S DNG DIN TCH TRONG CHNG MINH HNH HC C nhiu bi ton hnh hc tng nh khng lin quan n din

tch, nhng nu ta s dng din tch th li d dng tm ra li gii ca bi ton. Bi ton 1 : Tam gic ABC c AC = 2 AB. Tia phn gic ca gc A ct BC D. Chng minh rng DC = 2 DB. Phn tch bi ton (h.1) so snh DC v DB, c th so snh din tch hai tam gic ADC v ADB c chung ng cao k t A. Ta so snh c din tch hai tam gic ny v chng c cc ng cao k t D bng nhau, v AC = 2 AB theo bi cho. Gii : K DI vung gc vi AB, DK vung gc vi AC. Xt ADC v ADB : cc ng cao DI = DK, cc y AC = 2 AB nn SADC = 2 SADB. Vn xt hai tam gic trn c chung ng cao k t A n BC, do SADC = 2 SADB nn DC = 2 DB. Gii tng t nh trn, ta chng minh c bi ton tng qut : Nu AD l phn gic ca ABC th DB/DC = AB/AC. Bi ton 2 : Cho hnh thang ABCD (AB // CD), cc ng cho ct nhau ti O. Qua O, k ng thng song song vi hai y, ct cc cnh bn AC v BC theo th t ti E v F. Chng minh rng OE = OF. Gii : Cch 1 : (h.2) K AH, BK, CM, DN vung gc vi EF. t AH = BK = h1, CM = DN = h2. Ta c : T (1), (2), (3) => : Do OE = OF. Cch 2 : (h.3) K hiu nh trn hnh v. Ta c SADC = SBDC . Cng tr i S5 c : S1 + S2 = S3 + S4 (1) Gi s OE > OF th S1 > S3 v S2 > S4 nn S1 + S2 > S3 + S4, tri vi (1). Gi s OE < OF th S1 < S3 v S2 < S4 nn S1 + S2 < S3 + S4, tri vi (1). Vy OE = OF. Bi ton 3 : Cho hnh bnh hnh ABCD. Cc im M, N theo th t thuc cc cnh AB, BC sao cho AN = CM. Gi K l giao im ca AN v CM. Chng minh rng KD l tia phn gic ca gc AKC. Gii : (h.4) K DH vung gc vi KA, DI vung gc vi KC. Ta c : DH . AN = 2 SADN (1) DI . CM = 2 SCDM (2) Ta li c SADN = 1/2.SABCD (tam gic v hnh bnh hnh c chung y AD, ng cao tng ng bng nhau), SCDM = 1/2.SABCD nn SADN = SCDM (3) T (1), (2), (3) => DH . AN = DI . CM. Do AN = CM nn DH = DI. Do KI l tia phn gic ca gc AKC. Nh vy khi xt quan h gia di cc on thng, ta nn xt quan h gia din tch cc tam gic m cnh l cc on thng y. iu nhiu khi gip chng ta i n li gii ca bi ton. Bn hy s dng din tch gii cc bi ton sau : 1. Cho tam gic ABC cn ti A. Gi M l mt im bt k thuc cnh y BC. Gi MH, MK theo th t

l cc ng vung gc k t M n AB, AC. Gi BI l ng cao ca tam gic ABC. Chng minh rng MH + MK = BI. Hng dn : Hy ch n SAMB + SAMC = SABC. 2. Chng minh rng tng cc khong cch t mt im M bt k trong tam gic u ABC n ba cnh ca tam gic khng ph thuc v tr ca M. Hng dn : Hy ch n SMBC + SMAC + SMAB = SABC. 3. Cho tam gic ABC cn ti A. im M thuc tia i ca tia BC. Chng minh rng hiu cc khong cch t im M n ng thng AC v AB bng ng cao ng vi cnh bn ca tam gic ABC. Hng dn : Hy ch n SMAC - SMAB = SABC. 4. Cho hnh thang ABCD (AB // CD, AB < CD). Cc ng thng AD v BC ct nhau ti O. Gi F l trung im ca CD, E l giao im ca OF v AB. Chng minh rng AE = EB. Hng dn : Dng phng php phn chng.

MT PHNG PHP V NG PH Bi ton 1 : Cho gc xOy. Trn Ox ly hai im A, B v trn Oy ly hai im C, D sao cho AB = CD. Gi M v N l trung im ca AC v BD. Chng minh ng thng MN song song vi phn gic gc xOy. Suy lun : V tr c bit nht ca CD l khi CD i xng vi AB qua Oz, phn gic gc xOy. Gi C1 v D1 l cc im i xng ca A v B qua Oz ; E v F l cc giao im ca AC1 v BD1 vi Oz. Khi E v F l trung im ca AC1 v BD1, v do v tr ca MN s l EF. V vy ta ch cn chng minh MN // EF l (xem hnh 1). Tht vy, do AB = CD (gt), AB = C1D1 (tnh cht i xng) nn CD = C1D1. Mt khc ME v NF l ng trung bnh ca cc tam gic ACC1 v BDD1 nn NF // DD1, NF = 1/2DD1 , ME // CC1 , ME = 1/2 CC1 => ME // NF v NE = 1/2 NF => t gic MEFN l hnh bnh hnh => MN // EF => pcm. Bi ton 1 c nhiu bin dng rt th v, sau y l mt vi bin dng ca n, ngh cc bn gii xem nh nhng bi tp nh ; sau hy xut nhng bin dng tng t. Bi ton 2 : Cho tam gic ABC. Trn AB v CD c hai im D v E chuyn ng sao cho BD = CE. ng thng qua cc trung im ca BC v DE ct AB v AC ti I v J. Chng minh AIJ cn. Bi ton 3 : Cho tam gic ABC, AB AC. AD v AE l phn gic trong v trung tuyn ca tam gic ABC. ng trn ngoi tip tam gic ADE ct AB v AC ti M v N. Gi F l trung im ca MN. Chng minh AD // EF. Trong vic gii cc bi ton cha cc im di ng, vic xt cc v tr c bit cng t ra hu ch, c bit l cc bi ton tm tp hp im. Bi ton 4 : Cho na ng trn ng knh AB c nh v mt im C chuyn ng trn na ng trn . Dng hnh vung BCDE. Tm tp hp C, D v tm hnh vung. Ta xt trng hp hnh vung BCDE nm ngoi na ng trn cho (trng hp hnh vung BCDE nm trong ng trn cho c xt tng t, ngh cc bn t lm ly xem nh bi tp).

Suy lun : Xt trng hp C trng vi B. Khi hnh vung BCDE s thu li mt im B v cc im I, D, E u trng vi B, trong I l tm hnh vung BCDE. Vy B l mt im thuc cc tp hp cn tm. Xt trng hp C trng vi A. Dng hnh vung BAD1E1 khi D trng vi D1, E trng vi E1 v I trng vi I1 (trung im ca cung AB ). Trc ht, ta tm tp hp E. V B v E1 thuc tp hp cn tm nn ta ngh ngay n vic th chng minh BEE1 khng i. iu ny khng kh v ACB = 90o (gc ni tip chn na ng trn) v BEE1 = BCA (c. g. c) => BEE1 = BCA = 90o => E nm trn na ng trn ng knh BE1 (1/2 ng trn ny v 1/2 ng trn cho nm hai na mt phng khc nhau vi b l ng thng BE1). V DEB = E1EB = 90o nn D nm trn EE1 (xem hnh 2) => ADE1 = 90o = ABE1 => D nm trn ng trn ng knh AE1, nhng ABE1D1 l hnh vung nn ng trn ng knh AE1 cng l ng trn ng knh BD1. Ch rng B v D1 l cc v tr gii hn ca tp hp cn tm, ta => tp hp D l na ng trn ng knh BD1 (na ng trn ny v im A v hai na mt phng khc nhau vi b l ng thng BD1). Cui cng, tm tp hp I, ta cn ch II1 l ng trung bnh ca BDD1 nn II1 // DD1 => BII1 = 90 => tp hp I l na ng trn ng knh BI1 (ng trn ny v A v hai na mt phng khc nhau vi b l BD1). kt thc, xin mi bn gii bi ton sau y : Bi ton 5 : Cho na ng trn (O) ng knh AB c nh v 1 im C chuyn ng trn na ng trn . K CH vung gc vi AB. Trn on thng OC ly im M sao cho OM = CH. Tm tp hp M.

LM QUEN VI BT NG THC TR-B-SEP Cc bn tng c lm quen vi cc bt ng thc C si, Bunhiacpski nhng khng t bn cn cha bit v bt ng thc Tr - b - sp. Con ng i n bt ng thc ny tht l gin d, qu gn gi vi nhng kin thc c bn ca cc bn bc THCS. Cc bn c th thy ngay : Nu a1 a2 v b1 b2 th (a2 - a1) (b2 - b1) 0. Khai trin v tri ca bt ng thc ny ta c : a1b1 + a2b2 - a1b2 - a2b1 0 => : a1b1 + a2b2 a1b2 + a2b1. Nu cng thm a1b1 + a2b2 vo c hai v ta c : 2 (a1b1 + a2b2) a1 (b1 + b2) + a2 (b1 + b2) => : 2 (a1b1 + a2b2) (a1 + a2) (b1 + b2) (*) Bt ng thc (*) chnh l bt ng thc Tr - b - sp vi n = 2. Nu thay i gi thit, cho a1 a2 v b1 b2 th tt c cc bt ng thc trn cng i chiu v ta c : 2 (a1b1 + a2b2) (a1 + a2) (b1 + b2) (**) Cc bt ng thc (*) v (**) u tr thnh ng thc khi v ch khi a1 = a2 hoc b1 = b2. Lm theo con ng i ti (*) hoc (**), cc bn c th gii quyt nhiu bi ton rt th v.

Bi ton 1 : Bit rng x + y = 2. Chng minh x2003 + y2003 x2004 + y2004. Li gii : Do vai tr bnh ng ca x v y nn c th gi s x y. T => : x2003 y2003. Do (y2003 - x2003).(y - x) 0 => : x2004 + y2004 x.y2003 + y.x2003 Cng thm x2004 + y2004 vo hai v ta c : 2.(x2004 + y2004) (x+y) (x2003 + y2003) = 2.(x2003 + y2003) => : x2004 + y2004 x2003 + y2003 (pcm). rng : Bt ng thc va chng minh tr thnh ng thc khi v ch khi x = y = 1 ; cc bn s c li gii ca cc bi ton sau : Bi ton 2 : Gii h phng trnh : Nu cc bn quan tm ti cc yu t trong tam gic th vn dng cc bt ng thc (*) hoc (**) s dn n nhiu bi ton mi. Bi ton 3 : Cho tam gic ABC c din tch bng 1. AH v BK l cc ng cao ca tam gic. Chng minh : (BC + CA).(AH + BK) 8. Li gii : Ta c AH x BC = BK x CA = 2. Do vai tr bnh ng ca BC v CA nn c th gi s rng BC CA => 2/BC 2/CA => AH BK. Do (CA - BC).(BK - AH) 0 => : CA x BK + BC x AH BC x BK + CA x AH Cng thm CA x BK + BC x AH vo 2 v ta c : 2.(CA x BK + BC x AH) (BC + CA) (AH + BK) => : (BC + CA).(AH + BK) 8. ng thc xy ra khi v ch khi BC = CA hoc BK = AH tng ng vi BC = CA hay tam gic ABC l tam gic cn nh C. Bi ton 4 : Cho tam gic ABC vi BC = a, CA = b, AB = c v cc ng cao tng ng ca cc cnh ny c di ln lt l ha, hb, hc. Chng minh : vi S l din tch tam gic ABC. Li gii : Do vai tr bnh ng ca cc cnh trong tam gic nn c th gi s rng a b c => : 2S/a 2S/b 2S/c => ha hb hc . Lm nh li gii bi ton 3 ta c : (a + b).(ha + hb) 8S => : 1/(ha + hb) (a + b)/(8S) (1) Tng t ta c : 1/(hb + hb) (b + c)/(8S) (2) 1/(hc + ha) (c + a)/(8S) (3) Cng tng v ca (1), (2), (3) dn n : Bt ng thc (4) tr thnh ng thc khi v ch khi cc bt ng thc (1), (2), (3) ng thi tr thnh ng thc tng ng vi a = b = c hay tam gic ABC l tam gic u. By gi cc bn th gii cc bi tp sau y : 1) Bit rng x2 + y2 = 1. Tm gi tr ln nht ca F = (x4 + y4) / (x6 + y6) 2) Cho cc s dng x, y, z tha mn x + y + z = 1. Chng minh : 3) Cho tam gic ABC c di cc cnh ln lt l a, b, c v di cc ng phn gic trong thuc cc cnh ny ln lt l la, lb, lc. Chng minh : 4) Hy d on v chng minh bt ng thc Tr - b - sp vi n = 3. T hy sng to ra cc bi ton. Nu bn thy th v vi nhng khm ph ca mnh bi tp ny, hy gi gp bi vit v cho chuyn mc EUREKA ca TTT2. PHNG PHP HON V VNG QUANH

Phn tch thnh nhn t l mt trong nhng k nng c bn nht ca chng trnh i s bc THCS. K nng ny c s dng khi gii cc bi ton : bin i ng nht cc biu thc ton hc, gii phng trnh, chng minh bt ng thc v gii cc bi ton cc tr ... Sch gio khoa lp 8 gii thiu nhiu phng php phn tch thnh nhn t. Sau y ti xin nu mt phng php thng s dng, da vo vic kt hp cc phng php quen thuc nh t nhn t chung, nhm s hng, hng ng thc ... Phng php ny da vo mt s nhn xt sau y : 1/ Gi s phi phn tch biu thc F(a, b, c) thnh nhn t, trong a, b, c c vai tr nh nhau trong biu thc . Nu F(a, b, c) = 0 khi a = b th F(a, b, c) s cha cc nhn t a - b, b - c v c - a. Bi ton 1 : Phn tch thnh nhn t : F(a, b, c) = a2(b - c) + b2(c - a) + c2(a - b). Nhn xt : Khi a = b ta c : F(a, b, c) = a2(a - c) + a2(c - a) = 0, do F(a, b, c) c cha nhn t a - b. Tng t F(a, b, c) cha cc nhn t b - c, c - a. V F(a, b, c) l biu thc bc ba, do F(a, b, c) = k.(a - b)(b - c)(c - a). Cho a = 1, b = 0, c = -1 ta c : 1 + 1 = k.1.1.(-2) => k = -1. Vy : F(a, b, c) = -(a - b)(b - c)(c - a). Bi ton 2 : Phn tch thnh nhn t : F(a, b, c) = a3(b - c) + b3(c - a) + c3(a - b). Nhn xt : Tng t nh bi ton 1, ta thy F(a, b, c) phi cha cc nhn t a - b, b - c, c - a. Nhng y F(a, b, c) l biu thc bc bn, trong khi (a - b)(b - c)(c - a) bc ba, v vy F(a, b, c) phi c mt tha s bc nht ca a, b, c. Do vai tr a, b, c nh nhau nn tha s ny c dng k(a + b + c). Do : F(a, b, c) = k(a - b)(b - c)(c - a)(a + b + c) Cho a = 0 ; b = 1 ; c = 2 => k = -1. Vy : F(a, b, c) = -(a - b)(b - c)(c - a)(a + b + c). 2/ Trong mt s bi ton, nu F(a, b, c) l biu thc i xng ca a, b, c nhng F(a, b, c) 0 khi a = b th ta th xem khi a = -b, F(a, b, c) c trit tiu khng, nu tha mn th F(a, b, c) cha nhn t a + b, v t cha cc nhn t b + c, c + a. Bi ton 3 : Chng minh rng : Nu : 1/x + 1/y + 1/z = 1/(x + y + z) th 1/xn + 1/yn + 1/zn = 1/(xn + yn + zn) vi mi s nguyn l n. Nhn xt : T gi thit 1/x + 1/y + 1/z = 1/(x + y + z) => : (xy + xz + yz)(x + y + z) - xyz = 0 (*) Do ta th phn tch biu thc F(x, y, z) = (xy + xz + yz)(x + y + z) - xyz thnh nhn t. Ch rng khi x = - y th F(x, y, z) = - y2z + y2z = 0 nn F(x, y, z) cha nhn t x + y. Lp lun tng t nh bi ton 1, ta c F(x, y, z) = (x + y)(y + z)(x + z). Do (*) tr thnh : (x + y)(y + z)(x + z) = 0 Tng ng vi : x + y = 0 hoc y + z = 0 hoc z + x = 0 . Nu x + y = 0 chng hn th x = - y v do n l nn xn = (-y)n = -yn. Vy : 1/xn + 1/yn + 1/zn = 1/(xn + yn + zn) Tng t cho cc trng hp cn li, ta c pcm. C nhng khi ta phi linh hot hn trong tnh hung m hai nguyn tc trn khng tha mn : Bi ton 4 : Phn tch a thc sau thnh nhn t :

F(x, y, z) = x3 + y3 + z3 - 3xyz. Nhn xt : Ta thy rng khi x = y hay x = -y th F(x, y, z) 0. Nhng nu thay x = -(y + z) th F(x, y, z) = 0 nn F(x, y, z) c nhn t x + y + z. Chia F(x, y, z) cho x + y + z, ta c thng x2 + y2 + z2 - xy - yz - zx v d l 0. Do : F(x, y, z) = (x + y + z)(x2 + y2 + z2 - xy - yz - zx). Ta c th thm bt vo F(x, y, z) mt lng 3x2y + 3xy2 nhn c kt qu ny. Cc bn hy dng cc phng php v kt qu nu trn gii cc bi tp sau y. Bi ton 5 : Tnh tng : trong k = 1, 2, 3, 4. Bi ton 6 : Chng minh rng (a - b)5 + (b - c)5 + (c - a)5 chia ht cho 5(a - b)(b - c)(c - a). TS. L Quc Hn (H Vinh) MT PHNG PHP TM NGHIM C O Bng kin thc hnh hc lp 6 ta c th gii c cc phng trnh bc hai mt n c khng ? Cu tr li l trng hp tng qut th khng c, nhng trong rt nhiu trng hp ta vn c th tm c nghim dng. V d : Tm nghim dng ca phng trnh x2 + 10x = 39. Li gii : Ta c : x2 + 10x = 39 tng ng x2 + 2.5.x = 39 T bin i trn, ta hnh dung x l cnh ca mt hnh vung th din tch ca hnh vung l x2. Ko di mi cnh ca hnh vung thm 5 n v (nh hnh v), ta d thy : Hnh vung to c di cnh l x + 5 s c din tch l 64. Do : (x + 5)2 = 64 = 82 tng ng x + 5 = 8 hay x = 3. Vy phng trnh c nghim dng l x = 3. Phng php ny c nh ton hc Italia ni ting Jerm Cacan (1501 - 1576) s dng khi tm nghim dng ca phng trnh x2 + 6x = 31. Cc bn hy tm nghim dng ca phng trnh x2 - 8x = 33 bng phng php hnh hc th xem ? MT DNG TON V CLN V BCNN Trong chng trnh s hc lp 6, sau khi hc cc khi nim c chung ln nht (CLN) v bi chung nh nht (BCNN), cc bn s gp dng ton tm hai s nguyn dng khi bit mt s yu t trong c cc d kin v CLN v BCNN. Phng php chung gii : 1/ Da vo nh ngha CLN biu din hai s phi tm, lin h vi cc yu t cho tm hai s. 2/ Trong mt s trng hp, c th s dng mi quan h c bit gia CLN, BCNN v tch ca hai s nguyn dng a, b, l : ab = (a, b).[a, b], trong (a, b) l CLN v *a, b+ l BCNN ca a v b. Vic chng minh h thc ny khng kh : Theo nh ngha CLN, gi d = (a, b) => a = md ; b = nd vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1 (*) T (*) => ab = mnd2 ; [a, b] = mnd => (a, b).[a, b] = d.(mnd) = mnd2 = ab => ab = (a, b).[a, b] . (**) Chng ta hy xt mt s v d minh ha.

Bi ton 1 : Tm hai s nguyn dng a, b bit [a, b] = 240 v (a, b) = 16. Li gii : Do vai tr ca a, b l nh nhau, khng mt tnh tng qut, gi s a b. T (*), do (a, b) = 16 nn a = 16m ; b = 16n (m n do a b) vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1. Theo nh ngha BCNN : [a, b] = mnd = mn.16 = 240 => mn = 15 => m = 1 , n = 15 hoc m = 3, n = 5 => a = 16, b = 240 hoc a = 48, b = 80. Ch : Ta c th p dng cng thc (**) gii bi ton ny : ab = (a, b).[a, b] => mn.162 = 240.16 suyy ra mn = 15. Bi ton 2 : Tm hai s nguyn dng a, b bit ab = 216 v (a, b) = 6. Li gii : Lp lun nh bi 1, gi s a b. Do (a, b) = 6 => a = 6m ; b = 6n vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1 ; m n. V vy : ab = 6m.6n = 36mn => ab = 216 tng ng mn = 6 tng ng m = 1, n = 6 hoc m = 2, n = 3 tng ng vi a = 6, b = 36 hocc l a = 12, b = 18. Bi ton 3 : Tm hai s nguyn dng a, b bit ab = 180, [a, b] = 60. Li gii : T (**) => (a, b) = ab/[a, b] = 180/60 = 3. Tm c (a, b) = 3, bi ton c a v dng bi ton 2. Kt qu : a = 3, b = 60 hoc a = 12, b = 15. Ch : Ta c th tnh (a, b) mt cch trc tip t nh ngha CLN, BCNN : Theo (*) ta c ab = mnd2 = 180 ; [a, b] = mnd = 60 => d = (a, b) = 3. Bi ton 4 : Tm hai s nguyn dng a, b bit a/b = 2,6 v (a, b) = 5. Li gii : Theo (*), (a, b) = 5 => a = 5m ; b = 5n vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1. V vy : a/b = m/n = 2,6 => m/n = 13/5 tng ng vi m = 13 v n = 5 hay a = 65 v b = 25. Ch : phn s tng ng vi 2,6 phi chn l phn s ti gin do (m, n) = 1. Bi ton 5 : Tm a, b bit a/b = 4/5 v [a, b] = 140. Li gii : t (a, b) = d. V , a/b = 4/5 , mt khc (4, 5) = 1 nn a = 4d, b = 5d. Lu *a, b+ = 4.5.d = 20d = 140 => d = 7 => a = 28 ; b = 35. Bi ton 6 : Tm hai s nguyn dng a, b bit a + b = 128 v (a, b) = 16. Li gii : Lp lun nh bi 1, gi s a b. Ta c : a = 16m ; b = 16n vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1 ; m n. V vy : a + b = 128 tng ng 16(m + n) = 128 tng ng m + n = 8 Tng ng vi m = 1, n = 7 hoc m = 3, n = 5 hay a = 16, b = 112 hoc a = 48, b = 80 Bi ton 7 : Tm a, b bit a + b = 42 v [a, b] = 72. Li gii : Gi d = (a, b) => a = md ; b = nd vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1. Khng mt tnh tng qut, gi s a b => m n. Do : a + b = d(m + n) = 42 (1) [a, b] = mnd = 72 (2) => d l c chung ca 42 v 72 => d thuc {1 ; 2 ; 3 ; 6}. Ln lt thay cc gi tr ca d vo (1) v (2) tnh m, n ta thy ch c trng hp d = 6 => m + n = 7 v mn = 12 => m = 3 v n = 4 . (tha mn cc iu kin ca m, n). Vy d = 6 v a = 3.6 = 18 , b = 4.6 = 24 Bi ton 8 : Tm a, b bit a - b = 7, [a, b] = 140. Li gii : Gi d = (a, b) => a = md ; b = nd vi m, n thuc Z+ ; (m, n) = 1. Do : a - b = d(m - n) = 7 (1) *a, b+ = mnd = 140 (2) => d l c chung ca 7 v 140 => d thuc {1 ; 7}. Thay ln lt cc gi tr ca d vo (1) v (2) tnh m, n ta c kt qu duy nht :

d = 7 => m - n = 1 v mn = 20 => m = 5, n = 4 Vy d = 7 v a = 5.7 = 35 ; b = 4.7 = 28 . Bi tp t gii : 1/ Tm hai s a, b bit 7a = 11b v (a, b) = 45. 2/ Tm hai s bit tng ca chng bng 448, CLN ca chng bng 16 v chng c cc ch s hng n v ging nhau. 3/ Cho hai s t nhin a v b. Tm tt c cc s t nhin c sao cho trong ba s, tch ca hai s lun chia ht cho s cn li. VN DNG B HNH THANG VO GII TON * Trong Tp ch Ton Tui th 2 s 4 (TTT2(4)), thng 6 nm 2003, mc kt qu Th t ton, chia i mt on thng song song vi mt ng thng cho trc ch bng thc thng, ta da vo mt b : ng thng ni giao im cc ng cho ca hnh thang vi giao im cc cnh bn ko di s chia y ca hnh thang thnh hai phn bng nhau. B ny thng c gi l b Hnh thang. chng minh b , cc bn c th tham kho phn chng minh trong TTT2(4). * bi vit ny, xin nu thm mt s dng ng dng khc ca b Hnh thang. Bi ton 1 : Cho DABC. M, N, P ln lt l cc im trn cc cnh BC, CA, AB. Ni AM, BN, CP ct nhau ti I, J, K (hnh 1). K hiu S l din tch, chng minh rng : Nu SAIN = SBJP = SCKM = SIJK th SAPJI = SBMKJ = SCNIK. Li gii : Gi L l giao im ca CI v NK. T SANI = SIJK => SANI + SAIJ = = SIJK + SAIJ => SNAJ = SKAJ. Ta nhn thy NAJ v KAJ c chung cnh AJ nn khong cch t N v K ti AJ l bng nhau, dn n NK // AJ. Xt hnh thang KNAJ, c hai cnh bn AN x JK = C ; c hai ng cho AK x JN = I, theo b Hnh thang, CI ct NK ti trung im ca NK. Vy L l trung im ca NK (*). T (*) ta chng minh c SCIN = S CIK, m SAIN = S CKM => SCIM = SCIA => IA = IM (**) ( CIM v CIA c chung ng cao h t C ti AM). T (**) => S BIA = S BIM ( BIM v BIA c chung ng cao h t B ti AM). Tng ng vi S BPJ + SAPJI = S IJK + SBJKM hay SAPJI = SBJKM (do S BPJ = SIJK). Hon ton tng t, ta chng minh c tng cp trong ba t gic APJI, BMKJ, CNIK c din tch bng nhau v do din tch ca ba t gic ny bng nhau. * Xt bi ton o ca bi ton dng hnh ch bng thc k trong TTT2(4) ni trn. Bi ton 2 : Cho trc mt on thng AB v trung im M ca n. Ch bng thc thng, hy dng qua im C nm ngoi AB, mt ng thng song song vi AB. Li gii : Phn tch : Gi s dng c ng thng (d) i qua C v song song vi AB (hnh 2). Trn phn ko di ca tia BC, ly mt im S bt k. Gi giao im ca SA v (d) l D, AC ct BD ti O. Theo b Hnh thang, ng thng SO i qua im M, t ta c cch dng. Cch dng : Ly im S nh trn. Ln lt ni AC, SM, cc ng thng ny ct nhau ti O. Ni SA, BO, ct nhau ti D. ng thng (d) i qua C, D chnh l ng thng cn dng : (d) i qua C, (d) // AB. * Kt qu ca bi ton 2 cng c vn dng trong nhiu bi ton dng hnh ch bng thc thng. Bi ton 3 : Cho hnh bnh hnh ABCD vi O l tm. Ch dng thc thng, qua O, hy dng ng thng song song vi mt cnh bt k ca hnh bnh hnh ABCD.

Li gii : Theo bi ton, O ln lt l trung im AC, BD (hnh 3). p dng bi ton 2 cho on thng AC vi O l trung im ca AC v B l im nm ngoi AC, ta hon ton dng c ng thng Bx // AC. Tng t, ta cng dng c ng thng Cy // BD. Gi E l giao im ca Bx, Cy, ta thy ngay OBEC l hnh bnh hnh. Do , nu gi I l giao im ca BC v OE th I l trung im ca BC, mt khc O l trung im ca BD nn OI l ng trung bnh ca DBCD, OI // CD. => OE l ng thng cn dng. Bi ton 4 : Trong mt phng cho trc ng trn (S) v tm O ca n ; mt im M v mt ng thng (d) bt k. Ch bng thc thng, hy dng mt ng thng i qua M song song vi (d). Li gii : p dng c bi ton 2 trong trng hp ny, ta cn xc nh c trn (d) hai im P, Q khc nhau v im N l trung im ca PQ. Ta thc hin nh sau : Trn (d), ly mt im P ty (hnh 4). Qua P, k ct tuyn PAB ti (S). AO, BO ct (S) ln lt ti C, D. CD ct (d) ti Q. Theo tnh cht ca ng trn, ta chng minh c t gic ABCD l hnh bnh hnh c tm l im O. Theo bi ton 3, qua O ta dng c ng thng song song vi AB v d thy ng thng ny ct PQ ti N l trung im ca PQ. n y, ta c th => cch dng ng thng qua M song song vi (d) da vo bi ton 2. Bi tp t gii : Bi ton 5 : Cho trc ng trn (S) v tm O ca n, M l mt im bt k. Ch dng thc thng, hy dng qua M mt ng thng vung gc vi mt ng thng (d) cho trc. Bi ton 6 : Cho t gic ABCD, AD ct BC ti S, AC ct BD ti O. Chng minh rng nu SO i qua trung im M ca AB th SO cng i qua trung im N ca CD v t gic ABCD l hnh thang. MT S DNG TON S DNG PHP PHN TCH A THC THNH NHN T Sau khi xem xong tp ch Ton Tui th 2 s 5 (thng 7 nm 2003), ti rt tm c vi cc bi ton phn tch a thc thnh nhn t. Do ti mnh dn trao i vi bn c v vn vn dng php phn tch a thc thnh nhn t vo gii mt s dng ton bc THCS. 1. Rt gn cc biu thc i s. Bi ton 1 : Rt gn : vi ab 0. Li gii : Bi ton 2 : Rt gn : Li gii : 2. Chng minh bt ng thc Bi ton 3 : Cho ABC vi gc A gc B gc C. Chng minh : Li gii : H AH vung gc vi BC ; BI vung gc vi AC. Ta c AH = ha, BI = hb. D thy 2 tam gic vung AHC v BIC ng dng v chung gc C. => ha/hb = AH/BI = b/a . p dng iu tng t ta c :

V gc A gc B gc C tng ng vi a b c nn (**) ng, tc l (*) c chng minh. 3. Gii phng trnh v bt phng trnh Bi ton 4 : Gii phng trnh : 4x3 - 10x2 + 6x - 1 = 0 (1) Li gii : (1) 4x3 - 2x2 - 8x2 + 4x + 2x - 1 = 0 tng ng 2x2(2x - 1) - 4x(2x - 1) + (2x - 1) = 0 hay (2x - 1)(2x2 - 4x + 1) = 0 Bi ton 5 : Gii phng trnh : Li gii : Ta c : Vy phng trnh (2) c nghim duy nht l x = 3. Bi ton 6 : Gii bt phng trnh : 7x3 - 12x2 - 8 < 0 (3) Li gii : (3) 7x3 - 14x2 + 2x2 - 8 < 0 tng ng vi 7x2(x - 2) + 2(x2 - 4) < 0 hay (x - 2)(7x2 + 2x + 4) < 0 tng ng vi (x - 2)[6x2 + 3 + (x + 1)2] < 0 hay x - 2 < 0 => x < 2. Vy bt phng trnh (3) c nghim l x < 2. 4. Mt s bi ton khc. Bi ton 7 : CMR nu : vi a, b 0 ; a b ; a, b 1/2 th a + b + 3/2 = 1/a + 1/b. Li gii : (*) tng ng : a2b - 2a3b - 2b2 + 4ab2 = b2a - 2ab3 - 2a2 + 4a2b hay : 3ab2 - 3a2b - 2a3b + 2b3a - 2b2 + 2a2 = 0 3ab(b - a) + 2ab(b2 - a2) - 2(b2 - a2) = 0 (b - a)[3ab + 2ab(b + a) - 2(a + b)] = 0 V a b => b - a 0 nn h thc trn tng ng vi : 3ab + 2ab(b + a) - 2(a + b) = 0 Do a.b 0 => 3/2 + a + b - (a + b)/ab = 0 => : a + b + 3/2 = 1/a + 1/b . (pcm). Bi ton 8 : Chng minh : n2 + 11n + 39 khng chia ht cho 49 vi "n thuc N. Li gii : Xt M = n2 + 11n + 39 = n2 + 2n + 9n + 18 + 21 = (n + 2)(n + 9) + 21. C (n + 9) - (n + 2) = 7 => n + 9 v n + 2 cng chia ht cho 7 hoc khng cng chia ht cho 7. - Nu n + 9 v n + 2 cng chia ht cho 7 th (n + 9)(n + 2) chia ht cho 49 m 21 khng chia ht cho 49 nn M khng chia ht cho 49. - Nu n + 9 v n + 2 khng cng chia ht cho 7 th (n + 9)(n + 2) khng chia ht cho 7 m 21 chia ht cho 7 nn M khng chia ht cho 49. Vy n22 + 11n + 39 khng chia ht cho 49. Sau y l mt s bi tp cc bn th vn dng : 1. Tm nghim t nhin ca phng trnh : x6 - x4 + 2x3 + 2x2 = y2. 2. Cho ab 1. Chng minh : 1/(1 + a2) + 1/(1 + b2) 2/(1 + ab). 3. Chng minh rng vi mi s nguyn l n th (n86 - n4 + n2) chia ht cho 1152. CHNG MINH MT S KHNG PHI L S CHNH PHNG Trong chng trnh Ton lp 6, cc em c hc v cc bi ton lin quan ti php chia ht ca mt s t nhin cho mt s t nhin khc 0 v c bit l c gii thiu v s chnh phng, l s t nhin bng bnh phng ca mt s t nhin (chng hn : 0 ; 1 ; 4 ; 9 ;16 ; 25 ; 121 ; 144 ; ). Kt hp cc kin thc trn, cc em c th gii quyt bi ton : Chng minh mt s khng phi l s chnh phng. y cng l mt cch cng c cc kin thc m cc em c hc. Nhng bi ton

ny s lm tng thm lng say m mn ton cho cc em. 1. Nhn ch s tn cng V s chnh phng bng bnh phng ca mt s t nhin nn c th thy ngay s chnh phng phi c ch s tn cng l mt trong cc ch s 0 ; 1 ; 4 ; 5 ; 6 ; 9. T cc em c th gii c bi ton kiu sau y : Bi ton 1 : Chng minh s : n = 20042 + 20032 + 20022 - 20012 khng phi l s chnh phng. Li gii : D dng thy ch s tn cng ca cc s 20042 ; 20032 ; 20022 ; 20012 ln lt l 6 ; 9 ; 4 ; 1. Do s n c ch s tn cng l 8 nn n khng phi l s chnh phng. Ch : Nhiu khi s cho c ch s tn cng l mt trong cc s 0 ; 1 ; 4 ; 5 ; 6 ; 9 nhng vn khng phi l s chnh phng. Khi cc bn phi lu thm mt cht na : Nu s chnh phng chia ht cho s nguyn t p th phi chia ht cho p2. Bi ton 2 : Chng minh s 1234567890 khng phi l s chnh phng. Li gii : Thy ngay s 1234567890 chia ht cho 5 (v ch s tn cng l 0) nhng khng chia ht cho 25 (v hai ch s tn cng l 90). Do s 1234567890 khng phi l s chnh phng. Ch : C th l lun 1234567890 chia ht cho 2 (v ch s tn cng l 0), nhng khng chia ht cho 4 (v hai ch s tn cng l 90) nn 1234567890 khng l s chnh phng. Bi ton 3 : Chng minh rng nu mt s c tng cc ch s l 2004 th s khng phi l s chnh phng. Li gii : Ta thy tng cc ch s ca s 2004 l 6 nn 2004 chia ht cho 3 m khng chia ht 9 nn s c tng cc ch s l 2004 cng chia ht cho 3 m khng chia ht cho 9, do s ny khng phi l s chnh phng. 2. Dng tnh cht ca s d Chng hn cc em gp bi ton sau y : Bi ton 4 : Chng minh mt s c tng cc ch s l 2006 khng phi l s chnh phng. Chc chn cc em s d b chong. Vy bi ton ny ta s phi ngh ti iu g ? V cho gi thit v tng cc ch s nn chc chn cc em phi ngh ti php chia cho 3 hoc cho 9. Nhng li khng gp iu k diu nh bi ton 3. Th th ta ni c iu g v s ny ? Chc chn s ny chia cho 3 phi d 2. T ta c li gii. Li gii : V s chnh phng khi chia cho 3 ch c s d l 0 hoc 1 m thi (coi nh bi tp cc em t chng minh !). Do tng cc ch s ca s l 2006 nn s chia cho 3 d 2. Chng t s cho khng phi l s chnh phng. Tng t cc em c th t gii quyt c 2 bi ton : Bi ton 5 : Chng minh tng cc s t nhin lin tip t 1 n 2005 khng phi l s chnh phng. Bi ton 6 : Chng minh s : n = 20044 + 20043 + 20042 + 23 khng l s chnh phng. By gi cc em theo di bi ton sau ngh ti mt tnh hung mi. Bi ton 7 : Chng minh s : n = 44 + 4444 + 444444 + 44444444 + 15 khng l s chnh phng. Nhn xt : Nu xt n chia cho 3, cc em s thy s d ca php chia s l 1, th l khng bt chc c cch gii ca cc bi ton 3 ; 4 ; 5 ; 6. Nu xt ch s tn cng cc em s thy ch s tn cng ca n l 9 nn khng lm tng t c nh cc bi ton 1 ; 2. S d ca php chia n cho 4 l d thy nht, chnh l 3. Mt s chnh phng khi chia cho 4 s cho s d nh th no nh ? Cc em c th t chng minh v c kt qu : s d ch c th l 0 hoc 1. Nh vy l cc em gii xong bi ton 7. 3. Kp s gia hai s chnh phng lin tip Cc em c th thy rng : Nu n l s t nhin v s t nhin k tha mn n2 < k < (n + 1)2 th k khng l s chnh phng. T cc em c th xt c cc bi ton sau :

Bi ton 8 : Chng minh s 4014025 khng l s chnh phng. Nhn xt : S ny c hai ch s tn cng l 25, chia cho 3 d 1, chia cho 4 cng d 1. Th l tt c cc cch lm trc u khng vn dng c. Cc em c th thy li gii theo mt hng khc. Li gii : Ta c 20032 = 4012009 ; 20042 = 4016016 nn 20032 < 4014025 < 20042. Chng t 4014025 khng l s chnh phng. Bi ton 9 : Chng minh A = n(n + 1)(n + 2)(n + 3) khng l s chnh phng vi mi s t nhin n khc 0. Nhn xt : i vi cc em lm quen vi dng biu thc ny th c th nhn ra A + 1 l s chnh phng (y l bi ton quen thuc vi lp 8). Cc em lp 6, lp 7 cng c th chu kh c li gii. Li gii : Ta c : A + 1 = n(n + 1)(n + 2)(n + 3) + 1 = (n2 + 3n)(n2 + 3n + 2) + 1 = (n2 + 3n)2 + 2(n2 + 3n) +1 = (n2 + 3n +1)2. Mt khc : (n2 + 3n)2 < (n2 + 3n)2 + 2(n2 + 3n) = A. iu ny hin nhin ng v n 1. Chng t : (n2 + 3n)2 < A < A + 1 = (n2 + 3n +1)2. => A khng l s chnh phng. Cc em c th rn luyn bng cch th gii bi ton sau : Bi ton 10 : Hy tm s t nhin n sao cho A = n4 - 2n3 + 3n2 - 2n l s chnh phng. Gi : Ngh n (n2 - n + 1)2. Bi ton 11 : Chng minh s 235 + 2312 + 232003 khng l s chnh phng. Gi : Ngh n php chia cho 3 hoc php chia cho 4. Bi ton 12 : C 1000 mnh ba hnh ch nht, trn mi mnh ba c ghi mt s trong cc s t 2 n 1001 sao cho khng c hai mnh no ghi s ging nhau. Chng minh rng : Khng th ghp tt c cc mnh ba ny lin nhau c mt s chnh phng. Bi ton 13 : Chng minh rng : Tng cc bnh phng ca bn s t nhin lin tip khng th l s chnh phng. Gi : Ngh ti php chia cho 4. Bi ton 14 : Chng minh rng s 333333 + 555555 + 777777 khng l s chnh phng. Gi : Ngh n php chia cho mt chc (?) Bi ton 15 : Lc u c hai mnh ba, mt cu b tinh nghch c cm mt mnh ba ln li x ra lm bn mnh. Cu ta mong rng c lm nh vy n mt lc no s c s mnh ba l mt s chnh phng. Cu ta c thc hin c mong mun khng ? CHNG MINH MT S L S CHNH PHNG Cc bn c gii thiu cc phng php chng minh mt s khng phi l s chnh phng trong TTT2 s 9. Bi vit ny, ti mun gii thiu vi cc bn bi ton chng minh mt s l s chnh phng. Phng php 1 : Da vo nh ngha. Ta bit rng, s chnh phng l bnh phng ca mt s t nhin. Da vo nh ngha ny, ta c th nh hng gii quyt cc bi ton. Bi ton 1 : Chng minh : Vi mi s t nhin n th an = n(n + 1)(n + 2)(n + 3) + 1 l s chnh phng. Li gii : Ta c : an = n(n + 1) (n + 2) (n + 3) + 1 = (n2 + 3n) (n2 + 3n + 2) + 1 = (n2 + 3n)2 + 2(n2 + 3n) + 1 = (n2 + 3n + 1)2 Vi n l s t nhin th n2 + 3n + 1 cng l s t nhin, theo nh ngha, an l s chnh phng.

Bi ton 2 : Chng minh s : l s chnh phng. Li gii : Ta c : Vy : l s chnh phng. Phng php 2 : Da vo tnh cht c bit. Ta c th chng minh mt tnh cht rt c bit : Nu a, b l hai s t nhin nguyn t cng nhau v a.b l mt s chnh phng th a v b u l cc s chnh phng. Bi ton 3 : Chng minh rng : Nu m, n l cc s t nhin tha mn 3m2 + m = 4n2 + n th m - n v 4m + 4n + 1 u l s chnh phng. Li gii : Ta c : 3m2 + m = 4n2 + n tng ng vi 4(m2 - n2) + (m - n) = m2 hay l (m - n)(4m + 4n + 1) = m2 (*) Gi d l c chung ln nht ca m - n v 4m + 4n + 1 th (4m + 4n + 1) + 4(m - n) chia ht cho d => 8m + 1 ch ht cho d. Mt khc, t (*) ta c : m2 chia ht cho d2 => m chia ht cho d. T 8m + 1 chia ht cho d v m chia ht cho d ta c 1 chia ht cho d => d = 1. Vy m - n v 4m + 4n + 1 l cc s t nhin nguyn t cng nhau, tha mn (*) nn chng u l cc s chnh phng. Cui cng xin gi ti cc bn mt s bi ton th v v s chnh phng : 1) Chng minh cc s sau y l s chnh phng : 2) Cho cc s nguyn dng a, b, c i mt nguyn t cng nhau, tha mn : 1/a + 1/b = 1/c. Hy cho bit a + b c l s chnh phng hay khng ? 3) Chng minh rng, vi mi s t nhin n th 3n + 4 khng l s chnh phng. 4) Tm s t nhin n n2 + 2n + 2004 l s chnh phng. 5) Chng minh : Nu : v n l hai s t nhin th a l s chnh phng. CH NG SNG TO KHI GII TON HNH HC Mt vn t ra l nn cu to bi tp ton nh th no (vi mc ch vn dng kin thc, rn luyn k nng, kim tra nng lc ton hc. v.v...) ph hp phng php dy hc i mi theo nh hng tch cc, c lp, sng to. Cu tr li tr nn r rng nu ch nhn xt tnh a dng v phong ph ca h thng bi tp trong sch gio khoa mi. Trong khun kh mt bi bo, do khng th phn tch ht u nhc im ca tng th loi bi tp ton nhm gip hc sinh hc tp ch ng, sng to, tc gi xin trao i vi cc bn ng nghip v vn ny thng qua mt s v d v bi tp hnh hc. Th d 1 : Bi tp kch thch mnh m t duy hc sinh l loi bi tp tnh hung. Ta hy xt bi tp sau (lp 7). Cho im M trn trang giy v hai ng thng d, d ct nhau nhau ngoi trang giy. Hy v ng thng d i qua im M v giao im ca d, d. Ni cch v v gii thch v sao v c nh vy. Tnh hung ca bi tp ny l : Hc sinh phi v mt ng thng i qua hai im, trong mt im cho trc, cn im th hai th cha xc nh c. Hng gii quyt bi ton khng phi l v giao im ca hai ng thng d v d m l tm quan h gia ng thng phi v (ng thng d i qua im M) vi nhng ng thng khc c th v c trn trang giy. Qu trnh m mm dn n cu hnh ba ng cao ng quy trong tam gic, t => cch v.

Li gii (tm tt) mong i l nh sau : Cch v : V ng thng a i qua M v vung gc vi d, a ct d ti A. V ng thng b i qua M v vung gc vi d, b ct d ti B. V ng thng d i qua M v vung gc vi AB, d l ng thng phi v, n i qua giao im ca d v d (giao im ny nm ngoi trang giy) v ba ng cao d, d, d ca tam gic MAB ng quy. Cng c th gii thch nh sau : Gi s giao im ca d v d l C (nm ngoi trang giy). Trong tam gic ABC, hai ng cao a v b ct nhau ti M. Th th ng thng d i qua M (trc tm ca tam gic ABC) v vung gc vi AB phi l ng cao th ba, vy d i qua C. Th d 2 : Ta hy xt bi tp sau (lp 8). Cho hnh vung ABCD, I l trung im ca AB, J l trung im ca BC v K l trung im ca IB. Gi H l chn ng vung gc h t B xung IC. Chng minh rng hai ng thng HJ v HK vung gc vi nhau. Tnh hung t ra i vi hc sinh bi tp ny l : Vi kin thc hc, nn chn phng php no chng minh hai ng thng HJ v HK vung gc vi nhau. Hc sinh c th ngh ti cc hng chng minh sau : HKJ = 90o (?) HK v HJ l hai tia phn gic ca hai gc k b (khng th c !) KHJ = KBJ (?) nh l Py-ta-go thun v o (?) v.v ... Hc sinh loi dn hng chng minh sai, v th cc hng chng minh c trin vng. Li gii (tm tt) mong i l nh sau : Tnh HJ2 : Trong tam gic vung BHC, HJ l trung tuyn ng vi cnh huyn BC. Gi cnh hnh vung l a, ta c : HJ = BC/2 = a / 2, t HJ2 = a2 / 4 HK = IB/2 = a / 4 , t HK2 = a2 / 16 Tnh HK 2 : Trong tam gic vung BHI : Tnh JK2 : Trong tam gic vung BJK : JK2 = BJ2 + BK<SUP.2< sup> , t JK2 = a2/4 + a2 . T cc kt qu trn => JK2 = HJ2 + HK2 v theo nh l Py-ta-go o th tam gicJHK vung gc ti H, tc l HJ vung gc vi HK. Cng c th chng minh theo hng : KHJ = KBJ (v HK = HB, HJ = BJ, KJ chung) => H = B bng 90o, tc l HJ vung gc vi HK. Ch rng, theo chng trnh mi, hc sinh lp 7 cha hc nh l : Trong tam gic vung, ng trung tuyn ng vi cnh huyn bng na cnh huyn. Th d 3 : Ta hy xt bi tp sau (lp 7). Trn hnh v, ngi ta cho bit : AE = CE, BE // CD, ABC = 88o, BCE = 31o. a) Tnh ECD. b) Tnh EDC c) Trong tam gic CDE th cnh no ln nht ? y l mt bi tp d, vn dng nhiu kin thc v c nhiu cch gii khc nhau. Nu kim tra cui nm phn hnh hc lp 7 c ra theo kiu ny th chc chn hc sinh s bc l r rng mc nm vng kin thc c bn, k nng c bn ca mnh v ngay c hc sinh trung bnh, yu cng hi vng gii c hu ht cc cu hi ca bi ton.

Li gii (tm tt) : a) BCD = ABE = 88o (hai gc ng v). ECD = BCD - BCE = 88o - 31o = 57o b) V tam gic EAC cn nn EAB = ECB = 31o. Trong tam gic ABE : AEB = 180o - 88o + 31o = 61o. EDC = AEB - 61o (hai gc ng v). c) Trong tam gic CDE : DEC = 180o - (57o + 61o) = 62 Vy cnh CD ln nht. Cch gii khc : a) V tam gic EAC cn nn EAB = ECB = 31o. Trong tam gic AEB : ABE = 61o. Vi tam gic BEC : gc ABE = 88o l gc ngoi nh B nn gc BEC = 88o - 31o = 57o. V BE // CD nn ECD = BEC = 57o (hai gc so le trong) b) V BE // CD nn EDC = AEB = 61o (hai gc ng v) c) Trong tam gic CDE : DEC = 180o - (57o + 61o) = 62o Vy cnh CD ln nht. MT S PHNG PHP GII PHNG TRNH NGHIM NGUYN Trong qu trnh ging dy v lm ton, ti h thng c mt s phng php gii phng trnh nghim nguyn, hi vng s gip cc em hc sinh bit la chn phng php thch hp khi gii bi ton loi ny. Phng php 1 : a v dng tch Bin i phng trnh v dng : v tri l tch ca cc a thc cha n, v phi l tch ca cc s nguyn. Th d 1 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : y3 - x3 = 91 (1) Li gii : (1) tng ng vi (y - x)(x2 + xy + y2) = 91 (*) V x2 + xy + y2 > 0 vi mi x, y nn t (*) => y - x > 0. Mt khc, 91 = 1 x 91 = 7 x 13 v y - x ; x2 + xy + y2 u nguyn dng nn ta c bn kh nng sau : y - x = 91 v x2 + xy + y2 = 1 ; (I) y - x = 1 v x2 + xy + y2 = 91 ; (II) y - x = 3 v x2 + xy + y2 = 7 ; (III) y - x = 7 v x2 + xy + y2 = 13 ; (IV) n y, bi ton coi nh c gii quyt. Phng php 2 : Sp th t cc n Nu cc n x, y, z, ... c vai tr bnh ng, ta c th gi s x y z ... tm cc nghim tha mn iu kin ny. T , dng php hon v => cc nghim ca phng trnh cho. Th d 2 : Tm nghim nguyn dng ca phng trnh : x + y + z = xyz (2). Li gii : Do vai tr bnh ng ca x, y, z trong phng trnh, trc ht ta xt x y z. V x, y, z nguyn dng nn xyz 0, do x y z => xyz = x + y + z 3z => xy 3 => xy thuc {1 ; 2 ; 3}. Nu xy = 1 => x = y = 1, thay vo (2) ta c : 2 + z = z, v l. Nu xy = 2, do x y nn x = 1 v y = 2, thay vo (2), => z = 3. Nu xy = 3, do x y nn x = 1 v y = 3, thay vo (2), => z = 2.

Vy nghim nguyn dng ca phng trnh (2) l cc hon v ca (1 ; 2 ; 3). Th d 3 : Tm nghim nguyn dng ca phng trnh : 1/x + 1/y + 1/z = 2 (3) Li gii : Do vai tr bnh ng ca x, y, z, trc ht ta xt x y z. Ta c : 2 = 1/x + 1/y + 1/z 3.1/x => x 3/2 => x = 1. Thay x = 1 vo (3) ta c : 1/y + 1/z + 1 = 2 => 1 = 1/y + 1/z 2/y => y 2 => y = 1 => 1/z = 0 (v l) hoc y = 2 => 1/z = 2 => z = 2. Vy nghim nguyn dng ca phng trnh (3) l cc hon v ca (1 ; 2 ; 2). Phng php 3 : S dng tnh cht chia ht Phng php ny s dng tnh cht chia ht chng minh phng trnh v nghim hoc tm nghim ca phng trnh. Th d 4 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : x2 - 2y2 = 5 (4) Li gii : T phng trnh (4) ta => x phi l s l. Thay x = 2k + 1 (k thuc Z) vo (4), ta c : 4k2 +4k + 1 - 2y2 = 5 tng ng 2(k2 + k - 1) = y2 => y2 l s chn => y l s chn. t y = 2t (t thuc Z), ta c : 2(k2 + k - 1) = 4t2 tng ng k(k + 1) = 2t2 + 1 (**) Nhn xt : k(k + 1) l s chn, 2t2 + 1 l s l => phng trnh (**) v nghim. Vy phng trnh (4) khng c nghim nguyn. Th d 5 : Chng minh rng khng tn ti cc s nguyn x, y, z tha mn : x3 + y3 + z3 = x + y + z + 2000 (5) Li gii : Ta c x3 - x = (x - 1).x.(x + 1) l tch ca 3 s nguyn lin tip (vi x l s nguyn). Do : x3 x chia ht cho 3. Tng t y3 - y v z3 - z cng chia ht cho 3. T ta c : x3 + y3 + z3 - x - y - z chia ht cho 3. V 2000 khng chia ht cho 3 nn x3 + y3 + z3 - x - y - z 2000 vi mi s nguyn x, y, z tc l phng trnh (5) khng c nghim nguyn. Th d 6 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : xy + x - 2y = 3 (6) Li gii : Ta c (6) tng ng y(x - 2) = - x + 3. V x = 2 khng tha mn phng trnh nn (6) tng ng vi: y = (-x + 3)/(x - 2) tng ng y = -1 + 1/(x - 2). Ta thy : y l s nguyn tng ng vi x - 2 l c ca 1 hay x - 2 = 1 hoc x - 2 = -1 tng ng vi x = 1 hoc x = 3. T ta c nghim (x ; y) l (1 ; -2) v (3 ; 0). Ch : C th dng phng php 1 gii bi ton ny, nh a phng trnh (6) v dng : x(y + 1) 2(y + 1) = 1 tng ng (x - 2)(y + 1) = 1. Phng php 4 : S dng bt ng thc Dng bt ng thc nh gi mt n no v t s nh gi ny => cc gi tr nguyn ca n

ny. Th d 7 : Tm nghim nguyn ca phng trnh : x2 - xy + y2 = 3 (7) Li gii : (7) tng ng vi (x - y/2)2 = 3 - 3y2/4 V (x - y/2)2 0 => 3 - 4y2/4 0 => -2 y 2 . Ln lt thay y = -2 ; 2 ; -1 ; 1 ; 0 vo phng trnh tnh x. Ta c cc nghim nguyn ca phng trnh l : (x ; y) thuc {(-1 ; -2) ; (1 ; 2) ; (-2 ; -1) ; (2 ; 1) ; (-1 ; 1) ; (1 ; -1)}. Chc chn cn nhiu phng php gii phng trnh nghim nguyn v cn nhiu th d hp dn khc. Mong cc bn tip tc trao i v vn ny. Cc bn cng th gii mt s phng trnh nghim nguyn sau y : Bi 1 : Gii cc phng trnh nghim nguyn : a) x2 - 4 xy = 23 ; b) 3x - 3y + 2 = 0 ; c) 19x2 + 28y2 =729 ; d) 3x2 + 10xy + 8y2 = 96. Bi 2 : Tm x, y nguyn dng tha mn : a) 4xy - 3(x + y) = 59 ; b) 5(xy + yz + zx) = 4xyz ; c) xy/z + yz/x + zx/y = 3 ; d) 1/x + 1/y + 1/z = 1/1995. TM CH S TN CNG Tm ch s tn cng ca mt s t nhin l dng ton hay. a s cc ti liu v dng ton ny u s dng khi nim ng d, mt khi nim tru tng v khng c trong chng trnh. V th c khng t hc sinh, c bit l cc bn lp 6 v lp 7 kh c th hiu v tip thu c. Qua bi vit ny, ti xin trnh by vi cc bn mt s tnh cht v phng php gii bi ton tm ch s tn cng, ch s dng kin thc THCS. Chng ta xut pht t tnh cht sau : Tnh cht 1 : a) Cc s c ch s tn cng l 0, 1, 5, 6 khi nng ln ly tha bc bt k th ch s tn cng vn khng thay i. b) Cc s c ch s tn cng l 4, 9 khi nng ln ly tha bc l th ch s tn cng vn khng thay i. c) Cc s c ch s tn cng l 3, 7, 9 khi nng ln ly tha bc 4n (n thuc N) th ch s tn cng l 1. d) Cc s c ch s tn cng l 2, 4, 8 khi nng ln ly tha bc 4n (n thuc N) th ch s tn cng l 6. Vic chng minh tnh cht trn khng kh, xin dnh cho bn c. Nh vy, mun tm ch s tn cng ca s t nhin x = am, trc ht ta xc nh ch s tn cng ca a. - Nu ch s tn cng ca a l 0, 1, 5, 6 th x cng c ch s tn cng l 0, 1, 5, 6. - Nu ch s tn cng ca a l 3, 7, 9, v am = a4n + r = a4n.ar vi r = 0, 1, 2, 3 nn t tnh cht 1c => ch s tn cng ca x chnh l ch s tn cng ca ar. - Nu ch s tn cng ca a l 2, 4, 8, cng nh trng hp trn, t tnh cht 1d => ch s tn cng ca x chnh l ch s tn cng ca 6.ar.

Bi ton 1 : Tm ch s tn cng ca cc s : a) 799 b) 141414 c) 4567 Li gii : a) Trc ht, ta tm s d ca php chia 99 cho 4 : 99 - 1 = (9 - 1)(98 + 97 + + 9 + 1) chia ht cho 4 => 99 = 4k + 1 (k thuc N) => 799 = 74k + 1 = 74k.7 Do 74k c ch s tn cng l 1 (theo tnh cht 1c) => 799 c ch s tn cng l 7. b) D thy 1414 = 4k (k thuc N) => theo tnh cht 1d th 141414 = 144k c ch s tn cng l 6. c) Ta c 567 - 1 chia ht cho 4 => 567 = 4k + 1 (k thuc N) => 4567 = 44k + 1 = 44k.4, theo tnh cht 1d, 44k c ch s tn cng l 6 nn 4567 c ch s tn cng l 4. Tnh cht sau c => t tnh cht 1. Tnh cht 2 : Mt s t nhin bt k, khi nng ln ly tha bc 4n + 1 (n thuc N) th ch s tn cng vn khng thay i. Ch s tn cng ca mt tng cc ly tha c xc nh bng cch tnh tng cc ch s tn cng ca tng ly tha trong tng. Bi ton 2 : Tm ch s tn cng ca tng S = 21 + 35 + 49 + + 20048009. Li gii : Nhn xt : Mi ly tha trong S u c s m khi chia cho 4 th d 1 (cc ly tha u c dng n4(n 2) + 1, n thuc ,2, 3, , 2004-). Theo tnh cht 2, mi ly tha trong S v cc c s tng ng u c ch s tn cng ging nhau, bng ch s tn cng ca tng : (2 + 3 + + 9) + 199.(1 + 2 + + 9) + 1 + 2 + 3 + 4 = 200(1 + 2 + + 9) + 9 = 9009. Vy ch s tn cng ca tng S l 9. T tnh cht 1 tip tc => tnh cht 3. Tnh cht 3 : a) S c ch s tn cng l 3 khi nng ln ly tha bc 4n + 3 s c ch s tn cng l 7 ; s c ch s tn cng l 7 khi nng ln ly tha bc 4n + 3 s c ch s tn cng l 3. b) S c ch s tn cng l 2 khi nng ln ly tha bc 4n + 3 s c ch s tn cng l 8 ; s c ch s tn cng l 8 khi nng ln ly tha bc 4n + 3 s c ch s tn cng l 2. c) Cc s c ch s tn cng l 0, 1, 4, 5, 6, 9, khi nng ln ly tha bc 4n + 3 s khng thay i ch s tn cng. Bi ton 3 : Tm ch s tn cng ca tng T = 23 + 37 + 411 + + 20048011. Li gii : Nhn xt : Mi ly tha trong T u c s m khi chia cho 4 th d 3 (cc ly tha u c dng n4(n 2) + 3, n thuc ,2, 3, , 2004-). Theo tnh cht 3 th 23 c ch s tn cng l 8 ; 37 c ch s tn cng l 7 ; 411 c ch s tn cng l 4; Nh vy, tng T c ch s tn cng bng ch s tn cng ca tng : (8 + 7 + 4 + 5 + 6 + 3 + 2 + 9) + 199.(1 + 8 + 7 + 4 + 5 + 6 + 3 + 2 + 9) + 1 + 8 + 7 + 4 = 200(1 + 8 + 7 + 4 + 5 + 6 + 3 + 2 + 9) + 8 + 7 + 4 = 9019. Vy ch s tn cng ca tng T l 9. * Trong mt s bi ton khc, vic tm ch s tn cng dn n li gii kh c o. Bi ton 4 : Tn ti hay khng s t nhin n sao cho n2 + n + 1 chia ht cho 19952000. Li gii : 19952000 tn cng bi ch s 5 nn chia ht cho 5. V vy, ta t vn l liu n2 + n + 1 c chia ht cho 5 khng ? Ta c n2 + n = n(n + 1), l tch ca hai s t nhin lin tip nn ch s tn cng ca n2 + n ch c th l 0 ; 2 ; 6 => n2 + n + 1 ch c th tn cng l 1 ; 3 ; 7 => n2 + n + 1 khng chia ht cho 5.

Vy khng tn ti s t nhin n sao cho n2 + n + 1 chia ht cho 19952000. S dng tnh cht mt s chnh phng ch c th tn cng bi cc ch s 0 ; 1 ; 4 ; 5 ; 6 ; 9, ta c th gii c bi ton sau : Bi ton 5 : Chng minh rng cc tng sau khng th l s chnh phng : a) M = 19k + 5k + 1995k + 1996k (vi k chn) b) N = 20042004k + 2003 S dng tnh cht mt s nguyn t ln hn 5 ch c th tn cng bi cc ch s 1 ; 3 ; 7 ; 9, ta tip tc gii quyt c bi ton : Bi ton 6 : Cho p l s nguyn t ln hn 5. Chng minh rng : p8n +3.p4n - 4 chia ht cho 5. * Cc bn hy gii cc bi tp sau : Bi 1 : Tm s d ca cc php chia : a) 21 + 35 + 49 + + 20038005 cho 5 b) 23 + 37 + 411 + + 20038007 cho 5 Bi 2 : Tm ch s tn cng ca X, Y : X = 22 + 36 + 410 + + 20048010 Y = 28 + 312 + 416 + + 20048016 Bi 3 : Chng minh rng ch s tn cng ca hai tng sau ging nhau : U = 21 + 35 + 49 + + 20058013 V = 23 + 37 + 411 + + 20058015 Bi 4 : Chng minh rng khng tn ti cc s t nhin x, y, z tha mn : 19x + 5y + 1980z = 1975430 + 2004. THM CC PHNG PHP GII PHNG TRNH NGIM NGUYN Sau bi Mt s phng php gii phng trnh nghim nguyn ca c gio Nguyn Th L Huyn (TTT2 s 14), rt nhiu bn b sung thm cc phng php khc hoc minh ha bng nhiu bi ton kh th v. K ny, ta son tng hp gii thiu tip mt s phng php t cc bi gi v ca nhm gio vin Ton, trng THCS Phan Bi Chu, Hi Dng, nh gio Minh Trn, phng gio dc Hng Thu, Tha Thin, Hu ; Phan Tun Dng, 9A, THCS Phong Bc, K Anh ; Dng Ngc Tuyn, 9B, THCS Hong Xun Hn, c Th, H Tnh ; Dng Mnh Linh, 9A2, THCS L Qu n, Yn, Nam nh bn c cng tham kho. Phng php 5 : a v dng tng Bin i phng trnh v dng : v tri l tng ca cc bnh phng, v phi l tng ca cc s chnh phng. Th d 8 : Tm nghim nguyn ca phng trnh x2 + y2 - x - y = 8 (8) Li gii : (8) <=> 4x2 + 4y2 - 4x - 4y = 32 <=> (4x2 - 4x + 1) + (4y2 - 4y + 1) = 34 <=> |2x - 1|2 + |2y - 1|2 = 32 + 52. Bng phng php th chn ta thy 34 ch c duy nht mt dng phn tch thnh tng ca hai s chnh phng 32 v 52. Do phng trnh tha mn ch trong hai kh nng : Gii cc h trn => phng trnh (8) c bn nghim nguyn l (x ; y) ,2 ; 3) ; (3 ; 2) ; (-1 ; -2) ; (-2 ; 1)} Phng php 6 : li v hn Th d 9 : Tm nghim nguyn ca phng trnh x2 - 5y2 = 0 (9) Li gii : Gi s (x0 ; y0) l nghim ca (9) th : x02 - 5y02 = 0 => x0 chia ht cho 5, t x0 = 5x1 ; (x1 Z), ta c

: 25x12 - 5y02 = 0 <=> 5x12 - y02 = 0 => y0 chia ht cho 5, t y0 = 5y1 ; (y1 Z). T ta c : 5x12 - 25y12 = 0 <=> x12 - 5y12 = 0. Vy nu (x0 ; y0) l nghim nguyn ca (9) th (x0/5 ; y0/5) cng l nghim nguyn ca (9). Tip tc lp lun tng t, ta c vi k nguyn dng bt k, cng l nghim nguyn ca (9) hay x0 v y0 u chia ht cho 5k vi mi k l s nguyn dng ty . iu ny ch xy ra khi x0 = y0 = 0. Vy phng trnh (9) c nghim duy nht l x = y = 0. Phng php 7 : xt ch s tn cng Th d 10 : Tm nghim nguyn dng ca phng trnh 1! + 2! + ... + x! = y2 (10) Li gii : Cho x ln lt bng 1 ; 2 ; 3 ; 4, ta c ngay 2 nghim nguyn dng (x ; y) ca phng trnh (10) l (1 ; 1) v (3 ; 3). Nu x > 4 th d thy k! vi k > 4 u c ch s tn cng bng 0 1! + 2! + 3 ! + 4! + 5! + ... + x! = 33 + 5! + ... + x! c ch s tn cng bng 3. Mt khc v phi l s chnh phng nn khng th c ch s tn cng l 3. Vy phng trnh (10) ch c hai nghim nguyn dng (x ; y) ,(1 ; 1) ; (3 ; 3)-. Th d 11 : Tm x, y nguyn dng tha mn phng trnh : x2 + x - 1 = 32y + 1 (11) Li gii : Cho x cc gi tr t 0 n 9, d dng xc nh c ch s tn cng ca x2 + x - 1 ch nhn cc gi tr 1 ; 5 ; 9. Mt khc, ta thy 32y + 1 l ly tha bc l ca 3 nn ch s tn cng ca n ch c th l 3 hoc 7, khc vi 1 ; 5 ; 9. Vy (11) khng th xy ra. Ni cch khc, phng trnh (11) khng c nghim nguyn dng. Bi ton ny cng c th gii bng phng php s dng tnh cht chia ht. Phng php 8 : S dng tnh cht nghim ca phng trnh bc hai Bin i phng trnh v dng phng trnh bc hai ca n, coi cc n khc l tham s, s dng cc tnh cht v nghim ca phng trnh bc 2 xc nh gi tr ca cc tham s. Th d 12 : Gii phng trnh nghim nguyn : 3x2 + y2 + 4xy + 4x + 2y + 5 = 0 (12) Li gii : (12) y2 + (4x + 2)y + 3x2 + 4x + 5 = 0 Ta thy nu phng trnh c nghim th y nguyn => - 4x - 2 nguyn, m x nguyn nn nguyn => 'y = x2 - 4 = n2 vi n Z, dng phng php 1 (a v dng tch) => (x + n)(x - n) = 4, ta xc nh c x = 2 v x = -2 . Vy phng trnh (12) c hai nghim nguyn (x ; y) ,(2 ;-5); (-2 ; 3)}. Th d 13 : Tm nghim nguyn ca phng trnh x2 - (y + 5)x + 5y + 2 = 0 (13) Li gii : Gi s phng trnh n x c nghim nguyn x1, x2 th theo nh l Vi-t ta c : => (x1 - 5)(x2 - 5) = 2 = 1.2 = (-1)(-2) => x1 + x2 = 13 hoc x1 + x2 = 7 => y = 8 hoc y = 2, thay vo (13), phng trnh ny c 4 nghim : (x ; y) ,(7 ; 8) ; (6 ; 8) ; (4 ; 2) ; (3 ; 2)}. Ch : Mt s phng php m cc bn gi l phng php gii phng trnh nghim nguyn nhng chng ti thy khng phi l c trng cho phng trnh nghim nguyn nn khng gii thiu. Chng hn c bn nu phng php chng minh nghim duy nht vi th d gii phng trnh nghim nguyn 2x + 5x = 7x. C bn vit phng trnh v dng phng trnh bc 2 n x ri t iu kin x 0 c min gi tr ca y, phng php ny thc ra c trnh by th d 7, tuy khng vit bit thc x. Cc bn c th lm thm mt s bi tp : Bi 1 : Tm x, y nguyn tha mn cc phng trnh :

a) 5x2 - 4xy + y2 = 169 b) 3x = 4y + 1 Bi 2 : Tm nghim nguyn ca cc phng trnh : a) 5x + 12x = 13x b) y4 = x6 + 3x3 + 1 Bi 3 : Chng minh rng phng trnh 25t = 2t5 + 1997 khng c nghim nguyn. <B.BI b :< 4>Tm nghim nguyn ca phng trnh x3 - 3y3 - 9z3 = 0. Bi 5 : Tm nghim nguyn ca phng trnh 2x2 + 2y2 - 2xy + x + y - 10 = 0. TM CC CH S Tip theo TTT2 s 15, chng ti xin c tip tc trao i vi bn c v cc bi ton tm hai ch s tn cng ; tm ba ch s tn cng ca mt s t nhin. * Tm hai ch s tn cng Nhn xt : Nu x N v x = 100k + y, trong k ; y N th hai ch s tn cng ca x cng chnh l hai ch s tn cng ca y. Hin nhin l y x. Nh vy, n gin vic tm hai ch s tn cng ca s t nhin x th thay vo ta i tm hai ch s tn cng ca s t nhin y (nh hn). R rng s y cng nh th vic tm cc ch s tn cng ca y cng n gin hn. T nhn xt trn, ta xut phng php tm hai ch s tn cng ca s t nhin x = am nh sau : Trng hp 1 : Nu a chn th x = am 2m. Gi n l s t nhin sao cho an - 1 25. Vit m = pn + q (p ; q N), trong q l s nh nht aq 4 ta c : x = am = aq(apn - 1) + aq. V an - 1 25 => apn - 1 25. Mt khc, do (4, 25) = 1 nn aq(apn - 1) 100. Vy hai ch s tn cng ca am cng chnh l hai ch s tn cng ca aq. Tip theo, ta tm hai ch s tn cng ca aq. Trng hp 2 : Nu a l , gi n l s t nhin sao cho an - 1 100. Vit m = un + v (u ; v N, 0 v < n) ta c : x = am = av(aun - 1) + av. V an - 1 100 => aun - 1 100. Vy hai ch s tn cng ca am cng chnh l hai ch s tn cng ca av. Tip theo, ta tm hai ch s tn cng ca av. Trong c hai trng hp trn, cha kha gii c bi ton l chng ta phi tm c s t nhin n. Nu n cng nh th q v v cng nh nn s d dng tm hai ch s tn cng ca aq v av. Bi ton 7 : Tm hai ch s tn cng ca cc s : a) a2003 b) 799 Li gii : a) Do 22003 l s chn, theo trng hp 1, ta tm s t nhin n nh nht sao cho 2n - 1 25. Ta c 210 = 1024 => 210 + 1 = 1025 25 => 220 - 1 = (210 + 1)(210 - 1) 25 => 23(220 - 1) 100. Mt khc : 22003 = 23(22000 - 1) + 23 = 23((220)100 - 1) + 23 = 100k + 8 (k N). Vy hai ch s tn cng ca 22003 l 08. b) Do 799 l s l, theo trng hp 2, ta tm s t nhin n b nht sao cho 7n - 1 100. Ta c 74 = 2401 => 74 - 1 100. Mt khc : 99 - 1 4 => 99 = 4k + 1 (k N) Vy 799 = 74k + 1 = 7(74k - 1) + 7 = 100q + 7 (q N) tn cng bi hai ch s 07. Bi ton 8 : Tm s d ca php chia 3517 cho 25.

Li gii : Trc ht ta tm hai ch s tn cng ca 3517. Do s ny l nn theo trng hp 2, ta phi tm s t nhin n nh nht sao cho 3n - 1 100. Ta c 310 = 95 = 59049 => 310 + 1 50 => 320 - 1 = (310 + 1) (310 - 1) 100. Mt khc : 516 - 1 4 => 5(516 - 1) 20 => 517 = 5(516 - 1) + 5 = 20k + 5 =>3517 = 320k + 5 = 35(320k - 1) + 35 = 35(320k - 1) + 243, c hai ch s tn cng l 43. Vy s d ca php chia 3517 cho 25 l 18. Trong trng hp s cho chia ht cho 4 th ta c th tm theo cch gin tip. Trc tin, ta tm s d ca php chia s cho 25, t suy ra cc kh nng ca hai ch s tn cng. Cui cng, da vo gi thit chia ht cho 4 chn gi tr ng. Cc th d trn cho thy rng, nu a = 2 hoc a = 3 th n = 20 ; nu a = 7 th n = 4. Mt cu hi t ra l : Nu a bt k th n nh nht l bao nhiu ? Ta c tnh cht sau y (bn c t chng minh). Tnh cht 4 : Nu a N v (a, 5) = 1 th a20 - 1 25. Bi ton 9 : Tm hai ch s tn cng ca cc tng : a) S1 = 12002 + 22002 + 32002 + ... + 20042002 b) S2 = 12003 + 22003 + 32003 + ... + 20042003 Li gii : a) D thy, nu a chn th a2 chia ht cho 4 ; nu a l th a100 - 1 chia ht cho 4 ; nu a chia ht cho 5 th a2 chia ht cho 25. Mt khc, t tnh cht 4 ta suy ra vi mi a N v (a, 5) = 1 ta c a100 - 1 25. Vy vi mi a N ta c a2(a100 - 1) 100. Do S1 = 12002 + 22(22000 - 1) + ... + 20042(20042000 - 1) + 22 + 32 + ... + 20042. V th hai ch s tn cng ca tng S1 cng chnh l hai ch s tn cng ca tng 12 + 22 + 32 + ... + 20042. p dng cng thc : 12 + 22 + 32 + ... + n2 = n(n + 1)(2n + 1)/6 =>12 + 22 + ... + 20042 = 2005 x 4009 x 334 = 2684707030, t n cng l 30. Vy hai ch s tn cng ca tng S1 l 30. b) Hon ton tng t nh cu a, S2 = 12003 + 23(22000 - 1) + ... + 20043(20042000 - 1) + 23 + 33 + 20043. V th, hai ch s tn cng ca tng S2 cng chnh l hai ch s tn cng ca 13 + 23 + 33 + ... + 20043. p dng cng thc : => 13 + 23 + ... + 20043 = (2005 x 1002)2 = 4036121180100, t n cng l 00. Vy hai ch s tn cng ca tng S2 l 00. Tr li bi ton 5 (TTT2 s 15), ta thy rng c th s dng vic tm ch s tn cng nhn bit mt s khng phi l s chnh phng. Ta cng c th nhn bit iu thng qua vic tm hai ch s tn cng. Ta c tnh cht sau y (bn c t chng minh). Tnh cht 5 : S t nhin A khng phi l s chnh phng nu : + A c ch s tn cng l 2, 3, 7, 8 ; + A c ch s tn cng l 6 m ch s hng chc l ch s chn ; + A c ch s hng n v khc 6 m ch s hng chc l l ; + A c ch s hng n v l 5 m ch s hng chc khc 2 ; + A c hai ch s tn cng l l. Bi ton 10 : Cho n N v n - 1 khng chia ht cho 4. Chng minh rng 7n + 2 khng th l s chnh phng. Li gii : Do n - 1 khng chia ht cho 4 nn n = 4k + r (r ,0, 2, 3-). Ta c 74 - 1 = 2400 100. Ta vit

7n + 2 = 74k + r + 2 = 7r(74k - 1) + 7r + 2. Vy hai ch s tn cng ca 7n + 2 cng chnh l hai ch s tn cng ca 7r + 2 (r = 0, 2, 3) nn ch c th l 03, 51, 45. Theo tnh cht 5 th r rng 7n + 2 khng th l s chnh phng khi n khng chia ht cho 4. TIM CC CH S ... (tip theo k trc) * Tm ba ch s tn cng Nhn xt : Tng t nh trng hp tm hai ch s tn cng, vic tm ba ch s tn cng ca s t nhin x chnh l vic tm s d ca php chia x cho 1000. Nu x = 1000k + y, trong k ; y N th ba ch s tn cng ca x cng chnh l ba ch s tn cng ca y (y x). Do 1000 = 8 x 125 m (8, 125) = 1 nn ta xut phng php tm ba ch s tn cng ca s t nhin x = am nh sau : Trng hp 1 : Nu a chn th x = am chia ht cho 2m. Gi n l s t nhin sao cho an - 1 chia ht cho 125. Vit m = pn + q (p ; q N), trong q l s nh nht aq chia ht cho 8 ta c : x = am = aq(apn - 1) + aq. V an - 1 chia ht cho 125 => apn - 1 chia ht cho 125. Mt khc, do (8, 125) = 1 nn aq(apn - 1) chia ht cho 1000. Vy ba ch s tn cng ca am cng chnh l ba ch s tn cng ca aq. Tip theo, ta tm ba ch s tn cng ca aq. Trng hp 2 : Nu a l , gi n l s t nhin sao cho an - 1 chia ht cho 1000. Vit m = un + v (u ; v N, 0 v < n) ta c : x = am = av(aun - 1) + av. V an - 1 chia ht cho 1000 => aun - 1 chia ht cho 1000. Vy ba ch s tn cng ca am cng chnh l ba ch s tn cng ca av. Tip theo, ta tm ba ch s tn cng ca av. Tnh cht sau c suy ra t tnh cht 4. Tnh cht 6 : Nu a N v (a, 5) = 1 th a100 - 1 chia ht cho 125. Chng minh : Do a20 - 1 chia ht cho 25 nn a20, a40, a60, a80 khi chia cho 25 c cng s d l 1 => a20 + a40 + a60 + a80 + 1 chia ht cho 5. Vy a100 - 1 = (a20 - 1)( a80 + a60 + a40 + a20 + 1) chia ht cho 125. Bi ton 11 : Tm ba ch s tn cng ca 123101. Li gii : Theo tnh cht 6, do (123, 5) = 1 => 123100 - 1 chia ht cho 125 (1). Mt khc : 123100 - 1 = (12325 - 1)(12325 + 1)(12350 + 1) => 123100 - 1 chia ht cho 8 (2). V (8, 125) = 1, t (1) v (2) suy ra : 123100 - 1 chi ht cho 1000 => 123101 = 123(123100 - 1) + 123 = 1000k + 123 (k N). Vy 123101 c ba ch s tn cng l 123. Bi ton 12 : Tm ba ch s tn cng ca 3399...98. Li gii : Theo tnh cht 6, do (9, 5) = 1 => 9100 - 1 chi ht cho 125 (1). Tng t bi 11, ta c 9100 - 1 chia ht cho 8 (2). V (8, 125) = 1, t (1) v (2) suy ra : 9100 - 1 chia ht cho 1000 => 3399...98 = 9199...9 = 9100p + 99 =

999(9100p - 1) + 999 = 1000q + 999 (p, q N). Vy ba ch s tn cng ca 3399...98 cng chnh l ba ch s tn cng ca 999. Li v 9100 - 1 chia ht cho 1000 => ba ch s tn cng ca 9100 l 001 m 999 = 9100 : 9 => ba ch s tn cng ca 999 l 889 (d kim tra ch s tn cng ca 999 l 9, sau da vo php nhn xc nh ). Vy ba ch s tn cng ca 3399...98 l 889. Nu s cho chia ht cho 8 th ta cng c th tm ba ch s tn cng mt cch gin tip theo cc bc : Tm d ca php chia s cho 125, t suy ra cc kh nng ca ba ch s tn cng, cui cng kim tra iu kin chia ht cho 8 chn gi tr ng. Bi ton 13 : Tm ba ch s tn cng ca 2004200. Li gii : do (2004, 5) = 1 (tnh cht 6) => 2004100 chia cho 125 d 1 => 2004200 = (2004100)2 chia cho 125 d 1 => 2004200 ch c th tn cng l 126, 251, 376, 501, 626, 751, 876. Do 2004200 chia ht cho 8 nn ch c th tn cng l 376. T phng php tm hai v ba ch s tn cng trnh by, chng ta c th m rng tm nhiu hn ba ch s tn cng ca mt s t nhin. Sau y l mt s bi tp vn dng : Bi 1 : Chng minh 1n + 2n + 3n + 4n chia ht cho 5 khi v ch khi n khng chia ht cho 4. Bi 2 : Chng minh 920002003, 720002003 c ch s tn cng ging nhau. Bi 3 : Tm hai ch s tn cng ca : a) 3999 b) 111213 Bi 4 : Tm hai ch s tn cng ca : S = 23 + 223 + ... + 240023 Bi 5 : Tm ba ch s tn cng ca : S = 12004 + 22004 + ... + 20032004 Bi 6 : Cho (a, 10) = 1. Chng minh rng ba ch s tn cng ca a101 cng bng ba ch s tn cng ca a. Bi 7 : Cho A l mt s chn khng chia ht cho 10. Hy tm ba ch s tn cng ca A200. Bi 8 : Tm ba ch s tn cng ca s : 199319941995 ...2000 Bi 9 : Tm su ch s tn cng ca 521. MT PHNG PHP TH V GII BI TON TNH GC Cc bi ton v tnh s o gc rt a dng, xut hin nhiu trong cc k thi. gii quyt tt dng ton ny c khi phi v hnh ph. Trong bi vit ny, ti xin gii thiu vi cc em phng php v thm hnh ph l tam gic u trong bi ton tnh s o gc. Bi ton 1 : Cho tam gic ABC cn ti A, A = 200. Trn AB ly im D sao cho AD = BC. Tnh BDC. Li gii : Cch 1 : Trn na mt phng c b l ng thng BC, cha im A, dng tam gic u BCE(hnh 1). V tam gic ABC cn ti A, A = 200 nn ABC = ACB = 800. Vy E thuc min trong tam gic ABC, suy ra ACE = 200 (1). D thy ABE = ACE (c.c.c) nn BAE = CAE = A / 2 = 100 (2). T (1) suy ra A = ACE = 200 suy ra DAC = ECA (c.g.c), kt hp vi (2) suy ta ACD = CAE =

1010. Ta c BDC l gc ngoi ca DAC nn BDC = DAC + DCA = 200 + 100 = 300. Cch 2 : Trn na mt phng c b l ng thng AB, cha im C, dng tam gic u ABI(hnh 2). V ABC cn ti A, A = 200 nn AI = AB = AC ; CAI = 400 ; IBC = 200 suy ra ACI = 700(ACI cn ti A) suy ra BCI = 1500 Li c ADC = BCI (c.g.c) Suy ra ADC = BCI = 1500 suy ra BDC = 300. Bi ton 2 ( thi v nh ton Nam T nm 1983) : Cho tam gic ABC cn ti A, A = 800. min trong tam gic ly im I sao cho IBC = 100 ; ICB = 300. Tnh AIB. Li gii : Trn na mt phng c b l ng thng BC, cha im A, dng tam gic u BCE(hnh 3). V ABC cn ti A, nn A = 800 nn ABC = ACB = 500 suy ra ABE = ACE = 100 ; im A thuc min trong tam gic BCE. D dng chng minh c AEB = ICB (g.c.g) suy ra BA = BI suy ra ABI cn ti B, c ABI = 500 100 = 400 suy ra AIB = 700. Bi ton 3 : Cho tam gic ABC cn ti A, A = 1000. Trn cnh AB ko di v pha B, ly im E sao cho AE = BC. Tnh AEC. Li gii : Trn na mt phng c b l ng thng AE, cha im C, dng tam gic u AEF(hnh 4). V ABC cn ti A, A = 1000 nn ABC = 400 ; tia AF nm gia hai tia AE, AC Suy ra CAF = 400 suy ra ABC = CAF (c.g.c) Suy ra AC = FC suy ra AEC = FEC (c.c.c) Suy ra AEC = FEC = 1 / 2 AEF = 600 / 2 = 300. Qua mt s bi ton nu trn c th thy, vic v thm hnh ph l tam gic u t ra rt hiu qu i vi bi ton tnh s o gc bi v n to ra cc gc 60o ; to ra nhiu mi quan h bng nhau gia cc cnh, cc gc, cc tam gic, ... Cc bn hy lm thm bi ton sau : Bi ton 4 : Cho tam gic ABC cn ti A, A = 800. Trn AC ly im E, trn BC ly im F sao cho ABE = CAF = 300. Tnh BEF. NH L PY - TA - GO MANG N NHIU BI TON TH V Khi hi mt bn hc sinh lp 8 nm hc 2003-2004 : Nu mt tam gic vung cn c cnh gc vung bng 1 th cnh huyn bng bao nhiu ?, chc bn s lng tng. iu cng d hiu v trong chng trnh mn ton th nm hc 2003-2004 tr v trc, hc sinh lp 8 cha hc cn bc hai. Nhng nu t cu hi cho mt hc sinh lp 7 vo cui hc k I ca nm hc 2003-2004 th bn s tr li : - Qu d ! 12 + 12 = 2, p s l ch g ! nh l Py-ta-go v cn bc hai trong sch gio khoa Ton 7 mi gip ta c thm nhiu kh nng tip cn nhng bi ton th v. 1. Bi ton tnh di on thng V d 1 : Tnh cc di x, y trn hnh 1. Li gii : p dng nh l Py-ta-go vo cc tam gic vung AHC, AHB ta c : x2 = 162 + AH2 ; y2 = 92 + AH2. Do : x2 - y2 = (162+ AH2) - (92 + AH2) = 175 (1) p dng nh l Py-ta-go vo tam gic vung BAC : x2 + y2 = (9 + 16)2 = 625 (2)

T (1) v (2) suy ra x2 = 400 ; y2 = 225. Do : x = 20 ; y = 15. V d 2 : Mt tam gic c di hai cnh bng 3 v 8, gc xen gia bng 60o. Tnh di cnh cn li. Li gii : (hnh 2) Xt tam gic ABC c AB = 8 ; AC = 3. K ng cao AH. Tam gic vung AHB c A = 60o nn AH = AB : 2 = 8 : 2 = 4. Do AC = 3 nn C nm gia A v H v CH = AH - AC = 4 - 3 = 1. p dng nh l Py-ta-go vo cc tam gic vung CHB, AHB ta c : BC2 = BH2 + CH2 = (AB2 - AH2 ) + CH2 = 82 - 42 + 12 = 49. Vy BC = 7. V d 3 : Tnh chu vi ca ng gp khc ABCDEA trn hnh 3. Hng dn : Hy ko di AB v ED cho ct nhau ti I.p dng nh l Py-ta-go vo tam gic vung AIE, ta tnh c AE = 5, do chu vi ng gp khc ABCDEA bng 12. 2. Bi ton tnh din tch tam gic V d 4 : Cho tam gic u ABC c cnh bng 1dm. S no trong cc s sau cho gi tr st nht vi din tch tam gic ABC : 0,4 dm2 ; 0,5 dm2 ; 0,6 dm2 ? Li gii : (hnh 4) K ng cao AH. p dng nh l Py-ta-go vo tam gic vung AHC ta c : AH2 = AC2 - HC2 = 12 - 0,52 = 0,75. Gi tr st nht vi din tch tam gic ABC l 0,4 dm2. Hng dn : Ch rng 10 = 32 + 12 ; 20 = 22 + 42 ; 50 = (3 + 2)2 + (1 + 4)2. Li gii : V thm cc im D, H, E nh trn hnh 5. Ta tnh c SADB = 1,5 ; SBHC = 4 ; SBDEH = 2 ; SAEC = 12,5. Do : SABC = 12,5 - 1,5 - 4 - 2 = 5. Mi cc bn t gii cc bi tp sau : Bi 1 : Mt tam gic vung cn c cnh gc vung bng 2. Cnh huyn ca tam gic c gi tr st nht vi s no trong cc s sau : 2,6 ; 2,7 ; 2,8 ; 3. Bi 2 : Mt tam gic c di hai cnh bng 7 v 5, gc xen gia bng 60o. Tnh di cnh th ba. Bi 3 : Mt tam gic c di hai cnh bng 5 v 6, gc xen gia bng 120o. Tnh di cnh th ba. Bi 4 (bi ton ca Xem Li-) : mt hi ch, ngi ta qung co bn mt ci h hnh tam gic v ba ming t hnh vung dng trn ba cnh (hnh 6). Din tch ba ming t bng 74 acr ; 116 acr ; 370 acr (1acr = 4047m2). Bng qung co khng ni r din tch ca ci h lm nhiu ngi thc mc khng r din tch ln hay nh. Bn hy tm din tch ca h. Hng dn : 74 = 72 + 52 ; 116 = 102 + 42. GII H PHNG TRNH BNG CCH NH GI CC N H phng trnh l mt dng ton thng gp trong cc k thi ca hc sinh lp 9. C nhiu h phng trnh khi gii trc tip s rt phc tp, thm ch khng gii c. Trong mt s trng hp nh vy, ta c th tm cch nh gi gia cc n hoc gia n vi mt s, t xc nh nghim ca h. Phng php ny gi l phng php nh gi cc n. 1. nh gi gia cc n V d 1 ( thi vo khi chuyn Ton Tin, HQG H Ni nm 1996) :

Gii h phng trnh Li gii : iu kin : x 1/2 ; y 1/2. Ta s chng minh x = y. Tht vy : Vy nghim duy nht ca h phng trnh (tha mn iu kin) l : x = y = 1. V d 2 ( thi vo khi chuyn, HSPHN nm 2004) : Tm nghim dng ca h Li gii : Ta s chng minh x = y = z. Do x, y, z c vai tr nh nhau nn khng mt tng qut, gi s x y v x z. (4) V x > 0, y > 0, z > 0 nn : T (1), (2), (4) => 2x2004 = y6 + z6 x6 + z6 = 2y2004 => 2x2004 2y2004 => x y. (5) T (1), (3), (4) => 2x2004 = y6 + z6 y6 + x6 = 2z2004 => 2x2004 2z2004 => x z. (6) T (4), (5), (6) suy ra x = y = z. Thay vo (1) ta c 2x2004 = x6 + x6 = 2x6 suy ra x = 1 (do x > 0). Vy h c nghim dng duy nht : x = y = z = 1. V d 3 : Tm a, b, c bit 4a - b2 = 4b - c2 = 4c - a2 = 1 (*) Li gii : Ta thy ngay a > 0, b > 0, c > 0. Gi s a > b, t (*) ta c : 4a - 4b = b2 - c2 > 0 => b > c (>0) ; 4b - 4c = c2 - a2 > 0 => c > a (>0). => b > c > a tri vi gi thit a > b => a b. Tng t nh trn, nu a < b th cng dn n iu v l. Vy a = b, suy ra : 4a - 4b = b2 - c2 = 0 => b = c => a = b = c. Thay vo (*) ta c : 4a - b2 = 1 <=> 4a - a2 = 1 <=> a2 - 4a + 1 = 0 Gii phng trnh bc hai n a trn ta c hai nghim l ++++++++ Vy h phng trnh (*) c hai nghim : 2. nh gi n vi mt s V d 4 ( thi vo lp 10 chuyn, HQG H Ni 2004) : Bit a > 0, b > 0 v a100 + b100 = a101 + b101 = a102 + b102 (1). Tnh gi tr ca biu thc P = a2004 + b2004. Li gii : Ta s chng minh a = 1, b = 1, t tnh c P. Tht vy, t (1) ta c : a100.(1 - a) = b100.(b - 1) (2) a101.(1 - a) = b101.(b - 1) (3) Tr (2) cho (3) theo tng v ta c : (a100 - a101)(1 - a) = (b100 - b101)(b - 1) <=> a100.(1 - a)2 = b100.(1 - b)(b - 1) <=> a100.(1 - a)2 = - b100.(1 - b)2. (4) Nu a 1, do a > 0 suy ra : a100.(1 - a)2 > 0 - b100.(1 - b)2 tri vi (4) => a = 1 => b = 1 (thay vo (2), b >0). Vy P = 12004 + 12004 = 2. V d 5 : Gii h phng trnh Li gii : Ta s chng minh x = 1. Nhn xt : x, y, z u khc 0. Gi s x > 1 (4).

Tng t, x < 1 cng dn n iu v l. Suy ra x = 1, thay vo (1) v (2) ta c : Vy h c nghim duy nht : x = y = z = 1. Cc bn hy th gii cc h phng trnh sau : THAY I KT LUN CA BI TON HNH HC Trong chng minh hnh hc, vic pht hin cc kt qu tng ng vi kt lun ca bi ton rt c th s a ta n nhng chng minh quen thuc, n gin hn hoc nhng php chng minh c o. y cng l cng vic thng xuyn ca ngi lm ton. Cc bn hy theo di mt s bi ton sau. Bi ton 1 : Cho tam gic ABC c BC < BA, ng phn gic BE v ng trung tuyn BD (E, D thuc AC). ng thng vung gc vi BE qua C ct BE, BD ln lt ti F, G. Chng minh rng ng thng DF chia i on thng GE. Li gii : Gi giao im ca CG vi AB l K v DF vi BC l M. D thy BKC cn ti B, BF l trung trc ca KC suy ra F l trung im ca KC. Theo gi thit, D l trung im ca AC => DF l ng trung bnh ca DCKA => DF // KA hay DM // AB. => DM l ng trung bnh ca DABC => M l trung im ca BC. Xt DBC, F thuc trung tuyn DM nn DF chia i on thng GE <=> GE // BC. Ta s chng minh GE // BC, tht vy : Cch 1 : Ta c AE = AD + DE = CD + DE = CE + 2DE hay CE = AE - 2DE, suy ra Mt khc, v DF // AB, K thuc AB v AK = 2DF nn Vy BG/GD = BK/DF hay GE // BC. Cch 2 : V BE l phn gic ca ABC Vy DE/EC = DG/GB hay GE // BC. Cch 3 : p dng nh l X-va ta c Mt khc MB = MC nn Bi ton 2 : Trn cc cnh AB, BC, CA ca tam gic ABC ln lt ly cc im C1, A1, B1 sao cho cc ng thng AA1, BB1, CC1 ng quy ti O. ng thng qua O song song vi AC ct A1B1 v B1C1 ln lt ti K v M. Chng minh rng OK = OM. Li gii : Qua B v ng thng song song vi AC ct A1B1 v B1C1 ln lt ti K1 v M1. Xt B1K1M1, d thy MK // M1K1 nn OM = OK <=> BM1 = BK1. Ta s chng minh BM1 = BK1, tht vy : AB1C1 ng dng vi BM1C1 suy ra CB1A>sub>1 ng dng vi BK1A1 suy ra Vy : (p dng nh l X-va), suy ra BM1 = BK1. Bi ton 3 : Xt bi 5(20) trang 15.

Hng dn : Do OX = OY nn : XZ = YT <=> OZ = OT. Ta s chng minh OZ = OT. Trc ht, ta chng minh IO1OO2 l hnh bnh hnh bng cch xt 3 trng hp : IBA < 90o ; IBA > 90o ; IBA = 90 o Gi M l giao im ca O1I v CD. Vi IBA < 90o, IBA ni tip (O1), ta c th chng minh c : AIO1 + IBA = 90 o => CIM + ICM = 90 o =>O1I ^ CD ; M OO2 ^ CD => OO2 // O1I. Tng t OO1 // O2I, suy ra IO1OO2 l hnh bnh hnh (bn c t chng minh hai trng hp cn li). T , ta c (xem phn hnh mu) : OO1 = O2I = O2T ; OO2 = O1I = O1Z ; OO1Z = (180o - 2 O1IZ) + OO1I = 360o - OO2I - (180o - 2( OO2</SUB O1IZ)) = 360o OO2MI - (180o - 2 O,sub>2IT) = OO2T => OO1Z = TO2O (c.g.c) => OZ = OT.(Chng minh trn khng cn dng ti kin thc v tam gic ng dng). l Bi tp p dng : 1) T im C ngoi ng trn (O) v hai tip tuyn CA, CB vi ng trn (A, B l cc tip im). ng trn (O1) qua C v tip xc vi AB ti B ct (O) ti M. Chng minh rng AM chia on thng BC thnh hai phn bng nhau. 2) Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). Tip tuyn vi (O) ti B ln lt ct cc tip tuyn vi (O) ti A v C M v N. Qua B v ng thng vung gc vi AC ti P. Chng minh rng BP l phn gic ca MPN. 3) Cho hnh thang ABCD c y ln CD ; AC ct BD ti O, AD ct BC ti I v OI ct AB ti E. ng thng i qua A song song vi BC ct BD ti M v ng thng i qua B song song vi AD ct AC ti N. Chng minh rng : a) MN // AB ; b) AB2 = MN.CD ; c) d) AE = EB. MT PHNG PHP TM GI TR NH NHT V GI TR LN NHT Trong bi vit ny, ti cp n mt dng ton tm gi tr ln nht (GTLN) v gi tr nh nht (GTNN) ca mt biu thc nhiu n, trong cc n l nghim ca nhng phng trnh hoc bt phng trnh cho trc. i vi dng ton ny, ta cn xc nh v gii mt bt phng trnh mt n m n l biu thc cn tm GTLN, GTNN. Bi ton 1 : Tm GTLN v GTNN ca xy bit x v y l nghim ca phng trnh x4 + y4 - 3 = xy(1 - 2xy) Li gii : Ta c x4 + y4 - 3 = xy(1 - 2xy) <=> xy + 3 = x4 + y4 + 2x2y2 <=> xy + 3 = (x2 + y2)2 (1). Do (x2 - y2)2 0 vi mi x, y, d dng suy ra (x2 + y2)2 4(xy)2 vi mi x, y (2). T (1) v (2) ta c : xy + 3 4(xy)2 <=> 4t2 - t - 3 0 (vi t = xy) <=> (t - 1)(4t + 3) 0 Vy : t = xy t GTLN bng 1 <=> x = y = 1 ; t = xy t GTNN bng Bi ton 2 : Cho x, y, z l cc s dng tha mn xyz x + y + z + 2. Tm GTNN ca x + y + z. Li gii : p dng bt ng thc C-si cho ba s dng x, y, z ta c : Vy t = x + y + z t GTNN bng 6 khi v ch khi x = y = z = 2. Bi ton 3 : Cho cc s thc x, y, z tha mn x2 + 2y2 + 2x2z2 + y2z2 + 3x2y2z2 = 9. Tm GTLN v

GTNN ca A = xyz. Li gii : x2 + 2y2 + 2x2z2 + y2z2 + 3x2y2z2 = 9 <=> (x2 + y2z2) + 2(y2 + x2z2) + 3x2y2z2 = 9 (1). p dng bt ng thc m2 + n2 2|mn| vi mi m, n ta c : x2 + y2z2 2|xyz| ; y2 + x2z2 2|xyz| (2). T (1) v (2) suy ra : 2|xyz| + 4|xyz| + 3(xyz)2 9 <=> 3A2 + 6|A| - 9 0 <=> A2 + 2|A| - 3 0 <=> (|A| - 1)(|A| + 3) 0 <=> |A| 1 <=> -1 A 1. Vy : A t GTLN bng 1 A t GTNN bng -1 Bi ton 4 : Cho cc s thc x, y, z tha mn x4 + y4 + x2 - 3 = 2y2(1 - x2). Tm GTLN v GTNN ca x2 + y2. Li gii : Ta c x4 + y4 + x2 - 3 = 2y2(1 - x2) <=> (x2 + y2)2 - 2(x2 + y2) - 3 = -3x2 0 => t2 - 2t - 3 0 (vi t = x2 + y2 0) => (t + 1)(t - 3) 0 => t 3 Vy t = x2 + y2 t GTLN bng 3 khi v ch khi x = 0 ; Ta li c x4 + y4 + x2 - 3 = 2y2(1 - x2) <=> (x2 + y2)2 + x2 + y2 - 3 = 3y2 0 => t2 + t - 3 0 (vi t = x2 + y2 0) Vy t = x2 + y2 t GTNN bng khi v ch khi y = 0 ; Bi tp tng t 1) Cho x, y, z tha mn : 2xyz + xy + yz + zx 1. Tm GTLN ca xyz. p s : 1/8(x = y = z = 1/2) 2) Cho ba s dng x, y, z tha mn : (x + y + z)3 + x2 + y2 + z2 + 4 = 29xyz Tm GTNN ca xyz. p s : 8 (x = y = z = 2). 3) Tm GTLN v GTNN ca S = x2 + y2 bit x v y l nghim ca phng trnh : 5x2 + 8xy + 5y2 = 36 p s : GTLN l 36 GTNN l 4 4) Cho x v y l cc s thc tha mn : Tm GTLN ca x2 + y2. p s : 1 (x = -1 ; y = 0). 5) Cho cc s thc x, y, z tha mn : x2 + 4y2 + z2 = 4xy + 5x - 10y +2z - 5

Tm GTLN v GTNN ca x - 2y. p s : GTLN l 4 (x = 2y + 4 ; y R ; z = 1) ; GTNN l 1 (x = 2y + 1 ; y R ; z = 1). 6) Tm cc s nguyn khng m x, y, z, t M = x2 + y2 + 2z2 + t2 t GTNN, bit rng : p s : x = 5 ; y = 2 ; z = 4 ; t = 0. Khi M t gi tr nh nht l 61. MT HNG NG THC TH V Vi mi s thc a, b, c, ta c : (a + b)(a + c) = a2 + (ab + bc + ca) = a(a + b + c) + bc (*). Vi ti, (*) l hng ng thc rt th v. Trc ht, t (*) ta c ngay : H qu 1 : Nu ab + bc + ca = 1 th a2 + 1 = (a + b)(a + c). H qu 2 : Nu a + b + c = 1 th a + bc = (a + b)(a + c). By gi, chng ta n vi mt vi ng dng ca (*) v hai h qu trn. Bi ton 1 : Cho ba s dng a, b, c tha mn ab + bc + ca = 1. Hy tnh gi tr ca biu thc : Li gii : Theo h qu 1 ta c a2 + 1 = a2 + (ab + bc + ca) = (a + b)(a + c) ; b2 + 1 = b2 + (ab + bc + ca) = (b + a)(b + c) ; c2 + 1 = c2 + (ab + bc + ca) = (c + a)(c + b). Suy ra V vy A = a(b + c) + b(c + a) + c(a + b) = 2(ab + bc + ca) = 2. Vn s kh hn khi ta hng ti vic nh gi cc biu thc. Bi ton 2 : Cho ba s dng a, b, c tha mn (a +b)(a +c) = 1. Chng minh rng : Li gii : a) S dng bt ng thc C-si cho hai s dng a(a + b + c) ; bc : 1 = (a + b)( a + c) = a(a + b + c) + bc b) S dng bt ng thc C-si cho ba s dng a2 ; (ab + bc + ca)/2 ; (ab + bc + ca)/2 1 = (a + b)( a + c) = a2 + (ab + bc + ca) = Bi ton 3 : Cho ba s dng a, b, c tha mn ab + bc + ca = 1. Chng minh rng : Li gii : Theo h qu 1 ta c S dng bt ng thc C-si cho hai s dng a2 + ab ; a2 + ac : Tng t ta c T cc kt qu trn ta suy ra :

Bi ton sau y nguyn l thi Chu - Thi Bnh Dng nm 2002 c vit li cho n gin hn (thay (1/x ; 1/y ; 1/z) bi (a ; b ; c)). Bi ton 4 : Cho ba s dng a, b, c tha mn a + b + c = 1. Chng minh rng : Li gii : Theo h qu 2 v bt ng thc Bu-nhi-a-cp-ski ta c Tng t ta c T cc kt qu trn ta suy ra : kt thc, xin cc bn lm thm mt s bi tp : Bi tp 1 : Cho ba s dng a, b, c tha mn a + b + c = 1. Hy tnh gi tr ca biu thc : Bi tp 2 : Cho ba s dng a, b, c tha mn ab + bc + ca = 1. Chng minh rng : Bi tp 3 : Cho ba s dng a, b, c tha mn a + b + c = 1. Chng minh rng : (a + bc)(b + ca)(c + ab) 64/81(ab + bc + ca)2.