1

T GIC IU HA
Phan Nguyn Vn Trng - Lc nh Khnh - Bi H ng Quang
Lp 10 Ton trng Ph Thng Nng Khiu
Trong qu trnh hc ton hnh hc chng ti pht hin c mt t gic kh c bit v c nhiu
tnh cht p, nhiu ngi thng gi l t gic p, tuy nhin v t gic ny c lin quan nhiu
n hng im iu ha nn cng c gi l T gic iu ha. Trong bi vit nh ny chng ti
xin gii thiu mt s tnh cht ca t gic iu ha v ng dng ca n trong vic gii cc bi ton
hnh hc khc.
1. nh ngha v tnh cht c bn
nh ngha. T gic ABCD ni tip v tha AB/AD = CB/CD c gi l t gic iu ha.
V d 1. Cho ng trn (O) im M nm ngoi ng trn. MA v MB l tip tuyn v t
M n (O), Mt ct tuyn qua M ct (O) ti P v Q. Khi APBQ l t gic iu ha.
Chng minh
Chng ta ch cn chng minh
AQ BQ
AP BP
=
Ta c ( ) .
AQ MQ
MAQ MPA g g
AP MP
A A =
V ( ) .
BQ MQ
MBQ MPB g g
BP MP
A A =
Suy ra
AQ BQ
AP BP
= , do t gic AQBP l t gic
iu ha
Nhn xt. Qua v d trn ta thy nu t gic ni tip c giao im hai tip tuyn v t hai
nh i nm trn ng cho cn th t gic iu ha. T y ta c th t cu hi
ngc li: Nu t gic APBQ l t gic iu ha th giao im hai tip tuyn ca ng
trn ngoi tip v t A v B c thuc ng thng PQ khng? Chng ta s c cu tr li
phn sau.
2. Tnh cht.
2

1) Cho t gic iu ha ABCD ni tip (O) c AB/ BC = DA/ DC = k, th (O) trc giao vi
ng trn Apolloius t s k dng trn on AC.
Chng minh
Gi E, F ln lt l chn ng phn gic trong v
ngoi ca gc B. Khi ng trn Apollonius t s
k l ng trn tm I ng knh EF, r rng B, D
(I). Ta cn chng minh IB l tip tuyn ca (O) ,
Thc vy, ta c (ACEF) = - 1 v I l trung im EF
nn IE
2
= IA. IC m tam gic IBE cn ti I, suy ra IE
= IB, do IB
2
= IA.IC suy ra IB l tip tuyn ca
(O) (ccm)

2) T gic ABCD ni tip ng trn (O) l t gic iu ha khi v ch khi AC, tip tuyn
ti B, tip tuyn ti D ca (O) ng quy. (AC, BD khc ng knh)
Chng minh
) ng theo v d 1
) ng theo tnh cht 1
3) Cho ABCD l t gic iu ha th AC.BD = 2AB.CD = 2BC.AD
Chng minh
T gic ABCD iu ha nn ta c . .
AB CB
ABCD ADCB
AD CD
= =
Mt khc ta c ABCD ni tip nn theo nh l Ptolemy th . . . AC BD ABCD AD BC = +
Do . 2 . 2 . AC BD ABCD AD BC = =
4) Cho t gic iu ha ABCD ni tip (O), tip tuyn ti B v D ct nhau ti M, I l giao
im ca AC v BD. Khi (MIAC) = - 1
Chng minh

Ta c

.sin
.sin
MCD
MAD
S MC CD MDC
MA S
AD MDA
= =
V

sin
.sin
ICB
ICB
S IC BC IBC
IA S
BA IBA
= =



3

M

,sin sin ,sin sin
CD BC
ABI ADM IBC MDC
AD AB
= = =
Suy ra ( ) 1
MC IC
MICA
MA IA
= =
Nhn xt. Cho mt im M nm ngoi ng trn, t M v hai tip tuyn tuyn MA, MB
n (O). Mt ct tuyn qua M ct (O) ti P, Q v ct AB ti N th (MNPQ) = -1
5) Cho t gic iu ha ABCD ni tip O, gi M l giao ca hai tip tuyn ca (O) ti B v
D. Gi I l giao im ca OM v BD. Khi IB l phn gic ca gc AIC
Chng minh
Ta c AC ct BD ti K th (MKAC) = - 1. Ta c I(MKAC) = - 1 v IM vung gc IK nn
IM, IK ln lt l phn gic trong v phn gic ngoi ca gc AKC
Tnh cht 1, 2 cho ta cc tng chng minh 3 im thng hng hay 3 ng thng ng
quy, tnh cht 3 l mt tnh cht kh p v tnh cht 4 l cho ta bit l do ti sao t gic gi l
t gic iu ha. Sau y chng ta xt mt vi v d ng dng ca t gic iu ha.
3. p dng vo gii cc bi ton hnh hc s cp
Bi 1. T im A nm ngoi (O), k 2 tip tuyn AB, AC (B, C l tip im) v ct tuyn
ADE. Qua D k ng thng vung gc OB ct BC, BE ti H, K. Chng minh : DH = HK.
Chng minh
Gi I l giao im ca BC v ED, ta c t gic
ECDB l t gic iu ha nn B(EDIA) = - 1,
m DK/ / AB (cng vung gc vi OB)
Do H l trung im ca DK. @




Bi 2(TST 2001). Trong mt phng cho hai ng trn 1 v 2 ct nhau ti A v B. Mt
tip tuyn chung ca hai ng trn tip xc vi 1 P v 2 T. Cc tip tuyn ti P v T
ca ng trn ngoi tip tam gic APT ct nhau ti S. Gi H l im i xng ca B qua
PT. Chng minh rng A, H, S thng hng.
Chng minh
4


Ta ch cn chng minh APHT l t gic
iu ha.
Ta chng minh APHT ni tip, tht vy ta
c:
BPT = PAB v BTP = BAT, suy ra
BPT +BTP = PAT hay PAT =180
0
-
BPT = 180
0
- PHT
Do t gic APHT ni tip.
Gi M l giao im ca AB v PT
Ta c MB.MA = MP
2
v MB.MA = MT
2
nn
MP = MT
Ta c MPB MAP , suy ra BP/AP = MB/MP
Tng t th BT/ AT = MB/ MT
Suy ra BP/ AP = BT/ AT, suy ra BP/ BT = AP/ AT
Hn na ta c BP = HP v BT = HT
Do AP/AT = HP/HT
T ta c t gic APHT l t gic iu a, theo tnh cht 2 th A, H, S thng hng. @

Bi 3. Gi s ABCD l mt t gic ni tip. Gi P, Q, R l chn cc ng vung gc h t D
ln lt trn cc ng thng BC, CA v AB. Chng t rng PQ = QR khi v ch khi phn
gic ca cc gc ABC v ADC ct nhau trn AC.
Chng minh


Ta bit rng P, Q, R thng hng (ng thng
Simson)
Qua B v ng thng song song vi PR ct AC ti M
Phn gic ca gc B v D ct nhau ti mt im trn
AC khi v ch khi BA/ BC = DA/ DC v QP = QR khi v
ch khi (MQAC) = - 1.
Vy ta ch cn chng minh t gic ABCD iu ha khi
v ch khi (MQAC) = - 1.

5

Ta c AM/ AQ = AB/ AR v CM/ CQ = CB/ CP
Mt khc DAR DCP (gg), suy ra AR/CP = DA/DC
Do (MQAC) = - 1 AM/ AQ = CM/ CQ AB/ AR = CB/ CP AB/ CB = AR/ CP
AB/ CD = DA/ DC. @
Bi 4. Cho tam gic ABC. ng trn tm I ni tip tam gic ABC v tip xc vi BC, AC v
AB ln lt ti D, E, F. AD ct (I) ti im th hai l M, BM, CM ct (I) ti Y v Z. Chng
minh rng BZ, CY v AD ng quy.
Chng minh

T gic MEYD l t gic iu ha nn ta c
MY.DE = 2ME.DY , suy ra MY/ YC = 2ME.DY/ YC.DE
T gic MFZD l t gic iu ha nn ta c:
MZ.DF = 2MF.DZ, suy ra BZ/ MZ = BZ.DF/ 2MF.DZ
Do


DC.YM.ZB/ DB.YC.ZM= (DC/ DB).(2ME.DY/ YC.DE).(BZ.DF/ 2MF.DZ) (1)
Mt khc t gic MEDF iu ha nn ME/ MF = DE/ DF
Do (1) VT = (DC/ DB)(DY/ DZ)(BZ/ CY)
M CY/ DY = CD/ DM v BZ/ BD = DZ/ DM
Suy ra (DC/ DB)(DY/ DZ)(BZ/ CY) = 1
Vy DC.YM.ZB/DB.YC.ZM = 1 nn theo nh l Ceva th MD, BY v CZ ng quy. @

T tnh cht ny ta c th suy ra thm mt tnh cht: EF, YZ v BC ng quy v ZF, YE v
AD ng quy.. Tht vy nu EF ct BC ti K th (KDBC) = - 1 v YZ ct BC ti H th (HDBC)
= - 1 v MD, BY v CZ ng quy.
Do K trng H, ta c iu cn chng minh.
Khi xt hai tam gic BZF v CYE theo nh l Desarge th ZF v EY ct nhau ti mt
im nm trn ng thng AM.
Bi 5. (TST 2001) Trong mt phng cho hai ng trn 1 tm O1 v ng trn 2 tm
O2 ct nhau ti hai im A v B. Cc tip tuyn ti A v B ca 1 ct nhau ti K. Gi s M l
6

mt im nm trn 1 nhng khng trng vi A v B. ng thng AM ct li 2 ti P,
ng thng KM ct 1 ti C v ng thng AC ct 2 ti Q.
a) Chng minh trung im PQ thuc ng thng MC
b) ng thng PQ lun i qua mt im c nh khi M di chuyn trn 1
Chng minh


a) Gi N l giao im ca MK v PQ,
ta chng minh N l trung im ca PQ.
Ta c t gic AMBC l t gic iu ha
nn AC/ AM = CB/ MB.
Ta c MBP CBQ(g.g), suy ra CB/ MB
= CQ/ MP.
T ta c AC/AM = CQ/MP
p dng nh l Menelaus cho tam gic
APQ vi ct tuyn MKN th
(NP/ NQ).(MP/ MA).(CA/ CQ) = 1
T ta c NP = NQ hay N l trung im
ca PQ.
b) Gi J l giao im ca AK v (2), suy ra J c nh. Ta chng minh t gic BQJP iu ha.
Ta c CMB = BAC =BPQ v MBC = CAP = PBQ, suy ra CBM QBP (g.g), t
BC/ BM = BQ/ BP.
Chng minh tng t ta cng c AC/AM = JQ/JP
M BC/ BM = AC/ AM nn BQ/ BP = JQ/ JP, suy ra t gic BQJP l t gic iu ha.
Do PQ i qua giao im I ca hai tip tuyn v t B v J ca (2). @

4. Bi tp rn luyn
Bi 1. Cho ng trn (O), mt im A nm ngoi ng trn. T A v hai tip tuyn AB
v AC n (O) (B, C l hai tip im), v hai ct tuyn AMQ, ANP n (O) (M nm gia A, Q
v N nm gia A, P). Chng minh rng BC, PM, QN ng quy.
Bi 2. Cho tam gic ABC cn ti A, M l trung im BC. P l im tha mn ABP = PCB.
Chng minh rng BPM + CPA = 180
0

7

Bi 3. Cho (O) v mt im c nh nm ngoi (O); k tip tuyn MB v mt ct tuyn
MAC bt k. Mt ng thng d song song vi MB ct BA; BC ti N v P. Chng minh rng
trung im I ca NP thuc mt ng c nh.
Bi 4. Cho hai ng trn (O1) v (O2) ngoi nhau, AB l tip tuyn chung ngoi (A (O1)
v B (O2)). Gi C l im i xng ca A qua O1O2, D l trung im ca AC. Gi E l giao
im ca BD v (O2). Chng minh rng CE tip xc vi (O2)
Bi 5. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). Mt ng thng qua A ct tip tuyn ti
B; C ti M; N v ct (O) ti E. Gi F l giao im ca BN v CM. Chng minh rng EF lun i
qua mt im c nh khi thng thay i nhng lun qua A.
Bi 6. Cho ABCD l t gic ni tip. Gi L v N ln lt l trung im ca AC v BD, chng
minh rng DB l phn gic ca gc ANC khi v ch khi AC l phn gic ca gc BLD
TI LIU THAM KHO
[1] Hng im iu ha V p ca ton hc, Kim Lun
[2] Ti nguyn internet: http:/ / diendantoanhoc.net, http:// mathscope.org