Professional Documents
Culture Documents
F7G
GIAO TRNH
AI SO AI CNG
O NGUYEN SN
2000
ai So ai Cng
-2-
MUC LUC
muc luc ..........................................................................................................................2
CHNG 1: AI CNG VE CAU TRUC AI SO ................................................7
1. Tap hp - Anh xa - Quan he..................................................................................7
1.1 Tap hp. ...........................................................................................................7
1.2 Anh xa ..............................................................................................................8
f ( A B) = f ( A) f ( B)
....................................................................8
A, B X
f ( A B) f ( A) f ( B)
f 1 (U V ) = f 1 (U ) f 1 (V )
U, V Y 1
.........................................................9
f (U V ) = f 1 (U ) f 1 (V )
1.3 Tap hu han - vo han - em c....................................................................9
1.4 Quan he hai ngoi. ...........................................................................................9
1.5 Quan he tng ng. ...................................................................................10
1.6 Menh e.........................................................................................................11
1.7 Quan he th t ...............................................................................................12
2. Cau truc ai so .....................................................................................................13
2.1 Phep toan ai so .............................................................................................13
2.2 Cac tnh chat cua phep toan ai so...............................................................14
2.3 Cac phan t ac biet......................................................................................15
2.4 Cau truc ai so...............................................................................................15
2.5 Cac cau truc ai so c ban .............................................................................16
BAI TAP ......................................................................................................................18
CHNG 2: SO HOC TREN 9..............................................................................21
1. So t nhien ...........................................................................................................21
1.1 Xay dng so t nhien .....................................................................................21
1.2 Phep cong tren ...........................................................................................21
1.3 nh l.............................................................................................................22
1.4 Phep nhan tren ...........................................................................................23
1.5 nh l..............................................................................................................23
1.6 Quan he th t tren tap hp so t nhien .......................................................23
1.7 nh l: ............................................................................................................23
2. Vanh so nguyen ...................................................................................................24
2.1 Xay dng tap so nguyen ................................................................................24
2.2 Phep cong ......................................................................................................25
2.3 Phep nhan .....................................................................................................25
2.4 nh l.............................................................................................................26
2.5 Quan he th t tren 9....................................................................................27
3. S chia het tren tap so nguyen ...........................................................................27
3.1 nh ngha.......................................................................................................27
3.2 Tnh chat ( a, b, c, d la cac so nguyen) ........................................................27
3.3 nh l ( phep chia Euclide) ..........................................................................28
3.4 c chung ln nhat (CLN) .........................................................................28
3.5 nh l ............................................................................................................28
3.6 He qua...........................................................................................................29
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-3-
3.7 nh l ............................................................................................................29
3.8 nh l..............................................................................................................30
3.9 Thuat toan tm CLN cua hai so.................................................................30
4. So nguyen to cung nhau. ....................................................................................30
4.1 nh ngha.......................................................................................................30
4.2 nh l (Bezout) ..............................................................................................31
4.3 nh l (Gauss)...............................................................................................31
4.4 nh l.............................................................................................................31
5 Boi chung nho nhat (BCNN) ...............................................................................32
5.1 nh ngha :.....................................................................................................32
5.2 Menh e.........................................................................................................32
5.3 Menh e..........................................................................................................33
6. So nguyen to .......................................................................................................33
6.1 nh ngha......................................................................................................33
6.2 nh l..............................................................................................................33
6.3 nh l..............................................................................................................33
6.4 nh l.............................................................................................................34
6.5 nh l .............................................................................................................34
6.6 nh l.............................................................................................................34
6.7 Sang Eratosthene...........................................................................................34
6.8 nh l ( c ban cua so hoc) ..........................................................................35
6.9 Dang phan tch chnh tac...............................................................................36
6.10 nh l...........................................................................................................36
6.11 Cach tm CLN va BCNN........................................................................36
7 ong d .................................................................................................................37
7.1 nh ngha......................................................................................................37
7.2 Lp ong d ..................................................................................................37
7.3 Tnh chat ........................................................................................................38
BAI TAP ......................................................................................................................39
CHNG 3: NHOM ...................................................................................................42
1 Na nhom - V nhom ............................................................................................42
1.1 nh ngha.......................................................................................................42
1.2 Tch cua n phan t trong na nhom ..............................................................42
1.3 nh l..............................................................................................................42
1.4 nh l..............................................................................................................43
2 Nhom .....................................................................................................................44
2.1 nh ngha.......................................................................................................44
2.2 Cac tnh chat c ban cua nhom .....................................................................45
3. Nhom con ............................................................................................................47
3.1 nh ngha......................................................................................................47
3.2 nh l (tieu chuan e nhan biet mot nhom con) ..........................................47
3.3 Nhom con sinh bi mot tap con cua nhom ...................................................48
4. Nhom con chuan tac - Nhom thng..................................................................49
4.1 Lp ke - Quan he tng ng xac nh bi mot nhom con .......................49
4.2 Menh e.........................................................................................................50
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-4-
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-5-
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-6-
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-7-
CHNG 1:
AI CNG VE CAU TRUC AI SO
1. Tap hp - Anh xa - Quan he.
1.1 Tap hp.
Tap hp la mot khai niem ban au. Tap hp c mo ta nh mot toan the nao
o bao gom nhng oi tng nao o co cung mot dau hieu hay mot tnh chat nhat
nh. Cac oi tng lap nen tap hp goi la phan t. Ta thng k hieu cac tap hp
bang cac ch cai A, B, X, Y.... con cac phan t cua chung bang cac ch cai nho a,
b, x, y Co hai cach e xac nh mot tap hp, mot la liet ke ra tat ca cac phan t
cua no, A = {a1 ,a2 ,an }; hai la mieu ta ac tnh cac phan t tao nen tap hp,
X = {x : x co tnh chat E }. Neu a la phan t cua tap hp A th ta viet a A. Neu
a khong la phan t cua tap hp A th ta viet a A. Tap hp khong cha mot phan t
nao c goi la tap hp rong va k hieu la .
V du, cac tap hp so ma ta a quen biet : tap cac so t nhien (khong co so 0)
= {1, 2, 3, , n,}; tap so t nhien (vi so 0), 0 = {0,1, 2, , n,}; tap cac so
: m 9, n }; tap
nguyen 9 = {0, 1, 2,, n,}; tap cac so hu t = { m
n
[0, 1
V DU:
n =1
1
n
] = [0, 1)
Giao cua hai tap hp A va B la mot tap hp gom tat ca cac phan t ong thi
thuoc tap hp A va tap hp B. Giao cua hai tap hp c k hieu la A B.
Giao cua ho cac tap hp {A } la mot tap hp B gom tat ca cac phan t ong
thi thuoc vao moi tap hp A va c k hieu la B = A .
V DU:
n =1
1
n
, n1 ] = {0}
o Nguyen Sn
A B = B A
(Giao hoan)
A (B C) = (A B) C (Ket hp)
ai So ai Cng
-8-
3) A ( A ) = (A A )
A ( A ) = (A A )
(Phan phoi)
Hieu cua hai tap hp A va B la mot tap hp gom tat ca cac phan t cua tap hp
A ma khong phai la phan t cua tap hp B. Hieu cua hai tap hp c k hieu la A
\ B hay A B
Hieu oi xng cua hai tap hp A va B la tap hp (A B) (B A). Hieu oi
xng cua hai tap hp c k hieu la A B. Ro rang rang A B = B A.
Tch trc tiep hay tch Descartes cua hai tap hp A va B la mot tap hp gom
moi cap (x,y) ay x A va y B, va c k hieu la A B.
Tch Descartes cua ho cac tap hp {A } .I la mot tap hp gom cac ho
(a ) .I , vi a A vi moi I, va c k hieu la A .
I
1.2 Anh xa
Cho hai tap hp X va Y. Mot anh xa t X vao Y la mot qui luat f nao o cho
tng ng mot phan t x X vi duy nhat mot phan t y Y . X c goi la tap
nguon hay mien xac nh con Y la tap ch hay mien gia tr. Phan t y c goi la
anh cua x, con x c goi la tao anh cua y qua anh xa f, khi o ta viet y = f(x). e
ch mot anh xa t X vao Y thng dung k hieu
f : X Y, x a y = f(x)
Cho anh xa f : X Y va U, V lan lt la cac tap con cua X va Y. Tap hp f
(U) = {f(x) : x U} c goi la anh cua tap hp U qua anh xa f, con tap hp f
1
(V) = {x X : f(x) V } c goi la nghch anh cua tap hp V.
Anh xa f U :U Y, xac nh bi f U (x) = f(x) vi moi x U, c goi la han
che cua anh xa f tren U. Anh xa idX : X X, idX(x) = x, c goi la anh xa
ong nhat tren X.
Ta co cac tnh chat sau
f (A B) = f (A) f (B)
f (A B) f (A) f (B)
A, B X
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
-9-
f 1 (U V) = f 1 (U) f 1 ( V)
U, V Y 1
1
1
f (U V) = f (U) f ( V)
CHU Y : ang thc f(A B) = f(A) f(B) noi chung khong ung. Chang han,
], B = [ 2 , 3
].
xet anh xa f : 3 3 , f(x) = sinx; va A = [0, 3
4
2
Hai anh xa f1 : X1 Y1 va f2 : X2 Y2 c goi la bang nhau neu X1 = X2 va
f1(x) = f2(x) vi moi x X1, khi o ta viet f1 = f2.
Cho hai anh xa f : X Y va g : Y Z . Hp cua f vi g, ky hieu la gof, la anh
xa t X vao Z, c xac nh bi (gof)(x) = g(f(x)). Neu h : Z T la mot anh xa
khac th ta co ho(gof) = (hog)o f.
Anh xa f : X Y c goi la n anh neu anh cua hai phan t khac nhau trong
X la hai phan t khac nhau trong Y. Anh xa f c goi la toan anh neu f(X) = Y,
tc la oi vi moi phan t y Y ton tai mot phan t x X sao cho y = f(x). Mot
anh xa va n anh va toan anh c goi la song anh.
Neu f : X Y la mot song anh th oi vi moi y thuoc Y co duy nhat mot x
thuoc X sao cho y = f(x). ieu nay cho phep xac nh mot anh xa f 1 t Y vao
X vi f 1(y) := x neu f(x) = y. Anh xa f 1 c goi la anh xa ngc cua anh
xa f. Hien nhien rang f1o f = idX va f o f1 = idY. Ta cung co the de kiem
tra rang, neu f : X Y, g : Y Z la cac song anh th f 1 : Y X, (g o f) : X
Z cung la cac song anh va (g o f)1 = f 1 o g1.
neu n <
0.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 10 -
1) phan xa
neu
2) oi xng
neu
3) phan xng neu
x R x, x X
x R y y R x.
x R y va y R x x = y.
4) bac cau
x R y va y R z x R z.
neu
V DU:
a) Quan he be hn '' '' thong thng tren tap la phan xa, khong oi xng,
phan xng, bac cau.
b) Quan he vuong goc trong tap hp cac ng thang cua mat phang la oi
xng, khong phan xa, khong phan xng, khong bac cau.
va c k hieu la [x] R , hoac [x], hoac x , hoac x . Moi phan t cua [x] R c goi
la mot ai dien cua [x] R .
Tap hp X R := { [x] : x X } c goi la tap thng cua X oi vi quan he
tng ng R . Anh xa : X X R , (x) = [x], la mot toan anh va c goi
la toan cau chnh tac.
V DU:
a) Quan he bang nhau trong mot tap hp bat k X la mot quan he tng
ng. Vi moi x thuoc X, ta co [x] = {x} va X R = {{x}, x X}.
b) Vi moi n , quan he ong d modulo n tren 9, k hieu x y(mod n)
va oc la '' x la ong d vi y modulo n '', c xac nh bi:
x y(mod n) x y chia het cho n
la mot quan he tng ng. Lp tng ng cua x c goi la lp ong d
modulo n cua x , va thng c k hieu la x = {x + kn, k 9 }.
Mot ho P = {X } I cac tap con cua X goi la mot phan lp (hay phan hoach)
cua X neu
o Nguyen Sn
1)
X , I.
ai So ai Cng
- 11 -
= X
I
2)
3)
X X
X = X .
1.6 Menh e
a) Neu R la mot quan he tng ng trong X th tap thng X R la mot
phan lp cua X.
b) Neu P = {X } I la mot phan lp cua X th R(P) = {(x,y) X X : ton
Neu [x] [y] , tc la ton tai z [x] [y]. Khi o zRx va zRy. V vay xRy (do
tnh oi xng va bac cau cua R). T o, [x]= [y].
b) Gia s P = {X } I la mot phan lp cua X va R(P) la quan he tren X
xac nh bi : x R(P) y X P, x, y X .
Tnh phan xa va tnh oi xng cua R(P) la ro rang. Gia s x, y, z X sao cho x
R(P) y va y R(P) z. Khi o ton tai X va X sao cho x, y X va y, z X .
Nh vay, X X va do P la phan lp cua X nen X = X . T o, x, z
thuoc X = X , tc la x R(P) z. ieu nay suy ra tnh bac cau cua R(P).
Ta co nhan xet rang, neu x X th [x] R ( P ) = X . That vay, neu lay bat k y
thuoc [x] R ( P ) th y R(P) x nen ton tai X P sao cho y, x X . Nhng khi o, v
X va X co chung phan t x nen trung nhau; tc la y cung la phan t cua X ,
ieu nay suy ra [x] R ( P ) X . Ngc lai, neu lay bat k y thuoc X th do x cung
thuoc X nen x R(P) y, tc la y [x] R ( P ) . T o, X [x] R ( P ) .
Nhan xet tren suy ra phan con lai cua menh e.
NHAN XET :
a) Neu R la mot quan he tng ng trong X, th vi moi x, y thuoc X ta co
x R y [x] = [y] x [y] y [x]
b) Menh e 1.6 cho thay mot s tng ng 1 1 gia tap cac quan he tng ng
tren X va tap cac phan hoach cua X.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 12 -
1.7 Quan he th t
Quan he 2 ngoi R tren tap X c goi la quan he th t khong chat neu no co
cac tnh chat phan xa, phan xng va bac cau, va c goi la quan he th t
chat neu no ch co cac tnh phan xng va bac cau .
Cho R la quan he th t tren X. Hai phan t a, b X c goi la so sanh c
oi vi R neu luon luon co a R b hoac b R a. Mot quan he th t R tren X goi la
quan he th t toan phan neu moi cap phan t khac nhau cua X eu so sanh
c, con trai lai th c goi la quan he th t bo phan.
V DU:
a) Quan he be hn
toan phan.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 13 -
2. Cau truc ai so
2.1 Phep toan ai so
Cho X va Y la hai tap khac . Phep toan trong ( hay luat hp thanh trong)
tren X la mot anh xa F : X x X X. Phep toan ngoai(hay luat hp thanh
ngoai) tren X vi tap toan t Y la anh xa G : Y x X X. Phan t F(x,y),
G(x,y) c goi la cai hp thanh cua x va y.
Ngi ta thng viet cai hp thanh cua x va y bang cach viet x va y theo mot th
t nhat nh vi mot dau ac trng cho phep toan at gia x va y. Chang han,
F(x,y) = x + y, F(x,y) = x.y, F(x,y) = x* y, F(x,y) = x y, . Phep toan trong k hieu
bang dau + c goi la phep cong, cai hp thanh x + y luc nay c goi la tong
cua x va y. Phep toan trong k hieu bang dau c goi la phep nhan, cai hp
thanh x y (oi khi cung c viet xy) luc nay c goi la tch cua x va y.
V DU:
a) Tren 9 cac anh xa (x,y) a xy; (x,y) a x + y ( phep nhan va cong thong
thng) la cac phep toan trong. Anh xa (x,y) a x * y = 2x + 6xy + 5y cung la phep
toan trong tren 9. Tuy nhien anh xa (x,y) a xy khong phai la phep toan tren 9, v
noi chung xy khong thuoc 9.
b) Tren P(X) = {A : A X }, cac anh xa (A, B) a A B, (A, B) a A B
la cac phep toan trong.
c) Tren tap M(X) = {f : X X}, cac anh xa t X vao X, anh xa (f, g) a f o g
la phep toan trong
d) oi vi moi so thc x va so t nhien n, cac anh xa (n, x) a nx, (n,x) a xn la cac
phep toan ngoai tren 3 vi tap toan t .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 14 -
Mot phep toan * tren mot tap hu han X = {x1, x2, , xn} thng c cho bang
cach trnh bay di dang mot bang. Trong bang , ngi ta viet cac phan t cua X
ben tren va ben trai cua bang, dau * cua phep toan c at goc trai pha tren.
Trong phan giao cua hang th i va cot th j, ngi ta viet cai hp thanh xi * xj.
x1
:
xi
:
x1
x 1* x 1
:
x i* x 1
:
xn
x n* x 1 ... x n* x j ... x n* x n
...
xj
... x 1* x j
:
:
... x i* x j
:
:
...
xn
... x 1* x n
:
:
... x i* x n
:
:
(a * b) * c = a * (b * c)
a*b = b*a
vi moi a, b, c X
vi moi a, b X
Tnh phan phoi : Gia s la mot phep toan khac tren X. Khi o phep
toan * c goi la
a) phan phoi trai oi vi neu a * (b c) = a * b a * c, a, b, c X
b) phan phoi phai oi vi neu (b c) * a = b * a c * a, a, b, c X
c) phan phoi oi vi phep toan neu no phan phoi trai lan phan phoi phai.
Thoa luat gian c : Phep toan
2) Trong tap hp cac anh xa t X vao X, phep toan hp g o f co tnh ket hp,
khong giao hoan ( neu X co nhieu hn mot phan t )
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 15 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 16 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 17 -
=
=
=
=
x + y
x + x
( x)
x
Mot modul tren mot trng c goi la la mot khong gian vector hay khong
gian tuyen tnh.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 18 -
BAI TAP
1. Chng minh rang :
1) A B A B = A va A B = B
2) A B = A A B
3) A B = B A B
2. Cho X, Y la hai tap con cua Z, hay chng to
1) Z X Z Y Y X
2) (Z Y) Y = X Y X
3. Chng minh rang :
k =1
k =1
k =1
Cho v du chng to noi chung dau ' = ' khong xay ra.
4. Chng minh rang vi cac tap hp bat k A, B, C th
1)
2)
3)
4)
A (B C)
(A B)C
A (B C)
(A B) C
=
=
=
=
(A B) (A C)
(A C) (B C)
(A B ) (A C)
(A C) (B C)
5. Xet tap hp {A1,A2 ,.,An } ma cac phan t A1,A2 ,.,An la nhng tap hp.
Chng minh rang co t nhat mot tap hp Ai khong cha mot tap hp nao trong cac
tap hp con lai.
6. Cho n0 la mot so t nhien. Xet tnh n anh, toan anh, song anh cua anh xa
n 0 n
n 0 + n
f : , f(n) :=
khi n < n 0
khi n n 0
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 19 -
a + b khi b 0
, X=9
khi b < 0
a
2) a* b =
3) a* b =
a 2 + b 2 , X = (0, + ).
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 20 -
4) a* b = a + b ab, X = 3
5) a* b = ex + y, X = 3
6) a* b = ab, X =
17. Cho X la mot tap hp ma tren o co hai phep toan trong * va vi phan t
n v tng ng la e0 va e. Ngoai ra phep toan * phan phoi trai oi vi phep va
phep toan phan phoi trai oi vi phep * . Chng minh rang a * a = a va a a =
a vi moi a X.
18. Phep nhan cac so vo t co phai la phep toan trong tren tap cac so vo t khong?
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 21 -
CHNG 2:
SO HOC TREN 9
1. So t nhien
1.1 Xay dng so t nhien
Ta xay dng tap so t nhien bang phng phap tien e, o la tap hp cung vi
anh xa : thoa man cac tien e (goi la tien e Peano) sau ay :
1) Co mot phan t k hieu la 1 .
2) : + := {n : n 1} la mot song anh.
. S IN
3) Neu . 1 S
. (n ) S khi n S
th S = .
Tap vi anh xa thoa man cac tien e tren c goi la tap so t nhien, moi
phan t cua no c goi la mot so t nhien.
Ngi ta k hieu (1) = 2, (2) = 3, (3) = 4, (4) = 5,
NHAN XET:
a) Neu ta k hieu (n) bang n+ va hnh dung n+ nh la '' phan t ng lien sau
phan t n '' th tien e 2) noi rang:
- (n) 1, n, tc la, so 1 khong ng lien sau bat k so t nhien nao.
- n +, ! m : (m) = m+ = n, tc la moi so t nhien khac 1 eu ng lien
sau khong qua mot so t nhien.
b) Tien e 3) cho mot phng phap chng minh goi la phep chng minh qui nap.
Neu muon chng minh mot tnh chat E nao o ung vi moi so t nhien, th trc
het ta chng minh tnh chat o ung cho so t nhien 1, sau o chng minh no ung
cho so n+ ( so ng lien sau so n ), vi '' gia thiet qui nap'' rang tnh chat E ung
cho so n.
c) m = n m+ = n+
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 22 -
e nh ngha phep cong c ung an, can phai ch ra rang tong cua hai so t
nhien ton tai va c xac nh duy nhat.
S ton tai. at S = {n : m , anh xa (n,m) a n + m thoa a) va b)}
- Vi n = 1, at 1 + m = m+ th ro rang rang 1 S.
- Gia s n S, tc la xac nh c n + m vi moi m thoa a) va b). Vi n+
neu ta at n+ + m = (n + m)+ th
n+ + 1 = (n + 1)+ = (n+)+ va
- T o, n+ S, va theo tien e 3) th S = .
S duy nhat. Gia s con co phep toan (m,n) a n * m thoa man cac tnh chat
n * 1 = n+ va n * m+ = (n * m)+. at S = {m : n + m = n * m, n }. V n
+1 = n+ = n * 1 nen 1 S . Gia s m S, tc la n + m = n * m, khi o n * m+ =
(n * m)+ = (n + m)+ = n + m+, suy ra m+ S. T o, theo tien e 3) ta co S = .
NHAN XET Trong chng minh s ton tai cua phep toan +, ngi ta a nh
ngha 1 + m := m+.
1.3 nh l
(, +) la na nhom giao hoan, thoa luat gian c.
Chng minh:
Tnh ket hp: at S = {k : m + (n + k) = (m + n) + k n, m }.
Ta co 1 S, v m + (n + 1) = m + n+ = (m + n)+ = (m + n) + 1.
Gia s k S,
khi o
m + (n + k+) = m + (n + k+) = m + (n + k)+
= (m + (n + k))+ = ((m + n) + k)+ = (m + n) + k+.
Suy ra k+ S. T o S = .
Tnh giao hoan : Neu at S = {m : m + n = n + m, n }
Ta co 1 S, v 1 + n = n+ = n + 1
Gia s m S,
khi o
n + m+ = (n + m)+ = (m + n)+ = m + n+ = m + (1 + n)
= (m + 1) + n = m+ + n.
Suy ra m+ S. T o S = .
Thoa luat gian c : S = {k : neu n + k = m + k th n = m }.
Ta co 1 S, v neu n + 1 = m + 1 th n+ = m+, t o n = m.
Gia s k S va n + k+ = m + k+
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 23 -
khi o
(n + k)+ = (m + k)+ n + k = m + k n = m
Suy ra k+ S. T o S = .
1.5 nh l
Chng minh: Chng minh bang phng phap qui nap tng t nh oi vi phep
cong. Phan t n v la so 1.
Ta noi mot na nhom (v nhom, nhom) (X, * ) la nhom (v nhom, nhom) sap
th t (bo phan, toan phan, tot, chat, khong chat) neu tren tap X a xac nh mot
quan he th t (bo phan, toan phan, tot, chat, khong chat), < , sao cho
t x < y keo theo x * a < y * a va a * x < a * y vi moi a X.
va X c goi la nhom (v nhom, nhom) sap th t manh neu them tnh chat
t x * a < y * a hoac a * x < a * y keo theo x < y, vi moi a X.
1.7 nh l:
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 24 -
Chng minh:
(ch chng minh cho quan he , oi vi quan he < cung tng t )
Sap th t toan phan: Vi moi m , at S = {n : n m hoac m n}.
Trc het ta co 1 S, that vay, neu m =1 th ieu o la ro rang, neu m 1 th m =
k+ = k +1 vi k nao o, tc la 1 < m, t o 1 S.
Gia s n S. Co ba kha nang xay ra :
- Neu n = m th n+ = m + 1, t o m n+, tc la n+ S.
- Neu n < m th m = n + k vi k nao o, the th m = n + 1 = n+ hoac
m = n + h+ = (n + h)+ = n+ + h (vi h+ = k), t o n+ m, tc la n+ S.
- Neu m < n th n = m + k vi k nao o, suy ra n+ = (m + k)+ = m + k+,
t o m < n+, tc la n+ S.
Tom lai, trong moi trng hp eu co n+ S. Vay theo tien e 3) th S = .
Sap th t tot: Vi moi A , at S = {a : a x vi moi x A }
Trc het ta co 1 S va S ( v neu x A th do x+ > x nen x+ S).
Ta luon tm c mot so b S sao cho b+ S, v neu khong, tc la vi moi b S
suy ra b+ S, th do tien e 3) ta co S = . So b nay phai thuoc A. That vay, neu b
A th do b S nen ta co b < x vi moi x A. T o b+ x vi moi x thuoc A,
tc la b+ S. Nhng ieu nay mau thuan vi b+ S. Nh vay, ta a ch ra rang,
ton tai so b A sao cho b x vi moi x A, ngha la b la phan t be nhat cua A.
Sap th t manh: Ta se chng minh cac khang nh sau
a b a + c b + c , vi moi c
a b ac bc ,
vi moi c
- Gia s a b. Neu a = b th ro rang a + c = b + c, ac = bc. Neu a < b th ta co b = a
+ k vi k nao o. Khi o
b + c = (a + k) + c = (a + c) + k a + c < b + c
bc = (a + k )c = ac + kc
ac < bc.
- Gia s a + c b + c (tng ng ac bc). Neu b < a th theo chng minh chieu
thuan, b + c < a + c (tng ng bc < ac). ieu nay dan en mau thuan.
2. Vanh so nguyen
2.1 Xay dng tap so nguyen
Xet tap = {(m, n) : m, n } gom moi cap so t nhien. Tren tap
a vao mot quan he tng ng nh sau:
(m, n) ~ (p, q) m + q = n + p.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 25 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 26 -
2.4 nh l
( 9 , +, ) la mot vanh, hn na la mot mien nguyen .
Chng minh:
oi vi phep cong phan t n v la lp co dang [a, a], phan t nghch ao cua
[m, n] la [n, m]. oi vi phep nhan phan t n v co dang [1 + a, a]. Cac tnh
chat khac cua phep toan cong va nhan e lam cho ( 9 , +, ) la mot vanh ch la
mot s kiem tra n gian nh nh ngha cua cac phep toan va cac tnh chat a biet
oi vi tap so t nhien.
Gia s [m, n] [p, q] = 0 = [a, a], tc la (mp + nq, mq + np) ~ (a, a). Khi o ta co
mp + nq + a = mq + np + a, hay mp + nq = mq + np (1). Neu [m, n] 0, tc la m
n, th ta se ch ra [p, q] = 0. Gia s m < n (oi vi m > n cung tng t), khi o n =
m + k vi k nao o va ang thc (1) tr thanh
mp + (m + k)q = mq + (m + k)p
hay
mp + mq + kq = mq + mp + kp,
t o, do luat gian c oi vi phep cong va phep nhan cac so t nhien ta co q = p,
tc la [p, q] = 0. ieu nay suy ra tren 9 khong co c cua khong.
NHAN XET:
a) Neu at 9> 0 = { [n + a, a] : a, n } 9 th ( 9> 0 , +) la mot na nhom
cong va t ang cau : 9> 0 , n a [n + a, a], co the ong nhat vi 9> 0, tc
la mot so t nhien n c ong nhat vi lp tat ca cac cap dang (n + a, a) vi
a chay qua tap hp .
b) Mot so nguyen bat k [m, n] eu co the viet di dang :
[n + k , n ] khi m < n
o Nguyen Sn
= {.... 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3,.....} .
ai So ai Cng
- 27 -
a | a va 1 | a.
Neu
Neu
Neu
Neu
Neu
Neu
Neu
a | 1 th
a | b va
a | b va
a | b th
a | b va
a | b va
a | b th
a=1
b | a th a = b.
b | c th a | c
a | bc
a | c th a | b + c
c | d th ac | bd
an | bn ( n la so t nhien)
n
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 28 -
k khi b > 0
th k | b | = qb, va t nhng ieu a trnh bay
k
khi
b
<
0
Neu at q =
tren ta co a = bq + r vi 0 r < | b |.
3.5 nh l
c chung ln nhat cua n so nguyen bat k a1, a2, ..., an luon luon ton tai.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 29 -
Chng minh :
Neu a1 = a2 = ... = an = 0 th ro rang (a1, a2, ..., an ) = 0. Gia s a1, a2, ..., an khong
ong thi bang khong.
n
at I = {y 9 : y = x i a i , xi 9 , i =1,2,,n} va J = {| y | : y I} {0}.
i =1
3.6 He qua
a) Neu e la c chung ln nhat cua a1, a2,..., an th ton tai x1, x2, ...,xn 9 sao cho
e = x1a1 + x2a2 +...+ xnan.
b) Neu e la c chung cua a1, a2,..., an va ton tai x1, x2, ...,xn 9 sao cho e =
x1a1 + x2a2 +...+ xnan th e la c chung ln nhat cua a1, a2,..., an.
Chng minh:
a) Xet c chung ln nhat d cua a1, a2,..., an trong chng minh nh l 1.5. V
e = d nen ta co ieu phai chng minh.
n
i =1
3.7 nh l
d la c chung ln nhat cua a1, a2, ..., an khi va ch khi d la c chung ln nhat
cua (a1,...,an-1) va an .
Chng minh :
Gia s d = (a1 ,. . ., an), d1 = ((a1 ,. . ., an-1), an) va m = (a1 ,. . ., an-1). V d la c
cua ai vi moi i = 1, 2, , n nen d la C cua m va an ; nhng d1 la CLN cua m
va an nen d la c cua d1. Mat khac d1 la C cua m va an nen d1 la C cua cua
ai vi moi i = 1, 2, , n va do d la la CLN cua ai vi moi i = 1, 2, , n nen d1
la c d. T o d1 = d.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 30 -
3.8 nh l
Gia s a, b, q, r la nhng so nguyen thoa man he thc a = bq + r. Khi o CLN
cua a va b cung la CLN cua b va r.
Chng minh: Neu at d = (a, b) th d | a va d | b, nhng v r = a bq nen ta cung
co d | r va d | b. Gia s c la mot C bat k cua b va r, khi o v a = bq + r nen c
cung la C cua
b va a, vay c phai la c cua d. T o d = (b, r).
Qua trnh chia nh vay phai cham dt sau mot so hu han bc v day cac so t
nhien | b | > r0 > > ri > 0 khong the giam vo han. Gia s en bc n
nao o ta co rn+1 = 0 va rn 0, th theo nh l 3.8 suy ra CLN cua a va b la rn.
V DU: Tm CLN cua 9100 va 1848
Giai: Ta sap xep cac phep chia lien tiep nh sau:
4
1
12
5
9100 : 1848 : 1708 : 140 : 28
1708
140
28
0
T o (9100, 1848) = 28.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 31 -
Ta noi rang cac so nguyen a1, a2, ..., an nguyen to cung nhau tng oi neu va
ch neu (ai, aj) = 1 vi moi i j.
NHAN XET:
1) Neu cac so nguyen a1, a2, ..., an nguyen
to cung nhau tng oi th chung la
nguyen to cung nhau, v khi o
(a1, a2, a3, ..., an) = ((a1, a2), a3, ..., an) = (1, a3, ..., an) = 1
ieu ngc lai noi chung khong ung, chang han a1 = 3, a2 = 10, a3 = 15.
2) Neu (a, b) = 1 va c | b th (a, c) = 1. That vay, neu d va (d | a, d | c)
th (d | a, d | b), vay d = 1. T o suy ra (a, c) = 1.
4.2 nh l (Bezout)
ieu kien can va u e cac so nguyen a1, a2, ..., an nguyen to cung nhau la ton tai
n
4.3 nh l (Gauss)
Neu cac so nguyen a, b, c thoa man a | bc va (a, b) = 1 th a | c.
Chng minh: Gia s (a, b) = 1 va a | bc. Theo nh l Bezout, ton tai hai so nguyen x
va y sao cho ax + by = 1. Suy ra c = axc + byc. V a | axc va a | byc nen a | c.
4.4 nh l
Cho x, a1, a2, , an la cac so nguyen khac 0. Khi o
n
Chng minh:
() Ta chng minh bang cach qui nap theo n. Vi n = 1 th khang nh la hien
nhien. oi vi n = 2, gia s (x, a1) = (x, a2). Theo nh l Bezout, ton tai u1, v1, u2,
v2 9 sao cho xu1 + a1v1 = 1 va xu2 + a2v2 = 1. Khi o (x, a1 a2) = 1 v
1 = (xu1 + a1v1)(xu2 + a2v2) = x(x u1 u2 + a1 v1 u2 + u1 a2 v2) + (a1 a2)(v1 v2)
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 32 -
Vay, khang nh ung vi n = 2. Bay gi, gia thiet khang nh ung vi n va gia s
a1, a2, , an+1 9 sao cho (x, ai) = 1, vi moi i {1, 2, , n, n +1}. The th (x, ai)
n
= 1, vi moi i {1, 2, , n} va theo gia thiet qui nap, ( x, a i ) = 1, roi theo ket
i =1
i =1
i =1
( x, a i ) = ( x, a i .an+1) = 1
n
( ) Neu ( x, a i ) = 1 th theo nhan xet 2) trong muc 4.1 suy ra (x, ai) = 1.
i =1
5.2 Menh e
(a, b)[a, b] = | ab | vi moi a, b 9
Chng minh:
Neu a = 0 hoac b = 0 th hien nhien. Vay ta ch chng minh cho trng hp a va b
eu khac 0, khi o (a,b) 0. Neu at m =
ab
(a , b )
va b. Goi t la mot boi chung bat k cua a va b. V a | t nen ton tai c 9 sao cho
t
ac
b
t
=
. V b | t nen
cung la c cua
, va do
(a , b )
(a , b )
(a , b )
(a , b )
b
ac
a
b
la c cua
. Nhng
va
la nguyen to cung nhau nen
o
(a , b )
(a , b )
(a , b )
(a , b )
t = ac, t o
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 33 -
b
ab
la c cua c. Vay
la c cua ac = t, t
(a , b )
(a , b )
o m | t, tc la m = [a, b]
NHAN XET: T menh e 5.2 suy ra neu a va b la nguyen to cung nhau th ab la
BCNN cua a va b.
5.3 Menh e
BCNN cua n so nguyen a1,...,an luon luon ton tai va
[a1,...,an] = [[a1,...,an-1], an] .
Chng minh (Ta chng minh bang quy nap.)
n = 2 (do 5.2)
Gia s ton tai mn1 = [a1,...,an1] . at m = [mn1, an]. V m la boi chung cua
mn1 va an nen m la boi chung cua a1,...,an. Gia s t la boi chung cua a1,...,an .
Hien nhien t la boi chung cua a1,...,an-1 , do o t la boi cua mn-1 va an . V m la
BCNN cua mn-1 va an nen t la boi cua m. Vay m = [a1,...,an]
6. So nguyen to
e n gian, cac khai niem va ket qua trong phan nay ta ch trnh bay tren tap cac
so nguyen dng . Cac khai niem va ket qua o cung co the chuyen len tap cac
so nguyen 9.
6.1 nh ngha
Mot so t nhien khac 1 goi la so nguyen to neu no ch chia het cho 1 va cho
chnh no . Mot so t nhien khac 1 va khong phai la so nguyen to c goi la hp
so. Ta co the noi so nguyen n la so nguyen to neu | n | la so nguyen to.
CHU Y : So 1 khong phai la so nguyen to cung khong phai la hp so.
6.2 nh l
c so dng nho nhat khac 1 cua mot so t nhien ln hn 1 la mot so nguyen to.
Chng minh: Xet a va a >1. Goi p la c so dng nho nhat khac 1 cua a.
Neu p khong phai la nguyen to th p la hp so, nen p co mot c so la p1 vi :1 <
p1 < p. Nhng khi o p1 cung la c so cua a, va ieu nay mau thuan vi tnh nho
nhat cua p.
6.3 nh l
Tap cac so nguyen to trong la vo han .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 34 -
6.4 nh l
Cho a va p la so nguyen to. Khi o hoac (a, p) = 1 hoac p | a.
Chng minh: V (a, p) la mot c cua p, nen no ch co the la p hoac la 1. Neu
(a, p) 1 th (a, p) = p , nhng khi o p | a.
6.5 nh l
Gia s a1,...,an va p la so nguyen to. Khi o hai ieu sau ay la tng ng
n
1) p la c cua a i
i =1
suy ra (p, ai) =1, vi moi i. T o, theo nh l 4.4, (p, a i ) =1, vay p =1, va ieu
o dan en mau thuan.
i =1
(2 1) la hien nhien
6.6 nh l
c so dng nho nhat khac 1 cua mot hp so a >1 la mot so nguyen to nho hn
hoac bang a .
Chng minh: Gia s c so o la p, khi o p la nguyen to va a = pa1.V a1 la mot
c dng khac cua a nen a1 p, the th a = pa1 p2.Vay p a
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 35 -
Lap day so 1, 2, 3, 4, , n
(So th nhat ln hn 1 cua day so tren la 2, hien nhien 2 la so nguyen to)
Trong day so tren, ta xoa tat ca cac boi cua 2.
(So th nhat ng sau 2 khong b xoa la 3. Hien nhien 3 la so nguyen to)
Tiep tuc ta xoa tat ca cac boi cua 3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C tiep tuc theo cach o, ta xoa tat ca cac boi so cua cac so nguyen to nho hn
mot so nguyen to p, th tat ca cac so khong b xoa nho hn p2 eu nguyen to. That
vay, moi hp so a nho hn p2 eu a b xoa v la boi cua c so dng nho nhat
cua no, uc so nay, theo 6.6, nho hn a < p.
Suy ra rang :
1) Khi xoa cac boi cua mot so nguyen to p, th so au tien b xoa la p2.
2) Khi a xoa cac boi cua cac so nguyen to n th hoan thanh viec lap bang.
V DU: Neu n = 50 th ta ch xoa cac boi cua cac so nguyen to 2,3,5,7.
p1a1 vi 1 a1 < a.
a1 . Ta co
p2a2 vi 1 a2 < a1 .
. . . . . . . .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 36 -
V DU:
6.10 nh l
k
a = p 1 1 p 2 2 .p kmm .
d = p 11 p 22 . p rmm
vi
ri ki , i = 1, 2, , m.
Chng minh:
Gia s d | a, tc la a = dq. ang thc nay chng to moi c so nguyen to cua d
eu co mat trong a vi so mu cua no trong d khong vt qua so mu cua no trong a.
Gia s a va d co dang nh tren, ta co
k
k r1 k 2 r2
p2
. p kmm rm )
a = p 1 1 p 2 2 .p kmm = p 11 p 22 . p rmm ( p 1 1
ang thc nay chng to d | a.
V DU: Cho a = 60 = 22. 3. 5. Cac c cua a co dang d = 2x. 3y. 5z . Cho x lan
lt cac gia tr 0, 1, 2; cho y lan lt cac gia tr 0,1 va z lan lt la 0, 1 th ta se
c tat ca cac c cua a, chang han vi x = 2, y = 1, z = 0 ta co mot
c cua a = 60 la d = 4.
tm
, trong o ki va ti co the bang 0, khi o
a = p 1 1 p 2 2 .p kmm va b = p 11 p 22 .p m
min(k1 , t1 )
(a, b) = p 1
o Nguyen Sn
min( k 2 , t 2 )
p2
k m ,t m )
.. . p min(
m
ai So ai Cng
max(k 1 , t 1 )
[a, b] = p 1
V DU:
- 37 -
max(k 2 , t 2 )
p2
ax ( k m , t m )
.. . p m
m
7 ong d
7.1 nh ngha
Cho m la mot so t nhien ln hn 1, va a, b la hai so nguyen. Noi rang a la ong
d modulo m vi b (hoac a ong d vi b theo modulo m) neu trong phep chia a
va b cho m ta c cung mot so d. Neu a ong d vi b theo modulo m th ta viet
a b (mod m) va goi he thc nay la ong d thc modulo m.
Ta co cac dang tng ng khac cua nh ngha ong d:
1) a b (mod m) m | (a b)
2) a b (mod m) a = b + mk vi k 9
That vay, ta chng minh chang han 1). Neu a b (mod m) th theo nh ngha ta co
a = m q1 + r va b = m q2 + r. T o, a b = m(q1 q2), tc la m |(a b). Ngc lai,
neu m | (a b), tc la a b = m q. Gia s b = mq1 + r vi 0 r < m khi o ta co a =
mq + b = mq + mq1 + r = m(q + q1) + r. ieu nay chng to khi chia a va b cho m th
co cung so d r.
7.2 Lp ong d
Quan he ong d modulo m la mot quan he tng ng tren 9. That vay, tnh
phan xa va i xng la hien nhien. Gia s a b(mod m) va b c(mod m), khi o m
| (a b) va m | (b c), suy ra m | (a b) + (b c), tc la m | (a c), vay a c (mod
m) va do o co tnh bac cau.
Ta k hieu 9/m9 la tap thng cua 9 theo quan he (tng ng) ong d modulo
m. Vi moi x 9, ta k hieu lp tng ng cha cua x trong 9/m9 la x hay [x].
Nh phep chia Euclide cho m : x = mq + r, 0 r m 1, ta thay rang moi so
nguyen x eu ong d modul m vi r {0, 1, 2, , m 1}. Hn na cac so thuoc
{0, 1, 2, , m 1} khong ong d vi nhau theo modulo m, do o co ung m lp
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 38 -
ong d theo modulo m, ma ta co the chon cac so tren lam ai dien cho moi lp,
9
/m9 = { 0 , 1 , 2 , , m 1 }.
i =1
k
i =1
k
i =1
i =1
ai bi (mod m)
ai bi (mod m)
i =1
i =1
i =1
i =1
i =1
ai = bi + m ti va ai = bi + m Q.
Tnh chat 2: Cac khang nh di ay la he qua trc tiep cua tnh chat 1
a) Neu a b (mod m) th a c b c (mod m)
b) Neu a b (mod m) th a + km b (mod m)
c) Neu a b (mod m) th an bn (mod m)
V DU: Tm tat ca cac so nguyen p 2 sao cho p va 2p + p2 la nhng so nguyen
to.
Giai: Ro rang p = 2 khong thch hp va p = 3 la thoa man yeu cau e ra. Neu p la
so nguyen to 5 th ta co 2p (1)p (mod 3) va p2 1(mod 3). T o suy ra 2p +
p2 0 (mod 3). V 2p + p2 la nguyen to nen ta co V 2p + p2 = 3, nhng ieu nay la
khong the. Nh vay so p can tm la p = 3.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 39 -
BAI TAP
1. Chng minh rang neu k la mot so nguyen dng va a1, a2, ,an la n so
nguyen th
(ka1, ka2, ,kan) = k(a1, a2, ,an)
2. Chng minh rang neu so nguyen dng c la c chung cua n so nguyen a1, a2,
, an th
a a
a
1
( 1 , 2 , ., n ) = (a1, a2, ,an)
c
1 th 2 2 1(mod 3)
n 1
2 n ( 2 n )!
k =1
b) 7 | (2 2 + 2n + 1)
d) 10 | n2 +(n2 + 1)2 + (n2 + 3)2
e) 8 | 3n + 4n + 1
9. a) Cho a, x1, x2, , xn 9. Chng minh rang, neu x1, x2, , xn la nguyen to cung
n
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 40 -
minh rang vi moi so nguyen b1, b2, , bn ton tai mot so nguyen sao cho
x b i (mod a i )
x (mod a)
x Z, i = 1,2,..., n
b) Giai trong 9 phng trnh sau
x 4(mod 5)
x 3(mod 6)
x 2(mod 7)
n4 n2 + 16 vi n 9
4n3 + 6n2 + 4n + 1 vi n
24n +2 + 1 vi n
5n 3n vi n va n 2.
an + bn + cn + dn vi a, b, c, d va ab = cd
14. Cho a, b sao cho 12 (a3+ b3) la mot so nguyen to. Chng to a = b = 1.
15. Cho n sao cho n 11. Chng minh rang neu n 10, n + 10, n + 60
la nhng so nguyen to th th n + 90 cung la so nguyen to.
n
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 41 -
n7
n 5 23n
+
+
la mot so
7
5
35
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 42 -
CHNG 3: NHOM
1 Na nhom - V nhom
1.1 nh ngha
Cau truc ai so (X, *) vi * la phep toan trong tren X co tnh chat ket hp c
goi la na nhom. Mot na nhom co phan t n v c goi la v nhom. Mot na
nhom la giao hoan neu phep toan tren no co tnh giao hoan.
V DU:
1) Tap so t nhien vi phep toan cong thong thng la mot na nhom giao
hoan. Tap so t nhien(vi so 0) 0 vi phep toan cong thong thng la mot v
nhom giao hoan.
2) Tap so t nhien vi phep toan a* b = (a, b) (CLN cua a va b) la mot
na nhom giao hoan.
3) Tap P(X) cac tap con cua X cung vi phep toan ( hoac ) la v nhom
giao hoan.
4) Tap M(X) cac anh xa t X vao X vi phep toan hp cac anh xa la mot v
nhom khong giao hoan.
Tch cua n phan t a1, a2, , an con c k hieu la a i . Neu na nhom (X,+)
i =1
c viet theo loi cong th ta viet dau tong thay v dau tch:
n
i =1
1.3 nh l
Gia s a1, a2, , an la n phan t bat k cua na nhom (X, ). Khi o
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 43 -
1.4 nh l
Trong mot na nhom giao hoan (X, ) tch a1 a2 an1 an khong phu thuoc
vao th t cac nhan t.
Chng minh: Ta se chng minh nh l tren bang phng phap qui nap theo n. V
(X, ) la na nhom giao hoan nen khang nh ung vi n = 2. Gia s khang nh
ung cho k phan t ,vi 2 k n 1, ta phai chng minh khang nh ung vi n
phan t. Ta se ch ra (vi la hoan v bat k cua 1, 2, , n )
a1 a2 an1 an = a (1) a ( 2) a ( n )
Neu an = a ( k ) th ta co the viet ve phai cua ang thc tren nh sau nh nh l 1.3
va tnh giao hoan cua phep toan :
a (1) a ( k 1) a ( k ) a ( k +1) a ( n )
a ( n ) )]
= (a (1) a ( k 1) ) [a ( k ) (a ( k +1)
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 44 -
2 Nhom
2.1 nh ngha
V nhom (X, *) c goi la mot nhom neu moi phan t cua X eu ton tai phan t
nghch ao. Hay noi cach khac, cau truc ai so (X, *) c goi la mot nhom neu :
a) (x * y) * z = x * (y * z)
vi moi x, y, z X
b) Ton tai phan t e X sao cho e * x = x * e = x vi moi x X
c) Vi moi x X ton tai y X sao cho x * y = y * x = e.
V DU:
1) Tap cac so hu t vi phep cong thong thng la mot nhom. Tap cac so
hu t khac 0, k hieu *, vi phep nhan thong thng la mot nhom. Tap cac so
thc va so phc 3 , vi phep cong thong thng la cac nhom. Tap cac so thc va
so phc khac 0, k hieu 3*, *, vi phep nhan thong thng la cac nhom.
2) Tap hp cac so phc co modul bang 1 vi phep nhan thong thng la mot
nhom.
3) Tap hp gom hai so 1 , 1 vi phep nhan la mot nhom. Tap hp gom bon
so 1, 1, i, i vi phep nhan la mot nhom.
4) Vi X , tap S(X) cac song anh t X vao X la mot nhom di phep toan
hp cac anh xa. Nhom nay c goi la nhom cac hoan v cua tap X.
5) Cho {(XI, )} iI la mot ho cac nhom. at X = X i = {(xi) iI : xi Xi } la
iI
tch Descartes cua ho {Xi} iI .Vi (xi) iI va (yi) iI la hai phan t cua X, ta xac
nh tch cua chung bi : (xi) iI (yi) iI = (xI yi) iI . Khi o (X, ) la mot nhom,
trong o phan t n v la 1 = (1 Xi ) iI va phan t nghch ao cua (xi) iI la
(x i1 ) iI . Ta goi X la tch Descartes hay tch trc tiep cua ho cac nhom {(Xi,
)} iI .
Mot nhom gom ch mot phan t c goi la nhom tam thng. Mot nhom noi
chung co the co vo han hoac hu han phan t . Neu X co hu han phan t th ta noi
X la nhom hu han, va so phan t cua X c goi la cap cua nhom X. Cac nhom
trong v du 3) la cac nhom hu han cap hai va cap 4. Neu phep toan tren X co tnh
giao hoan th ta noi X la nhom giao hoan hay nhom abel. Nhom trong v du 4) la
nhom khong giao hoan.
Trong mot nhom nhan (X, ) ngi ta co the noi en luy tha cua mot phan t
vi so mu la mot so nguyen bat k bang cach at:
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 45 -
an
khi n > 0
1
an =
khi n = 0
(a 1 ) n khi n < 0
vi moi n, m 9 .
2) Neu n = 0 hoac m = 0 la hien nhien. Neu n, m > 0 , cac cong thc c suy ra
r nh l 1.2. Neu m , n < 0 th
an am = (a1)n(a1) m = (a1)(n) + (m) = (a1) (n + m)
o Nguyen Sn
= an+m
ai So ai Cng
(an)m
- 46 -
a a
a n + m a m (a m ) 1
= n 1 n 1 mn
a (a ) (a )
khi n + m 0
khi n + m < 0
= an + m.
Tnh chat 5:
Cho (X, ) la mot na nhom. Khi o ba ieu sau ay la tng ng:
1) (X, ) la mot nhom.
2) Vi moi phan t a, b cua X, phng trnh ax = b cung nh phng trnh
ya = b co nghiem duy nhat.
3) Trong X ton tai phan t n v trai ( tng ng: n v phai) va moi phan t
cua X eu co nghch ao trai(tng ng: nghch ao phai).
Chng minh:
(1 2) Ta thay ngay gia tr x = a1b la nghiem cua phng trnh. o la nghiem
duy nhat v neu c cung la nghiem cua phng trnh, tc la ac = ax = b th c = x.
(2 3) Goi e la nghiem cua phng trnh ya = a. Ta se ch ra e la phan t
n v trai. That vay, vi moi phan t b bat k cua X , neu goi c la nghiem cua
phng trnh ax = b, th ta co eb = e(ac) = (ea)c = ac =b.
Gia s a la mot phan t bat k cua X, khi o phan t nghch ao trai cua a la
nghiem cua phng trnh ya = e.
(3 1) Gia s trong X ton tai phan t n v trai e va moi phan t cua X eu co
nghch ao trai. Lay mot phan t bat k a cua X. goi a1 la nghch ao trai cua a va
(a1)1 la nghch ao trai cua a1. Khi o ta co
aa1 = e(aa1) = ((a1)1 a1) (aa1) = (a1)1(a1 a)a1 = (a1)1(ea1)
= (a1)1a1 = e.
Mat khac, vi moi phan t b cua X, goi b1 la nghch ao trai (va cung la nghch
ao phai) cua b th ta co : be = b(b1b) = (bb1)b = eb = b.
Vay, e la phan t n v cua X va a1 la phan t nghch ao cua a va do o X la
mot nhom.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 47 -
3. Nhom con
3.1 nh ngha
Cho (X, ) la mot nhom , va H la mot tap con cua X. H c goi la on nh (oi
vi phep toan trong X) neu va ch neu a b H vi moi a, b H. Khi o ngi ta
cung noi rang, phep toan tren X cam sinh mot phep toan tren H.
Ta noi mot bo phan on nh H cua nhom X la mot nhom con cua X neu H cung
vi phep toan cam sinh la mot nhom.
CHU Y: Neu H la nhom con cua nhom (X, ) th phan t n v cua X la 1X nam
trong H. That vay, goi 1H la phan t n v cua nhom (H, ). Khi o ta co 1H 1H
= 1H va 1H 1X = 1H , t o suy ra 1H 1H = 1H 1X , va do luat gian c trong
nhom ta co 1X = 1H H.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 48 -
2) ( ,+) la nhom con cua (3 , +). Nhom cac so phc co modul bang 1 la
nhom con cua nhom nhan (*, ). Nhom ({1, 1}, ) la nhom con cua nhom ({1,
1, i, i}, ).
3) Cho (G, ) la mot nhom. Khi o Z(G) = {x G : xg = gx, vi moi g G}
la mot nhom con giao hoan cua nhom G. That vay, vi moi a, b Z(G) va vi moi
g G ta co
(ab)g = a(bg) = a(gb) = (ag)b = (ga)b = g(ab),
tc la ab Z(G).
Mat khac, t ag = ga suy ra
a1 (ag)a1 = a1 (ga)a1
(a1a)(ga1) = (a1g)(aa1)
ga1 = a1g,
tc la a1 Z(G). Tnh giao hoan cua (ZG) la ro rang. Nhom con Z(G) c goi la
tam cua nhom G.
4) Cho (9, +) la nhom nhan cac so nguyen. at n9 = {nk : k 9}. Khi o
n9 la mot nhom con cua (9, +). Hn na, moi nhom con cua (9, +) eu co
dang m9 vi m la mot so nguyen nao o.
That vay, n9 la nhom con v nx ny = n(x y) n9. Bay gi, goi H la mot nhom
con bat k cua nhom (9, +). Neu H ={0} th H = 09. Neu H {0} th ton tai so
nguyen k H vi k 0. Khi o k cung thuoc H do H la nhom con. Nh vay,
trong H co t nhat mot so dng. Goi m la so dng nho nhat trong H. Ta se ch ra
H = m9 . Trc het H m9, that vay, lay x la mot phan t bat k cua H. T phep
chia trong 9 ta c x = mq + r, vi 0 r < m. Neu 0 < r < m th t r = x mq
H dan en mau thuan vi viec m la so dng nho nhat cua H, vay ta phai co r = 0.
T o x = mq m9. Bao ham thc ngc lai m9 H la ro rang.
4) Giao cua mot ho bat k cac nhom con cua mot nhom G cung la mot nhom
con cua nhom G.
That vay, xet mot ho bat k {Xi} iI cac nhom con cua (G, ) va X la giao cua
chung. Lay hai phan t bat k x, y cua X, khi o x,y Xi vi moi i I. V Xi la cac
nhom con nen xy1 Xi vi moi i I, do o xy1 X. T nh l 3.2 suy ra X la mot
nhom con cua G.
NHAN XET: Neu A la mot tap con cua nhom G, th A se cha trong t nhat mot
nhom con cua G, chang han G. Theo v du 4) giao cua tat ca cac nhom con cua G
cha A cung la mot nhom con cha A. Co the kiem tra de dang rang o la nhom
con be nhat cha A, tc la no cha trong moi nhom con cha A cua G.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 49 -
Co mot con ng tong quat e thu c cac nhom con t mot nhom. Xet S la
mot tap con khac cua nhom (G, ). at:
< S > = {a 11 a 22 a nn : ai S, i = 1, n }
Khi o, < S > la nhom con cua G va la nhom con be nhat cha S.
That vay, neu x, y < S > th ro rang xy1 < S >, tc la < S > la mot nhom con
cua G. Goi H la giao cua tat ca cac nhom con cua G cha S. V nhom con H cha
moi phan t a S nen < S > H. V < S > hien nhien cha S nen < S > = H.
Vay, < S > la nhom con be nhat cua G cha S.
< S > c goi la nhom con sinh bi S. Ta cung noi rang S tap cac phan t sinh
cua < S >.
Neu S = {a} th < S > gom tat ca cac phan t co dang an vi n 9 . Trong trng
hp nay ta thng viet (a) thay cho < {a}> va goi no la nhom con cyclic cua G
sinh bi a.
V DU:
1) Xet nhom cong cac so nguyen (9 , +). Khi o (1) = 9.
2) Xet nhom nhan cac so phc ( , ). Khi o ( i ) = {1, 1, i, i }.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 50 -
a = aH = {ax : x H}
That vay, gia s b la mot phan t bat k thuoc lp tng ng a , khi o a~b, tc
la a1b H, t o b = a (a1b) aH. Vay a aH. Ngc lai, gia s b la mot
phan t bat k thuoc aH, khi o ton tai mot phan t x thuoc H sao cho b = ax hay x
= a1b, tc la a1b H. Vay a ~ b va t o aH a .
T nhan xet 1) suy ra rang, oi vi hai lp ke bat k aH va bH cua H trong G th
hoac la chung trung nhau hoac la chung ri nhau.
2) Lp ke aH trung vi H khi va ch khi a H. That vay, gia s co aH = H. Goi e la
phan t n v cua G, do H la nhom con nen e H, t o a = ae aH = H. Ngc
lai, gia s a H, ta se ch ra aH = H. V H la nhom con nen t a H suy ra ax H
vi moi x H va ieu nay co ngha la aH H. Bay gi gia s b la mot phan t bat
k cua H. V H la nhom con nen a1 H va a1b H, t o b = (a a1)b = a(a1b)
aH. Vay H aH.
Hoan toan tng t, ta k hieu Ha la lp ke phai cua H trong G, no gom tat ca
cac phan t xa vi x H, va trung vi lp tng ng a cha phan t a trong
quan he tng ng c xac nh bi
x ~ y xy1 H
Trong cac phan sau, neu khong ch ro, ta noi lp ke co ngha la lp ke trai.
Neu dung dau + e k hieu phep toan trong nhom G, th lp ke trai va phai cua H
trong G se c viet la
a + H = {a + x : x H}; H + a = {x + a : x H}
Con cac quan he tng ng se c viet la
x ~ y ( x )+ y H ;
x ~ y y + ( x) H )
4.2 Menh e
Cho G la mot nhom, va H la mot nhom con. Khi o so cac phan t cua mot lp ke
aH bang so cac phan t trong H.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 51 -
Chng minh: Xet anh xa H aH, x a ax. Anh xa nay la mot song anh, that vay
ro rang no la toan anh, hn na no la n anh v t ax = ax' suy ra x = x' (luat gian
c trong nhom). V G hu han nen H cung hu han, t o so phan t cua H phai
bang so phan t cua aH.
Cho G la mot nhom, va H la mot nhom con. So cac lp ke ri nhau cua H trong
G c goi la ch so cua H trong G. Ch so nay tat nhien co the la vo han. Neu G
la nhom hu han, th ch so cua mot nhom con bat k la hu han. Ch so cua mot
nhom con H trong G se c k hieu la (G : H).
4.3 nh l (Lagrange)
Cho G la mot nhom hu han va H la mot nhom con. Khi o
(cap cua G) = (G : H) (cap cua H)
Chng minh:
V G hu han nen so cac lp ke (G : H) la hu han, khi o G c phan hoach
thanh (G : H) lp, so phan t cua moi lp, theo menh e 5.3, bang cap cua H.
T o suy ra ang thc can chng minh.
NHAN XET:
1) nh l Lagrange cung ch ra rang cap cua mot nhom con cua mot nhom
hu han la c cua cap cua nhom o.
2) Sau ay la mot ng dung cua nh l Lagrange. Gia s G la mot nhom hu
han cap n. Khi o, vi moi x G ta co xn = e.
That vay, xet nhom con cyclic cua G sinh bi x : H =(x) = {xk, k 9}.V H hu han
nen ton tai nhng luy tha cua x bang nhau, chang han xk = xm (vi k > m). Khi
o, xk m = xm m = a0 = e. Vay ton tai nhng so mu nguyen dng l sao cho xl = e.
Goi s la so nguyen dng nho nhat co tnh chat ay. Ta ch ra rang cac phan t x0 =
e, x, x2, , xs 1 la khac nhau, va moi phan t cua H eu bang mot trong cac phan
t ay. Trc het cac phan t noi tren la khac nhau, v neu xk = xm vi 0 m < k
s 1, th ta co xk m = e vi 0 < k m < s, nhng ieu nay mau thuan vi gia
thiet ve s. Bay gi, gia s a la mot phan t bat k cua H, tc la a = xk vi k la mot
so nguyen nao o. Chia k cho s ta c k = sq + r vi 0 r < s. Khi o a = xk =
xsq + r = (xs)qxr = exr = xr. T o suy ra cap cua H bang s. Theo nh l Lagrange th s
la c cua n, tc la n = sp.T o xn = xsp = (xs)p = ep = e.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 52 -
Co the phat bieu nh ngha nhom con chuan tac di dang tng ng:
Mot nhom con H cua nhom G la chuan tac khi va ch khi x1a x H vi moi a
H va moi x G.
Ta se ch ra rang hai nh ngha neu tren la tng ng. That vay, gia s co xH
= Hx vi moi x G. Goi a la phan t bat k cua H, khi o ton tai a' H sao cho xa
= a'x, suy ra a = x1a' x H. Ngc lai, gia s co x1a x H vi moi a H va
moi x G. Vi phan t a bat k thuoc H, va x G ta ch can ch ra ton tai hai
phan t a' va a'' H sao cho xa = a''x va ax = xa', v khi o suy ra ngay xH = Hx.
Co the thay hai phan t a, a'' can tm la a' = x1a x H va a'' = (x1)1ax1 = x ax1
H.
CHU Y: ieu kien vi moi x X : xH = Hx khong co ngha la vi bat k a
thuoc H th phai co xa = ax ma ieu kien nay ch co ngha la vi moi a H se ton
tai a' H sao cho xa = a'x.
V DU:
1) Moi nhom con cua mot nhom giao hoan eu chuan tac. Chang han n9 la
nhom con chuan tac cua nhom ( 9 , +).
2) Tam cua nhom G, Z(G) = {x G : gx = xg, vi moi g G}, la nhom con
chuan tac cua G. That vay, vi moi x G, vi moi h Z(G) ta co
x1h x = x1 (h x) = x1 (x h) = (x1 x) h = h Z(G).
3) Neu S va T la cac nhom con chuan tac cua nhom G th S T cung la nhom
con chuan tac cua G. That vay, vi moi x G, vi moi h S T, v h S va h
T nen x1h x S va x1h x T, t o x1h x S T.
4) Xet nhom cac phep the S3 = {song anh : {1, 2, 3} {1, 2, 3}} vi phep
toan hp cac anh xa ma cac phan t la ( ay, k hieu = ( (1) (2) (3))):
1H = H 1 = H, 2H = H 2 = { 2, 3, 6}; 3H = H 3 = { 3, 2, 6};
4H = H 4 = H, 5H = H 5 = H, 6H = H 6 = { 6, 3, 2}.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 53 -
/m 9 = { a = a + m 9 : 0
a m 1}
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 54 -
0
1
2
3
4
0
1
2
3
4
V DU:
1) (3 *+ , ) (3 , +) v co mot ang cau f : (3 *+ , ) (3 , +), f(x) = lnx, ay
3 *+ la tap cac so thc dng va va + la cac phep toan nhan va cong thong thng.
2) Hai nhom (, +) va ( *+ , ) vi cac phep toan nhan va cong thong thng
tren tap so hu t khong the ang cau vi nhau. That vay, gia s co mot ang cau f
: (, +) ( *+ , ). Xet so 2 *+ , v f song anh nen ton tai a sao cho 2 =
f(a) = f( a2 + a2 ) = f( a2 )f( a2 ) = [f( a2 )]2, nhng ieu nay dan en mau thuan v khong
co so hu t nao ma bnh phng cua no bang 2.
3) Cho (G, ) la mot nhom va S(G) la nhom cac hoan v cua tap G. Vi moi a
thuoc G, xet anh xa
Ta : G G, Ta (x) = ax.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 55 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 56 -
Chng minh: Gia s f : (X. ) (Y, ) va g : (Y, ) (Z, ) la hai ong cau
nhom. Goi a, b la hai phan t bat k cua X. Khi o go f la mot ong cau v
(go f)(ab) = g(f(ab)) = g [f(a)f(b)] = g(f(a))g(f(b)) = (go f)(a) (go f)(b)
Tnh chat 2: Cho f : (G, ) (H, ) la mot ong cau nhom; 1G ,1H lan lt la
phan t n v cua G va H. Khi o
a) f(1G) = 1H.
b) f(a 1) = [f(a)]1 vi moi a G.
Chng minh:
a) Ta co f(1G)1H = f(1G) = f(1G1G) = f(1G)f(1G), t o f(1G) = 1H (luat gian c)
b) Suy ra t f(a)f(a 1) = f(aa 1) = f(1G) = 1H.
Tnh chat 3: Gia s f : (G, ) (H, ) la mot ong cau nhom. Khi o
a) Neu A la mot nhom con cua G th f(A) la mot nhom con cua H. Hn na neu A
chuan tac th f (A) cung chuan tac.
b) Neu B la mot nhom con cua H th f 1(B) la mot nhom con cua G. Hn na neu
B chuan tac th f 1(B) cung chuan tac.
Chng minh:
a) V A la nhom con nen 1G A, do o f(1G) = 1H f(A), tc la f(A) .
Gia s y1, y2 la hai phan t bat k cua f(A). Khi o, ton tai x1, x2 A sao cho
B. Ta co f(x1x 2 1 ) = f(x1) f(x 2 1 ) = f(x1) [f(x2)]1. Mat khac, v B la nhom con cua H
nen f(x1) [f(x2)]1 = f(x1x 2 1 ) B. T o x1x 2 1 f 1(B).
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 57 -
H
f*
G/Kerf
Hn na, f* la mot n cau va Im f* = f(G) = Imf
Chng minh: at K = Kerf va se ch ra ong cau can tm la
f* : G/K H, f*(xK) = f(x)
Trc het f la c xac nh ung an, that vay gia s xA = yA th ta co x
1
y A = Kerf, t o f(x1y) = f(x1)f(y) = [f(x)]1f(y) = 1H, hay f(x) = f(y).
*
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 58 -
5.5 He qua
1) Vi moi ong cau nhom f : G H ta co f(G) G/Kerf
2) Vi moi toan cau nhom f : G H ta co H G/Kerf
V DU:
Vi m , xet ong cau f : (9, +) (*, ), f(k) = cos
co
2k
2k
+ isin
, khi o ta
m
m
2k
2k
+ isin
, k = 0, 1, 2,, m 1} = m 1
m
m
2k
2k
Kerf = {k 9 : cos
+ isin
= 1} = {km, m 9 } = m9
m
m
/m 9
6. Nhom cyclic
6.1 nh ngha
Mot nhom G c goi la cyclic, neu va ch neu ton tai mot phan t a G sao cho
G = (a) = {an, n 9}, khi o a goi la phan t sinh cua G.
Neu nhom cyclic G c viet theo loi cong th moi phan t x G eu co dang x =
na, n 9.
V DU:
1) Nhom (9, +) la nhom cyclic vi phan t sinh la 1 hay 1. o cung la phan
t sinh duy nhat cua 9, v gia s co a 1 la mot phan t sinh th do na 1 voi
moi n 9 nen 1 9.
2) Nhom (9m , +) la nhom cyclic vi phan t sinh la 1 . Chu y rang nhom
nay la hu han cap m.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 59 -
a) Neu a co cap n th Kerf = n9, va theo he qua 5.5 cua nh l ong cau ta
co G 9n =
/n 9.
b) Neu a co cap vo han th ro rang Kerf = {0}, va cung theo he qua 5.5 cua
nh l ong cau ta co G
NHAN XET: T nh l 6.3 suy ra moi nhom cyclic G ma phan t sinh cua no co
cap n th G la nhom hu han cap n, cu the G = {a0 = e, a, a2, , an1}; con neu
phan t sinh co cap vo han th G la nhom vo han.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 60 -
8. Nhom oi xng
8.1 nh ngha
Neu X la tap khac rong, S(X) la tap cac song anh t X len X th oi vi phep hp
cac anh xa, S(X) la mot nhom ma ta thng goi la nhom oi xng (hoac con goi la
nhom hoan v) tren X. Mot tnh chat ly thu cua nhom oi xng la ket qua sau ay
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 61 -
8.2 nh l (Ceyley)
Moi nhom (G, ) eu la nhom con cua nhom oi xng S(G).
Chng minh:
Xet n cau f : G S(G), f(a) = fa vi fa(x) = ax x G
...
=
(1) (2) ... (n )
( ji ) = ji+1 , j = 1,2,..., r 1, ( jr ) = j1
, m j1 , j2 ,..., jr
( m ) = m
Tap hp {j1,..., jr} c goi la gia cua r - chu trnh , va thng k hieu la
= (j1,..., jr) hay j1 j2 ... jr j1.
V DU:
1 2 3 4 5
Hai chu trnh (j1,..., jr) va (h1,..., hs) c goi la ri nhau neu va ch neu
{j1,..., jr} {h1,..., hs } =
NHAN XET:
1) Ta xem = id la 1-chu trnh, id = (i), va thng viet id = (1).
2) Neu la mot chuyen v th = 1.
3) Tch cac chu trnh ri nhau co tnh chat giao hoan.
4) Trong r-chu trnh = (j1,..., jr) ta co jk+1 = k (j1 ), k = 1, 2, ..., r 1.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 62 -
= (j2, j3, .., jr, j1) = = (jr, j1, .., jr2, jr1)
j1
j2
jm+ 2
....
jr
,
.... jm+ r
8.6 nh l
Moi Sn luon co the phan thanh tch mot so hu han cac chuyen v.
Chng minh : Ta chng minh bang quy nap theo n
Vi n = 2 la hien nhien, gia s nh l ung vi n 1. Xet Sn va gia s (n) =
k. Goi la chuyen v (k, n). Suy ra : ( )(n) = n, tc la xem nh la phan t
cua Sn1. Theo gia thiet quy nap la tch cua nhng chuyen v = 1 . . . k .
V = 1 nen : = 1 ... k.
8.7 nh li
Moi phan t cua Sn eu co the phan tch thanh tch cac chu trnh oi mot ri nhau,
s phan tch tren la duy nhat (sai khac ve th t cac chu trnh).
Chng minh :
1) S ton tai Ta bat au vi day 1, (1), 2(1), ., k(1),
(1)
2
n
V n + 1 so t nhien 1, (1), (1), ., (1) eu thuoc {1, 2, , n} nen ton tai s, t
{0,1, 2, , n} sao cho s < t va s(1) = t(1). Neu at m = t s {1, 2, , n}
th ta co m(1) = 1. Vay tap hp {q {1, 2, , n} : q(1) = 1} la khac rong va do
o co so be nhat p. Khi o p so t nhien 1, (1), ., p1(1) la khac nhau tng oi
mot, v neu ton tai s, t {0,1, 2, , p 1} sao cho s < t va s(1) = t(1) th se co
m(1) = 1 vi m = t s {1, 2, , p 1}, trai vi tnh chat cua p. Nh vay t day
(1) ta tm c mot p - chu trnh
1 (1) 2(1) p1(1) 1
. Neu 2 (1, (1), 2(1), ., p1(1)) th xet day 2, (2), 2(2), , k(2), va
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 63 -
8.8 He qua
Gia s Sn va t1, t2, , tN la nhng chuyen v cua {1, 2, ,n}
sao cho = t1 o t2 o o tN . Khi o, ( ) = (1)N. Nh the mot hoan v chan
(tng ng: le) ch co the phan tch thanh mot so chan (tng ng: le) nhng
chuyen v.
Chng minh: Do 8.7, gia s c rang phan tch mot cach duy nhat thanh tch
nhng chu trnh oi mot khong giao nhau nh sau
: Sn 9 , ( ) = (r 1) + (s 1) + + (k 1).
Hien nhien la (1) = (id) = 0. Ta chng minh rang tnh chat chan, le cua ( )
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 64 -
cung la tnh chat chan, le cua so nhng chuyen v trong moi cach phan tch
thanh tch nhng chuyen v.
Ta co nhan xet rang, neu {a, c1, c2 . . .ch } {b,d1,. . . dk} =
th
T o suy ra
( o(ab)) = ( ) 1
(2)
trong o dau + hay phu thuoc vao viec a, b trong hai chu trnh khac nhau, hay
trong cung mot chu trnh cua (1).
Bay gi, gia s la tch cua m chuyen v sau ay : = (ab)(cd). . .(pq) (khi o
( ) la so cac chuyen v trong phan tch).V (ab)1 = (ab) nen
o(pq) . . . (cd)(ab) = 1.
T (2) va (3) suy ra :
(3)
()
4
12
4
...
1. = 0
114
4
3
m
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 65 -
BAI TAP
1. Cho G = { a,b} va cac phep toan trong tren G c xac nh bi
a
b
a
b
b
a
a
b
b
a
a
b
*
1
2
3
4
1
1
2
3
4
2
2
1
4
3
3
3
4
1
2
4
4
3
2
1
nh sau :
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
(x, y) * (x', y') = (xx', xy' +
a)
b)
c)
d)
- 66 -
y
)
x'
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 67 -
16. Cho mot nhom G cap 12 sinh bi cac phan t x, y sao cho x6 = y2 = e va xy =
yx5. Ch ra rang cac phan t xiyj , vi i = 0, 1, 2, 3, 4, 5 va j = 0,1, la cac phan t
phan biet cua G. Xac nh tat ca cac nhom con cua G.
17. Cho (G, ) la mot nhom.
a) Chng minh rang (Aut(G), o) la nhom.( o la phep toan hp cac anh xa)
b)Vi a G , xet anh xa fa : G G, fa (g) = aga1, g G . Chng minh rang fa
Aut(G).
c) Chng minh rang Int(G) = {fa : a G} la nhom con cua Aut(G).
d) Chng minh rang mot nhom con H cua G la chuan tac neu va ch neu fa(H) = H
vi moi fa Int(G).
e) Chng minh rang anh xa : G Int(G), a a fa la mot ong cau va Ker =
Z(G) = tam cua G (xem bai 6.b)
f) Chng minh rang anh G/Z(G) Int(G).
18. Cho f : ( 9 ,+) ({1, 1}, ) , f(n) = (1)n. Chng minh rang f la toan cau
nhom. Hay xac nh Kerf va 9/Kerf .
a b
: a,b,d 3 va ad 0 }
0 d
a) Chng minh rang (V, .) la nhom con cua (GL3(2), )
19.
V=
a b
a a, la toan cau nhom.
b) Chng minh rang f : (V,) (3*, ),
0 d
20. Cho (G, ) la mot nhom va a la mot phan t cua G. Chng to rang:
a) f : (9, +) (G, ), f(n) = an, la mot ong cau nhom.
b) Moi ong cau f: (9, +) (G, ) thoa f(1) = a eu co dang f(n ) = an.
c) Hay xac nh tap End(9,+) = {t ong cau f : (9, +) (9 ,+ )}
21. Cho (G, ) la mot nhom sao cho f : G G, f(x) = x3, la mot toan cau nhom.
Chng to rang G la nhom giao hoan.
22. Cho (G, ) la mot nhom sao cho ton tai so t nhien n thoa man tnh chat fn : G
G, fn(x) = xn, la mot toan cau nhom. Chng to rang
xn1y = yxn1, vi moi x, y G
23. Cho (G,+) la nhom giao hoan. Goi End(G) tap cac t ong cau cua G. Tren
End(G) xac nh phep toan cong nh sau : (f + g)(x) = f(x) + g(x)
a) Chng minh rang (End(G),+) la nhom giao hoan.
b) Chng minh rang End(9,+) ang cau vi (9,+).
24.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 68 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 69 -
38
a) Cho (G, ) la mot nhom giao hoan, va H la nhom con cua G. Chng
minh rang G/H la nhom giao hoan.
b) Cho (G, ) la mot nhom, va H la nhom con chuan tac cua G. Chng
to rang G/H la nhom giao neu va ch neu xyx1y1 H, vi moi x, y G.
c)Ta goi C(G) = { xyx1y1, x, y G} la nhom con cac hoan t cua G, cac phan
t cua no c goi la cac hoan t. Chng to rang C(G) la mot nhom con chuan tac
cua G.
d) Chng minh rang G/C(G) la giao hoan.
39. Cho (G,) la nhom; A, B la cac nhom con chuan tac trong G. at AB = { ab :
a A ; b B }. Chng minh rang
a) AB la nhom con cua G.
b) A la nhom con chuan tac cua AB, A B la nhom con chuan tac cua B.
c) AB/A B/A B .
40. Cho (,+) la nhom cong cac so phc, (3,+) la nhom cong cac so thc va anh
xa f : ( ,+) (3, +), f(a + bi) = b ; a,b 3.
a) Chng minh rang f la toan cau nhom.
b) Xac nh Kerf, /Ker(f)
c) Chng minh rang /3
41. Mot phep oi xng cua mot hnh hnh hoc la mot phep the cua tap hp X cac
iem cua hnh o va bao toan khoang cach. Chng minh rang tap hp cac phep oi
xng cua cac hnh hnh hoc la mot nhom oi vi phep hp cac anh xa.
42. K hieu 3 la nhom oi xng cua mot tam giac eu va goi la nhom tam giac
eu.
a) Chng minh rang : 3 = {1, R, R2, D1, D2, D3 }.
Trong o :
- R la phep quay tam O, goc quay 1200.
- Di la phep oi xng qua ng cao i qua nh th i.
b) Hay lap bang toan cho 3 . Suy ra rang : 3 S3 .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 70 -
CHNG 4:
VANH VA TRNG
1. Vanh va trng
1.1 nh ngha
Cau truc ai so (X, +, ), trong o + va la hai phep toan trong tren X, c goi
la mot vanh neu:
d) (X, +) la mot nhom giao hoan.
e) (X, ) la mot v nhom.
f) Phep toan phan phoi oi vi phep +.
Phan t n v cua nhom (X,+) thng c k hieu 0X. Phan t n v ( k hieu la
1X) cua v nhom (X, ) cung c goi la phan t n v cua vanh. Mot vanh ma
0X = 1X c goi la vanh tam thng. Neu phep toan co tnh giao hoan th
vanh (X, +. ) c goi la vanh giao hoan.
Cho (X, +, ) la mot vanh, no co the xay ra trng hp rang, ton tai cac phan t
a, b X sao cho a 0, b 0 ( 0 la phan t n v cua nhom (X,+)) nhng ab = 0.
Nhng phan t nh the c goi la c cua khong. Mot vanh khong tam thng,
giao hoan, khong co c cua khong c goi la vanh nguyen hoac mien nguyen.
Vanh (X, +, ) c goi la mot trng neu no la khong tam thng, giao hoan
va moi phan t khac 0 deu co nghch ao oi vi phep toan . Nh vay neu (X, +,
) la mot trng th (X {0}, ) la mot nhom.
V DU:
1) (9 ,+, ) la vanh giao hoan, ( ,+,),(3,+,),( ,+,) la cac trng, va tat ca
eu la vanh nguyen.
2) Cho (G,+) la nhom giao hoan. Tren End(G) xac nh hai phep toan + va o nh
sau, vi x G
(g + f)(x) = g(x) + f(x)
va
(f o g )(x) = f(g(x)).
Khi o (End(G),+, o) la mot vanh. That vay, de kiem tra rang (End(G),+) la nhom
giao hoan vi phan t n v la ong cau x a 0; (End(G), o) la v nhom vi phan
t n v la anh xa ong nhat x a x. Tnh phan phoi cua phep o oi vi phep +
c suy ra t :
(fo(g + h))(x) = f((g + h)(x))
= f(g(x) + h(x)) = f(g(x)) + f(h(x))
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 71 -
= (f o g)(x)) + (f o h)(x).
3) Cho (X,+, ) la mot vanh va A la tap hp khac rong. Goi M(A,X) la tap
tat ca cac anh xa t A en X. Tren M(A,X), xac nh hai phep toan cong va nhan
nh sau, vi moi x A
(f + g)(x) = f(x) + g(x)
va
m + k = m+k
va
m . k = m.k
Vanh nay c goi la vanh cac so nguyen modulo n. Vanh 96 khong phai la vanh
nguyen v 2 . 3 = 0 . Vanh 93 la mot vanh nguyen.
.(b + + b) = a.(nb).
a1
4
4244
3
n
. Vi n : n(a.b) = a.b +...+ a.b =
a + + a ).b = ( na ).b.
(1
4
4244
3
. Vi n = k , k
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 72 -
NHAN XET: Neu (X, +, ) la vanh tam thng th X = {0}. That vay v vi moi x
X ta co x = 1.x = 0.x = 0.
Tnh chat 2: Trong mot mien nguyen (X, +, ) phep toan thoa man luat gian c
( tc la, t a 0 va ab = ac keo theo b = c)
Chng minh: Gia s co a 0 va ab = ac, khi o a (b c) = 0. Do a 0 va trong X
khong co c cua 0 nen b c = 0 hay b = c ( ay phep tr b c co ngha la b + (
c)).
Tnh chat 3:
Chng minh: Gia s co hai phan t a, b cua trng X sao cho ab = 0. Neu a khac 0
th do X la trng nen a co nghch ao a1. T a1 .a.b = a1.0 = 0 ta suy ra b = 0 do
luat gian c trong nhom nhan (X {0}, ).
NHAN XET: Mot vanh nguyen co the khong phai la mot trng, chang han vanh
nguyen (9, +, ).
Tnh chat 4:
Chng minh: Gia s vanh nguyen X co n phan t a1, a2, , a3. Xet phan t a 0
bat k cua X, va anh xa fa : X X, fa(x) = ax. Ta co fa la n anh v neu co fa
(x) = fa (x') tc la ax = ax' th x = x' do luat gian c trong X. V X la hu han nen fa
cung la song anh. nh vay vi 1x X ton tai b X sao cho fa(b) = ab = 1x, tc la b
la nghch ao cua a.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 73 -
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 74 -
iI
iI
o Nguyen Sn
i =1
ai So ai Cng
- 75 -
That vay, trc het A v co t nhat phan t 0 cua vanh X thuoc tat ca cac
ideal Ai, va do o no thuoc A. Gia s x, y A, khi o x, y Ai , i I. Do Ai la
nhom con nen x y Ai, vi moi i I, t o x y A. Vay (A,+) la mot nhom
con. Bay gi gia s a la mot phan t bat k cua A va x la mot phan t cua X, ta co
a A nen a Ai , i I, ma Ai la ideal nen xa va ax thuoc Ai, vi moi i, t o
xa va ax thuoc A. Nh vay A la mot ideal.
CHU Y:
1) Neu ideal A cua vanh X cha phan t n v 1X th A = X. That vay, v vi moi
x X ta co x = x.1 A, tc la X A.
2) Gia s X la mot vanh giao hoan khong tam thng. Khi o X la mot trng
khi va ch khi X khong co ideal nao ngoai tr cac ideal tam thng. That vay, gia
s X la mot trng. Neu
I la ideal khac {0} th I cha mot phan t a 0, do X la
trng nen ton tai phan t nghich ao a1 X. V 1 = a.a1 I nen theo chu y 1)
tren I = X. Ngc lai, gia s X khong co ideal nao ngoai tr cac ideal tam thng.
Goi a la mot phan t khac 0 bat k cua X. De kiem tra rang tap hp X.a = {xa, x
X} la mot ideal cua X. V X.a {0} nen X.a = X, t o vi 1 X, ton tai a' X sao
cho a' a = a a' = 1, tc la a' = a1.
3. 2 Ideal chnh
Cho X la mot vanh giao hoan , S la mot tap con cua X. Khi o, giao cua cac
ideal cua X cha S la mot ideal cha S, va no la ideal nho nhat cua vanh X cha
tap S. Ideal nay se c goi la ideal sinh ra bi tap S va ky hieu < S >.
Neu S = {a1, a2,...., an } th < S > c goi la ideal sinh ra bi cac phan t a1,
a2,...., an. Co the ch ra rang
< a1, a2,...., an > = {x1a1 + x2 a2 +....+xnan : x1, x2, ...,xn X }
Neu S ch gom mot phan t a th ideal sinh bi mot phan t a c goi la ideal
chnh.
3. 3 Vanh thng
Gia s (X,+, ) la mot vanh va I la mot ideal cua X. Khi o, (I,+) la nhom
con giao hoan cua (X,+). Nhom thng X / I = {x + I | x X } cung la nhom giao
hoan (xem muc nhom thng), vi phep toan cong xac nh nh sau
(x + I) + ( y + I) = (x + y) + I.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 76 -
Bay gi ta muon trang b tren X / I mot phep toan nhan e no tr thanh mot vanh.
Gia s x + I va y + I la hai phan t bat k cua X / I, ta nh ngha phep nhan gia
chung nh sau
(x + I).( y + I) = x.y + I.
De thay rang qui tac nay khong phu thuoc ai dien cua cac lp x + I, y + I, no co
tnh ket hp, phan phoi oi vi phep cong va co phan t n v la 1 + I. Vay (X /
I,+, ) la mot vanh, no c goi la vanh thng cua X tren I.
V DU:
1) Neu I = {0} th X /{0} = {x + {0}} = X.
2) Neu I = X th X / X = {x + X : x X} = {X}, vanh thng trong trng
hp nay la vanh tam thng, no ch cha co mot phan t n v la X.
3) Xet vanh cac so nguyen 9 va m 9 la ideal cua 9. Vanh thng cua 9
tren m 9 la
9m =
/m 9 = { 0 , 1 , , m 1 }
p + q = p+q
va
p . q = p.q
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 77 -
: X X / I, (x) = x + I
la mot toan cau vanh, goi la toan cau chnh tac.
a) Neu A la vanh con (tng ng : ideal ) cua X th f(A) la vanh con (tng ng
: ideal ) cua Y.
b) Neu B la vanh con (tng ng : ideal ) cua Y th f 1 (B) la vanh con
(tng ng : ideal ) cua X.
ac biet ta co Ker f = {x X : f(x) = 0Y} la mot ideal cua X .
Tnh chat 3 Cho (X,+, ) va (Y,+, ) la cac vanh va f : X Y la mot ong cau
vanh. Khi o
c) f la n cau khi va ch khi Kerf = {0X}.
d) f la toan cau khi va ch khi Imf = Y.
Tng t nh trng hp ong cau nhom, ay cung co nh l c ban cua ong
cau vanh nh sau:
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 78 -
tac t vanh X en vanh thng X / kerf . Khi o ton tai duy nhat mot ong cau f* :
X / kerf Y sao cho f = f*o , tc la bieu o sau giao hoan:
X
Y
f*
X/Kerf
Hn na, f* la mot n cau va Im f* = f(X) = Imf
4.4 He qua
3) Vi moi ong cau vanh f : X Y ta co f(X) X/Kerf
4) Vi moi toan cau nhom f : X Y ta co Y X/Kerf.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 79 -
Chng minh:
1) Xay dng v nhom X . Tren tap tch X S, ta xac nh mot quan he tng ng
R nh sau
(x, a) R (y, b) xb = ay
Tnh phan xa, oi xng la ro rang. Gia s co (x, a)R(y, b) va (y, b)R(z, c), tc la xb
= ay va yc = bz, t o xbc = abz. V b chnh qui nen suy ra xc = az, tc la (x,
a)R(z, c). Vay R la bac cau.
at X la tap thng (X S)/R ma cac phan t cua no c k hieu la ( x , a ) . Tren
( x , a ) . ( y, b) = ( xy, ab)
nh ngha khong phu thuoc vao ai dien cua cac lp tng ng. That vay, gia s
(x,a) R (x',a') va (y,b) R (y',b'), tc la xa' = ax' va yb' = by' th suy ra xya'b' = x'y'
ab, tc la ( xy, ab) = ( x ' y' , a ' b' ) .
Khi o co the kiem tra rang X la v nhom giao hoan, vi phan t n v la (e, e) .
( x , a ) = ( x , e) . (e, a ) = ( x , e) ( (a , e) )1 = f(x).[f(a)]1.
NHAN XET:
1) Neu moi phan t cua v nhom X eu la chnh qui th tat ca cac phan t cua X
eu co phan t nghch ao nen X la mot nhom. Mat khac , v f : X X la mot
n cau nen X f(X) = { ( x , e) , x X} X , trong trng hp nay ta cung noi
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 80 -
rang v nhom X c nhung ang cau vao nhom X , va co the ong nhat phan t
x X vi phan t f(x) = ( x , e) X . Moi phan t cua X do o viet c di
dang x. y 1 vi x, y X.
2) Ta co the chng minh c rang cap ( X , f) la duy nhat theo ngha sai khac nhau
mot ang cau, ngha la neu co mot cap (Y, g) khac thoa man a) va b) trong nh l
th co mot ang cau : X Y va g = o f. That vay ta xet tng ng t =
f(x).[f(a)]1 a g(x).[g(a)]1. Tng ng nay la mot anh xa v neu co f(x).[f(a)]1 =
f(x').[f(a')]1, tc la f(x)f(a') = f(x')f(a), hay, do f la ong cau, f(xa') = f(x'a), t o
xa' = x'a (v f n anh) va do g la ong cau ta suy ra g(xa') = g(x'a), g(x)g(a') =
g(x')g(a), g(x).[g(a)]1 = g(x').[g(a')]1. De dang ch ra la mot ang cau va g =
o f.
AP DUNG:
1) So nguyen. Ap dung nh l tren cho X = (0, +). V moi phan t cua 0
eu chnh qui nen X la mot nhom ma ta k hieu no 9. Cac phan t cua 9 co dang
(n , m) , vi m, n 0, c goi la cac so nguyen va phep cong tren 9 c xac
nh bi
(n , m) + (p, q) = (n + p, m + q)
Moi so nguyen co the viet di dang m n := m + (n), vi m, n 0.
2) So hu t dng. Ap dung nh l tren cho X = (, ). V moi phan t cua
eu chnh qui nen X la mot nhom ma ta k hieu no + . Cac phan t cua + co
dang (n , m) , vi m, n , c goi la cac so hu t dng va phep nhan tren +
c xac nh bi
p
:= p.q 1 , vi p, q .
q
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 81 -
Chng minh:
. V (X, +, ) la vanh nguyen nen (X, ) la mot v nhom giao hoan, va X* la tap cac
phan t chnh qui. Goi X la v nhom nhan giao hoan c xay dng nh trong nh
l 5.1, vi phep toan nh sau
( x , a ) . ( y, b) = ( xy, ab)
. Bay gi trong X xac nh them mot phep toan cong nh sau:
( x , a ) + ( y, b) = ( xb + ay, ab)
Phep toan nay c xac nh khong phu thuoc vao viec chon cac ai dien cua lp
tng ng. That vay, gia s (x, a) R (x', a') va (y, b) R (y', b'), tc la
xa' = ax'
th suy ra
xa'bb' = ax'bb' va
va
yb' = by'
yb'aa' = by'aa'
. Khi o co the kiem tra rang ( X , +) la mot nhom giao hoan, phan t n v la 0 =
(0,1) , phan t nghch ao cua ( x , a ) la ( x , a ) , ( X {0} , ) nh a biet la mot
v nhom giao hoan, hn na moi phan t ( x , a ) 0 eu co nghch ao la (a , x ) .
Ngoai ra phep nhan co tnh chat phan phoi oi vi phep cong. Nh vay ( X , +, )
la mot trng.
anh thoa f(xy) = f(x).f(y), hn na f(x + y) = ( x + y,1) = ( x ,1) + ( y,1) = f(x) + f(y).
Nh vay f la mot n cau vanh.
3) Cap ( X , f) thoa man cac tnh chat neu trong nh l. That vay, vi x X* phan t
nghch ao cua f(x) = ( x ,1) la (1, x ) . Ngoai ra moi phan t ( x , a ) cua X co the
viet ( x , a ) = ( x ,1) . (1, a ) = ( x ,1) ( (a ,1) )1 = f(x).[f(a)]1.
CHU Y: 1) Ta cung co the chng minh c rang cap ( X , f) la duy nhat theo
ngha sai khac nhau mot ang cau.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 82 -
va co the ong nhat phan t x X vi phan t f(x) = ( x ,1) X . Moi phan t cua
X do o viet c di dang
x
:= x. y 1 vi x X va y X*.
y
Moi phan t cua X con c goi la mot phan thc. Trng X do o con c goi
la trng cac phan thc hay trng cac thng cua vanh nguyen X. Thnh
thoang ta cung viet X = (X*)1X ( trong o X* = X {0}) e ch trng cac
thng cua vanh nguyen X.
V DU: Ap dung nh l cho vanh nguyen 9. Trng cac phan thc cua 9 c k
hieu la . Cac phan t cua c goi la cac so hu t. Nh vay moi so hu t co
the viet di dang m n1 hoac
m
vi m 9 va n 9*.
n
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 83 -
6) Neu a | bi vi moi i = 1, 2, , n th a | m i b i , mi D.
i =1
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 84 -
6.4 nh l
Trong mot vanh chnh D, CLN d cua n phan t a1, a2, ..., an bat k luon luon ton
tai.
Chng minh: at J = < a1 ,..., an > = { x1a1 +...+ xnan ; vi xi D}.V D la vanh
chnh nen ton tai d D sao cho J = < d >, the th ton tai nhng si D sao cho
d = s1 a1 +...+ sn an
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 85 -
Ta co d la c chung cua a1 ,...,an, that vay, v ai = 0a1 ++ 1ai +...+ 0an J nen
ai < d >, va do o d | ai .
Gia s c la mot c chung cua a1 ,...,an, tc la ai = cui vi ui D. T o
d = s1 a1 +...+ sn an = (s1 u1 + s2 u2 ++sn un)c .
Suy ra c | d, va do o d la CLN cua a1, a2, ..., an
6.5 nh l
Trong mot vanh chnh D ta co
1) Neu e la CLN cua a1, a2, ..., an th ton tai cac xi D sao cho
e = x1 a1 +...+ xn an
2) Cac phan t a1, a2, ..., an la nguyen to cung nhau khi va ch khi ton tai cac
xi D sao cho
x1 a1 +...+ xn an = 1.
3) Neu c | ab ma c va a la nguyen to cung nhau th c | b .
4) Neu p la bat kha qui th vi bat k a D* ta co hoac p | a hoac p va a la
nguyen to cung nhau.
5) Khai niem phan t bat kha qui va khai niem nguyen to la trung nhau.
Chng minh :
1) Xet CLN d cua cua a1, a2, ..., an cua nh l 6.4, d = s1 a1 +...+ sn an (1)
Khi o d lien ket vi e, t o co mot phan t kha nghch v sao cho e = dv. Nhan hai
ve cua (1) vi v ta c:
e = dv = vs1 a1 +...+ vsn an = x1 a1 +...+ xn an, vi xi = vsi.
2) Suy ra trc tiep t 1)
3) Theo 2) ton tai r, s D sao cho 1 = as + cr, suy ra b = bas +bcr. Mat khac
v c | ab nen ton tai t e ab = ct. Do o b = cts + bcr = (ts + br)c, tc la c | b.
4) V p la bat kha qui nen cac c cua p hoac la phan t kha nghch hoac la
lien ket vi p. Do o (p, a) ch co the kha nghch hoac lien ket vi p. Trong trng
hp au p va a la nguyen to cung nhau. Trong trng hp sau p | a.
5) Ta a co neu p nguyen to th p bat kha qui. Bay gi gia s p la bat kha qui va p |
ab. Theo 4) ta co hoac p | a hoac (p, a) =1. Nhng neu (p, a) = 1 th ta co do 3) p |
b . Vay p la nguyen to.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 86 -
ieu kien 2) la ieu kien xac nh phep chia co d cua phan t a cho phan t b 0,
r c goi la phan d cua phep chia. Phep chia goi la chia het neu r = 0.
V DU: (9 ,+, ) la vanh Euclide, anh xa g trong trng hp nay c xac nh
bi g(n) = |n| .
6.7 nh l
Moi vanh Euclide eu la vanh chnh
Chng minh: Ta chng minh moi ideal I cua vanh Euclide D la chnh. That vay,
neu I = {0 } th I la Ideal sinh bi 0. Gia s I {0} . Goi a la phan t khac 0 cua I
sao cho g(a) be nhat trong tap g( I* ) ( ay g la anh xa trong nh ngha 6.6, va I* =
I {0}). Ta se ch ra I = < a >. That vay, goi x la mot phan t bat k cua I. V D la
vanh Euclide nen ton tai q, r D sao cho x = aq + r vi r = 0 hoac g(r) < g(a). Do
a, x I nen r = x aq I. Neu r 0 th ta co r I* va g(r) < g(a). Nhng ieu
nay trai vi tnh chat cua phan t a . Vay phai co r = 0, suy ra x = aq < a >, t
o
I
<
a >. Bao ham ngc lai la hien nhien.
NHAN XET: T 6.4 va 6.7 ta thay trong vanh Euclide hai phan t bat k eu co
UCLN. Nhng trong vanh Euclide ta con co the ch ra thuat toan e tm UCLN o.
e lam ieu nay trc het ta chu y rang trong mot vanh chnh D neu co a = bq + r
th (a, b) = (b, r). That vay, at
I = <a, b> = {xa + yb, x, y D} va J = < b, r > = {xb + yr, x, y D}.
T a = bq + r suy ra a J, do o I J. T r = a bq suy ra r I, do o J I.
Vay I = J. Nh chng minh trong nh l 6.4 ta co d = (a, b) = (b, r). Bay gi ta se
trnh bay thuat toan tm CLN cho hai phan t bat k trong mot vanh Euclide .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 87 -
D la vanh Euclide, nen ton tai anh xa g : D* thoa hai ieu kien trong 6.6.
Gia s a, b D. Neu a, b = 0 th (a,b) = 0, neu a = 0, b 0 th (a, b) = b . Ta ch
con xet cho trng hp a, b 0. Thuat toan la mot qua trnh thc hien lien tiep cac
phep chia:
. Bc 1: Chia a cho b
a = bq0 + r0,
r0 = 0 hoac g(r0) < g(b)
Neu r0 = 0 th dng. Neu r0 0 th i en bc 2
. Bc 2: Chia b cho r0
b = r0q1 + r1,
r1 = 0 hoac g(r1) < g(r0)
Neu r1 = 0 th dng. Neu r1 0 , th i en bc 3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. Bc n : Chia rn1 cho rn rn1 = rn qn+1 + rn+1, rn+1 = 0 hoac g(rn+1) < g(rn)
Qua trnh chia nh vay phai cham dt sau mot so hu han bc v day cac so
t nhien g(b) > g(r0) > > g(ri) > 0 khong the giam vo han. Gia s en
bc n nao o ta co rn+1 = 0 va rn 0, th theo nhan xet tren suy ra CLN cua
a va b la rn.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 88 -
6.10 nh l
Mot mien nguyen la vanh Gauss neu va ch neu no thoa man ieu kien CLN va
ieu kien day dng cac c thc s .
Chng minh:
() Gia s D la vanh Gauss.
. ieu kien CLN: Vi moi a, b D*, goi {p1,...,pk} la tap hp tat ca cac phan t
bat kha quy khac nhau trong s phan tch cua a va cua b. Ta co
vi i 0.
vi i 0.
a p1 1 p k k
b p1 1 p k k
(a, b) = p1 1 p k k
vi
i = Min(i ,i)
. ieu kien day dng cac c thc s : Gia s a D, a khac 0 va khong kha nghch.
at l(a) la so cac nhan t trong s phan tch a thanh tch cac phan t bat kha qui.
Neu a = bc, vi b va c la nhng c thc s th ta se c s phan tch cua a
thanh mot tch nhng phan t bat kha qui bang cach nhan cac phan tch tng ng
cua b va c vi nhau. Suy ra rang l(a) = l(b) + l(c).V vay neu b || a th l(b) < l(a).
Neu day a1,a2, ..., an,... cac phan t cua D sao cho a2 || a1, a3 || a2 ,... , an || an-1...
khong dng lai th ta se co mot day giam vo han cac so nguyen dng l(a1) > l(a2)
> ...> l(an) > ... 0, va ieu nay dan en mau thuan.
() Cho D la mien nguyen thoa cac ieu kien CLN va day dng cac c thc
s.
Gia s a la mot phan t cua D khac 0 va khong kha nghch. Khi o a co t nhat
mot c la phan t bat kha qui, that vay
. Neu a la bat kha qui (a chng minh xong).
. Neu a la kha qui, tc la a co mot c thc s la a1.
. Neu a1 la bat kha qui (a chng minh xong).
. Neu a1 la kha qui, tc la a1 co mot c thc s la a2
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bang cach lap luan nh vay, sau mot so hu han bc, ta se tm c mot c bat
kha qui cua a, v neu khong, th day cac c thc s a1,...,an ... se khong dng, va
ieu nay mau thuan vi gia thiet.
Theo l luan tren th a co t nhat mot c bat kha qui, gia s
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
a = p1a1
- 89 -
. Neu a1 la kha nghch (s phan tch a xong). Neu a1 khong kha nghch th cung
theo tren
a1 = p2 a2 vi p2 bat kha qui
. Neu a2 la kha nghch (s phan tch a xong). Neu a2 khong kha nghch th cung
vi p3 bat kha qui
theo tren
a 2 = p3 a 3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Qua trnh nay phai cham dt sau so hu han bc, v trong day a1, a2,.., an, .. cac
phan t ng sau la c thc s cua phan t ng lien trc no. Neu qua trnh dng
sau bc th n th ta co
a = p1 p2...pn vi pi la bat kha qui.
Gia s : p1p2...pn = a = q1q2...qm , trong o cac pi, qj la bat kha qui.
V p1 | q1...qm nen ton tai j {1, 2, , m} sao cho p1| qj. Bang cach anh so lai,
ta co the gia s j =1, tc la p1| q1. V p1, q1 eu bat kha qui nen p1 q1, suy ra q1
= u1 p1 vi u1 kha nghch. Luc nay ta co
p1 p2...pn = u1 p1 q2 ...qm hay
p2 ...pn = u1 q2 ...qm ;
6.11 nh l
Moi vanh chnh eu la vanh Gauss
Chng minh: Ta a biet rang ieu kien CLN c thoa man tren vanh chnh (nh
l 6.4). Do o, t nh l 6.10, ta ch can chng minh ieu kien day dng nhng c
thc s cung c thoa man tren vanh chnh. That vay, xet day cac c thc s
trong vanh chnh D
a1,a2, ..., an,...
vi
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 90 -
Neu at I = < ai > th I la mot ideal cua D. That vay, gia s x, y la hai phan t
i =1
bat k cua cua I, khi o ton tai i, j sao cho x < ai > va y < aj >, t o x, y < ak
> vi k = max {i, j}. V < ak > la nhom con nen x y < ak > va do o x y I.
Vay I la nhom con cua nhom cong (D, +). Mat khac, gia s x va a la hai phan t
bat k lan lt thuoc I va D, khi o x < ak > vi mot k nao o. V < ak > la mot
ideal nen x a, a x < ak > I. Vay I la mot ideal cua D, ma D la vanh chnh nen I
la mot ideal chnh, tc la I = < a > vi a D. V a I nen ton tai n sao cho a <
an >, tc la I < an > < an+1 > I, va ieu nay dan en mau thuan.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 91 -
BAI TAP
1. Gia s + va la hai phep toan trong tren tap X thoa cac tnh chat
a) (X,+) la nhom.
b) (X, ) la v nhom.
c) Phep toan phan phoi vi phep toan +.
Chng minh rang (X,+, ) la mot vanh.
2. Cho 3 la tap cac so thc. Tren 32 co xac nh cac phep toan + va nh sau :
(a, b) + (c, d) = (a + c, b + d).
(a, b) (c, d) = (ac, ad + bc).
Chng minh rang (32 ,+, ) la mot vanh giao hoan.
3. Cho mot ho cac vanh {(Xi ,+, ), i I} va X = X i . Tren X xac nh cac
iI
Chng minh rang (X,+, ) la mot vanh, va X giao hoan neu cac Xi la giao hoan.
Vanh X c goi la tch trc tiep cua cac vanh Xi.
4. at 33 = {ham so f : 3 3 }. Chng minh rang oi vi cac phep toan cong va
nhan cac ham thong thng th (33,+, ) la mot vanh giao hoan. 33 co phai la mot
mien nguyen hay khong?
5. Ta goi cau truc ai so (X,+, ) la mot gia vanh neu cac phep toan trong + va
tren X thoa man ba ieu kien sau ay :
a) (X,+) la nhom giao hoan .
b) (X, ) la na nhom.
c) Phep toan phan phoi vi phep toan +.
Chng minh rang cac tap hp tng ng vi cac phep toan sau la cac gia vanh
+
f ( x ) dx <
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
0
a
b
c
0
a
b
c
a
0
c
b
- 92 -
b
c
0
a
c
b
a
0
0
a
b
c
0
0
0
0
0
a
0
a
0
b
0
b
0
c
0
c
(a + b) n = C kn a k b n k
k =0
8. oi vi cac phep toan cong va nhan cac ham so thong thng chng to tap
3[0,1] = {ham so f :[0, 1] 3 } la mot vanh giao hoan. Cac tap hp sau co phai la
vanh con cua 3[0,1]
a) Tap hp cac ham so lien tuc tren [0,1].
b) Tap hp cac ham so kha tch tren [0,1].
9. Chng minh rang
a) 9[i] = { a + bi : a, b 9}
la vanh con cua (,+, ).
b) 9[ 2 ] = { a + b 2 : a, b 9} la vanh con cua (3,+, ).
c) [ 2 ] = { a + b 2 : a,b } la trng con cua (R,+, )
10. Cho mot ho cac vanh con {Ai, i I} cua X. Gia s rang, vi moi i, j I ton tai
k I sao cho Ai va Aj eu cha trong Ak . Chng minh rang Ai la vanh con
cua X.
iI
11. Cho (X,+, ) la mot vanh va goi Z(X) = {a X : ax = xa, vi moi x X} la tam
cua X. Chng minh rang Z(X) la vanh con cua X.
12. Cho (X,+, ) la mot vanh va A = {a X : ton tai n : an = 0}. A co phai la
vanh con cua X khong?
13. Cho (X,+, ) la mot vanh va f : X X la mot ong cau vanh. Chng minh
rang A = { a X : f(x) = x } la vanh con cua X.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 93 -
14. Tm tat ca cac t ong cau vanh cua cac vanh 9, 9 [ 2 ], 9 [i].
15. Cho la tap cac so hu t. Tren 2 xac nh cac phep toan + va nh sau :
(a, b) + (c, d) = (a + c, b + d) .
(a, b) (c, d) = (ac + 2bd, ad + bc) .
Chng minh rang ( 2 ,+, ) la mot vanh va no ang cau vi ( [ 2 ],+, ) .
16. Cho (X,+,) la mot vanh va End(X) la vanh cac t ong cau cua nhom cong
(X,+). Vi moi a X, nh ngha anh xa : fa : X X , fa (x) = ax.
a) Chng minh rang fa End(X).
b) .Chng minh rang anh xa h : X End(X) , a a fa , la n cau vanh.
Suy ra rang moi vanh co the xem nh la vanh con cua vanh cac t ong cau cua
nhom cong cua no.
17. Cho mot vanh X. .Chng minh rang ton tai duy nhat mot ong cau vanh f :9
X. Hn na, neu X co ac so 0 th f la n cau.
18. Chng minh rang cac vanh sau ay co ac so 0 : 9, , 3, , Mat3 (n), End(9).
19. Chng minh rang moi vanh hu han co ac so m > 0.
20. Cho (X,+, ) la mot mot vanh va n9. Chng to A = { x X : nx = 0} la ideal
cua X.
21. Cho (X,+, ) la mot vanh giao hoan. . Chng minh rang tap con
A = { x X : rx = 0 ; vi moi r X } la ideal cua X.
22. Cho (X,+, ) la mot vanh giao hoan va A, B la cac ideal cua X. Chng minh
rang C = {x X : x b A , vi moi b B} la mot ideal cua X.
23. Cho A la tap con khac rong cua vanh X. . Chng minh rang tap con
n
(A) = { x i a i y i : x i , y i X; a i A; i 1, n; n N
i =1
}.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 94 -
va
a b = a + b ab.
a b
trong o a, b . Chng minh
2b a
rang oi vi phep cong va nhan ma tran, T la mot trng va T ang cau vi trng
[ 2 ].
30. Chng minh rang vanh con cua mien nguyen la mien nguyen.
31. Chng minh rang moi trng hu han eu co ac so khac 0. Moi trng eu co
ac so 0 hay la so nguyen to.
32. Neu (X,+, ) la mot trng co ac so p. Chng minh rang
a) (x + y)p = xp + yp .
b) (x y)p = xp yp .
33. Trong vanh giao hoan X, mot phan t x c goi la luy linh neu ton tai n
sao cho xn = 0 . Chng minh rang
a) Neu x, y la luy linh th x + y cung luy linh.
b) Neu x luy linh th (1 + x) | 1.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 95 -
1 khi x A
A(x) =
0 khi x A
goi la ham ac trng cua A. Khi o anh xa P(E) (92)E, A a A, la mot ang
cau vanh.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 96 -
CHNG 5:
VANH A THC
1 Vanh a thc mot bien
1.1 nh ngha
Gia s A la mot vanh giao hoan vi phan t n v la 1 0. Goi M la tap hp
cac day (a1. a2, .,an,.) trong o cac ai A va ch co mot so hu han trong
chung la khac 0. Tren M xac nh mot phep toan cong va mot phep toan nhan nh
sau :
(a0, a1, .,an.) + (b0, b1, .,bn.) = (a0 + b0, a1 +b1, .,an +bn,.)
(a0. a1, .,an.).(b0. b1, .,bn.)
trong o
ck =
= (c0, c1 , .,cn,.),
a i b j , k = 0, 1, 2,.
i + j= k
a i (b j + c j ) = a i b j + a i c j .
i + j= k
i + j= k
i + j= k
Ta qui c viet
V ch co mot so hu han cac phan t ai trong day (a0, a1, .,an.) la khac 0
nen ta co the qui c viet moi phan t khac 0 cua M di dang
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 97 -
= a0 + a1 x + .+ an xn =
i
a i x = f(x)
i =0
Vanh (M,+, ) c goi la vanh a thc cua bien x tren A, k hieu la A[x].
n
a i x i A [x] c goi la mot a thc cua bien x. Cac ai
Cac phan t f(x) =
i=0
goi la cac he t cua a thc. Cac aixi goi la cac hang t cua a thc, ac biet
a0x0 = a0 goi la hang t t do. Neu an 0 th so n c goi la bac cua a thc
f, va k hieu deg(f) = n, con an c goi la he t cao nhat cua a thc f(x). a
thc vi cac he t eu bang 0 goi la a thc khong. a thc bac 0 la mot phan t
cua vanh A va no con c goi la a thc hang. Chu y rang ta khong nh ngha
bac cua a thc 0.
1.2 nh l
Cho f(x) va g(x) la hai a thc . Khi o :
1) Neu f(x) + g(x) 0 th deg(f + g) max {deg(f), deg (g)}. Hn na neu gia
thiet them deg(f) = deg(g) th deg(f + g) = deg(f) = deg (g)
2) Neu f(x)g(x) 0 th
deg(f.g) deg(f) + deg(g). Hn na neu gia thiet
them A la vanh nguyen th deg(f.g) = deg(f) + deg(g).
Chng minh: Gia s f =
Khi o
f+g =
a i x i , g = b i x i , vi an, bm 0, m = n + k, k 0.
i =0
i=0
i =0
i = n +1
i
i
(a i + b i ) x + b i x
va
f.g = a0b0 + + (a0bk + a1bk1 + akb0 )xk + + anbm xn+m
Chu y rang, neu A la vanh nguyen th anbm 0. T o, suy ra cac khang nh a
neu trong nh l.
1.3 nh l
Neu A la mot vanh nguyen th A[x] cung la mot vanh nguyen.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 98 -
ai xi ,
g=
i= 0
bixi
i= 0
1.4 nh l
Neu K la mot trng th vanh K[x] la vanh Euclide, va do o no cung la vanh
chnh, vanh Gauss.
Chng minh :
T 1.3 suy ra K[x] la mot vanh nguyen. Xet anh xa
deg : K[x] {0} , f a deg(f).
T 1.2 suy ra deg(fg) = deg(f) + deg (g) deg(f).
Bay gi, vi moi f, g K[x] va g 0, ta se ch ra ton tai duy nhat q, r K[x] sao
cho f = qg + r vi r = 0 hoac deg(r ) < deg(g).
. Ton tai.
Neu f = 0 th ta lay q = 0, r = 0. Neu vi f 0 va deg(f) < deg(g) th ta lay q = 0,
r = f. Vay ch can xet trng hp f 0 va deg(f) deg(g)). Ta chng minh bang
cach qui nap theo deg(f).
- Vi deg(f) = 0, khi o deg(g) = 0, tc la f, g K, g 0, t o ch can chon q =
f.g1 va r = 0.
Gia s khang nh ung cho cac a thc vi bac < deg(f), ta ch ra khang
i= 0
i= 0
V DU:
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 99 -
+ x2 + 0x + 1
4x2
.
2
+ 5x
+1
+12x + 1
2
+ 5x 12x + 1
+ 27x2
36
2
22x 12x + 37
x3 + 3x2 4
x2 3x + 9
1 x5 + 0 x4 + 0 x3 + 1 x2 + 0 x + 1
1 x5 + 3 x4
4 x2
1 x3 + 3 x2 4
1 x2 3 x + 4
3 x4
4
+1
3
3x 4 x
+ 2x
4 x3
2x + 1
3
2
4x + 2x
1
2 x2
T o,
2x + 2
1 x5 + 1 x2 + 1 = ( 1 x3 + 3 x2 4 ) ( 1 x2 3 x + 4 ) 2 x2 2 x + 2
Cho vanh A , c la mot phan t cua A va f(x) = a i x i la mot a thc cua A[x]
i =0
= 0 th ta noi c la mot khong iem hay la nghiem cua f(x). Viec tm tat ca cac
nghiem cua f(x) trong A c goi la giai phng trnh ai so bac n
trong A.
o Nguyen Sn
i
aix = 0
i =0
ai So ai Cng
- 100 -
1.6 nh l
n
cua K[x]. Khi o c la mot nghiem cua f(x) khi va ch khi (x - c) | f(x)
Chng minh : Thc hien phep chia Euclide f(x) = (x c)g(x) + r. T o suy ra r = f(
c). Vay co the viet f(x) = (x c)g(x) + f(c). Khi o khang nh la ro rang.
1.8 nh l
Gia s K la mot trng sao cho moi a thc khac hang trong
K[x] eu co nghiem trong K. Khi o vi moi a thc f K[x ] ton tai cac phan t
a1, a2, , an K va c K sao cho f(x) = c (x a1)(x a2) (x an).
Chng minh : Gia s a1 la mot nghiem cua a thc f(x). Theo nh l 1.6 ta co f(x)
= (x a1)q(x) vi deg(q) = deg(f) 1. Neu q la khac hang th theo gia thiet tm c
mot nghiem cua q(x) la a2 va nh the ta co
f(x) = q1(x) (x a1)(x a2)
Tiep tuc l luan nh tren cho en khi qn la hang th ta se co ieu can chng minh.
Mot trng K co tnh chat nh nh l 1.8, o la moi a thc khac hang tren K
eu co mot nghiem tren K, c goi la trng ong ai so. Cho du K khong ong
ai so ta cung co:
1.9 nh l
Moi a thc bac n
Chng minh : Gia s a thc f(x) co k nghiem phan biet a1, a2, , ak vi boi tng
ng la m1, m2, , mk th bi phep chia Euclide ta co phan tch
f(x) = (x a1)
o Nguyen Sn
m1
(x a2)
m2
(x an)
mk
q(x)
ai So ai Cng
- 101 -
T o suy ra m1 + m2 ++ mk
deg (f) = n.
1.10 nh l
n
i =0
i =0
Chng minh : Xet a thc f(x) g(x) = (a i b i ) x i , khi o theo gia thiet moi
i =0
i =0
f : K K, f (c) = a i c i
va goi la ham a thc tng ng vi f.
i =0
k =1
Bay gi ta s dung cac ket qua a thu c ve vanh chnh va vanh Euclide e
nghien cu vanh a thc K[x] vi K la mot trng. Trc het chu y rang :
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 102 -
*
1) Phan t kha nghch trong K[x] la cac phan t a K = K {0} .
1, ma c cua
no ch co the la cac a thc hang ( cac phan t thuoc K ) va cac a thc co dang c
p(x) vi c K*. Ro rang cac a thc bac 1 : ax + b la bat kha qui . Chung co
nghiem la a1b trong K. Cac a thc bat kha qui khac tc la cac a thc bat kha
qui co bac > 1 la vo nghiem trong K. That vay, neu p(x) la mot a thc bat kha qui
co bac > 1 va co nghiem c K th
p(x) = (x c ).q(x) vi deg(q) 1.
Do o ( x c) la c thc s cua p(x), ieu nay trai vi p(x) la bat kha qui.
1.12 nh l
n
kha qui tren vanh K [x]. Khi o ton tai mot trng T duy nhat (theo ngha sai khac
nhau mot ang cau) sao cho :
1) K la mot trng con cua T.
2) p(x) co mot nghiem u trong T
n 1
Chng minh :
. at I = < p(x) > la ideal sinh bi p(x) , va xet vanh thng T = K[x]/ I . Khi o T
cung la mot trng. That vay, xet f(x) + I 0 + I, khi o v f(x) khong phai la boi
cua p(x) nen ( f(x), p(x)) = 1. T o ton tai r(x), s(x) K[x ] sao cho f.r + p.s = 1,
suy ra f.r 1 + I. Vay ta co
(f(x) + I).(r(x) + I) = f(x).r(x) + I = 1 + I.
tc la f(x) + I kha nghch.
. Bay gi xet toan cau chnh tac : K[x] K[x] / I, f a f + I, va thu hep cua no
tren K |K : K K [x] / I , va ta co the de kiem tra |K la mot n cau. T o co
the ong nhat cac phan t a K vi |K (a) K [x] / I = T va xem K la mot
trng con cua T. Neu at u = (x), th ta co the viet
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 103 -
i =0
i =0
(p(x)) = (a i ) ( x ) i = a i u i .
n
f(x) = p(x) g(x) + r(x), vi r(x) = b i x i (bi K va khong nhat thiet 0). T
i =0
n 1
n 1
i =0
i =0
i =0
n 1
n 1
i =0
i =0
Gia s z = b i u i = c i u i . Khi o : ( b i c i ) u i = ( ( b i c i ) x i ) = 0 ,
tc la
n 1
n 1
i
i
(b i c i ) x I , suy ra (b i c i ) x la boi cua p(x), ieu nay ch
i =0
i =0
3[x]
1.13 nh l
Cho K la mot trng, f(x) K[x] la a thc co bac n > 1. Khi o ton tai mot trng
T m rong cua K sao cho f( x) co ung n nghiem.
Chng minh : Neu cac nhan t bat kha qui trong phan tch cua f eu la bac 1 th a
chng minh xong. Gia s co p(x) la mot nhan t bat kha qui vi bac > 1. Ta xay
dng trng T e p(x) co nghiem trong T. Neu f(x) cha co n nghiem th no phai co
dang :
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 104 -
Tiep tuc m rong trng T thanh T1 e f1(x) co nghiem trong T1. V bac cua a thc
la hu han nen sau mot so hu han bc ta se tm c trng m rong Tk thoa
yeu cau .
mi
ai(x) = b ik x k A[x]
k =0
V A [x, y] la vanh nen phep nhan phan phoi oi vi phep cong , do o f(x,y) co
the viet
f(x,y) = c mi mj x
mi
mj
vi c m i m j A.
m
m
c mi .....m n x 1 i ......x n n , vi c m i ...m n A,
(1)
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 105 -
Co the kiem tra de dang rang ( 0n , >) la mot v nhom c sap th t toan phan.
m1
la cach sap xep cac hang t cua a thc nay theo th t giam dan hoac tang dan
cua so mu (m1, m2, , mn) ( theo quan he th t tren va neu trong hang t thieu
bien xi th ta xem mi = 0 ). Hang t vi so mu ln nhat c goi la hang t cao
nhat cua a thc.
V DU : Trong a thc f(x1, x2, x3) = 4x 12 x 42 + 2x 1 x 53 3x 13 x 2 x 3 + x 52 x 3
ta co (3,1,1) > (2,4,0) > (1,0,5) > (0,5,1) nen co dang sap xep loi t ien la
f(x1, x2, x3) = 3x 13 x 2 x 3 + 4x 12 x 42 + 2x 1 x 53 + x 52 x 3 .
K HIEU: Neu x = (x1, x2, .,xn), m = (m1, m2, .,mn) th ta viet
n
xm = x 1 1 x 2 2 x m
n
2.3 nh l
Neu A la vanh nguyen th A[x1, x2, .,xn] cung la vanh nguyen
n
k =0
k =0
t cao nhat trong f.g la anbm . V A la vanh nguyen nen anbm 0, va do vay f.g
0.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 106 -
CHU Y: Vanh a thc K[x1, x2, .,xn] tren trng K khong phai la vanh chnh vi
n 2. Chang han ideal < x1, x2, .,xn > khong phai la mot ideal chnh.
. . . . . . . . . . . . . .
n = x1x2 .xn
la oi xng va goi la cac a thc oi xng c ban.
2.5 nh l
Cac a thc oi xng c ban la oc lap ai so tren A, tc la, neu f( 1, 2, , n)
= 0 vi f A[x1, x2, .,xn ] th f = 0.
Chng minh: Ta chng minh bang qui nap theo n. Trng hp n = 1 la tam thng.
Gia s nh l ung vi n 1, ta se ch ra no cung ung vi n. That vay, gia s f
A[x1, x2, .,xn] la a thc khac 0 va co cap be nhat sao cho f( 1, 2, , n) = 0.
Ta viet a thc f(x1, x2, ., xn) nh mot a thc mot bien xn :
f = f0(x1, x2, ., xn1) + f1(x1, x2, ., xn1)xn + + fs(x1, x2, ., xn1)x sn
trong o fi(x1, x2, ., xn1) A[x1, x2, .,xn1]. Hang t f0(x1, x2, ., xn1) 0
v neu khong th f = xn g, t o 0 = f( 1, 2, , n) = ng( 1, 2, , n) = 0, va
do o g( 1, 2, , n) = 0, nhng ieu nay mau thuan vi f la co cap nho nhat
thoa f( 1, 2, , n) = 0. Bay gi ta co
0 = f0( 1, 2, , n1) + f1( 1, 2, , n1) n + + fs( 1, 2, , n1) sn
Ve phai tat nhien la mot a thc n bien x1, x2, .,xn va neu thay xn = 0 vao th
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 107 -
2.6 nh l
oi vi moi a thc oi xng f A[x1, x2, .,xn] ton tai duy nhat mot a thc g
A[x1, x2, .,xn] sao cho f(x1, x2, ., xn) = g( 1, 2, ., n).
Chng minh:
S ton tai.
a
. Ta sap xep f(x1, x2, ., xn) theo loi t ien va gia s ax 11 x 22 x ann la hang t
cao nhat cua no. Khi o ta phai co a1 a2 an. That vay, gia s ton tai i sao
a
nen (a1, , ai2, ai, ai-1,, an) > (a1, , ai2, ai1, ai ,, an), vay ax 11 x 22 x ann
khong la hang t cao nhat, va ieu nay dan en mau thuan.
. Xet a thc
a a 2
a 11
a a 3
22
a a
f1 = f a 11 2 22 3 ann
( ro rang no la a thc oi xng)
- Neu f1 = 0 ( a chng minh xong)
- Neu f1 0, th ta lai sap xep no theo loi t ien va gia s hang t cao
. at
b b
nhat cua no la bx 1 1 x 2 2 x bn n , e y rang luc nay (a1, a2,, an) > (b1, b2,, bn),
va do o a1 b1.
b b
b b
. at f2 = f1 a 1 1 2 22 3 bn n
- Neu f2 = 0 ( a chng minh xong)
- Neu f2 0, th ta lai sap xep no theo loi t ien va gia s hang t cao nhat cua
c
no la cx 11 x 22 x cnn , e y rang luc nay (b1, b2,, bn) > (c1, c2,, cn), va do o b1
c1.
. . . . . . . . . .
Qua trnh tren se cham dt sau mot so hu han bc v tng ng vi no ta co day
cac so t nhien giam dan a1 b1 c1 0.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 108 -
f1 = f 12 1 12 0 30 = f 1 2
= x 12 x 2 + x 1 x 22 +x 12 x 3 + x 1 x 32 + x 22 x 3 + x 2 x 32
(x1 + x2 + x3)( x1 x2 + x1x3 + x2x3) = 3 x1 x2 x3
Lap ham
f2 = f1 + 3 111 121 13 = f1 + 3 3 = 0
T o
= f1 + 1 2 = 3 3 + 1 2.
1 eu co
3.2 nh l
a) Cac a thc bat kha qui tren [x] la cac a thc bac 1 : p(x) = ax + b.
b) Cac a thc bat kha qui trong 3 [x] bao gom :
Cac a thc bac 1 : p(x) = ax + b
Cac a thc bac 2 : p(x) = ax2 + bx + c vi = b2 4ac < 0.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 109 -
Chng minh: a) suy ra trc tiep t nh l 3.1. Ta chng minh b). Gia s p(x) thuoc
3[x] la bat kha qui va deg(p) 2. V p(x) cung thuoc [x] nen theo nh l 3.1 p(x)
co t nhat mot nghiem z va do p bat kha qui trong 3 [x] nen z 3 . V z cung
la nghiem cua p(x) nen T = (x z)(x z ) la mot c cua p(x) trong [x], nhng T
= x2 2Re(z)x + z 3 [x] nen T cung la c cua p(x) trong 3[x]. Do p bat kha
qui nen T phai lien ket vi p, tc la p = a.T, vi a 3*. Vay p(x) la mot tam thc
bac 2 khong
co nghiem thc. Ngc lai ro rang cac a thc bac 1 la bat kha qui,
cac a thc bac 2 khong co nghiem thc cung vay, v neu khong th no phai co mot
c la a thc bac 1 va ieu nay mau thuan vi gia thiet vo nghiem cua a thc o.
k =0
k =0
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 110 -
BAI TAP
1. Tren vanh 9p[x] xet a thc f(x) = xp. Hay xac nh ham a thc f
tng ng vi f.
b) ( 2 x2 + 4 x + 3 )2
c) Phep chia ( 1 x3 + 2 x2 + 2 x + 1 ) cho ( 2 x2 + 2 x 1 )
6. Trong vanh [x] chng minh rang a thc (x+1)2n x2n 2x 1 chia het cho
cac a thc 2x + 1, x + 1 va x.
7. Chng to a thc 1 x2 + 14 915[x] co 4 nghiem trong 915.
8. Cho cac a thc
f(x) = x3 7x2 + 2x 4
g(x) = 2x2 + 2x 1.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 111 -
< x 2 +3>
11. Hay bieu dien cac a thc sau qua cac a thc oi xng c ban
1)
2)
3)
4)
x3 + y3 + z3 3xyz
x2 y + x y2 + x2 z + x z 2+ y2 z + y z2 .
x4 + y4 + z4 2x2 y2 2 x2 z2 2 y2 z2 .
x5 y2 + x2 y5 + x5 z2 + x2 z 5+ y5 z2 + y2 z5 .
12. Xac nh tnh bat kha qui cua cac a thc sau tren trng so hu t
1) x4 8x3 + 12x2 6x 2
2) x5 12x3 + 36x 12
3) x4 x3 + 2x +1
13. Chng minh rang a thc thuoc 3[x] co bac 3 eu khong bat kha qui.
14. Cho f(x) = xn + + a0 9[x] vi n 1. Ch ra rang neu f co nghiem hu t th
nghiem o la nghiem nguyen va la c cua a0.
15. Tm tat ca cac nghiem hu t cua cac a thc sau:
a) x7 1
b) 2x4 4x + 3
c) x5 + x4 6x3 14x2 11x 3
16. Cho p la so nguyen to. at f(x) = xp + xp1 + + 1. Chng to rang f(x) la bat
kha qui trea [x]
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 112 -
PHU LUC
1. Trng so thc
1.1 Lat cat hu t
Gia s K la mot trng tren o a xac nh quan he th t toan phan '' be hn ''
< . Ta goi mot lat cat tren trng K la mot cap (A1, A2) gom hai tap con cua K
thoa man cac tnh chat :
1) A1 , A2 .
2) A1 A2 = , A1 A2 = K.
2) x < y vi moi x A1, vi moi y A2 .
Ta thay moi lat cat (A1, A2) ch co the thuoc mot trong bon loai sau ay:
1)
2)
3)
4)
Lat cat loai 1 goi la lat cat co bc nhay, loai 2 va 3 goi la lat cat co bien, loai 4
goi la lat cat khong bien.
Mot trng sap th t toan phan K goi la lien tuc neu moi lat cat tren K eu co
bien. Trng so hu t la mot trng khong lien tuc.
Goi 3 la tap hp tat ca cac lat cat tren trng so hu t . Chu y rang lat cat tren
trng hu t khong the co bc nhay.
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 113 -
. = ( ) = ( ) .
c ) Neu > 0, < 0 th phep nhan c xac nh bi
. = ( ).( )
d) Neu = 0 hoac = 0 th phep nhan c xac nh bi
. = 0. = .0 = 0
oi vi phep nhan phan t n v co dang E = (E1, E2), trong o E1 la tap cac so
hu t khong ln hn 1 va E2 la tap cac so hu t ln hn 1, phan t nghch ao cua
= (A1, A2) > 0 la 1 = (A'1, A'2), trong o tap A'2 = {r 1 : r A 1, r > 0 } va A'1
= A'2, con phan t nghch ao cua < 0 la 1 = ( )1.
2. Trng so phc
2.1 Xay dng so phc
Ta xet tap hp = 3 3 la tap tat ca cac cap so thc (a, b) ma tren o quan he
bang nhau, phep toan cong, phep toan nhan c xac nh nh sau :
(a, b) = (c, d ) a = b va c = d.
(a, b) + (c, d) = (a + c, b + d)
(a, b) . (c, d) = (a c b d, a d + b c).
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 114 -
a
a +b
2
a + b2
2
).
iem M(a,b) Oxy hoac vi vect OM = (a, b) mpOxy th ta c mot song anh
t len mpOxy. iem M(a,b) hoac vect OM = (a,b) c goi la bieu dien hnh
hoc cua so phc z. Mat phang toa o Oxy con c goi la mat phang phc, truc
Ox goi la truc thc, Oy la truc ao.
mp Oxy. Ta goi r = | OM | =
a 2 + b2
Goc nh hng (Ox, OM ) goi la argument cua cua so phc z, k hieu arg z. Ta
thay rang so 0 co modul la 0 va argument tuy y, con moi so phc khac 0 co modul
la mot so thc dng va argument c xac nh sai khac nhau mot boi nguyen cua
2 .
o Nguyen Sn
ai So ai Cng
- 115 -
z =
r (cos
+ 2k
+ 2k
+ isin
), k = 0, 1, 2, , n 1.
n
n
phng phap phan chng: Gia s ton tai mot a thc f(z) = a i z i [x] khac
i =0
| f | : , x a | f(z)|
V | f | khi | z | nen ton tai R > 0 sao cho | f(z) | > | f(0) | vi moi z {| z
| > R}. V | f | lien tuc tren compact {| z | R } nen ton tai z0 sao cho | f(z0) | =
min | f(z) |. Nhng v | f (z)| >| f(0) | | f(z0) | vi moi z {| z | > R} nen ta co |
B
z R
zC
h n (n)
f (z0)
n!
B
Ta chng minh rang, co the chon h sao cho | f(z0 +h) | < | f(z0) | va t o suy ra mau
thuan. Trc het e y rang, co t nhat mot ao ham cap cao cua f tai z0 la khac 0,
cu the la f (n)(z0) = n!an 0. Goi k 1 la so nguyen be nhat sao cho f (k)(z0) 0.
Nh vay ta co
B
f (k ) (z o )
f ( n ) (z o )
f (z o + h )
= 1 + hk
+ + hn
k!f ( z 0 )
n!f (z 0 )
f (z 0 )
= 1 + hk
o Nguyen Sn
f (k ) (z o )
+ hk+1 g(h), vi g(h) [h] nao o.
k!f ( z 0 )
ai So ai Cng
- 116 -
f (k ) (z o )
Goi w la so phc sao cho w =
, khi o ta co
k!f ( z 0 )
k
f (z o +
t)
w
f (z 0 )
= 1 tk + tk+1w k1 g(tw1).
V ham mot bien f1(t) = | w k1 g(tw1)| lien tuc tren [0, 1]) nen ton tai C > 1 sao
cho vi moi t [0, 1] ta co | w k1 g(tw1)| < C , va t o
B
f (z o +
t)
w
f (z 0 )
1 tk + C tk+1 .
1
< 1 th ta co
C
o Nguyen Sn