, . , .

ANauk`maiNaka
A.na

mauddyaacao naava

Paana maMak

P`astavanaa

]ddoSa

saaih%ya saaQanao

pUva- inayaaojana

A^JaaolaatIla paoYaNat%vao

A^Jaaolaacao ]%pnna

A^Jaaolaa Kadyaacao fayado

10

AnauBava

11

10

ADcaNaI

11

11

saucanaa

12

12

A^Jaaola baoDcaa saurvaatIcaa Kca-

13

13

Anaumaana

14

P`astavanaa
A^Jaaolaa laagavaD ho saaopo AlpKica-k va ikfayatiSar tM~&ana Aaho.Qaanya AaiNa caara ]%padnaacyaa
tulanaot A^JaaolaasaazI laagaNaaro Eama AaiNa ]%padna yaaMcaa tulanaa%mak AByaasa kolaa tr A^Jaaolaa ]%padna
iktItrI pTInao fayadoSaIr AaiNa jaast ]%padna dNaaro (Fern) Aaho. A^Jaaolaacyaa
bahupyaaogaI gauNaQamaa-mauLo AaiNa kmaI idvasaatIla jaast ]%padnaamauLo A^Jaaolaacaa janaavaraMcyaa Kadyaat samaavaoSa
krNao fayadoSaIr zrto

eoMSaIcyaa dSakapya-Mt A^Jaaolaacaa mau#ya ]pyaaoga BaatSaotIsaazI jaOivaka Kt mhNauna kolaa jaat haota.na~
isqarIkrNa yaa gaNaQamaa-mauLo AaiNa na~acyaa jaast p`maaNaamauLo ihrvaLIcoa Kt mhNauna to ]pyaaogaat AaNalao gaolao
Aaho.korL ,timaLnaaDumaQaIla Baat ]%padk A^Jaaolaacaa vaapr krtat.A^Jaaolaa ma%sya Kadya mhNauna ]pyau@t
AsalyaamauLo yaa kaLat Baat ,A^Jaaolaa va ma%sya ,tsaoca Baat A^Jaaolaa, ma%sya ,va badk [.ekai%mak imaEa pQdtI
ivakisat JaalaI Aaho.
A^Jaaolaa SaOvaala hI paNyaavar mau@tpNao trMgaNaarI naocaovagaI-ya vanasptI Aaho.p`acaIna kaLapasauna
A^JaaolaacaI AaoLK naIla -hirt SaOvaala ASaI Aaho.hI ek sahjaIvaI vanasptI Asauna vaatavarNaatIla na~ naIla
-hirt SaOvaalaacyaa madtInao A^naibaTa A^Jaaolaa isqar krto AlaIkDcyaa kaLat pSauKadyaacyaa vaaZ%yaa
ikMmatImauLo pSauKadyaalaa pyaa-ya mhNauna A^Jaaolaa vaaprNyaasa saurvaat JaalaI Aaho.

A^Jaaolaa p`klpacaI maahItI jaaNauna GaoNao va %yaacao vyavasqaapna krta yaoNao

saahI%ya va saaQanao
iTkava favaDo Gamaolao phar taDp~I ivaTa ssp isaMgala saupar f^asfoT danaodar , imainarla pavaDr
SaoNa maatI A^Jaaolaa.caaLNaI.

puva- inayaaojana

p`qama A^Jaaolaa ivaYayaI maahItI k$na GyaavaI %yaacao fayado va taoTo samajauna Gao}na %yaalaa laagaNaa-yaa BaaMDvalaacao
AMdaja p~k kaZavao.laagaNaaro saahI%ya jamaa kravao. A^Jaaolaa p`klp krNyasaazI jaagaa inavaDavaI , jaagaa
saavalaIt JaaDaKalaI 22maI.jaagaa maapuna Gao}na saaf k$na GyaavaI GyaavaI.


. sava- maatI va dgaDo kaZuna jaagaa saaf kolaolaI jaagaa ek saarKI laovala k$na GyaavaI.
. 22 maITr laaMbaI va $MdI jaagaa 1 fuT Kaola Kaoduna ek baoD tyaar kolaa.
. naMtr AamhI baoD maQyao 33 maITr caI taDp~I TaklaI %yaacyaa var ivaTa zovaavyaa.
. naMtr 5 kIlaao vaa$LacaI maatI Gao}na tI lahana k$na baoDmaQyao samaaMtr Takuna GyaavaI.
. 5 ik ga`^.SaoNa Gao}na to 10 laITr paNyaat maIsaLuna SaoNagaara tyaar kravaa va maatIvar %yaacaa samaaMtr qar dyaavaa.
. %yaanaMtr baoD 10 saoM.maI ]McaIpya-Mt paNyaanao Ba$na Gyaavaa.
.

50 ga^`ma isaMgala saupr fa^sfoT (ssp) ho 5 laITr paNyaat ivarGaLuna Gyaavao va to imaEana paNyaanao Barlaolyaa baoDmaQyao

Takavao.
. janaavaraMcyaa Kadyaat vaaprNyaat yaoNaarI Mineral Powder( ]da.baosTmaIna ,A^ga`aomaIna ) 50 ga^`ma 5 laITr paNyaat

maIsaLuna tI paNyaanao baoD BarlyaanaMtr TakavaI.

. saMpuNa- baoD maQyao

.

10 cm pyaM-t paNyaanao BarlyaanaMtr 1 kIlaao`^ A^Jaaolaa Takavaa.

A^Jaaolaa TaklyaanaMtr %yaavar svacC paNaI iSaMpDavao.

. saaQaarNa pNao 15 idvasaanaMtr saMpuNa- baoD A^Jaaolaa nao Ba$na jaa[-la %yaa idvasaanaMtr raoja 300 ga`^ma A^Jaaolaa baoDmaQauna kaZuna
Gyaavaa va tao janaavaraMnaa va p`aNyaaMnaa KaNyaasaazI dyaavaa.
. %yaanaMtr p`%yaok AazvaDyaalaa baoDmaQyao 50 ga`^ma maInarla pavaDr va 50 ga`^ma isaMgala saupr fa^sfoT varIla p`maaNao paNyaat
maIsaLuna Takavao.
.

naMtr

%yaa baoDmaQaIla puvaI-caI maatI va SaoNa tsaoca paNaI kaZuna Takavao va varIla p`maaNao navaIna maatI va SaoNaanao
punha baoD Baravaa.

A^JaaolaatIla paoYaNat%vao
A^JaaolaatIla maubalak AnnaGaTkaMmauLo paSauKadya mhNauna janaavaro ,Dukro ,badko ma%sya ,kaoMbaDyaa ,laavhI
,va [-mau [.Kadyaat ]pyaaoga kolaa jaatao.kaorDyaa vajanaanausaar A^Jaaolaat 25to 35T@ko p`iqanao 10 to 12 T@ko
Kinajao AaiNa saat to dha T@ko Aimanaao Aamlao ,jaOvaik`yaaSaIla pdaqa- baayaaopa^ilamar Asatat A^Jaaolaat p`iqanaaMcao
p`maaNa jaast ,tr ilaignanacao p`maaNa kmaI AsalyaamauLo to sahja pcato.

k^raoiTna (Carotene)

4475 ema saI jaI(Micrograms)

baI 12 (B-12)

1.19 imalaI ga`ama

(Proteins)

25 to 30 T@ko

baI k^raoTIna (Beta Carotene) 1380 ema saI jaI(Micrograms)

fa^sfrsa (Phosporous)

0.86 imalaI ga`ama

k^ilSayama (Calcium)

67 imalaI ga`ama

laaoh

7.3 imalaI ga`ama

(Iron)

saaoDIAma (Sodium)

0.26 imalaI ga`ama

ma^MganaIja

102 pI pI ema (Part Per Million)

(Manganese)

ma^gnaoiSayama (Magnesium)

4.3 imalaI ga`^ma

salfr

(Sulphur)

2.7 imalaI ga`ama

taMbao

(Copper)

0.9 pI p ema (Part Per Million)

kaobaalT

(Cobalt)

0.61 imalaI ga`ama

jast

(Zinc)

4.1 imalaI ga`ama

A^Jaaolaacao ]%pnna
P`a%yaok caaOrsa maITr maagao 200 to 300 ga`^ma A^Jaaolaa vaaFyaatuna raoja kaZta yaotao.
A^Jaaolaa Aakaranao ek to tIna sao.maI.Asato.
A^Jaaolaacao puna$%padna laOMigak AaiNa AlaOMigak ASaa daonhI p`karo haoto.A^JaaolaacaI vaaZ samaaMtr idSaonao haoto.
Aaplyaa saaoyaInausaar SaotatprsaatgaaozyaaSaojaarI va gaccaIvarhI A^JaaolaacaI laagavaD krta yaoto.
A^JaaolaacaI laagavaD hI vaafo pwtInao Sa@yatao JaaDacyaa saavalaIt kravaI.laagavaDIsaazI 10 to 12 sao.maI. pya-Mt
paNaIsaaza k$ SakNaaro vaafo tyaar kravaot.

A^Jaaolaa Kadyaacao fayado

.

duQa ]%padna ,f^Tvajana AMDyaacao ]%padna yaaMmaQyao vaaZ.

15to 20 T@ko AaMbavaNaavarcaa Kca- kmaI hao}na Kadyaavarcyaa Kcaa-t bacat haoto.

ekuNaca janaavaMrat gauNava%tavaRwI hao}na raogap`tIkar Sa@tI vaaZto Aaraogya sauQaarto va AayauYyaat vaaZ
haoto.

A^Jaaolaa vaaFyaatuna kaZNyaat yaoNaaro PaaNaI na~yau@t va Kinajayau@t Asalyaanao ipkaMsaazI JaaDaMsaazI
vaaprta yaoto .tsaoca vaaFyaatuna kaZNyaat yaoNaayaa ek iklaao maatIcao gaoNaQama- ho saumaaro 0.5 iklaao
rasaayainak Kta [tko Aaho.

A^Jaaolaa laagavaD ho saaopo AlpKica-k va ikfayatSaIr tM~&ana Asauna to SaotkyaaMpyaM-t paocavaNao ,%yaacaa
janaavaraMcyaa Aaharat vaapr krNao hI kaLacaI garja Aaho.

.
.

jar Aaplyaalaa A^Jaaolaa p`klp krayacaa Asaola tr %yaasaazI SaoNa maatI ssp imainarla pavaDr ho GaTk
A^Jaaolaa baoD maQyao vyavaisqat vaoLovar Taklao tr A^Jaaolaa cao ]%pnna maaozyaa p`maaNaat Gao} Saktao.
A^Jaaolaacao ]%padna maaozyaa p`maaNaat GaoNyaasaazI Aad-`ta inayaM~Naat zovaavaI laagato.

.
.
.
.

Aad`-ta jaast vaaZlyaa mauLo A^Jaaolaa ipvaL pDt haot.

tapmaana jaast Asalyaa mauLo A^Jaaolaa laa[-T ipvaL pDt haot.
paNyaacaa saamau jaast Asalyaa mauLo A^JaaolaacaI vaaZ haot navhtI.
phIlyaaMda SaoNa Taklao toMvha A^jaaolaa var fosa Aalaa haota %yaamaLo A^Jaaolaa ipvaLo pDt haoto.



.
.
.
.
.
.

A^Jaaolaa p`klp krNyaasaazI jaagaa saavalaIt AsaavaI.

A^Jaaolaa ]%pnna GaoNyaasaazI Aad`-ta 60% to 80% AsaavaI.
paNyaacaa saamau 4 to 7.5 pya-Mt Asaavaa.
5idvasaanaI A^Jaaolaa maQyao SaoNa, ,maatI ssp va imainarla pavaDr ho GaTk Takavao.
saya- p`kaSa 50 T@ko Asaavaa .
Aad`-ta va tapmaana jaast Asaola tr A^Jaaolaa baoDcyaa baajaulaa paNaI maaravao.

A^Jaaolaa p`klp krNyaacao saurvaatIcao Kca-

A.na
maalaacao naava
1
A^Jaaolaa
2 isaMgala saupar f^asfoT daNaodars.s.p)
3
SaoNa
4
kagad inaLa Pla^sTIk
5
imanarla pavaDr
6
maatI
7
gaaLNaI

( X X .. )

ekuNa maala
1 iklaao
2.50
9iklaao
1 naga
50 ga`^ma
5 ik.ga`^ma
1 naga

dr
50 iklaao
13 $
1
200
180
2
40
ekuna

ekuNa ikmaMt
50
0.54
9
200
9
10
40
309.54

majaurI ekuNa Kcaa-var 25

%
ekuNa Kca-

77.38
386.92

Anaumaana
.

A^Jaaolaa KadyaamauLo Saotk-yaacao 50% Kadya bacat haoto.

kmaI Kcaa-t jaast ]%padna

A^Jaaolaa KadyaamauLo janaavaraMcyaa duQaat vaaZ haoto. Aaplyaa saaoyaInausaar

SaotaatprsaatgaaozyaaSaojaarI va gaccaIvarhI A^JaaolaacaI laagavaD krta yaoto.

.. ..