2/27/2009

Giaùo trình hoùa kó thuaät moâi tröôøng

PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH

DUNG
DUÏNG CU
CUÏ

PHAÂN LOAÏI CAÙC PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH

DUÏNG CUÏ
Phöông phaùp phaân tích ñieän hoùa
Phöông phaùp quang phoå (quang hoïc)
Phöô phap
Phöông h ù saééc ky
k ù
Phöông phaùp phoùng xaï
Phöông phaùp khoái phoå

25 1
 2/27/2009

PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH QUANG HOÏC

Phöông phaùp phaân tích quang hoïc (hay phaân tích phoå) döïa treân vieäc
ño naêng löôïng böùc xaï. Thoâng soá ñaëc tröng cho naêng löôïng böùc xaï laø
böôùc soùng vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi:
h : haèng soá Planck,, h = 6,63.10
, -34 J ,
J.s = 6,63.10 g
-27 erg.s

h
hc c : vaän toác aùnh saùng, c = 3.1010 cm/s
E=
λ λ : Böôùc soùng aùnh saùng

Töông taùc cuûa böùc xaï ñieän töø vôùi moät chaát ñöôïc theå hieän ôû hai quaù
trình:
Quaù trình haáp thuï
Quaù trình phaùt xaï 3

Phöông phaùp haáp thuï

Böùc xaï ñieän töø tôùi töø nguoàn saùng seõ bò chaát cần đo haáp thuï vaø cöôøng
ñoä böùc xaï seõ giaûm ñi.
Quaù trình haáp thuï thöôøng xaûy ra khi phaân töû chaát nghieân cöùu ôû
ï g thaùi naêng löông
trang ï g ñieään töû thaáp nhaát ((trang
ï g thaùi cô baûn) neân coù
khaû naêng haáp thuï naêng löôïng cuûa böùc xaï ñieän töø khieán cho cöôøng ñoä
böùc xaï giaûm ñi.
Maùy ño aûnh phoå laø thieát bò öùng duïng quaù trình haáp thuï naêng löôïng
böùc xaï töø caùc tia cöïc tím hoaëc tia hoàng ngoaïi.
Thieát bò ño ñoä haáp thuï quang goàm caùc boä phaän sau:
Nguoàn saùng oån ñònh
Boä loïc aùnh saùng Æ cho pheùp choïn böôùc soùng thích hôïp cho chaát
nghieâ
hi ân cöù
öùu
Ngaên ño maãu
Thieát bò ño naêng löôïng Æ chuyeån ñoåi tín hieäu quang hoïc thaønh
moät tín hieäu naøo ñoù coù theå nhaän bieát ñöôïc.
Sô ñoà toång quaùt cuûa caùc thieát bò ño quang öùng duïng quaù trình haáp
thuïdöïa treân nguyeân taéc cô baûn sau:
4

25 2
 2/27/2009

Sô ñoà toång quaùt cuûa thieát bò ño ñoä haáp thuï quang

Daïng ngoaøi cuûa maùy spectrophotometer

25 3
 2/27/2009

Sô ñoà quang hoïc cuûa maùy spectrophotometer

Öùng duïng cuûa phöông phaùp phoå haáp thuï trong phaân tích moâi tröôøng
Chaát caàn phaân tích Thuoác thöû Böôùc soùng (nm)
Khoâng khí
As Baïc dietyldithiocacbaminat 538
HCHO p-rosanilin 570
H2S FeCl3, dimetyl-p-phenylendiamin 670
NH3 Nessler (K2HgI4) 450
NO, NO2 Axit sunfanilic, N-1-Naphtyll-etilendiamin-2HCl 550

Pb Ditizon 510
SO2 p-rosanilin 569
Nöôùc
Al brompirogalol 623
Cl- Hg(SCN)2 480
C (VI)
Cr Di h
Diphenylcacbazit
l b it 540
Cu Disunfonat battocuproin 480
Fe o-phenalthrolin 510
NO3-, NO2- Sunfanilamit, N-1-naphtyl-etilendiamin-2HCl 520
Phenol Ferixyanua kieàm, 4-amin-antipirin 460,510
Photphat Amoni molipdat 700
Si Amoni molipdat 410 8

25 4
 2/27/2009

Phöông phaùp phaùt xaï

Chaát nghieân cöùu cuõng phaùt ra böùc xaï ñieän töø vaø vì vaäy seõ laøm taêng cöôøng ñoä
böùc xaï phaùt ra töø nguoàn.
Quaù trình phaùt xaï thöôøng xaûy ra khi chaát nghieân cöùu chöùa nhöõng phaân töû ôû
traïng thaùi kích thích, nhöõng phaân töû naøy coù theå trôû laïi traïng thaùi cô baûn vaø
khi ñoù seõ phaùt ra böùc xaï ñieän töø khieán cho cöôøng ñoä böùc xaï ñieän töø taêng leân.
Maùy quang phoå laø thieát bò öùng duïng quaù trình phaùt xaï nguyeân töû.
Trong phaân tích quang phoå chia ra:
Phöông phaùp quang phoå nhìn baèng maét
Phöông phaùp quang phoå chuïp aûnh
Phöông phaùp quang ñieän
Thieát bò phaân tích quang phoå goàm caùc boä phaân sau:
Heä thoáng chieáu saùng: goàm nguoàn kích thích quang phoå vaø heä thoáng tuï
quang.
Heä thoáng taùn saéc: goàm khe quang phoå vaø heä thoáng vaät kính vaø phaàn töû
taùn saéc.
Heä thoáng nhaän.

Quang phoå ngoïn löûa

Phöông phaùp naøy öùng duïng trong phaân tích nöôùc ñeå xaùc ñònh noàng
ñoä caùc kim loaïi kieàm, kieàm thoå nhö Na, K, Ca.
Phöông phaùp naøy öùng duïng ngoïn löûa laøm nguoàn kích thích nguyeân töû
ï g thaùi hoatï ñoääng
ôû trang g.
Sô ñoà nguyeân lyù cuûa thieát bò quang phoå ngoïn löûa ñöôïc moâ taû nhö sau:

10

25 5
 2/27/2009

Quang phoå phaùt xaï

Phöông phaùp naøy ñöôïc phaùt trieån döïa treân phöông phaùp quang
phoå ngoïn löûa vôùi nhieàu kieåu thieát bò chuyeân duøng nhö:
g n hoà q
Nguoà quang: g nguoà
g n naøy söû dung ï g söï p
phoùng ñieään giöõ
g a2
cöïc cheá taïo töø maãu phaân tích hoaëc moät cöïc laø chaát phaân tích
coøn cöïc kia ñöôïc cheá taïo töø chaát lieäu khoâng chöùa chaát phaân
tích.
Nguoàn tia löûa ñieän: öùng döïng söï phoùng ñieän giöõa 2 ñieän cöïc
Æ thöôøng duøng trong phaân tích quang phoå ñònh löôïng
Nguoà
g n plasmatron:
p laø loaïïi nguoà
g n ñoát ñaëëc bieäät vôùi 2 ñieään cöïïc
graphit Æ nguoän taïo nhieät ñoä cao vaø naêng löôïng lôùn coù khaû
naêng kích thích haàu heát caùc chaát khoù bay hôi, khoù kích thích

11

Quang phoå haáp thuï nguyeân töû

Phöông phaùp naøy öùng duïng trong phaân tích nöôùc ñeå xaùc ñònh noàng
ñoä caùc kim loaïi Cu, Zn, Ni, Mg, Cd, Hg, Au,...
Phöông phaùp haáp thuï nguyeân töû döïa vaøo khaû naêng haáp thuï choïn loïc
caùc böù
cac böcc xa
xaï coäng höông
höôûng cuû
cua a nguyen
nguyeân töû
tö ôôû traï
trangng thai
thaùi töï
tö do.
do

12

25 6
 2/27/2009

Phöông phaùp taùn xaï

Phöông phaùp naøy öùng duïng trong phaân tích ñoä ñuïc maãu nöôùc vaø chaát
raén lô löûng döïa treân nguyeân taéc aùnh saùng bò taùn saéc khi qua maãu thí
nghieäm

13 13

PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH ÑIEÄN HOÙA

Phöông phaùp phaân tích ñieän hoùa döïa treân söï öùng duïng cuûa caùc quaù trình ñieän
hoùa.
Tröôùc ñaây phöông phaùp naøy ñöôïc öùng duïng ñeå ño pH cuûa dung dòch. Ngaøy nay,
phöông phap
phaùp the
theá ñieän cöï
cöcc con
coøn ñöôc
ñöôïc caû
caii tieá
tien n thaø
thanhnh cac
caùc thieá
thiett bò öng
öùng dung
duïng ñe
ñeå ño ñoä
daãn ñieän, haøm löôïng TDS (Total Dissolve Solid), haøm löôïng DO (Dissolve
Oxygen),...
Phaân loaïi caùc phöông phaùp phaân tích ñieän hoùa:
Phaân tích ñieän khoái löôïng Æ taùch töø dung dòch chaát ñieän ly nöõng chaát keát
tuûa treân caùc ñieän cöïc khi cho doøng ñieän moät chieàu ñi qua.
Phöông phaùp ñieän daãn Æ ño ñoä daãn ñieän cuûa dung dòch phaân tích.
Phöô phap
Phöông h ù ñieä
ñi än th
theá Æ ño
ñ th
theá ñien
ñi â cöï
ö c nhung
h ù vao
ø dung
d dòch
dò h phan
h â tích.
tí h
Phöông phaùp cöïc phoå Æ ño cöôøng ñoä doøng ñieän bò bieán ñoåi.
Phöông phaùp ñieän löôïng Æ ño löôïng ñieän tieâu toán cho söï ñieän phaân

14 14

25 7
 2/27/2009

Phöông phaùp phaân tích ñieän theá

Phöông phaùp phaân tích ñieän theá laø phöông phaùp xaùc ñònh noàng ñoä caùc ion döïa
vaøo söï thay ñoåi theá ñieän cöïc khi nhuùng vaøo dung dòch phaân tích.
Phöông trình Nernst moâ taû moái quan heä giöõa theá ñieän cöïc vôùi hoaït ñoäng (hay
noàng ñoä) cuû
nong cuaa caá
cau u töû
tö trong moät heä oxy hoa
hoùa – khö
khöû thuaän nghòch
nghòch.

RT aoxh RT foxh [Oxh ]

E = Eo + ln = Eo + ln
zF akh zF fkh [ Kh ]
Trong ñoù:
Eo : ñieän theá oxi hoùa – khöû tieâu chuaån cuûa heä
R : haèng soá khí lyù
y töôûng
T : nhieät ñoä tuyeät ñoái
F : haèng soá Faraday
z : soá ñieän töû tham gia trong phaûn öùng ñieän cöïc
aoxh, akh : hoaït ñoä cuûa caùc chaát oxy hoùa vaø chaát khöû
foxh, fkh : heä soá hoaït ñoä cuûa chaát oxy hoùa vaø chaát khöû
[Oxh], [Kh} : noàng ñoä cuûa chaát oxy hoùa vaø chaát khöû
15

Ví duï

Ví duïng öùng duïng phöông phaùp phaân tích ñieän theá laø ño noàng ñoä Cl- trong
dung dòch.
AgCl + e- Æ Ag + Cl-

RT
ECl = EClo + ln ⎡⎣Cl − ⎤⎦
zF
Haøm löôïng Cl- döôïc xaùc ñònh thoâng qua ñieän theá giöõa hai ñieän cöïc

RT
E = EClo − ESCE + ln ⎡⎣Cl − ⎤⎦
zF
F

ESCE : ñieän theá ñieän cöïc so saùnh

16

25 8
 2/27/2009

Ñieän cöïc khí

Ñieän cöïc ñöôïc caáu taïo bôûi kim loaïi trô nhö: Pt, Au,... Tieáp xuùc ñoàng
thôøi vôùi khí vaø dung dòch chöùa ion töông öùng vôùi khí naøy.
Ví duï: ñieän cöïc H2 goàm daây Pt tieáp xuùc vôùi khí H2 vôùi aùp suaát cuûa H2 =
1 atm vaøø ñöôïc nhuùùng vaøøo dung dòch
ò chöùùa iion H+. Do Pt coùù khaûû naêng
haáp thuï maïnh H2, heä thoáng treân ñöôïc xem töông ñöông vôùi tröôøng
hôïp moät thanh H2 nhuùng vaøo trong dung dòch H+.
Sô ñoà ñieän cöïc: Pt(H2)/H2([H+])
Phaûn öùng ñieän cöïc: 2H+ + 2e- Æ H2
Ngoaøi ñieän cöïc khí hydro coøn coù ñieän cöïc khí Cl2, O2 vôùi caáu taïo vaø
nguyeân taé
nguyen tacc hoaï
hoatt ñoäng hoaø
hoan n toaø
toan n töông töï
tö .

17

Ñieän cöïc kim loaïi

Ñieän kim loaïi loaïi 1

Ñieän cöïc kim loaïi loaïi moät laø ñieän cöïc ñöôïc cheá taïo töø baûn kim loaïi
hay daây kim loaïi khoâng trô M nhuùng trong dung dòch chöùa muoái tan
Mn+ cuûûa kim
i loaïi ñoùù
Sô ñoà ñieän cöïc: M/([Mn+])
Phaûn öùng ñieän cöïc : M - ne- Æ Mn+
Caùc ñieän cöïc kim loaïi loaïi moät ñöôïc cheá taïo töø Ag, Hg, Cd.
Ñieän cöïc kim loaïi loaïi 2
Caáu taï
Cau tao o cua
cuûa ñieän cöc
cöïc kim loaï
loaii loaï
loaii hai bao gom
goàm kim loaï
loaii M maø
ma maët
ngoaøi ñöôïc phuû moät lôùp chaát ít tan MA cuûa kim loaïi ñoù vaø ñöôïc
nhuùng vaøo trong dung dòch muoái coù chöùa anion An- Æ duøng ñeå xaùc
ñònh noàng ñoä ion An-.
Sô ñoà ñieän cöïc: M,MA↓/An-
Phaûn öùng ñieän cöïc : MA + ne- Æ M + An-
18

25 9
 2/27/2009

Ñieän cöïc oxy hoùa - khöû

Ñieän cöïc oxy hoùa – khöû ñöôïc caáu taïo bôûi kim loaïi trô (Au, Pt, Pd) nhuùng trong
dung dòch ion daïng oxy hoùa – khöû.
Ví duï ñieän cöïc Pt nhuùng vaøo dung dòch chöùa FeCl3 vaø FeCl2
Sô ño
ñoà ñieän cöc:
cöïc: Pt/Fe3+ Fe2+
Pt/Fe3+,
Phaûn öùng ñieän cöïc: Fe3+ + e- Æ Fe2+

Trong ví duï treân, ñieän cöïc Pt ñöôïc söû duïng

laøm chaát chæ thò cho canb baèng chuaån ñoä oxy
hoùa khöû vôùi chaát chuaån laø Fe3+ hoaëc Fe2+.
Moät vai
vaøi ion oxy hoa
hoùa khö
khöû ñöôï
ñöôcc söû
sö duï
dung
ng nhö laø
la
chaát chæ thò moâ taû thôøi ñieåm dieãn ra phaûn öùng
oxy hoùa khöû ñaëc bieät trong heä thoáng xöû lyù
nöôùc thaûi baèng phöông phaùp sinh hoïc (quaù
trình hieáu khí vaø oxy hoùa hoaëc quaù trình kî khí
vaø khöû).
19

Ñieän cöïc kim loaïi trong dung dòch muoái noàng ñoä thaáp

Loaïi ñieän cöïc naøy laø moät daïng cuûa ñieän cöïc cuûa kim loaïi loaïi hai ñöôïc
caáu taïo goàm kim loaïi, beân ngoaøi ñöôïc phuû moät lôùp chaát ít tan cuûa kim
loaïi ñoù nhuùng trong dung dòch muoái ôû noàng ñoä thaáp.
du nhö ñieän cöc
Ví duï cöïc calomel ñöôc
ñöôïc caá
cau u taï
tao goàm Hg,
o gom Hg calomel (Hg2Cl2) va
vaø
KCl
Sô ñoà ñieän cöïc: Hg/Hg2Cl2/KCl
Phaûn öùng ñieän cöïc: Hg+ + Cl- Æ 1/2Hg2Cl2 + e-

Ñieä
eän cöï
cöcc loai
oaï naø
ayy tthöôø
öô ng duø
du ng ñe
ñeå xaù
acc ñò
ñònh haø
am
löôïng muoái trong dòch dòch

20

25 10
 2/27/2009

Ñieän cöïc maøng

Moät trong caùc loaïi ñieän cöïc thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå ño caùc chæ tieâu
chaát löôïng nöôùc laø ñieän cöïc maøng.
Caùc ñieän cöïc maøng thoâng thöôøng laø caùc baùn pin coù lôùp maøng phaân caùch
dung dòch nghieâ
nghien cöu
n cöù u vôi
vôùi moät dung dòhc chuaå
chuan ô ben
n ôû trong.
beân trong
ñieän cöïc maøng hieän nay ñöôïc öùng duïng roäng raõi ñeå ño pH cuûa dung
dòch.
Phaân loaïi ñieän cöïc maøng:
Ñieän cöïc maøng thuûy tinh
Ñieän cöïc maøng tinh theå
Ñieän cöïc maøng loûûng

Ví duï ñieän cöïc Ñôn tinh theå Ña tinh theå Maøng thuûy tinh Maøng loûng
maøng LaF3 Ag2S silicate
Coâng duïng Xaùc ñònh F- Xaùc ñònh S2- vaø Xaùc ñònh Na+ Xaùc ñònh Ca2+
Ag+ vaø H+ vaø K+
21

Ñieän cöïc maøng thuûy tinh

Ñaây laø loaïi ñieän cöïc thoâng duïng nhaát duïng nhaát.
Ñieän cöïc maøng thuûy tinh ño pH
Phoå bieán nhaát laø thuûy tinh chöùa khoaûng 22% Na2O,
C O vaøø 72% SiO2 coùù kh
6% CaO khaûû naêêng trao ñoå
ñ åi choï
h n loï
l c
ion H+ ñeán pH xaáp xæ 9
Khuyeát ñieåm cuûa ñieän cöïc thuûy tinh ño pH laø sai soá
aâm ôû pH cao (khi pH >11)

Ngoaøi ñieän cöïc maøng thuûy tinh ño

pH,, ngöôø
p göô i ta coø
co n cheá
c e tao
taïo ñöôc
ñöôïc cac
caùc
ñieän cöïc maøng thuûy tinh duøng ñeå
xaùc ñònh caùc ion nhö: Na+, K+,
NH+4, Cs+, Li+ vaø Ag-

22

25 11
 2/27/2009

Ñieän cöïc maøng loûng

Ñieän cöïc maøng loûng ngaøy caøng ñöôïc phaùt trieån
hôn vaø söû duïng roäng raõi hôn ñieän cöïc thuûy
tinh.
Ñieän cöï
cöcc nay dung
naøy duø ñe xac
ng ñeå tröïc tieá
xaùc ñònh tröc tiep p ñieän
theá cuûa caùc cation nhieàu hoùa trò cuõng nhö moät
soá anion vaø cation moät hoùa trò.
Caùc maøng loûng ñöôïc cheá taïo töø caùc chaát trao
ñoåi ion loûng giöõ treân chaát mang raén, trô vaø
xoáp.
Caùc chaát maøng loûng thuoäc moät trong ba loaïi:
Chaát trao ñoåi cation
Chaát trao ñoåi anion
Caùc hôïp chaát macrocyclic trung hoøa

23

Ñieän cöïc maøng tinh theå

Ñieän cöïc maøng tinh theå ñöôïc cheá taïo töø moät hôïp chaát ion
hoaëc laø moät hoån hôïp ñoàng theå cuûa caùc hôïp chaát ion
Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi ñieän cöïc naøy laø ñoä daãn ñieän beù ôû nhieät
ñoä phoøng. Ñeå caûi thieän ñoä daãn ñieän naøy ngöôøi ta thöôøng
theâm vaøo maïng tinh theå moät löôïng nhoû ion hoùa trò moät ñeå
laøm taêng ñoä linh ñoäng cuûa pha raén. Caùc ion thöôøng duøng laø
F-(trong caùc fluoride ñaát hieám), Ag+(trong halogenur Ag vaø
Ag2S), Cu+(trong Cu2S).
LaF3 laø moäät loaiï chaát khaù lyù
y töôûng söû dung
ï g ñeå cheá tao
ï ñieään
cöïc maøng tinh theå duøng cho vieäc xaùc ñònh F-.

24

25 12
 2/27/2009

Ñaàu doø khí

Laø thieát bò coù tính choïn loïc vaø ñoä nhaïy cao duøng ñeå xaùc ñònh khí hoøa tan
hoaëc caùc ion coù theå chuyeån thaønh khí hoøa tan khi hieäu chænh pH cuûa moâi
tröôøng nhö: HCO3- Æ CO2, CN- Æ HCN, F- Æ HF, NH+4 Æ NH3, ...)
Boä phaän chính cua
cuûa ñau
ñaàu do
doø khí la
laø moät lôù
lôp mang
p maø xop
ng vi xoá mong
p moû ñöôïc lap
ng ñöôc laép
vaøo phaàn cuoái cuûa ñaàu doø vaø coù theå thay theá moät caùch deå daøng.
Trong thieát bò coøn coù moät ñieän cöïc thuûy tinh vaø moät ñieän cöïc chuaån
Ag/AgCl.
Söû duïng ñaàu doø khí trong lónh vöïc moâi tröôøng.
Xaùc ñònh haøm löôïng O2 trong caùc beå xöû lyù sinh hoïc hieáu khí.
Xaùc ñònh haø
Xac ham m löôï
löôngng CL2 dö (trong xö
xöû ly
lyù nöôc
nöôùc thaû
thaii va
vaø nöôc
nöôùc caá
cap)p) va
vaø
F2 (trong xöû lyù nöôùc caáp).
Xaùc ñònh caùc chæ tieâu oâ nhieãm khoâng khí nhö: CO, Nox, SOx,,...

25

25 13