‫ﺗﮑﻪ هﺎﯼ ﺳﺎدﻩ ـ ﺗﮑﻪ ﻧﮕﺎرﻳﯽ هﺎﻳﯽ ﺑﺮ ﭘﺮدﻳﺲ هﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻳﯽ از اﻣﻴﺮ اﺻﻼن ﻣﻌــــــــــــــــــــــــــــــــﺼﻮﻣﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮهﺎﯼ

ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻳﺮان هﻤﻮارﻩ ﭘﺬﻳﺮاﯼ ﺣﻀﻮر ﺑﺎغ در اﺷﮑﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮد ﺑﻮدﻩاﻧﺪ ‪ ،‬ﻧﺤﻮﻩ ﺣﻀﻮر و ﻇﻬﻮر ﺑﺎغ در ﺷﻬﺮ داراﯼ اﺑﻌﺎد ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اﺳﺖ و در هﺮ ﮐﺠﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ و ﻓﺮهﻨﮓ ﺷﮑﻞ ﺧﺎﺻﯽ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎغ؛ ﭘﺮدﻳﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در‬ ‫واﻗﻊ هﻤﺎن ﺑﺎغ اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﺴﺘﺮﻩ ﭘﺮدﻳﺲ اﻳﺮاﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﮏ ﺑﺎغهﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻣﯽﺗﻮان اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ در زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺟﻤﻌﯽ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺮد و از ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﭘﺮدﻳﺲ اﻳﺮاﻧﯽ از ﺣﻴﺎط ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪهﺎ ﺗﺎ ﻣﻘﻴﺎس ﺷﻬﺮ‪ -‬ﭘﺎﻳﺘﺨﺖهﺎﻳﯽ ﭼﻮن اﺻﻔﻬﺎن ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮﯼ ﺟﻠﻮﻩ‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﺎﻳﺪ ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﭘﺮدﻳﺲ در ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﯽ از اهﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮﯼ ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻳﺮان و رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺁﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ژرف ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﺮدﻳﺲ و ﺑﺎغ ﺳﺎزﯼ ﭼﻪ در راﺑﻄﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ ﻣﻴﺎن ﺑﺎغ و ﺷﻬﺮ‬ ‫و ﭼﻪ در اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺑﺎغ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺎغ ﺳﺎزﯼ در ﭘﻴﮑﺮﻩ ﺷﻬﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎغهﺎ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮﯼ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻬﺮ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪهﺎﯼ ﺷﻬﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺎغ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺣﺘﯽ ﮔﺎﻩ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪﯼ ﻣﺤﻮرهﺎﯼ اﺻﻠﯽ ﺷﻬﺮ را ﺷﮑﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎرﯼ و ﺷﻬﺮﺳﺎزﯼ اﻳﺮان ﺟﻮﻻﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﻮر ﺑﺎغ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ و ﺳﻴﺎق ﺧﺎص ﺧﻮد اﺳﺖ و ﭘﺪﻳﺪﺁورﻧﺪﻩ اﻟﮕﻮهﺎﯼ ﺑﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ‪ ،‬درهﻢ ﺗﻨﻴﺪﮔﯽ و‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﺎغ ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎرﯼ و ﺷﻬﺮ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪﯼ ﮐﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ و ﺷﮑﻠﯽ را از ﻳﮏ ﺳﻮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪهﺎﯼ ﻣﻌﻨﻮﯼ ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و رواﻧﯽ را از ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ‪ ،‬و‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎزهﺎﯼ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﯽ و ﺣﻴﺎﺗﯽ ﻣﺮدﻣﺎن و زﻳﺴﺘﮕﺎﻩ ﺁﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﯽﺁورد‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﯽ ﺗﺠﺎرب ﻃﺮح رﻳﺰﯼ ﺷﻬﺮ اﻳﺮاﻧﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﯼ از ﭘﺮدﻳﺲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ و ﻓﻀﺎهﺎﯼ ﺷﻬﺮﯼ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ارزﻧﺪﻩاﯼ‬ ‫را ﺑﺮاﯼ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ ‪ ،‬ﻣﺮﻣﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮهﺎ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽهﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺑﺎغ و ﺷﻬﺮ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﮎ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽهﺎﯼ ﻣﻮردﯼ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺴﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮدﻳﺲ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﮐﯽ از ﻧﻴﺎز هﺎﯼ روﺣﯽ اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎنهﺎﯼ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﯽ از زﻧﺪﮔﯽ اﻳﺮان و ﻣﻌﻤﺎرﯼ ﺁن ﺑﻮدﻩ و در ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺁﺗﺸﮑﺪﻩهﺎﯼ ﺑﺰرگ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻬﻢ داﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎن ﺳﻮﻣﺮﻳﺎن‪ ،‬ﭘﺮدﻳﺲ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪ و ﻗﺼﺮ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻴﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﯽﺷﮏ ﺑﺎغ در ﭼﻨﻴﻦ اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﮑﯽ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ از ﺁﺳﺎﻳﺶ و زﻳﺒﺎﻳﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﻧﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﻴﺶ از ﻟﺬت‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ اهﻤﻴﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎغ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻋﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ از ﻗﺪﻳﻢ اﻻﻳﺎم ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎغ و ﺑﺎﻏﭽﻪ در ﺣﻴﺎﻃﻬﺎ و دور و ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻪ هﺎ‬ ‫ﻋﻼ ﻗﻪ ﯼ ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻩ ﯼ ﻣﻴﻬﻦ اﺻﻠﯽ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﻗﻮم ﺁرﻳﺎ ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻏﭽﻪ هﺎﻳﯽ را ﮐﻪ در اﻃﺮاف ﺑﻨﺎ ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ » ﭘﻪ ارﻩ دﺋﺴﻪ« ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺷﻬﺮ هﺎﯼ داﺧﻞ اﻳﺮان‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ اﻳﺮان در ﺧﺎرج‪ ،‬هﻤﻪ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻼ ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﭘﻪ ارﻩ دﺋﺴﻪ هﺎ ﻳﺎ ﭘﺮدﻳﺲ هﺎ در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﺸﺎﻳﺎر ﺷﺎﻩ در هﻨﮕﺎم ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن ﻧﺎم‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻏﭽﻪ هﺎﻳﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ُ‬ ‫ﺑﻨﺎهﺎﻳﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ‪ ،‬از ﺁن ﻳﺎد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺮدﻳﺲهﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ ﺗﺮﮐﻴﺐ و ﺷﮑﻠﺸﺎن را از ﺗﻌﺮﻳﻒ هﻨﺪﺳﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ ﺧﻮد و از ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻈﺎمهﺎﯼ ﭘﺎﻳﺪارﺷﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬هﻨﺪﺳﻪ هﻤﭽﻮن ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ در‬ ‫ﺷﮑﻞﮔﻴﺮﯼ ﻣﻌﻤﺎرﯼ اﻳﺮاﻧﯽ دارد ﺷﺎﻟﻮدﻩ ﺷﮑﻞﮔﻴﺮﯼ ﺑﺎغ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﯽ و ﺷﺎﺧﺼﻪ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ ﻓﻀﺎﯼ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ‬ ‫هﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ و از ﭘﻴﺶ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺎﻟﻮدﻩ هﻨﺪﺳﯽ در اﻧﺘﺰاع ﻣﻔﺎهﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﮑﻞدهﻨﺪﻩ ﺑﺎغ و ﻧﺤﻮﻩ ﺗﺮﮐﻴﺐ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫و اﺟﺰاء ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ اراﻳﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺁن ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻧﻘﺶ دارد‪.‬هﻨﺪﺳﻪ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ اﺻﻠﯽ ﻣﻬﻢ در ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ اﻳﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل هﻨﺪﺳﯽ‬ ‫و اﻳﺠﺎد اﺷﮑﺎل ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮاﯼ ﺳﺎدﻩ ﻧﺸﺎن دادن اﺟﺰاء ﺑﺎغ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ دﻗﻴﻖ ﮐﺎﺷﺖ درﺧﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﯼ ﮐﻪ ردﻳﻒ درﺧﺘﺎن از هﺮ ﻃﺮف دﻳﺪﻩ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫داراﯼ اهﻤﻴﺘﯽ ﺧﺎص ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﻴﺎن ﺁﺳﺔ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬرﮔﺎهﯽ ﭼﻬﺎر ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎغ را دور ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﺮهﺎﯼ ﻓﺮﻋﯽ‪ ،‬ﺑﺎغ را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎﻏﭽﻪهﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻏﭽﻪهﺎ ﮐﺮتهﺎ را در ﺑﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﯽ ﺑﺎﻏﻬﺎ ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ دﻳﻮار ﻣﺤﺼﻮر دورﺷﺎن دارﻧﺪ = دروﻧﮕﺮا ﺑﻮدن‬ ‫‪ -٢‬هﻨﺪﺳﯽ ﺑﻮدن ﺳﺎﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻓﻀﺎﻳﯽ ﺁن = ﺑﺎﻏﻬﺎ هﻤﻪ هﻨﺪﺳﯽ هﺴﺘﻨﺪ – ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ هﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺣﺘﯽ درﺧﺘﻬﺎﯼ ﺁن ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ژاﭘﻨﯽ و‬ ‫ﭼﻴﻨﯽ ﮐﻪ اﻟﮕﻮﯼ ﺑﺎغ را از ﺧﻮد ﺑﺎغ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‬ ‫َﻨﮓ ) درﮔﺎﻩ ﻣﻴﺎن ﻳﮏ دﻳﻮار ﺳﺘﺒﺮ ‪ ،‬از‬ ‫ﭘﻠ‬ ‫‪ -٣‬وﺟﻮد ﺳﺮدر ﺑﺼﻮرت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن = اﻟﻤﺎﻧﻬﺎﯼ ورودﯼ ‪ :‬ﭘﻴﺶ ﺧﺎن – ﭘﻴﺶ ﻃﺎق – ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﯼ در – ِ‬ ‫ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﻬﻨﺎﯼ دﻳﻮار ( –داﻻن درون ﺑﺎغ – در اﻏﻠﺐ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﯼ ورودﯼ ‪ ٢‬ﻃﺒﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪ -٤‬داراﯼ ﺑﺮج‬ ‫‪ -٥‬ﺷﺒﮑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺑﻨﺪﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و راﺳﺖ ﺷﮑﻞ‬ ‫‪ -٦‬ﺷﺒﮑﻪ ﺁب ﻧﻤﺎهﺎ و ﺁﺑﻴﺎرﯼ راﺳﺖ ﻣﺤﻮر‬ ‫‪ -٧‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ) ﮐﺎخ ‪ ،‬ﮐﻮﺷﮏ ‪ ،‬ﮐﻼﻩ ﻓﺮﻧﮕﯽ و ‪( ...‬‬ ‫‪ -٨‬ﺑﺎﻏﭽﻪ هﺎﯼ ﭼﻬﺎرﭘﻬﻠﻮ ﭘﺮ از درﺧﺘﺎن و ﮔﻠﻬﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ هﺎﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺗﺨﺖ و ﮐﻢ ﺷﻴﺐ = ﺑﺎغ ﻓﻴﻦ ﮐﺎﺷﺎن ‪ ،‬ﺑﺎغ دوﻟﺖ ﺁﺑﺎد ﻳﺰد‬ ‫‪٢‬ـ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺷﻴﺒﺪار و ﺳﮑﻮﺑﻨﺪﯼ ﺷﺪﻩ = ﺑﺎغ ﺗﺨﺖ ﺷﻴﺮاز‬ ‫‪ -٣‬ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ روﯼ زﻣﻴﻨﻬﺎﯼ داراﯼ ﭘﺴﺘﯽ و ﺑﻠﻨﺪﯼ و ﮐﻤﺘﺮ دﺳﺖ ﺧﻮردﻩ = ﺑﺎغ ﻋﺒﺎس ﺁﺑﺎد ﺑﻬﺸﻬﺮ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎ در ﺟﻬﺎن ‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ﺑﺎغ هﻨﺪﺳﯽ ‪ :‬ﺁﻣﻴﺨﺘﮕﯽ اﻧﺪاﻣﻬﺎ ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﻨﺪﯼ و ﺁراﺳﺘﮕﯽ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺁن ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﭼﻮﺑﯽ هﻨﺪﺳﯽ دارد و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﺎزﻣﺎن هﻨﺪﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺧﻄﻮط‬ ‫راﺳﺖ ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ هﺎﯼ راﺳﺖ ‪ ،‬اﻧﺪازﻩ هﺎﯼ ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ ‪ ،‬راﺳﺘﻪ راهﻨﻤﺎ ‪ ،‬دﻳﺪهﺎﯼ وﻳﮋﻩ ‪ ،‬ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺴﺎﻣﺎن ﺁب و ﺁﺑﻴﺎرﯼ؛ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ و هﻨﺪﯼ‬ ‫‪٢‬ـ ﺑﺎغ دورﻧﻤﺎﻳﯽ ) ﺿﺪ هﻨﺪﺳﯽ ( ‪ :‬ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﯼ از اﻧﺪاﻣﻬﺎﯼ ﭼﺸﻢ ﻧﻮاز ﺑﺎ ﮐﺎﻟﺒﺪﯼ ﺁزاد =< ﻧﺮﻣﺶ ﺧﻄﻮط ‪ ،‬راﻩ هﺎﯼ ارﻳﺐ ‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ روﻳﻪ هﺎ )‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺳﻄﻮح ( ‪ ،‬ﭘﺮهﻴﺰ از راﺳﺘﻪ ﺳﺎزﯼ؛ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ژاﭘﻨﯽ و ﭼﻴﻨﯽ‬ ‫‪٣‬ـ ﺑﺎغ هﻨﺪﺳﯽ ‪ -‬دورﻧﻤﺎﻳﯽ ‪ :‬ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﯼ از ﻧﻮع اول و دوم؛ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎﯼ ﮐﻠﯽ ﺑﺎغ‪:‬‬ ‫ـ در ﺑﺎﻏﻬﺎ ‪ ۴‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺁب دارﻳﻢ ‪ -١ :‬ﺟﻮﯼ هﺎ ‪ -٢‬ﺁب ﻧﻤﺎهﺎ ) در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺟﻮﯼ هﺎ ( ‪ -٣‬ﺁﺑﻔﺸﺎن ﻳﺎ ﻓﻮارﻩ ‪ -۴‬ﺁﺑﺸﺎر ﻳﺎ ﺁﺑﺸﺮﻩ‬ ‫ـ هﻤﻪ ﮐﻮﺷﮏ هﺎﯼ دو ﻃﺒﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ـ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ؛ ﺑﺎغ داراﯼ ﭘﺮﺳﭙﮑﺘﻴﻮ ﻳﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﯼ اﺳﺖ‬ ‫ـ ﺑﺎغ ﻣﺎهﺎن ﮐﺮﻣﺎن ﺷﺎهﮑﺎر ﺑﺎزﯼ ﺑﺎ ﺁب اﺳﺖ ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺁن از ﺑﺎغ ﻓﻴﻦ و دوﻟﺖ ﺁﺑﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‬

‫ـ ﺁب و ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ هﺴﺘﻨﺪ‬ ‫َﺮﻳﺸﻪ ‪ :‬ﮔﺬرﮔﺎﻩ هﺎﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎ‬ ‫ـﺗ‬ ‫ـ ﮐﻬﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﺎغ ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد ) ﺑﺎغ ﮐﻮروش ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از اﻳﻦ ﻧﻈﺎمهﺎ هﻤﭽﻮن ﻧﻈﺎم ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﻣﻌﻴﺸﺘﯽ و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﺷﮑﻞﮔﻴﺮﯼ ﺑﺎغ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ ﺳﮑﻮﻧﺘﮕﺎهﻬﺎ و ﻣﺤﻴﻂهﺎﯼ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از ﺁنهﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺨﺘﺺ ﺷﮑﻞﮔﻴﺮﯼ ﻓﻀﺎهﺎﯼ ﻣﻌﻤﺎراﻧﻪ و ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎغ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ هﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮ هﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺪد از ﺁﻧﭽﻪ از ﻣﺤﻴﻂ ﻃﺒﻴﻌﯽ و ﻣﺼﻨﻮع در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اﺻﻮل‪ ،‬هﻨﺪﺳﻪ و هﻨﺠﺎرهﺎﯼ ﻣﻌﻤﺎرﯼ اﻳﺮاﻧﯽ‬ ‫در ﻣﺤﺪودﻩاﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ ﻧﻤﺎدﯼ از ﺑﻬﺸﺖ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دﺷﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎدر زﻣﻴﻦ ﺷﻴﺒﺪار‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﻣﯽ داد ﺑﺎغ را ﺑﺎ ﺁﺑﺸﺎرهﺎ و درﺧﺘﻬﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬‬ ‫زﻳﺒﺎﺗﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬در ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻬﺎﯼ هﻨﺪﺳﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺷﮑﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ اﺟﺰا ﺑﺎغ را ﺳﺎدﻩ و روﺷﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ داد از‬ ‫اهﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﮐﺎﺷﺘﻦ درﺧﺖ‪،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم ‪ ،‬دﻗﺖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯼ ﻣﺤﻞ ﮐﺎﺷﺖ از هﺮ ﻃﺮف ﺑﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻼ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﺎغ ﺟﻌﻔﺮﯼ ﺑﻢ ﺑﺮوﻳﺪ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﮐﻪ درﺧﺘﺎن‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﻬﺎﻳﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ از هﺮ ﻃﺮف ﮐﻪ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ردﻳﻒ درﺧﺘﺎن را ﻣﯽ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜ ُ‬ ‫ﻧﺨﻞ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﭘﺲ وﭘﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺎغ دورﻩ ﯼ ﭘﺎرﺳﻬﺎ و ﭘﺎرﺗﻬﺎ‪:‬‬ ‫در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﻞ ” اﺳﭙﺮم “ ﻳﺎ ” اﺳﭙﺮﻏﻢ “ ﻣﯽﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و در ﺁﺛﺎر ﺳﺪﻩهﺎﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ هﺠﺮﯼ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻗﻮاﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان ﻣﯽزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﻮﻧﻪهﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از درﺧﺘﺎن و ﮔﻠﻬﺎ و ﺳﺒﺰﻩهﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ ﮔﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪﯼ ﭘﺎﻳﺪار داﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻧﻮروز ﮐﻪ ﺧﻮد ﺟﺸﻦ ﭘﻴﺸﺒﺎز ﺁﻣﺪن ﺑﻬﺎر و ﮔﻞ و ﺳﺒﺰﻩ اﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺁن اﺳﺖ ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺸﻦ درواﻗﻊ ﺟﺸﻦ روﺋﻴﺪن ﮔﻞ و ﮔﻴﺎﻩ اﺳﺖ و‬ ‫ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻦ ﮔﻞ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻧﻮروز ﺑﺎ هﻢ ﺑﺴﺘﮕﯽ دﻳﺮﻳﻨﻪ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮ ﺳﻔﺮﻩ اﯼ ﮐﻪ درﻧﻮروزﻣﯽﮔﺴﺘﺮدﻩاﻧﺪ ﮔﻞ ﻣﯽﻧﻬﺎدﻩاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﺑﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺨﺖ اﻟﻨﺼﺮ ﺑﺮاﯼ هﻤﺴﺮ اﻳﺮاﻧﯽ وﯼ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯼ ﻣﺎد‪ ،‬اﺣﺪاث ﺷﺪﻩاﻧﺪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻃﺮح ﭘﺎرادﻳﺲ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ از ﻧﻈﻤﯽ ﺧﺎص و اﻟﮕﻮﻳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺧﻮردار و ﺗﺎ زﻣﺎن اﺳﮑﻨﺪر هﻢ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻻ اوﻟﻴﻦ ﻃﺮح اﺟﺮا ﺷﺪﻩ از ” ﺑﺎغ اﻧﺪر ﺑﺎغ“ ﻋﻈﻴﻢ ﺷﻬﺮ – ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﮐﻮرش ﺑﻮدﻩ و ﻧﻴﺰ وﺻﻒ‬ ‫ا ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ از ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫ﭘﺮدﻳﺲ اﺧﻴﺮً‬ ‫ﭘﺮدﻳﺲ ﮐﻮرش ﺟﻮان در ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺗﺮاپ ﻧﺸﻴﻦ ﻏﺮب اﻳﺮان ﮐﻪ ﮔﺰﻧﻔﻮن ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﻳﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﺎﻳﺶ وﻟﻮ ﻧﻪ ﺧﻴﻠﯽ روﺷﻦ از‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎغ و ﺷﻬﺮ در ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ هﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺟﻬﺖ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن هﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن را ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﻏﺴﺎزان ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺳﻔﺮهﺎﯼ ﺟﻨﮕﻠﯽ ﮐﻪ از راهﻬﺎﯼ ﭘﺎرس‪ -‬ﭼﻴﻦ و ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻋﺒﻮر ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ در ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺧﻮد از اﻳﻨﮑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در‬ ‫دل ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﻬﺸﺘﻬﺎﯼ زﻣﻴﻨﯽ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻳﺎد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻧﮕﺎرﻩ هﺎﯼ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻧﻈﻢ هﻨﺪﺳﯽ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ و درﺧﺘﺎن‬ ‫راﺳﺖ ﻗﺎﻣﺖ و ﻣﻮزون ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪهﺎ ‪ ،‬ﮐﻪ از ﻧﻈﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻟﺸﮑﺮﯼ ﺳﺒﻖ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺮﻳﺸﮕﯽ و هﻤﺴﺎﻧﯽ ﭘﻼﻧﻬﺎﯼ ﺑﺎغ و ﺑﻨﺎ را ﺑﻴﺎﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴﻠﻪ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴﺐ هﻨﺪﺳﯽ ﺳﺮراﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻏﺮاهﻬﺎ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ هﻢ ‪ ،‬ﮐﺮﺗﻬﺎ ﭼﻬﺎرﮔﻮش ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮐﻪ هﻴﭽﻴﮏ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪة ﮐﺮﺗﯽ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻏﻬﺎ درﮐﺮت ﺑﻨﺪﻳﻬﺎﯼ دﻗﻴﻘﯽ ﺳﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﺮﻳﻨﻪ ﺳﺎزﯼ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮐﻪ ﻃﺮح ﺁن ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ در اﻳﺮان روزﮔﺎر هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ )‪-٣٠٠‬‬ ‫‪ ٥٠٠‬ق‪.‬م( ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﺮدﻳﺴﻬﺎﯼ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ )‪ ٢٠٠-٦٠٠‬م( ‪ ،‬ﺑﺎغ ﻧﻘﺸﻪاﯼ ﺑﺎﺷﮑﻮﻩ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎﯼ ﻣﻨﺪلوار و ﮐﻮﺷﮑﻬﺎﻳﯽ‬ ‫در ﻣﻠﺘﻘﺎﯼ ﭼﻬﺎر ﺧﻴﺎﺑﺎن داﺷﺖ‪.‬‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﮔﻠﻬﺎﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ در دورﻩ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺁﻗﺎﯼ ﻓﺮﻳﺪون ﺟﻨﻴﺪﯼ ﻣﯽﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬در ﻣﻴﺎن ﻓﻨﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮﯼ از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ رﺳﺎﻟﻪ ﮐﻮﭼﮑﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺴﺮو ﮐﻮاﺗﺎن و رﻳﺪﮐﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺴﺮو ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺒﺎد‪ ،‬ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان و ﭘﺴﺮ ﻧﻮﺟﻮان ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﯽ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬ ‫دو از ‪ ٢٢‬ﻧﻮع اﺳﭙﺮم ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺪاث ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﻣﻌﺮوف اﻳﺮان ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻣﺘﺪاول ﮔﺮدﻳﺪ در واﻗﻊ ﻧﻮع ﺗﮑﺎﻣﻞ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺮدﻳﺲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ در دوران اﺳﻼم ‪:‬‬ ‫ﺎ ﺁﻣﻴﺰﻩ اﯼ از ﺳﺒﮏ ﻣﻌﻤﺎرﯼ و ﺑﺎغ ﺳﺎزﯼ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم و ﺷﻴﻮﻩ ﻣﻌﻤﺎرﯼ ﺳﺪﻩهﺎﯼ ﺑﻌﺪ ﮐﻪ وﻳﮋﮔﯽ‬ ‫ﻃﺮح ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﺮاﻧﯽ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﯼ ﺁن ﻏﺎﻟﺒً‬ ‫هﺎﯼ ﮐﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎرﯼ اﻳﺮاﻧﯽ را داراﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﺎم ﻣﻌﻤﺎرﯼ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺄﺛﻴﺮاﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﻌﻤﺎرﯼ و ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ اﻳﺮاﻧﯽ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻧﻘﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﭘﺬﻳﺮاﯼ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ رﺳﻮخ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﮐﺸﻮرهﺎﻳﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﻳﺮان ﺑﺪاﻧﺠﺎ راﻩ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﯽ ﮐﻪ در ﺣﻮزﻩ ﻣﮑﺘﺐ هﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎرﯼ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اروﭘﺎ از ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ زﻳﺒﺎﯼ اﻧﺪﻟﺴﯽ ” اﻟﺤﻤﺮاء “ را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‬ ‫و در ﺁﺳﻴﺎ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺑﺎﺑﺮﯼ ﮐﺸﻤﻴﺮ را ﮐﻪ در ﺷﻤﺎر ﻧﺎﻣﺪارﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دوران اﺳﻼﻣﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎغ و ﺣﻴﺎط ‪ ،‬ﻣﮑﻤﻞ ﻓﻼت ﮔﺮم و ﮐﻢ ﺁب اﻳﺮان‪،‬‬ ‫ﺪ ﺻﻮرﯼ ﺗﺼﻮرﯼ از ﻓﺮدوس ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اهﻤﻴﺖ ﺧﻮد را در ﻋﺼﺮ اﺳﻼم در ﺣ ّ‬ ‫ـ ﺑﺎغ دورﻩ ﺻﻔﻮﻳﻪ ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل ﺗﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮﻳﻪ هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ دورﻩ ﺗﺴﻠﻂ اﻗﻮام ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ و ﻣﺒﺎرزات ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮادﺳﺘﺎن و اﻳﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎﯼ ﻣﻠﻮﮎ اﻟﻄﻮاﻳﻔﯽ وﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﺤﺎل ﮐﻢ و ﺑﻴﺶ در ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ادﺑﯽ و ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺣﺎﮐﯽ از اﺷﺘﻴﺎق‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ و ﭘﺮورش درﺧﺖ و ﮔﻞ دﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد و از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺛﺎر ﻣﻴﻨﻴﺎﺗﻮرﯼ‪ ،‬و ﻧﻘﺎﺷﯽ هﺎﯼ هﻨﺮﻣﻨﺪان دورﻩ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺗﻴﻤﻮرﻳﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ا رﻓﺎﻩ و ﺁراﻣﺶ ﻧﺴﺒﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺣﺪاث ﺑﺎغ و‬ ‫ﺎ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺁن زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬در دورﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮﻳﻪ ﮐﻪ ﻣﺠﺪدً‬ ‫ﻏﺎﻟﺒً‬ ‫ﭘﺮورش ﮔﻞ روﻧﻖ ﻓﺮاوان ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد در ﻃﯽ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﮑﻞ ﺑﻬﺘﺮﯼ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬هﺸﺖ ﺑﻬﺸﺖ اﺻﻔﻬﺎن ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺷﺎﻩ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻏﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻣﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﭼﻬﺎر ﺑﺎغ اﺻﻔﻬﺎن در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﻣﺸﻬﻮر ﭼﻬﺎر ﺑﺎغ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎغ ﺗﺨﺖ ‪ ،‬ﺑﺎغ ﮐﺎج ‪ ،‬ﺑﺎﺑﺎ اﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻧﺴﺘﺮن‪ ،‬ﺑﻠﺒﻞ ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺁﺑﺎد‪ ،‬ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‪ ،‬ﮐﺎووس ﺧﺎﻧﻪ و ﭘﻬﻠﻮان ‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دوران ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ زﻳﺮ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد‪) :‬ﺑﺎغ ﻋﺒﺎس ﺁﺑﺎد ﮐﺎﺷﺎن ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺗﺎج ﺁﺑﺎد ﻧﻄﻨﺰ ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺻﻔﻮﯼ و ﺑﺎغ ﺧﻠﻮت ﺑﻬﺸﻬﺮ ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺳﻌﺎدت ﺁﺑﺎد ﻗﺰوﻳﻦ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ‬ ‫ﮐﺎﺧﻬﺎﯼ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮﯼ(‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺎغ دورﻩ زﻧﺪﻳﻪ ‪:‬‬ ‫ﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ دورﻩ ﺻﻔﻮﻳﻪ اﺳﺖ در زﻣﺎن ﮐﺮﻳﻢ ﺧﺎن ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎزﺳﺎزﯼ‬ ‫اﻧﻮاع درﺧﺘﺎن و ﮔﻠﻬﺎﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دورﻩ زﻧﺪﻳﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒً‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دﻟﮕﺸﺎ‪ ،‬ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮ و ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ‪ .‬ﺑﺎغ ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺶ از ﮐﺮﻳﻤﺨﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ و در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮ در ﻣﺤﻠﺔ درب ﺷﺎزدﻩ و ﻧﺰدﻳﮏ‬ ‫ﺑﺎزار وﮐﻴﻞ ﺟﺎﯼ دارد و ﭼﻮن ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯼ ﺷﻬﺮ ﺑﻮدﻩ ﺁن را ﺑﺎغ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﮐﺮﻳﻤﺨﺎن در زﻣﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎغ ﮔﻠﮑﺎرﯼ و‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﮐﺸﯽ ﻧﻮ ﮐﺮد و ﭼﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺁن اﻓﺰود‪.‬‬

‫از هﻤﻴﻦ رو او را ﺑﻨﻴﺎن ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎغ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎغ در زﻣﺎن ﻗﺎﺟﺎرﻳﺎن ﻳﮑﯽ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺷﻴﺮاز ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دورﻩ زﻧﺪﻳﻪ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ زﻳﺮ اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮد‪):‬ﺑﺎغ ﮔﻠﺸﻦ ﻃﺒﺲ ‪ ،‬ﺑﺎغ هﻔﺖ ﺗﻦ ﺷﻴﺮاز ‪ ،‬ﺑﺎغ دوﻟﺖ ﺁﺑﺎد ﻳﺰد(‪.‬‬ ‫ﺑﺎغ دورﻩ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ‪:‬‬ ‫ﺎ هﻤﺎﻧﻨﺪ دورﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﺧﺘﮑﺎرﯼ و ﮔﻠﮑﺎرﯼ ﺑﺎﻏﻬﺎ در اواﻳﻞ دورﻩ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ هﻨﻮز‬ ‫درﺧﺘﺎن و ﮔﻠﻬﺎﯼ ﻣﻌﻤﻮل در ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ دورﻩ ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒً‬ ‫ﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﻗﺪﻳﻢ اﻳﺮاﻧﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﮔﻠﮑﺎرﯼ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﻮﻳﮋﻩ در دوران ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎﻩ راﻳﺞ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﮔﻠﮑﺎران و ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﺎن‬ ‫ﻏﺎﻟﺒً‬ ‫ﻓﺮﻧﮕﯽ هﻢ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺁﻣﺪﻩ و ﺷﻴﻮﻩ ﮔﻠﮑﺎرﯼ ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪادﯼ از ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ اﻳﻦ دورﻩ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬ﺑﺎغ ﻋﻔﻴﻒ ﺁﺑﺎد و ﺑﺎغ دﻟﮕﺸﺎ و ﺑﺎغ ﻧﺎرﻧﺠﺴﺘﺎن و ﺑﺎغ ارم و ﺑﺎغ ﻣﻨﺸﯽ ﺑﺎﺷﯽ و ﺑﺎغ ﺳﺎﻻرﯼ و ﺑﺎغ اﻳﻠﺨﺎﻧﯽ‬ ‫و ﺑﺎغ ﺧﻠﻴﻠﯽ ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﺑﺎغ ﻧﺸﺎط ﻻر ‪ ،‬ﺑﺎغ ﺷﺎهﺰادﻩ و ﺑﺎغ هﺮﻧﺪﯼ ﮐﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎغ ﺳﺮدار ﻣﺤﺘﺸﻢ رﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎغ ﭼﻬﻠﺴﺘﻮن ﺑﻬﺸﻬﺮ ‪ ،‬ﺑﺎغ ﻣﻌﻴﻦ و ﺑﺎغ ﻣﻴﺮزا‬ ‫ﻋﺒﺎس ﺑﻤﯽ و ﺑﺎغ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﺧﺎن ﻳﺰد‪ ،‬ﺑﺎغ ﮔﻠﺴﺘﺎن و ﺑﺎغ ﻻﻟﻪزار ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫در ﻳﮏ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ و ﻣﻌﻤﺎرﯼ و ﺑﺎﻏﺴﺎزﯼ ﻣﺎ ﺑﻪ راﻩ اﻧﺤﻄﺎط اﻓﺘﺎد و ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﺑﯽهﻮﻳﺘﯽ و اﻏﺘﺸﺎش ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺑﺎغ ﻓﺮحﺁﺑﺎد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺰدﻳﮏ و ﮔﻮﻳﺎﻳﯽ اﺳﺖ از ﺷﺮوع اﻧﺤﻄﺎط ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ هﻨﻮز ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎﻏﻬﺎﯼ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ از ﮔﺬار ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺳﺘﻮار و‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮل ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ‪،‬ﻃﺎهﺮﻩ ﻧﺼﺮ‬ ‫ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮﻳﻢ ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﺷﻴﻮﻩ ﯼ ﺑﺎغ ﺁراﻳﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪﻩ ﯼ ﺑﺎغ اﻳﺮاﻧﯽ‪،‬ﻃﺎهﺮﻩ ﻧﺼﺮ‬

‫‪ ‬‬