ThS.

NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Khung kiÕn thøc c¬ B¶n

«n tËp m«n triÕt häc M¸c - Lªnin
Theo vÊn ®Ò träng t©m thi cao häc 1
--0o0--
VÊn ®Ò I
VÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc. Chñ nghÜa duy t©m
vμ chñ nghÜa duy vËt

Tr×nh bμy:
I.1. Quan hÖ gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc víi tÝnh c¸ch lμ vÊn ®Ò c¬ b¶n
cña TriÕt häc:
• VÊn ®Ò lín cña triÕt häc lμ vÊn ®Ò vÒ m«Ý quan hÖ gi÷a vËt
chÊt vμ ý thøc, gi÷a tån t¹i vμ t− duy. ViÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
c¬ b¶n trªn ®©y sÏ qui ®Þnh h−íng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kh¸c
trong triÕt häc.
I.2 Hai mÆt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc vμ c¸c c¸ch gi¶i quyÕt
chóng:
VÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc bao gåm hai mÆt:
• MÆt thø nhÊt: Gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc c¸i nμo cã tr−íc, c¸i
nμo cã sau, c¸i nμo quyÕt ®Þnh c¸i nμo? (B¶n thÓ luËn)
• MÆt thø hai: Con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®−îc thÕ giíi
hay kh«ng ? (NhËn thøc luËn)
Së dÜ vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a tån t¹i vμ t− duy lμ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña
triÕt häc v×:
- ThÕ giíi xung quanh ta kh«ng cã g× kh¸c ngoμi hai nhãm hiÖn
t−îng lμ hiÖn t−îng vËt chÊt vμ hiÖn t−îng tinh thÇn
- Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt - ý thøc lμ ®iÓm xuÊt ph¸t cña thÕ
giíi quan. Dùa vμo ®©y mμ ng−êi ta ph©n biÖt c¸c tr−êng ph¸i,
häc thuyÕt triÕt häc trong lÞch sö, ph©n biÖt c¸c nhμ triÕt häc víi
c¸c nhμ t− t−ëng kh¸c trong lÞch sö
- Lμ c¬ së ®Ó nghiªn cøu nh÷ng néi dung cßn l¹i cña TriÕt häc
I.3 C¸c tr−êng ph¸i triÕt häc
• C¸c h×nh thøc lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt:
- Chñ nghÜa duy vËt th« s¬, méc m¹c thêi cæ ®¹i ( ®¹i biÓu lμ
L·o Tö, §ªm«crÝt, HªraclÝt, Epiquya...).
- Chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, m¸y mãc thêi phôc h−ng vμ
thÕ kû XVII - XVIII (®¹i biÓu lμ Bª c¬n, Hèp x¬, §i ®ê r«, H«n B¸ch....)

1
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Ngoμi ra cßn cã chñ nghÜa duy vËt tÇm th−êng - kh«ng cã sù

ph©n biÖt gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc, mμ coi ý thøc lμ mét d¹ng vËt chÊt
®Æc biÖt; hay chñ nghÜa duy vËt kinh tÕ - qu¸ ®Ò cao vai trß cña vËt
chÊt)
- Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng (§¹i biÓu lμ M¸c, ¡nggen,
Lªnin...)
MÆt thø nhÊt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n:
- CNDV kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lμ c¸i cã tr−íc, quyÕt ®Þnh ý thøc,
lμ tÝnh thø nhÊt, cßn vËt chÊt lμ c¸i cã sau. ý thøc lμ thuéc tÝnh cña
mét d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao lμ bé n·o ng−êi, ý thøc ®−îc ph¸t
triÓn tõ thuéc tÝnh ph¶n ¸nh vèn cã cña mäi d¹ng vËt chÊt
Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc lμ tuyÖt ®èi khi x¸c ®Þnh
tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt vμ tÝnh thø hai cña ý thøc. Ngoμi ra mèi
quan hÖ nμy chØ lμ t−¬ng ®èi.
MÆt thø hai cña vÊn ®Ò c¬ b¶n:
- Con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®−îc thÕ giíi xung quanh
th«ng qua ph¶n ¸nh.
- Sù nhËn thøc thÕ giíi xung quanh lμ mét qu¸ tr×nh biÖn chøng
(C¶m gi¸c - tri gi¸c - biÓu t−îng - kh¸i niÖm - ph¸n ®o¸n - Suy luËn)
dùa trªn c¬ së thùc tiÔn vμ lÊy chÝnh thùc tiÔn lμm ®éng lùc ®Ó kiÓm
tra sù ®óng ®¾n cña tri thøc
- Con ng−êi kh«ng chØ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi mμ cßn cã
kh¶ n¨ng c¶i t¹o thÕ giíi.

• Chñ nghÜa duy t©m vμ c¸c d¹ng chñ yÕu cña nã:
- Chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan (Platon, Hª ghen...) -
Th−îng ®Õ
- Chñ nghÜa duy t©m chñ quan (BÐc¬li, Hium...) - C¸i t«i toμn
n¨ng
• BiÖn chøng vμ siªu h×nh
a) Sù ®èi lËp gi÷a quan ®iÓm biÖn chøng vμ quan ®iÓm siªu h×nh khi
nhËn thøc, xem xÐt sù vËt
Ph−¬ng ph¸p biÖn chøng lμ ph−¬ng ph¸p nhËn thøc sù vËt vμ
hiÖn t−îng trong mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i, chuyÓn ho¸ lÉn nhau,
vËn ®éng vμ ph¸t triÓn theo nh÷ng qui luËt nhÊt ®Þnh.
Ng−îc l¹i, ph−¬ng ph¸p siªu h×nh xem xÐt sù vËt, hiÖn t−îng
trong sù t¸ch rêi, kh«ng vËn ®éng, kh«ng ph¸t triÓn.
b) C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng:
Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, ph−¬ng ph¸p biÖn chøng ®· tån t¹i d−íi nhiÒu
h×nh thøc kh¸c nhau nh−:
1- PhÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬,
2- PhÐp biÖn chøng duy t©m kh¸ch quan
3- PhÐp biÖn chøng duy vËt

2
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

ý nghÜa: ChØ ®Õn h×nh thøc nμy ph−¬ng ph¸p biÖn chøng míi thùc sù
trë thμnh ph−¬ng ph¸p triÕt häc Khoa häc. Ph−¬ng ph¸p nμy gióp cho con
ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc mét c¸ch ®óng ®¾n thÕ giíi kh¸ch quan, tù
nhiªn, x· héi vμ t− duy, gióp cho con ng−êi ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao trong
ho¹t ®éng thùc tiÔn

VÊn ®Ò II
Ph¹m trï vËt chÊt, sù ph¸t triÓn
quan ®iÓm triÕt häc vÒ ph¹m trï vËt chÊt

Tr×nh bμy:
II. 1. Tr×nh bμy quan niÖm cña c¸c nhμ triÕt häc duy vËt tr−íc
M¸c:
+ CNDV ng©y th¬ chÊt ph¸c:
+ TalÐt: N−íc
+ HªraclÝt: Löa
+ Alaxim¨ng®êr¬ vμ Anaximen: Ap©yr«n = nãng, l¹nh,
kh« −ít
+ §ªm«crÝt: Nguyªn tö - trõu t−îng
+Chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh m¸y mãc:
+ Qui vËt chÊt vÒ nguyªn tö vμ khèi l−îng.
+ Khoa häc ph¸t triÓn ®· chøng minh r»ng, nguyªn tö kh«ng ph¶i lμ
nhá nhÊt, trong nguyªn tö cßn cã h¹t nh©n mang ®iÖn tÝch d−¬ng, vμ líp vá
mang ®iÖn tÝch ©m, h¹t nh©n gåm cã proton vμ n¬tron, líp vá gåm cã c¸c
electron.Cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, tr−íc nhiÒu nh÷ng ph¸t minh míi
cña KHKT, nhiÒu nhμ triÕt häc duy t©m vμ vËt lý häc xuyªn t¹c hoÆc gi¶i
thÝch sai lÇm r»ng vËt chÊt tiªu tan, vËt chÊt biÕn mÊt, thÕ giíi lμ do c¸c yÕu
tè c¶m tÝnh t¹o thμnh, sù vËt lμ sù phøc hîp cña c¸c c¶m gi¸c. Gi÷a lóc ®ã Lª
nin ®· kh¸i qu¸t nh÷ng thμnh tùu míi nhÊt cña vËt lý häc, phª ph¸n nh÷ng
quan ®iÓm duy t©m, siªu h×nh, thuyÕt kh«ng thÓ biÕt vÒ vËt chÊt, ®−a ra ®Þnh
nghÜa cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn trong t¸c phÈm Chñ nghÜa duy vËt vμ chñ nghÜa
kinh nghiÖm phª ph¸n
II.2. Tr×nh bμy ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lª nin:
Trong t¸c phÈm chñ nghÜa duy vËt vμ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª
ph¸n, V. I. Lª nin ®· ®Þnh nghÜa: " VËt chÊt lμ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó
chØ thùc t¹i kh¸ch quan, ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m
gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh l¹i vμ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc
vμo c¶m gi¸c".
II.3. Ph©n tÝch: Ph−¬ng ph¸p ®Þnh nghÜa cña Lªnin lμ ®−a ra ph−¬ng
ph¸p ®Þnh nghÜa th«ng qua mét ph¹m trï còng réng vμ lín nh− nã lμ ph¹m
trï ý thøc
• VËt chÊt lμ mét ph¹m trï triÕt häc:

3
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- Gi¶i quyÕt vμ kh¾c phôc ®−îc tÝnh trùc quan, siªu h×nh m¸y
mãc
- Ph¹m trï lμ g×? Lμ kh¸i niÖm chung nhÊt dïng ®Ó chØ mét
líp c¸c sù vËt hiÖn t−îng.
- Kh«ng thÓ hiÓu vËt chÊt d−íi d¹ng vËt chÊt cô thÓ, hoÆc ®êi
sèng sinh ho¹t h»ng ngμy. V× vËy nã kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ
cña c¸c nhμ triÕt häc duy vËt tr−íc ®ã ®Òu qui vËt chÊt vÒ
nh÷ng d¹ng cô thÓ.
• Thuéc tÝnh c¬ b¶n nhÊt cña vËt chÊt lμ thùc t¹i kh¸ch quan,
tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vμo c¶m gi¸c:
- Gi¶i quyÕt mÆt thø nhÊt cña TriÕt häc mét c¸ch duy vËt
b»ng c¸ch kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lμ thùc t¹i kh¸ch quan, tån
t¹i ®éc lËp víi ý thøc cña con ng−êi, ý thøc chØ lμ c¸i cã sau, lμ
c¸i ph¶n ¸nh ý thøc
- TÊt c¶ nh÷ng g× tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc cña con ng−êi ®Òu
lμ vËt chÊt.
- Mäi d¹ng vËt chÊt dï lμ vi m« hay vÜ m«, d¹ng h¹t hay d¹ng
tr−êng, tån t¹i trong tù nhiªn hay trong x· héi ®Òu cã chung
thuéc tÝnh lμ tÝnh tån t¹i kh¸ch quan
- Nh÷ng qui luËt kinh tÕ - x· héi, nh÷ng quan hÖ s¶n
xuÊt...tån t¹i kh«ng phô thuéc vμo ý thøc cña con ng−êi v×
vËy nã còng lμ vËt chÊt ë d¹ng x· héi.
• §−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c:
- Khi mét d¹ng vËt chÊt nμo t¸c ®éng ®Õn con ng−êi sÏ g©y ra
nh÷ng c¶m gi¸c vμ ®em l¹i cho con ng−êi sù nhËn thøc, vμ sù
ph¶n ¸nh vÒ chóng.
• §−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i vμ ph¶n ¸nh
l¹i, tån t¹i kh«ng phô thuéc vμo c¶m gi¸c
- Gi¶i thÝch mÆt thø hai trong vÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc lμ
con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®−îc thÕ giíi kh¸ch quan.
- Dï thÕ giíi vËt chÊt cã ®a d¹ng ®Õn ®©u chØ cã c¸i con ng−êi
ch−a nhËn thøc ®−îc chø kh«ng thÓ kh«ng nhËn thøc ®−îc
- Gi¶i thÝch r»ng nhËn thøc lμ mét qu¸ tr×nh biÖn chøng trùc
quan sinh ®éng (nhËn thøc c¶m tÝnh) vμ t− duy trõu t−îng
(nhËn thøc lý tÝnh)
II. 4. ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:
- Gi¶i quyÕt hai mÆt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña TriÕt häc
- Kh¾c phôc h¹n chÕ viÖc qui vËt chÊt vÒ mét d¹ng cô thÓ.
- Kh¾c phôc h¹n chÕ quan ®iÓm duy t©m
- Kh¾c phôc h¹n chÕ quan ®iÓm duy t©m vÒ x· héi cña c¸c nhμ
triÕt häc duy vËt tr−íc M¸c.

4
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

VÊn ®Ò III
VËn ®éng
Tr×nh bμy:
III.1. Kh¸i niÖm vËn ®éng:
Trong tËp 20 cña cuèn C. M¸c vμ Anggen toμn tËp, F. Anggen viÕt: "
VËn ®éng hiÓu theo nghÜa chung nhÊt, - tøc ®−îc hiÓu lμ ph−¬ng thøc tån t¹i
cña vËt chÊt, lμ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, - bao gåm tÊt c¶ mäi sù thay
®æi vμ mäi qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho
®Õn t− duy"
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng th× vËt chÊt kh«ng
thÓ tån t¹i ngoμi vËn ®éng vμ vËt chÊt ®ang vËn ®éng ®ã kh«ng thÓ vËn ®éng
ngoμi vËn ®éng trong kh«ng gian vμ thêi gian
VËn ®éng lμ mäi sù biÕn ®æi nãi chung, mäi sù chuyÓn biÕn tõ tr¹ng
th¸i nμy sang tr¹ng th¸i kh¸c chø kh«ng ph¶i chØ h¹n chÕ ë sù dÞch chuyÓn
trong kh«ng gian nh− c¸ch hiÓu th«ng th−êng vÒ nã.
III.2. VËn ®éng lμ thuéc tÝnh h÷u c¬ cña vËt chÊt, lμ ph−¬ng
thøc tån t¹i cña vËt chÊt:
- Mäi sù vËt ®Òu tån t¹i trong sù vËn ®éng., VËn ®éng lμ tù th©n vËn
®éng.
- VËn ®éng lμ vËn ®éng cña vËt chÊt. ý thøc (t− t−ëng, t×nh c¶m...) vËn
®éng lμ do kÕt qu¶ cña sù ph¶n ¸nh vËt chÊt ®ang vËn ®éng. Tuú thuéc vμo sù
tån t¹i ng−êi ta chia thμnh 5 d¹ng vËn ®éng
VËn ®éng c¬ häc - vËn ®éng vËt lý - vËn ®éng ho¸ häc - vËn ®éng sinh
häc - vËn ®éng x· héi. C¸c h×nh thøc vËn ®éng nμy cã quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau. mét mÆt c¸c h×nh thøc vËn ®éng cao bao hμm trong nã d−íi d¹ng ®· c¶i
biÕn nhiÒu h×nh thøc vËn ®éng thÊp, mÆt kh¸c c¸c h×nh thøc vËn ®éng Êy
kh¸c nhau vÒ chÊt, do ®ã kh«ng thÓ quy c¸c h×nh thøc vËn ®éng cao vÒ c¸c
h×nh thøc vËn ®éng thÊp.
III.3. §øng im:
- §øng im kh«ng m©u thuÉn víi vËn ®éng, mμ chØ lμ mét tr−êng hîp
riªng cña vËn ®éng, vμ chØ tån t¹i trong nh÷ng quan hÖ ®−îc giíi h¹n cô thÓ
vÒ mÆt kh«ng gian vμ thêi gian. NÕu ta kh«ng giíi h¹n sù vËt hiÖn t−îng sÏ
rÊt khã ph©n biÖt sù vËt hiÖn t−îng nμy vμ sù vËt hiÖn t−îng kh¸c

VÊn ®Ò IV
Ph¹m trï ý thøc
Tr×nh bμy:
ý thøc: lμ mét ph¹m trï triÕt häc, lμ s¶n phÈm cña d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc
cao ®ã lμ bé n·o cña con ng−êi, ý thøc lμ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi
kh¸ch quan
Quan niÖm cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng vÒ ý thøc, nguån gèc,
b¶n chÊt cña ý thøc:

5
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

IV.1. Nguån gèc tù nhiªn:

- Quan ®iÓm cña c¸c nhμ duy vËt tr−íc M¸c:
+ Do h¹n chÕ cña nhËn thøc khoa häc, mét sè nhμ duy vËt phñ nhËn sù
kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc cho r»ng "ý thøc, t− t−ëng do bé n·o
ng−êi sinh ra còng t−¬ng tù gan tiÕt ra mËt, dÞch vÞ do tuyÕn vÞ tiÕt ra"- nhμ
triÕt häc duy vËt Ph¸p P.Cabanit
+ Mét sè nhμ duy vËt kh¸c l¹i cho r»ng ý thøc lμ thuéc tÝnh phæ biÕn
cña vËt chÊt. Theo hä moi sù vËt thuéc thÕ giíi sèng còng nh− thÕ giíi kh«ng
sèng ®Òu cã ý thøc.
- Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng
ý 1- §Ó cã sù ra ®êi cña ý thøc, tr−íc hÕt ®ã lμ sù ph¸t triÓn l©u dμi cña
giíi tù nhiªn. NÕu vËt chÊt trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dμi ch−a ®¹t ®Õn
tr×nh ®é tæ chøc cao lμ bé ãc ng−êi th× ch−a cã ý thøc

ý 2- ThÕ giíi lu«n vËn ®éng vμ ph¸t triÓn, thuéc tÝnh cña chóng còng ph¸t
triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ kÐm hoμn thiÖn ®Õn hoμn
thiÖn.
ý 3- ý thøc lμ h×nh thøc ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng riªng cña con ng−êi.
Ph¶n ¸nh lμ n¨ng lùc gi÷ l¹i, t¸i hiÖn l¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét hÖ
thèng vËt chÊt nμy khi chÞu sù t¸c ®éng cña hÖ thèng vËt chÊt kh¸c.
V« c¬: hai thanh kim lo¹i bÞ biÕn d¹ng do va ®Ëp vμo nhau
H÷u c¬: + TÝnh kÝch thÝch: - ®Æc tr−ng cho ®éng vËt bËc thÊp ch−a
cã hÖ thÇn kinh trung −¬ng. ThÓ hiÖn ë sù ph¶n øng ®èi víi m«i tr−êng xung
quanh. VD: C©y cèi ph¸t triÓn cμnh l¸ vÒ phÝa cã ¸nh s¸ng mÆt trêi.
+ TÝnh c¶m øng: - HÖ thÇn kinh ®iÒu khiÓn mèi liªn hÖ
gi÷a c¬ thÓ vμ m«i tr−êng bªn ngoμi th«ng qua c¸c ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn
vμ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. VD vÒ thÝ nghiÖm cña P¸p - lèp, khi bËt ®Ìn lªn th×
con chã ®Õn ¨n, dÇn trë thμnh thãi quen, thËm chÝ bËt ®Ìn mμ kh«ng cho ¨n,
chã vÉn cø ®Õn.
+ T©m lý ®éng vËt: Lμ h×nh thøc ph¸t triÓn cao khi loμi
vËt cã thÓ l−êng tr−íc nh÷ng t×nh huèng cã thÓ x¶y ra vμ chñ ®éng ®iÒu chØnh
hμnh vi cña m×nh vμ t×m c¸ch hμnh ®éng thÝch hîp, cã lîi nhÊt.
ý 4- Tuy nhiªn, chØ ®Õn sù tiÕn ho¸ tiÕp theo, c¬ thÓ sèng khi con ng−êi vμ
x· héi loμi ng−êi hoμn thμnh, d−íi ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña lao ®éng vμ ng«n
ng÷ th× ph¶n ¸nh t©m lý ®éng vËt míi chuyÓn thμnh ý thøc
ý 5- Bé n·o ng−êi - c¬ quan ph¶n ¸nh thÕ giíi xung quanh cïng víi t¸c
®éng cña thÕ giíi vËt chÊt vμo bé n·o ng−êi lμ nguån gèc tù nhiÖn cña ý thøc.
IV.2 Nguån gèc x· héi :
- Nguån gèc x· héi thÓ hiÖn râ nÐt vai trß cña lao ®éng vμ ng«n ng÷ trong
sù h×nh thμnh, ph¸t triÓn cña ý thøc.
ý 1- Lao ®éng: + S¶n xuÊt ra c¸c c«ng cô lao ®éng
+ Vai trß cña thùc tiÔn
ý 2- Ng«n ng÷: (gåm tiÕng nãi, ©m tiÕt vμ ch÷ viÕt)
+ Nhu cÇu liªn kÕt c¸c thμnh viªn trong x· héi

6
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

+ H×nh thμnh t− duy, ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t thÕ giíi, kh¸i
qu¸t c¸c thuéc tÝnh cña sù vËt
IV.3 B¶n chÊt cña ý thøc:
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, b¶n chÊt cña ý thøc lμ
h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan, lμ sù ph¶n ¸nh tÝch cùc, chñ
®éng, s¸ng t¹o thÕ giíi kh¸ch quan.
- ý thøc chØ h×nh thμnh ë con ng−êi ho¹t ®éng x· héi. Mét ®øa trÎ ra ®êi
b¶n th©n nã ch−a cã ý thøc, nÕu ®−îc nu«i d−ìng trong céng ®ång x· héi míi
trë thμnh con ng−êi cã ý thøc.
- S¸ng t¹o kh«ng cã nghÜa lμ tuú ý mμ trªn c¬ së c¸i vËt chÊt mμ nã ph¶n
¸nh. b»ng viÖc kh¸i qu¸t ho¸, trõu t−îng ho¸, cã ®Þnh h−íng, cã lùa chän
nh»m t¹o ra nh÷ng tri thøc s©u s¾c vμ nhiÒu mÆt vÒ tÝnh kh¸ch quan cña
thÕ giíi.
VÊn ®Ò V
Mèi quan hÖ biÖn chøng
gi÷a vËt chÊt vμ ý thøc

V.1- D−íi gãc ®é nhËn thøc luËn:

1. Tr×nh bμy ®Þnh nghÜa vμ ph©n tÝch mét c¸ch kh¸i qu¸t ph¹m trï vËt
chÊt vμ ph¹m trï ý thøc
2. VËt chÊt qui ®Þnh nguån gèc ra ®êi cña ý thøc. VËt chÊt lμ c¸i cã
tr−íc, sinh ra vμ quyÕt ®Þnh néi dung cña ý thøc. (nguån gèc tù nhiªn cña ý
thøc, lao ®éng vμ ng«n ng÷ (tiÕng nãi vμ ch÷ viÕt) quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t
triÓn cña ý thøc
3. VËt chÊt vμ ý thøc th©m nhËp vμo nhau, trμn lan sang nhau, vμ ph¶i
suy cho ®Õn cïng vËt chÊt míi quyÕt ®Þnh ý thøc.
VD: ThiÕt kÕ, t− t−ëng vÒ viÖc x©y dùng §¹i häc Quèc Gia cã tr−íc khi
§HQG tån t¹i trªn thùc tÕ. Nh− vËy ý thøc vÒ §HQG lμ cã tr−íc, tuy nhiªn ®ã
chØ lμ sù tù bã hÑp hai ph¹m trï nμy trong mét mèi quan hÖ cô thÓ. V× vËy
ph¶i xÐt cho ®Õn cïng th× vËt chÊt míi quyÕt ®Þnh ý thøc.
4. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña ý thøc: (ý thøc kh«ng ph¶n ¸nh mét c¸ch thô
®éng; ý thøc t¸c ®éng ®Õn vËt chÊt theo 2 h−íng chñ yÕu; sù t¸c ®éng cña ý
thøc ®èi víi vËt chÊt còng chØ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh chø nã kh«ng thÓ sinh
ra hoÆc tiªu diÖt c¸c quy luËt vËt ®éng cña vËt chÊt ®−îc).
Ngoμi ra mèi quan hÖ nμy cßn lμ c¬ së ®Ó nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ
kh¸c nh− : lý luËn vμ thùc tiÔn, kh¸ch thÓ vμ chñ thÓ, vÊn ®Ò ch©n lý...
V.2. ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:
- §Êu tranh kh¾c phôc bÖnh chñ quan, duy ý chÝ: (VD: Tr−íc n¨m
1986, quan hÖ s¶n xuÊt ®· bÞ ®Èy lªn tr−íc mét b−íc....)
- Ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¶i lÊy hiÖn thùc kh¸ch quan
lμm c¬ së cho mäi ho¹t ®éng cña m×nh. §¶ng ta ®· chØ râ bèn nguy c¬: tôt hËu

7
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

xa h¬n vÒ kinh tÕ, chÖch h−íng x· héi chñ nghÜa, n¹n tham nhòng, quan liªu,
"diÔn biÕn hoμ b×nh"
- Ng−îc l¹i ý thøc, t− t−ëng cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m trªn mét
møc ®é nhÊt ®Þnh sù biÕn ®æi cña c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt. VD: ViÖc thõa nhËn
®a d¹ng ho¸ c¸c thμnh phÇn kinh tÕ trong chÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc.
- "NhiÒu n¨m nay trong nhËn thøc cña chóng ta vÒ chñ nghÜa x· héi cã
nhiÒu quan ®iÓm l¹c hËu, ...chóng ta ph¶i ®æi míi tr−íc hÕt lμ ®æi míi vÒ t−
duy".

vÊn ®Ò VI
PhÐp biÖn chøng duy vËt víi tÝnh c¸ch lμ häc
thuyªt vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vμ ph¸t triÓn

S¬ ®å vÒ cÊu tróc cña phÐp biÖn chøng duy vËt

C¸c nguyªn lý
C¸c qui luËt
C¸c cÆp ph¹m trï

MLHPB R-C
MT

NN-KQ

V§ vμ PT L-C TN-NN

ND-HT
P§-P§
BC-HT

KN-HT

VI.1.Nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn:

Kh¸i niÖm mèi liªn hÖ phæ biÕn dïng ®Ó chØ sù t¸c ®éng, liªn hÖ rμng
buéc vμ chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt, c¸c yÕu tè trong mét sù vËt, hiÖn
t−îng hoÆc gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t−îng víi nhau.

8
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Kh¸i niÖm nμy nãi lªn r»ng, mäi sù vËt hiÖn t−îng trong thÕ giíi (c¶ tù
nhiªn, x· héi, vμ t− duy) dï rÊt phong phó vμ ®a d¹ng nh−ng ®Òu tån t¹i
trong mèi liªn hÖ víi c¸c sù vËt vμ hiÖn t−îng kh¸c, ®Òu chÞu sù t¸c ®éng, sù
qui ®Þnh cña c¸c sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c, kh«ng sù vËt nμo tån t¹i biÖt lËp
ngoμi mèi liªn hÖ víi sù vËt hiÖn t−îng kh¸c.
VD: Ngμnh kinh tÕ cña mét n−íc chØ tån t¹i vμ ph¸t triÓn trong sù liªn
hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c ngμnh, thμnh phÇn kinh tÕ trong n−íc vμ c¸c
n−íc trªn thÕ giíi.
VD: Sù kiÖn ngμy 11/9 cã ¶nh h−ëng tr−íc hÕt ®Õn KT cña nhiÒu n−íc
trªn thÕ giíi, kh«ng riªng g× n−íc Mü
1. TÝnh ®a d¹ngvμ phøc t¹p: Trong thÕ giíi kh¸ch quan cã v« vμn c¸c
mèi liªn hÖ, chóng rÊt ®a d¹ng vμ gi÷ vai trß vÞ trÝ kh¸c nhau trong sù tån t¹i
vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt (Thùc tÕ cã MLH bªn trong, MLH bªn
ngoμi, MLH chung vμ MLH cô thÓ, cã MLH trùc tiÕp vμ MLH gi¸n tiÕp, MLH
tÊt nhiªn, MLH ngÉu nhiªn...).
Nh− vËy sù liªn hÖ t¸c ®éng kh«ng nh÷ng lμ v« cïng, v« tËn mμ cßn rÊt
phøc t¹p. V× vËy lμm cho b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t−îng khã cã thÓ ®−îc
nhËn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ râ rμng, g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng nhËn thøc
cña con ng−êi.
2. Quan ®iÓm toμn diÖn: Nguyªn lý nμy ®ßi hái hái chñ thÓ ph¶i cã
quan ®iÓm toμn diÖn khi xem xÐt c¸c sù vËt, hiÖn t−îng. Nguyªn t¾c nμy ®ßi
hái khi xem xÐt sù vËt, hiÖn t−îng, kh«ng chØ xem xÐt ë b¶n th©n sù vËt hiÖn
t−îng mμ cÇn ®Æt trong mèi liªn hÖ víi c¸c sù vËt, hiÖn t−îng kh¸c (V× kh«ng
thÓ n¾m b¾t ®−îc tÊt c¶ c¸c MLH cña sù vËt, nh−ng cÇn ph¶i s−u tÇm ë møc
nhiÒu nhÊt cã thÓ ®−îc th× míi mong tr¸nh khái ®−îc sai lÇm)
3. Ph−¬ng ph¸p: Xem xÐt toμn diÖn kh«ng ph¶i lμ xem xÐt mét c¸ch
dμn tr¶i, mμ qua ®ã ph¶i t×m cho ®−îc nh÷ng mèi liªn hÖ c¬ b¶n vμ chñ yÕu
nhÊt, rót ra ®−îc mèi liªn hÖ b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t−îng
- Sau khi v¹ch ra ®−îc MLH c¬ b¶n chñ yÕu, chñ thÓ ph¶i xuÊt ph¸t tõ
mèi liªn hÖ Êy ®Ó gi¶i thÝch c¸c mèi liªn hÖ kh¸c cña sù vËt. Tõ ®ã liªn hÖ
thμnh mét hÖ thèng hoμn chØnh, khi ®ã chñ thÓ míi cã thÓ hiÓu ®−îc thÊu ®¸o
sù vËt.
ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:
- B¶n th©n c¸c sù vËt hiÖn t−îng kh«ng chØ ®¬n gi¶n tån t¹i víi c¸c sù
vËt kh¸c mμ cßn t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè trong b¶n th©n sù vËt, sù vËt
®−îc ®Þnh tÝnh vμ thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp cña nã.
- Ph¶i cã quan ®iÓm toμn diÖn, ph©n lo¹i c¸c mèi liªn hÖ ®Ó hiÓu râ vÞ
trÝ, vai trß cña tõng mèi liªn hÖ ®èi víi sù vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt.
- CÇn ph¶i chèng l¹i c¸ch xem xÐt phiÕn diÖn siªu h×nh; chñ nghÜa chiÕt
trung, vμ thuËt nguþ biÖn. Tõ ®ã muèn ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh, muèn nhËn
thøc ®−îc b¶n chÊt cña sù vËt vμ gi¶i quyÕt tèt mäi c«ng viÖc cÇn ph¶i qu¸n
triÖt quan ®iÓm toμn diÖn. §©y chÝnh lμ c¬ së lý luËn cña ph−¬ng ph¸p nhËn
thøc vμ hμnh ®éng khoa häc
6.2 Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn;

9
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Ph¸t triÓn lμ sù vËn ®éng tiÕn lªn cña c¸c sù vËt, hiÖn t−îng tõ thÊp
®Õn cao, tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, tõ kÐm hoμn thiÖn ®Õn hoμn thiÖn h¬n,
theo h×nh xo¸y tr«n èc, mang tÝnh kh¸ch quan, phæ biÕn, ®a d¹ng vμ phong
phó. Sù vËn ®éng, biÕn ®æi dï phøc t¹p bao nhiªu còng tù v¹ch ra cho m×nh
®−êng h−íng cña sù ph¸t triÓn tiÕn lªn kh«ng ngõng. V× vËy ph¸t triÓn lμ
khuynh h−íng chung cña thÕ giíi.
Nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nguyªn lý vÒ mèi
liªn hÖ phæ biÕn, v× nhê cã mèi liªn hÖ vμ xem xÐt trong mèi liªn hÖ míi thÊy râ
®−îc con ®−êng biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn.
1. Lμm râ vÒ mÆt kh¸i niÖm: Ph©n biÖt kh¸i niÖm "ph¸t triÓn" vμ kh¸i
niÖm "vËn ®éng". (Ph¸t triÓn lμ sù vËn ®éng theo khuynh h−íng tiÕn lªn, cßn
vËn ®éng lμ ®Ó chØ mäi sù biÕn ®æi nãi chung). Ph¸t triÓn cßn bao hμm c¶ sù
thôt lïi t¹m thêi cßn vËn ®éng chØ nãi ®Õn sù biÕn ®æi.
2. C¸c quan ®iÓm: Quan ®iÓm siªu h×nh hä phñ nhËn sù ph¸t triÓn, cã
nh÷ng quan ®iÓm tiªu cùc h¬n cho r»ng ph¸t triÓn lμ sù vËn ®éng ®i ®Õn câi
chÕt, hoÆc cã quan ®iÓm hiÓu ph¸t triÓn chØ lμ sù t¨ng lªn vÒ mÆt sè l−îng,
hoÆc lμ sù biÕn ®æi tuÇn hoμn theo vßng trßn khÐp kÝn...
3. Néi dung: Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin ph¸t triÓn
chÝnh lμ qu¸ tr×nh ngμy cμng hoμn thiÖn h¬n cña giíi tù nhiªn,, x· héi vμ t−
duy. Ph¸t triÓn lμ sù vËn ®éng tiÕn lªn cña c¸c sù vËt hiÖn t−îng tõ thÊp ®Õn
cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p tõ kÐm hoμn thiÖn ®Õn hoμn thiÖn.
- Ph¸t triÓn còng bao hμm c¶ khuynh h−íng ®i lªn vμ khuynh h−íng
thôt lïi, nh−ng thùc chÊt thôt lïi lμ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn vμ còng n»m
trong khuynh h−íng ph¸t triÓn.
-Mäi sù vËt ®Òu tr¶i qua 3 giai ®o¹n sinh thμnh, lín lªn vμ mÊt ®i.
ChÝnh sù mÊt ®i nμy lμ ®iÒu kiÖn ra ®êi c¸c sù vËt hiÖn t−îng, t¹o thμnh
nh÷ng ®−êng nót v« cïng v« tËn cña sù ph¸t triÓn
Nguyªn nh©n cña sù ph¸t triÓn: Sù liªn hÖ t¸c ®éng, qua l¹i cña c¸c
mÆt ®èi lËp vèn cã bªn trong c¸c sù vËt, hiÖn t−îng (qui luËt vÒ sù thèng nhÊt
vμ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp)
C¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn: §ã lμ sù tÝch luü dÇn dÇn vÒ l−îng dÉn
®Õn sù biÕn ®æi, chuyÓn ho¸ vÒ chÊt, vμ ng−îc l¹i (Qui luËt l−îng - chÊt)
Ph−¬ng h−íng cña sù ph¸t triÓn: theo h×nh xo¸y tr«n èc, cã sù kÕ thõa,
d−êng nh− lÆp l¹i c¸i cò, cã sù ra ®êi cña c¸i míi (Qui luËt phñ ®Þnh cña phñ
®Þnh)
ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn: (hai quan ®iÓm LSCT vμ ph¸t triÓn)
ý 1- Khuynh h−íng cña sù vËt, hiÖn t−îng lμ lu«n vËn ®éng vμ ph¸t
triÓn, do ®ã khi nghiªn cøu ph¶i cã quan ®iÓm lÞch sö cô thÓ.
Quan ®iÓm lÞch sö cô thÓ ®ßi hái ph¶i t×m ra ®−îc mèi liªn hÖ tÊt yÕu,
kh¸ch quan gi÷a c¸c hiÖn t−îng nèi tiÕp nhau, t×m ra qui luËt kh¸ch quan
chi phèi sù ho¹t ®éng vμ ph¸t triÓn cña kh¸ch thÓ.
VÝ dô: C©u hái trøng cã tr−íc hay gμ cã tr−íc th−êng ®−îc ®em ra lμm
vÝ dô. Xin ®−îc ®Æt ng−îc l¹i c©u hái trøng víi gμ nh−ng trong trong mèi

10
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

quan hÖ nμo, hoμn c¶nh nμo? Râ rμng lóc ®ã c©u hái sÏ ®−îc tr¶ lêi mét c¸ch
dÔ dμng.
ý 2- MÆt kh¸c, nÕu khuynh h−íng cña c¸c sù vËt, hiÖn t−îng lμ ®i lªn
th× trong nhËn thøc vμ thùc tiÔn ph¶i cã quan ®iÓm ph¸t triÓn
Quan ®iÓm ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch sù vËt trong sù ph¸t triÓn
, cÇn ph¸t hiÖn ra c¸i míi, ñng hé c¸i míi, t×m nguån gèc cña sù vËt trong b¶n
th©n sù vËt.
H¬n n÷a sù ph¸t triÓn bao hμm c¶ sù quanh co, khóc khuûu vμ sù thôt
lïi t¹m thêi, do ®ã tr−íc nh÷ng khã kh¨n ph¶i b×nh tÜnh xem xÐt mäi nh©n tè
t¸c ®éng ®Õn t×nh h×nh hiÖn t¹i, biÕt chÊp nhËn nh÷ng thÊt b¹i t¹m thêi ®Ó
v−ît qua khã kh¨n ®i ®Õn th¾ng lîi.
VÝ dô: trong nghiªn cøu mét thÝ nghiÖm h«m nay ta lμm cã thÓ ch−a
thμnh c«ng, nh−ng râ rμng qua ®ã Ýt nhiÒu ta còng ®· rót ra ®−îc kinh
nghiÖm ®Ó cã thÓ thμnh c«ng ë nh÷ng lÇn sau.
ý nghÜa thùc tiÔn:
- Quan ®iÓm biÖn chøng vÒ sù ph¸t triÓn cung cÊp cho chóng ta ph−¬ng
ph¸p khoa häc ®Ó nhËn thøc vμ c¶i t¹o thÕ giíi; t¹o cho chóng ta niÒm tin th¸i
®é l¹c quan trong c«ng viÖc vμ cuéc sèng; ph¶i biÕt ph¸t hiÖn c¸i míi vμ t¹o
®iÒu kiÖn cho c¸i míi ph¸t triÓn.
VD: Liªn hÖ vμo con ®−êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi cña n−íc ta...;
Quan ®iÓm vÒ vai trß, vμ hiÖu lùc l·nh ®¹o cña §¶ng theo c¸ch nãi cña B¸c:
lÊy c¸i "bÊt biÕn" øng vμo c¸i "v¹n biÕn"...
VD: NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng x¸c ®Þnh:"Thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®−êng lèi
®èi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, réng më, ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ
quèc tÕ."

VÊn ®Ò VII
Nh÷ng qui luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng

Quy luËt lμ g×?

Quy luËt lμ mét mèi liªn hÖ b¶n chÊt tÊt nhiªn, æn ®Þnh vμ lÆp l¹i
VII.1Quy luËt thèng nhÊt vμ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp?(lμ
h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng chØ ra nguån gèc, ®éng lùc cña sù vËn
®éng, ph¸t triÓn. §ång thêi, qui luËt cßn lμ c¬ së ®Ó hiÓu râ mèi liªn
hÖ gi÷a c¸c ph¹m trï kh¸c nhau, còng nh− c¸c quy luËt c¬ b¶n kh¸c
trong phÐp biÖn chøng)
Tr×nh bμy:
VII.1.1 M©u thuÉn lμ mét hiÖn t−îng kh¸ch quan vμ phæ biÕn:
- M©u thuÉn lμ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ sù liªn hÖ vμ t¸c ®éng lÉn nhau
cña c¸c mÆt ®èi lËp. §ã lμ nh÷ng mÆt cã khuynh h−íng ph¸t triÓn tr¸i ng−îc
nhau, cïng tån t¹i trong mçi sù vËt. M©u thuÉn lμ sù thèng nhÊt cña hai mÆt
®èi lËp. VD: qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vμ dÞ ho¸ cïng diÔn ra ®ång thêi trong c¬ thÓ
con ng−êi

11
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- Mèi liªn hÖ vμ t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lμ c¸i vèn cã vμ
phæ biÕn trong mçi sù vËt, hiÖn t−îng ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tù nhiªn, x· héi vμ
t− duy. VD: trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng tån t¹i ®ång thêi nh÷ng doanh
nghiÖp lμm ¨n khÊm kh¸ vμ nh÷ng doanh nghiÖp lμm ¨n thua lç ph¶i ph¸
s¶n. §iÒu nμy lμ phæ biÕn v× nã tån t¹i ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i thÞ tr−êng, c¸c
quèc gia, vμ ®iÒu nμy còng lμ c¸i vèn cã khi thõa nhËn kinh tÕ thÞ tr−êng.
- M©u thuÉn cã tÝnh ®a d¹ng, phøc t¹p. M©u thuÉn trong mçi sù vËt vμ
trong c¸c sù vËt kh¸c nhau th× kh¸c nhau
- Hai mÆt ®èi lËp t¹o thμnh m©u thuÉn biÖn chøng, chóng lu«n tån t¹i
trong sù thèng nhÊt víi nhau, chóng lu«n n−¬ng tùa vμo nhau, ®ßi hái cã
nhau, sù tån t¹i cña mÆt nμy ph¶i lÊy sù tån t¹i cña mÆt kia lμm ®iÒu kiÖn vμ
tiÒn ®Ó.
VII.1.2. M©u thuÉn lμ mét chØnh thÓ, trong ®ã hai mÆt ®èi lËp võa
thèng nhÊt, võa ®Êu tranh víi nhau.
- MÆt ®èi lËp lμ mét ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng ®Æc ®iÓm,
nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng tÝnh qui ®Þnh cã khuynh h−íng biÕn ®æi tr¸i ng−îc
nhau tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan trong tù nhiªn, x· héi vμ t− duy. Trong
thùc tiÔn cã nh÷ng ®èi lËp gi¶n ®¬n, chÕt cøng, kh«ng chøa ®ùng nh©n tè
nguån gèc vËn ®éng, vμ ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt t−¬ng øng. VD: tay tr¸i vμ
tay ph¶i, bªn tr¸i, bªn ph¶i.
- Thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp:Hai mÆt ®èi lËp t¹o thμnh m©u thuÉn
lu«n lu«n tån t¹i trong sù thèng nhÊt víi nhau, nghÜa lμ chóng n−¬ng tùa vμo
nhau, ®ßi hái cã nhau, sù tån t¹i cña mÆt nμy lÊy mÆt kia lμm tiÒn ®Ò vμ ®iÒu
kiÖn cho sù tån t¹i cña m×nh. VÝ dô: Ng−êi lao ®éng vμ ng−êi sö dông lao
®éng tån t¹i râ rμng lμ kh«ng thÓ thiÕu nhau, dùa vμonhau, sÏ kh«ng h×nh
thμnh nªn mèi liªn hÖ nÕu chØ tån t¹i mét trong hai mÆt mμ thiÕu ®i mÆt cßn
l¹i.
- §Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp: Lμ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp theo xu h−íng bμi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau.
- Sù thèng nhÊt lμ t¹m thêi, t−¬ng ®èi, cßn ®Êu tranh lμ tuyÖt ®èi.
+ TÝnh tuyÖt ®èi cña ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lμm cho sù
vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt lμ sù tù th©n vμ diÔn ra liªn tôc.
+ TÝnh t−¬ng ®èi cña thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lμm cho
thÕ giíi vËt chÊt ph©n ho¸ thμnh c¸c bé phËn, c¸c sù vËt, ®a d¹ng,
phøc t¹p, gi¸n ®o¹n
VD: Qu¸ tr×nh ®Êu tranh gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n cña n−íc ta lμ
qu¸ tr×nh võa tu©n theo sù ph¸t triÓn tiÕn ho¸ dÇn dÇn vÒ l−îng, võa tranh
thñ nh÷ng b−íc ph¸t triÓn cã tÝnh c¸ch m¹ng, nh¶y vät vÒ chÊt; võa kÕ thõa
tÊt c¶ nh÷ng mÆt cÇn thiÕt, hîp lý cña chñ nghÜa t− b¶n ®Ó ph¸t triÓn lùc
l−îng s¶n xuÊt, l¹i võa ph¶i ®Êu tranh ®Ó lo¹i bá nh÷ng mÆt tiªu cùc, mÊt
nh©n tÝnh cña chñ nghÜa t− b¶n; võa tÝch luü néi dung nh−ng còng l¹i ph¶i
võa c¶i t¹o h×nh thøc cho phï hîp

12
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

S¬ ®å ho¸ quy luËt thèng nhÊt vμ ®Êu tranh cïa c¸c mÆt ®èi lËp

Kh¸c nhau C©n b»ng t−¬ng ®èi

Kh¸c nhau c¨n Phï hîp tõng phÇn

§èi lËp X©m nhËp vμo

nhau vμ t¸c ®éng
lÉn nhau

§Êu tranh cña Thèng nhÊt cña c¸c

c¸c mÆt ®èi lËp mÆt ®èi lËp

VII.1.3.Néi dung qui luËt

S¬ ®å ho¸ sù h×nh thμnh vμ gi¶i quyÕt m©u thuÉn

Ph¸t sinh Ph¸t triÓn gay g¾t Gi¶i quyÕt

Trong hÖ thèng Trong sù t¸c ®éng Sù t¨ng lªn vÒ sè

xuÊt hiÖn nh÷ng lÉn nhau cña c¸c l−îng vμ sù gay g¾t
mÆt ®èi lËp lóc cña m©u thuÉn ®Õn
kh¸c biÖt kh«ng
®Çu mét mÆt cña mét giai ®o¹n nhÊt
b¶n chÊt, råi dÇn ®Þnh sÏ xuÊt hiÖn
dÇn biÕn thμnh hiÖn t−îng gi÷ vai
sù cÇn thiÕt ph¶i
trß chñ ®¹o, råi
kh¸c biÖt b¶n gi¶i quyÕt m©u
dÇn dÇn tiÕn tíi thuÉn. M©u thuÉn
chÊt råi sau ®ã
c©n b»ng - ®éng ®−îc gi¶i quyÕt, hÖ
thμnh c¸c mÆt lùc vμ vai trß chñ thèng ®−îc chuyÓn
®èi lËp ®¹o chuyÓn dÇn sang mét chÊt míi
sang mËt ®èi lËp

M©u thuÉn

13
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- Khi míi h×nh thμnh, m©u thuÉn th−êng chØ biÓu hiÖn lμ hai mÆt kh¸c nhau,
song chØ cã hai mÆt kh¸c nhau cã liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, cã khuynh h−íng
ph¸t triÓn tr¸i ng−îc nhau, cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt cña sù vËt
th× míi h×nh thμnh b−íc ®Çu mét m©u thuÉn.
- Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, hai mÆt kh¸c nhau ®ã trë thμnh hai mÆt ®èi lËp,
hai mÆt ®èi lËp nμy ®Êu tranh víi nhau, ®Õn ®é chÝn muåi , cã ®iÒu kiÖn th×
chóng chuyÓn ho¸. M©u thuÉn ®−îc gi¶i quyÕt.
- Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp cã thÓ x¶y ra ë tõng bé phËn hay x¶y ra
toμn phÇn d−íi hai h×nh thøc c¬ b¶n:
+ ChuyÓn ho¸ lÉn nhau: C¸c mÆt ®èi lËp chuyÓn sang mÆt ®èi lËp cña
chÝnh m×nh.
+ ChuyÓn ho¸ lªn h×nh thøc cao h¬n: C¶ hai mÆt ®èi lËp cò ®Òu mÊt ®i
vμ h×nh thμnh hai mÆt ®èi lËp míi trong sù vËt míi.
- ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp lμ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù t¸c ®éng qua l¹i
th−êng xuyªn gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lμm cho sù vËt thay ®æi vÒ chÊt chuyÓn
sang sù vËt kh¸c. Sù vËt míi tån t¹i víi nh÷ng m©u thuÉn míi, c¸c mÆt ®èi
lËp l¹i ®Êu tranh víi nhau, chuyÓn ho¸ lμm cho sù vËt kh«ng ngõng vËn ®éng
vμ ph¸t triÓn.
Tãm l¹i: Nguyªn nh©n chÝnh vμ cuèi cïng cña mäi sù vËt lμ sù t¸c ®éng qua
l¹i lÉn nhau. §Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp qui ®Þnh mét c¸ch tÊt yÕu nh÷ng
thay ®æi cña sù vËt nãi chung lμm cho sù vËt chuyÓn sang tr¹ng th¸i kh¸c vÒ
chÊt. Nãi c¸ch kh¸c, ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp vμ sù chuyÓn ho¸ gi÷a
chóng lμ nguån gèc vμ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:
- M©u thuÉn lμ kh¸ch quan, lμ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn,
nªn muèn n¾m ®−îc b¶n chÊt cña sù vËt cÇn ph¶i "ph©n ®«i" c¸i thèng nhÊt
vμ nhËn thøc c¸c bé phËn ®èi lËp cña chóng.
- M©u thuÉn lμ phæ biÕn, ®a d¹ng, do ®ã trong nhËn thøc vμ ho¹t ®éng
thùc tiÔnvμ ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i cã ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch m©u thuÉn
vμ gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch cô thÓ. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn chØ b»ng
con ®−êng ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp vμ nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝn muåi.

VII.2 Qui luËt chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng thay ®æi vÒ l−îng thμnh
nh÷ng sù thay ®æi vÒ chÊt vμ ng−îc l¹i (V¹ch ra c¸ch thøc cña sù vËn
®éng vμ ph¸t triÓn- tuÇn tù tõ sù tÝch luü vÒ l−îng ®Õn ®iÓm nót,
th«ng qua b−íc nh¶y dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ chÊt, t¹o thμnh mét
®−êng nót v« cïng, v« tËn)
ChÊt lμ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ tÝnh qui ®Þnh vèn cã cña c¸c
sù vËt vμ hiÖn t−îng, lμ sù thèng nhÊt h÷u c¬ cña c¸c thuéc tÝnh, lμm cho nã
lμ nã vμ ph©n biÖt nã víi c¸i kh¸c.
Luîng lμ ph¹m trï triÕt häc ®Ó chØ tÝnh qui ®Þnh vèn cã cña sù vËt vÒ
mÆt qui m«, tr×nh ®é ph¸t triÓn, tèc ®é vËn ®éng biÓu thÞ sè l−îng c¸c thuéc
tÝnh, c¸c yÕu tè....cÊu thμnh sù vËt.

14
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

§é lμ kho¶ng giíi h¹n mμ ë ®ã sù biÕn ®æi vÒ l−îng ch−a t¹o ra sù thay

®æi c¨n b¶n vÒ chÊt.
§iÓm giíi h¹n mμ khi l−îng ®¹t tíi sÏ lμm thay ®æi chÊt cña sù vËt gäi
lμ ®iÓm nót.
Sù thay ®æi vÒ chÊt qua ®iÓm nót ®−îc gäi lμ b−íc nh¶y. VD: Khi ch−a
tÝch luü ®Çy ®ñ c¸c bμi kiÓm tra häc tr×nh, sinh viªn sÏ kh«ng ®ñ ®iÒu
kiÖn dù thi hÕt m«n.Ch−a tèt nghiÖp ®¹i häc ®ñ hai n¨m hoÆc kh«ng
®¹t lo¹i kh¸ trë lªn , ng−êi ®ã sÏ kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn thi cao häc
ngay.

B−íc nh¶y
B−íc nh¶y B−íc nh¶y
ChÊt ChÊt ChÊt

Nh¶y vät vÒ chÊt

T¨ng dÇn vÒ l−îng

N §é N §é N §é N

ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:

- Chèng c¶ hai khuynh h−íng:
- Thø nhÊt, "t¶ khuynh" - t− t−ëng n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ, thÓ
hiÖn ë viÖc khi ch−a cã sù tÝch luü vÒ l−îng ®· muèn thùc hiÖn b−íc nh¶y vÒ
chÊt. VÝ dô: ViÖc ®Ò b¹t mét c¸n bé x· biÕt r»ng anh ta tr×nh ®é häc
vÊn chØ hÕt líp 3, th× kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ò lμm chñ tÞch x·,
nh−ng vÉn tiÕn hμnh ®Ò b¹t.
VÝ dô: Mét doanh nghiÖp míi thμnh lËp mèi quan hÖ còng nh−
kh¶ n¨ng tμi chÝnh cßn h¹n chÕ nh−ng vÉn thÝch ®Çu t− vμo ngμnh
nghÒ vμ lo¹i h×nh kinh doanh cã rñi ro cao.

15
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- Thø hai, "h÷u khuynh" - t− t−ëng b¶o thñ, chê ®îi, kh«ng thùc hiÖn
b−íc nh¶y vÒ chÊt khi ®· cã sù tÝch luü ®Çy ®ñ vÒ l−îng hoÆc chØ nhÊn m¹nh
®Õn sù biÕn ®æi dÇn dÇn vÒ l−îng.
- CÇn cã th¸i ®é kh¸ch quan khoa häc vμ cã sù quyÕt t©m thùc hiÖn c¸c b−íc
nh¶y khi ®· cã ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn.
VD: Mét c« sinh viªn ra tr−êng víi kÕt qu¶ häc tËp kh¸ muèn
kiÕm ®−îc viÖc lμm tèt, khi cã mét c¬ héi tèt ®Ó ®−îc tuyÓn dông c« ta
cïng víi mét ng−êi b¹n kh¸c mang hå s¬ ®Õn nép (ng−êi b¹n ®ã c¶ vÒ
n¨ng lùc vμ kÕt qu¶ häc tËp ®Òu thÊp h¬n c« ta), nh−ng do dù v× sè
l−îng hå s¬ qu¸ ®«ng, c« ta ®· sî r»ng sÏ kh«ng thÓ ®ç ®−îc nªn ®·
kh«ng dù thi, cßn ng−êi b¹n kia cè g¾ng vμ ®· thi ®ç.

Liªn hÖ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX:

- Chóng ta ch−a thÓ ph¸t triÓn ngay nÒn kinh tÕ tri thøc, mÆc dï ®ã lμ xu
h−íng chung vμ tÊt yÕu cña thÕ kû XXI, bëi lý do môc tiªu tr−íc m¾t cña
chóng ta lμ ch−a hoμn thμnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vμ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n−íc, vÒ c¬ b¶n n−íc ta ch−a trë thμnh mét n−íc c«ng nghiÖp, v× vËy sÏ lμ qu¸
sím ®Ó nãi ®Õn viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ tri thøc, do ®ã kh«ng thÓ kh¼ng
®Þnh môc tiªu tr−íc m¾t lμ x©y dùng nÒn kinh tÕ tri thøc ®−îc. V¨n kiÖn ®·
chØ râ: " Con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña n−íc ta cÇn vμ cã thÓ
rót ng¾n thêi gian, võa cã nh÷ng b−íc tuÇn tù, võa cã b−íc nh¶y vät. Ph¸t
huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n−íc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t tr×nh ®é vÒ
c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lμ c«ng nghÖ th«ng tin vμ c«ng nghÖ sinh häc,
tranh thñ øng dông ngμy cμng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vμ phæ biÕn h¬n
nh÷ng thμnh tùu míi vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ, tõng b−íc ph¸t triÓn kinh
tÕ tri thøc. tr.91
VII.3 Qui luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh (ChØ ra khuynh h−íng cña sù
vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t−îng)
Trong thÕ giíi vËt chÊt mäi sù vËt ®Òu cã qu¸ tr×nh sinh ra, tån t¹i, mÊt
®i, vμ ®−îc thay thÕ b»ng sù vËt kh¸c. Sù thay thÕ ®ã ®−îc gäi lμ phñ ®Þnh.
Phñ ®Þnh biÖn chøng cã 2 ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau ®©y:
TÝnh kh¸ch quan: TÝnh tù th©n phñ ®Þnh lμ tÊt yÕu v× mäi sù vËt ®Òu
tån t¹i trong thÕ vËn ®éng, biÕn ®æi vμ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. VÝ dô: t«i
ngμy h«m nay lμ gi¶ng viªn ®¹i häc phñ ®Þnh chÝnh t«i tr−íc ®©y khi t«i lμ
häc sinh phæ th«ng
TÝnh kÕ thõa: C¸i míi ra ®êi trªn c¬ së c¸i cò, kh«ng cã sù phñ ®Þnh
s¹ch tr¬n.
3 néi dung chñ yÕu cña qui luËt lμ:
Thø nhÊt: Ph¸t triÓn lμ mét qu¸ tr×nh phñ ®Þnh liªn tôc tõ thÊp ®Õn
cao.
Thø hai: Sù ph¸t triÓn th«ng qua qu¸ tr×nh phñ ®Þnh mang tÝnh chu
kú.
Thø ba: Tæng hîp toμn bé c¸c chu kú cña sù ph¸t triÓn t¹o nªn h×nh
th¸i "xo¸y tr«n èc"

16
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:

- Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng diÔn ra theo ®−êng th¼ng mμ quanh co,
phøc t¹p, ph¶i tr¶i qua nhiÒu lÇn phñ ®Þnh, nhiÒu kh©u trung gian. §iÒu ®ã
gióp chóng ta tr¸nh ®−îc c¸i nh×n phiÕn diÖn, gi¶n ®¬n trong viÖc nhËn thøc
c¸c sù vËt hiÖn t−îng, ®Æc biÖt lμ c¸c hiÖn t−îng x· héi. VD: Con ®−êng ®i
lªn CNXH cña ta kh«ng hÒ b»ng ph¼ng mμ quanh co, phøc t¹p (qua
thêi kú qu¸ ®é, qua nhiÒu lÇn khñng ho¶ng tμi chÝnh, kinh tÕ), ph¶i
tr¶i qua nhiÒu lÇn phñ ®Þnh, nhiÒu kh©u trung gian.
- Qui luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh còng kh¼ng ®Þnh tÝnh tÊt th¾ng cña
c¸i míi, v× c¸i míi lμ c¸i ra ®êi phï hîp víi qui luËt ph¸t triÓn cña sù vËt. MÆc
dï khi c¸i míi ra ®êi, c¸i míi cã thÓ cßn non yÕu, song nã lμ c¸i tiÕn bé h¬n, lμ
giai ®o¹n ph¸t triÓn cao h¬n vÒ chÊt so víi c¸i cò. V× vËy trong nhËn thøc vμ
hoat ®éng thùc tiÔn cÇn cã ý thøc ph¸t hiÖn ra c¸i míi, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸i
míi ph¸t triÓn.

VÊn ®Ò VIII
C¸c cÆp ph¹m trï c¬ b¶n cña triÕt häc

Ph¹m trï triÕt häc:

Ph¹m trï triÕt häc lμ kh¸i niÖm réng nhÊt, ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt,
nh÷ng mèi liªn hÖ chung, c¬ b¶n nhÊt cña c¸c sù vËt hiÖn t−îng thuéc mét
lÜnh vùc hiÖn thùc nhÊt ®Þnh.
VIII.1. C¸i riªng, c¸i chung vμ c¸i ®¬n nhÊt:
Ph¹m trï c¸i riªng dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn t−îng, mét
qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh.
Ph¹m trï c¸i chung dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng
mèi liªn hÖ gièng nhau ë nhiÒu sù vËt, qu¸ tr×nh riªng lÎ.
Ph¹m trï c¸i ®¬n nhÊt lμ ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, thuéc tÝnh
chØ cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh mμ kh«ng lÆp l¹i ë mét kÕt cÊu vËt
chÊt kh¸c.
1. Ph¸i duy thùc (c¸i chung tån t¹i ®éc l©p, kh«ng phô thuéc vμo c¸i
riªng vμ sinh ra c¸i riªng), ph¸i duy danh (chØ cã c¸i riªng tån t¹i thùc sù, cßn
c¸i chung lμ c¸i do lý trÝ ®Æt ra) - Ph©n tÝch?
2. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng:
+ C¸i chung chØ tån t¹i trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng.
+ C¸i riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ th«ng qua c¸i chung
+ Mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vμ c¸i chung cßn thÓ hiÖn ë chç c¸i
chung lμ mét bé phËn cña c¸i riªng, cßn c¸i riªng kh«ng ra nhËp hÕt vμo c¸i
chung.
+ Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh¸ch quan, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh, c¸i ®¬n nhÊt cã thÓ biÕn thμnh c¸i chung, vμ ng−îc l¹i c¸i chung cã
thÓ biÕn thμnh c¸i ®¬n nhÊt (VÝ dô c¸i míi khi ra ®êi xuÊt hiÖn d−íi d¹ng c¸i

17
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

®¬n nhÊt, vμ dÇn ph¸t triÓn thμnh c¸i chung; Ng−îc l¹i c¸i cò ngμy cμng mÊt
dÇn ®i tõ chç lμ c¸i chung biÕn thμnh c¸i ®¬n nhÊt)
4, NÕu tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña c¸i chung sÏ lμ t¶ khuynh, gi¸o ®iÒu.
NÕu chØ chó ý ®Õn c¸i ®¬n nhÊt sÏ lμ h÷u khuynh, xÐt l¹i.
5. Ph©n tÝch c©u nãi cña Lªnin " KÎ nμo b¾t tay vμo gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò riªng tr−íc khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung, th× kÎ ®ã trªn mçi b−íc
®i sÏ kh«ng tr¸nh khái viÖc dao ®éng vμ mÊt ®i tÝnh nguyªn t¾c"

8.3 Nguyªn nh©n vμ kÕt qu¶:

Nguyªn nh©n lμ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong mét sù vËt
hoÆc gi÷a c¸c sù vËt víi nhau, g©y ra mét sù biÕn ®æi nhÊt ®Þnh.
KÕt qu¶ lμ nh÷ng biÕn ®æi do sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c mÆt trong
mét sù vËt hoÆc gi÷a c¸c sù vËt víi nhau. Mèi quan hÖ gi÷a nguyªn nh©n vμ
kÕt qu¶ ®−îc gäi lμ mèi liªn hÖ nh©n qu¶.
1. Ph©n tÝch vÝ dô: bãng ®Ìn s¸ng, m¸y vi tÝnh ho¹t ®éng ®−îc lμ do
®iÒu g×? Tõ ®ã rót ra MLH nh©n - qu¶ lμ mèi liªn hÖ kh¸ch quan cña b¶n
th©n c¸c sù vËt.
2. Nªu quan ®iÓm cña CNDT kh¸ch quan vμ CNDT chñ quan, quan
®iÓm v« ®Þnh luËn cho r»ng hiÖn t−îng kh«ng cã nguyªn nh©n.
3. VÝ dô vËt trong ch©n kh«ng lu«n r¬i víi gia tèc a=9,8m/s2. . N−íc ë ¸p
suÊt 1 ¸tphètphe lu«n s«i ë nhiÖt ®é 1000C. Nãi lªn ®iÒu g×? Mét nguyªn nh©n
nhÊt ®Þnh trong nh÷ng hoμn c¶nh nhÊt ®Þnh chØ cã thÓ g©y ra mét kÕt qu¶
nhÊt ®Þnh.
Mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a nguyªn nh©n vμ kÕt qu¶:
1. Nguyªn nh©n sinh ra kÕt qu¶, v× vËy nguyªn nh©n lu«n cã tr−íc kÕt
qu¶.
2.Cïng mét nguyªn nh©n cã thÓ g©y ra nhiÒu kÕt qu¶, ng−îc l¹i mét
kÕt qu¶ cã thÓ ®−îc g©y nªn bêi nhiÒu nguyªn nh©n.
3. NÕu c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau t¸c ®éng cïng h−íng th× sÏ ¶nh
h−ëng cïng chiÒu víi kÕt qu¶, vμ ng−îc l¹i
8.4 TÊt nhiªn vμ ngÉu nhiªn:
TÊt nhiªn lμ ph¹m trï ®Ó chØ c¸i do b¶n chÊt, do nh÷ng nguyªn nh©n
c¬ b¶n, bªn trong cña kÕt cÊu vËt chÊt quyÕt ®Þnh vμ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh ph¶i x¶y ra nh− thÕ chø kh«ng thÓ kh¸c ®−îc.
NgÉu nhiªn lμ ph¹m trï dïng ®Ó chØ c¸i kh«ng ph¶i do b¶n chÊt cña
kÕt cÊu vËt chÊt, kh«ng ph¶i do c¸c nguyªn nh©n bªn trong, mμ do sù ngÉu
hîp cña nhiÒu hoμn c¶nh bªn ngoμi quyÕt ®Þnh, do ®ã nã cã thÓ xuÊt hiÖn, cã
thÓ kh«ng xuÊt hiÖn, cã thÓ xuÊt hiÖn nh− thÕ nμy, còng cã thÓ xuÊt hiÖn nh−
thÕ kh¸c
8.5 Néi dung vμ h×nh thøc:
Néi dung lμ ph¹m trï chØ toμn bé nh÷ng yÕu tè, nh÷ng mÆt vμ
nh÷ng qu¸ tr×nh t¹o nªn sù vËt.
H×nh thøc lμ ph¹m trï chØ ph−¬ng thøc tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña
sù vËt, lμ hÖ thèng mèi liªn hÖ t−¬ng ®èi æn ®Þnh gi÷a c¸c yÕu tè cña

18
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

nã. BÊt kú sù vËt nμo còng cã h×nh thøc bªn ngoμi cña nã, nh−ng h×nh thøc
®−îc chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®Ò cËp ®Õn lμ h×nh thøc bªn trong cña sù
vËt.
8.6 B¶n chÊt vμ hiÖn t−îng:
B¶n chÊt lμ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt
nhiªn, t−¬ng ®èi æn ®Þnh ë bªn trong sù vËt, qui ®Þnh ë bªn trong sù vËt,
qui ®Þnh sù vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña sù vËt ®ã
HiÖn t−îng lμ sù biÓu hiÖn cña nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ Êy ra bªn
ngoμi. Hay nãi c¸ch kh¸c hiÖn t−îng lμ biÓu hiÖn cña b¶n chÊt
8.7 Kh¶ n¨ng vμ hiÖn thùc:
Kh¶ n¨ng lμ c¸i ch−a cã, ch−a tíi, nh−ng sÏ tíi, sÏ cã khi cã ®iÒu kiÖn
thÝch hîp.
HiÖn thùc lμ tÊt c¶ nh÷ng g× hiÖn cã, tån t¹i thùc sù.

VÊn ®Ò IX
Lý luËn nhËn thøc cña triÕt häc m¸c - lªnin

IX.1.Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña lý luËn nhËn thøc:

Tõ luËn ®iÓm cña Lª nin " Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t− duy trõu
t−îng, tõ t− duy trõu t−îng ®Õn thùc tiÔn ®ã lμ con ®−êng biÖn chøng ®Ó nhËn
thøc ch©n lý"
Giai ®o¹n I. Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t− duy trõu t−îng
• Trùc quan sinh ®éng = nhËn thøc c¶m tÝnh
+ Khi sù vËt trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn c¸c gi¸c quan cña ta th× g©y
nªn cho ta nh÷ng c¶m gi¸c.
+ Sù tæng hîp cña nhiÒu thuéc tÝnh kh¸c nhau cña sù vËt do c¶m
gi¸c ®em l¹i lμ tri gi¸c.
+ BiÓu t−îng lμ mét h×nh ¶nh ®−îc t¸i hiÖn, ®−îc h×nh dung l¹i
víi nh÷ng thuéc tÝnh næi bËt cña sù vËt.
• T− duy trõu t−îng = nhËn thøc lý tÝnh
+ Kh¸i niÖm ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt vμ chung cña
mét sù vËt hay nhãm sù vËt, hiÖn t−îng trong thÕ giíi kh¸ch quan.
+ Ph¸n ®o¸n lμ h×nh thøc liªn kÕt gi÷a c¸c kh¸i niÖm ®· cã víi
nhau, nh»m kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh mét thuéc tÝnh, quan hÖ nμo ®ã cña
SV.
+ Suy luËn lμ sù liªn kÕt mét sè ph¸n ®o¸n ®· biÕt ®Ó t¹o ra
mét ph¸n ®o¸n míi.
Sù thèng nhÊt gi÷a nhËn thøc c¶m tÝnh vμ nhËn thøc lý tÝnh:
+ NhËn thøc c¶m tÝnh kh¸c víi nhËn thøc lý tÝnh ë chç: NhËn thøc c¶m
tÝnh lμ giai ®o¹n thÊp, ph¶n ¸nh kh¸ch thÓ mét c¸ch trùc tiÕp, ®em l¹i
nh÷ng tri thøc c¶m tÝnh. Ng−îc l¹i, nhËn thøc lý tÝnh lμ giai ®o¹n ph¸t triÓn

19
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

cao cña ho¹t, ph¶n ¸nh kh¸ch thÓ mét c¸ch gi¸n tiÕp, kh¸i qu¸t ®em l¹i
nhòng tri thøc vÒ b¶n chÊt lμ qui luËt cña kh¸ch thÓ.
+ NhËn thøc c¶m tÝnh vμ nhËn thøc lý tÝnh lμ hai giai ®o¹n cña mét
qu¸ tr×nh nhËn thøc, gi÷a chóng cã sù t¸c ®éng qua l¹i, nhËn thøc c¶m tÝnh
cung cÊp tμi liÖu cho nhËn thøc lý tÝnh, nhËn thøc lý tÝnh t¸c ®éng trë l¹i
nhËn thøc c¶m tÝnh, lμm cho nã chÝnh x¸c h¬n, nh¹y bÐn h¬n.
+ Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vÒ sù thèng nhÊt gi÷a
nhËn thøc c¶m tÝnh vμ nhËn thøc lý tÝnh hoμn toμn ®èi lËp víi chñ nghÜa duy
c¶m (®Ò cao vai trß cña nhËn thøc c¶m tÝnh) vμ chñ nghÜa duy lý (qu¸ ®Ò cao
vai trß cña nhËn thøc lý tÝnh)
Giai ®o¹n 2. Tõ t− duy trõu t−îng ®Õn thùc tiÔn:
+ NhËn thøc ph¶i quay trë vÒ thùc tiÔn ®Ó kiÓm tra, kh¼ng ®Þnh ch©n
lý hay sai lÇm. Ngoμi ra môc ®Ých cña nhËn thøc lμ ®Ó ®Þnh h−íng cho ho¹t
®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi.
+ Quay trë vÒ thùc tiÔn, nhËn thøc hoμn thμnh mét chu tr×nh biÖn
chøng cña nã. Trªn c¬ së cña ho¹t ®éng thùc tiÔn míi, mét chu tr×nh nhËn
thøc tiÕp theo l¹i b¾t ®Çu.
ý NghÜa ph−¬ng ph¸p luËn:
- NhËn thøc lμ qu¸ tr×nh con ng−êi ph¶n ¸nh giíi tù nhiªn vμo ®Çu ãc
m×nh v× vËy môc ®Ých cña nhËn thøc lμ ph¶i ®¹t ®Õn quy luËt kh¸ch quan,
tr¸nh chñ quan duy ý chÝ.
- Qu¸ tr×nh nhËn thøc lμ qu¸ tr×nh biÖn chøng v× vËy cÇn tr¸nh t−
t−ëng gi¶n ®¬n, nãng véi, muèn ®èt ch¸y giai ®o¹n trong nhËn thøc vμ
ho¹t ®éng thùc tiÔn.
- Qu¸ tr×nh nhËn thøc lu«n g¾n bã chÆt chÏ víi thùc tiÔn, v× vËy viÖc
nghiªn cøu khoa häc cña chóng ta tr−íc tiªn ph¶i xuÊt ph¸t tõ hoμn c¶nh ®Êt
n−íc, tham gia vμo viÖc nghiªn cøu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò do thùc tiÔn ®Êt
n−íc ®Æt ra.
VÝ dô: LuËt ®Çu t− n−íc ngoμi cïng víi NghÞ ®Þnh 24/CP n¨m 2000
võa míi ra ®êi, nh−ng s¾p tíi sÏ ph¶i söa ®æi v× nhiÒu lý do cña thùc tiÔn ®Æt
ra. T¹i sao ph¶i thay ®æi? XÐt cho cïng còng ®Òu xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn cña
cuéc sèng, cña t×nh h×nh ®Çu t− v.v..
IX.2. B¶n chÊt cña nhËn thøc: Lμ qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh hiÖn thùc
kh¸ch quan
Chñ thÓ cã thÓ lμ c¸ nh©n, mét tÇng líp, mét d©n téc vμ réng h¬n cã thÓ
lμ toμn thÓ loμi ng−êi.
Kh¸ch thÓ nhËn thøc lμ mét sù vËt, hiÖn t−îng n»m trong ph¹m vi t¸c
®éng cña ho¹t ®éng nhËn thøc. §èi t−îng cña nhËn thøc lμ mét mÆt hay mét
khÝa c¹nh cña kh¸ch thÓ.
IX.3. Thùc tiÔn vμ vai trß cña nã ®èi víi nhËn thøc:
Thùc tiÔn lμ nh÷ng ho¹t ®éng vËt chÊt c¶m tÝnh, cã môc ®Ých, cã tÝnh
lÞch sö - x· héi cña con ng−êi, nh»m c¶i t¹o tù nhiªn vμ x· héi.
+ Ho¹t ®éng thùc tiÔn lμ ho¹t ®éng vËt chÊt cña con ng−êi.

20
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

+ ThÓ hiÖn sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chñ thÓ vμ kh¸ch thÓ trong ®ã chñ
thÓ víi tÝnh tÝch cùc cña m×nh t¸c ®éng lμm biÕn ®æi kh¸ch thÓ, ®ång thêi
còng lμm biÕn ®æi ngay chÝnh b¶n th©n m×nh
Toμn bé néi dung vÒ vai trß cña thùc tiÔn
trong qu¸ tr×nh nhËn thøc

Thùc tiÔn
- S¶n xuÊt vËt chÊt
- Ho¹t ®éng chÝnh trÞ - x· héi
- Thùc nghiÖm khoa häc

1. Lμ ®iÓm xuÊt ph¸t 2. Lμ ®éng lùc vμ môc 3. Tiªu chuÈn cña

vμ lμ c¬ së cña ®Ých cña nhËn thøc ch©n lý
nhËn thøc

Nguån T¹o nªn X¸c ®Þnh NhËn Phï hîp Kh«ng

gèc tÊt nh÷ng nhiÖm vô thøc míi víi hiÖn phï hîp
yÕu, c¬ ph−¬ng cña nhËn ®−îc sö thùc víi hiÖn
së kh¸ch tiÖn vËt thøc dông vμo kh¸ch thùc
chÊt, kü môc ®Ých quan kh¸ch
quan cña
thuËt cho c¶i t¹o "ch©n lý" quan, sai
NT nhËn thøc thÕ giíi lÇm

Thùc tiÔn ®−îc qui vÒ ba h×nh thøc c¬ b¶n: ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt,
ho¹t ®éng c¶i t¹o x· héi, vμ thùc nghiÖm khoa häc
1. Thùc tiÔn lμ ®iÓm xuÊt ph¸t vμ c¬ së cña nhËn thøc:
C¬ së: Nh÷ng tri thøc mμ chóng ta cã ®−îc h«m nay hoÆc trùc tiÕp,
hoÆc gi¸n tiÕp n¶y sinh tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn
+ ChÝnh yªu cÇu cña thùc tiÔn s¶n xuÊt vËt chÊt vμ thùc tiÔn c¶i biÕn
x· héi buéc con ng−êi ph¶i nhËn thøc thÕ giíi. Nhê cã ho¹t ®éng thùc tiÔn,
tr−íc hÕt lμ lao ®éng, con ng−êi nhËn thøc ®−îc thÕ giíi xung quanh.
+ Th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn con ng−êi lμm cho sù vËt béc lé nh÷ng
thuéc tÝnh, nh÷ng mèi liªn hÖ vμ quan hÖ, trªn c¬ së ®ã con ng−êi nhËn thøc
chóng.
+ Thùc tiÔn lμm cho c¸c gi¸c quan cña con ng−êi ph¸t triÓn vμ hoμn
thiÖn.
2. Thùc tiÔn lμ ®éng lùc vμ môc ®Ých cña nhËn thøc

21
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- §éng lùc: Thùc tiÔn lμ ngän nguån bÊt tËn vÒ sù hiÓu biÕt cña con ng−êi,
lu«n cã nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh lμ ®éng lùc cho mäi qu¸ tr×nh nhËn thøc.
- Môc ®Ých cña nhËn thøc: Nh÷ng tri thøc khoa häc chØ cã ý nghÜa khi chóng
®−îc vËn dông vμo thùc tiÔn
+ NhËn thøc cã môc ®Ých cuèi cïng lμ gióp cho ho¹t ®éng cña con
ng−êi trong viÖc ho¹t ®éng c¶i t¹o vμ biÕn ®æi thÕ giíi.
+ ChÝnh nhu cÇu cña thùc tiÔn ®· dÉn ®Õn sù h×nh thμnh vμ
ph¸t triÓn cña c¸c ngμnh khoa häc, biÕn nh÷ng tri thøc khoa häc thμnh
nh÷ng ph−¬ng tiÖn hïng m¹nh gióp cho ho¹t ®éng thùc tiÔn cã hiÖu qu¶.
3. Thùc tiÔn lμ tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra tri thøc: NhËn thøc chØ cã
thÓ ®em vμo thùc tiÔn míi cã thÓ biÕt lμ ®óng ®¾n hay sai lÇm.
+ ¦u ®iÓm lín nhÊt cña thùc tiÔn lμ tÝnh phæ biÕn vμ tÝnh hiÖn
thùc trùc tiÕp cña thùc tiÔn.
+ §¹t ®Õn nhËn thøc lý tÝnh nh−ng ch−a thÓ kh¼ng ®Þnh ngay tri
thøc ®ã lμ ch©n lý. Nã cßn ph¶i ®−îc kiÓm nghiÖm qua thùc tiÔn.
IX.5. Lý luËn vμ thùc tiÔn- Sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn vμ thùc tiÔn lμ
nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c - Lªnin
1. Kh¸i niÖm thùc tiÔn vμ kh¸i niÖm lý luËn:
Thùc tiÔn:
+ Thùc tiÔn lμ ph¹m trï triÕt häc chØ toμn bé ho¹t ®éng vËt chÊt cã tÝnh
lÞch sö x· héi cña con ng−êi, nh»m biÕn ®æi tù nhiªn vμ x· héi.
+ B¶n chÊt cña ho¹t ®éng thùc tiÔn lμ sù t¸c ®éng qua l¹i cña chñ thÓ
vμ kh¸ch thÓ.
+ Ho¹t ®éng thùc tiÔn ®a d¹ng, song cã thÓ chia thμnh:
ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt - ho¹t ®éng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh
ho¹t ®éng biÕn ®æi chÝnh trÞ, x· héi - lμ h×nh thøc cao nhÊt
ho¹t ®éng thùc nghiÖm khoa häc - lμ h×nh thøc ®Æc biÖt.
Lý luËn:
+ Víi nghÜa chung nhÊt, lý luËn lμ sù kh¸i qu¸t nh÷ng kinh nghiÖm
thùc tiÔn, lμ tæng hîp c¸c tri thøc vÒ tù nhiªn, x· héi ®· ®−îc tÝch luü trong
qu¸ tr×nh lÞch sö cña con ng−êi.
+ Lý luËn lμ s¶n phÈm cao cña nhËn thøc lμ nh÷ng tri thøc vÒ b¶n chÊt
vμ qui luËt cña hiÖn thùc
+ Lý luËn lμ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh nhËn thøc nªn b¶n chÊt cña lý
luËn lμ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan.
2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lý luËn vμ thùc tiÔn:
- Trong quan hÖ víi lý luËn, thùc tiÔn cã vai trß quyÕt ®Þnh, v× thùc tiÔn
lμ ho¹t ®éng vËt chÊt, cßn lý luËn lμ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng tinh thÇn. Vai
trß quyÕt ®Þnh cña thùc tiÔn ®èi víi lý luËn thÓ hiÖn ë chç.
+ Thùc tiÔn lμ ®éng lùc vμ môc ®Ých cña nhËn thøc (lý luËn).
Thùc tiÔn cßn lμ tiªu chuÈn cña lý luËn.
+ Th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, lý luËn míi ®−îc vËt chÊt ho¸,
hiÖn thùc ho¸, míi cã ®−îc søc m¹nh c¶i t¹o hiÖn thùc.

22
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- Thùc tiÔn cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi lý luËn song theo chñ nghÜa
duy vËt biÖn chøng, lý luËn cã sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi thùc tiÔn:
+ Lý luËn cã vai trß trong viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu, khuynh h−íng
cho ho¹t ®éng thùc tiÔn, v× thÕ cã thÓ nãi lý luËn lμ kim chØ nam cho
ho¹t ®éng thùc tiÔn.
+ Lý luËn cã vai trß ®iÒu chØnh ho¹t ®éng thùc tiÔn, lμm cho ho¹t
®éng thùc tiÔn cã hiÖu qu¶ h¬n.
+ Lý luËn c¸ch m¹ng cã vai trß to lín trong thùc tiÔn c¸ch m¹ng.
IX.5 Ch©n lý:
Ch©n lý lμ nh÷ng tri thøc phï hîp víi hiÖn thùc kh¸ch quan vμ ®−îc
thùc tiÔn kiÓm nghiÖm. Ch©n lý bao giê còng lμ ch©n lý kh¸ch quan.
Ch©n lý tuyÖt ®èi lμ tri thøc ph¶n ¸nh ®óng, ®Çy ®ñ hoμn toμn hiÖn
thùc kh¸ch quan. Sù nhËn thøc cña con ng−êi chØ lμ sù tiÕn gÇn ®Õn ch©n lý
tuyÖt ®èi mμ th«i. V× vËy ch©n lý lμ t−¬ng ®èi.
Ch©n lý t−¬ng ®èi lμ nh÷ng tri thøc ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch
quan nh−ng ch−a ®Çy ®ñ, ch−a hoμn thiÖn
Tõ tÝnh cô thÓ cña ch©n lý ta cã c¬ së cña nguyªn t¾c lÞch sö cô thÓ

VÊn ®Ò X
Ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi,
ý nghÜa ph−¬ng ph¸p luËn

H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lμ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ x· héi ë
tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr−ng cho
x· héi ®ã, phï hîp víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l−îng s¶n xuÊt vμ víi mét
kiÕn tróc th−îng tÇng t−¬ng øng ®−îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt
Êy.
KÕt cÊu: Lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt thèng nhÊt thμnh
ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vμ t¹o nÒn t¶ng vËt chÊt, lμ tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó
ph©n biÖt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Ngoμi ra mèi quan hÖ ®Ó x¸c ®Þnh diÖn
m¹o cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cßn ®−îc thÓ hiÖn ë mèi quan hÖ gi÷a c¬
së h¹ tÇng vμ kiÕn tróc th−îng tÇng

23
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

H×nh th¸i kinh tÕ x· héi

Lùc l−îng Nh÷ng KT th−îng

s¶n xuÊt QHSX tÇng

Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh

phï hîp víi tÝnh chÊt vμ kiÕn tróc th−îng tÇng
tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n
xuÊt

VÊn ®Ò XI
BiÖn chøng cña lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt
(Träng t©m)
Tr×nh bμy:
XI.1. Nh÷ng kh¸i niÖm vμ néi dung c¬ b¶n:
Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lμ c¸ch thøc con ng−êi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt vËt chÊt ë mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
cã mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt riªng.
Trong mçi x· héi, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ qui ®Þnh tÝnh chÊt
cña chÕ ®é x· héi, qui ®Þnh kÕt cÊu giai cÊp vμ tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ
gi÷a c¸c giai cÊp, vÒ c¸c mÆt chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, triÕt häc....Do ®ã
khi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt thay ®æi c¨n b¶n th× tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi vÒ
c¸c mÆt còng thay ®æi theo.
Lùc luîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a con nguêi vμ tù nhiªn. lμ
sù kÕt hîp gi÷a ng−êi lao ®éng víi t− liÖu s¶n xuÊt, mμ tr−íc hÕt lμ c«ng cô
lao ®éng. N¨ng xuÊt lao ®éng lμ th−íc ®o tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt cña
mét x· héi nhÊt ®Þnh.
Lùc l−îng s¶n xuÊt lμ sù kÕt hîp gi÷a ng−êi lao ®éng vμ t− liÖu s¶n
xuÊt, ®©y lμ hai yÕu tè c¬ b¶n cÊu thμnh lùc l−îng s¶n xuÊt cña mäi x· héi
- T− liÖu s¶n xuÊt bao gåm:

24
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Thø nhÊt: T− liÖu lao ®éng (Bao gåm c«ng cô lao ®éng vμ nh÷ng
t− liÖu lao ®éng cÇn thiÕt kh¸c). Trong ®ã c«ng cô lao ®éng lμ yÕu tè
quan träng nhÊt, nã lu«n ®−îc c¶i tiÕn trong qu¸ tr×nh SX, vμ lμ th−íc
®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng−êi.
Thø hai: §èi t−îng lao ®éng (Bao gåm ®èi t−îng lao ®éng trùc
tiÕp vμ c¶ ®èi t−îng kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mμ con ng−êi t¹o ra...)
- Ng−êi lao ®éng: lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña lùc
l−îng s¶n xuÊt. Con ng−êi chÕ t¹o ra t− liÖu lao ®éng, t¸c ®éng vμo ®èi t−îng
lao ®éng thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
- Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c yÕu tè cña LLSX: Sù ph¸t triÓn
cña LLSX lμ sù ph¸t triÓn cña t− liÖu lao ®éng thÝch øng víi b¶n th©n con
ng−êi, víi sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸, KHKT cña hä. C¸c yÕu tè cña LLSX t¸c
®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan lμm cho LLSX trë thμnh yÕu tè ®éng
nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt.
Liªn hÖ c¸c yÕu tè cña LLSX trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay: (V¨n kiÖn
§¹i héi §¶ng IX)

Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt

Lùc l−îng s¶n xuÊt Quan hÖ s¶n xuÊt

Søc lao T− liÖu Quan hÖ Quan hÖ Quan hÖ

®éng s¶n së h÷u trao ®æi, ph©n
xuÊt t− liÖu qu¶n lý, phèi s¶n
s¶n ph©n phÈm
xuÊt c«ng lao
®éng

T− liÖu L§ §èi t−îng

(CCL§ L§
&TLL§ #)

25
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Quan hÖ s¶n xuÊt lμ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, thÓ hiÖn ë quan hÖ së h÷u ®èi víi t− liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ
chøc qu¶n lý vμ trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau vμ quan hÖ vÒ ph©n phèi s¶n
phÈm.
ë n−íc ta xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt vμ tr×nh ®é cña LLSX võa thÊp, võa
kh«ng ®ång ®Òu nªn kh«ng thÓ nãng véi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt XHCN
dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u. §¹i héi §¶ng toμn quèc lÇn thø IV ®· chñ tr−¬ng
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, trong ®ã KTQD, KTTT mang tÝnh
chÊt XHCN, mét sè thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c cã thÓ ho¹t ®éng theo h−íng t−
b¶n chñ nghÜa, trong x· héi cßn tån t¹i quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa,
thËm chÝ cßn c¶ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn... trong ®ã QHSX x· héi chñ
nghÜa gi÷ vai trß chñ ®¹o
XI.2 Néi dung qui luËt:
1. Sù biÕn ®æi cña s¶n xuÊt lu«n theo chiÒu tiÕn bé, vμ xÐt ®Õn cïng bao
giê còng b¾t ®Çu tõ lùc l−îng s¶n xuÊt, tr−íc hÕt lμ c«ng cô lao ®éng.
2. TÝnh chÊt vμ tr×nh ®é cña LLSX lμ g×?
TÝnh chÊt cña lùc l−îng s¶n xuÊt lμ kh¸i niÖm nªu lªn tÝnh chÊt x·
héi ho¸ cña t− liÖu s¶n xuÊt vμ lao ®éng.
Së dÜ cã thÓ nãi LLSX cã tÝnh x· héi ho¸ v×:
- Khi lùc l−îng s¶n xuÊt ch−a ph¸t triÓn, c«ng cô cßn thñ c«ng, mét
ng−êi cã thÓ sö dông nhiÒu lo¹i c«ng cô kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh SX ®Ó t¹o
ra s¶n ph¶m th× tÝnh chÊt cña nã lμ tÝnh c¸ nh©n.
- Khi s¶n xuÊt b»ng m¸y mãc ra ®êi, mét ng−êi kh«ng thÓ sö dông
nhiÒu lo¹i c«ng cô lao ®éng kh¸c nhau, mμ chØ sö dông mét lo¹i, thËm chÝ mét
bé phËn cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, do vËy thμnh qu¶ lao ®éng lμ s¶n phÈm cña
nhiÒu ng−êi.
Tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt lμ sù kÕt hîp cña c¸c nh©n tè:
+ C«ng cô lao ®éng
+ Tæ chøc lao ®éng x· héi
+ Tr×nh ®é øng dông khoa häc vμo s¶n xuÊt
+ Tr×nh ®é kinh nghiÖm vμ kü n¨ng lao ®éng cña
con ng−êi
+Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng
3. Mèi quan hÖ gi÷a LLSX vμ QHSX:
- ý 1: Quan hÖ s¶n xuÊt h×nh thμnh, biÕn ®æi vμ ph¸t triÓn ®−îc quyÕt
®Þnh bêi lùc l−îng s¶n xuÊt
+ LLSX lμ yÕu tè ®éng nhÊt c¸ch m¹ng nhÊt do cã sù c¶i tiÕn vμ
ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c«ng cô lao ®éng. Trong khi ®ã QHSX l¹i
chËm ph¸t triÓn, cã khuynh h−íng l¹c hËu h¬n so víi sù ph¸t triÓn cña
LLSX.
+ Sù ph¸t triÓn cña LLSX ®Õn mét møc ®é nμo ®ã sÏ m©u thuÉn
gay g¾t, QHSX cò l¹c hËu trë thμnh xiÒng xÝch, k×m h·m sù ph¸t triÓn
cña LLSX, xuÊt hiÖn ®ßi hái kh¸ch quan ph¶i thay thÕ quan hÖ s¶n
xuÊt cò b»ng QHSX míi phï hîp h¬n.

26
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- ý 2: Tuy vËy QHSX còng thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi, ®èi víi
LLSX:
+ Theo hai chiÒu h−íng- phï hîp -thóc ®Èy; kh«ng phï hîp- k×m
h·m (Ph©n tÝch c¸c tr−êng hîp QHSX l¹c hËu h¬n hoÆc tiÕn bé h¬n mét
c¸ch gi¶ t¹o, hay khi con nguêi kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc, ph¸t hiÖn mμ
kh«ng gi¶i quyÕt, gi¶i quyÕt sai lÇm...)
XI.3. Sù vËn dông qui luËt cña §¶ng ta:
§−êng lèi ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ta trong NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng
IX chØ râ: "§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng nÒn kinh
tÕ ®éc lËp tù chñ, ®−a ®Êt n−íc ta trë thμnh mét n−íc c«ng nghiÖp; −u
tiªn ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.
§¹i héi §¶ng IX lμ ®ai héi cã ý nghÜa träng ®¹i cña c¶ d©n téc b−íc vμo
thÕ kû míi, thiªn niªn kû míi.
§¶ng ta chñ tr−¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn. C¸c thμnh phÇn kinh doanh theo ph¸p
luËt ®Òu lμ bé phËn cÊu thμnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, cïng ph¸t triÓn l©u dμi, hîp t¸c vμ
c¹nh tranh lμnh m¹nh (Kinh tÕ nhμ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ c¸
thÓ, tiÓu chñ, kinh tÕ t− b¶n t− nh©n, kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc, kinh tÕ
cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi)

VÊn ®Ò XII
C¬ së h¹ tÇng vμ kiÕn tróc th−îng tÇng

XII.1. Nh÷ng kh¸i niÖm vμ néi dung c¬ b¶n

- C¬ së h¹ tÇng lμ tæng hîp nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thμnh c¬ cÊu
kinh tÕ cña mét x· héi nhÊt ®Þnh.

QHSX tμn d− QHSX thèng trÞ QHSXmÇm mèng

- C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ ®−îc ®Æc tr−ng tr−íc hÕt bëi kiÓu
QHSX thèng trÞ tiªu biÓu cho x· héi Êy
- KiÕn tróc th−îng tÇng lμ toμn bé nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ, ph¸p
luËt, triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt víi nh÷ng thÓ chÕ x· héi t−¬ng
øng nh− (nhμ n−íc, ®¶ng ph¸i, t«n gi¸o, c¸c ®oμn thÓ ...) ®−îc h×nh thμnh trªn
mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh.
Trong x· héi cã giai cÊp, kiÕn tróc th−îng tÇng bao gåm quan ®iÓm t−
t−ëng vμ thÓ chÕ cña giai cÊp thèng trÞ, tμn d− cña c¸c quan ®iÓm cña x· héi
tr−íc ®Ó l¹i. TÝnh chÊt c¬ b¶n cña kiÕn tróc th−îng tÇng trong mét chÕ ®é x·
héi nhÊt ®Þnh do tÝnh chÊt hÖ t− t−ëng cña giai cÊp thèng trÞ quyÕt ®Þnh.
XII.2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a CSHT vμ KTTT:
1. C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th−îng tÇng:

27
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

TÝnh chÊt cña CSHT nh− thÕ nμo sÏ qui ®Þnh tÝnh chÊt cña KTTT nh−
thÕ Êy. Quan hÖ s¶n xuÊt nμo gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ sÏ t¹o ra kiÕn tróc th−îng
tÇng t−¬ng øng. Giai cÊp nμo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ còng chiÕm ®Þa vÞ
thèng trÞ vÒ mÆt chÝnh trÞ.
NÕu c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× sím hay muén kiÕn tróc th−îng tÇng
còng sÏ thay ®æi theo, nh−ng qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra mét c¸ch phøc t¹p, v× trong
®ã cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè cña kiÕn tróc th−îng tÇng cò ch−a bÞ diÖt
vong.
2. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña KTTT ®èi víi c¬ së h¹ tÇng:
TÊt c¶ c¸c yÕu tè cña KTTT ®Òu cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn
CSHT, kh«ng riªng g× Nhμ n−íc vμ ph¸p luËt (C¨n cø vμo chøc n¨ng x· héi c¬
b¶n cña KTTT lμ x©y dùng, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng hiÖn tån cã thÓ
kh¼ng ®Þnh vai trß ®Æc biÖt quan träng cña nhμ n−íc trong viÖc quyÕt ®Þnh
kh¶ n¨ng t¸c ®éng c¸c yÕu tè kh¸c cña KTTT)
3. VËn dông vμo ®iÒu kiÖn ë n−íc ta:
- CSHT: Tr×nh bμy c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, chØ ra sù ®èi lËp nhau cïng
tån t¹i cña c¸c thμnh phÇn ®ã (qui luËt s¶n xuÊt hμng ho¸ nhá vμ hÖ thèng
qui luËt kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa)
"Môc tiªu chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n−íc ta tõ
n¨m 2001 - 2010 lμ ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n−íc ta
c¬ b¶n trë thμnh mét n−íc c«ng nghiÖp." tr. 24
- KTTT: hÖ t− t−ëng? B¶n chÊt nhμ n−íc? b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n,
b¶n chÊt cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi? Ph−¬ng thøc ho¹t ®éng?....
Liªn hÖ: §iÒu 2, HiÕn ph¸p söa ®æi: "Nhμ n−íc Céng hßa x· héi chñ
nghÜa ViÖt Nam lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n
d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhμ n−íc thuéc vÒ
nh©n d©n mμ nÒn t¶ng lμ liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai
cÊp n«ng d©n vμ ®éi ngò trÝ thøc."

vÊn ®Ò XIII
Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
lμ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn

1. Sù thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi: lμ kh¸ch quan,
HTKTXH míi bao giê còng tiÕn bé h¬n HTKTXH cò, vμ sù thay thÕ lμ th«ng
qua C¸ch m¹ng x· héi.
2. LÞch sö x· héi loμi ng−êi ®· tr¶i qua mét sè HTKTXH. Tuy nhiªn
qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cho thÊy kh«ng ph¶i sù biÕn ®æi nμo còng diÔn ra
mét c¸ch tuÇn tù, mμ cßn bao hμm c¶ sù bá qua trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö
nhÊt ®Þnh.

28
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

vÊn ®Ò XIV
Giai cÊp vμ ®Êu tranh giai cÊp

B¶n chÊt giai cÊp vμ quan hÖ giai cÊp:

Giai cÊp lμ chØ nh÷ng tËp ®oμn ng−êi to lín kh¸c nhau vÒ ®Þa
vÞ trong mét hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh trong lÞch sö, kh¸c
nhau vÒ:
- Quan hÖ ®èi víi t− liÖu s¶n xuÊt
- Vai trß trong tæ chøc lao ®éng x· héi, trong tæ chøc qu¶n lý
s¶n xuÊt.
- Kh¸c nhau vÒ ph−¬ng thøc thu nhËn cña c¶i x· héi
- Nguån gèc cña giai cÊp: t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt
- KÕt cÊu x· héi giai cÊp: Mçi kÕt cÊu x· héi giai cÊp bao gåm hai giai
cÊp c¬ b¶n ®èi lËp nhau. Ngoμi hai giai cÊp c¬ b¶n, trong mçi kÕt cÊu giai cÊp
x· héi cßn cã nh÷ng giai cÊp kh«ng c¬ b¶n vμ tÇng líp trung gian, cã tËp ®oμn
lμ tμn d− cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cò, cã tËp ®oμn ng−êi lμ mÇm mèng cña
ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi. Tuy nhiªn x· héi cã giai cÊp nμo còng tån t¹i mét
tÇng líp x· héi quan träng - tÇng líp trÝ thøc.
§Êu tranh giai cÊp vμ vai trß cña nã trong lÞch sö.
§Êu tranh giai cÊp thùc chÊt lμ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp cã lîi
Ých c¨n b¶n tr¸i ng−îc nhau. §ã lμ ®éng lùc quan träng cña sù ph¸t triÓn x·
héi cã giai cÊp
Khi lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn buéc quan hÖ s¶n xuÊt cò ph¶i thay
®æi b»ng mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi phï hîp h¬n víi tÝnh chÊt vμ tr×nh ®é
cña lùc l−îng s¶n xuÊt. Nh−ng quan hÖ s¶n xuÊt cò kh«ng tù nhiªn mÊt ®i
mμ muèn thay ®æi ph¶i tiÕn hμnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp mμ ®Ønh cao cña nã
lμ c¸ch m¹ng x· héi.
§Êu tranh giai cÊp trong thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ
nghÜa x· héi:
C¬ cÊu giai cÊp c¬ b¶n ë n−íc ta hiÖn nay gåm cã c«ng nh©n, n«ng d©n,
trÝ thøc, c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c...tr−íc m¾t c¸c m©u thuÉn giai
cÊp cña ta ch−a bÞ thñ tiªu, vÉn cã mét bé phËn ®· vμ ®ang liªn kÕt víi c¸c
thÕ lùc ph¶n ®éng trong vμ ngoμi n−íc th«ng qua diÔn biÕn hoμ b×nh.

vÊn ®Ò XV
C¸ch m¹ng x· héi

CMXH, theo nghÜa réng lμ sù biÕn ®æi cã tÝnh chÊt b−íc ngoÆt vμ c¨n
b¶n vÒ chÊt trong toμn bé lÜnh vùc ®êi sèng x· héi, lμ ph−¬ng thøc chuyÓn
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lçi thêi lªn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi tiÕn bé h¬n.
CMXH, theo nghÜa hÑp, lμ viÖc lËt ®æ chÕ ®é chÝnh trÞ ®· lçi thêi vμ
thiÕt lËp chÕ ®é chÝnh trÞ míi.

29
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

1. VÊn ®Ò c¬ b¶n cña mäi cuéc c¸ch m¹ng x· héi lμ vÊn ®Ò giμnh chÝnh
quyÒn (V× chØ cã nh− vËy giai cÊp c¸ch m¹ng míi x¸c lËp ®−îc nÒn chuyªn
chÝnh cña m×nh trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi)
2. Theo quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin, nguyªn nh©n s©u xa cña
mäi cuéc CMXH lμ nguyªn nh©n kinh tÕ. (LLSX><QHSX), biÓu hiÖn vÒ mÆt
x· héi lμ giai cÊp thèng trÞ >< ng−êi lao ®éng trong x· héi cã giai cÊp → ®Êu
tranh giai cÊp (mμ ®Ønh cao lμ CMXH).
3. So s¸nh mét sè kh¸i niÖm tiÕn ho¸ x· héi (sù diÔn ra dÇn dÇn, tuÇn
tù víi nh÷ng biÕn ®æi côc bé cña mét HTKTXH nhÊt ®Þnh), c¶i c¸ch x· héi
(nh÷ng thay ®æi riªng lÎ) vμ ®¶o chÝnh (thñ ®o¹n giμnh quyÒn lùc nhμ n−íc -
cã ®¶o chÝnh CM vμ ®¶o chÝnh ph¶n CM) víi CMXH.

vÊn ®Ò XVI
VÊn ®Ò c¸ nh©n vμ x· héi

Con ng−êi nh− mét thùc thÓ sinh vËt vμ x· héi:

Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, b¶n chÊt con ng−êi lμ tæng
hoμ cña c¸c mèi quan hÖ x· héi, lμ mét thùc thÓ thèng nhÊt cña mÆt sinh vËt
vμ mÆt x· héi.
C¸ nh©n vμ x· héi:
1. C¸ nh©n lμ s¶n phÈm cña x· héi, võa lμ chñ thÓ cña x· héi, c¬ së cña
mèi quan hÖ lμ quan hÖ Lîi Ých.
2. X· héi kh«ng ph¶i lμ tæng sè c¸c c¸ nh©n t¸ch rêi nhau, mμ lμ s¶n
phÈm cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau. (ph©n tÝch tÝnh chÊt
kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c¸ nh©n víi x· héi...)
3. X· héi lμ m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn, ph−¬ng tiÖn ®Ó c¸ nh©n ph¸t
triÓn.(ph©n tÝch tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi)
4. Vai trß cña c¸ nh©n ¶nh h−ëng tíi x· héi tuú thuéc vμo sù ph¸t triÓn
cña nh©n c¸ch. (theo hai chiÒu h−íng...).
5. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸ nh©n vμ x· héi chØ cã thÓ ph¸t triÓn
tèt ®Ñp khi quan hÖ lîi Ých ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch hμi hoμ.
C¸ nh©n vμ quÇn chóng nh©n d©n trong lÞch sö:
QuÇn chóng nh©n d©n lμ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt,
tinh thÇn cho x· héi vμ c¸c lùc l−îng tiÕn bé trong x· héi, mμ th«ng qua ho¹t
®éng cña hä lÞch sö sÏ biÕn ®æi.
VÜ nh©n lμ nh÷ng c¸ nh©n kiÖt xuÊt cã kh¶ n¨ng th©u tãm, n¾m b¾t
nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt, tiÕp cËn vμ ®¹t ®−îc nh÷ng thμnh tùu nhÊt ®Þnh
cña ho¹t ®éng nhËn thøc khoa häc vμ thùc tiÔn. L·nh tô tr−íc hÕt lμ vÜ nh©n
nh−ng kh«ng ph¶i vÜ nh©n nμo còng lμ l·nh tô, mμ lμ nh÷ng vÜ nh©n kiÖt
xuÊt, lμ ng−êi l·nh ®¹o, ®Þnh h−íng vμ thèng nhÊt hμnh ®éng cña quÇn chóng
nh©n d©n, cã nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n vÒ tri thøc, ®¹o ®øc, kh¶ n¨ng tËp hîp
quÇn chóng.
Vai trß cña quÇn chóng nh©n d©n vμ vÜ nh©n, l·nh tô:

30
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

- QuÇn chóng nh©n d©n lμ ng−êi s¸ng t¹o ra lÞch sö, lμ lùc l−îng quyÕt
®Þnh sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. (Ph©n tÝch quÇn chóng nh©n d©n trùc tiÕp s¶n
xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, s¸ng t¹o tinh thÇn, lμ lùc l−îng tiÕn hμnh CMXH..)
- VÜ nh©n - l·nh tô lμ s¶n phÈm cña phong trμo quÇn chóng, vμ lμ
ng−êi ®¹i diÖn cho lîi Ých cña quÇn chóng (Ph©n tÝch t− t−ëng cña vÜ nh©n lμ
t− t−ëng chung cña thêi ®¹i, thóc ®Èy nhanh tiÕn tr×nh CM, lμ ng−êi s¸ng lËp
ra tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, thu hót nh©n tμi...)

vÊn ®Ò xvii
Tån t¹i x· héi vμ ý thøc x· héi

Tån t¹i x· héi lμ toμn bé sinh ho¹t vËt chÊt vμ nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh
ho¹t vËt chÊt cña x· héi. Tån t¹i x· héi bao gåm c¸c yÕu tè chÝnh lμ: ph−¬ng
thøc s¶n xuÊt vËt chÊt, ®iÒu kiÖn tù nhiªn-hoμn c¶nh ®Þa lý, d©n sè vμ mËt ®é
d©n sè...
ý thøc x· héi lμ tÊt c¶ c¸c mÆt tinh thÇn cña ®êi sèng x· héi, bao gåm
nh÷ng quan ®iÓm, t− t−ëng, t×nh c¶m, t©m tr¹ng, truyÒn thèng...n¶y sinh tõ
tån t¹i x· héi trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö x· héi nhÊt ®Þnh.
Tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña ý thøc x·
héi; ý thøc x· héi ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi, phô thuéc vμo tån t¹i x· héi.
(TTXH cã tr−íc, YTXH cã sau; TTXH quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh cña
YTXH; TTXH biÕn ®æi th× YTXH sím hay muén còng biÕn ®æi theo cho phï
hîp víi TTXH ®· sinh ra nã.)
TÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi cña ý thøc x· héi: (5 ý chÝnh)
ý 1. ý thøc x· héi th−êng l¹c hËu h¬n tån t¹i x· héi: VÝ dô hiÖn
nay mÆc dï kinh tÕ x· héi ®· thay ®æi nh−ng nh÷ng t− t−ëng cò nh−
"träng lÖ h¬n luËt, träng nam khinh n÷", cña thêi bao cÊp "thãi quen
dùa dÉm û l¹i, cμo b»ng.." vÉn cßn. Râ rμng tån t¹i x· héi ®· thay ®æi
nh−ng ý thøc x· héi vÉn ch−a thay ®æi theo.
ý 2. ý thøc x· héi cã thÓ v−ît tr−íc tån t¹i x· héi do n¾m b¾t
®−îc b¶n chÊt, qui luËt cña sù vËt, hiÖn t−îng. VÝ dô: T− t−ëng vÒ nÒn kinh
tÕ tri thøc ë n−íc ta ®· cã nh−ng b¶n th©n kinh tÕ tri thøc vÉn ch−a
cã ë n−íc ta.
ý 3. ý thøc x· héi cã tÝnh kÕ thõa. NQ§H§IX: "B¶o tån vμ
ph¸t huy c¸c di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, c¸c gi¸ trÞ v¨n häc, nghÖ thuËt,
ng«n ng÷, ch÷ viÕt vμ thuÇn phong mü tôc cña d©n téc" tr.115
ý 4. C¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi nh− triÕt häc, ®¹o ®øc häc, nghÖ
thuËt, khoa häc... cã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau; trong ®ã ý thøc chÝnh trÞ cã
vai trß ®Æc biÖt quan träng. VD: ë n−íc ta quan ®iÓm chØ ®¹o ®èi víi toμn
bé sù ph¸t triÓn ®Êt n−íc trong tõng thêi kú lμ ë c¸c v¨n kiÖn §¹i héi
§¶ng.

31
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

ý 5. ý thøc x· héi t¸c ®éng ng−îc trë l¹i tån t¹i x· héi theo
hai chiÒu h−íng tÝch cùc: thóc ®Èy; tiªu cùc: k×m h·m
Liªn hÖ §¹i héi §¶ng IX:
- §iÒu kiÖn quan träng ®Ó ph¸t huy d©n chñ lμ hoμn thiÖn hÖ thèng
ph¸p luËt, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, n©ng cao d©n trÝ, tr×nh ®é
hiÓu biÕt ph¸p luËt vμ ý thøc tu©n thñ ph¸p luËt cña nh©n d©n ta.

32
ThS. NguyÔn Minh TuÊn Khung kiÕn thøc c¬ b¶n «n tËp TriÕt häc M¸c - Lªnin

Danh môc tμi liÖu tham kh¶o

1. Gi¸o tr×nh TriÕt häc M¸c - Lªnin. Dïng cho c¸c tr−êng §¹i häc vμ
Cao ®¼ng. NXB Gi¸o dôc, 1994.
2. Gi¸o tr×nh TriÕt häc M¸c - Lªnin. Ch−¬ng tr×nh cao cÊp. XuÊt b¶n
Häc viÖn chÝnh trÞ Quèc Gia, n¨m 2000.
3. B¹ch §¨ng Minh, Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña TriÕt häc M¸c Lªnin,
Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc Gia Hμ néi, n¨m 1997.
4. Gi¸o tr×nh TriÕt häc - Dïng cho Nghiªn cøu sinh vμ häc viªn cao häc
kh«ng thuéc chuyªn ngμnh TriÕt häc, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc Gia Hμ
néi, n¨m 1999.
5. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toμn quèc (B¸o c¸o chÝnh trÞ lÇn thø VI, VII,
VIII, IX...)
6. T¹p chÝ TriÕt häc nam 2000, 2001, 2002

33