I.

t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ « nhiÔm m«i trêng vµ xö lÝ « nhiÔm

m«i trêng trong lÜnh vùc chÕ biÕn thuû s¶n trong vµ ngoµi níc
1.1 Ngoµi níc
VÊn ®Ò kiÓm so¸t ch©t th¶i,trong ®ã cã ch©t th¶i trong lÜnh
vùc chÕ biÕn thuû s¶n ®îc c¸c níc ph¸t triÓn ®Æc biÖt quan
t©m.§Ó qu¶n lý m«i trêng ngêi ta ®· ¸p dông gi¶i ph¸p ®ång
bé tõ hÖ thèng ph¸p luËt ®Õn gi¶i ph¸p qu¶n lý s¶n xuÊt phßng
ngõa vµ gi¶m thiÓu c¸c chÊt g©y « nhiÔm m«i trêng,®Æc biÖt
lµ níc th¶i,®a ra c¸c chØ sè,ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh vµ thiÕt bÞ
xö lý níc th¶i.Gi¶i ph¸p XLNT ®îc ¸p dông cã hiÖu qu¶ lµ ph¬ng
ph¸p xö lý sinh häc kÕt hîp víi vËt lý vµ ho¸ häc.C¸c gi¶i ph¸p
vÒ phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm ®îc ®Æc biÖt quan
t©m ,c¸c gi¶i ph¸p s¶n xuÊt s¹ch h¬n (SXSH) nh»m môc ®Ých
kinh tÕ vµ gi¶m thiÓu ch©t th¶i,®Æc biÖt lµ lîng níc th¶i vµ
møc ®é « nhiÔm cña níc th¶i ®ang ®îc ¸p dông réng r·i,gi¶i
ph¸p XLNT lµ gi¶i ph¸p cuèi cïng nh»m gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vÊn
®Ò « nhiÔm m«i trêng.
Bé Tiªu chuÈn ISO 14000 vÒ m«i trêng ®ang ®îc ¸p dông
réng r·i trªn thÕ giíi ,viÖc sö dông m«i chÊt l¹nh CFC trong c¸c
thiÕt bÞ l¹nh ®· ®îc NghÞ ®Þnh th Montreal ®a ra lé tr×nh
gi¶m thiÓu vµ th¬i h¹n chÊm døt sö dông.
1.2 Trong níc
LuËt b¶o vÖ m«i trêng ®· qui ®Þnh:c¸c tæ chøc ,c¸ nh©n thùc
hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cã t¸c ®éng ®Õn m«i trêng cÇn
ph¶i thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu vµ xö lý ch©t th¶i.
Ngµy 22/4/2003 Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt
®Þnh sè 64/Q§-TTg vÒ kÕ ho¹ch xö lý triÖt ®Ó c¸c c¬ së s¶n
xuÊt kinh doanh g©y ONMT nghiªm träng,trong ®ã cã c¶
nh÷ng xÝ nghiÖp CBTS.QuyÕt ®Þnh nµy ®· vµ ®ang cã t¸c
dông tÝch cùc trong c«ng t¸c kiÓm so¸t ONMT ë c¸c ®Þa ph¬ng
.Còng nh c¸c lÜnh vùc s¶n xu©t kh¸c.Ngµnh thuû s¶n ®· tÝch
cùc triÓn khai thùc hiÖn LuËt B¶o vÖ m«i trêng vµ c¸c v¨n b¶n
,c¸c qui ®Þnh díi luËt vµ ®Æc biÖt khi cã LuËt thuû s¶n cïng víi
c¸c lÜnh vùc nu«i trång,khai th¸c vµ dÞch vô hËu cÇn nghe
c¸,lÜnh vùc chÕ biÕn thñy s¶n ®· vµ ®ang triÓn khai luËt
nµy,trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn BVMT.Ngµnh Thuû
s¶n còng sÏ phèi hîp víi c¸c bé ngµnh kh¸c,triÓn khai thùc hiÖn
ChiÕn lîc quèc gia vÒ kiÓm so¸t ONMT.
T¹i Héi nghÞ bµn trßn Quèc gia vÒ ¸p dông SXSH ®· kh¼ng
®Þnh kÕt qu¶ thiÕt thùc vµ to lín cña viÖc thùc hiÖn SXSH
trong CBTS,SXSH ®· mang lai hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ gi¶m thiÓu
ONMT cho doanh nghiÖp.Dù ¸n C¶i thiÖn chÊt lîng vµ xuÊt khÈu
thuû s¶n(SEAQIP) ®· hç trî ch¬ng tr×nh SXSH tõ n¨m
2000,hiÖn ®· cã 21 xÝ nghiÖp ®îc tham gia m« h×nh tr×nh
diÔn SXSH,tæng céng ®· cã 414 häc viªn ®îc ®µo t¹o vÒ
SXSH.VÊn ®Ò XLNT trong c¸c xÝ nghiÖp CBTS ®· ®îc Dù ¸n
SEAQIP ®µo t¹o 278 häc viªn vÒ x©y dùng vµ vËn hµnh hÖ
thèng XLNT.
II.c¸c nguån g©y « nhiÔm chñ yÕu trong c¸c c¬ së chÕ biÕn
thuû s¶n §§NG L¹NH
2.1 ChÊt th¶i r¾n(CTR)
ChÊt th¶i r¾n trong lÜnh vùc CBTS bao gåm chÊt th¶i r¾n t¹o
ra trong qu¸ tr×nh xö lý thuû s¶n (phÕ th¶i) vµ chÊt th¶i r¾n
sinh ho¹t(r¸c th¶i),trong ®ã cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn
®Ò phÕ th¶i.Lîng phÕ th¶i phô thuéc nhiÒu yÕu tè:lo¹i h×nh
chÕ biÕn,®èi tîng nguyªn liÖu,chÊt lîng nguyªn liÖu,yªu cÇu vµ
tÝnh chÊt cña s¶n phÈm cuèi cïng,tr×nh ®é qu¶n lý,tay nghÒ
vµ ý thøc cña c«ng nh©n chÕ biÕn.....
Tæng lîng chÊt th¶i r¾n khi ®iÒu tra 244 doanh nghiÖp chÕ
biÕn thuû s¶n quy m« c«ng nghiÖp thuéc c¸c lo¹i CBTS ®iÓn
h×nh trong níc lµ kho¶ng 1-1,2triÖu tÊn 1 n¨m.
2.2 Níc th¶i
Níc th¶i lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng lín nhÊt trong
chÕ biÕn thuû s¶n ®«ng l¹nh,bao gåm: níc th¶i trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt;níc th¶i vÖ sinh c«ng nghiÖp;vµ níc th¶i sinh ho¹t.
Trong ®ã,cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn sè lîng vµ møc ®é «
nhiÔm cña níc th¶i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ níc th¶i vÖ sinh
c«ng nghiÖp.ChÊt lîng níc th¶i lu«n phô thuéc vµo c«ng nghÖ
s¶n xuÊt,vµo viÖc sö dông níc còng nh c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý s¶n
xuÊt,qu¶n lý lîng níc ®îc sö dông t¹i c¬ së.C«ng nghÖ s¶n xuÊt
kh¸c nhau,c¸c nguyªn liÖu dïng trong chÕ biÕn s¶n phÈm,yªu
cÇu kh¸c nhau cña thµnh phÈm kh¸c nhau còng t¹o ra sè lîng vµ
thµnh phÇn « nhiÔm h÷u c¬ cña níc th¶i thuû s¶n rÊt kh¸c
nhau.Lîng níc th¶i tõ c¸c c¬ së ®«ng l¹nh thêng tõ vµi chôc
®Õn vµi ngh×n m3 /ngµy;nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm h÷u
c¬(BOD,COD,T-N,T-P,SS,lipÝt,coliorm)thêng vît møc tiªu chuÈn
cho phÐp (møc B,TCVN 5495:1995) tõ vµi chôc ®Õn hµng
chôc,vµi tr¨m lÇn,do vËy cÇn cã gi¶i ph¸p xö lý phï hîp.Riªng vÒ
chØ sè pH,nhiÖt ®é níc thêng n»m trong kho¶ng cho phÐp.
2.3KhÝ th¶i,mïi tiÕng ån vµ ®é Èm
2.3.1 KhÝ th¶i,mïi
KhÝ th¶i vµ mïi tõ c¸c nguån sau:do chÊt ®èt,mïi h«i tanh cña
nguyªn liÖu tõ khu vùc s¶n xuÊt chÕ biÕn,qu¸ tr×nh vÖ sinh
khö trïng vµ tõ m«i chÊt l¹nh bÞ rß rØ.C«ng nghÖ chÕ biÕn
kh¸c nhau ,nguyªn liÖu sö dông kh¸c nhau công t¹o ra khÝ th¶i
vµ mïi ®Æc trng.KhÝ th¶i tõ c¸c m¸y ph¸t ®iÖn dù phßng,tõ
than cñi dïng ®èt lß h¬i,lîng khÝ gas....sinh ra c¸c chÊt ®éc h¹i
:bôi l¬ löng,CO2,CO,SO2,NH3,H2S.....
3.3.2 TiÕng ån
TiÕng ån vµ ®é rung ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña
c¸c m¸y mãc nh m¸y ph¸t ®iÖn dù phßng,m¸y nÐn khÝ,m¸y xay
d¸....vµ c¸c ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn.TiÕng ån,®é rung g©y ¶nh
hëng trùc tiÕp ®Õn hÖ thÝnh gi¸c cña ngêi lao ®éng,gi¶m hiÖu
suÊt lao ®éng vµ ph¶n x¹ cña c«ng nh©n vµ cã thÓ ¶nh hëng
®Õn c d©n xung quanh.
2.3.3 §é Èm
§é Èm kh«ng khÝ trong m«i trêng lµm viÖc còng ®îc xem lad
mét trong nh÷ng yÕu tè m«i trêng cÇn ®îc quan t©m.§iÒu
kiÖn l¹nh Èm cña m«i trêng lao ®éng ë xÝ nghiÖp ®«ng l¹nh th-
êng lµm cho ngêi lao ®éng mÖt mái,gi¶m hiÖu qu¶ lao ®éng
vµ thêng m¾c c¸c bÖnh nghÒ nghiÖp nh :bÖnh khíp,bÖnh sng
b¾p ch©n vµ sng cæ ch©n,bÖnh gi·n tÜnh m¹ch ch©n....Ngoµi
ra m«i trêng Èm ít,tiÕp xóc víi nguyªn liÖu,hãa chÊt lµm cho
c«ng nh©n dÔ m¾c c¸c bÖnh ngoµi da.
2.4.Sö dông ho¸ chÊt tÈy röa,khö trïng vµ m«i chÊt l¹nh
2.4.1.Sö dông hãa chÊt tÈy röa vµ khö trïng
Lîng hãa chÊt tÈy röa vµ khö trïng ®îc tæng hîp trong b¶ng :
Khu Clorin(kg/n¨m) Xµ phßng(kg/n¨m)
vùc 2000 2001 2002 2003 2000 2001 2002 2003
Q
u¶ng 482 5560 8947 8492 5436 1243 1582 1506
Ninh 5 1 8 6
®Õn
Qu¶
ng
TrÞ
Thõa 2869 3841 4034
Thiª 9 3 5
n 1319 1942 3364 3347 2262
huÕ 6 9 7 4 9
®Õn
B×n
h
ThuË
n
§«ng 1286 1631 3901 2701 1166 1414 3242 3236
 t©y 14 45 46 75 60 89 63 34
nam
bé
C
éng

2.4.2 Sö dông m«i chÊt l¹nh

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ tr×nh ®ä c«ng nghÖ c¸c c¬ së
CBTS n¨m 2002,trong sè 836 thiÕt bÞ cÊp ®«ng ®· cã 55,1% sè
thiÕt bÞ dïng NH3 vµ cã 44,9% thiÕt bÞ cÊp ®«ng dïng HCFC
22,R502,trong ®ã HCFC22 lµ chñ yÕu.Nghi ®Þnh th Mánteal ®·
qui ®Þnh lé tr×nh gi¶m thiÓu vµ ngõng sö dông m«i chÊt l¹nh
HCFC 22 víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta lµ
n¨m 2040.
KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy l¬ng m«i chÊt l¹nh NH3 sö dông
h»ng n¨m vµo kho¶ng 80 tÊn/n¨m ,HCFC22 -64tÊn/n¨m,R502
-2,5 tÊn/n¨m,c¸c lo¹i kh¸c lµ 0,55 tÊn/n¨m.KÕt qu¶ tæng hîp m«i
chÊt l¹nh ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau :
Tæng lîng m«i chÊt l¹nh sö dông hµn n¨m cña c¸c doanh
nghiÖp

III.c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu vµ xö lý c¸c chÊt g©y « nhiÔm m«i
trêng ë c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n
3.1 C¸c gi¶i ph¸p hiÖn ®ang ¸p dông
 Xö lý chÊt th¶i trong c¸c doanh nghiÖp chÕ biªn thñy s¶n
®«ng l¹nh lµ viÖc sö dông tæng hîp c¸c gi¶i ph¸p phßng
ngõa,gi¶m thiÓu,kiÓm sãat vµ xö lý triÖt ®Ó c¸c nguån g©y «
nhiÔm m«i trêng ngay taÞ xÝ nghiÖp,x¸c ®Þnh râ c¸c nguån «
nhiÔm møc ®é g©y « nhiÔm ®Ó ®a ra c¸c gi¶i ph¸p xö lý phï
hîp.Trong c¸c doanh nghiÖp kh¸c nhau,®iÒu kiªnk s¶n xuÊt
kh¸c nhau,møc ®é kiÓm sãat ONMT ®¹t ®îc cã thÓ kh¸c
nhau,nhng nh×n chung cÇn tËp trung gi¶i quyÕt c¸c nguån
g©y « nhiÔm m«i trêng tõ c¸c chÊt th¶i sau: chÊt th¶i r¾n,níc
th¶i vµ khÝ th¶i.
3.1.1 Xö lý chÊt th¶i r¾n
ChÊt th¶i r¾n trong c¸c c¬ së CBTS mang tÝnh ®Æc trng theo
tõng lo¹i h×nh c«ng nghÖ chÕ biÕn,thêng cã kh«i lîng lín do tû
lÖ phÕ th¶i trªn mét ®¬n vÞ thµnh phÈm cao,chÞu ¶nh hëng
bëi tÝnh mïa vô cña nguån nguyªn liÖu;phô thuéc vµo tr×nh ®é
c«ng nghÖ chÕ biÕn cu¶ c¬ së s¶n xuÊt,yªu cÇu cña s¶n phÈm
cuèi cïng,vµo tay nghÒ c«ng nh©n,vµo møc ®é thùc hiÖn c¸c
ch¬ng tr×nh qu¶n lý CL&VSATTP,¸p dông SXSH,vµo møc ®é
kiÓm sãat « nhiÔm m«i trêng cña c¸c doanh nghiÖp....
C¸c bíc xö lý chÊt th¶i r¾n ë c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy
s¶n thêng ¸p dông lµ :
Thu gom CTR:cÇn cã nh©n lùc,ph¬ng ph¸p thu gom vµ dông
cô thu gom phï hîp vµ hîp vÖ sinh;
Ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n,b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn ®óng c¸ch;
Cã gi¶i ph¸p xö lý CTR thu ®îc phï hîp (chÕ biÕn tËn
dông;b¸n lµm thøc ¨n cho ngêi ,gia sóc,dïng chÕ biÕn bét c¸
,lµm m¾m hoÆc lo¹i bá....)
Ngoµi ra cßn cã nhiÒu c¬ së CBTS thu mua nguyªn liÖu ë
d¹ng ®· s¬ chÕ vµ c¸c ®¹i lý, lµng nghÒ.§iÒu kiÖn thu gom vµ
xö lý CTR ë khu nµy cßn cha ®¶m b¶o vÖ sinh ®· lµm t¨ng
thªm møc ®é « nhiÔm cña c¸c lµng nghÒ.
3.1.2 Xö lý níc th¶i
a) Gi¶m thiÓu « nhiÔm níc th¶i
Phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm níc th¶i nh»m gi¶m thiÓu
nång ®é « nhiÔm vµ lu lîng níc th¶i ®· ®îc c¸c c¬ së CBTS
®Æc biÖt quan t©m.C«ng viÖc nµy cÇn ®îc b¾t ®Çu tõ kh©u
thu mua nguyªn liÖu,trong suèt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,chÕ biÕn;¸p
dông c¸c gi¶i ph¸p phßng ngõa,gi¶m thiÓu kiÓm so¸t ONMT níc
th¶i vµ cuèi cïng lµ xö lý níc th¶i ®¶m b¶o tiªu chuÈn cho phÐp.
Gi¶i ph¸p tèi u nhÊt trong viÖc gi¶m « nhiÔm m«i trêng níc
th¶i vµ gi¶m lîng níc th¶i cÇn ph¶i xö lý lµ ¸p dông SXSH trong
toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,chÕ biÕn s¶n phÈm,SXSH kh«ng
nh÷ng gióp cho doanh nghiÖp gi¶m ®îc chi phÝ cho s¶n xuÊt
tiÕt kiÖm ®îc nguyªn liÖu ,níc,níc ®¸ sö dông,n¨ng lîng,gi¶m
gi¸ ®îc gi¸ thµnh s¶n xuÊt,n©ng cao ý thøc c«ng nh©n...mµ c¸i
chÝnh gi¶m thiÓu ®îc lîng níc th¶i,do vËy sÏ gi¶m thiÓu chi phÝ
x©y dùng vµ vËn hµnh hÖ thèng XLNT.
Thu gom triÖt ®Ó chÊt th¶i r¾n ngay tõ ®Çu ®Ó h¹n chÕ CTR
tr«i vµo dßng th¶i lµ kh©u ®Æc biÖt quan träng sÏ gióp doanh
nghiÖp tËn dông ®îc CTR vµ gi¶m thiÓu ®îc nång ®é chÊt «
nhiÔm cho níc th¶i.
b) Xö lý níc th¶i
Xö lý níc th¶i lµ kh©u cuèi,sau khi ®· ¸p dông hµng lo¹t c¸c
gi¶i ph¸p phßng ngõa vµ gi¶m thiÓu lîng níc th¶i( kÓ c¶ lu lîng
vµ nång ®é « nhiÔm),sau khi ®· t¸ch bít lîng níc ma,níc sinh
ho¹t cã møc ®é « nhiÔm kh«ng cao nh»m gi¶m thiÓu lîng níc
th¶i cÇn xö lý.Xö lý níc th¶i lµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt
c«ng nghÖ nh»m lo¹i bá hoÆc gi¶m thiÓu nång ®é c¸c chÊt
g©y « nhiÔm cã trong níc th¶i,®¶m b¶o níc th¶i ra ®¹t møc
cho phÐp ®èi víi c¸c nguån tiÕp nhËn níc x¶ th¶i.§Ó xö lý níc
th¶i,cÇn cã hÖ th«ng XLNT.ViÖc x©y dùng hÖ thèng XLNT ®ßi
hái ph¶i kh¶o s¸t kü c¸c vÊn ®Ò liªn quan nh:kh¶ n¨ng tµi
chÝnh,mÆt b»ng,lîng nuíc th¶i cÇn xö lý,n«ng ®é níc th¶i tríc
khi xö lý,møc ®é cÇn xö lý ,lùa chän ph¬ng ph¸p xö lý ®Ó ®¸p
øng tiªu chuÈn cho phÐp cña nguån x¶ th¶i.....
Níc th¶i trong chÕ biÕn thuû s¶n chøa nhiÒu chÊt hu c¬,giÇu
®¹m,dÔ ph©n huû bëi vi sinh vËt,nªn viÖc xö lý níc th¶i b»ng
ph¬ng ph¸p sinh häc kÕt hîp víi ph¬ng ph¸p c¬ häc vµ ho¸ häc
lµ phï hîp vµ tá ra rÊt hiÖu qu¶ nªn ®· ®îc ¸p dông réng r·i,tuy
gi¸ thµnh cao nhng viÖc xö lý ®îc triÖt ®Ó,NhiÒu c¬ së CBTS
do nguån kinh phÝ cã h¹n míi chØ cã hÖ thèng xö lý c¬ häc nªn
viÖc XLNT cha ®¹t yªu cÇu .
3.1.3 Xö lý tiÕng ån
TiÕng ån ph¸t sinh do c¸c ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn m¸y mãc
thiÕt bÞ trong thêi gian ho¹t ®éng.C¸c doanh nghiÖp ®· quan
t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ h¹n chÕ b¨ng c¸ch ®Çu t c¸c ph¬ng
tiÖn,thay ®æi c«ng nghÖ s¶n xuÊt ,sö dông nguyªn liÖu ®óng
chñng lo¹i,lµm ®êng bª t«ng hoÆc r¶i nhùa cho hÖ thèng ®-
¬ng giao th«ng néi vi ,c¸ch ly khu vùc l¾p m¸y víi c¸c ph©n x-
ëng kh¸c,trang bÞ thiÕt bÞ chèng ån.
3.1.4