Ch¬ng 7.

VËt liÖu phi kim

7.1.VËt liÖu v« c¬:
7.1.1. Kh¸i niÖm: →t¹o thµnh tõ c¸c hîp chÊt cña nguyªn tè
KL kÕt hîp víi nguyªn tè kh«ng ph¶i lµ KL (hoÆc c¸c
nguyªn tè kh«ng ph¶i KL kÕt hîp víi nhau)
VD: kim lo¹i (Me) víi c¸c ¸ kim B, C, N, O vµ Si (b¸n kim lo¹i
hay b¸n dÉn) → c¸c borit, cacbit, nitrit, «xyt, silixit kim lo¹i
HoÆc : c¸c ¸ kim kÕt hîp víi nhau → c¸c cacbit, nitrit, «xyt
(SiC, BN, SiO2)

→ gèm, vËt liÖu chÞu löa, thuû tinh, xim¨ng....

7.1.2. §Æc ®iÓm:
I. CÊu tróc:
•Cã thÓ ë c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau:
-Tinh thÓ ( gèm SiC, gèm ®¬n «xÝt)
-V« ®Þnh h×nh (thuû tinh) (kh«ng trËt tù →n¨ng lîng
cao→kh«ng bÒn vÒ mÆt nhiÖt ®éng)
-Tinh thÓ + V§H (gèm thuû tinh)
 •M¹ng tinh thÓ : D¹ng MX, MX2: m¹ng cña c¸c ion
( cation vµ anion ë vÞ trÝ c¸c nót m¹ng vµ c¸c lç hæng
m¹ng tinh thÓ cña c¸c « c¬ së nh lptk hay lptm)

« c¬ së m¹ng tinh « c¬ së m¹ng tinh thÓ

thÓ NaCl. CsCl.

« c¬ së m¹ng tinh thÓ ZnS. « c¬ së m¹ng tinh thÓ kim c-

¬ng.
VD:+ M¹ng tinh thÓ NaCl → m¹ng lËp ph¬ng t©m
mÆt cña c¸c anion Cl−, cation Na+ n»m vµo c¸c lç hæng
t¸m mÆt , vÞ trÝ trung t©m cña khèi vµ c¸c c¹nh bªn
cña h×nh lËp ph¬ng
+ M¹ng ZnS: c¸c anion S2− h×nh thµnh m¹ng lËp ph¬ng
t©m mÆt, cßn c¸c cation Zn2+ n»m trªn 1/4 c¸c ®êng
chÐo khèi cña h×nh lËp ph¬ng

M¹ng tinh thÓ CaF2, CuO2, TiO2

• V« ®Þnh h×nh :
- Tinh thÓ th¹ch anh SiO2 ®îc t¹o thµnh tõ m¹ng líi
kh«ng gian ba chiÒu cña c¸c khèi bèn mÆt [SiO4]4−
(trªn h×nh kh«ng gian hai chiÒu), c¸c khèi nµy liªn
kÕt víi nhau qua ®Ønh, s¾p xÕp mét c¸ch cã quy
luËt, trËt tù, cã c¸c yÕu tè ®èi xøng cao (a).
- Ngîc l¹i khi ë tr¹ng th¸i v« ®Þnh h×nh → s¾p xÕp
kh«ng theo quy
luËt: chóng bÞ x« lÖch nh ë thñy tinh th¹ch anh (b),
hay c¸c ion
cña chÊt cho thªm (Na+ cña NaO) ph©n bè vµo c¸c
vÞ trÝ trèng
trong m¹ng ®· bÞ x« lÖch → thñy tinh silicat (Na2O -
SiO2) (c),
 lµm gi¶m møc ®é liªn kÕt cña khung thñy tinh
thËm chÝ g©y ®øt
m¹ng.
•Liªn kÕt : kÕt hîp liªn kÕt ion vµ ®ång ho¸ trÞ (kh«ng
cã liªn kÕt KL)
VD: tû lÖ liªn kÕt ion cña c¸c nguyªn tè K, Mg víi «xy
lÇn lît lµ 90, 80% (phÇn cßn l¹i lµ liªn kÕt ®ång hãa
trÞ). → n¨ng lîng liªn kÕt t¬ng ®èi lín (≈ 100 ÷
500kJ/mol ; KL≈ 60 ÷ 250kJ/mol) → Tch cao, mËt ®é
cao, cøng, gißn, trong suèt vµ c¸ch ®iÖn cao.

•PhÇn lín VLVC lµ ®a pha: Tinh thÓ( pha chÝnh) + V§H

+ bät khÝ xen lÉn (do ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ hoÆc cè
t×nh ®a vµo)
VD: gèm xèp, thuû tinh xèp
•Do ®iÒu kiÖn CN →lµ ®a tinh thÓ (kh«ng thÓ lµ ®¬n
tinh thÓ)→c¸c h¹t cã cïng thµnh phÇn hoÆc kh¸c thµnh
phÇn vµ cã nhiÒu khuyÕt tËt
II. TÝnh chÊt:
•TÝnh chÊt chung: BÒn ho¸ häc, bÒn nhiÖt, c¸ch nhiÖt
tèt , mét sè cã tÝnh quang häc ®Æc biÖt
•Lµ vËt liÖu ®µn håi ®iÓn h×nh ( >σ®h →ph¸ huû ngay
mµ kh«ng cã BD dÎo)
 Chó ý:
Ceramic tinh thÓ
- Gièng nh kim lo¹i lµ vËt liÖu tinh thÓ, víi ceramic
tinh thÓ biÕn d¹ng dÎo → chuyÓn cña lÖch. - Nguyªn
nh©n lµm cho ®é cøng vµ tÝnh gißn cao cña vËt
liÖu → khã trît do lÖch khã chuyÓn ®éng v× qu¸ Ýt
hÖ trît.
- Sù khã trît cßn do nguyªn nh©n vÒ liªn kÕt ion, ban
®Çu mçi ion ®Òu ®îc bao bäc bëi c¸c ion kh¸c dÊu
nªn cã lùc hót, khi trît ®i mét kho¶ng c¸ch nguyªn
tö, c¸c ion cïng dÊu l¹i ®øng ®èi diÖn nhau nªn l¹i
n¶y sinh lùc ®Èy→thay ®æi b¶n chÊt liªn kÕt nªn
kh«ng x¶y ra trît (®iÒu nµy kh«ng cã ¶nh hëng g×
trong VL kim lo¹i v× c¸c nót m¹ng ®Òu lµ c¸c ion
 cïng dÊu – cation vµ lu«n ®Æt trong kh«ng gian
chung cña e tù do).

Ceramic v« ®Þnh h×nh

- §èi víi ceramic v« ®Þnh h×nh, biÕn d¹ng dÎo kh«ng
x¶y ra do kh«ng cã s¾p xÕp nguyªn tö trËt tù
- vËt liÖu bÞ biÕn d¹ng b»ng ch¶y nhít gièng nh sù
biÕn d¹ng cña chÊt láng: tèc ®é biÕn d¹ng tû lÖ
thuËn víi øng suÊt ®Æt vµo. Díi t¸c dông cña øng
suÊt tiÕp, c¸c nguyªn tö vµ ion ®îc trît dÞch ®i víi
nhau b»ng c¸ch ph¸ vì vµ h×nh thµnh l¹i liªn kÕt
gi÷a c¸c nguyªn tö
•Cã ®é bÒn nãi chung thÊp : σthùc tÕ << σl thuyÕt do tån
t¹i nhiÒu vÕt nøt ( trong vµ trªn bÒ mÆt)
•Ngoµi ra c¬ tÝnh cßn phô thuéc vµo h×nh d¹ng vµ sè
lîng bät khÝ:
bät khÝ dµi →σ gi¶m m¹nh h¬n vµ ph¹m vi thay ®æi
m¹nh
7.1.3.Thuû tinh vµ gèm thuû tinh:
I. Thuû tinh:
•NhËn ®îc b»ng c¸ch: lµm nguéi mét hîp chÊt v« c¬ tõ
tr¹ng th¸i nãng ch¶y hoµn toµn (T cao)→tr¹ng th¸i r¾n
V§H
•Nguyªn liÖu: SiO2; CaO; Na2O; B2O3; Al2O3...→ CN: nÊu
ch¶y →t¹o h×nh b»ng ph¬ng ph¸p kÐo ( tÊm, èng, sîi),
c¸n , Ðp, dËp, thæi, ®óc
•§Æc ®iÓm : tÝnh quang häc ®Æc biÖt, bÒn ho¸ häc
cao, chÞu nhiÖt kh¸ cao, c¸ch ®iÖn tèt
•S¬ ®å chÕ t¹o: Phèi liÖu → trén ®Òu → nÊu ch¶y
(1400-15000C) → t¹o h×nh s¶n phÈm → ñ khö .s ( 500-
6000C) →nguéi chËm →mµi (®¸nh bãng)
•Mét sè nhãm thuû tinh:
1. Silicat-kiÒm-kiÒm thæ ( SiO2- CaO- Na2O)
Na2O →h¹ thÊp T0 ch¶y
- ë mäi tr¹ng th¸i thñy tinh ®Òu lµ v« ®Þnh h×nh→ nung
nãng hay lµm nguéi kh«ng cã thay ®æi thÓ tÝch râ rÖt
- Trong khi vËt liÖu tinh thÓ cã nhiÖt ®é kÕt tinh (nãng
ch¶y) Ts x¸c ®Þnh øng (thay ®æi ®ét ngét vÒ thÓ
tÝch)
- Khi lµm nguéi, thñy tinh ngµy mét nhít (sÖt) h¬n vµ
thÓ tÝch gi¶m ®i liªn tôc, ®iÓm mµ tõ ®ã thÓ tÝch
b¾t ®Çu gi¶m víi tèc ®é chËm h¬n ®îc gäi lµ nhiÖt
®é thñy tinh hãa Tg. Díi nhiÖt ®é nµy vËt liÖu ®îc coi
lµ thñy tinh, cao h¬n nhiÖt ®é nµy lÇn lît lµ chÊt láng
nhít vµ chÊt láng.
- ë nhiÖt ®é t¹o h×nh dÔ biÕn d¹ng thñy tinh b»ng c¸ch
Ðp, thæi, kÐo.
- Ðp lµ ph¬ng ph¸p t¹o h×nh gÇn nh dËp nãng trong
khu«n cèi b»ng gang ®óc bäc grafit, dïng ®Ó chÕ t¹o
c¸c s¶n phÈm cã thµnh t¬ng ®èi dµy.
- Thæi lµ ph¬ng ph¸p t¹o h×nh c¸c s¶n phÈm rçng,
thµnh máng nh bãng ®Ìn, phÝch níc, chai, lä, ®å mü
nghÖ...
- KÐo lµ ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm dµi
nh tÊm máng, thanh, èng vµ sîi, cã tiÕt diÖn ngang
kh«ng ®æi. ( ChÕ t¹o kÝnh tÊm)
- Sau ®ã nguéi chËm hay ñ → mÊt øng suÊt bªn trong
(do lµm nguéi vµ co kh«ng ®Òu gi÷a c¸c phÇn cña s¶n
phÈm) → v× øng suÊt bªn trong lµm gi¶m rÊt m¹nh ®é
bÒn xung nhiÖt (thermal shock) dÔ ®a ®Õn g·y, vì.
- §é bÒn cña thñy tinh sÏ t¨ng nÕu t¹o nªn líp øng suÊt
nÐn d trªn bÒ mÆt→ t«i (gièng t«i thÐp) : Thñy tinh ®îc
nung nãng T>Tg ( < T hãa mÒm) →lµm nguéi trong kh«ng
khÝ hay kh«ng khÝ nÐn hay trong dÇu.
Gi¶i thÝch : Tho¹t tiªn bÒ mÆt bÞ kÐo do ®îc nguéi
nhanh h¬n vµ khi xuèng díi Tg → trë nªn cøng, ch¾c
kh«ng co vµo ®îc do lâi nguéi chËm h¬n vÉn ë T0 > Tg
nªn vÉn cßn dÎo. Khi nguéi tiÕp theo, lâi cè co l¹i nhng ®·
bÞ vá ngoµi cøng c¶n trë → vá ngoµi bÞ kÐo co vµo trong
nªn chÞu øng suÊt nÐn, lâi bÞ kÐo gi·n ra ngoµi →chÞu
øng suÊt kÐo.
- Sù ph¸ hñy ceramic thêng xuÊt ph¸t tõ vÕt nøt ë bÒ
mÆt vµ ph¸t triÓn lªn do øng suÊt kÐo→ thñy tinh ®· qua
t«i cã øng suÊt nÐn triÖt tiªu mét phÇn øng suÊt kÐo →
cho phÐp chÞu s kÐo lín h¬n
 - Giíi h¹n bÒn kÐo cña thñy tinh thêng kh«ng qu¸ 10MPa,
sau khi t«i dÔ dµng ®¹t tíi 50MPa.
*øng dông: kÝnh XD, dông cô ho¸ chÊt, mµn h×nh TV
2.Borosilicat vµ alumosilicat:
SiO2 - B2O3 - Na2O
SiO2 - Al2O3 - Na2O
+hÖ sè gi·n në nhiÖt rÊt nhá, bÒn nhiÖt vµ xung
nhiÖt
+dông cô ®o lêng, th¸p ph¶n øng, nåi ch¶o ®un
nÊu....
II.Gèm thuû tinh:
1. Kh¸i niÖm: tæ chøc kÕt hîp V§H+ tinh thÓ ( mét sè
pha tinh thÓ + nÒn V§H)
2. ChÕ t¹o: Tõ thuû tinh (1 pha tinh thÓ)→t¹o h×nh s¶n
phÈm →xö lÝ nhiÖt ®Ó t¹o mÇm vµ kÕt tinh→vi tinh
thÓ + nÒn V§H ( ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh nµy )→ c¸c
lo¹i gèm thuû tinh kh¸c nhau
- §Ó t¹o mÇm ph¶i chän thñy tinh gèc phï hîp vµ cho
thªm c¸c chÊt
xóc t¸c t¹o mÇm nh Pt, TiO2, ZrO2, SnO2, sunfit,
fluorit
- cã thÓ t¹o nªn c¸c pha tinh thÓ kh¸c nhau víi tû lÖ,
kÝch thíc, h×nh
 d¹ng vµ sù ph©n bè kh¸c nhau→ cã c¸c tÝnh chÊt
®a d¹ng phï hîp
víi mong muèn
3.TÝnh chÊt:
+ kh«ng gi·n në nhiÖt
+ ®é bÒn c¬ häc cao, chÞu mµi mßn (σkÐo = 150-
600MPa;
σ
uèn =1000MPa )
→lµm vËt liÖu chÕ t¹o m¸y, æ l¨n kh«ng cÇn b«i tr¬n
+ gia c«ng = c¬ khÝ ( tiÖn...)
+ tÝnh chÊt ®iÖn, tõ ®Æc biÖt
+ tÝnh chÊt sinh häc →ghÐp cÊy trªn c¬ thÓ ngêi : x-
¬ng, c¬....
→TÝnh chÊt kh¸c nhau tuú theo thµnh phÇn
chÕ t¹o
7.1.4.Gèm vµ vËt liÖu chÞu löa:
I.Gèm: VL trªn c¬ së «xyt vµ kh«ng ph¶i «xyt (SiC)
• Tæ chøc ®iÓn h×nh: ®a pha, ®a tinh thÓ( TT+V§H)
vµ pha khÝ
- Hai pha chÝnh t¹o nªn gèm lµ pha tinh thÓ vµ pha v«
®Þnh h×nh, tû lÖ gi÷a hai pha nµy trong c¸c s¶n
phÈm sÏ kh¸c nhau,
 VD: pha V§H trong g¹ch ngãi lµ 20 ÷ 40%, trong sø - 50
÷ 65%, gèm Al2O3 < 1%.
- Ngoµi hai pha chÝnh ra trong gèm lu«n lu«n cã lç xèp
(trong g¹ch: 10 ÷ 50%, gèm nhÑ: > 40%, sø: < 5%) mµ
tû lÖ, h×nh d¹ng, kÝch thíc vµ sù ph©n bè cã ¶nh hëng
râ rÖt ®Õn c¸c tÝnh chÊt nh ®é bÒn c¬ häc, ®é dÉn
nhiÖt, kh¶ n¨ng hót níc.
•Ph¬ng ph¸p CN ®iÓn h×nh: thiªu kÕt bét
•C¸c nhãm:
+ Gèm Silicat ( tõ SiO2) : gèm truyÒn thèng lµ lo¹i chÕ
t¹o tõ c¸c vËt liÖu silicat thiªn nhiªn ®é s¹ch thÊp, chñ yÕu
tõ ®Êt sÐt vµ cao lanh → s¶n phÈm gèm x©y dùng (g¹ch,
ngãi, èng dÉn, sø vÖ sinh...), gèm gia dông (Êm chÐn, b¸t
®Üa) vµ gèm c«ng nghiÖp (c¸ch ®iÖn, bÒn hãa, nhiÖt).
§Êt sÐt lµ silicat nh«m gåm cã Al2O3, SiO2 vµ níc ngËm.
TÝnh chÊt cña nã biÕn ®æi réng phô thuéc vµo lîng t¹p
chÊt mµ chñ yÕu lµ c¸c «xyt (Fe, Ba, Ca, Na, K...) vµ mét Ýt
chÊt h÷u c¬. Cao lanh (kaolinite) lµ kho¸ng phæ biÕn nhÊt
cña ®Êt sÐt cã c«ng thøc Al2(Si2O5)(OH)4 hay
Al2O3.2SiO2.2H2O.
Ngoµi ®Êt sÐt, cao lanh cßn dïng c¸c nguyªn liÖu phô nh
th¹ch anh SiO2 lµm chÊt ®én, trµng th¹ch KAlSi3O8 lµm trî
dung.
VD: sø ®iÓn h×nh chøa 50% ®Êt sÐt (cao lanh), 25%
th¹ch anh, 25% trµng th¹ch.
→g¹ch ngãi, b¸t ®Üa, gèm sø bÒn nhiÖt....
+ Gèm «xyt : cã thµnh phÇn hãa häc lµ mét ®¬n «xyt
(Al2O3 hoÆc TiO2) hoÆc mét «xyt phøc x¸c ®Þnh (vÝ dô
MgO.Al2O3, BaO.TiO2) (trong thµnh phÇn kh«ng cã SiO2)
- gèm «xyt cã ®é tinh khiÕt hãa häc cao (tû lÖ t¹p chÊt rÊt
thÊp) (kh¸c víi gèm silicat) vµ tû lÖ pha tinh thÓ còng cao
(tû lÖ pha v« ®Þnh h×nh rÊt thÊp) ®Ó lµm vËt liÖu kü
thuËt cã ®é bÒn nhiÖt vµ ®é bÒn c¬ häc rÊt cao, cã c¸c
tÝnh chÊt ®iÖn vµ tõ ®Æc biÖt.
Cã thÓ chia thµnh ba nhãm nhá.

a. Gèm «xyt trªn c¬ së c¸c «xyt cã nhiÖt ®é nãng

ch¶y cao
Víi c¸c «xyt cã nhiÖt ®é ch¶y cao tiªu biÓu lµ Al2O3
(2050oC), MgO (2850oC), ZrO2 (2500 ÷ 2600oC), MgO.Al2O3
(2135oC) b»ng c«ng nghÖ gèm tinh (víi ®é tinh khiÕt >
98%), thiªu kÕt ë nhiÖt ®é cao víi tæ chøc tinh mÞn vµ
hÇu nh toµn bé lµ tæ chøc mét pha.
Chóng bao gåm c¸c lo¹i sau:
Gèm corindon (Al2O3 ë d¹ng thï h×nh α) víi T sö dông
kho¶ng 1900oC ®îc dïng lµm chÐn, nåi nÊu kim lo¹i; víi ®é
cøng HB 2000 ®îc dïng lµm vËt liÖu c¾t, h¹t mµi, thËm
chÝ cÊy ghÐp vµo x¬ng.
Gèm pericla (MgO) víi T sö dông cao tíi 2400oC vµ cã tÝnh
kiÒm ®îc dïng lµm nåi nÊu ch¶y kim lo¹i, bÒn víi muèi
clorit vµ fluorit nãng ch¶y.
Gèm ziªcona (ZrO2) víi nhiÖt ®é sö dông cao (2300oC), gi·n
në nhiÖt Ýt, 20.10-7/oK, vµ gèm spinel (MgO.Al2O3) ®îc dïng
vµo c¸c môc ®Ých ®Æc biÖt ë nhiÖt ®é cao.

b. Gèm trªn c¬ së TiO2

Gèm trªn c¬ së TiO2 cã c¸c tÝnh chÊt ®Æc biÖt (®iÖn m«i,
s¾t tõ, ¸p ®iÖn) ®îc sö dông réng r·i trong kü thuËt ®iÖn
vµ ®iÖn tö.
Cã thÓ chØ lµ ®¬n «xyt nh gèm rutil (TiO2) hay cã pha
thªm c¸c «xyt kh¸c ®Ó ®iÒu chØnh c¸c tÝnh chÊt ®iÖn tõ.

c. Gèm trªn c¬ së Fe2O3 vµ «xyt kim lo¹i nÆng

Gèm trªn c¬ së Fe2O3 vµ c¸c «xyt kim lo¹i nÆng kh¸c thuéc
nhãm Fe t¹o ra c¸c vËt liÖu b¸n dÉn vµ vËt liÖu tõ.
MeO.Fe2O3 (trong ®ã Me cã thÓ lµ Mn, Zn, Ni, Mg, Co, Cu,
Cd, Ti...) ®îc gäi lµ ferit tõ hay ®¬n gi¶n lµ ferit, thuéc lo¹i
vËt liÖu tõ mÒm, dßng fuc« sinh ra rÊt nhá, tæn thÊt ®iÖn
rÊt nhá ( lâi biÕn thÕ)
II.VËt liÖu chÞu löa:
• X©y lß vµ c¸c thiÕt bÞ CN lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao
•VËt liÖu ®îc coi lµ chÞu löa : T>15200C ( mÉu thö
kh«ng bÞ gôc) vµ ®¶m b¶o tÝnh chÊt c¬, ho¸, æn
®Þnh kÝch thíc
•C¸c VL chÞu löa quan träng ®Òu lµ gèm, chÕ t¹o theo
CN gèm th«
•C¸c lo¹i VL chÝnh:
§inat (silica) : > 93% SiO2 ®îc s¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p
thiªu kÕt bét.
G¹ch ®inat cã tÝnh axit víi T lµm viÖc cao (> 1550oC) →
x©y lß coke, vßm lß thñy tinh, c¸c vïng nung trong lß
tuynen, mét sè lß luyÖn kim.
Sam«t lµ gèm th« Al2O3 - SiO2: nguyªn liÖu chÝnh lµ ®Êt
sÐt, cao lanh.
Thµnh phÇn hãa häc cã : sam«t thêng (30 ÷ 40% Al2O3)
trung tÝnh vµ sam«t b¸n axit (chØ
chøa 20 ÷ 30% Al2O3).
§é chÞu löa t¬ng ®èi tèt (~ 1400oC) tïy tõng lo¹i
§îc dïng trong lß nung clinke, khÝ hãa, h¬i vµ mét sè lß
luyÖn kim.
Cao alumin : còng thuéc hÖ Al2O3 - SiO2 nh sam«t nhng víi
hµm lîng Al2O3 cao h¬n (45 ÷ 95%) nªn ®é chÞu löa cao
h¬n (≥ 1600oC), ®îc sö dông khi cã yªu cÇu cao vÒ ®é
chÞu löa mµ sam«t kh«ng ®¸p øng næi.
G¹ch kiÒm tÝnh lµ hÖ g¹ch chÞu löa cã MgO víi c¸c thµnh
phÇn kh¸c nhau: pericla hay manhªzit (MgO), pericla -
cr«mit hay cr«m - manhªzit (Cr2O3 - MgO), ®«l«mit (MgO -
CaO)...
RÊt bÒn víi xØ kiÒm lµ yªu cÇu rÊt quan träng víi luyÖn
thÐp vµ mét sè kim lo¹i ®Ó cã thÓ t¹o ra xØ kiÒm (CaO),
khö t¹p chÊt cã h¹i vµ còng ®îc dïng trong mét sè lß kh¸c.
→ Nh vËy vÒ c«ng dông c¸c g¹ch chÞu löa kh«ng cã sù
kh¸c nhau lín vÒ ®é chÞu löa mµ chñ yÕu lµ ë m«i trêng
lµm viÖc (axit, kiÒm hay trung tÝnh).
VËt liÖu c¸ch nhiÖt: gèc sam«t, cao lanh + 45-50% bät
khÝ
7.1.5 Bªt«ng vµ xim¨ng:

+ B¶n chÊt
•VL v« c¬ ®a pha →pha r¾n ( ®¸ d¨m hoÆc sái) dÝnh kÕt
víi nhau ë T thêng nhê chÊt dÝnh kÕt (xi m¨ng Pooclan)
( Ngoµi c¸c ph¬ng ph¸p chÕ t¹o ngoµi thiªu kÕt bét vµ nÊu
ch¶y ®· tr×nh bµy)
→ Nguyªn lý chÕ t¹o bªt«ng: c¸c cèt liÖu r¾n (sái, c¸t) víi
xim¨ng poclan vµ níc lµ chÊt dÝnh kÕt theo tû lÖ x¸c ®Þnh
®îc hßa trén ®Ó cã hçn hîp ë thÓ nh·o (v÷a bªt«ng), sau
khi xim¨ng ®· ®ãng r¾n khèi vËt liÖu trë nªn liÒn khèi vµ
v÷ng ch¾c.
+ Xim¨ng
- Xim¨ng (cement) lµ chÊt kÕt dÝnh thñy lùc → t¸c dông víi
níc t¹o ra c¸c hîp chÊt cã tÝnh kÕt dÝnh; c¸c hîp chÊt nµy
®ãng r¾n trong níc vµ c¸c s¶n phÈm ®ãng r¾n bÒn trong
níc.
- Cã c¸c lo¹i xim¨ng chÝnh sau:
Poclan, trªn c¬ së hÖ CaO - SiO2 chøa thªm Al2O3, Fe2O3 víi
nhiÒu lo¹i biÕn thÓ
VD: Th«ng dông: XM Pooclan PC30 →σnÐn=30KG/mm2
- Alumin, trªn c¬ së hÖ CaO - Al2O3 chøa thªm SiO2, Fe2O3,
- XØ lß cao, chøa thªm th¹ch cao hoÆc v«i,
trong ®ã xim¨ng poclan lµ phæ th«ng nhÊt.

•Bªt«ng: hçn hîp Sái, ®¸+ XM (tû lÖ tuú theo ®é bÒn yªu
cÇu)

VD: gåm sái hoÆc ®¸ d¨m kÝch thíc 1 ÷ 4cm, c¸t vµng cì
h¹t 0,1÷ 0,2mm, xim¨ng cì h¹t 0,5 ÷ 50µm) → ®Ó t¹o ra mËt
®é cao cho bªt«ng: h¹t c¸t ®iÒn ®Çy vµo chç trèng gi÷a
c¸c viªn sái, ®¸ d¨m, cßn c¸c h¹t xim¨ng sÏ chen vµo
kho¶ng trèng gi÷a c¸c h¹t c¸t. Ngoµi ra, bÒ mÆt cña c¸c
h¹t c¸t, sái, ®¸ d¨m sÏ xóc tiÕn t¹o mÇm ký sinh (dÞ thÓ)
cho qu¸ tr×nh kÕt tinh cña c¸c hîp chÊt hy®rat cña xim¨ng
→ bªt«ng lµ mét lo¹i compozit
•Nhîc ®iÓm: ( gièng c¸c lo¹i VL v« c¬ kh¸c) σbnÐn cao; σbkÐo
thÊp

Giíi h¹n bÒn nÐn cña bªt«ng biÕn ®æi rÊt réng tïy thuéc tû
lÖ trong hçn hîp, b¶o dìng..., trong kho¶ng 5 ÷ 60MPa, cßn
giíi h¹n bÒn kÐo chØ b»ng 1/8 ÷ 1/10 giíi h¹n bÒn nÐn (do
sù cã mÆt cña v« sè vÕt nøt lç hæng, kªnh chøa níc).
→kh¾c phôc: cèt thÐp
7.2. VËt liÖu h÷u c¬ ( Polymer)
7.2.1.C¸c kh¸i niÖm:
I. §Þnh nghÜa vµ ph©n lo¹i:
1. §/n: Polyme ( chÊt dÎo) lµ hîp chÊt →h×nh thµnh do
sù lÆp l¹i nhiÒu lÇn cña mét lo¹i hay nhiÒu lo¹i nguyªn
tö ( hoÆc mét nhãm nguyªn tö) →liªn kÕt víi sè lîng lín
→t¹o nªn mét lo¹t tÝnh chÊt
mµ thªm vµo hay bít ®i mét vµi ®¬n vÞ cÊu t¹o →c¸c
tÝnh chÊt nµy kh«ng ®æi
H H
 
C ═ C, trong ®ã:  lµ liªn kÕt
®¬n
 
 H H ═ lµ liªn kÕt ®«i (hay hai liªn
kÕt ®¬n).

7.2.2. CÊu t¹o Polyme:

1. Ph©n tö polyme:
•Chñ yÕu tõ C vµ H
• D¹ng m¹ch dµi ,mÒm dÎo, m¹ch chÝnh C, m¹ch nh¸nh
cã thÓ cã liªn kÕt ®«i ( nguyªn tö hay nhãm nguyªn tö)
       
 C  C  C  C  C  C  C  C 
       

• Trong ph©n tö nµy, c¸c nguyªn tö ®îc liªn kÕt b»ng

liªn kÕt ®ång hãa trÞ
•H×nh thµnh tõ c¸c ®¬n vÞ cÊu tróc : m¾t xÝch (me)
vµ lÆp l¹i nhiÒu lÇn
Me ®¬n gi¶n nhÊt ®îc gäi lµ monome (tøc ph©n tö
chØ gåm mét me),
cßn polyme cã nghÜa lµ nhiÒu me.
• Ph©n tö polyme tæng hîp víi kÝch thíc vµ khèi lîng
ph©n tö lín → cao ph©n tö.
•Khi m¾t xÝch cïng lo¹i →homopolyme,
m¾t xÝch kh¸c lo¹i →copolyme
VD: PE (polyªtylen) Etylen CH2=CH2
 → (- CH2- CH2-)n - CH2- CH2- → §¬n vÞ
m«n«me

Tõ c¸c ph©n tö ªtylen C2H4 (ë d¹ng h¬i) díi t¸c dông cña xóc
t¸c, nhiÖt ®é, ¸p suÊt thÝch hîp, liªn kÕt ®«i bÞ g·y, më vÒ
hai phÝa vµ sù hîp nhÊt l¹i cña chóng sÏ t¹o nªn m¹ch vµ
ph©n tö polyªtylen (PE)
CÊu tróc ph©n tö (me) cña c¸c polyme thêng gÆp ( gÇn
• CÊugièng
trócPE)
ph©n tö cña c¸c polyme thêng gÆp
a. PVC (polyvinyl clorit),
NÕu cø mét
b. PP trong bèn nguyªn tö hy®r« cña me trong PE
(polypr«pylen), -
c. PS (polystyren),
polyªtylen ®îc thay
d. PMMA thÕ bëi
(polymªtyn nguyªn
metacrylat) tö Cl,
- thñy tinhgèc
h÷u mªtyl
c¬, CH3,
gèc benzyl (m¹ch vßng) sÏ lÇn lît ®îc PVC - polyvinyl clorit
(h×nh a), PP - polypr«pylen (h×nh b), PS - polystyren
(h×mh c).
H H H H H H H CH3
       
 C  C   C  C   C  C   C  C 
       
H Cl H CH3 H H C  O  CH3

O
a) PVC b) PP c) PS d) PMMA

NÕu cø hai trong bèn nguyªn tö hy®r« trong PE ®îc

thay thÕ bëi gèc metyl CH3 vµ gèc C2H3O sÏ ®îc PMMA -
polymetyl metacrylat cßn gäi lµ thñy tinh h÷u c¬ hay
plexiglass

2. Khèi lîng ph©n tö

• C¸c ph©n tö polyme cã khèi lîng (chiÒu dµi) hÕt søc
kh¸c nhau: mét sè ph©n tö t¬ng ®èi nhá (m¹ch ng¾n),
mét sè lín (m¹ch dµi), cßn ®a sè lµ trung b×nh.
•§é dµi cña m¹ch cã ¶nh hëng lín ®Õn c¸c nhiÖt ®é
ch¶y vµ biÕn mÒm:
c¸c T t¨ng khi t¨ng cña khèi lîng ph©n tö ( chiÒu dµi
m¹ch t¨ng)
VD:
- polyme víi khèi lîng ph©n tö thÊp (~ 100g/mol) ë T
phßng tån t¹i ë d¹ng láng hay khÝ, - - trung b×nh (~
1000g/mol) ë d¹ng s¸p hay cao su mÒm
- cao (tõ > 10000 tíi hµng triÖu g/mol) ë d¹ng chÊt r¾n
→ môc tiªu cÇn ®¹t tíi.
• Sù ph©n bè khèi lîng ph©n tö theo tõng nhãm gi¸ trÞ
cã vai trß quan träng: sù ph©n bè ®ã cµng réng cµng
kh«ng tèt v× cã mét tû lÖ cao c¸c ph©n tö víi khèi lîng
thÊp, ë tr¹ng th¸i láng cã t¸c dông b«i tr¬n gi÷a c¸c
ph©n tö lín lµm cho vËt liÖu polyme trë nªn mÒm vµ dÔ
bÞ ch¶y khi chÞu t¶i→ cè g¾ng t¹o nªn polyme víi khèi
lîng ph©n tö lín vµ ®ång ®Òu ®Õn møc cã thÓ.
3.CÊu tróc m¹ch:
• M¹ch th¼ng : →thùc tÕ gãc liªn kÕt gi÷a C lµ 109,50,
cã thÓ quay hoÆc uèn

H×nh d¹ng m¹ch quyÕt ®Þnh c¸c tÝnh chÊt quan träng
cña polyme trong ®ã næi bËt lµ tÝnh ®µn håi cao nh
cña cao su

VD: C¸c tÝnh chÊt c¬ - nhiÖt phô thuéc vµo kh¶ n¨ng
quay cña c¸c ®o¹n m¹ch khi cã øng suÊt vµ nhiÖt ®é
thay ®æi.

§é ®µn håi phô thuéc nhiÒu vµo cÊu tróc vµ b¶n chÊt
c¸c me: Trong c¸c vïng cã liªn kÕt ®«i hay cã m¹ch
vßng sù quay sÏ khã kh¨n h¬n
- C¸c polyme th«ng dông cã cÊu tróc m¹ch th¼ng lµ
PE, PVC, PS, thêng lµ nguyªn liÖu chÝnh ®Ó chÕ t¹o
polyme víi c¸c kiÓu m¹ch kh¸c.
• M¹ch nh¸nh: cã nh÷ng m¹ch ng¾n h¬n (gäi lµ m¹ch
nh¸nh) nèi vµo m¹ch chÝnh vµ ®îc h×nh thµnh tõ ph¶n
øng phô trong qu¸ tr×nh tæng hîp polyme
 • M¹ng líi: qu¸ tr×nh t¹o m¹ch líi ®îc thùc hiÖn b»ng
c¸ch cho thªm c¸c nguyªn tö hoÆc ph©n tö cã thÓ t¹o
nªn liªn kÕt ®ång hãa trÞ víi m¹ch chÝnh (VD: cao su
cã lo¹i m¹ch nµy nhê lu hãa)
• Kh«ng gian: C¸c polyme kh«ng gian cã tÝnh chÊt c¬,
nhiÖt ®Æc biÖt, ®iÓn h×nh lµ nhùa ªpoxy vµ bakªlit

4. Polyme ®ång trïng hîp (copolymer)

- C¸c polyme cã c¸c me ®Òu gièng nhau → polyme ®ång
thÓ (homopolymer →tÝnh chÊt kh«ng ®¸p øng hÕt ®îc c¸c
yªu cÇu kü thuËt

- Ngêi ta ®· t×m c¸ch “ghÐp“ c¸c lo¹i monome víi nhau →

t¹o nªn polyme ®ång trïng hîp → tÝnh chÊt ®a d¹ng h¬n
nhiÒu→ (copolymer)
 VD: cã hai lo¹i
monome ®îc biÓu diÔn b»ng o vµ •, tïy thuéc vµo qu¸
tr×nh trïng hîp vµ tû lÖ gi÷a c¸c lo¹i monome, chóng cã
thÓ cã c¸c c¸ch s¾p xÕp kh¸c nhau trong m¹ch. Cã thÓ
thÊy cã bèn lo¹i polyme ®ång trïng hîp:
- ngÉu nhiªn (h×nh a), c¸c monome ph©n bè kh«ng theo
quy luËt,
- xen kÏ (h×nh b), c¸c monome ph©n bè nèi tiÕp lÉn cho
nhau,
- khèi (h×nh c), c¸c monome thø nhÊt ph¶n øng víi nhau
thµnh khèi, liªn kÕt víi khèi cña monome thø hai,
- ghÐp (h×nh d), m¹ch chÝnh lµ mét monome, cßn c¸c
nh¸nh lµ thuéc monome kh¸c.
4.CÊu tróc tinh thÓ cña PLM:
• Khi tån t¹i ë d¹ng tinh thÓ, trËt tù s¾p xÕp cña
polyme kh«ng ph¶i lµ cña ion, nguyªn tö, ph©n tö
nh ë c¸c nhãm vËt liÖu kh¸c mµ lµ cña m¹ch ph©n
tö.
• Trong polyme tinh thÓ c¸c m¹ch sÏ s¾p xÕp sao cho
c¸c nguyªn tö ë trong mét trËt tù nhÊt ®Þnh vµ t¹o
nªn « c¬ së
VD:

M¹ng tinh thÓ PE vµ « c¬ CÊu tróc m¹ch gÊp cña

së. tÊm polyme tinh thÓ.
• møc ®é kÕt tinh tõ 0→95%
• Møc phô thuéc vµo tèc ®é lµm nguéi khi ®«ng
r¾n vµ h×nh th¸i cÊu t¹o cña m¹ch:
+ nguéi chËm →c¸c m¹ch cã thêi gian chuyÓn ®éng
vµ s¾p xÕp l¹i theo trËt tù →dÔ kÕt tinh
+ m¹ch th¼ng dÔ kÕt tinh : c¸c polyme víi me ®¬n
gi¶n nh PE, PTFE cã thÓ kÕt tinh ngay c¶ khi lµm
nguéi nhanh
+ M¹ch nh¸nh g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh dÞch
chuyÓn s¾p xÕp l¹i nªn kh«ng bao giê cã møc ®é
kÕt tinh cao; nÕu m¹ch nh¸nh qu¸ nhiÒu polyme hoµn
toµn kh«ng kÕt tinh.
+ Polyme líi cã thÓ kÕt tinh víi møc ®é thÊp
+ Polyme kh«ng gian lµ hoµn toµn v« ®Þnh h×nh.
+ TÝnh chÊt cña polyme bÞ ¶nh hëng cña møc ®é
kÕt tinh. Polyme tinh thÓ bÒn h¬n vµ nãng ch¶y ë
nhiÖt ®é cao h¬n, cã khèi lîng riªng cao h¬n so víi
polyme v« ®Þnh h×nh.
 7.2.3. TÝnh chÊt cña PLM:
1. BiÕn d¹ng díi t¸c dông cña lùc: cã 3 lo¹i biÕn d¹ng
• BD ®µn håi vµ sau ®ã bÞ ph¸ huû ngay( nhiÖt r¾n-
PLM gißn) (A)
• BD gièng KL: ®µn håi - BD dÎo-ph¸ huû ( NhiÖt dÎo-
PLM dÎo) (B)
• BD hoµn toµn ®µn håi ( cao su)- lo¹i biÕn d¹ng lín
g©y ra do øng suÊt thÊp song håi phôc ®îc - hoµn
toµn bÞ mÊt ®i khi bá t¶i träng (®êng C)

BiÓu ®å kÐo cña vËt liÖu ¶nh hëng cña nhiÖt ®é

polyme gißn (®êng A), dÎo ®Õn biÓu ®å øng suÊt -
(®êng B) vµ ®µn håi cao (®- biÕn d¹ng cña PMMA
êng C). (plexiglass).
 • C¬ tÝnh cña mét sè polyme : So víi thÐp, polyme cã
®é bÒn thÊp:
+ m«®un ®µn håi E ≈7MPa víi lo¹i ®µn håi, max≈
4000MPa víi lo¹i cøng, trong khi ®ã thÐp thêng lµ
30GPa
+ giíi h¹n bÒn σb chØ kho¶ng 50MPa thÊp h¬n thÐp th-
êng kho¶ng 10 lÇn.
+ vÒ ®é dÎo cao: nhiÒu polyme cã ®é gi·n dµi δ >
100% (cã thÓ tíi 1000%), trong khi ®ã thÐp thêng chØ
lµ vµi chôc %.

C¬ - lý tÝnh ë nhiÖt ®é thêng cña c¸c polyme th«ng dông.

Khèi lîng NhiÖt ®é, 0C

VËt liÖu riªng, E, GPa σb, MPa δ, % thñy tinh ch¶y
g/cm3 hãa
PE khèi lîng 0,917- 0,17-0,28 8,3-31,0 100-650 -110 98-115
riªng thÊp, 0,932
40-50%
t.thÓ
PE khèi lîng 0,952- 1,07-1,09 22-31 10-1200 -90 130-170
riªng cao, 0,965
70-80%
t.thÓ
PVC v« 1,30-1,58 2,4- 4,1 41-52 40-80 75- 105 212
®Þnh h×nh
PP 50-60% 0,90-0,91 1,14-1,55 31-41 100-600 -20 168-175
t.thÓ
PS v« ®Þnh 1,04-1,05 2,28-3,28 36-52 1,2-2,5 74- 105 -
h×nh
PMMA v« 1,17-1,20 2,24-3,24 48-76 2-10 85- 105 -
®Þnh h×nh
Bakªlit 1,24-1.32 2,8- 4,8 34-62 1,5-2,0 - -
Nylon 6,6 1,13-1,15 1,58-3,79 76-94 15- 300 57 255-265
30-40%
t.thÓ
Polycacbon 1,20 2-38 65,6 110 150 -
at v« ®Þnh
h×nh
ªpoxy m¹ng 1,11-1,40 2,41 28-90 3-6 - -
kh«ng gian,
v« ®Þnh
h×nh

- §iÒu quan träng (kh¸c víi c¸c vËt liÖu ®· häc): c¬ tÝnh
cña vËt liÖu polyme rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi nhiÖt
®é, ngay c¶ ë kho¶ng nhiÖt ®é thêng (trªn díi 20oC)

VD: PMMA ë 4oC lµ vËt liÖu gißn, cßn ë 50 ÷ 60oC lµ vËt

liÖu ®µn håi.
- Tèc ®é biÕn d¹ng còng cã ¶nh hëng ®Õn c¬ tÝnh, theo
quy luËt chung gi¶m tèc ®é biÕn d¹ng còng cã t¸c dông
t¬ng tù nh t¨ng nhiÖt ®é.

2. C¬ chÕ biÕn d¹ng

 M« h×nh biÕn d¹ng dÎo polyme b¸n tinh thÓ:
a. tríc khi biÕn d¹ng,
b. trît gi÷a c¸c m¹ch trong c¸c tÊm tinh thÓ,
c. ph©n chia c¸c tÊm tinh thÓ thµnh c¸c nhãm nhá,
d. s¾p xÕp l¹i cña c¸c nhãm nhá tinh thÓ vµ m¹ch nèi v« ®Þnh
h×nh.

- Polyme nãi chung cã cÊu tróc hçn hîp: c¸c tÊm cã cÊu
tróc tinh thÓ vµ vïng v« ®Þnh h×nh ®an xen nhau.
- C¬ chÕ biÕn d¹ng dÎo lµ kÕt qu¶ cña t¬ng t¸c gi÷a tÊm
vµ vïng v« ®Þnh h×nh díi t¸c dông cña t¶i träng kÐo
®Æt vµo.
- Qu¸ tr×nh x¶y ra theo mét sè giai ®o¹n:
+ Giai ®o¹n ®Çu: sù biÕn ®æi chØ t¸c ®éng ®Õn vïng
v« ®Þnh h×nh→ c¸c m¹ch nèi cña nã duçi c¨ng ra (kh«ng
®îc vÏ trªn h×nh).
+ Trong giai ®o¹n hai (h×nh b) cã sù trît nhÊt ®Þnh song
song víi trôc m¹ch x¶y ra trong c¸c tÊm tinh thÓ díi t¸c
dông cña c¸c m¹ch v« ®Þnh h×nh ®· bÞ kÐo c¨ng m¹nh.
+ Trong giai ®o¹n ba (h×nh c) cã sù ph©n chia c¸c tÊm
tinh thÓ díi t¸c dông cña øng suÊt tiÕp (c¾t) thµnh c¸c
nhãm nhá (block).
+ ë giai ®o¹n bèn (h×nh d) c¸c nhãm nhá tinh thÓ cïng víi
c¸c m¹ch nèi v« ®Þnh h×nh t¸ch rêi h¼n nhau vµ s¾p xÕp
l¹i.
→Nh vËy sau biÕn d¹ng, polyme b¸n tinh thÓ sÏ cã cÊu tróc
®Þnh híng cao→®©y còng lµ biÖn ph¸p n©ng cao ®é
bÒn cña vËt liÖu nµy (t¬ng tù nh hãa bÒn biÕn d¹ng cho
kim lo¹i).
VD: BiÕn d¹ng tríc b»ng kÐo thêng ®îc dïng ®Ó n©ng cao
®é bÒn cña vËt liÖu sîi.
2.Nãng ch¶y vµ hiÖn tîng thñy tinh ho¸:
• Còng gièng nh ceramic, vËt liÖu polyme còng lµ lo¹i b¸n
tinh thÓ hay nãi kh¸c ®i lµ víi cÊu tróc tinh thÓ vµ v«
®Þnh h×nh biÕn ®æi rÊt réng →®Æc tÝnh nãng ch¶y
gièng KL hoÆc thuû tinh hoÆc trung gian:
- ®êng A : V§H →thÓ tÝch riªng thay ®æi liªn tôc vµ
kh«ng cã T râ rÖt khi chuyÓn tr¹ng th¸i
- ®êng B: b¸n tinh thÓ (gi¶m nhÑ ®é nghiªng cña ®êng
cong, nhiÖt ®é ®ã còng ®îc gäi lµ thñy tinh hãa Tgo )
- ®êng C: tinh thÓ →thay ®æi thÓ tÝch râ rÖt ( T ch¶y )
- Nh×n chung Tgo ≈ 2/3Tso

Sù thay ®æi thÓ tÝch riªng trong ba lo¹i polyme:

v« ®Þnh h×nh (®êng A), b¸n tinh thÓ (®êng B), vµ tinh thÓ (®-
êng C).

•Tg: nhiÖt ®é thuû tinh ho¸ ( gãc nghiªng cña ®å thÞ thay
®æi) →
< Tg : vËt r¾n V§H
> Tg: vËt r¾n d¹ng cao su
• C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn Tgo vµ Tso

- M¹ch nh¸nh lµm gi¶m hiÖu qu¶ s¾p xÕp cña m¹ch, gi¶m
liªn kÕt gi÷a chóng → mËt ®é m¹ch nh¸nh t¨ng, Ts gi¶m.
- Khèi lîng ph©n tö t¨ng → t¨ng Ts lµ do phÇn cuèi cña
m¹ch lµ phÇn tù do dao ®éng, nÕu chiÒu dµi m¹ch t¨ng
lªn, sè cuèi m¹ch gi¶m ®i, n¨ng lîng t¨ng.
- §èi víi polyme hoµn toµn V§H, khi nung nãng Tg t¬ng øng
víi thêi ®iÓm khi vËt liÖu chuyÓn tõ tr¹ng th¸i r¾n sang
cÊu tróc gièng cao su.
Tg phô thuéc vµo c¸c yÕu tè cÊu tróc: kh¶ n¨ng dao
®éng vµ quay cña m¹ch khi t¨ng nhiÖt ®é, ( ®é mÒm dÎo
cña m¹ch lµ quan träng nhÊt). M¹ch cøng (khi cã nh÷ng
nguyªn tö hay nhãm nguyªn tö cång kÒnh nh vßng benzyl)
cµng khã quay do ®ã Tgo t¨ng lªn. Liªn kÕt Van der Waals
gi÷a c¸c m¹ch t¨ng lªn còng lµm t¨ng Tgo.
3. Tr¹ng th¸i mÒm cao:
• XÐt tr¹ng th¸i c¬ häc cña polyme hoµn toµn V§H khi chÞu
biÕn d¹ng t¬ng ®èi nhá díi t¸c dông cña t¶i träng (øng
suÊt) kh«ng ®æi:
- ë nhiÖt ®é thÊp (To < Tgo) vËt liÖu ë tr¹ng th¸i nh thñy
tinh, díi t¸c dông cña biÕn d¹ng nhá (h×nh a) vËt liÖu bÞ
biÕn d¹ng ®µn håi theo ®Þnh luËt Hook, biÕn d¹ng lËp tøc
x¶y ra khi t¶i träng ®Æt vµo, gi÷ kh«ng ®æi vµ mÊt h¼n
®i khi bá t¶i träng nh biÓu thÞ ë h×nh b (biÕn d¹ng kh«ng
phô thuéc vµo thêi gian)
 S¬ ®å øng suÊt t¸c dông (a) vµ biÕn d¹ng ®èi víi tr¹ng th¸i hoµn toµn
®µn håi (b), ®µn håi - nhít (c), nhít (d) theo thêi gian;
ta vµ tr lµ c¸c thêi ®iÓm øng suÊt kh«ng ®æi b¾t ®Çu vµ th«i t¸c
dông.

- ë nhiÖt ®é cao (To > Tso) vËt liÖu ë tr¹ng th¸i nhít, díi t¸c dông
cña biÕn d¹ng nhá (h×nh a) biÕn d¹ng kh«ng x¶y ra ngay lËp tøc,
®é biÕn d¹ng t¨ng tuyÕn tÝnh trong thêi gian ®Æt t¶i träng vµ
vÉn gi÷ cè ®Þnh sau khi bá t¶i träng nh biÓu thÞ ë h×nh d.
- ë nhiÖt ®é trung gian (gi÷a Tgo vµ Tso) vËt liÖu ë tr¹ng th¸i trung
gian: ®µn håi - nhít, díi t¸c dông cña biÕn d¹ng nhá (h×nh a)
tho¹t tiªn cã biÕn d¹ng ®µn håi tøc thêi tiÕp theo lµ biÕn d¹ng nhít
biÕn ®æi theo thêi gian, sau khi bá t¶i träng phÇn ®µn håi ban
®Çu lËp tøc mÊt ®i, phÇn cßn l¹i gi¶m dÇn vµ biÕn mÊt sau mét
thêi gian nh biÓu thÞ ë h×nh c ( mÒm cao)

- Tr¹ng th¸i ®µn håi - nhít nµy rÊt quan träng ®èi víi c¸c vËt
liÖu polyme ë nhiÖt ®é nµo ®ã (x¸c ®Þnh ®èi víi mçi lo¹i) ®Æc
biÖt lµ elastome ë ngay nhiÖt ®é thêng.

- TÝnh ®µn håi - nhít cña vËt liÖu polyme kh«ng nh÷ng phô
thuéc vµo thêi gian mµ c¶ nhiÖt ®é.

VD: Silicon lµ vÝ dô ®iÓn h×nh cña tr¹ng th¸i cùc kú ®µn håi -
nhít cña polyme ( chÊt dÎo g¾n): khi nã ®îc vª viªn thµnh viªn bi
råi th¶ xuèng bÒ mÆt n»m ngang, nã bÞ n¶y l¹i mét c¸ch ®µn håi
®ång thêi bÞ biÕn d¹ng rÊt nhanh. MÆt kh¸c nÕu bÞ kÐo nã bÞ
duçi ra theo sù t¨ng tõ tõ cña t¶i träng ®Æt vµo, vËt liÖu bÞ kÐo
dµi hoÆc ch¶y nh chÊt láng nhít. Nh vËy møc ®é biÕn d¹ng còng
quyÕt ®Þnh biÕn d¹ng lµ ®µn håi hay nhít.
4.Ph¸ huû :
•PLM nhiÖt r¾n →ph¸ huû gißn
•PLM nhiÖt dÎo cã thÓ ph¸ huû dÎo hoÆc gißn
•Ph¸ huû thuËn lîi trong ®iÒu kiÖn: T0 thÊp, tèc ®é
biÕn d¹ng lín,
chiÒu dµy mÉu lín, vÕt nøt cã s½n
•§é bÒn ph¸ huû nãi chung nhá ( so víi KL)
•T¸c dông lùc trong thêi gian dµi →d·o
5.C¸c c¬ tÝnh kh¸c:
a. Dai va ®Ëp :
• thÊp
•ak cao ë T thêng, T t¨ng ak gi¶m; T thÊp h¬n nhiÖt
®é phßng
→chuyÓn tõ dÎo sang dßn
 b.§é bÒn xÐ: n¨ng lîng cÇn thiÕt ®Ó xÐ r¸ch mÉu cã
kÝch thíc
chuÈn ( t/c quan träng cña mét sè chÊt dÎo)
a. §é bÒn mái: <<KL
b.LÝ tÝnh :
•Khèi lîng riªng nhá
VD: Polyetylen tû träng cao : 0,96g/cm3
•HÖ sè gi·n në nhiÖt cao ( h¬n KL)
•§iÖn trë cao ( c¸ch ®iÖn)
•Mét sè cã tÝnh chÊt quang ®Æc biÖt ( thÊu kÝnh,
kÝnh b¶o hiÓm...)
2.Ph©n lo¹i:
a.Theo nguån gèc h×nh thµnh:
+ thiªn nhiªn: xenlul«, pr«tein, caosu...
+ tæng hîp: PE; PVC....
b.Theo cÊu tróc: m¹ch th¼ng, nh¸nh, m¹ng líi, kh«ng
gian
c. Theo tÝnh chÞu nhiÖt:
+ nhiÖt dÎo: thêng lµ m¹ch th¼ng, nung nãng→ch¶y
ra →khi lµm
nguéi r¾n l¹i ( lµ VL cã gi¸ trÞ th¬ng m¹i quan träng
nhÊt hiÖn nay)
 + nhiÖt r¾n: T cao kh«ng ch¶y mÒm, kh«ng hoµ tan
vµo c¸c dung m«i
d.Theo c«ng dông: chÊt deo, sîi, s¬n, keo, cao su....

II. Ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt: ( tæng hîp):

1. Trïng hîp:
•SX ®a sè chÊt nhiÖt dÎo:
•Monome ®Ó trïng hîp lµ chÊt ®¬n gi¶n ( ®¬n
ph©n tö), khèi lîng
ph©n tö thÊp, cã chøa nèi ®«i
•C¸c liªn kÕt ®«i ph¶n øng víi nhau →PLM ( nhê xóc
t¸c, T, p, c¸c
tia giµu n¨ng lîng..)
VD : CH2=CH2 → - CH2-CH2- → (-CH2-CH2-)n Poly
Etylen
•Dïng phô gia ®iÒu hoµ m¹ch ®Ó ®iÒu chØnh vµ æn
®Þnh khèi lîng ph©n tö mµ kh«ng ¶nh hëng ®Õn tèc
®é trung hîp
2.Trïng ngng:
•X¶y ra gi÷a c¸c nhãm chøc kh¸c nhau cña monome
( 2 hay nhiÒu chÊt ®¬n ph©n tö) →t¹o thµnh chÊt ®a
ph©n tö + s¶n phÈm phô (níc, cån, am«ni¨c...)
VD: Polyamit ( nilon) : diaxit+ diamin →trïng ngng
H2N- R1- H2N+ HO)CR2COOH →
NH2- R1- NH-CO-R2-
COOH+H2O
( -NH-R1-NH-CO-R2-CO-)n→ Polyamit
Lu ý: trïng hîp →vµi gi©y
trïng ngng→tõng bËc →thêi gian dµi h¬n
7.2.4. Phô gia vµ c¸c chÊt t¨ng cêng:
I. Phô gia:→cã môc ®Ých kh¸c nhau ®Ó hoµn thiÖn
tÝnh chÊt cña PLM
Cã c¸c lo¹i:
1. ChÊt ®én:
•C¶i thiÖn mét sè tÝnh chÊt c¬ lÝ
•Chñ yÕu gi¶m gi¸ thµnh (v× rÎ)
•Thêng lµ : mïn ca, ®Êt sÐt, bét nhÑ.... víi kÝch thíc tõ
10nm ®Õn lín h¬n rÊt nhiÒu.
2.ChÊt ho¸ dÎo:
•Gi¶m ®é cøng cña PLM
•Thêng ë d¹ng láng, cã ¸p suÊt hãa h¬i thÊp vµ khèi lîng
ph©n tö kh«ng cao
 •C¸c ph©n tö hãa dÎo sÏ chiÕm vÞ trÝ gi÷a c¸c m¹ch
polyme, lµm t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c m¹ch do ®ã
lµm gi¶m lùc liªn kÕt gi÷a chóng.
•¸p dông cho PLM gißn ë T thêng: PVC; epoxy
•C¸c chÊt hãa dÎo th«ng dông nhÊt lµ c¸c este:
phtalat, adipat
3.ChÊt æn ®Þnh:
•Lµm gi¶m, chËm qu¸ tr×nh ph©n huû PLM ( do t¸c
dông cña ¸nh
s¸ng, tia tö ngo¹i, «xy.Tia tö ngo¹i g©y ®øt liªn kÕt
®ång hãa trÞ, t¹o
nªn mét sè m¹ch líi. «xy cïng víi nhiÖt ®é g©y nªn
«xy hãa nhiÖt.)
•ChÊt chèng OXH →phenol, amin
•ChÊt æn ®Þnh ¸nh s¸ng →muéi than
4.ChÊt t¹o mµu: →t¹o mµu s¾c riªngcho vËt liÖu
•Thuèc nhuém hoÆc bét mµu:
TiO2, ZnO →mµu tr¾ng
CdS →mµu vµng
ChÊt nhuém tan →thµnh mét phÇn cÊu tróc cña PLM
Bét mµu →kh«ng tan →chÊt ®én
 5. ChÊt chèng ch¸y: →khèng chÕ qu¸ tr×nh b¾t ch¸y
vµ ch¸y lan
( PLM dÔ ch¸y)
• C¬ chÕ : b»ng c¸ch lµm l¹nh do ph¶n øng thu nhiÖt
hay gi¶m sù trao ®æi khÝ gi÷a PLM vµ m«i trêng
II. ChÊt t¨ng cêng:
•→khi phèi hîp víi PLM cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn mét
hoÆc nhiÒu tÝnh chÊt c¬ lÝ
•D¹ng : h¹t, bét, sîi ( dµi hoÆc ng¾n, v¶i dÖt..)
•Tuú theo ph¬ng ph¸p gia c«ng →vËt liÖu composit
•Cã c¸c lo¹i sau:
+ Thuû tinh (sîi): t¨ng ®é bÒn c¬ häc; chÞu nhiÖt;
c¸ch ®iÖn....
+ C¸c bon: d¹ng Graphit →tù b«i tr¬n →chÕ t¹o b¹c,
®Öm..
d¹ng sîi→chÊt t¨ng cêng lùc ( phæ biÕn) →chÕ t¹o
m¸y bay, tµu
thuyÒn
+ Mica: bÒn nhiÖt, ho¸ häc,chèng tia tö ngo¹i...
+ Ami¨ng: →t¨ng giíi h¹n ch¶y, bÒn nhiÖt →lµm
phanh, khíp nèi
+ Polyme ( polyamit th¬m), d¹ng sîi→nhÑ, bÒn cao,
chÞu mái tèt...
7.2.5. C¸c lo¹i PLM:
I. ChÊt dÎo: Sè lîng vµ s¶n l¬ng cao nhÊt trong PLM
•cã thÓ chÞu BD mµ kh«ng bÞ ph¸ huû vµ ®Þnh h×nh
víi ¸p lùc thÊp
•cã thÓ lµ nhiÖt dÎo hay nhiÖt r¾n:
+ PE →chai lä, ®å ch¬i, mµng bao gãi
+ Vinyl( PVC): →th¶m tr¶i sµn, mµnh lèp xe...
+ Polypropylen( PP): →vá TV, valy, chai lä cã thÓ khö
trïng...
+ Polyamit(PA)→æ trît, b¸nh r¨ng, vá d©y c¸p
+ Polyc¸cbonat (PC) →nÒn phim ¶nh, mÆt n¹....
+ Polystyren( PS)→dông cô gia ®×nh, vá hép ¾c
qui.......
II. ChÊt nhiÖt r¾n:
•Epoxy →lµm vËt liÖu ®óc, keo d¸n, s¬n b¶o vÖ, VL
composit
•Phenolic: →bäc m« t¬, vá ®iÖn tho¹i, dông cô ®iÖn
•Silicon: →c¸ch ®iÖn ë nhiÖt ®é cao, tr¬ víi ho¸
chÊt....
III. Ph¬ng ph¸p gia c«ng:
- Gia c«ng chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm chÊt dÎo thêng tiÕn hµnh
ë nhiÖt ®é cao vµ cã thÓ díi ¸p suÊt nhÊt ®Þnh, gi÷a nhùa
nhiÖt dÎo vµ nhùa nhiÖt r¾n còng cã ®iÓm kh¸c nhau.

- Nhùa nhiÖt dÎo ®îc gia c«ng ë nhiÖt ®é cao h¬n nhiÖt

®é thñy tinh hãa vµ ¸p lùc ph¶i duy tr× ®Ó ®Õn khi lµm
nguéi s¶n phÈm vÉn ®îc b¶o toµn h×nh d¸ng, xu híng
dïng nhùa nhiÖt dÎo v× kinh tÕ, cã thÓ t¸i sinh.

- Nhùa nhiÖt r¾n ®îc gia c«ng theo hai giai ®o¹n:
+ ®Çu tiªn tæng hîp polyme m¹ch th¼ng, láng cã khèi lîng
ph©n tö thÊp (polyme trïng hîp s¬ bé – prepolymer
+ giai ®o¹n hai vËt liÖu nµy sÏ chuyÓn thµnh d¹ng cøng
r¾n trong khu«n víi h×nh d¸ng vµ kÝch thíc theo yªu cÇu
cña s¶n phÈm díi t¸c dông cña nhiÖt (hoÆc cña xóc t¸c) →
cÊu tróc ph©n tö t¹o nªn m¹ch líi hay m¹ch kh«ng gian.
+ sau ®ãng r¾n cã thÓ lÊy s¶n phÈm ra ngay mµ kh«ng
cÇn ®Ó nguéi h¼n nh lo¹i nhiÖt dÎo.

S¬ ®å cña ®óc Ðp (a) vµ ®óc phun (b).

 .
•§óc Ðp : PLM+phô gia →khu«n ( ®îc nung)→Ðp
•§óc phun: →chÊt dÎo ®îc piston ®Èy vµo khu«n
• §óc ®ïn ¸p dông cho nhùa nhiÖt dÎo
•Thæi ( gièng thuû tinh)
•§æ khu«n ( gièng KL, gèm)
III. Elastome(Cao su) :
• Mét nhãm s¶n phÈm cña vËt liÖu polyme lµ lo¹i cã tÝnh
®µn håi cao nh cao su tªn khoa häc lµ elastome. §Æc
®iÓm cÊu tróc cña elastome lµ cã m¹ch líi tha.
• Nguyªn c«ng c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o elastome
®îc gäi lµ lu hãa.
Lu hãa (vulcanization)
Ph¶n øng lu hãa lµ ph¶n øng kh«ng thuËn nghÞch x¶y ra
chñ yÕu ë nhiÖt ®é cao→lu huúnh (S) sÏ nèi c¸c m¹ch c¹nh
nhau vµ t¹o nªn m¹ng líi.
VD: C¸c cÇu nèi lu huúnh h×nh thµnh trong polyizopren
theo ph¶n øng sau:

H CH3 H H H CH3 H H
       

 C  C = C  C   C  C  C  C 
   

H H H H
+ 2S → S S
H H H H
    

 C  C = C  C   C  C  C  C 
       

H CH3 H H H CH3 H H

• Sau khi lu hãa cao su vÉn gi÷ ®îc c¸c ®Æc tÝnh ®µn håi
nhng c¬ tÝnh ®îc c¶i thiÖn:

- m«®un ®µn håi E cao h¬n (®êng cong biÓu thÞ tû lÖ σ

/ ε dèc h¬n), ®é bÒn cao h¬n.

- E t¨ng tû lÖ thuËn víi mËt ®é m¹ng líi. (§Ó t¹o mét lo¹i
cao su cã ®é gi·n dµi lín mµ kh«ng ®øt c¸c liªn kÕt ®ång
hãa trÞ, m¹ng líi ph¶i tha vµ c¸ch xa nhau)

- C¸c cao su th«ng dông thêng chøa tõ 1 ®Õn 5% lu huúnh.

T¨ng lîng S sÏ lµm cho ®é cøng cña cao su t¨ng lªn, lµm nã
trë nªn khã mßn, chèng «xy hãa tèt h¬n ®¸p øng tèt c¸c
yªu cÇu sö dông nhng lµm gi¶m ®é gi·n dµi. → cã ®Æc
®iÓm cña lo¹i nhùa nhiÖt r¾n.
Cao su thiªn nhiªn: → mñ cao su → t¸c dông víi axit axªtic
→®«ng ®Æc ( t¸ch ra khái chÊt láng) →c¸n, sÊy kh«
→hun khãi
(tr¸nh mèc háng)
•lu ho¸ ®Ó t¨ng c¬ tÝnh, tÝnh ®µn håi, ho¸ tÝnh:
+ lu ho¸ nãng: cao su+ bét lu huúnh →nung nãng
 +lu ho¸ l¹nh: ng©m trong dung dÞch: Carbondisunfua (
hoÆc
Luhuúnh clorua)
Cao su tæng hîp:
•SX tõ khÝ thiªn nhiªn
•Cao su butadien: s¨m lèp « t«
•Cao su silicon ( mÒm dÎo cao ë (-900C) vµ bÒn ë
2500C) →c¸ch ®iÖn ë T cao, dông cô chøa thùc phÈm,
chÞu dÇu, nhiÖt
IV. Mét sè PLM kh¸c:

1. Sîi
- Cã kh¶ n¨ng kÐo thµnh sîi dµi ®Õn tû lÖ 100: 1 gi÷a
chiÒu dµi vµ ®êng kÝnh.
- §¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ c¬ - lý - hãa kh¸ kh¾t khe, v×
trong khi sö dông, sîi ph¶i chÞu c¸c lùc c¬ häc nh kÐo
c¨ng, uèn, mµi mßn, xÐ; c¸ch nhiÖt, ®iÖn, æn ®Þnh hãa
häc víi m«i trêng.
- C¸c tÝnh chÊt nµy ®îc quyÕt ®Þnh bëi b¶n chÊt cña
polyme vµ qu¸ tr×nh kÐo sîi: polyme ®em dïng ph¶i lµ lo¹i
cã khèi lîng ph©n tö t¬ng ®èi cao, møc ®é kÕt tinh cao víi
cÊu tróc m¹ch th¼ng kh«ng cã m¹ch nh¸nh, c©n ®èi vµ
®iÒu hßa.
- VÒ c¸ch kÐo sîi, phæ biÕn h¬n c¶ lµ polyme ®îc nung
®Õn tr¹ng th¸i láng nhít, råi ®îc b¬m qua khu«n cã rÊt
nhiÒu lç bÐ, t¹o thµnh c¸c sîi ®¬n vµ hãa r¾n ngay khi
tiÕp xóc víi kh«ng khÝ. - - Trong qu¸ tr×nh kÐo sîi, ®é bÒn
cña polyme ®îc t¨ng lªn theo híng trôc sîi.
C¸c polyme ®îc dïng ®Ó kÐo sîi lµ polyamit, polyeste
PTE...

2. Mµng
- Mµng (foil) lµ vËt liÖu ph¼ng, máng cã chiÒu dµy tõ
0,025 ®Õn 0,125mm.
- Mµng chñ yÕu ®îc dïng ®Ó lµm tói, bao b× thùc phÈm
vµ c¸c hµng hãa kh¸c.
- Polyme lµm mµng ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c tÝnh chÊt sau:
khèi lîng riªng nhÑ, ®é mÒm dÎo, ®é bÒn kÐo, xÐ r¸ch
cao, bÒn víi níc, ®é thÊm c¸c lo¹i khÝ nhÊt lµ h¬i níc ph¶i
thÊp.
- Thêng dïng polyetylen, polypropylen.
- §a sè mµng ®îc s¶n xuÊt b»ng c¸ch ®ïn qua qua mét khe
hÑp cña khu«n, sau ®ã qua trôc ®Ó gi¶m chiÒu dµy vµ
t¨ng ®é bÒn.
3. S¬n:
• s¬n trong dung m«i h÷u c¬
•s¬n cã hµm lîng chÊt pha r¾n cao
•s¬n khuyÕch t¸n trong níc
•s¬n khuyÕch t¸n trong m«i trêng kh«ng ph¶i lµ níc
•s¬n bét
4. Keo:→d¸n 2 bÒ mÆt
•PLM ë tr¹ng th¸i láng, c¸ch Èm, c¸ch ®iÖn
•H¹n chÕ do T lµm viÖc thÊp
•lµ chÊt nhiÖt r¾n, nhiÖt dÎo, cao su, PLM tù nhiªn( tinh
bét, g«m....)
5. ChÊt dÎo xèp:
•cã lîng bät khÝ lín ( CO2, N2, NH3), nhÑ ( 0,02-
0,85g/cm3)
•c¸ch ©m, nhiÖt, ®iÖn, bÒn thÊp
•chÕ t¹o: tõ PVC, PS +dung m«i + chÊt t¹o bät →cho
dung m«i bay h¬i
7.3. VËt liÖu kÕt hîp ( composit)
7.3.1. Kh¸i niÖm:
1. §Þnh nghÜa : Lµ vËt liÖu nhiÒu pha, kh¸c nhau vÒ
thµnh phÇn ho¸ häc, hÇu nh kh«ng hoµ tan vµo nhau,
ph©n c¸ch nhau b»ng ranh giíi pha theo nh÷ng s¬ ®å
thiÕt kÕ tõ tríc→tËn dông vµ ph¸t triÓn nh÷ng tÝnh
chÊt tèt cña tõng pha
2. §Æc ®iÓm:
•Lµ vËt liÖu nhiÒu pha, kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn ho¸
häc, hÇu nh kh«ng hoµ tan vµo nhau, ph©n c¸ch nhau
b»ng ranh giíi pha
•Thêng lµ 2 pha:
+ pha liªn tôc trong toµn khèi →nÒn
+ pha ph©n bè gi¸n ®o¹n, nÒn bao bäc →cèt
•Tû lÖ, h×nh d¸ng, kÝch thíc , sù ph©n bè nÒn-cèt →
theo thiÕt kÕ
•TÝnh chÊt c¸c pha thµnh phÇn kÕt hîp →tÝnh chÊt
chung cña Composit nhng kh«ng bao hµm tÊt c¶ c¸c
tÝnh chÊt cña c¸c pha thµnh phÇn (chØ lùa chän nh÷ng
tÝnh chÊt tèt vµ ph¸t huy)
3. Ph©n lo¹i:
•Theo ®Æc ®iÓm cña nÒn: nÒn polyme; KL; gèm
•Theo h×nh häc cèt:
+ cèt h¹t ( th«, mÞn) - c¸c phÇn tö lµ ®¼ng trôc
+cèt sîi ( tû lÖ chiÒu dµi /®êng kÝnh kh¸ lín): liªn tôc;
gi¸n ®o¹n (cã híng vµ ngÉu nhiªn)
+cèt cÊu tróc ( líp; tÊm 3 líp; tæ ong)

COMPOZIT
↓ ↓ ↓
Cèt h¹t Cèt sîi Compozit cÊu tróc
↓ ↓ ↓
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
 H¹t th« H¹t mÞn Liªn tôc Gi¸n ®o¹n Líp TÊm ba líp Tæ ong
↓
↓ ↓
Cã híng NgÉu nhiªn
4.Vai trß cña cèt:
•Thêng lµ c¸c VL bÒn ë T0 thêng vµ cao, m« ®un ®µn
håi (®é cøng v÷ng)cao, khèi lîng riªng nhá
•Cèt cã thÓ lµ: KL ( thÐp kh«ng gØ, W, Mo...), v« c¬( C,
thuû tinh, gèm), h÷u c¬ ( polyamit)
•H×nh d¹ng, kÝch thíc, hµm lîng vµ sù ph©n bè →¶nh
hëng m¹nh ®Õn tÝnh chÊt cña composit
5. Vai trß cña nÒn:
•Liªn kÕt cèt thµnh mét khèi thèng nhÊt
•T¹o kh¶ n¨ng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ph¬ng ph¸p gia c«ng
theo thiÕt kÕ
•Che phñ b¶o vÖ cèt tr¸nh h háng vÒ c¬ häc, ho¸
häc...
•NÒn lµ c¸c vËt liÖu kh¸c nhau vµ gåm 4 nhãm: KL, v«
c¬, h÷u c¬, hçn hîp
•TÝnh chÊt nÒn ¶nh hëng ®Õn c«ng nghÖ vµ ®Æc
tÝnh sö dông: T0lµm viÖc, σ....
7.3.2. Liªn kÕt nÒn- cèt:
1. Liªn kÕt c¬ häc: th«ng qua nhÊp nh« bÒ mÆt
hoÆc ma s¸t nÒn-cèt
→kÐm bÒn (khi lùc nÐn däc trôc hoÆc kÐo ngang sîi
cèt)
2. Liªn kÕt nhê thÊm ít: →nhê n¨ng lîng søc c¨ng bÒ
mÆt ( trªn ranh giíi nÒn-cèt sau khi nÒn ®«ng ®Æc )
→pha nÒn dÝnh ít víi cèt→quyÕt ®Þnh ®é bÒn liªn kÕt
3. Liªn kÕt ph¶n øng: ranh giíi nÒn -cèt cã ph¶n øng
→t¹o hîp chÊt ho¸ häc, ®Æc tÝnh cña hîp chÊt ho¸ häc
quyÕt ®Þnh ®é bÒn liªn kÕt ( lo¹i liªn kÕt nµy thêng
bÒn h¬n c¶)
4. Liªn kÕt «xyt: ®Æc trng cho nÒn KL víi cèt lµ
chÝnh «xyt cña KL ®ã
7.3.3. Composit cèt h¹t:
•cèt lµ c¸c h¹t ®¼ng trôc, cøng, bÒn( «xyt, nitrit,
c¸cbit, borit)
•h¹t th« vµ mÞn
I. H¹t th«: →®a d¹ng vµ sö dông phæ biÕn trong CN
x©y dùng
a. §Æc ®iÓm:
• t¬ng t¸c kh«ng x¶y ra ë møc ®é " nguyªn tö " hay "
ph©n tö"
• c¬ chÕ ho¸ bÒn: sù c¶n trë biÕn d¹ng cña nÒn ë vïng
l©n cËn víi h¹t do chÌn Ðp ( theo quan ®iÓm c¬ häc
m«i trêng liªn tôc)
 • theo ®Æc tÝnh ph©n bè h¹t trong nÒn →Ec (m« ®un
®µn håi cña composit) phô thuéc vµo: tû lÖ VnEn ( thÓ
tÝch, m« ®un ®µn håi nÒn) vµ VhEh(thÓ tÝch , m« ®un
®µn håi h¹t):

Ecx = VnEn+ VhEh (1)

Ecy.z = EnEh/ (VnEh + VhEn ) (2)

Sù phô thuéc cña m«®un ®µn håi vµo hµm lîng cèt trong compozit

nÒn Cu cèt h¹t W.

Ecx m« ®un ®µn håi composit theo trôc ox

Ecy.z m« ®un ®µn håi composit theo trôc oy hoÆc oz
• Sù hãa bÒn tèt nhÊt (giíi h¹n trªn) thÓ hiÖn ë ph¬ng
h¹t bè trÝ dµy ®Æc h¬n,
•KÐm nhÊt (giíi h¹n díi) ë ph¬ng h¹t s¾p xÕp tha h¬n
c¶.
 → compozit lo¹i nµy cã tÝnh chÊt phô thuéc thµnh
phÇn (hµm lîng cèt) Khi cèt h¹t, ph©n bè cèt ®Òu theo
c¸c ph¬ng →E n»m ë vïng gi÷a giíi h¹n trªn ( Ecx) vµ giíi
h¹n díi (Ecy.z) trong h×nh trªn

b.Mét sè composit h¹t th« th«ng dông :

•hîp kim cøng
•hîp kim lµm tiÕp ®iÓm : nÒn Cu- cèt W, nÒn Ag- cèt
W( hoÆc Mo)
kÕt hîp tèt cña c¸c kim lo¹i khã ch¶y (W, Mo) víi c¸c kim
lo¹i cã tÝnh dÉn nhiÖt cao (Cu, Ag) còng lµ lo¹i
compozit h¹t th« nÒn kim lo¹i, trong ®ã mét tÝnh chÊt
(E) cña lo¹i nÒn Cu cèt W ®· ®îc tr×nh bµy ë trªn
•bª t«ng: cèt sái( ®¸) - nÒn ceramic( xim¨ng)
II. H¹t mÞn:
a. §Æc ®iÓm
•Cèt cã kÝch thíc nhá ( < 0,1µm)
•lµ vËt liÖu bÒn, cøng, æn ®Þnh nhiÖt cao
•thêng lµ: nitrit, cacbit, «xyt....
•t¬ng t¸c ë møc ®é nguyªn tö hay ph©n tö
•c¬ chÕ ho¸ bÒn: gièng tiÕt pha ph©n t¸n khi ph©n
ho¸ dung dÞch r¾n
 qu¸ b·o hoµ: khi lùc t¸c dông →nÒn chÞu toµn bé t¶i
→cèt ®ãng vai
trß h·m lÖch →t¨ng bÒn, cøng
b.Mét sè composit cèt h¹t mÞn th«ng dông:
• SAP, SAAP (CAΠ, CAC): composit nÒn Al- cèt Al2O3(5-20%)
→b¸n thµnh phÈm èng,d©y chÞu T cao ( 300-5000C),
¨n mßn
• T - D Nicken (Thoria Dispersed Nickel): composit
nÒn Ni- cèt ThO2 (2%)→bÒn, T lµm viÖc cao( 1000-
11000C)→vËt liÖu trong hang kh«ng, vò trô, tua bin.....
7.3.4. Composit cèt sîi:
- Compozit cèt sîi lµ lo¹i compozit kÕt cÊu quan träng
nhÊt v× :
•Cã ®é bÒn riªng vµ E riªng cao →nÒn vµ cèt cã khèi l-
îng riªng nhá
•TÝnh chÊt composit phô thuéc vµo:
+ b¶n chÊt vËt liÖu cèt-nÒn
+ ®é bÒn liªn kÕt cèt- nÒn
+ sù ph©n bè, ®Þnh híng sîi, kÝch thíc vµ h×nh d¹ng
sîi
- ë ®©y nÕu quy íc r»ng liªn kÕt trªn ranh giíi pha nÒn -
cèt ®îc coi lµ hoµn h¶o → kh¶o s¸t c¸c yÕu tè cßn l¹i
 a.¶nh hëng cña yÕu tè h×nh häc sîi:

• Sù ph©n bè vµ ®Þnh híng sîi:

+ ph©n bè mét ph¬ng ( ®Þnh híng song song theo
mét ph¬ng)→ σ däc sîi > σ vu«ng gãc víi sîi
+ ph©n bè trªn mét mÆt theo 2 ph¬ng vu«ng gãc víi
nhau( nh v¶i dÖt): )→ σ theo 2 ph¬ng s¬i cao h¬n c¶
( kiÓu dÖt)
+ ph©n bè trªn mét mÆt nhng sîi ®Æt ngÉu nhiªn →
®é bÒn cã tÝnh ngÉu nhiªn
+ ph©n bè theo 3 ph¬ng vu«ng gãc víi nhau:σ lín nhÊt
theo 3 ph¬ng t¬ng øng.

S¬ ®å ph©n bè vµ
®Þnh híng cèt sîi:
a. mét chiÒu,
 b. dÖt hai chiÒu vu«ng gãc trong mét mÆt,
c. rèi ngÉu nhiªn trong mét mÆt,
d. ®an quÊn ba chiÒu vu«ng gãc.

• ChiÒu dµi sîi:

- §iÒu quan träng nhÊt ®èi víi compozit kÕt cÊu cèt sîi
ph¶i cã cÊu tróc sao cho t¶i träng ®Æt vµo ph¶i ®îc dån
vµo sîi lµ pha cã ®é bÒn cao, nÕu chØ tËp trung vµo nÒn
lµ pha kÐm bÒn h¬n sÏ dÉn ®Õn ph¸ hñy pha nµy mét
c¸ch nhanh chãng→c¬ tÝnh phô thuéc vµo møc ®é truyÒn
t¶i träng tõ nÒn vµo sîi.

S¬ ®å biÕn d¹ng nÒn khi ®Æt t¶i vµo compozit cèt sîi ng¾n, biÕn d¹ng ë
phÇn nÒn bao quanh sîi chÞu kÐo.

- §èi víi lo¹i cèt sîi ng¾n, díi t¸c dông cña øng suÊt ®Æt
vµo sù biÕn d¹ng cña nÒn dõng l¹i ë (®Çu) mót sîi, mét
phÇn nÒn bÞ ch¶y ( h×nh trªn) → kh«ng cã sù truyÒn t¶i
tõ nÒn vµo mót sîi. → c¶i thiÖn mét khi chiÒu dµi sîi t¨ng
lªn.
- Ngêi ta ®· tÝnh ®îc r»ng khi sîi dµi b»ng hay dµi h¬n mét
chiÒu dµi tíi h¹n lc míi lµm t¨ng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®é
bÒn vµ ®é cøng v÷ng cña compozit.
- HiÖu qu¶ khi chiÒu dµi sîi( l) > lth ( l tíih¹n), lth phô thuéc
®êng kÝnh d cña sîi, giíi h¹n bÒn (σb)f cña sîi (fiber) vµ søc
bÒn liªn kÕt gi÷a sîi vµ nÒn (hay giíi h¹n ch¶y c¾t cña nÒn
τm) theo biÓu thøc:
lth= (σ b)s. d/τ n
trong ®ã: (σb)s. giíi h¹n bÒn cña sîi
d-®êng kÝnh sîi
τn - giíi h¹n ch¶y c¾t cña nÒn( søc bÒn liªn kÕt
gi÷a sîi vµ nÒn)
VD: sîi thuû tinh hay c¸cbon: lth≈1mm (> ®êng kÝnh
sîi 20-150 lÇn)
- Qui íc r»ng:
+ khi l>15lth →cèt liªn tôc hay dµi
+ khi l<15lth →cèt kh«ng liªn tôc hay ng¾n;
+ khi l<lth →cèt h¹t , nÒn bao quanh sîi bÞ biÕn d¹ng ®Õn
møc kh«ng cã sù truyÒn t¶i, t¸c dông gia cêng cña sîi
kh«ng cã, ®îc coi nh compozit h¹t.
- S¬ ®å cÊu tróc cña lo¹i compozit cèt sîi trong ®ã lo¹i cèt
sîi liªn tôc th¼ng hµng (gäi ng¾n gän lµ liªn tôc) nh ë
h×nh a lµ lo¹i quan träng h¬n c¶ ( tham kh¶o vÒ c¸ch tÝnh
sÏ ®îc kh¶o s¸t díi ®©y.
• ¶nh hëng cña hµm lîng sîi ( Vs) ®Õn ®é bÒn:
(σb)c= Vn. (σb)n= (1-Vs). (σb)n

S¬ ®å cÊu tróc cña compozit cèt sîi:

a. liªn tôc (liªn tôc th¼nghµng),
b. gi¸n ®o¹n th¼ng hµng,
c. gi¸n ®o¹n hçn ®én.

trong ®ã σn lµ øng suÊt trong nÒn t¹i thêi ®iÓm cèt sîi bÞ
®øt → Giíi h¹n bÒn cña compozit tû lÖ bËc nhÊt víi thÓ
tÝch cèt sîi Vs

b. TÝnh chÊt cña mét sè lo¹i cèt sîi

 VËt liÖu Khèi lîng Giíi h¹n M«®un NhiÖt ®é lµm viÖc, max, 0C
riªng, bÒn, MPa ®µn håi,
3
g/cm GPa
R©u ®¬n tinh thÓ
Grafit 2,20 20000 690 2500
SiC 3,20 20000 480 1600
Si3Ni4 3,20 14000 380 -
Al2O3 3,90 14000- 415-550 -
18000
Sîi
Thñy tinh E 2,54 3500 72 550
Thñy tinh R 2,50 4400 80 650
Thñy tinh S 2,48 4800 84 650
Cacbon 1,80 1500- 150-500 2000-2500
5500
Al2O3 3,20 2100 170 800
SiC 3,00 3900 425 900
B (bo) 2,65 3700 300-420 500-700
D©y (kim lo¹i)
ThÐp 7,80 4100 210 -
cacbon cao
Mo 10,2 1400 360 -
W 19,3 4300 400 -

Chó ý: ®é bÒn cña sîi cèt kh«ng nh÷ng chØ phô thuéc vµo b¶n
chÊt cña vËt liÖu lµm sîi mµ cßn phô thuéc rÊt m¹nh vµo kÝch thíc
h×nh häc mµ cô thÓ lµ ®êng kÝnh cña nã. Víi cïng vËt liÖu, do x¸c
suÊt cã mÆt c¸c khuyÕt tËt (vÝ dô c¸c vÕt nøt nhá) trªn bÒ mÆt
sîi nhá sÏ thÊp h¬n ë sîi to, v× vËy sîi cµng nhá cã ®é bÒn cµng
cao. §©y lµ ®Æc ®iÓm rÊt quan träng ®Ó c¸c nhµ c«ng nghÖ
quan t©m tríc hÕt khi lùa chän sîi cèt.
c. D¹ng cèt sîi vµ vËt liÖu chÕ t¹o:
Cã 3 lo¹i:
• R©u (whiskers) lµ s¶n phÈm cã ®êng kÝnh rÊt nhá (cì 1 ÷
2µm), tû lÖ l/d >1000 lÇn (kü thuËt nu«i ®¬n tinh thÓ).
- Do kÝch thíc nhá, møc ®é hoµn thiÖn tinh thÓ rÊt cao
(hÇu nh chØ cã mét lÖch xo¾n) vµ kh«ng cã nøt, rçng nªn
cã ®é bÒn rÊt cao (gÇn b»ng ®é bÒn lý thuyÕt) → cha ®-
îc dïng réng r·i v× qu¸ ®¾t vµ rÊt khã g¾n kÕt vµo nÒn.
- VËt liÖu ®Ó chÕ t¹o r©u cã thÓ lµ grafit, SiC, Si3N, Al2O3..
• sîi cèt: ( kÐo, chuèt) →®a tinh thÓ hoÆc V§H , kÝch thíc
vµi chôc ®Õn vµi tr¨m µm; tû l/d rÊt kh¸c nhau
- d©y: ( d= 50-300µm) nh thÐp C. W, Mo
- VËt liÖu chÕ t¹o cèt sîi cã thÓ lµ polyme nh polyamit, lµ
ceramic nh thñy tinh, «xyt nh«m, cacbit silic hoÆc bo,
cacbon.
•vËt liÖu:
- sîi thuû tinh ( T lµm viÖc = 500-7000C)
+ gåm c¸c «xyt SiO2, Al2O3, BO3. CaO, MgO...
+ ®îc sö dông réng r·i lµm cèt v× dÔ chÕ t¹o nã tõ tr¹ng
th¸i mÒm láng vµ cã ®é bÒn cao.
+ trong qu¸ tr×nh kÐo, bÒ mÆt sîi bÞ cä s¸t víi bÒ mÆt
cøng kh¸c nhê ®ã lµm mÊt ®i c¸c vÕt nøt vµ nh lµ ®îc bäc
bëi líp ¸o míi, b¸m dÝnh tèt víi nÒn.
- sîi c¸c bon ( T lµm viÖc = 2000-25000C)
+ nhê sù ®Þnh híng chñ yÕu cña c¸c mÆt ®¸y lôc gi¸c
(chØ víi liªn kÕt ®ång hãa trÞ) song song víi trôc sîi nªn cã
®é bÒn rÊt cao
+ sù grafit hãa cã thÓ x¶y ra kh«ng hoµn toµn nªn vÉn cßn
c¸c vïng v« ®Þnh h×nh (chØ trong r©u grafit míi ®¹t møc
®é tinh thÓ hoµn toµn) nªn ®é bÒn cã thÓ thay ®æi trong
giíi h¹n , tïy thuéc vµo tû lÖ nµy
- polyme ( T lµm viÖc <2000C), Nãi chung c¸c polyme cã
m«®un ®µn håi nhá.
+ HiÖn chØ dïng lo¹i polyamit th¬m (d¹ng th¬ng phÈm cã
hai lo¹i kelva 49 vµ kelva 29
+ Nhîc ®iÓm cña chÊt nµy lµ nhiÖt ®é lµm viÖc thÊp (<
200oC).
- ceramic ( T lµm viÖc = 700-8000C) : B, SiC, Al2O3

d. VËt liÖu lµm nÒn

- Thêng lµ polyme vµ kim lo¹i v× chóng cã tÝnh dÎo tèt.

- Kim lo¹i dïng lµm pha nÒn thêng lµ nh«m vµ ®ång.
- Polyme lµ pha nÒn ®îc dïng phæ biÕn h¬n víi ®ñ chñng
lo¹i c¶ nhiÖt r¾n lÉn nhiÖt dÎo: polyeste, nylon, epoxy,
nhùa fenol, polyamit, melamin.
- HiÖn cßn Ýt dïng nÒn lµ ceramic trõ bªt«ng cèt thÐp lµ
lo¹i phæ biÕn nhÊt hiÖn nay.
7.3.5. Mét sè composit th«ng dông:
1. NÒn polyme- cèt sîi thuû tinh:
- s¶n xuÊt víi khèi lîng nhiÒu nhÊt v× chóng kh¸ rÎ, nhÑ, cã
®é bÒn riªng cao vµ sù g¾n kÕt tèt gi÷a hai pha nÒn -
cèt, víi c¶ hai lo¹i cèt sîi liªn tôc còng nh gi¸n ®o¹n.
- Lo¹i phæ biÕn nhÊt lµ polyeste - sîi thñy tinh, tiÕp ®Õn
lµ nylon - sîi thñy tinh.
- Nhîc ®iÓm : kh«ng ®ñ ®é cøng v÷ng trong mét sè tr-
êng hîp yªu cÇu (nh khi lµm kÕt cÊu cña m¸y bay,
cÇu...), T lµm viÖc thÊp, díi 200oC (trªn ®ã polyme bÞ
ch¶y vµ hñy ho¹i).
- §îc dïng ngµy cµng nhiÒu trong c¸c ph¬ng tiÖn vËn t¶i
®Æc biÖt lµ vá (th©n) xe h¬i, tµu biÓn, èng dÉn,
container chøa hµng, tÊm l¸t sµn c«ng nghiÖp. §Æc biÖt
trong c«ng nghiÖp «t« nã cã søc c¹nh tranh cao nhê gi¶m
®îc khèi lîng vµ →tiªu hao nhiªn liÖu.
2. NÒn KL- cèt sîi:
- nÒn: Al;Cu (phæ biÕn nhÊt), Mg; Ti
- cèt : sîi B, W...; tû lÖ thÓ tÝch sîi 20 ÷ 50%.

- øng dông trong CN hµng kh«ng, tua bin

u ®iÓm: c¬ tÝnh cao, T lµm viÖc cao, dÉn ®iÖn, nhiÖt
tèt....
nhîc ®iÓm: nÆng, c«ng nghÖ chÕ t¹o phøc t¹p....

3. Compozit polyme - sîi kh¸c

- Compozit polyme - sîi cacbon : cã m«®un ®µn håi riªng
cao h¬n, tÝnh chÞu nhiÖt ®é vµ bÒn hãa häc cao h¬n nh-
ng ®¾t h¬n vµ chØ cã lo¹i sîi gi¸n ®o¹n. Lo¹i compozit nµy
cã søc c¹nh tranh lín trong m¸y bay do gi¶m nhÑ ®îc khèi l-
îng (gi¶m 20 ÷ 30% so víi dïng kim lo¹i).
- Compozit epoxy - sîi bo ®îc dïng trong m¸y bay lªn th¼ng
(lµm c¸nh r«to
- Compozit polyme - sîi aramit b¾t ®Çu ®îc dïng trong
hµng kh«ng, tµu biÓn vµ ®å dïng thÓ thao.
4.Composit cÊu tróc líp :
- VD cña compozit nµy qua gç d¸n, cãt Ðp: Chóng gåm bëi
c¸c líp (tÊm) cã ®é bÒn dÞ híng cao (nh gç, compozit cèt
sîi liªn tôc th¼ng hµng), ®îc s¾p xÕp sao cho c¸c ph¬ng
®é bÒn cao nhÊt cña c¸c líp, tÊm kÒ nhau ®îc ®æi híng
liªn tôc vµ ®îc Ðp kÕt dÝnh víi nhau→ Nhê ®ã lo¹i nµy cã
®é bÒn cao theo c¸c ph¬ng song song víi mÆt tÊm, nhng
rÊt kÐm theo ph¬ng vu«ng gãc víi tÊm.
 S¬ ®å t¹o compozit cÊu tróc d¹ng líp.

S¬ ®å cña panel sandwich.

- Gåm ba líp :
+ Hai líp mÆt ®îc chÕ t¹o tõ vËt liÖu cã ®é bÒn hay ®é
cøng v÷ng cao (nh hîp kim nh«m, titan, thÐp vµ compozit
d¹ng líp) cã chøc n¨ng chÞu toµn bé t¶i träng t¸c dông theo
c¸c ph¬ng song song víi mÆt tÊm.
+ Líp gi÷a (lâi) cã hai chøc n¨ng: ng¨n c¸ch hai líp trªn,
chèng biÕn d¹ng theo ph¬ng vu«ng gãc vµ t¹o ®é cøng
v÷ng tr¸nh cong vªnh. VËt liÖu lµm lâi cã thÓ lµ polyme
xèp, caosu nh©n t¹o, chÊt dÝnh v« c¬, gç nhÑ…..