Connexions module: m30095

Phng php thu thp s liu

ThS. Nguyn Huy Ti PGS. TS. Nguyn Bo V
This work is produced by The Connexions Project and licensed under the Creative Commons Attribution License

Tm tt ni dung Thu thp s liu th nghim l mt cng vic quan trng trong NCKH. Mc ch ca thu thp s liu (t cc ti liu nghin cu khoa hc c trc, t quan st v thc hin th nghim) l lm c s l lun khoa hc hay lun c chng minh gi thuyt hay tm ra vn cn nghin cu. C 3 phng php thu thp s liu: a) Thu thp s liu bng cch tham kho ti liu. b) Thu thp s liu t nhng thc nghim (cc th nghim trong phng, th nghim ngoi ng, . . .). c) Thu thp s liu phi thc nghim (lp bng cu hi iu tra).

1 Phng php thu thp s liu t tham kho ti liu

Phng php ny l da trn ngun thng tin s cp v th cp thu thp c t nhng ti liu nghin cu trc y xy dng c s lun c chng minh gi thuyt. Th d, chng minh gi thuyt khng th loi b cy bch n ra khi c cu cy trng rng, ngi ta da vo nhng nghin cu c trc nh sau (V Cao m, 2003): Kt qu nghin cu ti Nga cho thy, ch trong 15 nm bch n c sc tng trng chiu cao gp 5 ln so vi cy d v 10 ln so vi cy si; Sn lng bch n trn 1 ha hng nm rt cao, ti 20 n 25 m3/ha/nm, trong khi cy m ch t 15-20 m3/ha/nm v cy b l 10-15 m3/ha/nm; Theo thng k ca FAO, t nm 1.744 n 1.975 c hn 100 nc nhp khu bch n, trong c 78 nc trng rng bch n thnh rng kinh t c sn lng cao vi qui m ln.

2 Phng php thu thp s liu t nhng thc nghim

2.1 Khi nim Trong phng php ny, s liu c thc hin bng cch quan st, theo di, o c qua cc th nghim. Cc th nghim trong lnh vc khoa hc t nhin, vt l, ha hc, k thut, nng nghip, k c x hi thng c thc hin trong phng th nghim, nh li, ngoi ng v cng ng x hi. thu thp s liu, cc nh NCKH thng t ra cc bin quan st v o c (thu thp s liu). Cc nghim thc trong th nghim (c nhng mc khc nhau) thng c lp li lm gim sai s trong thu thp s liu. V d: Ngi nghin cu mun xem xt nhng mc phn bn (hay cn gi nghim thc phn bn) no lm tng nng sut, trong cch b tr th nghim th mi mc phn bn thng c lp li
Version

1.1: Jul 22, 2009 1:59 am -0500

http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

nhiu ln. Kt qu th nghim l cc s liu c o t cc ch tiu sinh trng v nng sut nhng mc phn bn khc nhau. Phng php khoa hc trong thc nghim gm cc bc nh: lp gi thuyt, xc nh bin, b tr th nghim, thu thp s liu kim chng gi thuyt. 2.2 nh ngha cc loi bin trong th nghim Trong nghin cu thc nghim, c 2 loi bin thng gp trong th nghim, l bin c lp (independent variable) v bin ph thuc (dependent variable). Bin c lp (cn gi l nghim thc): l cc yu t, iu kin khi b thay i trn i tng nghin cu s nh hng n kt qu th nghim. Nh vy, i tng nghin cu cha mt hoc nhiu yu t, iu kin thay i. Ni cch khc kt qu s liu ca bin ph thuc thu thp c thay i theo bin c lp. Th d: Bin c lp c th l liu lng phn bn, loi phn bn, lng nc ti, thi gian chiu sng khc nhau,. . . (hay cn gi l cc nghim thc khc nhau). Trong bin c lp, thng c mt mc i chng hay nghim thc i chng (cha cc yu t, iu kin mc thng thng) hoc nghim thc c xc nh m ngi nghin cu khng cn tin on nh hng ca chng. Cc nghim thc cn li s c so snh vi nghim thc i chng hoc so snh gia cc cp nghim thc vi nhau . Bin ph thuc (cn gi l ch tiu thu thp): l nhng ch tiu o c v b nh hng trong sut qu trnh th nghim, hay c th ni kt qu o c ph thuc vo s thay i ca bin c lp. Th d: khi nghin cu s sinh trng ca cy ma, cc bin ph thuc y c th bao gm: chiu cao cy, s l, trng lng cy,. . . v kt qu o c ca bin ph thuc cc nghim thc khc nhau c th khc nhau. Th d: ti: nh hng ca liu lng phn N trn nng sut la H Thu c cc bin nh sau: + Bin c lp: liu lng phn N bn cho la khc nhau. Cc nghim thc trong th nghim c th l 0, 20, 40, 60 v 80 kgN/ha. Trong nghim thc i chng khng bn phn N. + Bin ph thuc: c th l s bng/m2, ht cht/bng, trng lng ht v nng sut ht (t/ha). 2.3 Xc nh cc bin trong th nghim da trn mi quan h nhn-qu ca gi thuyt Kt qu quan st l thuc vo nguyn nhn gy nh hng. Da vo mi quan h trong gi thuyt t ra, ngi nghin cu d dng xc nh c yu t no nh hng n s kin quan st. Th d, nh hng ca nng NAA trn s u tri ca xoi Ct Ha Lc. y, t l u tri (kt qu) khc nhau l do nh hng ca cc nng NAA (nguyn nhn) khc nhau. Nh vy, bin c lp l bin m ngi nghin cu c nh lm thay i (nng NAA khc nhau) v bin ph thuc y l s u tri hay t l rng tri cc nghim thc c nng NAA khc nhau. 2.4 B tr th nghim thu thp s liu nghin cu 2.4.1 i tng kho st chn i tng kho st trong th nghim, cng vic u tin l phi xc nh qun th (population) m ngi nghin cu mun o c thu thp kt qu. Mt qun th bao gm nhiu c th mang cc thnh phn v c im khc nhau m ta mun kho st. i tng kho st thng c chia lm hai nhm: a) Nhm kho st: i tng c t ra trong gi thuyt. b) Nhm i chng: so snh vi nhm kho st.
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

2.4.2 Khung mu (sample frame) b tr v thu thp s liu th nghim nghin cu th cng vic trc tin l thit lp khung mu. Khung mu cn xc nh cc c th trong qun th mc tiu (target population), c mu v phng php ly mu. Trong trng hp thit lp khung mu sai th mu chn s khng i din cho qun th mc tiu v s liu thu thp s khng i din cho qun th. C ba trng hp to ra khung mu sai: Khung mu cha qu nhiu c th, m trong c c th khng nm trong qun th mc tiu. Khung mu cha qu t c th, m trong c c th nm v khng nm trong qun th mc tiu. Khung mu cha tp hp cc c th khng ng hay khung mu khng nm trong qun th mc tiu. Hai giai on to khung mu: 1. Xc nh cc c th trong qun th mc tiu v c mu. Th d, c mu ca 100 h gia nh thnh ph v 150 gia nh nng thn. 2. Chn phng php ly mu ngu nhin hoc khng ngu nhin. Th d: trong nghin cu iu tra, mu ngu nhin th v tr chn mu c th da vo bn ranh gii gia cc vng, lp danh sch h gia nh theo s nh, danh b in thoi nu c, . . . sau chn phng php ly mu.

2.4.3 Phng php ly mu Trc khi i vo chi tit v phng php ly mu, cn hiu cc nh ngha c lin quan n phng php, trnh by trong Bng 5.1. Bng 5.1 Cc nh ngha c lin quan n phng php ly mu

Qun th (population)

Mt tp hp cc i tng kho st (ngi, c th, nhn vt, sinh vt,. . .) v cha cc c tnh cn nghin cu hay kho st. Mang c tnh no v c nh gi qua mu; hoc mang cc c tnh cn nghin cu v i din cho ton qun th. Th d, khi nghin cu v vic s dng cc bp l nu n, th qun th mc tiu hu ht l ngi ph n. Mt phn hoc tp hp nh c th ca qun th mc tiu c chn i din cho qun th kho st nghin cu. Phng php trong vic chn mu khng c xc sut ng u hay cc c th trong qun th khng c c hi c chn nh nhau.
continued on next page

Qun th mc tiu(target population)

Mu (sample)

Mu khng xc sut (non-probability sample)

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

Mu xc sut (probability sample)

Phng php chn mu trong mi c th c mt xc sut c trng ca mu v thng bng nhau. Hu ht vic ly mu xc sut s dng cch ly mu ngu nhin to ra mi c th trong qun th c c hi c chn nh nhau.
Table 1

Mc ch ca tt c cc phng php ly mu l t c mu i din cho c qun th nghin cu. Khi chn phng php ly mu th cn hiu r cc c tnh ca qun th nghin cu xc nh c mu quan st i din v nh gi tng i chnh xc qun th. Trong nghin cu, khng th quan st ht ton b cc c th trong qun th, m ch chn mt s lng cc c th i din hay cn gi l mu th nghim. Phng php chn mu th nghim rt quan trng, bi v c lin quan ti s bin ng hay ng u ca mu. C hai phng php chn mu: (1) Chn mu khng xc sut (khng ch ti ng u) v (2) chn mu xc sut ( cp ti ng u). * Chn mu khng c xc sut Phng php chn mu khng xc sut l cch ly mu trong cc c th ca mu c chn khng ngu nhin hay khng c xc sut la chn ging nhau. iu ny th hin trong cch chn mu nh sau: Cc n v mu c t la chn m khng c phng php. Cc n v mu rt d dng t c hoc d dng tip cn. Th d chn nhng h trn nhng con ng d i. Cc n v mu c chn theo l do kinh t, th d tr tin cho s tham d. Cc n v mu c quan tm bi ngi nghin cu trong cch in hnh ca qun th mc tiu. Th d ngi nghin cu ch quan tm n cc nhn vt in hnh trong qun th nghin cu, so snh vi cc nhn vt khc. Cc n v mu c chn m khng c s thit k r rng (th d: chn 50 ngi u tin n bui sng). Phng php chn mu khng c xc sut thng c tin cy thp. Mc chnh xc ca cch chn mu khng xc sut ty thuc vo s phn on, cch nhn, kinh nghim ca ngi nghin cu, s may mn hoc d dng v khng c c s thng k trong vic chn mu. * Chn mu xc sut C bn ca vic chn mu xc sut l cch ly mu trong vic chn cc c th ca mu sao cho mi c th c c hi la chn nh nhau, nu nh c mt s c th c c hi xut hin nhiu hn th s la chn khng phi l ngu nhin. ti u ha mc chnh xc, ngi nghin cu thng s dng phng php ly mu ngu nhin. * Cc phng php chn mu ngu nhin - Chn mu ngu nhin n gin (simple random) Cch n gin nht ca vic chn cc c th ca mu trong cch chn mu ngu nhin l s dng xc sut. Vic la chn n cc c th t mt qun th sao cho cc c th c c hi bng nhau hay mt xc sut bng nhau trong phng php ny. Th d: Mt trng hc c 1.000 sinh vin, ngi nghin cu mun chn ra 100 sinh vin nghin cu v tnh trng sc khe trong s 1.000 sinh vin. Theo cch chn mu n gin th ch cn vit tn 1.000 sinh vin vo trong mu giy nh, sau b tt c vo trong mt ci thng v ri rt ngu nhin ra 100 mu giy. Nh vy, mi sinh vin c mt c hi la chn nh nhau v xc sut chn ngu nhin mt sinh vin trn d dng c tnh. Th d trn ta c qun th N = 1.000 sinh vin v c mu n = 100 sinh vin. Nh vy, sinh vin ca trng c chn trong cch ly mu ngu nhin s c xc sut l n/(N x 100) hay 100/(1000 x 100) = 10%. Mt cch chn mu ngu nhin khc l s dng bng s ngu nhin trong sch thng k php th nghim hoc cch chn s ngu nhin bng cc chng trnh thng k trn my tnh. Phng php chn mu ngu nhin trong cc th nghim ly mu trong thc t c th hin trong hnh 5.1.
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

Figure 1

Hnh 5.1 Phng php chn mu ngu nhin trong thc t - Chn mu phn lp (stratified samples) Chn mu phn lp c thc hin khi qun th mc tiu c chia thnh cc nhm hay phn lp. Trong phng php ly mu phn lp, tng qun th (N) u tin c chia ra thnh L lp ca cc qun th ph N1, N2 . . . NL, nh vy:

Figure 2

p dng k thut chn mu phn lp th trc tin ngi nghin cu cn nm cc thng tin v cc s liu nghin cu trc y c lin quan n cch ly mu phn lp. Sau , ngi nghin cu s xc nh c mu v chn ngu nhin cc c th trong mi lp. Th d: khi nghin cu v mc giu ngho ca mt vng nghin cu c 4 huyn (4 phn lp), mi huyn c s h gia nh khc nhau c bit trong Bng 5.2. Ngi nghin cu mun thc hin 200 cuc phng vn h gia nh trong vng nghin cu, nh vy c mu ca mi huyn s c tnh theo t l phn trm trong Bng 5.2 nh sau: Bng 5.2 Th d v cch chn mu phn lp

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

Huyn A B C D

S h trong mi lp 250 150 400 200 1000

T l h trong mi lp (%) 25 15 40 20 100

Table 2

C mu phng vn mi lp 50 30 80 40 200

Nu nh s h ca 4 huyn gn nh nhau, ngi nghin cu ch cn chn 50 cuc phng vn trong mi huyn v sau chn mu ngu nhin trong mi lp. Cng trong nghin cu trn, nu ngi nghin cu khng phn chia cc huyn ra thnh cc lp, th phng php ly mu ngu nhin phng vn h gia nh trong vng nghin cu s sai v s liu thu thp s khng i din cho vng nghin cu, do mu c th tp trung mt huyn no . Mt s nghin cu thng c chia lp trong qun th mc tiu gm: Phn lp qun th mc tiu l cc thnh ph, tnh, huyn; phn lp theo vng sinh thi khc nhau; phn lp qun th mc tiu l cc h gia nh theo mc giu ngho, trnh hc vn, . . .; ...

Trong phng php chn mu phn lp, cc qun th ph l cc vng chia ph hay cc l c chia trong Hnh 5.2 khi xc nh cc yu t nh loi t, dng i sng thc vt hoc dng a hnh, . . . Cc im c chn ngu nhin trong mi vng ph c th hin trong Hnh 5.2.

Figure 3

Hnh 5.2 Phng php chn mu phn lp - Chn mu h thng (systematic samples) i khi cch chn n v mu ngu nhin khng tt hn cch chn mu h thng. Trong chn mu h thng, c mu n c chn (c phng php tnh xc sut tng t) t mt qun th N. Cch ly mu h

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

thng l khung mu ging nh l 1 hng ca cc n v mu, v mu nh l mt chui lin tip ca cc im s c khong cch bng nhau theo hng dc. Th d chn mu h thng nh sau: mun nghin cu 1 thnh vin trong mi nhm c 10 c th, qun th c 10 nhm (tng c th ca qun th l 100), nh s c th t 1-100. Lc ny nhm 1 c nh s t 1-10; nhm 2 t 11-20; nhm 3 t 21-30; . . .nhm 10 t 91-100. Trc tin cn sp xp th t cc n v mu (th d theo th t gia tng trong trng hp ny). Sau chn im u tin bt k c gi tr < 10 (th d chn ngu nhin mt s trong khong t 1-10 l 7. S c th tip theo s cng thm l 10. Nh vy cc thnh vin c chn s c s th t l 7, 17, 27, 37, 47,. . . 97. Nhm 1: 1. 93535459 2. 93781078 3. 93732085 4. 93763450 5. 93763450 6. 94407382 7. 94409687 <======== (c th c chn c s th t l 7) 8. 94552345 9. 94768091 10. 94556321 Nhm 2: 11. 94562119 12. 94127845 13. 94675420 14. 94562119 15. 94127846 16. 94675442 17. 94675411 <======== (c th c chn c s th t l 17) 18. 94675420 19. 94675422 20. 94675416 Phng php chn mu h thng to ra cc c cc im c khong cch u nhau vi cc c cu trc khc nhau nh hnh vung (Hnh 5.3), ch nht, . . .

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

Figure 4

Hnh 5.3 Phng php chn mu h thng - Chn mu ch tiu (quota sampling) Trong cch chn mu ch tiu, qun th nghin cu c phn nhm hoc phn lp nh cch chn mu phn lp. Cc i tng nghin cu trong mi nhm c ly mu theo t l bit v sau tin hnh phng php chn mu khng sc xut. thit lp mu ch tiu th ngi nghin cu cn phi bit t nht cc s liu, thng tin trong qun th mc tiu phn chia cc ch tiu mun kim sot. Th d, mt cuc phng vn bit c hot ng hoc l do khch du lch n Cn th. Da trn s liu nghin cu trc y hoc s liu iu tra dn s cho bit l do khch du lch ti Cn th nh sau: 60% vi l do i ngh mt, vui chi; 20% l do thm bn b, gia nh; 15% l do kinh doanh v 5% l do hi hp. Ngi nghin cu d tnh c mu mun phng vn 500 khch du lch, v chn nhng ni c nhiu khch du lch nh khch sn, ni hi hp, khu vui chi gii tr,. . . Nh vy t l mu mun phng vn t c cho mi l do (ch tiu) nu trn s tng ng t l l 300, 100, 75 v 25 khch du lch. Nu nh ch tiu 300 khch du lch n vi l do vui chi, gii tr c tr li cha th phi tip tc phng vn cho ti khi t c ch tiu. Thun li ca ly mu ch tiu p dng trong mt vi nghin cu l chi ph thc hin nghin cu tng i r v d (do khng cn phi thit lp khung mu). Bt li ca vic chn mu ch tiu l khng i din ton b qun th, do ly mu khng xc sut nh chn u tin phng vn khch du lch n trc, chn ni c nhiu khch lui ti, khch khch sn, ... v v vy mc tin cy ph thuc vo kinh nghim hay s phn on ca ngi nghin cu v s nhit tnh ca ngi tr li phng vn. tng mc tin cy, ngi nghin cu cn thc hin cuc phng vn bc u kim tra ngi tr li c ri vo cc ch tiu hay khng. Chn mu ch tiu t c p dng trong cc nghin cu pht trin, nhng i khi oc s dng trong mt vi nghin cu nh mang cc c tnh quan st. * Chn mu khng gian (spatial sampling) Ngi nghin cu c th s dng cch ly mu ny khi hin tng, s vt c quan st c s phn b mu theo khng gian (cc i tng kho st trong khung mu c v tr khng gian 2 hoc 3 chiu). Th d ly mu nc sng, t sn i, hoc khng kh trong phng. Cch chn mu nh vy thng gp trong cc nghin cu sinh hc, a cht, a l. Ly mu theo s phn b ny yu cu c s ging nhau v khng gian qua cc phng php ngu nhin, h thng v phn lp. Kt qu ca mt mu chn c th c biu din nh mt lot cc im trong khng gian hai chiu, ging nh l bn .

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

2.4.4 Xc nh c mu Mc ch ca vic xc nh c mu l gim i cng lao ng v chi ph lm th nghim v iu quan trng l chn c mu nh th no m khng lm mt i cc c tnh ca mu v tin cy ca s liu i din cho qun th. Vic xc nh c mu l mt cch ly thng k theo ngha, nhng i khi qu trnh ny cng c b qua v ngi nghin cu ch ly c mu c t l n nh (nh c mu 10% ca qun th mu). D nhin, i vi qun th tng i ln, th vic chn c mu c t l nh vy tng i chnh xc i din cho qun th. Vic tnh ton l lm sao xc nh mt kch c mu ti thiu m vn nh gi c tng i chnh xc qun th. Chn c mu qu ln hoc ln hn mc ti thiu th tn km cn chn c mu di mc ti thiu li t chnh xc. Trc khi xc nh c mu, phi tha nhn mu cn xc nh t qun th c s phn phi bnh thng. xc nh c mu ti thiu cn phi nh gi trung bnh qun th . Khi chng ta thu thp s liu t mu v tnh trung bnh mu. Trung bnh mu ny th khc vi trung bnh qun th . S khc nhau gia mu v qun th c xem l sai s. Sai s bin (The margin of error) d th hin s khc nhau gia trung bnh mu quan st v gi tr trung bnh ca qun th c tnh nh sau: d = z/2 . n d : sai s bin mong mun Z[U+F061]/2: gi tr ngng ca phn b chun n : c mu : lch chun qun th

Figure 5

Sau chng ta c th tnh c mu cn thit da trn khong tin cy v sai s bin. C mu c tnh qua chuyn i cng thc trn l: n = z/2 . d tnh c n th phi bit , xc nh khong tin cy

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

10

Figure 6

v gi tr trung bnh trong khong d. Gi tr Z[U+F061]/2 c tnh qua Bng 5.3. Bng 5.3 Gi tr Z[U+F061]/2 1- [U+F061] Z[U+F061]/2 0,80 1,28 0,85 1,44
Table 3

0,90 1,645

0,95 1,96

0,99 2,85

Theo qui lut, nu nh c mu n < 30, chng ta c th tnh t lch chun mu S theo cng thc. Ngoi ra chng ta cng c th tnh t nhng qun th tng t hoc t cuc th nghim th im, hoc phng on. Th d: Mt ngi nghin cu mun nh gi hm lng trung bnh ca phosphorus trong mt ao h. Mt nghin cu trong nhiu nm trc y c mt lch chun qun th c gi tr l 1,5 gram/lt. Bao nhiu mu nc s c ly o hm lng phosphorus chnh xc m 95% mu c c sai s khng vt qu 0,1 gram. p dng cng thc tnh c mu: n = z/2 . d Thay cc tham s trn ta c: 1,5 n = 1, 96. = 9,30 10 mu nc 0,1 Nh vy, ngi nghin cu ch cn ly 10 mu nc phn tch hm lng trung bnh ca phosphorus trong ao h. nh gi s bin ng ca qun th Thm ch khi chng ta tht s khng bit s bin ng ca qun th, c mt vi phng php tm gi tr bin ng: C th c lng S da trn cc mu trc y chn c cng qun th nghin cu ging nhau. C th phng on da trn cc kinh nghim trc y c cng qun th nghin cu ging nhau. Tin hnh nghin cu th im tnh gi tr ca S.

3 Phng php phi thc nghim

3.1 Khi nim Phng php phi thc nghim l phng php thu thp s liu da trn s quan st cc s kin, s vt hay ang tn ti, t tm ra qui lut ca chng. Phng php ny gm cc loi nghin cu kinh t v x hi, nghin cu nhn chng hc, . . . Loi s liu thu thp trong phng php phi thc nghim gm s liu c thu thp t cc cu hi c cu trc kn hoc s liu c thu thp t cc cu hi m theo cc phng php thu thp s liu. + Cu hi m: l dng cu hi c s liu thu thp khng c cu trc hay s liu kh c m ha. Cu hi cho php cu tr li m v c cc din t, suy ngh khc nhau hn l p hoc nh hng cho ngi tr li.
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

11

+ Cu hi kn: l dng cu hi c s liu thu thp c th tng i d dng phn tch, m ha nhng n gii hn s tr li. Th d, sinh vin cc kha hc c a ra cc cu hi nhn xt v gio trnh, bi ging, sch, . . . v c ch nh tr li theo thang nh gi 5 mc (rt hi lng: +2; hi lng: +1; trung bnh: 0; khng hi lng: -1; rt khng hi lng: -2) bit sinh vin tha mn hay khng tha mn. y l cc cu hi kn th hin s m ha s liu. 3.2 Phng php thu thp s liu Nhiu ti, chng trnh, d n nghin cu trong cc lnh vc sn xut, thng mi, kinh doanh c lin quan ti nhiu nhm ngi nh ch kinh doanh, i l, nh khoa hc, ngi sn xut, ngi tiu th, hay tim nng, th trng, kinh nghim, kin thc hoc quan im. Vic thu thp cc thng tin, s liu trong mi quan h trn cn thit phi chn phng php thu thp s liu cho ph hp. Trong , phng php phng vn l mt cch c s dng ch yu tm hiu nhng l do v ng c v quan im, thi , s thch hoc hnh vi ca con ngi. Ngi phng vn c th thc hin cc cuc phng vn l c nhn hoc nhm ngi ni lm vic, nh, ngoi rung ng, ngoi ng, siu th hay mt ni no tha thun,. . . Trong phng php phng vn, trc khi bt u t cu hi cho ngi tr li th ngi nghin cu nn xc nh phm vi cu hi. C hai quyt nh cn phi lm: 1. Xc nh ranh gii nghin cu: Bng cch t hi qun th cng ng no hay qun chng no trong cng ng nm bt c cc kin thc, kin v thng tin t h? 2. Chn mu hay chn i tng phng vn: Theo nguyn tc, chn mu ngu nhin l tt nht. Nhng thc t cho thy kh t c v kh thuyt phc c ngi c chn ngu nhin tham d. V vy, thng c nhiu cch khc nhau trong vic ly mu (xem phn phng php chn mu trong phng php thc nghim). Mt khi gii quyt xong hai cu hi trn, bc k l xc nh kiu tr li ca ngi c phng vn. C hai phng php phng vn: Phng php phng vn - tr li v phng php s dng bng cu hi - tr li bng vit. S khc nhau quan trng gia hai phng php ny c lin quan ti khi lng kin thc v c s l thuyt bt u lm cuc iu tra, cng nh khi lng s liu cn thu thp. i khi c mt s mu khuyt cc cu kh tr li v mt s l hng ln trong kin thc. y l nhng trng hp hay nhng phng php khc nhau m ngi nghin cu cn ch chn phng php no thch hp trong vic iu tra. 3.2.1 Phng php phng vn - tr li Phng vn l mt lot cc cu hi m ngi nghin cu a ra phng vn ngi tr li. Phng vn c th c t chc c cu trc, ngha l ngi nghin cu hi cc cu hi c xc nh r rng; v phng vn khng theo cu trc, ngha l ngi nghin cu cho php mt s cc cu hi ca h c tr li (hay dn dt) theo mun ca ngi tr li. c bit, khi p dng cuc phng vn khng cu trc, ngi nghin cu thng s dng bng ghi chp th tt hn nu khng mun nh hng n ngi c phng vn. Phng php phng vn c p dng tt trong trng hp: Mc tiu nghin cu cha c hiu r hon ton. Vn v mc tiu nghin cu c th sa hoc xem li trong qu trnh nghin cu. Mt lot cc cu tr li c kh nng cha c bit trc. Mt s ngi tr li c th trnh by cc quan im mi m ngi nghin cu cha bit ti. Ngi nghin cu cn c s la chn xut hay trnh by thm nhng cu hi da trn thng tin t ngi tr li. Mt s ngi tr li c th c thng tin cht lng cao v ngi nghin cu mong mun tm hiu su hn vi h v ti nghin cu. Cc cu hi c lin quan ti kin thc n, khng ni ra hoc quan im c nhn (thi , gi tr, nim tin, suy ngh, . . .).

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

12

Ngi nghin cu c th cung cp thm thi gian v chi ph cho phng vn v i li. Mt s ngi tr li c nhng kh khn trong cch din t bng cch vit. Chng ta mun cng b bo co c lin quan n cng b chung. Cc cuc phng vn thng mt nhiu thi gian, c th khong mt ngy cho mi cuc phng vn v km theo nhiu giy t, nhng ngi nghin cu c th thu thp nhiu bng cu hi c phng vn trong mt ngy. Phng php phng vn ch l phng vn nhanh, thch hp v ging nh cuc tho lun thng thng. Ngi tr li phng vn c quyn a ra bt k s bnh lun no m h thy thch hp, v nu ngi phng vn tm ra ch mi thch th th h c th a ra thm cc cu hi da trn quan im mi. Nhng nu nh ngi phng vn i lc th s tht bi v cn phi iu chnh li cuc ni chuyn lin quan ti ch ban u a ra. Phng vn l phng php c bit thch hp khi ngi nghin cu khng c c s l thuyt, l lun hay suy ngh xc thc v vn , tri li mong mun hc v bit v quan im mi m khng nhn thy trc c. Nu chn phng php ny, ngi tr li phng vn thng s a ra nhiu quan im mi hn. * Phng vn c nhn y l phng php trao i thng tin gia ngi tr li phng vn v ngi phng vn. Phng php ny c nhng thun li v khng thun li sau: Thun li: Ngi tr li cho cc thng tin tt hn so vi cc iu tra gi qua bu in Trao i thng tin gia 2 ngi nhanh hn D khai thc cc cu tr li cho cc cu hi chuyn su hn Ngi phng vn d iu khin, kim sot nu c vn To ng c v cm hng C th s dng mt s cch ghi chp d dng nh gi c tnh cch, hnh ng . . . ca ngi tr li phng vn C th s dng cc sn phm hay vt minh ha Thng lm th nghim trc cho cc phng php khc

Khng thun li: Mt thi gian hn so vi cc iu tra gi qua bu in Cn thit sp t ra cuc phng vn Thng thng cn phi t ra mt b cu hi trc C th sai s ngi tr li phng vn khi h mun lm hi lng hoc gy n tng, hoc mun tr li nhanh, sung s Phi phng vn nhiu ngi nhiu ni khc nhau Mt s cu hi c nhn, ring t c th lm bi ri cho ngi tr li Vic ghi chp v phn tch c th gy ra vn - nu ch quan * Phng vn nhm Lc u th hu ht nhng ngi nghin cu ngh rng, mt ngi th 3 lun hng ti s tr li v v vy nhng ngi khng cn n (ngi khng lin quan) nh cc thnh vin khc trong gia nh hay cc ng nghip s khng bao gi c php tham gia phng vn. Nhiu ngi cho rng, cc gi tr v thi ring ca cc thnh vin c sinh ra trong nhm x hi ca h v h s khng tn ti khi b tch ra khi nhm. V vy, phng vn nhm l vic tho lun trong nhm x hi hin ti nh nhm x hi, gia nh. Phng vn t hiu qu khi ngi nghin cu cn thu thp cc thng tin v i sng, cng vic v s vui chi gii tr, cng nh cc thng tin ph bin v s dng, nh gi v cc phng tin c lin quan ti cc kt qu hay sn phm. Phng vn khng cp ti s khc nhau, ch tranh chp v cc cu hi nhy cm, d b xc phm. Hn na, trong mt nhm ln th mt s cc thnh vin ni ht thi gian v nhng thnh vin khc b hn ch ni hn. Nu mc ch nghin cu l m t ng c thc s ca nhm th ngi nghin cu c th chn chp nhn v ghi nhn tnh khng cn xng ny trong cuc ni chuyn.
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

13

Nu mc ch thu thp cc quan im, thi v ch nu ra th nn hng theo cuc tho lun, ngn chn khi b lc , v ch tt c nhng ngi tham d ang lng nghe. * Phng vn nhm trung tm y l cuc phng vn nhm bnh thng, c s dng a ra nn tng, l l v s pht trin kt qu hay sn phm mi. Thng c t 5-10 ngi tham d tin phong c la chn trong s cc ngi hiu bit v kt qu hay sn phm hoc trong s cc khch hng quan trng trong tng lai c mi tho lun s trin vng ca kt qu hay sn phm tng lai hoc nhng kinh nghim v vic s dng kt qu hay sn phm hin ti. Tin trnh phng vn nhm trung tm c nh hng mnh m v mc ch m c th chun b trc ti liu, vt liu cho cng vic c thun li qua cuc ni chuyn v mc ch v cc cng vic chng trnh cn thc hin trong cuc hp, mu m ca cc kiu sn phm, v s m t kt qu hay sn phm qua tranh nh, vt, hay bt chc. Nhm trung tm, ging nh cu lc b hp mt thng ngy, c chng trnh lm vic, th k v ngi hng dn tho lun ng vin kch thch ngi tham d cho kin ca h. Cuc tho lun thng c ghi chp bng ghi bng cassette hoc video v ngi nghin cu s tm tt cc kin c gi tr sau . S tm tt sau c th c tho lun bi cc ngi tham d chnh c chn hoc nhm trung tm mi. * Sp xp, chun b cho cuc phng vn ngoi thc t - Cch b tr cuc phng vn Phng vn cng ging cc nghin cu khc, tt c s chun b l nhm mc ch to iu kin thun li cho nghin cu v iu kin ni phng vn c th nh hng n ngi tr li phng vn. gim ti a nh hng ny th ngi nghin cu nn chn mt ni quen thuc vi ngi tr li phng vn, th d nh phng vn ti nh, phng hp, qun cafe hoc ni yn tnh c th tr chuyn mt cch thoi mi, khng b quy ry v khng hp tp, vi v. Cch n mc, c x v hnh ng ca ngi phng vn cng c nh hng n ngi tr li phng vn. S tr li ca ngi phng vn c th c ghi chp bi ngi tr l, thu bng hoc video. - Ti liu, vt, hnh nh minh ha Khi cu hi gn vi kt qu hay sn phm a ra trong nghin cu, th vic tr li c th d dng v y hn nu kt qu hay sn phm sn c v hin ang c s dng ngoi thc t. Nu nh khng c sn phm chng minh th ngi nghin cu c th a ra sn phm khc hoc bt chc sn phm qua cc ti liu, vt, tranh nh,. . . minh ha. iu ny s gip cho ngi tr li hnh dung, xc nh r, chnh xc v d dng tr li cc cu hi c lin quan ti sn phm nghin cu. - Chng trnh lm vic Ngi phng vn thng bt u cuc phng vn bng cch trnh by t chc, mc ch nghin cu v lm th no s dng cc kt qu. Cc mu thng tin nh hu nh c th t nh hng n quan im ca ngi tr li phng vn. Thng cn thit phi gii thch mc no m s th hin ca ngi tr li c th c gi kn o. Cu hi u tin a ra l phi din t trong thut ng chung. Cu hi kt thc m v thng kch thch ngi tr li phng vn gii thch v m rng cu tr li ca h. trnh s tr li lch lc, ngi phng vn phi khng bao gi tit l kin ring ca mnh v cc ch tho lun. Th d, ngi nghin cu c th th hin s ng vi kin ca ngi tr li bng cch gt u, nhng nn cn thn v trnh th hin s ng vi ch mt vi kin. Khi ngi tr li phng vn trnh by vn mt cch k lng, h khng bit khi nim mi no lm cho ngi nghin cu quan tm. V vy, ngi phng vn phi dn dt ngi tr li ti vn . Nu ngt cu tr li lch lc ca ngi tr li th bt lch s, v vy phi i cho ngi tr li kt thc. Ngi nghin cu phi tm cch kch thch v gi tch cc ti ngi tr li phng vn hng vo mc tiu cu hi v gi , gy cm hng cho h. Th d, mt s cu hi gi : Anh c th k cho ti nghe v iu khng? Ti sao anh ngh iu xy ra? Ngi ta c suy ngh v cm nhn nh th no khi nghe v iu khng?

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

14

Mt kiu gi gy cm hng khc l khi ngi tr li phng vn ni iu g cng iu qu (ni phng i) m ngi nghin cu cn nghi ng, th trong tnh hung nh vy nn hi mt cch n gin: Anh mun ni v iu . . . phi khng?, anh thc s mun ni v iu . . . phi khng? v ni li iu bng cch khc hn lm r hn. 3.2.2 Phng php s dng bng cu hi - tr li bng vit Bng cu hi l mt lot cc cu hi c vit hay thit k bi ngi nghin cu gi cho ngi tr li phng vn tr li v gi li bng tr li cu hi qua th bu in cho ngi nghin cu. S dng bng cu hi l phng php ph bin thu thp cc thng tin t ngi tr li cc cu hi n gin. Cc thng tin tr li c gi bng th t gia ngi tr li phng vn xa vi ngi nghin cu. thu thp cc thng tin chnh xc qua phng php ny, cn nu ra cc cu hi v suy ngh chnh xc v vn mun nghin cu trc khi hon thnh thit k bng cu hi. Thng th ngi nghin cu c cc gi thuyt nh lng vi cc bin s. Bng cu hi l phng php thu thp thng tin c s dng tt nu: Vn c xc nh r (gi thuyt tt) v khng thay i trong sut qu trnh nghin cu. Tt c cc cu hi c cu tr li c on bit trc. Mt lot cc cu tr li c th c bit trc. Cc cu hi c lin quan hu ht ti cc s kin, s lng hoc vt. C nhiu cu hi m mt s ngi tr li phng vn thch tr li mt cch n danh hn. Ngi nghin cu thch phn tch cc con s.

Ch : khi s dng bng cu hi, ngi nghin cu thu thp c nhng cu tr li trong bng thit k m khng c nhng thng tin thm vo nh phng php phng vn. V vy vic thit k xy dng bng cu hi cn phi xc nh y tt c cc cu hi trc khi bt u gi v thu nhn thng tin. Khi thit k bng cu hi, phi tn trng quyn ca ngi tr li phng vn. V vy bt u ca bng cu hi, nn t li gii thiu v gii thch cch lm nh th no cho ngi tr li cu hi bit. Cng nn a ra thi gian gii hn nhn li bng cu hi, a ch km theo phong b c tr cc hoc tem. Khng nn yu cu ngi tr li k tn vo bng cu hi. Tuy nhin, c th cho k hiu trn bao th c th nhn ra c phi l ngi tr li phng vn hay khng. * Cch thit k cu hi: - t cu hi v cc s kin S kin l iu g khng b nh hng bi quan im hoc kin. Ngi nghin cu c th ni ti cc cu hi thc s trong phng vn hoc bng cu hi. Bo m khng ni kt hai ch trong mt cu hi, cc cu hi thng c thit k cc dng nh sau: Nm sinh: ____________ c thn c gia nh ly d qu ph Tnh trng hn nhn: Khi trnh by cc cu hi chn la theo thit k, phi bo m l tt c s la chn c th c bao gm. bo m an ton c th thm cc hp chn: khc ; hoc nhng ci g khc _____________ Cc cu hi phi hon ton khng c m h, kh hiu cho ngi tr li. V vy, nn s dng cu n gin, cc t s dng thng thng, d hiu. i khi c th lm r ngha hn bng cch nhn mnh cc t quan trng hoc a ra cc hnh nh hoc dng vit v hnh minh ha. Cc cu hi khng r c th lm cho ngi tr li lng tng, cm thy b b buc hay gng p tr li, nh vy s khng t c cc cu tr li ng, chnh xc (s liu s khng tin cy). Sau khi thit k xong bng cu hi, nn lm cuc th nghim trc khi c cuc iu tra chnh thc ngoi thc t. Tt nht nn a cho mt vi ngi no in vo bng cu hi v quan st ngi tr li vit ra hay phn ng ca ngi tr li nhanh hay chm, cc hnh ng, c ch trong khi tr li nh th no (th hin kh khn, suy ngh nh th no,. . .).
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

15

- t cu hi v kin v quan im Khi hi v quan im, cu hi nn c trnh by trong cc nguyn tc sau y: Cu hi, cch trnh by phi thu ht, l th v gy cho ngi tr li thoi mi, d chu. Cu hi, cch trnh by phi ngn gn, n gin, r rng, d hiu. Trnh cc mnh ph thuc. Cc t nh tt c, lun lun, khng ai v khng bao gi nn trnh s dng trong cu qu kh. Khi hnh thnh s trnh by v nhn vo kt qu, nn quan tm nh hng sai lch ca cu hi. Hu ht mi ngi thch tr li cu hi tch cc hn tiu cc (tr li iu hay, tt, sung s, . . . hn l iu xu, khng tt). c bit nu h bit hay c c suy ngh v cch th hin chnh ngi nghin cu mun ng h cch trnh by tr li ca h. V vy, tt nht l ngi phng vn nn chn la cch th hin, trnh by cu hi theo mt cch va phn nh th hin quan im tiu cc v tch cc cho ngi tr li cu hi (quan im tr li ngang bng nhau lc u, hay khng thin v). Cc mu cu hi cho ngi tr li phng vn trong phng php s dng bng cu hi gm: a/ Mu cu hi sp xp theo s chia . Cn gi l s chnh lch hay vi sai c ngha c s dng trong bng cu hi. Lm th no nh gi mu thit k in thoi? (Vui lng nh du x vo hp la chn trn mi dng) Nh Gy n tng Thun tin Nng p mt Khng thun tin (bt tin) Hin i
Table 4

C in

b/ Mu cu hi m Cu trc theo dng ny c mt s cc ng gch (hoc khng gian trng) cho ngi tr li vit cu tr li cu hi. Th d sau: 1. Nguyn nhn no bn ngh l quan trng v vic bng n dn s Vit Nam trong 5 nm ti?

Table 5

c/ Mu cu hi kn Cu trc dng cu hi ny a ra mt s la chn nh sau: Bn ng vi cc yu cu in thoi p sau y khng? Vui lng nh du x vo hp la chn di y. Ti hon ton khng ng Ti kh khng ng Ti hi khng ng Ti

hi ng Ti kh ng Ti hon ton ng Mt cu trc ging nh trn, nhng c s la chn khc na m khng tm thy trong hp la chn th chng ta c th thit k sau:
http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

16

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

17

4.

Vn no bn ngh l quan trng v quan cnh chnh tr nc c trong 5 nm ti? (vui lng nh du x vo 1 hp hoc hn nu chn)
Table 6

nhim

Kim sot dn s

Tn gio

S nhp c

Thu nhp ngi dn

Table 7

Khc (vui lng cho kin):

Table 8

c/ Cc mu cu hi c cu trc khc Mu nh du hp la chn

ng

Sai
Table 9

Khng chc

Mu ng thng chia

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

18

i sng ca nng dn ngy cng n nh hn Rt ng Hon ton khng ng

Table 10

Mu bng h thng chia mc Thc ung Thch Bnh thng Khng thch

Coca Cola

Pepsi Cola

Fanta

Sprite
Table 11

Mu bng Dng bng ny cha cc hng mc c cu trc c sp xp theo hng v ct trong bng.

Mc gio dc

continued on next page

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

19

Nhm tui 20-30

Cp II

Cp III

Sau cp III

30-40

40-50

50-60

continued on next page

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

20

Trn 60

Table 12

- Phng php ng vai tr Phng php ny i khi c s dng nghin cu cc ch tiu quan im v hnh vi. Ngi nghin cu trnh by cu chuyn di cc s kin bng cch v ra cc hnh tng, tranh nh h cu tnh hung x hi, sau tip tc hi ngi tr li phng vn tm ra cu tr li thch hp. Ngi tr li c hi sao cho h tng tng ra cu hi v chn la cc s kin trong tranh nh a ra. Ngi nghin cu thng a ra cu chuyn c cc s kin di hai hay nhiu cch khc nhau v c bn hnh thnh khi nim cho ngi tr li tr li y . iu cn thit l t cu chuyn trong bng cu hi lm sao gy kch thch cho ngi tr li. Ch : khng nn gi loi bng cu hi ny qua th bi v kh lng kch thch ngi tr li hon thnh vic tr li cu hi. 3.2.3 Phng php s dng nht k ghi chp Mt phng php thu thp s liu kh hp dn, c bit khi thc hin nghin cu theo chiu dc, l phng php s dng nht k ghi chp. Vic ghi chp c theo di trong nhiu ngy, nhiu tun hoc c th hng nm, nhiu nm. Ngi nghin cu pht s ghi nht k cho ngi tr li v thu li s nht k sau mt thi gian nghin cu no . Ngi tr li t ghi chp cc s liu ca cc s kin v cng vic hay hot ng ang xy ra, hoc h ang xem tivi, hoc xem qung co, mua bn iu g ,. . . Hin ti, tt c vic nh gi s liu t hot ng tivi v nghe i c p dng qua phng php ny v d dng qun l. Phng php ny tng i t tn tin v r, nhng c nhc im b gii hn ln v vic thu thp cc loi thng tin v thi , hnh vi, . . . Vn chnh ca vic s dng phng php ny l rt kh t c bt k xc nhn hay bng chng c lp c ghi chp trong nht k v ch c ngi tr li bit chnh xc hay l khng. Mt s ngi ghi nht k cho cc cu tr li m h ngh mun lm hi lng hoc do h s hoc tn trng ngi hoc t chc nghin cu. Trong khi , nhng ngi khc cho thng tin khng chnh xc, c bit khi h khng thch ngi hoc t chc nghin cu. Khi p dng phng php ny, ngi nghin cu nn lm ng c thc y ngi tr li h cung cp cc thng tin chnh xc hn. 3.2.4 Thu thp mu t cuc ni chuyn nhng ni cng cng y l mt phng php c bit nhm mc ch loi tr hon ton nh hng ca s hin din ca ngi nghin cu. Ngha l nghe lm cuc ni chuyn ring t nhng ni cng cng nh cng vin, ca hiu mua sm,. . . Mt s ngi nghin cu dng phng php ny thu thp cc kin chung ca cng ng lin quan ti vic xy dng cc ni cng cng mi. Phng php ny cng c s dng thu thp cc quan im v c, hng, vt phm,. . . bun bn trong ca hiu. im yu ca phng php ny l thng mt nhiu thi gian khi ngi ni khng cp ti vn ngi nghin cu quan tm v khng gii hn nghin cu bt k qun th xc nh no.

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

21

3.2.5 Thu thp mu phng vn qua tng thut Phng vn tng thut thng phc tp, thm ch khi cu tr li c ghi bng. i khi cn phi nghe mt vi ln v c gng hiu ngha tr li ni g, sau mi ghi chp ra ngoi. i khi mt s cu hi quan trng cn c gii thch r th c th lm li cuc phng vn. Lm sao cc kin, suy ngh ca ngi tr li phng vn c ghi chp mt cch cng trung thc cng tt, nhng thc s i khi s tr li l mt iu khc hn. Cc s kin c trnh by t ngi tr li nn nh c th xy ra nh: S sai lch ch thc ca ngi tr li phng vn: c th l h c l do thm tht cc s kin. Kh nng thc s ca ngi tr li phng vn k ton b s tht: h nm trong v tr tr li ch mt mt hay ton b?

3.3 Mt s bin php kch thch ngi tr li phng vn ng c thc y s tch cc ca ngi tr li phng vn l cch hiu qu nht hon thnh mc ch v rt quan trng trong nghin cu trc khi a ra cc cu hi nghin cu chnh thc. Ngi nghin cu c l cng nhn mnh s kin m cuc phng vn em li thng tin gi tr mnh t c m bt k ch khc khng c nh vy. Cch khc trong vic thc y ngi khc l lm sao gy ra cng t phin toi cng tt cho ngi tr li phng vn trong bng cu hi. V vy, bng cu hi v cc cu hi khng nn thit k qu di dng, lm cho ngi tr li s v cm thy khng tha mi tr li hay cc cu hi nn cn trnh by ngn gn, r . Mt s cch ci tin mc tr li cu hi qua nghin cu s dng bng cu hi c tm tt nh sau:

Cch thc hin Thng bo trc qua th Thng bo trc qua in thoi Kch thch bng tin, qu Bao th gi c dn tem sn Ring t c nhn Bng cu hi di Bng cu hi mu S gia hn Dng cu hi Tip din tip theo

nh hng mc tr li Tng nghin cu khch hng (ngi tiu dng). Tng mc tr li Tng mc tr li Tng mc tr li nh hng thay i nh hng t trn mc tr li Khng nh hng mc tr li Khng nh hng mc tr li Dng cu hi kt thc kn (Closed-ended) c mc tr li cao hn dng cu hi m (open-ended) Th t v in thoi sau lm tng mc tr li
Table 13

Ch : nu mt s ngi tr li phng vn khng gi li bng tr li cu hi, ngi nghin cu khng nn t ng thay th cc cu hi a ra trong bng cu hi bng cc cu hi khc. Nu lm nh vy s d dng lm lch kt qu, bi v ngi khng gi li bng tr li c th c nhng suy ngh khc vi ngi gi bng tr li cu hi. Patrick W. Jordan a ra th d mt v s kin xem xt nh sau: Th d, nh sn xut software mun nghin cu khch hng ca h v mc mong mun s dng sn phm ca mnh. Mt s ngi gp tr ngi tr li (khng gi li bng tr li hay vng mt) v mt s ngi cho kin mnh

http://cnx.org/content/m30095/1.1/

Connexions module: m30095

22

v vic ny (gi bng cu hi li), do kt qu s liu c th b sai lch. iu ny cho thy, khch hng chia lm hai phe phe ngi thch s dng software v phe ngi khng thch software. chnh li s sai lch do nhng ngi vng mt tr li cu hi. Thc hin cc bc sau y : 1. u tin, ngi nghin cu tch ring cc cu tr li gi li m khng c bt k yu cu tr li no (nhm A, c t l 50% tr li trong th d ny), v cc cu tr li gi li sau khi c yu cu tr li (nhm B, tr li 30%). Nhm khng gi li bng tr li (nhm C chim 20%). 2. Sau , ngi nghin cu xem xt nhm B c khc vi nhm A hay khng tng ng vi cc bin, bng php th thng k t-test. 3. Nu c s khc bit gia nhm A v B. Chng ta tha nhn nhm khng tr li, nhm C s c s khc bit vi nhm A v nhm B. T cc cu tr li c a ra nhm B s c tnh bao gm cho nhng ngi khng tr li nhm C hay gia tng t trng ca nhm B bng vi tng s ca nhm B v C cng li l 50% trong th d ny. 4. Nu nhm A v B c xem l khng khc bit nhau, chng ta c th mong mun rng s vng mt ca nhm C s khng nh hng ln n kt qu, v v vy khng cn thit iu chnh li. Nhm A v B c kt hp nhau, tng kt qu c tha nhn l ng cho ton qun th.

http://cnx.org/content/m30095/1.1/