Professional Documents
Culture Documents
GIO TRNH
Nm 2005
M U
t nc Vit Nam c li th l c b bin di, nhiu sng ngi, ao h nn vic khai thc v nui trng thy sn m ra trin vng ln v vic cung cp thy sn cho nhu cu i sng nhn dn, cho xut khu v phc v cho vic pht trin ngnh chn nui gia sc. Khai thc v thu hach tt ngun thy sn phc v cho loi ngi l mt vn cc k quan trng, nhng k thut ch bin cn nhiu hn ch, v vy cha s dng c trit ngun li qu gi ny. Theo thng k ngun ng vt thy sn ang cung cp cho nhn lai trn 20% tng s protein ca thc phm, c bit nhiu nc c th ln n 50%. Gi tr v ngha dinh dng ca tht c cng ging nh tht gia sc ngha l protein ca tht c c y cc lai axit amin, m c bit l c cc axit amin khng thay th. Tht c ti c mi v thm ngon, d tiu ha, d hp thu. Du c ngoi vic cung cp lipid cho con ngi, cn c gi tr sinh hc rt cao, c bit l cc axit bo khng no c tc dng ln trong vic trao i cht ca c th. Ngoi ra, lipid ca ng vt thy sn l ngun rt giu vitamin A v D. Trong ng vt thy sn cn cha nhiu nguyn t vi lng v vi lng rt cn thit cho c th. C v ng vt thy sn c s dng n ti hoc ch bin thnh nhiu sn phm khc nhm cung cp tc thi hoc d tr trong thi gian nht nh. Tuy nhin, nguyn liu thy sn rt d n hng, v vy cng vic bo qun phi c t ln hng u ca khu cht lng. Mt khi nguyn liu gim cht lng th khng c k thut no c th nng cao cht lng c. Nhu cu tiu th ca nhn dn ngy cng cao, v vy vic nghin cu ch bin ra cc sn phm mi, hon thin cc sn phm ang sn xut nng cao cht lng ca sn phm l nhim v quan trng ca cc nh sn xut, cc k s ngnh cng ngh thc phm. Vi ni dung gio trnh ny nhm gip sinh vin hiu c thnh phn ha hc ca nguyn liu thy sn c nh hng n cht lng sn phm trong qu trnh ch bin cc sn phm lnh, sn phm lnh ng v cc sn phm khc ch bin t ngun nguyn liu thy sn. Gip cho sinh vin c th hiu r cc bin i ca ng vt thy sn sau khi cht nh s t cng, s t phn gii, bin i do vi sinh vt c nh hng rt ln n cht lng sn phm thy sn. T sinh vin c th hiu r vic tm ra phng php nh bt, s ch, vn chuyn v bo qun thch hp l rt cn thit nhm hn ch v ko di thi gian xy ra cc bin i trn. Sinh vin s bit cch nh gi v chn nguyn liu thch hp ch bin mt s loi sn phm thy sn khc nhau. Sinh vin cng c trang b mt s qui trnh cng ngh ch bin sn phm thy sn v cch iu khin qui trnh sn xut m bo cht lng sn phm. Vi kin thc ca hc phn ny, sinh vin c th ng dng trong cc nh my ch bin sn phm sy kh, xng khi, t bit l trong cc nh my ch bin lnh ng thy sn - th mnh ca vng ng Bng Sng Cu Long.
1
Chng I.
S khc nhau v thnh phn ha hc ca c v s bin i ca chng c nh hng n mi v v gi tr dinh dng ca sn phm, vic bo qun ti nguyn liu v qui trnh ch bin. Thnh phn ha hc ca c tng c quan, b phn c s khc nhau
Bng 1.2. Thnh phn ha hc ca c (%) Thnh phn Nc Protein Lipid Ch tiu Tht c 48 85,1 10,3 24,4 0,1 5,4 Trng c 60 - 70 20 - 30 1 - 11 Gan c 40 - 75 8 - 18 3-5 Da c 60 - 70 7 - 15 5 - 10 Bng 1.3. Thnh phn ha hc ca mt s loi thy sn Thnh phn Loi Mc Tm Hu S Trai Protein % 17-20 19 -23 11-13 8,8 4,6 Lipid % 0,8 0,3 1,4 1-2 0,4 1,1 Glucid % 2 3 2,5 2 Tro % 1,3 1,8 2,2 4 1,9 Canxi mg% 54 29 - 30 0,21 37 668 Mui v c 0,5 5,6 12 0,5 1,5 1-3
c Cua
11-12 16
0,3-0,7 1,5
3,9-8,3 1,5
1 4,3 -
1310-1660 40
51-1210 -
Cu trc hnh thi ca protein c d b bin i do mi trng vt l thay i. Hnh 1.1 cho thy tnh tan ca protein trong si c thay i sau khi ng kh. Vic x l vi nng mui cao hoc x l bng nhit c th dn n s bin tnh, sau cu trc protein b thay i khng hi phc c. Khi protein b bin tnh di nhng iu kin c kim sot, c th s dng cc c tnh ca chng cho mc ch cng ngh. V d trong sn xut cc sn phm t surimi, ngi ta li dng kh nng to gel ca protein trong si c. Protein t c tht c sau khi xay nh, ra sch ri cho thm mui v ph gia to tnh n nh, tip n qu trnh x l nhit v lm ngui c kim sot gip protein to gel rt mnh (Suzuki, 1981). Cc protein tng c cn tr qu trnh to gel, chng c xem l nguyn nhn lm gim bn gel ca sn phm. V vy, trong cng ngh sn xut surimi vic ra tht c trong nc nhm nhiu mc ch, mt trong nhng mc ch l loi b protein ha tan trong nc, gy cn tr qu trnh to gel. Protein tng c c kh nng ha tan cao trong nc, l nguyn nhn lm mt gi tr dinh dng do mt lng protein ng k thot ra khi ra, p mui, tan gi,V vy cn ch duy tr gi tr dinh dng v mi v ca sn phm. Protein m lin kt da c, bong bng c, vch c khc nhau. Tng t nh si collagen trong ng vt c v, cc si collagen cc m ca c cng to nn cu trc mng li mng vi mc phc tp khc nhau. Tuy nhin, collagen c km bn nhit hn nhiu v t c cc lin kt cho hn nhng nhy cm hn collagen ng vt mu nng c xng sng. 1.1.2.2. Thnh phn trch ly cha nit phi protein (Non Protein Nitrogen) Cht phi protein l thnh phn ha tan trong nc, c khi lng phn t thp v chim khong 9-18% tng hm lng protein c xng, khong 33-38% cc loi c sn. Thnh phn chnh ca hp cht ny bao gm cc cht bay hi (amoniac, amine, trimethylamin, dimethylamin), trimethylamineoxid (TMAO), dimethylamineoxid (DMAO), creatin, cc acid amin t do, nucleotide, ur (c nhiu trong c sn) ..... Bng 1.4 lit k mt s thnh phn trong nhm nit phi protein ca cc loi c,
4
Nhm 3.000 100 <10 20 <10 <1,0 <1,0 300 150 500-103 0 0 2.000
Ngun: Shewan, 1974. Thnh phn cht trch ly cha nit phi protein khc nhau ph thuc vo loi, kch c, ma v, phn c ly mu, .
C: loi c sn
D: loi c nc ngt
Hnh 1.2. S phn b nit phi protein trong c tht c (Ngun: Konosu v Yamaguchi, 1982; Suyama v cng s, 1977)
Cc cht trch ly cha nit phi protein rt quan trng i vi cc nh ch bin thu sn bi v chng nh hng n mi tnh cht ca thc phm nh: mu sc, mi v, trng thi cu trc, dinh dng, s an ton v s h hng sau thu hoch. a. Trimethylamin oxyt (TMAO) TMAO l thnh phn c trng v quan trng ca nhm cht cha nit phi protein. TMAO c ch yu trong cc loi c nc mn v t c tm thy trong cc loi c nc ngt. Hm lng TMAO trong c khc nhau ty theo loi, iu kin sinh sng, kch c. C hot ng bi li nhiu, kch c ln cha nhiu TMAO hn c nh, t bi li trong nc. Hm lng TMAO cha cao nht trong cc loi c sn (c nhm) v mc, chim khong 75-250 mgN/100g, c tuyt cha t hn (60-120 mgN/100g). Theo Tokunaga (1970), hm lng TMAO c ni nh c trch, c thu, c ng tp trung cao nht trong c tht sm (vng ti), trong khi cc loi c y tht trng c hm lng TMAO cao hn nhiu trong c tht mu sng. TMAO c vai tr iu ha p sut thm thu ca c, v vy gip c chng li p sut thm thu gy ra do s chnh lch nng mui trong nc bin. b. Cc axit amin t do Cc axit amin t do chim khong 0,5-2% trng lng c tht, chng gp phn to nn mi v thm ngon c trng ca nguyn liu. Hm lng axit amin t do cng nhiu th vi khun gy h hng pht trin cng nhanh v sinh ra mi ammoniac. Cc loi c c c tht sm v thng vn ng nh c ng, c thu c hm lng histidine cao. C tht sm cha histidin nhiu hn c tht trng. Trong thi gian bo qun, histidine b vi sinh vt kh nhm carboxyl hnh thnh c t histamine.
c. Ur Ur c ph bin trong tt c c tht c, nhng ni chung c t hn 0,05% trong c tht ca c xng, cc loi c sn bin c cha mt lng ln ur (1-2,5%). Trong qu trnh bo qun, ur phn hu thnh NH3 v CO2 di tc dng ca enzym urease ca vi sinh vt. Do ur ho tan trong nc v thm qua mng t bo nn n d c tch ra khi ming phi l d. Amoniac Amoniac c mi c trng (mi khai). Trong c tht ca c ti c mt lng nh amoniac. Trong c xng, lng amoniac thp nhng khi b h hng do vi sinh vt th lng amoniac tng nhanh. Khi s h hng tin trin, pH ca c tht chuyn sang mi trng kim do lng amoniac tng ln v to nn mi n thi ca c.
6
e. Creatine L thnh phn chnh ca hp cht phi protein. C trng thi ngh ngi creatine tn ti di dng mch vng phospho v cung cp nng lng cho qu trnh co c. 1.1.2.3. Enzym Enzym l protein, chng hot ng xc tc cho cc phn ng ho hc trong ni tng v trong c tht. Enzym tham gia vo qu trnh trao i cht t bo, qu trnh tiu ho thc n v tham gia vo qu trnh t cng. Sau khi c cht enzym vn cn hot ng, v th gy nn qu trnh t phn gii ca c, lm nh hng n mi v, trng thi cu trc, v hnh dng b ngoi ca chng. Sn phm ca qu trnh phn gii do enzym l ngun dinh dng cho vi sinh vt, lm tng nhanh tc n hng. Trong nguyn liu c nhiu enzym khc nhau. Cc nhm enzym chnh nh hng n cht lng nguyn liu l: Enzym thu phn Enzym oxy ho kh Nhiu loi protease c tch chit t c tht c v c tc dng phn gii lm mm m c. S mm ho ca m c gy kh khn cho ch bin. Cc enzym thu phn protein quan trng trong nguyn liu gm: Cathepsin, protease kim tnh, collagenase, pepsin, trypsin, chimotrypsin. Cc emzym thu phn lipid quan trng trong c gm c: Lipase, phospholipase. Chng thng c trong cc c quan ni tng v trong c tht. Enzym thu phn lipid rt quan trng i vi c ng lnh, cc loi c ny lipid c th b thu phn khi hot ng ca nc thp. Qu trnh bo qun lnh ng cc axit bo t do c sinh ra t photpholipid v triglyxerit, c nh hng xu n cht lng ca c. Axit bo t do gy ra mi v xu, nh hng n cu trc v kh nng gi nc ca protein c tht. Cc enzym oxy ho kh bao gm: Phenoloxidase, lipoxygenase, peroxidase. Polyphenoloxidase c bit quan trng trong tm v chng l nguyn nhn gy nn m en cho nguyn liu sau thu hoch. 1.1.2.4. Lipid C s dng cht bo nh l ngun nng lng d tr duy tr s sng trong nhng thng ma ng, khi ngun thc n khan him. Hm lng lipid trong c dao ng nhiu (0,1-30%). C c phn loi theo hm lng cht bo nh sau: - C gy (< 1% cht bo) nh c tuyt, c tuyt sc en... - C bo va (<10% cht bo) nh c bn li nga, c nhng, c mp - C bo (>10% cht bo) nh c hi, c trch, c thu, ...
Bng 1.5. Hm lng cht bo trong c tht ca cc loi c khc nhau Loi c C tuyt C bn C sao C herring C thu 7 Hm lng cht bo (%) 0,1 0,9 0,5 9,6 1,1 3,6 0,4 - 30 1 - 35
a. S phn b cht bo trong c Cht bo ca cc loi c bo thng tp trung trong m bng v y l v tr c t c ng nht khi bi li trong nc. M m cn tp trung m lin kt, nm gia cc si c. Vi c gy, hm lng cht bo trong c d tr ch yu trong gan.
Hnh 1.4. S phn b lipid tng s cc phn khc nhau ca c th c thu (hnh trn) v c t vy lng c ngun gc t Nauy (hnh di) Ngun: Lohne, 1976
b. Dng t nhin ca cht bo Lipid trong cc loi c xng c chia thnh 2 nhm chnh: phospholipid v triglycerit. Phospholipid to nn cu trc ca mng t bo, v vy chng c gi l lipid cu trc. Triglycerit l lipid d tr nng lng c trong cc ni d tr cht bo, thng trong cc bo m c bit c bao quanh bng mt mng phospholipid v mng li colagen mng hn. Triglycerit thng c gi l lipid d tr. Mt s loi c c cha cc este dng sp nh mt phn ca cc lipid d tr. Thnh phn cht bo trong c khc xa so vi cc loi ng vt c v khc. im khc nhau ch yu l chng bao gm cc acid bo cha bo ha cao (14-22 nguyn t cacbon, 4-6 ni i). Hm lng axit bo cha bo ha trong c bin (88%) cao hn so vi c nc ngt (70%). Cht bo trong c cha nhiu acid bo cha bo ha do rt d b oxy ha sinh ra cc sn phm cp thp nh aldehyde, ceton, skaton. Tuy nhin, lipid trong thy sn rt c li cho sc khe ngi tiu dng. Cc hp cht c li trong lipid c l cc axit bo khng no cao, c bit l: Axit eicosapentaenoic (EPA 20:5) v axit docosahexaenoic (DHA 22:6) im ng c ca du c thp hn ng vt khc. nhit thng trng thi lng, nhit thp b ng c mc khc nhau.
8
1.1.2.5. Gluxit Hm lng gluxit trong c tht c rt thp, thng di 0,5%, tn ti di dng nng lng d tr glycogen. Tuy nhin, hm lng glycogen cc loi nhuyn th chim khong 3%.C va trng lng gluxit d tr rt thp. Sau khi cht, glycogen c tht chuyn thnh axit lactic, lm gim pH ca c tht, mt kh nng gi nc ca c tht. S bin i ca pH c tht sau khi c cht c ngha cng ngh rt ln. 1.1.2.6. Cc loi vitamin v cht khong C l ngun cung cp chnh vitamin nhm B (thiamin, riboflavin v B12), vitanin A v D c ch yu trong cc loi c bo. Vitamin A v D tch ly ch yu trong gan, vitamin nhm B c ch yu trong c tht c. Vitamin rt nhy cm vi oxy, nh sng, nhit . Ngoi ra, trong qu trnh ch bin (sn xut hp, tan gi, p mui, ...) nh hng ln n thnh phn vitamin. V vy, cn phi ch trnh tn tht vitamin trong qu trnh ch bin. Cht khong ca c phn b ch yu trong m xng, c bit trong xng sng. Canxi v phospho l 2 nguyn t chim nhiu nht trong xng c. Tht c l ngun giu st, ng, lu hunh v t. Ngoi ra cn c niken, coban, ch, asen, km. - Hm lng cht st trong tht c nhiu hn ng vt trn cn, c bin nhiu hn c nc ngt, c tht c mu sm nhiu hn tht c mu trng. - Sunfua (S) c ph bin trong tht cc loi hi sn, chim khong 1% cht kh ca tht. Sunfua trong tht c phn ln tn ti dng hp cht hu c sunfua ha tan. Hm lng sunfua nhiu hay t c nh hng ln n mu sc ca sn phm. - Hm lng ng trong c t hn so vi ng vt thy sn khng xng sng. - Hm lng iod trong tht c t hn so vi ng vt hi sn khng xng sng. C bin c hm lng iod cao hn c nc ngt. Hm lng iod ca ng vt hi sn ni chung nhiu gp 10 - 50 ln so vi ng vt trn cn. Tht c c nhiu m th hm lng iod c xu hng tng ln.
mt ring) cng ln th cng d b h hng do hot ng ca vi sinh vt b mt c. V vy, trc khi x l v bo qun, cn phi ra sch c loi b lp nht b mt c cha vi sinh vt. 1.2.1.2. T trng ca c Gn bng t trng ca nc, thay i ty theo b phn trn c th ca c, ph thuc vo thn nhit ca c, c c nhit cng nh th t trng cng nh. 1.2.1.3. im bng L im nhit lm cho c bt u ng bng, nc trong c th c tn ti dng dung dch do im bng tun theo nh lut Raun. Dung dch cng long ng bng cng nhanh, im ng bng ca c gn im ng bng ca nc (0oC). Thng thng im bng ca cc loi c t -0,6oC -2,6oC. im bng ca c t l nghch vi pH ca dung dch trong c th c. p sut thm thu ca ng vt thy sn nc ngt thp hn nc mn do im bng ca thy sn nc ngt cao hn nc mn. 1.2.1.4. H s dn nhit Ph thuc ch yu vo hm lng m, c c hm lng m cng ln th h s dn nhit cng nh. Tuy nhin h s dn nhit cn ph thuc vo nhit . Tht c ng kt c h s dn nhit ln hn c cha ng kt, nhit ng kt cng thp h s dn nhit cng cao. 1.2.2. Tnh cht ha hc ca ng vt thy sn Ch yu nghin cu h thng keo, l cc loi protein 1.2.2.1. Tnh cht ha hc th keo ca ng thy sn Do cu to t nhng hp cht nitrogen, cc hp cht ny cu to nn c quan ca c to cho cu trc ca c c chc, n hi v do dai nht nh (cu to t cc thnh phn phc tp nhng ch yu l protein). Cu to ca c th c l mt hn hp nng lng cht ha hc m trc ht l cc loi protein, sau l lipid ri cc mui v c v nhng cht khc na to thnh mt dung dch keo nht trong nc l dung mi. 1.2.2.2. Trng thi tn ti ca nc Tn ti 2 trng thi l nc kt hp v nc t do - Nc t do: l dung mi tt cho nhiu cht ha tan ng kt 0oC, kh nng dn in ln, c th thot ra khi c th ca sinh vt p sut thng. - Nc kt hp: khng l dung mi cho cc cht ha tan, khng ng kt, kh nng dn in nh, khng bay hi p sut thng. 1.2.2.3. Hnh thc tn ti ca nc Thng tn ti di 2 hnh thc: tn ti vi ht thn nc v cht thn nc * Ht thn nc: tn ti di dng nc khuch tn, nc t do, nc hp ph - Nc hp ph: l lp nc bn trong, kt hp vi cc ht thn nc bng lc phn t trn b mt hoc 1 gc nht nh no - Nc khuch tn: l lp nc gia, khng kt hp vi cc ht thn nc, dy lp nc khuch tn dy hn lp nc hp ph rt nhiu * Cht thn nc: tn ti di 2 hnh thc nc kt hp v nc t do.
10
- Nc kt hp + Nc kt hp vi protein dng keo c tc nc do protein dng keo c hp th. + Nc kt hp protein keo tan: l nc kt hp v protein trng thi ha tan, mui v c v cc cht trng thi keo ha tan khc, nc ny l nc do keo ha tan hp th. - Nc t do: gm nc c nh, nc c kt cu t do v nc dnh t. + Nc c nh: l nc cha rt nghim ngt trong kt cu hnh li, n l mt dng keo c nc ny rt kh p ra. + Nc kt cu t do: tn ti nhng l nh v khe h ca ktcu hnh li ca mng si c hoc nhng t chc xp nhiu l rng ca m lin kt, nc ny d p ra + Nc dnh t: rt mng, thng dnh st trn b mt ca c tht c. Nc kt hp c ngha rt quan trng trong s sng ca ng vt thy sn. Bn cnh nc kt hp cn to gi tr cm quan cho ng vt thy sn, to mi v thm ngon.
11
Chng II.
Hnh 2.1.
Thi gian k t khi cht n khi kt thc t cng (gi) 20-65 20-30 1-2 72-96 18 26,5 35-55 18 54-55 110 120 >72 >72 72 48 24 -
C song (Epinephelus malabaricus) C r phi xanh (Areochromis aureus) C r phi nh (60g) (Tilapia mossambica) C tuyt ui di (Macrourus whitson) C cm (Engraulis anchoita) C bn (Pleuronectes platessa) C tuyt en (Pollachius virens) C qun (Sebastes spp.) C bn Nht Bn (Paralichthys olivaceus) C bn Nht Bn (Paralichthys olivaceus)
Ngun:
Hwang, 1991; Iwamoto, 1987; Korhonen, 1990; Nakayama, 1992; Nazir v Magar, 1963; Partmann, 1965; Pawar v Magar, 1965; Stroud, 1969; Trucco, 1982.
Ni chung, ngi ta tha nhn rng iu kin nhit cao th thi im t cng n sm v thi gian t cng ngn. Tuy nhin, qua nghin cu, c bit i vi c
13
nhit i, ngi ta thy rng nhit li c nh hng ngc li i vi s bt u ca qu trnh t cng. Bng chng l i vi cc loi c ny th s t cng li bt u xy ra sm hn nhit 0oC so vi nhit 10oC cc loi c khc, m iu ny c lin quan n s kch thch nhng bin i sinh ho 0oC. (Poulter v cng s, 1982; Iwamoto v cng s, 1987). Tuy nhin, Abe v Okuma (1991) qua nghin cu s xut hin qu trnh t cng trn c chp cho rng hin tng t cng ph thuc vo s khc bit gia nhit mi trng ni c sng v nhit bo qun. Khi c s khc bit ln th khong thi gian t khi c cht n khi xy ra hin tng t cng tr nn ngn hn v ngc li. Hin tng t cng xy ra ngay lp tc hoc ch sau mt thi gian rt ngn k t khi c cht nu c i v ngun glycogen d tr b cn hoc c b sc (stress). Phng php p v git cht c cng nh hng n thi im bt u hin tng t cng. Lm cht c bng cch gim nhit (c b git cht trong nc lnh) lm cho s t cng xut hin nhanh, cn khi p vo u c th thi im bt u t cng s n chm, c th n 18 gi (Azam v cng s , 1990; Proctor v cng s , 1992). ngha v mt cng ngh ca hin tng t cng l rt quan trng khi c c phil vo thi im trc hoc trong khi t cng. Nu phil c trong giai on t cng, do c th c hon ton cng nn nng sut phi l s rt thp v vic thao tc mnh c th gy rn nt cc ming phil. Nu c c phil trc khi t cng th c c th co li mt cch t do v ming phil s b ngn li theo tin trnh t cng. C mu sm c th co li n 52% v c mu trng co n 15% chiu di ban u (Buttkus, 1963). Nu luc c trc khi t cng th cu trc c tht rt mm v nho. Ngc li, luc c giai on t cng th c tht dai nhng kh, cn nu luc c sau giai on t cng th tht c tr nn sn chc, mm mi v n hi. C nguyn con v c phi l ng lnh trc giai on t cng c th s cho ra cc sn phm c cht lng tt nu r ng mt cch cn thn chng nhit thp, nhm mc ch lm cho giai on t cng xy ra trong khi c vn cn c ng lnh. Nhng bin i c trng v cm quan sau khi c cht rt khc nhau ty theo loi c v phng php bo qun. bng 2.2, EEC a ra m t khi qut hng dn nh gi cht lng ca c. Thang im t 0 n 3 trong im 3 tng ng vi mc cht lng tt nht.
15
Bng 2.2. nh gi ti: Qui ch ca Hi ng (EEC) No. 103/76 OJ No.L20 (28-01-1976) (EEC,1976).
Cc b phn c kim tra Da Cc tiu ch im 3 Sng, h sc t ng nh, khng bin mu Dch nht trong sut nh c nc. Li (phng ln). Gic mc trong sut. ng t en, sng. Mu sng. Khng c dch nht. Hi xanh , trong m, nhn v sng. Khng thay i mu nguyn thy. Khng mu. 2 1
1)
0 H sc t m c.
Biu hin bn ngoi H sc t ang H sc t sng nhng khng bng trong qu trnh bin mu v m c. lng. Dch nht hi c. Li v hi trng. Gic mc hi c ng t en, m. Gim mu. Dch nht trng c. Phng. Gic mc c.
Dch nht m c
1)
Mt
Lm gia.
Mang
ng t m c. ang tr nn bin mu. Hi c vt ca dch Dch nht m c. nht. Mt nh nhung, Hi c. c sp, m c. Mu hi bin i. Pht hng. Hng.
1)
Thn v phn cn li ca cc c quan khc phi sng nh mu trong ng mch ch. Chc v n hi. B mt nhn.
Thn, phn cn li ca cc c quan khc v mu phi c mu nu nht. Mm (mm xu). Vy d dng tch khi da, b mt rt nhn nheo, c chiu hng ging bt. 1) Khng dnh.
1) 1)
1)
Tht
1)
C th dng thang im nh gi cm quan i vi c luc nh trnh by hnh 2.2. Thang im c nh s t 0 n 10. im 10 ch ti tuyt i, im 8 ch cht lng tt, im 6 ch mc cht lng trung bnh, tht c khng c v c trng v im 4 ch mc b loi b. Khi dng thang im ny, th c dng ch S cho thy giai on u tin, cht lng ca c gim nhanh chng, giai on 2 v 3 tc gim cht lng chm hn, cn giai on cui cng, tc gim cht lng xy ra nhanh mt khi c b n thi.
Hnh 2.2 Bin i cht lng ca c tuyt p (0oC) Ngun: Huss, 1976
Theo quy lut, c n nhiu v ngh ngi nhiu s c hm lng glycogen nhiu hn c b kit sc. Mt nghin cu gn y v c chch Nht Bn (Chipa v cng s, 1991) cho thy rng ch vi pht gy giy gia khi nh bt c lm cho pH ca c gim 0,5 n v trong 3 gi so vi c khng giy gia khi nh bt th pH ca n ch gim 0,1 n v trong cng thi gian nh trn. Ngoi ra, cc tc gi ny cn cho thy vic ct tit lm gim ng k s sn sinh axit lactic sau khi cht. pH ca c tht c gim sau khi c cht c nh hng n tnh cht vt l ca c tht c. Khi pH gim, in tch b mt ca protein si c gim i, lm cho cc protein b bin tnh cc b v lm gim kh nng gi nc ca chng. M c trong giai on t cng s mt nc khi luc v c bit khng thch hp cho qu trnh ch bin c x l nhit, v s bin tnh do nhit cng lm tng s mt nc. S mt nc c nh hng xu n cu trc ca c tht c v Love (1975) cho thy gia dai c tht v pH c mi quan h t l nghch, dai mc khng th chp nhn c (mt nc khi luc) s xy ra c tht c pH thp (Hnh 2.3).
Du chm en tng ng vi c nh bt St. Kilda, bin i Ty Dng. Du tam gic tng ng vi c nh bt Fyllas Bank, Davis Strait .
Ngun: Love (1975)
S bin i pH ca c sau khi cht ph thuc rt ln vo nhit mi trng Vd. 5oC, s bin i pH ca c din ra nh sau (hnh 2.4): A - B: 4 - 6 gi B - C - D: 5 - 10 gi D - E: 3 - 4 ngy E - F - G: 3 - 4 ngy T th hnh 2.4 ta thy khi pH gim xung thp nht th c cng v khi pH tr li trung tnh th c mm v sau khi mm th tin n t phn gii ri thi ra. Khi pH gim, s ht nc ca c th c cng gim. Khi pH = 7 lng nc ht vo bng dung tch ca c tht. Khi pH = 6 th di 50% v khi pH = 5 th gn n im ng in ca protein nn lng nc ht vo b nht ch khong 25%.
18
Tm li: C bt ln mt thi gian ri cht c pH = 7, sau gim xung n pH thp nht, c tr nn cng. pH gim n mt mc no li tng ln gn trung tnh, c lc ny tr nn mm. pH
7,2 7,1 7,0 6,9 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 A. B C D E F G Cht T cng Thi gian
Trong tt c cc loi c, cc giai on t phn xy ra ging nhau nhng tc t phn khc nhau, thay i ty theo loi.
19
Glycogen v ATP hu nh bin mt trc giai on t cng, trong khi IMP v HxR vn cn duy tr. Khi hm lng IMP v HxR bt u gim, hm lng Hx tng ln. pH gim xung n mc thp nht giai on t phn ny. ATP nh l cht ch th ha hc v ti: Ch s ha hc v ti ca c l biu hin bn ngoi bng cch nh lng, nh gi khch quan v cng c th bng cch kim tra t ng. Mt mnh ATP khng th s dng nh gi ti bi v ATP nhanh chng chuyn i to thnh IMP. Sn phm trung gian ca s phn hy ny tng v gim lm cho kt qu khng chnh xc. Khi xc nh kt qu, cn ch n inosine v hypoxanthin, cht chuyn ha cui cng ca ATP. Hypoxanthine c dng nh mt tiu chun nh gi mc ti ca c. Tuy nhin, iu ny c th dn n s nhm ln khi so snh gia cc loi vi nhau. mt s loi qu trnh phn hy to thnh HxR trong khi cc loi khc li sinh Hx. V vy, nhn bit mc ti ca c mt cch chnh xc ngi ta a ra tr s K. Tr s K biu din mi lin h gia inosine, hypoxanthine v tng hm lng ca ATP thnh phn: [HxR] + [Hx] K% = [ATP] + [ADP] + [AMP] + [IMP] + [HxR] + [Hx] Trong , [ATP], [ADP], [AMP], [IMP], [HxR], [Hx] l nng tng i ca cc hp cht tng ng trong c tht c c xc nh ti cc thi im khc nhau trong qu trnh bo qun lnh. Tr s K cng thp, c cng ti. IMP v 5 nucleotide khc c tc dng nh cht to mi cho c, chng lin kt vi acid glutamic lm tng mi v ca tht c. IMP to mi v c trng, hypoxanthine c v ng. S mt mi v c ti l kt qu ca qu trnh phn hy IMP. Surette v cng s (1988) theo di s t phn gii c tuyt thanh trng v khng thanh trng thng qua cc cht d ha ATP. Tc hnh thnh v b gy phn t IMP nh nhau trong c 2 mu m c ca c tuyt thanh trng v khng thanh trng (hnh 2.5a v 2.5b) cho thy qu trnh d ha i vi s phn gii ATP n inosine hon ton do cc enzym t phn gii. x 100
20
Hnh 2.5a. S bin i i vi IMP, Ino v Hx trong ming phil c tuyt v trng 3oC
Hnh 2.5b. S bin i i vi IMP, Ino v Hx trong ming phil c tuyt cha v trng 3oC
c. Cc enzym collagenase Enzym collagenase gip lm mm t bo m lin kt. Cc enzym ny gy ra cc vt nt hoc b gy cc myotome khi bo qun c bng trong mt thi gian di hoc khi bo qun ch trong thi gian ngn nhng nhit cao. i vi c hi i Ty Dng, khi nhit t n 17oC th s nt rn c l khng th trnh khi, c l l do s thoi ha ca m lin kt v do s co c nhanh v nhit cao khi xy ra qu trnh t cng.
(CH3)3N TMA
Trong c tht ca mt s loi tn ti enzym c kh nng phn hy TMAO thnh dimethylamin (DMA) v formaldehyde (FA) (CH3)3NO
enzym
(CH3)2NH
HCHO
TMAO DMA formaldehyde Enzym xc tc qu trnh hnh thnh formaldehyt c gi l TMAO-ase hoc TMAO demethylase, n thng c tm thy trong cc loi c tuyt. c lnh ng formaldehyde c th gy ra s bin tnh protein, lm thay i cu trc v mt kh nng gi nc ca sn phm. S to thnh DMA v formaldehyde l vn quan trng cn quan tm trong sut qu trnh bo qun lnh ng. Tc hnh thnh formaldehyde nhanh nht khi nhit lnh ng cao (lnh ng chm). Ngoi ra, nu c b tc ng c hc qu mc trong cc khu t khi nh bt n khi lm lnh ng v nu nhit trong qu trnh bo qun lnh ng b dao ng th lng formaldehyde hnh thnh s tng.
Bng 2.3. Tm tt nhng bin i trong qu trnh t phn gii ca c p lnh Enzym Enzym phn gii glycogen C cht Glycogen Cc bin i xy ra - To ra acid lactic, lm gim pH ca m, lm mt kh nng gi nc trong c. - Nhit cao khi xy ra t cng c th dn n s nt c tht - Mt mi c ti, dn dn xut hin v ng do Hx ( nhng giai on sau) - M b mm ha gy kh khn hoc cn tr cho vic ch bin 22 Ngn chn/Km hm - Trn thc t, nu c th nn qu trnh t cng ca c din ra nhit cng gn 0oC cng tt. Phi trnh gy cng thng cho c giai on trc khi xy ra t cng. - Tng t nh trn. - Bc d vn chuyn mnh tay hoc nn s lm tng s ph hy - Trnh mnh tay khi thao tc lc bo qun v bc d.
Cc protein, Cc peptid
T phn gii khoang bng ca cc loi c tng ni (gy hin tng v bng) - Lm mm m c v gip xc lt xc - Vt nt trn ming phil - Gy mm ha - To ra formaldehyt lm cng c ca h c tuyt khi ng lnh
- Vn s gia tng khi ng lnh/r ng hoc bo qun lnh trong thi gian di. - Loi b canxi ngn chn qu trnh hot ha - S thoi ha ca m lin kt lin quan n thi gian v nhit bo qun lnh - Bo qun c nhit <30oC - Tc ng vt l qu mc v qu trnh ng lnh/r ng lm tng hin tng cng c do FA
Collagenase
TMAO demethylase
Tht (t hin din) Ni tng (103 - 109cfu/g) Da (102 - 107cfu/cm2) Mang (103 - 109cfu/g) S lng vi khun tn ti cc loi gip xc v thn mm gn ging vi s lng vi khun tn ti trn c.
23
V (102 - 107cfu/cm2)
Mang, rut tm sng: (103 - 109cfu/g) Vi khun c mi va nh bt ch yu gm vi khun hiu kh, k kh khng bt buc, vi khun G- nh Pseudomonas, Alteromonas, Acinetobacter, Moraxella, Flavolacberium, Cytophaga and Vibrio. C sng trong vng nc m d b nhim bi vi khun G+ nh Micrococcus, Bacillus v Coryneform. Cc loi Aeromonas c trng cho c nc ngt, trong khi c mt s vi khun cn natri pht trin th c trng cho c bin. Cc loi ny bao gm Vibrio, Photobacterium v Shewanella. Tuy nhin, d Shewanella putrefaciens cn natri cho s pht trin nhng chng ny cng c th phn lp t mi trng nc ngt (DiChristina v DeLong, 1993; Gram v cng s, 1990; Spanggaard v cng s, 1993). Mc d S. putrefaciens c tm thy trong nc ngt nhit i, nhng n khng ng vai tr quan trng trong s h hng ca c nc ngt (Lima dos Santos, 1978; Gram, 1990). Vi khun hin din loi thn mm ging vi vi khun trong c bin nhng s lng vi khun G+ nh Bacillus, Micrococcus, Enterobacteriaceae v Streptococcus chim s lng ln hn.
Bng 2.4. H vi khun c nh bt t vng nc khng b nhim Gram (-) Pseudomonas Moraxella Acinetobacter Shewanella putrefaciens Flavobacterium Cytophaga Vibrio Photobacterium Aeromonas Gram (+) Bacillus Clotridium Micrococcus Lactobacillus Cc vi khun c dng hnh chy Ghi ch
Hai loi vi khun gy bnh thng lm bin i mi v ca c v nhuyn th gm: Clostridium botulinum loi E, B, F v Vibrio parahaemolyticus. - Clostridium botulinum l vi khun sinh bo t khng nhit. Vi khun ny khng c hi nu tn ti mt lng nh trong c ti. Vi khun s tr nn rt nguy him khi iu kin bo qun hoc ch bin khng tt to iu kin thun li cho bo t sinh sn, pht trin v sn sinh c t. Vi khun loi E, B, F c kh nng khng
24
nhit thp. - Vibrio parahaemolyticus l loi vi khun t chu nhit, a mui gy bnh vim ng rut vi cc triu chng bnh ging nh triu chng bnh gy ra do Salmonella. Bnh ch xy ra khi n vo lng ln t bo vi khun (khong 106cfu/g), mc thng thng c th chp nhn c l 103cfu/g. Loi vi khun ny rt nhy cm vi nhit (nng v lnh). Ngoi ra, mt s loi vi khun khc c tm thy trong c v cc loi hi sn khc nh Clostridium perfringen, Staphylococcus aureus , Salmonella spp., Shigella spp. b ly nhim do qu trnh vn chuyn v ch bin khng m bo v sinh.
nhit i v c n i u nh nhau (Gram, 1990; Gram v cng s, 1990). Nu c p c bo qun trong iu kin ym kh hoc trong mi trng khng kh c cha CO2, lng vi khun chu lnh thng thng nh S. putrefaciens v Pseudomonas thng thp hn nhiu (ngha l trong khong 106-107 cfu/g) so vi khi bo qun c trong iu kin hiu kh. Tuy nhin, lng vi khun a lnh c trng nh P. phosphoreum t n mc 107-108 cfu/g khi c h hng (Dalgaard v cng s, 1993).
Bng 2.6. C cht v cc hp cht gy bin mi do vi khun sinh ra trong qu trnh n hng ca c C cht TMAO Cysteine Methionine Carbohydrat v lactat Inosine, IMP Cc acid amin (glycine, serine, leucine) Cc acid amin, ur Cc hp cht sinh ra do hot ng ca vi khun TMA H2S CH3SH, (CH3)2S Acetat, CO2, H2O Hypoxanthine Cc este, ceton, aldehyde NH3
Trc tin vi khun hiu kh s dng ngun nng lng carbohydrate v lactate pht trin to thnh CO2 v H2O. Kt qu ca tin trnh ny lm gim th oxy ha kh trn b mt sn phm. Di iu kin ny, vi khun ym kh (Alteromonas putrefacien, Enterobacteriaceae) pht trin kh TMAO thnh TMA theo bi cc phn ng sinh ha: CH3CHOHCOOH + (CH3)3NO
TMAO - reductase
26
TMAO TMAO
TMA TMA
Sn phm to thnh cui cng l TMA to mi v xu cho c. Bc tip theo trong sut qu trnh n hng do vi sinh vt c l s phn hy amino acid, c ch din ra nh sau: R - CH2 - CH(NH2) - COOH Decarboxylase R - CH2 - CH2 - NH2 amin
deaminase oxidative
oxydase
Ch c mt lng nh NH3 to thnh trong giai on t phn gii nhng phn ln c to thnh t s phn hy cc acid amin. c nhm, lng NH3 to thnh trong sut giai on bo qun rt ln bi v hm lng ur trong tht c nhm rt cao, thnh phn ny b phn hy di tc dng ca vi khun sn sinh enzym urease to thnh CO2 v NH3 theo phn ng: (NH2)2 CO + H2O
urease
CO2
2NH3
TMA, NH3, amin c gi chung l tng nit baz bay hi (TVB), thng c s dng nh ch tiu ha hc nh gi cht lng c (ch yu l TMA). Gii hn cho php TVB-N/100g c bo qun lnh l 30-35mg. c ti hm lng TMA chim rt thp. Sau thi gian bo qun, vi khun kh TMAO to thnh TMA lm cho c b n hng. TMA l ch tiu c bn nh gi mc ti ca c. Cht lng c bo qun lnh c gi l tt khi hm lng TMA-N/100g <1,5mg, 1015mg TMA-N/100g l gii hn cho php vi ngi tiu dng. Vi khun phn hy acid amin c cha lu hunh nh cysteine, methionine to thnh H2S, CH3-SH (methyl mercaptane) v (CH3)2S dimethylsulphide. Cc hp cht bay hi ny to mi v xu cho sn phm, ngay c liu lng rt thp (ppb), lm gim gi tr cm quan ca sn phm. Cc loi gip xc thng rt nhy cm vi vi sinh vt gy n hng so vi c do c cha hm lng phi protein cao. Khi hm lng arginine phosphate cao, n c th b dephosphorylate bi phn ng t phn. Vi khun c th phn hy arginine thnh ornithine. Sau ornithine tip tc b decarboxylate to thnh hp cht putrescine to mi v xu cho sn phm. Bo qun c trong iu kin ym kh mt thi gian di, kt qu vi khun phn hy cc acid amin to sn phm NH3. Loi vi khun hot ng trong iu kin k kh bt buc l Fusobacterium. S pht trin ca chng ch xy ra c n hng.
Nhiu loi vi sinh c th pht trin khi gi tr pH thay i trong phm vi rng. pH gii hn cho s pht trin ca vi sinh vt thay i t 1-11. pH ti u cho hu ht cc loi vi sinh vt pht trin khong 7,0. S pht trin ca vi sinh vt gi tr pH khc nhau, cho trong bng sau:
Bng 2.7. pH ti u v gii hn pH cho s pht trin ca vi sinh vt pH Vi sinh vt Vi khun Nm men Nm mc 4,4 1,5 1,5 7,0 4,0 6,0 7,0 9,8 9,0 11,0 Min. Opt. Max.
Tuy nhin, c mt vi trng hp ngoi l. Vi khun chu axit nh vi khun axit lactic, axit acetic c th pht trin pH < 4,4. pH ti u cho s pht trin ca acid acetic trong khong 5,4-6,3 v ca acid lactic t 5,5-6,0. Vi khun baz c th pht trin mi trng pH kim. Vibrio parahaemolyticus pht trin khong pH t 4,811,0 v Enterococcus pht trin khong pH t 4,8-10,6. b. hot ng ca nc (aw) Nc cn cho qu trnh pht trin v trao i cht ca vi sinh vt. Thng s quan trng nht dng o lng nc l hot ng ca nc (aw). hot ng ca nc trong thc phm l t s gia p sut ha hi ring phn ca nc trong thc phm (P) v p sut ha hi ring phn ca nc tinh khit (Po) cng nhit . aw = P/Po Gim hot ng ca nc bng cch gim p sut ha hi ca thc phm. iu ny c th thc hin bng cch cho bay hi mt phn nc hoc b sung thm cc cht tan vo sn phm. S pht trin ca cc nhm vi sinh vt khc nhau b gii hn bi hot ng ca nc thp.
Bng 2.8. aw thp nht cho s pht trin ca vi sinh vt
Vi sinh vt
Vi khun gram m gram dng Nm mc Nm men
Tuy nhin c mt vi loi vi sinh vt c hiu trong qu trnh bo qun c c th pht trin hot ng ca nc thp. C 3 dng ch yu l dng a mui, a kh v thm thu. Dng a mui khng th pht trin trong mi trng khng mui v yu cu cung cp lng mui thng xuyn cho s pht trin. Chng thng l loi vi khun c kh nng khng mui cao hn cc loi vi sinh vt khc ( hot ng ca nc thp nht aw = 0,75). Loi vi khun a kh c nh ngha l loi vi khun c kh nng pht trin rt nhanh di iu kin kh aw = 0,85 ( hot ng
28
ca nc thp nht aw = 0,6). Vi sinh vt a kh c bit l cc loi nm mc v nm men. Vi sinh vt thm thu c kh nng pht trin trong mi trng c p sut thm thu cao. Dng thng c ng dng nht l nm men khng ng, aw cn thit cho s pht trin ging vi vi khun thm thu (aw thp nht = 0,6). C, gip xc v cc loi thn mm thng c aw > 0,98. c. in th oxy ha kh (Eh) Vi sinh vt c nh hng n th oxy ha kh ca c trong sut qu trnh pht trin. c bit xy ra vi vi khun hiu kh, khi vi khun ny pht trin lm cho Eh ca c gim xung thp. Vi vi khun k kh, hin tng ny xy ra khng ng k. Khi vi khun hiu kh pht trin n s ly ht O2 trong c, lm cho Eh gim xung thp. Kt qu lm cho mi trng tr nn thiu cht oxy ha v giu cht kh. Vi sinh vt pht trin gi tr Eh cao c gi l vi sinh vt hiu kh bt buc v nhng loi khc pht trin gi tr Eh thp c gi l vi sinh vt k kh bt buc. Khc vi vi sinh vt hiu kh v k kh bt buc, vi sinh vt k kh khng bt buc c th pht trin c gi tr Eh cao v thp bi v chng c h iu khin bng cch ng hoc m van lm tng hoc gim Eh hoc c s hin din hay khng c s hin din ca oxy. * Vi khun hiu kh bt buc Vi khun hiu kh bt buc trong c bao gm Pseudomonas spp., Acinetobacter-Moraxella spp., micrococci v mt vi loi thuc nhm Bacillus spp., s dng oxy nh l cht nhn in t trong qu trnh h hp. Chng c th phn gii protein v lipid to sn phm cui cng l CO2 v H2O. Chng thng pht trin trn b mt ca c nguyn con v c phil khi mi trng c y oxy. * Vi khun k kh bt buc Clostridia ch c th pht trin vi th oxy ha kh thp (-300mv) v mt s loi khc ch c th pht trin trong iu kin khng c oxy. Gi tr Eh ti a m vi khun k kh pht trin t +30 n -250 mv. Mt s loi vi khun k kh c th pht trin th oxy ha kh cao hn nhng trong mi trng khng c oxy tt hn l c s hin din ca oxy. Vi khun k kh khng sinh bo t nh Bacteroides thng khng chu c vi th oxy ha kh cao, trong khi cc loi clostridia c th sng st mt thi gian di th oxy ha kh cao (+110 mv) trong s hin din ca oxy v i khi cng pht trin th oxy ha kh cao (+370 mv) trong iu kin khng c oxy. Vi sinh vt k kh bt buc thng pht trin nhiu nht phn trong ca c cha ch bin. C mi va nh bt, Eh trong m c c lun lun dng (+200 n +300 mv). Trong sut qu trnh bo qun, Eh gim nhanh v cn li mc rt thp, Eh m trong sut qu trnh n hng (- 300 n - 400 mv). C mi quan h rt gn gia Eh v s hin din ca TMAO. V d c tuyt, Eh trong m c gim cng vi s kh TMAO thnh TMA. c mui, vi khun kh TMAO b c ch nh aw thp, v vy TMAO dao ng khng ln, Eh thay i khng ng k v vn duy tr gi tr dng. * Vi khun k kh khng bt buc Vi khun k kh khng bt buc trong c nh Lactobacillaceae, Enterobacteriaceae, Corynebacteriaceae v vi khun kh TMAO nh Pseudomonas
29
spp., Acinetobacter-Moraxella spp. c th s dng oxy nh cht nhn in t, nhng trong iu kin khng c oxy chng c th nhn cc in t khc nh NO3-, SO42-, TMAO. Chng c th pht trin trn b mt v c bn trong tht c, hot ng phn gii protein v lipid. Sn phm ca s phn gii thng l cc acid hu c v TMA (trong trng hp vi khun kh TMAO). Chng l cc vi khun rt quan trng gy nn s n hng thc phm. Mt s loi k kh khng bt buc nh Enterobacteriaceae l vi khun gy nh hng n sc khe cng ng. d. Gi tr dinh dng ca c hot ng v pht trin, vi sinh vt cn nc, ngun nng lng cacbon, nit, cc loi khong v vitamin. Trng thi t nhin v gi tr dinh dng ca c s nh hng n s pht trin ca chng. * Ngun nng lng Carbohydrate (mono-, di-, v polysaccharide), cc acid hu c, cc hp cht ru l ngun nng lng chnh. Cc acid amin, di-, tri-, polypeptide cng c th s dng nh ngun nng lng. Hm lng carbohydrate trong c v cc loi gip xc rt thp (< 1%), ng vt thn mm cha hm lng carbohydrate cao hn (> 3%). * Ngun nit Vi sinh vt cn nit cho qu trnh sinh tng hp ca chng. Chng c th s dng ngun acid amin, peptide, nucleotide, ur, amoniac (hp cht phi protein) v protein. Cc thnh phn ny c tm thy trong c, gip xc v ng vt thn mm. * Khong Khong c vai tr trong vic thay i chc nng t bo. Khong hin din trong c di dng mui. Loi v lng khong khc nhau ty thuc vo loi c v thng thay i theo ma. * Vitamin Mt s vi sinh vt khng th sn xut vitamin (auxotrophics), s pht trin ca chng da trn s hin din ca mt hay nhiu vitamin c sn trong c. Vi khun gram dng cn nhiu vitamin B hn vi khun gram m. Nhn chung, tht c l ngun cung cp tt vitamin nhm B. Vitamin A v D c nhiu trong loi c bo. e. S hin din ca cht khng vi sinh vt t nhin Cht nht trn da c c cha mt lng lysozyme gip kch thch murein, l thnh phn chnh ca vch t bo vi khun gram dng. Vch t bo vi khun gram m bao gm 2 lp mng ngoi (lipo-protein v lipo-polysaccharide), gip bo v lp murein bn trong chng li tc ng ca lysozyme, mc d mt vi loi vi khun gram m nh Enterobacteriaceae nhy cm vi lysozyme. f. Cu trc sinh hc Da v mng bng ca c, v ca cc loi gip xc, mng ngoi ca ng vt thn mm c cu trc sinh hc c tc dng bo v, chng li s xm nhp ca vi khun vo bn trong t bo, gip ngn cn s n hng. 2.3.5.2. Cc nhn t bn ngoi Cc nhn t mi trng bao gm cc c tnh vt l v ha hc ca mi trng bo qun c. a. Nhit
30
Nhit l yu t mi trng quan trng nht c nh hng n s tn ti v pht trin ca vi sinh vt. C 3 nhm vi sinh vt chnh pht trin cc khong nhit khc nhau bao gm: vi khun chu nhit, chu m v chu lnh.
Bng 2.9. S pht trin ca vi sinh vt cc khong nhit khc nhau Nhm VSV Chu lnh Chu m Chu nhit Min. -18 5 37 Nhit (oC) Opt. 10 30 - 37 55
Max. 20 50 70
b. m tng i (R.H.) hot ng ca nc (aw) c lin quan n m tng i cn bng (ERH) ERH (%) = aw . 100 Cn phi iu khin m tng i cn bng trong sn phm mt cch nghim ngt trnh s ht hoc mt nc do s bay hi. c. S hin din loi v nng kh trong mi trng Thay th khng kh bng mt hoc nhiu loi kh khc (O2, CO2, N2) s c nh hng n s pht trin ca vi sinh vt.
chng rt nhy cm vi qu trnh oxy ha bi c ch t xc tc. Bin i xy ra quan trng nht trong cht bo ca c l tin trnh oxy ha ha hc.
C ch ca s phn hy hydroperoxide cha c bit r, nhng c mt vi s phn hy hydroperoxide to thnh aldehyde v ketone m khng cn s phn ct chui cacbon. Cc hp cht to thnh mi v xu cho sn phm c hnh thnh sau khi chui cacbon b phn ct. Cc thnh phn ny sau khi phn ct to thnh cc hp
31
cht ha tan trong nc, sau c th b phn gii di tc dng ca vi sinh vt to thnh CO2 v H2O. - Giai on kt thc Ro ROOo + + Ro Ro RR ROOR
32
C s khc bit ln v tp tnh v sc chu ng gia cc loi c khc nhau. Do vy, phng php gi v vn chuyn c sng phi c nghin cu k ty thuc vo loi c c th v thi gian cn phi gi ngoi mi trng sng t nhin trc khi git m. V d, i vi loi c phi (Protopterus spp.) ngi ta c th vn chuyn v gi sng chng ngoi mi trng nc trong mt thi gian di ch n thun bng cch gi m cho da ca chng. Mt vi loi c, c bit l c nc ngt, chu ng c tt hn i vi nhng thay i v nng xy trong dung dch v c khi c cc cht c hi. iu ny c l l do c tnh sinh hc ca chng vn thch nghi vi s bin ng ln hng nm v thnh phn nc ca mt s con sng (cc chu trnh bin i ca cht huyn ph v xy ha tan). Trong nhng trng hp ny, c sng c gi v vn chuyn ch bng cch thay i nc thng xuyn trong cc thng vn chuyn (xem hnh 4.1 (a) v (b)). Phng php ny c s dng rng ri cc vng thuc lu vc sng Amazon, Parana v Orinoco Nam M, Chu (c bit l Trung Quc, ni m cc phng php phc tp hn cng c s dng) v Chu Phi (NGoma, 1993) Trong trng hp gii thiu hnh 3.1.a, cc chu nhm cha c nc ngt cn sng thng c dc theo hnh lang trn tu khch. Cc chu c ph bng l c v bo lc bnh ngn c nhy ra khi chu v hn ch s bay hi nc. Nc trong cc chu c thay thng xuyn v ngi ta phi lun theo di c. Trong trng hp gii thiu hnh 3.1.b, c chp c gi trong mt thng kim loi v c ch i bng xe p. y l mt thc t kh ph bin Trung Quc v cc nc chu khc. V d nh Bng cc, hng ngy ngi ta thng bn do cc loi c da trn cn sng trn ng ph.
(a)
(b)
Hnh 3.1 (a) Vn chuyn cc nc ngt cn sng Congo (N Goma, 1993) (b) Ngi bn c do trn ng ph ( Trung Quc) bn c cn sng trong ngy
Ngun: Suzhou,1993, nh chp ca H. Lupin Tin b gn y nht l vic gi v vn chuyn c trng thi ng ng. Theo phng php ny, thn nhit ca c c h xung rt nhiu gim qu trnh trao i cht ca c v ngng hon ton s vn ng ca c. Phng php ny gim ng k v t l c cht v tng mt khi ng vo ti cha c, nhng phi kim sot nhit tht cht ch duy tr nhit ng ng. i vi mi loi c c mt nhit ng ng thch hp. Mc d phng php ny c s dng vn chuyn tm kuruma (Penaeus japonicus) v tm hm sng trong mn ca t c lm lnh
33
trc nhng cng ch nn xem phng php ny nh l mt k thut thc nghim i vi hu ht cc loi. Mc d, vic gi v vn chuyn c sng cng ngy cng ang tr nn quan trng nhng n khng phi l gii php kh thi i vi mt s lng ln c c nh bt trn th gii.
- Mt s tnh cht vt l c li ca nc : Nc c mt s u im khi so snh vi cc phng php lm lnh khc k c lm lnh bng khng kh. + Nc c kh nng lm lnh ln: Lng nhit yu cu chuyn t trng thi rn sang trng thi lng gi l n nhit: 1 kg nc cn 80 kcal nhit lm tan chy. Cch biu din 80 kcal/kg c gi l n nhit nng chy. Da vo tnh cht ny cho thy cn mt lng nhit ln tan chy nc . V vy c th ng dng nc lm lnh nhanh sn phm thc phm. 1 kcal l lng nhit yu cu tng nhit ca 1 kg nc ln 1oC. Nhit yu cu lm m nc nhiu hn so vi hu ht cc cht lng khc. Kh nng gi nhit ca cht lng so vi nc c gi l nhit dung ring. Nhit dung ring ca nc l 1, cc cht lng khc < 1.
34
VD: - Nc : 0,5 - C t: 0,96 (thng ly gn = 1) - C lnh ng: 0,4 - Khng kh: 0,25 - Cc loi kim loi: 0,1 Nhit dung ring c th dng xc nh lng nhit cn di chuyn l bao nhiu lm lnh mt loi cht lng. y: Nhit cn di chuyn = khi lng mu * s thay i nhit * nhit dung ring VD: lm lnh 60 kg nc t - 5oC n -10oC cn di chuyn mt lng nhit l: 60 * [(- 5 - (-10)]oC * 0,5 (nhit dung ring ca nc ) = 150 kcal Chng ta cng c th tnh lng nc cn l bao nhiu lm lnh 1 khi lng c cho. Nu chng ta mun lm lnh 10 kg c t 25oC xung n 0oC, chng ta cn phi di chuyn mt lng nhit l 10 * (25 0) * 1 = 250 kcal Tuy nhin, khi nc tan chy n hp thu 1 lng nhit l 80 kcal /kg V vy khi lng nc cn l: 250/80 = 3,12 kg + Nc tan l mt h t iu chnh nhit : Nc tan l s thay i trng thi vt l ca nc (t rn sang lng) v iu kin bnh thng n xy ra mt nhit khng i (0oC). - S tin li khi s dng nc
+ p l phng php lm lnh lu ng
+ Lun sn c nguyn liu sn xut nc . + Nc c th l mt phng php bo qun c tng i r tin + Nc l mt cht an ton v mt thc phm. - Thi gian bo qun ko di b. Cc loi nc Nc c th c sn xut theo cc dng khc nhau; cc dng thng c s dng nhiu nht p c l vy, a, ng v cy. cy phi c xay ra trc khi dng p c. Nc lm bng nc ngt, hoc bt k t ngun nguyn liu no, cng lun l nc nn s khc nhau nh v hm lng mui v cng th khng c nh hng g ln trong thc t thm ch c khi so snh chng vi nc lm t nc ct. Cc tnh cht vt l ca cc loi nc khc nhau c nu ra trong bng 3.1. Kh nng lm lnh c tnh bng khi lng ca nc (80 kcal/kg); do vy r rng t bng 3.1 ta thy nu cng mt th tch ca hai loi khc nhau s khng c cng kh nng lm lnh. Th tch ring ca nc c th gp hai ln nc, do vy iu quan trng khi bo qun nc l phi xem xt th tch ca cc thng cha. Nc cn thit lm lnh c xung 0oC hoc dng b tn tht nhit lun c tnh bng kg.
35
iu kin kh hu nhit i, bt u tan rt nhanh. Mt phn ca nc tan ra s chy i nhng mt phn s c gi li trn b mt ca nc . Din tch b mt trn mt n v khi lng cng ln, th lng nc trn b mt nc cng ln.
Bng 3.1. Cc tnh cht vt l khc nhau ca nc s dng p c Loi nc vy a ng cy cy c xay ra Kch thc (1) 10/20 - 2/3 mm 30/50 - 8/15 mm 50 (D) - 10/12 mm Thay i (3) Thay i Th tch ring (m3/tn) (2) 2,2 2,3 1,7 1,8 1,6 2,0 1,08 1,4 1,5 Khi lng ring (tn/m3) 0,45 0,43 0,59 0,55 0,62 0,5 0,92 071 0,66
Ngun: Myers, 1981. Ghi ch: (1) ph thuc vo loi nc v s iu chnh trn my lm nc (2) gi tr danh ngha, tt nht nn xc nh bng thc t ti mi loi nh my nc (3) thng cc cy c khi lng 25 hoc 50 kg/cy. vy cho php phn b nc d dng hn, ng u hn v nh nhng hn xung quanh c, trong cc hp v thng cha, do vy s t hoc khng gy h hng c hc i vi c v lm lnh c nhanh hn cc loi khc. Mt khc, vy c xu hng chim nhiu th tch hn trong cc hp v thng cha vi cng mt kh nng lm lnh v nu t th kh nng lm lnh s gim nhiu hn so vi cc loi nc khc (v din tch ca mt n v khi lng ln hn). Vi cy xay ra, c mt ri ro l cc mnh to v cng c th lm cho c h hng v mt vt l. Tuy nhin, nc xay lun cha nhng mnh rt nh m nhng mnh ny tan rt nhanh trn b mt c v nhng mnh to hn s tn ti lu hn v b li cc tn tht nhit. cy th cn t khng gian bo qun khi vn chuyn, tan chm v ti thi im nghin th li cha t nc hn so vi vy v a. V nhng l do ny, rt nhiu ng dn ca ngh c th cng vn s dng cy (nh ti Colombia, Senegal v Philippine). c. Tc lm lnh Tc lm lnh ch yu ph thuc vo din tch trn mt n v khi lng c tip xc vi nc hoc hn hp nc /nc. Din tch ca mt n v khi lng cng ln, tc lm lnh cng nhanh v thi gian yu cu t c nhit trung tm ca c l 0oC cng ngn. Khi nim ny cng c th din t nh sau: thn c cng dy, tc lm lnh cng thp. ng cong tiu biu ca vic lm lnh c trong nc khi s dng cc loi nc khc nhau v nc lnh (CW) c biu din trn th hnh 3.2 T th 3.2 r rng phng php lm lnh c nhanh nht l dng nc lnh (CW) hoc nc bin lnh (CSW), mc d trong thc t khng my khc bit so vi khi dng vy. Tuy nhin, cng c s khc bit ng k trong vic lm h nhanh nhit ban u nu so snh cc phng php va ni n vi vic s dng cy xay ra v ng do c s khc nhau v din tch tip xc gia c vi nc v vi nc tan. ng cong tc lm lnh cng c th b nh hng bi loi thng cha v nhit bn ngoi. Do s tan chy lm lnh c ng thi b li tn tht nhit
36
nn s chnh lch gradient nhit c th xut hin trong nhng hp v thng cha trong thc t. Kiu chnh lch nhit ny s lm nh hng n tc lm lnh, c bit l nhng hp pha trn hoc pha bn cnh ca cc hp xp chng ln nhau v cng d xy ra hn khi dng ng v cy xay ra. Nhng ng cong v tc lm lnh nh trong hnh 3.2 rt c ch trong vic xc nh gii hn ti hn ca tc lm lnh khi p dng HACCP trong x l c ti. V d trong vic xc nh gii hn ti hn lm lnh c l phi t c nhit trung tm l 4,5oC trong thi gian khng qu 4 gi theo th 3.2 th iu ny ch c th t c khi s dng vy hoc nc lnh (hoc nc bin lnh). Trong hu ht cc trng hp, s chm tr trong vic t nhit 0oC trung tm con c c th khng c nh hng ln trong thc t bi v nhit ca b mt c l 0oC. Tri li, qu trnh nng nhit cho c th c ri ro cao hn nhiu bi v nhit b mt ca c (thc t l im c ri ro cao nht) s hu nh ngay lp tc t n nhit ca mi trng bn ngoi v do vy qu trnh h hng s d xy ra. V c ln phi mt nhiu thi gian hn so vi c b nng nhit v ng thi din tch b mt (ni qu trnh h hng bt u) trn mt n v khi lng ca c ln li b hn, nn so vi c b th c ln thng cn thi gian hi di hn mt cht mi h hng. Hin tng ny hin ang c s dng rng ri (v b lm dng) trong thc t vn chuyn nhng loi c ln (c ng v c chm).
Hnh 3.2. Qu trnh lm lnh c vng loi ln (Pseudosciaena crocea) vi ba loi khc nhau v nc lnh (CW).
Hnh 3.2 biu din qu trnh lm lnh c vng ln vi ba loi khc nhau v nc lnh. T l c/ l 1:1, dng chung mt loi thng cch nhit (c ch thot nc) trong cc th nghim song song (s liu c c t Hi tho quc gia FAO/DANIDA v nhng thnh tu trong cng ngh lm lnh v ch bin c, Thng Hi, Trung quc, thng 6/1986). Cc loi c nh s nng nhit rt nhanh v chc chn l nhanh hn so vi c loi c ln. Mc d nhng nghin cu v nng nhit c ti trc kia t c ch , nhng chng rt cn thit trong k hoch HACCP xc nh gii hn ti hn.
37
d. Lng nc tiu th Lng nc tiu th b nh hng bi cc yu t: - Lng nc cng b tan chy theo bi nhit mi trng khng kh xung quanh. V vy c lng nc rt ln b mt i khi nhit mi trng xung quanh cao, tr khi c v nc c bo v bng lp vt liu cch nhit vi mi trng bn ngoi. - Phng php bo qun c trong nc - Thi gian cn bo qun lnh c - Phng php c c lm lnh xung nhanh Tuy nhin, c th tnh lng nc tiu th bng tng ca hai thnh phn: lng nc cn thit lm lnh c xung 0oC v lng nc b cc tn tht nhit qua vch ca thng cha. Lng nc cn thit lm lnh c n 00C V l thuyt, lng cn thit lm lnh c t nhit Tf xung 0oC c th c tnh ton d dng t phng trnh cn bng nng lng sau: L . mi = mf . Cpf . (Tf - 0) Trong : - L: n nhit nng chy ca nc (80 kcal/kg) - mi: khi lng nc b tan ra (kg) - mf: khi lng c c lm lnh (kg) - Cpf: nhit dung ring ca c (kcal/kg.oC) T (3.a) ta c: mi = mf . Cpf . Tf / L (3.b)
o
(3.a)
Nhit dung ring ca c gy vo khong 0,8 (kcal/kg. C), iu ny c ngha l mt mc xp x c th c tnh theo phng trnh sau: mi = mf . Tf / 100 (3.c) y l cng thc rt tin li, d nh v cho php nhanh chng c tnh c lng nc cn thit lm lnh c xung 0oC. C bo c nhit dung ring thp hn so vi c gy, do theo l thuyt, lng nc cn dng cho mi kg c bo t hn cho mi kg c gy. Tuy nhin v mc ch an ton v sinh nn tnh cho c bo ging nh c gy. C th xc nh chnh xc hn v gi tr nhit dung ring, nhng chng t lm thay i kt qu tnh ton. Tuy nhin, l do chnh cn s dng nhiu nc l do c s hao ht. C nhng hao ht do t v b ri vi trong qu trnh x l c, nhng hao ht quan trng nht l do s tn tht nhit.
38
Lng nc cn b tn tht nhit V nguyn tc s cn bng nng lng gia nng lng mt i, do nc tan b li nhit t bn ngoi thng cha c th c tnh theo cng thc sau (3.d) L . (dMi/dt) = - U . A . (Te - Ti) Trong : - Mi: khi lng nc b tan ra b li tn tht nhit (kg) - U: h s truyn nhit chung (kcal/h.m2.oC) - A: din tch b mt thng cha (m2) - Te: nhit mi trng bn ngoi (oC) - Ti: nhit ca nc (thng chn l 0oC) - t: thi gian bo qun (gi) Phng trnh 3.d c th ly tch phn d dng (gi s Te l hng s) v kt qu: Mi = Mio - (U . A. Te / L) . t (3.e) C th c tnh tn tht nhit bng cch tnh U v o din tch A. Tuy nhin, cch tnh ny t khi cho kt qu chnh xc v lng nc yu cu do mt s cc yu t thc t (thiu cc s liu ng tin cy v cht liu ca thng cha v iu kin ca qu trnh trao i nhit, thng cha khng ng nht v cu trc v hnh dng, nh hng ca np v l x nc, tc dng bc x, kiu sp xp cc thng cha). C th tnh ton lng nc yu cu chnh xc hn nu s dng cc th nghim v s tan chy ca nc xc nh h s truyn nhit ca dng c cha trong cc iu kin lm vic thc t (Boeri v cng tc vin; 1985 ; Lupin, 1986 a). Th nghim v s tan chy ca nc c th tin hnh d dng v khng cn c c. Cho y nc vo thng cha v cn trc khi tin hnh th nghim. Sau nhng khong thi gian nht nh, x nc tan (nu trc cha x) v em thng i cn. Vic gim khi lng l du hiu ca vic nc mt i do tn tht nhit. Hnh 3.3 gii thiu hai th nghim trong cc iu kin thc t. Nhng kt qu th hin trn hnh 3.3 c th c ni suy t kinh nghim thng qua phng trnh c dng ng thng sau : Mi = Mio - K . t So snh cc phng trnh 3.e v 3.f, ta c: K = (Uef . Aef . Te/L) - Uef: h s truyn nhit chung - Aef: din tch b mt hu ch T phng trnh 3.g ta c : K = K . Te (3.h) v cui cng c th xc nh c gi tr K nu tin hnh th nghim cc nhit khc nhau. u im ca phng php th nghim v s tan chy ca nc l c th tm c K thc nghim t dc ca nhng ng thng nh trong th 3.3 bng phng php th hoc hi quy (hin nay c th tm c bng cc chng trnh ph trong cc my tnh khoa hc kiu b ti). Trong trng hp nhng ng thng nh trong th hnh 3.3, s tng quan nh sau: i vi hp nha: Mi = 10,29 - 1,13.t r = - 0,995
39
(3.f) (3.g)
(3.i)
K = 1.13 kg nc /gi i vi thng cch nhit: Mi = 9,86 - 0,17 . t, K = 0,17 kg nc /gi Trong : r l h s tng quan hi quy r = - 0,998 (3.j)
Trong : (O) hp nha tiu chun (khng cch nhit) c tng khi lng l 40 kg (X) thng cha cch nhit bng nha (Metabox 70 ca an Mch). C hai loi c trong bng mt, khng xp chng ln nhau, dng vy, nhit bn ngoi trung bnh (Te) l 28oC. Ngun: S liu c c t Hi tho quc gia FAO/DANIDA v Cng ngh v khim sot cht lng c, Bissau, Guinea-Bissau, thng 3/1986. T phng trnh 3.i v 3.7.j cho thy lng nc tiu th do tn tht nhit trong nhng iu kin ny i vi hp nha s ln gp 6,6 ln so vi thng cch nhit. R rng rng trong iu kin kh hu nhit i, thc t khng th x l c mt cch ng n bng nc khi ch s dng cc hp khng cch nhit, do vy cn phi s dng cc thng cch nhit, ngay c khi c thm cc h thng thit b lnh. Tng lng nc cn thit l tng ca mi (phng trnh 3.b v 3.c) v Mi (theo phng trnh 3.f) khi c tnh c t (l thi gian c c bo qun lnh c trong hp hoc thng cha mi trng hp c th). Mc d c th tnh ton lng nc cn l bao nhiu lm lnh c trc khi gi lnh, s tnh ton ny rt phc tp v khng mang li tnh thc t. Theo kinh nghim thc t cho thy, khi lm lnh c nhit i, t l lm lnh t nht l 1 phn nc , 1 phn c (t l 1:1). Nc nn c b sung cng nhiu cng tt. Ch p lnh c tt khi cui giai on vn chuyn, trc khi em ch bin c vn cn lnh v vn cn mt t nc hin din.
40
Tuy nhin, c mt s trng hp rt kh c th lm lnh trc tip vi nc . C khi nh bt khng c bo qun lnh ngay s c s thay i cht lng rt ln trong thi gian ngn. Khi lm lnh c trong nc bin c cha 3-3,5% mui, im lnh ng t c khong - 2oC. Lm lnh bng nc bin l nc bin c lm lnh xung bi hn hp nc vi nc bin. Cho mi h thng, t l c v nc bin l t 3:1 n 4:1 Qu trnh lm lnh hoc lnh ng trong nc bin c th nhanh hn qu trnh lm lnh trong nc tan chy bi v c s tip xc mnh gia c v mi trng lm lnh. Tuy nhin, trong thc t qu trnh lm lnh s khng lun lun xy ra nhanh bi v c s gii hn truyn nhit trong h thng lm lnh. Lm lnh trong nc bin vi t l 1:4 , nhng hm lng mui trong c khng c vut qu 1% tnh theo trng lng. Tuy nhin, nng mui 1% trong c i khi khng c chp nhn trong nhiu dng sn phm c (c ti, c lnh ng, c dng trong cc ba n). Trong cc trng hp khc, nng mui 1% trong c vn c chp nhn (c ng hp, c sy v xng khi). Ngoi ra, lng nc tiu th cn b nh hng bi cc yu t: Nguyn liu c x l trong mt hay di nh nng mt tri Mt iu quan trng, c bit cc nc vng nhit i, l lng nc tiu th tng ln khi cc hp v thng cha c t di nh nng mt tri. Hnh 3.4 biu din kt qu cc th nghim v s tan chy ca nc tin hnh vi mt hp cha trong bng mt v mt hp cha tng t t di nh nng mt tri (hai hp c cng mu sc).
Trong : (O) Hp nha t trong bng mt, (x) hp nha ngoi nng. Cc hp nha u c khi lng cha l 40 kg, mu , khng xp chng ln nhau, dng vy, v nhit trung bnh bn ngoi (nhit bu kh) l 280C.
41
Ngun: S liu thu c t Hi tho quc gia FAO/DANIDA v Cng ngh v Qun l cht lng c, Bissau, Guinea-Bissau, thng 3 nm 1986. Cc hp nha t trong bng mt ging nh cc hp nha trong th hnh 3.3 (xem phng trnh 3.i). Phng trnh hi quy i vi hp t ngoi nng nh sau: Mi = 9,62 - 3,126 . t (3.k)
Qua phng trnh cho thy, vi loi hp ny th lng nc tiu th khi hp ngoi nng s l 2,75 ln so vi khi trong bng mt (3,126/1,13). S khc bit ln ny l do tc dng ca bc x nhit. Ty theo b mt, loi vt liu, mu sc ca b mt v s bc x ca mt tri, nhit b mt do bc x c th s cao hn nhiu so vi nhit bu kh. o trc tip nhit b mt ca cc hp v thng cha trong cc iu kin thc t nhng nc nhit i cho thy nhit do bc x b mt c th t ti 70oC. - Cch xp cc chng hp v thng cha
Hnh 3.5. Kt qu cc th nghim v s tan chy ca nc khi bo qun trong mt chng cc hp nha xp ln nhau.
Ngun: Boeri v cng tc vin, 1985. Hnh 3.5 biu din kt qu cc th nghim v s tan chy ca nc khi bo qun trong mt chng hp nha xp ln nhau. Hp nha c sc cha 35 kg t trong phng lnh nhit 50C, dng vy. Trong mt chng hp hoc thng, khng phi tt c chng u tiu th mt lng nc nh nhau. Hnh 3.5 cho kt qu cc th nghim nc tan c tin hnh cho mt chng cc hp. Cc hp v thng pha trn nh s tiu tn nhiu nc hn cc hp v thng di y v cc hp v thng gia li cn tiu th t hn. - Lng nc cho vo vch hp v thng cha Cn nh rng nc s khng tan ng u bn trong cc hp hoc thng m qu trnh tan s ph thuc vo s chnh lch nhit gia nhit mi trng bn
42
ngoi v nhit bn trong hp/thng. Trong hnh 3.6, mt hp nha kiu thng mi c cha c tuyt mecluc p lnh cho thy c s thiu ht nc cc vch do nhng chnh lch nhit ti cc vch hp.
Hnh 3.6. Hp nha kiu thng mi vi c tuyt melluc (M hubbsi) c p lnh cho thy cc nh hng ca s thiu nc cc vch hp.
iu kin bnh thng, nc tan chy 0oC. 0oC l nhit cn bn c s dng so snh thi hn bo qun c ti v cc loi hi sn khc nhau. Da vo phng trnh Arrhenius cho php chng ta tnh ton mi quan h v tc n hng tng i ca c v cc loi hi sn khc nhit trn 0oC. C nhit i c kh nng chu nhit cao hn . M hnh xc nh tc n hng ca c nhit i, vi nm trong khong 0 - 30oC (Dalgaard v Huss, 1994) Ln (tc n hng tng i ca c nhit i) = 0,12*toC
43
Hnh 3.7. th biu din ch s logarit t nhin ca tc n hng tng i cc loi c nhit i theo nhit bo qun
Ngun: Dalgaard v Huss, 1994 i vi c n i, tc n hng tng i (RRS) c xc nh theo phng trnh: Tc n hng tng i (RRS) = (1+ 0,1*T)2 Reference: 0oC V d: C tuyt: Thi hn bo qun 0oC = 12 ngy Thi gian bo qun 4oC = 12/RRS = 12/1,96 = 6,12 ngy Vi RRS = [1 + (0,1 * 4)]2 = 1,96 y: T l nhit ca c o bng C Do cc m hnh nhit c xy dng da trn khi nim v tc n tng i, cha xem xt n yu t cht lng ban u ca sn phm nn vic d bo thi hn s dng cha tht chnh xc i vi cc sn phm c cht lng ban u khc nhau. Tuy nhin, Spencer v Baines (1964) cho rng vn c th d bo c nh hng ca c hai yu t l cht lng ban u ca sn phm v nhit bo qun. nhit bo qun khng i, im s nh gi cht lng s thay i mt cch tuyn tnh k t gi tr ban u n gi tr cui cng khi sn phm khng cn c chp nhn na. xc nh c thi hn s dng ti mt nhit v mc cht lng ban u bit trc, sau cng c th xc nh c thi hn s dng ti cc nhit bo qun khc da vo m hnh n hng theo nhit .
iem chat lng tai thi iem cuoi - iem chat lng ban au Toc o h hong ieu kien bao quan thc te
Thi hn s dng =
Thi hn bo qun c c th khc nhau thay i ty theo loi c nc ngt v nc mn, vng kh hu (nhit i, n i) cho trong bng 3.2.
Bng 3.2 Thi hn s dng ca cc loi c khc nhau c nh bt t vng bin nhit i v n i. 44
Ngun: Trch t s liu c cng b bi Lima dos Santos (1981); Poulter v cng s (1981) v Gram (1989).
Loi c Cc loi c nc mn C tuyt, haddock Whiting C mecluc C vn C nng C hanh C m C tr Pandora Jobfish C nu C ui C bn C bn C bn C thu 1) C trch ma h C trch ma ng C sardin Cc loi c nc ngt C tr C hi C vc C r phi C mi C chp C phi
Haplochromi s
Shad Corvina Bagr Chincuna Pacu
Bo va Bo va Bo va Bo Bo
25 30 25 40 40
1) Hm lng cht bo v thi hn s dng thay i theo ma T kt qu trn cho thy: - Thi gian bo qun lnh ca c nc ngt di hn cc loi c bin - Thi gian bo qun lnh c vng nhit i di hn cc loi c vng n i hoc hn i
45
- Thi gian bo qun lnh c gy di hn cc loi c bo L thuyt gii thch v thi gian bo qun khc nhau cc loi c khc nhau v cc vng kh hu khc nhau nh sau: - C nc ngt c th trong phn tht ca n c cha cht khng khun c bit m khng tm thy c bin, chnh cht khng khun ny ngn cn s n hng lan truyn vo phn tht do bi hot ng ca vi sinh vt gy n hng. Cng thm vo , hu nh c nc ngt khng c cha trimethylamin oxide (TMAO), cht ny c nhiu trong cc loi c nc mn. c nc mn TMAO b phn ct sau khi cht to thnh trimethylamin lm bin mu, mi v ca sn phm, lm cho sn phm c mi amoniac. C nc ngt khng to ra sn phm c mi amoniac trong qu trnh bo qun vi nc . V vy cht lng c th tt hn c nc mn sau cng thi gian bo qun. - S khc nhau gia cc loi c sng vng nhit i v n i trong sut qu trnh bo qun c gii thch da vo nhit mi trng c ang sng. H vi sinh vt v enzym ca loi c sng trong vng kh hu n i thch ng hiu qu vi nhit thp hn so vi c sng trong vng nhit i. Enzym v vi khun to mi hot ng thp nhit nc tan chy (0oC). Hot ng ny s tng c nhit i. iu kt lun rng s thay i nhit trong phm vi rng s gy ra nhiu bin i bi enzym v vi khun vi loi c nhit i v s ko di thi gian bo qun. 3. C bo thng c thi hn bo qun ngn hn c gy do cc cht bo trong c cha nhiu acid bo cha bo ha, d b oxy ha to ra mi v i kht cho sn phm. Ngoi ra, da c bo sng ngoi khi thng rt mng v iu ny c th gp phn lm tng tc ng hng. V da mng nn cc enzym v vi khun xm nhp vo trong nhanh hn.
46
3.4.1. Kh s dng trong bo qun bng phng php MAP (Modified Atmosphere Packaging)
Kh thng s dng trong k thut bo qun ny l N2, O2 v CO2. Quan trng nht l kh CO2. * Nitrogen (N2) Kh N2 c nh hng n s pht trin ca vi sinh vt. Thay th khng kh bn trong bao b bng kh N2 nhm c ch s pht trin ca vi sinh vt gy h hng sn phm. Bt li chnh ca vic s dng nit ring l l to ra mi v xu cho sn phm. * Oxy (O2) Oxy c s dng trong hn hp kh trc ht l ngn chn s mt mu ca m c. nng > 5%, oxymyoglobin c hnh thnh t myoglobin, to cho m c c mu sng v c ch s bin i khng thun nghch ca myoglobin thnh metmyoglobin. S dng nng O2 > 50%, ci thin c mi v ti ca sn phm bao gi. * CO2 Vi sinh vt cn CO2 cho qu trnh t trao i cht ca chng. nng CO2 cao (> 10%) vi sinh vt b c ch. Kh nng c ch vi sinh vt ph thuc vo loi vi sinh vt, nng CO2, nhit bo qun, hot ng ca nc trong sn phm. Thay th O2 bng CO2 trong bao gi bo qun s c ch c s pht trin ca vi sinh vt hiu kh. Mt s nghin cu cho thy rng kh nng khng vi sinh vt ca CO2 ch yu ph thuc vo s tc ng qua mng t bo. Cc kin khc cho rng tin trnh tc ng ln mng t bo ch b c ch v cu trc mng t bo khng b ph hy nghim trng. CO2 c nh hng trc tip n h enzym v vy c tc dng c ch s pht trin ca vi sinh vt.
ym kh ny c th pht trin v sinh c t nhit > 3,3oC. iu ny ch ra rng c t c th hnh thnh 10oC trc khi s n hng xut hin.
- Khi bo qun trong kho lnh (0-2oC) cn theo di nhit thng xuyn m bo nhit c gi trong phm vi ny - m bo thi gian bo qun nh ghi trn nhn
48
Chng IV.
4.1. Lnh ng
4.1.1. Mc ch ca qu trnh lnh ng
Mc ch ca qu trnh lnh ng thy sn l h nhit xung thp. V vy lm chm li s n hng v sn phm c tan gi sau thi gian bo qun lnh ng hu nh khng b thay i tnh cht ban u ca nguyn liu ti. Bo qun lnh v lnh ng thng c p dng khi thy sn xut khu. Thy sn lnh ng xut khu thng rt quan trng vi cc nc ang pht trin do gi thnh sn phm cao nh tm lnh ng, mang li thu nhp c gi tr cao so vi cc loi sn phm thc phm khc tiu th ni a.
Giai on Giai on
S n hng tip tc gim nhanh nhit di 0oC. y l im quan trng chuyn nhanh n im ti hn lnh ng. Tuy nhin, qu trnh lnh ng chm cho kt qu sn phm c cht lng km v y l nguyn nhn chnh dn n s phn gii protein. Khi nhit ca sn phm gim xung di 0oC, dung dch u tin c lm lnh xung nhanh, sau dung dch bt u kt tinh hoc hnh thnh kt ta v tinh th nc hnh thnh giai on 2. u tin c mt t phn t, l nhng phn t nh ca cht l lng khng ha tan trong cht lng hoc s kt hp ngu nhin ca cc phn t nc to thnh tinh th nc theo tiu chun. Sang giai on 2, cc tinh th ln dn ln, lng nhit tch ra chm kt qu lm cho qu trnh lnh ng chm li, tinh th hnh thnh vi kch thc ln hn v s lng t hn, c th gy ra s ph v vch t bo, kt qu lm mt cht dch v lm thay i cu trc ca sn phm khi tan gi. Ngc li, lng nhit tch ra nhanh l kt qu ca qu trnh lnh ng nhanh, to ra s lng ln tinh th nc nh. V vy gim s hao ht cht dch v s ph v vch t bo. Tuy nhin, vch t bo ca c c xem nh l lp mng elastic chng li s ph v vch t bo t s hnh thnh tinh th nc ln gim s mt dch khi tan gi c lnh ng. Thc t, phn ln lng nc c lin kt trong cu trc ca protein v s khng b mt i do s r r khi tan gi. Lng nc lin kt ny c th c xc nh khi p m c c ti bng tay v khng thy c cht lng thot ra. Tuy nhin, s tan gi ca bt k loi sn phm c no cng c s mt cht dch t phn tht c, c gii thch thng qua s phn gii protein trong sut tin trnh lnh ng gy nn s bin i protein lm mt kh nng lin kt nc. S phn gii protein da trn nng enzym (v cc thnh phn khc) v nhit . S gia tng nng enzym lm gia tng tc phn gii. S phn gii ny s gim khi nhit h thp. D nhin, khi nhit h thp, mt lng nc ln s chuyn thnh nc v nng ca enzym trong dung dch tng ln. V vy di im lnh ng ca nc, nng v nhit c mi quan h rt gn nhau. Khong nhit ti u cho qu trnh phn gii protein t -1oC n -2oC. V vy gim s r r cht dch khi tan gi n mc thp nht, thi gian nhit sn phm nm trong khong nhit ny trong sut qu trnh lnh ng phi cng ngn cng tt. S phn gii protein dn n s mt nc trong sut qu trnh bo qun lnh ng. Lnh ng nhanh l dng ph bin, c ng dng rng ri trong hu ht cc tin trnh lnh ng thc phm. Trong lnh ng nhanh c khi nim lnh ng IQF hay cn gi l lnh ng ri. Lnh ng nhanh rt kh xc nh. Mc d Anh c ngh rng tt c cc loi c nn gim nhit t 0oC n -5oC trong 2 gi hoc t hn. Tuy nhin, 2 gi vn b xem l thi gian qu di cho cc sn phm. Nh ch ra trn, s h thp nhit lm gim tc phn ng. Hn th na, khi lng nc trong c ng c n s tr nn dng lin kt. V vy gim hot ng ca nc (aw) v cng gim c s pht trin ca vi khun. V vy c th ni rng tin trnh lnh ng trong bo qun c l s kt hp ca s gim nhit v h thp hot ng ca nc.
51
Thi gian lnh ng Hnh 4.2. Mi quan h gia thi gian lnh ng vi tc khng kh trong thit b lnh ng bng kh thi
52
Thit b lnh ng kh thi lin tc c th iu chnh tc kh thi vo khi vt qu gi tr cho php. Tc dng kh thi cao, khong 10 - 15 m/s c th mang li gi tr kinh t cao cho thit b lnh ng dng lin tc. Nhc im ca thit b lnh ng dng kh thi l tnh khng hiu qu v dng kh thi vo khng ng nht trn sn phm.
Hnh 4.3. T ng gi
Hnh 4.3 m t dng thit b lnh ng dng kh thi. Khng kh lnh chuyn ng t pha sau ti v tr li dn lnh khong trng pha di. T gm nhiu m un c lp vi nhau, nh c th iu chnh nng sut lnh ca n d dng. 4.1.3.2. Lnh ng dng a (tip xc) Lnh ng dng a c ng dng cho lnh ng c khi (block) nhng n khng linh hot nh dng kh thi. Thit b c th l dng ng hoc nm ngang ty theo cch sp xp ca a. Cc a c lm bng nhm, dng ct ngang, sp xp thnh hng v cht lng lm lnh s i qua . Qu trnh trao i nhit din ra ngang qua mt trn v mt di ca a. Qu trnh lnh ng c hnh thnh nh s tip xc trc tip gia a lnh v sn phm. Kch c ti a ca khi sn phm ng dng trong phng php ny thng l 1,07 mm x 535 mm. Tuy nhin, kch c ca khi sn phm c th thay i ty theo sn phm v b dy ca khi sn phm c th thay i dao ng trong khong t 25 n 130 mm. Kch c ca khi sn phm c chn la ph thuc vo loi c em i lnh ng. * nh hng ca mc tip xc cc b mt truyn nhit trong t ng tip xc Mc tip xc v kh nng truyn nhit t thc phm vo dn lnh gim do: Nhit truyn qua nhiu lp kim loi Cc b mt tip xc khng phng
53
Kch thc, hnh dng cc khun ng thc phm khng ng tiu chun Chiu cao khun v b dy sn phm khc nhau S p nn khng t yu cu
Hnh 4.4. T ng tip xc v cc yu t nh hng n mc tip xc, truyn nhit trong t ng tip xc
Bin php khc phc: tng kh nng truyn nhit ca thc phm trong t ng tip xc c th p dng cc bin php: - Thay khay ng khun bng khung ghp khun - Dng thp khng r lm khun - S dng cc khun c kch thc ph hp vi sn phm trong khun, khng d th tch khun khi sn phm ng bng - Dng np y khun ph hp - m bo lc p nn u v cho dn lnh 4.1.3.3. Lnh ng dng phun v ngm thm thu y l loi thit b thng c ng dng cp ng sn phm IQF. Dng thit b lnh ng ny t c s dng rng ri trong cng ngh ch bin c lnh ng m ch thng c s dng lnh ng cc sn phm c bit hoc sn phm c gi tr kinh t cao. a. Cp ng dng ngm thm thu S dng phng php cp ng dng ngm phi m bo s tip xc tt gia b mt c v mi trng lnh ng m bo qu trnh truyn nhit xy ra c tt. Mi trng lnh ng thng s dng l dung dch mui NaCl, c im eutectic l 21,2oC. t c im lnh ng ny, nhit nc mui khong -15oC c ng dng cho tin trnh lnh ng. Trong sut qu trnh vn chuyn sn phm n kho bo qun, nhit sn phm phi c gi mc cng thp cng tt.
54
Lnh ng c ng ln trong dung dch nc mui c th ko di n 3 ngy t c qu trnh lnh ng hon ton. S dng thit b lnh ng dng kh thi nhit cng thp cng tt t -50oC n -60oC, thi gian lnh ng t hn 24 gi. Lnh ng trong dung dch nc mui trc kia c ng dng rng ri trong cng nghip lnh ng c, ngy nay phng php lnh ng ny c thay th bng phng php lnh ng dng kh thi. b. Lnh ng dng phun (cp ng bng chuyn) Lnh ng dng phun cng ging nh lnh ng dng hn hp trong ng sinh hn. Tc lnh ng bng phng php lnh ng hn hp trong ng sinh hn rt nhanh nh s tip xc trc tip vi sn phm. Trong phng php ny, hi lnh c phun vo sn phm v nhit tch ra lm thay i trng thi mi trng lnh. * CO Vi phng php lnh ng ny oxyt carbon lng c phun trn sn phm ngang qua cc ng trn bng ti, pha di c cc vi phun. CO s thay i trng thi khi ngang qua cc vi phun v hp th mt lng nhit ln. Kt qu lm cho sn phm lnh xung nhanh. Trong mt s h thng, cc lp CO rn (nc kh) c t nm di bng ti v sn phm c t nm pha trn. CO lng sau c phun trn u; s thng hoa ca nc kh xy ra nhit -78oC, c th lm lnh ng xung t nht -75oC. Qu trnh lnh ng xy ra trong nhng trng hp ny rt nhanh v s mt dch s gim xung t hn 1%. * N2 lng Trong trng hp lnh ng bng N2 lng, kh ha lng c phun ln sn phm thi ngang qua bng ti ang chuyn ng. Kh N2 i ngc chiu vi bng ti. V vy c nn c lm lnh s b trc khi a n phun N2 lng. p sut bnh thng, nit lng si -196oC, v vy n cn c lm lnh s b xung trong ng ng trc trnh cho sn phm b nc ra do qu trnh lm lnh xung qu nhanh (tc thi). Sau khi phun, sn phm cn phi c n nh trc khi a ra khi bng ti ca phng lnh ng. iu ny c th do nh hng ca s chnh lch nhit t mi trng bn ngoi vi nhit tm sn phm a n trng thi cn bng. Sn phm sau khi t n trng thi cn bng hon ton c a n phng bo qun lnh. C CO v N2 cng c th s dng trong phng php lnh ng bng kh thi vi thit b lnh ng dng xon c. Xt v mt kinh t, cc phng php lnh ng c p dng ch bin sn phm c lnh ng phi to ra c sn phm m bo cht lng, p ng yu cu ngi tiu dng. VD. Phng php lnh ng dng a c s dng lnh ng c dng khi (block). S dng bt k dng lnh ng no khc cho kt qu khng ng nht cc pha. iu ny dn n gim hiu sut ca tin trnh ch bin giai on sau. Lnh ng dng kh thi c th ng dng cho mi loi sn phm. Cc dng thit b lnh ng bng chuyn Lnh ng bng chuyn xon Dng thit b bng chuyn xon c biu din hnh 4.5
55
Bng chuyn gm nhiu thanh ghp t nm ngang khng song song vi nhau. Pha ngoi c khong cch ln hn pha trong. Nh n chuyn ng xon dc trn khung hnh tr. Bng chuyn vn chuyn sn phm chuyn ng t di ln trn, khng kh lnh chuyn ng t trn xung di, trao i nhit vi sn phm thc hin qu trnh lnh ng. - Lnh ng dng thng
T ng c ghp t nhng tm cch nhit v c t trc tip trn nn nh. Bn trong c bng chuyn thng chy xuyn dc t vn chuyn sn phm. Dn lnh vi qut gi pha trn to ra dng khng kh lnh thi xung b mt bng chuyn. Khng kh ly nhit ca thc phm v a vo dn lnh. Bng chuyn va nng thc phm va nhn nhit ca thc phm truyn vo khng kh. Cc tm bng chuyn c to nn t nhng mc lin kt, nh n c th chuyn ng mm do, un ln trn nhng con ln, ng thi cho khng kh xuyn qua tng s trao i nhit.
56
Mc nc
Nc 0oC
kim sot chiu dy lp bng cn phi kim sot: - Mc nc: mc nc cao th lp bng dy hn - Tc bng chuyn: ln cho lp bng mng hn b. Phng php m bng bng cch phun sng Phng php m bng bng cch phun l thch hp, nhng li kh c c lp bng p, ng u. lp bng p v ng u: - Tc bng chuyn khng i s m bo thi gian va ng trong vng m bng - Phun t trn xung v t di ln mt lng nc lnh khng i v m bng c c pha trn ln pha di sn phm - S sp xp bng chuyn i lm cho thy sn i b mt to ra lp bng u n - Cc vch ngn iu chnh c th c dng sp xp li cc thy sn chng ln nhau trn bng chuyn. V th, mi sn phm c l ra hon ton.
Cc yu t nh hng n t l m bng - Thi gian m bng - Nhit thy sn - Nhit nc m bng - Kch thc sn phm - Hnh dng sn phm
58
4.1.4.2. Bao gi Sn phm nn c bao gi v hn kn li ngn chn qu trnh oxy ha sn phm. Vt liu c chn la bao gi cn phi c kh nng ngn cn s thm thu hi nc cao ngn chn s bc hi nc ca c trong sut qu trnh bo qun. V vy khi chn la bao gi cn phi thch hp cho mi loi sn phm.
Bo qun nhit thp gip lm chm li s bin i protein, cht bo v mu sc. d. S bin i hm lng m Khi c mt nc nhiu trong qu trnh bo qun lnh, b mt c tr nn kh, m c v xp. Nu tin trnh ny ko di, phn nc nm su bn trong c cng b thm ra n khi c x ra, nguyn liu s rt nh. nh hng ca s mt nc nghim trng c th nhn thy c khi trn b mt ca c b sm li, trng thi ny gi l chy lnh. Hin tng ny ch thy sau mt thi gian di bo qun trong kho lnh.
4.2. Tan gi
Tan gi l qu trnh phc hi trng thi thc phm nh trc khi lnh ng. Trong qu trnh tan gi xy ra cc hin tng nng chy nc v cu trc t bo sn phm ht nc vo.
59
Sn phm sau khi tan gi khng th c tnh cht hon ton ging nh trc khi lnh ng. Mc phc hi trng thi ph thuc vo qu trnh lnh ng, bo qun v tan gi. Phng php tan gi c th phn chia ra lm 2 nhm - Nhit c pht ra trong phn tht - Nhit c dn t mt ngoi vo tm ca khi sn phm
Hnh 4.9. Tin trnh lnh ng v tan gi c tuyt dng khi dy 100 mm
Nhit c truyn t mi trng khc n c v kh nng dn nhit ca nc cao hn khng kh gp 25 ln. iu ny cho thy rng dng nc nh mi trng dn nhit tt. Trong sut qu trnh tan gi, vn cn quan tm l mt phn c b qu nhit. Sau khi tan gi, nu nhit mi trng tip xc qu cao (hng s nhit ca nc trn 18oC) s lm cho tht c b chy. 4.2.2.1. Tan gi trong nc a. Tan gi di dng nc chy Khi c c t vo trong bn nc chy (nhit nc vi), qua m v c s c tan gi sng hm sau. u im - Vn u t nh, gi thnh thp - Cn t thng tin, khng i hi k thut cao - t tn nhn lc - C th ng dng vi mi khi c c hnh dng v kch thc khc nhau - C c lm sch nh dng nc chy lin tc
61
- D ng dng, tit kim mt bng Nhc im - Kh iu khin c nc sch - Nhit tan gi ph thuc vo mi trng xung quanh, kh iu chnh - Nhit cui cng c th qu cao, kt qu lm gim cht lng v sn lng ca sn phm - Tiu hao lng nc ln (n 120 m3/ tn c) - C tan gi trong nc c th b bin trng v c th b no nc T nhng l do trn, phng php ny ch ph hp khi cn tan gi khng thng xuyn v vi qui m nh. b. Tan gi bng cch ngm vo trong nc nng Phng php ny cn c gi l phng php Lorenzen - tn ca nh u t 750 lt nc 33oC c cho vo bn 1000 lt 350 kg c dng khi c t vo bn Kh cho vo di y ca bn to dng tun hon an ton Sau khong 5 h ngng np kh, nc c cho vo bo qun
- Bn c t trong kho lnh. C s c gi 0oC trong thi gian 4 - 5 ngy, ban m b sung thm nc u im Vn u t nh, gi thnh thp Cn t thng tin, khng i hi trnh iu khin cao C c lm sch sau khi tan gi t tiu tn nng lng C th p dng cho mi sn phm c hnh dng v kch thc khc nhau Hng s nhit 0oC D ng dng, tit kim mt bng sn xut
Nhc im - Qu trnh tan gi phi c ln k hoch c th trong cc cng on ch bin tip theo lnh C tan gi trong nc c th b m trng v no nc c. Tan gi lin tc trong thit b tun hon nc Trong phng php ny, khi c c a lin tc qua b nc. Nguyn l hot ng ca thit b ny l c lnh ng c cho vo b v c c tan gi di y ca b. Sau chng c bc d ln bng bng ti
62
c c din tch b mt ln, khi c lnh ng c chuyn ng lin tc n khi chng tch ri ra v nh vy qu trnh tan gi s nhanh hn. Nc trong b c lc v tun hon lin tc duy tr nhit ca nc n nh v gi c nh mc xc nh trc.
63
u im Cho nng sut cao (1 - 2 tn /gi) D iu khin nhit C kh nng hot ng lin tc Tit kim khng gian kho bo qun lnh t tn nhn lc Vn u t cao Cn c trnh iu khin cao C nhiu ting ng (do dao ng) Gi thnh hot ng cao (do nhit, phn cht thi, v sinh)
Nhc im
- t hiu qu cao i hi nhit phi cao, dn n lm gim cht lng sn phm Lng nc tun hon li nhiu ln c th l nguyn nhn lm tng s lng vi khun trong sn phm Kh duy tr nhit l hng s, nhit b h thp khi c tan gi
T chng ta c th kt lun rng tan gi bng phng php ny cc nhc im vn cn qu nhiu, v vy cc thit b tan gi hot ng lin tc vn cn phi ci tin n khi cc iu kin trn t c tin cy cao. 4.2.2.2. Tan gi bng hi kh bo ha Tan gi bng hi kh bo ha nhit v vn tc xc nh hu nh c hiu qu nh tan gi trong nc. Thit b s dng cho loi tan gi ny ging nh thit b lnh ng dng hm, ch khc l khng kh nng thi xung quanh c. Khi c ng lnh c t vo khay, a vo hm bng xe gong. Xe gong phi khp vi hm, ngha l phng lm vic phi cht y. Bng cch ny khng kh c thi vo xung quanh c. Xe gong c t vo hm, ca ng li v tin trnh tan gi c bt u khi qut c m ln. Khng kh thi vo c iu chnh bi thit b iu nhit, thit b ny gi cho nhit ca hm l hng s nhit 18oC. Khi mi bt u, nhit c th tng n 33oC (ngha l n khi lp ngoi ca c bt u tan gi). qu trnh dn nhit gia c v khng kh din ra t hiu qu, cn thit phi c 100% hi kh bo ha. Hi kh bo ha ny c c t ni lm m ngay sau khi gia nhit. Khng kh bo ha ngn cn c b kh trong sut tin trnh tan gi. C b kh s gim sn lng v cht lng nn cn phi trnh. Kh nng lm vic t tiu chun ca loi thit b ny l 20 tn c tan gi 18O-C trong thi gian 14 - 15h. Qu trnh tan gi tt khi cht lng ca c sau khi tan gi khng thay i so vi trc khi tan gi.
64
b. Hao ht cht dinh dng trong qu trnh tan gi T bo b ph v do cp ng chm hay qu trnh kt tinh li s lm gim kh nng hp th nc ca cc t chc t bo, dn n hnh thnh cc git nh xung khi tan gi. c. S pht trin ca vi sinh vt sau khi tan gi * Ngun gc - S lng vi sinh vt cn sng st + S ch (ra, chn/ gia nhit s b, ph gia) + V sinh trong qu trnh sn xut - Loi vi sinh vt + Loi/lng vi sinh vt ban u (ph thuc vo sn phm) + Cc loi chu ng tt nht s pht trin * Cc yu t nh hng n s pht trin ca vi sinh vt sau tan gi Nhit bo qun Tc cp ng Thi gian bo qun Loi thc phm S ti nhim S nh git
65
Chng V.
5.1. M u
Nc mm l dung dch m m ch yu l cc acid amin, c to thnh do qu trnh thy phn protein c nh h enzym protease c trong c. Ngoi ra nc mm cn dng cha mt s bnh nh au d dy, phng, c th suy nhc, cung cp nng lng. Nc mm c sn xut hu ht cc nc Chu . Mi nc c kiu sn xut khc nhau to ra sn phm c gi tr dinh dng v gi tr cm quan khc nhau
Bng 5.1. Tn cc loi nc mm v t l phi trn to sn phm Nc mm Nht Bn Shottsuru Uwo - shoyu Hn Quc Jeot - kal Vit Nam Nc mm Thi Lan Nam - pla Malaysia Budu Philippine Patis Bruma Ngapi iu kin v thi gian ln men T l 5 : 1 = C : Mui + go ln men v koji (3 : 1) Thi gian ln men : 6 thng T l 4 : 1 = C : Mui (6 thng) T l 3: 1 - 3 : 2 = C : Mui ( 4 - 12 thng) T l 5 : 1 = C : Mui (5 - 12 thng) T l 5 : 1 - 3 :1 = C : Mui + ng + me ( 3 - 12 thng) 3 : 1 - 4 : 1 = C : Mui (3 - 12 thng) 5 : 1 = C : Mui (3 - 6 tun)
Cc thnh phn khc c kch thc ln nh tripeptid, peptol, dipeptid. Chnh nhng thnh phn trung gian ny lm cho nc mm d b h hng do hot ng ca vi sinh vt. Thnh phn dinh dng ca nc mm ph thuc vo nguyn liu em i ch bin.
- COOH + - NH2
ES : hp cht trung gian gia enzym v c cht. P : sn phm. Sn phm ch yu ca qu trnh phn gii protein l acid amin v cc peptid cp thp. S to thnh v chuyn bin hp cht ES qua 3 bc: * Bc 1: Enzym kt hp vi protein to thnh phc cht enzym protein, bc ny xy ra kh nhanh, lin kt khng bn.
65
* Bc 2: Xy ra s chuyn bin ca cc phn t protein dn n lm ph v cc mi lin kt ng ha tr tham gia vo phn ng. Khi phc cht ES ng thi xy ra hai qu trnh l s dch chuyn thay i electron, dn n s cc ha ca mi lin kt tham gia vo phn ng v s bin dng hnh hc ca ni lin kt ng ha tr trong phn t protein cng nh trong trung tm hot ng ca enzym, lm cho protein hot ng, qu trnh thy phn d dng hn. * Bc 3: Giai on to thnh cc acid amin v peptid cp thp, gii phng enzym. Theo nghin cu ca Beddow, ba bc to thnh v chuyn ha hp cht ES tng ng vi 3 chng ng bin i hp cht nitrogen trong qu trnh thy phn c. - Pha 1 (0 - 25 ngy): C s gia tng th tch ca phn cht lng ni trn b mt sn phm v protein ha tan. - Pha 2 (80 - 120 ngy): M t bo b ph v, protein ca t bo tr nn tip xc vi enzym, sn phm ca qu trnh t phn protein c phng thch. Hu nh tt c m t bo u b phn hy v bin mt sau 120 - 140 ngy. - Pha 3 (140 - 200 ngy): Enzym phng thch v tn cng vo cc phn protein ha tan. y l nguyn nhn lm thay i hp cht Nit. Ngoi ra ng, cht bo cng b phn gii thnh ru v cc acid hu c.
- Tham gia vo qu trnh thy phn protein nhng rt yu v b c ch bi nng mui cao. - Tham gia tch cc vo vic hnh thnh hng v ca nc mm, ch yu l cc vi sinh vt k kh c kh nng sinh hng.
5.4.2. pH
Mi h enzym c pH ti thch khc nhau, v vy phi xem loi enzym no nhiu nht v ng vai tr ch yu nht trong qu trnh sn xut nc mm to pH thch hp cho enzym hot ng. Qua thc nghim cho thy: pH mi trng t nhin t 5,5-6,5 enzym tripsin v pepsin hot ng c, ng thi pH ny c tc dng c ch mt phn vi khun gy thi. V vy mi trng t nhin c pH thch hp cho qu trnh sn xut nc mm hn.
- Vi sinh vt: trong qu trnh hot ng sng nhiu h enzym sinh ra t nm mc Aspergillus oryzae, Asp. niger. * Phng php s dng - S dng di dng th: cho cc nguyn liu c enzym vo chp vi t l nht nh. - S dng di dng chit xut: chit enzym t cc nguyn liu trn thnh dng tinh ch sau cho vo trong chp rt ngn thi gian ch bin nc mm thng ngi ta a ra cc bin php sau: - Pha vi nc mm c hng v tt, sau mt thi gian cho n n nh - Ko rt qua b chp tt, cch ny cho hiu qu ng k nht v n trch ly hng v b chp lm cho nc mm ngn ngy c hng v thm ngon hn - Phn lp nhng vi sinh vt gy hng trong chp tt sau cy vo trong nc mm km hng hoc s dng vi sinh vt gy hng ny sn xut hng liu ri cho hng liu ny vo trong nc mm km hng.
69
5.6.1.2. Phng php C + mui Dch c (2 ngy) Ln men (6 -12 thng ) Chp chn Chit rt Nc mm ct
Xng + tht cha thoi ha Ln men ln 2 (6-12 thng) Nc mui, nc bin B B sau chit rt Ln men nhiu ln Dch nc mm Phi trn 200 g mui/l Nc mm thnh phm 14-18g N/l Acid amin: 40-60g/l Cht d bay hi cao (acid bo d bay hi, metyl ceton)
Hnh 5.1. Qui trnh cng ngh ch bin sn phm nc mm c truyn
Dch nc mm
70
** Phng php ch bin nc mm ci tin Nguyn liu Phn loi C y nh khuy Chp chn Ko rt Nc mm Hnh 5.2. S qui trnh ch bin nc mm ci tin c im: Tn dng ngun nguyn liu c y v c ni do : - C y c cht lng km, chp kh lm nn s dng phng php nh khuy rt ngn thi gian ch bin cng nhanh cng tt. - C ni do c cht lng tt nn s dng phng php gi nn c b sung thm khm nhm tng hng v ca nc mm. C ni Gi nn (b sung da) Chp chn
B Thc n gia sc
- Nguyn liu: cc loi thy sn c m nh tm, cua, c, nghu, s v nc mui c c. - X l: lm sch. - Ngm: trong dung dch HCl thi gian mt tun, thnh thong nh khuy to cho nc mm c mu sc p v thy phn mt phn protein trong c. - Thy phn: s dng nhng kiu, lu c ng sinh hn ng thi c thit b nh khuy trnh chy kht. + Nng acid s dng l HCl 7N + Nhit : cao hay thp u c nh hng n cht lng sn phm. Nhit thch hp nht l 100-105oC, thy phn trong thi gian 7-8 gi. + Lng acid: da vo nguyn liu, nu nguyn liu c nhiu xng cng, nhiu vy cn lng acid nhiu - Trung ha: s dng Na2CO3 nhit trung ha 60-70oC, pH= 6,3-6,5. - Lc v iu chnh cht lng sn phm: + Vt cht bo ni pha trn v lc qua vi gi cn, xng v xc cha b thy phn. + iu chnh nng mui v khong 20oB. + iu chnh nng m bng cch un nhit 60-70oC hoc phi nng sau b sung bezoat Na vi nng 1%. + Ko rt nc mm qua b chp tt hoc trn vi nc mm ct.
72
- X l: c phi ra sch bn, t, tp cht, c to phi ct nh. - Thy phn: + Mc: yu cu tc sinh trng v pht trin nhanh, hnh thi khun ty to v mp, tt nht l sau 2 ngy nhit v m thch hp. + T l gia mc v c t 3-4% tnh theo ch phm mc th v c xay nh trn vi mc. + Nc cho vo 5-10% va ngm mc, gip men hot ng tt, nhit thy phn 37-41oC, thi gian 10-15 ngy chp s chn. + Mui: s dng mui c tinh th nh, mu sng, trng cao, khng vn cc, khng b cht, lng mui cho vo 4-6% so vi khi lng c - Lc: nc lc v nc ra b bng 30% so vi khi lng c. Sau + un si:nh la c tc dng kh mi, vi sinh vt, cht bn. + Thm mui vo t n mn nc chm. + Ko rt dch ny qua b chp tt. * Nhc im - Nc mm khng c hng v v thi gian sn xut ngn. - Nc mm b chua do tinh bt ln men lactic hoc do sinh ra acid d bay hi khi c b n. - ng do xc vi sinh vt cn tn ti hoc do cht lng ca mui km, c nhiu ion Ca2+, Mg2+.
RCH2COOH
+ Dng ru chuyn cc acid sang dng ester c mi thm hoc trung ha bng NaHCO3. + Dng thnh hp ph mi. + Chua v mn u tin hnh cho thm nc l vo trong chp v tin hnh ch bin chp tip theo. b. Chp en - Hin tng: nc b xm en, c nht nht v mc cao hn na l c b en. - Nguyn nhn + Do c c bn t tp cht khng nhng mang, nht bn ngoi m ngay ni tng ca c. + Do cc sc t c trong da, tht v ni tng ca c nh: Lutein, astaxanthin, taraxantin v nhng dn xut khc nh: sepiamelanin c trong mc. + Do s phn hy ca cc cht khc. + Do trn mui khng u gy ngng t nhm amin v nhm aldehyde. -NH2 + O=CH-R -N=CH-R (cho mu en). + S oxy ha cc cht bo cha bo ha. Nhng cht gy en phn ln c cha S, khi phn hy c th hnh thnh H2S, CH3-HS cho mu en, nhng cht ny tc dng vi ion kim loi cng cho mu en. HS-CH2-COOH - Cch phng cha Ty theo nguyn nhn c cch phng cha khc nhau. + X l nguyn liu ban u cho tt. + Cn chn la nguyn liu ban u cho k, trnh nhim bn. + Cho mt t thnh rang k v b chp tt vo trong b chp b en, tin hnh nh khuy v tng cng phi nng. + Dng cht chng oxy ha KMnO4, KClO3, H2O2 oxy ha cc cht en. + Khi chp tr mi kp thi cho mui vo ngn chn s pht trin ca vi sinh vt. + un si nc bi, mu en s b ph hy do bay hi, vi sinh vt b tiu dit. c. Chp thi - Hin tng: chp thi bao gi cng en v c mi hi thi nhng chp en cha chc thi. - Nguyn nhn: Ch yu do mui qu nht hoc sau khi c i mui ta khng kp thi cho mui vo. Khi cc vi sinh vt hot ng phn hy cc cht c m ch yu l cc acid amin thnh cc sn vt cp thp lm cho chp b thi. Vd:Trptophan Cystein - Cch phng cha
74
HS-CH3 + CO2
+ Cn x l nguyn liu cho tt trnh nc ma vo. + Dng c ch bin phi sch s, khng chp ni m thp, bn thu. + Cn p dng ng k thut ch bin, ng thi cn nm vng hin tng c i mui cho mui , ng v kp thi. Nu chp b thi ri rt kh cha. + C th trn vi chp khc v em nu. + Chp b nc ma nhiu vo th c th mc ring phn ra cho mui vo, tng cng phi nng no o. d. Nc mm thi v cch phng cha - Hin tng: nc mm thi ni ln nhng bt nh v dn dn nc b c, c mu nu xm n xanh v xng ln mi hi thi. - Nguyn nhn: + Chp cha chn ch mi phn gii n sn vt trung gian d b ng vn, keo t m ta em ko rt. + Do nc mm lc khng trong (cn li xc c). + Do nc hm b nht mui hay qu nng to nhit v mi trng thch hp cho vi sinh vt pht trin. + Do b thng lc hoc dng c cha khng sch s c khi ln c xc chp sng. + Do nc mm b nc ma hay nc l vo. - Cch phng cha: + Cn trnh nhng nguyn nhn trn. + Cch cha duy nht hin nay l dng nhit lm bay hi mi hi thi.
- Chp loi A: gm tt c cc loi chp ca c ni nh: c cm, c nc, c linh. Chp tt loi ny dng sn xut nc mm thng hng. - Chp loi B: gm cc loi chp ca c ni c cht lng km hn v cc loi chp ca c khc c cht lng tt. Chp ny dng sn xut nc mm c bit v loi I. - Chp loi C: l chp ca nhng loi c y c cht lng xu nh c phn, c mi... b. Ch tiu nh gi chp chn * Cm quan - Mu sc: mu nu ti, nu xm hoc xm. Ring nc ct c mu vng rm n cnh gin. - Mi thm c trng, khng c mi chua, mi l. - Trng thi
75
+ i vi chp gi nn: c cn nguyn con, nu s ra tht c tch khi xng, nu khuy tht s nt vn. + i vi chp nh khuy: c nt nhuyn, ci chp sng, khi nh khuy khng c hin tng si bt. * Ha hc: c 2 yu t T l nit amin trn m ton phn ca nc ct. + i vi chp c ni t l ny > 45%. + i vi chp c y t l ny > 40%. * Mt vi phng php khc - Phng php phi nng hoc sy 50oC, nu nc mm khng c bin i g so vi mu i chng l nc mm chn. Nu mu t vng rm hoc cnh gin chuyn sang vng nht mt hng v c trng, vn c th chp cha chn. - Phng php lng ng: ngi ta s dng phng php c hc lc mnh mu nc mm, lc 30-40 ln sau yn 20 pht, nu mu nc mm khng c bin i g so vi mu i chng l chp chn. c. Tiu chun ca nc mm thnh phm
Bng 5.2. Tiu chun nh gi cht lng nc mm Loi Ch tiu Nit tng s Nit amin Nit amoniac Mui Thi gian bo qun (ngy) c bit (g/l) 20 8,5 <5 250 - 265 150 Loi 1 15 6,5 4 260 - 280 100 Loi 2 11 4 3 265 - 285 70
d. Pha ch nc mm Gi s ta c: Nc mm ct AoN Nc mm ngang BoN AoN > 15 > BoN Pha thnh nc mm c 15oN. T l s dng AoN 15 BoN (A-15) lt BoN e. Bo qun nc mm Nh mui v hm lng m cao, to p sut thm thu ln c ch hot ng ca vi sinh vt. Hm lng m cao thi gian bo qun rt di t hng nm n hng chc nm nhng hng v km i. Dng c cha phi v sinh sch s (15-B) lt AoN
76
Chng VI.
KHC
6.1. Sn phm c mui
Mui c nhm mc ch tng thi gian bo qun ng thi to cho sn phm c hng v thm ngon. Mui c c mt lch s lu di v hin nay chim v tr rt quan trng trong ngnh ch bin thy sn nc ta. y l phng php c hiu qu cao, bo qun kp thi mt khi lng c ln vo ma khai thc.
78
6.1.1.3. Nhng yu t nh hng n tc p mui - Phng php p: phng php mui t nhanh hn phng php mui kh - Nng : nng cao, tc thm thu nhanh - Thi gian: tc thm thu ca mui vo c tng t l thun vi thi gian, n mt tc nht nh no th qu trnh thm thu gim dn v t trng thi cn bng. - Thnh phn ha hc ca mui: cc thnh phn khc trong mui nh Ca2+, Mg s lm gim qu trnh thm thu ca mui vo c.
2+
- Nhit : nhit tng, tc thm thu tng. Tuy nhin, nhit cao enzym hot ng mnh v tc dng ca vi khun tng ln lm gim cht lng ca c. - Cht lng: c ti tc thm thu mnh, c bo tc thm thu b hn c gy 6.1.1.4. Nhng bin i ca c trong qu trnh p mui - Protein ca c gim do thot ra ngoi nhiu, lng nc thot ra ph thuc vo phng php mui, nng mui, thi gian mui. - Hao ht cht dinh dng: Cht bo hao ht t, protein hao ht nhiu do hm lng m ha tan khuch tn ra dung dch mui cng vi thi gian v nhit bo qun. 6.1.1.5. Qu trnh chn ca c p mui C sau khi p mui mt thi gian di tc dng ca enzym v vi sinh vt lm cho mi v ti ca c mt i, to ra mi v c trng ca c mui, tht c sn chc, c mi v thm ngon ca c mui. Trong qu trnh chn protein b phn gii to thnh acid amin v cc hp cht hu c khc lm cho protein trong tht c gim xung, lng nit phi protein ngm vo trong nc tng. Cc cht ng v cht bo cng b phn gii nhng chm hn to cho sn phm c mi v c trng.
6.1.2.1. K thut ch bin - Chun b nguyn liu: dng cc loi c ti t nhin, c p lnh khng dng c n, v bng, dp nt. C khong 0,5kg tr ln th phi m bng b ni tng v
79
u ri ct thnh khc di 10-12 cm hoc c th x i, kha dc 2 thn, ra sch ro nc. Ngoi ra cn phi chun b mui - p mui t 1 C c khi lng < 0,5kg dng 25 - 27% mui, c th trn u c vi mui ri cho vo b... sau ph ln trn mt lp mui mng. Cng c th mui c bng cch c mt lp c li ph mt lp mui. B dy ca mi lp mui sao cho che kn khng h c. Thi gian p mui: sau khi p mui 48 - 72 gi em i gi nn cho c chm xung trong 48 - 72 gi na - Tch nc Sau khi p mui thi gian, vt c ra cho ro, nc cn li c th s dng lm nc mm. - p mui t 2 Nhm ko di thi gian bo qun, lng mui bng 15% c - ng gi - bo qun Xp c mui t 2 vo ti polyethylen, bn ngoi dn nhn. Cc l sn phm sn xut ra xp ring theo th t ni kh ro thong mt c mi che ma nng. Thi gian bo qun khong 30 ngy 6.1.2.2. Yu cu v sinh Ni ch bin, dng c, thit b, ngi lao ng ... phi m bo sch s theo yu cu. 6.1.2.3. Yu cu cht lng - Tht chc, dai, t l dp nt < 2% - C c mi thm c trng, mu sc ng u khng c lm tm v mu khc - Hm lng c trong mui t 16 - 20% Nu sn xut c mui thnh hoc c hng liu th giai on p mui ln 2 trn thnh v hng liu xay nh vo mui p. T l thnh 3%, t bt 2%, ng 0,5 - 2%, mui 11 - 13%, gng 0,5%, tiu, inh hng, v qu...
KUSAYA
Hnh 6.2. S qui trnh ch bin sn phm KUSAYA 80
- c tnh vt l, cm quan: Rn, mu nu, mi thm c trng ca c c ln men. - c tnh ha hc: pH = 6,5 - 7, m 38 %. - Gi tr dinh dng: Protein = 50%, lipid = 3 %, mui = 3 3,5% Ca = 890 mg, P = 810 mg Vitamin B1 = 0,24 mg, vitasmin B2 = 0,4 mg Niacin = 16 mg (n v tnh: mg/100 g sn phm) - Vi sinh vt: Corynebacterium kusaya, Spirillum sp., Chloridium bifermentans, Penicillum sp. b. Colombo - cured (Nam n ) C Trn mui (t l 3:1) Nc me, acid acetic 5% Ln men (pH < 6,0) Sn phm
Hnh 6.3. S qui trnh ch bin sn phm Colombo-cured
c. Sushi (Nht Bn) C p mui (20 - 30%) + go nu ln men Ln men 1 - 2 thng Tch nc R a Go nu + Koji Ln men ln 2 Sn phm
Hnh 6.4. S qui trnh ch bin sn phm Shushi
Nc c
Qu trnh ln men sn phm ln 1 v ln 2 u c s tham gia ca vi khun acid lactic. Vi khun ny c vai tr bo qun l ch yu, tuy nhin s phn gii protein nh vi khun lactic vn xy ra.
6.2. Sn phm c sy kh
6.2.1. Nguyn l
Nguyn liu thy sn ti sng cha hm lng nc cao (70 - 80%) l iu kin thch hp cho s pht trin ca vi sinh vt. Nu gim hm lng nc trong sn phm xung 8 - 10% s lm gim s pht trin ca vi sinh vt.
81
Phng php lm gim hm lng nc trong thc phm xung gi l phng php lm kh. Da vo ngun nng lng s dng m ta c phng php lm kh khc nhau: lm kh t nhin hay lm kh nhn to Da vo tnh cht ca sn phm c 3 loi kh: kh sng, kh chn v kh mn - Kh sng: l sn phm ch bin bng nguyn liu ti sng khng qua x l bng mui hay nu chn - Kh chn: l sn phm ch bin bng nguyn liu nu chn - Kh mn: l sn phm ch bin t nguyn liu qua qu trnh p mui
6.2.3.1. Hm lng nc Hm lng nc trong c ti chim khong 80%. Khi gim m ca c xung cn khong 25% gip ngn chn s pht trin vi khun gy h hng v di 15% ngn chn s pht trin ca nm mc. Gi tr ny c tnh ton da trn cn bn t, hm lng nc c nh ngha: Khi lng nc trong sn phm Mw = Tng khi lng sn phm Hm lng nc cng c th c tnh ton da trn cn bn kh, c nh ngha: Khi lng nc trong sn phm Md = Tng khi lng sn phm da trn hm lng cht kh Mi lin h gia 2 dng trn din t l: 100 Mw Md = hay Mw = 100 Md x 100% x 100%
100 - Mw 100 - Md V d: Khi 10 kg c c m 80% c sy kh n m 25% (da trn cn bn t), lng nc cn tch ra c tnh ton nh sau: C cha 80% m: 10 kg c = 8 kg nc + 2 kg cht kh 25% m, 2 kg cht kh c din t: 100 - 25 = 75% khi lng V vy tng khi lng c 25% m l: 2 x 100 / 75 = 2,67 kg bao gm 0,67 kg nc v 2 kg cht kh V vy lng nc cn tch ra l: 8 0,67 = 7,33 kg 6.2.3.2. hot ng ca nc Loi b phn ln hm lng nc (85 - 90%) cng cha ngn chn c s pht trin ca vi khun. V vy, hm lng nc trong sn phm cha phi l mi trng thun li nht gip vi khun pht trin. hot ng ca nc lin quan trc tip n hm lng cht ha tan trong h thng. 6.2.3.3. Mi quan h gia hm lng nc v hot ng ca nc Mi quan h gia hm lng nc (da trn cn bn kh) v hot ng ca nc c din t di dng ng ng nhit hp thu (sorption isotherm). Nu c c sy kh hon ton v sau b ht m tr li, ng ng nhit hp thu khng i theo li ng tch m c ca sn phm sy kh. S bin i ny c gi l hin tng hysteresis. Trong khi sy c, protein ng t v bin tnh trong sut tin trnh ch bin v tr nn khng lin kt vi cng mt lng nc nh dng protein ca c ti. Hm lng nc (% cn bn kh)
83
Tch m Ht m
Hot nc (aw)
6.2.3.4. nh hng ca nhit , pH v hot ng ca nc Trong sut qu trnh lm kh v khi c c bo qun trong mi trng c m tng i ln th nh hng ca vic gim hot ng ca nc tr nn quan trng, nh hng n tnh n nh ca sn phm. C mi quan h gia hot ng ca nc n s pht trin ca nm mc, vi khun. Thng nm mc pht trin hot ng ca nc t 0,75 0,9. ng thi s pht trin ca Clostridium botulinum (Troller v Christian, 1978) c trnh by bng 6.1
Bng 6.1. Tng quan gia s pht trin ca Clostridium botulinum nhit v hot ng ca nc khc nhau Nhit pH (oC) 6 20 6 30 6 40 7 20 7 30 7 40 0,997 1/4 1/2 1/1 1/2 1/1 1/1 hot ng ca nc (aw) 0,98 0,97 1/9 1/9 1/3 1/3 1/2 1/9 1/4 1/3 1/2 1/2 1/1 0,96
1/9 1/3
Kt qu bng trn cho thy khi pH = 6, t l pht trin ca Clostridium botulinum gim i mt na bng cch gim nhit t 40oC xung 30oC hoc gim hot ng ca nc t 0,997 n 0,98. Kt qu tng t pH = 7, s pht trin ca Clostridium botulinum gim khi gim hot ng ca nc v gim nhit t 30oC xung 20oC.
84
6.2.3.5. hot ng ca nc v nhng bin i ha hc Tc phn ng oxy ha lipid v phn ng ha nu Maillard xy ra mnh nht hot ng ca nc t 0,6 0,9. hot ng ca nc c xc nh giai on sau khi mui c v ph thuc vo phng php bo qun c mui. 6.2.3.6. nh hng ca cn trng Ngoi nh hng ca nhit , hot ng ca nc v mui, cn trng cng nh hng n cht lng sn phm c phi kh. S pht trin ca u trng trn c thch hp nhit 28 30oC, iu kin m v hm lng mui ti u t 11 15%. B cnh cng thng xut hin c c nng mui thp hn, rui xanh v mui tm thy nhit v m cao hn. C kh b h hi lin quan trc tip n m trong qu trnh phi kh v bo qun, nhng h hng ban u do bi nhm Diptera nh rui, mui v b cleris trong qu trnh phi kh v bo qun.
Khng kh i t ngoi vo qua b phn cung cp nhit c t nng ri i vo phng sy lm nng nguyn liu, nc t nguyn liu bc hi, khng kh trong phng sy c lu thng nh chnh lch nhit v i t di ln ko theo hi nc qua ng khi i ra ngoi. Nhit sy khng c qu 65oC u im Thi gian sy ngn hn Sy sut nm v xut khu u n Sn phm n nh v cht lng v m Ngn nga rui v cn trng gy bn sn phm S dng ngun nng lng ti ch, tn dng mt bng sn xut
Nhm tng cht lng sn phm c kh, c th dng cc cch sau: - Trc khi phi, sy cn phi m bng, ly ht ni tng, ct b u, vy v x c theo chiu dc xng sng. - Phi l ring tht c v phi, sy nhm lm tng gi tr dinh dng ca sn phm - Trc khi phi, sy c th p mui theo phng php mui kh, nu tc phi, sy nhanh c th khng cn p mui.
6.2.6.1. K thut sy kh - X l nguyn liu C sau khi thu nhn cn c phn loi theo khi lng v cht lng. C c trng lng trn 5kg/con th cht u, lai b vy, ct vy, m bng, lai b ni tng, ct thnh khc 15cm. C dy mnh th phi l ly phn tht 2 bn, loi b xng sng. C c trng lng trn 0,5kg/con th m lng dc theo xng sng, b ni tng. C mnh dp nh c chim th m mt ng dc xng sng, b ni tng. Sau khi x l th ra sch ro, c th kh mi tanh ca c: dng dung dch nc 40%, dm n 0,3%, nc gng 1%. - p mui Vi c kh mn t l mui t 20 - 22% trng lng c ti ban u, thi gian p khong 1 gi. Nu p kh th dng mui trn vo c sau xp vo dng c c mt lp c mt lp mui, cng ln trn lp mui cng dy hn. Trn cng ph mt lp mui mng v gi v nn cho c chm xung. Nu p t th pha mui thnh dung dch bo ha l 16kg mui kh cho 100kg c. Gi v nn cht, p khonng 1-2 gi. - Kh mui: Trc khi phi cn kh mui gim mn ca c kh mui thng ngm c vo nc l (t l nc khong 50 - 60% so vi c, ngm trong thi gian 10 - 15 pht), vt ra ro - Xp c ln gin: trc khi phi cn dng khn sch ch vo vt m cho mt ct mn, nhn. Lc u p bng xung, sau lt li. Sau 2 - 3 ngy sy, mt ngy ri li sy tip 2 - 3 ngy na. - Sy kh: ty thuc vo kch thc nguyn liu c thi gian sy khc nhau, nhit sy cng khc nhau. Trong qu trnh sy phi lun o trn. - Bao gi - bo qun: Sn phm c sy kh, ngui, phn loi v cho vo bao PE hn kn. Trng lng bao gi ty thuc vo mc ch s dng, thng thng mi mi ti nng 1015kg, sau xp vo st, mi st 30kg. Sn phm c bo qun ni kh ro thong mt. Gm kho v 4 gc kho rc vi kh chng m, nhng ngy nng to m ca kho cho thong kh v thng xuyn kim tra quyt nh thi gian bo qun. Nu m bo c iu kin trn thi gian bo qun khong 75 ngy. 6.2.6.2. Yu cu cht lng cm quan - Mu t nhin - Mi thm khng kht - V ngt khng ng cht - Trng thi: tht dai, khng nt Nu mun sn xut c kh nht (c cm ...) khng qua giai on p mui, kh mui. Nu mun sn xut c kh p gia v th p mui 10%, sau ra li bng dung dch gng ri p gia v vi t l nh sau: mui 0,3%, t 0,2%, nc mm 0,2%, ti kh 0,5%, ng 0,5%, ru trng 1%. Thi gian p 2-3 gi, thi gian phi 2-3 ngy, tip sy nhit 45-50oC.
87
88
6.3.2.2. Tc dng ca khi n sn phm * S lng ng ca khi ln b mt sn phm: lng ng l bc u tin ca tc dng xng khi. Khi t nhin liu, khi bay ln v bm vo sn phm. Lng khi bm vo nhiu hay t c lin quan n qu trnh xng khi. Nhn t chnh nh hng n s lng ng ca khi: Nhn t nh hng n s lng ng ca khi trn sn phm c 3 mt: - H thng khi hun cng khng n nh th tc dng lng ng ca n cng ln. - Quan trng hn c l nh hng ca cc lai lc ca ht khi nh chuyn ng Brown, tc dng ca nhit in di, tc dng ca trng lc, trng thi lu thng ca khng kh. - nh hng tnh cht mt ngai ca sn phm ngha l cu to ca b mt sn phm nh th no (nhn, nhm)u c nh hng n s lng ng ca khi. Lng nc trong sn phm c nh hng r rt, ngha l c cng kh tc dng lng ng cng km, m ca khi hun cng cao v tc chuyn ng ln th tc dng lng ng cng ln. * S thm thu ca khi hun vo sn phm - S thm thu ca khi: Sau khi khi hun lng ng trn b mt sn phm th n bt u ngm dn vo sn phm.Khi ht khi bm ln sn phm, nhng thnh phn trong khi s thm thu vo nht l nhng cht c tnh tan trong nc, h thng khi hun trng thi th lng d thm tch hn trng thi th c. y l qu trnh ngm dn t ngoi vo trong, lc thc y ch yu ca n l s cn bng, nng ca cc thnh phn trong khi hun, ngai ra n cng chu nh hng ca tc dng nhit di. - Nhn t chnh nh hng n s thm thu ca khi + Thnh phn, nhit , m v nng ca khi + Bn thn nguyn liu: C c nhiu hay t vy, lng m, lng nc, .... + Phng php v thi gian xng khi 6.3.2.3. Tc dng phng thi v st trng ca khi Qua nghin cu ca cc nh khoa hc trn th gii cho thy rng khi c tc dng phng thi v st trng, nhng tc dng phng thi ca khi mnh hn, hai im ny c lin quan mt thit vi nhau. * Tc dng st trng mt ngoi ca sn phm Theo nghin cu ca Shewan theo di tc dng st trng ca khi hun mt ngoi sn phm c trch cho thy c khng qua x l, c xng khi nhit 20 30oC trong 3 -5 gi th lng vi khun mt ngoi sn phm gim 35%, nu em p mui trc th lng vi khun gim xung 59%. Tc dng ca thnh phn khi trong sn phm trong v sau qu trnh xng khi: thnh phn ca khi ngm vo sn phm v lng vi khun gim dn xung. * Kh nng st trng ca thnh phn khi hun: cc thnh phn trong khi hun nh cc hp cht acid, phenol, aldehyde, u c tc dng st trng. Ngy nay ngi ta dng h s phenol biu th kh nng st trng ca chng. Phenol l cht c kh nng st trng mnh, c bit l phenol c phn t lng ln, tn ti trong du
89
nha g. Lai phenol c nhiu gc methyl v mch carbua cng di th kh nng st trng cng mnh. * Tc dng chng oxy ha ca khi Sn phm xng khi c tc dng chng oxy ha r rt, l tnh cht quan trng ca khi hun. i vi cht bo ca ng vt thy sn, xng khi cng c tc dng chng oxy ha rt tt. Ngi ta th nghim xng khi cht bo ca c trch, ra ngoi tri nhit 40oC, th thy c khng b oxy ha. Cc thnh phn phenol, hydroquinol, guaialcol c kh nng chng oxy ha tng i cao. 6.3.2.4. nh hng ca thnh phn khi n sn phm a. nh hng n mu sc v mi v sn phm S hnh thnh mu sc v mi v ca sn phm l do tc dng tng hp phc tp ca nhiu cht li cho gic quan. Cho n nay ngi ta tm thy trong khi c hn 300 hp cht khc nhau. Do vic nghin cu mu sc, mi v ca tng cht cha c xc nh, ngi ta ch ct ring tng nhm nh phenol, aldehyde, v xc nh mu sc, mi v ca chng. b. nh hng n sc khe con ngi T xa n nay cha c pht hin no v s ng c c xng khi. Tuy nhin chng ta cng nhn thy rng c mt s cht thuc nh m phenol v aldehyde gg c. Nguyn nhn khng gy c l do: - Lng ca n rt t trong sn phm. V d qui nh ca v sinh thc phm l lng formaldehyde khng vt qu 20mg%, thc t th lng formaldehyde trong sn phm ch khang 5 - 13mg%. Nh vy khng th gy c. - Khi n cc cht vo rut qua tc dng ha hc v sinh ha lm gim nh hoc tiu mt c tnh ca n. VD: formaldehyde khi kt hp vi protein th sinh ra hp cht c gc methylen khng c. Cn phenol khi vo c th th b oxy ha, b c th gii c. Thnh phn khi ngm vo c sau khi xng khi gm: - Cc hp cht phenol: 1 - 34 mg% - Cc loi acid c tnh bay hi: 5 -13 mg% - Formaldehyde: 5 - 13 mg% - Hp cht ceton: 0,2 - 2 mg%
ro Mc treo hoc xp khay Sy s b Xng khi Lm chn Kim tra Phn loi Bao gi Thnh phm
Hnh 6.7. S qui trnh ch bin sn phm c xng khi
6.3.3.1. K thut xng khi - Chun b nguyn liu: c dng xng khi gm c hng, c thu, c ng, c chp ... Sau khi x l, b u, vy, vy, ni tng, ra sch. Nu c ln phi l ly 2 ln, c nh c nguyn con. - p mui: ty theo nguyn liu to nh khc nhau m quyt nh t l p sao cho khi p c phi t mn 1,5 - 2% - Xng khi: treo c ln cc mc treo trong phng, c nh xp vp khay cch u n khi bm u. Nhit xng khi khong 40 60oC i vi xng khi ngui v 120 140oC i vi xng khi nng. Thi gian xng khi ngui khong 3 - 4 ngy, xng khi nng khong 2 - 4 gi i vi phng php xng khi ngui, thng ngi ta p dng phng php gin on (ban ngy xng khi, ban m m, sng hm sau m ca phng xng khi cho hi nc thot ra ngoi) 6.3.3.2. Yu cu sn phm - Xng khi ngui c hm lng nc 45 - 52%, nng mui 6 - 12% - Xng khi nng c hm lng nc 65 - 70%, nng mui 2 - 4% Tm li: khi xng khi nng protein b ng t lm cho mng ngoi sn phm cng li, nc thot ra ngoi t, khi bm t, sn phm ngon, mu sc p, mi thm ngon nhng thi gian bo qun ngn.
91
6.4. Sn phm c ng hp
C hp l mt trong cc dng thc phm ng hp. nc ta c vng bin rng ln, c nhiu loi c thch hp cho vic sn xut c hp nh c trch, c ng, c thu, tm, ... Trc y nhn dn ta ch bo qun c theo tp qun truyn thng nh sy kh, lm mm,... Cng ngh sn xut hp pht trin va ko di thi gian bo qun, va lm tng gi tr thng mi ca c. Nguyn l ca qu trnh x l nhit hp nhm ph hy hay v hot enzym v vi khun, trnh s ly nhim tr li t mi trng bn ngoi. Vic x l nhit cn c tc dng khc l sn phm c vn gi c cht lng tt m khng cn bo qun lnh.
92
S bin i mu sc ca c cng xy ra khi s dng nguyn liu km cht lng. S xut hin mu xanh hp c ng l do s ng t trimethylamin, myoglobin, cystein to nn trong qu trnh nu. C th gim s bin i mu c ng bng cch thm vo nhng cht chng oxy ha. Nagakao (1971) a ra phng php xc nh s kt hp TMAO v TMA trong nguyn liu cho bit s xanh ha c th xy ra trong qu trnh x l nhit. Mu sc ca c hi ng hp rt quan trng, n nh hng n gi tr cm quan ca sn phm. C hi mu ti c gi tr cao hn c hi mu nht, c hi mu hng c gi tr thp hn hai loi trn. Mi loi c c nhn t iu khin mu khc nhau. S dng c km cht lng hoc qua trnh thanh trng khng thch hp l yu t nh hng n s bin i mu. S ha nu trong c hp lin quan n lng ng kh robose. S ha nu l mt dng h hng ca hp. S ha nu tng ln l do s tc ng ca riboside hydrolase ln acid ribonuleic (ARN). Tuy nhin, vi ribose ha tan th qu trnh chn hoc gn cht c th trnh c s ha nu ca c. Cc nghin cu khc cng cho rng vi khun Lactobacillus pentoaceticus s phn hy ht ribose nhit 0oC trong 2 ngy. Mt s ha nu khc xy ra trong qu trnh ngm dm c vi hnh, c th l do cc acid amin phn ng vi 2,5 diketogluconic acid do s tc ng ca vi khun ln hnh. Nhng phn ng ha nu ca c hp l nhng phn ng ha nu khng enzym. S bin i mu sc ca s v cua trong qu trnh ch bin thng lin quan n nhng ion kim loi. S xut hin mu xanh cua lin quan n ng, cn s xut hin mu en tm l do st. Ln v cc loi c ng cng chu s thay i mu sc trong qu trnh ch bin l do trong bn thn n c cha hm lng st cao. Nu nguyn liu trc khi em ch bin c bo qun trong kho lnh th s thay i mu sc s tng ln v khi bo qun trong kho lnh s lm tng lng sunfua t do trong nguyn liu, st v sunfua tc dng vi nhau to ra kt ta st sunfit (Fe2(SO3)3) c mu en bm trn thnh hp, trn b mt c v ngay c trong phn cht lng. Nhng tinh th thy tinh i khi c tm thy trong hp c thu, c ng, c hi, tm v gip xc qua qu trnh ch bin nhit. Nhng tinh th ny b ngi tiu dng hiu nhm l tinh th thy tinh. Tuy nhin, li l nhng tinh th canxi hoc tinh th magi amoni phosphate. Khch hng khng cho php c cc tinh th ny trong sn phm. Tt nht l nn phng chng khng xy ra. S dng natri hexameta phosphate hay acid citric ngn cn s hnh thnh canxi v magi t do hoc to pH thp trnh s lng cn ca tinh th ny. 6.4.2.3. Ch x l nhit Trong qu trnh thanh trng nhit c nhiu bin i xy ra. C rt nhiu pht minh v cng ngh sn xut hp nhng ch yu l tp trung vo vic nng cao cht lng ca hp bng cch gim bt i thi gian x l nhit qu lu m vn m bo c cht lng theo yu cu. Chn c ch x l nhit thch hp va m bo cht lng ca sn phm, va t c nhng yu cu ra.
94
Trong qu trnh p mui kh lng nc di chuyn ra ngoi nhanh hn so vi mui trong dung dch, nhng lng mui ngm vo c nn gii hn sau cho v vn cn chp nhn. C ln dng ct khc ng hp nn mui kh. f. Ngm dm Thng c ng dng nh mt tin trnh ch bin chnh bo qun cho cc sn phm hi sn. Tht s, tht cua c ngm dm v ng trong l thy tinh trc khi thanh trng hay tit trng. g. Xng khi Qu trnh xng khi nhm lm tng mi v ca c trc khi ng hp. Khi xng khi sn phm b mt nc v tr nn kh. C 2 phng xng khi l xng khi nng v xng khi ngui. Khi xng khi nng protein ca c ng t do bin tnh, hn ch s mt dch trong sut qu trnh ch bin. Cht lng nguyn liu ban u ca c s dng cho xng khi v ng hp c nh hng ln n cht lng sn phm cui cng. C c hm lng cht bo thp th mt nc nhiu trong qu trnh xng khi, iu lm lm cho c cng chc v d xp vo hp, cu trc rn chc ny vn cn sau qu trnh thanh trng nhit. C c hm lng cht bo cao th mt nc t do c d b v khi xp hp v sn phm cui cng qu mm. 6.4.3.2. Lm chn s b Gia nhit lm bc hi mt lng nc, lng nc bc hi ty theo loi. Nu lng nc cn li trong hp, n s pha long cc thnh phn sauce b sung v lm gim gi tr cm quan ca c (VD: du b tch ra v ni trn b mt sn phm). Mc ch ca qu trnh lm chn s b l: Loi bt mt lng nc trong tht c v ngn chn s thot dch Tch phn nht, mu nh hng n mu sc, mi v sn phm Gip ng t protein Tch phn tht ra t xng Pht trin mi v ca sn phm
Lm chn s b l tin trnh rt quan trng. C cn c x l nhit ngn chn s mt nc trong sut qu trnh ng hp, nhng khng nn x l nhit qu lu, khi c s b kh v gim cht lng sn phm. C th x l nhit bng 3 cch: chin (rn), sy, chn hp. Ty theo yu cu khu v v th hiu ngi tiu dng c th s dng mt trong 3 phng php trn. a. Qu trnh chn, hp Trong qu trnh ch bin sn phm c hp c nhiu loi nguyn liu cn phi qua chn, hp. Ngi ta nhng nguyn liu vo trong nc hay dung dch hoc x l nguyn liu bng hi nc nhit 75 100oC. Qu trnh hp tn tht cht dinh dng t hn nhng thc t sn xut thng chn v thao tc gn nh, thit b n gin, truyn nhit tt hn khi hp. Sau khi chn, hp xong cn lm ngui nhanh. Trong ch bin c hp chn, hp lm cho tht c cng chc hn nhm mc ch: d xp vo hp, lm gim lng vi sinh vt bm trn b mt c, lm gim s h hng tht c trong sut qu trnh ch bin. b. Chin (rn)
96
Thng thng dng du rn c. Trc khi rn, c c th c tm bt nhm lm cho c sau khi rn vng, thm ngon v hnh thc hp dn. Sau khi tm bt c khong 3-5 pht ri cho vo cho chin. C sau khi rn lm ngui n 40oC. C rn nhm lm tng gi tr cm quan v gi tr dinh dng. Lng vi sinh vt cng b tiu dit nhiu do nhit rn cao. c. Sy C sau khi p mui, xp ln li ro khong 10 pht ri em sy vi ch sy nh sau: Sy 40-50oC khong 15-30 pht ty theo kch thc ca c Nng nhit ln 90oC, thi gian nng nhit khong 5-10 pht v tin hnh sy tip khong 45-60 pht. Lm ngui n nhit 40oC
6.4.3.3. Cho vo hp bi kh C c xp vo hp; du n, nc hay nc sauce c b sung thm vo theo t l c tnh ton.C th cho vo hp bng tay hoc bng my. Khi rt hp phi m bo cc yu cu sau: m bo khi lng tnh v thnh phn ca hp theo qui nh C hnh thc trnh by p m bo h s truyn nhit Khng ln cc tp cht
Bi kh ra khi hp trc khi ghp np l cng on rt cn thit nhm: - Ngn chn s gia tng p sut trong sut qu trnh tit trng nhit cao do s gin n ca kh khong trng trong hp. - Gim s oxy ha sn phm thc phm bn trong hp v gim hin tng n mn hp Kh sinh ra trong hp do s n mn hp (sinh kh H2), hoc do s hot ng ca vi sinh vt sinh kh, hoc do khng kh xm nhp vo hp qua khe h. S khng cn bng gia p sut bn trong v bn ngoi hp thic trong sut tin trnh ch bin gy bin dng nhng mi ghp, l nguyn nhn dn n mi ghp b h. hp khng kn d b h hng do vi sinh vt. nu kim tra hp khng k th rt nguy hi, nh hng n gi tr ca hp khi tiu th. Vi s chnh lch p sut ln hoc ng knh hp ln, p sut bn trong ln hn p sut bn ngoi gy phng hp, iu ny c gi l peaking. Khi p sut bn ngoi ln hn p sut bn trong lm cho hp b mp mo, gi l panelling. p sut bn trong qu ln c th lm bt np hp hoc lm cho mi ghp lng lo. Do cn to p sut i khng trong thit b ch bin. Nhng hp c kch thc nh, vng chc th c th chng li s bin dng do chnh lch p sut gia trong v ngoi hp. Nhng hp nh khng cn khong khng cho kh gin n. c, du, nc st c rt y hp. ngn chn s gia tng p sut vt qu gii hn bn trong hp trong sut qu trnh gia nhit, cn ui kh v to
97
khong khng trong hp trc khi em ghp m. C 3 phng php bi kh: phng php nhit, phng php phun hi v phng php ht chn khng a. Phng php nhit Cho c v du hoc nc st vo hp khi cn nng, hi nc bc ln s y khng kh pha trn ra ngoi, sau ghp m ngay lp tc v lm ngui khng kh khng xm nhp tr li. Nu chn khng nh hn 5mmHg th s lm cho hp b bin dng. b. Phng php phun hi Hp i qua bng chuyn, hi nc phun vo hp, hi nc s chim ch ca khng kh trong hp v y khng kh ra ngoi, sau ghp hp ngay lp tc. Hi nc trong hp s ngng t v to chn khng. Qu trnh ny c thc hin trong phng bi kh. c. Phng php ht chn khng y l phng php ph bin nht to chn khng trong hp. Phng php ny c thc hin trong phng ht chn khng, dng bm chn khng ht khng kh trong hp ra. 6.4.3.4. Ghp np Nhn t quan trng quyt nh s thnh cng ca cng ngh sn xut hp l kh nng lm kn hp hoc l thy tinh. Bc ny rt quan trng nh hng n mc an ton v thi gian bo qun. Kim tra kn ca mi ghp l vn quan trng nht. Sau khi ghp m, hp c a qua chu nc ra loi b phn nguyn liu cn bm trn hp. Nu khng ra li, phn nguyn liu ny s b ng cng li trong sut qu trnh x l nhit v khng th tch ra c sau . 6.4.3.5. Bao b c hp Bao b c hp c th l thy tinh hoc kim loi nhng hin nay ph bin nht l bao b st ty v bao b nhm Bao b phi m bo cc yu cu sau: V sinh sch s, khng cha cc tp cht l Khng gy c cho thc phm, khng lm thc phm bin i cht lng, khng gy mi v l v khng lm bin mu cho thc phm Bn i vi tc dng ca thc phm Chu c nhit v p sut cao Truyn nhit tt, chc chn, gn nh D gia cng, gi r Hnh thc hp dn S dng, vn chuyn, bo qun tin li
6.4.3.6. Thanh trng Qu trnh ch bin nhit gip tiu dit vi sinh vt. Thng thng s dng hi thanh trng nhit. Tc dng c hiu qu nht ca qu trnh ch bin nhit l nhit ln hn 100oC.
98
Khi x l nhit sn phm, nhit bn trong hp tng chm hn nhit trong thit b thanh trng. V vy s liu tnh ton v cc s liu thc nghim cn phi c kim tra t c nhit /thi gian x l nhit thch hp. Sao cho tm sn phm phi m bo nhit tiu dit tt c cc vi sinh vt, k c dng bo t. Trong thc t, ch bin hp c sauce c vi dng hp hnh oval 400g i hi thi gian x l nhit l 75 pht nhit 115oC m bo mc an ton v mt vi sinh v trnh cc hin tng h hng khc xy ra. Vn rt quan trng cn lu l mt tin trnh x l nhit iu kin ny thch hp nhng iu kin khc c th khng thch hp. 6.4.3.7. Dn nhn v ng thng dy chuyn cng ngh thc hin, sn phm hp sau khi tit trng c em i bo n khong 14 ngy trc khi phn phi. Nu c bt k s c no xy ra trong sut qu trnh ch bin nh mi ghp khng kn, lp trng mt trong ca hp khng tt hay mt s li khc, hp s trng phng ln. S trng phng ca hp xy ra do vi sinh vt hot ng sinh kh hoc do phn ng ca sn phm ln thnh hp sinh kh H2. Tn tr trc khi dn nhn cn c tc dng gip cho sn phm n nh v gip cho nc sauce ngm vo c. Ngy nay, nhn giy dn trn hp c thay th bng mc in trn hp. Nhn c dn trn thng carton. Cc thng ny phi c bn tt bo v hp trnh gy h hng mi ghp hay con du xut kho. 6.4.3.8. Bo qun hp c Vi nhng sn phm c hp c th bo qun lu di. Trong qu trnh bo qun s lm tng mi v c trng ca sn phm. Tuy nhin, khng th kim sot c cc phn ng vt l v ho hc nh hng n bao b v nhng thnh phn bn trong n. Sn phm sau khi bo qun mt thi gian di thng gp cc trng hp nh thay i mu sc, s n mn hp, s to thnh tinh th, s ng vn nc st v s mt mi v. Nhit bo qun khong 35oC ngn cn c s pht trin ca cc bo t vi sinh vt sng st sau qu trnh thanh trng. Durand v Thibaud (1980) cho rng s n mn b mt trong ca hp st ty cha c mi v c thu ngm dm hay rt nc st s xy ra sau 2 nm nu bo qun 37oC.
Phn lai
Ct u
99
p mui
Xp vo hp nhm
a vo bng chuyn Hp
Gn b nc
Rt du u nnh
Ghp m Ra hp
Thanh trng
Lm mt Sn phm
Hnh 6.8. S qui trnh ch bin sn phm c ngm du
- Nguyn liu: C em ch bin c hm lng bo ln hn 4%. Khng a vo sn xut nhng loi c khng chc tht, khng lng bo. C th s dng c ti, c ng lnh, tt nht l dng c bo qun nhit 1-5oC trong 10-20 gi, khng dng c mt , m b oxy ha. - p mui trong 4 pht vi dung dch mui c nng 18-22 B. Sau khi p mui cho c vo r ro ri em i rt hp bng tay. - C th hp bng hi nc nhit 90-100oC trong 10 pht. - Thanh trng theo ch 15 (60-65) -15
100
112oC
101
X l
Hp
Lm mt
Vo hp Thm nc st vo y hp
Bi kh Ghp m
Ra hp Thanh trng
Lm ngui
Bo n
Thnh phm
Hnh 6.9. S qui trnh ch bin sn phm c st c
gi l ch c, l mt lai protein trung tnh, c ch bin qua nhiu cng an ra, nghin v nh hnh li cu trc. Cc protein c lm sch trn vi cht to ng v sau em i cp ng, n s hnh thnh th gel cng v n hi. Tnh to gel, tnh gi nc v to nh tng to nn cu trc lm nguyn liu cho vic sn xut Kamaboko. Surimi c xut khu v bn vi s lng ln trn khp cc th trng Chu u. T nhng nm 80, cc nc Ty u, M, Canada, cng sn xut c surimi nhm cung cp nhu cu ti ch v khc phc vn qun l ngun c trn th gii, trnh c hin tng ngun c ngy mt cn kit Nht Bn. Vit nam cng c nhiu nh my sn xut surimi nhng ch yu phc v cho nhu cu xut khu.
X l
Nghin p
R a
Lc
p nh hnh
Vo khun Cp ng
Tr ng
Hnh 6.10. S qui trnh ch bin sn phm surimi 103
6.5.2.2. Thuyt minh qui trnh a. Nguyn liu ti ca nguyn liu c rt quan trng t c hiu qu ch bin cao nht. Nht, sn phm Surimi trong cc nh my c gi tr rt cao. Mi loi phi c x l da trn gi tr ca n. Cht lng nguyn liu c nh hng rt ln n gi tr cm quan v tnh cht ha hc ca sn phm. C ti ch bin thch hp hn, to ra sn phm t mu v cc lin kt ca m c hnh thnh gel tt hn. Khi c c hm lng nc thp v protein cao ngha l chu k ra t. pH thp c xu hng to gel bn hn nhng nc d dng tch ra trong qu trnh ch bin. C sau giai on t cng, pH bt u tng cao, kh nng gi nc tt v gel tr nn mm. b. X l C ti c em i ct u, b ni tng, ra. Vi sn phm surimi c chun b t tht c c phi l sn s cho sn phm c cht lng n nh hn. Tuy nhin, trong qu trnh chun b tht phi l, hiu sut thu hi tht s gim do mt phn tht cn dnh li cc phn xng. Vic s dng tht c cn nguyn xng s lm cho sn phm surimi c cht lng km hn. Bi v trong qu trnh p ly tht c dch lng trong cc t bo thn kinh, ty v cc thnh phn cn st li trn xng nh l lch, thn, rut, d dy ... rt giu enzym gy bin tnh protein, mc d qu trnh ra c th loi cc enzym ny nhng khng trit . B li hiu sut thu hi tht trong trng hp ny cao hn.
Bng 6.2. T l cc phn thu c so vi c nguyn con T l so vi c nguyn con (%) Cc phn ca c Phn tht b xng Phn tht c ra 3 ln v c p kh (a) 40 32 22 (b) 11 10 8 (c) 30 17 10 (d) 11 6 4 (e) 7 3 1
(a): Tht phil bn (b): Tht phil (phn c gi l J cut) (c): u (d): Xng gia (phn pha sau) (e): Xng gia (phn pha trc) c. Nghin p Mc ch nghin p l tch xng, vy, da bng phng php c hc. Phn tht c p xuyn qua cc l ca trng nghin c ng knh t 3 - 4 mm. Nguyn l hot ng ca my nh vo lc p ca rulo tr lc, lc cng ca cc dy cao su p, dy cao su st vo trng nghin. C i vo gia dy cao su v trng nghin b p mnh, tht c xuyn qua l trng i vo trong, cn xng, vy, da khng xuyn qua l trng c cun ra ngoi b thanh gt gt rt xung. i vi tht phi l em i nghin, hiu sut lm vic ca my rt cao. Trong qu trnh nghin c cc bin i vt l v ha hc xy ra: cu trc tht c b ph v hon ton, nhit gia tng trong qu trnh nghin lm cho protein b bin tnh mt phn. d. Tin trnh ra
104
Chu k ra ca c vi nc l giai on quan trng ca tin trnh sn xut surimi. Ra c nhm loi b: - S ha tan ca m c protein sarcoplasmic (protein cht c) vo trong nc m nhng cht ngn cn qu trnh hnh thnh gel. - Enzym (protease) - Cht mi, mu - Lipid - Cht mang oxy trong hng cu gy nn s oxy ha cht bo lm bin i tnh cht ca protein. - Kh tanh Ra s lm cho nng actin v myosin tng, gip gel hnh thnh tt Mi ln ra phi c thc hin nhanh trong khong 5 - 10 pht, t l nc ra vi c khong 3:1 hoc 4:1 s cho kt qu cao, nhit nc ra thng khong 05oC ngn chn s bin tnh ca protein. Qu trnh ra c lp li 2 - 3 ln. i vi c nc vn mu, mi c th b gim nh nhng khng ng k bi v cc thao tc ra c thc hin rt nhanh. Trong c khong 2/3 cht kh ca tht c cu thnh t nhng si t c c tnh cht, chc nng rt tt. Phn cn li cha cc thnh phn mu, lipid v cc protein cht c khc l thnh phn bt li i vi qu trnh sn xut surimi, cc thnh phn ny cng c loi ra khi c mt t. Chnh nhng c im ny c nc c th ra 1 - 2 ln l c. i vi cc loi c c cha nhiu lipid, trong qu trnh ra lipid d b thy phn. Cht bo ca c a s l cht bo cha bo ha d b oxy ha to nn mu v mi kh chu, cn phi loi ra trong qu trnh sn xut. ln ra th nht ngi ta dng nc ra l dung dch NaHCO3 0,5% nhm ty mu v mi tht c. ln ra sau cng dng nc mui nng 0,1 - 0,3% ra nhm d dng cho vic p kh nc sau ny. Cht lng nc ra rt quan trng nh khi pH cao s lm tng kh nng gi nc. Nc cng vi s hin din ca ion Ca2+, Mg2+, Fe3+ s nh hng n cu trc v mu sc ca sn phm. e. Lc Tin trnh ny c th thc hin trc hoc sau khi kh nc. Vic chn la phng php lc da vo s lng nc cha trong c sau khi kh nc. Khi lng nc trong c thp qu trnh lc din ra chm v kh khn. Mc ch ca qu trnh lc l loi b xng, da v nhng phn m c mu en gy nh hng n cht lng sn phm. f. Kh nc (p tch nc) Vic kh nc lm gim hm lng nc ca tht c cn khong 80 - 85% so vi trng lng t. Phng php c truyn l dng my p trc vt. Ngoi ra, ngi ta cn s dng my ly tm quay vi tc cao tch nc. Trong qu trnh p tch nc mt phn nhng cht c kh nng ha tan trong nc (protein, khong...) s b tht thot. Vic kh nc v lc l giai on kt thc ca tin trnh sn xut surimi truyn thng.
105
g. Phi trn ph gia Thm cc cht ph gia nh ng, sorbitol, polyphosphate nng cao cht lng cm quan cho sn phm, to s ng nht gia tht c v gia v chun b cho giai on nh hnh. Ty theo yu cu ca khch hng m c nhng cng thc phi trn khc nhau VD. 100 kg tht c b sung: 2 kg sorbitol 5,5 kg ng 0,3 kg polyphosphate Trong qu trnh phi trn c s gia tng nhit . V vy cn phi b sung nc xay nhuyn hoc nc lnh vo nhm lm gim nhit sn phm. Nhit thp lm cho cu trc tht c co li v sn phm dai hn. h. Cp ng Nhm mc ch ko di thi gian bo qun t 6 - 12 thng. Nhit cp ng khong - 40oC, sau cho tm sn phm t nhit - 15oC trong khong thi gian 4 - 5 gi. Qu trnh bo qun v vn chuyn surimi phi c duy tr trng thi lnh, nhit khong -25oC.
a. Tnh to nh tng Nh tng l s phn tn ca hai pha lng khng ha tan vo nhau, mt trong hai pha l pha lin tc, pha kia l pha phn tn. a s cc h nh tng thc phm thng dng nc trong du hoc du rong nc. S to nh tng t c cng cha nhng bt rn phn tn. b. Tnh to bt Cc yu t c lin quan n tnh to bt ca protein surimi - Mui c th nh hng n tnh tan, nht, tnh lm gp np protein. iu ny c th lm h hng tnh to bt - ng saccharose v cc ng khc thng lm gim s n ca bt, nhng n ci thin c bn ca bt bi v n lm tng nht ca bt. - Hm lng lipit thp lm bin tnh tnh to bt ca protein - Khi tng hm lng protein, tnh tan ca bt tng, do th tch ca bt khng tng. c. Tnh to gel
106
Qu trnh to gel l mt t chc di dng mng protein c th t ca tt c cc protein b bin tnh. a s cc trng hp, vic x l nhit thch hp to gel. S c mt ca mui, nht l Ca2+ rt cn thit lm tng tc to gel hoc lm tng cng ca gel. S hnh thnh mng protein cng c xem nh cn bng gia cc lin kt protein-protein, protein-dung mi, lc ht gia cc chui polypeptid bn cnh. Cc giai an to gel l: S phn ly thun nghch cu trc bc 4 ca protein S bin tnh khng thun nghch cu trc bc 3 v bc 2
- S h hng mt phn ca cc protein b bin tnh, giai an h hng din ra nhanh hay chm ph thuc giai an bin tnh. D thy nht l cc chui polypeptid c khuynh hng dui thng ra. iu ny thun li cho vic hnh thnh gel c trt t, ng nht v to kh nng n hi tt.
107
108
MC LC
Mc lc M u Chng I. Thnh phn ha hc v tnh cht ca ng vt thy sn 1.1. Thnh phn ha hc ca thy sn v nh hng ca thnh phn ha hc n cht lng 1.1.1. Thnh phn ha hc ca thy sn 1.1.2. nh hng ca thnh phn ha hc n cht lng 1.2. Tnh cht ca ng vt thy sn 1.2.1. Tnh cht vt l 1.2.2. Tnh cht ha hc ca ng vt thy sn Chng II. Cc bin i ca ng vt thy sn sau khi cht 2.1. Cc bin i cm quan 2.1.1. Nhng bin i c ti nguyn liu 2.1.2. Nhng bin i cht lng 2.2. Cc bin i t phn gii 2.2.1. S phn gii glycogen 2.2.2. S phn hy ATP 2.2.3. S phn gii protein 2.2.4. S phn ct TMAO 2.3. Bin i do vi sinh vt 2.3.1. H vi khun c c mi va nh bt 2.3.2. S xm nhp ca vi sinh vt 2.3.3. Bin i ca vi sinh vt trong qu trnh bo qun v n hng 2.3.4. Vi sinh vt gy h hng c 2.3.5. Cc yu t nh hng n s pht trin ca vi sinh vt 2.4. S oxy ha cht bo 2.4.1. S oxy ha ha hc 2.4.2. S to thnh gc t do do hot ng ca enzyme Chng III. K thut lnh thy sn 3.1. Lm lnh
i
i 1 2 2 2 3 9 9 10 12 12 12 14 16 16 18 20 21 22 22 24 24 25 26 30 30 31 32 32
3.1.1. Lm lnh bng nc 3.1.2. Thi hn s dng ca c bo qun lnh 3.2. Lnh ng 3.2.1. Mc ch ca qu trnh lnh ng 3.2.2. Tin trnh lnh ng 3.2.3. Cc dng thit b lnh ng 3.2.4. X l sn phm c sau lnh ng 3.2.5. Bo qun lnh ng 3.2.6. Tan gi Chng IV. Cc bin php bo qun sn phm thy sn 4.1 Bo qun ti nguyn liu thy sn 4.1.1. Lu gi v vn chuyn c sng 4.1.2. Gi nhit thp 4.1.3. Dng ha cht 4.1.4. Bo qun trong bao gi c iu khin kh quyn 4.2 Bo qun sn phm thy sn 4.2.1. Bo qun bng mui n 4.2.2. Sy kh 4.2.3. Xng khi Chng V. Cc sn phm ch bin t ng vt thy sn 5.1. Nc mm 5.1.1. Nguyn l ch bin nc mm 5.1.2. Qu trnh thy phn ca c 5.1.3. Nhn t nh hng n qu trnh ch bin nc mm 5.1.4. S dng enzyme nhn to trong ch bin nc mm 5.1.5. Cc phng php ch bin nc mm 5.1.6. Kim tra v bo qun chp nc mm 5.2. Sn phm c ng hp 5.2.1. Chn la tin trnh ch bin nhit 5.2.2. Qu trnh ch bin nhit 5.2.3. Cc giai on ch bin sn phm c ng hp 5.2.4. Mt s qui trnh sn xut c hp
ii
32 41 44 44 44 46 51 53 54 59 59 59 61 61 61 64 64 67 74 78 78 78 79 81 82 83 87 91 91 92 94 99
5.3. Surimi 5.3.1. Gii thiu s lc v sn phm surimi 5.3.2. Cng ngh sn xut surimi 5.3.3. c tnh, chc nng ca protein surimi 5.3.4. Cc yu t nh hng n qu trnh chun b surimi Ti liu tham kho
iii