You are on page 1of 17

LCH S CA C HO C THUYE T KINH TE .

A CHU NGH A TRO NG THNG : 1/ Hoa n canh ra i: CNTT hnh tha nh va phat trie n Cha uA u va o gi a the ky XV va ton ta i trong khoang 3 the ky. The ky XV XVIII : go i la : Ha u ky phong kien. Tch lu y nguye n thuy cua CNTB Trong th i ky na y che o phong kien Cha u A u bat au tan ra , quan he san xuat TBCN bat au xuat hie n. S xuat hie n chu ngha tro ng thng gan lien vi nh ng tien e lch s sau : * Kinh te : _Va o th i ie m na y ha ng hoa Cha uA u phat trie n ma nh. Th tr ng da n to c trong nc m ro ng xuat hie n cac hoa t o ng giao tho ng quoc te. _ Tien te kho ng ch c s du ng la m phng tie n trung gian trong trao o i ha ng hoa ma tien te co n s du ng la m t ban e sinh l i 1 cach pho bien. * Chnh tr xa ho i: _ Giai cap phong kien bat au suy ta n, v the cua tang lp thng nha n trong xa ho i tang c ng. _ Xuat hie n khoi lie n minh cua nha nc phong kien trung ng va t ban thng nha n d a va o nhau e ton ta i. * Van hoa t tng: _ Phat trie n cua khoa hoc a c bie t khoa ho c t nhie n. _ Xuat hie n phong tra o phu c hng ( do giai cap t san khi xng nham chong la i t tng en toi cua phong kien th i trung co , e cao t tng t do nha n quyen, bnh ang ). _ S chuye n bien ta m ly va loi song cua ng i da n. Ket lua n : S kie n tre n la m thay o i nhanh chong bo ma t phong kien trung co nen san xuat phong kien bat au nh ng cho cho che o t ban thng mai CNTT xuat hie n. 2/ La p tr ng c ban cua CNTT : 3 la p tr ng * S gia u co : Cac nha tro ng thng coi tien va ng ba c la bie u hie n duy nhat cua cua cai cua s gia u co. Ba quan ie m: + Quoc gia gia u co phai la quoc gia co khoi l ng va ng ba c kho ng lo. + Mo i hoa t o ng kinh te eu phai hng va o mu c tie u duy nhat : la m sao co the co nhieu tien. + Tien te la mu c ch ha ng hoa ch la phng tie n e la m tang khoi l ng tien. *Y nie m ve thng ma i : ch co the tch lu y tien te tho ng qua hoa t o ng thng ma i a c bie t ngoa i thng.

_ Trong thng ma i phai th c hie n ban nhieu mua t. _ L i nhua n thu c trong thng ma i la ket qua cua s trao o i kho ng ngang gia. _ Thng ma i la mo t cuo c chien tranh, gi a cac quoc gia tat yeu co s oi la p ve l i ch Da n to c na y la m gia u bang cach cp oat ta i san cua da n to c kia . * Su ng bai nha nc : Tien te ch co the tch lu y vi s can thie p cua nha ng i, e cao vai tro cua nha nc, cac nha tro ng thng cha thay c tnh khach quan cac hoa t o ng kinh te , tu y thuo c va o nha nc. 3/ Cac th i ky phat trie n cua chu ngha tro ng thng : 3 th i ky : + Th i ky au cua CNTT : die n ra khoang TK XV XVI go i la Chu ngha tien te hay Chu ngha tro ng tien. ng bai tien te 1 cach tuye t oi coi tien la tat ca. a c ie m : su _ Hai cng lnh : + Phai ca n oi tien theo nguye n tac thu > chi : bang mo i cach em tien ve ca ng nhieu ca ng tot. + Phai gi tien la i trong nc kho ng e tien te cha y ra nc ngoa i chi tie u ca ng t ca ng tot. u tien. Chnh sach : +Cam xuat kha + Ha n che toi a nha p ha ng nc ngoa i va o trong nc. + Khuyen khch xuat khau ha ng ra nc ngoa i. + Pha gia ong tien trong nc giam gia ha ng thu hut nhieu tien t nc ngoa i. Ket qua : S giao thng ha ng hoa b ngan can. Nen kinh te ha ng hoa b mat ca n oi nghie m trong tien > ha ng. Mu c tie u tch lu y tien cho CNTB ra i. + Th i ky sau cua CNTT : TK XVI cuoi TK XVII : Chu ngha tro ng thng thc s hay Chu ngha tro ng thng trng tha nh. Tien la bie u hie n cua cua cai, quoc gia muon gia u la phai tch lu y tien, va n coi tro ng tien. Le n an vie c tch tr tien chu trng e cho tien va n o ng v qua o mi thu c tien nhieu hn. _ Hai cng lnh : Mua nhieu e ban nhieu hn nha p nhieu xuat nhieu. Th tr ng la tre n het, bang mo i cach chiem lnh th tr ng the gii. Chnh sach : Kho ng cam xuat kha u tien : khuyen khch mang tien ra nc ngoa i, mua re nc na y e ban mac nc kia. Khuyen khch xuat kha u, tan tha nh nha p kha u vi qui mo ln hn neu co tac du ng tot oi vi san xuat trong nc. Phat trie n co ng nghie p ( a c bie t co ng nghie p che bien ) e ta o nguon ha ng e xuat kha u. Ket qua : S giao thng ha ng hoa c m ro ng phat trie n. Nen kinh te trong nc phat trie n ma nh. Th i ky au Th i ky sau

Coi tro ng bang ca n oi tien te . Coi tro ng nguye n tac thu > chi. Tch lu y tien te v coi tien te la cua cai Chu trng xuat kha u ha ng ra nc ngoa i vi gia cao e thu hut nhieu tien.

Coi tro ng bang ca n oi thng ma i. Coi tro ng xuat > kha u Kinh doanh tien te v coi tien kho ng ch la cua cai ma tien co n la t ban. Xuat ha ng vi gia re mu c tie u chiem lnh th tr ng.

+ Th i ky cuoi cua CNTT : Cuoi TK XVII gi a TK XVIII : CNTT bat au tan ra Ba nguye n nha n da n en tan ra : _ Do ket thuc th i ky tch lu y nguye n thuy cua CNTT, nen san xuat t ban ra i, phat trie n va trong ta m l i ch kinh te chuye n t lu tho ng san xuat , san xuat nguon la m gia u cua CNTB. _ Do giai cap t san luc na y a ln ma nh kho ng can en s bao tr cua nha nc phong kien, tha m ch chong la i s can thie p cua nha nc phong kien khoi lie n minh TBTN, nha nc phong kien hoa n toa n tan ra . _ Do s phat trie n cua khoa ho c a t c s cho mo t phng phap lua n nghie n cu kinh te sa u sac hn. CNTT kho ng co n phu h p b phe phan manh me ho c thuyet kinh te mi thch ng vi th c tie n bat au xuat hie n. 4/ Cac hnh thc CNTT : 3 hnh thc tie u bie u + CNTT tien te ( Ta y Ban Nha ) + CNTT co ng nghie p ( Phap ) + CNTT thng ma i ( Anh ) 5/ Nha n xet anh gia ve chu ngha tro ng thng : Trong TK XV XVII : CNTT la mo t bc tien ln so vi nh ng t tng vi chnh sach cua th i phong kien trung co . T tng KTHH e cao KTHH khuyen khch giao lu buo n ban, thuc a y san xuat phat trie n. No nha n thc giai thch cac van e kinh te tre n c s tri thc khoa ho c m ra ky nguye n mi trong vie c nha n thc cac van e kinh te , oan tuye t vi t tng to n giao Ha n che + Cac nha tro ng thng giai thch van e kinh te co n qua n gian + Tha nh t u ly lua n c co n rat nho be tnh ly lua n co n rat thap. + Ch d ng la i mo ta hie n t ng be ngoa i cha th c s tm ra cac quy lua t phan anh ban chat be n trong cua cac hie n tng kinh te . + Tam nhn co n phien die n, ch d ng la i lu tho ng cha nghie n cu lnh v c san xuat. B CHU NGH A TRO NG NO NG : 1/ Hoa n canh ra i: Ra i va o khoang gi a TK XVIII trong hoa n canh lch s het sc a c bie t: + Phap la mo t quoc gia no ng nghie p hn 90% da n so la no ng da n. Co ng cu , phng thc canh tac la c ha u, hn 1/3 die n tch at bo hoang.

+ Cac ma u thua n xa ho i Phap bo c lo rat ga y gat, nc Phap co 2 tra n tuyen oi la p: giai cap phong kien, vua, tang l , quy to c >< no ng da n , t san, th da n. a c ie m: Giai cap phong kien gi at ai song sa hoa hng thu . Ma t tra n chong phong kien b ap bc e nen, cam thu , che o phong kien no i da y. Phap tien gan ti CM t san : Kinh te suy su p : do 2 nguye n nha n: + Do s thong tr cua che o phong kien. + Do ma u thua n cua CNTT co ng nghie p Kinh te suy su p T s kie n o : Phap xuat hie n ye u cau giai quyet ma u thua n be tat trong xa ho i la t o che o phong kien phat trie n no ng nghie p e v c da y nen kinh te Chu ngha tro ng no ng xuat hie n. 2/ La p tr ng c ban : Chu ngha tro ng no ng co 3 la p tr ng c ban sau : + S gia u co tha t s cua mo t quoc gia kho ng bie u hie n khoi l ng va ng ba c ma bie u hie n khoi l ng no ng san, mo t quoc gia c ng thnh la mo t quoc gia co nhieu l ng th c th c pha m. + San xuat no ng nghie p la nguon duy nhat tao ra mo i cua cai va t chat, ch co no ng nghie p mi em la i s gia u co am no ha nh phuc. + Nha nc kho ng can thie p va o cac hoa t o ng kinh te to n tro ng s t do , t do san xuat, kinh doanh trao o i. No i dung chu yeu : Francois Quesney la nha kinh te ng i Phap (1694 1764) * Thuyet tra t t thie n nh : Quesney phe phan, bac bo CNTT , su gia u co kho ng bie u hie n va ng ba c ma cua cai ap ng nhu cau tie u du ng cua con ng i . Trc het la lng th c th c pha m. Tuy nhie n, kho ng phai mo i cua cai bie u hie n s gia u co. S gia u co ch bie u hie n cua cai sinh so i nay n Quesney go i la ta o ra thu nha p thuan tuy. Theo Quesney : Thu nha p thuan tuy = so thu c so tie u ph. Nh ng ha nh vi na o tao ra c thu nha p thuan tuy la ha nh vi san xuat, ha nh vi san xuat th c s ch co trong no ng nghie p. Ngoa i no ng nghie p cac nga nh khac la kho ng sinh l i, kho ng tang the m. Nha n nh : Theo Quesney co 2 nguye n tac hnh tha nh gia tr + Trong co ng nghie p gia tr san pha m ta o ra se ngang bang vi to ng chi ph. + Trong no ng nghie p gia tr ta o ra bao gi cu ng ln hn to ng chi ph. + Trong co ng nghie p qua trnh ta o ra san pha m ch la s ket h p chat cu . + Trong no ng nghie p nh s tac o ng cua t nhie n : kho ng kh ne n co s gia tang ve chat ta o ra chat mi. Ket lua n : Thu nha p thuan tuy la ket qua cua t nhie n la ta ng va t cua t nhie n. * Thuyet chu trnh kinh te : Quesney chia xa ho i tha nh 3 giai cap :

+ Giai cap san xuat : bao gom nh ng ng i hoat o ng trong no ng nghie p ( no ng da n) + Giai cap s h u : nh ng ng i chiem h u at ai ( a chu ) + Giai cap kho ng san xuat : nh ng ng i hoa t o ng trong lnh vc co ng nghie p, thng ma i ( co ng thng ) Mo ta s lu tho ng cua cua cai gi a 3 giai cap trong s o bie u Quesney * Giai cap san xuat : Gia s giai cap thu nha p 5 ty ( Thu nha p thuan tuy ) Gi 2 ty e tie u du ng No p 2 ty cho giai cap s h u ( a to ) Du ng 1 ty trao o i vi giai cap kho ng san xuat Lay co ng nghe pha m tie u du ng : quan ao, gia y dep, nha ca San xuat : co ng cu , may moc, pha n bon Tat ca cac nhu cau eu c thoa ma n, giai cap na y tiep tu c hoa t o ng. * Giai cap s h u : Song d a va o giai cap san xuat , co 2 ty a to do giai cap san xuat no p. _ Nha n 2 ty : 1 ty do giai cap san xuat 1 ty do giai cap s h u Du ng 2 ty na y trao o i vi giai cap san xuat e lay no ng san, lng th c th c pha m, nguye n lie u. Nhu cau c thoa ma n tiep tu c ton ta i hoa t o ng. Cac giai cap gan lien vi nhau trong mo t vo ng lua n chuye n i t san xuat en pha n phoi thu nha p va tie u du ng. Chu trnh kinh te tre n tua n theo nh ng nh lua t t nhie n va khach quan giong nh s tuan hoa n mau trong c the con ng i. Mo i giai cap giong nh c quan trong c the . be n ngoa i e cho cua cai Ket lua n : Do o phai xoa bo mo i s ha n che, ngan can t lu tho ng t do gi a cac giai cap giong nh mau khap c the . * Thuyet tra t t thie n nh : Quesney cho rang xa ho i la mo t bo pha n cua gii t nhie n, ong nhat cua gii t nhie n, tra t t xa ho i nam trong tra t t chung cua vu tru va nh ng nh lua t chi phoi t nhie n, chi phoi xa ho i . Do th ng e ta o ra, sap a t. Nh ng nh lua t do th ng e sang ta o la bat di bat dch bat kha c tuye t la nh ng ieu co l i nhat cho con ng i. Trach nhie m con ng i ch kham pha, th c hie n. Phai la tra t t thie n nh, phap lua t qui nh xa ho i la mo t he thong ieu khoa thch h p nhat e hng ti th c hie n tra t t thie n nh. Nha nc kho ng ne n, kho ng c phep can thie p va o cac hoa t o ng kinh te , v s can thie p na y la m sai le ch tra t t thie n nh. 3/ Nha n xet anh gia ve CNTN: Tha nh t u : La mo t bc tien ln so vi CNTT _ Cac nha tro ng no ng a chuye n oi t ng nghie n cu t lu tho ng san xuat _ Nguon goc cua s gia u co trong lnh v c san xuat, lu tho ng kho ng ta o ra cua cai va gia tr.

_ Cuo c cach ma ng trong lch s kinh te cua nha n loa i. _ Cac nha tro ng no ng lan au tie n ne u le n t tng cac quy lua t khach quan chi phoi i song sinh hoa t kinh te a en tnh khoa, ong nhat khach quan vi th ng e ma u sac duy ta m. Lan au tie n nghie n cu van e lu tho ng cua cai e tai san xuat tre n pha m vi toa n xa ho i , a t c s cho vie c nghie n cu cac moi quan he ban chat cua nen san xuat t ban. Ha n che : 3 ie m chnh. _ San xuat cua cac nha tro ng no ng co n he p ho i cng nhac, co n mang tnh may moc sie u hnh. _ San xuat kho ng ch gia tang ve so l ng cua cai ma co n gia tang ve gia tr cua cai. _ Cac nha tro ng no ng kho ng thay c vai tro cua lu tho ng va phu nha n mo i c s phat sinh li nhua n trong lu tho ng. Cac nha trong no ng a co gang nghie n cu moi lie n he ban chat cua nen san xuat t ban trong khi cha pha n tch c nh ng khai nie m c s. C HO C THUYE T KINH TE CU A ADAM SMITH 1/ La p tr ng c ban : _ Cac nha co ie n cho rang s gia u co cua mo t quoc gia kho ng bie u hie n khoi l ng va ng, khoi l ng no ng san ma bie u hie n toa n bo cac loa i kinh te ap ng nhu cau cua con ng i. _ Lao o ng cua con ng i la nguon duy nhat tao ra mo i cua cai va t chat nguon goc duy nhat cua s gia u co. _ Nha nc, chnh phu phai to n trong s t do cua con ng i . To n trong cac quy lua t khach quan , nha nc kho ng ne n can thie p va o cac hoa t o ng kinh te. Adam Smith nha kinh te ng i Anh (5/6/1723) _ The gii quan va phng phap lua n cua Adam Smith + The gii quan : co 2 ie m no i ba t Chu ngha duy va t : Adam Smith luo n luo n tin tng TGVC b chi phoi bi cac quy lua t khach quan kho ng tu y thuo c va o y muon cua con ng i, co n mang tnh sie u hnh xa la vi phep bie n chng. Adam Smith luo n luo n chong la i che o phong kien, ung ho cac t tng t do da n chu. O ng luo n coi CNTB la mo t xa ho i h p ly duy nhat va vnh cu Adam Smith theo chu ngha t do t san. Adam Smith ca ng i CNTB trung th c chnh xac. + Nha n sinh quan : Chu ngha ca nha n, t san : Con ng i cu ng luc b chi phoi bi 2 sc ma nh ban nang. Ban nang v ky, thuc a y l i ch ca nha n phat trie n tinh than chiem h u. Ban nang v tha : Thuc a y tnh co ng ong khuyen khch h p tac. Hai ban nang na y oi la p, thong nhat ta o tha nh l c a y l c hut. Pha n bie t 2 lnh v c cua i song : Lnh v c kinh te , lnh v c a o c.

Lnh v c kinh te : Con ng i b chi phoi bi ban nang v ky ha nh o ng theo nguye n tac ch ky, tham lam canh tranh. nh o ng theo nguye n tac v tha phai co tnh ong loa i. Lnh v c ao c : Phai ha Khai nie m ve con ng i trong lnh v c kinh te : Con ng i luo n theo uo i l i ch ca nha n ch biet ch thay l i ch ca nha n, ha nh o ng theo l i ch ca nha n. C s la p lua n trong toa n bo ho c thuyet cua Adam Smith mang tnh 2 ma t: i sa u pha n tch ban chat be n trong Mo ta cac hie n tng kinh te theo bie u hie n be ngoa i O ng quan nie m ban chat hie n t ng ong nhat 2/ No i dung c ban ho c thuyet : 3 ly thuyet a/ Ly thuyet ve nen kinh te ha ng hoa : + Ly lua n ve s pha n co ng lao o ng : T tng c ban : Pha n co ng lao o ng s tien bo het sc v a i trong vie c phat trie n sc san xuat cua lao o ng , la nguon goc cua s gia u co. No i dung : Kho ng phai la va ng bac ma la khoi l ng cua cai va t du ng can thiet la bie u hie n cua s gia u co, va tu y theo ket qua lao o ng cua mo i quoc gia co c nhieu hay t cac va t du ng na y. Do o mc o gia u co cua mo t quoc gia c phan anh bang mo t ty le . Ket qua lao o ng ; Nhu cau tie u du ng Ty le na y tu y thuo c 2 nha n to : Ty tro ng so l ng chiem ty tro ng bao nhie u trong da n so Nang suat cua lao o ng (A.S nha n to th 2 quan tro ng ) Adam Smith nang suat lao o ng ca ng cao mc o gia u co tang, nang suat quyet nh gia u co. n en nang suat lao o ng cao nh pha n co ng lao o ng , pha n co ng Nguye n nha n : Da lao o ng co 3 tac du ng : + Tang the m ta i kheo leo cua ng i lao o ng . + Tiet kie m so th i gian th ng b mat mat khi thay o i co ng vie c. + Giup ng i lao o ng cai tien phat minh ra cac co ng cu tinh xao. Adam Smith khang nh : _ mo t quoc gia ca ng tie n tien trnh o pha n co ng ca ng cao _ pha n co ng lao o ng la bat nguon t thie n hng trao o i cua con ng i , thie n hng trao o i la mo t a c trng cua loa i ng i ket qua cua kha nang suy lua n va tieng noi. Adam Smith suy lua n : Neu co thie n hng trao o i mo i ng i t cung cap thu tuc can thiet. Do va y kho ng ta o ne n s khac bie t ve ta i nang. Chnh thie n hng trao o i a thuc a y mo i ng i hien da n ca i mnh cho mo t co ng vie c chuye n mo n nhat nh va phat trie n en mc hoa n hao nh ng nang khieu ba m sinh cua mnh trong lnh v c chuye n mo n.

ieu kie n e phat trie n pha n co ng lao o ng : o la s phat trie n th tr ng , s phat trie n cua th tr ng tu y thuo c s phat trie n cua giao tho ng va n tai. A.S : pha n co ng lao o ng la nguye n nha n a ti s gia u co cua mo t quoc gia, mo t da n to c ca ng gia u co khi no ca ng la m chuye n mo n hoa ta i nang cua cac tha nh vie n va a t ti mo t nang suat cao hn + Ly lua n ve tien te : Tien te chnh la phng tie n trong trao o i la 1 banh xe v a i cua lu tho ng. A.S cho rang : khi pha n co ng lao o ng hnh tha nh mo i ng i se song va trao o i va xa ho i t no se tr tha nh mo t lie n minh trao o i. Do nh ng kho khan trong vie c trao o i tr c tiep. Ng i ta a s du ng mo t loa i ha ng hoa la phng tie n trung gian trao o i Luc au co nhieu ha ng hoa du ng la m phng tie n trao o i chung dan dan thch du ng kim loa i hn bat ky ha ng hoa na o khac. Vie c s dung kim loa i da ng tho ga y ra nhieu phien toai che ta o ra tien uc, thay tien uc bang tien giay la hoa n toa n h p ly, v tre n giay cho ta co ng cu re hn , thua n tie n hn. Ket lua n: S gia u co kho ng bie u hie n la tien ma bie u hie n khoi lng cua cai mua c bang tien. + Ly lua n ve gia tr ha ng hoa : T tng : lao o ng la thc o duy nhat chnh xac cua gia tr ha ng hoa la tie u chua n tuye t ch cua gia tr ha ng hoa. A.S la cha e cua thuyet gia tr lao o ng. n bie t 2 loa i gia tr : gia tr s du ng va gia tr trao o i No i dung : A.S pha _ Gia tr s du ng : la co ng du ng cua ha ng hoa o thoa ma n nhu cau na o o t o lay cac va t khac _ Gia tr trao o i : kha nang va + Nha n nh : + Gia tr s du ng kho ng quyet nh gia tr trao o i O ng cho rang cai na o ma gia tr s du ng ca o gia tr trao o i thap + C s cua gia tr trao o i chnh la lao o ng , lao o ng la tie u chua n th c te cao nhat e qua o co the so sanh va anh gia, gia tr cua mo i loa i ha ng hoa bat c a u va bat c luc na o. O ng pha n bie t gia th c te ( gia tr ha ng hoa ) gia danh ngha ( gia tnh bang tien ) A.S ne u ra 2 nh ngha ve gia tr : Gia tr ha ng hoa la do so l ng lao o ng hao ph e san xuat ra ha ng hoa o quyet nh. Gia tr bat c ha ng hoa na o cu ng ngang bang vi so l ng lao o ng ma ng i ta co the mua c chi phoi bang ha ng hoa o. A.S cho rang lao o ng hao ph mua c nh nhau gia tr ha ng hoa = gia tr lao o ng = tien lng ( kho ng chnh xac ) A.S trnh ba y ve cac cau phan cua gia tr ha ng hoa : 2 tr ng h p

Trong nen san xuat nguye n thuy cha co tch lu y t ban cha co chiem h u at ai . Do o lao o ng la yeu to duy nhat e san xuat ra ha ng hoa , gia tr ha ng hoa = lao o ng = tien lng. Trong nen san xuat van minh co tch lu y t ban co chiem h u at ai co lao o ng la m thue . Do o tham gia va o san xuat co 3 yeu to : lao o ng , t ban, at ai . Gia tr ha ng hoa se bao gom : tien lng e tra cho co ng nha n L i nhua n tra cho t ban a to tra cho a chu Ket lua n: Trong xa ho i van minh tien lng, l i nhua n, a to la 3 nguon goc au tie n cua mo i thu nha p cu ng nh cua mo i gia tr trao o i. A.S pha n bie t gia ca t nhie n va gia ca th tr ng : Gia ca t nhie n Gia ca th tr ng _ Bie u hie n cua gia tr _ Gia ban th c te cua ha ng hoa tre n th _ La gia ca trung ta m, co tnh khach quan, o n tr ng nh. _ Luo n bien o ng, do tac o ng cua cung cau. _ Gia ca th tr ng dao o ng quanh gia ca t nhie n va se ngang bang vi gia t nhie n, khi a ha ng hoa ra th tr ng vi mo t l ng ha ng hoa v a u thoa ma n nhu cau th c te. Nha n xet : + Tha nh t u : _Y ngha cua s pha n co ng lao o ng _ Pha n bie t gi a 2 thuo c tnh ha ng hoa ( gia tr s du ng , gia tr trao o i, khang nh gia tr s dung kho ng quyet nh gia tr trao o i) _ Pha n bie t gi a gia ca t nhie n, gia ca th tr ng tm ra quy lua t kinh te cua s hnh tha nh gia ca tre n th tr ng . _ Tien la phng tie n phu c vu cho trao o i ha ng hoa no kho ng phai la cua cai cua bie u hie n s gia u co. _ Tien la thc o danh ngha. _ Lao o ng la thc o duy nhat chnh cac. + Ha n che : A.S cha nhat quan trong vie c nh ngha gia tr ha ng hoa A.S la n lo n gi a qua trnh hnh tha nh gia tr va pha n phoi gia tr bien cac bo pha n thu nha p t gia tr tha nh nguon goc cua gia tr. A.S ong nhat kinh te ha ng hoa n gian n vi kinh te ha ng hoa TBCN ap du ng va o CNTB nh ng ieu kie n a c trng cua kinh te ha ng hoa gian n

A.S kho ng thay c rang : trong nen kinh te ha ng hoa n gian n chi ph san xuat ngang bang vi gia tr ha ng hoa. Trong nen kinh te ha ng hoa t ban gia tr san xuat < gia tr cua ha ng hoa san xuat ra. b/ Ly thuyet pha n phoi thu nha p cua A.S ( Ly lua n tien lng, l i nhua n, a to ) La ng i au tie n chia xa ho i t ban tha nh 3 giai cap tng ng vi ba hnh thc thu nha p. Giai cap CN : Thu nha p la tien lng. Giai cap t ban : Thu nha p la li nhua n Giai cap a chu : Thu nha p la a to . A.S a giai thch c nh ng van e c ban cua xa ho i t ban 3 ly lua n: * Ly lua n tien lng : Tien lng trong bat c xa ho i na o cu ng la ket qua cua lao o ng _ trong xa ho i nguye n thuy : Toa n bo san pha m thuo c ve ng i lao o ng _ Trong xa ho i van minh : Tien lng la mo t bo pha n trong gia tr san pha m do ng i co ng nha n san xuat ra . a to la khoan khau tr th nhat va o san pha m cua lao o ng . L i nhua n la khoa khau tr th hai va o san pha m cua lao o ng . A.S cho rang co s oi la p vo ch trong tien lng co ng nha n muon ca ng nhieu lng ca ng tot, co n chu th muon tra ca ng t. + Quan ie m cua A.S : tien lng phai tra u e co ng nha n song, tien lng thap hn mc toi thie u la tham hoa cho s ton ta i cua mo t da n to c. Mc lng cao tng oi se kch thch ng i co ng nha n la m vie c tch lu y la nha n to khuyen khch mo i s phat trie n. Qui mo , mc tien lng tu y thuo c 2 nha n to : Gia ca ma t ha ng thiet yeu. Nhu cau ve lao o ng tre n th tr ng A.S cho rang quy mo cua t ban gi vai tro quyet nh trong vie c qui nh mc tien lng. Do o co ng nha n phai quan ta m en vie c la m tang ta i san cho chu. A.S cho rang bien o ng kinh te cua mo t nc se quyet nh bien o ng cua tien lng. Kho ng phai cac nc gia u co nhat ma cac nc tr ne n gia u co nhanh nhat tien co ng lao o ng se tang le n nhanh nhat. Tien lng thap hn mc toi thie u ch co nh ng nc ang die n ra suy thoai kinh te . Co n nh ng nc ma kinh te phat trie n ma nh tien lng > mc toi thie u A.S phu nha n cuo c au tranh cua co ng nha n trong vie c o i tang lng. * Ly lua n ve l i nhua n: L i nhua n la khoan tr va o gia tr san pha m cua lao o ng , la ket qua lao o ng cua co ng nha n. Gia tr ma co ng nha n la m tang the m cho va t lie u c chia la m 2 phan : Mo t phan du ng tra lng cho ho , co n phan kia la l i nhua n cua kinh doanh tnh tre n toa n bo t ban a y la tha nh t u cao nhat cua kinh te t san mam mong cua ly lua n gia tr tha ng d.

Bien o ng cua l i nhua n oi la p vi bien o ng cua tien lng nha n to la m tang tien lng se la m giam l i nhua n. Tch lu y t ban se la m cho tien lng tang nhng la m cho l i nhua n ca ng thap i A.S pha n bie t gi a nc gia u, nghe o. Nc gia u lng cao l i nhua n thap Nc nghe o lng thap l i nhua n cao Trong mo t nc tien lng tha nh th > no ng tho n L i nhua n < no ng tho n L i tc la 1 phan cua l i nhua n va bien o ng cua l i tc la ong nhat va phan anh bien o ng cua l i nhua n. A.S cha giai thch nguon goc cua l i nhua n tre n c s nguye n tac trao o i ngang gia. Theo A.S : L i nhua n la khoan c co ng the m va o gia tr e tra cho s ma o hie m cua doanh nghie p Li nhua n la ket qua ban gia cao. * Ly lua n a to cua Adam Smith: a to la khoan khau tr va o san pha m cua ng i lao o ng , la ket qua cua ldd , o c quyen chiem h u ra ruo ng at la ieu kie n phat sinh a to . a to la ket qua chu kho ng phai la nguye n nha n. A.S : Co nh ng san pha m luo n co kha nang tra c a to va cu ng co loa i san pha m co the hoa c kho ng the tra a to , tuy thuo c nhu cau th tr ng . A.S : Lng th c cho con ng i la san pha m duy nhat ma nhat thiet va luo n mang la i tien thue cho ng i chu at. Do da n so tang cung < cau lng th c se c ban ra cao hn gia tr ket qua co c a to tra cho chu at. a to la ket qua cua vie c ban gia cao. A.S : a to la bat nguon t nh ng ieu kie n t nhie n, lao o ng trong no ng nghie p luo n co nang suat cao hn do o co s ho tr cua t nhie n va ta o ra nhieu cua cai gia tr cao hn so vi trong co ng nghie p. Gia tr san pha m ta o ra trong co ng nghie p ch co tien lng , l i nhua n. Gia tr san pha m ta o ra trong no ng nghie p ngoa i tien lng , l i nhua n, co n co a to e tra cho chu at. at ai trong hau het cac tnh huong san sinh ra mo t so lng th c nhieu hn vi so l ng v a u e duy tr s sinh song cua ng i lao o ng . So lng th c d th a cu ng luo n nhieu hn so vi l ng u e hoa n la i so tien von bo ra e thue mn ng i lao o ng . Cu ng vi l i nhua n cho vie c kinh doanh o. V va y mo t cai g o luo n co n la i o la tien thue tra cho chu at. * Ly thuyet tra t t t nhie n (Thuyet ba n tay vo hnh ) No i dung : Trong 1 xa ho i van minh con ng i luo n can phai h p tac va trao o i vi nhau , trong khi trao o i san pha m cho nhau con ng i luo n b chi phoi bi l i ch ca nha n . Tuy nhie n, khi theo uo i li ch ca nha n luo n co mo t ba n tay vo hnh buo c ng i ta phai ap ng l i ch chung cua xa ho i , ba n tay vo hnh o cua A.S la cac quy lua t kinh te khach quan t phat hoa t o ng chi phoi ha nh o ng cua con ng i. He thong quy lua t khach quan la tra t t t nhie n cua xa ho i.

Nh ng ieu kie n can thiet e cac quy lua t khach quan ha nh o ng : + Phai co s ton ta i va phat trie n nen san xuat trao o i ha ng hoa. + Nen kinh te phai d a tre n c che t do ( t do san xuat, kinh doanh, trao o i) + Quan he gi a nh ng ng i vi ng i quan he phu thuo c ve ma t kinh te , nh ng ieu kie n na y ch co trong CNTB. Do o CNTB la 1 xa ho i h p t nhie n co n cac xa ho i khac la trai t nhie n. + Nha nc kho ng ne n can thie p va o cac hoa t o ng kinh te . C che t ieu tiet cua th tr ng se giai quyet mo i van e 1 cach tot nhat. Nha nc phai la toi thie u, nha nc co 3 chc nang : quoc pho ng, cai quan co ng ly, phat trie n cac cua cai co ng co ng. * Ly thuyet ve l i the so sanh ( Ly thuyet ma u dch quoc te ) Bat nguon t l i the tuye t oi cua A.S A.S khang nh tam quan tro ng cua thng ma i quoc te trong vie c la m gia u co ca 2 quoc gia . T o bie n minh cho CN t do kinh te va s ho a h p cua cac da n to c trong quan he giao thng quoc te. No i dung ; A.S cho rang do pha n co ng lao o ng , co the tiet kie m c chi ph ta o ra l ng cua cai ln hn s pha n co ng lao o ng A.S cho rang s chuye n mo n hoa ca nha n co the m ro ng cho cac da n to c tre n the gii. A.S cho rang hoa n canh t nhie n luo n ta o kha nang cho s chuye n mo n hoa d a tre n nh ng l i the tuye t oi cua cac da n to c. Neu cac quoc gia i va o chuye n mo n hoa ma t ha ng na o ma mnh co l i the tuye t oi. To ng l c cua cai t ng quoc gia cu ng nh cua ca the gii cua cai se tang le n, ket qua mc song tang nhu cau cac quoc gia c thoa ma n tot hn . L i the tuye t oi bie u hie n nang suat cao hn ch ph thap hn. Ket lua n: A.S Cho rang thng ma i quoc te la m cho the gii s du ng cac nguon l c co hie u qua hn, cac quoc gia thu c l i ch nhieu hn. D a va o c che t do ma u dch mo i quoc gia se nha n biet l i the cua mnh. Bat c mo t s can thie p va o tien trnh t nhie n cua do ng thng ma i eu se t bo c ho i nha n c nh ng l i ch tiem ta ng t thng ma i. Ha n che : mo t quoc gia ma vie c san xuat ch can hao ph mo t l ng lao o ng va t ban tng oi t hn th se kho ng can giao thng vi nc ngoa i. Ket lua n: A.S la mo t nha kinh ie n , mo t a i bie u xuat sac cua tr ng phai co ie n la cha e cua kinh te ho c. HTKT cua A.S tuy co n co ma u thua n va ha n che nhng ve c ban va n mang tnh khach quan khoa ho c. D/ HO C THUYE T KINH TE CU A RICARDO : Ricardo la nha kinh te ho c ng i Anh (goc Do Thai) 19-4-1772 ta i Lua n o n. 1823 o ng mat ta i Lua n o n. The gii quan cua o ng Ricardo: chu ngha duy va t sie u hnh. Nha n sinh quan: chu ngha ca nha n th c du ng t san.

T san mo t cach trie t e . No i dung ho c thuyet cua Ricardo: * Ly thuyet ve gia tr ha ng hoa (thuyet gia tr lao o ng) Gia tr ha ng hoa tu y thuo c va o san l ng lao o ng can thiet e san xuat ra ha ng hoa o. 4 lua n ie m chnh: Ricardo pha n bie t 2 ma t cua gia tr : Gia tr s du ng Gia tr trao o i. O ng khang nh tnh h u ch (gia tr s du ng) kho ng phai la thc o cua gia tr trao o i . Ma c du va y no la i tuye t oi can thiet cho gia tr trao o i. Ricardo: Neu mo t va t kho ng co mo t chut l i ch na o th va t o hoa n toa n kho ng co gia tr trao o i. Du cho no la khan hiem hoa c phai bo nhieu lao o ng e mi co c . Ricardo : Gia tr trao o i ha ng hoa c hnh tha nh t 2 nguon: Tnh chat khan hiem. San l ng lao o ng can thiet san xuat ra chung. Nha n nh : Gia tr trao o i cua 1 so ha ng hoa ch do s hiem co quyet nh v kho ng mo t lao o ng na o co the la m tang san l ng cua chung. V du : Bc tranh quy, o co do s hiem co, tuy nhie n ha ng hoa na y ch chiem ty le rat nho. V va y khi noi en nh ng quy lua t ieu tiet gia tr trao o i phai noi en nh ng ha ng hoa ma co ng nghie p cua mo i ng i co the nha n le n tu y y muon. L ng lao o ng co nh trong mo t va t pha m qui nh gia tr cua va t pha m o, pha n bie t khai nie m gia tr tuye t oi, gia tr tng oi. _ Gia tr tuye t oi: la san l ng lao o ng ket tinh chnh la gia tr cua va t pha m. _ Gia tr tng oi: la gia tr c bie u hie n mo t l ng nhat nh ha ng hoa khac. Gia tr tng oi la hnh thc can thiet e bie u hie n gia tr tuye t oi. R phe phan A.S : kho ng nhat quan trong vie c nh ngha gia tr ha ng hoa. R: ch ne n gi la i nh ngha gia tr la l ng lao o ng hao ph. R khang nh: l ng lao o ng hao ph e san xuat ra mo t ha ng hoa va l ng lao o ng ma ta co the du ng ha ng hoa o o i lay tre n th tr ng la nh ng ai l ng khac xa nhau. Gia tr ha ng hoa kho ng phu thuo c va o cac khoan thu nha p gia tr ch phu thuo c va o so l ng th i gian hao ph kho ng nh ng trong kinh te ha ng hoa gian n ma ca trong xa ho i t ban gia tr ha ng hoa cu ng do lao o ng hao ph quyet nh. R pha n tch c cau cua gia tr ha ng hoa, gia tr ha ng hoa gom 2 tha nh phan cau ta o: lao o ng hie n ta i (lao o ng tr c tiep), lao o ng qua kh (lao o ng va t chat hoa). _ R phe phan A.S : A.S t bo gia tr lao o ng v t cho xac nh gia tr = lao o ng A.S a i ti cho xac nh gia tr = to ng thu nha p. Can pha n bie t gi a th c the va chc nang cua gia tr ha ng hoa. Lay cai sau thay cho cai trc. Pha n bie t gi a 2 khai nie m gia ca t nhie n va gia ca th tr ng . R cho rang: gia ca t nhie n bie u hie n gia tr tuye t oi, gia ca t nhie n do chi ph san xuat quyet nh .

Gia ca th tr ng bie u hie n gia tr tng oi gia ca th tr ng chu tac o ng cua nhieu nha n to. Ngoa i lao o ng hao ph co n chu tac o ng s khan hiem, bien o ng cua tien te R nha n nh : Gia ca th tr ng luo n co s che nh le ch so vi gia ca t nhie n. V kho ng mo t ha ng hoa na o s cung ng tre n th tr ng luo n theo ye u cau va y muon cua mo i ng i. Tuy nhie n anh hng quan he cung cau gia ca th tr ng cua ha ng hoa ch la nhat th i . Chnh nh ng chi ph san xuat se ieu tiet gia ca cua tat ca ha ng hoa. Nha n xet: R la mo t nha ly lua n trie t e cua thuyet gia tr lao o ng , thuyet gia tr lao o ng cua R co tnh nhat quan kie n nh tnh khoa ho c. Tuy nhie n R a kho ng the phat trie n ly thuyet na y ti cu ng (ha n che cua o ng) Ha n che: Coi gia tr ha ng hoa la pha m tru vnh vie n. Cha biet ti tnh 2 ma t cua lao o ng san xuat ha ng hoa. * Ly thuyet pha n phoi thu nha p: Tha nh t u : c xa y dng tre n c s thuyet gia tr lao o ng. _ Ly lua n ve l i nhua n: 4 lua n ie m sau: + L i nhua n la khoan trch ra. + L i nhua n la ket qua cua lao o ng . R: gia tr ha ng hoa do co ng nha n san xuat bao gi cu ng ln hn so tien co ng ma anh ta c tra, so tien co n la i la l i nhua n. + L i nhua n = gia tr co ng nha n ta o ra tien lng. Marx: a y la cha khoa giai quyet ieu b a n cua l i nhua n. R cho rang o la s oi la p gi a l i nhua n va tien lng. Trong ieu kie n gia ca ha ng hoa kho ng o i l i nhua n cao hay thap tu y theo tien co ng cao hay thap. Vie c tang giam l i nhua n luo n em la i ket qua, kho ng la nguye n nha n cua vie c ong th i giam hay tang tien lng. Tre n th c te ton ta i mo t ty suat li nhua n chung gi a cac nga nh khac nhau trong mo t nc do s di chuye n t ban va lao o ng gi a cac nga nh. Theo R ty suat l i nhua n co xu hng nga y ca ng giam xuong. Nguye n nha n th c s va duy nhat ga y ra xu hng giam do tien lng co xu hng tang ( kho ng chnh xac ) Marx: Nguye n nha n ty suat l i nhua n giam do cau ta o h u c cua t ban co xu hng tang. R mo ta l i nhua n can c va o vie c nang suat lao o ng cao . Do nang suat lao o ng cao gia tr co ng nha n san xuat se ln hn tien lng . Do o co c li nhua n trong t ban. + L i nhua n co tnh quy lua t vnh vie n. Nha n xet: Theo R l i nhua n la ket qua tra co ng thap hn gia tr co ng nha n ta o ra (cha giai thch c ma u thua n chung cua giai cap t ban) * Ly lua n ve tien lng : 4 lua n ie m:

1. Tien lng la gia ca th tr ng cua lao o ng . Lao o ng cu ng nh ha ng hoa khac co gia ca t nhie n, gia ca th tr ng. 2. Gia ca t nhie n cua lao o ng co tuy thuo c va o gia ca cua sinh hoat can thiet, phu thuo c va o ta p quan cua mo i da n to c. Gia ca nga y nay co xu hng tang do gia ca lng th c tang do ieu kie n san xuat lng thc nga y ca ng kho khan. 3. Tien lng phu thuo c va o cung cau lao o ng . Gia ca th tr ng lao o ng do gia ca t nhie n cua lao o ng quyet nh co xu hng phu h p vi gia ca t nhie n cua lao o ng. Do s bien o ng da n so co ieu tiet. R neu kho ng ke en s thay o i cua tien th bien o ng tien lng do 2 nguye n nha n: _ Nh ng thay o i ve cung cau trong lao o ng , s bien o ng gia ca cua cac t lie u sinh hoa t. _ Tien lng, l i nhua n la bien o ng ng c chieu trong o l i nhua n bien o ng vi nang suat lao o ng. R cho rang tien lng kho ng tac o ng en gia ca ha ng hoa vie c ha thap tien lng la m cho l i nhua n tang le n. Ng c la i tien lng tang la m cho l i nhua n giam gia tr ha ng hoa kho ng bien o i. R cho rang tien lng va n o ng theo 2 xu hng trai ng c: + Xu hng ha thap tien lng. + Xu hng tang tien lng. Do gia no ng san nga y ca ng cao R khang nh xu hng tang tien lng se thap. Ch co nh ng tien bo ve nang suat cua khu v c no ng nghie p mi quyet nh gia ca lao o ng ve la u da i. 4. R cho rang quy lua t chung, t nhie n cho mo i xa ho i la tien lng phai mc toi thie u. Ch trong ieu kie n a c bie t thua n l i khi kha nang tang nang san xuat v t qua s gia tang da n so th tien lng mi cao hn mc toi thieu co n trong ieu kie n bnh th ng vi at ai ha n che vi s giam sut hie u qua cua au t bo sung, cua cai se tang cha m hn so vi tang da n so va tien lng phai thap hn gia ca t nhie n cua lao o ng. _ Ly lua n a to cua Ricardo: + a to la mo t san pha m cua lao o ng du ng e tra cho chu at e co quyen khai thac nh ng kha nang t nhie n cua at ai. Va s xuat hie n cua a to gan lien vi s xac la p quyen t h u cua at ai. Neu at ai la vo ha n, chat l ng nh nhau se kho ng co a to . + a to kho ng ieu tiet gia tr no ng san ma phu thuo c va o gia tr no ng san . R gia tr no ng san la mc lao o ng tre n at xau nhat va at xau kho ng phai tra a to , tre n nh ng loa i at trung bnh va at tot se thu c khoan phu tro i e tra cho chu at. + C che hnh tha nh a to : luc khi au bao gi cu ng cho n at tot nhat e canh tac va gia tr cua no ng san c xac nh tre n at loa i 1, gia tr o gia nh = a; do da n so tang nhu cau no ng san tang canh tac sang at xau hn. Gia tr no ng san c xac nh theo chi ph tre n at ai loa i 2 gia nh = b. Do o ng i canh tac at loa i 1 se

thu c phu tro i b-a , khoan phu tro i na y phai tra cho chu at. o la a to tre n at loa i 1. + Da n so tiep tu c tang canh tac sang at xau hn, at loa i 3. Gia tr cua no ng san na y c xac nh theo chi ph at loa i 2 . Gia nh = c. Luc na y xuat hie n 2 khoan a to : a to tre n at loai 1 c-a a to tre n at loai 2 c-b phai tra cho chu at. R cho rang a to kho ng ty le vi mc o ma u m tuye t oi ma ty le vi mc o ma u m tng oi. Mo i nguye n nha n thuc a y canh tac at xau se na ng cao a to at tot le n. R cho rang a to la bang chng cua s ban cu ng bat l i, a to ca ng cao chng to xa ho i ca ng thieu no ng san. Luc khi au at ai rat tot rat nhieu, kho ng mang la i a to chi khi tr ne n nghe o na n cu ng mo t loa i lao o ng , chi ph se cho mo t l ng san pha m t hn va luc o mi co a to . R s cai tien trong mo i tr ng se la m giam a to trai la i tang tch lu y von tang a to . a to tang la xu hng tat yeu, l i ch cua giai cap a chu la ma u thua n vi l i ch chung cua xa ho i. R phu nha n s ton ta i cua a to tuye t oi, o ng cho rang a to tuye t oi ma u thua n vi gia tr. R coi a to la vnh vie n. Ket lua n cua Ricardo ve pha n phoi thu nha p di chu ngha t ban. Trong qua trnh tch luy t ban va s phat trie n cua CNTB cu ng luc tien lng co ng nha n va a to cua a chu co xu hng nga y ca ng tang. Trai la i, l i nhua n cua t ban co xu hng nga y ca ng giam. Do o can phai bao ve l i nhua n cua t ban chong la i ye u sach cua co ng nha n. Chong la i tham vo ng cua a chu. Nha n xet: Ly thuyet pha n phoi thu nha p Ricardo co 2 han che sau: The hie n tnh giai cap bao ve cho li ch cua giai cap t san. Xuat phat t nh ng yeu to t nhie n e ly giai ve van e xa ho i. _ Ly thuyet ve l i the so sanh ( ly thuyet ma u dch quoc te ) Bat nguon t l i the tuye t oi cua A.S A.S khang nh tam quan tro ng cua thng ma i quoc te trong vie c la m gia u co ca 2 quoc gia. T o bie n minh cho CN t do kinh te va s ho a h p cua cac da n to c trong quan he giao thng quoc te. No i dung: A.S cho rang do pha n co ng lao o ng, co the tiet kie m c chi ph ta o ra l ng cua cai ln hn s pha n co ng lao o ng. A.S cho rang s chuye n mo n hoa ca nha n co the m ro ng cho cac da n to c tre n the gii.

A.S cho rang hoa n canh t nhie n luo n ta o kha nang cho s chuye n mo n hoa d a tre n nh ng l i the tuye t oi cua cac da n to c. Neu cac quoc gia i va o chuye n mo n hoa ma t ha ng na o ma mnh co l i the tuye t oi. To ng l c cua cai t ng quoc gia cu ng nh cua ca the gii cua cai se tang le n. Ket qua mc song tang nhu cau cac quoc gia c thoa ma n tot hn. L i the tuye t oi bie u hie n nang suat cao hn chi ph thap hn Ket lua n: A.S cho rang thng ma i quoc te la m cho the gii s du ng cac nguon l c co hie u qua hn, cac quoc gia thu c l i ch nhieu hn. D a va o c che t do ma u dch mo i quoc gia se nha n biet l i the cua mnh . Bat c 1 s can thie p va o tien trnh t nhie n cua do ng thng mai eu se t bo c ho i nha n c nh ng l i ch tiem ta ng t thng ma i. Ha n che: mo t quoc gia ma vie c san xuat ch can hao ph mo t l ng lao o ng va t ban tng oi t hn th se kho ng can giao thng vi nc ngoa i. * Thuyet l i the so sanh/ thuyet tng oi: R cho rang thng ma i quoc te co l i cho ca 2 quoc gia ngay ca trong tr ng hp 1 trong 2 quoc gia co hie u qua san xuat cao hn trong tat ca cac lnh v c. No i dung: R cho rang trong he thong thng ma i hoa n toa n t do , do l i ch cua mnh mo i nc se t chuye n mo n hoa va o lnh v c co l i nhat, bang cach t chuye n mo n hoa mo i nc se phat huy c l i the cua mnh a t hie u qua cao nhat. Chuye n mo n hoa la giai phap logic khi ca nha n co hie u qua hn trong vie c san xuat san pha m A va mo t ca nha n co hie u qua hn trong vie c san xuat san pha m B. Nhng phai la m the na o khi 1 trong 2 ng i co hie u qua hn trong ca 2 lnh v c. Trong tr ng h p na y, ng i gioi nhat se t chuye n mo n hoa va o lnh v c ma anh ta c a t va o mo t cach tng oi tot nhat.

You might also like