Nghin Cu & Trao i

Nhn t nh hng n gi chng khon ca VN Mt s im cn lu

i c chng khon l hnh nh phn chiu nhng vn c bn ca nn kinh t v m, m c bit l sc khe ca doanh nghip. Gi c chng khon phn ng vi cc tin tc v y nhng s kin bt ng m chng ta kh on trc c v cng l mt i lng ngu nhin m ngi ta khng th nhn dng c mt cch chc chn, mc d thng tin vn c hp th mt cch nhanh chng. Gi c chng khon l mt vn c nhiu ngi nh u t v x hi rt quan tm. Gi c chng khon l mt ch tiu rt nhy cm trong mi trng tng th ca h thng kinh t x hi, trc ht l an ton ca nn ti chnh quc gia. Nu xt mt cch tng hp, nhn t nh hng n s hnh thnh v bin ng gi c chng khon bao gm: Nhng nhn t ni sinh, nhng nhn t ngoi sinh v mt s nhn t nh hng khc. T kho: Gi c chng khon, kinh t v m, nh u t, nn ti chnh quc gia, nhn t ni sinh, nhn t ngoi sinh.
1. Cc nhn t nh hng n gi chng khon ni chung

TS. Nguyn Th M Dung

1.1. Xt v nhn t ni sinh Cc nhn t lm tng, gim gi tr ca c phiu gn vi cng ty nim yt c gi l nhn t ni sinh. Cc nhn t ny quyt nh s tn ti ca hng ha chng khon l li th khai thc s dng cc ngun lc ca cng ty, li th kinh doanh v cc nhn t li th v hnh khc m cng ty to dng c, k c phn tch t li nhun khng chia ca cng ty c phn ti u t, to li th so snh cho hng ha ca cng ty. Ni cch khc, gi tr ca hng ha chng khon l hnh nh ng phn nh nhng gi tr hu hnh, v hnh ca hng ha thc v xu th hot ng cng nh tnh hnh nng lc ti chnh ca cng ty nim yt. 1.2. Xt v nhn t ngoi sinh Th trng chng khon l mt

b phn cu thnh trong th trng ti chnh nn n b chi phi trc tip t nhng bin c pht trin lnh mnh hoc gp ri ro c th xy ra trn th trng ti chnh. Do vy, cc nhn t v m nh chu k pht trin kinh t, lm pht, gim pht, nhng nhn t phi kinh t khc nh thin tai, chin tranh, ha bnhu nh hng n gi chng khon. Nu th trng chng khon tng trng mnh, dng tin t cc knh u t khc c xu hng vo th trng cng ln v ngc li. 1.3. Xt v nhn t nh hng khc S l thuc ca cng ty vo nhng yu t u vo, u ra hoc s l thuc v ti chnh, tin t bi mt cng ty khc, nu cc i tc b sp hay khng hong ko cng ty nim yt cng sp theo. Cc nhn t u c, mc

ngoc, lng on chng khon ca c nhn, cc t chc, cc cng ty trong hoc ngoi nc to ra cung cu chng khon gi to, lm gi c hng ha chng khon b mo m, cc chnh sch can thip ca chnh ph cng nh hng n gi chng khon. Ngy nay, kinh t ton cu ni chung v th trng chng khon quc t ni ring tr thnh bnh thng nhau khng l. Do vy, th trng chng khon ca cc quc gia u b chi phi bi th trng chng khon th gii, tnh hnh kinh t-chnh tr ca cc nc ng u. Khi mt th trng chng khon ca cc nc ln suy thoi mnh s lm nh hng n mt lot cc th trng khc. Ngc li, nu quyt nh v chnh tr, qun s, kinh t, tin t, u t ca mt quc gia no cng c th c nh hng ln nn kinh t th gii trong c th

42

PHT TRIN & HI NHP S 8 (18) - Thng 01- 02/2013

Nghin Cu & Trao i

trng chng khon. V vy, nhng nhn t nh hng n s hnh thnh v bin ng gi c chng khon bao gm nhng nhn t ni sinh, nhng nhn t ngoi sinh v nhng nhn t nh hng khc. Nhng nhn t ny bin i khng ngng v lin tc tc ng qua li vi nhau hnh thnh nn cung - cu chng khon trn th trng th cp. Khi cu chng khon tng cao m lng cung khng p ng s dn n tnh trng gi chng khon tng nng. Khi cung chng khon khng i nhng lng cu li gim mnh s dn n tnh trng gi chng khon st gim. Do vy, gi c cc chng khon lun vn ng v bin i theo quy lut cung cu v y cng l quy lut ph bin v c trng ca nn kinh t th trng ni chung.
2. im qua cc nhn t nh hng n gi chng khon VN thi gian qua

nm (c bit nm 2005 l 8,4%). GDP bnh qun u ngi nm 2005 tnh bng USD theo t gi hi oi t 638 USD, vt kh xa so vi mc 288 USD ca nm 1995 v 402 USD ca nm 2000. Ngun lc trong v ngoi nc c huy ng tch cc, a t l vn u t so vi GDP ln 38,4%. Ngun vn u t nc ngoi theo s ng k mi v b sung ln n trn 60 t USD, thc hin t khong 33 t USD; ngun

2.1. Cc nhn t ni sinh Trong giai on u mi thnh lp t nm 2000 - 2004 v pht trin mnh trong giai on trong 2005 - 2007, nhn chung hot ng kinh doanh ca cc cng ty nim yt din ra theo chiu hng tt, l: Sn xut kinh doanh c li, c phiu c tr c tc cao. Li nhun rng trong nm 2005 so vi nhng nm tr v trc ca cc cng ty u tng, c th l REE tng 33,8% (c tc 1.500/CP), SAM tng 15,8% (c tc 1.500/ CP), HAP tng 20,5% (c tc 3.700/CP), TMS tng 67,5% (c tc 1.800/CP), LAF tng 78,2% (c tc 1.200/CP). Nn kinh t t c tc tng trng kh cao, nm sau cao hn nm trc, trung bnh GDP tng 7,5%/

vn ODA t trn 30 t USD, gii ngn t khong 16 t USD. C s vt cht k thut, c s h tng kinh t - x hi c tng cng. Nu nh cui nm 2005 HOSE c 32 loi c phiu v 1 chng ch qu nim yt th trong nm 2006 s lng cc loi c phiu nim yt tng mnh, c bit l vo nhng ngy cui nm do cc cng ty c phn phi chy ua nim yt vi mc thi gian 1/1/2007 - mc chnh thc bi b u i thu mc gim 50% thu thu nhp doanh nghip trong 2 nm k t thi im ln sn. Cung chng khon tng mnh khng ch cung ng cho nh u t ngy cng nhiu s la chn, gim tnh ri ro cho th trng, m v lu

di, n c tc ng rt ln ti th trng, kch thch lng cu chng khon tng ln v cc nh u t ang ch i c hi kim li t nhng c phiu ca nhng ngnh ngh c tim nng pht trin cao. Cc c phiu trn HOSE khng nhng l ca cc doanh nghip ln c tim nng m cn l nhng c phiu c mc thu nhp trn mt c phiu (EPS) rt cao. y c xem l mt trong nhng nhn t chnh lm cho gi c phiu tng vt nhiu phin lin trong nhng ngy u nm 2007 v tr hng mc gi cao. iu ny ng ngha vi vic VN-Index thng hoa ri dao ng quanh mt bng gi mi rt cao so vi giai on trc. Vi kt qu kinh doanh ca cc cng ty nim yt nh trn th cc nhn t ni sinh khng gii thch c hin tng tng gi n chng mt lm cho VN-Index tng t 100 im ln 998,72 (27/11/2007), li cng khng th gii thch c hin tng gim gi th thm VN-Index rt xung cn 203,12 im trong thi gian sau v tnh n 20/10/2012 VN-Index cng ch xoay quanh mc 390 im. Lc ny, mi suy lun tnh ton logic trn c s cc s liu v thng tin v cc hot ng kinh doanh ca cng ty u ph sn. Cc ch s P/E, ROA, ROE khng cn nh hng n s tng hay gim gi c phiu v chin lc u t, danh mc u t cng khng cn c ngha i vi cc nh u t trong giai on ny na. S bin ng gi chng khon trong giai on hin nay tch khi nhng gi tr ni ti ca c phiu. Cc nhn t ni sinh khng gip chng ta tm ra nguyn nhn tht ca s st cao cng nh s t qu hin nay

S 8 (18) - Thng 01- 02/2013 PHT TRIN & HI NHP

43

Nghin Cu & Trao i

by n, ln sng ngi t x vo th trng chng khon, trong phn ln khng my am hiu g v tnh c th v cc yu t k thut ca th trng ny, thm ch cng khng cn bit n thc cht ca nhng doanh nghip m h chn mt gi vng u t. Trong phin giao dch u tin, ngay t sng sm ngy 28/7/2000, ch lc c mt s t ngi t cc ni n tp trung vn phng cc cng ty chng khon t lnh mua bn chng khon, trong c mt s ngi n tham quan v tm hiu v hot ng ca TTCK. Nhng ngy tip theo l hin tng xp hng ca cc nh u t ti cc cng ty chng khon t lc 5, 6 gi sng ch t lnh mua. iu t bit, hin tng kh ph bin trong vic u t theo tm l m ng l khi gi ang ln tng ngy, mi ngi thng gi nh gi ngy mai s ln tip, h x i mua v kt qu l gi cng ln. Cng lc trong tm l m ng xut hin s c tin mt cch k l trc mi thng tin v k c tin n. C mua l thng l mt c tnh ca tm l m ng trn TTCK VN trong giai on 2004 2007. Khi gi xung, ban u ngi ta vn k vng ch l cn ng nh nht thi ca th trng. Nhng t nm 2008 20/10/2012 ngy, mt tun, ri hai tun tri qua, mi ngi li gi nh gi ngy mai s xung na, h x i bn v kt qu l gi cng xung. Hu nh ngay lp tc, ng tc ny nh hng n nhiu nh u t nh l khc. Vi tm l chuyn t lo u sang hoang mang, t hoang mang n s hi, ri t s hi n s b b ri, h cng vi vng bn ra cc c phiu ca mnh lm cho gi chng khon hin nay r hn b rau.

ca gi chng khon nim yt. 2.2. Cc nhn t ngoi sinh Trong giai on 2000-2007, cc nhn t v m ca nn kinh t VN tng i n nh. Nu ly gi tiu dng nm 2000 lm gc l 19%; nm 2004 ch tng 0,95%, nm 2007 ch tng 0,6%. Nm 2006 c nh gi l nm khi u cho thi k ct cnh ca kinh t VN, hu ht cc ch tiu kinh t nm 2006 u t v tng trng kh, n nh c kinh t v m. Kinh t VN nm 2006 tng trng ngon mc, t 8,2% (k hoch 8%; GDP bnh qun u ngi t 720 USD. c bit hn l VN vo WTO, thi c mi cho nn kinh t c v nh Thuyn ra bin ln. VN chnh thc tr thnh thnh vin th 150 ca T chc Thng mi Th gii - t chc thng mi ln nht hnh tinh VN thc s bi ra bin ln. Mt sn chi t do, sng phng, song thch thc trong cnh tranh s gay gt hn bao gi ht ang ch n cc doanh nghip VN. Quc hi Hoa K cng chnh thc thng qua Quy ch quan h thng mi bnh thng vnh vin (PTNR) vi VN lm cho kinh t VN hon ton hi nhp vo nn kinh t th gii.

Chnh s n nh ca nn kinh t lm cho cc knh u t nh vng, USD, bt ng sn tr nn rt hn ch v khng thu c mc li nhun cao. Trong giai on ny u t vo chng khon c xem nh mt knh u t mi v y hp dn. S quan tm ca nh u t v lng tin vo chng khon qu nhiu c th c coi l yu t ngoi sinh lm cho gi c phiu tng cc nng tr thnh gi o ri ri t do sau nh l mt quy lut tt yu. K t khi nh hng ca th trng bt ng sn M nm 2008 v khng hong kinh t th gii xy ra, t bit l din bin ca n cng chu u cho n ngy 20/10/2012, gi chng khon c xp xnh ging nh ch chiu m m. 2.3. Cc nhn t nh hng khc L gii cho s tng gi chng khon nhanh mc cao trong giai on 2005 - 2007 c th thy c mt nguyn nhn chnh thuc cc nhn t can thip l yu t tm l nh u t. Trong giai on ny cc nh u t (phn ng l nh u t nh l) cha c nhiu kin thc v chng khon v vic u t cha chuyn nghip nn u t theo tm l m ng hay tm l

44

PHT TRIN & HI NHP S 8 (18) - Thng 01- 02/2013

Nghin Cu & Trao i

Cng tng t nh khi mua vo, cc nh u t nh l li x i bn tho c phiu, dn n tnh trng khng hong tha c phiu trn th trng v cng lm ch s chng khon sa st hn na. Khi gi i chiu, th trng tut dc khng phanh th ngi ngi cng bn, tranh nhau m bn nhng chng thy ai mua lm gi c phiu gim kch sn, kt hp tnh hnh kinh t kh khn trong nm 2011 cho n nay dn n tnh trng gi c phiu t qu nh hin nay.
3. Mt s im cn lu n gi chng khon trong thi gian ti

Mun th trng chng khon pht trin n nh th cc nhn t ni sinh, ngoi sinh phi l nhng nhn t nh hng quyt nh n s bin ng gi chng khon. VN hin nay, nhng nhn t ni sinh, ngoi sinh v mt s nhn t khc c nh hng ln n gi chng khon trong thi gian ti, l: Th nht, hng ho trn th trng chng khon phi c cht lng tt. Hin ti trong thi gian qua, cc doanh nghip huy ng vn cho cc d n u t mi thng qua th trng chng khon gip nhm gip doanh nghip pht trin tt hn, tnh ri ro thp hn khi c thm nhiu i tc tham gia. Chng ta cn lu rng y ban chng khon ch cp php cho cc doanh nghip np n xin pht hnh c phiu tng vn khi n v c phng n kh thi nhm s dng vn hiu qu to thm gi tr gia tng cho nn kinh t ch khng phi lm dng tn dng qua th trng chng khon, lm e da n s tng trng ca chnh cng ty pht hnh v e da c s

pht trin lnh mnh v bn vng ca th trng chng khon trong di hn. Th hai, ch trng n kt qu t hot ng sn xut kinh doanh ca cc cng ty nim yt. Hin ti, rt nhiu cng ty ang nim yt trn sn chng khon hin nay lm n khng hiu qu, k hoch tng vn ca cc cng ty khng i km vi k hoch tng li nhun hay thc t t l tng li nhun thp hn t l tng vn, do vy ch s EPS bnh qun ton th trng trong nhng nm ti s gim. iu ny s dn n ch s P/E chung ca th trng s mc cao v th trng chng khon VN s tr nn km hp dn nh du t so vi cc th trng chng khon trong khu vc. Th ba, tng trng kinh t VN phi i lin vi cht lng tng trng. Trong nhng nm qua, kinh t VN t tc tng trng cao nhng s tng trng t c ch yu do tng vn u t v lao ng sng ch khng phi l do nng cao cht lng, hiu qu u t. Ch s u t tng trng ICOR ca c nn kinh t tng nhanh qua cc nm, c th: T nm 2000 2005 l 4,89, t 2006 2010 l 7,43 v nm 2011 xung cn 5,9. y l iu ng lo ngi cho qu trnh pht trin bn vng ca nn kinh t VN Th t, tnh trng tham nhng v lng ph. VN hin nay, tham nhng v lng ph c l l vn cn phi gii quyt mt cch trit . Nu khng c nhng quyt sch ng n th tham nhng v lng ph s nh hng rt ln n pht trin di hn. Th nm, tng trng vi lm

pht. Kinh t VN t mc tng trng cao, nhng vn ngi dn quan tm l s tng trng gn vi s bn vng, nng cao cht lng sng ca ngi dn nh th no trong khi ch s gi (CPI) tng cao hn nhiu so vi nhng nm gn y, d kin dng mc 8,2% - 8,3% , ang gy kh khn cho i sng nhn dn v nn kinh t, c bit nh hng rt ln n gi chng khon. Theo Ngn hng Pht trin Chu (ADB), lm pht trung bnh ca VN l 8,3% (2005), 7,5% (2006) v 7,3% (2007) v 18,75% (2011), d kin nm 2012 xung cn 9,5%. Th su, nh hng ca cc knh u t khc. Trong mt nn kinh t, nhng knh u t nh bt ng sn, vng, ngoi t lun cng chia s v cnh tranh dng vn u t trong x hi vi knh u t chng khon. y chnh l s vn ng mang tnh quy lut ca dng vn u t trong nn kinh t th trng. Trn thc t hai th trng bt ng sn v chng khon lun c nhng tc ng mnh m n nhau. S tc ng ny lun to nn nhng ri ro ng thi cng km theo nhng c hi cho s pht trin ca mt trong hai th trng. Th trng chng khon i ln s vc dy th trng bt ng sn v khi th trng bt ng sn suy sp s nh hng xu n th trng chng khon. V th, mi bin ng trn th trng ny s u c nhng tc ng c th ln th trng kia, v r rng, hai th trng ny s ngy cng phi nhn nhau t iu chnh. Gn y, th trng vng cng ht sc hp dn khi lin tc lp cc k lc mi v gi. Vng c xem l ti sn phng nga ri ro hiu qu

S 8 (18) - Thng 01- 02/2013 PHT TRIN & HI NHP

45