, khng c chanh th b cng s ht git v hn m bt tnh ri! Cn lm kinh D nhin khng c b m no khng kinh hong v thy b lm kinh. Lc mt b trn ngc, trng xc, b cong ngi ra sau, c ra, mi mt v mi co git , cc ngn tay run run, hi th kh khn, v mi b c th thm tm li, si bt mp... Sau mt cn git nh th, b thng m i, ri c khi tnh hn, c khi li git li mt lc sau . Trong nhng cn git nh vy, b c th cn t li hay cn dp mi l thng, nu khng bit cch phng. Nguyn nhn B di ba tui rt d lm kinh bi h thn kinh cha c gi gin. Nng khong 39C, 40C l b c th lm kinh ri! Nhiu b khc , c l do di truyn, c mt tng thn kinh qu nhy cm hay cc b sinh non, thn kinh yu t, ch cn nhit tng ln mt cht, khong 385 l git ri! V th m phn ln cc trng hp lm kinh ca b di 3 tui khng qu nguy him nh ta tng (nhng nu b lm kinh thng th li l chuyn khc). Tuy nhin rt kh phn bi ttrng hp lm kinh v nng thng thng vi mt trng hp c bnh no b hay ri lon cc cht in gii... Do , d th no cng phi mang b n bc s hay bnh vin khm nghim v iu tr. C rt nhiu nguyn nhn gy ra lm kinh t nhng nguyn nhn thng thng nh nhit ln cao t ngt do cc bnh nhim trng n nhng bnh no, mng no, nhng bnh v kh nc hay tha nc trong c th, ri lon cc cht in gii..., thiu sinh t B6, ng lng thp, chn thng no b do tai nn , bnh di truyn... Cp cu tm thi Trong thi gian ch i mang b n bc s, ngi m no cng c th lm gim bt nguy him cho b bng nhng bin php sau y: Bnh tnh khng cho b ung thuc by b . - Ly cn mung, na, que g... chn gia hai hm rng ngn b ct t li. Mc ht m nht cho b d th. Lm h nng (xem B nng). Ri mang b n mt c s y t gn nht.

Tm li, khi gp trng hp b lm kinh v nng khng c g ng lo, cn nht l lm gim nhit ca b v thng thng th sau ba tui b bt lm kinh, cng khng nh hng g n s thng minh ca b sau ny. Trong trng hp lm kinh v vim mng no, vim no... b phi c cha tr ti bnh vin gp .

132

GHI NH:

- Khng nn nn chanh, nh s vo ming tr lc tr ang lm kinh hoc hn m sau lm kinh. Lc , tr kh kh kh th, tm ti v m nht xut tit nhiu, li b kh th thm v chanh, s chn nght ng th. Hn na, trong lc m nh th, tr khng nut c , d b sc vo phi rt nguy him. c nhng trng hp tr b nn chanh c vo mt lm phng mt, v phn ln cc trng hp th thng b gip ming, phng li v chanh. - Khng nn gi tn, v vo ngi tr, git tc... v lm th cng khin tr b kch thch, co git nhiu hn. - Khng cn phi co gi n rch da chy mu, bm tm c ngi tr. Da tr mng manh, nhiu mch mu nh, nu cn, ch co nh c tc dng. Cn ch lc m, tr khng bit au nn khng phn ng, ta d co qu mnh tay. Tm li cn ht sc bnh tnh trc mt trng hp tr lm kinh: - t tr ch yn tnh, sng du, mt m, thong kh. - Trnh mi ng chm, kch thch v ch. - Ci bt hay ni lng qun o, p mt lm h nhit nu tr nng cao. - t u tr nm hn thp, nghing v mt bn cho m nht d chy ra. Tm cch ly m nht cho tr d th. - Nu tr c rng, cn t mt vt ngng gia hai hm rng trnh cn t li. Vt ngng c th l mt nt khn tay, cn vit g, cun gc, cn mung...

133

CHNG 34: B ma B nng hay ho hen cht nh ta c th b qua, nng hn mt cht mi lo thy lo thuc, nhng khi b b nn ma, ta khng th no ng yn m ng c. Lc b c v bt rt , e vi ting, bng co tht li ri b ma thc tho ra. Ma nh vy chng vi ln l b mt l ngi, tht thn, th kh khn v da xanh mt li. Trc tnh trng khng ngi m no m khng ht hong, lo s. Ma v sa Ngi ta phn bit trc ht ma v sa. Ta thy c nhng b b xong mt lc li sara, nhng trng hp ny b khng mt, khng phi rng sc v sau vn chi nh thng. C b li nh c thi qu en, sa mt cht sa nhai li chi cho bun v trng hp ny cng khng gi l ma. Ma l b nn ra thc n c tiu ha mt phn trong d dy, thng l sa ng cc. Chng ma thng thng b s sinh Trng hp thng thng nht tr s sinh l b ma sau khi b xong, hoc do cch pha sa khng ng cch hoc ngi m cha c kinh nghim cho con b. Trong cc trng hp ny , b ma thng thng nhng khng mt , vn ln cn, vn chi, khng ng ngi. Cc b m u bit mi ln b xong, khng nn t b nm ngay m phi dng b ln cho sa xung . C b cn vut bng b (nh ngi ta vut gin vy), v v lng b cho sa xung mau, i cho b hi mt ci khoi tr ri mi t b xung ng. Trng hp b sa b phi pha ch ng phn lng, pha long qu b d ma, pha c qu kh tiu, cng ma. Khi cho b phi dng ng bnh sa b khng b nut qu nhiu hi vo bao t. B xong cng phi xc b dy, vut cho b hi nh trn. Nu b b sa m m b ma th cho n dm thm mt bnh sa b cng ht. y l trng hp ma thng thng, nhng cng thng gp v cc b m sinh con u lng thiu kinh nghim lo lng khng t. Ma v nght rut Trng hp b nght ch no trong ng tiu ha, b cng ma m ma cch khc. Thng l chng nght cung bao t (chng hp mn v ph i), , lp nim mc v c vng qu dy, lm nghn ng lu thng ca sa. Bnh thng xy ra b trai. Sau khi sinh vi ba tun l l bt u ma. B b xong chng 15 pht hay na gi bng ma mnh, ma c vi. Trong nhiu ngy, b gy m i v i. Thnh thong thy rut co tht li thnh tng cc chy qua li bng, khm c th s thy cc cng ch nght . Trng hp ny phi a b n bnh vin m. Ma v nng Trng hp b nng v ma th cn phi khm bc s mi xong, bi c rt nhiu bnh nguy him bt u cc triu chng . Cc bnh thng thng nh cm cm, ho g, trng thc b ma nh, bnh st xut huyt b cng ma , vim no, vim mng no cp tnh, lao mng no cng ma. V th, trong nhng trng hp ma m c nng th phi i khm bc s sm, khng c chn ch.

134

Nhng nguyn nhn khc Ngoi ra b cng c th ma v khng chu mt th sa hay mt thc n no v ma v nguyn nhn tm l: nhiu b mi ln ni gin l ma, sau li bnh thng ngay.

Tm li:
- Nhiu khi, tr s sinh chng ma rt thng thng, d cha, ch cn thay i cch pha sa hay lm vi th thut cng cha bnh ny . Chng ma m c nng thng nguy him, phi khm bc s. - Thuc cm ma rt nhiu th nhng phn nhiu cng rt c, d lm thuc, trng thuc. Khng bao gi nn ung tam x m hay si phin cm ma. - Lc b ma tm ngng cc thc n, thc ung, cho rut b ngh ngi. Sau , 15 pht, na gi, cho ung li cht nc - t thi - v nc p lnh cng tt. Cho n cht cho c hoc vi mi cam. Nu b khng ma na, dn dn cho n li bnh thng. - Nh nghing u b xung thp cho b ma ri cho b nm nghing khng b ngp th v cht ma chui vo cung phi.

Gn y, ti c dp khm cho mt b 7 thng tui b Hi chng tro ngc d dy - thc qun c khm iu tr nhiu ni v lm siu m chn on bnh vin. Ti ngc nhin thy b vn khe, hng ho, b bm. Hi k v ch dinh dng mi bit do m bn i lm, cha tht nghip nh nui con c gng nui con gii bng cch pha sa tht c c cho b mau ln. B ung vo ln no cng b i ma. c hng dn k cch pha sa ng lng, cho n dm ng cch, b khi bnh ch trong mt tun l. Gia nh rt ngc nhin v trc nghe chn on l Hi chng tro ngc' lo lng mt n mt ng, ngh ti chuyn phi m x g gh gm lm! Cn bit rng ngay khi chn on xc nh l tr b Hi chng tro ngc d dy - thc qun th cng theo di, cha ni khoa, dinh dng l ch yu, bt c mi phi can thip phu thut.

135

CHNG 35: B bn - Tha bc s, chu b bn qu, hai ba ngy mi i tiu mt ln , ti phi bm t mi ngy cho chu. - Phn ca chu ra sao? - Phn chu vn tt, mm, khng sao c, ch phi ci hai ba ngy mi i mt ln! - Chu b sa g? - B sa m. Th ra y l mt b m kh tnh, b ngh rng ngi ln nn i tiu mi ngy mt ln th b cng phi th. C l trong thm tm, b cng nh hu ht chng ta cho rng b l mt ngi ln thu nh v ngi ln l b... ko di. Bn l g? Thc ra b hiu lm ch bn. Thi gian gia hai ln i cu mi ch l yu t ph, yu t chnh cn c vo tnh cht ca phn. Phn cng, kh, t, th bn. Phn mm, i tiu d dng th khng phi l bn d hai ba ngy b mi i mt ln . Trng hp b sa m cng c bit. Sa m l th sa tt nht i vi b , b hp thu d dng v trn vn, rt t cht b nn nhiu khi nm by ngy b mi i tiu mt ln m khng phi bn, nu phn b vn mm tt, b i vn d dng. Tri li, cng trong trng hp b sa m, b c th i tiu mi ngy nm ba lt, c cht nc, ln cn, lc lu ngoi khng kh ha xanh xanh th cng khng phi l b tiu chy! Chng thuc men g c! Tuy nhin, cng c nhng trng hp b bn thc s, nht l cc b b sa b, sa c c ng. Nu pha khng ng cch, pha long qu, phn b t, c cng, lu ngy mi i cu mt ln thnh bn. Pha c qu th thiu nc cng d b bn. Nh vy, phn lng sa pha cho b ung phi thch hp. Khi b bn, b cn nhn, kh chu, au bng tng cn, b b v c khi nng. Nhiu b m c thi quen thy con nng th bm t mt ng glycrine cho i cu, tng lm vy l b ht nng, thc ra rt him trng hp nng v bn, tri li au bng th thng hn. Ti gp mt trng hp khc c bit. B T. nm tui, con mt ngi bn, b au bng hai mi ngy, au tng cn, ri ht, ri li au; ba b ng b b li, cho ung thuc li khng ht; ng kit , cho ung thuc kit, khng ht; sau cng cho b ung my th thuc chng au bng, hy vng b ht au, nhng b ch tm ht ri li au d di hn. Bng g ln mt cc, chy ti chy lui... Ba b s b bu c hoc mt trng hp cn gii phu... nn dn n ti. Khm xong, ti thy b c mt bu phn rt to vng hng tri m cc th thuc chng au bng lm mt s co tht ca rut cng lm cho b bn thm v khi ht thuc cng au bng hn. Cui cng phi bm cho b i ra mi yn!

136

Nguyn nhn bn Mt vi chng bnh gy ra bn kinh nin nh bnh nhc gip (suy tuyn gip), bnh rut gi phnh to, nhng rt him. Thng nht l trng hp b b rch hu mn, tt hu mn, mi ln b i cu au chu khng ni nn b s hi khng dm i na. Mi ln i l ku khc m . Lu ngy thnh bn nng. Bc s s phi cha lnh chng tt hu mn b mi bnh thng c. Khi b b mt bnh tng qut no khc nh cm cm, au c hng, thi l tai v cc bnh truyn nhim nh st xut huyt , st thng hn..., b tiu ha ca b cng b ri lon, b ma, b n v c th bn. Trng hp b trn hai tui, i cu phn cht cng, trn, lc cc nh ct d, ta gi l bn v rut co tht, phn ln do s cng thng thn kinh. Bn tr con cng c th hon ton do tm l. Tr t mt n hai tui v l do no i cu b au (chng hn b n bp nng , n i xanh) mt vi ln s s hi hng thng, khng chu i cu v phn b nm lu trong trc trng b hp thu ht nc, kh cng li thnh bn. Mc khc cc b m tp cho b v sinh qu sm, bt b phi c thi quen i tiu vo b... Khi n hai tui b lun lun phn i ngi ln th b s t chi khng theo li m dy na. B phn khng bng cch khng chu i cu theo m na, nn li nn thnh bn. C khi b chu vo b ngi nhng khng tiu, ch mt lc khc ln i vo gc nh tiu by hoc tiu trong qun... khoi hn. Ln mt cht na, b c th v mc c vi bn m khng chu i cu, rng nhn cn au, cng thnh bn. Nn hiu v thng cm b nhng trng hp . D dnh mt cht m khng xong th k, b ang cn t ra quan trng, c lp , ng c ni gin mng oan b. Tm li, b b sa m t khi bn, nm ba ngy i mt ln cng chng sao, nu phn b tt. Bn l khi phn cng, kh, t, i kh khn. B b sa b thng bn hn, nh cho b n thm tri cy: cam, u , nc ci x lch... Cha tr bn C mt vi th thuc gip cho phn mm, d i tiu tr con, do bc s ch nh. Lun lun thay i cch pha ch sa cho ng la tui, cho b ung nhiu nc, n thm cam, nc tri cy t lc b ln hai thng. Khng nn t ng mua thuc x ung v nht l khng nn dng thng loi thuc bm hu mn. Ti bit c b m nng lng bm c 10 ng thuc trong hai ngy lin, bt buc b phi a ra phn. C b bm cho b hai thng lin tip nh th lm mt phn x t nhin ca hu mn. Khng bit cc b m c th t bm cho minh ln no cha? Nu c, chc b phi bit thc thuc n nng ra sao v kch thch rut lm qun au nh th no!

137

CHNG 36: B tiu chy Hng nm, s tr nhp vin v t vong v tiu chy lun lun ng hng u trong 10 th bnh thng gp nht ti bnh vin Nhi ng Si Gn trc y. Tiu chy t n l mt th bnh rc ri , phin toi, kh cha (n ni c ngi ni mt bc s nhi khoa ch cn rnh cch cha bnh tiu chy l ... no mt i!) hung chi ta bnh tiu chy khng gin d bi ng sau tiu chy cn c... trng c, thiu n, lao phi... Bit bao nhiu ln ri ti chng kin cnh nhng em b b tiu chy 5 - 7 ln mt ngy, khng n ni cht m v nng lng mun cm ngay cn a, ngi m cho ung ba, ung si, ri b cht v lit rut, nght rut hay v trng c phin! Thuc hay nh thuc thn: mt vin nho nh bng ht tiu ung v mt lc sau ht a hn, nhng sau bng b trng ln, cng cng v rut lit, ht co bp ni, b nm thoi thp i cht, b m mi ht hong mang vo bnh vin th qu tr! Nhiu ln nghe cc b m nng rut v con a chy nn n: Bc s lm n chch cho n mi thuc g cm a lin i! Ti ci: C y. - Ti a ng thuc cho b coi - thuc ny chch v ht a tc khc, nhng ch lm ht a ch khng lm ht bnh - ngha l thuc lm b lit rut , khng a na, phn b ng li, bng cng phng ln... b chu khng? Hay l dng thuc cha bnh, b s bt a t t?... Da nh vy ti thy c kt qu ngay v b m cng va hiu ra: Thi bc s cho th thuc cha bnh t t i! Bit bao nhiu ln ri ti chng kin cnh cc em b ch cn da bc xng, tht kh t li nh con mm, hoc tri li mnh my sng hp, mt bu, chn tay ph thng, n ngn tay vo u l cn y lm su , da l lot, tc i mu, c khi m c mt ch v... n ton nc cho hay ton bt hng my thng tri sau vi ln b a chy. B m ni: N a chy khng dm cho b sa, s a thm! ng thy bt n nc cho ng cho ht a... M b ht a thc v nhiu khi khng cu c nn khng cn sng m a na! D nhin, trong nhng trng hp a chy kinh nin ri v c n n m i, tr d lm mi cho bnh lao phi, lao mng no... Lun lun trong nhng trng hp , thy b eo th ba, nit v trn mnh y nhng du t, ct, l... Nhng bc mnh nht nhng v b b a chy cp tnh, kht nc gn cht m khng ai thm cho ung: Ch sau mt ngy a chy b xp xung thy r: mt lm su, tht thn, m c sp, m hp, li , mi kh, da nhn, b ln ln ku khc v kht nc, thy c ly tch u l nho ti qu quo chp ung nh ngi i trong sa mc gp c o... Vy m ngi ta vn cng quyt khng cho b ung. Cui cng sau khi ct l ung ba khng ht, b c mang vo bnh vin trong tnh trng hp hi: b th hn hn, mch khng cn na, c khi lm kinh, hn m, v nng 40 - 41 C (v mt nc cp tnh v ri lon cc cht in gii trong mu). Ch c mt cch cp cu l a nc vo c th b bng cch mau nht thay th lng nc mt i th b mi sng ni. Chng ti thng bm thng dch truyn vo mch mu b, chng 20ml mi k l cn nng, b mi c mch tr li, sau tip tc cho nc truyn chy theo mt tc thch hp. Trong lc , nu b cn tnh to i ung nc th cho b ung nc tha thch. Thy ci li b v ly nc hp tp cho vo ming ung m thng! Khi tnh trng b kh quan ri, ti cn nhn b m:
138

- B c thy b kht nc lm khng? - C, n i ung d lm m ti khng dm cho ung. My b hng xm cng biu ng cho ung, s n a na. - My b c lm! Chng th thy n cht v kht cn hn l cht v a phi khng? Ri thy mnh gin v l ti tm cch ging gii: - B thy khng, d b c nc khng cho ung th b vn tip tc a ra nc (gt u). B c bit nc u b a ra khng? (lc u). B thy b b tt k, mt tht su, m hp, m c lm v da nhn nheo khng? (gt u). , nc a ra chnh l nc trong mu , trong tht, trong da, trong mt, trong m c b , ch khng phi nc trong rut u. Vy b phi cho ung nc thay ch nc mt i ch! Nu b chu cho ung nc th d b c a nhiu cng khng n ni ngt ng nh vy. B m gt u: - D ti tui hng bit! (D nhin c ch ca s mt nc v tnh trng trm trng ca b khng gin d nh vy. ch l mt cch gii thchcho d hiu nhng cng ni c mt phn no cn nguyn chnh). - Ln sau b c tiu chy b nh cho ung nhiu nc nghe! (gt u). Nhng nguyn nhn thng thy Nguyn nhn ca tiu chy nhiu lm. C khi tiu chy l mt bnh ca ng rut, c khi ch l mt triu chng ca mt bnh xa xi no khc. C th tiu chy cn ung thuc, c th khng cn, tri li cng ung thuc cng tiu chy thm... i khi ta c th k nhng nguyn nhn thng thng nh sau: Trc ht l tiu chy khng do nhim trng, trong c th tiu chy sinh l cc b b sa m, tiu chy v n ung khng ng cch, v ung thuc khng sinh sai lm hay v rut hp thu km... - B b sa m i tiu ngy 5 - 7 ln, phn ln cn c mu xanh, mi chua, thng a ngay sau c b, khng phi l bnh tt g c. Nguyn nhn ch v sa m d tiu ha nn b i tiu thng xuyn hn. Cc b c c kinh nghim thy tr i a lt xt nh g u bit l tr... s mau ln. D nhin tr khng nng, khng mt, vn b nhiu, vn chi a vui v, ln cn u... khng cn phi dng thuc men g c trong trng hp ny nht l tuyt i khng c ngng sa m. Nhiu b m thy con b sa minh i tiu 5 - 7 ln hong s tng sa xu ngng cho b l hi i b! Nu cn, c th dng mt vi th thuc thng thng nh cho b b dm thm mi ngy mt bnh sa b hay ung cht nc vi trong cng bt a v lm trung ha c tnh acid rut b. Th tiu chy m b con vn gi l tt nhng lc b mc rng, bit lt, bit b, theo ti c th xp vo tiu chy sinh l c, khng cn thuc men g c, v l s trc trc tm sinh l cht nh trong s pht trin bnh thng ca b. Nhng phi thn trng, nu b c nng, i tiu qu nhiu ln v c v mt, khng chi, th nn khm bc s tt hn.

139

Th tiu chy thng thy m cng khng do nhim trng l tiu chy v n ung khng ng cch, nht l cc b b sa b m ba m khng bit r cch pha ch, c khi pha sa qu c, khu phn qu cao. Chng hn sa loi X, pha mt mung l 60ml nc, b m ch pha 30ml hoc cho b mt ngy qu s lng cn thit. Nhng thng th v pha sa qu long, v khng bit cch pha hoc v mun tit kim, thy sa c qu nn pha long ra ung cho lu... h thp. Trng hp thng gp na l b n ung thiu cn i: thc phm ch ton l cht ng bt, khng c cht m, cht bo, sinh t. C b ch c ung ton nc cho mui hoc nc cho ng trong nhiu thng, hay b m tin li qung co ca cc hng bt lm tng cc loi bt c th thay th sa m li r tin, nn mi nui b ton bng bt... Tnh trng ny a n s ri lon dinh dng trm trng, b b tiu chy kinh nin. D nhin cch cha loi tiu chy v dinh dng sai lm ny ch cn kin nhn thay i thc n, sa cha cch pha ch, thm sinh t v cht m vo thc n... Ti ni kin nhn v phi theo ui s thay i ny mt thi gian kh lu mi thy c hiu qu (v i thng). - Mt khi b mc bnh km hp thu hoc d ng vi mt vi loi thc phm, khng chu mt vi loi ng trong sa b cng b tiu chy kinh nin. Phn xu m nhiu, bng b, m i (ta gi l mc cam tch?) phi c iu tr ng. - Tiu chy v dng khng sinh ba bi cng l mt trng hp thuc loi tiu chy khng nhim trng, ng c ni ti lm, v cng ngy tr cng b nhiu, v ai cng c th mua khng sinh v bnh g cng ung khng sinh khng cn hi kin bc s. Khng sinh ung khng ng lc, khng ng ch lm ri lon qun bnh ca rut, lm hy hoi cc vi sinh vt hu ch rut khin b b tiu chy. Cch cha d nhin khng phi ung thm khng sinh khc m l b khng sinh i, v khng nn dng khng sinh ba bi khng c kin ca bc s.

Tiu chy do nhim trng thng l loi tiu chy cp tnh. C th l b trng
c v n nhm thc n c h hng, v bnh b, nm v d, v nc khng nu chn... nhng cng c th tiu chy v mt bnh nhim trng tng qut, mt bnh khng dnh dng g ti ng rut c nh vim c hng, thi l tai, cm, vim phi... Cho nn khi khm cho mt b b tiu chy, bc s khm lun c hng, l tai, phi... l v th. Bnh c th do cc loi vi trng, siu vi hay k sinh gy ra. Cn c trn tnh cht ca phn, tnh khn cp ca bnh, cc triu chng ph... m bc s on bit do loi vi trng no gy bnh. Chng hn nh b tiu chy v loi vi trng E. Coli phn long, ly nhy, mi hi thi, mu hi xanh, i ngy 5 - 10 lt, nng t hay khng nng; tri li nu tiu chy v loi Shigella bnh rt khn cp, b nng 39 - 40C c khi lm kinh, i tiu chy c my chc ln c m, mu, t hi thi, au bng v rn mnh... Nh hi k, hi li thi nh th bc s c th on ra th phm m iu tr mau l. V th b m phi bit r v c tnh phn ca b tng trnh cho bc s, gip bc s chun on bnh chnh xc. C b m khai con b a chy m khng bit r con i ngy my ln, phn ra sao th bc s cng nh chu (m bn i lm n th ngi gi tr phi bit r khai).

140

Vi nguyn tc nn theo , bao nhiu rc ri ca vn tiu chy! Nhng d tiu chy do nguyn nhn no, tm l chung ca cc b m l mun lm sao cho b ngng a tc khc. Ti cng vy, khi con ti b a chy, ti cng qunh ln, c lc mt c bnh tnh... cho ung 2, 3 th thuc mt lc! Thc ra kh c th lm b ngng a chy tc khc ngoi tr dng thuc lm cho lit rut nh ni trn. B s ch c th bt t t, ngy th nh phn st li, s ln i tiu gim xung, ngy th ba phn cng hn, cn vi ln trong ngy v vo ngy th t b mi tr li bnh thng c. Bit nh th chng ta bt nng ny m bnh tnh ch b lnh bnh, d nhin l di s chm sc thuc men ca bc s. C mt s nguyn tc phi theo gip b mau bnh phc v khng gy cc bin chng nguy him. 1) Nn cho b ung nc ty thch. C th b cha 75% nc. Mt b nng 10 kg th ht 7,5 kg l nc, nn mt nc i vi b nguy him. Ch cn mt 10% s nc trong c th, b nguy ri. Bit th th khi b b tiu chy, m hi nhiu, nng st... lm mt nc, b kht nc i ung th ta phi cho ung ngay, cng nhiu cng tt. Bnh dch t l mt bnh dch gh gm lm cht hng vn ngi ngy xa, by gi ngi ta cha gin d bng... nc, thuc men ch l ph! V chnh s mt nc trm trng do i, a lm cht ngi ch khng phi do vi trng. Hin nay ta c th dng 1 gi Orsol pha vo mt lt nc cho b ung b thoi mi, trong 2 -3 ngy, bnh t khi. 2) Vn tip tc cho tr b m, cho n bnh thng d s hp thu c km hn. 3) Khng nn dng cc loi thuc cm a c cht phin nh lixir pargorique (ch dng cho ngi ln), lc thn thy, si phin... rt d b trng c tr con v ch c tc dng cm a ch khng lm ht bnh. Tm li, tiu chy tr con l mt th bnh nguy him v phc tp. Cha m ai cng nng lng mun con c cm a ngay. Nhng l mt thnh kin sai lm thng mang li nhng hu qu tai hi v dng thuc by b, b trng thuc, cng nhng thnh kin khc nh c khng cho ung nc, c b - cho b nhn i qu lu lm mt sc, lu lnh, gy bnh suy dinh dng vi nhng hu qu khng lng c. Tm li nhng iu nn lm khi b b tiu chy:

1. B b sa m, tiu 5, 7 ln, khng nng, vn chi:

Tip tc cho b bnh thng. Cho ung nc ty thch. Ngi m trnh ung thuc x, n thc n chua...

2. B b sa b, tiu nhiu ln, c nng: - Tip tc cho ung sa, nhng pha long hn mt cht.
- Cho ung nc ty thch (mt b nng 10 kg, mi ngy ti thiu cn 1 lt n 1 lt ri nc) - Nu c i ma cho ung nhiu ln, mi ln mt t thi, nc c p lnh cng tt.

141

- Cho ung Orsol, sp c-rt... Tr li thc n bnh thng cng sm cng tt. - Bnh tnh i vi ngy, ng nng lng cho ung thuc cm a. 3. Trng hp tiu chy kinh nin khng do nhim trng, phi kin nhn v phi cha trong mt thi gian lu di. Du hiu tiu chy mt nc, kit sc:

1. St cn: tr b bm cng st nhanh. 2. Kht nc: Tr ku khc cn nhn, bt rt. 3. Mt lm, l , ng m mt. 4. Ming kh, khng c nc bt. 5. Tiu t. 6. Thp lm (m c tht vo) . 7. Da nhn, chng (nh da ngi gi) 8. Mch nhanh (trn 120 ln /pht). 9. Th nhanh, su (trn 60 ln/pht). 10. Sc: l , da xanh tm ti, lnh u ngn, mch nh yu. 11. Lm kinh, co git! 12. St cao! Tr b tiu chy cn ung nhiu nc b nc thot ra theo phn. Tt nht l ung dung dch ORSOL. Mi gi ORSOL pha vo 1 lt nc ung. Nu khng c ORSOL, t pha nh sau: + 1 mung c-ph mui n (gt ngang)(*). + 8 mung c-ph ng (gt ngang). + 1 lt nc ung (nc nu si ngui hoc nc ung trong gia nh). Ha chung vi nhau. C th nn thm na tri cam, cho ung thoi mi. Tr b tiu chy cn n c sc chng bnh. Tr vn c b khng nn ngng sa m. Tiu chy ko di qu hai tun l l do sai dinh dng. Phi sa li cch n ung mi khi bnh, ch khng cn cha bng thuc men g, tn km v ch. Suy dinh dng gy ra tiu chy ko di v cng tiu chy lu ngy, cng gy suy dinh dng, to thnh vng ln qun. Phi mnh dn cho tr n: n nhiu ln, 7- 8 ln trong ngy - n t lng n c, t t ti nhiu v cht b dng, c tht, c c, c trng, c tm... v nht l nn cho n c nhiu du m. Chp nhn cho tr tiu chy, c tip tc cho n nh trn. Ch c cch mi ct t vng ln qun ny.
Mung c-ph: L loi mung nh, cha 5ml, thng dng quy c-ph, khc vi mung canh, ln, cha 15ml.
(*)

142

CHNG 37: B ho Thnh thong ti vn b m ry v khng chu cho cc chu ung thuc ho. Ti thng ni: K, n ho cho... ! D nhin khi ni th l ti khm qua v bit chc rng chng ho ca n khng phi l ho lao hay vim phi g c, chng qua l ho gi, ho cm cht nh thi. V trong trng hp ny ho cn lm, ho nn lm. Ngay c trong nhng trng hp b vim cung phi hay vim phi, ngi ta cng cho b ho t nhin, ch cn cha ng bnh ch khng cn cha h. Ho l mt triu chng, i khi li rt cn thit tng m nht ra ngoi, lm bt nng n bung phi, lm d th, v do cng bt nhim c. Mt ngi b ho lao m ch ung thuc ho th lm sao khi bnh? Hay mt b ho v vim phi m ch ung thuc ho th bnh ch c nng thm. Trong mt vi trng hp, khng nhng ngi ta cho b ho cho m cn gip b ho, tng m nht ra ngoi bng cch v lng b v cho b nm sp, u thp hn chn. Bc s ch cho ung thuc ho khi thy cn ho lm b mt nhiu v mt ng, c th lm b suy nhc. Th thi. * Thng thng nghe b ho, khng b m no khng thy ti nghip, nng lng, ch mong mnh c cch no ho gip cho b, ho th cho b. V th m b m no cng mun lm sao chn ng cn ho tc khc. Thuc ho no lm b ang ho m dt hn l thuc ho hay; ng thy no cho thuc ho cho b ang ho s s bng... im lun l ng thy mt tay! Mi y mt ngi bn ti mang thng con trai u lng 4 thng n nh khm bnh. Anh ni, n ho ba ba nay, hi kh kh. Khm thy khng c g quan trng, ti cho vi th thuc thng thng nhng khng cho thuc ho. Hai hm sau thy anh ht hong mang a b n, a b nm thim thip, khng ca quy, khng khc, d nhin cng khng ho. - Ung thuc ca anh cho n vn ho nh thng. M ti nng lng mua cho chu gi thuc tu m b vn ung. Mi cho n ung na gi l ht ho ngay, chiu nay ung thm na gi na n du nhiu, ht cc ca nh vy... Anh lm n... Ri n vo mt thy hai con ngi b teo li bng u kim gt, ti phi gi b i bnh vin v b trng c cht phin. Cht ny thng c trong cc loi thuc ho ngi ln, lm gim cn ho mau chng nhng dng cho tr con khng c, c th lm cho b cht v ng c phin. * Khi khm mt b ho, bc s s hi cn thn c tnh ca cn ho, nu c nghe b ho cng tt, v nhn cch th ca b cng c th nghi ng b ho v bnh g. Sau , s dng ng nghe thnh chn, cn lm mi phi cho chp phim X-quang xc nh bnh trong mt s trng hp. C ngi ni c n bc s l c vim phi, vim cung phi. u c! Ti chc l ng bc s no cng phi phn bit trng hp no l ho cm, ho cm; trng hp no l do d ng, ho g; trng hp no ho v vim phi, vim cung phi... C khi b ho nhiu, ho r ri m phi c th khng nghe g c nh ho g.

143

C khi b ho hng hng, ho khan ch v vim amian; c khi rt t ho, ho vi ting nhng l vim phi nng, c m mng phi; hay c khi khng ho t no c m l ho... lao! Trong mt bui gp g bn b, mt vi anh bn nh gio t ra nghi ng kh nng ca ci ng nghe. Mt anh ni theo li mt bc s th ng nghe ch trnh din v c tc dng tm l. By! Ti chc mt bc s khng bao gi ni nh vy hoc ng ta khng phi l bc s ni khoa, nhi khoa... Nhng d l bc s no th ng nghe cng rt cn thit. Ch vi ng nghe thi c th bit r v bit sm c nhng bnh v tim, phi... m chp phim X-quang, siu m nhiu khi ch l b sung cho chn on phn bit. D sao nu b ho m c nng hoc ho dai dng phi mang n bc s khm ngay. C nghe b ho l xin chp hnh phi cng l iu khng nn, nhiu khi khng cn thit. Bc s s quyt nh trng hp no nn chp phim, khng nn t lm, c hi hn l li. * Tm li, phi tn trng cn ho ca b, ng tm cch dp tt cn ho tc khc m khng bit nguyn nhn u cha tr. Cng khng nn khinh thng khi thy b ho, phi , v nu cn phi khm bc s. cha nguyn nhn ri th t t b s ht ho, ng nng lng cho ung thuc by. Nu bc s ni khng c g quan trng th k, b ho cho ! Vim phi, vim cung phi Sng phi, cn gi "cm phi l ting gi nm na ca cc bnh vim phi, vim ph qun phi. Bnh c th nguyn pht, cng c th l bin chng ca cc bnh ban (si), ho g, cm cm, ngoi vt ph qun... Tr nng ho vi ba ngy, chy nc mi, t c , n lc nng cao t ngt, kh th th bnh nng. Lc , tr th nhanh, cnh mi php phng, c th c tm ti mi v chi, co ko cc c h hp. Tr xanh xao, bt rt, kh chu v ho nhiu, ho c m, nhng v khng bit khc m, tr nut c vo bng. Vim ph qun- sng cung phi l th nh hn. Tr ho, nng t, khng kh th. Tuy nhin, trng hp vim cung phi nh cp tnh, bnh tnh rt trm trng. ang m, tr ln cn mt kh th nh suyn, kh kh, tm ti, lm trn v di xng c. Bnh phi c cha ti bnh vin. Ni chung, bnh phi thng rt nng tr suy dinh dng. GHI NH:

Ho khng phi l bnh.

* Ho ch l mt triu chng: tr c th ho v sng phi, nhng cng c th ho v... li. Nhiu b m nng lng mun dp tt ngay cn ho ca tr, dng cc loi thuc ho mnh, c cha cht phin, gy ng c rt nguy him. * Ngay c trong trng hp b sng cung phi hay sng phi, ngi ta cng ho t nhin, ch cn cha ng cn bnh ch khng cn cha ho l mt triu chng rt cn thit tng m nht ra ngoi, lm bt nng n bung phi, lm d th.

144

Tri li, tm ti mi, u ngn tay, ngn chn v kh th (th nhanh, dn dp trn 60 ln/pht), c ting kh kh, c c, v c co ko c h hp c, xng sn th lun lun l nhng trng hp nng, phi a i bnh vin cp cu ngay. Trong mi trng hp, kh th lun lun l du hiu bo ng, phi c khn cp a n mt c s y t gn nht. Nn khm bnh ngay khi c cc triu chng nng, ho km kh th. Phi cha bnh phi n ni, n chn, ng bnh ko di, ti i ti li, lm tr mt sc. Trong thi gian iu tr, ch trng vn dinh dng, ng tr b thm suy dinh dng, bnh cng nng, kh cha hn. phng nhng cn lnh t ngt. Gi m cho tr.

Tm tt cc triu chng ca vim ng h hp di (vim cung phi, vim phi)

1. Ti tm. 2. Cnh mi php phng. 3. Th nhanh: trn 60 ln/pht 4. Kh kh. 5. Co ko lng ngc (xem hnh).

Tr kh th (co ko lng ngc)

Tr kh th (lc ht v th lng ngc bn di lm vo thay v phnh ra) y l cc du hiu chng t bnh nng cn c cha tr ng v sm.

145

Vim ng h hp trn hoi! Nhiu b m thng con, thy b ho chu khng ni, mun ho gim con m khng c, mong c thuc g chm dt ngay cn ho, bn mua mt th thuc chng ho cho b ung, ung xong, b ht ho, nhng cng ... ht th hoc thoi thp, li b... phi bng chy vo bnh vin. Nhiu b m thng con, thy b nght mi, kht kht, chu khng ni, bn nh my git thuc vo mi b. Nh xong, b ngt i, lnh ngt, tot m hi, tm ti... li phi chy vo bnh vin! Thuc ho c cht phin, lm mt phn x ho, gy suy h hp. Thuc nh mi c cht co mch lm ri lon thn kinh giao cm... khin b ngt i! Ho l mt phn x c ch, gip thng thong ng h hp. Ho khng phi l bnh. Cha l cha ci nguyn nhn gy ho ch khng cn dp tt cn ho! Nght mi, nhy mi, s mi cng l mt phn x... cn thit gip bo v c th. Khi cn trong bng m, b bi trong mt mi trng nc... nng n 37 (thn nhit ca m) - n lc cho i, nhit bn ngoi ch khong 15 - 25 o C, lnh ngt, nn b phi thch nghi tn ti... B phi t si m khng kh bng cch dn mu v cc mao mch vng mi, lm cho nim mc mi... phng ln, th l kht kht, th l nght mi. Ri b phi hng hng ho cho thng thong ng h hp. Khi cn trong bng m, b sng trong mt mi trng hon ton v trng, n lc cho i, b phi tip xc ngay vi khi bi, vi trng, siu vi trng cc th, b cng phi thch nghi tn ti. Th l c phi lin tc... vim ng h hp trn ht t ny ti t khc! Mi ln b siu vi trng, vi trng tn cng nh vy, b s t bo v mnh bng cch to ra cc khng th chng . Khi khng th mnh, b ht s... bnh. Ngi ta bo b vt qua ci "t! Cc b c bo bc qu ng, khng sinh vin tr o t, trin min, th kh nng t chng km i, d mc bnh nng hn v b l thuc vo thuc men. ng h hp trn ko di t mi n thanh qun. Thanh qun c hai dy thanh m rung ln to ra ting ni, ting ci, ting khc... Khi thanh qun b vim, ting khc ca b tr nn r r... rt ti nghip!. "Cha ht con ho cng nh Cha n mn con... kht nc! Do vy, nn b thuc l, cn thn vi my lnh. Mt i vi ta c th l qu lnh i vi b. Vim ng h hp trn thng do siu vi gy ra, chng tun l, mi hm s t khi. Ch cn bit chm sc ng cch, cho b mm, n ung y , tm ra sch s vi nc m, mc thong mt, khng kn qu, cng khng b lnh. Dng thuc ho, thuc nh mi, khng sinh... phi c ch nh ca bc s, tuyt i trnh nhng th c th gy hi thm cho b.

146

CHNG 38: B ho g Rt kinh nghim a con u lng chch nga ho g, un vn, bch hu (DTC) b hnh nng, bt rt, au khc c m khin c nh hong s, ln ny ti khng chch DTC cho b K.H na m ch chch DT thi, ngha l ch nga un vn, bch hu thi, trnh cn hnh h kh s n. Ti thc khng ng chuyn tnh ton khn ngoan ca ti mang li tai hi nh th no! B b ho g! Lc b mi 11 thng, khe, chi, bng ho khan, khng nhiu, lai rai thi, v khng c triu chng g ng lo ngi. Tng ho cm s si ti mc k cho b ho cho vui ca vui nh. Nhng mi ngy b ho nhiu hn v m b cho ung v i loi sirop ho thng thng khng thy bt, ti m lo. Qu thc qua tun sau th ti bit chc b ho g: b ho tng cn di, ho r ri, ho mt ta tai, mi cn ho hng trng 15 - 20 ting, ho xong mt cn gn mun tt hi lun, nn b phi ht mnh hi v nghe mt ting ct nh ting g trng gy! Ri i ma no thc n, no m nht lng thng l th! m khuya nghe con ho tng trng ri ct mt ting, ti thy mnh rang c lng ngc, ti thy chnh ti ht ci hi v au kh v thc tnh hi hn, mun ho gim con nhng khng c na! D sao th b cng b ho g v mi ngy mi gy m hao mn i... Nguyn nhn Ngi Tu gi l ho g l ho trm ngy (bch nht) , h ni ho trm ngy l t nhin khi v ngi mnh th tin l i gi s khi. Thc ra h g do vi trng Hemophilus pertussis gy ra, v cn ho nu khng cha, c th ko di nhiu thng v gy ra nhng bin chng nguy him. Trong tun l u sau khi nhim bnh khng c triu chng g r rt, b c th b s mi, ho khan, thng ho vo ban m v ta d tng lm l ho cm, nhng thuc ho cm thng thng khng khi. n tun l th hai, cn ho c c tnh ca cn ho g: ho tng trng 15 - 20 ting, cng lc cng mau, cng d di, mt ta tai, sau cn ho b b ht hi, gn nn th, phi ht hi thc mnh, nn gy ra mt ting ct c bit ca cn ho g, ging ting g trng sau cn ho v i ra thc n, m nht tng si di lng thng ming, mi. Mi ngy b ho di 10 cn l bnh nh, ho trn 20 cn l bnh nng. Cn ho d ko di t 2 - 6 tun ri bt, nhng c th cn ho lai rai nhiu tun na. Nhng bin chng Trong sut thi gian ny b gy m dn, nhng khng nng, khm phi vn thy gn nh bnh thng. Nu c nng, c ting r ro trong phi th c bin chng. Bin chng thng gp v nguy him nht l vim phi, c phi, dn cung phi, kh thng phi... B cng c th lm kinh, b vim no (rt him) v c th b xut huyt (chy mu mt, mu mi trong cn ho d di) hay b sa rut bn, li rn... Ho g c th xy ra bt c tui no nhng thng tr con di 2 tui. B cng nh tui b ho g cng nguy him. Nguy him nht cc b s sinh. tr s sinh, ho g khng c triu chng r rng, ch thy tr c nhng cn tm ti, ngng th ngn. Phi mang ngay n bnh vin. Cc b di 18 thng b ho g cng phi c sn sc c bit v c
147

khi cn ho ko di qu b khng th c, ngt i, phi ht di nht cho b th, phi lm h hp nhn to na. B ho g phi c iu tr, khng nn b liu, tin tng l ho trm ngy s khi ngay nhng bc s c th gip lm gim cn ho v nga bin chng vi cc loi thuc thch hp: khng sinh, thuc ho, thuc an thn... Nhng quan trng hn c l cch sn sc b. Nh ni, b cng nh cng phi sn sc c bit, c th phi cho nm bnh vin c ht m nht, tip hi (th dng kh), nui n. Cc b kh ln c th sn sc ti nh: Cho ung thuc theo toa bc s. Gi v sinh tng qut.

- Sn sng ht m nht cho b nu b i, m nht qu nhiu d b nght th, phi lm h hp nhn to nu cn. - V b hay b ho sau khi n v i ma ra ht thc n, do nn cho b n t thi, nhng n nhiu ln trong ngy (bt ho). Nn cho n thc n c v nu b i th ngay sau khi b i xong, nn cho n li lin (s khng b i na). Dng mt cun bng, bng cht bng cng gip lm gim cn ho. Nu c nng, kh kh hay lm kinh, phi mang n bc s ngay.

Phng nga Ho g rt hay ly, ly trc tip qua cc git nc ming bn ra lc b ho, ly 1 tun l trc v 3 tun sau thi gian ho d di, v th b rt kh trnh ly khi anh ch em hoc hng xm c ngi ho g. Ch c mt cch trnh l chch nga b i! K, cho n nng, au nhc mt ba cng khng sao. Thuc chnh thng dng l DTC (nga c 3 th ho g, un vn, bch hu). Chch ngay t lc b c 1 thng tui. Chch lm ba ln, mi ln cch nhau 1 thng. Mt nm sau chch nhc li. n by gi, mi ln nh ti v ngi chch nga K.H b ho g, ti vn cn n hn, vn cn cm thy nh mnh c li vi con nhiu lm.

148

CHNG 39: Bnh lao v b H b nng dai dng, m hi m, bing n, bing chi, ngy cng st cn m cc ng thy ban, cc c gi trong gia nh cho l gc ban, th c th b mc bnh lao ri ! Bnh lao, th bnh nan y ngy xa, by gi ngi ta chng nhng c th cha c - nu cha sm v ng - m cn c th nga c. Vy m n git bit bao tr th v ti ch v s dt nt ca chng ta. Lm sao khng gin c khi cc nc tin tin, kim con mt khng ra mt trng hp bn h lao no dy cho sinh vin y khoa - cn nc ta th bnh cn hoi khng ht, vi c nhng dng lao mng no, lao k (t ngyc HIV/AIDS, bnh lao bc pht tr li, cc nc tin tin cng c nhiu bnh nhn lao). Lm sao khng gin c khi b m c qu quyt con mnh c gc ban, mt bao nhiu th gi qu bu i cha thy ba, i ct, i t trong khi phim X-quang chng t hai phi b nt v vi trng lao hay hn m, bt tnh v lao mng no? Lm sao khng gin c khi bit chc b b lao ri, mi cha c vi thng thy hi bt bnh l b m khng chu cha na, b thuc, b thy mc cho bnh ti pht, nng hn. Ly bnh d dng Bnh khng di truyn. Cha m bnh, con khng bt buc phi bnh. Nhng cha m bnh th con d mc bnh v chung ng hng ngy. N l mt bnh hay ly, ly trc tip bng lng vi trng v s trong ting ho, trong nc ming, trong m ca ngi bnh, trong bi bm... v ly bng ng h hp nhiu nht v mau l nht. B sinh ra c th b ly rt sm, ngay khi va nh h sinh v, c b hng xm b lao phi - bit hay khng bit - n thm, nng niu, hun ht... Trong trng hp chnh ngi m b lao th b c th b ly ngay khi b cn nm nh h sinh! Chnh v th, nu ngi m mc bnh, ngi ta tch ri b ra xa m ngay khi va mi sinh. Phi chch nga lao cho b rt sm trong vng 3 ngy u, trc khi a b v nh! nh bnh kh khn Bnh do vi trng Kock gy ra. N l th vi trng d tn, sng dai... hn a, kh cha, d ln thuc, nn Khng cha th thi, cn cha th phi cha cho tit, cho ng thuc, ng cch, ng thi gian. iu ng l bnh tr cng nh th cng nng v sc khng ca c th cn yu. Bnh lao thi k s nhim nhiu khi thong qua rt kh pht hin, ch bit c nh th phn ng da v chp hnh phi. Tuy nhin, tr nh nhi (di mt tui, cn b) thi k s nhim ny c th c bin chng rt sm v rt nng. Lc , hoc b b lao phi nng, chp phim thy c nhiu vt c lm tm nh ht k , hoc b b lao mng no: i ma, lm kinh, hn m, c cng... c nhng trng hp b lao phi nng tr mi 2 thng. Bnh nguy him l th, nn khi thy b nng dai dng, ung cc th thuc h nng thng thng khng bt, bing n, bing chi, st cn l phi ngh ti bnh lao, khng nn mt th gi ngh n gc ban en ban trng nh xa na. Nhiu khi i bc s khm khng thy c g l nhng vi
149

cc triu chng trn, bc s s cho lm phn ng da, chp phim phi, th tc lng ca mu nu c th, v tm vi trng lao trong m, nc bao t... Cn ch mt iu l b c th b lao m khng ho hen g c v trong gia nh c th c mt ngi no mc bnh m khng bit hay tng l khi ly cho b. Cha tr di hi Ngay khi nh bnh xong, bc s c hn mt chng trnh iu tr cho b. Chng trnh ny i hi s hiu bit, cm thng, cng tc ca b m th b mi khi bnh c. Cha chi l m vi thng, va bt l b thuc th chc chn bnh s nng hn v vi trng ln thuc. Trong thi gian cha tr, vn iu dng cng rt quan trng. B phi c n ng nh th no, ung thuc b ra sao tng cng sc khe. Cc loi khng sinh cha lao rt hay nu dng ng lng, phi hp cht ch v ng thi gian. Mc d hin nay c nhng thuc tr lao mi nhng phi do bc s quyt nh liu lng, thi gian iu tr mt cch thn trng, cn s hp tc hiu bit ca ngi m th b mi khi bnh c. Khng th t mua thuc cha theo kiu chch vi l strepto cho b phi! Nga bnh tt hn Chnh v nhng kh khn trong vic nh bnh, iu tr m cch tt nht l ng c bnh, ngha l trnh n i. Mun vy, ta cho b chch nga BCG. BCG l ch vit tt ca B acille de Calmette - Gerin. l vi trng lao th thit, nhng c nhi i nhi li trong mt mi trng c bit n 230 ln trong sut 13 nm trng, lm cho cc ch vi trng d tn nh nhuyn, ht hung hng, em ra cy vo c th v nhim ca b hay ca nhng ngi cha mc bnh lao, cha tip xc vi vi trng lao (nh lm phn ng da m bit), c th lm quen vi vi trng lao, t to ra sc khng i vi loi vi trng ny. Nh vy, khi gp phi vi trng lao ln khc, b khng cn b nguy him na. C nhiu b m cho l chng lao tr s mt sc, khng ln ni ri ngi ngng khng dm. l mt thnh kin sai lm. Ngh n th bnh kinh khng vi thi gian cha tr dng dc , th tt hn l nga cho b. Cng c khi nga ri m b vn cn b bnh nhng chc chn l nh thi, khng nguy him na. Chch BCG cho b mt thi gian thy vt chch lu lnh qu, c khi li ni mt ci hch to trong nch, b m no cng hong s. Thc ra khng c g ng s c. Vt chch cng ln v phn ng ca c th, c khi rn nc mt thi gian, ng mng (vy) cng. Khi vy rng i, ci tho vn cn, li mt cc nh ht tiu trng cho ti ln. Cn ci hch th ni trong nch bn tay b chch (tay tri) cng l phn ng t nhin ca c th, s tiu i trong mt thi gian, c khi x m ra mi xp c. Theo quan im mi th cc b chng BCG m c ni hch nh vy l tt, c sc khng mnh. Phn ng da l g C l nn ni r hn v phn ng da (IDR) mt cht. Ngi ta trch t vi trng lao c nui trong mt mi trng c bit ra mt cht dch gi l lao t (tuberculine). Cht lao t ny c c im l nu chch cho mt ngi nhim trng lao th xung quanh ch chch ni m , dy ln; nu chch cho ngi
150

cha nhim trng lao th khng ni g c (phn ng m). Nh c tnh , lao t c dng tm ngi cha mc bnh 72 gi sau khi chch mi c kt qu v ch c bc s mi c c m thi. Bi v khng rnh m c by, kt lun ba bi mt ngi no nhim trng lao hay b lao l hi... i ngi ta! Mt vt ch chch, c ng knh nh hn 5mm c coi l phn ng m. Ngi ta cn c vo du cng (induration) ch khng cn c vo vt o phn ng ny. Ch trng hp du cng rng trn 10mm mi gi l (+) v khng phi ai c phn ng (+) u phi cha tr. Hu ht chng ta u c phn ng (+), cng nh cc b c chng BCG, chng t c th ang c sc khng vi vi trng lao thi! Phi (+) n no v phi c nhng du chng khc na mi c th kt lun mt ngi mc bnh lao v cha tr cho h. Tm li, bnh lao l mt th bnh truyn nhim truyn rt sm v d dng v trc tip qua ng h hp. Bnh c th cha c nu cha sm v ng cch, nhng tt hn nn chch nga lao cho yn tm. Mt b c gc ban tc l nng dai dng, nng sung, st cn, bing n, bing chi rt... hy vng b lao, ng c ct, l na m l tm bc s khm i. Sau nhng cn bnh lu di nh thng hn, ban ... b b c n thi qu, c th suy nhc l lc d lm mi cho bnh lao nht. Bit b bnh ri th th ng cha, nu cha th phi cha cho tit, cho ht v nh ng thi tm kim ngi no trong gia nh ly bnh cho b cha lun th.

Hin nay, tm bnh lao chnh xc v nhanh chng hn, ngi ta o nng interferongamma trong mu (gi l QuantiFERON TB Gold). Cch o ny c tnh nhy cm v c hiu hn phn ng tuberculine (IDR).

151

CHNG 40: B ni hch Thnh thong tnh c s thy my cc hch ni ln u trong ngi b, ba m b ht hong, khng bit n mc bnh g v vi vng mang n bc s. Thc ra, trong trng hp bnh thng, mt s v tr trong c th con ngi c cc hch bch huyt tr ng. Gi tr ng v n ging nh cc trm gc nm trn cc v tr ngn chn s xm nhp ca vi trng: c, nch, hng... Khi c mt cuc tn cng vng no trong c th, cc hch vng sng to ln, ta gi l ni hch. Chng hn khi chn b b tot, lm c hay c gh m th hng c cc hch ni ln. Cc hch bnh thng c, nhng nh thi, s k mi thy, khi ng chuyn mi sng to ln. * b thng thy nht l ni hch c, gy. Bt c mt chng bnh no vng ny cng thng lm sng hch c nh vim a-mi-an kinh nin, thng i km hch hai bn c, di h m; chng thi tai, nht l tai, nht m da u th sng cc hch sau tai, hch t (gy)... Nh vy, sng hch thng i km mt th bnh no , cn cha ng bnh th hch cng s ht sng. Thng thng bnh khi ri phi mt thi gian sau cc hch mi tr li bnh thng c. Chng lao hch - m ta thng gi l hch m - l mt th bnh lao thng thy tr con, phi c cha cn thn, ng n v nu khng b khng ln ni hoc s cht. Hch ni thng mt bn c, trn bp tht ni di t mang tai n u xng c, ln trn di ngn tay. * cc b su, by thng tr i, thng s thy hch ni ln ln ngn vng t, v b b bnh Rubole (Rubella) mt loi ban nh. B hi st, u oi v ni m lm tm bng, ngc v ni hch t, khi cc m ln ht th cc hch t vn cn n my thng sau mi mt. * Mt th hch khc thnh thong mi thy mt vi b thng gy nhiu lo lng cho ba m, l hch c ln, nh ht x mui, cng v khng c ranh gii r rt, khng au n, ni ln cng trn bp tht c. Thc ra khng phi l hch m ch l bu mu (hmatome) thng c trong trng hp sinh kh (sinh ngc, sinh lu)... Hch ny khng cn dng thuc men g, trong mt thi gian cng khi. Tuy vy, nu thm chng tro c th phi em n bnh vin. * Nhng lc lau tm b, b m v tnh s thy nch b mt ci hch ln, cng. Ci hch l do b c chch nga lao (BCG) lc cn nm nh h sinh. C th b phn ng li vi thuc chng (BCG) bng ci hch . C khi hch lot ra, chy nc vng ri mi teo li. Khng sao c! * chi di cng vy, khi b b gh nht try st nhim trng, hch hng ni ln. Nu hch ni to, , au nhc v b b st th phi khm ngay v s bnh dch hch. Trng hp khng him l chng ni hch v mo quo. Cc em b thng chi vi mo b mo quo cng c th b ni hch hng thng m khng tm ra bnh g c. D nhin, cn c chc th bnh khc cng c ni hch, nhng tr con cc th ni hch thng thng c k trn. Khng c g ng lo u c tr hch lao v dch hch.
152

CHNG 41: n (ta) Th tht ti khng bit ting n ngha l g v do u m c ting , tuy nhin chc khng mt b m no cha nghe ni n n, km theo ting l: l n! Ngha l dng lt ct da b cha chng n v khng my b trnh c ci nn ct da l n ny. Nhng n l g? l nhng m trng nho nh ng tng d trn mt vng ng li, mi, mt trong m, rt kh g m nhng phng php r ming thng thng khng em li kt qu, do mt loi nm tn l Candida albicans gy ra. C ngi lm n vi nhng ht sa ng dnh mi, li b sau khi b b xong, ch cn r nh l ly ra d dng. C ngi lm vi lp bn trng ng li v b tiu ha xu, v nght mi... r cng d dng bng th thuc r ming thng thng. C ngi lm vi nhng mt l nh rt au mi, li c tun mi khi, thng do thiu sinh t hay siu vi gy ra (vim lot p-t). n (ta) nh ni l loi nm, mc rt nhanh, dai dng kh tr, kh g (c khi lm ng lp mng nhy ming, rm mu) v lm cho b b b, b n v au n. N cng c th mc di di n vng amian c hng (phn bit vi mng gi trong bnh bch hu) n bao t, rut, (gy chng tiu chy v nm) lan n hu mn, v b gi, c th lan n b phn sinh dc gy th huyt trng tr con v nm na! Nhng thng th bnh nh hn, ch vng ming thi. Bnh c th rt sm, cc b c m b huyt trng v nm, lc sinh ra b b nhim ri. B nh thng n pht sinh khi c mi trng thun tin, khi ming b kh, khi lng acid ming b cao, nm d mc nht. Bnh cng rt hay ly, cc b b nm v cao su d mc bnh hn c. Ngoi ra khi dng thuc khng sinh ba bi ta lm tiu dit th qun bnh gia nm v cc loi vi trng hu ch khc trong c th kin cho nm t do honh hnh, khng cn b ch ng na. Bit nguyn nhn ri, cha tr khng kh. Ta c th cha d dng bng cch r ming cho b vi dung dch thuc mui, thuc tiu mn pha nc, lm bt cht chua ming b; cho b ung v r vi mt loi thuc dit nm v khng nn ung khng sinh va bi.

THC MC CA BN C Cu hi: Cch chm sc em b b n (ta)? Tr li: C my vic cn phi lm: 1) Ngi chm sc b phi ra tay tht k . 2) Cc loi vt dng nh bnh b, nm v ... (xem chi tit)

153

CHNG 42: B v li A, ci th li ny th x ta khng b no trnh khi. C thy b gy m, xanh xao, bng ng da ch m khng c mt nguyn nhn no r rng th phi ngh ngay n li (giun). * B c th b li rt sm, ng ay khi b bit cho tay vo ming ngm chi, ngay khi b bit ngi, bit b, l lt bc t bc ct, ngha l vo khong 5 - 7 thng nht l b c cc anh ch bit thng b, t bnh, ko... cho b n hoi! Cc th trng li theo chui vo rut b sinh sn khng ngng v chng bao lu b tr thnh mt trung tm sn xut sn li nu khng c cha tr ng cch. Nhiu nht v sm nht l li kim, th li li ti nh nhng con su ng nguy ngo ngoe trong rut b, vng cui rut non v thng m m chui xung hu mn trng lm b nga ngy khng yn, phi co gi v v th tay b dnh trng li, sau b dng tay d cho bnh vo ming b hay cho... ngi khc n. * Ln hn mt cht, t mt tui tr i, b cn b li a. l th li kh ln, di bng con trn, trng bng, c sc sinh sn rt nhanh - mi ngy ch li a chng vi trm ngn trng - trng theo phn ra ngoi v n thnh u trng, dnh vo rau ci... Chng may b n nhm cc li con ny vo rut, chng li tc qui. Trc ht chng chui qua mng rut, vo cc tnh mnh, theo mu v tim ri n phi. Ti y, chng nm yn trong cc mao qun ph nang chng vi tun, chng kh ln bn chui ln hng c nut vo bng. Lc b c cm gic mun nn ma v nu ma c, s c vi con li a vt ra ming hay mi! Nu c nut vo bng, cc anh ch li trng thnh ny c t do kt hn vi nhau mi ngy vi trm ngn trng... tip tc chu k. * Thnh thong gp mt b b li mc! Nhng mt vi vng c t st hay t , n in cao su nh Bnh Long, Long Khnh... tr b li mc nhiu hn. Li ny nh thi, c mt hai phn nhng c mt b rng mc rt nguy him. Chng bm vo rut b m ht mu... Thng khi b kh ln, i chn t, li ny chui vo da chn vo huyt qun. * Cc loi li a, li mc... u c mt thi gian sng phi lm b ho hen hng thng, m o gy mn, nu khng n li d tng l b b ho lao lm! Ngay c chp hnh X-quang cng c khi lm nu khng cn thn v nu khng phi l nh chuyn mn c phim. B li kim v li a, b ln khng ni, kh ng, t n, bao nhiu cht b cha trong rut b li... p ht. B gy m, tong teo m bng to tng. Ti c dp thy mt b sau khi ung thuc x li cho ra hng trm con li a, va ra hu mn, va ra ming. C b m ang ng, thy c g ngoe ngoe mi, nht nht, bn th tay ko ra mt con li a di thng. Li a nhiu qu c th lm nghn ng mt gy ra chng vng da, li kim c th gy chng vim rut d v b gi cn gy chng huyt trng. Ring li mc, b no ri b th xanh mt v mt mu, mng tay mng chn nt n v thiu cht st.

154

* Li nguy him nh vy nn b con mnh ai cng mua thuc x li cho con chu x u u. X hoi m vn c cn li, c khi b thuc hnh b ngy ngt, i ma... L do l khng phi d g tiu dit li mt ln, nht l khng ung ng liu lng, thi gian, ung qu liu cng tai hi khng km. Ngy nay c nhng th thuc li mi, rt mnh, ch cn ung mt ln l . Nhng phi ung lng (cn c trn cn nng ca b), nu thiu, khng kt qu, nu tha th b phn ng. Tm li, d sao cng nn ngh n li nu b gy cm, b n, t ng. iu quan trng l phi gi v sinh cho b. Mng tay ct ngn, qun o sch s... trnh ti pht; v khng i chn t trnh li mc.

155

CHNG 43: B b phong Bui sng n, mt b m dn mt b khong 6 tui n phng khm hi: - y bc s chch bao nhiu mt mi thuc phong? Thy ti c v ngc nhin, b gii thch: - Chu b phong, i chch 2 mi thuc phong ri m khng ht! Ti cht hiu, th ra con b b bnh phong v c chch 2 mi thuc tr phong u ri m khng khi nn mun n ti chch thm. Ti thnh tht: - y ti khng c thuc no chch phong c. Ti phi khm em b xem n bnh g th cha mi c, b c bng lng khng? B khng bng lng, dn b i ch khc! C l b cho ti l bc s c ln v b bit r con b b bnh phong ri m ti cn i khm bnh v phng khm ca ti l... nh qu v khng c thuc chch phong. Ti em cu chuyn k li vi mt bn ng nghip, c phn nn, th anh ni ln: - My ngu tht! Nu l tao th tao chch cho con b y 2 mi thuc phong m ly r thi chc b hi lng lm, m thng nh cng ht phong lun. - Nhng lm g c thuc phong? - Th chch thuc b cho n ch sao! ra th, d nhin ngi bn ti ni a cho vui, nhng ngh li bit u qu ti ngu tht! Ci ting phong tuyt vi , cng gn gi vi ting ban l nguyn nhn ca bao nhiu thnh kin v cng gip rt nhiu cho c ngi bnh ln ngi cha bnh trong cc trng hp b, c hai cng c tha mn vi nhng ting hm h, nhiu ngha . Ting phong khng bit t bao gi, b con mnh dng ting phong ch rt nhiu th bnh khc nhau: b lung gi c lm xy xm gi l phonq b t git mo ming, lm kinh cng gi l phong; bnh ci cng gi l phong; l lot, ni m ay, nga ngy cng l phong; ho hen, suyn cng l phong... v c n nhiu na! Cc bc s d nhin khng ai c th gi ging gii cho ngi bnh mt cch r rng - m lm sao ging gii r rng mt bnh phc tp bng mt ngn ng bnh dn c, nn cng nh chp nhn ting phong huyn b gii thch cho mau l v ngi bnh cng hi lng bit trc c bnh mnh. * Trong gii hn, ting phong c hiu l tnh trng d ng, tc phn ng bt thng ca c th i vi mt cht no , cht c gi l khng nguyn. N c th l bi bm trong nh, c th l phn hoa bay trong khng kh, c th l lng chim, bng gn lm gi, l mc meo, cng c th l cht nylon, plastic hay mt cht ha hc..., mt thc n nh tm, cua, s, c, trng g, tht b... Khi cht khng nguyn vo c th ca mt ngi (do ht th, do n ung hay ng chm ngoi da) nu c th ngi mn cm th s gy ra mt phn ng. Phn ng ny l hu qu ca cht histamin c sinh ra v do s ng gia cht khng nguyn v khng th ca c th con ngi, ngi bnh thng, cht histtamin c ha gii d dng gan nn khng bao gi b phong c. Ta thy c ngi ht bi bm khng sao c, nhng c ngi ht phi

156

th nhy mi lia la, chy nc mi, nhc u. C ngi n tm, cua, mc khng sao c, c ngi n vo l b ni m ay, nga ngy chu khng ni! C nhiu yu t nh hng n tnh trng mn cm ny, trong yu t di truyn l yu t cn bn: cha m ni m ay, con cng d b ni m ay, cha m b suyn th b sinh ra d b lc sa, d b suyn... Sau l cc yu t khc nh tm l, thc phm, s nhim trng, s mt mi... b th, thng thng tnh trng d ng gy ra nhng chng bnh sau y: - Vim mi, ho. - Lc sa. - Ni m ay. - Suyn. Vim mi Nhiu b ngay trong nm u b chng vim mi d ng; b ht hi nhy mi, chy nc mi, nght mi lun. B kh b, kh ng, th kh kh. Trong nhng thng ca nm u tin ny nguyn nhn thng thng l do thc n b khng chu sa. Ln hn mt cht, khong 1 - 2 tui, nguyn nhn thng li do cc cht b ht vo phi: nhy hoa, bi mc... v nu , ta thy b ch b vo mt ma nht nh. C tr b vo ma xun, khi phn hoa ca mt loi cy trong vn bay tn mc trong khng kh - c b b vo ma h khi ma o t trt xung v cc th nm mc mc ln. B bnh d ng mi nh vy, b rt d b vim cung phi, vim hng... cho nn khng c coi thng, phi khm v cha tr. Lc sa Mt s b khc b chng lc sa. Tht ra nguyn nhn gy th bnh lc ny tr con khng phi ch do sa. nhng tr c tng c bit nhy cm d b chng lc ny vi bt c thc n no, v ngay c vi cht len, cht vi la ca qun o b mc. D nhin, yu t di truyn vn ng mt vai tr chnh, ba m, ng b b tng b lc sa, b suyn, ni m ay hi nh th b cng d b th lm. Ngoi thc n, cc th hng vi b mc, cn c th do kh hu lnh, do b m hi nhiu... Ngi ta thng thy chng lc ny cc b mp mp to con. b s sinh, lc sa thng xut hin hai bn m, c khi lan xung c, trn, sau tai. Lc mc tng v, c vy, da kh, nt n, c khi chy nc vng v nga ngy kh chu. b ln hn, lc c th mc bt c u, vai, ngc, i, mng... b gi lun rt kh s. Cn xem nguyn nhn no gy nhng chng lc ca b. Nu l do mt thc n m ta bit r hay do th vi, th len b khng chu ta b n i. Mt vi th thuc thoa ngoi da rt cng hiu nhng hay tr i tr li, mt vi loi thuc lm bt nga, d ng cng cn thit trong trng hp ny. M ay M ay cng c k vo cc chng phong theo ngha bnh d ng hay mn cm ny. Chc chng ta khng ai l g m ay. Thc ra n c rt nhiu dng, t nhng m ni ln ri rc, nga ngy, n nhng d ln khng hnh th, chung quanh ng, gia tai ti, n chng sng mi mt, sng bn tay... kh phc tp. Bnh hay tr i tr li v kh nht l rt nga ngy, kh chu. C

157

nhiu yu t lm ni m ay: thc n, kh hu, cc loi thuc ung, thuc chch, nh nng mt tri, cc loi li (giun sn). Suyn Sau cng, suyn c coi l mt th bnh nng trong cc loi bnh d ng. tr con, suyn i khi kh phn bit vi chng vim cung phi (vim ph qun) hay vim phi v thng c nng i km vi suyn. B ln cn mt mt cch bt ng, trong lc ang khe mnh, bng kh th, th kh kh v nu t tai ln phi ta nghe ting r ro, ting rt nh ting so thi. B phi ngi dy mi d th v c khi ho r ri, xanh mt, lnh ngt tay chn. Lc , cung phi b teo nh li, m nht tit ra nhiu cng lm chn nght s h hp. B ht vo d hn th ra. Thc n v thng hn, cc loi phn hoa, bi bm, mc meo do b ht vo phi gy ra cn suyn ca b. Kh hu nh hng mt phn v s vn ng th cht, tnh trng tm l cng c nh hng. C b v lo lng, v s st m ln cn suyn. Trong lc cp thi c th dng mt vi loi thuc lm dn n cung phi (hin nay c loi ht rt tin li) v thuc lm gim s tit m nht c th lm h mau cn suyn, nhng mun cho cn suyn t tr li, phi tm cch sa li ci tng ca b, ch ti c tnh trng tm l ca b na. Trong lc b ln cn suyn nu ta t ra lo s qu b cng s lo s theo v suyn cng nng; tri li ta bnh tnh, b ngi u cao, cho b xem mt tp sch hnh hay k chuyn cho b nghe trong khi i a n bc s, rt hu ch cho b. Ra ngoi cn suyn, ta c th cho b tp thi kn, cng gip cho cn suyn t i. * Cc loi bnh do d ng gy ra phc tp nn cch iu tr khng gin d t no! Bi v khng phi d dng g bit r cht khng nguyn no l cht ta khng "chu trnh n i. Ngy nay ngi ta dng cch th phn ng da tm xem cht no l cht khng chu. Ngoi cc yu t bn ngoi , ta con phi n yu t bn trong tc tng ca ngi bnh: di truyn, tm l, th cht... Bc s s ty trng hp m cha. Cc nghin cu gn y cho thy khng hn c trnh t tip xc vi cc vt nui, bi bm, phn hoa... m gim c suyn. C trng hp cn phi rn luyn cho tr em quen dn na kia! Tuy nhin, khi thuc l th tuyt i khng nn lm quen, v ngoi chuyn gy bnh h hp cn gy c ung th! Trong chng ny, ti va trnh by mt s bnh phong thng thng c hiu nh mt loi d ng, cn nhng bnh phong khc nh phong x (pilepsie), phong hi (lpre), phong... n gnh (ttanos) li l nhng bnh khc hn v cch cha tr cng hon ton khc hn.

Nu b b mt trong cc th bnh d ng k trn, khi i khm ta nh ni r bc s bit m khng cho chch nhng loi thuc hay gy phn ng c khi lm cho cht ngi nh Pnicillin, sinh t B1...

158

CHNG 44: B vng da Chc ngi m da vng no cng phn bit c chng vng da vi mu da vng ca b. Khi b mc chng vng da th khng phi ch da b vng sm hn li (c khi vng nh ngh, c khi hi ng mu xanh) m trng mt b cng vng, nc tiu b cng vng. * C nhiu nguyn nhn gy nn chng vng da v khng phi lc no vng da cng au gan nh ta vn thng ngh. Do , cch cha bnh cng khc, ty trng hp. B mi sinh ra da ng, nhng n ngy th hai hay th ba, da bng ha vng, mt mu vng ti. Trng mt b cng vng v nc tiu b cng sm li. B m no thy vy cng s hi tng b au gan, nhng khng, th vng da l vng da sinh l, ngha l khng c bnh tt chi c. C n 75% tr s sinh b chng vng da sinh l ny, ngha l trong bn b c ba b b vng da. Y hc gii thch hin tng trn nh sau: b mi sinh ra lng hng cu cao n by triu trong mi phn khi mu, nhng trong mt hai ngy u s hng cu thng d b hy dit i ch cn khong 5 triu mi phn khi, thch nghi vi i sng mi. Mt cha trong hng cu hy dit lan trn trong mu vi s lng kh cao, gan khng kp thi nn b b vng da! Hn na lc gan b cn non nt, cha quen vi nhng cng vic nng nhc nh vy. Chng vng da sinh l ny rt thng thng v khng cn phi thuc men g c, t nhin cng khi. Tr sinh thiu thng cng vng da nhiu v sm hn v gan non nt hn. Tnh trng vng da sinh l ny khng ko di qu hai tun l, ngha l sau hai tun m b vn cn b vng da th phi khm ngay. Mt yu t quan trng bit chc chng vng da sinh l l chng ny ch xut hin vo 24 - 48 gi sau khi sinh. Nh vy, nu va sinh ra m b vng da ri th phi bo cho bc s bit v khng phi l vng da sinh l na ri! Mc khc, d vng da b vn bnh thng khng kh chu, phn vn tt v nc tiu tuy vng sm mt cht nhng khng c g c bit. * Chng vng da ngay khi va sinh, ng s nht l do s xung khc nhm mu m con, ta vn thng gi l con ranh con r. B sinh ra da vng sm, gan v l lch ln, thiu mu trm trng, xut huyt, kh th v c nhng ri lon thn kinh khc (lm kinh, kh b, kh nut). B thng t hy vng sng st. Trng hp nh hn c th dng phng php thay th mu ca b v truyn cho b mt th mu khc. y ch l nhng trng hp him hoi nc ta. * Chng vng da v vim gan do siu vi cng thy tr em. B nng st, b n, bt rt, nga ngy, mt vng, da vng, nc tiu sm, phn vng. Nhng nguyn nhn khc khin b cng b vng da l nhim trng huyt, cc bnh gan, mt, mu... Nhng th vng da thnh thong gp tr em v nguy him khng km vng da do xung khc nhm mu m con ni trn l do ng dn mt b nght v mt l do no , hoc kh ng c ng dn mt trong gan. Trng hp ny chng vng da xut hin trong ngy u tin sau khi sinh, mt mu vng ng dn sang mu xanh l cy, phn bn v trng nh ct c. Phi khm v iu tr ti bnh vin (gn y c trng hp phi ghp gan mi cu c).

159

D nhin, ngoi nhng triu chng lm sng nh va k, cn phi cho lm nhng xt nghim cn thit khc nh bnh. Ta cn mu sc nc tiu, phn, lc khi u ca chng vng da... bo cho bc s bit, gip s nh bnh mau l. * Ngoi ra, cng cn phi k trng hp vng da v b n qu nhiu thc n c cht carotne nh c-rt, u , b r... l trng hp ca b B con d ti b vng da tay chn, ung bao nhiu thuc gan cng khng ht (v m b bn thuc mt hiu thuc ty). Hi ra mi bit ch v b thng cho b n c-rt cho sng mt! cng l trng hp ca b D, vng da ch v n u mi ngy cho khi bn. Ti nghip b b ung thuc au gan c thng tri mt cch v duyn ht sc! Khng k b ly mu xt nghim nhiu ln. Tm li khng phi h c vng da l au gan. Chng ta thy c nhng th vng da m khng au gan t no c ch au... bng v tn tin mua thuc gan by b ung thi! (Xem thm Chng 51: Vin gan siu vi)

160

CHNG 45: B tiu ra mu Lc cn thc tp ti bnh vin Nhi ng, c ln ti nhn vo mt b s sinh mi ba ngy b ra mu hu mn. Mu ti t m t lt. Ti ht hong khng km g b m b, vi chy n hi v bc s trng khoa, bc s khm xong gi c y t chch cho b mt mi thuc ri quay sang ni vi ti: - Ln sau ng c ht hong nh vy! V ny thnh thong vn thy tr s sinh, thng gp cc tr sinh thiu thng. L do l gan ca b cn non nt cha to cc cht ng mu nn b b xut huyt. V sau gp li nhng ca nh th ti khng cn s hi na, d nhin nu gp trng hp xut huyt no th li l chuyn khc! Thc ra c rt nhiu bnh c th bt u bng chng tiu ra mu. T bnh bn thng thng, phn kh cng lm rch hu mn n bnh lng rut hay st thng hn, st xut huyt... vn rt phc tp v s quan st m t k lng ca b m s gip cho bc s nh bnh mau chng d dng hn. * Mt b m m a b trai khong 8, 9 thng, b bm n xin khm bnh kit. Hi ti sao b bit l kit th b ni chu b au bng t sng sm, au tng cn v tra nay tiu ra mu vi m. - Chu c nng khng? - Khng. - C i ma g khng? - C, mi i hai ln. - au bng c d khng? - au d lm, khc la, ln ln, tot m hi, d khng nn. Mt lc ri bt nhng ri li au na. au bng thnh lnh, d di, au tng cn, mt b trai ang khe mnh, b bm, ri i ma, li ra mu hu mn, li thi ri y! Ti thm hu mn b, trn gng cn dnh t mu: - Phi cho chu i chp X-quang ri gi qua khoa ngoi m ngay, chu b lng rut ri ch khng phi kit u! * Chng ta thng c thi quen nh bnh d di l kit kh thy b tiu ra mu nh th. Vn phc tp hn nhiu. B tiu ra mu en l bnh khc, mu l bnh khc; mu ra sau phn l bnh khc, m mu trn trong phn vi m nht l bnh khc na... Chng hn trng hp xut huyt b s sinh, mu ti chy ra hu mn, c khi c b phn sinh dc nh t trn. Trng hp lng rut, mu hu mn l th mu hi hng, long hn, thng khng c phn nhng c nht. Trng hp nng. ng l ngay t khi b khc tht tng cn, ln ln mt cch bt thng th phi khm ngay v bc s thm hu mn c th nghi ng b b lng rut sm, trc khi c triu chng i v ra mu hu mn nh vy!

161

* Trong chng bn, phn kh, cng, cht, c th lm rch mng nhy (nim mc) hu mn lm chy mu. Th mu ny l mu ti chy ra tng git, sau khi phn ra. Trong trng hp ny, ch cn cha chng bn th b ht tiu... ra mu. * B cng c th tiu ra mu v tr nhng rt him tr con. Nu b b st (tot) hu mn th mi ln b i cu rt au n v cng c khi lm chy mu, d lm l kit. * Trong bnh st thng hn, bin chng thng nht l xut huyt b tiu ha, v gn y, th bnh gieo kinh hong l st xut huyt cng lm b ma v tiu ra mu. Thng l mu en, xanh xm, cng c khi mu ti. * Th bnh ng l phi ni trc tin trong chng ny l bnh kit th n by gi ti mi ni v n hi di dng mt cht. Ta gi kit, khi b i tiu kh khn, au bng, rn mi ra phn, c khi au khi khi, b i i cu m khng ra phn, phn rt t m ln m, mu nhiu. Bnh kit do loi a-mp (Amibe) gy ra tng i him tr con. N l mt th bnh ca rut gi nn mu ra , ln vi m, m nht (do rut tit ra). Bnh t lm nng khng cp tnh nh loi kit do trc trng Shigella. Bnh tr thnh kinh nin kh cha, nht l khi Amibe b rut m chui vo tr n trong gan, c khi lm m trong gan (p xe gan). Th kit do trc trng (Shigella) gy ra thng gp tr con hn. B thng b khong tui t hai n su. Bnh cp tnh, nng d di, au bng, bt rn. C th cht v mt nc v ri lon cc cht in gii trong mu, nhng cng d cha nu cha sm v ng. * Tm li, phi quan st k lng phn ca b trnh by gip bc s nh bnh d dng, mau chng. Nn mang c phn b nu thy b tiu ra mu cho bc s coi. Nhng d l do nguyn nhn no i na khi thy b tiu ra mu cng phi tc khc mang n bc s khm ngay bi v ta khng th bit l b ch b bn thng thng hay b lng rut cn m gp mi cu kp.

162

CHNG 46: Ban Ban l g? Ban l mt t thng dng n ni khng ai bit r ngha ca n l g na! B nng vi ba hm l ban, b nng i nng li l ban, b ho lu lu mt cht l ban, ni vi nt trn da l ban, nt trng cng l ban, nt en cng l ban... B gy m tong teo l ban, b xanh xao cm ci l ban, m rng tc trc da cng l ban na! Ti c nghe rt nhiu ln cc b m tr li mt cch qu quyt, tin tng nh dao chm , khi c hi: - Chu au g ? - Chu au ban! Nhng trm ln nh mt khi hi au ban l au lm sao th ai cng p ng tr li khng tri. Tuy vy, cng c nhng b m rt thnh tho, tr li rnh mch: - Chu b ban , i thy Ba ung thuc, ra ban en, sau thnh ban trng, i thy By, bt ung nc cho c thng by gi thnh ban kh... M kh tht! B nm , thoi thp th, mt lm su, hai g m nh cao, chic s lng lng trn ci c di ni lin vi mt b xng m tng ci mt, c tay c chn eo cc loi ba nit, trn c tong teng mt bn tay kh ( cha ban kh). C b th mt cn sng long lanh nhn mi ngi nh van ni ming cm, git nc; c b, khn nn hn, i mt c m, v thiu sinh t A. a khc da l lot tng mng, nhiu nht ming, nch, hng, chung q uanh b phn sinh dc, hu mn v bn tay, bn chn. Nhiu khi nhn b trong tnh trng ri nhn li b m mp mp hng ho ang cung qut lo lng cho b, ti tc nghn: - Cn b, b th ung nc cho mt thng xem c tr thnh ban kh nh n khng! Mt b m tr va khc va tm s: - Ti kh lm bc s, ti mun mang chu i nh thng l u ri m b ni chu nht nh khng cho. B kh lm. B ni n bnh ban, phi cha thy ch i nh thng chch thuc ty l cht! Ti liu ln i y, b cha bit. Bc s lm n cu gim chu! Cn lm g c na! B va m i, thiu n, va b vim phi nng, ang trong tnh trng hp hi. Cui cng b cht. ng nh li b ni b ni au ban m vo nh thng l... cht, khng sai! Phi, ban, c mt ip khc t bao nhiu th k ri trn t nc ta. Ban , ban en, ban trng, ban cua, ban bch, ban kh, ban... con rt! Nu kho pha mu mt cht ta s c n 36 th ban mu sc, t rc r n u m. c bao nhiu tr con x ta cht v ti v v ting ban oan nghit ny? V nh ci s hm h, khng r ngha ca ting ban, m n tr nn phong ph khng ng! N l ni m nh khng ngui ca cc b m thng con, n l nim hnh din ca cc b hng xm giu lng t thin sn sng nh bnh v ch thy ban cho b, n cng l n nhn ca cc ng thy trc mt cn bnh b tm khng ra.

163

Ban di mt mt bc s Mt bc s c o to theo Ty y kh lng "thng cm c ting ban huyn diu ny! Nhiu v ni nng, ry oan b m. (S ni nng ny mi ng yu lm sao: n chng t ng ta cn c cht lng tm ngh nghip!) G ch r rng b b vim phi nng, mng phi c m m b m c nht nh l ban! R rng b b vim tai gia hoc b lao phi, nng dy da khng chu cha, ch i thy ban v cho l c gc ban! R rng b b st thng hn m b m nht nh i ct, t, ung ba v cho l ban cua ri vi tun sau b bin chng lng rut mi chu vo nh thng m. Nhng bi thm hn c l b b b i nhiu thng ch cn da bc xng ri cho l ban kh, cht bn tay kh eo lng lng cha! V cn bnh st xut huyt git cht d dng tr nh nu khng c cha ng hong cng b gi l... ban, v c khi ni cc nt da! D nhin cc b m b ry oan cng bun lng khng km. Ch v yu thng con, king c cho con, nghe li ch dn ca ngi c kinh nghim cho con i Thy, B, by gi li cn b ry? Ting ban bao lu an i rt nhiu cho cc b m sc chu ng s au m trin min ca con, bng nhin b ph, lm sao khng bun! Cc b m nghe ni khi b nng dy da l ban, ban th phi c n, phi ung thuc nam, ch ung thuc Ty th cht! Nhng thnh kin sai lm nh th ng thnh tng lp qua bao nhiu th h ri, d g gt b. Ti khng ni qu u! Khng phi ch ngi bnh dn mi c nhng thnh kin . Mt s cc b m tr thc cng b m nh. Cc b ny cng b con i b Su, thy By nh ai? Mt v bc s ln tui rt ng thn ch ni vi ti khi c hi kin v v ban: - lm vui lng cc b m , mnh cng phi ni theo h l con h b ban, nhng mnh c cha theo phng php ca mnh. Chc cng c nhiu v bc s p dng phng php ny khi lm phin lng... thn ch. Mt bc s khc, bn ti, cng p dng phng php , ni vi mt b c - b ngoi - ca b bnh rng b mc bnh ban cua (bc s mun ni bnh thng hn) nhng va nghe n hai ting ban cua, b c ng ng xin cho chu xut vin! Mt s cng ty Dc cng p dng phng php ny, trong bao thuc h ghi tr ban , ban cua, ban nng... cho d bn! Ti khng r thi thng thn gii thch cho b m r bnh ca b v ni chiu lng bng ting ban m h , thi no nn hn? Mt bc s ngoi quc trch mt s bc s tr Vit Nam khng chu hc cc ting bnh dn trong vic chn nh nn thiu cm thng vi ngi bnh. ng khuyn dng nhng ch ban, phong, hn, nhit, biu, l... c s dng t lu v c qun chng quen dng. Ti khng dm lm bn v ng y, mt ngnh hc m ti cho l rt cao qu, c mt y l vng vng t my ng n nm, nhng lm dng cc danh t hiu mt cch m h li dng s nh d ca ngi dn c nn khng? D nhin ch l vn danh t. Ngh vy, ti tra t in. Cc t in Hn - Vit khng gii thch r rng, ch ni ban l nhiu m u trn ln. Ti hi mt v ng y s tc bc ph, nhiu nm trong ngh, c dch sch, vit sch v ng y. ng b ra na gi kt ti bn li dng ch ban git tr con v ti v, nhng ng khng lm sng t ch ban hn. ng cho ban l cc vt ngoi da ca mt th bnh bn trong c th. V ng cng cho l c nm th ban theo nm mu sc, trong ban en l nguy him hn c.
164

Vy ban l g? Chp nhn nh th, ti kt lun ban l mt t ch triu chng ca rt nhiu th bnh. Bn phn bc s l phi tm ra bnh cha ch khng phi ngng li ch ban. V thc nh th b m s i cha bnh cho con khi con c bnh ch ng vin vo ch ban m khng chu cha. Ban khng phi l bnh! N l mt triu chng. Cng nh nng, nh nhc u, au bng. au bng c th do n khng tiu, do li, do bn hay do vim rut d, vim ty tng, au bao t, ln rut, nght rut, au thn, au ti mt, au bng quang, st xut huyt, st thng hn... v ... Ngha l c c trm th bnh u c th gy au bng. Nng st cng vy, khng bit c bao nhiu th bnh u bt u bng triu chng nng. Hiu nh vy ta gii quyt c vn . Ta s khng bao gi a b i mt ng thy... au bng, hay ng thy nng st th cng s khng bao gi a b i mt thy ban. ng ch b n lc hp hi, ngp ngp ri mi mang vo bnh vin ri kt ti bnh vin l m chn tr con! Ban en Ban en cn gi l t ban v c mu tm sm, lan ta, dng bn : chnh l nhim trng huyt hoc vim mng no do no m cu. Bnh phi c cha tr gp ti bnh vin. Nhiu trng hp t vong rt nhanh trong vng 24 gi nu khng kp cu cha.

165

CHNG 47: Ban (si) ng nh vy chng ta th xt nhng th bnh tiu biu l ban (Rougeole, Measle) v ban cua hay thng hn, cng c khi gi l ban bch (Fivre typhoide). Ban l mt th ban lm giu v lm ni ting cho cc ng thy ban nhiu nht v n l mt th bnh khng cn cha cng khi v hu nh khng a con nt no m khng mc phi mt ln! Khi mt a b b nng vi ba hm, n thy, thy phn l ban v cho thuc ung. Vy hm sau b ra ban thc th thy ni ting nh cn, nu khng ra g c thy vn c ni ting v chn ng c bnh ban. D nhin tr khi b b bin chng, lc thy... chy, cho l ban nhp l v ui i bnh vin, v nu c cht th ti... s c. Do siu vi gy ra Ban do siu vi gy ra. Cng nh mt s bnh do siu vi khc, khng c thuc cha c hiu. Ban tng i hin lnh v sau mt thi gian t nhin khi. Vn kh khn l bin chng ca ban , nhng bin chng c th lm cht ngi nu khng cha tr ng cch. Ta cn bit r tin trnh t nhin ca bnh khng qu lo lng v ch, tri li bit cch theo di can thip ng lc khi b c bin chng - ci m cc ng thy ban rt s v gi l ban nhp l ! Bnh thng xut hin b trn 5 thng. Di 5 thng, b c min dch nh nhng khng th ca ngi m cn d tr, v khi b ban mt ln ri, b c min dch vnh vin, ngha l khng b li. Nhiu b m ni con h ra ban n my ln! C th l b bnh g khc ging ban m khng bit thi, th d: Rubole, Rosole tr con... Li rt hay ly Bnh rt hay ly. Trong nh c mt b mc bnh th chc chn cc b khc cng s bnh theo. Bnh ly trc tip, ngay ln tip xc u tin gia b bnh v b mnh, do nhng git nc ming bn ra trong lc b ho, nhy mi, ni chuyn, khc. Bnh cng c th ly gin tip qua qun o, chi nhng rt him. Khi trong nh c mt b b ban , ta thng cho b ring khi ly sang b khc. Thc ra, lc ta trng thy ban ni ln l qu tr ri, bnh ly t trc. Bnh ly mnh nht trong thi k tim n ( bnh) trong khong thi gian 3, 4 ngy trc khi ra ban, lc b nng, ho khan, xn mt, khc nh, bt rt. Khi ban ra ri b bnh bt ly v lc ban rng th bnh khng cn ly na! Triu chng ban Tip xc vi mt b b ban , 10 ngy sau, mt b khe mnh bt u c nhng triu chng mc bnh. B nng cao, 39 - 40C, nng lin tip 3, 4 ngy lin, ung thuc g cng khng khi hoc ch h nng mt cht li ln li. B bt rt, cn nhn, b n, nhy mi, chy nc mt nc mi km nhm, mt , mt c khi cng v s nh sng. B ho d, ho khan nh ch sa, cng c khi b b nhc u, li d, i ma... nm lit ging. Mt bc s nhi khoa, c th pht hin c ci v mt c bit ca b v tm thy du Koplick trong ming b bo cho b m bit b sp ra ban , khng c g ng lo! C khi khm qu sm lc b va mi nng, bc s cng chu thua v cha c triu chng g r
166

rng. Tnh trng ko di chng vi ngy th ban xut hin! Lc b c v nng nhiu hn na, ri th cc mn lm tm ni ln t (gy), mang tai, mn tip tc mt, c, xung ngc, bng, tay chn... lun lun theo mt th t t trn xung di, bt u u (sau t). l cc nt m hoc nht, ri rc hay gom t li, bin i khi ta n mnh ngn tay trn , khng nga. Lc ban ra n tay chn cng l lc b dt nng, d chu tr li.

Ban : Ban mc u lan dn n thn v tay, chn, theo th t t trn xung. Vo ngy th 3 ban rt dy thn

(B m no - nht l cc b m sinh con u lng, cha c kinh nghim - cng hong hn trc nhng triu chng kinh hong ca thi k trc khi ban xut hin. B i hai ba bc s lin tip, khng thy bt bn i thy ban, thy ch cn cho ung mt ly nc... l, th ngy hm sau - ng vo ngy th 4 hay 5 ca bnh - ban cng t ng... xut hin!) Cc nt chng 48 gi sau ln dn, hi sm en li ri ti giai on trc vy bay i. Tuy nhin, vt ban mu xam xm cn hn trn da n my tun l da b mi bnh thng tr li. y l giai on cc thy ban thng gi l ban en, mt th ban nguy him. Thc ra cng thng trng hp vi cc bin chng ca bnh. Mt cht tr liu Trong thi k ban r ra, b c v mt mi, r ri, st thy r v khng n ung c. C khi ming l, li d, bn lm au bng. Trong sut thi k ny, khng cn thuc men g c th tin trnh ca bnh cng tri qua cc giai on nh trn. Thuc men nu c cng ch c mc ch lm cho b d chu mt cht. Nng qu th cho thuc h nng, mt; thuc an thn, trnh lm kinh v du cn ho. Thuc r ming, nh mi, nh mt gi v sinh, trnh lm c, th thi. Nu khng c g khc l xy ra, b s tr li bnh thng trong mt thi gian ngn (khong mt tun). B ht nng, n li c v i n d, b thi gian nhn i va qua. Nhng nu lc ny ta bt b king n v thy nhng nt ban sm li tng l ban en hoc thy nhng git m hi ng lm tm trng l chn lng (v b khng tm c 10 ngy ri) tng l ban trng, bt c n th cui cng b b b i... cn xng vi da ta s c th ban... kh vy!
167

Nhng bin chng Ban ln ri b vn cn nng dy da, cn ho kh kh, kh th l c chuyn li thi ri . Nh vy l b b bin chng. Bin chng thng thng nht l thi tai - tai chy m, vim thanh qun gy tt ting, ging khn c, vim phi v cung phi do chnh siu vi trng ban hay do vi trng bn ngoi li dng thi c xm nhp. B cng c th b a chy, m, mu... v c khi b vim no nhng rt him. Bc s l ngi phi phng cho b nhng bin chng ny trong lc b b ban . Nhng chnh m b cng phi theo di bo cho bc s bit ngay nhng thay i bt thng. Rt nhiu trng hp sau mt cn ban thng thng v khng bit m cho b b vim phi nng, mng phi c m, hoc b lao phi, lao mng c hoc b bnh m i, ci xng m c tng l cn gc ban dy da nn i cha thy ban mi, cui cng b nh cht v s dt nt ca ta. c thuc nga Ban t n khng phi l mt th bnh nguy him nhng b cng phi mt mt thi gian chng chi vi bnh rt mt, rt mt sc. V li cc bin chng cng tht ng s. Ngy nay, ngi ta c thuc chng nga ban vo lc tr c 9 thng. Thuc chch mt ln duy nht (hin nay cn chch nhc thm mt ln na cho chc!) v khi chch xong b b mt th ban ... nh, ngha l cng chy nc mt nc mi, ho hen, nng st cht nh ri thi. B s khng b ban na. Tm tt nhng iu cn lm khi b b ban : - Sn sc nh trng hp mt b nng thng thng. - Cho ung nhiu nc.Mc o vi mng nh, ch thong kh, mt m, nhng trnh gi v nng chi. - Sn sc mt, mi, tai ming mi ngy. - Khi b thm n li th cho n ngay, khng nn c n. Cho n ngy nhiu ba, b dng. - Dng thuc theo toa bc s. - Theo di v bo cho bc s bit ngay khi b b nng tr li, au tai, kh th, ho nhiu, tiu m mu... trong thi k dng bnh.

Ban Rubella Gn y nghe ni nhiu v dch Rubella (Rubola, phong chn, ban hng), thc ra l mt th ban rt nh do siu vi trng gy ra. Tr khong 4 - 5 thng tui tr i, st, ni nt ri rc da th thng l rubella, ban hng, chng 5 - 7 ngy s t khi v sau c min dch sut i. Bnh ch nguy him i vi ngi m ang mang thai nu mc bnh trong vng 3 thng u tin, siu vi c th qua nhau thai gy bnh bm sinh tr nh tim bm sinh, cm mt bm sinh... Bnh d thnh dch ph n tr, sng tp th gn gi. Hin c thuc chng nga. Sau khi chch nga 3 thng mi c mang thai.
168

CHNG 48: Ban cua (st thng hn) Ngh cho k, khng phi v c m ng bo min qu ta s ban nht l ban cua, cn gi l ban bch (ban trng) hay thng hn. Trc thi k c thuc khng sinh, bnh ban cua qu tht l mt bnh ng s. Ma tru qu hn V khng bit r nguyn nhn bnh, ch cn c trn nhng triu chng, bnh trng, c lc tng nh ma tru qu hn , ta khng ly lm l khi thy bnh c cha bng thy b, ba ngi, ct t... v c gi bng nhiu t n khc nhau. Ngi gi thng hn, ngi gi ban bch, ban trng, ban cua... Ban bch hay ban trng v ngi ta thy da ngi bnh c nhng m trng, nhng m chnh l m hi ng li, kh i l chn lng. V bnh lu ngy, ngi bnh khng c tm ra g c nn c hin tng . Ch cn lau sch l ht. Nhng ti sao cua th chu. Ti li tr bnh trng? Ti lc cht tr bnh si bt mp nh con cua si bt cua? C ngi qu quyt thy hnh dng con cua ni ln da ngi bnh. (Ti nh c ln khm mt tr bnh c l lch sng rt ln, gn ti l rn. Ngi nh ni vi ti l b b th con ra trong bng. K ra cng c l v s l lch c cnh ging con ra thc! Cng may l ta khng c th ban ra!). Thm him khn lng B nng i nng li dai dng hng thng tri, i ma, au bng, b n b ung, lc tnh lc m, ni sng, bt chun chun nh ma nhp, qu m. Nu may m sng st th sau cn bnh ch cn da bc xng, i khng mun ni, hp cho thm vi thng na mi bnh thng tr li; cn chng may b cht v try mch hay xut huyt trm trng hoc lng rut, nht l lng rut - thng xut hin vo tun l th ba, khin ngi ta tng v n ung khng c king nn mi b bin chng ny. Do , b mc bnh b c n n ni thnh m i (ban kh) lm mi ngon cho nhng bnh khc nh lao phi, lao mng no, vim phi... Vi thiu v sinh c nhn cng nh v sinh cng cng, bnh ta thng xut hin tng vng di hnh thc mt bnh dch cng gieo rc kinh hong cho mi ngi. St thng hn (ban cua) do vi trng Salmonella typhi gy ra. Bnh c th xy ra bt c tui no. nng thn, bnh thng truyn qua nc ung thiu v sinh, nc sng, nc ging, thnh ph th trong thc n: sa, kem, rau sng, s, c, bnh tri... Rt him khi bnh truyn trc tip t ngi ny sang ngi khc. Mt ngi ang mc bnh hay khi bnh ri vn cha trong rut kh nhiu vi trng Salmonella typhi v vi trng ny theo phn ra ngoi, nc ma tri vo cc cng rnh, sng ngi, h ao, ging nc. Ngi ung nc d s mc bnh. Cc th rau ci c ti bng... phn ngi d nhin l cha vi trng Salmonella! Loi vi trng ny c th gy ng c thc phm thng thng hoc bnh thng hn. Thi k tim n khong 15 ngy, khng c triu chng g r rt ri pht khi mt cch cng thm him khn lng. B nng 39 - 40C mt cch dai dng trong 5, 7 ngy, c bt ri li nng, r ri, mt mi, kh ng nhc u, chy
169

mu cam, thng n khng tiu, bn, i ma, au bng lm rm vng bng di bn mt v ho. Sau , bnh vn tip tc nng cao. C khi b b m sng, ni xm, nhng thng l trng thi l na thc na ng, li trng hay c m , mi nt n, l lch c khi sng ln, b n, tiu chy... Nu khng c cha ng lc, bnh sinh nhiu bin chng nh vim gan, vim thn, vim phi, vim mng no... Nhng thng nht v nguy him nht l try tim mch, xut huyt v lng rut. Lc bnh khi u, nu nghi ng ta c th cho cy mu tm bnh. Vo tun l th hai - ngha l khi b b nng 7, 8 ngy - cho th huyt thanh nh bnh. Ngoi ra c th tm vi trng trong phn hoc cy mu. Mt ngi mc bnh thng hn c nm sau cng cn vi trng trong phn. Do , vn v sinh cng cng thc quan trng. i tiu ba bi l mt cch truyn bnh tt nht. Nu cha sm v ng, bnh s khi trong vng mi hm. Thng thng, bc s cho ung thuc t nht trong 2 tun l trnh ti pht. Trong sut thi gian iu tr, b phi c chm sc, canh chng, c triu chng g ca bin chng th can thip ngay. Th d xut huyt nhiu phi truyn mu, lng rut th phi m mi cu ni. Nhiu ngi i bc s mt ln, ung thuc vi ngy thy bt nng, b lun, sau nng li hoc sinh bin chng thc tai hi. Dng bnh kh khn Thi k bnh lu di, kh khn, d b bnh tr li. Ngi bnh mt sc nhiu v b c n qu ng trong thi gian bnh. Ngy nay, ngi ta bit rng khng phi v n m lng rut m lng rut l v c t ca vi trng. Th nghim cho thy l khng n ung g cng vn c th b lng rut vo khong cui tun l th hai. Nu cha sm v ng cch th khng ngi bin chng ny. V s lng rut, b bnh v b c n qu ng khin sc khe cng suy nhc kh bnh phc. Nhng ngy u khi st nhiu b b n hay n t thi, lc nn cho b n cho lng, c th nu vi tht bm hay c. Khi ht st b c th t t n ung bnh thng li. B c th n cm, tht, c, trng, sa c nng lng v cht b cho mau li sc. Tm li bnh ban cua hay st thng hn ngy nay khng cn l mt bnh gh gm na. C nhiu th thuc cha rt cng hiu. Khng nn t dng Chloramphnicol ba bi va c th nguy him v bnh suy ty va lm vi trng ln thuc. Bnh thng hn giai on u cng c nhng triu chng gn ging bnh st xut huyt, b phi c bc s chm sc, iu tr. Khng cn c n qu ng nh xa v l mt thnh kin sai lm. Hin nay c thuc chng nga, tuy nhin quan trng nht vn l gi v sinh c nhn v v sinh cng cng.

170

Ban en B con mnh s ban en cng phi. Thc ra l mt bnh rt nguy him do vi trng no m cu (Mningococcus) gy ra. Dng vim mng no th tr t ngt st cao, au u, i ma vt, thp phng cng, co git, lm kinh v c bit ni lm m en tm da, lan ta, dng bn . Phi a tr tc khc n bnh vin. ng ni l ban en ri chn ch, i cha thy ban, tr s khng qua khi. Trng hp nng hn l nhim trng huyt do no m cu, vt t ban dng bn lan ta nhanh, try tim mch v d t vong trong vng 24 ting. Tm li, mt tr b st cao, nn ma, i vt, lm kinh th phi a ngay i cp cu, khng mt thi gi v ch.
Bnh Tay - Chn - Ming - Do mt loi virus ng rut gy ra, c th gy thnh dch, thng xut hin vo thng 3 - 5 v 9 - 12. - Bt u bng st nh, bing n, mt mi, au hng v c nhiu bng nc tay, chn, ming. - Bnh ly do tip xc trc tip hoc gin tip vi dch bng nc, nc ming, tay bn, bn gh, chi, ly chn ... rt d ly nh tr. - C th chm sc ti nh, h nng, ngh ngi, n lng nh. Trnh lm b (v) bng nc. - Khi tr chi vi, git mnh, hong ht, st cao, run tay chn, kh ng, quy khc nhiu phi a gp vo bnh vin.

171

CHNG 49: Ci xng Th bnh m cc b m u M no cng lo lng cho con h c th mc phi m thng mc phi thc - th x ta tng i him hoi, l bnh ci xng do thiu sinh t D. Thc t, x ta ngho, thiu n, thiu mc, thiu th nhng may thay li qu giu... nh nng mt tri, nn tr con x ta t mc th bnh . Thnh thong, cng c nhng tr b, thng l nhng tr kiu dng, sut ngy b giam kn trong nh, khng c ra nng, ra gi, hoc tr au bnh kinh nin phi nm lit ging qu lu hoc tr mc nhng bnh ri lon tiu ha, a chy, i ma thng xuyn b c n. Bnh xy ra rt sm, vo khong b c 6 thng n 18 thng, ngha l vo thi k xng ang tng trng mnh. l lc c th b cn nhiu sinh t D. Sinh t D gip cho b hp thu cc cht calci, phospho l cc yu t cn cho vic thnh lp v tng trng xng. Sinh t D c mt t trong thc phm: tht, du c thu, c mi, trng, b... Sa m c nhiu sinh t D hn sa b, nhng vn cn thiu so vi nhu cu ca b. B b sa m cn thm mi ngy 100 n v trong khi b b sa b cn n 300 n v. Nh vy, sinh t D trong thc phm qu t i khng ng k. Tri li, phn ln sinh t D c tng hp da ngi, di tc dng ca tia t ngoi nh nng mt tri. nh nng lc qua ca knh mt ht tia t ngoi ny, nn nhng b trong phng knh, tuy c nh sng ri qua, nhng cng v ch! Bnh c khi thong qua, triu chng khng r rng nhng khi bnh nng hn ta thy b gy cm, ln khng ni, xng s mo m, mm nhn tng ch, trn d, chm mc rng, chm ng m c (thp), xng c nh cao, xng sn ni nhng u ln vng sn tip hp vi xng c lm thnh ci dy ht sn rt c bit, xng tay chn cng ni u v cong vo (chn vng king, chn ch bt), cng cong vo khi ta p b tp i ng. B cng c th b vo xng sng v thng th chm bit ngi, chm bit i, km thng minh. C b khng b gy cm, tri li b bm, nhng l , km nhanh nhn, km hot bt, bp tht mm nho, bng to... Bc s c th cho chp phim X-quang nh bnh, xem xt s tin trin ca xng v lm nhng xt nghim cn thit khc. Bnh c th nga c. Quan trng nht l cho b ra nng. C th cho b chi ngoi nng mi ngy 10 pht, vo khong 9 - 10 gi sng l tt hn c. Ngay t lc b ln 6 thng, thc n ca b ngoi bt v sa, phi c thm cc th khc (rau, trng, tht c... ). Khi b b bnh ci xng, vn iu tr ty thuc bc s. Ta ng tng cho b ung hay chch sinh t D cng nhiu chng no cng tt chng ! S thng d sinh t D cn nguy him hn:b b n, i ma, bn, gy m, kht nc, nng hm hp v c khi ng vi trong lc ph ng tng na! Tm li, mt th bnh d trnh nh bnh ci xng khng c php c x ta, mt x trn ngp nh nng mt tri! Thng b, nhng ng kiu dng qu, phi cho b lm quen vi nng gi, phong sng t by gi! Hin nay cc loi sa bt cho tr u c b sung thm calci trnh ci xng.

172

Du hiu ci xng: Tr t hot bt, ra nhiu m hi. u to, mm. Xng sn nh ra. Xng tay chn cong li.

173

CHNG 50: St xut huyt v cm A/H1N1 Nhng nm gn y ba ting st xut huyt l ni kinh hong ca cc bc lm cha m. Ni kinh hong cng dng cao trong nhng ma c dch, khi i n u cng nghe bn tn xn xao v st xut huyt. Mt cht dch t hc St xut huyt l mt bnh nhim trng, thng to nn nhng trn dch, gy tang tc cho bao nhiu gia nh v gy ri khng t cho cc c quan y t. Bnh do siu vi trng Dengue gy ra v do mui Aedes aegypti vn nhim. Mui Aedes aegypti l mt loi mui thng, nh, mnh en, c khoang trng lng v chn, sng trong nh v chch (t) ban ngy. y l im cn lu hiu cc bin php phng bnh. Mi ngy sau khi chch mt tr bnh, mui b nhim c v c th truyn bnh khi chch mt b lnh mnh khc, v s nhim c ko di sut cuc i... mui! Tt c mi ngi u c th mc bnh nhng nhiu nht tui t 3 n 8. Gn 80% trng hp st xut huyt trong la tui ny. Bnh xut hin vo ma ma ( cc tnh pha Nam t thng 5 n thng 11), nhiu nht cc thng 7, 8, 9 trong nm. Mt cht triu chng hc Ba ting st xut huyt c th gy ra nhng ng nhn ng tic! Nhiu ngi inh ninh l mt th bnh gm c ST v XUT HUYT. Thc ra khng gin d nh vy! C nhng trng hp c st v xut huyt nhng khng phi l st xut huyt (th d st thng hn, nhim trng huyt no m cu mningococcmie, ung th mu... !). Li c nhng trng hp khng xut huyt hoc ht st m l st xut huyt nng. c ngi ht hong mang a con b ban n bnh vin xin cha st xut huyt v c st v ni nhng vt trn da. C ngi c nht nh con mnh b st xut huyt v nng lu ngy v chy mu cam d b b thng hn. Ngi khc hoang mang, m nh v st xut huyt, nghe ni v du dy tht (Signe du lacet: trong cc trng hp mch mu yu, dng mt sc p thch hp trn cnh tay s thy nhng du xut hin do mch mu b v) va thy con nng ra ly dy thun ct cht cnh tay n tm bm cng cho l st xut huyt. Ngc li, c ngi thy con nng st th lo s, vi ba hm sau b ht nng, vi mng th b li ln ra cht v st xut huyt, v lc nhit h cng l lc b b try tim mch, mt bin chng nguy him ca bnh, nu khng kp thi cha tr. Chnh v s nh bnh phc tp nh th nn khi ng vc, ta nn a b n bnh vin hay cc bc s nhi khoa ngay. S lo lng ca ta d c sai lm hay qu ng cng khng ai ci c, nht l trong ma c dch. Cc bc s chuyn khoa c th nh bnh mau l, chnh xc nh kinh nghim lm sng. Nhiu khi h ch nhn dng l r ri ca b, s tay thy lnh v mch yu, vch mng b thy du bm ch chch l xc nh bnh ri! Tuy nhin ngay nhng v ny c lc cng lm ln, nht l trong nhng ngy u b ch b st sung m cha c triu chng g khc. Mt nh vn k chuyn con ng b cht v st xut huyt m trc ng mang n khm mt bc s, ng ny qu quyt b khng phi st xut huyt, cn th l Nu chu m st xut huyt th ti s t chc v b x ny!. D sao, trong ma dch, bt c trng hp b b nng st no ta cng phi lun lun cnh gic v c th l st xut huyt !
174

Thi k tim n ca bnh ko di t 5 n 7 ngy. Trong thi gian ny ta khng thy b c triu chng g c. t nhin b nng. Nng n 39C - 40C v kh lm h nng. Nhng ln nng trc ch ung vi vin aspirin, paracetamol bt, ln ny khng! B vn nng u nh th trong vi ba ngy lin v c v mt mi, r ri khc thng. Nhc u, bt rt, ln ln, ng khng yn gic. B bing n, nhn i c khi ma nhiu ln. au bng, au nhiu nht vng hng bn phi, di sn. Vo ngy th ba, b c th ht st hay bt st nhng c v mt mi, l hn, kht nc nhiu hn. Lc thng thy xut hin cnh tay, cng chn nhng nt nh nh mui cn. Nhng nt ny khc du mui cn ch nu ta ly tay n ln , nt vn cn nguyn. C khi khng c nt nhng l nhng yt bm xanh chung quanh du chch, ct l... Cc du chng t c s xut huyt di da. C khi b b chy mu cam nhiu ln hoc i ra nc ln cn en, hoc tiu ra phn en. Nhng rt nhiu khi b khng c mt triu chng xut huyt no c nh m t trn m ch thy da tay chn b i sc, khng cn ci v m p hng ho bnh thng na m ng hay tai ti... T ngy th ba n ngy th su, bnh thng sinh bin chng: t nhin b lnh tay chn, da i sc, thm li - r nht mi, cnh tay, cng chn. l mt th lnh c bit, d nhn bit: lnh gi! Mch yu i, c khi mt hn. Tnh trng gi l try tim mch hay sc, nu khng cha kp b cht. C khi b vng vy la ht d di, mnh nng, tay chn lnh, lm kinh, hn m v cht v chng no vim. Nhng bin chng thng gp l try tim mch, no vim v xut huyt trm trng. Trn thc t c nhiu dng lm sng: c dng thong qua nh chng cm xong, khng cha cng khi, n dng c st v du dy tht dng (chng t mch mu b yu) ch cn theo di nga sc v nhng dng xut huyt trm trng hay try mch nhanh chng. Nu cha ng lc, b qua cn nguy him, bnh phc mau l v khng li mt di chng no. C 70% trng hp st xut huyt khng gy bin chng v t khi bnh. Tm li, trong ma c dch st xut huyt, nu b c 2 trong 5 nhm triu chng sau y cho ta nghi ng b mc bnh: 1. Nng 39 - 40C v kh lm h nng, c v mt mi khc thng. Nng sung khng km theo ho, s mi... 2. au bng, nhn i hoc ma nhiu ln, nht l au vng hng phi (gan). 3. Bt rt, vng vy, ln ln, c khi lm kinh, hn m. 4. Da i sc hoc nt xut huyt ni tay chn, vt bm ch chch, ct, l hoc chy mu cam. Tiu phn en, ma cht ln cn en. 5. Tay chn lnh gi, mch try (mch nhanh, nh). Triu chng st lun lun c trong nhng ngy u (100%). au bng 75% trng hp. Vt bm c trong 80% trng hp nhng thng tr hn, vo ngy th ba. Vng vy ln ln 50%, nh vy nu b c cc triu chng ca 1 v 2, 1 v 3, 1 v 4... l phi i khm bnh ngay. D nhin mun nh bnh mt cch chnh xc bc s cn phi lm thm vi xt nghim khc nh lm du dy tht (kt qu dng trong 75% trng hp) v th mu. Ba loi th mu thng lm l o dung tch huyt cu, m tiu cu v huyt thanh nh bnh Dengue, trong dung tch huyt cu, huyt p,
175

mch, l nhng tiu chun cn thit nht theo di v hng dn iu tr. Trong trng hp tr bnh nng, dung tch huyt cu c o mi gi ng h, nu bnh khng nng lm cng c o mi 4 gi, 6 gi mt ln trong thi gian bnh c th chuyn sc. Hiu nh vy ta s khng ly lm kh tm, lo lng, bc mnh v b b "chch mu hoi! Cc th nghim nh lm du dy tht, th mu, ta khng th t lm lc no cng c. C ngi ct tay con n tm bm li, c ngi con mi nng t cho i th mu hay i cho c th mu ngay, v ch, v mu vn bnh thng nu th sm qu, lm mt cnh gic. Mt cht tr liu C hai iu ng bun: th nht l trc mt th bnh nguy him nh vy hin nay vn cha c thuc chng nga, th hai l cng khng c thuc iu tr c hiu v do siu vi gy ra. Tuy nhin, khng phi y hc b tay. S t vong v st xut huyt ngy cng gim st chng t s iu tr hu hiu v mt khc nh ngi dn thc cnh gic, mang con n bnh vin sm, khng qu tr, qu nng v khng bit nh trc kia. Phng thc cha tr hin nay l cn c trn sinh bnh hc cha theo triu chng. Khi mt tr nghi ng b st xut huyt, tr c nhp vin v theo di cn thn pht hin nhng du hiu tin sc hu can thip ng lc, kp thi. Thi k nguy him nht ca bnh chnh l lc tr b sc (lnh tay chn, mt mch, mi tm... ). Lc c hin tng c c mu v c s xut thot huyt tng, huyt p thp v mch yu, nhanh... Ngi ta dng cc dch truyn cho chy vo tnh mch tr hi phc lu lng tun hon. Cc dch ny c la chn v cho chy vi mt tc ty trng hp, cn c trn dung tch huyt cu. Cc loi thuc cn thit khc s c s dng ty tnh trng tr, nhng quan trng nht vn l nhng dch truyn (Plasma, Dextran, Ringer's Lac-tate... ). Nu b xut huyt nhiu, tr s c truyn mu. Ta ng tng lm l trong bnh st xut huyt c ch xut huyt l phi truyn mu ngay. Truyn mu khng ng lc cng tai hi nh khng truyn mu ng lc. Tm li s theo di trong st xut huyt rt quan trng ty tnh trng m cha tr. S theo di ny do cc nhn vin y t (bc s, sinh vin y khoa, iu dng) v c chnh chng ta na. Bc s s ch dn chng ta cch theo di nh th no bo ng cho h kp thi. Trong ma c dch st xut huyt nhn vin y t s b u v phi trng nom cho qu nhiu tr bnh mt lc, s bnh tnh, thng minh cng tc ca chng ta rt hu ch cho h v gip rt nhiu cho tr. Trong lc truyn dch, tr c th b phn ng vi nc truyn - ta gi l sc nc bin. B lnh, run lt bt, mi thm tm sau nng ln d di. Hin tng ny thng gy kinh hong cho ba m b. Cc nhn vin y t c mt s c cch gii quyt n tha. Khng c g ng qu lo ngi nh chng ta tng. Tm li, cha st xut huyt chnh l theo di thn trng can thip ng lc khi tr c triu chng tin sc hay sc. Phi theo di bng cch th mu, o huyt p, mch... V thuc cha ch yu l cc dch truyn, mu... s dng ty trng hp vi mt vn tc truyn thch hp. Ta sn sng cng tc vi bc s bng cch ph gip theo di b mt cch bnh tnh, khng ngc nhin v thy b b ly mu th nhiu ln, khng bc mnh v b khng c cho ung thuc hay chch thuc nh trong cc bnh khc. Cu chuyn sau y l mt chuyn c thc: B T. 6 tui, con trai duy nht ca mt gia nh c 2 a con, nhp vin v c triu chng st xut huyt. T ba ngy trc b nng 39C khng h c
176

nng, au bng, i ma, ln ln, bt rt. Lc nhp vin b bt nng, tay chn hi lnh, mch yu, dng r ri mt mi r rt, kht nc. C nhng vt bm xanh ch chch. Gan sng ln v au. Tiu phn en. Kt qu th mu xc nh b b st xut huyt. B c truyn nc v theo di bng cch th mu mi 2 gi. Tnh trng khng n ni bi quan. Tra c b ngoi vo thm, gia nh bn tn vi nhau mt lc ri m b xin cho b xut vin v chy thy ban. B ngoi qu quyt b b ban v ch cn ung mt chn thuc ca ng thy X v ct l l khi. Ngi nh cn th an phin b khng c ung thuc chch thuc g c, li ly mu th hoi! Gii thch th no cng khng lay chuyn kin b c v m b. Ba b ngn ng, sau cng khut phc, nht nh bng con i. Da dm cng khng xong, chng ti nh cho xut vin sau khi ngi nh k tn vo h s xin v. Nhng ngay chiu hm ngi nh mang b tr li trong tnh trng hp hi. Ln ny khng thy c b c i. B m n nn, khc lc xin cu b. B ni n mi ct l xong, ung mt chn ba ri ma ra ht, ma c mu v ngi tm ngt! Lc nhng vt ct trn ngi b vn cn r mu mi. B hn m v mch try hn. Chng ti bo nhau c gng cha ly ting bng mi gi, nhng cui cng tht bi. Mt cht phng nga Hin nay cha c thuc chng nga st xut huyt. Cch phng hu hiu nht l tiu dit mui v trnh mui chch. Mui Aedes aegypti sng trong nh, ch bng ti v chch ban ngy. Do , phng nga ta nn cho b mc qun o kn o, thoa thuc chng mui ngoi da nu cn. Trong nh gi sng, thong, c th ng li cc ca ra vo. Dp b nhng ch cha nc lm ni cho mui sinh sn: lu nc, h, chu king, t ng nc chn thc n... Ngoi ng khng vt ti nylon, lon hp, mung da... ba bi, nc ma ng li lm ch cho lng qung ny sinh. Tm li, st xut huyt l mt bnh nguy him nhng l mt bnh c th cha c nu ta thc v cnh gic ng mc pht hin kp thi nhng triu chng u tin ca bnh hu iu tr sm.

Tiu chun chn on st xut huyt: 1. St (nng): st cao, t ngt, lin tc t 2 n 7 ngy. 2. Xut huyt: t nht c du hiu du dy tht dng tnh (+) v mt trong cc du hiu sau y: - m xut huyt, ban xut huyt, vt bm... - Chy mu cam, chy mu nu rng. - i hoc a ra mu. 3. Gan ln (sng gan) 4. Sc: mch nhanh v yu, huyt p tt hoc kp (di 20 mmHg hoc t hn), da lnh, bnh nhi ht hong, vt v. 5. Dung tch huyt cu (Hct) tng. 6. Tiu cu gim.

177

Du hiu tin sc st xut huyt (giai on chuyn nng) St xut huyt din tin thnh hai giai on: giai on st, ko di 3 - 4 ngy v giai on khng st hay ht st, trong 3 - 4 ngy na. Chnh im giao thi gia giai on st cao, chuyn sang ht st l giai on nguy him nht, thng xy ra vo ngy th ba n ngy th nm ca bnh. Phi c bit ch giai on ny. Di y l cc du hiu ca giai on TIN SC. - Tr bng tr nn bt thng, ln ln, vt v, bt rt, ni sng, ni m... hoc nm li b, l . au bng: au bng d di hoc t ngt au bng (trc khng c). Gan ln: ln dn, ln nhanh.

- Chy mu: chy mu t ngt di nhiu hnh thc nh chy mu cam, mu rng, i, a ra mu ti. Tay chn lnh gi. Da i sc, bm bm, mi ti tm. i t, kht nc nhiu.

CH :

Nhng nm gn y, st xut huyt ngy cng nhiu thanh thiu nin v ngi ln. Tuy nhin ngi ln, bnh din tin nh hn tr em, t vo sc hn. Cc du hiu xut huyt thy nhiu da, nim kt mc mt, chy mu cam, rong kinh. Khng c mt cnh gic. Phi khm v iu tr y t.
Cm A/H1N1 Trong lc mi ngi ang lo bn xc xch v cm A/H1N1, d b qua nhng bnh nguy him khc, trong c st xut huyt (SXH). Ta ang vo ma dch SXH, ma ma, m nh im l khong t thng 9 - 11 ny, vi tnh trng nc ng trin min sau mi cn ma nh hin nay lm ch cho mui vn sinh si ny n th SXH s gia tng nhanh trong thi gian ti!. Nh ta bit, st (nng) l du hiu ca rt nhiu th bnh ch khng ring cm A/H1N1 v SXH. T bnh st rt, st pht ban, st thng hn... n cc bnh lao, vim mng no, vim no, vim phi, cho n vim rut tha, vim ti mt... u c st c. St l mt triu chng, khng phi bnh. N l mt bin php chng ca c th i vi mt tc nhn gy bnh. Mt ngi bnh khng c kh nng... st s rt nguy him. Nhng st cao qu c th n ti lm kinh (co git). Thn nhit bnh thng 37 oC, c th thay i cht t trong ngy, nhng trn 38 oC th gi l st. St n 39 - 41 oC l st cao, trn 42 oC th c th gy t vong. Ngc li thn nhit xung thp, di 36 oC l nguy him, nu di 35 oC cng c th gy t vong. V th m cc loi nhit k dng o thn nhit - ch cn vch t 35 n 42 oC l .
178

Cu hi phi t ra mi khi c st l bnh g ; ng sau ci st ? Cha l cha ci bnh ch khng phi cha st. D nhin khi st cao th phi tm cch lm h st, nhng cng khng c lm h st qu nhanh, qu thp. Thy thuc thng ch cn nghe m t st kiu no l c th on ra bnh g. Chng hn st cch nht - ngy st ngy khng th bit ngay t bnh st rt. St m sng nng t, chiu nng nhiu, cng ngy cng nng th l ... thng hn. St m vo mi bui chiu, ko di nhiu tun nhiu thng th c th l lao... Tm li, bit st cch no, st kiu no l iu rt quan trng gip thy thuc chn bnh. Chng nhng phi theo di k cch st, kiu st m cn phi theo di st c km vi triu chng g khc na khng! Th d, st m c ho, s mi th bnh khc, st m i, tiu chy th bnh khc, st m au bng, nhc u... th bnh khc na. Tr li cu hi ca bn: st trong cm A/H1N1 thng l st khng cao lm, ch trn 38 oC, li km vi ho, ch x, s mi, au nhc mnh my... nn cng d nhn ra. Tri li, st trong SXH thng l th st t ngt, st cao, 39 - 40 oC v st sung, ngha l khng ho, khng s mi, ch x... g c. Rt kh lm h st trong SXH - ung thuc h st vn c nng, hoc ch h mt cht ri li ln ngay. St trong cm cm ko di chng vi ba hm th khi nu khng c bin chng g khc , cn trong st xut huyt th cng ch ko di t 3 n 5 ngy t nhin ht, nhng l thi im rt cn cnh gic: nu thy khe ra, vui chi th khng sao, nhng thy c v mt thm, l , au bng, i ma hoc chy mu cam, chy mu nu rng, ni nt trn da, vt bm ch chch th... ng l SXH ang tr nng, phi a ngay vo bnh vin. ng chm tr v mi ngh n cm mt th gi v ch!

179

CHNG 51: Vim gan siu vi Trn th gii c khong 300 triu ngi lnh mang virus vim gan siu vi B, c bit c nhng vng c t l bnh rt cao nh Trung Quc, cc nc ng Nam v Phi chu nhit i: t l ngi mang mm bnh t 8 n 15%, v ngi c khng th, tc nhim bnh v c sc khng tt t 70 n 95%. C nhiu loi siu vi gy vim gan: A, B, C, D, E..., trong vim gan siu vi B c t l mc bnh cao v c kh nng gy bin chng x gan, ung th gan nn c quan tm nhiu nht. Vim gan siu vi A ly theo ng n ung. Tnh trng n ung ba bi, thiu v sinh nhiu ni hin nay, vi qun nhu, qun bia khp hang cng ng hm l c hi cho vim gan siu vi A pht trin. Cn vim gan siu vi B th ly qua ng mu, ng tnh dc. v t m sang con trong lc mang thai, sinh ... Thi quen thch chch thuc, chm cu, ct l, xm mnh, x l tai, lm mngtay... ca chng ta l c hi cho virus B ly lan nu khng v trng tuyt i. Truyn mu, m x, chm sc y t khng v trng cng d b. Do ta bit ti sao nhn vin y t mc bnh ny kh nhiu. Tim chch ma ty cng l ng ly chnh ca siu vi B. ng ly tnh dc cn quan trng hn. Tnh trng mi dm pht trin cng vi s quan h tnh dc d di m khng c bo v hin nay lm gia tng nhanh chng s ngi b nhim vim gan siu vi B (VGSVB). C th ni, VGSVB ly truyn ging nh HIV/AIDS, nh vy khi phng trnh AIDS tt cng chnh l phng trnh VGSVB. ng ly xc nh r nn ta cng bit r nhm nguy c cao c bin php phng nga. l nhng ngi tim chch ma ty, mi dm, nhn vin y t, bnh nhn thng phi truyn mu v tr s sinh. Khc vi AIDS, VGSVB hin nay c thuc chng nga. Din tin ca VGSVB cng khc vi AIDS. Trong VGSVB th n 90% cc trng hp cp tnh t khi sau vi ba tun l. C th ngi bnh to c khng th (gi l Anti-HBs) th khng c bin chng g xy ra. Khong 10% cc trng hp ri vo tnh trng mn tnh, khong chn phn mi trong s s l ngi lnh mang virus, ngha l c th sng chung ha bnh vi virus sut i, tuy c th ly truyn bnh cho ngi khc, cn mt phn mi cn li c th sinh bin chng x gan hoc ung th gan. Cn hiu r iu ny trnh nhng hoang mang lo lng v ch. Mt ngi bnh thng c th mang siu vi B sut i m khng bnh, cng nh ngi c khng th vi siu vi B th coi nh c th c sc khng tt ri, khng c g phi lo na, khng cn chch nga na. Cn bit rng a s cc trng hp VGSVB cp tnh khng c triu chng g c, phi th mu mi bit, mt s cn li, khong 10%, th triu chng rt r rng: Nng st, nhc mi, vng da, vng mt, nc tiu vng sm, au bng, bing n, nn i, nga ngy... Bnh rm rp nh vy chng hai tun ri ht. Tr mt s trng hp ti cp c th a n t vong, a s lnh bnh trong vi ba tun l.

180

Hin vn cha c thuc c tr VGSVB. Cn ngh ngi, tnh dng. n nhiu cht ng, cht m. Cc loi thuc iu tr mi ty ch nh ca thy thuc chuyn khoa. Phng bnh ch ng chnh l b i tp qun chm chch, ct l, xm mnh, x l tai ni trn. Tuyt i an ton trong truyn mu v chm sc y t. Chung thy mt v mt chng. S dng bao cao su nu cn. Khng tim chch ma ty... l nhng bin php chnh. Tim chng l bin php phng bnh hu hiu dnh cho tr s sinh, nhng i tng nguy c cao. Nhng ngi c khng th hoc ngi lnh mang mm bnh th khng cn phi tim chng na v tim v ch. i vi tr s sinh v nhm nguy c nh ngi tim chch ma ty, mi dm, nhn vin y t, cn chng ngay m khng cn th mu trc, cn nhng ngi khc th nn th mu trc.

181

CHNG 52: St bi lit Qu thc ti ngc nhin khi c y t m ca phng a ng khch vo - trn tay ng ang bng a b khong 2 tui - v lc ny nghe ting ng bn ngoi ti c tng l mt ng nh qu no thi, by gi r rng ng ta l mt ngi c v tr thc. Lc ny ti nghe ng ni vi c y t, ging tc gin nh sn sng lm to chuyn: Con ti b nng s s, m n mang i bc s chch v b xi i khng c na! Chc b chch trng gn ri... ! l mt b trai, rt khu khnh, b bm, ng 2 tui, nhit 37C ch b xi mt chn, chn tri. Ti ci b qun o b v t b nm trn ging khm. G phn x hai u gi: nhy u. Vo nh hai bn chn: co rt mnh v b khc ln! Lt xem ch chch mng: vt chch ng v tr nhng cn ni mt cc cng, chng t thuc cha tan. Ti th mt ci pho, nh nhm. - Chu khng b bi lit! Chu ch b au ch chch nn khng chu i hoc i hi kh khn cht thi! T ny gi ng khch chm ch xem ti khm bnh, c v ht sc lo lng, cng thng, by gi nghe ti ni xong, ng cng th mt ci ph: - H hn! Cm n bc s, ti ch c mi mnh n. - Vy sao ng khng lo nga st bi lit cho b i? - Ti bn qua, by gi bc s cho nga lun c khng? - Cha c ng ! Em cn ang nng, phi i b ht cn bnh ri n y t xin thuc ung nga bi lit. Ti chc cc v ng nghip khng ai l khng c dp nghe nhng li trch mc, bt n nh vy ca cc b m. Trng hp k trn l trng hp may mn, cn phn ln nhng v bt n nh vy b u bi xi tht s. B m khc rm rt mi, c li cho ng bc s n chch trng gn con mnh. B mi nng hm qua, sng ngy mang n bc s chch mt mi v xi lun! May mn cho ng bc s no chch chn phi m xi chn tri th cn , ch... * Thc ra, c mt cht kin thc v c th hc cng khng bao gi chch trn g gn, nhng loi siu vi trng st bi lit th khng cn chch cng d sc lm cho b b trng gn v bi lit d dng, ch cn sau mt vi ngy nng cm s si! Ci loi siu vi trng thc l k l! Chng vo c th ta bng ng tiu ha (c xp vo loi siu vi trng ng rut) li khoi tn cng sng trc ca ty sng, tn ph cc t bo thn kinh vn ng mt cch nhanh chng, khin cho mt b ang b bm khe mnh, ch nng st cht nh vi ngy ri thnh lnh lit, i khng c na! Trc b c th nng, s mi s s vi hm, tiu chy cht nh, bt rt kh ng, ta tng ch l mt chng bnh cm cm thng thng, t khi ; cng c th b b mt, nhc u, au nhc cc bp tht c, lng, tay chn nhng cc triu chng m h qu, t khi gy cho ta mt cht quan tm. Thng thng th sau mt vi ngy nng cao ri nh mt thin tai ging xung thnh lnh tn nhn: b khng cn i c na! Khm lc thy b b lit, thng mt chn, c khi hai nhng khng u nhau, chn yu, chn mnh. C khi lit mt cnh tay, lit mt dy thn kinh
182

mt lm mo ming hay dy thn kinh mt lm l mt. Thng thng nht l lit mt chn. Phn x u gi khng cn na. B khng ng c, khng i c, cng khng ngi c na. C khi b b tiu tin, nhng vn bit au. Ngt vo b bit au, bit khc m khng co rt chn ln c trnh. Ch cn mt du chng thi xc nh l b b st bi lit ri. Nhng c nhng trng hp thng tm hn: ti c dp chng kin nhng trng hp b cht ln ln v st bi lit m nh b tay khng lm g c c. Lc u b xi hai chn, dn dn khng tiu tin c, lt sau b th kh khn, v cht t t trong khi vn tnh to hon ton. l trng hp siu vi st bi lit tn cng dn t di ln trn hay tn cng ngay vng hnh ty, trung tm s sng. * Cho n ngy nay, y hc cha c thuc tr bnh st bi lit, ci th bnh nguy him m xa rch . Nhng hnh chp b xng cc xc p Ai Cp cho thy c ngi b st bi lit! cc nc tin tin, bnh thng xy ra thanh thiu nin hay ngi ln nhng cc nc ang pht trin nh nc ta, bnh ch xy ra tr em n 3, 4 tui v nhiu khi rt sm! C nhng b mi 2 thng, 3 thng mc bnh ri! Nh th khng phi l bnh n tui thiu nin v ngi ln chng ta u. Thc ra c th ni chng ta u mc bnh c ri, nhng ch b nh thi. V trong c th cc tr em t 4, 5 tui tr ln u c cc khng th chng li siu vi st bi lit . 90% cc trng hp b bnh st bi lit di hnh thc nh, ngha l sau vi ba ngy nng cm s s, bnh khi ngay, khng tin n tnh trng bi xi! Nhng d ch khong 10% b st bi lit b lit thc s thi, vn l iu rt ng cho ta quan tm, bi v hy vng khi bnh tht mong manh. Cng c nhng trng hp may mn, chng bi xi ht dn v b li i c nh xa, nhng rt him, cn thng th b xi chn, phi mang tt sut i. Vi ngy sau khi b lit, mt s cc bp tht hot ng tr li nhng mt s khc b teo nh li. Ti lc ch cn c cch cho b mang mt loi giy c bit v nh mt trung tm chnh hnh hun luyn (vt l tr liu). Cc phng php chy in, chm cu... t ra khng my hiu qu. Nh ni l c mt s trng hp may mn t nhin khi bnh. l cc trng hp m mt v bc s hay mt ng thy no may mn v trng s ni ting nh cn! * Ch c mt cch chc chn cha bnh st bi lit l trnh n i. Ngy nay c thuc nga hiu nghim. C th chch v th ung. B phi c chch hay ung nga bi lit rt sm, ngay t lc c 1 thng tui v c trng hp b st bi lit tr 2 thng. Thuc chch di da, gm 3 mi, 1 ml, cch nhau t 3 tun n 2 thng, tt nht l cch 1 thng. Nm sau chch li 1,5 ml v 3 - 4 nm sau chch li ln na mt mi duy nht nhc nh. Loi ung gin d v cng rt hiu nghim. Cc trm y t u c thuc nga st bi lit cho tr em, chng ta nn theo ng lch chng nga ca y t c s, khng nn vin c ny khc trnh cho b mt ri ro ng tic!

Ghi ch:
T nm 2000, Vit Nam thng bo thanh ton bnh bi lit. Tuy nhin gn y, tnh hnh c v ng lo ngi tr li, khng ch nc ta m trn ton th gii, nn t nm ngoi phi cho tr ung phng nga bi lit theo nh trc kia.

183

CHNG 53: Phong n gnh (un vn) Tri III A bnh vin Nhi ng Si Gn (nay l Nhi ng I), trc kia l khu dnh ring cho bnh truyn nhim, cm ngi qua li, c mt phng ngoi cng lc no cng im lng, ch c soi sng bng mt bng n xanh nh t m, ti tm, thnh thong thp thong nhng bng trng qua li lng l ca nhn vin bnh vin v trong phng mi u ging l nhng bng bt ng ca thn nhn tr bnh gc u, rng ngn ting nc. l phng dnh ring cho tr bnh phong n gnh: tr phi c nm trong phng ti, vng mi ting ng, mi s ng chm khng cn thit lm gim thiu nhng cn co git d di. S t vong vn cn cao. Rt cao. cc tr di 12 thng, s t vong l 70% v tr ln hn l 30 - 40%. Trung bnh c 2 tr mc bnh phong n gnh (un vn) th c 1 tr cht! L! Ci th bnh nguy him nh vy, nhng c th nga trc c d dng m hng nm ni bnh vin Nhi ng cng nhn vi trm em! Trong mt tun l, ti khoa cp cu chng ti nhn vo 3 em b phong n gnh do s ct rn d bn gy ra: C 3 em cng nh Qun, mt lng no nm bn b sng La Ng. Trong ba em th hai em ngi dn tc u sinh ti nh, do cng mt c m . Khng r h ct rn b bng dao lam hay tre na! C iu chc chn l t vng c nhiu vi trng phong n gnh. V s cu th ca c m no khng th tha th! By gi c thy mt b b mt a b trn tay, mi sinh 7, 8 ngy g , qun c ng khn mn n t nh Qun th chng ti ng ngay l phong n gnh, m cng t khi sai! (Ti chc y t c s bit v ny v c bin php). Nh nhng phng php kh trng hu hiu cc dng c ct rn, ngy nay bnh phong n gnh tr s sinh rt him. Tr nhng trng hp rt nh hay dc ng, ri ct rn ba bi bng bt c dng c g c th ct c: khi th l ci ko cn, ci dao st, li dao co, khi th li mc, thanh na, ming chai... Trng hp cc tr 3, 4 tui v ngi ln b phong n gnh th hu ht l do s cu th, khng chu chch nga hoc chch nga khng ng cch. Thng mt vt thng ln, nguy him, t khi b phong n gnh, tri li mt vt try st, gai m, ong chch, mo quo m ta khng , b qua hay qun tut t i no th li hay gy ra bnh phong n gnh. L do v ngi b vt thng ln c a n bnh vin chm sc ngay, c chch nga phong n gnh ngay, cn vt thng nh ta th , khng ... Vi trng th d Vi trng phong n gnh l vi trng th d, khng gin chi vi n c. l nhng con vi trng hnh que, c lng, di ng v to thnh nhng bo t. Cc bo t ny c th sng nhiu nm ni thch hp. Nu si 100 C chng n thua g n! Cc loi thuc kh trng thng thng cng u hng n lun! V th m cc dng c ct rn luc s si khng sc kh vi trng phong n gnh. Vi trng phong n gnh c nhiu trong bi, t, trong phn ngi v phn nga, heo... V th m nh qu d b phong n gnh hn thnh ph. Ta vn tng vi trng c nhiu cy inh st l lm. Cc nng c dnh bn t, phn th, cha nhiu vi trng phong n gnh hn. iu quan trng l chnh cc vt thng nh mi ng s nh ni trn. Vi trng sng nhng ch tht
184

h thi, tit ra mt th c t tn cng h thn kinh, lm co rt cc bp tht hm, lng... lm ngi bnh b cng hm, cong ngc xng sng nh cy n gnh, do c ci tn l bnh phong n gnh. Triu chng u tin: cng hm Mt b s sinh vo khong ngy th 6 n ngy th 15, bng nhin b b - ni ng ra l khng b c na v cng hm - phi ngh ngay n bnh phong n gnh. Lc bp tht hm co rt li, b khng h ming ra c na. Nu ta ly tay n trn cm di ca b, tm cch ko cm b ra, s thy kh khn. Ming b chum chm li khng bnh thng. iu cn ch l b vn tnh to. C th nng cao , c th lm kinh, c cng... Mi khi b ng chm vo ngi l co rm li. D nhin ch c bc s khm nghim mi nh bnh chnh xc c. Chng ta ch cn nh mt iu l mt b s sinh t nhin khng b c na l phi mang n bc s ngay v l triu chng u tin ca bnh phong n gnh, nht li l b sinh ti nh hay rt. tr ln hn - v ngi ln - triu chng cng gn ging nh th. Thi k tim n ca bnh t 5 ngy n 5 tun l. Do , khi bnh xut hin th vt thng lnh t bao gi, khng ai cn nh c vt thng na! Bnh pht khi cng bng triu chng cng hm, ming nhe nh ci m khng phi ci, kh nut. Sau cc bp tht c, hng, b co rt au n tng cn khin bnh nhn b git cong ngc. Nhit ln cao, nhng vn tnh to. Khi c ting ng mnh, c s va chm vo ngi l bnh nhn co git, lm kinh ngay. V th m phi bnh nhn trong mt phng ti, yn tnh, trnh mi ng chm. iu tr kh khn Gp trng hp phi mang n bnh vin gp. Bnh vin ln mi c phng tin. Thuc cha l loi huyt thanh chng c t vi trng phong n gnh, thuc khng sinh, thuc an thn chng co git, c khi phi m kh qun, v quan trng nht l vn sn sc, iu dng. Khng th no cha phong n gnh ti nh hay ti phng khm. Ch bnh vin mi c phng tin cha tr. Chy thy phong, ct, l mt th gi v ch. D vy, t l t vong cng cn qu cao, nht l tr em. Chch nga vn hn B phi c chch nga t lc 1 thng tui. Chch ring hoc chung vi thuc nga bch hu, ho g (D.T.C). Chch lm 3 k, cch nhau t 3 tun n 1 thng. Mt nm sau chch li mt ln na. Nh vy khi b b mt vt thng, nu b c chch nga ng hong th ta khng phi lo s g na. Nu b chch ln sau cng qu lu, trn 10 nm, th cho chch nga mt mi nhc nh l . Trng hp b cha chch nga bao gi c th vn rc ri hn. Mt mt cho chch mt mi huyt thanh, chng c tm thi vi c t vi trng - mt mt chch nga phong n gnh nh phng php chch nga thng thng, ngha l cng lm 3 mi. Ta thng c thi quen khi b mt vt thng th mua ngay mt ng SAT (huyt thanh chng c t vi trng phong n gnh) chch... nga phong n gnh cho chc n. Vic lm ny v ch, khng n thua g c nu gp vt thng c
185

vi trng phong n gnh thc. Nhiu khi cn gy phn ng nguy him: b ni m ay, nga ngy d di, c khi b sc phn v. V th chch SAT phi rt thn trng, chch lm nhiu ln v ln th nht chch rt t th xem c th phn ng ra sao, v cn phi ng thi chng nga nu cha c chng nga. Tm li, khi b mt vt thng d rt nh, cng phi ra sch cho ht bi, t, bng li, v ngh n chuyn phng phong n gnh. - Nu b c chch ng cch v mi chch th khng cn chch nga thm g c. - Nu b chch nga ng cch nhng qu lu, s c bc s chch mt mi nhc nh l , khng cn chch SAT. - Nu b cha chch nga hoc chch khng th cho chch SAT ng thi cho chng nga lun. Cch chch SAT phc tp, hay gy phn ng, khng nn t mua chch mt mnh. Hin nay, trnh phong n gnh rn (un vn rn), ngi ta chch cho b m trong lc mang thai. Nn theo ng lch chch nga ca y t.

Ghi ch:
Nh Chng trnh Tim chng m rng, t nm 2005, coi nh khng cn un vn rn na! Trn thc t vn c th xy ra nhng vng su vng xa, ni khng c iu kin, khng thc hnh ng hng dn ca y t hoc ni Chng trnh Tim chng m rng khng c duy tr tt. Khng th ch quan vy!

186

CHNG 54: Bch hu Cnh ca phng cp cu b bt tung ra, mt ngi m trn tay mt a b chong khn kn mt, chy vo, lp bp: Bc s, bc s, cu con ti!... Chng ti tc trc thng xuyn vngy no cng gp nhng cnh nh vy nn rt bnh tnh. C iu dng ch ch ng ta t a b xung, gip b chn mn qun o em b v t dy dng kh tip hi. a b khong 2 tui, tm ngt, ngng th, mch mt hn nhng tim cn p nh, thnh thong li nhp nh sn sng ngng lun. Ti ng anh ni tr: Mau ln, n na ri! Trong lc ti lm h hp nhn to cho a b bng cch bp u lng ngc th anh ni tr sa son dng c t ng ni kh qun tm v c iu dng cho my ht nht chy ti a. Ti hi: - Em au t bao gi? - N mi nng 2 hm, khuya nay t nhin th kh kh ri... Anh khng ni thm c na v hnh nh cng ang kh kh v mt v lo lng. - Liu c cu c khng, bc s? - Chng ti ht sc c gng xem sao. Cng hy vng ch! Ti bt ci nsoi thanh qun do anh ni tr va a li, t li n vo hng em b trong lc anh ni tr Q. th ti, bp u lng ngc em. C ming em b y m nht. Chic my ht lm vic mnh hn. C iu dng thay ng ht ln hn. Di nh n ti va trng thy mt lp mng trng. Quy nhanh ming gn gn trn mt chic que ln mang i phng xt nghim th, ti hng ng ht v ci mng ht mnh. Mng dnh cht vo c hng, vng tht d v thanh qun. t vi ng thng vo, ni dy dng kh. Nh mt php l, tc khc b hng ho tr li, tim p u, mnh, mch c. Anh ni tr Q ngng lm h hp nhn to, b th mt mnh qua ng th t xuyn thanh qun. Chng vi pht sau chng ti cha kp mng trn th a b li mt, ri t t tm li, bt u mi, tay, chn... Tm th phm khng kh, chnh ci mng gi lm nght ng thng ch khng g c. Chng ti rt ng thng ra, li ht m nht, mng gi, ri thay ng khc. B li hng ln. Lc cng va c kt qu v cho bit ng b b bch hu. Chng ti sa son dng c mang b n tri truyn nhim, a b vo phng m m kh qun. B sng. My hm trc, mt b khc tnh trng cng gn ging nh th, nng hn mt cht v cht dc ng khi chuyn n phng m. Vo khong gn Tt nm no cng th, bnh bch hu c v hi nhiu. Cch y my hm, mt em gi 10 tui nhp vin v l do mt, nng 39C, chy mu ming, mi, sng di cm v hai bn m khin gng mt em tr nn bu bnh khc thng, hi th hi, r ri, mch yu. Th c vi trng bch hu c hng v mi. Em b cht v b bch hu c tnh. Mt em khc tnh n v bi 2 chn, ni ngng, kh nut cng li bch hu! Mt em khc na, 6 thng, chy mu cam li xi c tun: li bch hu!

187

Nguyn nhn Gi bch hu mt cch tng qut nh vy thc ra khng ng. Bi v khng phi lc no bnh cng xut hin hu, c khi n mi, c khi l tai, khi ngoi da, khi phi, tim... Bnh do vi trng Klebs Loeffler gy ra, rt hay ly, thng la tui t 6 thng n 10 tui. Trc 6 thng cng c th b nhng t l t hn, v a b c min dch nh khng th ca ngi m cn li. Vi trng thng pht khi vng hu, c hng, thanh qun, kh qun, v to thnh mt ci mng gi rt d nhn bit, khng cha sm, mng gi lan rng bt nght kh qun, lm b kh th nht l lc ht v, ting th nghe kh kh c bit. c t ca vi trng lan trn khp ni, thng tn cng c tim (lm cht v suy tim) v h thn kinh (lm t lit). Bnh ly trc tip do nc ming, nc mi ca ngi mc bnh vng ra lc ni chuyn, ho, sc, nhy mi, cng do ngi va khi bnh, v nhng ngi khng mc bnh nhng mang vi trng bnh trong ngi ly cho b. Triu chng Thi k tim n ( bnh) t 1 n 7 ngy, bnh thng xut hin vng c hng. B nng 38 39 C, vi ngy sau xut hin mt mng gi (trng, xm, bng, dnh cht trn hai hch hu - amian). Khng cha ngay bnh tr nng, xanh xao, mt, tim p nhanh, mng gi lan trn xung thanh qun lm nght th thnh lnh v rt d cht (nh trng hp m t trn). Trong bnh bch hu c tnh, c nhiu hch c ni ln ging nh b sng m ng a, chy mu mi, mu ming, xanh mt, au bng, i a, hi th hi, kh nut. Bch hu c tnh thng khng th cha c! Thi k tim n ( bnh) t 1 n 7 ngy, bnh thng xut hin vng c hng. B nng 38 - 39C, vi ngy sau xut hin mt mng gi (trng, xm, bng, dnh cht trn hai hch hu - amian). Khng cha ngay bnh tr nng, xanh xao, mt, tim p nhanh, mng gi lan trn xung thanh qun lm nght th thnh lnh v rt d cht (nh trng hp m t trn). Trong bnh bch hu c tnh, c nhiu hch c ni ln ging nh b sng m ng a, chy mu mi, mu ming, xanh mt, au bng, i a, hi th hi, kh nut. Bch hu c tnh thng khng th cha c!

188

Trng hp bch hu c mng gi bt nght thanh qun him gp cc nc tin tin, nhng vn cn l mt mi nguy him cho tr con x ta. B t nhin kh th, ging khn, tt ting, lc ht v ku kh kh, tm da, gn c ni ln, c khi ngp th, hn m. Trong trng hp ny tr cn phi c cp cu ti mt bnh vin mi c hy vng sng. Nh ni, c t ca vi trng trn lan khp c th nn c th gy nhiu bin chng nh vim c tim, sng phi, lit c hng (li g), lit tay chn, lit mt... iu tr Bnh nguy him nh vy, vic iu tr cng kh khn khng km. Ngoi thuc khng sinh cn cn phi c huyt thanh chng c t ca vi trng bch hu v quan trng nht vn l s sn sc theo di bnh trong sut thi gian cha tr v thi gian dng bnh sau khi lnh. Nhng iu kin i hi b phi c cha tr ti mt bnh vin ln, phng tin, khng th cha khi khi c, v nht l khng th mt th gi v chy thy chy thuc khng ng ch. Thi thuc, xng thuc u v ch trong trng hp bch hu. S lng huyt thanh cho phi cng sm cng tt, v phi cho vi mt s lng y bi v ch lng huyt thanh u tin l c gi tr m thi. Nu b c m kh qun th s sn sc tt trong sut thi gian cn t ng l iu quan trng. L nh mt cht m ng nght l b c th cht d thuc men tt n th no! Sau khi lnh bnh c xut vin, b vn phi tip tc ngh ngi - t vn ng - trong thi gian mt thng ri mi t t hot ng li v c bc s theo di tm bin chng nu c. Phi lm li 2 ln cy vi trng c hng khng c bch hu mi coi l khi bnh. Chnh trong thi k dng bnh, b c th ly bnh cho b khc. Phng nga Xem th ta thy bnh bch hu l mt bnh ng s khng th coi thng c. C nhiu trng hp b bch hu m khng thy c mng gi hng. Cho nn khng cn i c mng gi, m ch cn thy b t ngt kh th, kh kh, tt ting, bt rt khc thng l phi i khm bc s ngay. Trn nguyn tc trong ma c dch, khi nghi ng b b bch hu th phi cha lin, khng cn i kt qu xt nghim. D nhin tt nht vn l cho b chch nga. Thuc nga bch hu thng trn chung vi nga phong n gnh hoc trn chung c vi ho g. Chch ngay t lc b c 1 thng, chch lm 3 k v mt nm sau chch nhc li (xem Lch chng nga).

189

CHNG 55: Tri r - Tha bc s, chu b nng v mi ni ln my mt nc ny t hm qua, khng bit b bnh g y? - u, cho ti xem, tri r - H va, ti ch s tri tri
(*)

(**)

- N khc tri tri nhiu ch, trc ht n hin hn tri tri. B ch nng cht nh, c khi khng nng g c ri ni my mn ln. Cc mn ny mc khng u, ch trc ch sau, mc khng theo mt th t no c v mc bt c u, k c da u. Ny! B c my mt trn u y, ng s xem! Mn cng mc c lng bn tay, bn chn. iu quan trng hn na l cc mn nc ny rt nga, b hay gi v, ng nhn k y ny, ng thy gia mn nc lm xung mt l nh l rn. Vi ngy sau nc trong mn c li nh m, nhng s kh i, ch cn ci vy, ri tun l sau vy trc li mt ci tho rt cn, mt thi gian t xa m i. Tri tri d di hn nhiu, nng 40 - 41 C, run, nhc u, i ma, lm mt, mn nc khng lm gia, khng nga, ni cng mt lc mt ni v i xng nhau, bt u ni mt trc... - C lc no tri r nng nhiu khng? - C ch, nhng him. Bnh tim n lu nhng ta khng bit v khng c triu chng g t bit. Cng c khi nng 39 40 C, lm kinh, i ma, ni sng nhng thng th nng 38 - 38,5 C, kh mt cht, c khi khng c g l, t nhin thy ni ln nhng mn nc, nga nga... - Ni u trc? - Thng ni trong mnh trc, nhng c th ni bt c u v lan ra khng theo mt th t no c. Nhiu khi mt ni sau cng. Cng thng mc da u. - Ti nghe cc c bo tri r c th cha bng cch nu gc r ly nc ung s khi phi khng tha bc s? - ng! ng c th nu nc gc r, r tranh, ma lau g g cho b ung gii nhit, tri r s ht. Thc ra, tri r do siu vi gy ra. Bnh s khi mt cch t nhin khng cn thuc men g c. Tuy nhin ng c th dng th thuc ny b nga, gi try da, nhim c thnh so x i v mt kh c trnh cc bin chng nhim trng do c th b suy yu. - Bnh hin nhng c bin chng no nguy him khng? - Bin chng thng thng l c tho v gi lm nhim trng, mt vi bin chng nh vim phi, thi tai do vi trng xm nhp hay l ming, vim thanh qun, vim thn... Rt him khi c bin chng nng nh vim no do chnh siu vi tri r gy ra.
Tri r: Thy u (Chickenpox). Tri tri: u ma (Smallpox). T nm 1977 chm dt trn ton th gii nh tim chng.
(*) (**)

190

- Bnh c hay ly khng, bc s? - Ly d lm... - Vy bc s lm n phng tri gim lun cho cc chu nh i! - Bnh ly rt sm, ngay khi c nhng triu chng u tin v sut c tun l sau . Bnh rt hay ly v ly d dng. Lc bnh trc vy coi gh gm vy nhng li khng cn ly na. Do , phi chng nga tri r khi cn nh, theo ng lch y t hng dn. - Xin bc s cho hi cu cht, ngi ln nh ti c th b khng? - C th ch! Bnh bt c tui no, nhng thng th tui t 2 n 7. Ti b mt trn tri r hi ngoi 20 tui. Thng thng tr di 5 thng cng t khi b tri r. - B tri r ri sau c b li na khng? - Thng th b mt ln thi.

Tri r (Varicella, Chickenpox) cn gi l thy u, phng r do siu vi Varicella Zoster gy ra, ly qua ng h hp, do vy d thnh dch. Hin c thuc chng nga. Varicella Zoster cng l nguyn nhn gy bnh di leo (Zona), thng ni mn nc mt bn na c th, ko di c khi n 3 tun, au nhc, trm trng hn nhiu so vi tri r, cng khng ly nh tri r. Khng nn v ba, khon, bi thuc m, kem c corticoid, p u xanh... khin bnh cng lu lnh, nhim trng thm. Nu Zona vng mt, phi khm bc s nhn khoa. Ring v bnh quai b hay sng m ng a (Mump) cng do siu vi gy ra, thng sng to rt nhanh mt bn m, c khi lan ra 2 bn. Tr cng nh bnh cng nh, t nguy him, t bin chng. Lc m sng to, ni hch c, cn khm bc s ng nhm ln vi bnh bch hu rt nguy him. Quai b l mt bnh lnh tnh, thng ko di mt tun th khi
(*)

(*)

Quai b (ting Anh: Mumps) dn gian cn gi l bnh m chm bm l mt bnh ton thn biu hin bng sng mt hay nhiu tuyn nc bt, thng gp nht l cc tuyn mang tai. Khong 1/3 cc trng hp nhim bnh khng gy nn cc triu chng sng tuyn nc bt r rng trn lm sng. Trn 50% bnh nhn mc bnh quai b c hin tng tng bch cu trong dch no ty. Mt s bnh nhn c biu hin vim mng no r vi cc triu chng nhc u, nn ma, cng c...Vim tinh hon (orchitis) l mt bin chng kh thng gp sau tui dy th nhng bin chng v sinh th khng thng gp nh nhiu ngi vn lo ngi. Cc bin chng khc him gp hn gm vim khp, vim tuyn gip, vim kh p xng hm, vim cu thn, (glomerulonephritis), vim c tim, x ha ni tm mc, gim tiu cu, tht iu tiu no, vim ty ct ngang, vim a dy thn kinh lan ln, vim ty cp, vim bung trng (oophoritis), v gim thnh lc. (vi.wikipedia.org)

191

CHNG 56: Nhng iu cn bit v HIV/AIDS AIDS vit tt ca ting Anh: Acquired Immuno - Deficiency Syndrome, dch sang ting Vit: Hi chng Suy gim Min dch Mc phi. Tn ting Vit di dng, kh nh, nn thng nht gi l AIDS cho tin. Mt cht lch s Nm 1981, ti Los Angeles (M), ngi ta pht hin 5 nam thanh nin ng tnh luyn i mc bnh vim phi do k sinh trng Pneumocystic carinii. l mt bnh rt him gp, ch thy xy ra nhng ngi suy gim min dch do bnh ung th hay do dng cc thuc lm suy yu h min dch. Mt thng sau, ngi ta li pht hin c 26 trng hp nam gii ng tnh luyn i New York v California cng mc mt th bnh him gp khc: ung th Kaposi, mt loi ung th mch mu, trc kia thng gp nhng ngi gi yu hoc c h min dch b suy gim. Cc bnh nhn ny u cht v cc nh khoa hc t tn bnh l Hi chng suy gim min dch m cha r nguyn nhn. Bnh tip tc c pht hin chu u ri chu Phi. Nu nh M a s ngi bnh l ngi ng tnh luyn i nam th chu Phi ngi c quan h tnh dc bnh thng v c tr s sinh cng b. Biu hin bnh cng phong ph hn, ngoi vim phi do Pneumocystic carinii, ung th Kaposi cn c bnh mn rp (Herps), ni hch ton thn, tiu chy ko di... Bnh lan rng c th gii, tr thnh mt i dch, m n nay c trn 40 triu ngi nhim, nhiu triu ngi cht. Ti Vit Nam cng pht hin hng trm ngn trng hp (197.335 trng hp nhim HIV, 48.720 trng hp nhim AIDS cn sng, tnh n 31/12/2011 - vaac.gov.vn). Ph n b nhim HIV ngy cng nhiu v truyn qua con do tr con cng b AIDS. Nguyn nhn Nm 1983, cc nh khoa hc tm ra tc nhn gy bnh l mt loi virus c t tn l HIV (Human Immuno -Deficiency Virus) ngha l Virus gy suy gim min dch ngi. C 2 loi virus gy bnh tm c l HIV1 v HIV2. l nguyn nhn trc tip, cn nguyn nhn ch yu bnh ly truyn l do np sng, do hnh vi ca con ngi nh ng tnh luyn i, mi dm, ma ty... Hin nay, bnh lan trn qua nhng b m, cc tr s sinh v c th ni bt c ai cng c th mc bnh nu khng bit t bo v mnh. Bnh cha c thuc cha dt im, cng cha c thuc nga. Vi c im ca HIV Khi vo c c th con ngi th HIV v cng nguy him nhng khi ra ngoi c th th HIV d b tiu dit. Chng c th b tiu dit bi: - Nhit 56 C trong 30 pht. - Cc cht ty ra nh nc Javel 0,1% - 0,5%, cc cht st trng: cn 70, nc Oxy gi 6%. Tuy nhin, nhit thp di 0 C, s kh ro, tia X, tia gamma, tia cc tm khng git c HIV. HIV c th sng st trn mt git mu kh hay mi kim tim t 2 ngy n 7 ngy.

192

Tin trin ca bnh Mt ngi sau khi b nhim HIV c th tri qua 3 giai on sau y: GIAI ON I: Nhim HIV khng triu chng. Khi mi b nhim ch c triu chng ging nh cm cm (nhc u, au hng, ni hch, pht ban... ). Sau a s s tr li bnh thng trong nhiu nm. Nhn bn ngoi khng th phn bit ngi nhim bnh v ngi lnh. Trong khong 12 tun sau khi nhim HIV, mu s xut hin khng th chng li HIV. Thi gian 12 tun c gi l thi k ca s. Ngi nhim HIV mang virus trong c th, c th ly lan cho ngi lnh nhng xt nghim HIV cha pht hin c. y l thi k nguy him nht v bnh ly truyn m thm, khng thy khng bit. Thi gian t giai on I chuyn sang giai on II rt thay i, c th t 9 thng n nhiu nm, hng chc nm. GIAI ON II: Cn AIDS (ARC: AIDS - Related Com-plex: Phc hp lin quan n AIDS). H min dch ca ngi c HIV b tn tht kh nng, ch cn kh nng chng yu t. Ngi c HIV xut hin cc triu chng bnh sau y ko di, dy da, ti i ti li khng ht: ni hch, st cn, st, m hi trm, tiu chy, ni mn, n ming, gii leo (Zona)... GIAI ON III: AIDS thc s. H min dch b HIV ph hy nng n, ngi bnh mt s bo v nn b cc mm bnh thng thng tn cng. Hu qu l h c th b mc nhiu bnh nhim trng c hi. Mt s bnh nhim trng c hi thng gp ngi bnh AIDS nh: Vim phi do k sinh trng Pneumocystic carinii, vim mng no do nm Cryptococcus, vim thc qun do nm, lot hu mn, mn rp (Herps)... Ngi bnh AIDS cng d mc phi cc bnh nhim trng thng thng: lao, vim rut, nhi m trng ngoi da... HIV cn tn cng vo h thn kinh gy ri lon tm thn, bi lit. Ngoi ra, hai loi ung th him thy trc kia cng hay gp ngi bnh AIDS l ung th Kaposi v ung th hch. Thi gian t lc nhim HIV n khi pht AIDS (thi k bnh) trung bnh l 7 nm. Thi gian y c th mau hay chm hn (thay i t 6 thng - 10 nm), mc bnh bc pht nng hay nh ty thuc vo ngi c HIV c hay khng mt trong cc yu t sau: - Tip tc b ly thm HIV mi. - Mc cc bnh nhim trng khc. - Nghim ma ty, ru, thuc l. - Ngi ph n mang thai. Khi bnh bc pht, ngi bnh AIDS thng cht trong vng 2 nm, trung bnh l 18 thng. Ring tr em, t vong thng nhanh hn, khong 10 - 12 thng.
193

Tm li, cn phn bit nhim HIV v AIDS. AIDS l giai on cui, bnh pht v gy t vong cn nhim HIV l giai on u, kh phn bit vi ngi bnh thng, tuy c th ly lan. Do , cn ht sc cnh gic vi ngi bnh thng v h c th nhim HIV m ta khng bit. Tuy vy, nu hiu bit cch phng trnh, ta khng c g phi lo s khi gn gi, tip xc vi ngi nhim HIV/AIDS. AIDS, lm sao bit? Ch c mt cch l lm xt nghim mu. nhng ni khng c iu kin th mu, c th da trn cc triu chng di y bit mt ngi b AIDS. ngi ln: * Nhm triu chng ch yu: - St cn trn 10% cn nng. - Tiu chy ko di trn 1 thng. - St ko di trn 1 thng. * Nhm triu chng th yu: - Ho dai dng trn 1 thng. - Ban , nga da ton thn - Ni mn rp ton thn (bnh Herps). - Bnh Zona (gii leo) ti i ti li. - Bnh n ming, hng. - Ni hch t nht l 2 ni trn thn th (khng k hch bn) ko di hn 3 thng. tr em: * Nhm triu chng ch yu: - St cn hay chm ln cn. - Tiu chy ko di trn 1 thng. - St ko di trn 1 thng * Nhm triu chng th yu: * Nhm triu chng th yu: - Ni hch t nht l 2 ni trn thn th (khng k hch bn) ko di hn 3 thng. - Bnh n ming, hng. - Ho dai dng trn 1 thng. - Bnh ngoi da lan khp ngi. - Mc cc bnh nhim trng thng xuyn . - Tr tu km pht trin (chm bit, chm khn) hoc ri lon tm thn. - C m b nhim HIV. Nu c t nht 2 triu chng ch yu v 1 triu chng th yu th coi nh b AIDS. Tt nht vn l xt nghim mu, hin nay rt ph bin.

194

Xt nghim Ch c xt nghim mu mi xc nh c c b nhim HIV hay khng. Xt nghim c lm bng 2 k thut: ELISA v VVESTERN BLOT (WB). Hin nay c nhng k thut mi test nhanh v chnh xc. Gi tr ca xt nghim HIV * Nu kt qu xt nghim dng (+): b nhim HIV, nhng khng bit pht bnh AIDS hay cha. * Nu kt qu xt nghim m (-), c 2 kh nng: 1. Ngi th cha b nhim HIV. 2. Ngi th nhim HIV nhng ang trong thi k ca s nn xt nghim khng pht hin c. V th, nn xt nghim HIV li sau 3 thng. HIV ly truyn cch no? HIV c nhiu trong mu (t 1.000 - 10.000 virus/1 ml mu), k n l tinh dch, dch tit m o ca ngi nhim HIV/AIDS. HIV cng c trong cc dch khc ca c th: nc ming, m nht, nc mt, nhng vi s lng rt t khng ly. V vy HIV ch yu ly qua: ng tnh dc. ng mu. ng m mang thai truyn sang con.

1. LY TRUYN QUA NG TNH DC Quan h tnh dc l ng ly chnh ca AIDS, chim khng 70 - 80% cc trng hp nhim HIV. Giao hp gia nam vi n hoc gia nam vi nam (ng tnh luyn i) u c kh nng ly truyn HIV nu mt trong hai ngi nhim virus m khng dng bin php bo v. 2. LY TRUYN QUA NG MU HIV ly truyn qua ng mu theo nhng tnh hung sau: Truyn mu: nhn phi mu truyn b nhim HIV. - Tim chch: dng kim ng chch b dnh HIV m khng c kh trng ng cch. Ngi nghin chch ma ty nu dng chung kim ng vi nhng ngi nghin khc s d dng ly truyn HIV cho nhau. - Phu thut, cha rng, chm cu, ct l, sa sc p... khng m bo v trng ng cch c th truyn HIV gia cc bnh nhn (hoc khch hng) vi nhau hoc cho chnh ngi thc hin v v cc dng c bn nhn (kim, dao, ko... ) m phi. - Dng chung cc dng c nhn c th dy dnh mu vi ngi nhim HIV: dao co, bn chi rng, ct mng tay, dao lam... Da b sy st dnh phi mu, m, dch tit sinh dc ca ngi nhim HIV.

195

V d: ngi n h sinh, tay c vt thng m khng mang gng tay hoc mang phi chic gng rch khi c th b ly HIV v tip xc vi nc i, mu ca ngi sn ph nhim HIV. Mt, ming b mu, dch tit sinh dc ca ngi nhim HIV bn vo. ng mu l ng ly truyn HIV khng cha mt ai hoc do thiu hiu bit hoc do ngi khc v gy ra cho mnh. 3. M C HIV MANG THAI TRUYN SANG CON Ngi ph n c HIV c th truyn bnh cho thai nhi trong lc mang thai do HIV t mu m i qua l nhau sang c th con hoc khi sinh do nc i, dch t cung, m o cha HIV thm qua cc vt sy st hoc chui vo ming mi, mt a b. HIV khng ly qua ng no? AIDS, khng ly qua nhng tip xc thng thng: * n ung chung chn, a, ly, tch trong nh hay hng qun, ch. * Bt tay, xoa bp, m p. * Tm chung nh tm, h bi. * i chung nh v sinh. * Ngi chung gh (xe but, tu ha... ) * Mc chung qun o. * Ni chuyn, ho, ht hi. Phng nga AIDS cch no? AIDS ly lan m thm, ngi c HIV nhn b ngoi vn bnh thng nn c th v tnh ly bnh cho ngi khc . Tuy nhin, AIDS ch ly qua ba ng: ng tnh dc, ng mu v m truyn sang con nn vic phng AIDS khng phi l kh. Phng AIDS ly qua ng tnh dc: - Cch tt nht l sng chung thy, mt v mt chng v c hai ngi u cha b nhim HIV. Khng nn quan h tnh dc d dng v khng c bo v. - Trong trng hp quan h tnh dc vi mt i tng cha r c b nhim HIV khng, cn phi thc hin tnh dc an ton bo v cho bn thn bng cch s dng bao cao su (condom, o ma, bao k hoch) ng cch. Phng AIDS ly qua ng mu: - Nn hn ch vic tim chch, ch chch thuc khi tht cn thit. Khi cn chch thuc, tt nht l nn dng loi kim ng chch nha s dng mt ln ri b. - Cc loi dng c phu thut (dao, ko, kp, km... ) dng c cha rng, kim chm cu, kim ct l... dng xong u phi kh trng ng cch.

196

Phng AIDS ly qua ng m sang con: - Tt nht ngi ph n c HIV khng nn mang thai, v t l truyn HIV sang con l 30%. Ngoi ra, thai k c th lm tnh trng nhim HIV sm chuyn thnh AIDS v thai cng d b h hn bnh thng. Hn na, cho d a b sinh ra khng b nhim HIV th n cng s sm mt m. Nu ngi m b ly HIV t ngi chng th a b s m ci c cha ln m. V th, khi d nh c thai, nu ngi ph n nghi ng mnh b nhim HIV nn i xt nghim v xin tham vn chuyn mn.

Mt s vn khc:
1. Nn i x vi ngi c HIV v bnh nhn AIDS nh th no? Ngi nhim HIV/AIDS b nhiu chn ng v tm l: s hi, khng hong, suy sp tinh thn... H rt cn n s cha tr ca y t, rt cn n s chm sc ca ngi thn v nht l s cm thng, khng xa lnh, khng mit th ca mi ngi xung quanh. Cch i x khng phn bit, khng gh s: thi tn trng, chm sc n cn s ng vin tinh thn ngi bnh rt nhiu, khin ngi bnh an tm, bt hong s v mc cm ng thi c thc t gic trnh ly bnh cho nhng ngi khc. 2. C cn cch ly ngi nhim HIV/AIDS? Khng cn cch ly ngi nhim HIV/AIDS v HIV khng ly qua nhng tip xc thng thng. 3. Chm sc ngi nhim HIV/AIDS. 4. Tr b nhim HIV vn c th cho i nh tr. Tr nhim HIV giai on u nu vn khe mnh, c th i nh tr, mu gio nh cc tr bnh thng khc. Tr khng ly HIV cho cc bn chng c. Cc bc cha m hy yn tm iu ny. 5. Tr nhim HIV vn chng nga c. Tr nhim HIV mc d h min dch b suy yu nhng chng nga vn c li v gip tr trnh c 6 bnh nguy him: lao, bch hu, ho g, un vn, bi lit v si. Lch chng nga vn p dng y cho tr nhim HIV khng triu chng, nhng i vi tr c triu chng AIDS th khng c chng nga lao (BCG). 6. HIV v sa m. HIV c trong sa m nhng vi s lng t nn t l tr b ly do nui sa m thp. Trong khi sa m va l ngun dinh dng tt nht cho tr va gip tr tng cng sc khng chng li cc mm bnh. Sau khi cn nhc gia mt li v hi, T chc Sc khe Th gii (WHO) khuyn co cc b m c HIV vn nn tip tc nui con bng sa m nu khng c iu kin nui con bng sa thay th v cc nguy c suy dinh dng, nhim trng v tiu chy e da tr cn ln hn nhiu so vi AIDS. i vi cc b m c HIV c kh nng nui con y bng sa b th c th ngng sa m thay bng sa b nhng phi ch v sinh bnh, chn khi pha sa trnh cho b khi b nhim trng. Hin nay c chng trnh h tr b m c HIV c sa b cho con b. 7. Mui, rn, rp chch khng ly truyn HIV. Ta bit rng mt bnh do mui hoc rn rp truyn c sang ngi th k b ly khng phn bit gi, tr, trai, gi... V d: nh bnh st rt do mui truyn, tt c mi la tui u c kh
197

nng mc bnh nh nhau. Tri li, AIDS tp trung nhiu la tui 20 - 40 l la tui hot ng tnh dc mnh. Mt khc, HIV vo bng mui khng sng c nn nu mui c chch ngi ln na cng khng cn virus truyn. Tri li k sinh trng st rt sau khi vo c th mui th sng, sinh sn mnh m, tch t nhiu tuyn nc bt, theo nc bt vo mu ngi khi mui chch gy bnh st rt d dng. Tin vui cho cc b m nhim HIV Cc nghin cu cho thy nu c t nhin th 100 b m b nhim HIV s c khong 30 - 40 b sinh ra b ly truyn t trong bng m, hoc trong lc sanh, hoc trong lc cho con b m, cn nu cc b m ny c ung thuc d phng ARV ng hong, ngha l c can thip - theo ng hng dn ca y t - th ch cn t 2 n 6 tr b nhim m thi. Ni khc i, t l nhim t 30 40% gim ch cn 2 - 6%. Thc t cho thy ch c mt na s cc b m b nhim HIV c pht hin sm can thip, gip con c an ton. Nh ta bit, t l nhim HIV ngy cng tng trong cng ng. Trc kia ngi ta hay ni n nhm nguy c mi dm, ma ty... ny n, thc ra vn l hnh v nguy c ch khng phi nhm nguy c. Ngi trong ci gi l nhm nguy c m bit cch phng trnh th vn an ton, trong khi nhng ngi bnh thng khc, khng thuc nhm nguy c m ch quan, d mc bnh. Cho nn an ton cho c m ln con th b m trong lc mang thai cn xt nghim HIV, nu l m c b nhim ri th cng c can thip kp lc. Hin nay ngi ta bit r 3 ng ly truyn HIV t m sang con. l ly trong lc mang thai, ly trong lc sanh v ly trong lc cho con b m. Ly trong lc mang thai l ch yu. HIV c th i xuyn qua bnh nhau. Tui m cng cao, nguy c cng ln. Trong giai on chuyn d, tr s sinh tip xc trc tip vi dch tit m o c cha nhiu HIV nn cng d b ly. Trng hp ly trong lc cho con b m th him hn, nhng v HIV cng c trong sa m, nn khi tr b, HIV c th xm nhp qua nim mc ming, li ca tr nht l khi tr b vim nhim vng ming. Chng trnh phng ly truyn m - con ang c trin khai trn mt s tnh thnh trong c nc. Ngi m mang thai c xt nghim min ph, c tham vn hng dn trc v sau xt nghim. Nu dng tnh, s c cp thuc ARV ung d phng, v khi sinh con cn c cp sa thay th sa m. A CH CC C S Y T C THAM VN, XT NGHIM HIV V CP THUC ARV CHO THAI PH PHNG LY TRUYN HIV T M SANG CON

(file nh km)

198

CHNG 57: Lch chng nga LCH TIM CHNG

Thng tui S sinh (cng sm cng tt) 2 thng tui Vacxin cn tim BCG (phng lao) Vim gan B Bi lit Bch hu, ho g, un vn Vim gan B 3 thng tui 4 thng tui Bi lit Bch hu, ho g, un vn Bi lit Bch hu, ho g, un vn Vim gan B 9 thng tui Vacxin si Mi tim 1 mi Vacxin vim gan B mi 1 * Tt nht l 24 gi u sau khi sinh Bi lit ln 1 Bch hu, ho g, un vn mi 1 Vacxin vim gan B mi 2 Bi lit ln 2 Bch hu, ho g, un vn mi 2 Bi lit ln 3 Bch hu, ho g, un vn mi 3 Vacxin vim gan B mi 3 Mi 1 khi tr 9 thng tui. V a tr i tim trong chin dch tim nhc vacxin si

B.C.G Trong thi gian nm ti nh h sinh b s c nga lao ( B.C.G) ngay nu b khe mnh bnh thng. Nu b sinh thiu thng v di 2, 5 kg thng phi i b c khong 3 kg. Nu b khng c chng B.C.G ngay lc mi sinh th phi chng vo lc c 1 tui, 2 tui hay 3 tui. * C hai loi thuc nga bi lit, loi ung v loi chch. Loi no cng c kt qu tt. Loi ung gm nhng siu vi trng st bi lit sng, c lm yu i. Khong cch gia cc ln ung tt nht l 1 thng. Nhc li 1 nm sau, tr lm l 18 thng hay 2 nm ti a. Thuc khng hnh, khng phn ng g c. Nn ung nga sm, v c nhng trng hp tr b st bi lit t lc 2 thng tui. * Thuc nga ban hin nay c s dng rng ri. Trn nguyn tc thuc c chch vo thng th 9 nhng thc t x ta nhiu tr b ban t thng th su, do , c khi c chch sm hn, theo hng dn ca y t. Chch nhc li khi cn. * Thuc nga D.T.C tc bch hu, un vn (phong n gnh), ho g, thng c pha chung trong mt mi chch duy nht, c khi cn pha chung c vi thuc nga st bi lit. Thuc phi chnh 3 ln mi c hiu qu, mi ln cch nhau t 3 tun n 6 tun, tt nht l 1 thng. D.T.C thng gy phn ng nh st, nng, kh chu vi gi ng h sau khi chch, ch chch thng ng , sng au nhng khng c g ng lo. Phi chch sm ngay t khi tr c ngoi thng v cng chch tr, phn ng cng nhiu v nu b ri b ho g chng hn th tui cng nh, bnh cng nng. Trong nhng trng hp b nhim lao, vim thn, suyn, lc hoc c tin cn kinh phong trong gia nh phi cho bc s bit ty trng hp quyt nh c nn hay khng nn chch nga D.T.C. Nhiu khi bc s ch cho chch D.T thi, ngha l ch nga bch hu v ung vn v hai th
199

ny khng hnh nh thuc nga ho g. Khi c chch nga mt cch ng n, mi ti chch lc b c 3 tui c gi tr trong 5 nm. V sau, khi b ln ln ch cn chch nga un vn l . * Thuc nga vim gan siu vi B: Hin nay ph bin, c a vo lch tim chng m rng. tr s sinh c m mang mm bnh (th mu dng tnh, c khng nguyn b mt vim gan siu vi B - HbsAg) th trong 12 gi sau khi sinh cn chng nga vim gan siu vi B v cho thuc iu tr lun. tr s sinh c m th m tnh, tc khng c HbsAg, ngi ta chch nga vim gan siu vi nh sau: - Mi th nht, ngay trong 24 gi u sau khi sinh. - Mi th hai, lc 2 thng tui. - Mi th ba, lc 4 thng tui (theo lch tim chng). tr ln v ngi ln cng c th chch nga c. Chch 3 ln, ln th 1 cch ln th 2 khong 1 thng; ln th 2 cch ln th 3 khong 6 thng . ngi ln, thng phi th mu trc khi chch. Theo li khuyn ca y t. Nhng vn chung * Mt b c chng nga ri cn c th mc bnh khng? C th, nhng rt him. Mt i khi v thuc h hng, qu hn m khng , k thut chch sai lm cng lm cho kt qu khng hon ho. Ngay cc trng hp khng c nhng lm li trn, mt s cng c th mc bnh nhng t l rt nh, t 1 n 5% thi v b mc bnh di mt hnh thc nh, d cha, mau lnh. iu quan trng l phi chng nga ng thi hn theo y t n nh v khng qun chng nhc li theo lch. * Ti sao li phi chng nga sm t lc b mi 1 thng tr i? ng l cn phi chng nga sm hn na, ngay t lc b cn l mt bo thai trong bng m kia! Lc b m mang thai c 6 thng, b m c chng nga un vn, v nh vy tr sinh ra s c bo v. T 3 thng tr i c th b to c khng th ri nu c chng nga. iu ng l cng chng sm, phn ng thuc, nu c, cng nh. c nhng trng hp b st bi lit khi b c 2 thng, ho g t lc cn s sinh... v trong cc trng hp ny bnh lun lun nng, nguy him c. * B cn nh qu, phi chng nga nhiu th s mt sc, au nhc ti nghip? ng. B c th b au nhc, hnh nng cht nh na, i khi b n vi c... Nhng ngh n lc b chn thp chn cao, chn to chn nh, khp khnh, mc cm mt i hay phi m kh qun nm thoi thp th trong nh thng hay co rm ngi li, git tng cn - th cn ng ti nghip bit bao! Khng nhng ti nghip cho b m cn ti nghip cho ta na. Ta s n hn sut i v nhng li lm khng th tha th ny. * Hin nay cn c rt nhiu thuc chng nga (vacxin) khc nh vim no Nht Bn, vim mng no m, quai b, rubella, t, thng hn... c thuc phi hp 6 loi rt tin li cho tr. Tuy nhin phi theo ng hng dn ca y t.

200

Vacxin nga thy u Vacxin nga si - quai b Rubell Vacxin nga vim no Nht Bn Vacxin t Vacxin thng hn Chng nga

1 liu duy nht 1 liu duy nht Liu 1 Sau 1 thng liu 2 Sau 1 nm liu 3 2 ln ung (ln 2 sau ln 1 hai tun) Tim 1 mi duy nht

Trn ng L Thung Kit ngy xa c mt ni gi l Trung tm phc hi tr bi lit, lc no cng c hng trm em b tt nguyn v th bnh nguy him ny ang c cha tr, phc hi chc nng. Mt tr chng vi ba thng n bn nm tui ang b bm, khe mnh, sn s, ch b st nh ri t ngt b bi xi, lit mt bn chn, khng i c na, khng ng c na! Nu trc ngi nh c mang n bc s chch thuc th th no cng bt n v cho l b chch trng gn! Ti TP HCM, lc hng nm c khong vi trm em b st bi lit ng thng nh vy, sau khi c iu tr qua cn cp tnh c chuyn tip n Trung tm phc hi . Thc t, khi mt em b lit th c hng trm em khc b nhim bnh trong cng ng nhng may mn thot khi di chng. Cng c mt s trng hp nng, b lit c h hp v t vong. Siu vi st bi lit tn cng vo sng trc ca ty sng, tin dn t thp ln cao (forme ascendente), lm lit c h hp! Cc thy thuc nh b tay nhn tr cht t t trc mt mnh m khng lm g c. Bnh khng c thuc cha. May thay c thuc nga. Ch cn ung vi git - theo lch ca ngnh y t - l xong, an ton m trnh c cho tr mt th bnh ht sc nguy him! Ti cng c nhiu dp chng kin nhng cas bnh bch hu vi "mng gi trng xm lm nghn ng th. Tr cht rt nhanh nu n bnh vin tr. Ring bnh un vn s sinh mi tht l ng s. T vong rt cao. Hi c thy mt b khong vi tun tui, trm kn mt trong mn, m chy t nh Qun xung BV Nhi ng... v l do cng hm, b b, co git th bit ngay l un vn rn! L do: mt s b con vng ny c tp tc trong nh, ct rn bng tre na, ming chai, dao ra... nn b un vn rn kh nhiu. Ngy nay bnh rt him nh c chng nga cho b m t lc mangthai. Ri no si (ban ), lao, ho g, vim no, vim mng no, vim gan siu vi... cc th u c thuc chng. Rubella (Rubole), mt th bnh pht ban nh tr con nhng li rt nguy him ngi ln nu b m mang thai th tr sinh ra c th b tim bm sinh, m mt v nhiu tt bm sinh khc - nay cng c thuc nga.

201

* B sung
LCH TIM CHNG CHO TR T 1 - 10 TUI
Tn vc xin Vc xin vim no Nht Bn Vc xin t S ln tim/ung 3 Phm vi p dng Vng trng im i tng T 1-5 tui Sau mi 1: t 1-2 tun 2 Vng trng im T 1-5 tui Sau mi 1: t 1-2 tun Vc xin thng hn 1 Vng trng im T 1-10 tui Sau mi 1: 1 nm Mi 1 Mi 2 Mi 3

LCH TIM CHNG VACCIN UN VN CHO PH N Mi 1: Mi 2: Mi 3: Mi 4: Mi 5: Cng sm cng tt khi c thai ln u hoc n 15 -35 tui vng c nguy c mc un vn s sinh cao t nht 4 tun sau mi 1 t nht 6 thng sau mi 2 hoc trong thi k c thai ln sau t nht 1 nm sau mi 3 hoc trong thi k c thai ln sau t nht 1 nm sau mi 4 hoc trong thi k c thai ln sau

202

CHNG 58: Lm sao cho b ung thuc Coi vy m vn nh mn ny i khi lm phin cc b m khng t. Nhiu b m vt v, tot m hi lm cho b chu nut mt mung thuc m cng khng thnh cng. Ngi th nn n d dnh, cho ko, cho bnh, c khi cho c tin na, ngi th da nt kiu iu cng khng lm cho b nao nng. Mt lc ri b m ha ra bc mnh, quu, ri chu thua... * Thng thng th bc s la cc th thuc bt, thuc git d ung cho b cn nh v thuc vin ch dnh cho b bit nut vin thuc. Loi ta dc l thuc nht hu mn, trnh cho b phi ung qu nhiu, nht l khi b b i ma hay kh ung thuc, nhng c ci bt li l nu tr tiu chy th khng dng c, v nht thuc vo thuc kch thch hu mn lm tr tiu nhiu thm v thuc cng khng gi c lu. Ci bt tin na l ch c mt t thuc c lm di hnh thc ta dc thi. Trung bnh 6 gi nht c 1 vin v nu mi nht cha ti 2 gi m tr i tiu ra th phi nht li vin khc. Trc khi nht, nu thuc cng sn th tt, khng th nn ngm nc lnh mt lc cho cng li. Cc loi thuc bt, sirop, vin, phn ln c th ha chung vi nhau ung c, nh th c ci li l tr khng phi ung qu nhiu ln. Chng hn, bc s cho 3 th thuc, mi th ung ngy 4 ln, nu ha chung b ch phi ung 4 ln, mi ln cch nhau khong 5, 6 gi, nu ung tng th b phi ung n 12 ln vt v hn nhiu lm. Gp trng hp c cc loi thuc khng th pha chung hoc phi ung ring r trc hay sau ba n, trc khi ng chng hn, bc s s dn ring. * B rt nhy cm, nhn thi ca m, b bit ngay phi phn ng ra sao. Thy m bn khon, trnh trng a mung thuc vo ming b, nn n, ha cho mn ny mn n th nht nh b t chi lm theo. La ht, da nh p, b cng phn ng d. Cho thuc vo sa gt b b, b ling bnh b v c khi tuyt thc, khng thm b na, d khng c thuc. Ti thy c ngi mi ln cho con ung thuc th cho c xp giy bc, cha th ha cho i coi ht, m th ha mua cho ci o mi... Thc ra c nhiu b v thy cha m ni n, p buc m tng ung thuc l mt cc hnh gh gm nn t chi, lc ung vo thy chng c g quan trng bn ung lun mt cch t nhin. * Sau y l nhng cch tt nht cho b ung thuc: - Sau khi pha ch xong mn thuc (trn, tn, thm cht ng, cht nc) ta thn nhin mc trao b ung nh khi ta trao b ming bnh, ming nc cam. Khng ni mt li, thn nhin nh khng, khng nn n, khng da nt, khng bo l thuc cng chng ni l ko gt b. Ta lm nh chnh ta cng khng bit l thuc, cn nht l ng ging gii, cng khng nn n g c v lm nh th chng khc g ta th nhn sp lm kh b y, ta n nn v lm kh b v chc chn b s t chi. Thi thn nhin, khng quan trng ha ca ta lm b cng t nhin h ming nut mung thuc d dng. C th cng lc, ta nh trng lng bng cch k cho b nghe mt chuyn c tch, chuyn lng nhng no , khng n nhm chi n bnh tt, thuc men, b cng va chm ch nghe va h ming khi ta t mung thuc cho b.
203

- Khng nn trn thuc vo bnh sa ca b, chc chn sa c mi thuc v b s b sa. Tri li, nn pha thuc vi cht ng, cht nc cam hay th nc tri cy no m b thch (nc u , mng cu), nhng t thi, ung vi ngm. Nu nc tri cy m c p lnh (c cht lnh) cng d ung hn v lnh cng lm gim mi thuc i. Khng c nc tri cy cng c th cho t lnh vo cho d ung. - Loi thuc vin, khng tan hon ton trong nc v mt s thuc vin khc, c th tn chung vi mt mn n no b thch: chui, khoai, u ... cho b n, hoc bc vin thuc trong mu chui tn cho vo ming v cho b ung ngm nc sau. Khng xong na th nh hi bc s xin i thuc hu mn (ta dc) hoc thuc git, nh tng git thng vo ming b hoc thuc chch vy. Ni chung, nn cho tr ung thuc hn l chch v nh rng, thuc ung c th n c, ngha l tr c th nhai nut hoc trn vi chui, khoai, kem... n.

CU HI THNG GP

c k hng dn... ? 1. Bc s i, trn cc i truyn hnh hay truyn thanh, khi gii thiu bt k loi thuc no, u thy c thm mt cu nhc nh ngi tiu dng: c k hng dn s dng trc khi dng!. Nhng mun c k hng dn s dng trc khi dng th trc ht phi c c toa thuc ? Ngi bn thuc a s khng phi l dc s, trnh ngoi ng rt... ng ng. Hn na lm sao h c ht c nhng dng ch nh con giun ca bc s? 2. ...Bc s i, nhiu bnh nhn thc mc: Bc s mt ngy khm bit bao nhiu l th bnh, cho bit bao nhiu l toa thuc, trong lc mi ngy cc loi thuc xut hin cng nhiu vi nhiu thng hiu khc nhau ... . khng hiu cc bc s c tr nh siu ng hay khng m trn bn lm vic t khi thy cc ti liu tham kho c k hng dn s dng trc khi... cho toa ? ... i thi, bc s i... c k hng dn s dng trc khi dng! l mt cu nhc nh rt hay nhng khi p dng th... mun bnh lun!
Nu k mt cht, ta s thy cc qung co thuc trn truyn hnh, pht thanh thng c cu dn d c k hng dn s dng trc khi dng! rt nhanh cho ngi ta khng kp nghe, khng kp nh v... khng phi lm theo m thi! Chng may c ngi nghe k nh bn mi sinh thc mc! Phi ni gn y, cc bn hng dn s dng thuc c dch sang ting Vit, thun li hn trc nhiu, nhng cng phi ni cng c k s cng hoang mang, cng b tu ha nhp ma! H vit rt khoa hc nhng phc tp, cu k, no cng thc, no ch nh, chng ch nh, tng tc ny n, c chong vng v cui cng chng ai cn dm dng thuc! Yn tm, chc chn cc bc s phi nghin cu rt k cc loi thuc trc khi cho bnh nhn. Khng phi nghin cu trn cc bn hng dn u! H phi hc bit tng tc dng ca tng hot cht, bit r cc tng tc, ch nh,

204

chng ch nh... Ri cn phi da trn bnh l v tm l ca ngi bnh, tui tc, cn nng, din tch da, v... cc th thuc dng trc na. Hi cha hc y, ti cng thc mc khng hiu lm sao m bc s c th nh ni hng vn tn thuc trn th trng cho toa, khng b nhm ln. Tha khng phi vy. H ch cn bit cng thc v tc dng ca hot cht chnh (tn khoa hc) v nguyn tc cha tr chn la phi hp sao cho tt nht, hiu qu nht trn tng trng hp bnh l c th. D trn th trng c bao nhiu mt hng thuc mi ra mi ngy, d c t tn ny n ty theo hng b o ch (tn thng mi), th cc bc s cng ch cn coi cng thc v liu lng l . Cng nn nh ngh thut cha bnh khng ch vic dng thuc m cn gm cch chm sc (iu dng) n ung, tp luyn, phc hi chc nng v.v... Tm li l phi iu tr ton din! Tic mt s bc s by gi t chuyn giao tip m ch chm chm vo thuc men khin ngi bnh hoang mang, khng yn tm hp tc khin mi quan h thay v tin cy tr thnh ng vc, lo u! Thc t, nhiu ngi bnh ham ung thuc, i c nhiu thuc, i thuc t tin... v bc s t chu kh gii thch m ch lo chiu lng thng ! T chc Sc khe Th gii (WHO) khuyn co cc nc ngho nn dng thuc nguyn gc (generic), r m hiu qu khng km. Cn d nhin ngi lm kinh doanh th phi by v ny n, t tn cho ku, trnh by cho kho. Cng l g rti m gi l... phng hong p trng th gi s cao hn!. D sao ngi bnh cng khng nn t mnh c k hng dn s dng... ri t cha tr bnh cho mnh!

205

CHNG 59: B Ni, B Ngoi, B hng xm... v B Khng phi chuyn bt ng kin v vic cha bnh cho b ch xy ra th h ca on Tuyt gia Loan v b Phn, m hin nay nc ta, s bt ng nh th vn cn di di. Khi b bnh, ba m b th mun a n bc s, b ni i a i ng thy Ba, b ngoi mun b i b thy By... v b tr thnh nn nhn bt c d. Chc i ln chng ta c dp nghe ni hay ngoi b ma mai Tao nui c by con nh ti by c i bc s bao gi u, c chch nga chch nghic g u. By gi tui by h mt cht m con i bc s... Nhng tuy b s chu au v chch, li sn sng cho b ung ba! Ti c nhiu dp chng kin nhng cuc xung t nh vy bnh vin, dng ng... v nhiu khi kt qu tht thng tm! Mt b b st thng hn nng (do vi trng Salmonella typhi gy ra) ang cha ti nh thng c vi ngy th b ni hay b ngoi g n thm, nghe ni chu b thng hn, ban cua, ng ng bt m b mang v i l b thy... X! B ni au ban cua, ban trng ung thuc ty l cht, i ngay! Ri lp tc xin cho b xut vin. Bc s, y t gii thch th no cng mc. D nhin, b cng ly lt sng n ngy b bin chng lng rut mi thy mang tr li nh thng nhng ln ny khng c b c i theo na! Trng hp ban cha khng ng cch gy vim phi, vim rut hay cho nhn i n sng ph ngi ln th nhiu khng k xit. Cu chuyn thng tm ca b T. b st xut huyt ang nm iu tr ti bnh vin, ri b chy thy ban c k trong bi st xut huyt l mt cu chuyn c tht khc! C ln ti mc kch mt cu chuyn d di hn: b ngoi i mang b v chy thuc ta, m b chiu , sp sa xin v th ba b n, ng cng quyt bt nm li nh thng. Sau l mt mn ci v d di, xch mch nng gia chng r v b m v... Mt ln khc i thm bnh, ti chng thy a b u c, hi, lc b c mi ra ngoi sn mang b vo, b gii thch l b mang b ra b vo gi rc, coi nh b b vt i ri, cho ng khng theo bt na. Sau , li bng mt b khc v nui cho chc n. D nhin, thnh thong gp mt ca nh vy cng khng sao, khng hi g v phng din y hc. Chng ti rt quen cnh trong lc cc bc s ang lo cha bnh cho b trong phng, th mt gc tri, b c t n nhang, l cc ng thn linh, khng k cnh b mang nhng nit, ba tay, chn, c v nhng vt xanh, , en trn m trn mnh: thnh thong cn thy mt con dao di lng, mt bn tay kh lng lng trn c! Ti nh thng, ti phng mch, thng thy b b chu i khm bc s, b sn sc chu bnh. C th v m b bn i lm, bn vic nh, cng c th v b khng tin cy m b, b vn ngh m b tr con, khng bit g (ch bit thi!). D nhin, nu cc c c lm ln th cng ch v thng chu qu m thi! V nhng tin b ca khoa hc ngy nay cc c khng theo kp m vn cn tin tng vo tp tc c truyn. Chng ta khng th ph nhn vai tr ca b ni hay b ngoi trong vic gip ngi m tr. Ngi m tr no cng bm vu vo cc c hc hi nhng kinh nghim thit thc, qu bu trong cch nui con, sn sc con. Nhng kinh nghim cha chc l cc bc s bit ht. B m tr tm thy cc c nhng s gip v an i rt hu ch. Con so v nh m, tc ng ta chng ni nh vy sao? B m tr thiu kinh nghim, b v, s hi, lo lng, an lng bit bao khi bn cnh c m mnh, nhiu kinh nghim
206

trong vic nui con. Ngay c nhng v bc s mi sinh con ln u, h cng thch c gn m, c m ch dn, gip . ta, ch i gia nh vn cn mnh, v cc b m tr khng c mc cm thy mnh b nh bn cnh m nh u M. Tuy nhin, phi sng sut. C nhng b c tnh tnh hi c ti mt cht, cng kh cho con chu. Ch A... , mt ngi bn ca ti, ln sinh a con th hai th giu bit khng dm cho b ni b hay, v a u ch sinh ti tnh, c b gi trng nom cc qu chu khng ni. Vy m khng bit sao b gi vn bit c, l m t nh qu mang ln my lon go, sau bt ch A. nm la, ging mn, cm ra nh sng, cm i li, n ton c kho ko... Ch A. than vn th di my hm ri sinh bnh, b cng bnh theo, nhng khng dm ni g c, cho n lc b gi v th ch mi sng bnh thng theo mnh v bnh cng tiu lun! Mi ngy khoa hc mi tin b. Mt kin thc c chng vi ba nm li thi. Chng hn by gi cc b m tr sinh nm phng lnh ch khng nm la nh xa. Sinh xong, h bc i cht nh quanh ging ch khng nm lit ging hng thng nh trc. H cng c n ung t do, king c t i, v khi b b au m h i bc s ch khng i thy b na. C l cn cng quyt mt cht. Nhn s c vn, gip , an i ca b, nhng trong mt gii hn thi, cn khi b ti tui chch nga, khi b au m th phi i bc s. C nhng th bnh thi b cha c, mi xut hin gn y thi th lm sao b bit. Ngy xa, nh nh cch xa nhau u c nhng vn ly bnh nh cc th ngy nay m lo phng nga! Ngy xa, b n 10 tui cn cha i hc, by gi 3 tui i mu gio... Bit bao s i thay! V th, phi sng sut, bit n u l gii hn, n u phi gi mnh khng nht nht nghe li cc c. V ring cc c cng xin thng cm cho con chu, chng n c nhng vn ca thi i n! Cn b hng xm th... nn cn thn! Nhiu b hng xm thch lo chuyn hng xm hn chuyn nh! H c sn c t thuc trong... bng, thch ch v cho ta phng thuc ny, phng thuc n. ng vi tin. S gip ca b con lng ging lc au m, tai nn thc qu bu. B con xa khng bng lng ging gn , nhng nghe li h cho b ung si phin cm a b cht v trng c cng ti b! Khi b nng lm kinh, cc b li xm chy n, ngi bt gi, ngi chanh, ngi ct da lm b... ti t, rch da, try trn hoc m mt, vim phi cng ti b! Khng k c ngi cn cho ung tam x m. Ti bit chuyn b m c a con b tiu ra mu, nh mang i nh thng th b hng xm n thm ni chu b tr, gii thiu n mt b thy tr t... Kt qu a b cht v st xut huyt. Li b hng xm tt bng hay li b m? Ni vy ti khng c ch trch nhng phng php cha bnh c truyn, thuc ta... u, tri li, ti ngh cn phi tm hiu, nghin cu k hn v khng nn ly tr lm vt th nghim. Tm li, l phi coi trng sinh mng b, lc no cng phi bnh tnh sng sut, khng nghe li ch dn v vn ca nhng ngi xung quanh khng c thm quyn d c lng tt. B bnh th phi mang i bc s hay bnh vin, khng mt th gi th thy th thuc!

207

CHNG 60: Bnh do ... ba m b gy ra Bnh do thy thuc gy ra, y hc gi l iatrogenic, nhng bnh do ba m b gy ra cho b th khng thy c sch y hc no cp. Trong nhiu nm khm cha bnh tr con, ti thy c mt s bnh thng gp sau y do... ba m b gy ra cho b cn c bo ng: B tiu nhiu: Ngi m dn con n khm khai rng tr i tiu nhiu ln trong ngy, thng gp vo ma nng nng, vim nhit. Bc s d ngh ti nhim trng ng tiu, cho lm cc xt nghim v iu tr. Nu kt qu xt nghim khng c g, bc s s rt lng tng v iu tr khng kt qu, b vn c tip tc i tiu nhiu ln trong ngy. Trong trng hp ny, nn nh hi xem ngi nh c cho b ung nc mt khng. Nc mt thng c cho b ung trong ma nng nc gii nhit l nc ma lau, r tranh, ru bp, m ... Cc loi ny vn c bn ngoi ch, nh mt loi thuc nam m nh no cng hay mua v nu ung cho gii nhit trong ma nng nng. Mt tp qun c t lu i. Cn bit rng y l cc loi thuc c tnh li tiu (diuretic), ung vo lm cho i tiu lin tc. Trong trng hp ba m khng cho con ung th hi xem b c sng chung vi ngi ln tui nh ng b ni ngoi khng, nu c th thng do ngi ln trong nh cho ung. Ngng ung nc mt, b ht bnh ngay. Gi l mt, thc ra cc loi thuc gy tiu nhiu, lm nng bc trong ngi, buc phi ung nhiu nc thm. V ci vng lun qun c th tip din. Thng ti khuyn b m ngng cho b ung v t mnh nn ung nc mt nhiu ln trong ngy. lm g? b m ngc nhin hi. i tiu sut ngy chi cho bit th no l nc mt!. Ti ni. B vng da: B ba bn thng tr i hay b vng da. B vn khe mnh, b bm. Ch vng da v vng sm lng bn tay, bn chn, chp mi. Trng mt khng vng, nc tiu khng vng. Ba m b d ngh n vim gan... v rt lo lng, a con i bc s. Khm, xt nghim m tnh. Nhng cng cho mt l thuc! Thc ra nu hi k v dinh dng s thy b c cho n qu nhiu c-rt, c dn, b , u ... v do tha caroten. Cch cha duy nht l ngng cc loi rau c c mu vng nh k trn trong hai tun l. Bnh s t nhin khi. Khng hiu do u, b m tr no cng c khoai ty c-rt nh l... b m Ty chnh cng vy, thc ra cc th khoai lang, rau mung... c khi cn tt hn v d kim hn. Sch Ty dy cho cc bc s trng y c sao chp nh bn Ty nn bc s cng khuyn b m nh... Ty khuyn. Nhiu b b nghi l bnh gan, b ra ly mu xt nghim v bt ung thuc gan nhiu thng, va tn tin, va hnh h b ti nghip. Ti tng thy c ni xt nghim thy b vng da, bt c n n mi lm th thc n, lm sao b ln ni. B bn: Ti nghip nht l cc b b sa m, nm by ngy mi i tiu mt ln, b m tng b bn bn bm cho b mt ng thuc. Nhiu ln nh th, rut b s khng hot ng na, c ch cho n khi c bm mt ng thuc vo hu mn mi chu i nh mt phn x c iu kin. Trong khi thc ra b khng h b bn. Nhc li l mt b b sa m, c khi nm by ngy mi i tiu mt ln cng c coi l bnh thng, nu phn vn mm. y l v sa m rt b dng, c hp thu trn vn, khng cn cht b. B m v suy bng ta ra bng b, ngh rng mi ngy phi i tiu mt ln mi tt. B khc vi ta, b c
208

th mi ngy b hng chc ln, cn ta mi ngy ch n c ba ba. Ta mi ngy c th i tiu mt ln cn b khng nht thit v thc n khng ging nhau. Nn nh cc loi thuc bm hu mn rt nng rt, gy kch thch nim mc trc trng rt mnh, to co bp d di, gy au bng v iu quan trng, nu bm nhiu ln s lm mt phn x co bp trc trng tng phn ra ngoi. Lu ngy, b b l thuc thuc v ch bm mi i cu c. T bn gi thnh bn tht. Nu b ln, cho n thm bt, rau tri, c cht b, b s i tiu tt hn. Trong nhng trng hp bn gi b bm t hng ngy nh vy , ti thng khuyn b m ngng bm cho b m hy... bm cho mnh. lm g vy bc s? b m ngc nhin hi. " bit th no l nng rt v au bng do thuc kch thch rut gy ra. Ti ni. B kh kh, ho hoi: B ho, kh kh ko di trong nhiu thng, nu km vi st nh hoc st cn cha hoi khng khi th phi ngh n lao. Hin nay, chng ta bit dch lao ang bc pht tr li trn ton th gii, nht l t khi c bnh AIDS th bnh lao nh c bn ng hnh. B rt d b lao. Ngay c c chng nga vn phi cnh gic. Trng hp cp y l ho, kh kh khng do lao, do suyn hay vim phi m do khi thuc l, do nhang mui. Cha ht con ho ngay tc khc ch khng phi cha n mn con kht nc theo ngh i sau. Khi thuc l kch thch nim mc hng, cung phi lm cho tr ho . Ngy nay, ngi ta bit r c hai loi ht thuc l: loi ht ch ng v loi ht th ng. Ht th ng l ht khi ca ngi khc nh ra. Ht th ng cng nguy him nh ht ch ng. Ph n v tr em l nn nhn ca ht th ng ny. Thng con th cng nn b thuc l. Cn nhang mui thng c lm vi thuc tr su. B va ht khi va ht thuc tr su, gy xut tit gia tng, tot m hi, co ng t... B bing n: B m no cng kh v b bing n, b n. V khi i khm bnh bt c u cng thng nn n xin thm thuc b cho b n tt hn. Thc ra b bnh thng cng c giai on bing n do mc rng, bit lt, bit b... do thay i thi tit hoc do thc n b thay i t ngt. Thng vi mt thc n mi l, tr mt vi tun mi lm quen c nhng nhiu b m thay i thc n hng ngy, ngh rng nh vy b s thch hn. Thc ra cng l suy bng ta ra bng b thi. Thay i thc n hng ngy c th lm cho ba ca b thch n nh hn n ngoi ng, nhng khng lm cho b thch n hn. iu cn ni y l thuc b. Thuc b thng l cc loi vitamin, acid amin..., ung vo cng lm cho b c cm gic no, khng thy i na, khng cn n na. Ta hiu ti sao b cng ung thuc b cng bing n. Cc nh du hnh v tr khng n nh ta m ch cn ung mt vi vin thuc l no c ngy ri! Thuc b khng phi lun lun c li. C th nh vitamin A, D , ... b thng d cng gy bnh cho b, lm b mt ng, rng tc, thp phng, cng xng... Loi thuc gi l kch thch cng khng tt g hn. Ht kch thch ht n. Thuc gip mau tiu cng vy, lm cho b li bing thm v c vin tr ti tp t bn ngoi, c th b thy khng cn c gng tit cc men tiu ha na. D nhin, phi loi tr cc trng hp bing n do bnh: Ri lon tiu ha, vim h hp, chy m tai... Phi cha dt bnh b mi n li c . y, ch mun nhc phi thn trng khi dng thuc b v khng nn thay i thc n hng ngy.

209

Co gi: Da b khng ging nh da ngi ln, mch mu dy c ngoi bin nn co gi d lm v cc mch mu li ti, gy bm tm di da m ta tng l c gi. Ti nghip b khng bit ni, khng bit phn i. Nhiu ngi ln co rt mnh tay, co cng b mch mu, cng bm tm, cng mng. Cho nn sau b ti t, ngt ng l chuyn d nhin. C ngi co gi cha , cn xoa du nng, tru hoc thuc lo ln, gy cho b b ng c nicotine ngng th tng cn nguy him. Nu b nng cao, cn c k di nhiu lp chn mn, nilng... cho nng cao hn na, n ni lm kinh co git ng ng. Khi b co git, hn m, mt phn x nut th chanh, s chy tt ht vo cung phi, gy tnh trng ngp th, nng hn, gy vim phi. Cn rt nhiu th bnh do ba m b gy ra m trong cc sch y hc ng Ty cha h ni ti, th d cho b nm my lnh, lnh run, d vim mi, vim ph qun; cho mc t x lnh kn mt n ni hm t, l da; thoa th... m phm cho b... do nh hng ca qung co lm cho b b d ng tm lum... C ngi cn nu cho cho b bng nc khong cho c tinh khit, cho tr ung la hn qu, nc sm... ch khng ung nc thng; c ngi bn tht, trng g mua bt ngt, m gi cho b. Tt c nhng iu k cc ny l mt loi bnh... ca vn minh, ca c ch th trng, lm cho b khng bnh thng na: c a ph nn, mp , n; c a m nhom, b n nhiu thng... Tm li y l nhng chuyn cn cnh gic cho ngi em tr!

210

CHNG 61: T thuc gia nh Nhng khng phi lc no ta cng c th a b n ngay bc s hay bnh vin khi b m au. Nhiu ni thn p xa xi khng c bc s m ngay ti thnh ph, nhng trng hp au yu bt ng m hm cng khng tin i li, tr trng hp bt kha khng. V th, ta cng cn bit vi phng thc cp cu s khi, thc hin ngay khi b c nhng triu chng bnh hon, lm gim thiu nhng nguy him c th c. Trong nh d sao cng nn c sn mt vi th thuc cn thit dnh cho nhng trng hp ny. Nhng th thuc t trong t ring gi l t thuc gia nh. Bc s ring ca b, bit r v bnh tt ca b c th hng dn ta trong vic thit lp danh sch thuc men v dng c cn mua trong t thuc gia nh . Chng hn mt b d b lm kinh khi nng cht nh, ta s phi c - bn cnh nhng thuc h nhit ung hoc nht hu mn thch hp - thuc an thn trnh cn lm kinh; hay mt b thng b i ma s dnh thuc cm i... Tr nhng trng hp c bit ty bc s nh ot, cn th ta c th c trong t thuc gia nh: - Bng gn. - Bng cun, bng c nhn... - Gc sch, kh trng. - Vi loi thuc st trng. - ng thy ( ly nhit ). - Thuc nht hu mn (ta dc) h nng. - Thuc h nng c cht actaminophne (Paractamol) - Thuc nh mt. - Nhng th thuc khc, thuc khng sinh... thuc ho, chng d ng... * iu quan trng l t thuc phi mt ni cao ro, ngoi tm tay ca tr. Nhiu th thuc tr con ngon ngt, ging ko, chng rt thch c th ung nguyn chai hay ung nguyn ng nh chi! * Phi ghi r tn thuc, cch dng ngoi chai. Chai no mt nhn hiu, khng r cch dng th b i. * Khng c dng chai l ny ng th thuc kia. * Lu lu, vi ba thng, kim sot t thuc gia nh mt ln loi b nhng th thuc h hng, qu hn, qu c k... Nht l cc loi thuc khng sinh (c ghi r thi hn). * Ti cc thnh ph ln lun lun c bc s trc m, cc bnh vin, phng khm, dng ng u lm vic 24/24. Khi c vic cn trong m khuya, ta c n nhng ni c chm sc.

Khi i du lch vi b, nh mang theo cc th thuc thit yu cn dng ca b, mang y qun o t lt nh nh b khng thy kh chu, nht l nh mang theo cc th ghin ca b, thc n m b a thch, sa quen dng . C nh vy cuc du lch mi vt v cho cha m.

211

CHNG 62: i "khm" bc s Th no ri cng c lc b m au, bnh hon. l nhng lc lo lng, kh s, cc nhc nht cho ta. B ch hi st ln mt cht thi, ta chy lng, b ch tiu xu vi ln ta thy ng ming, b bt rt khng ng th ta cng thc trng m, b nn ma th rut ta cng qun tht, b ho th ta ran tc c lng ngc. Khi b b nhim trng, ta sn sc cho con khng h ngh n chuyn c th b ly bnh, ta c cm tng nhng con vi trng ca b cng mm mm d thng nh b, khng phi th vi trng nguy him ca ngi ln! Thng con, ni sao cho ht! V khng c lc no thng con v lo lng cho con nhiu nh lc con m au. Trong nhng nm u b rt d mc bnh. Lc , c th b ang pht trin mnh, nhng s thay i nhanh chng ca th cht v tm thn thng ko theo nhng s mt qun bnh, c th b suy yu i v b rt d b cm nhim bnh tt. Hn na, sc khng ca c th b cn yu km. Trong vi ba thng u i, b ln mau v t bnh l nh nhng khng th ca m cn d tr b, nhng sau , b phi hon ton t tc, nn trong sut nhng nm tip theo l lc c rt nhiu bnh tt xut hin: ban , tiu chy, qui b... c im ca tui th l s tng trng tm thn cng nh th cht, cho nn ngoi nhng bnh do vi trng gy ra, b cn d mc nhng bnh do thiu dinh dng: m i, ci xng, thiu sinh t, nhng bnh rt him c ngi ln. B cng khng bnh ging nh ngi ln. Ta khng th cn c vo ta suy ra b c. Ta thy nhc u, au hng th c th ch l cm cm xong, nhng b c th b vim mng no. Ta trng thc (ng c thc phm), tiu chy 5, 7 ln ch hi mt mt cht nhng b c th... cht v trng thi mt nc cp tnh! Ta c th st tht d m ch kh chu mt cht, ung vin h nhit l khi, cn b... khng st my t m tnh mng lm nguy. Cng mt th bnh, cng do mt th vi trng gy ra, ngi ln v tr con cng khc nhau xa lm. Ngi ln tiu chy, ung cc si phin c th thy khe ru, ht i tiu, nhng cho b ung mt cht thi cng cho b trng c... ht th! c bao nhiu trng hp b cht gic v nh mi bng thuc ca ngi ln? c bao nhiu trng hp b m man v c cho ung mt th sirop ho ca ngi ln, d cha m b cn thn bt lng thuc i? Mt cu ni c c l nhc li cng khng n ni tha: Tr con khng phi l mt ngi ln b nh! Cho nn khng nn kinh sut m phi lo lng, thn trng nhiu hn, mi khi b m au. Nhng lo lng cho con l mt chuyn, lo lng n ni mt bnh tnh, ai by v g cng nghe, chy thy chy thuc khng ng ch ch lm mt th gi, lm cho bnh nng thm, kh cha thm v i khi cn lm b nguy him n tnh mng. Din tin bnh b rt mau chng, khng phi t t nh chng ta. Yu t thi gian do rt quan trng nn khng th em b lm th nghim khi khi c. Ngha l khng th cho b ung th thuc ny, thuc n, mang b i th thy ny, thy khc c.

212

Lc no th phi a b i bc s? C b m bn tnh lo lng, h mt cht lo cung lo cung, khi con ht hi s mi ngh n chuyn vim phi, con mi nhc u ngh n chuyn mng c, con au bng s rut d v vi v chy ngay n bc s. C b th bnh thn lnh m nn ch khi no con au nng mi i bc s. C b phi coi c ngy tt mi chu i. Tic hnh cng ng mt vai tr quan trng trong thi bui ny. i khm bnh vin th ch i mt th gi, khm phng mch t th khng c tin, nht l thuc men kh t! Tuy nhin theo ti, tt hn ht l ta nn a b i khm t lc b cha au m g c!Thc t, nu ta a b i bc s khi b cha au m, ta phng trnh cho b c nhiu th bnh nguy him, ta cng s yn tm, bnh tnh khi b m au, ch khng ht hong phn ng tai hi. Sau khi b ri nh h sinh, ta c th mang b n phng sc khe tr em a phng. Ti y s cn o v thit lp h s sc khe cho b, cn dn lch chch nga... Ci gi l khm tr lnh mnh. Bc s s theo di khng nhng pht hin nhng triu chng u tin ca bnh tt hu cha tr kp thi, ngn nga nhng bnh nguy him, m cn theo di s pht trin ton din ca c th v tm thn, x hi ca b. iu chc chn v phn chng ta l s mt th gi cht t (cn hn i cho b au m thc s mi cha th cn tn th gi hn nhiu!), b li ta c yn tm v mt sc khe ca b. Bc s s cp cho b mt s sc khe trong ghi r nhng bnh c chch nga, nhng bnh tt ca b t lc s sinh, nhng giai on pht trin tm c, chiu cao, cn nng... S sc khe b s dng c sut i. Khi i xa, nh c s sc khe, mt bc s no khc cng bit r bnh tt, tnh tnh ca b t thu nh v tip tc iu tr cho b d dng nh mt bc s quen. Di 3 tui, b c th bnh nng m khng nng g c, c khi ch hm hp st, c khi cn b lnh na! T 3 tui n 6 tui, b c th nng bt thn, rt d (39 - 40C), lm kinh na m khng phi l bnh nng, ch cm cm, vim hng cht nh thi! T 8 tui tr i, thn nhit tr mi iu ha, ging nh ngi ln v lc nhit cao l mt triu chng ca bnh. Nh vy, di 8 tui ta khng th cn c vo nhit bit b bnh nng hay nh c. c im th hai na l din tin bnh rt mau l. B mi chi bui sng, bui chiu nm vi; mi ci ct bng kh th, kh kh, tay chn lnh ngt, xut m hi; mi mp mp b bm, a chy mt bui xp lp thy r; mi chy nhy chi gin bui tra, chiu nng vt ln, lm kinh bn bt... C th b yu ui, nhiu h cha hon ho, nht l h thn kinh cn non yu, d lm kinh, d lnh d nng; c th li c cu to vi 75% nc nn khi nng nhiu, a chy l xp ngay v mt nc, v th m phi cha sm v ng cho b. Nh vy, cn c vo u bit b bnh m a i khm? Theo ti nn cn c vo thn sc v thi ca b. Mt b m d thiu kinh nghim n u cng d dng thy ci v bnh ca b. B b b, b n, st cn, xanh xao, b chi, c v l , r ri, bn thn, mt mi, khng cn ci v linh hot thng ngy, b nm mt ch, b tay, khng ti chung quanh. Tay chn b, bp tht b nh du hn, nho hn. Hoc ngc li, b c v xao xuyn, bt rt, cu knh d gy g... l nhng du hiu bo b ang mc bnh.

213

Ngi m gn gi con, bng m, b mm, d thy s thay i ny lm, ng thi c th c thm nhng triu chng khc di y chng t l b ang au m v phi mang n bc s ngay. Cc triu chng thng thy l: Nng - lm kinh - lnh tay chn. Ho, kh kh kh th, th nhanh trn 40 ln/pht. i ma, tiu chy. Ni mn , vt bm da, tm ti mi. Sng. au nhc (tai, bng, u gi... ).

- Cc trng hp tai nn (trng c, ngoi vt, try da tht, chy mu, trc gn, gy xng... ). D nhin l khng th k khai mt cch y c, nhng nguyn tc l khi thy b c v bnh hoc thm mt vi triu chng g khc thng th nn i khm ngay. i bc s no? Nh ni, tr con khng phi l mt ngi ln b nh th bnh ca tr con cng khng phi l bnh ca ngi ln thu ngn li, v thuc cho tr con cng khng phi l thuc ca ngi ln b nh ra... Cho nn khng phi l bt c bc s no cng cha bnh cho tr con... Tuy rng cc bc s tng qut, ton khoa, hnh ngh lu nm cng c nhiu kinh nghim, nhng khng th so snh vi mt bc s chuyn v nhi khoa c. Nhi khoa l mt ngnh chuyn mn nhm sn sc tr t s sinh n tui thnh nin tr c pht trin ton vn v c 3 mt sinh l, tm l, x hi. Bc s nhi khoa ng ngha l mt bc s sn sc sc khe tr ch khng phi ch cha bnh cho tr. Trong ngnh nhi khoa cn chia ra nhng ngnh chuyn khoa nh hn na, chng hn huyt hc nhi khoa, bnh ngoi da ca tr con, bnh truyn nhim ca tr con, gii phu tiu nhi, tai mi hng tr em... Khi b b au, theo ti, ta nn a n mt bc s nhi khoa tng qut. V sao? V ta khng th no bit c b au thuc v loi chuyn khoa no? Nhng mt bc s nhi khoa tng qut, sau khi khm tng qut cho b, nu thy cn gi b n mt nh chuyn khoa su th lc s gii thiu ta a b n nh chuyn khoa . Nh vy, mi c ch cho b. Chng hn, ta thy mt b b chy mu cam, mu cam chy mi, vy l phi i khm bc s chuyn tai mi hng? Nhng ta u bit c chng chy mu cam ca b l triu chng u tin ca bnh thng hn hay bnh st xut huyt! Mt b b au bng u c phi l mang n bc s chuyn khoa v bao t, rut v c th b b vim rut d, nght rut... cn m gp hay cng c th ch v trng thc, v sn li, v bn... v tm l? Cng vy, mt b b tiu ra mu u cn phi mang ngay n bc s chuyn khoa bnh tr...

214

C ln ti nghe mt ngi hi: y bc s c chuyn khoa v tai khng? Tng g, ha ra b c ci nht ... vnh tai. Vy th chnh l mt bc s tng qut s cha ci nht thng thng ch khng phi l bc s Tai Mi Hng. Mt ngi bn ti c a con b i, mang n mt bc s ngoi khoa, ng ny cho chp phim X-quang, siu m cc th nhng nguyn nhn i ch l pha sa khng ng cch! Mt b khc b phong n gnh, lm kinh, c mang n mt bc s thn kinh tm l... D nhin ch nhng bc s chuyn khoa mi thc uyn thm trong phm v ca h. H lnh ngh v ta c th hon ton t tin tng ni h. Nhng phi nhn l h ch lnh ngh trong phm v chuyn khoa thi, h khng n nhng vn khc. Nhng bit lc no phi i bc s chuyn khoa v i bc s chuyn khoa no chnh l v bc s tng qut, ngi bc s ca gia nh. H nh mt ngi b ghi ng xe la, gip ta i ng hng. Nhng bnh thng thng h s cha cho ta, khi cn n chuyn khoa su, h ch ta i ng ch, ng lc. Ti phng khm Khm bnh cho ngi ln d dng bao nhiu th khm cho b kh khn by nhiu. B di 3 thng v trn 5 tui th cn mt cht v di 3 thng b chu nm yn cho ta mun lm g th lm, trn 5 tui b hiu bit cht t, c th tr li nhng cu hi ca bc s, nhng tr no cng rt kh chu khi b khm bnh. Cn hu ht th b u c chu ngi yn cho khm. B vnq vy, la ht, c khi p cho ng bc s mt p, git ngnghe, git king cn mi kh ch! Khng k b t vo ngi ng ta! B li khng bit ni nn b m phi bit r bnh tnh ca b khai vi bc s. Nhiu b m m con i bc s m khng bit r bnh ca con mnh. Chng hn khi b khai con b tiu chy, nu hi thm chi tit nh tiu mt ngy bao nhiu ln, phn ra sao th b ngn ngi ra. Khi b khai b ho th bc s th no cng hi thm ho nhiu hay t, ho sng hay chiu, ho tng cn mt, i ma hay ho khan tng ting... Nhng chi tit quan trng lm, v ch cn hi k nhng chi tit nh th l c th nh bnh xong. Khm bng ng nghe, bng cc my mc l cn thit nhng khm bng no th phn hi vn l phn chnh yu. Mt s b m m con i khm bc s khng chu ni g c, c th b hon ton tin cy ni ng bc s vi ci ng nghe, ci n pin, ci cy li hoc vi cc k thut siu m, ni soi, chp ct lp l bit r bnh con b, hoc cng c th b khng tin cy ng bc s nn lng thinh xem ng ta on ra bnh khng, tc l mt cch bc s chi! Bc s Schweitzer k li cu chuyn Lambarn (Phi chu) nh sau: Mt ln n ng m cm cho mt b gi. M xong, my ngysau lc m bng, ng hi c thy c khng, b ta tr li: ng l bc s m cho ti th ng phi bit iu ch! Sao li hi ti? Ri t chi khng chu cho bit l b thy c cha? Nhng nu ch c mt s t cc b m khng chu hp tc vi bc s bng cch khai bnh cho con, th mt s rt ln - nu khng mun ni l hu ht - cc b m b con n khm bc s khng chu ci b nn, o m, o di, o ngn ca b. B ngi ci o ra b s b trng gi. Khi b bt u c du hiu bnh, b m thng mc cho b vi ba ci o thng, mt ci o m; trm ci khn lng kn mt, u i ci nn len, cha c ci mt v s gi. Lc bc s cn khm ngc cho b, b ch vn o b ln ri mau mau y li. Gp bc s khm cn thn, bt
215

b ci b o b ra b ngc nhin v lo lng lm! Lo v s b trng gi (nhng nhiu b ngp hi gn cht trong ng qun o chn mn th b khng ti!). Lng ngc b t xu, to bng bn tay, nu ch vn o b ln th ng o dy cm che lp ht c lng ngc. Bc s bnh qu ng th cng mc k, t ci ng nghe cho c chng ri vit toa cho xong. Hi han mt th gi, bo ci b o b ra khm cn mt th gi hn! B thm ti k chuyn i khm mt v bc s ng khch n, mi ln khmc ho 4, 5 em mt lt. Hi qua loa vi cu, t ng nghe, nghe mt lt my em, ri vit toa thuc. Khm xong v b khng dm cho b ung thuc v s b giao toa lm. M c khng t trng hp lm nh th xy ra. Ti chc l cc bc s chuyn v nhi khoa khng ai khm kiu , chc chn l h s hi han cn thn - vn tt, y , r rng, khng cn di dng - v khm cn thn. khi mt th gi, hp tc v gip bc s trong vic tm bnh v cha tr cho b, ta nn khai r bnh ca b cho bc s bit, tr li r rng, chnh xc cc cu hi. Mun vy, ngay khi b nhum bnh, ta phi chu kh theo di k, quan st k nhng triu chng xut hin, cng nh tin trin ca bnh ni cho bc s bit. Ti sao phi tr li chnh xc? V c nhng chi tit quan trng gip nh bnh mau chng. Chng hn ho tng trng di, mt ta tai, i sau cn ho th chc l ho g ri! Tiu ra mu m mu ti th bnh khc, mu en l bnh khc, mu trn vi m nht li bnh khc. au bng tng cn khc xa vi au lin tc, au m khc vi au ln ln... Vng da m vng ngay lc mi sinh l bnh khc v vng da vi ngy sau khi sinh l bnh khc. Vng da m phn cng vng th khc xa vi vng da m phn trng... Bc s s t nhng cu hi hng v pha chn on chnh xc. Bit r bnh b, tr li chi tit l gip bc s nhiu lm v d nhin l gip c ta. Ci b ht chn mn, qun o b ra - gi li mt ci mng trnh gi thi nhng trong lc khm nu bc s bo b ra th cng b lun. Nguyn tc khm cho mt b l b phi hon ton trn trung. V ngoi s hi han, nghe phi, tim, nn bng, g phn x... phi nhn k b xem da c ni g chng, xem b c tt tay chn, hu mn, b phn sinh dc g chng? l khm ln u. Nhng ln sau khm s hn, ch trng nhiu v chng bnh hin ti, nhng cng lt qua cc giai on cn thit ty phng php ca mi bc s. khi qun u qun ui, tt hn, c l ta nn ghi ra giy cc triu chng bnh tnh ca b v nhng th thuc dng bc s xem. Khi bc s cn bit thm chi tit no s hi thm. Thng cc bc s s hi k v cch n ung ca b. Nhiu b m ngc nhin sao b a chy hay b nng m bc s c hi ton chuyn n ung, b sa g, pha bao nhiu nc, bao nhiu sa, ngy my ln... ton chuyn v vn! Tuy nhin c nhng trng hp b tiu chy hay nng st ch v khng chu mt th sa no , hay cch pha ch khng ng. Ch cn sa thc n mt cht b s ht bnh trong khi ung hng t khng sinh khng ht m cn c hi! Tin s cng quan trng khng km - bc s s hi k trong ln khm u tin thi - v tin s c nhn, gia nh v sinh sn. Nhng iu rt quan trng bit r v tnh trng sc khe b. Mt b sinh kh, sinh ra khng khc ngay s li thi hn mt b sinh d dng. B sinh i, sinh thiu thng cn sn sc, nui dng c bit; b c ba m, ng b b suyn c th b suyn v phi trnh
216

khng c dng mt s thuc d gy phn ng. B c ngi thn b lao phi chng hn d b lao phi... Tm li, khi n khm ln u, bc s s lm h s sc khe cho b mt cch k lng, nhng ln khm sau s d dng hn nhiu v ch cn xem chng bnh hin ti thi. D nhin ty tnh v phng php lm vic ca mi bc s. Di y l mt mu phiu khm bnh, ta c th da vo ghi ch gip bc s c ci nhn tng qut v b, nhng phn thuc bc s ta c trng. Tn - Tui (thng tui chnh xc) Trai, gi - Con th my trong gia nh - Cn nng - Nhit . a ch: Tn cha m; ngh nghip: (nu c th c). L do n khm: Bnh s: - Khi bnh lc no? (ngy, gi) - Vi nhng triu chng g? - Tin trin ra sao? - dng nhng thuc g, kt qu:

Tin s: Trc khi sinh (tnh trng sc khe ca b m lc mang thai Khm thai u?) Lc sinh: D hay kh - Cn nng bao nhiu k? Sinh u? Sinh bnh thng khng? Ai ? Sau khi sinh: C bnh g c bit? (lm kinh, vng da... ) Nhng bnh mc phi t nh n hin nay? Dinh dng: B sa g? Cch pha ch, liu lng gi gic ra sao? Cc thc n dm: bt, trng, c, tht, rau, u, cho n vo lc no?

Chng nga: chng nga nhng bnh g?

- Lao - St bi lit - Ho g - un vn - Bch hu - Ban - Vim gan Vim mng no - Vim no - Quai b... Tin s gia nh: - Cha m - Anh ch em

217

(Lao phi, suyn, thn kinh, kit ly, st rt, thng hn... Ring anh ch em ghi thm ban , tri r, st xut huyt nu c... )

Pht trin tm c:
- My thng th bit ci, lt, ngi, b, ng, i? - Tp qun c bit: hay hn gin, nht nht, e thn, d lm quen... Khm tng qut: (phn bc s) - H hp, tun hon. - Tiu ha. - Bi tit. - Sinh dc. - Thn kinh - Hch tuyn. - Tai mt mi hng, rng. - Ch trng nhiu v chng bnh hin ti. - Hng chn on v chn on phn bit... Sau phn hi n phn khm bnh. Nhiu ngi than phin bc s khm mau qu. Mt ngi ni vi ti: a con i bc s X v ng c ting ch thy cch khm ca ng sao m mau qu, t ng nghe v l ly ra lin, kh tin ni! Khm lu hay khm mau ty trng hp. Nu khm ln u v khm tng qut th lu. Gp mt trng hp kh quyt on cng khm lu. Trng hp khm li d nhin l mau ri, v nu gp trng hp bnh khng kh lm th bc s ch nghe ni, ch nhn qua cng bit bnh ri! Ty theo triu chng, bc s ngh v bnh g s khm k v hng . Khng th bo phi khm th ny, phi khm th kia, cng nh ta khng ngc nhin khi a b a chy m bc s khm hng, hay b ho m khm... hu mn! Trung bnh khm cho mt b khong nm mi pht. Xt nghim Mt i khi bc s cho lm mt vi xt nghim cn thit gip vic nh bnh chnh xc hn. Cc xt nghim thng thng l th mu, th phn, th nc tiu, th vi trng c hng, th m, chp phim X-quang, siu m... cc bnh vin, dng ng, chuyn xt nghim ny gn nh bt buc nhng phng khm, i vi tr nt ch thc s cn thit bc s mi phi cho lm. Cng ch c bc s mi bit l lc no nn lm v phi lm g. Ti thy c nhiu ngi bit qu nhiu t ng mang con i th mu, chp phim X-quang, siu m cc th trc, ri mi mang b n bc s khm su. Nh vy, i khi thc v ch, c hi cho b. Nhiu ngi n bc s yu cu cho b th mu hay th hng, chp phim... Ngc li c ngi nghe bc s bo cho b i th mu s hi, t chi ngay. Thc ra khng cn phi yu cu. Thy cn, bc s bt lm ri, cn khi cha cn hay khng cn th lm thm cc xt nghim na m chi?

218

Hin nay li c tnh trng lm dng cc k thut cao, cc th thuc ny n rt khng nn. Nhng ngy c dch st xut huyt, nhiu b m t ng cho con i th mu hay n yu cu bc s cho th, c khi cha nng hay va mi nng, bc s chiu th cng cho th chi... cho vui, nhng s lm cho b hong s, b au mt cch v ch, v th mu ngay lc va nng cha thy g c, vn bnh thng. Cng c nhng trng hp th mu ngy u khng c g, b m yn ch tng con mnh khng sao nn khng quan st k cc triu chng bc s cn dn; 2, 3 ngy sau bnh tr nng bt ng tr tay khng kp! Trong bnh thng hn phi i n ngy th 7 tr i mi c th th huyt thanh nh bnh c (nay c nhng th nghim sm hn). Chp phim X-quang, siu m cng vy, gp nhng trng hp cn thit bc s mi cho lm. Nhiu khi b c triu chng sng phi, khm nghe rt r m chp phim X-quang cha thy g v cn sm qu! Toa thuc Khm bnh xong, bc s thng gii thch cho ta bit bnh tnh ca b, hoc khng c g nguy him hoc phi trng nom c bit kp thi pht hin nhng triu chng tim n, c khi cng gii thch cch iu tr na ta hiu r m cng tc vi ng ta. iu ny rt quan trng. Th d c nhng th thuc cn ung ring, c nhng th li c th ha chung vi nhau ung cho ngn, mt b; c thuc phi ung cch nhau 12 ting ng h, c th 4 ting phi ung mt ln, c th phi ung vi nhiu nc hoc pha ch c bit. Bc s phi cn dn ba m b cn thn v phi ghi r trong toa. Thi gian, liu lng thuc rt quan trng tr con. C nhiu trng hp trng c v dng thuc khng ng lng, khng c kin ca bc s m thn nhn b t khai bnh mua nh thuc ty. Nhng quan trng hn c l l cch n ung (dinh dng) ca b. Nhiu trng hp thuc men l ph m cch n ung l chnh, nh trong bnh a, ma tr con chng hn. C khi ch cn thay i cch n ung cng ht bnh. Thng b m no cng c xu hng bt b king c qu ng trong lc bnh. Nu bc s qun dn cch cho b n ung th phi hi v hi k. Mt toa thuc cn c vit r rng - Nu bc s vit khng r phi hi li. C mt s bc s vit ch bc s trong toa thuc, ngha l khng ai c c c! Cc bc s ngy nay ai cng rng vit r rng hoc nh my khi gy lm ln tai hi. Tr em rt nhy cm vi cc loi thuc, d ng c lm! Bc s TH. k chuyn c ln ng cho mt b th thuc Mnarex l thuc cm mu, nh thuc bn Mrinax l th thuc ng. Bo hi b m ht hn thy b ung thuc xng gc xung... tng i lun, vc n bt n ng bc s! C ln mt ngi quen ti nh xem mt toa thuc thy bc s cho Assibiol l th thuc b m nh thuc bn Ascabiol l th thuc xc gh! Tm li phi kim sot k toa thuc c ng tn b khng, ch no c khng r phi hi li. Mun i thuc tng t cng phi hi li. Nu c nghi ng bc s cho thuc lm hay khng ng lng cng phi hi li. Tt c s thn trng l v sc khe b. Chng ta cng thng c thi quen dng li toa c khi thy b c bnh tng t nh ln trc hay ly toa ca anh ch dng cho em... Ti c ln cha cho mt b, lc ht bnh, i toa thuc, ly li toa c lu th b ngoi b ni:

219

- Chi vy bc s! ti dnh, chng no n au hay em n au mua li ung! C ngi cn t t truyn b toa thuc cho ngi khc na ch! Vic thc tai hi. Khng c tr no ging tr no, v bnh ln ny cng khng chc ging ln trc. Cng mt chng nng nhng c th l cm cm, c th l st thng hn, st xut huyt, ban , vim rut tha... Mt khc, khng ung thuc th thi, ung th ung cho ng liu lng. Bc s dn ung 4 ln m ch ung 2 ln th khng th trnh sao thuc ung khng khi bnh. Dn ung 1 mung m b nh ra ht hai phn cng vy. Thi gian dng thuc cn quan trng hn. C th ch cn ung vi hm, th phi ung vi tun mi ht bnh. Nu cn, phi ti khm. Chch thuc C ngi i b phi c chch 2, 3 mi mi khoi! Nhiu bc s chiu b m, chch cho b 2, 3 mi au ing cho b m... vui lng. Thc ra, chch hay khng chch l chuyn ca bc s. Thy cn chch th chch. Th d, b lm kinh, khng th khng chch b git hoi s tn thng h thn kinh, b i ma hoi khng ung c thuc cng phi chch... Cn nhiu trng hp khc, ty bnh trng, khng cn chch th thi! Ni chung, tr em, nn dng thuc ung hn l chch. Nu chch thuc v thng v pht th li cng khng nn! Cho b ung thuc Phi kim sot cn thn trc khi pha thuc cho b ung. Kim tra xem thuc c ng vi toa khng? Xem thuc c qu c, ht hn hay h hng g khng? Khng nn cho ngi l hay ngi khng bit ch cho b ung thuc. Sng nay khoa cp cu chng ti va ra rut cho hai b ung nhm thuc... lm v sinh ph n!... Cn lm sao cho b ung thuc th xin xem Chng 57. Sn sc b bnh Ta d c xu hng chiu chung qu ng khi b au m. Lc b bt rt, bn gt, hay gy g, i hi. Nu b au m vi ngy th khng thnh vn , gp trng hp au lu, thi ca ta phi khc. Thng b th trong lng, bn ngoi ta vn phi bnh tnh, nghim trang nhng du dng, khng bao gi t ra lo lng, ht hong trc mt b. Nu ta ht hong, b cng ht hong hn. S bnh tnh ca ta gip b an lng. Trong c ch cng nh li ni, ta c t nhin, bnh thn - nh ging ca bc s cng tt - mi c th lm b nghe li ta, chu ung thuc, chu n theo li dn ca bc s. Nu c ngi bt con king c qu ng khi au m th cng c ngi chiu con cho n by b n sinh bnh thm. Lc ang au nng, ang st nhiu th phi king c nhng lc bnh bt th n ung phi rng ri hn nu khng, b mt sc m bnh lu khi v thiu n mt phn. c bit trong bnh tiu chy, ngoi vic cho con ung nc cn phi cho n bnh thng khng cn king c nh xa.

220

Nu b kh ln, cho b gii tr qun bnh. Cho b cc mn chi cn tr thng minh nh xp hnh, xy nh... B ln hn, cc tr chi li cun khc nh su tm tem, ct hnh trn bo; cng c th cho b c truyn tr em, truyn hnh. Tm li thi i vi tr bnh l: - Thn nhin, ti ci, khng t ra lo lng, s st trc mt b. - Trnh li ni, c ch lm b lo s. - Nghe li bc s ch dn trong vic iu tr, n ung. - Cho b gii tr qun bnh. Khi b phi vo bnh vin Khng nh cc nc u, M, mt b khi vo bnh vin hay dng ng th cha m ch c thm b c gi gic nht nh, cn mi vic sn sc b c nhn vin iu dng lo. Bc s n gi i thm bnh, iu dng n gi th pht thuc, chch thuc, sn sc. Ti ta, khi con vo bnh vin th chnh cha m vn bn cnh lo cho b n ng v ung thuc na. Nh vy vai tr ca ngi m quan trng hn nhiu. M phi bit canh gi cho con ung thuc theo li dn ca bc s hay iu dng. Bit cch cho n ung... V cn nht l phi bit theo di bnh kp thi bo cho bc s bit khi c triu chng khc thng. S cng tc rt cn thit nu khng bc s khng bit bnh trng b din tin ra sao thay i thm bt thuc. D nhin bt c d b mi phi nm bnh vin, , s c mt s nhng b buc, b s thy c n hn, lo s hn v khng c gn anh ch em trong nh, khng kh kht khe hn v chung quanh c nhng ngi l. Bc s khng c tnh cm? Ti vn thng c nghe nhng li trch c rt c l ca cc thn nhn tr bnh v thi ca bc s, y t, nht l cc bc s, y t ti bnh vin. H lnh lng qu, h c v dng dng, thn nhin trc ni au kh, lo lng ca ta? Trong lc ta cung cung, khc b lu b loa m h ci ci ni ni nh khng. H tn c qu, h thiu tnh thng, thiu tnh cm? Nhng thc ra vn khng gin n nh vy. Tng tng h cng lnh qunh, ht hong, lo lng nh ta trc b bnh th h cn lm c tr trng g na? H lm sao sng sut tm bnh v tr bnh cho b? Ni cch khc, h s khng cn l bc s, iu dng na ri! Khi con bc s au m, hay chnh h au m, h cng lnh qunh, lo s y nh ta vy v v th t khi h cha lnh bnh cho ngi thn hay chnh h, h phi nh n ng nghip khc. V li, nu h cng phn ng nh ta, cng lo s, ht hong trc b bnh nh ta, th mi ngy h tip xc vi vi chc tr bnh nng, vi vi chc b m y u lo, khc khoi, h s ra sao? Liu h chu ng ni mt tun l m khi vo nh thn gin chng? D nhin ty trng hp. Nu b c v nng i vi ta, m h thn nhin nh khng th l ng mng ri, ngha l bnh trng b khng c g ng phi lo lng lm! Nhiu khi h cn ci ta, hoc ry ta ht hong v ch. Tri li, lc h t v lo lng, chm ch t ht tinh thn vo vic tm bnh cha bnh cho b, th l ng lo cho ta ri; hoc h th di, h lc u l tnh trng b nguy kch. Lc ti tng khng c bc s no cn ci ct vui a c na! Nhng h ch c v khn trng, ch tm ch tuyt nhin khng mt bnh tnh, lnh qunh. C nh vy h mi sng sut lm s mnh ca h.
221

Cn nh hi hc xong d b y khoa, bc vo nm th nht, ti cng mang o blouse trng theo cc anh ln thm bnh bnh vin. Lc mi ti cn nghe thy mi hi thi, mt cn gm cnh mu m, tai cn run s v nhng ting rn sit, lng cn thp thm u lo v s ly bnh, ti ch ng lp l bn cnh, khng dm ht mnh s vi trng vo phi, khng dm m tay vo ch dnh m, mu... n nm th hai hc m xc cht th c thng khng dm gp ly ming tht, khng dm n ph! Nm th ba tp s gc nh thng th s ma, nghe con nt khc khng ng c, lc c bnh nng gi th phi ko nhau i hai i ba bn cho bnh tnh i ph... T nm th t quen mi nh thng, c th ni ci trc cnh nhn nh ca b sn ph, a vi nhau lc hai tay cn dnh m v... qun o lem luc nhng ct i tr con, nghe hng trm b khc nhao nhao khng cn thy chng mt. Ri dn dn nghe ghin mi... ht vt ln ca T D, Hng Vng, mi... tai nn bnh vin Ch Ry, mi nc tiu, phn, ting la khc ca tr con bnh vin Nhi ng... By gi khng i nh thng mt ngy th thy nh, thy bun... man mc! , din tin ca cuc hnh trnh... i vo ngh bc s. Nhng ci m ngi ngoi y gii rng mnh, chng mt, lo s, ht hong, th bc s vn thn nhin nh khng l vy. Ta phi thng cm h v ng trch h sao v tnh, lnh m khng c tnh cm! Khng, h c v c nhiu hn ta tng, nn mi chn ci ngh kho cc . H s khng cn i sng ring ca h na. Th gi ca h l ca ngi khc. H s khng n trn ba, ng khng trn gic. H phi tip xc hng ngy vi nhng s d bn, thi tha, nhng cnh tng hi hng. Chung quanh h ton l nhng kh au, phin mun. i khi h s c tr on khi lm n. Noel thin h i chi dp du th h ngi chong mt nh thng trc, i tai nn vo! Tt nht thin h v gia nh n tt vui v th h trc trng... D nhin b li h cng c hng nhng phn thng xng ng: c mt trng hp kh m m trn con vung, cu c mt ngi hp hi, tm c mt bnh b him v c nhng ngi bit n chn thnh, d h t xt cha xng ng, h cng c n trng ca mi ngi trong x hi... Ngy nay, ngi bc s khng ch bit lo cha bnh, m cn phi lo cho sc khe chung cho mi ngi ti cng ng. Tm li, tt hn ht l nn i khm bc s t lc b cha bnh. Khm tr lnh mnh c theo di tnh trng sc khe, pht trin tm sinh l t s sinh n ln, c chch nga nhng bnh c th nga c. Chn mt bc s nhi khoa tng qut, nh mt bc s ring ca b. Khi b au yu bnh hon g th n ngay bc s , khi cn phi i khm chuyn khoa th bc s gii thiu, khi cn nm bnh vin cng chnh bc s gi i. Nh , s c s cm thng gia b vi bc s - s c s tin cn ln nhau. V bc s cng s thy mnh c trch nhim vi b nh ngi nh ng ta vy. Khi b c v bnh hoc c triu chng bnh, cn i bc s sm. Quan st k cc triu chng, tho di k cc din tin bo cho bc s bit, ung thuc v sn sc b theo ng li bc s dn. C thc mc g v toa thuc, v thuc men phi hi li cho r rng, khng ngn ngi. Hp tc v thng cm bao gi cng cn thit sn sc b hu hiu.

222

Lm sao bit b bnh? C mt vi nguyn tc phn bit b khe, b mt v b bnh nh di y:

B khe
- Vui v, hi lng, ti tnh, thch nhn ngm chung quanh, ph phch, chng c mnh m khi khng va . - n c (b mnh ), ng c, ln cn u. Nu mt b ang b m m c vy th d i tiu chy ngy 5-7 lt cng khng sao, d nght mi, st st thng xuyn cng khng sao.

B mt
Thnh thong mt i lc trong ngy, ta c th thy b mt do i, do kht, do thiu tnh thng (thiu s u ym ca cha m), lc b thng dt, xi l, khng hot bt linh ng na; hoc ngc li, khc lc, cn nhn, kh chu, bt rt khng yn... Nu c u ym, cho n ung y , b s ng say v khi tnh gic s vui v, hot bt nh c.

B bnh
B d di, mt mi, l , nm vi sut ngy. M d nhn bit b c v g khc thng, b n, b chi, ngm v m khng nt hoc khc tht ln v. v... B bnh thng bt rt, d khng nn.

B bnh nng
Nu b nm li b, gi khng dy hoc st cao, l m... l bnh nng. Cc du hiu nng phi a b n bc s: * Qu nng hoc qu lnh. * Th kh kh, co ko c lng ngc. * Tay chn lnh, mch nhanh, tm ti, rn m hi. * Mt lm, thp lm, ming kh, kht nc. * Lm kinh (co git). * M c (thp) phng. * C du xut huyt di da, vt bm da. * Cc tai nn, thng tch... Chm sc tr bnh Vi ba thng u i tr t bnh l nh nhng khng th ca m cn d tr, sau phi t lc nn nhng thng tip theo, tr mc rt nhiu th bnh. Ngoi nhng bnh do vi trng, siu vi trng gy ra, tr cn d mc nhng bnh do sa i dinh dng, do chm sc khng ng cch. Khi mc bnh, tr cng mc khng ging ngi ln. Cng mt th bnh, cng do mt tc nhn, ngi ln v tr con bnh cnh rt khc nhau. Do , khng th ly kinh nghim bn thn suy ra cho tr c. Thuc dng cng vy. c trng hp b cht gic v nh mi bng thuc ca ngi ln, c trng hp b ng c v mt loi xi-r ho

223

ngi ln! Mt cu ni c nhng vn cn rt ng trong Nhi khoa: Tr con khng phi l mt ngi ln thu nh!. Cc th thuc trong toa bc s thng c cn nhc tnh ton, phi hp c tc dng tt nht. Liu lng rt quan trng tr. T thay i thuc, ung khng liu lng, bnh s khng khi, cn xem k thuc mua v thuc ghi trong toa. c trng hp nh thuc bn nhm thuc v ch kh c hay tn thuc na n ging nhau. Nu thc mc nn hi k li trc khi cho tr dng. Nguyn tc chung, tr nh, cng t dng thuc cng tt. Ch nn dng thuc khi tht s cn thit. Nu l thuc vin, nn cho tr n hn l ung. Tn nhuyn, chm vo ming chui hoc trn vo kem, vo yaout... tr d nut. ng cng bc tr ung thuc vin c th b sc rt nguy him. Thng cc trng hp nng nm bnh vin mi cn phi chch thuc. Khng ng chch m chch, ti nghip tr. Tr s gin m lu v nhn thy thuc vi i mt hnh vin n!. Vi cc loi thuc nh mt, nh mi, nh tai... nn tranh th nh lc tr ng, kh chu. Hy th nh cho mnh vi git xem c khoi lm khng nh? Thuc nht hu mn c th gy tiu chy. Nn ngm lnh cho thuc c cng li trc khi nht. Thuc khng r tc dng, thuc c, qu hn, khng r liu lng, khng r cch dng th khng nn dng. Ri c g th kh. Ung vo khng ly ra c v hi hn th mun! Chm sc tr bnh phi bnh tnh, nghim trang nhng du dng v t tn. Khng t ra qu lo lng ht hong lm tr s hi thm. C ch li ni c t nhin, bnh thn, tr mi nghe theo. Cho tr chi cc chi nh xp hnh, ct giy, xem truyn tranh... s gip tr qun bnh. Thuc ch l mt phn trong iu tr, cch sn sc mi l quan trng. Tr bnh vn cn n, cn ung y c sc chng bnh. King c l mt sai lm ln lm bnh ko di thm. Tr bnh, mun mau khi cn c thoi mi, d chu. Nu c nht tr trong phng kn bng, m, mc nhiu lp qun o khin m hi khng thot ra c, da khng th c th bnh cng nng thm. Tr vn cn c tm ra sch s (nc m), trnh gi, nhng phi thong kh. Qun o mt m, thong, ht m hi, cho b mm y th bnh mi mau khi. i khm bc s Hi xa vua cha c quan ng y chm lo sc khe, trong Thi y l v quan ng u, gii nht. Ti khng r ng y c cn phi l... thi gim khng nhng ng y rt c uy tn trong triu. C iu khi khm bnh cho hong hu, cng cha, ng y khng c khm trc tip trn ngi. Khi cn bt mch chng hn, th ct si dy la t cm tay a ra ngoi mn. Ng y ch cn mn m si dy m bit bnh! Cn khi cn khm thc th mt vng no th ngi ta a cho mt hnh nhn bng g, trn c nh du cc v tr cn thit. Thy lim dim quan st mt lc ri bc thuc! By gi cng vy thi, khng khc my. Cng vi my si dy in ngon ngoo gn vo cm tay, cm chn, vo ngc, hoc r r trn bng... Bc s ch ngi trc mn hnh, lim dim quan st nh cc quan ng y ngy xa; v, ngi bnh bng chc tr thnh hong hu, cng cha! By gi ngi ta cn c th khm bnh t xa, t na vng tri t, thm ch vn
224

theo di c tnh trng sc khe ca cc nh du hnh v tr ang bay vo vo trong khng trung. Th nhng, khm lm sng vn l ct li trong ngh thut khm cha bnh. Lm l n cn sng l ging. Lm sng l n tn ging ngi bnh m thm khm, ch khng th khm qua in thoi, hoc qua th gi n bo... Khm lm sng gm nhng bc nh hi bnh ri nhn, s, g, nghe ca Ty y hay vng, vn, vn, thit ca ng y. T ngy c nhiu my mc thm d, xt nghim, lm sng b coi nh! Bc s KQ ph trch mt khoa hnh nh mt bnh vin ln c ln than phin vi ti: Mt s bc s tr by gi ... lm bing khm lm sng, ch vin vo my mc. C ln anh nhn mt phiu yu cu lm siu m cho mt bnh nhn vi l do U bng cha r nguyn nhn. Kt qu: mt ci thai hn 4 thng tui, bt u ng ngay! Trong trng hp ny ch cn hi vi cu v nhn, s, g, nghe mt cht c th c chn on chnh xc. D nhin nguyn nhn th vn cn cha r... ! Nhiu thy thuc gii lm sng ch cn nhn thong qua c th bit n gay l bnh g! Mt b vng da, nhn c th bit vng da do vim gan, do tc mt hay tha carotne v n qu nhiu c-rt, b ... Nhn dng i lom khom v au can gi bnh, bc s c th bit l vim rut tha hay vim c thn... ! Ch cn hi vi cu ri quan st phn, nghe mi phn ca em b c th bit l tiu chy sinh l hay do vi trng E. Coli, vi trng Shigella, hay do suy dinh dng ko di... Mt bnh nhn au, s c hi nhng cu nh au u? au nhiu nht ch no? au mt ch hay lan ta chung quanh? au tng cn hay au lin tc? au d di hay au lm rm? v. v... Ho th ho kiu no, kiu ch sa, hay kiu kh kh, kiu ho trng di mt ta tai hay ho khc khc... ! Nhn cc loi ban ni trn da c th phn bit l ban do Rubella hay si, st xut huyt?... D nhin phi lun thn trng, khng c ch quan! Ri s l c mt ngh thut. Phi s t ch khng au n ch au, s t nh n mnh, t cn n su, hai bn tay phi c xoa m trc khi s ngi bnh khng phi git mnh nh tht... ! Ri g. Vi vi ngn tay nh nhng kho lo, ngi thy thuc lnh ngh ch cn g g vi ci th bit... trong c g, c m hay c kh, c hay rng. Nghe cn tuyt vi hn. Vi chic ng nghe c th pht hin chnh xc nhng bnh v tim mch, v h hp... D nhin sau cng cn kim chng hoc b sung vi X-quang, siu m v cc xt nghim cn lm sng khc nu cn. Khm lm sng do khng th thiu khi i khm bc s! Bc s cng gii lm sng th cng t b l thuc vo my mc, trang thit b tn k, tn km, thay i mu m thng xuyn! Tm li, khi i khm bc s, nh cc chi tit bnh tnh m t, hoc nu s qun th nn ghi sn ra giy cho chc n! Cn mt bc s ring! Bc s ring y l mun ni n mi quan h gn gi, thn thit, gn b lu di ca v bc s vi gia nh - c khi qua nhiu th h, c s tin cy ca c gia nh. V bc s khng ch hiu r bnh tt m cn hiu r tm tnh, hon cnh... ca tng ngi trong gia nh, khng ch cha tr cc bnh thng thng (n 90% cc trng hp) m cn quan tm n sc khe ton din v th cht, tm thn, cm xc, x hi... . ca tng thnh vin, v khi cn th chnh h
225

s gip ta c nhng quyt nh ng n hoc gi ta n cha tr mt chuyn khoa su no trnh tnh trng tin mt tt mang! Thng ta c khuynh hng i n lc c bnh ri mi chy n chy o i tm bc s. Lc th may nh ri chu, nhm mt a chn. Nu c mt bc s ring ri th ta c th yn tm, khng b ng. Cng nn phn bit bc s ring ca gia nh vi bc s gia nh, l mt ngnh y hc mi pht trin gn y, nhm p ng nhu cu chm sc sc khe ton din, qua mt h thng qun l sc khe tin tin. Trong khi ch i ngnh bc s gia nh nc ta pht trin, trc mt, ta nn kim mt bc s ring cho gia nh mnh, mt bc s a khoa tng qut, tng i gn nh cho tin vic i li. C ngi s chn mt bc s mt tay qua li gii thiu ca bn b, c ngi chn mt bc s "hp tui. Cng cn c oi bc s c chu kh lng nghe ta khng hay ch thch h da lm cho ta thm lo lng, s hi; c chu kh gii thch y v d hiu cho ta khng; c quan tm ti ni kh bn cnh ni au ca ta khng? V d nhin bao gi cng phi c thi gian mi giao tnh tr nn thn thit. . Ch bc s? Chuyn k mt bc s i cng tc lu ngy v nh hi v: nh c g l khng em? Khng c g - v tr li - , m ci th anh gi v c nh khng ai c c, phi mang ra nh thuc nh h quen ch bc s c gim! Tri - bc s ku ln! - Chuyn gia nh m em a cho ngi ta c sao! Ri h c ni g khng? - Khng, h ch lng lng ly my th thuc ra bn. Ri sao na? Bc s nng rut hi. Th em cho thng nh ung, n cng bt nhiu ri! l mt chuyn may mn. Cn c nhng trng hp khc, nguy him hn. C nhiu th thuc c tn na n ging nhau, vit tho, c khng ra, c th b nhm thuc n sang thuc kia rt nguy him. Chng hn Assibiol l mt loi thuc b, vit khng cn thn ngi bn thuc c nhm thnh Ascabiol l mt th thuc xc gh th nguy! Hay nh Mnarex l mt loi thuc cm mu c th c nhm thnh Mrinax l mt th thuc ng! TS Nguyn Hu c cng bo ng c loi Anacin (Aspirin) d nhm vi Anacin 3 (Paracetamol) c ch nh khc nhau. Ri Voltarne, mt loi thuc chng vim v Vogalne, thuc chng nn, cng d nhn lm. Cui cng l cc loi thuc c ci ui nh cng tn m c ch LP (libration prolonge) hay LA (long acting) c tc dng ko di th liu lng phi khc. Do vy m phi ht sc thn trng khi dng thuc. Nhng c thc ch bc s th phi lun lun xu, lun lun c... khng ra mi l ch bc s khng? C phi h l bc s th phi rng tp vit ch cho xu i khng? Oan qu! C l ngay lc cn i hc, ngi sinh vin y khoa phi hc rt vt v, chy ngc chy xui, hc tc t ging ng sang bnh vin ri t bnh vin v phng th nghim, qun n qun ng, ph phc c ngi, ghi chp phi lun tc k mi kp li thy ging, ri phi lm quen vi cch vit tt, cch ghi k hiu trong ngh. c bit nht l lc i lm sng, thy va khm cho bnh nhn, va ni, va ra du, sinh vin phi ghi tt, v tt o o ri quen tay vit tho, v tho. Sau ny khi ra hnh ngh th mi ngy khm kh ng bnh
226

nhn, vit tho quen tay, ngoy mt ci l xong toa thuc v ngh rng ai cng c th hiu c nh mnh. a s bc s ngy nay s dng v i tnh vit toa thuc. Tuy vy, cng khng phi l khng c mt vi v bc s c tnh vit c khng ra buc phi n nh thuc ring! Gn y, B Y t nhc li ln na cc quy cch vit toa thuc. Thc vy, toa thuc khng phi mun vit sao th vit! Nn c mt "y b... Cng nh hc b ghi qu trnh v thnh tch hc tp ca mt c nhn, y b ghi qu trnh v thnh tch... bnh hon ca mt ngi no ! C mt y b, n gip ta mi khi au m i khm bc s khng qun tnh tit bnh s, tin cn (bnh c) cc th, gip bc s nm c bnh tnh, chn on v iu tr hiu qu; y b cn gip ta thnh thong nhn li n c tri tn, bit ng m phng trnh, m thay i hnh v li sng nng cao sc khe ca bn thn mnh... Cc bc s thng t thi gi, k l di dng khng tin, nu c sn y b, bc s lic qua mt ci l xong! D nhin bc s s khai thc nhng bnh chng hin ti tp trung cha tr. Ch cn ghi vn tt nhng thng tin cn thit: tn, tui, gii tnh, a ch, ngh nghip (nu c), s in thoi, tnh trng hn nhn gia nh (nu c) v.v... Ghi ngy thng c th nhng ln nm vin, cc th bnh tt, tai nn chn thng, m x ln nh ra sao, bnh vin no, bc s iu tr l ai, nhng th thuc dng... Cng cn ghi y v chng nga, v dinh dng, v vn ng th lc... ! Nhiu th bnh nh huyt hu (mu khng ng), suyn (hen), d ng l cc bnh di truyn cn c ghi. Gia nh m c gc suyn chng hn th con chu d b hen suyn! Y b c bit quan trng i vi ngi tng b sc thuc, d ng thuc. C ngi dng mt loi thuc no th b i ra x du (Hmoglobinurie), c ngi ung nhm mt th thuc no th b phng da ton thn, loang l rt d s (hi chng Stevens-Johson), c ngi b sc thuc khng cu kp gi l sc phn v (anaphylactic). cc nc tin tin, ngi ta cn buc bnh nhn phi eo mt ci th bi trn c, ghi r nhm mu v loi thuc tng b phn ng khi cn bc s bit cch m x l.

227