HA I CNG B

Chng III. LIN KT HA HC V CU TAO

I.NHNG KHI NIM C BN V LIN KT HA HC

PHN T

L thuyt v lin kt ha hc l mt trong nhng vn trung tm ca ha hc hin i v c bit c bn cht tng tc gia cc tiu phn, ngha l bit c lin kt ha hc to thnh gia cc tiu phn trong tng tc th mi hiu c nhng vn c bn ca ha hc nh: tnh a dng ca vt cht, c ch to thnh, thnh phn, cu to v kh nng phn ng ca chng.

1.Bn cht lin kt - lin kt ha hc c bn cht in v c s to thnh lin kt l lc ht gia cc ht mang in (electron, ht nhn) -Trong cc tng tc ha hc ch c cc electron ca nhng phn lp ngoi cng hoac cac phan lp ang trong qua trnh xay dng lp vo ien t nh: (ns,np), (n-1)d, (n-2)f thc hin lin kt - l cc electron ha tr. -Theo c hc lng t, nghin cu lin kt l nghin cu s phn b mt e lectron trong trng ht nhn ca cc nguyn t to nn nguyn t. 2.Mt s c trng ca lin kt a) di lin kt - l khong cch gia hai ht nhn ca cc nguyn t tng tc. di lin kt thay i ph thuc vo: *kiu lin kt *trng thi ha tr ca cc nguyn t * bn hp cht b) Gc ha tr - l gc to bi hai on thng tng tng ni ht nhn nguyn t trung tm vi hai ht nhn nguyn t lin kt. Gc ha tr ph thuc vo: *bn cht nguyn t tng tc *kiu hp cht *dng hnh hc phn t (cu hnh khng gian ca phn t) c) Bc lin kt (o boi lien ket) - l s lin kt to thnh gia hai nguyn t tng tc. d) Nng lng lin kt - l nng lng cn tiu tn ph hy lin kt Nng lng lin kt ph thuc vo: * di lien ket o dai cang ngan th nang lng lien ket cang ln. * bi lien ket o boi cang ln th nang lng lien ket cang ln. * bn lin kt lien ket cang ben th nang lng lien ket cang ln. 3.ng cong the nang cua phan t la ng cong bieu dien s phu thuoc the nang cua he tng tac vao khoang cach r gia cac nguyen t. - ng cong nay co the xay dng da tren s tnh toan ly thuyet theo c hoc lng t cung nh da tren khao sat thc nghiem.

HA I CNG B

- o trung hp gia cac ng cong the nang thc nghiem va ly thuyet se cho chung ta biet mc o chnh xac cua s tnh toan ly thuyet. Cac ac trng thay oi the nang cua he cho biet khong nhng ket qua tng tac (co hnh thanh lien ket hoa hoc hay khong) ma con ca ac iem cua lien ket cung nh cau tao phan t neu co s hnh thanh phan t. 4.Cac loai lien ket hoa hoc * Lien ket cong hoa tr. * Lien ket ion. * Lien ket kim loai. * Lien ket Vanderwaals va lien ket Hydro. II. MOT SO TNH CHAT PHAN T 1.Tnh chat ien cua phan t * Lng cc ien la he gom hai ien tch +q va q bang nhau o ln nhng ngc dau va ng cach nhau mot khoang cach nao o.

Momen lng cc ien -q

= q.

+q

Ngi ta thng bieu dien momen lng cc ien bang mot vect hng theo truc lng cc t ien tch dng en ien tch am. * Trong phan t - nhng hat nhan nguyen t la nhng hat tch ien dng con nhng ien t la nhng hat tch ien am. Ta co the hnh dung rang trong phan t ta co the tm c mot trong tam cho cac hat tch ien dng va mot trong tam cho cac hat tch ien am + Neu hai trong tam tren trung nhau phan t c goi la phan t khong co cc. + Trong trng hp ngc lai, neu hai trong tam tren khong trung nhau, phan t c goi la phan t co cc. Phan t c coi nh mot lng cc ien co mot momen lng cc phan t c xac nh bang tong vect momen lng cc cua cac lien ket va momen lng cc cua cac cap ien t hoa tr t do trong cac AO lai hoa co trong phan t (neu co). 2. Tnh chat t cua phan t. * Chat nghch t la chat ma phan t cua chung khong cha ien t oc than, nen khong co momen t vnh cu. Di tac dung cua t trng ngoai ( nam cham) se lam xuat hien mot momen t cam ng ngc vi chieu t trng ngoai( hien

HA I CNG B

tng nay goi la nghch t ), do o mau chat b ay bi nam cham. V du chat nghch t nh H2, CO2, H2O, . . . * Chat thuan t la chat ma phan t cua chung co cha ien t oc than nen co san mot momen t vnh cu. Khi at trong t trng (nam cham), th momen t nh hng cung chieu vi t trng ngoai (hien tng nay goi la thuan t ) nen chat nay se b hut bi nam cham. V du chat thuan t nh O2, NO2, ..

III.LIN KT CNG HA TR THEO C HC LNG T

*Theo c hoc lng t, khi cac nguyen t tng tac vi nhau e hnh thanh phan t co s tang mat o ien t trong khu vc gia cac nhan, chnh s ton tai cua mat o ien t nay co tac dung hut cac nhan lai vi nhau lam giam nang lng cua he thong a en hnh thanh phan t. * V vic gii chnh xc phng trng sng Schrodinger i vi h phn t khng thc hin c nn kho st lin kt cng ha tr ngi ta a ra nhiu phng php gii gn ng khc nhau, trong c hai phng php c ph bin rng ri l phng php lin kt ha tr (VB) ca Heitler London va Pauling Slater v phng php orbital phn t (MO) ca Mullinken Hund.

A.Phng php lin kt ha tr (VB valence bond)

Nam 1927, Heitler va London lan au tien ap dung c hoc lng t e giai bai toan ve phan t Hydro, ket qua nay sau o c Pauling va Slater phat trien thanh thuyet lien ket hoa tr hay con goi la thuyet VB.

1.Luan iem c ban cua thuyet VB. *Lin kt cng ha tr c s trn cp electron ghp i c spin ngc du v thuc v ng thi c hai nguyn t tng tc, cap ien t nay thuoc chung cho ca hai nguyen t (tc la ch di chuyen trong vung khong gian bao phu hai nhan cua hai nguyen t lien ket). Nen thuyet VB con goi la phng phap cap electron nh cho hay lien ket cong hoa tr goi la lien ket hai electron hai tam. *Lin kt cng ha tr c hnh thnh do s che ph ln nhau gia cc AO ha tr ca cc nguyn t tng tc.(vung che phu cua cac ham song phai co dau giong nhau mi tao lien ket, s che phu nay goi la che phu dng). *Lin kt cng ha tr cng bn khi mt che ph ca cc AO cng ln. Trong khi o, che ph ph thuc vo kch thc, hnh dng ca cc AO v hng che ph ca chng. *iu kin to lin kt cng ha tr:
3

HA I CNG B

Nng lng ca cc AO hoa tr tham gia che ph phi xp x nhau. Cc AO hoa tr tham gia che ph phi c mt electron ln. Cc AO hoa tr tham gia che ph phi cng tnh nh hng. *Biu din lin kt cng ha tr bang hai cham hoac gach noi at gia hai nguyen t e ch cap electron chung . V du trong phan t H2 trong phan t O2 H : H hoc H H O ::O hoac O = O

2.C che tao lien ket cong hoa tr. a)C che ghep oi H + H HH *Lien ket cong hoa tr hnh thanh do s gop chung hai electron hoa tr oc than co spin ngc nhau cua hai nguyen t tng tac, trong o moi nguyen t a ra mot. Noi cach khac, lien ket cong hoa tr c tao thanh do s che phu cap oi hai orbital nguyen t hoa tr 1 electron cua hai nguyen t tng tac. *Khi hnh thanh lien ket cong hoa tr, trong mot so trng hp, mot so ien t oc than tang len khi trang thai kch thch. oi vi cac nguyen to thuoc phan nhom chnh thng s di chuyen ien t ch co the xay ra gia cac AO trong cung mot lp, s di chuyen ien t len lp khac oi hoi nang lng kch thch qua ln khong en bu c bi nang lng c giai phong trong cac phan ng hoa hoc. V du : C : 2s22p2 C* : 2s12p3 O 2s2
4

2p4

O
*

2s2

2p b)C che cho nhan H H HN: +H H NH H H *S hnh thanh cap electron ghep oi cua lien ket cong hoa tr ch do mot trong hai nguyen t tng tac a ra, nguyen t cho co san cap electron hoa tr t do ong vai tro cho, con nguyen t kia nhan lay. Noi cach khac, lien ket cong hoa tr c tao thanh do s che phu cap oi gia mot orbital hoa tr co 2 electron cua mot nguyen t th nhat va mot orbital hoa tr trong (khong cha electron) cua nguyen t th hai. 3.Tnh chat cua lien ket cong hoa tr. Tnh nh hng e cho lien ket cong hoa tr tao thanh ben vng th mc o che phu gia cac orbital nguyen t phai cc ai, tc s che phu xay ra theo nhng

HA I CNG B

hng nhat nh trong khong gian. V vay, phan t phai co cau hnh khong gian xac nh. o chnh la tnh nh hng cua lien ket cong hoa tr. Tnh bao hoa kha nang tao thanh so lien ket cong hoa tr cc ai cua mot nguyen to c xac nh bi so orbital nguyen t hoa tr cua nguyen to. V du cac nguyen to chu ky 2, ch co the c tao thanh toi a 4 lien ket cong hoa tr do co 4 AO hoa tr. Tnh co cc hoac khong cc. * Khi 2 ngt tng tc ging nhau, m my electron phn b i xng gia 2 ht nhn lk cong hoa tr khng phn cc - momen lng cc cua ket lien ket = 0. * Khi 2 ngt tng tc khc nhau, m my electron phn b bt i xng gia 2 ht nhn lk cong hoa tr phn cc (co cc) - momen lng cc cua ket lien ket 0. m my electron lch v pha nguyen t c m in ln hn ngt phn cc m, con nguyen t co o am ien nho hn s phn cc dng. V du : H+- F* Lien ket cong hoa tr phan cc co tnh chat trung gian gia lien ket cong hoa tr khong phan cc va lien ket ion. AB AB AB A = B A < B A << B (B - A 2 ) Lk cht ng cc lk cht c cc lk ion 4.Cc loi lin kt cng ha tr v bc lin kt Cc loi lin kt cng ha tr ty thuc vo cch che ph ca cc AO, tnh i xng i vi truc lien nhan (ng ni cc ht nhn) m ngi ta chia ra cc kiu lk , , . * Lien ket - c tao thanh do s che phu cc ai cua 2 AO doc theo truc lien nhan cua hai nguyen t tng tac. ng nay la truc lien ket va cung la truc oi xng cua may ien t lien ket tao thanh. V cac AO s co tnh oi xng cau nen khong the che phu nhau vi mc o u ln, cac AO p nh hng theo truc lien ket do o che phu nhau nhieu hn. Nen ta co o ben cua cac lien ket nh sau : np-np > np-ns > ns-ns V du nang lung lien ket ns-ns cua Li-Li la E = 109KJ/ mol nang lung lien ket np-np cua F-F la E = 159KJ/ mol Trong phan t nhieu nguyen t , cac lien ket nh hng mot cach xac nh oi vi nhau, chung tao ra bo khung cua phan t va quyet nh cau truc hnh hoc cua phan t .

HA I CNG B

* Lien ket - c tao thanh do s che phu ben cua hai AO, hai AO nay co truc oi xng song song nhau va thang goc vi truc lien nhan. S che phu ben kem hieu qua hn s che phu doc theo truc lien nhan (co xac suat hien dien ien t cc ai) do o lien ket yeu hn lien ket . So lien ket (c che ghep oi ) = | so OXH cua nguyen t trung tam - so lien ket . +Gia hai nguyen t co the tao thanh 1 moi lien ket cong hoa tr (lien ket n ) hoac 2,3 lien ket cong hoa tr (lien ket boi 2,3). Neu la lien ket n th lien ket o phai la lien ket . Neu la lien ket kep th mot la lien ket , mot la lien ket . Neu la lien ket ba th gom mot lien ket va hai lien ket . S co mat cua lien ket lam tang mat o electron tren ng noi cac hat nhan do o lam tang o ben lien ket va rut ngan o dai lien ket gia hai nguyen t lai. Do lien ket kem ben hn lien ket cho nen neu cung cap nang lng cho phan t th moi lien ket se b t trc lien ket . * Lien ket - c tao thanh do s che phu ben cua hai AO d nam trong hai mat phang song song che phu lan nhau theo ca bon canh hoa. * Lien ket khong nh cho- cap electron lien ket cua lien ket khong thuoc han ve mot cap nguyen t nao ca ma phan bo ong eu cho mot so hat nhan nguyen t ke can , goi la lien ket a tam a ien t . V du ion CO32- co mot lien ket khong nh cho (lien ket 2 electron 4 tam )

HA I CNG B

* Bac lien ket (o boi lien ket) la so cac lien ket tao thanh gia hai nguyen t . V du - lin kt n th bc lien ket la 1( H-H) Lin kt i th bc lien ket la 2 (O=O) Lin kt ba th bc lien ket la 3 (NN) Bc lin kt c th l s l khi c mt lin kt khong nh cho. V d - C6H6 co bc lien ket = 1.5 ; CO32- co bac lien ket = 1,33

Bac lien ket = 1(lk ) + so lk nh cho + (so lk khong nh cho) /(so cap ngt co lk khong nh cho.)

5.Thuyet lai hoa a) Ket qua khao sat hnh hoc cua nhieu phan t cho thay trong nhieu trng hp cac nguyen t khi tham gia lien ket khong s dung cac AO thuan tuy s, p hay d ma phai dung cac AO a c pha tron ( to hp tuyen tnh ) t cac AO s,p,d.. trong noi bo nguyen t . Cac AO mi nay c goi la cac AO lai hoa . * c im ca cc AO lai hoa: - S AO lai hoa to thnh = s AO tham gia lai hoa - Cac AO lai hoa co nng lng bng nhau. - Phn b i xng trong khng gian phan t bn hn - Hnh dng ging nhau, mt electron dn v mt pha mt che ph tng lien ket bn hn so vi khi khong lai hoa * iu kin lai ha bn - Nng lng ca cc AO tham gia lai ha xp x nhau - Mt electron ca cc AO tham gia lai ha ln - Mc o che phu cua cac AO phai cao. Trong mt chu k (chu ky nho) khi i t trai sang phai, do hieu so nang lng gia hai phan lp ngoai np va ns (E(ns np)) tang nen kh nng lai hoa giam. Trong mt phn nhm chnh khi i t tren xuong di, do kch thc nguyn t tang lam giam mat o electron nen kh nng lai hoa giam.(H2O- 10405;
H2S- 920; H2Se-910; H2Te -900)

b) Cc kiu lai ha - Lai hoa sp 1AO s + 1AO p 2AO lai hoa sp nh hng thang hang, goc lien ket tao thanh (goc hoa tr) la 180 0. Kieu lai hoa nay dung e giai thch cau hnh khong gian cua cac phan t nh : ZnCl2, CO2, BeH2, BeX2, CdX2, HgX2,.(X halogen ) - Lai hoa sp2 1AO s + 2AO p 3AO lai hoa sp2 hng ra ba nh cua tam giac eu, goc lien ket tao thanh la 120 0 . Kieu lai hoa nay dung e giai thch cau hnh khong gian cua cac phan t hoac ion nh : C2H4, BF3, NO3-.. - Lai hoa sp3 - 1AO s + 3AO p 4AO lai hoa sp3 hng ra bon nh cua mot t dien eu , goc lien ket la 109 028.

HA I CNG B

Kieu lai hoa nay dung e giai thch cau hnh khong gian cua cac phan t hoac ion nh : CH4, NH4+, NH3, SO42-, H2O ..

c) D on trng thi lai ha ca nguyen t trung tm trong phan t ABn * Da vao goc thc nghiem gan vi goc cua kieu lai hoa nao th nguyen t trung tam se trang thai lai hoa o.

V du goc thc nghiem cua phan t nc la HOH 10405 nen O trang thai lai hoa sp3. *Thuyet sc ay cap ien t hoa tr VSEPR ( Valence shell electron pair repulsion) Nguyen tac trong phan t cong hoa tr ABn , cac cap ien t hoa tr lien ket () va cap ien t hoa tr t do quanh A phai phan bo xa nhau mc toi a e lc ay gia chung co gia tr nho nhat. 2 n (Hydro) So cap ien t quanh A = + n (so lk quanh A) lien ket . = 2 A trang thai lai hoa sp = 3 A trang thai lai hoa sp2 = 4 A trang thai lai hoa sp3
1 {tong so e hoa tr cua ABn - 8n } 2

= so cap ien t t do + so cap ien t

HA I CNG B

Phng phap nay xac nh chnh xac goc lien ket cua phan t co tnh oi xng cao, nh tnh goc lien ket cua phan t t oi xng va xac nh cau truc khong gian cua phan t. (ABnEm : n- so nguyen t B lien ket vi nguyen t trung tam A; mso cap e t do quanh A) So cap Trang e thai Loai phanDang t hnh hocV du quanh Alai hoa cua A Phan t 2 sp AB2 Thang CO2, BeH2 3 sp2 AB3 Phang tam giac BF3, SO3, CO32eu Goc T dien eu NO2, SO2, O3, NO2 CH4, SO42-, CCl4, NH4+

AB2E 4 sp3 AB4

AB3E AB2E2

T dien lech SO2Cl2 Thap tam giac NH3, SO32Goc H2O, OF2, Cl2O-

d) Giai thch trng hp goc thc nghiem sai lech so vi ly thuyet * Trong phan t cong hoa tr luon ton tai cac tng tac ay cac oi ien t theo trat t yeu dan nh sau : oi e khong lk oi e khong lk > oi e khong lk oi e lk > oi e lk oi e lk Phan t co cha cap ien t khong lien ket se lam giam goc hoa tr. * Mot electron t do ay yeu hn mot cap electron. 6.Nhn xt v phng php VB u iem - phng php VB gii quyt c mt s vn ca lien ket cong hoa tr nh: +Kh nng to lien ket cong hoa tr +Cc c trng ca lien ket

HA I CNG B

+Gii thch c cu trc v tnh cht ca nhiu pt, va nhat la co tnh chat ro rang d hnh dung Nhc im - phng php VB la cha c tng qut, cn nhiu hin tng thc nghim khng th gii thch c bng phng php ny nh: tnh thun t ca O2; s tn ti kh bn cua ion H2+; mau sac phan t . .

B.Phng php orbital phn t (phng php MO)

1.Quan nim ca phng php MO
*Thuyt MO quan nim phn t nh mt nguyn t phc tp a nhn. Trong phan t tnh chat rieng le cua tng nguyen t khong con na, cac nhan va cac ien t la thuoc chung cho ca phan t. *Phng php MO tm cch m t s chuyn ng ca tng electron ring bit.

2.Cac luan iem c s ca phng php MO

*Theo thuyt MO th phan t phi c xem l mt to hp thng nht bao gm cc ht nhn v cc electron ca cc nguyen t tng tc. Trong , mi electron s chuyn ng trong in trng do cc ht nhn v cc electron cn li gy ra. *Tng t nh trong nguyen t, trng thi ca electron c mo ta bi ham orbital phan t (MO). Do viec giai phng trnh song Schredinger cho he phan t e xac nh MO la vo cung phc tap nen thng giai gan ung bang phng phap to hp tuyen cac orbital nguyen t LCAO (Linear combination of atomic orbitals). MO =

Ci.AO i (Ci la he so

can xac nh ) *iu kin cac AO tham gia t hp tuyen tnh: Cc AO tham gia t hp phi co nng lng gn nhau. Cc AO phi c mc che ph ng k. Cc AO phi c cung tnh i xng i vi trc lien nhan. * Cac MO se c tao thanh t s to hp tuyen tnh cac AO nguyen t trong phan t. Cac MO thu c se cang gan vi MO thc s cua phan t neu so AO s dung to hp cang ln, ngha la yeu cau tnh toan cung ln.Trong thc te, do cac AO hoa tr ong gop chu yeu vao s hnh thanh phan t nen ch gii han xet cac AO hoa tr. *Cc MO c hnh thnh do s t hp tuyn tnh (cng hay tr) cc AO ve phng dien hnh anh l s che ph lan nhau gia cac AO. Mi mt MO co hnh dang va nang lng xac nh c xc nh bng t hp cc s lng t. Tng ng vi cac orbital s, p, d, f trong nguyen t, trong phan t co cac MO ten , , , ..tuy thuoc vao cach che phu cua cac AO va tnh oi xng cua MO tao thanh oi vi truc lien nhan. S che phu cua cac AO doc theo cua truc lien nhan ta co MO ten , nhan truc lien nhan lam truc oi xng S che phu cua cac AO ve hai pha truc lien nhan ta co MO ten , co mat phang phan xng cha truc lien nhan. S t hp tuyen tnh cng cc AO dan en s che phu dng to thnh cc MO lin kt (ky hieu , ) c nng lng nh hn nng lng ca cc AO tham gia t hp. S t hp tuyen tnh tr cc AO dan en s che phu am s to thnh cc MO phn lin kt (ky hieu * ,* ) c nng lng ln hn nng lng ca cc AO tham gia t hp. 10

HA I CNG B MO lien ket va phan lien ket cua phan t co hai nguyen t goi la MO hai tam,tc lien ket nh c. MO lien ket va phan lien ket cua phan t co t ba nguyen t tr len goi la MO a tam, tc lien ket khong nh c. MO khng lin kt hay MO mot tm (0, 0 ) c hnh thanh t AO khong tham gia to hp orbital phan t. Cac MO khong lien ket co nang lng va hnh dang hoan toan giong cac AO chuyen thanh no. S MO to thnh bng tng s AO tham gia t hp tuyen tnh. S to thnh cc MO t cc AO c th biu din bng gin nng lng. Moi MO ch cha toi a hai ien t co spin oi song. Viec xay dng cau hnh ien t cua phan t cung tuan theo nhng nguyen ly va qui tac nh oi vi nguyen t : nguyn l vng bn, nguyn l ngoi tr ca Paoli v quy tc Hund.

lin ktquyt nh bi cc electron lin kt (electron nm trn cc MO lin kt) m *Bac Lin kt c khng b trit tiu bi cac electron phn lin kt (electron nm trn cc MO phan lin kt) Cach xac nh bac lien ket cho lin kt 2 tm( phan t co hai nguyen t ) elk e Bc lin kt tng th nng lng lien ket tng cn di lien BLK = 2 ket gim. Tn ca lin kt c gi bng tn ca cp electron lin kt khng b trit tiu. 3. p dng phng php MO cho cc phn t hai nguyen t cung loai thuoc chu ky 1 va 2.

11

HA I CNG B

a)Cac phan t hai nguyen t cua nguyen to thuoc chu ky 1.

Cong thc ien t cua phan t H2 : [(1s)2] Bac lien ket = 1 Cong thc ien t cua phan t He : [(1s)2 (*1s)2] Bac lien ket = 0 nen He2 khong ton tai.

2p x 2p
* z
* y

2p

2p x
y

2p
z

2p 2s* 2s

b)Cc phan t hai nguyen t ca cc nguyen t u chu k II (Li, Be, B, C, N)

12

HA I CNG B Phn t, ion Tng s e ha tr 2p 2p 2p

* y

Li2
* x

Be2 4 0

B2 6

C2 8

N2 10

+ N2 11

2p z

2p x
y

2p z

2s* 2s Bc lin kt 1 di lin kt () 2,67 Nng lng lk (kJ/mol) 105 T tnh nghch t

1 2 3 2,5 1,59 1,24 1,10 1,12 289 599 940 828 thun t nghch t nghch t thun t

Cong thc ien t cua phan t Li2 : [(2s )2] Cong thc ien t cua phan t B2: [(2s )2(2s*)2(2p y )1(2p z )1] (chon x la truc lien nhan ) Cong thc ien t cua phan t C2 : [ (2s )2(2s*)2(2p y )2(2p z )2] Cong thc ien t cua phan t N2 : [ (2s )2(2s*)2(2p y )2(2p z )2(2p x )2] Cong thc ien t cua ion N2+ : )2(2p x )1] [(2s )2(2s*)2(2p y )2(2p z )2(2p x

c)Cc phan t hai nguyen t cng loi ca nhng nguyen t cui chu k II (O, F, Ne )
Phn t, ion Tng s e ha tr 2p 2p 2p
* y

+ O2
* x

O2

O2

F2

11 2,5 1,12 629 thun t

12 2 1,21 494 thun t

13

14

F2 15

Ne2

16 0

, ,

2p z

2p z

2p x 2s* 2s Bc lin kt di lin kt () Nng lng lk (kJ/mol) T tnh

1,5 1 0,5 1,26 1,41 328 154 thun t nghch t thun t

(chon x la truc lien nhan )

d)Cc phan t hai nguyen t khc loi ca nhng nguyen t chu k II

13

HA I CNG B Phn t, ion Tng s e ha tr 2p x 2p 2p

* y

Cc MO to thnh tng t trng hp phn t 2 nguyn t cng loi chu k II N2 10 3 1,10 940 nghch t 3 1,13 1076 nghch t CO 10 3 1,14 1004 nghch t CN 10 NO+ 10 3 1,06 1051 nghch t

2p z

2p x
y

2p z

2s* 2s Bc lin kt di lin kt () Nng lng lk (kJ/mol) T tnh

(chon x la truc lien nhan )

e)Nhn xt Khi thm electron trn cc MO lin kt s lm bc lien ket tng nen lien ket s bn hn Khi thm electron vo cc MO phn lin kt s lm bc lien ket gim do o lien ket s km bn hn Khi thm electron vo MO khng lin kt, bc lien ket khng thay i Phng php MO co cac u im sau: + Gii thch c s tn ti ca ion H 2 v s khng tn ti ca Be2, Ne2 Gii thch c tnh thun t ca O2 Gii thch c mau sc ca cc cht l do khi b kch thch, s hp thu c chn lc ca cht vi cc tia vng quang ph nh sng thy c. Chnh s hp thu c chn lc ny ca cc phan t lm cho cc cht c mau sc (l t hp ca cc tia sng cn li khng b hp th) khc nhau Nhc im ca phng php MO: kh

4.So snh thuyt VB v MO Khi gii gn ng phng trnh sng Schroedinger xut pht t lun im c bn khc nhau: VB: m t s chuyn ng ng thi ca cp electron MO: m t s chuyn ng ca tng electron ring bit. Ging nhau lin kt 2 tm C 2 thuyt u dn n s phn b electron trong phn t ging nhau. to thnh lin kt cong hoa tr phi c mt electron gia 2 ht nhn nguyen t to thnh lien ket cc AO phi che ph nhau. Phn bit lien ket v ging nhau u im ca VB so vi MO M t phan t mt cch c th Cho php dng khi nim ho tr quen thuc Bieu din phan t bng cng thc cu to
14

HA I CNG B

Thuyt VB tin li khi trnh by l thuyt Nhc im ca VB khng gii thch c mt s trng hp Tnh thuan t cua O2 S ton tai cua ion H2+ Van e mau sac, t tnh. u im ca MO so vi VB: Mang tnh tng qut hn, m t c lien ket ha hc trong mi phan t , k c lien ket kim loi. M t c trng thi kch thch ca phn t Gii thch c mu sc v quang ph ca nguyen t Nhc im ca MO: kh

IV.LIN KT ION 1. Thuyt tnh in v lin kt ion Khi hai nguyen t lien ket co o am ien rat khac nhau ( > 1,7 ) khi o se co s chuyen di ien t xay ra gia hai nguyen t, hnh thanh hai ion tch ien trai dau (co c cau ben nhat ve phng dien nang lng). Hai ion trai dau nay hut nhau bang lc hut tnh ien tao thanh lien ket ion. Tng tc ha hc xy ra gm hai giai on: - Nguyn t truyn electron cho nhau to thnh ion - Cc ion tri du ht nhau theo lc ht tnh in Na + Cl 2 2 6 1 2 2 6 1 1s 2s 2p 3s 1s 2s 2p 3s 3p5 Na+ + Cl 2 2 6 2 2 6 1 1s 2s 2p 1s 2s 2p 3s 3p6 NaCl

15

HA I CNG B

Mot so c cau ben cua ion C cau bat bo ns2np6 : F-,Cl-,O2-, Na+, K+, Mg2+, Al3+..(nguyen to s va p) C cau thap bat ien ns2np6nd10 : Ag+, Cu+ , Zn2+.... (cac nguyen to d gan cuoi chuoi nguyen to chuyen tiep) C cau ns2 : Pb2+, Bi3+ , Tl+.... (mot so kim loai theo sau day nguyen to chuyen tiep co phan lp f, d va s bao hoa se tao thanh cation bang cach nhng cac ien t phan lp p cha bao hoa ) C cau phu tang d ban bao hoa : Fe3+.. 2. Kh nng to lin kt ion ca cc nguyn t: Kh nng to lk ion ph thuc vo kh nng to ion ca cc nguyen t: Cc nguyen t c nng lng ion ha cng nh phan nhom IA, IIA(kim loi kim, kim th) cng d to cation n gian (co mot nguyen t ). Cc nguyen t c i lc ien t cng ln (halogen) cng d to anion n gian nh : F, Cl. Cac anion phc tap nh: O ket hp vi Cl (ClO4-), O ket hp vi N(NO3- ), O ket hp S (SO4-) Cac cation n gian va anion n gian nhieu ien tch kha nang tao lien ket ion giam. Chnh lch m in gia cc nguyen t cng ln lien ket to thnh c ion cng ln: 0.2 0.6 1.0 ion, % 1 9 22 1.4 1.8 2.2 ion, % 39 55 70 2.6 3.0 3.2 ion, % 82 89 92

3.Tnh cht ca lin kt ion: Do cc ion c xem nh cc qu cu tch in c in trng phn b ng u v mi hng nn lien ket ion c cc tnh cht l: Khng bo ha
Khng nh hng Phn cc rt mnh

16

HA I CNG B

Do cac ac iem tren nen trang thai ran hp chat ion khong ton tai di dang n phan t rieng le ma di dang mot tap hp rat ln cac ion co trat t sap xep xac nh goi la tinh the ion, trong o kieu cau truc mang tinh the phu thuoc vao ban knh ion. *Nang lng mang tinh the ion la nang lng can cung cap e pha v cau truc 1 mol tinh the ion va chuyen cac ion ve trang thai co lap the kh ky hieu UMX MX (tinh the ) M+(kh) + X-(kh) H = UMX

Gia tr nang lng mang tinh the phu thuoc vao : ban knh ion, ien tch ion, cau hnh electron cua cac ion, kieu cau truc tinh the. Gia tr nay se anh hng en o ben, nhiet o soi, nhiet o nong chay, o hoa tan....cua hp chat ion. Co nhieu phng phap tnh gan ung UMX nh Born Lande, Born Haber, Kapustinski.. Cong thc tnh theo Kapustinski:
U MX = Z c . Z a .n. A rc + ra

A : hang so n : so ion co trong mot phan t Zc, Za : ien tch cua cation va anion rc, ra : ban knh cua cation va anion Cac ion co ien tch cang ln va ban knh cang nho co gia tr UMX cang ln. Cac cong thc tnh UMX ch ap dung ung cho nhng tinh the thuan tuy ion, khi lien ket co phan cong hoa tr tng oi ln th cac cong thc tnh nay khong con chnh xac na. 4. ac iem cua hp chat ion Tnh dan ien kem trang thai ran nhng dan ien tot trang thai nong chay hay dung dch. Nhiet o nong chay, nhiet o soi kha cao Tinh the ran va gion Cac hp chat ion de tan trong cac dung moi phan cc

V.LIN KT KIM LOI 1. Cc tnh cht ca kim loi:

17

HA I CNG B Khng trong suot C nh kim Dn nhit, dn in tt Do, de dat mong, de keo si

2. Cu to kim loi v lin kt kim loi

Nguyen t kim loai c kch thc ln so vi nguyen t phi kim loai, do o cc electron ha tr nm xa ht nhn v lien ket yu vi ht nhn nen cac electron ha tr nay d b bt ra khi nguyen t. ieu kien bnh thng, hau het cac kim loai eu ton tai di dang tinh the ran. Lc gi cac nguyen t kim loai trong mang tinh the kim loai goi la lien ket kim loai.

a)Lien ket kim loai vi mo hnh kh ien t

Mng tinh th kim loai c to thnh t: Nhng ion dng nt mng tinh th Cc electron ha tr t do chuyn ng hn lon trong ton b tinh th kim loai, giong nh s chuyen ong cua cac phan t chat kh v vay chung c goi la kh electron. Chnh lc hut tnh ien gia cac ion dng vi kh electronco ien tch am a giup cho s ton tai cua cac tinh the kim loai. Lc lien ket phu thuoc vao mat o electron hoa tr tham gia lien ket. So electron lien ket cang ln, ban knh nguyen t kim loai cang nho lien ket cang chat che. Lien ket kim loai khong co tnh chat nh hng bao hoa. Lin kt kim loi c tnh khng nh ch rt cao hay lien ket rt nhiu tm S hien dien cua kh ien t nay lam cho kim loai co kha nang dan ien, dan nhiet va cac cation kim loai de dang trt len nhau khi kim loai c dat mong hay keo si.

b)Thuyt min nng lng v cu to kim loi

Ly thuyet nay dung e mo ta cac ac tnh c ly cung nh cac tnh nang ien (dan ien, ban dan, cach ien ) Ly thuyet nay la phng phap MO ap dung cho he cha mot so ln nguyen t, trang thai tinh the. Theo quan niem phng php MO ng vi mot mc nang lng nguyen t ban au Khi hai AO cua hai nguyen t kim loai che phu nhau (to hp tuyen tnh vi nhau) se tao thanh 2MO tng ng co 2 mc nang

18

HA I CNG B lng: trong o co 1MO lien ket co nang lng thap va 1MO phan lien ket co nang lng cao. Neu co 4AO cua 4 nguyen t ( moi nguyen t co 1AO ) che phu nhau se tao thanh 4MO tng ng co 4 mc nang lng : trong o co 2MO lien ket co nang lng thap va 2MO phan lien ket co nang lng cao. Cac MO nay co nang lng cang gan nhau. Neu co N cac AO cua N nguyen t che phu nhau se tao thanh N cac MO tng ng co N mc nang lng. N cang ln o sai biet nang lng gia cac MO cang nho ...Vay vi trng hp kim loai co N rat ln (1cm3kim loai cha khoang 1022 en 1023 nguyen t ) nen nang lng cua cac MO co the xem nh lien tuc tao thanh day nang lng (chnh lch nng lng gia cac MO khong 10-22eV)

Tng ng vi cc trng thi nng lng s, p, d, f ca nguyen t trong tinh th kim loai s hnh thnh nhng min nng lng s, p, d, f tng ng.So electron toi a co the trong moi vung c hnh thanh t N nguyen t se la : Mien s 2N electron Mien p 6N electron Mien d 10N electron Trong cac mien nang lng, thng quan tam en cac mien sau va v tr tng oi gia chung Min ha tr - la mien co nng lng cao nhat a c chiem bi electron (mien cha cac electron hoa tr )- HOMO (highest occupied molecule orbitals) Min dan - la mien co nng lng thap nhat khng cha electron, nm trn min ha tr - LUMO (lowest unoccupied molecule orbitals) Mien cam la khoang cach gia hai mien tren (neu co)

3.

p dng thuyt min nng lng gii thch tnh dn in ca cht rn a. Kim loi
Trong kim loi - min ha tr v min dn che ph hoac tiep xuc nhau, khng c min cm. Min ha tr ca kim loi c th c in y hay khng c in y electron V d:

19

HA I CNG B Cc kim loi nhm IA c cu hnh electron la ns1 , nen min ha tr l min s ch in y mt na , con min dn bao gm mt na min s cn trng (cha b chiem bi electron). Min dn v min ha tr tip xc nhau. Cc kim loi nhm IIA c cu hnh electron ns2, nen min ha tr l min s c in y electron, con min dn l min p. i vi cc nguyn t nhm IIA, do chnh lch nng lng gia ns v np nh nen min ha tr v min dn che ph nhau. Di tc dng ca in trng, cc electron t min ha tr rt d chuyn ln nhng trng thi nng lng cao hn cn t do ( mien dan), to thnh dng electron chuyn ng c hng kim loi dn c in

b.Cht cch in
Min ha tr in y electron Min dn cch min ha tr bng min cm c E > 3eV. Di tac dung cua in trng bnh thng khng kh nng kch thch cho electron chuyn t min ha tr sang min dn , nen khng th dn in c cht cch in

c.Cht bn dn
Min ha tr in y electron Min dn cch min ha tr bng min cm c E khng ln (0,1V<E < 3eV). Khi kch thch bng cch un nng hay chiu sng, electron c th chuyn t min ha tr sang min dn c th dn in c cht bn dn

MIN DN

MIN CM

E >3eV
0,1<E < 3eV

Che ph

MIN HA TR

Cch in

Bn dn

Kim loi

VI. LIN KT VAN DER WAALS Bn cht ca lien ket Van der Waals - l tng tc tnh in. 2. c im
1. o o o o o L loi lin kt xut hin gia cc phn t. C th xut hin nhng khong cch tng i ln. C nng lng nh ( 1 2 Kcal/ mol ) C tnh khng chn lc v khng bo ha. C tnh cng.

3. Thnh phn
20

HA I CNG B Tng tc nh hng: xut hin gia cc phn t c cc tng tc lng cc - lng cc. Tng tc nh hng khi moment lng cc ca phn t v T0

Tng tac nay co gia tr ln va ac biet ln khi phan t co momen lng cc ln va ac biet khi cac phan t tao c lien ket Hydro. Tng tc cm ng: xut hin gia cc phn t c cc v khng cc tng tc lng cc lng cc cm ng. Tng tc ny ch ng k khi moment lng cc ca phn t c cc ln. (tng tac nay co gia tr nho thng bo qua) Tng tc khuych tn: xut hin l nh lng cc nht thi ca cc phn t tng tc lng cc nht thi - lng cc nht thi .Tng tac nay tang theo kch thc phan t cung nh kha nang b phan cc hoa cua lp vo ien t ngoai cung cua cac nguyen t trong phan t.

Tng tac khuech tan xuat hien trong moi trng hp, ong vai tro chu yeu cho phan t khong cc hoac co cc yeu hoac cac nguyen t kh hiem. oi vi phan t co cc co momen lng cc ln th tng tac nay se khong ang ke.

VII.LIN KT HYDRO 1. Khi nim v bn cht ca lin kt hydro

Lien ket Hydro c hnh thanh gia nguyen t Hydro b phan cc dng manh (H+) vi nguyen t co o am ien manh nh F, O, N hay vi cc nguon ien t (X-) thuoc cung phan t hay thuoc phan t khac. Lien ket Hydro thng gap trong cac chat long, trong tinh the nhieu khi ngay ca trang thai kh , trong cac hp chat cao phan t. Co hai loai lien ket Lien ket hydro lien phan t la lien ket Hydro thc hien gia cac phan t . + Lam tang khoi lng phan t nen lc Van der Waals tang lam tang nhiet o soi va nhiet o nong chay. + Chat co kha nang tao lien ket Hydro vi dung moi se de hoa tan trong dung moi o. + Nc a do tao lien ket Hydro nen co cau truc xop, t khoi nc a nho hn t khoi nc long. Lien ket Hydro noi phan t la lien ket Hydro thc hien trong cung mot phan t.

21

HA I CNG B + Lam giam kch thc phan t nen lam giam lc Van der Waals, dan en nhiet o soi va nhiet o nong chay giam. + Lam giam kha nang hoa tan . Lin kt hydro c bn cht in va mang mot phan bn cht cua lien ket cho - nhn.

2. c im
Lin kt hydro l loi lien ket yu, yu hn nhiu so vi lien ket cong hoa tr nhng mnh hn lien ket Van der Waals.( E(lk Hydro) = 2 10 Kcal/mol) Lien ket hydro cng bn khi nguyen t am ien a lien ket vi Hydro trong phan t co o am ien cang ln , kch thc cang nho. F-H . . . X > -O-H . . . X > =N-H . . . X

V du-

o ben lien ket Hydro giam, kha nang tao lien ket Hydro giam. Lien ket hydro cng bn khi nguyen t am ien tham gia tao lien ket Hydro co o am ien cang ln. V du Y- H+ . . . F E(lk Hydro) = 10 Kcal/mol + Y- H . . . O E(lk Hydro) = 5Kcal/mol + Y- H . . . N E(lk Hydro) = 2Kcal/mol 3. nh hng ca lk hydro n tnh cht ca cc cht: lk hydro lmcho Tng nhit si, nhit nng chy ca cc cht c lk hydro lien phan t. Gim acid ca dung dch. Tng tan trong dung mi (tao lk hydro lien phan t vi dung moi) Trong sinh hc, lk hydro gip to cc cu trc bc cao cho glucid, protid

22