‫ترونوبو فوجيموری؛ معماری آزمايشگاھی يا تالش برای تحقق مدرنيته تا پيش از اين ناموجود‬

‫نويسنده‪ :‬جيمی گيلين‬ ‫برگردان‪ :‬سيد مجيد ميرنظامی‬

‫در زمانهای که بيشتر اخبار حوزهی معماری از نامھای تکراری پر شده است‪ ،‬ضرورت معرفی معماران مستقل بيش از پيش احساس میشود‪.‬‬ ‫آشنايی با معماران گمنامی که شيوهھای ديگری برای طراحی دارند و از گفتمان غالب معماری دور ھستند‪ ،‬باعث میشود تا طراحان و دانشجويان‬ ‫اين شھامت را به خود بدھند که خالف جريان معمول حرکت کنند‪ .‬ترونوبو فوجيموری يکی از اين معماران است‪.‬‬ ‫کلمات کليدی‪ :‬فوجيموری‪ ،‬موزهی ھنر نمونوکی‪ ،‬ناگانو‪ ،‬چايخانه‪ ،‬خانهی تانپوپو‬ ‫ترونوبو فوجيموری‬ ‫يکی از اولين چيزھايی که دربارهی معمار و مورخ معماری ژاپنی‪ ،‬ترونوبو فوجيموری جلب توجه میکند‪ ،‬ولع سيریناپذير اوست‪ .‬اين ويژگی او‪،‬‬ ‫تنھا محدود به غذا نيست بلکه شامل کنجکاوی روشنفکرانهی شديدش دربارهی جھان نيز میشود؛ مخصوصا ً اگر به معماری مربوط شود‪ ،‬موضوعی‬ ‫که تمام اشتياق او را در ‪ ٣٠‬سال گذشته به خود مصروف داشته‪ .‬فوجيموری که برای مدتی طوالنی با سمت استادی در انيستيتوی علوم صنعتی در‬ ‫دانشگاه توکيو فعاليت داشته‪ ،‬کار خود را بهعنوان طراح دير شروع کرد‪ .‬او اولين پروژهاش را در ‪ ۴۴‬سالگی آغاز کرد؛ اما از آن موقع به طور‬ ‫ميانگين ھر سال يکی از شگفتانگيزترين ساختمانھای اصيل ژاپن را طراحی کرده‪.‬‬ ‫او در حين راھنمايی ما به سوی اتاقش در دانشگاه‪ ،‬جايی که وی آن را "آزمايشگاه" مینامد‪ ،‬با سرعت و پيوسته حرکت میکند‪ .‬در حين حرکت‬ ‫موھای فلفل نمکی رنگش‪ ،‬پشت او تاب میخورند‪ .‬ما پشت ميز مخصوص صرف چای سبز مینشينيم و فوجيموری دستش را به سوی دفتر اسکيس‬ ‫خود دراز میکند‪ .‬وی دربارهی شروع حرفهاش توضيح میدھد و‪ .‬در حاليکه معموالً بهطور پيوسته با مداد آبی مشغول کشيدن اسکيس است‪،‬‬ ‫کلوچهھا را حريصانه میخورد‪.‬‬ ‫فوجيموری در روستايی کوچک در جنوب ناگانو بزرگ شده است‪ .‬بر طبق يک سنت ‪ ۴٠٠‬ساله روستاييان محلی از جنگلھای پيرامون خود‬ ‫نگهداری میکنند‪ ،‬او نيز از اين رسم تبعيت کرد‪ .‬فوجيموری طراحی معماری را در کالج آموخت؛ اما ضعف توانايی دستی او در تمرينات ترسيمی‬ ‫وی را با اين حقيقت مواجه کرد که او به مطالعهی ساختمان بيش از طراحی آن عالقه دارد‪ .‬اين باعث شد که برای کسب مدرک دکترا به توکيو‬ ‫برود‪ .‬فوجيموری ‪ ٢٠‬سال بعدی خود را بهعنوان پژوھشگر و استاد تاريخ معماری مدرن ژاپن سپری کرد‪.‬‬ ‫فوجيموری به طور جدی کار طراحی را از روستای محل تولد خود آغاز کرد‪ .‬وی مأمور شد تا در آنجا موزهای تاريخی برای خانودهای که ريشهی‬ ‫باستانی داشتند‪ ،‬طراحی کند‪ .‬ھنگام تفکر دربارهی اينکه چه فرمی برای اين ساختمان مناسب است‪ ،‬او احساس کرد که سنگينی تمام تاريخ معماری بر‬ ‫رويش افتاده‪ .‬او میگويد‪":‬به دليل اينکه من مورخ معماری مشھوری بودم‪ ،‬تصور میکردم که معماری من بايد يکتا و بیشباھت با ساير معماریھای‬ ‫پيش از اين باشد‪ .‬من حساب کردم که اگر يک کار سنتی اروپايی يا ژاپنی انجام دھم‪ ،‬ھمه میگويند‪ :‬چون او يک مورخ معماری است‪ ،‬اينگونه‬ ‫طراحی کرده و من اينچنين انتقادی را نمیخواستم‪".‬؛ اما ھمزمان او میخواست که از ھرآنچه که بيش از حد معاصر است نيز‪ ،‬فاصله بگيرد‪.‬‬ ‫"بعضی از دوستان نزديک من مانند تادائو آندو و تويو ايتو‪ ،‬معمارانی بودند که داشتند مشھور میشدند و من نمیخواستم که به من بخندند و بگويند‪:‬‬ ‫تو از کار من تقليد کردهای‪".‬‬ ‫ھمتايان فوجيموری ساختمان را فريبنده توصيف کردند‪ .‬کنگو کوما میگويد‪" :‬فوجيموری حرکتی کرد که ھيچکس تا پيش از اين در مدرنيسم نديده‬ ‫بود‪ ".‬اين تشويقھا سبب شد که فوجيموری تصميم بگيرد که طراحی را ادامه دھد‪ .‬چون در آن موقع کارفرمايی به او پيشنھاد نداده بود‪ ،‬او خانهای‬ ‫برای خانوادهاش در حومهی شھر توکيو ساخت‪ .‬او در طراحی اين بنا از سقفھای شاليپوش که در نورماندی متداول است‪ ،‬الھام گرفت‪.‬‬ ‫نمای خانهی تانپوپو )قاصدک( از سنگھای آتشفشانی پوشيده شده که گلھا و سبزهھايی در ميان شيارھای آن رشد میکنند و شکوفه میدھند‪.‬‬ ‫ديوارھای ضخيم نشانگر اين است که خانه عايق کاری بسيار خوبی دارد و از نظر مصرف انرژی مناسب است‪ .‬چيزيکه در مقايسه با ھدف اصلی‬ ‫طراحی محصول فرعی محسوب میشود‪ .‬اگرچه فوجيموری میپذيرد که ساختمانھايش به حساسيت در برابر محيط زيست تمايل نشان میدھند و از‬ ‫نظر مصرف انرژی به شدت بھينه ھستند؛ او با مفھوم معاصر طراحی سبز محتاطانه برخورد میکند‪":‬بهعنوان معمار‪ ،‬من با تأثيرات بصری‬ ‫سروکار دارم‪ .‬توجه به بقای انرژی کار مھندس است‪ .‬تمايل من‪ ،‬اتصال بصری و ھماھنگ دو جھان است‪ :‬جھان انسانساخت و جھان طبيعت که‬ ‫ساختهی خداست‪".‬‬ ‫ما يکديگر را پيش از آن روز برای ديدن جديدترين پروژهاش در کيوسومی مالقات کرديم‪ .‬شھری در ‪ ۶٠‬مايلی شمال توکيو‪ .‬خانهای مفھومی به‬ ‫مساحت ‪ ١٠٨٠‬فوت مربع که برای شرکت گاز توکيو طراحی کرده بود‪ .‬اين شرکت بزرگترين توليد کنندهی گاز طبيعی در ژاپن است‪» .‬خانهی‬ ‫زغال سنگ« نامی است که فوجيموری به اين خانه داده‪ .‬استفادهی ويژه از وسايل گازسوز و جزئيات منحصر به فرد از خصوصيات اين خانه است‪.‬‬ ‫از جمله‪ :‬محلی برای چمباتمه زدن‪ ،‬درھايی با مقياس ھابيتھا که حمام و ورودی کناری را مخفی میکند )بايد برای ورود به اين فضاھا خم شد(‪،‬‬ ‫اتاق کودکان که تنھا بهوسيلهی نردبانی شيبدار قابل دسترسی است‪ .‬ھنگاميکه من دربارهی رفتن به دستشويی در نيمهشب از او پرسيدم‪ ،‬فوجيموری‬ ‫دوباره به من اطمينان داد‪" :‬مشکلی نيست‪ .‬کودکان مثل ميمون میمانند‪ ".‬و يک اتاق چای که از طبقهی دوم خود را پس کشيده مانند لبهی پيشآمده‬ ‫بااليی‪.‬‬

‫سدر سوخته" که پيش از اين در سال ‪ ٢٠٠٧‬ساخته شده‪ .‬ھر دوی اين پروژهھا فوق العاده قابل توجه بودند و با تشکر بخش اعظم‬ ‫خانهی " ِ‬ ‫ھمسايگیھای مجاور مواجه شدند‪ .‬سوزاندن تختهھای سدر‪ ،‬نوعی تکنيک باستانی ژاپنی است که چوب را در برابر باران و پوسيدگی‪ ،‬آببندی و‬ ‫محافظت میکند و ھمچنين به چوب‪ ،‬بافتی ترکخورده و شبيه پوست کروکوديل میبخشد؛ اما به ندرت توسط معماران کنونی استفاده میشود‪ .‬اين تا‬ ‫اندازهای به فرآيند پرمشقت توليد آن برمیگردد‪ ،‬برای آماده کردن ‪ ٣‬تخته‪ ٧ ،‬دقيقه زمان الزم است‪ .‬دليل ديگر اين است که اين روش بدوی تلقی‬ ‫میشود‪ .‬فوجيموری با غرور میگويد‪":‬ھيچ معمار تحصيل کردهای از اين روش استفاده نمیکند‪".‬‬ ‫بخش اندکی از شيوهی کار فوجيموری متداول است‪ .‬او برای خود شرکتی ندارد؛ اما پس از اينکه تمامی ترسيمات را به پايان میبرد‪ ،‬برای اضافه‬ ‫کردن جزئيات به پروژهاش از دانشجويان و فارغالتحصيالن مستعدی کمک میگيرد‪ .‬او برای ساختن ماکتھای معماریاش ابتدا با تيشه کردن‬ ‫کندهھای چوب‪ ،‬طرح کلی را ايجاد میکند و برای رسيدن به فرم نھايی از اره برقی استفاده میکند‪ .‬گالریھای متعددی برای خريد اين مدلھا پيشنھاد‬ ‫دادهاند اما وی ھمه را رد کرده است‪ .‬فوجيموری ھنگاميکه طراحی نھايیاش برای پروژه به اتمام میرسد‪ ،‬جشن کوچکی تدارک میبيند و‬ ‫کارفرمايان را به خانهی ييالقی خود در ناگانو دعوت میکند‪ .‬او نسخهی دستی پالنھای نھايی را در چايخانهی شخصی خود به کارفرما تحويل‬ ‫میدھد‪ .‬اين چايخانه بر باالی دو شاخهی اصلی تنهی درختی در ارتفاع ‪ ٢٠‬فوتی قرار دارد‪ .‬او با خنده میگويد‪" :‬اگر آنھا از طراحی من خوششان‬ ‫نيايد‪ ،‬چايخانه را تکان میدھم‪".‬‬ ‫فوجيموری برای تمام بخشھای سازهای و برقی کارش از مھندسان حرفهای استفاده میکند؛ اما بسياری از طراحیھای نھايی داخلی را شخصا ً انجام‬ ‫میدھد‪ .‬وی با کمک گروھی از داوطلبان که وی آن را "شرکت جومون" مینامد‪ ،‬اين کار را انجام میدھد‪ .‬علت اين نامگذاری بر میگردد به‬ ‫دورهی نوسنگی در تاريخ ژاپن‪ .‬دليل ديگر اين است که آنان برای گرمیبخشيدن به فضاھای داخلی از ابزارھای ابتدايی استفاده میکنند‪ .‬ھنگامیکه‬ ‫سازه تقريبا ً کامل میشود‪ ،‬جمع دوستان نزديک او که شامل افرادی چون نقاش‪ ،‬نويسنده‪ ،‬ناشر و کشيش میشود‪ ،‬گرد ھم میآيند تا کار غير معمولی‬ ‫که فوجيموری از آنان خواسته را انجام دھند‪ :‬کاشتن صدھا ترهفرنگی در گلدانھای منفرد سقف سهگوش‪ ،‬بافتن صفحهای از بامبو برای سطوح‬ ‫مساندودشدهی کارگاه سفالگری‪ ،‬بريدن قطعات نامنظم چوب با ابزارھای سنگ تراشی و تعبيهکردن آن بر روی سقف چايخانه‪ .‬فوجيموری در‬ ‫اينباره میگويد‪" :‬آنھا به جای گلف بازی کردن در آخر ھفته‪ ،‬کار میکنند‪ ".‬او اضافه میکند‪" :‬من ھرگز به آنان پولی پرداخت نمیکنم‪ .‬اگر پول‬ ‫بدھی‪ ،‬يعنی اين يک شغل است!"‬ ‫در سال ‪ ٢٠٠۶‬فوجيموری مدلھای معماری خود را در بیينال ونيز به نمايش گذاشت که با توجه و احترام فوقالعادهای ھمراه بود‪ .‬در سال ‪٢٠٠٧‬‬ ‫انتشارات ژاپنی "توتو"‪ ،‬تکنگاری کارھای فوجيموری را چاپ کرد؛ اما شھرت رو به افزايش و دريافت پيشنھاد از کارفرمايان معتبر به اين معنی‬ ‫نيست که او به زودی شيوهی نامتداول کار خود را تغيير خواھد داد‪ .‬فوجيموری چند سال اخير را با سياحت در جھان برای پيدا کردن ايدهھای جديد‪،‬‬ ‫ذھن مورخ خود‪ ،‬تالش میکند تا الھاماتی از مدلھای باستانی بدست آورد‪ ،‬مانند معماری گلی در کشور "مالی"‪،‬‬ ‫سپری کرده‪ .‬او با استفاده از‬ ‫ِ‬ ‫ساختمانھای خشت خام در غرب آمريکا و غارھای مشھور السکو در جنوب غربی فرانسه‪.‬‬