H I QU NG H I hi rm r hay khi m quang ha Thi gian gn y, bui ti nhiu th trn, th x khu vc min Bc, c bit l thnh ph H Ni xut hin

in tnh trng sng khi m mt, gy kh th cho con ngi, nht l ngi gi v tr em. C khng t ngi vi vng quy kt tnh trng ny l hu qu ca hot ng t rm r ca nng dn khu vc ngoi thnh gy ra. Song, vi gc nhn ca mt nh khoa hc, PGS.TS Nguyn nh He, trng Ban Phn bin x Hi, Hi Bo v Thin nhin v Mi trng Vit nam (V CNE) khng nh y l hin tng sng khi quang ha v khng nn ti cho nng dn. PGS.TS Nguyn nh He cnh bo: Cn phn bit r hin tng sng khi quang ha v hin tng khi m do t rm r ngoi thnh. Nhng s c sng khi quang ha vo cc thng 6 nm nay v nm ngoi 2009 ti ni H Ni l do nhim kh trng thi gian nghch nhit. Theo ng ngha: sng khi quang ho (smog) l s kt hp t sng m (fog) v t khi (smok). Bn cht ca n l hiu qu ca hiu ng nghch nhit trong hon cnh lp khng kh st mt t b nhim. Nu theo quy lut chung, nhit lp kh quyn st mt t nng hn trn tng cao khin cho hin tng i lu xy ra, gip cho vic lm long cc cht gy nhim kh pht sinh st mt t (y l hin tng thun nhit). Nhng khng phi lc no cng nh vy v s c 2 trng hp s xy khi lp khng kh bn trn cao li nng hn lp khng kh st mt t khin cho hin tng i lu lm sch khng kh khng th xy ra c. hi c lp khng kh mt ln vo vng kh nng: lung kh mt nng hn s i l l (st mt t) y kh nng ln cao. Lc , hin tng i lu khng xy ra c, lm cho lp khng kh st mt t b ng, ngng tr, cc cht nhim nh SOx, COx, NOx, (ch yu do pht x kh ng c xe c gii v kh bc ln t cng rnh) c tch lu li. Chng kt hp vi hi nc trong khng kh, to ra hin tng sng khi quang ho hay cn c gi l sng m axit. Sng khi thng rt c v khi c sng khi th khng c gi. y l trng hp nghch nhit xy ra ti H Ni ti ngy 10/6/2009 (c th gi l nghch nhit mt).Nhng khi lp khng kh nng lc a trn v tng cao ca lp kh quyn, gp lp kh st mt t vn nngnng trn nng cng vn xy ra hin tng nghch nhit, nhng phi tm gi l nghch nhit Nng - Nh hin tng mi xy ra ti 16/6/2010 ti ni thnh H Ni. hi con ngi b loi sng m c hi ny tn cng vo ng h hp gy au rt phi, gim kh nng hp th xy, gy au u, hn m v c th t vong. Sng khi vo mt cn lm au rt, gim th lc. Cy ci b sng khi lm kh ho l v c th cht ging nh b ma axit.Cng c n ni r l sng khi quang ho kt hp tc ng ca nhit cc oan thng gy nguy him nht cho ngi cao tui, ph n c thai, tr em v ngi b tim mch.Mt v d in hnh l: Sng khi quang ho xut hin London t ngy 5 n 10 /12/1952 cp i sinh mng ca 12.000 ngi. Sau 3 nm (9/1955) ti Lusanca (M) cng ti din kch bn ny, l m cho 400 ngi (ch yu l cc c gi) b cht. Tr li hin tng sng khi H Ni: c th coi l sng m axit. Nu km theo ma nh do qu m (nghch nhit mt) c th o c pH ca nc ma p ng tiu chun ma axit (pH 5.50). Sng khi quang ha ch xy ra khi tri lng gi. Ngc li khi t rm r ngoi thnh l loi khi nng, cha nhiu ht vn than do t khng trit . Nu khng c gi ln th kh m lan xa vo n ni H Ni v cng khng th bao ph phn ln din tch ni , cha ni l khi t rm r khng to ra ma axit. V th, khng nn: c thy sng khi trong ph l quy kt cho nng dn ngoi thnh t rm r c.. Sau y chng ta s tm hiu su hn v sng m quang ha v s hnh thnh sng m quang ha. Sng m thng thng. Sng m l hin tng hi nc ngng t thnh cc ht nh li ti trong lp khng kh st mt t, lm gim tm nhn ngang xung di 1 km. N ging nh my thp nhng khc ch sng m tip xc trc tip vi b mt t, cn my thp khng tip sc vi b mt t m cch mt t mt khong cch c gi l cao chn my. Chnh v th ngi ta xp sng m vo h my thp. 2. nh ngha sng m quang ha. T lu, trong cc nghin cu v mi trng, cc nh khoa hc th gii miu t mt hin tng nhim khng kh c bit, di tn gi smog - sng khi (ghp hai t ting Anh fog - sng m v smoke - khi). Theo , smog c nh ngha l "lp m quang ha gy ra bi s tng tc gia bc x cc tm ca mt tri v bu kh quyn b nhim bi cc hydrocarbon v xt nitrogen thot ra t kh thi ng c. Sng m quang ha l mt dng nhim khng kh sinh ra khi nh sng mt tri tc dng ln kh thi ng c xe my, kh thi cng nghip hnh thnh nn nhng vt cht nh ozone, aldehit v peroxyacetylnitrate(P N). Sng m quang ha xy ra tng i lu ca kh quyn ni tp trung phn ln cc cht kh gy nhim : NOx, cc hp cht VOCs (Volatile Organic Compounds) 3. C ch hnh thnh sng m quang ha. Da vo cc nghin cu,ngi ta c th kt lun rng sng m quang ha c tng hp t NO, NO2, HNO3, CO, cc nitrat hu c(P N), O3 v cc cht oxy ha quang ha. V th c ch hnh thnh nn sng m quang ha cng l c ch hnh thnh nn cc hp cht trn, ng thi l cc iu kin khin cc hp cht ny c th tn ti trong kh quyn. Trong iu kin thch hp, cc hp cht tham gia vo s hnh thnh sng m quang ha c th to thnh cc ht nhn hnh thnh nn aerosols. 3 S quang phn ca NO2 khi u cho s hnh thnh sng m quang ha. NO, dng chim u th (v lng) ca NOx, phn ng vi O2 to thnh NO2. Lng nh NO2 ny gy ra cc phn ng tip theo thng qua s phn hy ca n, hnh thnh chu trnh quang phn NO2. NO2 + hv NO + O y hv k hiu cho mt photon nng lng b hp th bi nito oxit, gy ra s phn hy NO2 thnh NO v O. Nguyn t oxy c gii phng phn ng vi phn t O2 to ra ozon O + O2 + M O3 + M M l mt phn t th ba (thng thng l O2 hay N2 v chng c nhiu trong khng kh) hp th nng lng tha t phn ng ngn chn phn ng phn hy O3 thnh O v O2. Ozon sinh ra phn ng vi phn t NO ti sn sinh ra NO2 v phn t O2. NO(g) + O3(g) NO2(g) + O2(g) hi t l gia NO2 v NO ln hn 3 th phn ng hnh thnh ozon l phn ng ch o. Nu t l ny nh hn 3 th phn ng phn hy ozon gi vai tr ch o v gi cho nng ozon di mc nguy hi. Phn ng ca hidrocacbon vi NO v O2 sn sinh ra NO2 cng xy ra di nh sng mt tri, lm tng t l gia NO2 v NO. NO2, O2 v hydrocarbon phn ng vi nhau di k nh sng mt tri sn sinh ra peroxyacetylnitrate (CH3CO -

OO-NO2) NO2(g) + O2(g) + hydrocarbons CH3CO -OO-NO2(g) Nhng vic thi ra mt lng ln NOx, CO, cc hp cht carbonyl v cc hydrocarbon bi cc ngun nhn to ph v chu trnh quang phn, ci m khng lm cho nng ca NO2 v O3 trong khng kh tng ln nu nh khng b ph v. CO v hydrocarbons, thng qua phn ng ca chng vi cc gc hydroxyl thm vo l s quang phn ca cc hp cht carbonyl, ph hy chu trnh quang phn thng thng thng qua vic hnh thnh cc gc peroxyl. Cc gc peroxyl ny 4 ngn chn phn ng gia O3 v NO, v vy lm kt thc chu trnh v lm tch t O3 trong khng kh. a. Phn ng to ra cc gc hydroxyl: Cc gc hydroxyl xut hin trong khng kh do s xut hin ca nc bi cc phn ng sau: O3 + hv O(1D) + O2 ( < 315nm) O(1D) + H2O 2OHO(1D) c gi l nguyn t oxy. S hnh thnh OH nh du s bt u ca chui phn ng phc tp trong kh quyn. b.Phn ng ca OH vi carbon monoxide(CO): OH phn ng vi CO to thnh CO2 v H (gc hydro t do linh ng). Gc hydro t do ny nhanh chng phn ng vi O2 trong khng kh to ra HO2 ( gc hydroxyl ) CO + OH- CO2 + HH- + O2 + M HO2- + M ( M l phn t th ba thu nhn nng lng tha ) HO2 sau phn ng vi NO sinh ra OH v NO2 HO2- + NO NO2 + OHNO2 c sinh ra trn hp th nng lng t mt tri v li quang phn sinh ra NO v O v k tip l O3. V vy OH v CO tip tc ti thit li NO2 thng qua vic sn sinh ra O3 v do tch t O3 trong khng kh. 5 S hnh thnh O3 khng th din ra mi khi c hai chu trnh quang phn b ph v v khng b ph v u chu s chi phi bi cc yu t lun thay i nh bng my, v tr ca mt tri trong ngy v thi gian ( ngy ,m ). c.Phn ng ca OH - vi cc hp cht carbonyl: Trong cc hp cht carbonyl nh anehit v xeton, OH phn ng vi chng, tch nguyn t hidro ra khi nhm carbonyl, to thnh nc: RCHO + OH- RC(O)- + H2O RC(O)R + OH- RO(O)CH( )R + H2O R l R vi mt H b tch ra. Gc aldocarboxyl R(CO)- hay gc ketocarbonyl RO(O)CH(-)R c hnh thnh rt linh ng v to thnh gc acyl. Gc acyl ny, c sinh ra mt cch nhanh chng, phn ng vi O2 trong khng kh to thnh gc peroxyl RC(O)O2 hay RC(O)CH(O2 )R. Cc gc peroxyl ny phn ng vi NO ti sn sinh ra NO2 khng phi thng qua phn ng vi O3 m bi aldocarbonylperoxyl RC(O)O2 v ketocarbonylperoxyl RC(O)CH(O2 )R. RC(O) - + O2 NO2 + RC(O)O2 RC(O)O2 + NO NO2 + RC(O)ORC(O)CH(-)R + O2 RC(O)CH(O2)R RC(O)CH(O2)R + NO NO2 + RC(O)CH(O)R iu ny dn n vic tch t O3 nhiu hn trong khng kh. Hn na, RC(O)Ohay RC(O)CH(O )R c to ra l nhng gc t do v phn ng vi phn t O2 to ra gc alkylperoxyl RO2 hay RC(O)O2 v CO2. RC(O)O - + O2 RO2 + CO2 RC(O)CH(O)R + O2 RC(O)O2 +RC(O)H Gc RO2 hay RC(O)O2 ny li ti hnh thnh NO2 thng qua phn ng vi NO, NO li hnh thnh nn gc alkyloxy, gc alkyloxy ny n lt mnh li phn ng vi O2 lm tng cc aldehyde v HO2 6 RO2 + NO NO2 + RO R(O)O2 + NO NO2 +RC(O)Oiu ny li khi u mt chui phn ng m s xy ra cho ti khi hnh thnh mt sn phm trung gian l HCHO. HCHO li phn ng vi OH , sinh ra HC(O) v H2O. HC(O) phn ng tip vi O2 cho ra HO2 HCHO + OH- HC(O)- + H2O HCO- + O2 CO + HO2iu ny li dn n s tch t ozon trong kh quyn nhiu hn v ti hnh thnh OH . Nu OH khng th lp li chu trnh vi mt alhit khc th n s i n cui chu trnh bng vic sn sinh ra axit nitric HNO3. Gc aldocarbonylperoxyl cng c th tham gia phn ng cui cng vi NO2 to thnh nitrate. OH- + NO2 NHO3 RC(O)O2- + NO2 RC(O)O2NO2 Nu R phn ng trn l mt gc metyl, sn phm cui s l peroxyacetylnitrate, mt hp cht c hn. d.Phn ng ca OH vi cc hydrocarbon: Gc hydroxyl t do s nhn mt nguyn t hidro khi n phn ng vi alkane hnh thnh H2O v mt gc t do mi l gc alkyl, gc alkyl ny phn ng vi phn t O2 hnh thnh gc alkyloperoxy. RH + OH- R- + H2O R- + O2 RO2Sau , RO2- phn ng vi gc peroxyl v ph hy chu trnh quang phn thng thng. e. S quang phn ca cc hp cht carbonyl: Cc hp cht carbonyl t chng c th hp th nng lung t nh sng mt tri thng qua phn ng quang phn. 7 RCHO + hv R- + HC(O)RC(O)R + hv R- + RCOCc gc sinh ra tham gia cc phn ng nh trn trnh by gy ra s tch t ozon trong khng kh. S tm tt cc phn ng xy ra trong sng m quang ha: Step1: O3 + hv + H2O 2OH- + O2 Step2: 2OH- + 2R-H + 2O2 RO2- + 2H2O Step3: 2RO2- + 2NO 2NO2 + 2ROStep4: 2NO2 + hv 2NO + 2O Step5: 2O2 + 2O 2O3. 8 II. 1.Cc cht gy ra sng m quang ha. Phi c ngun to ra cc nit oxit(NOx) v cc hp cht hu c d bay hi(VOCs). (Vic nh ngha VOCs (Volatile Organic Compounds) l g c bn ci rt nhiu v cng c nhiu nh ngha khc nhau. VOC c tm gi l "nhng cht ha hc phn ng c vi nit oxit trong kh quyn, di tc dng ca tia cc tm (ca nh nng) to thnh sng m. Trong sng m c cha ozon (O3), alehyt, peoxyt axetyl nitrat v mt lng nh cc cht oxy ha. Phn ng quang ha hc di tc dng ca nit oxit phn hy dung mi hu c to ra nhng tc nhn oxy ha: VOC + nh sng + NO2 + O2 O3 + NO + CO2 + H2) Nng cao ca hai cht ny trong khng kh c lin quan n qu trnh cng nghip ha v qu trnh vn chuyn. Qu trnh cng nghip ha v qu trnh vn chun to ra nhng cht nhim ny thng qua vic t nhin liu ha thch. 2.Thi gian trong ngy. Thi gian trong ngy l mt yu t rt quan trng v lng sng m quang ha xut hin: Vo lc sng sm, giao thng lm tng lng thi ca cc oxit nit v VOCs khi chng ta li xe i lm. Vo khong gia bui sng, lng xe c lu thng gim, cc oxit nit v VOCs bt u phn ng v hnh thnh NO2, lm tng nng ca n. hi m nh sng mt tri tr nn gt hn vo lc tra,NO2 b ph v v sn phm ph ca n c sinh ra v lm tng nng O3 trong khng kh. Cng lc , mt s phn t NO2 c sinh ra c th phn ng vi cc hp cht hu c d bay hi sinh ra cc ha cht c hi nh P N(Peroxyacyl nitrate). hi mt tri ln, vic sn si nh ra O3 tm thi ngng li. Lng O3 m cn tn ti trong khng kh c tiu th bi mt vi phn ng khc nhau. 3.Mt vi yu t kh tng 9 Nhng yu t ny bao gm: Ma c th lm gim bt sng m quang ha v cc cht nhim c ra tri khi khng kh

cng vi nc ma. Gi c th thi sng m quang ha i v thay th n bng khng kh trong lnh. Tuy nhin, lng cht nhim b thi i c th gy nhim nhng khu vc xa hn. Hin tng o nhit c th lm tng s nghim trng ca sng m quang ha. Thng thng th trong ngy, khng kh gn b mt b t nng v bc ln cao mang theo cc cht nhim ln cao cao hn. Tuy nhin, nu s o nhit pht trin th cc cht nhim c th b gi li gn b mt ca tri t. Cc qu trnh o nhit gy ra s suy gim s trn ln khng kh v v vy lm gim phn tn cht nhim theo chiu thng ng. Cc qu trnh o nhit c th ko di t vi ngy n vi tun. Hiu ng o nhit (heat island effect) (Hin tng o nhit: L hin tng m lp khng kh st mt t lnh,khi mt tri chiu vo th lp lnh cha pht tn kp nn lp trn nng hn. T lu con ngi bit th ho nh hng ti nhit trung bnh. Nhit ti cc khu vc trung tm ca thnh ph ln thng cao hn t nht l vi so vi min qu xung quanh. S m ho ny c gi l ''hiu ng o nhit'' v cng mnh nhng thnh ph cng ln. V d, thnh ph Melbourne ustralia c ba triu ngi v thnh thong khng kh ti y m hn 7 C so vi vng min qu xung quanh. Cng ca hiu ng o nhit thay i trong ngy hoc hng n gy. Cc nguyn nhn hiu ng o nhit: _ C nhiu my mc hn trong thnh ph: Lng nhit to ra ti cc thnh ph rt cao. Chng c ngun gc t my iu ho nhit , t nhin liu, h thng si m v xe c. Tt c u c thi ra cc khu ph. Tc ng ca nhng loi my mc ny cng vi vic si m cc to nh c tc ng ln hn nhiu ti nhit vo ma ng. Nhit to ra t to nh c th chim ti 10% hiu ng o nhit. 10 _Cc b mt ti: Thng c cc b mt ti, ch yu l nha ng trn mi nh, mt ng v bi xe, hp th nhiu nh sng mt tri hn ch khng phi bc xchngtrlikhnggian. Hiu ng hm ni: Cc to nh i mt vi nhau v bc x theo chiu ngang. Do vy, nu ng trn ph, chng ta s hp th nhit t cc to nh . Hiu ng ny l ln nht vo ban m. t nhit ngm hn: hi nc c ht khi t v bc hi khi l cy, nhiu nng lng c hp th di dng nhit bc hi ngm. Ti cc thnh ph, c t nhit ngm c hp th do c t cy ci, c bit l ti khu vc trung tm. C t gi hn: Thng th trong cc thnh ph c t gi hn do cc to nh chn gi. To nh lm cho nhit do thnh ph to ra khng b cun i.) 4. a hnh: a hnh cng l mt yu t quan trng khc nh hng n mc nghim trng ca hin tng sng m quang ha. Cc khu vc dn c tp trung trong cc thung lng th f b nh hng bi sng m quang ha hn v nhng i ni bao quanh h. III. 1. Con ngi Sng m quang ha c c trng bi hm lng O3 cao trong khng kh. Nng ozon thp tng khng kh gn mt t c th lm cay mt, mi v c hng. hi sng m tng ln, n c th gy ra nhiu vn v sc khe nghim trng hn nh: Hen xuyn, vim ph qun, ho v tc ngc Lm tng s nhy cm i vi cc ly nhim v ng h hp Lm gim chc nng ca phi. xy l cht kh duy tr s sng (nu trong kh th c t hn 15% xy th c th c th cht ngt), nhng zn li l kh c hi. zn gy ph phi nng, lm co tht v t lit ng h hp khin ngi bnh khng c phn ng khi c cc d vt lt vo. V vy, khi tip xc lu di vi zn s c nguy c b tch t cc d vt trong ph qun v phi, l iu kin c kh nng dn n ung th. 11 Vic tip xc vi sng m quang ha trong thi gian di thm ch c th gy tn thng cc m phi, gy ra s sm lo ha phi, v gp phn gy ra bnh phi mn tnh. Tr em, thanh nin v ngi ln m c chc nng phi yu c xem nh nhng ngi c nguy c cao. Cc Peroxyacetylnitrate v cc cht oxi ha khc cng vi ozone l nhng cht kch thch mt mnh nht. Sng m l vn ca nhiu thnh ph v cc nc, n gy hi n sc khe ca con ngi. hong cch tng O3 trn mt t, SO2, NO2, CO rt c hi cho ngi gi, tr em, v nhng ngi c vn v tim mch v phi nh kh thng,vim ph qun,hen suyn.N c th gy kh th,gim kh nng lm vic ca phi v l nguyn nhn gy th ngn,v cng au n khi nut,th kh kh v khi ho.N cn lm cho mi v mt sng ty ln, lm kh mng nhy bo v ca mi v c hng v cn tr kh nng u tranh chng s nhim trng ca c th,d b mc bnh hn.S ngi nhp vin v cht v bnh ng h hp tng trong sut giai an tng ozone qu cao. Sng m hnh thnh trong iu kin kh hu nhng nc hay thnh ph c nn cng nghip pht trin - tc khng kh b nhim nng.Tuy nhin,ti t hn trong thi tit m v c nh nng khi m dng khng kh bn trn m cn tr s lu thng thng ng. N c bit ph bin nhng vng trng c bao quanh bi nhng i ni. N thng tn ti trong nhng khong thi gian di nhng thnh ph c dn c tp trung cao hay khu vc th nh cc thnh phn London, New York, Los ngeles, Mexico, Houston, Toronto, thens, Beijing, Hong ong, Randstad hay vng Rurh v n c th t n mc nguy him. (Trong lch s c nhng vic xy ra t ngt git cht hng ngn ngi trong mt th : _ London: vo khang th k 19 c xem l thi k mnh lit ca sng m v vi tn gi l: sp u. nh im l vo nm 1952,sng m lm ti sm c con ng ca London v git cht khang 4000 ngi trong thi gian ngn l 4 ngy (v hn 8000 ngi 12 cht na cng chu nh hng ca n trong nhng tun,thng tip theo). _ Tehran:Vo thng 12 nm 2005,cc trng hc v cc vn phng cng cng phi ng ca Tehran, Iran v 1600 ngi nhp vin do sng m xm nhp vo b lc khi ca xe hi. _ US : 30-31 thng 10 nm 1948, Donora, P :20 ngi cht, 600 ngi phi nhp vin, hng ngn ngi chu nh hng. _ Thng 10 nm 1953 ti New York sng m git khong t 170 n 260 ngi. _ Thng 19 nm 1954 Los ngeles:lng sng dy lm ng ca cc trng hc,cc hat ng cng nghip b ngng li trong c thng. _ Cng ti New York,nm 1963 co 200 ngi cht v nm 1966 l 169 ngi cht v nh hng ca sng m. _ Thnh ph Bc inh Chm trong sng m,nhiu chuyn bay b hy,ng ca cc tuyn quc l chnh ni vi th ,nhiu ngi dn chn cc phng tin cng cng thay v t li xe,cc c quan kh tng khuyn co ngi gi v tr em nn trong nh trnh bnh v ng h hp.) 2. h c v t v c c oi v t cht Cc cy trng cng nh nhng lai thc vt nhy cm khc th b gy hi nhiu hn l sc khe ca con ngui nng ozon thp. Mt vi lai cy nh thuc l, rau bina, c chua v u m (pinto beans) l nhng lai nhy cm vi ozon. Nhng l cy trong khu vc c sng m quang ha xut hin nhng m mu nu trn b mt l sau chuyn sang mu vng. Lp ozon tng mt t c th hy hai l cy, lm gim s pht trin,

kh nng sinh sn v qu trnh sinh sn. N c th gy ra s mt kh nng t v trc cc lai cn trng cng nh bnh tt v thm ch cn gy cht cy. i vi cc loi vt liu: ozon d dng phn ng vi nhng loi vt liu hu c, lm tng s hy hoi cao su, t si, nilon, sn v thc nhum. IV. 13 Nhng bin php phng chng sng m quang ho, cng chnh l cc bin php lm gim nhim khng kh - l cc bin php nhm gim lng thi ra cc kh hydrocarbon v xt nitrogen thot ra t kh thi ng c hay cc qu trnh sn xut cng nghip: Gim cc kh thi t cc ng c : y vn l mt vn m c th gii ang quan tm. Cc nh khoa hc vn khng ngng nghin cu, v c rt nhiu gii php c a ra. (Thit b chuyn i-xc tc (catalytic converters) Thit b chuyn i-xc tc trong cc ng b xe l mt cch gim lng CO v NO sinh ra Cht xc tc c s fng l Platin hoc hp cht ca Platin v Rodi (rhodium) Platin xc tc cho phn ng ca nhng hidrocacbon cha chy ht( v f nh pentan) v ozy sinh ra CO2 v hi nc: C5H12 (pentane) + 8O2 (platinum catalyst) 5CO2 + 6H2O Ri xc tc cho phn ng gia CO v NO hnh thnh nn CO2 v N2: 2CO + 2NO rhodium catalyst 2CO2 + N2 Qu trnh hnh thnh N2 t NO phi xy ra nhanh hn so vi qu trnh oxi ha CO thnh CO2 , nu khng th ton b CO s b oxi ha thnh CO2 trc khi n c th c s dng lm gim hm lng NO ng c xe ch c th s dng b chuyn ha -xc tc nu chng s dng xng khng pha ch v ch trong xng lm cho cc cht xc tc mt hat tnh.) Gim cc kh thi t cc nh my: Cc nh my phi c cc h thng x l kh thi t tiu chun, cc ng khi phi cao. Phi tm kim v khuyn khch vic s dng cc ngun nng lng sch. i vi cc quc gia v cc t chc quc t: cn c cc lut nh, cc hip c qui nh c th v vn ny. (Theo tiu chun chu u th gii hn nng ozon nh hng ti sc khe con ngi l 110 mg/m3/8 gi, mc nh hng xu ti thc vt l 65 mg/m3/24 gi. 14 Gim nhim mi trng do ozon sinh ra lin quan cht ch vi vic gim VOC. n ngi ta c gim 70 - 80% lng VOCs pht tn so vi nm 1999. Cc t chc v chnh ph quan tm ti vic hn ch s dng dung mi trong sn xut sn v cc ngnh khc c thi ra VOCs. Cc Bo v Mi trng ca M (EP ) quy nh hm lng VOCs trong sn phi nh hn 340g/l.) I SO SNG Q NG H gim bt s hnh thnh sng m quang ha th cn thit phi kim sot cc ngun thi nhng cht nhim s cp nh: NO v VOCs trong khng kh. l mt vn phc tp v khng th gii quyt mt cch d dng. N i hi phi c s hp tc gia chnh ph, cc khu cng nghip v cc c nhn. Mt vi gii php thay th cho vic kim sot cc ngun thi cng nghip v giao thng ( cc ngun thi chnh gy ra cc cht nhim s cp ) nh bo qun, s dng cc loi nhin liu thay th, v pht trn cc cng ngh mi. Mt vi bin php kim sot VOCs v NOx : 1. im sot VOCs Mt vi cng ngh mi c pht trin v nhu loi thit b khc nhau c s dng, mi loi ty thuc vo cc yu t khc nhau i vi vic km sat cc ngun thi ra VOCs a. Nng VOCs cao ( >500 ppm): 3 phng php thng s dng ph bin vi hm lng VOCs cao l: phng php ngng t hi ng lnh ( refrigerated vapour condensation), hp th hi bng dung mi ha tan (solvent vapour absorption), v pp flaring. Vic chn phng php no ty thuc vo nng thi cho php v gi thnh. Phng php ngng t hi ng lnh c ngha l s ngng t xy ra nhit xp x m 80oC. PP hp th hi bng dung mi ha tanc ng dng ph bin nhng ni m VOCs ( c cha kh ) c lm cho ni bong bng thng qua mt dung mi hu c c kh nng tip nhn VOCs doi dng dng kh. Cc cht VOCs sau c gii thot khi dung mi bng cch nung nng v partial vacuum. Sau chng c th c ngng t mt 15 nhit cao hn rt nhu so vi nhit trong phng php ng lnh vi s vng mt ca mt lng ln cc kh tr. PP flaring( pp t ) c th c s dng x l lu lng v nng cao ca cc cht hu c d bay hi v thng i km vi cc bin php thu hi khc. Vic t cc hp cht hu c d bay hi khng ch lm mt i cc cht hu c d bay hi m to ra mt ngun thi NOx. V vy phung php ny khng c chp nhn nh l mt pp duy nht lai b VOCs vi nng cao. (ngha l n lun phi i km vi cc phng php thu hi cng nh x l Nox c sinh ra) b. Nng VOCs va phi (100-500 ppm) i vi nng VOCs va phi ca ngun thi, th phng php hp th carbon ti sinh hay t chy han tan c s dng. nhit trong khang t 750-1000oC cc hp cht hu c d bay hi b phn hy n 99%. Mt thit b trao i nhit c s dng lm nng lung kh bng ng hi trc khi em t tit kim nhin liu. Nhng l t s dng thm xc tc c th tit kim c nhin liu dng cho vic phn hy VOCs trn b mt xc tc 430oC. S ht bm cacbon ti sinh xy ra khi lung kh i qua mt lp m cacbon c hot ha. Cc hp cht hu c d bay hi uc hp th vo carbon. Nc v VOCs c thu hi thng qua qu trnh ngng t. Phng php ny c th t hiu sut 99% i vi nng VOCs t 10 n vi trm ppm. c.Nng VOCs thp ( <100 ppm) Cc dng khng kh c cha hm lng VOCs thp c cho i qua mt hp nh c cha carbon hot ha ( 1 hp ch xi mt ln ). Carbon hot ha s c kh nng lu tr 6.6 kg VOCs trn mt kg carbon nng 100 ppm v 0.33 kg VOCs trn 1 kg carbon nng 5 ppm. nng cao hn, th s kt hp gia vic hp th v thiu t carbon l cn thit. Cc tm lc sinh hc: H thng lc sinh hc s dng vi khun l m gim hm lng VOCs. Ni mt cch n gin, h thng lc sinh hc hot ng bng cch ht khng kh nhim, lm m dng khng kh v sau nh hng dng khng kh i qua mt ming m lc c cha mt lng ln nhiu lai vi khun khc nhau. Cc vi khun s dng 16 VOCs nh mt ngun thc n v bin i chng thnh hi nc v CO2. V h thng da trn s bin dng sinh hc nn khng cn phi s dng nhin liu, v h thng thc s l t hat ng. H thng lc sinh hc i hi phi kim tra cht t v v cc vi khun c kh nng sinh sn mt cch t nhin nn vic duy tr h thng sinh hc khng i hi nhiu cng sc. Hn na, v lp m lc c cha nhiu loi vi khun khc nhau, nn nu thnh phn hn hp cht hu c d bay hi c thay i th h thng vn c th thch nghi hon tan trong vng 3-4 tun v nhng vi khun thch nghi nht s pht trin tri hn trong lp m lc. Hiu sut ca h thng x l l 72%. Lc sinh hc TRG: lc sinh hc kh cht nhim bng cch cho dng khng kh i qua mt mi trng xp, m c cha rt nhiu vi sinh vt. Cht nhim c chun t pha kh sang pha lng v sau b phn hy sinh hc. Phn trn c s dng ph bin nh l mt mi trong nui dng cc vi sinh vt bn cnh cc mi

trnng nhn to khc. Cc vi sinh vt cn li sau qu trnh chun b phn trn hnh thnh nn cc chng vi sinh vt u th mi trung nui cy nhanh chng tr nn hiu qu trong vic kh cc cht nhim. Cc tm lc sinh hc l mt cng ngh vt tri dng cho x l ngun thi khng kh ti POTWs (publicly owned treatment works), nu nh H2S c loi b. Mt nghin cu gn y c thc hin bi trng i hc Nam Cali xc nh rng mt h thng lc sinh hc 2 giai an s x l c ngun VOCs c cha H2S. Giai on th nht gi vai tr l mt mi trng tr, kh ro v chng acid, hot ng pH thp kh H2S. Giai on th hai s s dng phn trn pH =7 kh cc cht hu c cn li. Giai on th nht s l mt h thng kn vi mi trng c cha carbon hot ha. Giai on ny s dng cc vi khun t dng sng trong mi trng acid nh thiobacillus thioaxidans kh H2S. Nhng vi sinh vt ny oxi ha H2S thnh sulphide to nng lng v sng tt trong mi trng pH thp. Nhng sinh vt v cc h vi khun ny tng i ph bin v chng m nhim vai tr n mn acid sulfuric ca cc h thng cng rnh. V s kh H2S s c thc hin trong giai on th nht nn s khng c acid hay sn phm sunfua v c trong mi trng m s dng phn trn gia on th hai. xit c to ra trong m carbon s c thot ra ngoi h thng cng x nc thi. 17 PP ngng t lnh: l pp cho php thu hi cc hp cht hu c d bay hi s dng li. Qu trnh ngng t lnh i hi nhit rt thp cc hp cht h c d bay hi c th c ngng t. Theo cch truyn thng th cc cht lm lnh chrolofluorocarbon nh CFC-12 c s dng lm ngng t VOCs, nhng v nhng cht ny l tc nhn gy suy gim tng ozon nn nit lng c s dng thay th trong qu trnh ngng t lnh nhit cc thp ( < -160oC ). Qu trnh ngng t lnh ph hp nht vi nhng dng x c tc lu chy thp ( di 0.927 standard cumec ) v/hay nng hi VOCs phi trn 100 ppm v th tch. im sot VOCs bng cch s dng cc cht oxiho: C rt nhiu k thut v phng thc lm gim s pht thi. Chng bao gm nhng dng lm suy gim s pht thi thng s dng nh cc cht oxi ho v cc cht hp th, cc k thut x l khng kh nh s quay vng v tng t, v s dng cc thit b iu chnh kim sot s pht thi mi nh my. My oxi ha nhit ti sinh (regen erative thermal oxidation-RTO) c th tin hnh mt cch hiu qu vi nhiu VOCs ngay c khi c s dao ng v th tch dng khng kh. RTO bao gm mt khoang t ( combustion chamber ) c t st vi mt vi khoang thu hi nng lng. Cc my oxi ha c kh nng thu hi nhit (recuparative thermal oxidizers) gm mt khoang t vi mt thit b trao i nhit chnh thu hi nhit t dng kh b t chy v s dng n t nng dng khn g kh i vo bung t. Cc my oxiha ny tiu biu gm mt thit b trao i nhit hnh hp v hnh ng ( a shell-and-tube heat exchanger) c kh nng thu hi 70% lng nhit s cp. Vi nhit oxiha xp x 760oC th lng nhit tha sinh ra s c thu hi nh l mt s thu hi nhit th cp. Nhit thu hi th cp ny c s dng trong qu trnh lm nng (l hoc my sy) hoc to ra hi nc hay nc nng. My oxiha c kh nng thu hi nhit thch hp nht cho cc ng dng nhng ni m lng nht tha c th c s dng. Cc my oxi ha s dng xc tc(catalytic oxidizers): vn hnh trn qui trnh ging nh my oxi ho c th thu hi nhit hay my oxi ho c kh nng ti sinh nhit nhng s dng cht xc tc thc y qu trnh oxi ha. Cht xc tc lm gim lng nhit cn thit t nng dng khng kh trc khi a vo khoang t xung di 315.55oC, gip tit kim 18 c chi ph vn hnh so vi cc my oxiho c kh nng thu hi nhit thng thng. iu ny cho php my oxiho c ch to t mt loi thp km chu nhit hn, do lm gim chi ph ch to. iu bt thun li chnh ca h thng ny l chi ph bo tr cao hn do phi kim sot v duy tr cht xc tc. 2. im sot NOx: Cc nit oxit l sn phm ca tt c cc qu trnh t chy thng thng. Chng ng vai tr then cht trong vic kim sot sng m quang ho. Rt nhiu cng ngh c pht trn kim sot s pht thi NOx. Phng php kh khng xc tc c chn lc ( selective non -catalytic reduction) (phun ur). Trong phng php ny ur c phun vo ng kh nhit 1600 -2100oF. nhit ny v vi s c mt ca oxy, ur phn hu, phng thch ra NH2. NH2 phn ng vi NO to thnh N2 v H2O. Phn ng ny lm gim s pht thi NO nhng lm tng s pht thi N2O v NH3. Phn ng ny ph thuc vo nhit ca ng kh, ti trng ca thit b un nng ( boiler load ) v lng ur phun vo. Lng ur phun vo phi c iu chnh khi cc iu kin khc thay i. PP kh s dng xc tc c chn lc ( selective catalytic reduction-SCR ): Trong phng php ny amoni c phun vo ng kh. moni phn hy NO mt cch chn lc to thnh nit v nc trong mi trng c oxi. Phn ng ny thng xy ra vi s c mt cht xc tc l platin. Trong pp ny, ng kh nng c cho i qua cht xc tc platin khi amni c phun vo. Qu trnh kh NOx to thnh N2 v H2O xy ra bi cc phn ng sau: Qu trnh ny va lm gim s pht thi SO2 va lm gim s pht thi NO. PP ny mang tnh thc t nu nh amni lun sn c v gi thnh r. Hiu sut ca pp ny c th ln ti 90%. 19 PP Exxon Thermal DeNOx: Tng t nh pp SCR, pp Exxon Thermal DeNOx s dng phn ng NOx/amni. Tuy nhin, pp ny khng s dng cht xc tc thc y phn ng. mni c phun vo vi t l mol l2:1 trong pp ny. Hn na nhit c kim sot mt cch cht ch nh hng cho phn ng. Nhit tt nht nm trong khong t 871981oC. Di thang nhit ny, amni khng phn ng hon ton v c th c phng thch vo ng kh. Nu nhit ln hn, phn ng ph sau y c th xy ra lm nh hng n hiu sut ca pp: PP kh bng xc tc: NOx c loi b khi ng kh bng s kh bng xc tc vi amni-cht kh s cp-v ankan hoc anken C2-10, hay ru n chc C1-10-ng vai tr l cht kh th cp-qua nn l oxit vanai v titam di p sut c kim sot. c bit t l mol gia NO2/NO phi ln hn hoc bng 1 v phi nh hn hoc bng 300 trong mi trng giu oxi bn trong thit b phn ng kh nit. mni c th c pha long bng kh c t nng trc, kim sot nng NOx. PP t chy hon ton: qu trnh lm gim s pht thi NOx t kh thi cng nghip c th c thc hin thng qua vc t chy hon ton c thc hin bng cch employing primary measures in a fluidized bed furnace. Thit b t c trang b mt thit b fluidized bed furnace tnh, mt thit b t nng thu hi nhit, cht kt ta tnh in, v mt my lc hi hai giai on (my lc hi ny c lm m) Cc khi b tng lm sch khng kh: cc khi b tng hot ng di xc tc quang hc c t trn ng mt v thun li ng vai tr nh mt loi

vt liu lm sch khng kh. Cc iu tra vin pht trn mt loi gch lt nn phi hp vi kh nng loi b NOx bng ph n ng oxi ha thng qua phn ng quang xc tc ca oxit titan di tc dng ca tia UV. Cc khi btng quang xc hot ng trong mi trng m v vi nng NOx khc nhau hai bn ng. 20 hi m quang ha l hin tng nhim khng kh rt nguy him. Bnh thng, cc loi kh thi, bi m c khuch tn ln khng trung nn ngi ta khng nhn thy khi, bi hoc nu c th cng vi mt t hn. Nhng khi kh c, kh thi nhim, khi, bi m khng thot ln cao m tp trung di mt t gy nn hin tng kh m quang ha. Hin tng ny c rt nhiu nguyn nhn khc nhau nh trong khng kh c nhiu cht bi, nhim, cng vi bc x mt tri, li b nh hng bi hiu ng th nn d gy ra hin tng ny. hi m quang ha c th xy ra bt c u, ph thuc vo nhiu yu t. Cn hin tng khi m quang ha din ra ti H Ni mi y, c th l do hiu ng th gy ra. H Ni, nh cao tng qu nhiu, dy c khin hiu ng khng kh km, s lu thng khng kh km hn, cng vi mi trng, khng kh ti H Ni nhim do khi cng nghip, kh thi ng c xe c... nn d gy ra hin tng ny. hi xy ra hin tng khi m quang ha, c mt bu khng kh b bao ph bi t hp nhiu cht c nhim khc nhau nn nh hng rt nhiu n sc khe con ngi. Tuy cha c nhng nghin cu khng nh c th, nhng cc nh khoa hc u cho rng s nhim khng kh qu trm trng l nguyn nhn gy ra phn ln cc ca t vong trn. Hin tng khi m quang ha nh hng ton din n sc khe mi ngi, nhng nh hng nhiu nht l n h h hp, nhng ngi ang b cc bnh mn tnh nu gp hin tng thi tit ny, bnh tnh cng nng hn. Ngoi ra, hin tng khi m quang ha cn khin mi ngi c cm gic rt mt, gim th lc. hi gp hin tng khi m quang ha, rt kh khng ch, gim thiu s nh hng ca n ti sc khe con ngi. nh ng kn ca hay i ngoi ng u khng th trnh khi hin tng ny v c mt bu khng kh bao ph xung quanh chng ta cc cht bi, nhim... Ch c mt cch lm gim tc hi ca hin tng ny, gim tn sut lp li ca hin tng, l lm trong lnh bu khng kh bng cch hn ch lng xe c lu thng v tng cng cng tc x l khi thi ca cc c s sn xut cng nghip, v sinh mi trng bi bm...