Môc lôc

Më §ÇU
ViÖt Nam ®ang trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc. §Êt níc ®ang chuyÓn m×nh tõ nÒn kinh tÕ bao cÊp
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, qui m« s¶n xuÊt ngµy cµng ®îc më
réng vÒ c¶ sè lîng vµ chÊt lîng.Nhê thÕ mµ h¬n mét thËp kØ
qua ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ ph¸t triÓn
kinh tÕ. Tuy nhiªn s¶n xuÊt quy m« lín sö dông nhiÒu nhiªn liÖu,
ho¸ chÊt ®éc h¹i lµm c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn ®ång thêi th¶i
ra nh÷ng hãa chÊt ®éc h¹i g©y « nhiÔm m«i trêng.
MÊy n¨m gÇn ®©y nhê ®æi míi trong ®êng lèi mµ t¨ng tr-
ëng kinh tÕ cña chóng ta rÊt cao kho¶ng 7,6-8,2% xÕp vµo
hµng nh÷ng níc cã t¨ng trëng cao nhÊt Ch©u ¸.Víi GDP t¨ng tr-
ëng cao nh thÕ chóng ta ngµy cµng quan t©m h¬n ®Õn viÖc
n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng. §ång nghÜa víi nã lµ sù ph¸t
triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng, g¾n t¨ng trëng kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i
trêng, ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm tæn
h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai.
§êi sèng ®îc n©ng cao con ngêi ngµy cµng quan t©m h¬n
®Õn søc khoÎ cña m×nh. GÇn ®©y trªn th«ng tin ®¹i chóng ®·
®a tin vÒ lµng ung th ë Phó Thä mµ nguyªn nh©n cña nã cã lÏ
lµ do ngêi d©n trong nhiÒu n¨m liÒn ®· sö dông nguån níc «
nhiÔm ®îc th¶i ra tõ nhµ m¸y ph©n l©n L©m Thao. Råi nh÷ng
mÉu níc ®îc ®em kiÓm tra ë mét sè vïng nh Hµ T©y, Nam Hµ,
Trung Hoµ-Nh©n ChÝnh ,rau ®îc trång ë Hoµng Mai cã nång ®é
th¹ch tÝn –mét chÊt g©y ung th vît nhiÒu lÇn møc ®é cho
phÐp. §ã nh mét håi chu«ng c¶nh b¸o vÒ thùc tr¹ng « nhiÔm
m«i trêng ë níc ta. Trong mét thêi gian dµi g©y x«n xao d luËn
ngêi d©n ë Hµ néi kh«ng biÕt nªn ¨n rau g×, råi c¬ quan y tÕ
vµ thùc phÈm vµo cuéc nhng mçi c¬ quan l¹i cho mét kÕt qu¶
kh¸c nhau.Ngêi d©n th× kh«ng biÕt tin vµo ai g©y thiÖt h¹i kh¸
lín vÒ kinh tÕ. T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng còng lµ ®Ò cÊp
b¸ch cña tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi.TÇng «z«n cña chóng ta

2
®ang bÞ huû ho¹i mét c¸ch nghiªm träng, c¸c níc ®· nhiÒu lÇn
ph¶i ngåi vµo bµn ®µm ph¸n vÒ hiÖn tîng “hiÖu øng nhµ kÝnh”
nh C«ng íc Viªn (1985), NghÞ ®Þnh th Monreal (1987),HiÖp
®Þnh th Kyoto ( NhËt). Råi vÊn ®Ò níc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr-
êng còng bao phen lµm ®au ®Çu nhµ l·nh ®¹o c¸c níc. HiÖn
nay trªn thÕ giíi chØ cã kho¶ng 30% d©n sè ®îc sö dông níc
s¹ch, nguån níc ngÇm ngµy cµng c¹n kiÖt vµ nguy c¬ « nhiÔm
cao. Theo nhËn ®Þnh cña c¸c nhµ khoa häc , trong thÕ kØ XXI
nÕu cã x¶y ra chiÕn tranh th× ®o sÏ kh«ng ph¶i lµ cuéc chiÕn
tranh vÒ dÇu löa mµ sÏ lµ cuéc chiÕn tranh ®Ó tranh giµnh
nguån níc ngät.
Cuèi n¨m nay-n¨m 2006 ®Êt níc ta sÏ ®ãn nhËn mét sù kiÖn
kinh tÕ v« cïng quan träng ®ã lµ ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp
WTO, tham gia vµo tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi c¬ héi lµ rÊt lín nh-
ng ®ång thêi còng ®Æt chóng ta vµo v« vµn th¸ch thøc ®ßi hái
chóng ta võa ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ võa ph¶i tu©n thñ c¸c tiªu
chuÈn chung cña quèc tÕ vÒ m«i trêng ®Ó thu hót c¸c nhµ
®Çu t ®Õn ViÖt Nam. NÕu kh«ng chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi
mÆt tr¸i cña viÖc gia nhËp WTO ®ã lµ hµng lo¹t c¸c nhµ m¸y
ph¶i ®ãng cöa do ®Çu t kÐm chÊt lîng vµ vi ph¹m c¸c c«ng íc
quèc tÕ vÒ s¶n xuÊt s¹ch mµ hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt cña nã lµ
hµng lo¹t c«ng nh©n bÞ thÊt nghiÖp kÐo theo nhiÒu tÖ n¹n x·
héi.
Víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, nÕu kh«ng cã chÝnh s¸ch
gi¶m thiÓu « nhiÔm mét c¸ch ®óng ®¾n th× sÏ ¶nh hëng
nghiªm träng ®Õn m«i trêng sèng lµm gi¶m sù ph¸t triÓn cña
x· héi.§iÒu ®ã kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn hiÖn t¹i mµ hËu qu¶
cña nã kh«ng ai kh¸c – chÝnh thÕ hÖ con ch¸u cña chóng ta sÏ
ph¶i g¸nh chÞu. V× vËy b¶o vÖ m«i trêng ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp
b¸ch cña mäi thêi ®¹i, mäi céng ®ång ®ßi hái ph¶i cã sù phèi
hîp chÆt chÏ cña c¸c quèc gia,c¸c tæ chøc vµ c¸c ngµnh khoa
häc. §ã còng chÝnh lµ sù ®Çu t v× mét t¬ng lai t«t ®Ñp h¬n.

3
 Trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt mét trong nh÷ng ngµnh mµ níc ta
chó träng nhiÒu nhÊt lµ DÖt-May-Nhuém. §îc xem lµ ngµnh s¶n
xuÊt mòi nhän vµ cã tiÒm lùc ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, ®Õn nay
ngµnh dÖt may ®· gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho trªn 2
triÖu lao ®éng.§øng thø nh× vÒ doanh thu trong c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp vµ ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu c«ng nghiÖp, víi møc
t¨ng trëng trªn 20%/n¨m h»ng n¨m ngµnh dÖt may ®· ®ãng
gãp vµo GDP trªn 11%. Tuy nhiªn ngµnh dÖt may còng th¶i ra
m«i trêng rÊt nhÒu chÊt th¶i ®éc h¹i ®Æc biÖt lµ chÊt th¶i
ngµnh nhuém. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc xuÊt khÈu
hµng dÖt may lín nhÊt thÕ giíi. MÊy n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng
nhiÒu s¶n phÈm dÖt may cña Trung Quèc bÞ kh¸ch hµng tõ chèi
do kh«ng phï hîp víi tiªu chuÈn “xanh” –nh÷ng s¶n phÈm ®¸p
øng ®îc tiªu chuÈn sinh th¸i quy ®Þnh an toµn vÒ søc khoÎ cho
ngêi sö dông vµ kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng. NÕu nh t×nh
tr¹ng trªn x¶y ra víi hµng dÖt may Trung Quèc th× tÊt yÕu sÏ
x¶y ra víi hµng dÖt may ViÖt Nam. V× vËy chóng ta cÇn cã
biÖn ph¸p xö lý chÊt th¶i phï hîp ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn
v÷ng, t¨ng trëng m¹nh ®ång thêi n©ng cao uy tÝn va u thÕ
c¹nh tranh cña hµng dÖt may ViÖt Nam trªn thÞ trêng quèc tÕ.
Ch¬ng i. T×NH H×NH S¶N XUÊT

Tõ xa ®Õn nay ¨n-mÆc-ë lu«n lµ nhu cÇu thiÕt yÕu cña toµn
nh©n lo¹i ë mäi thêi ®¹i. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ã ngµnh dÖt
may ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn trªn hÇu hÕt c¸c quèc gia trong ®ã
cã ViÖt Nam. DÖt may lµ mét ngµnh kh«ng ®ßi hái mét tr×nh
®é lao ®éng c«ng nghÖ cao trong khi ®ã ViÖt nam vÉn lµ mét
níc n«ng nghiÖp, d©n sè t¨ng nhanh lµm diÖn tÝch ®Êt canh
t¸c ngµy cµng bÞ thu hÑp nªn sè lîng lao ®éng n«ng nhµn ë
n«ng n«ng th«n rÊt lín. §ã chÝnh lµ nguån lao ®éng rÎ vµ dåi
dµo cho ngµnh dÖt may chñ yÕu lµ lao ®éng n÷ , cïng víi d©n
sè kho¶ng 80 triÖu ngêi t¹o ra mét thÞ trêng tiªu thô réng lín.
Do kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng ®«ng ®¶o nªn ë nh÷ng níc

4
®ang ph¸t triÓn dÖt may ®îc coi lµ mét ngµnh “xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo”. Víi lîi thÕ riªng biÖt nh vèn ®Çu t kh«ng lín ,thu håi vèn
nhanh, cã ®iÒu kiÖn më réng thÞ trêng trong vµ ngoµi níc víi sù
tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. V× vËy dÖt may lµ mét
trong nh÷ng ngµnh träng ®iÓm cña nÒn c«ng nghiÖp ViÖt
Nam. Nhê ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc,
®æi míi thiÕt bÞ vµ d©y chuyÒn c«ng nghÖ hiÖn nay dÖt may
®· trë thµnh ngµnh c«ng nghiÖp chñ chèt cã tiÒm n¨ng ph¸t
triÓn m¹nh: ®øng thø nh× vÒ doanh thu trong c¸c ngµnh c«ng
nghiªp ( sau dÇu má) vµ ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu c«ng nghiÖp
, hµng n¨m ®ãng gãp vµo GDP trªn 11%. §Õn nay níc ta ®· cã
kh¸ nhiÒu c«ng ty dÖt may lín nh: Vinatex, may Nhµ BÌ, nhµ
m¸y dÖt Nam §Þnh, may ViÖt TiÕn…§Æc biÖt chóng ta cã mét
TËp ®oµn dÖt may víi 3 c«ng ty mÑ gåm dÖt Phong Phó, dÖt
may Hµ Néi vµ may ViÖt TiÕn, 7 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n
Nhµ níc mét thµnh viªn vµ 4 c«ng ty cæ phÇn, kim ng¹ch xuÊt
khÈu cña tËp ®oµn chiÕm h¬n 20% gi¸ trÞ toµn ngµnh. Mét tin
vui cho dÖt may ViÖt nam lµ míi ®©y vinatex ®· ®îc c«ng
nhËn lµ tËp ®oµn dÖt may lín thø 10 thÕ giíi.
VÒ nhu cÇu cao vÒ may mÆc, tõ tríc ®Õn nay MÜ , EU vµ
NhËt lu«n lµ nh÷ng b¹n hµng lín nhÊt cña hµng dÖt may ViÖt
Nam nhng ®ång thêi còng lµ nh÷ng b¹n hµng “khã tÝnh” nhÊt.
Ngoµi ra chóng ta cßn cã nhiÒu b¹n hµng tõ c¸c quèc gia trªn
thÕ giíi. Tuy xuÊt khÈu quy m« lín nhng hµng dÖt may ViÖt nam
vÉn cha cã ®îc th¬ng hiÖu cña m×nh trªn thÞ trêng thÕ giíi.
Mét vÝ dô nhá: ch¼ng h¹n mét chiÕc ¸o ViÖt Nam lµm theo
®¬n ®Æt hµng cña phÝa MÜ víi gi¸ 5 USD th× sau khi sang MÜ
chiÕc ¸o ®ã ®îc g¾n m¸c vµ b¸n ra thÞ trêng víi gi¸ 30-50 USD.
Tuy nhiªn mét sè mÆt hµng truyÒn thèng cña ViÖt nam s¶n
xuÊt thñ c«ng víi nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng ®· cã ®îc vÞ thÕ
cña m×nh nh lôa Hµ §«ng…

5
 §Æc biÖt trong thêi gian gÇn ®©y chóng ta nghe nhiÒu ®Õn
th¬ng hiÖu “ Miss ¸o dµi” cña mét nhµ kinh doanh n÷, c¸c c«ng
®o¹n s¶n phÈm nh c¾t, may, thªu... ®Òu ®îc lµm thñ c«ng.
Cöa hµng cña bµ lµ ®iÓm ®Õn yªu thÝch cña c¸c du kh¸ch níc
ngoµi khi ®Õn th¨m Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Æc biªt lµ du
kh¸ch NhËt thªm vµo ®ã lµ nhiÒu ®¬n ®Æt hµng ®Õn tõ níc
NhËt vµ c¸c níc kh¸c. TiÕp ®Õn lµ s¶n phÈm thªu tay cña c«ng
ty XQ ( §µ N½ng) do vî chång «ng bµ Xu©n- Qu©n s¸ng lËp ®·
g©y ®îc uy tÝn lín ë thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ víi gi¸ s¶n
phÈm kh¸ cao, ®· ®em ®Õn c«ng ¨n viÖc lµm cho hµng ngµn
lao ®éng. Tuy nh÷ng mÆt hµng trªn s¶n xuÊt trªn qui m« nhá
nhng nã ®· ®em ®Õn niÒm tù hµo vÒ hµng ViÖt Nam trªn tr-
êng quèc tÕ.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y hoµ chung vµo xu thÕ héi nhËp quèc
tÕ hµng dÖt may ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn lín ®Æc biÖt
lµ trong lÜnh vùc xuÊt khÈu.
B¶ng 1. T×nh h×nh s¶n xuÊt-xuÊt khÈu ngµnh DÖt –May
giai ®o¹n 1990-2000
S¶n phÈm §¬n vÞ 1990 1 1 1 1 1999 KH
995 996 997 998 2000
Sîi c¸c lo¹i 1000t 58 59 65 6 72 80 85
Ên 7,5
V¶i lôa TriÖu 318 263 285 298 316 346 380
m
Hµng may TriÖu 125 171 206, 302 298, 320 360
mÆc sp 9 9
Hµng dÖt TriÖu 29 30 25,2 2 29 29,6 32,3
kim sp 5,1
Kim ng¹ch Tr.USD 178, 850 1 1 1 1747 2000
XK 7 150 350 450
Do t×nh h×nh s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t t¨ng
nhanh nªn s¶n lîng v¶i n¨m 1999 so víi 1998 t¨ng 39,7%, s¶n

6
phÈm may t¨ng 36,6% t¹i vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam,
t¹i c¸c vïng kh¸c tèc ®é t¨ng ®¹t 10-12%. S¶n phÈm dÖt may
cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ngµy cµng chiÕm
tØ träng lín:
-V¶i c¸c lo¹i n¨ng lùc thiÕt kÕ chiÕm 52,5%, s¶n lîng thùc hiÖn
n¨m 1998 chiÕm 23%, n¨m 1999 chiÕm 28,7% s¶n lîng c¶ níc
vµ kÕ ho¹ch n¨m 2000 chiÕm 32%
-S¶n phÈm may còng t¬ng tù: n¨m 1998 vµ 1999 s¶n lîng cña
c¸c doanh nghiÖp nµy chiÕm 40% tæng s¶n lîng toµn ngµnh
N¨m 2000:

ViÖt nam cã h¬n 1000 nhµ m¸y dÖt may thu hót trªn 50 v¹n
lao ®éng. S¶n lîng s¶n xuÊt hµng n¨m t¨ng trªn 10% nhng quy
m« cßn bÐ, thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ kh©u kÐo sîi vµ dÖt v¶i cßn
l¹c hËu, kh«ng cung cÊp ®ñ v¶i cho may xuÊt khÈu.Nh÷ng n¨m
qua tuy ®· nhËp khÈu bæ xung thay thÕ 1500 m¸y kh«ng thoi
hiÖn ®¹i n©ng sè m¸y lªn 10.500 m¸y nhng chØ ®¸p øng 15%
c«ng suÊt dÖt.
Ngµnh may tuy liªn tôc ®Çu t më réng s¶n xuÊt, ®æi míi
thiÕt bÞ vµ d©y chuyÒn ®ång thêi s¶n xuÊt mét mÆt hµng nh
d©y chuyÒn may s¬ mi, quÇn ©u, quÇn Jean, complet…nhng
cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu xuÊt khÈu ngµy cµng cao. XuÊt khÈu
dÖt may tuy ®¹t kim ng¹ch cao nhng chñ yÕu lµm gia c«ng,
ngµnh dÖt vÉn ph¶i nhËp mét lîng nguyªn liÖu rÊt lín tõ níc
ngoµi.
Ngµnh dÖt may ViÖt nam tuy cã nhiÒu yÕu tè thuËn lîi nh
Quota thÞ trêng EU ®îc t¨ng 30%,bíc ®Çu më réng thÞ trêng tíi
vïng Trung CËn §«ng, Ch©u Phi; kinh tÕ NhËt ®ang håi phôc
khiÕn thÞ trêng NhËt tiªu thô hµng dÖt may ViÖt Nam t¨ng h¬n
tríc. Nhng xuÊt khÈu hµng dÖt may còng gÆp kh«ng Ýt khã
kh¨n do gi¸ s¶n phÈm gi¶m liªn tôc, gi¸ c¶ ë thÞ trêng NhËt tõ

7
n¨m 1998 gi¶m 12% mçi n¨m do ¸p lùc c¹nh tranh cña hµng
Trung Quèc. Bªn c¹nh ®ã gi¸ nguyªn liÖu gi¶m ®Æc biÖt lµ thÞ
trêng phi Quota trong ®ã thÞ trêng §«ng ¢u gi¶m m¹nh .

Theo «ng Lª Quèc ¢n , Chñ tÞch HiÖp héi DÖt may ViÖt Nam,
xuÊt khÈu toµn ngµnh chØ ®¹t 1.870 triÖu USD t¨ng 6% so víi
n¨m 1999, trong ®ã Tæng c«ng ty DÖt may ViÖt Nam Vinatex
lµ 550 triÖu USD t¨ng 12% so víi n¨m 1999.
Trong c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu sang EU míi chØ tËp trung vµo
c¸c mÆt hµng nh ¸o jacket, ¸o s¬ mi…cßn c¸c mÆt hµng cã gi¸
trÞ ®ßi hái kÜ thuËt cao h¬n nh complet hoÆc ¸o s¬ mi cao
cÊp th× Ýt doanh nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt ®îc.Do ®ã trªn thùc
tÕ nhiÒu mÆt hµng cã h¹n ng¹ch nhng cha cã doanh nghiÖp
xuÊt khÈu
VÒ xuÊt khÈu hµng dÖt may vµo thÞ trêng MÜ sau khi cã hiÖp
®Þnh th¬ng m¹i ViÖt- MÜ ®· cã nhiÒu l¹c quan. N¨m 1999 kim
ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ trêng nµy ®¹t 43 triÖu USD. §Õn n¨m
2000 tuy hµng dÖt may ViÖt Nam b¸n vµo thÞ trêng MÜ bÞ
®¸nh thuÕ nhËp khÈu cao 2-3 lÇn so víi hµng cña c¸c níc kh¸c
nhng vÉn ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÉu kho¶ng 60 triÖu USD.Còng
theo «ng Lª Quèc ¢n , tõ khi hai níc trao cho nhau quy chÕ th-
¬ng m¹i b×nh thêng (Ntr), ngµnh hoµn toµn cã thÓ ®¹t kim
ng¹ch xuÊt khÈu vµo MÜ 1 tØ USD. §iÒu ®ã sÏ lµ hiÖn thùc v×
theo kinh nghiÖm cña Campuchia chØ sau 2 n¨m khi cã Ntr víi
MÜ kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng dÖt may cña nønc nµy vµo MÜ
t¨ng tõ con sè 0 lªn tíi 600 triÖu USD vµo n¨m 1999
Møc tiªu thô hµng dÖt may ë thÞ trêng néi ®Þa ®¹t kho¶ng
2,8 tû USD trong ®ã võa lµ hµng nhËp khÈu võa lµ hµng trong
níc, xu thÕ sö dông thu nhËp cho nhu cÇu mÆc còng t¨ng h¬n
tõ 10-12%
N¨m 2001:

8
 Ngµnh dÖt may ViÖt nam ®Æt môc tiªu phÊn ®Êu ®¹t kim
ng¹ch xuÊt khÈu 2,3 tû USD riªng vµo thÞ trêng MÜ ®¹t 300
triÖu USD, trong ®ã Vinatex phÊn ®Êu ®¹t 600 triÖu USD. Nh-
ng trªn thùc tÕ xuÊt khÈu cña chóng ta chØ ®¹t 1,82 tû USD víi
kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo MÜ rÊt Ýt chØ ®¹t 40 triÖu USD.
N¨m 2002:

Tõ n¨m 2000 ngµnh dÖt thùc hiÖn chiÕn lîc t¨ng tèc ®Çu t
nh»m ®¸p øng môc tiªu ®¶m b¶o nguyªn liÖu phô liÖu trong n-
íc vµ xuÊt khÊu. ChØ sau 2 n¨m thùc hiÖn ®Õn n¨m 2002 n¨ng
lùc ngµnh sîi ®· t¨ng gÊp ®«i tõ 1 triÖu cäc lªn 2 triÖu cäc
XuÊt khÈu hµng dÖt may vµo tÊt c¶ c¸c thÞ trêng tÝnh ®Õn
th¸ng 11 ®¹t 2.459 triÖu USD t¨ng 35%, vît 2,4% kÕ ho¹ch ( 2,4
tû ) riªng th¸ng 11 lµ 270 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt sang EU ®¹t
490 triÖu USD ( chiÕm 20% ) , sang NhËt 440 triÖu USD (chiÕm
18%), sang MÜ 790 triÖu USD ( chiÕm 32%) t¨ng 20 lÇn so víi
cung k× n¨m 2001, sang §µi Loan 198 triÖu USD ( chiÕm 8%)
.§Õn hÕt 2002 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 2,7 tû USD t¨ng 36,7%
so víi n¨m 2001 vµ vît 12,5% kÕ ho¹ch
N¨m 2003:

Kim ng¹ch xuÊt khÈu toµn ngµnh ®¹t 3,7 tû USD t¨ng 37% so
víi n¨m 2002 trong ®ã xuÊt khÈu vµo thÞ trêng MÜ lµ 1,7 tû
USD
N¨m 2004:

Toµn ngµnh cã kho¶ng 700 doanh nghiÖp lín lµm hµng xuÊt
khÈu. Tõ 2001-2004 ngµnh ®· thu dông thªm kho¶ng nöa triÖu
lao ®éng ®a tæng sè lao ®éng lªn gÇn 2 triÖu ngêi. Riªng
c«ng ty Vinatex cã trªn 100.000 lao ®éng, hµng n¨m ph¶i bæ
xung kho¶ng 10.000 lao ®éng chñ yÕu theo ph¬ng thøc tù
®µo t¹o.
MÆc dï cã nhiÒu khã kh¨n do rµo c¶n h¹n ng¹ch vµo thÞ trêng
MÜ nhng ngµnh vÉn ®¹t møc t¨ng trëng gÇn 20% víi trÞ gi¸

9
xuÊt khÈu 4,386 tû USD . Trong ®ã xuÊt khÈu vµo thÞ trêng MÜ
lµ 2,4 tû USD t¨ng 25,37%, EU t¨ng 31,37%, NhËt t¨ng 11,06%.
§Æc biÖt c¸c mÆt hµng kh«ng bÞ ¸p ®¹t h¹n ng¹ch vµo thÞ tr-
êng MÜ t¨ng lªn 33%. N¨ng lùc s¶n xuÊt còng t¨ng trëng m¹nh
mÏ: n¨ng lùc s¶n xuÊt sîi ®¹t 200.000 tÊn, t¨ng 122,5%; n¨ng
lùc s¶n xuÊt v¶i ®¹t 600 triÖu mÐt t¨ng 33,3%; n¨ng lùc may
®¹t 1.300 triÖu s¶n phÈm, t¨ng 116,7%.
N¨m 2005:

Hµng dÖt may cña chóng ta vÉn xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn
bÊt lîi do vÊp ph¶i hµng rµo h¹n ng¹ch trong khi c¸c níc WTO ®-
îc xuÊt khÈu tù do, hµng ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh
tranh khèc liÖt ®Æc biÖt tõ phi¸ Trung Quèc. 9 th¸ng ®Çu
n¨m xuÊt khÈu cña ViÖt nam vµo MÜ t¨ng trëng ©m v× ®èi thñ
Trung Quèc ®îc dì bá Quota vµ t¨ng xuÊt khÈu tíi 67%,lÊn vµo
thÞ phÇn cña ViÖt Nam. Cô thÓ: xuÊt khÈu dÖt may Trung Quèc
trong 3 th¸ng ®Çu n¨m vµo EU t¨ng 27%, vµo MÜ t¨ng 29%
trong ®ã cã mét sè m· hµng xuÊt sang MÜ t¨ng chãng mÆt trªn
1000% nh ¸o dÖt kim cotton, tÊt…ChØ sau khi MÜ ¸p dông biÖn
ph¸p tù vÖ,h¹n chÕ dÖt may Trng quèc , xuÊt khÈu cña ViÑt
nam míi t¨ng trë l¹i. Ngoµi ra EU cßn b·i bá thuÕ nhËp khÈu ®èi
víi mét sè níc xuÊt khÈu dÖt may chÞu ¸nh hëng cña th¶m ho¹
sãng thÇn nh Bangladesh, Srilanka. Mét sè níc nh Campuchia,
Lµo… víi lç lùc vËn ®éng tÝch cùc tõ ngµnh dÖt may vµ chÝnh
phñ còng ®îc MÜ xem xÐt gi¶m hoÆc b·i bá thuÕ nhËp khÈu.
Nh÷ng u ®·i ®ã gãp phÇn lµm t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c ®èi
thñ víi ViÖt nam.
§Õn hÕt n¨m 2005 kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn ngµnh ®¹t 4,8
tû USD trong ®ã xuÊt sang thÞ trêng MÜ chØ ®¹t 2,6 tû USD.
N¨m 2006:

Th¸ng 1 xuÊt sang MÜ ®¹t 152 triÖu USD t¨ng 65% so víi cïng
k× n¨m 2005.

10
5 th¸ng ®Çu n¨m kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt
nam vµo EU t¨ng 75% so víi cïng k×

C¶ n¨m kim ng¹ch xuÊt khÈu íc tÝnh ®¹t 5,8 tû USD t¨ng 20%
so víi n¨m 2005.
Tuy s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu trªn trªn quy m« lín nhng ®iÒu
®¸ng lu t©m hiÖn nay lµ cha cã nhiÒu trêng ®µo t¹o nghÒ cho
c«ng nh©n, lao ®éng ngµnh dÖt may chñ yÕu tù häc hoÆc
®µo t¹o theo ph¬ng thøc kÌm cÆp trong c¸c xÝ nghiÖp lµ chÝnh
nªn tay nghÒ lao ®éng cha cao. H¬n n÷a l¬ng thÊp khiÕn lao
®éng “ch¹y’ vÒ c¸c c«ng ty tr¶ l¬ng cao, nhÊt lµ c¸c doanh
nghiÖp liªn doanh vµ c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã
lµ sù yÕu kÐm cña c¸c doanh nghiÖp trong níc vÒ cung c¸ch
qu¶n lý, ®iÒu hµnh h¹n ng¹ch cßn chËm ch¹p, thiÕu sù quan
t©m cña c¸c c¬ quan qu¶n lý. Thªm vµo ®ã lµ hµng may mÆc,
v¶i nguyªn liÖu qu¸ rÎ tõ trung Quèc, Indonesia, Ên §é …å ¹t
x©m nhËp thÞ trêng ViÖt Nam lµm cho s¶n xuÊt trong níc bÞ
¶nh hëng. HiÖn tîng lµm gi¶ nh·n m¸c mét sè c«ng ty cã uy tÝn
còng kh«ng ®îc kiÓm so¸t.
Vµo WTO, bá qua Quota lµ mét thuËn lîi nhng hµng dÖt may
ViÖt nam hiÖn nay míi chØ chiÕm 3,2% thÞ phÇn ë MÜ so víi
møc 25% cña Trung Quèc, 12% cña Canada vµ Mexico…Vµo
WTO thuÕ th«ng thêng cña hµng ViÖt nam trung b×nh lµ 15%
trong khi ®ã nhãm c¸c níc Caribe,Canada vµ Mexico chØ chÞu
thuÕ 0%. Bªn c¹nh ®ã c¸c níc nh Trung Quèc, Ên §é, Pakistan
tuy cã chung møc thuÕ víi ViÖt Nam nhng hä cã thÕ m¹nh vÒ
nguyªn phô liÖu.

C¹nh tranh trªn thÞ trêng néi ®Þa còng sÏ rÊt ¸c liÖt. Cã rÊt
nhiÒu kh¶ n¨ng c¸c doanh nghiÖp nhËp hµng tõ Trung quèc,
Asean, §µi Loan vÒ ph©n phèi t¹i ViÖt Nam. HiÖn nay møc thuÕ
nhËp khÈu hµng may mÆc lµ 40-50% nhng vµo WTO sÏ gi¶m
xuèng 5-15%, viÖc nhËp khÈu vÒ rÊt thuËn lîi g©y søc Ðp cho

11
doanh nghiÖp trong níc. Mét khã kh¨n n÷a lµ kh©u ph©n phèi
cña ViÖt nam cßn l¹c hËu víi 70% díi h×nh thøc ph©n phèi
truyÒn thèng nhá lÎ, c¸c cöa hµng hiÖn ®¹i chØ kho¶ng 30%
trong khi ë c¸c níc ph¸t thiÓn th× tØ lÖ ngîc l¹i. Sau khi ViÖt
Nam vµo WTO c¸c c«ng ty b¸n lÎ níc ngoµi sÏ vµo ViÖt nam, tû lÖ
hiÖn nay sÏ ®¶o ngîc vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam sÏ rÊt khã
kh¨n c¹nh tranh vÒ ph©n phèi.
Còng nh mÆt hµng c¸ da tr¬n , hiÖn t¹i hµng dÖt mayViÖt
nam ®ang bÞ phÝa MÜ kiÖn b¸n ph¸ gi¸ vµo thÞ trêng MÜ , g©y
rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam.
ChØ chó träng vµo s¶n xuÊt mµ vÊn ®Ò xö lý chÊt th¶i trong
s¶n xuÊt cha ®îc chóng ta quan t©m ®óng møc. Thùc tÕ ®· cã
nh÷ng doanh nghiÖp ®Õn ViÖt nam ®Æt vÊn ®Ò ®Çu t dù ¸n
dÖt nhuém nhng khi ®îc biÕt ph¶i tù ®Çu t xö lý níc th¶i hä ®·
bá ®i. §iÒu ®ã chøng tá c¸c níc ph¸t triÓn ngµy cµng quan
t©m h¬n ®Õn c¸c s¶n phÈm th©n thiÖn víi m«i trêng. Do ®ã
rµo c¶n th¬ng m¹i “xanh” còng lµ mét th¸ch thøc ®èi víi hµng
dÖt may xuÊt khÈu cña níc ta.
V× vËy ®Ó ph¸t triÓn m¹nh vµ n©ng cao søc c¹nh tranh víi
hµng dÖt may Trung Quèc vµ c¸c níc kh¸c vµo thÞ trêng réng lín
vµ “ khã tÝnh” nh MÜ, EU, NhËt ®· ®Õn lóc cÇn chuyÓn m¹nh
tõ c¸c c«ng nghÖ truyÒn thèng sang lo¹i h×nh s¶n xuÊt “th©n
thiÖn víi m«i trêng”, s¶n xuÊt s¹ch h¬n; sö dông hîp lý c¸c ho¸
chÊt nh»m t¹o ra c¸c s¶n phÈm “ xanh” phï hîp.
ViÖt Nam ®ang gÊp rót chuÈn bÞ ®Ó chµo ®ãn Héi nghÞ th-
îng ®Ønh APEC häp t¹i níc ta vµo th¸ng 11 tíi. Khi ®ã ViÖt nam
sÏ chÝnh thøc ®îc gia nhËp WTO. Héi nghÞ sÏ khëi ®éng l¹i vßng
®µm ph¸n Doha vèn ®i vµo bÕ t¾c.Víi sù tham gia cña Tæng
thèng MÜ – Bush vµo Héi nghÞ phÝa MÜ rÊt cã thÓ sÏ th«ng qua
PNTR cho ViÖt Nam. NÕu vßng ®µm ph¸n Doha vµ viÖc th«ng
qua PNTR thµnh c«ng sÏ ®em l¹i c¬ héi rÊt lín cho c¸c doanh
nghiÖp ViÖt nam nãi chung vµ ngµnh DÖt –may nãi riªng. VËn

12
héi ®ã tõng bíc ®a ®Êt níc ta tiÕn tíi mét céng ®ång ph¸t
triÓn n¨ng ®éng, phån thÞnh vµ bÒn v÷ng.

13
 ch¬ng II. c«ng nghÖ dÖt nhuém

I. C«ng nghÖ s¶n xuÊt

Ngµnh dÖt nhuém lµ mét ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cã
d©y chuyÒn c«ng nghÖ phøc t¹p. Nã kh«ng chØ lµ ngµnh s¶n
xuÊt th«ng thêng mµ cßn mang tÝnh thÈm mü cao. V× vËy
ngµnh nµy ¸p dông nhiÒu lo¹i h×nh c«ng nghÖ kh¸c nhau.
Th«ng thêng quy tr×nh c«ng nghÖ dÖt may nhuém gåm 4
giai ®o¹n chñ yÕu: KÐo sîi, dÖt v¶i vµ xö lÝ (nÊu tÈy), nhuém
vµ hoµn thiÖn, may. Trong ®ã l¹i chia ra nhiÒu c«ng ®o¹n kh¸c
nhau.
1. Quy tr×nh c«ng nghÖ
1.1. Giai ®o¹n kÐo sîi
Lµm s¹ch nguyªn liÖu: Nguyªn liÖu chñ yÕu lµ x¬ b«ng, x¬
nh©n t¹o,... ®ay gai, l«ng thó, t¬ t»m.
Nguyªn liÖu thêng díi d¹ng c¸c kiÖn b«ng th« víi c¸c sîi cã kÝch
thíc kh¸c nhau ®ßng thêi chøa c¶ c¸c h¹t bôi, ®Êt, cá….Nguyªn
liÖu ®îc ®¸nh tung, lµm s¹ch, trén ®Òu. Sau c«ng ®o¹n nµy ta
®îc c¸c tÊm b«ng ph¼ng ®Òu.
Ch¶i: C¸c sîi b«ng ®îc ch¶i song song vµ t¹o thµnh c¸c sîi th«.
KÐo sîi, ®¸nh èng, m¾c sîi: KÐo sîi th« ®Ó gi¶m kÝch thíc sîi
vµ quÊn sîi vµo c¸c èng sîi thÝch hîp cho viÖc dÖt v¶i. Sau ®ã
dån c¸c qu¶ èng ®Ó chuÈn bÞ cho c«ng ®o¹n sau.
Hå sîi däc: Hå sîi b»ng hå tinh bét vµ tinh bét biÕn tÝnh ®Ó
t¹o thµnh mµng hå bao quanh sîi, t¨ng ®é bÒn, ®é bãng vµ ®é
tr¬n cho sîi. Cßn dïng c¸c lo¹i hå nh©n t¹o nh: polyvinyalcol PVA,
polyarcylat….
1.2. Giai ®o¹n dÖt v¶i vµ xö lÝ
DÖt v¶i: DÖt v¶i lµ c«ng ®o¹n kÕt hîp sîi ngang vµ sîi däc ®Ó
h×nh thµnh tÊm v¶i méc.

14
 Giò hå: T¸ch c¸c thµnh phÇn cña hå b¸m trªn v¶i b»ng ph¬ng
ph¸p enzym (1% enzym, muèi vµ c¸c chÊt ngÊm) hoÆc axit
( dung dÞch axit sunfuric H2SO4 0,5 %). Sau ®ã giÆt b»ng níc,
xµ phßng, xót, chÊt ngÊm råi ®a sang nÊu tÈy.
NÊu v¶i: Lo¹i bá phÇn hå cßn l¹i vµ c¸c t¹p chÊt nh dÇu mì,
s¸p, …Sau khi nÊu v¶i cã ®é mao dÉn vµ kh¶ n¨ng thÊm ít cao
dÔ hÊp thô hãa chÊt thuèc nhuém, v¶i mÒm ®Ñp h¬n. NÊu v¶i
trong dung dÞch kiÒm vµ c¸c chÊt tÈy giÆt ë ¸p suÊt cao (2-3
at) vµ nhiÖt ®é cao (120o-130oC). Sau ®ã v¶i ®îc giÆt nhiÒu
lÇn.
Lµm bãng v¶i: Lµm t¨ng kÝch thíc gi÷a c¸c m¹ch ph©n tö
cña sîi cotton lµm cho s¬ sîi xèp h¬n, dÔ thÊm níc vµ sîi bãng
h¬n t¨ng kh¶ n¨ng b¾t mÇu thuèc nhuém. Lµm bãng v¶i b«ng
thêng dïng dung dÞch kiÒm NaOH cã nång ®é 280-300 g/l vµ ë
nhiÖt ®é 10-20oC. Sau ®ã giÆt v¶i nhiÒu lÇn. V¶i nh©n t¹o
kh«ng cÇn lµm bãng.
TÈy tr¾ng: TÈy tr¾ng lµ tÈy mµu tù nhiªn cña v¶i, lµm s¹ch
c¸c vÕt bÈn, lµm cho v¶i cã ®é tr¾ng ®óng yªu cÇu chÊt lîng.
.

15
 Nguyên liệu đầu Kéo sợi, chải, ghép, đánh ống Bụi sợi, bụi đất

H2O, tinh bột, phụ gia Nước thải chứa hồ

Hồ sợi
Hơi nước tinh bột, hóa chất

Dệt vải

Enzym Nước thải chứa hồ tinh bột bị

Giũ hồ
NaOH thủy phân , NaOH

NaOH, hóa chất

Nấu Nước thải
Hơi nước

H2SO4
H2O Xử lý axit, giặt Nước thải
Chất tẩy giặt

H2O, NaOCl, hóa chất Tẩy trắng Nước thải

H2SO4
H2O2, chất tẩy giặt Giặt Nước thải

NaOH, hóa chất Làm bóng Nước thải

Dung dịch nhuộm Nhuộm, in hoa Dịch nhuộm thải

H2SO4
Giặt Nước thải
H2O2, chất tẩy giặt

Hơi nước Hoàn tất , văng khổ Nước thải

Hồ, hóa chất

May Bụi phấn , bụi vải, dầu mỡ...

Sản phẩm

H×nh 1. S¬ ®å nguyªn lý c«ng nghÖ dÖt – nhuém hµng

sîi b«ng vµ c¸c nguån níc th¶i.

16
1.3. Nhuém v¶i vµ hoµn thiÖn
Nhuém: Môc ®Ých lµ t¹o mµu s¾c kh¸c nhau cho v¶i. Ngêi ta
thêng sö dông chñ yÕu c¸c lo¹i thuèc nhuém tæng hîp cïng c¸c
hãa chÊt trî nhuém ®Ó t¹o sù g¾n mµu cña v¶i.
Thuèc nhuém trong dÞch nhuém cã thÓ ë d¹ng tan hoÆc d¹ng
ph©n t¸n. Qu¸ tr×nh nhuém x¶y ra theo bèn bíc:
- Di chuyÓn c¸c phÇn tö thuèc nhuém ®Õn bÒ mÆt sîi.
- G¾n mµu vµo bÒ mÆt sîi.
- KhuÕch t¸n mµu vµo trong sîi.
- Cè ®Þnh mµu vµo sîi.
§é g¾n mµu vµo sîi cña c¸c lo¹i thuèc nhuém lµ rÊt kh¸c nhau,
tû lÖ mµu g¾n vµo sîi tõ 50-98%. PhÇn cßn l¹i ®i vµo níc th¶i.
§Ó t¨ng hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh nhuém, c¸c hãa chÊt ®îc sö dông
nh axit sunfuric H2SO4, axit axetat CH3COOH, c¸c muèi natri
sunfat NaSO4, c¸c muèi amon, c¸c chÊt cÇm mµu nh syntephix,
tinophix.
In hoa lµ t¹o c¸c v©n hoa cã mét hoÆc nhiÒu mµu trªn nÒn
v¶i. Hå in lµ hçn hîp gåm c¸c lo¹i thuèc nhuém ë d¹ng hßa tan
hoÆc pigment dung m«i. C¸c líp dïng cho in nh pigment, ho¹t
tÝnh, hoµn nguyªn, azo kh«ng tan vµ indigozol. Hå in cã nhiÒu
lo¹i nh hå tinh bét, dixtrin, hå alginat natri, hå nhò t¬ng hay hå
nhò hãa tæng hîp.
GiÆt: Sau khi nhuém vµ in hoa, v¶i dîc giÆt nãng, giÆt l¹nh
nhiÒu lÇn.
V¨ng khæ vµ hoµn tÊt: Môc ®Ých lµm kÝch thíc v¶i æn
®Þnh, chèng nhµu vµ æn ®Þnh nhiÖt. C«ng ®o¹n nµy sö dông
mét sè hãa chÊt chèng mµu, chÊt lµm mÒm vµ hãa chÊt nh
metylic, axit axetic, fomaldehit.
1.4. Giai ®o¹n may

17
 V¶i ®îc ®em ®i ®o ®¹c vµ c¾t may thµnh s¶n phÈm tïy theo
nhu cÇu nh quÇn ¸o, kh¨n mÆt, mò, ch¨n,….
2. Mét vµi s¬ ®å c«ng nghÖ
Nh ta ®· biÕt c«ng nghÖ dÖt nhuém rÊt phong phó vµ ®a
d¹ng. Sau ®©y lµ mét vµi s¬ ®å c«ng nghÖ:

H×nh 2. S¬ ®å quy tr×nh nhuém t¹i c«ng ty Sakamoto

Denim Co., Ltd

18
 V¶i méc

§èt l«ng x¬

N­íc N­íc th¶i chøa hãa

Hãa chÊt chÊt
NÊu, giÆt KhÝ th¶i h¬i, hãa
Nhiªn liÖu
chÊt

Hãa chÊt: Javen, N­íc th¶i, chøa

H2O2 TÈy giÆt hãa chÊt
N­íc H¬i hãa chÊt

N­íc th¶i
DÞch chøa h¬i hãa
N­íc
in SÊy vµ in hoa Nhuém giÆt chÊt
H¬i n­
Nhué H¬i
íc
m hãa

Hoµn tÊt SÊy N­íc ng­ng

H¬i n­íc

S¶n phÈm S¶n phÈm

H×nh 3. S¬ ®å c«ng nghÖ nhuém in hoa kÌm

dßng th¶i

19
 Sîi

Xe sîi ån
Bôi b«ng

N­íc
Nhuém N­íc th¶i chøa hãa
Hãa chÊt, thuèc
chÊt
nhuém

N­íc GiÆt, v¾t N­íc th¶i

Lµm tr¬n, N­íc Hå sîi N­íc

bãng Than th¶i
Bôi, khÝ

V¾t N­íc DËt

ph¼ng

Ph¬i
Ph¬i

S¶n phÈm S¶n

phÈm

H×nh 4. S¬ ®å c«ng nghÖ nhuém sîi chØ kÌm dßng th¶i

20
 KÐn ¦¬m t¬
t»m

ChËp t¬, xe t¬, T¬ vôn

®¶o t¬ TiÕng ån

N­íc
N­íc th¶i
Hãa chÊt Chuéi t¬ XØ than
Nhiªn liÖu
H¬i hãa chÊt,

N­íc
Hãa GiÆt
N­íc th¶i (Na2CO3,
chÊt keo)
N­íc H¬i hãa chÊt, khÝ ®èt
Hãa chÊt,thuèc Nhuém t¬ than
nhuém XØ than
Nhiªn liÖu N­íc th¶i chøa hãa chÊt

N­íc th¶i chøa

N­íc GiÆt hãa chÊt, thuèc
nhuém

H¬i hãa chÊt, khÝ

DÞch hå M¾c sîi, ®¸nh ®èt than
(keo…) èng, hå sîi däc XØ than
N­íc th¶i chøa hãa
T¬ vôn
DÖt lôa TiÕng ån

Lôa s¶n phÈm

H×nh 5. S¬ ®å c«ng nghÖ ¬m t¬ dÖt lôa kÌm dßng th¶i

(Lµng nghÒ dÖt lôa V¹n Phóc, Hµ T©y)

21
 Sợi

Đánh ống Bụi

Dệt khăn Ồn
Bụi bông

Nước Nước thải chứa hóa chất

Nấu
Hóa chất Hơi hóa chất

Nước Ngâm Nước thải

Nước Nước thải

Ngâm Javen
Than Bụi, khí thải

Nước Giặt Nước thải

Thuốc nhuộm
Nước Nhuộm, giặt Nước thải

Nước Sấy Nước ngưng

May

Sản phẩm

H×nh 6. S¬ ®å c«ng nghÖ dÖt nhuém kh¨n mÆt kÌm

dßng th¶i

22
23
II. §Æc ®iÓm sö dông nguyªn nhiªn vËt liÖu, níc vµ n¨ng lîng
1. Nguyªn vËt liÖu
Nguyªn liÖu
Chñ yÕu lµ sîi. Sîi c¬ b¶n gåm 2 lo¹i:
- Sîi tù nhiªn nh b«ng, ®ay, l«ng thó, lanh, gai….
- Sîi tæng hîp: lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh chÕ biÕn dÇu má
nh polyeste, visko, axetat, …
Hãa chÊt
-Hãa chÊt dïng cho kh©u hå sîi lµm cho sîi bÒn vµ bãng h¬n nh
tinh bét, polyvinyl alcol PVA; c¸c axit polyacrylic; poly
vinylaxetat; tinh bét biÕn tÝnh hay xenlulo biÕn tÝnh,….
- Hãa chÊt c¬ b¶n cña c«ng ®o¹n nÊu vµ tÈy tr¾ng lµ c¸c chÊt
kiÒm, c¸c d¹ng Na2CO3,…. C¸c chÊt tÈy thêng dïng lµ natri clorit
NaClO2, natri hypoclorit NaOCl, hoÆc hydro peroxyte H2O2 vµ
c¸c chÊt phô trî.
§èi víi v¶i b«ng dïng H2O2, NaClO2 hoÆc NaOCl cã t¸c dông tÈy
tèt.
§èi víi v¶i tæng hîp nh viskose, axªtat, polyeste,
polyacrylonitril th× NaClO2 cã t¸c dông tÈy tèt h¬n.
§èi víi nh÷ng mÆt hµng len, t¬ lôa vµ c¸c lo¹i v¶i cã nguån
gèc tõ thùc vËt th× dïng H2O2 lµ hiÖu qu¶ nhÊt, tr¸nh dïng
NaOCl.
TÈy v¶i b»ng H2O2 sÏ gi¶m ®îc « nhiÔm m«i trêng. Ngoµi ra
cßn dïng c¸c chÊt tÈy lµ hîp chÊt chøa clo sÏ lµm t¨ng hµm lîng
AOX cña níc th¶i vµ thùc chÊt ®ã lµ nh÷ng hîp chÊt clo h÷u c¬
sinh ra tõ c¸c ph¶n øng phô trong qu¸ tr×nh tÈy. C¸c chÊt nµy
cã kh¶ n¨ng g©y ung th.
H2O2 ë d¹ng kh«ng ph©n li sÏ cã t¸c dông tÈy tèt nhÊt trong
m«i trêng kiÒm tÝnh.
NaClO cã t¸c dông tÈy tèt ë ®iÒu kiÖn pH = 9-11,5 vµ NaClO2
cã t¸c dông tÈy ë m«i trêng axit pH = 3,5-4.

24
2. C¸c d¹ng thuèc nhuém
C«ng nghÖ dÖt nhuém sö dông c¸c lo¹i thuèc nhuém kh¸c
nhau tïy theo lo¹i sîi, c«ng nghÖ.
2.1 Thuèc nhuém ho¹t tÝnh
SO -3 – Na+
A C
SO -2 – Na+

A: Nhãm ho¹t tÝnh.

C: Nhãm mang mµu
Thuèc nhuém ho¹t tÝnh lµ lo¹i thuèc nhuém anion, cã phÇn
mang mµu lµ tõ thuèc nhuém azo, antraquinon, axit chøa kim
lo¹i ftaloxianin.
C«ng thøc cÊu t¹o cña mét sè lo¹i thuèc nhuém ho¹t tÝnh azo:

Remazol Black 5

C.I Reactive Blue 238

Møc ®é kh«ng g¾n mµu cña lo¹i thuèc nhuém nµy t¬ng ®èi
cao kho¶ng 30% nªn ph¶i sö dông cïng víi chÊt ®iÖn li nh NaCl,
Na2SO4... sÏ ®i vµo níc th¶i. MÆt kh¸c nã cßn chøa gèc halogen
h÷u c¬ lµm t¨ng t¶i lîng ®éc h¹i AOX trong níc th¶i.
2.2. Thuèc nhuém hoµn nguyªn
Thuèc nhuém hoµn nguyªn gåm hai nhãm chÝnh: nhãm ®a
vßng (chøa nh©n antraquinon vµ c¸c dÉn xuÊt) vµ nhãm

25
indigoit (chøa nh©n indigo). Nã cã møc g¾n mµu cao 80% –
90%. C¸c thµnh phÇn chÊt mµu thêng kh«ng tan trong níc nªn
dÔ dµng t¸ch ra khái dßng th¶i.
Thuèc nhuém hoµn nguyªn indigo: Thuèc nhuém indigo dïng
nhuém sîi cotton, sîi xunlulo nh sîi nh©n t¹o. ë d¹ng nguyªn
chÊt, nã kh«ng hßa tan trong níc, v× vËy trong bÓ nhuém ph¶i
chøa chÊt mang ®Ó hßa tan nã. ChÊt ®ã cã thÓ lµ natri thio
sunfat Na2S2O3, NaOH. Na2S2O3 lµm cho thuèc nhuém indigo
biÕn ®æi thµnh d¹ng kh¸c hay kiÒm t¸c dông víi nã t¹o thµnh
phenolate, mµ cã thÓ hßa tan trong níc. Sau sö dông nã ®i vµo
níc th¶i ë d¹ng kh«ng tan.
2.3. Thuèc nhuém trùc tiÕp
§©y lµ lo¹i thuèc nhuém tù b¾t mµu víi x¬ sîi, thêng dïng ®Ó
nhuém cho sîi 100% cotton, t¬ t»m, x¬ polyamid.
PhÇn lín thuèc nhuém trùc tiÕp lµ thuèc nhuém trùc tiÕp azo cã
chøa mét hay nhiÒu nhãm azo.
Nã chØ cã hiÖu suÊt b¾t mµu cao khi nhuém mµu nh¹t ë
nång ®é thÊp.
Tuy nhiªn amin th¬m tho¸t ra tõ thuèc nhuém chøa azo cã kh¶
n¨ng g©y ung th nªn ®· h¹n chÕ sö dông.
2.4. Thuèc nhuém phøc kim lo¹i
ChØ dïng cho nhuém len. Nã gåm hai lo¹i:
Phøc kim lo¹i 1 – 1: gåm phÇn mµu vµ muèi v« c¬. Thêng lµ
phøc cña Cr3+. §é g¾n mµu vµo c¸c sîi len ë ®iÒu kiÖn tèi u cã
thÓ lªn ®Õn 90% - 95%. Do vËy Ýt ®i vµo dßng th¶i.
Phøc kim lo¹i 1 – 2: gåm mét nguyªn tö kim lo¹i kÕt hîp víi hai
ph©n tö thuèc nhuém. Lo¹i nµy cã ®é g¾n mµu rÊt cao, cã thÓ
> 97% nªn lîng ®i vµo dßng th¶i rÊt nhá.
2.5. Thuèc nhuém ph©n t¸n
§îc sö dông ®Ó nhuém v¶i sîi Polyeste hay v¶i pha.
Gåm hai thµnh phÇn:

26
- Thµnh phÇn chÊt mµu.
- Thµnh phÇn khuÕch t¸n.

27
B¶ng 2. Ph¹m vi sö dông c¸c lo¹i thuèc nhuém trong c«ng
nghÖ dÖt
Lo¹i Sîi tõ
sîi
Sîi Xenlul
T¬ Polyest Polyami Polyacryonit
Thuèc b«n o Len
lôa e t ril
nhuém g thùc
vËt
Trùc tiÕp x x x
Hoµn
x x
nguyªn
Hoµn
nguyªn x
(indigozol)
Lu huúnh x x
Ho¹t tÝnh x x x
Naphthol x
Ph©n t¸n x x
Pigment x
Axit x x x
Phøc kim
x x
lo¹i
Cation kiÒm x
Crom x

Thuèc nhuém ph©n t¸n thêng cã ®é g¾n mµu cao nªn d lîng
thuèc ®i vµo dßng th¶i nhá. Thêng cã 90% thuèc nhuém ®îc
g¾n vµo v¶i.
Thµnh phÇn khuÕch t¸n: Trong thuèc nhuém ph©n t¸n cã mét
lîng nhÊt ®Þnh c¸c chÊt khuÕch t¸n, thêng d¹ng chÊt nµy kh«ng
®éc víi vi sinh.

28
 Khi sö dông thuèc nhuém ph©n t¸n cÇn chó ý c¸c chÊt t¶i.
§©y lµ chÊt cÇn thiÕt khi nhuém mµu ®Ëm chñ yÕu dïng trong
nhuém sîi Polyeste pha len: C¸c chÊt nµy thêng lµ c¸c hîp chÊt
h÷u c¬ th¬m. C¸c chÊt t¶i rÊt ®éc

29
 B¶ng 3: PhÇn mµu kh«ng g¾n vµo sîi
Thuèc nhuém PhÇn mµukh«ng g¾n vµo sîi,%
Trùc tiÕp 5-30
Hoµn nguyªn 5-20
Hoµn nguyªn (indigozol) 5-15
Lu huúnh 30-40
Ho¹t tÝnh 5-50
Naphthol 5-10
Ph©n t¸n 8-20
Pigment 1
Axit 7-20
Phøc kim lo¹i 2-5
Cation (kiÒm) 2-3
Crom 1-2
3. Níc
Nhu cÇu sö dông níc trong nhµ m¸y dÖt nhuém lµ rÊt lín vµ
thay ®æi theo c¸c mÆt hµng kh¸c nhau. Nhu cÇu sö dông níc
cho 1m v¶i kho¶ng tõ 12 – 65 lÝt vµ th¶i ra tõ 10 - 40 lÝt. Sù
ph©n bè trong mét sè nhµ m¸y dÖt nh sau:
-S¶n xuÊt h¬i 5.3%.
-Níc lµm l¹nh thiÕt bÞ 6.4%.
-Níc lµm m¸t vµ xö lý bôi trong xÝ nghiÖp sîi dÖt 7.8%.
-Níc trong c¸c qu¸ tr×nh chÝnh 72.3%.
-Níc vÖ sinh 7.6%.
-Níc cho viÖc chèng ch¸y vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c0.6%.
Tæng 100%.
Lîng níc th¶i tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cña mét sè mÆt
hµng:
-Hµng len nhuém dÖt thoi:100 – 250 m3/1 tÊn v¶i.
-Hµng v¶i b«ng, nhuém, dÖt thoi: 80 – 240 m3/1 tÊn v¶i.
-Hµng v¶i b«ng nhuém, dÖt kim: 70 – 180 m3/1 tÊn v¶i.
-Hµng v¶i b«ng in hoa, dÖt thoi: 65 – 280 m3/1 tÊn v¶i.
-Ch¨n len mµu tõ sîi Polyacrylonitril: 40 – 140 m3/1 tÊn v¶i.

30
-V¶i tr¾ng tõ Polyacrylonitril: 20 – 60 m3/1 tÊn v¶i.
4. Nhiªn liÖu vµ n¨ng lîng
Nhiªn liÖu thêng dïng lµ than ®¸, dÇu mì....Mét sè lµng nghÒ
cßn dïng than tæ ong, cñi, gas,....
ë phÇn lín c¸c nhµ m¸y viÖc b¶o tån n¨ng lîng lµ kh«ng hiÖu
qu¶. Mét sè nhµ m¸y cßn kh«ng thu håi c¶ níc ngng. PhÇn lín
c¸c nhµ m¸y kh«ng thu håi nhiÖt n¨ng tõ níc th¶i hay khÝ th¶i tõ
m¸y sÊy.
Nhiªn liÖu vµ n¨ng lîng tiªu thô cho s¶n xuÊt cho 1 tÊn s¶n
phÈm:
-Theo c«ng nghÖ ¬m t¬ dÖt lôa t¹i lµng nghÒ V¹n Phóc-Hµ T©y:
§iÖn 4200kWh, than 1.47 tÊn, cñi 1 tÊn.
-Lµng nghÒ dÖt tÈy nhuém T¬ng Giang- B¾c Ninh:
§èi víi s¶n phÈm kh¨n mÆt, kh¨n tay: Than 530 kg, ®iÖn
100kWh.
§èi víi s¶n phÈm lµ v¶i: Than 280 kg, ®iÖn 600kWh.

31
 Ch¬ng III. vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng
I. Nguån ph¸t sinh chÊt th¶i
1. Níc th¶i
VÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng trong C«ng nghÖ dÖt may ë níc ta
hiÖn nay ®· vµ ®ang ¶nh hëng rÊt lín ®Õn m«i trêng sinh th¸i
vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn søc kháe con ngêi. Trong ®ã ®iÓn
h×nh lµ níc th¶i rÊt khã xö lÝ. Níc th¶i trong c«ng nghÖ dÖt
nhuém cã ®Æc tÝnh lµ dao ®éng rÊt lín c¶ vÒ lu lîng vµ t¶i lîng
theo mïa, theo mÆt hµng s¶n xuÊt vµ theo chÊt lîng s¶n phÈm.
§Æc tÝnh níc th¶i trong c«ng nghÖ DÖt may nhuém:
- Lîng níc th¶i lín (kho¶ng 50 – 300 m 3 níc cho 1 tÊn hµng dÖt)
chñ yÕu tõ c«ng ®o¹n dÖt nhuém vµ nÊu tÈy.
- §é mµu vµ ®é ®ôc cao.
- Chøa nhiÒu x¬ sîi, cÆn l¬ löng (SS).
- Chøa c¸c chÊt h÷u c¬ khã ph©n hñy sinh häc, COD rÊt cao (
c¸c lo¹i thuèc nhuém, ligin, c¸c chÊt h÷u c¬ m¹ch phøc t¹p, c¸c
chÊt h÷u c¬ m¹ch etylenoxyt hoÆc cã cÊu tróc m¹ch nh¸nh
ankyl, c¸c polyme tæng hîp.
- Cßn kh¸ nhiÒu hãa chÊt tÈy quÇn ¸o cã trong m«i trêng níc
th¶i lµ nh÷ng chÊt diÖt vi khuÈn rÊt m¹nh. V× vËy khi dïng t¸c
nh©n vi sinh häc ®Ó xö lý cÇn cÈn träng.
Níc th¶i c«ng nghiÖp:
Níc th¶i c«ng nghiÖp chñ yÕu tõ c«ng ®o¹n hå sîi, nÊu, giÆt,
trung hßa, tÈy, nhuém, hå hoµn tÊt, sÊy kh«, ... chøa c¸c lo¹i x¬
sîi , thuèc nhuém, chÊt t¨ng tr¾ng quang häc, c¸c chÊt nhò hãa,
chÊt lµm mÒm, chÊt hå sîi,...vµ c¸c chÊt ®éc h¹i víi sinh vËt nh
dÇu háa, dÇu FO, dÇu mì b«i tr¬n, chÊt cÇm mµu, chÊt mang
chøa Chlorinat aromat, xót NaOH, soda Na2CO3, axit sulfuric
H2SO4, Clo ho¹t tÝnh, c¸c chÊt khö v« c¬ Na2SO4 hoÆc Na2S2O3,
natrisulfua Na2S, dung m«i h÷u c¬ clo hãa, Cr VI, kim lo¹i nÆng,

32
c¸c polyme tæng hîp, x¬ sîi, c¸c muèi trung tÝnh, c¸c chÊt ho¹t
®éng bÒ mÆt....
Níc th¶i tÈy giÆt cã pH 9 – 12, COD cã thÓ lªn ®Õn 1000 –
3000 mg/l. §é mµu cã thÓlªn 10.000 Pt-Co, hµm lîng cÆn l¬
löng ®¹t 2000 mg/l.
Níc th¶i nhuém kh«ng æn ®Þnh vµ ®a d¹ng. Níc cã ®é mµu
cao cã thÓ lªn 50.000 Pt-Co, COD thay ®æi tõ 80 – 18.000 mg/l.
§Æc tÝnh níc th¶i vµ c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong níc th¶i ®îc
thÓ hiÖn nh b¶ng sau:
B¶ng 4. C¸c chÊt g©y « nhiÔm vµ ®Æc tÝnh cña níc
th¶i ngµnh dÖt may nhuém
C«ng ®o¹n ChÊt « nhiÔm trong n- §Æc tÝnh níc th¶i
íc th¶i
Tinh bét, glucose, carboxy,
metyl xelulo, polyvinyl BOD cao (34 – 50%
Hå sîi, giò hå
alcol, nhùa, chÊt bÐo vµ tæng s¶n lîng BOD).
s¸p.
NaOH, chÊt s¸p vµ dÇu mì, §é kiÒm cao, mµu
NÊu tÈy tro, soda, silicat natri vµ tèi, BOD cao (30%
x¬ sîi. tæng BOD)
§é kiÒm cao, BOD
Hypoclorit, hîp chÊt chøa
TÈy tr¾ng chiÕm 5% tæng
Clo, NaOH, AOX, axit,...
BOD
§é iÒm cao, BOD
Lµm bãng NaOH, t¹p chÊt thÊp (díi 1% tæng
BOD).
C¸c lo¹i thuèc nhuém, axit §é mµu rÊt cao,
Nhuém axetat, vµ c¸c muèi kim BODkh¸ cao (6%
lo¹i. tæng BOD), TS cao.

33
 ChÊt mµu, tinh bét, dÇu,
§é mµu cao, BOD
In ®Êt sÐt, muèi, kim lo¹i,
cao vµ dÇu mì.
axit,...
VÕt tinh bét, mì ®éng vËt, KiÒm nhÑ, BOD
Hoµn thiÖn
muèi. thÊp, lîng nhá.

Níc x¶ tõ lß h¬i thêng cã pH cao vµ cã chøa mét lîng nhá dÇu

mì, cÆn lß kh«ng hßa tan, chÊt v« c¬.
Níc th¶i tõ c¸c thiÕt bÞ läc bôi vµ b·i th¶i xØ cã lu lîng vµ hµm
lîng cÆn l¬ löng (bôi than) rÊt lín.
Níc th¶i tõ qu¸ tr×nh röa thiÕt bÞ cã hµm lîng chÊt h÷u c¬
cao ®ång thêi chøa dÇu, mì, cÆn, trêng hîp röa lß h¬i cßn chøa
c¶ axit vµ kiÒm.
Níc ma ch¶y qua c¸c b·i vËt liÖu, r¸c cña nhµ m¸y: Níc ma
cuèn tr«i ®Êt c¸t, bôi l¾ng trªn m¸i nhµ, s©n b·i vµ r¸c rëi, than
xØ trªn bÒ mÆt, hãa chÊt r¬i v·i trªn sµn nhµ may do vËn
chuyÓn. Nã chøa hµm lîng cÆn l¬ löng lín, BOD rÊt cao.
Níc th¶i sinh ho¹t ph©n ly cÆn vµ s¶n phÈm: §©y lµ nguån níc
th¶i tõ nhµ ¨n, nhµ vÖ sinh cña c¸n bé c«ng nh©n viªn. Nã cã
chøa nhiÒu ®Êt c¸t, BOD, COD cao.
Do tËp trung nhiÒu c«ng nh©n nªn lîng níc th¶i sinh ho¹t sinh
ho¹t thêng lín. Níc th¶i sinh ho¹t chøa nhiÒu chÊt cÆn b·, chÊt
l¬ löng, chÊt h÷u c¬, chÊt dinh dìng vµ vi sinh vËt.
2. KhÝ th¶i
KhÝ th¶i sinh ra tõ c¸c kh©u tÈy tr¾ng; in mµu; lß h¬i, m¸y
ph¸t ®iÖn; may.
Bôi b«ng, bôi phÊn may, l«ng t¬, c¸c chÊt l¬ löng sinh ra
trong c¸c qu¸ tr×nh ®èt l«ng, kÐo sîi, dÖt v¶i, c¾t may,....
Trong nhiÒu c«ng ®o¹n s¶n xuÊt sö dông hãa chÊt ë nhiÖt ®é
cao nh nÊu tÈy, nhuém, giÆt nãng,... nªn hãa chÊt h÷u c¬, axit

34
(H2SO4, CH3COOH...), chÊt cÇm mµu, c¸c chÊt trî,...bèc lªn theo
h¬i níc vµ ph¸t t¸n trong kh«ng khÝ.
Ph¸t th¶i c¸c dung m«i h÷u c¬, ph¸t th¶i TDI ( toluen di
isocyanat); khÝ Clo, khÝ NO2, khÝ SO2, NOX, CO, aldehide,
hydrocarbon.... Bôi vµ khÝ th¶i lß h¬i chøa nhiÒu CO, CO2, SO2,
NO, c¸c hîp chÊt h÷u c¬ hydrocarbon.
3. ChÊt th¶i r¾n
ChÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp;
C¸c lo¹i v¶i vôn bôi b«ng. ¦íc tÝnh lîng nµy chiÕm kho¶ng 50%
lîng x¬ b«ng, sîi tiªu hao. Lo¹i nµy mét phÇn ®em lµm mÒn
ch¨n, ruét gèi,...,cßn l¹i lµ r¸c th¶i.
Thïng bao nilon, giÊy, gç, thïng nhùa, chai, lä ®ùng hãa chÊt,
c¸c cÆn dÇu mì, m¸y mãc thiÕt bÞ háng hay thay ®Þnh k×, c¸c
phÕ phÈm....
XØ than cña nåi h¬i: hµng n¨m c¸c c«ng ty th¶i ra hµng chôc
tÊn xØ than.
Bïn th¶i tõ xö lÝ níc; C¸c kim lo¹i nÆng, polyme, chÊt ho¹t
®éng bÒ mÆt....
ChÊt th¶i r¾n sinh ho¹t; §Êt c¸t, m¶nh vì thñy tinh, kim lo¹i,
giÊy nh·n, bao b×... Lîng r¸c th¶i nµy t¬ng ®èi lín. nã chøa chñ
yÕu lµ chÊt h÷u c¬.
4. TiÕng ån vµ « nhiÔm nhiÖt
TiÕng ån tõ qu¹t th«ng giã, c¸c ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn , c¸c
thiÕt bÞ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
C¸c nhµ m¸y DÖt sö dông nguån h¬i níc tõ lß h¬i cung cÊp
nhiÖt cho c¸c c«ng ®o¹n nÊu, tÈy nhuém, sÊy,.... C¸c thiÕt bÞ
nµy táa nhiÒu nhiÖt g©y « nhiÔm nhiÖt cho m«i trêng xung
quanh. NhiÖt ®é c¸c khu vùc nµy vµo mïa hÌ cã thÓ lín h¬n
40oC.
B¶ng 5. ¤ nhiÔm tiÕng ån cña mét sè nhµ m¸y DÖt
(1997)

35
 TT Tªn C«ng ty ¤ nhiÔm tiÕng
ån
1 C«ng ty DÖt 8/3 80 – 95
2 DÖt Minh Khai 85 – 100
3 DÖt kim Hµ Néi 85 - 95

4 DÖt v¶i C«ng 95 – 100

nghiÖp
5 DÖt len Mïa 80 – 94
®«ng
6 DÖt 19/5 87 – 98.5
7 DÖt 10/10 85
8 DÖt kim §«ng 85 - 95
Xu©n
B¶ng 6. Lîng chÊt th¶i vµ thuèc nhuém trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cña mét sè nhµ m¸y dÖt nhuém ®iÓn h×nh ë
Hµ Néi

Thuèc nhuém Hãa chÊt kh¸c

Lîng sö Lîng Lîng sö Lîng
Tªn c«ng ty dông th¶i dông th¶i
(TÊn/n¨ (TÊn/n¨ (TÊn/n¨m (TÊn/n¨
m) m) ) m)
C«ng ty dÖt 8-3 54.4 13.625 681 578.85
C«ng ty sîi Hµ Néi 28.6 7.15 750 637.5
Nhµ m¸y chØ kh©u 4.0 1.00 30 25.5
C«ng ty dÖt Minh Khai 6.6 0.15 224 190.4
C«ng ty dÖt kim §«ng 8.2 2.05 240 204
Xu©n
C«ng ty dÖt kim C«ng 0.2 0.05 2.4 2.04
nghiÖp
C«ng ty nhuém T« 2.15 0.5375 7 5.95
Ch©u
C«ng ty dÖt 19-5 0.8 0.2 20 17
C«ng ty len Mïa §«ng 0.145 0.03625 0.2 0.17
C«ng ty dÖt kim Th¨ng 1.0 0.25 42 35.7

36
Long

II. T¸c ®éng ®Õn m«i trêng

Do nh÷ng ®Æc ®iÓm nh trªn mµ c¸c chÊt « nhiÔm ®· g©y
nªn nh÷ng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn hÖ sinh th¸i vµ søc kháe
con ngêi:
1. Níc th¶i
Níc th¶i cña c¸c nhµ m¸y DÖt nhuém kh«ng chØ lµm « nhiÔm
nguån níc mÆt ë ao, hå, s«ng, níc ngÇm trong mµ cßn lµm gia
t¨ng dßng ch¶y mÆt cña nguån tiÕp nhËn g©y nªn hiÖn tîng
xãi mßn, tÝch tô,....
§é pH níc cao g©y ®éc h¹i cho c¸c loµi thñy sinh, g©y sù ¨n
mßn c¸c c«ng tr×nh tho¸t níc vµ hÖ thèng xö lÝ níc th¶i.
Hµm lîng tæng chÊt r¾n TS lµm t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu, ¶nh
hëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña tÕ bµo. Hµm lîng « nhiÔm
chÊt h÷u c¬ cao vµ gi¸ trÞ BOD, COD cao lµm gi¶m oxy hßa tan
trong níc. Tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn sù sèng cña c¸c loµi thñy sinh.
Níc th¶i cã ®é mµu cao chøa c¸c chÊt ®éc h¹i cã kh¶ n¨ng
tÝch tô trong c¬ thÓ sinh vËt víi hµm lîng t¨ng dÇn ®i vµo chuçi
thøc ¨n råi ®i vµo c¬ thÓ ngêi g©y mét sè bÖnh m·n tÝnh
hoÆc ung th.
2. KhÝ th¶i
C¸c h¹t bôi cã kÝch thíc nhá ph¸t t¸n vµo kh«ng khÝ ®i vµo
phæi g©y bÖnh vÒ ®êng h« hÊp cho ngêi lao ®éng vµ d©n ë
khu vùc xung quanh.
Bôi than vµ khÝ th¶i lß h¬i; h¬i hãa chÊt g©y c¸c bÖnh vÒ
phæi cho ngêi, g©y kÝch øng c¬ häc, g©y viªm gi¸c m¹c. Bôi
b¸m trªn l¸ c©y lµm gi¶m kh¶ n¨ng quang hîp cña c©y dÉn
®Õn gi¶m n¨ng suÊt c©y trång. C¸c khÝ nµy cßn gãp phÇn lµm
t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh, thñng tÇng ozon kÐo theo hµng lo¹t
c¸c hËu qu¶ kh«n lêng.

37
3. ChÊt th¶i r¾n
Thêng lµ c¸c lo¹i b· th¶i khã ph©n hñy, tån ®äng l©u trong
m«i trêng g©y nªn nh÷ng t¸c h¹i cho nguån tµi nguyªn ®Êt,
nguån níc ngÇm cña khu vùc. Tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn sinh vËt vµ
søc kháe con ngêi. C¸c bao b× chøa chÊt ®éc h¹i, thuèc nhuém,
tõng lo¹i b· th¶i cÇn ch«n lÊp, ph©n chia riªng biÖt theo møc
®é ®éc h¹i ®Ó cã biÖn ph¸p xö lÝ phï hîp.
4. TiÕng ån vµ « nhiÔm nhiÖt
Lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn ®é ån lín, nhiÖt ®é cao lµm gi¶m
n¨ng suÊt ngêi lao ®éng, g©y nªn sù khã chÞu, c¨ng th¼ng,
mÖt mái, g©y c¸c bÖnh vÒ hÖ thÇn kinh vµ cã thÓ dÉn ®Õn
®iÕc nghÒ nghiÖp. Ngêi d©n sèng xung quanh khu vc nµy
còng chÞu nh÷ng ¶nh hëng ®ã.
ë níc ta, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng t¹i khu vùc cã nhiÒu nhµ
m¸y DÖt may nhuém ®ang ë møc ®¸ng b¸o ®éng. nã ¶nh h-
ëng kh«ng nhá ®Õn ®êi sèng nh©n d©n. §Ó cã thÓ thùc hiÖn
ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®i ®«i víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng viÖc cÇn
lµm ngay lµ c¸c C«ng ty DÖt may nhuém ph¶i hoµn chØnh hÖ
thèng xö lÝ níc th¶i, tr¸nh g©y « nhiÔm m«i trêng vµ ¶nh hëng
®Õn søc kháe céng ®ång.

38
 ch¬ng IV. C¸c ph¦¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò m«i trêng
trong c«ng nghÖ dÖt nhuém

Ngµnh dÖt nhuém lµ ngµnh cã c«ng nghÖ phøc t¹p, ¸p dông

nhiÒu lo¹i h×nh c«ng nghÖ kh¸c nhau. §ång thêi trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt sö dông c¸c nguån nguyªn liÖu ho¸ chÊt kh¸c
nhau. Nguªn liÖu chñ yÕu lµ s¬ b«ng, x¬ nh©n t¹o vµ mét sè
ho¸ chÊt nh»m æn ®Þnh tÝnh chÊt v¶i, chèng mµu, æn ®Þnh
nhiÖt vµ ho¸ chÊt nhuém…Do ®ã th¶i ra rÊt nhiÒu chÊt ®éc h¹i
g©y « nhiÔm lín cho m«i trêng, nhÊt lµ m«i trêng níc. HiÖn nay
trªn thÕ giíi víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ngêi ta
cã thÓ ng¨n ngõa 70% S chÊt th¶i sinh ra ngay t¹i nguån ph¸t
sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nãi chung vµ ngµnh
dÖt nhuém nãi riªng. §ã lµ híng chñ ®¹o nh»m tiÕn ®Õn mét
nÒn s¶n xuÊt s¹ch, mét nÒn t¶ng c«ng nghÖ s¹ch trong s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp.
I. Ph¬ng ¸n thùc hiÖn c«ng nghÖ s¹ch
§©y lµ c¸ch tiÕp cËn s¶n xuÊt ®ßi hái toµn bé c¸c giai ®o¹n
cña chu tr×nh s¶n xuÊt vµ tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm lµm ra ph¶i
ng¨n chÆn hoÆc gi¶m tèi thiÓu nh÷ng hiÓm ho¹ cho con ngêi
vµ m«i trêng.
1. Néi dung cña s¶n xuÊt s¹ch

Gåm c¸c nguyªn lý c¬ b¶n sau:

- ¸p dông c«ng nghÖ míi tiªn tiÕn ®Ó sö dông tèi u nguån
nguyªn liÖu, tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch hîp lý, tæng hîp t¹o
ra c«ng nghÖ s¹ch vÒ sinh th¸i.
- TuÇn hoµn, gi¶m thiÓu, t¸i sö dông nguyªn vËt liÖu.
- X©y dùng tæ hîp kinh tÕ vïng: ®Ó thùc hiÖn ®îc nguyªn
t¾c nµy cÇn tæ chøc s¶n xuÊt ë d¹ng tæ hîp, liªn hiÖp c¸c xÝ
nghiÖp, trong ®ã s¶n phÈm hay b¸n thµnh phÈm, phÕ th¶i cña

39
xÝ nghiÖp, ph©n xëng, c«ng ®¹n nµy sÏ lµ nguyªn liÖu ®Çu
vµo cho xÝ nghiÖp ph©n xëng, c«ng ®o¹n kh¸c.
2. Thùc hiÖn c«ng nghÖ s¹ch trong c«ng nghÖ dÖt
nhuém

§èi víi c¸c c¬ së ®ang ho¹t ®éng th× vÊn ®Ò thùc hiÖn
c«ng nghÖ s¹ch h¬n cã ý nghÜa rÊt lín, nã gióp cho c¸c nhµ
qu¶n lý thÊy ®îc tÇm quan trong trong kh©u qu¶n lý sö dông
nguyªn vËt liÖu, ho¸ chÊt, nhiªn liÖu, níc hîp lý, thay dæi c«ng
nghÖ vµ thiÕt bÞ sao cho h¹n chÕ tíi møc tèi ®a c¸c nguån g©y
ra c¸c chÊt « nhiÔm. §Ó thùc hiÖn c«ng nghÖ s¹ch trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt, ngµnh dÖt ®· kh«ng ngõng c¶i tiÕn thiÕt bÞ,
thay ®æi, tèi u ho¸ c«ng nghÖ vµ t×m c¸ch gi¶m tèi ®a møc
sö dông nguyªn liÖu, nhiªn liÖu vµ ho¸ chÊt kÕt hîp viÖc ng¨n
chÆn viÖc sö dông nh÷ng nguyªn vËt liÖu, ho¸ chÊt dÉn tíi
nh÷ng hËu qu¶ xÊu cho m«i trêng.
Mét sè níc ®· thùc hiÖn c«ng nghÖ s¹ch trong nghµnh dÖt nh
: Th¸i Lan, Ên §é, ®· thùchiÖn kiÓm to¸n chÊt th¶i t¹i c¸c nhµ
m¸y dÖt nhuém ®Ó ®a ra c¸c ph¬ng ¸n ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu
nguån g©y « nhiÔm tríc m¾t, l©u dµi vµ c¸c ph¬ng ¸n ®ã ®·
®¹t hiÖu qu¶ tèt.
- Ngµnh dÖt ®· ¸p dông c«ng nghÖ dÖt kh«ng thoi ®Ó gi¶m
tiÕng ån øng dông ®iÖn tö vµ tin häc vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt c¸c
thiÕt bÞ dÖt, nhuém ®Ó chuyÓn ®æi mÆt hµng nhanh chãng,
cã n¨ng suÊt cao, ®¶m b¶o chÊt lîng ngµy cµng tèt h¬n vµ æn
®Þnh. §ång thêi trong qu¸ tr×nh gia c«ng ho¸ häc, ¸p dông
c«ng nghÖ sinh häc dïng enzym trong c«ng ®o¹n giò hå, sö
dông thuèc nhuém cã ®é tËn trÝch cao vµ Ýt ®éc, thay viÖc
tÈy dïng giaven b»ng viÖc tÈy dïng H2O2 kh«ng ®éc, vµ tiÕn tíi
sö dông m«i trêng níc ®îc kÝch ho¹t b»ng dßng ®iÖn trong qu¸
tr×nh nhuém v¶i b«ng b»ng c¸c thuèc nhuém ho¹t tÝnh vµ trùc
tiÕp ®Ó tiÕt kiÖm ho¸ chÊt sö dông, t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm,

40
dÉn tíi gi¶m ®îc ®¸ng kÓ c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong m«i tr-
êng níc.
Tuy nhiªn trong xu thÕ ®æi míi c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ mét sè
níc cã xu híng chuyÓn ra níc ngoµi c¸c c«ng nghÖ cò, hiÖu qu¶
kinh tÕ thÊp vµ g©y « nhiÔm m«i trêng cao, dÉn ®Õn mét sè
n¬i trë thµnh n¬i nhËp khÈu « nhiÔm, lµm gi¶m kh¶ n¨ng thùc
hiÖn c«ng nghÖ s¹ch chung trªn toµn thÕ giíi.
ë ViÖt Nam ngµnh dÖt còng ®ang cè g¾ng tõng bíc ph¸t
triÓn s¶n xuÊt theo híng tiÕn bé, ®· b¾t ®Çu ®a m¸y dÖt
kh«ng thoi vµo s¶n xuÊt, sö dông nh÷ng thiÕt bÞ nhuém tù
®éng , dÇn dÇn lo¹i bá nh÷ng thiÕt bÞ qu¸ cò vµ l¹c hËu. §ång
thêi b¾t ®Çu sö dông nh÷ng ho¸ chÊt th©n thiÖn víi m«i trêng
tÈy v¶i b»ng H2O2 dïng enzym trong c«ng ®o¹n giò hå…tõng bíc
tiÕp cËn víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó tiÕn tíi ¸p dông nã vµo s¶n
xuÊt.Tuy nhiªn, viªc thùc hiÖn c«ng nghÖ s¹ch trong nghµnh dÖt
ViÖt Nam míi bíc vµo giai ®o¹n khëi ®Çu, nã cha thùc sù trë
thµnh môc tiªu c¨n b¶n cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt. Bëi vËy, ®iÒu
cÇn thiÕt tríc m¾t lµ nghiªn cøu c¸c ph¬ng ¸n ng¨n ngõa, gi¶m
thiÓu vµ sö lý chÊt th¶i ngµnh dÖt nhuém ®Æc biÖt lµ cho khÝ
th¶i vµ níc th¶i.
II. C¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu khÝ th¶i ngµnh dÖt-
nhuém.

Nguyªn t¾c lµ triÖt tiªu nguån « nhiÔm sinh ra, h¹n chÕ tèi
®a chÊt « nhiÔm th¶i ra vµ t×m c¸ch sö dông l¹i chÊt g©y «
nhiÔm.
1. Ph©n xëng kÐo sîi, dÖt v¶i

VÊn ®Ò chñ yÕu ë ®©y lµ « nhiÔm do bôi b«ng.

a/ C¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu bôi b«ng: Thay thÕ
vµ c¶i t¹o c¸c thiÕt bÞ trong giai ®o¹n kÐo sîi, dÖt v¶i cã tÝnh
n¨ng t¸c dông ng¨n ngõa bôi ph¸t t¸n vµo m«i trêng kh«ng khÝ,
®ång thêi sö dông x¬ b«ng vµ sîi cã chÊt lîng tèt.

41
 b/ Khèng chÕ « nhiÔm bôi b«ng b»ng c¸ch l¾p ®Æt xö lý bôi
theo c¸c híng: Dïng thiÕt bÞ t¸ch bôi kiÓu träng lùc nh phßng
l¾ng hay dung thiÕt bÞ t¸ch bôi kiÓu mµng läc( mµng läc nh
v¶i b«ng, d¹ nû, len hay d¹ thuû tinh). Ph¬ng ph¸p mµng cã
hiÖu suÊt tèt h¬n phong l¾ng nhng kh«ng thÝch h¬p víi hµm l-
îng bôi lín.
2. Ph©n xëng nhuém

Thay thÕ vµ n©ng cÊp c¸c thiÕt bÞ hë b»ng c¸c thiÕt bÞ kÝn,
tr¸nh hiÖn tîng bèc h¬i ho¸chÊt ra m«i trêng. §ång thêi thay
®æi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ, qui tr×nh kÜ thuËt, ho¸
chÊt lµm gi¶m hoÆc kh«ng sinh ra chÊt « nhiÔm.
ThiÕt kÕ vµ c¶i t¹o l¹i nhµ xëng®Ó ®¶m b¶o th«ng tho¸ng
tèt cho m«i trêng lµm viÖc cña c«ng nh©n.
3. Ph©n xëng lß h¬i

a/ C¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu khÝ th¶i lß h¬i bao
gåm:
- B¶o «n vµ n©ng cÊp thiÕt bÞ ®èt lß vµ thay ®æi ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt c«ng nghÖ, quy tr×nh kÜ thuËt ®Ó gi¶m thiÓu l-
îng chÊt « nhiÔm th¶i ra.
- VÒ kÜ thuËt ®èt lß: thay ®æi, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, thiÕt
bÞ ®èt nh gi¶m nhiÖt ®é khÝ th¶i, gi¶m hÖ sè kh«ng khÝ thõa
vµ thay ®æi chÕ ®é ®a kh«ng khÝ vµo lß h¬p lý vµ tuÇn hoµn
khÝ ch¸y th× tiÕt kiÖm ®îc n¨ng lîng, ®ång thêi gi¶m ®îc lîng
khÝ th¶i ®¸ng kÓ
- Sö dông nhiªn liÖu ®èt th©n thiÖn víi m«i trêng: DÇu
thay thÕ than Ýt tro th× lîng bôi gi¶m ®i, t¸ch lu huúnh ra khái
dÇu th«, chän nguyªn liÖu than cã chøa hµm lîng lu huúnh(S)
nhá sÏ gi¶m hµm lîng CO2.
b/ C¸c biÖn ph¸p xö lý bôi lß bao gåm x lý bôi lß b»ng thiÕt
bÞ t¸ch bôi cyclon vµ ph¬ng ph¸p ít víi thiÕt bÞ sñi bät. Ph¬ng

42
ph¸p sau hiÖu suÊt t¸ch bôi cao h¬n nhng kh«ng thÝch hîp víi
hµm lîng bôi lín.
c/ C¸c biÖn ph¸p xö lý lß h¬i: Tuú hµm lîng khÝ th¶i mµ ph-
¬ng ph¸p xö lý kh¸c nhau bao gåm:
- Ph¬ng ph¸p hÊp thô NOx, SO2 vµ c¸c khÝ ®éc h¹i kh¸c b»ng
níc hoÆc hÊp thô b»ng c¸c dung dÞch xót
-Ph¬ng ph¸p hÊp thô ®Ó hÊp phô SO2, NOx vµ c¸c chÊt ®éc
h¹i kh¸c b»ng than ho¹t tÝnh, Ýt can xi, v«i… vµ chÊt hÊp phô
sau khi b·o hoµ ®îc hoµn nguyªn trë l¹i. Ph¬ng ph¸p hÊp phô
®¹t hiÖu suÊt kh«ng cao nhng kh«ng cã níc th¶i.
d/ Xö lý th¶i vµ khÝ th¶i chung
- Kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm tõ lß cã nhiÒu bôi ®îc ®a ®Õn thiÕt
bÞ läc bôi d¹ng tæ hîp cyclon. Sau ®ã ®îc ®a ®Õn thiÕt bÞ
hÊp phô d¹ng th¸p ®Öm.
- T¹i ®©y c¸c khÝ lo¹i khÝ ®éc vµ bôi sÏ hÊp thô vµo dung
dÞch ( níc hoÆc mét chÊt nµo ®ã). Kho¶ng 40-50% SO2 vµ CO2,
CO vµ c¸c khÝ ®éc kh¸c ®îc c¸c h¹t níc hÊp thô. HiÖu qu¶ khö
SO2 vµ NOx cã thÓ cao h¬n sö dông NaOH va Ca(OH)2 lµm dung
dÞch hÊp thô hoÆc sö dông níc thØ cã pH cao sau khi ®· xö lý
s¬ bé c¸c chÊt l¬ löng cã kÝch thíc lín lµm níc cÊp cho thiÕt bÞ
sñi bät. Tuú hµm lîng khÝ th¶i l¬n hay nhá mµ sö dông chÊt hÊp
thô kh¸c nhau.
- Ph¬ng thøc kÕt hîp xö lý bôi vµ khÝ th¶i lß h¬i cïng mét lóc
cho hiÖu suÊt xö lý cao. Víi d©y chuyÒn xö lý khÝ th¶i vµ bôi
nµy cho hiÖu suÊt xö lý cao h¬n nÕu sö dông chÊt hÊp phô
kh¸c níc,nhng sinh khÝ th¶i kh«ng tËn thu t¸i sö dông ®îc
nguån khÝ th¶i. Ph¬ng ph¸p nµy t¬ng ®èi tèn kÐm vµ tèn diÖn
tÝch, tríc m¾t chØ nªn ¸p dông víi nh÷ng n¬i cã lîng bôi vµ khÝ
th¶i cao víi quy m« s¶n xuÊt lín vµ vµ ®a vµo c¸c dù ¸n chuÈn
bÞ x©y dùng trong nghµnh dÖt. Sau ®©y lµ s¬ ®å c«ng nghÖ
cña hÖ thèng xö lý trªn:

43
 MiÖng hót vµ
®­êng èng
hót

ThiÕt bÞ t¸ch
bôi vµ gi÷ bôi Bôi th¶i thu håi
(Tæ hîp cyclon)

Dung dÞch th¶i

N­íc ThiÕt bÞ hÊp thô hoÆc tuÇn
hoµn

Qu¹t hót

MiÖng th¶i trªn

cao

H×nh 7. S¬ ®å c«ng nghÖ kiÕn nghÞ ®Ó xö lý bôi vµ

khÝ th¶i tï lß h¬i

III. C¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu vµ xö lý níc th¶i
ngµnh dÖt nhuém

Níc th¶i lµ lo¹i chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i trêng ®¸ng ®îc
quan t©m hµng ®Çu trong c¸c lo¹i chÊt th¶i cña nghµnh dÖt
nhuém. Nguån níc th¶i ph¸t sinh trong c«ng nghÖ dÖt nhuém lµ
tõ c¸c c«ng ®o¹n hå sîi,giò hå, nÊu , tÈy, nhuém vµ hoµn tÊt,
trong ®ã lîng chÊt th¶i chñ yÕu do qu¸ tr×nh giÆt sau mçi
c«ng ®o¹n. Nhu cÇu sö dông níc trong nhµ m¸y dÖt nhuém rÊt
lín vµ thay ®æi theo mÆt hµng kh¸c nhau. Trªn c¬ së ph©n

44
tÝch nguån gèc, ®Æc tÝnh hÇu hÕt c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu
®Òu ®a ra c¸c biÖn ph¸p sau:
1. C¸c ph¬ng ph¸p ng¨n ngõa, gi¶m thiÓu

a/ Gi¶m nhu cÇu sö dông níc b»ng thêng xuyªn kiÓm tra hÖ
thèng cÊp níc, tr¸nh rß rØ níc. Sö dông m« ®un tÈy, nhuém
giÆt hîp lý. Tù ®éng vµ tèi u ho¸ qu¸ tr×nh giÆt nh giÆt ngîc
chiÒu. TuÇn hoµn, sö dông l¹i c¸c dßng níc giÆt Ýt « nhiÔm vµ
níc lµm nguéi.
b/ H¹n chÕ sö dông c¸c ho¸ chÊt trî, thuèc nhuém ë d¹ng ®éc
hay khã ph©n huû sinh häc. Nªn sö dông c¸c ho¸ chÊt, thuèc
nhuém Ýt ¶nh hëng víi m«i trêng, cã ®é tËn trÝch cao vµ thµnh
phÇn kim lo¹i trong thø«c nhuém n»m trong giíi h¹n tiªu chuÈn
cho phÐp, kh«ng g©y ®éc h¹i cho m«i trêng.
c/ Sö dông nhiÒu lÇn dÞch nhuém võa tiÕt kiÖm ho¸ chÊt,
thuèc nhuém vµ gi¶m ®îc « nhiÔm m«i trêng, cô thÓ nh:
+ Thuèc nhuém axit ®èi víi mÆt hµng len vµ
polyamit.
+ Thuèc nhuém bazo ®èi víi mÆt hµng polyacrylonitril
+ Thuèc nhuém trøc tiÕp víi mÆt hµng b«ng.
+ Thuèc nhuém ph©n t¸n cho sîi tæng hîp nh
polyeste.

d/ Mét sè nhãm thuèc nhuém do tÝnh chÊt bÞ thuû ph©n nh

thuèc nhuém ho¹t tÝnh hay bÞ oxy ho¸ khö nh thuèc nhuém lu
huúnh, thuèc nhuém hoµn nguyªn trong qu¸ tr×nh nhuém nªn
kh«ng cho phÐp hoÆc h¹n chÕ sö dông nhiÒu lÇn.
e/ VÊn ®Ò thu håi thuèc nhuém tõ dÞch nhuém hoÆc tõ níc
giÆt thêng phøc t¹p. Cho ®Õn nay cã mét sè níc ®· thµnh c«ng
trong viÖc thu håi thuèc nhuém indigo tõ qu¸ tr×nh nhuém sîi
b«ng b»ng ph¬ng ph¸p siªu läc. Trong khi nhuém th× phÇn
thuèc nhuém kh«ng g¾n vµo sîi sÏ ®i vµo níc giÆt víi nång ®é

45
0,1 mol/l. B×nh thêng níc giÆt nµy lµ níc th¶i. §Ó thu håi thuèc
nhuém, ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p siªu läc n©ng nång ®é thuèc
nhuém nªn 60-80 g/l vµ cã thÓ ®a vµo bÓ nhuém ®Ó sö dông
l¹i.
f/ Gi¶m c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong qu¸ tr×nh tÈy. Trong c¸c
t¸c nh©n tÈy th«ng dông trõ hydroperoxyt th× c¸c chÊt tÈy cßn
l¹i ®Òu chøa clo (NaOCl vµ NaClO2). C¸c ph¶n øng phô t¹o ra c¸c
hîp chÊt h÷u c¬ chøa clo lµm t¨ng hµm lîng AOX trong níc th¶i.
§Ó gi¶m lîng chÊt tÈy d¹ng chÊt clo mµ vÉn ®¶m b¶o ®é tr¾ng
cña v¶i b«ng ( ®é tr¾ng lín h¬n 80 theo Berger), cã thÓ kÕt
hîp tÈy hai cÊp. CÊp 1 tÈy b»ng NaOCl cã bæ sung NaOH, sau
10-15 phót bæ sung H2O2 vµ ®un nãng ®Ó thùc hiÖn tÈy cÊp
hai. B»ng ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶m AOX ®îc 80%.
g/ Ngêi ta cã thÓ thay thÕ NaOCl vµ NaOClO2 b»ng
peraxitactic, tÈy ë ®iÒu kiÖn pH trong kho¶ng 7 - 8 vµ dïng cho
tÈy c¸c lo¹i hµng b«ng, ®¶m b¶o ®é tr¾ng nh tÈy c¸c chÊt tÈy
chøa clo.
h/ Gi¶m « nhiÔm kiÒm trong níc th¶i tõ c«ng ®o¹n lµm bãng.
Th«ng thêng lµm bãng v¶i ë nhiÖt ®é thÊp 100 - 200C víi dung
dÞch kiÒm cã nång ®é NaOH tõ 280 - 300 mg/l ( t¬ng øng 280
Be) vµ thêi gian lu cña v¶i trong bÓ lµ 50 gi©y. Ngêi ta cã thÓ
thay ph¬ng ph¸p lµm bãng l¹nh b»ng ph¬ng ph¸p lµm bãng
nãng víi nhiÖt ®é 600 - 700, thêi gian lu gi¶m 20 gi©y vµ lîng
kiÒm tiÕt kiÖm ®îc 7 - 10 %. HiÖn nay ph¬ng ph¸p kÕt hîp
gi÷a lµm bãng nãng vµ tËn thu xót b»ng ph¬ng ph¸p c« ®Æc
®ang ®îc øng dông ë mét sè níc nh Thuþ SÜ, §øc, Ao. B»ng ph-
¬ng ph¸p nµy cã thÓ thu håi xót ®Ó sö dông l¹i. H¬i thø cña
qu¸ tr×nh c« ®Æc ®îc quay l¹i sö dông cho lµm nãng dung
dÞch kiÒm( thùc hiÖn lµm bãng nãng). Sau qu¸ tr×nh lµm bãng
dung dÞch kiÒm thêng chøa c¸c t¹p chÊt bÈn t¸ch ra tõ x¬ sîi,
hå tinh bét, nªn tríc khi c« ®Æc ®Ó thu håi xót cÇn ph¶i tiÕn

46
hµnh lµm s¹ch b»ng l¾ng, läc vµ tuyÓn næi b»ng c¸ch thæi khÝ
cã bæ sung H2O2.
B»ng ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc 15% lîng níc, 15%
lîng h¬i, vµ 25% lîng xót so ph¬ng ph¸p lµm bãng l¹nh. Ngoµi ra
ph¬ng ph¸p nµy cßn cã u ®iÓm kh¸c nh tiÕt kÖm ho¸ chÊt ®Ó
trung hoµ khi giÆt, gi¶m « nhiÔm níc, tèc ®é lµm bãng cao vµ
thùc hiÖn ë nång ®é xót thÊp226 g/l(≅250 Be).
i/ Thu håi vµ sö dông l¹i dung dÞch hå tõ c«ng ®o¹n hå sî vµ
giò hå.
Trong qu¸ tr×nh hå sîi, c¸c lo¹i hå ®îc dïng thêng lµ tinh bét
vµ tinh bét biÕn tÝnh carboxymetyl xelulo (CMC), polyvinylcol
(PVA), polyacrylat vµ galactomanan. C¸c lo¹i hå nµy lµm t¨ng
COD cña níc th¶i, trong ®ã cã c¸c lo¹i nh CMC, PVA,
polyacrylat lµ nh÷ng chÊt khã ph©n huû sinh häc.

Thu håi vµ sö dông l¹i c¸c lo¹i hå trong c«ng nghiÑp dÖt
nhuém rÊt phøc t¹p vµ nhiÒu khi kh«ng kinh tÕ. Tõ khi kü thuËt
mµng ph¸t triÓn vµ ®ßi hái gi¶m « nhiÔm m«i trêng trong c«ng
nghiÖp ®îc ®Ò cao th× cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ó thu håi vµ sö
dông l¹i c¸c lo¹i hå, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i hå tæng hîp. Ph¬ng
ph¸p siªu läc ®Ó thu hå PVA ®Çu tiªn cña Mü, ®îc nghiªn cøu
vµ øng dông ë nhiÒu níc Ch©u ¢u.
Nguyªn lý cña ph¬ng ph¸p lµ níc th¶i sau giò hå vµ giÆt cã
nång ®é hå kho¶ng 12-15g/l ®îc läc c¬ häc ®Ó t¸ch t¹p chÊt,
sau ®ã qua mµng siªu läc. Sau siªu läc nång ®é dÞch hå ®¹t
®îc tõ 80 ®Õn 150g/l( trung b×nh 110-120g/l) ®îc tuÇn hoµn
sö dông l¹i vµ phÇn níc trong cho quay l¹i lµm níc giÆt. HÖ
thèng nµy cho ®Õn nay ®îc sö dông ®Ó thu håi c¸c lo¹i hå
tæng hîp PVA, CMC hay hçn hîp cña hai lo¹i hå trªn.
Sîi däc V¶i V¶i sau khi
1 2 3
giò
DÞch hå
Sîi ngang 4

47
5
 H×nh 8. Nguyªn lý ph¬ng ph¸p siªu läc thu håi hå
1. ThiÕt bÞ hå sîi däc; 2. ThiÕt bÞ dÖt; 3. ThiÕt bÞ giò hå,
giÆt; 4. BÓ chøa níc th¶i giò hå; 5. ThiÕt bÞ siªu läc
2. C¸c ph¬ng ph¸p xö lý níc th¶i dÖt nhuém

Do ®Æc thï cña c«ng nghÖ, níc th¶i ngµnh dÖt nhuém chøa
tæng hµm lîng chÊt r¾n TS, chÊt r¾n l¬ löng, ®ä mµu, BOD,
COD cao. Chän ph¬ng ¸n xö lý thÝch hîp ph¶i dùa vµo nhiÒu
yÕu tè nh lîng níc th¶i, ®Æc tÝnh níc th¶i, tiªu chuÈn th¶i, xö lý
tËp trung hay côc bé. §Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ còng nh hiÖu
suÊt xö lý, cÇn cã hÖ thèng ph©n luång dßng th¶i, ®Æc biÖt
®èi víi nh÷ng c¬ së cã n¨ng suÊt s¶n xuÊt hµng dÖt nhuém lín.
CÇn ph©n luång c¸c dßng th¶i theo c¸c lo¹i:
- Dßng « nhiÔm nÆng nh dÞch nhuém th¶i, dÞch hå, níc giÆt
®Çu cña mçi c«ng ®o¹n.
- Dßng « nhiÔm võa nh níc giÆt ë c¸c giai ®o¹n trung gian.
- Dßng « nhiÔm nhÑ nh níc lµm nguéi, níc giÆt cuèi. Dßng
th¶i « nhiÔm nhÑ cã thÓ xö lý s¬ bé hay trùc tiÕp tuµn hoµn sö
dông cho s¶n xuÊt.
Trong thùc tÕ, ngêi ta x©y dùng c¸c ph¬ng ¸n c«ng nghÖ xö
lý níc th¶i trªn c¬ së tæ hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau:
+ Ph¬ng ph¸p xö lý vËt lý( läc, l¾ng, kÕt tña nhÑ, b¸m
dÝnh, tuyÓn næi,..)
+ Ph¬ng ph¸p xö lý ho¸ häc( trung hoµ, kÕt tña ®«ng tô,
xö lý «zon,..)
+ Ph¬ng ph¸p xö lý ho¸ sinh(bïn l¾ng ho¹t ho¸, läc ngÊm,
xö lý bay h¬i,…)

48
* Xö lý níc th¶i b»ng ph¬ng ph¸p ho¸ lý :

-Ph¬ng ph¸p trung hßa, ®iÒu chØnh pH

Gi¸ trÞ pH cña c¸c dßng th¶i tõ c«ng ®o¹n nhuém, tÈy lµm
bãng cã thÓ dao ®éng trong kho¶ng réng, mÆt kh¸c c¸c qu¸
tr×nh xö lý tèi u. Do ®ã tríc khi ®a sang thiÕt bÞ xö lý, dßng
th¶i cÇn ®ùoc ®iÒu chØnh pH tíi gi¸ trÞ thÝch hîp. Trung hoµ cã
thÓ thùc hiÖn b»ng trén dßng th¶i cã tÝnh axit víi dßng th¶i cã
tÝnh kiÒm hoÆc sö dông c¸c ho¸ chÊt nh H2SO4, HCl, NaOH,
CO2. §iÒu chØnh pH thêng kÕt hîp thùc hiÖn ë bÓ ®iÒu hoµ hay
bÓ chøa níc th¶i.
-Ph¬ng ph¸p ®«ng keo tô.
§©y lµ ph¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó xö lý níc dÖt nhuém.
Trong ph¬ng ph¸p nµy ngêi ta dïng c¸c lo¹i phÌn nh«m hay phÌn
s¾t cïng víi s÷a v«i nh sunfat s¾t, sunfat nh«m hay hçn hîp cña
hai lo¹i phÌn nµy vµ hydroxy canxi Ca(OH)2 víi môc ®Ých khö
mµu vµ mét phÇn COD. NÕu dïng sunfat s¾t II th× hiÖu qu¶
®¹t tèt nhÊt ë ®é pH = 10, ngêi ta cã thÓ dïng Ca(OH)2 ®Ó
®iÒ chØnh pH, Hµm lîng muèi sunfat s¾t II ®a vµo tõ 50 ®Õn
100g/l m3 níc vµ 250g Ca(OH)2 cho1m3 níc th¶i cÇn xö lý. Cßn
nÕu dïng sunfat nh«m th× khèng chÕ m«i trêng cã tÝnh axit
yÕu ë pH = 5- 6. VÒ nguyªn lý, khi dïng phÌn nh«m hay s¾t sÏ
t¹o thµnh c¸c b«ng hydroxyl nh«m hay hydroxyl s¾t III. C¸c chÊt
mµu vµ c¸c chÊt kh« ph©n huû sinh häc bÞ hÊp phô vµo c¸c
b«ng cÆn nµy vµ l¾ng xuèng t¹o thµnh bïn cña qu¸ tr×nh
®«ng keo tô. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc øng dông ®Ó khö mµu cña
níc th¶i vµ hiÖu xuÊt khö mµu cao ®èi víi thuèc nhuém ph©n
t¸n. §Ó t¨ng qu¸ tr×nh t¹o b«ng vµ trî l¾ng, ngêi ta thêng ph¶i
bæ sung chÊt trî t¹o b«ng nh polyme h÷u c¬ ph¬ng ph¸p nµy
sinh ra lîng bïn lín tõ 0.5 ®Õn 2.5 TS/1 m3 níc th¶i xö lý. Bïn nµy
cÇn ®îc t¸ch níc vµ ch«n lÊp ®Æc biÖt. Ngoµi khö mµu, ph¬ng
ph¸p nµy cßn lµm gi¶m COD ®¸ng kÓ (60-70%).

49
 Bªn c¹nh ph¬ng ph¸p keo tô ho¸ häc, ph¬ng ph¸p keo tô
®iÖn ho¸ ®· ®îc øng dông ®Ó khö mµu ë quy m« c«ng nghiÖp.
Nguyªn lý cña ph¬ng ph¸p nµy lµ trong thiÕt bÞ keo tô cã c¸c
®iÖn cùc, gi÷a c¸c ®iÖn cùc cã dßng ®iÖn 1 chiÒu ®Ó lµm
t¨ng qu¸ tr×nh kÕt b¸m t¹o c¸c b«ng cÆn dÔ l¾ng. Mét sè
nghiªn cøu ®· chØ ra ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèi u cña hÖ thèng
nµy nh sau: Cêng ®é dßng ®iÖn 1800mA, ®iÖn thÕ 8 V, pH
5.5 -6.5.
§èi víi ph¬ng ph¸p nµy, ngêi ta cã thÓ sö dông kÕt hîp c¶
phÇn nh«m vµ phÇn s¾t ®Ó khö mµu cña thuèc nhuém hoµn
nguyªn, ho¹t tÝnh, ph©n t¸n.

- Ph¬ng ph¸p hÊp phô.

Ph¬ng ph¸p hÊp phô cã kh¶ n¨ng dïng ®Ó xö lý c¸c chÊt
kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n huû sinh häc vµ c¸c chÊt h÷u c¬
kh«ng hoÆc khã xö lý b»ng ph¬ng ph¸p sinh häc. Ph¬ng ph¸p
nµy ®ùoc dïng ®Ó khö mµu níc th¶i chøa thuèc nhuém hoµ tan
vµ thuèc nhuém ho¹t tÝnh. C¬ së cña qu¸ tr×nh lµ hÊp phô chÊt
tan lªn bÒ mÆt chÊt r¾n( chÊt hÊp phô ). C¸c chÊt hÊp phô th-
êng dïng lµ than ho¹t tÝnh, than n©u, ®Êt sÐt, cacbonat,
magiª, trong ®ã than ho¹t tÝnh lµ chÊt hÊp phô cã bÒ mÆt
riªng lín 400-1500m2/g. Nhu cÇu lîng than ho¹t tÝnh ®Ó xö lý n-
íc th¶i cã mµu rÊt kh¸c nhau, cÇn ph¶i kiÓm tra lîng sö dông
sao cho kinh tÕ nhÊt, trong ®ã cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù tæn thÊt
cho qu¸ tr×nh ho¹t ho¸ nhiÖt cho than tõ 5-10%. Ch¼ng h¹n khi
thÝ nghiÖm nhu cÇu than lµ 0.5kg/m3 níc th¶i, nh vËy ph¶i tÝnh
thªm sù tæn thÊt lµ 0.025-0.05 kg/m3.
- Ph¬ng ph¸p oxy ho¸:
Do cÊu tróc ho¸ häc cña thuèc nhuém bÒn trong kh«ng khÝ
nªn trong khö mÇu níc th¶i cña dÖt nhuém b»ng ph¬ng ph¸p
oxy ho¸ ph¶i dïng c¸c chÊt oxy ho¸ m¹nh. Cã nhiÒu kÕt qu¶
nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng, khi dïng «zon hoÆc kh«ng khÝ cã

50
chøa hµm lîng «zon nhÊt ®Þnh cã kh¶ n¨ng khö mµu rÊt tèt,
®Æc biÖt cho níc th¶i chøa mµu chÊt nhuém ho¹t tÝnh. §Ó khö
mµu 1g thuèc nhuém ho¹t tÝnh cÇn 0.5g O3. Nh vËy ®Ó khö
mµu cña níc th¶i cã hµm lîng thuèc nhuém ho¹t tÝnh. Theo
nghiªn cøu, ®Ó khö mµu cña níc th¶i cã hµm lîng thuèc nhuém
ho¹t tÝnh 100g/l th× cÇn sö dông 50g O3 níc th¶i. Chi phÝ ®Ó
s¶n xuÊt 1kg O3 lµ 2.4 DM( TiÒn §øc) vµ nh vËy chi phÝ cho xö
lý níc th¶i nµy tèn 0.12DM/1m3. Do ®ã khi chän ph¬ng ph¸p
nµy ®Ó khö mµu thuèc nhuém cÇn ph¶i xÐt ®Õn gi¸ thµnh s¶n
xuÊt ozon.
- Ph¬ng ph¸p mµng
Ph¬ng ph¸p mµng ®îc øng dông trong xö lý níc th¶i ngµnh
dÖt nhuém víi môc ®Ých thu håi ho¸ chÊt ®Ó t¸i sö dông l¹i nh
thu håi tinh bét PVA, thuèc indigo b»ng siªu läc hoÆc ®ång thêi
thu håi muèi vµ thuèc nhuém b»ng kÕt hîp gi÷a thÈm thÊu ngîc
vµ mµng b¸n thÊm. §éng lùc qu¸ tr×nh läc mµng lµ sù chªnh ¸p
suÊt gi÷a hai phÝa cña mµng.
Sù chªnh lÖch ¸p suÊt ®èi víi c¸c ph¬ng ph¸p mµng rÊt kh¸c
nhau, ch¼ng h¹n ®èi víi vi läc lµ tõ 1 ®Õn 4 bar, ®èi víi siªu läc
lµ tõ 2 ®Õn 10 bar, mµng b¸n thÊm tõ 10 ®Õn 40 bar vµ thÊm
ngîc tõ 10 ®Õn 80 bar, cã khi tíi 160 bar. Ngoµi ra kÕt cÊu
mµng trong c¸c lo¹i còng kh¸c nhau. §èi víi vi läc vµ siªu läc lµ
mµng mao qu¶n cßn ®èi víi thÈm thÊu ngîc vµ mµng b¸n thÊm
lµ mµng kh«ng mao qu¶n hay cßn gäi lµ mµng khuÕch t¸n dung
dÞch. NÕu xÐt vÒ khèi lîng ph©n tö cña c¸c chÊt cÇn t¸ch th×
thÈm thÊu ngîc øng dông víi c¸c chÊt cã khèi lîng ph©n tö tõ
100 ®Õn 200g/mol, mµng b¸n thÊm tõ 200 ®Õn 20.000g/mol,
siªu läc tõ 20.000 ®Õn 100.000 g/mol, vµ vi läc tõ 100.000
®Õn 500.000 g/mol. Ph¬ng ph¸p mµng cã u ®iÓm t¸ch ®îc c¸c
chÊt cã ®é tinh khiÕt cao, tuy nhiªn do gi¸ thµnh thiÕt bÞ, chi
phÝ vËn hµnh cao nªn phËm vi øng dông cha ®îc réng r·i.
* Xö lý níc th¶i b»ng ph¬ng ph¸p vËt lý:

51
 Trong níc th¶i c«ng nghiÖp dÖt nhuém lu«n chøa c¸c chÊt tan
vµ kh«ng tan ë d¹ng l¬ löng . C¸c t¹p chÊt nµy cã thÓ d¹ng r¾n
hoÆc láng ë d¹ng huyÒn phï.
§Ó t¸ch c¸c h¹t l¬ löng nµy ngêi ta sö dông c¸c qu¸ tr×nh thuû
c¬ ®ã lµ:
 Läc qua song ch¾n hoÆc líi.
 L¾ng díi t¸c dông cña lùc träng trêng hoÆc lùc ly t©m.
 Läc qua v¸ch ng¨n.

a/ Läc qua song ch¾n hoÆc líi ch¾n

Môc ®Ých cña qu¸ tr×nh lµ khö tÊt c¶ c¸c t¹p vËt cã thÓ g©y
ra sù cè trong qu¸ tr×nh vËn hµnh hÖ thèng xö lý níc th¶i nh
lµm t¾c hÖ thèng èng dÉn, hoÆc kªnh dÉn, hoÆc t¾c b¬m,
t¾c c¸c van ®ãng më,…
§èi víi c¸c nhµ m¸y dÖt nhuém th«ng thêng ngêi ta sö dông
c¸c líi läc ®Ó t¸ch c¸c chÊt r¾n l¬ löng hoÆc cã kÝch thíc
nhá. C¸c vËt th¶i ®îc cµo ra khái mÆt líi b»ng hÖ thèng cµo
hoÆc b»ng tay

b/ BÓ ®iÒu hoµ lu lîng

Dïng ®Ó duy tr× dßng th¶i vµo gÇn nh kh«ng thay ®æi,
kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò vËn hµnh do sù dao ®éng lu lîng níc
th¶i g©y ra vµ n©ng cao hiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh ë cuèi d©y
chuyÒn xö lý. §Æc biÖt ®èi víi níc th¶i ngµnh dÖt nhuém do
c«ng nghÖ chñ yÕu hiÖn nay ®Ó nhuém v¶i lµ sö dông c¸c lo¹i
m¸y nhuém cæ ®iÓn, lµm viÖc theo chu kú cho nªn sù dao
®éng vÒ thµnh phÇn c¸c lo¹i chÊt th¶i lµ rÊt lín. NÕu kh«ng cã
c¸c bÓ ®iÒu hoµ lu lîng th× qu¸ tr×nh xö lý ë c¸c giai ®o¹n sau
sÏ lµ cùc kú phøc t¹p vµ khã kiÓm so¸t.
c/ Qu¸ tr×nh l¾ng
§©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó lo¹i bá c¸c t¹p chÊt ë
d¹ng huyÒn phï th« ra khái dßng níc th¶i. Sù l¾ng cña c¸c h¹t

52
x¶y ra díi t¸c dông cña träng lùc. Theo chøc n¨ng ngêi ta chia
c¸c lo¹i bÓ l¾ng thµnh 3 lo¹i: BÓ l¾ng c¸t, bÓ l¾ng cÊp 1, bÓ
l¾ng trong cÊp 2.
- BÓ l¾ng c¸t ®Ó t¸ch c¸c t¹p chÊt r¾n v« c¬ kh«ng tan cã
kÝch thíc lín tõ 0.2 ®Õn 2mm ra khá dßng níc th¶i. Môc ®Ých lµ
®¶m b¶o cho c¸c thiÕt bÞ c¬ khÝ kh«ng bÞ bµo mßn do c¸c t¹p
chÊt v« c¬ kh«ng tan, tr¸nh t¾c ®êng èng dÉn vµ ¶nh hëng tíi
viÖc t¨ng t¶i lîng v« Ých cho c¸c thiÕt bÞ xö lý phÝa sau.Theo
nguyªn lý lµm viÖc ngêi ta chia bÓ l¾ng c¸t thµnh 2 lo¹i: bÓ
l¾ng ngang vµ bÓ l¾ng ®øng.
- BÓ l¾ng cÊp 1 lµ bÓ l¾ng ®îc ®Æt tríc c«ng tr×nh xö lý
sinh häc.
- BÓ l¾ng cÊp 2 lµ bÓ l¾ng ®îc ®Æt sau c«ng tr×nh xö lý
sinh häc.
d/ Qu¸ tr×nh läc
§©y lµ ph¬ng ph¸p ®ù¬c sö dông ®Ó lo¹i bá c¸c t¹p chÊt ë
d¹ng ph©n t¸n cã kÝch thíc nhá ra khái dßng níc th¶i mµ c¸c bÓ
l¾ng kh«ng thÓ lo¹i ®îc chóng. Qu¸ tr×nh läc cã thÓ x¶y ra díi
t¸c dông cña: ¸p suÊt thuû tÜnh cña cét chÊt láng, ¸p suÊt cao
tríc v¸ch ng¨n hoÆc ¸p suÊt ch©n kh«ng sau v¸ch ng¨n.
Ngêi ta cã thÓ ph©n lo¹i c¸c thiÕt bÞ läc theo nhiÒu c¸ch.
 Theo ®Æc tÝnh cña qu¸ tr×nh ta cã: Läc gi¸n ®o¹n vµ
läc liªn tôc
 Theo d¹ng cña qu¸ tr×nh: Lµm ®Æc vµ lµm trong
 Theo ¸p suÊt cña qu¸ tr×nh läc: Läc ¸p lùc, läc ch©n
kh«ng hay läc díi ¸p suÊt thuû tÜnh.
 Theo chiÒu cña dßng ch¶y: Läc ch¶y xu«i, läc ch¶y ng-
îc….

e/ Qu¸ tr×nh tuyÓn næi

53
 §©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó lo¹i bá c¸c t¹p chÊt( ë
d¹ng h¹t r¾n hoÆc láng) ph©n t¸n kh«ng tan, tù l¾ng kÐm ra
khái dßng níc th¶i. Trong xö lý níc th¶i dÖt nhuém, tuyÓn næi
thêng ®îc sö dông lµm ®Æc lµm ®Æc bïn sinh häc. Qu¸ tr×nh
tuyÓn næi ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch sôc c¸c bät khÝ nhá ( thêng
lµ kh«ng khÝ ) vµo trong pha láng. C¸c khÝ ®ã kÕt dÝnh víi c¸c
h¹t vµ khi lùc næi cña tËp hîp c¸c bãng khÝ vµ h¹t ®ñ lín sÏ kÐo
theo h¹t cïng næi lªn bÒ mÆt, sau ®ã chóng tËp hîp l¹i víi nhau
thµnh c¸c líp bät chøa hµm lîng c¸c h¹t cao h¬n trong dßng níc
th¶i ban ®Çu.
HiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh tuyÓn næi phô thuéc vµo sè lîng bät
khÝ. KÝch thíc tèi u cña chóng n»m trong kho¶ng tõ 15 ÷ 30µm.
ë ®iÒu kiÖn nh vËy níc th¶i cÇn ®¹t ®é b·o hoµ kh«ng khÝ thËt
lín. Tuy nhiªn ®é b·o hoµ nµy tû lÖ thuËn víi ¸p suÊt vµ tû lÖ
nghÞch víi nhiÖt ®é
MÆt kh¸c, lîng kh«ng khÝ tiªu tèn riªng sÏ gi¶m khi nång ®é
h¹t r¾n hoÆc bïn ho¹t tÝnh cao. V× khi ®ã x¸c suÊt va ch¹m vµ
kÕt dÝnh gi÷a c¸c h¹t sÏ t¨ng lªn. Tuú thuéc vµo khèi lîng riªng
cña vËt liÖu, qu¸ tr×nh tuyÓn næi sÏ cã hiÖu suÊt t¸ch cao ®èi
víi tËp hîp h¹t cã kÝch thíc tõ 0.2÷1.5mm
Trong qu¸ tr×nh tuyÓn næi viÖc æn ®Þnh kÝch thíc bät cã ý
nghÜa v« cïng quan träng. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nµy ®«i khi
ngêi ta bæ sung vµo níc th¶i c¸c chÊt t¹o bät cã t¸c dông lµm
gi¶m n¨ng lîng bÒ mÆt ph©n pha nh dÇu b¹ch d¬ng,
cresol,natri alkyl silicat, phenol….
T¸c nh©n th«ng dông nhÊt trong c¸c ph¬ng ph¸p tuyÓn næi
xö lý níc th¶i lµ kh«ng khÝ. Kh«ng khÝ ®îc cÊp vµo níc th¶i vµ
t¹o bät cho c¸c ph¬ng ph¸p sau:
 Sôc kh«ng khÝ vµo níc ë ¸p suÊt cao sau ®ã gi¶m
¸p gäi lµ tuyÓn næi b»ng kh«ng khÝ hoµ tan.

54
  Sôc khÝ ë ¸p suÊt khÝ quyÓn gäi lµ tuyÓn næi
b»ng kh«ng khÝ.
 B·o hoµ kh«ng khÝ ë ¸p suÊt khÝ quyÓn , sau ®ã
tho¸t khÝ ra khái níc ë ¸p suÊt ch©n kh«ng gäi lµ
tuyÓn næi ch©n kh«ng.
* Xö lý níc th¶i dÖt nhuém b»ng ph¬ng ph¸p ho¸ sinh.

§©y lµ kü thuËt th«ng thêng nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt ®· ®îc

øng dông trong xö lý níc th¶i. Nã sö dông h¬n 140 n¨m, chñ
yÕu trong lÜnh vùc xö lý níc th¶i thµnh phè, níc cèng do con ng-
êi t¹o ra.Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy còng ®îc ¸p dông trong níc
th¶i c«ng nghiÖp, víi sù thµnh c«ng ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau.
Nh÷ng vi sinh vËt cã thÓ liªn tôc chuyÓn ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬
trong níc th¶i b»ng c¸ch duy nhÊt lµ tæng hîp b»ng tÕ
bµo(nguyªn sinh chÊt) míi. Chóng cã thÓ hÊp thô mét lîng lín
c¸c chÊt h÷u c¬ qua bÒ mÆt tÕ bµo cña chóng nhng sau khi
hÊp thô, nÕu c¸c chÊt h÷u c¬ kh«ng ®îc ®ång ho¸ thµnh tÕ
bµo chÊt th× tèc ®é hÊp thô sÏ gi¶m tíi kh«ng. Mét lîng nhÊt
®Þnh cña chÊt h÷u c¬ hÊp thô ®îc sÏ giµnh cho viÖc kiÕn t¹o
tÕ bµo. Mét lîng kh¸c cña chÊt h÷u c¬ l¹i ®îc «xy hãa ®Ó sinh
n¨ng lîng cÇn thiÕt cho viÖc tæng hîp. Cã 2 h×nh thøc xö lý
kh¸c nhau: H¸o khÝ vµ yÕm khÝ, ®«i khi cßn gäi lµ «xy ho¸ sinh
häc vµ sù ph©n huû yÕm khÝ. C¶ h×nh thøc nµy dùa vµo kh¶
n¨ng ph©n gi· cña mét nhãm vi khuÈn ®iÓn h×nh nµo ®ã. Nh
thÕ c¸c chÊt nhiÔm bÈn kh¸c nhau trong níc th¶i sÏ biÕn thµnh
b· phÈm dÔ chÊp nhËn ®îc.
• HÖ thèng h¸o khÝ.

HÖ thèng h¸o khÝ lµ cÇn kh«ng khÝ hay chÝnh x¸c h¬n lµ cÇn
«xy ®Ó sèng vµ ho¹t ®éng, v× vËy ph¬ng ph¸p nµy ®îc m« t¶
lµ mét hÖ thèng phøc t¹p ®Ó ®îc «xy vµo trong níc th¶i.
Trong hÖ chÊt bïn ®· ho¹t hãa, níc th¶i ch¶y vµo trong hÖ
thèng ®i qua buång ph¶n øng víi tèc ®é quy ®Þnh. Trong khi

55
®ã kh«ng khÝ hoÆc «xy ®îc nÐn vµo trong níc th¶i. KÝch thíc
cña nh÷ng hÖ nµy ®îc x¸c ®Þnh bëi khèi lîng cña níc th¶i cÇn
xö lý, lîng chÊt bÈn trung b×nh hay chÊt dinh dìng cho vi khuÈn,
thêi gian cÇn thiÕt lu l¹i ®Ó ph©n huû vµ thµnh phÇn phøc t¹p
cña chÊt nhiÔm bÈn trong níc th¶i.
Sau khi qua buång ph¶n øng níc th¶i biÕn thµnh bïn lo·ng
sinh vËt vµ nÕu mäi thø nh dù kiÕn nã sÏ phï hîp cho sù ph©n ly
t¹i thiÕt bÞ lµm trong. VÒ c¬ b¶n ®ã lµ mét bÓ lín víi ®¸y h×nh
nãn vµ cña th¸o bïn ë vÞ trÝ thÊp nhÊt. Níc tõ n¬i ph¶n øng
®ù¬c dÉn vµo t©m cña bÓ vµ ®Õn thµnh bÓ mét c¸ch chËm,
ë ®©y nã ph¶i trµn ®Ó l¹i phÇn lín chÊt kÕt tña phÝa ®¸y bÓ
vµ ®ùoc th¸o ra tõ tõ.
Qu¸ tr×nh nµy cho hai s¶n phÈm cuèi cïng vµ níc th¶i t¬ng
®èi s¹ch vµ bïn kh¸ láng ph¶i xö lý. Nã ®îc ch«n s©u(nÕu ®îc
chÊp nhËn hoÆc nung kh« hoÆc mang ®æ) hoÆc tiªu huû mét
c¸ch yÕm khÝ. Ch«n s©u chØ ®îc thùc hiÖn khi lîng ho¸ chÊt
trong bïn, kim lo¹i nÆng hoÆc chÊt ®éc h÷u c¬ ë díi møc cho
phÐp. §ång thêi bïn th¶i ph¶i ®îc ch«n lÊp t¹i c¸c b·i ch«n
chuyªn dïng hîp vÖ sinh ®îc thiÕt kÕ hîp lý. Nung kh« th× chi
phÝ cao, tèn kÐm vµ ph¬ng ph¸p nµy kh«ng ®îc phæ biÕn ë
nhiÒu níc mÆc dï ®«i khi còng ®ù¬c dïng ë c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn.
• HÖ thèng tiªu huû yÕm khÝ

§ã lµ h×nh thøc xö lý vi sinh kh«ng cã «xy cæ ®iÓn nhÊt. Nãi

chung qu¸ tr×nh ®îc tiÕn hµnh, theo lèi ph©n mÎ. ChÊt bïn ®a
vµo thïng ph¶n øng ®ù¬c gia nhiÖt tíi kho¶ng 300C ®Ó lu«n cã
®ùoc vi khuÈn, nÕu cã ®ñ dinh dìng ph¶n øng sinh ®ñ nhiÖt
®Ó gi÷ cho qu¸ tr×nh ®îc liªn tôc cho t¬i khi bïn ®îc biÕn
thµnh khÝ metan, CO2 vµ níc. Qu¸ tr×nh yÕm khÝ kh«ng ®îc ¸p
dông réng r·i cho níc th¶i ngµnh dÖt nhuém bëi c«ng nghÖ nµy
®ßi hái víi vèn chi phÝ rÊt cao.
Iv. Xö lý « nhiÔm tiÕng ån

56
 TiÕng ån tõ qu¹t th«ng giã cã thÓ lµm gi¶m bít b»ng c¸c tÊm
ch¾n hoÆc thiÕt bÞ c¸ch ©m. ViÖc b¶o dìng vµ c¸c dÞch vô
b¶o tr× thêng xuyªn qu¹t th«ng giã rÊt quan träng. TiÕng ån tõ
c¸c ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn cã thÓ gi¶m b»ng c¸ch sö dông c¸c
lo¹i ph¬ng tiÖn Ýt g©y ån h¬n. TiÕng ån tõ c¸c thiÕt bÞ trong
qui tr×nh s¶n xuÊt cã thÓ xö lý b»ng c¸ch l¾p ®Æt c¸c khung
chèng rung ®éng ë díi m¸y vµ vµo phñ têng nhµ vµ v¸ch trÇn
b»ng vËt liÖu hÊp thô ©m. C¸c nhµ m¸y ph¶i c¸ch xa khu d©n
c tõ 100 ®Õn 200m. ë nh÷ng n¬i cã nguy c¬ vÒ chÊt th¶i
isocycnat kho¶ng c¸ch nµy cÇn ®îc t¨ng lªn.
V. Xö lý chÊt th¶i r¾n
- XØ than cña nåi h¬i cã thÓ cho hoÆc b¸n cho c¸c c¬ së cÇn
vÒ lµm phô gia vËt liÖu x©y dùng, san lÊp lãt ®êng…
- X¬ sîi vôn, v¶i vôn vµ b«ng sîi phÕ th¶i: lo¹i nµy mét phÇn
®îc sö dông lµm mÒm ruét ch¨n, gèi.
- Thïng bao b× ®ùng ho¸ chÊt tËn thu vµ thanh lý chóng.
- R¸c th¶i sinh ho¹t chñ yÕu lµ ch©t h÷u c¬ do ®ã cÇn ®îc
ch«n lÊp riªng biÖt.

Vi. Mét sè s¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng xö lý níc th¶i dÖt nhuém

trªn thÕ giíi.

57
 BÓ ®iÒu
hoµ
N­íc th¶i
BÓ trung
hoµ

BÓ sinh
Bét than
häc cã
n©u
khuÊy
AxÝt
trén

L¾ng Ho¹t hãa

nhiÖt Bïn

Bét than HÊp thô tÇng

n©u s«i cã khuÊy
trén

L¾ng
Bïn
PhÌn Keo tô, kÕt
nh«m tña
ChÊt trî Bïn ch«n lÊp
L¾ng Xö lý bïn

Läc
N­íc th¶i vµo
nguån tiÕp
Lµm nhËn
mÒm

ThÈm
thÊu ng­îc Muèi sö dông l¹i

H2O BÓ chøa n­
Khö trïng b»ng íc ®Ó sö
ozon dông l¹i

58
H×nh 9. S¬ ®å nguyªn lý hÖ thèng xö lý níc th¶i ngµnh
dÖt cña c«ng ty Schiessen Sachen(CHLB§øc)

HÖ thèng nµy ®îc øng dông ®Ó xö lý níc th¶i cña xÝ nghiÖp

tÈy nhuém Niederfrohna h·ng Schiesser víi l lîng níc th¶i 2500m3
/ ngµy. XÝ nghiÖp tÈy nhuém hµng b«ng vµ thuèc nhuém sö
dông chñ yÕu lµ thuèc nhuém ho¹t tÝnh. Nguyªn lý c¬ b¶n cña
hÖ thèng bao gåm: xö lý sinh häc, hÊp phô vµ keo tô. Trong xö
lý sinh häc cã dïng chÊt mang lµ bét than n©u vµ trong hÊp phô
còng dïng bét than n©u. §Æc tÝnh cña than nh sau: kÝch thíc
h¹t < 5mm, bÒ mÆt riªng 300m3/g vµ khèi lîng riªng 460kg/ m3.
Sinh khèi vµ bét than tõ bÓ sinh häc, th¸p hÊp phô ®îc ho¹t
ho¸ b»ng ph¬ng ph¸p nhiÖt ®Ó tuÇn hoµn sö dông l¹i mét
phÇn vµ th¶i mét phÇn. Níc th¶i ®îc xö lý b»ng ph¬ng ph¸p keo
tô víi phÌn nh«m vµ chÊt trî keo lµ polyelectrolyt, tiÕp theo lµ
qu¸ trinh l¾ng läc. Sau ®ã 40% ®îc th¶i th¼ng vµo nguån tiÕp
nhËn vµ 60% ®îc xö lý tiÕp b»ng lµm mÒm, thÈm thÊu ngîc ®Ó
t¸ch muèi v« c¬ vµ ®a vµo bÓ chøa, trén víi níc s¹ch råi khö
trïng vµ tuÇn hoµn sö dông l¹i cho xÝ nghiÖp tÈy nhuém. B»ng
hÖ thèng nµy cã thÓ xö lý níc th¶i cã COD ban ®Çu lµ 516 mg/l,
BOD5 = 140 mg/l vµ ë dßng ra cã COD = 20.3 sinh khèi lÉn bét
than t¹o ra t¬ng ®ãi lín. Víi hµm lîng bïn lµ 50% th× ngêi ta
tÝnh lîng bïn sinh ra tõ 1.6 ®Õn 2kg cho 1 m3 níc th¶i níc th¶i
xö lý, cã ý nghÜa tÝnh theo chÊt kh« lµ 0.8 ®Õn 1 kg cho 1 m 3
níc th¶i. Gi¸ thµnh xö lý b»ng ph¬ng ph¸p nµy kh¸ cao 5 DM/
1m3 níc th¶i.

59
 Ca(OH)2

N­íc th¶i 1 Xö lý sinh häc

N­íc th¶i 2 nhiÒu bËc
PhÌn Keo tô

L¾ng

Xö lý sinh häc
nhiÒu bËc
L¾ng

Hå nh©n Xö lý bïn yÕm

t¹o khÝ

Läc Ðp
TiÕp nhËn
Bïn

H×nh 10. S¬ ®å hÖ thèng xö lý níc th¶i sinh ho¹t lÉn n-

íc th¶i dÖt nhuém (níc th¶i dÖt nhuém chiÕm 15 ®Õn
20%) ë Greven (CHLB §øc)

HÖ thèng xö lý nµy cã thÓ sö dông ®Ó xö lý lîng níc tõ 6000

®Õn 7000m3/ ngµy, trong ®ã níc th¶i dÖt nhuém chiÕm tõ 15
®Õn 20% (1100 ®Õn 1300m3/ ngµy). VÒ nguyªn lý, níc th¶i ®îc
qua sµng ch¾n ®Ó t¸ch c¸c t¹p chÊt th«, sau qua bÓ ®iÒu hoµ
vµ ®iÒu chØnh pH bµng s÷a v«i Ca(OH)2 ®¹t gi¸ trÞ pH lµ 9.5.
PhÌn s¾t da vµo víi hµm l¬ng 170g/m3 ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh
keo tô. Bïn cña c«ng ®o¹n keo tô vµ bïn sinh häc ®îc xö lý b»ng
æn ®Þnh bïn yÕm khÝ, sau ®ã läc Ðp vµ ®a di ch«n lÊp. Lîng
bïn t¹o rthµnh t¬ng ®èi nhá chõng 0.6kg/ m3 níc th¶i xö lý
thheo bïn kh« tuyÖt ®èi. Gi¸ thµnh cho viÖc xö lý níc th¶i cña
xÝ nghiÖp lµ 1.8DM/m3 trong ®ã ngêi d©n tr¶ 3.8DM/m3 níc
th¶i sinh ho¹t.

60
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Gi¸o tr×nh c«ng nghÖ xö lÝ níc th¶i,TrÇn V¨n Nh©n – Ng«
ThÞ Nga
2. Lµng nghÒ ViÖt Nam vµ M«i trêng, §Æng Kim Chi (chñ
biªn) - NguyÔn Ngäc L©n - TrÇn LÖ Minh.
3. Gi¸o tr×nh qu¶n lÝ chÊt th¶i nguy h¹i
4. Tæng hîp tõ website.
Ghi chó
Ngêi thùc hiÖn: TrÇn ThÞ Mai H¬ng (Ch¬ng 1)
§µo ThÞ HiÒn (Ch¬ng 2, ch¬ng 3)
Vò ThÞ Thanh V©n (Ch¬ng 4)

61