B GIO DC V O TO -----------------

I HC QUC GIA H NI TRNG I HC GIO DC **********

NGUYN TH M LC INH TH KIM THOA

GIO DC GI TR V K NNG SNG CHO HC SINH PH THNG

(TI LIU TP HUN/ BI DNG GIO VIN)

H Ni - 2010
1

MC TIU Sau khi tham gia t tp hun ny, ngi hc c th: Kin thc 1. Hiu r hn mt s vn l lun lin quan n gi tr v k nng sng: Th no l gi tr sng? H gi tr, thang gi tr v chun gi tr l g? 2. Hiu r hn v mt s gi tr bn sc ca dn tc Vit Nam. 3. Phn tch c mi quan h gia gi tr bn sc v gi tr ph qut c tnh nhn loi. 4. Hiu c bn cht ca mt s gi tr ph qut nh ho bnh, trch nhim, yu thng, gin d 5. Ch ra c mi quan h nn tng gia gi tr v k nng sng. 6. Phn bit c mt s khi nim k nng: k nng sng; k nng mm, k nng cng 7. Phn tch c bn cht ca cc k nng sng v mi quan h ph thuc gia chng. 8. Xy dng c cc qui trnh tin hnh cc hot ng gio dc gi tr v k nng sng. K nng 1. Ngi hc vn dng c nhng kin thc c trang b v kinh nghim ca bn thn thit k gi hot ng gio dc gi tr v k nng sng. 2. Ngi hc c th t chc trin khai nhng gi hot ng gio dc gi tr v k nng sng. 3. Ngi hc bit cch to ra cc tr chi, la chn tr chi gio dc ph hp v su sc; la chn phng php, hnh thc t chc hiu qu. 4. Ngi hc bit to dng mi trng gio dc gi tr chun mc nhm kch thch ti a s cm nhn gi tr ngi hc. 5. Ngi hc c th hng dn ng nghip cch t chc hot ng gio dc gi tr v k nng sng. Thi : 1. Ngi hc cm nhn c ngha ca t tp hun i vi bn thn, t nh gi li mnh, c nhng iu chnh tch cc v t duy v hnh vi. 2. Ngi hc c nguyn vng mong mun mang nhng iu tt p n cho mi ngi, c bit hc sinh ca mnh. 3. Ngi hc cm nhn s cn thit phi thay i cch dy hc v gio dc ni chung v i vi mn Gio dc cng dn ni ring.

PHN 1:

GIO DC GI TR SNG

NI DUNG 1: MT S VN CHUNG V GI TR SNG

Hot ng 1: Tm hiu thc trng v gi tr sng ca hc sinh hin nay Bao gm cc cng vic sau: 1. Hc vin tho lun, trao i v nh gi thc trng gi tr sng ca hc sinh hin nay. 2. Hc vin tho lun theo nhm tp trung v cho th d minh ho v chun gi tr ca x hi hin nay. 3. Hc vin tho lun v vai tr ca gio dc ni chung v ca bn thn ni ring i vi vic nh hng gi tr sng cho hc sinh hin nay.

Hot ng 2: Tm hiu khi nim gi tr sng v cc khi nim lin quan Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin c bn phn 1.1 (v tham kho thm ph lc 1.) tr li cc cu hi sau: + Th no l gi tr sng? + Th no l h gi tr, thang gi tr v chun gi tr. 2. Tho lun nhm v a ra quan im ring ca nhm mnh v gi tr sng; thang gi tr v chun gi tr. Vit ra giy th d v thang v chun gi tr sng. 3. c thng tin c bn phn 1.2; v (tham kho ph lc 2) tr li cc cu hi sau: a. Gi tr, bn sc v vn ho c mi lin quan nh th no? b. Gi tr, thi v s thch c mi lin h nh th no? 4. Tho lun: gio dc gi tr cn tnh n cc yu t nh bn sc, vn ho, thi v s thch nh th no?

Hot ng 3: Tm hiu gi tr truyn thng ca nhn cch ngi Vit Nam

4

Bao gm cc cng vic sau: 1. c ti liu tham kho ph lc 3 tr li cc cu hi sau: a. Nhn cch ngi Vit nam mang nhng gi tr truyn thng g? b. Nhng yu t no to nn nhng c im v gi tr nhn cch ? 2. Tho lun nhm: c im mi trng sng hin nay lm bin i nhng gi tr truyn thng ca nhn cch nh th no? Ngi gio vin (gio dc) cn lm g nh hng s bin i ny? 3. Tho lun: trong bn thn mi c nhn chng ta, nhng gi tr truyn thng g cn gi li v nhng gi tr g thay i? Cn nh hng s pht trin nh th no?

Hot ng 4: Tm hiu cc gi tr ph qut (gi tr chung ca nhn loi)

Bao gm cc cng vic sau: 1. c ti liu 1.3. tr li c cu hi: a. Gi tr truyn thng v gi tr ph qut c mi quan h nh th no? ch r s lin h . 2. Tho lun nhm v tng gi tr (c th mi nhm 1 gi tr), sau i din trnh by cho c lp hoc cho tng nhm v gi tr ny 3. Tho lun: nhng hnh vi c trng ca c nhn th hin gi tr m mnh ang mang theo. 4. K chuyn: Nhng nhn cch v i (hy su tm nhng cu chuyn v nhng danh nhn, hoc nhng ngi tt xung quanh mnh chia s v cc gi tr nh hng n thnh cng cuc i ca h nh th no). 5. Tr chi: Thc hin mt s tr chi tp th c thng ip v gi tr m bn mun (tham kho ph lc tr chi).

Hot ng 5: Tm hiu qui lut ca s hnh thnh gi tr c nhn v con ng hnh thnh hnh vi o c

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin phn (a) ca 1.4 v tham kho ph lc 4 tr li cc cu hi sau: + Nhng yu t no nh hng n s hnh thnh gi tr mi c nhn? V c ch nh hng y din ra nh th no? 2. Tho lun nhm: C ch hnh thnh gi tr trn c ngha quan trng nh th no trong vic vn dng vo ging dy v gio dc gi tr cho hc sinh cc cp? Th xy dng qui trnh hnh thnh mt gi tr no hc sinh. 3. c thng tin phn (b) ca 1.4 v nghin cu s hnh thnh hnh vi o c cho hc sinh (c nhn hoc nhm) v tho lun: + Cc cch tip cn khc nhau trong vic hnh thnh hnh vi o c, cho th d minh ho. + Trnh by kt qu trc lp.

THNG TIN C BN CHO NI DUNG 1 1.1. Khi nim gi tr v mt s khi nim lin quan Theo t in Trit hc do M.M.Rozental (Lin X) ch bin (Nxb Tin B Maxcva, 1974), Gi tr l nhng nh ngha v mt x hi ca cc khch th trong th gii chung quanh nhm nu bt tc dng tch cc hoc tiu cc ca khch th y i vi con ngi v x hi (ci li, thin, c, ci p v ci xu nm trong nhng hin tng ca i sng x hi hoc t nhin). Xt b ngoi, cc gi tr l cc c tnh ca s vt hoc hin tng, khng phi n thun do kt cu bn trong ca bn thn khch th, m do khch th b thu ht vo phm vi tn ti x hi ca con ngi v tr thnh ci mang nhng quan h x hi nht nh. i vi ch th (con ngi), cc gi tr l cc i tng li ch ca n, cn i vi thc ca n th chng ng vai tr l nhng vt nh hng hng ngy trong thc trng vt th v x hi, chng biu th cc quan h thc tin ca con ngi i vi s vt v hin tng xung quanh mnh. Theo t in Ting Vit (Nxb Khoa hc x hi), gi tr l ci m con ngi
6

dng lm c s xem xt mt vt c li ch n mc no i vi con ngi; ci m con ngi da vo dng xem xt mt ngi ng qu n mc no v mt o c, tr tu, ti nng; nhng quan nim v thc ti v ci p, s tht, iu thin ca x hi; tnh cht quy ra c thnh tin ca mt vt trong quan h bun bn, i chc; ln ca mt i lng, mt lng bin thin. Di gc X hi hc, gi tr c quan tm ni dung, nguyn nhn, iu kin kinh t x hi c th trong qu trnh hnh thnh h thng gi tr nht nh ca mt x hi. Gi tr trong o c hc lun gn lin vi nhng khi nim trung tm nh: ci thin, ci c, cng bng, bnh ng, bc i bi v khi nim gi tr thuc phm vi i sng o c ca con ngi, cc quan h x hi v qu trnh hnh thnh cc chun mc, quy tc o c ca x hi. Di gc Tm l hc, khi nim gi tr c nghin cu nhm mc ch tm hiu hnh vi, hot ng ca con ngi v d bo s pht trin ca nhn cch. Gi tr, theo ngha chung nht, chng ta c th hiu l ci lm cho mt khch th no c ch, c ngha, ng qu i vi ch th, c mi ngi tha nhn. Ngi ta c th phn chia gi tr thnh: gi tr vt cht, gi tr tinh thn, gi tr ring, gi tr chung, gi tr x hi. C quan im cho rng gi tr l ci vn c ca khch th, nhng mi ch th li c th nh gi, xem xt n trn nhng gc khc nhau, a n nhng quan nim khc nhau v gi tr. V con ngi cng c nhiu im tng ng trong nh hng gi tr, nn c nhng gi tr c s ng chp nhn v nhng gi tr ny s tr thnh gi tr chung ca x hi. Tuy nhin, gi tr cng l phm tr c tnh lch s. Gi tr l "nhng nim tin, thi , mc ch, cm xc, l do c nh gi, la chn sau khi cn nhc, xem xt, th thch v thm nhun trong cuc sng" (Raths 1966). Tc gi J.H.Fichter, nh X hi hc ngi M cho rng: Tt c ci g c ch li, ng ham chung, ng knh phc i vi c nhn v x hi u c mt gi tr. Theo ti liu Gio dc gi tr (B vn ha Th thao Philippin), khi nim
7

gi tr c th hiu: Mt vt c gi tr khi n c tha nhn l c ch v mong mun c c nhng th nh hng n thi v hnh vi ca con ngi. Khng ch c hng ha vt cht m c l tng v nhng khi nim u c gi tr nh: s tht, cng l, lng thin. Tc gi V.P.Tugarinov (Lin X) li cho rng: gi tr l nhng khch th, nhng hin tng v nhng thuc tnh ca chng m tt c u cn thit cho con ngi (li ch, hng th) ca mt x hi hay mt giai cp no cng nh mt c nhn ring l vi t cch l phng tin tha mn nhng nhu cu v li ch ca h, ng thi cng l nhng t tng v nh vi t cch l chun mc, mc ch hay l tng. L.Dramaliev (Bungari) coi gi tr l: mt thnh t khch quan ca x hi. N l mt loi hin tng x hi c bit (mt vt, mt i tng, mt lin h, mt nim), tha mn c nhng nhu cu nht nh ca con ngi. Gi tr l mt phm cht khch quan, mt c tnh, mt kh nng tha mn nhng nhu cu tr thnh r rt trong qu trnh quan h qua li c tnh cht x hi gia ngi vi ngi trong hnh vi thc t ca h. Vi tnh cch l mt khch th x hi, gi tr khng th tch ri khi nhng nhu cu, nhng mong mun, thi , nhng quan im v nhng hnh ng ca con ngi vi t cch l mt ch th ca cc quan h x hi. Theo tc gi Phm Minh Hc: Gi tr l tnh c ngha tch cc, ng qu, c ch ca cc i tng vi cc ch th.

Cn tc gi Trn Trng Thy khi nghin cu v Gi tr, nh hng gi tr v nhn cch cng xem gi tr l mt hin tng x hi in hnh, biu th cc s vt, hin tng, cc thuc tnh v quan h ca hin thc, cc t tng, cc chun mc, mc ch v l tng, cc hin tng ca t nhin v x hi c con ngi to ra nhng u phc v cho s tin b ca x hi v s pht trin ca c nhn con ngi. Nhn chung, theo quan im ca cc nh khoa hc hay di gc ca cc ngnh khoa hc khc nhau, cng nh trong mt s t in nh ngha khi nim gi tr u c chung mt s c im nh sau: Mc ca mt vt p ng nhu cu v tha mn c kht vng ca con ngi, l ci c ch th nh gi, tha nhn trn c s mi quan h vi s vt Mi quan h gia li ch c nhn, li ch x hi, vi ph tn cn thit to ra ci li . Mang tnh khch quan ngha l s xut hin, tn ti hay mt i ca gi tr no khng ph thuc vo thc ca con ngi. c hiu theo hai gc : vt cht v tinh thn. Gi tr vt cht l gi tr o c bng tin bc di gc kinh t, cn gi tr tinh thn to
9

cho con ngi khoi cm, hng th v sng khoi. Mi gi tr u cha ng yu t nhn thc, tnh cm, hnh vi ca ch th trong mi quan h vi s vt mang gi tr. L mt phm tr lch s v gi tr thay i theo thi gian, theo s bin ng ca x hi, ph thuc vo tnh dn tc, tn gio v cng ng. H gi tr H gi tr (hay cn gi l h thng gi tr) l mt t hp gi tr khc nhau c sp xp, h thng li theo nhng nguyn tc nht nh, thnh mt tp hp mang tnh ton vn, h thng, thc hin cc chc nng c th trong vic nh gi ca con ngi theo nhng phng thc vn hnh nht nh ca gi tr Cc h gi tr c v tr c lp tng i v tng tc vi nhau theo nhng th bc ph hp vi qu trnh thc hin cc chc nng x hi trong mi thi k lch s c th. Do vy, h thng gi tr lun mang tnh lch s x hi v chu s ch c bi lch s - x hi. Trong h thng gi tr c cha ng cc nhn t ca qu kh, ca hin ti v c th c nhng nhn t trong tng lai, cc gi tr truyn thng, cc gi tr thi i, cc gi tr c tnh nhn loi, tnh dn tc, tnh cng ng, tnh giai cp, tnh l tng v tnh hin thc v.v... Thang gi tr Thang gi tr (thc o gi tr) l mt t hp gi tr, mt h thng gi tr c sp xp theo mt trt t u tin nht nh. Thang gi tr bin i theo thi gian, theo s pht trin, bin i ca x hi loi ngi, cng ng v tng c nhn. Trong qu trnh bin i , thang gi tr ca x hi, ca cng ng v ca nhm chuyn thnh thang gi tr ca tng ngi, c th qua tng giai on lch s ca con ngi. Thang gi tr l mt trong nhng ng lc thi thc con ngi hot ng. Hot ng c tin hnh theo nhng thang gi tr c th s to nn nhng gi
10

tr nht nh, phc v cho nhu cu, li ch ca con ngi. Chnh trong hot ng to ra nhng gi tr li gp phn khng nh, cng c, pht huy, b sung, hon thin hoc hay i thang gi tr. Chun gi tr Chun gi tr l nhng gi tr gi v tr ct li, chim v tr th bc cao hoc v tr then cht v mang tnh chun mc chung cho nhiu ngi. Khi xy dng cc gi tr theo nhng chun mc nht nh v kinh t, chnh tr, o c, x hi, hay thm m s to ra cc chun gi tr. Mi hot ng ca x hi, ca nhm cng nh ca tng c nhn c thc hin theo nhng chun gi tr nht nh s bo m nh hng cho cc hot ng v hn ch kh nng lch chun mc x hi, ng thi to ra nhng gi tr tng ng m bo s tn ti ca con ngi [Theo 25, tr.64].

11

 Vit Nam, chun gi tr thng mang ngha lun l su sc. Theo H Ch Tch, cn, kim, lim, chnh, ch cng v t, trung vi nc, hiu vi dn l thang gi tr cao nht, l thc o gi tr ca ngi Vit Nam, trong ci c, ci thin l ct li, l chun ca mi gi tr, cng vi n l cc gi tr nhn vn truyn thng nh lng t ho dn tc, bn sc vn ha dn tc, trung vi nc, hiu vi dn, nhn ngha, cn c, thng minh, nng ng, sng to. Mc d vy, chng ta cng phi tha nhn, x hi Vit Nam hin ti ang c s bin ng nhanh chng, r nt thm ch khng hong, o ln v thang gi tr, chun gi tr x hi trong mt b phn thanh nin Vit Nam th hin trong suy ngh, li sng v trong hnh vi ng x nh sng suy i, thoi ho mt cch nghim trng, ham t li, v k, ch ngha c nhn, ch ngha thc dng.v.v suy i n mc lng qun, coi thng nhng cht liu sng c bn. iu quan trng khng phi l ln n, kt ti mt b phn nh ang c li sng nh trn, m cn tip tc nghin cu c nhng nhn nh, nh gi ng n, khch quan tnh hnh bin i ca thang gi tr, chun gi tr ngy nay, c nhng nh hng gi tr ng n cho x hi, cho tng nhm ngi, tng c nhn h to ra nhng gi tr tt nht cho x hi. 1.2. Mi quan h gia vn ha, bn sc v gi tr a. Khi nim bn sc v vn ha Vn ha culture, c gc ch Latin chnh l s trng cy. y theo ngha bng th culture c ngha: Vn ho l qu trnh nui dng thnh con ngi nh th gieo trng v chm sc mm cy vy. Cn vn ho theo ngha Hn t l qu trnh con ngi ho con ngi. Vn ho l mt gi tr, mt ngha, mt li sng bt kh phn vi con ngi. Con ngi l con ngi bi c vn ho; vn ho l vn ho bi t con ngi v cho con ngi. Mun tr thnh vn ho, mt con ngi, mt gia nh, mt x hi phi o luyn, cht lc mnh trong tng c ch, tng hnh vi, tng th thc, tng thi . S cht lc y to nn bn sc. Nh vy, vn ho s to nn bn sc v bn sc to nt ring c th cho vn ho. V mt nn gio dc phi nhm n
12

mc ch o to nhng con ngi c bn lnh cho x hi khao kht theo ui gi tr vn ho, nh Bogoslovski ni: Nn gio dc phi gip hc sinh sng i sng thnh vng v ngha, n phi xy nn nhng nhn cch c kh nng ho iu v phong ph, gip hc sinh c kh nng tham d vo nh sng chi lo nht ca vinh quang hnh phc cng nh c th i mt vi au kh mt cch y phm hnh v cam lng th c, v cui cng h c th gip ngi khc sng cuc i cao thng . o luyn con ngi vn ho, trc ht l o luyn mt nn vn ho ton din cho con ngi, v sau con ngi s mang theo hnh trang vn ho ca mnh gia nhp cuc hnh trnh ca x hi. Mt cng dn c gio dc vn ho l cng dn c kh nng tham d vo x hi bng mt tm lng nhn i, mt thi c x lch lm, ng mc, v mt tm hn cao thng. Mt x hi ch c th tr thnh vn ho vi nhng cng dn c o luyn vn ho, v nn vn ho gip cho mi ngi c sng trong nh sng nhn bn. V. X. Xmnp khng nh rng, vn ha v con ngi l nhng khi nim lin quan cht ch vi nhau. Vn ha khng th tch ri hot ng v s sng to ca con ngi. N th hin mc con ngi thc v khai thc nhng quan h ca mnh vi t nhin, vi x hi v vi chnh bn thn mnh - nhng mc t hin thc ha cc sc mnh bn cht ca con ngi. T gc trit hc c th ni, vn ha l cch con ngi khai thc th gii, bao hm c th gii bn ngoi t nhin x hi, cng nh th gii bn trong ca chnh con ngi trong ngha hnh thnh v pht trin ca n. Con ngi mong mun cng ngy cng tr nn con ngi hn. Nhn loi mong mun tin n mt nhn loi tin b hn. Vn ho hng ti mt nn vn ho ngy cng cao, hon ho hn, nhn bn hn. b. Vn ha v gi tr trn chng ta xem xt khi nim "vn ha" trong lch s t tng nhn loi. Chng ta thy rng vn ha gn lin vi s hnh thnh, pht trin ca con ngi v x hi trong mi quan h vi th gii xung quanh. Cng cn thy rng nh s tng tc gia nhn thc v nh gi con ngi mi c nh hng ng n trong hot ng thc tin, trong vic ci to t nhin, ci to x hi
13

v ci to chnh bn thn con ngi. Nu nh nhn thc lun quan tm n phng din nhn thc th c th ni nh gi li gn lin vi gi tr hc. Thng qua vic nh gi, cc gi tr vn ha ni ln to thnh kim ch nam cho hnh ng ca con ngi. Trong bi bo "Vn ha v cc gi tr N.D. Travtravatd khng nh rng, lm sng t bn cht ca vn ha cn phi hiu khi nim gi tr, bi l gia trit hc vn ha mc - xt v l lun gi tr mc - xt c mi lin h mt thit khng th tch ri. Theo ng, mi ngi u tha nhn vn ha - l ci c sng to bi bn tay, tr tu cng tri tim con ngi v lm cho con ngi tr thnh ngi, vn ha s c xem xt nh s thng nht ton b nhng ci m cc gi tr c mi ngi (nhn loi, nhm, giai cp, dn tc...) tha nhn v c hin thc ha vo , cn gi tr - l tt c nhng ci m mi ngi mong mun ti n nh ti mc ch hay c xem xt nh phng tin t mc ch.

Vn ho - bn sc hay gi tr?

Trong Hi ngh ton Lin bang x vit v gi tr (1986), tr li cu hi gi tr l g, V.M.Megiusep khng nh rng, gi tr d nhin khng phi l chnh bn thn vt nhng ng thi n cng l mt ci g tn ti khch quan vt. Trong gi tr trao i ca nn kinh t hng ha, mi lin h x hi ca con
14

ngi tn ti tch bit vi con ngi. Khc hn vi gi tr trao i, gi tr vn ha l thuc tnh x hi ca vt khng tch ri vi ngi sng to chng. Gi tr ny c th hin nh quan h x hi nht nh, tn ti khch quan, khng loi tr m ngc li gn b vi s pht trin ca nhn cch. Bi th cc quan h x hi l ch tiu pht trin nhn cch v cng c ngha l gi tr vn ha ca n. Nhng quan h x hi to thnh "thc th" ca vn ha chng no chng l nhng quan h mang tnh ngi, nhng quan h xc nh s tn ti v pht trin ca nhn cch trong x hi. Cch hiu v l gii bn cht gi tr nh th ca V.M.Megiusep to mt bc ngot trong vic nghin cu vn ha t gc gi tr hc. T y, khng phi l th gii cc vt m chnh l s hnh thnh, pht trin ca con ngi, kh nng t do v sng to ca con ngi l ci m tip cn gi tr hc vi vn ha hng ti. V.P. Kudmin ch ra ba cp v cht vn sn c vi mi khch th. Theo ng chnh l cp vt cht, cp chc nng v cp h thng. R rng rng, nh ngha vn ha nh tng th cc thnh tu vt cht v tinh thn hay nh tng th cc gi tr vt cht hay tinh thn mi dng li cp u tin ca i tng. Khng nh gi tr l cc s vt hay hin tng tho mn nhu cu v li ch ca con ngi mi dng li cp th hai - cp chc nng. Cn xem xt gi tr vn ha l nhng quan h x hi pht trin con ngi tin n cp th ba - cp h thng. Nhng trong c ba cp xem xt, chng ta u thy gn b vi mt hin tng x hi v cng quan trng. chnh l lao ng ca con ngi, hay ni khi qut hn, hot ng ngi. Th y, cp th nht chng qua xc nh gi tr vn ha l nhng sn phm ca lao ng, l nhng kt qu ca hot ng. Nhn rng ra c th ni cp th hai mi ch nhn thy gi tr vn ha l s chi ph sc lc con ngi v kh nng p ng nhu cu, li ch ca con ngi m cha nhn thy nhu cu, li ch chnh l ng lc thc y lao ng, thc y hot ng ca con ngi. Cn cp th ba, kt qu tng th cc gi tr vt cht v tinh thn a chng ta n vic xc nh gi tr vn ha l nhng quan h x hi pht trin nhn cch con ngi. Nhng quan h x hi khng th no tn ti bit lp vi hot ng ca con ngi. Vn ha l thc o s hnh thnh v pht trin
15

nhn cch m gi tr ti cao ca mt thc o nh th chnh l s hnh thnh v pht trin con ngi nh mt thc th t do v sng to. Vy th cch tip cn gi tr hc vi vn ha khng loi tr v cng khng th loi tr cch tip cn hot ng vi vn ha. Gi tr vn ha chnh l nhng hnh thc, phng thc hot ng - quan h lm cho con ngi tr thnh ch th t do v sng to. c. Gi tr v bn sc Thot ra khi ci nhn thun kinh t - chng ta hiu rng nn sn xut x hi bao hm sn xut vt cht, sn xut tinh thn v sn xut ra chnh bn thn con ngi. Nhng hnh thc, phng thc hot ng - quan h c hnh thnh trong hot ng thc tin ca con ngi gi y phi c m ha, k hiu ha vo trong cc bn v, sch v, chng trnh tin hc v c bit l trong cc sch gio khoa, trong chng trnh o to t ph thng n i hc o to v gio dc ra con ngi mi, sn xut ra nhng thc th t do v sng to. Chng trnh gio dc y chnh l s c ng cc gi tr vn ha ca mt t nc, mt dn tc, mt thi i. Chnh v th m mi ln ci cch gio dc, thay i sch gio khoa l mt ln nh gi li cc gi tr vn ha, l mt ln thay i li bng gi tr vn ha sn xut con ngi t hiu qu cao, p ng nhng i hi mi ca cuc sng. Nhng s nh gi li theo nh hng no? Theo nh hng hnh thnh con ngi t do v sng to. Nhng vn y cng i hi mt cch nhn bin chng. T do v sng to lun i km vi khun mu v k tha, lun i km vi hin i, tin tin v m bn sc dn tc. Bng gi tr thi i H Ch Minh l bng gi tr sn xut ra nhng con ngi Vit Nam mi thc s t do, thc s sng to, l bng gi tr nh hng cho dn tc Vit Nam bc vo thin k mi ca nhn loi. Nhn nhn mt cch su xa hn, chng ta thy bng gi tr chnh l kt qu trong quan h gi tr ca con ngi vi hin thc hay ni chnh xc hn, trong quan h gi tr ca ch th nh gi vi cc s vt, hin tng mang gi tr. Vy th cc gi tr nm u? ch th nh gi hay s vt hay chnh khng gian c th c hnh thnh nh quan h gi tr. Nh vy, chnh trong qu trnh lm li t nhin bi con ngi v lm li con ngi bi con ngi, mt khng gian c th cho s tn ti ca loi ngi c hnh thnh: gi tr quyn. Khng gian c th
16

ny to nn ci bn sc ring ca cc gi tr. Mi bn sc u c gi tr ring ca mnh. Mi c nhn hay x hi u mang trong mnh nhng gi tr bn sc v gi tr chung. Tm li, mi quan h gia vn ho, gi tr v bn sc nm ngay trong khi nim vn ha ca UNESCO c tha nhn rng ri: Vn ha l tng th sng ng cc hot ng sng to ca con ngi din ra trong qu kh cng nh ang din ra trong hin ti. Qua hng th k cc hot ng sng to y cu thnh nn mt h thng cc gi tr, truyn thng th hiu thm m v li sng m da trn tng dn tc khng nh bn sc ring ca mnh (15, tr.5). d. Mi quan h gia s thch, thi v gi tr Thi Thi l khuynh hng phn ng c tnh n nh mang mu sc cm xc, thch hoc khng thch, i vi con ngi, s vt hay t tng no . Thi ca con ngi c suy lun t chnh hnh vi ca ngi v n khng th o trc tip nh k nng, s kin hay l cc quan nim. S khc nhau c bn gia quan nim v thi l thi nh hng n vic chp nhn hay chi b con ngi, s vt hay t tng nh l mt mc tiu ca thi . Quan nim l quan im nhn thc m cha th hin thi .

Mt s thi cn hnh thnh cho hc sinh - Yu thch cc mn hc. - Qu trng thy c gio. - Yu qu bn b. - Yu thch nh trng. - Sn sng bt tay lm vic. - Lm vic nhit tm. - Qu trng v s dng hiu qu thi gian ri. - Lun tun theo cc ch dn. - Bo qun tt dng c nhn. - Bo v ca ci ca ngi khc cng nh x hi.
17

- Phi hp lm vic tt vi ngi khc. - Tun th qui nh an ton. - Gi gn v bo v sc kho. - ng x nh nhn vi ngi khc.

Gi tr ging thi ch l cng ch mc thch ca bn thn i vi con ngi, s vt hay t tng. Tuy nhin, gi tr da vo quan nim v ci g ng khao kht, trong khi thi khng hon ton da vo quan nim ny. Thi phn nh thng qua cc t nh "thch" v "khng thch", gi tr th hin qua cc t "tt" hay "xu". S thch L khuynh hng phn ng mang mu sc cm xc nht thi ca ch th (thch hoc khng thch), i vi con ngi, s vt no . Theo Klausmeier and Goodwin, khng c s phn bit r rng gia s thch (taste), thi (attitude) v gi tr (value), nhng h c gng gii thch s khc bit t cc gc : s bn vng, phm vi, tnh ch th, ngha vi c nhn hay ngha vi x hi. T gc tnh bn vng, s thch mang tnh nht thi, gi tr c tnh n nh cao hn, thi gia hai mc ny. T gc mc tiu, s thch hng ti ci g c th, th d thch hay khng thch con vt, mu sc no ..., gi tr c tnh khi qut hn v n bao trm mt mng kinh nghim rng ln hn. Th d, s thch ca ta l a thch mt loi nhc no , thi s chp nhn hoc t chi mt s dng nhc nht nh nh Jazz, c in... gi tr l ton b phm vi ca m nhc trong cuc sng ca mi c nhn. T gc ch th, s thch c nhc ti khi ni v nhn thc ca c nhn v s cun ht hoc khng cun ht i vi i tng bn ngoi; thi ch ra mi quan h gia c nhn v i tng v gi tr l ci g vn gn lin su sc vi c nhn. T gc ngha c nhn, s thch c th thay i nhng khng nh hng n ton b nhn cch hay cu trc nhn cch. Thi cng c th thay
18

i, nhng nu thay i qu nhiu th s dn n s thay i bn thn. Nu c s thay i qu mnh m v r rng trong h thng gi tr th s c s thay i su sc v nhn cch. T gc ngha x hi, s thch mang ngha c nhn nn n c nh hng khng quan trng lm ti x hi. Gi tr l yu t c ngha i vi c cu t chc x hi v c ngha i vi cng ng, dn tc... 1.3. Gi tr truyn thng ca nhn cch con ngi Vit Nam v nhng gi tr ton cu a. Cc gi tr truyn thng (c ph lc 3)

o di ng thn

Mi dn tc d trnh vn minh cao hay thp u c nhng vn ha truyn thng c trng ring ca mnh. Nh trn ni, h thng gi tr chnh l s kt tinh tt c nhng g tt p nht c cht lc qua nhiu thi i lch s to nn bn sc ring ca mt dn tc. Gi tr vn ha truyn thng c truyn li cho th h sau v tr thnh mt ng lc ni sinh pht trin t nc. Theo gio s Trn Vn Giu: Gi tr truyn thng c hiu l nhng ci tt, bi v nhng ci tt mi c gi l gi tr. Thm ch khng phi bt c ci g tt u c gi l gi tr; m phi l ci tt c bn, ph bin, c nhiu tc dng tch cc cho o c, cho s hng dn nhn nh, nh gi v dn dt hnh ng ca mt dn tc th mi mang y ngha ca khi nim gi tr truyn thng.
19

Gi tr truyn thng l nhng chun mc, l thc o cho hnh vi o c, cho nhng quan h ng x gia ngi v ngi trong mt cng ng, mt giai cp, mt quc gia, mt dn tc nht nh. Gi tr vn ha truyn thng ca mt dn tc l nhng nguyn l o c ln m con ngi trong mt nc thuc cc thi i, cc giai on lch s u da vo phn bit phi tri, ng, sai nh hng cho cc hot ng v mc ch xy dng cuc sng t do v tin b ca dn tc . Nhng gi tr ca n c chuyn giao tip ni, qua nhiu th h v gi tr vn ha truyn thng c gi gn pht huy ln mt tm cao mi. Qua hng nghn nm lch s, cc gi tr vn ha truyn thng Vit Nam nh ch ngha yu nc, ch ngha nhn vn, thc cng ng c lu truyn, pht trin to thnh mt h gi tr mi ca dn tc Vit Nam. Nhng gi tr truyn thng nh lng yu nc, truyn thng on kt, lao ng cn c v sng to, lc quan, v ngha, tinh thn nhn o, lng yu thng v qu trng con ngi c th hin qua cc cu ca dao, tc ng sau: "Thng ngi nh th thng thn" Thun v thun chng, tt b ng cng cn" "Bu i thng ly b cng, tuy l khc ging nhng chung mt gin" Nhiu iu ph ly gi gng, Ngi trong mt nc th thng nhau cng" Mt cy lm chng nn non, ba cy chm li thnh hn ni cao" Ung nc nh ngun L lnh m l rch n c tri tn "Sm khuya ti la tt n c nhau "Cng cha nh ni Thi sn, Ngha m nh nc trong ngun chy ra" "Mt mt ngi hn mi mt ca" "Ngi sng ng vng "Ch ng em nng" "Mt con nga au c tu khng n c"
20

"Nng nht cht b" "Kin tha lu y t" "Bun tu bn b khng bng n d h tin" "Khi c m khng n d, n khi n d chng c m n". .. b. Cc gi tr ph qut Bn cnh cc gi tr mang tnh bn sc, c trng cho mi dn tc, vng min, c nhng gi tr mang tnh nhn loi, c ngha l khng phn bit mu da, quc tch, v tr a l mi con ngi u cng hng v nhng gi tr . Hn na, s dng nhng gi tr ph qut lm thang gi tr ch o s gim c s phc tp trong qu trnh nh chun v trnh c nhng hu qu khn lng do chn phi nhng thang gi tr lc hu lm chun cho x hi. nghin cu xem nhng gi tr ph qut l nhng gi tr no, nm 1995, mt d n quc t v gi tr sng c trin khai trn hn 100 nc, v cc nh nghin a ra kt qu vi 12 gi tr sau: a. Gi tr Ha bnh Ni n ha bnh, chng ta ngh ngay n t tri ngha l chin tranh. iu c ngha l ha bnh tc l khng c chin tranh, khng c sng n v khng c cht chc, thng tn. Tuy nhin, ha bnh khng n gin ch l khng c chin tranh. Ha bnh l khi chng ta ang sng ha thun v khng c s u ln nhau. Nu mi ngi trong th gii c yn n, s l mt th gii ha bnh. Ha bnh cn c ngha l ang sng vi s yn bnh ca th gii ni tm. Ha bnh l tnh trng bnh tnh v th thi ca tr c. Ha bnh bt u t mi ngi chng ta. Thng qua s thinh lng v s suy ngh ng n v ngha ca ha bnh, chng ta c th tm c nhiu cch mi m v sng to to thun li cho s hiu bit v cc mi quan h v s hp tc vi tt c mi ngi. b. Gi tr Tn trng Tn trng trc ht l t trng l bit rng t bn cht ti c gi tr. Mt phn ca t trng l nhn bit nhng phm cht ca chnh ti. Tn trng l
21

lng nghe ngi khc. Tn trng l bit ngi khc cng c gi tr nh ti. Tn trng s hnh thnh s tin cy ln nhau. Khi chng ta tn trng chnh mnh, th d dng tn trng ngi khc. Nhng ai bit tn trng s nhn uc s tn trng. Hy bit rng mi ngi u c gi tr v khi tha nhn gi tr ca ngi khc th th no cng chim c s tn trng ca ngi khc i vi mnh. Mt phn ca s tn trng l thc rng ti c s khc bit vi ngi khc trong cch nh gi. Tuy nhin, nu s tn trng cng c o lng da vo nhng g thuc b ngoi th mong mun c ngi khc tha nhn cng ln. Mong mun (c tha nhn) cng ln th ngi ta cng d l nn nhn v mt s tn trng bn thn. c. Gi tr Yu thng Albert Enstein ni: Nhim v ca chng ta l phi nhn rng ra xung quanh ta lng trc n v n bao trm tt c cuc sng ca con ngi v thin nhin. Yu ngi khc ngha l bn mun iu tt cho h. Yu l bit lng nghe; yu l chia s. Khi yu thng trn vn, gin d s trnh xa. Tnh yu l gi tr lm cho mi quan h gia chng ta tr nn tt hn. Lev Tolstoi vit: Lut ca cuc sng trong s t t ca tm hn chng ta. Nu con tim ca chng ta trng rng th khng c lut no hay t chc no c th lp y. Trong mt th gii tt p, quy lut t nhin l yu thng; v trong mt con ngi tt, bn cht t nhin l s thng yu. Tnh yu mang tnh ph qut khng c bin gii hoc s thin v, tnh yu lan ta n tt c mi ngi. Tnh yu quanh ta v ta c th cm nhn c n. Gi tr ca tnh yu l ch n nh l mt cht xc tc to nn s thay i, pht trin v thnh t. Tnh yu l nhn nhn mi ngi theo cch tt p hn. Tnh yu tht s lun bao hm lng tt, s quan tm, hiu bit v khng c nhng hnh vi ghen t cng nh kim sot ngi khc.
22

d. Gi tr Khoan dung

Khoan dung l s ci m v s chp nhn v p ca nhng iu khc bit. Khoan dung l tn trng qua s hiu bit ln nhau. Ha bnh l mc tiu, khoan dung l phng php. C khoan dung, bn s tr nn ci m v chp nhn s khc bit vi nhng v p ca n. Ngi khoan dung th bit rt ra nhng iu tt ni ngi khc cng nh trong cc tnh th. Khoan dung l nhn nhn c tnh v s a dng trong khi vn bit ha gii nhng mm mng gy chia r, bt ha v tho g ngi n ca s cng thng c to ra bi s dt nt. Nguyn nhn ca vic khng khoan dung l s s hi v thiu hiu bit. Ht ging ca khoan dung l tnh yu thng; nc n ny mm l lng trc n v s quan tm, chm sc. Khi thiu i tnh yu thng s thiu i lng khoan dung. Nhng ai bit nh gi iu tt trong mi ngi v trong nhng tnh hung l nhng ngi c lng khoan dung. e. Gi tr Trung thc

23

Trung thc l s tht. Trung thc c ngha l khng c s mu thun v tri ngc nhau trong suy ngh, li ni hay hnh ng. Trung thc l s nhn thc v nhng g l ng n v thch hp trong vai tr, hnh vi v cc mi quan h ca mt ngi. Khi trung thc ta cm thy tm hn trong sng v nh nhng. Mt ngi trung thc v chn chnh th xng ng c tin cy. Trung thc th hin trong t tng, li ni v hnh ng th em li s ha thun. Trung thc l s dng tt nhng g c y thc cho bn. Trung thc l cch x s tt nht. l mt mi quan h su sc gia s lng thin v tnh bn. Khi sng trung thc, bn c th hc v gip ngi khc hc cch bit trao tng. Tnh tham lam i khi l ci r ca s bt lng v ca s khng trung thc. S tham lam l cho nhng ngi cn, nhng khng bao gi tha mn cho k tham lam. Khi nhn thc c v mi quan h ny vi nhau, chng ta nhn ra c tm quan trng ca lng trung thc. f. Gi tr Khim tn Khim tn l n , ni nng, lm vic mt cch nh nhng v n gin m li c hiu qu. Khim tn gn lin vi t trng. Khim tn l khi bn nhn bit kh nng, uy th ca mnh, nhng khng khoe khoang. Mt ngi khim tn tm c nim vui khi lng nghe ngi khc v bit chp nhn ngi khc. Khi qun bnh c gia t trng v khim tn, bn c c sc mnh tm hn t iu khin v kim sot chnh mnh. Khim tn lm cho mt ngi tr nn v i trong tri tim ca nhiu ngi. Khim tn to nn mt tr c ci m. Bng khim tn bn c th nhn ra sc mnh ca bn thn v kh nng ca ngi khc. Khim tn l gi c s n nh v duy tr sc manh bn trong, v
24

khng cn phi kim sot t pha ngoi. Khim tn cho php mnh sng vi phm gi v lng chnh trc, khng cn n nhng bng chng ca mt th hin bn ngoi. Khim tn cho php mt s nh nhng trong vic i mt vi cc thch thc. Khim tn loi tr nhng s hu to nn cc bc tng ca tnh t cao t i. S kiu ngo lm thit hi hay hy hoi vic nh gi tnh c o ca ngi khc v v vy, l mt s vi phm tinh vi cc quyn c bn ca h. Xu hng gy n tng, ln t hoc hn ch t do ca ngi khc sau chng t bn thn th s lm gim bt tri nghim ca bn thn v gi tr, phm cch v bnh yn trong tm tr ca h. g. Gi tr Hp tc Hp tc l khi mi ngi bit lm vic chung vi nhau v cng hng v mt mc tiu chung. Mt ngi bit hp tc th c nhng li l tt p v cm gic trong sng v ngi khc cng nh i vi nhim v. Vic hp tc i hi tha nhn gi tr v s ng gp ca mi ngi v c mt thi tch cc. Khi hp tc, cng cn phi bit l iu g l cn thit, iu g l nn lm. i khi chng ta cn mt tng mi, i khi cng cn cho tng ca chng ta tri i. i khi chng ta cn phi dn dt theo tng ca mnh, nhng i khi chng ta cn phi i theo tng ca nhng ngi khc. Hp tc phi c ch o bi nguyn tc v s tn trng ln nhau. Mt ngi bit hp tc s nhn c s hp tc. Khi c yu thng th c s hp tc. Khi nhn thc c nhng gi tr ca cuc sng, ta c kh nng to ra s hp tc. S can m, s quan tm, s chm sc, v s ng gp l s chun b y cho vic to ra s hp tc. h. Gi tr Hnh phc
25

Hnh phc l trng thi bnh an ca tm hn khin con ngi khng c nhng thay i t ngt hay bo lc. Khi trao hnh phc th nhn c hnh phc. Khi bn hy vng, l lc hnh phc. Khi ti yu thng s bnh an ni tm v hnh phc cht n ngay. Ni nhng li tt p v mi ngi v mang tnh xy dng em li hnh phc ni tm. Nhng hnh ng trong sng v qun mnh s em n hnh phc. Hnh phc lu bn l trng thi ca s hi lng bn trong. Khi hi lng vi chnh mnh, bn s cm nhn c hnh phc. Khi nhng li ni ca ti l nhng bng hoa thay v nhng hn , ti em li hnh phc cho th gii. Hnh phc sinh ra hnh phc. Bun ru to ra bun ru. i. Gi tr Trch nhim Trch nhim l vic bn gp phn ca mnh vo cng vic chung. Trch nhim l ang thc hin nhim v vi lng trung thc. Trch nhim l thc hin phn ng gp ca mnh. Trch nhim l chp nhn nhng i hi v thc hin nhim v vi kh nng tt nht ca mnh. Trch nhim khng ch l mt ci g rng buc chng ta, m cn l iu g cho php chng ta t c nhng g chng ta mong mun. Trch nhim i vi ton cu i hi s knh trng i vi ton th nhn loi. Trch nhim l s s dng ton b ngun lc ca chng ta to ra mt s thay i tch cc. Mun c ha bnh, chng ta phi c trch nhim to ra s yn n. Mun c mt th gii hi ha, chng ta phi c trch nhim chm sc thin nhin. Mt ngi c coi l c trch nhim khi ngi y ng gp phn gnh vc cng vic chung vi cc thnh vin khc. Nh l mt ngi c trch nhim, bn lm nhiu hn nhng iu/vic xng ng gp phn vi ngi khc. Mt ngi c trch nhim th bit th no l phi, l p, l ng, nhn ra c iu g tt gp phn. Quyn li gn lin vi trch nhim. Trch nhim l ang s dng tim lc, ti nguyn ca chng ta to ra nhng thay i tch cc. j. Gi tr Gin d
26

Gin d l sng mt cch t nhin, khng gi to. Khi bn quan st thin nhin bn s bit gin d l nh th no. Gin d l iu u tin cho s pht trin bn vng.

Gin d l p. Gin d l th gin. Gin d l chp nhn hin ti v khng lm mi iu tr nn phc tp. Ngi gin d th thch suy ngh v lp lun r rng. Gin d dy chng ta bit tit kim bit th no l s dng ti nguyn, tim nng mt cch khn ngoan; bit hoch nh ng hng cho tng lai. Gin d gip bn kin nhn, lm ny sinh tnh bn v kh nng nng . Gin d l hiu r gi tr ca nhng vt cht d nh b nht trong cuc sng. Gin d l cm nhn v p bn trong v nhn ra gi tr ca tt c mi ngi, ngay c nhng ngi ngho v kh khn nht. Gin d l vui thch vi mt tm tr v tr tu ngay thng, mc mc. Gin d ku gi mi ngi suy ngh li nhng gi tr ca mnh. Gin d t ra cu hi rng chng ta c nn gim mua nhng sn phm khng cn thit hay khng. Nhng cm d thm mun v mt tm l to nn nhng nhu cu gi to. Cc mong mun c kch thch bi nhng nhu cu cn c nhng th khng cn thit to ra cc xung t gia gi tr vi s phc tp ha bi lng tham, s s hi, p lc bn b v cm gic sai lch v bn sc. Trong khi s p ng cc nhu cu c bn cho php c mt cuc sng thoi mi, th nhng s thi qu v tha thi c th dn ti h hng v lng ph. Gin d gip gim bt khong cch gia ngi giu v ngi ngho bng cch th hin tnh logic ca mt nguyn l kinh t ng n: kim tin, tit kim v chia s s hi sinh v thnh vng c th c mt cuc sng c cht lng hn cho tt c mi ngi, bt k h sinh ra u. k. Gi tr T do T do c th b hiu lm l mt ci rng ln v khng c gii hn, tc
27

l cho php lm nhng g ti mun, khi no ti mun, vi bt k ai ti mun. Khi nim ny mang tnh cht nh la v lm dng s la chn. Xm phm cc quyn ca mt hay nhiu ngi c t do cho bn thn, gia nh hoc dn tc l mt s lm dng t do. Loi lm dng ny thng phn tc dng; rt cuc p t mt iu kin cn tr, v trong mt s trng hp l s p bc cho nhng ngi lm dng v ngi b lm dng. T do thc s c thc hnh v tri nghim khi cc thng s c xc nh v c hiu r. Cc thng s c xc nh bi nguyn tc tt c mi ngi u c quyn nh nhau. V d, quyn v ha bnh, hnh phc v cng bng l bm sinh, khng phn bit tn gio, vn ha hay gii tnh. Tt c mi ngi u c quyn t do. Trong s t do y, mi ngi c bn phn tn trng quyn li ca nhng ngi khc. T do tinh thn l mt kinh nghim khi ta c nhng suy ngh tch cc v tt c, k c v chnh mnh. T do thuc lnh vc ca l tr v tm hn. T do y ch vn hnh khi cc quyn c cn bng vi trch nhim, v s chn la c cn bng vi lng tm. phng khi nhng lm ln v phc tp trong tm tr, tr tu v tri tim vn ny sinh t nhng iu tiu cc, l s tri nghim khi ta c nhng suy ngh tch cc i vi tt c ngi khc, k c vi bn thn mnh. T do bn trong l c gii T do l mt mn qu qu gi. Ch c th t do tht s khi cc quyn li qun bnh vi nhng trch nhim. C t do thc s khi mi ngi c c quyn bnh ng. l. Gi tr on kt on kt l s ha thun trong v gia cc c nhn trong mt nhm, mt tp th. on kt c tn ti nh s chp nhn v hiu r gi tr ca mi ngi, cng nh bit nh gi ng s ng gp ca h i vi tp th.
28

on kt c xy dng qua vic chia s cc mc tiu, nim hy vng v vin tng tng lai. Khi cc bn on kt, nhim v ln dng nh tr nn d dng thc hin. S thiu tn trng d l nh c th l l do lm cho mt on kt. on kt to nn kinh nghim v s hp tc, lm gia tng s hng hi trong nhim v v to ra mt bu khng kh thn thin. on kt to ra cm gic hnh phc m i v gia tng sc mnh cho mi ngi. on kt c xy dng t mt tm nhn, hy vng v mc ch v tha chung hoc l mt s nghip v nhng iu tt p chung. Tnh n nh ca tnh on kt bt ngun t tinh thn bnh ng v thng nht. S v i ca on kt l ch tt c mi ngi u c tn trng. on kt c gi vng bi vic tp trung nng lng, chp nhn v nh gi gi tr ca i ng ng o nhng ngi tham gia v s ng gp c o m mi ngi c th thc hin, v bi vic duy tr lng trung thnh khng ch i vi nhau m cn i vi c nhim v. Nhn loi cha th no duy tr c s thng nht chng li k th chung ca cc cuc ni chin, mu thun sc tc, i ngho v vi phm cc quyn con ngi. Khi c nhn ng x trong s hi ha th c th gi c n nh v lm vic c hiu qu hn trong nhm. on kt truyn cm hng cho trch nhim c nhn mnh hn v nhng thnh tu tp th ln hn. Vic to dng nn tnh on kt trn th gii i hi mi c nhn phi xem c nhn loi nh gia nh ca mnh v tp trung vo nhng ng hng v gi tr tch cc. Mt du hiu thiu tn trng c th lm cho tnh on kt b v. Vic ngt li ngi khc, a ra nhng ph phn lin tc v thiu tnh xy dng, theo di ngi khc hoc kim sot ngi khc u l nhng m thanh rt kh nghe p mnh vo cc mi quan h. R rng, nhng gi tr ph qut ny u c cha ng v thng nht vi cc gi tr truyn thng ca Vit Nam nh cp trn. 1.4. Qui lut hnh thnh gi tr v hnh vi o c
29

a. Tnh qui lut trong hnh thnh cc gi tr ca c nhn Gi tr l mt b phn trong mi quan h nhiu mt ca con ngi vi con ngi vi th gii, vi i sng x hi. Gi tr c lin quan vi nhu cu. Ni n nhu cu phi ni n i tng, ni dung i tng v c bit l phng thc tha mn nhu cu. Mi quan h gi tr c ti sinh trong qu trnh pht trin ca nn vn ha x hi v ca c nhn ring l. Do vy, vic nghin cu gi tr khng ch l miu t n gin nhng hin tng gi tr m phi t trong mi quan h vi nn vn ha x hi trong ch th sng v hot ng. Bng qu trnh x hi ha, con ngi lnh hi cc gi tr t nn vn ha x hi - lch s cng vi nhng tri thc, thi v tnh cm c x hi ha. Cc t chc x hi c vai tr quyt nh trong vic gi gn, ph bin cc gi tr l: gia nh, h thng gio dc v tt c cc t chc x hi. Tuy nhin, c nhn khng ch tip nhn cc gi tr x hi mt cch gin n m lnh hi chng mt cch c chn lc thng qua li ch v quan h thc tin ca h. Trong s chuyn bin ca x hi, vic nng cao trnh hc vn v pht trin x hi ni chung dn ti vic to ra nhng gi tr mi, cc gi tr mi ny hoc thay th gi tr c hoc tc ng vi chng v lm thay i chng. Khi cc gi tr c hnh thnh cng s thay i theo s bin i ca x hi. Nu cc t chc x hi n nhn cc gi tr mi th qu trnh x hi ha s xy ra vi mu thun gi tr t hn. Ngc li, nu nh cc gi tr c truyn t thng qua cc t chc trong qu trnh x hi ha c chc nng tri ngc nhau v khng c cng c bi cc kinh nghim x hi th cc mu thun gi tr s mnh ln v lc cc thnh vin x hi s c gng hng ti cc gi tr i khng ring bit. Trong mi quan h vi hin thc con ngi khng ch phn nh hin thc m cn phn nh v mt gi tr. Trong nhn thc thy r nhng s kin, cha thy c mi quan h gia con ngi vi i tng c nhn thc. Trong quan h nh gi th hin mi quan h ca bn thn ch th, khch th c phn nh vo trong tm l ca ch th v mi quan h ch th - khch th c chia lm hai loi: quan h nhn thc v quan h nh gi.
30

+ Quan h nhn thc: ch th hiu r bn cht v quy lut ca khch th. + Quan h nh gi: xut pht t nhu cu ca bn thn ch th t pht hin v tip thu thi ca bn thn ch th i vi s vt. i tng c nh gi i vi ch th l s vt c gi tr. Gi tr tn ti bn trong ch th, n khng phi l mt trng thi s vt m l trng thi t tng v do gi tr khng th tn ti c nu khng c ch th. Gi tr ch l gi tr khi trong thc ca ch th biu hin vi t cch l mt ni dung nht nh. Phn on nhn thc v phn on gi tr c chc nng khc nhau. Phn on nhn thc l s phn nh s vt, s kin, thng cha thy c mi quan h gia con ngi vi i tng nhn thc. Phn on gi tr biu hin thi ca ch th i vi i tng. Mt s vt c coi l gi tr khi ch th tn thnh n. Ch th tn thnh hoc khng tn thnh ci g hon ton ph thuc vo mi quan h ca i tng vi quyn li ca ch th. Nh vy, phn on gi tr v thc cht khc vi phn on nhn thc. Song chng c mi quan h vi nhau, phn on nhn thc l tin tt yu ca phn on gi tr, phn on gi tr lun phi c s thng bo v trng thi s kin. Gia con ngi v hin thc c mi quan h c o l quan h gi tr. V qu trnh hnh thnh gi tr c th, PGS Trn Trng Thy cho rng: qu trnh hnh thnh gi tr hay cn gi l qu trnh tip nhn v lnh hi, s ni tm ha, s ng nht ha cc gi tr l mt qu trnh x hi phc tp. Cc giai on ca s ni tm ha cc gi tr c thc hin nh sau: + Thng tin v s tn ti ca gi tr v nhng iu kin thc hin n. + Phin dch thng tin sang ngn ng ring ca c nhn. + Hot ng tch cc, gi tr va nhn thc c tip nhn hay b khc t. + a n vo h thng cc gi tr c tha nhn ca c nhn. + Nhng bin i ca nhn cch, bt u t s tip nhn hay ph nhn gi tr.

Theo tc gi mt s trong cc giai on trn c th b b qua. Trong trng hp th qu trnh trn din ra khng y . S ni tm ha c ti to,
31

iu ny thng dn n s tip nhn mt cch my mc cc hnh mu v nh hnh ca hnh vi. Khi s xy ra s ni tm ha ngc, cc gi tr c thay th bng cc i tng ca nhu cu, cc gi tr b thoi ha n mc ch cn l xung ng bn ngoi thun ty i vi hnh ng m thi. C ch hnh thnh gi tr trn c ngha quan trng trong vic vn dng vo ging dy v gio dc gi tr cho hc sinh cc cp. Bi v thc cht qu trnh dy hc v gio dc l qu trnh t chc hnh thnh hc sinh nhng gi tr v vn ha, khoa hc, thm m, o c V vy mi ngi lm cng tc gio dc cn hiu v nm c c ch ny. b. Con ng hnh thnh hnh vi o c Hu ht cc l thuyt v hnh vi o c gi thit rng hnh vi o c ca tr nh u tin b iu khin bi ngi khc qua nhng hng dn trc tip, s gim st, s trng pht, phn thng v sa cha cho ng. Nhng khi tr bit suy ngh, suy lun v nhng quy tc o c v nhng nguyn tc ca nhng ngi c quyn lc m hng dn h, lc tr la chn nhng tiu chun nh ca chnh h. Khi con ngi hng ti nhng giai on suy lun o c cao hn, h cng c nhng bng chng su sc hn, v c th hc quyt tm gip v bo v nhng nn nhn ca s khng cng bng hn. Tuy nhin, mi quan h gia s suy lun o c v hnh vi o c khng c mnh m lm (Berk, 1997). Rt nhiu nhn t bn cnh s suy lun nh hng n hnh vi o c. Hai nh hng quan trng nht n hnh vi o c l s tip thu c tnh cht vn ho v mu hnh. Nh trn ni, khi a tr suy lun v gi tr o c v cc hnh vi o c thng qua li khuyn, rn v ch bo, a tr hnh thnh mt quan im v o c. Nu tr a ra c nhng l do, nhng lp lun khi bn tr c sa ng hay c ch dn v nhng hnh vi ca mnh th khi bn tr c l ang suy ngm v nhng nguyn tc o c nhiu hn l thc hin hnh vi o c. Cn sau , bn tr c th c x c o c ngay khi khng mt ai nhn thy?. Chnh v vy, nhng l do lm r hiu qu ca hnh vi c th hin bng ngn ng m tr c th hiu c v rt c ch v quan trng i vi s tip thu mt cch vn ha cc chun mc o c tr (Berk, 1997;
32

Hoffman, 1998). nh hng quan trng th hai n s pht trin hnh vi o c l m hnh mu. Nhng a tr m lun c t vo mi trng c s chm sc ng mc, mi trng ca nhng ngi ln lun c xu hng quan tm hn i vi quyn li v cm gic ca ngi khc (Lipscomb, Macallister v Bergman, 1985), th a tr cng s bit cch chm sc v ngh n ngi khc khi ln ln. Hnh mu xung quanh hc sinh rt quan trng i vi hnh thnh biu tng o c v kh nng bt chc hnh vi ca hc sinh. Tuy nhin ngi ln cng lu rng, lm mu hay lm gng khng ng ngha vi s hy sinh ht mnh, bi yu thng va ca ngi ln mi gip tr hnh thnh hnh vi o c, nu khng nhn cch hc sinh c th b bin dng thnh ngi ch k, lun i hi. M hnh hnh thnh hnh vi v thi quen o c

-T

gic -Khng v li -C ch

Hnh vi o c

Lp i lp li

Thi quen o c Thin ch, ngh lc

Tri thc o c
(H thng chun mc)

Nhu cu o c

Tnh cm v Nim tin o c

ng c o c

M hnh hnh thnh hnh vi o c v thi quen hc sinh cho thy

33

chng ta c th bt u bi hc v o c t cc chun mc, t chnh hnh vi c tnh o c, t reo rc nhu cu Vic bt u t u hon ton ph thuc vo c im tm l ca hc sinh theo tui, c im tm l c nhn ring bit v ph thuc vo kinh nghim c ca hc sinh.

NI DUNG 2: CC CCH TIP CN TRONG GIO DC GI TR SNG

Hot ng 1: To Bu khng kh gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin (a) ca 2.1 v tr li sau: + Ti sao bu khng kh gi vai tr quan trng trong gio dc gi tr? + Bu khng kh cn c cho gio dc gi tr l bu khng kh nh th no? 2. Thc hnh theo nhm: hy phc ha tng cho bu khng kh gi tr. 3. Thc hnh trin khai vic to bu khng kh gi tr (m nhc, ging ni, cch giao tip - ng x; mi trng lp hc, cch sp xp bn gh).

Hot ng 2: Khm ph gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin (b) ca 2.1 v tr li sau: + C nhng bc no trong qu trnh khm ph v hiu gi tr? M t chng v nu ngha ca mi bc. + Thng c nhng phng php no trong tng bc ca qu trnh khm ph gi tr? 2. Hy thit k mt ni dung hot ng suy ngm v gi tr.
34

3. Tho lun: cc hnh thc gip hc sinh tip nhn v tri nghim cc gi tr.

Hot ng 3: Tho lun v cc gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. Cung cp thng tin v gi tr nh hnh thnh (thng tin 1.3), cho hc sinh tho lun v cc gi tr ny. 2. Phn bin: lp chia lm hai nhm vi hai quan nim i ngc v nh hng gi tr - bin lun/phn hi. 3. Trao i cng chuyn gia: Chuyn gia c th l GV hoc khch mi. Ngi hc t cc cu hi cho chuyn gia v gi tr.

Hot ng 4: Khm ph cc tng v s cm nhn v th hin cc gi tr trong cuc sng

Bao gm cc cng vic sau: 1. Tho lun: cc gi tr c th hin trong cuc sng nh th no? Hoc chng ta nhn thy gi tr nhng u? 2. Thc hnh: hy th hin gi tr theo cch m bn mun (c th l bc tranh v, l bn nhc, l bui biu din vn ngh). 3. Tho lun: gi tr nm u trong cc mn hc? v mn hc gip hnh thnh bn thn gi tr g? 4. c thng tin thm phn d v e (ca 2.1).

Hot ng 5: Sng vi cc gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. Tho lun: c s khc bit g gia ni v cc gi tr v sng vi cc gi
35

tr? 2. Tho lun cc hnh thc a gi tr vo cuc sng. 3. T chc cc hot ng tp th nh in d, d hi, picnic, tham quan thc t.

Hot ng 6: Tm hiu chin lc hnh thnh thi v gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin 2.2 v tr li cu hi: + Mi quan h gia chin lc v quan im hnh thnh thi v gi tr ca Klausmeier and Goodwin c th hin nh th no? 2. Hy vn dng cc chin lc hnh thnh ca Klausmeier and Goodwin vo phn tch gi dy Gi tr cho hc sinh THPT. 3. Tho lun: cc cch thc tri nghim gi tr trong lp hc 4. Tho lun nhm: Dng nhn cch gio dc nhn cch c hiu nh th no trong gio dc gi tr.

THNG TIN C BN CHO NI DUNG 2 Lm th no dy v cc gi tr? Lm th no khuyn khch hc sinh khm ph, tm hiu v pht trin cc gi tr cng nh nhng k nng sng, thi sng, nhm gip h pht huy ht tim nng sn c ca mnh? V lm th no hc sinh bit mnh c th to nn s khc bit trn th gii ny v cm thy bn thn c kh nng to dng mt th gii tt p hn? 2.1. Cc phng php gio dc gi tr sng ca LVEP a. Bu khng kh da trn nn tng cc gi tr Xy dng mt bu khng kh c s thu hiu ln nhau tt c mi ngi u cm nhn c tnh yu thng, thy mnh c gi tr, c tn trng v an
36

ton. Vic to nn bu khng kh da trn cc gi tr trong bc chun b mi trng hc tp l u cn thit khm ph v pht huy ti a cc gi tr tch cc. Mt mi trng gio dc ly ngi hc lm trung tm, m trong cc mi quan h da trn lng tin cy, quan tm v tn trng s khi dy ng c tt p, s sng to t nhin, v gia tng s hiu bit, ng cm.

Bu khng kh da trn gi tr

Cc hot ng gi tr

Bu khng kh chim 50% thnh cng ca gi hc gi tr

Hc vin s c c hi pht huy ti a tim nng ca mnh trong mt mi trng hc tp c s khuyn khch, ng h, quan tm v sng to. Mi hnh thc kim sot bng cch e a, trng pht, gy s hi, xu h ch khin hc vin cm thy khng ph hp, tn thng, ngng ngng v bt an. K nng to dng bu khng kh da trn nn tng cc gi tr K nng to dng bu khng kh da trn nn tng gi tr cng bao gm cc hot ng: lng nghe tch cc, a ra quy tc hp tc; a ra nhng du hiu nh thng bo gi yn lng, tp trung, khi dy cm gic bnh yn hoc tn trng; gii quyt mu thun; v hnh thc k lut da trn gi tr. Vi M hnh L thuyt LVEP, gio dc vin c th nh gi cc yu t tch cc v tiu cc nh hng n hc sinh, lp hc hoc trng hc, v iu chnh cc yu t gip hc sinh cm thy mnh c yu thng, tn trng, thu hiu v an ton hn l cm thy ngng ngng, b c lp, tn thng, s hi v bt an. b. Yu t h tr khm ph cc gi tr
37

Mi hot ng gi tr sng bt u vi 3 yu t h tr vic khm ph cc gi tr - c ghi ch trong s - bao gm: Tip nhn Thng tin, Suy ngm, v Khm ph cc gi tr qua thc t cuc sng. Tip nhn Thng tin y l cch dy v gi tr theo kiu truyn thng. Sch v, chuyn k, cc ngun thng tin c th tr thnh tr th c lc trong vic khm ph cc gi tr. Hc sinh s cm thy rt hng th khi c nghe nhng v d thc t v nhng ngi thnh cng khi h mang trong mnh nhng gi tr cn thit. Suy ngm Cc hot ng tng tng v suy ngm yu cu hc vin a ra nhng tng ca ring mnh. V d, hc vin c yu cu hnh dung v mt th gii ha bnh. Khi mng tng ra nhng gi tr c ng dng, hc vin c th tri nghim v suy ngm v nhng tng ca mnh. Hnh thc hot ng tp th ny hng mi ngi tp trung vo mc ch chung. Con ngi vi mc ch chung c th hc cch gi s cam kt trong nhm bng cch to nhng hnh nh tng tng v tng lai v hnh thnh nhng nguyn tc hnh ng. Nhng bi luyn tp ny chnh l ht ging suy ngh ban u s gip mi ngi t c iu mnh mong mun. Senge (2000). Khm ph cc gi tr qua thc t cuc sng Thanh nin l la tui rt ham tm ti, hiu bit nhng g ang din ra quanh mnh, v th hy tm nhng lnh vc m hc vin quan tm, nh: AIDS, ngho i, bo lc, ma ty, tham nhng, ci cht ca bn cng lp hoc tnh trng nhim mi trng ti a phng Nhng lnh vc ny s gi m ch tho lun rt thc t, thit thc v tc ng ca gi tr v phn gi tr, cng nh hnh ng ca chng ta to nn s khc bit nh th no. c. Tho lun To mt khng gian tho lun ci m, tn trng ln nhau l iu rt quan trng v cn thit. Khi c c iu ny, vic chia s s tr nn d dng, thoi mi hn. Vic by t nhng cm gic, cm nhn sau mi cu hi c th lm sng t quan im c nhn v tm c s ng cm hn. Tho lun trong mt
38

mi trng mang tnh h tr c th gip hn gn, cha lnh tn thng rt hiu qu. Qu trnh tho lun cn c th gip cho iu tiu cc c chp nhn v t to bu khng kh ci m tm hiu nguyn nhn dn n nhng tiu cc ny. Khi tt c c thc hin vi s tn trng chn thnh, hc vin s dn tho b c hng ro phng th, v khng cn bin minh cho tnh tiu cc ca h. Mt khi nhng gi tr tch cc c khm ph, hc vin s cm thy bn thn mnh c gi tr; dn dn h thy t do v c ch mnh m hnh ng khc i. d. Khm ph cc tng Tip theo sau cc cuc tho lun l hot ng t suy ngm hoc ln k hoch cho nhm v nhng hot ng ngh thut, vit nht k, hoc kch. Nhng cuc tho lun khc s gip hnh thnh Bn Tm tr (Mind map) cc gi tr v phn gi tr xem xt cc tc ng ca gi tr v phn gi tr i vi bn thn, mi quan h v x hi. Cc cuc tho lun trong nhm nh gip xem xt cc tc ng ca gi tr trong nhng mn hc, lnh vc khc nhau. Cc hot ng gi tr c th khi dy nim thch th tht s hc vin, c v cho qu trnh hc tht v thc y chuyn ha ng c thnh hnh ng c th. e. Th hin hiu bit v cm nhn v gi tr mt cch sng to Ngh thut l phng tin tuyt vi th hin nhng tng, cm nhn cc gi tr mt cch sng to, v bin nhng gi tr y thnh ca mnh. Chng hn c th kt hp gia v, chi tr chi, vi trnh din ngh thut, hoc nhy ma kt hp vi m nhc iu ny rt tt cho vic biu l v pht huy tinh thn tp th. Thng qua cc hot ng y, hc vin s t lin h vi nhng gi tr vn c sn ca bn thn v nhn ra nhng g mnh tht s mun ni. S a dng ca cc loi hnh ngh thut c th gip hc vin hng th hn. Mt mi trng hc tp nh th s to iu kin cho mi ngi ta sng, gip h bit khai thc nhng tim nng to ln n cha trong mnh.

39

S Hot ng gio dc gi tr (LVEP)

g. Pht trin k nng Nu ch suy ngm v tho lun cc gi tr thi th cha , cn c cc k nng ng dng gi tr vo thc t. Ngy nay, thanh nin rt cn tri nghim cm gic tch cc c c t gi tr, hiu kt qu ca hnh vi ng x v mun ch ng a ra nhng quyt nh c sc nh hng ln. Vic hiu c cm xc s h tr rt tt cho vic kim sot bn thn, tp
40

trung v n nh vng chc v tm l. Cch lm ny cng c kh nng hc tp chuyn mn ca hc sinh trong bt k lnh vc, b mn no. Hc vin tri qua chng trnh xy dng nng lc cm xc v x hi, th c iu kin pht trin c loi hnh tr tu xc cm (emotional intelligence) (Goleman, 1995). Nhng chng trnh nh vy bao hm c vic hc tp nhng k nng x hi, thu cm, gii quyt mu thun v nhng chin lc hng dn mng tng. Cc k nng x hi v cm xc ca c nhn Rt nhiu k nng x hi c hng dn trong cc Hot ng Gi tr Sng: + Kh nng t iu chnh cm xc v gim stress l mt k nng quan trng trong vic thch nghi v giao tip mt cch thnh cng. Vic t iu chnh gip con ngi nhanh chng im tnh tr li khi nhn ra mi e da v c th th gi mnh bnh yn, thanh thn hn trong cuc sng thng nht. + Nhng hot ng Gi tr khc gip hiu bit r nhng phm cht tch cc ca c nhn, khng nh mnh m nim tin rng Ti c th to nn s khc bit; tm hiu cc quyn c nhn v trn trng kh nng nhn thc ca h; v lm quen vi hnh thc i thoi ni tm tch cc, thit lp mc ch v nhng trch nhim c lin quan. Cc k nng giao tip Cc k nng h tr xy dng tr tu xc cm c gii thiu trong cc hot ng trn y v cng c hiu bit v s tn thng, s hi, gin d v cc kt qu ca chng trong mi quan h gia chng ta vi nhng ngi xung quanh. Cc k nng gii quyt mu thun, giao tip tch cc, cc tr chi hp tc v thc hin d n cng nhau l nhng hot ng nhm xy dng k nng giao tip gia cc c nhn. h. Nhng ng gp c th cho x hi v th gii Nhm gip thanh nin dm m c, dm nui dng hoi bo, c iu kin ng gp cho x hi v nht l h hiu c ngha to ln ca cc gi tr trong mi quan h vi cng ng, v ti sao nhiu hot ng v cng ng c t chc. Ngy nay, nu thanh nin khng ch ng dng nhng gi tr ny vo cuc
41

sng ca ring h, m cn chia s vi cng ng, x hi, th h c th khm ph thm nhng vn v cng bng x hi v tm nhng tm gng minh ha nhng gi tr y. Nhm tng cng tri nghim, nhn thc cc kt qu hot ng i vi cng bng x hi, ngi hc c khuyn khch xem xt tc ng ca hnh ng c nhn i vi ngi khc nh th no, v lm th no mi ngi to nn s khc bit. i. Hi nhp cc gi tr vo cuc sng Phn Hi nhp cc gi tr vo cuc sng hng dn hc vin ng dng cc hnh vi da trn nn tng gi tr vi gia nh, x hi v mi trng. V d nh c nhng bi tp v nh cho hc vin a ra nhng hnh vi ng x mi theo ng gi tr trong gia nh. Hc sinh c yu cu lp nhng k hoch c bit lm mu cc gi tr khc nhau trong lp hc, trng hoc cng ng. Hc vin c khuyn khch chia s nhng v kch v bn nhc y cht sng to ca h cho nhng ngi bn ng trang la v nhng hc vin nh tui hn. Chnh vic cm thy bn thn c kh nng to nn s khc bit s xy dng lng t tin v cam kt sng vi cc gi tr. 2.2. Chin lc hnh thnh thi v gi tr a. Chin lc hnh thnh thi v gi tr ca Klausmeier and Goodwin Gi tr cng nh thi c hnh thnh ngi hc bng con ng t c s tho mn cc nhu cu. Ai cng bit rng trong qu trnh x hi ho, a tr hc c nhng hnh vi no nh vo vic p dng hnh thc thng hay pht. Ngoi ra, a tr cn hc nhng g c nh gi cao v khng c nh gi bi x hi. T nhng iu ny, a tr t thi ca mnh v hnh thnh nhng gi tr chun mc. Klausmeier and Goodwin (1966) a ra mt s vn tng qut c tnh l lun v cc nguyn tc hnh thnh thi v cc gi tr: Quan im v vic hc thi v gi tr 1. Thi v gi tr (cng nh khu v, s thch, ng c, hng th) c th hc c v c th dy c. 2. Ngi c u c tip thu bnh thng v c s Chin lc hnh thnh 1. Xc nh nhng thi cn dy. 2. Cung cp nhng th d
42

mong mun pht trin c th bin nhng hnh vi chun mc XH thnh hnh vi ca mnh thng qua vic bt chc. 3. Nhng yu t cng c tch cc c th khc su thi v gi tr thng qua s lin tng v mi lin h gia nhng phn ng cm xc c c vi nhng yu t kch thch n. 4. Lnh hi thng tin, suy ngh v vic t thi khc nhau i vi hin thc, hiu qu ca n nh th no ph thuc vo vng chc ca nhng thi v gi tr hnh thnh. 5. Quan h qua li trong nhm s gip c nhn kim tra nhng hnh vi ca mnh trong s hi ho vi chun mc ca nhm. 6. Thc hnh thi phi t trong mt tnh hung ph hp mt t chc mang tnh n nh. 7. Hc c mc ch v thy c ngha ch khi mi c nhn thc c hc n hnh thnh v thay i thi ca chnh mnh. b. T chc cc hot ng tri nghim i ca hnh vi?

in hnh.

3. Cung cp nhng kinh nghim mang tnh cm xc vui v vi i tng. 4. M rng kinh nghim x l thng tin.

5. S dng k thut nhm hnh thnh cam kt hnh vi. 6. Cung cp thc hnh ph hp. 7. Khuyn khch tu dng thi v gi tr mt cch c lp.

Lm sao chng ta c th xy dng c cu ni t cc thng tin n s thay

Nh mt tc gi ni: Gio dc K nng sng khng phi l ni cho hc sinh bit th no l ng th no l sai nh ta thng lm. Cng khng phi l
43

rao ging nhng li hay p chng vo tai ny ri ra tai kia. Cc phng php c in nh ging bi, c chp s tht bi hon ton v chng ch cung cp thng tin, m t thng tin v nhn thc n thay i hnh vi th khong cch cn rt ln. Gio dc K nng sng l gip hc sinh nng cao nng lc t la chn gia nhng gii php khc nhau. Quyt nh phi xut pht t hc sinh. V th hc phi ht sc gn gi vi cuc sng hay ngay trong cuc sng. Ni dung phi xut pht t chnh nhu cu v kinh nghim ca hc sinh. Hc sinh cn c iu kin c xt cc kin khc nhau, trao i kinh nghim, tp tnh, thc hnh, p dng. Hc sinh phi tham gia ch ng v c th hc sinh mi thay i hnh vi. Do nhiu phng php c p dng em li nhng iu kin trn nh sinh hot hay tho lun theo nhm, theo cp, ng no, sm vai, phn tch tnh hung, tranh lun, tr chi, huy ng ti a nghe, nhn, vn ng hc sinh khng ch thc tp thc hnh trong khi hc m cn lm bi tp nh, i thc a tham gia cc phong tro, cc d n V d hc v mi trng, hc sinh c th i du kho, tham gia lm sch ng ph Hc v trt t an ton giao thng, hc sinh c th by nhng tr chi v lut i ng, quan st tnh hnh giao thng ri nhn xt. c. Dy bng nhn cch ca chnh ngi thy Ngi thy l tm gng tr soi vo, tr hc lm ngi. Chnh v vy, khng phng php no hiu qu bng phng php dng nhn cch gio dc nhn cch. Nhng ngi dy ni dung Gi tr v k nng sng cng cn l tm gng mu mc v hnh vi, li n ting ni, cch ng x, cch gii quyt vn y l nhng yu cu rt cao v i hi mi ngi thy cng lun phi t rn luyn mnh cng tc gio dc hc tr hiu qu hn. Tuy nhin ni vy khng c ngha ngi thy l nhng v thnh, l nhng siu nhn. Ngi thy cng c th phm sai lm. Nhng thi ca ngi thy i vi s vic s gii thch k nng sng ca thy nh th no. Nhim v, phm cht v nhng k nng ca ngi thy c th l mt thy, c gio trng hc, mt cn b on th/ i
44

nhm/ cu lc b hay mt gio vin nh m/ mi m hay ng ph. Tuy nhin iu cn nhn mnh l s thay i trit v phng php v thi ca ngi dy. Nhng iu Khng nn: - Din thuyt, ni di, c cho hc sinh chp. - Khng lun a ra li p c sn m hc sinh t tm ti. - Khng tr li tay i vi mt hc sinh m a cu hi cho tp th t tm li p. - Khng vi vng ph phn ng/ sai nh mt quan to nhng kin tr gip hc sinh tranh lun v t kt lun. - Khng mm cho hc sinh pht biu kin m ngi ln trng i. - Khng nn bt hc sinh hot ng khng ngng v khng cn thi gian v khong trng suy ngh cho d bn c kh nng t chc sinh hot tp th, v l mt hot no vin gii. D nhin thnh thong bn c th tng kt, kt lun nhng vi thi th gin, thoi mi, gi m. iu ny s gip cho hc sinh dm t tm ti, suy ngh. Nhng thay i ci np c rt kh. Di y l phm cht ca mt ngi hng dn tt, cn c gi l ngi to thun li (facilitator). Nhng iu Nn i vi ngi dy gio dc gi tr v k nng sng: - Tin tng vo hc vin v nng lc ca h. - Kin nhn v c k nng lng nghe tt. - thc v bn thn v sn sng hc nhng k nng mi. - T tin nhng khng kiu cng. - C kinh nghim sng v bit suy xt. - Tn trng kin ca ngi khc, khng p t kin ca mnh. - Thc hnh t duy sng to v khai ph. - C kh nng to bu khng kh tin tng ln nhau. - Linh ng trong vic s dng cc k thut iu ng nhm, khng bm st vo mt quy trnh quy nh sn. - C kin thc v tm l pht trin nhm bao gm kh nng nm bt bu
45

khng kh nhm kp thi thay i phng php. - Bit sp xp phng c, thit b to bu khng kh hp dn. - Bit s dng cc phng php gio dc ch ng. c bit ngi dy phi nm vng tnh nng ng ca nhm (group dynamics) v c nhng k nng tc ng vo nhm : - To bu khng kh dn ch, thoi mi nhm vin a ra nhng kinh nghim, nhng nhn thc mi hay nhng quyt nh hnh ng. - Tc ng kp thi khi nhm b tc, thay i quy trnh nhm cho ph hp. - Bit to bu khng kh khi tranh lun si ni c xt cc gi tr, cc lp trng khc nhau gip hc vin chp nhn hay khng chp nhn nhng kin khc bit. - Bit nm phn hi ca nhm khi sinh hot kt thc. - Uyn chuyn nhng bm st quy trnh pht trin ca nhm.

46

NI DUNG 3: CC MC TIU GIO DC GI TR SNG V NI DUNG HOT NG GIO DC GI TR SNG

Hot ng 1: Tm hiu cc mc tiu gio dc gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin ca phn 3.1. tr li cc cu hi sau: + C nhng loi mc tiu no trong gio dc gi tr? 2. Tho lun nhm: phn tch ngha ca cc mc tiu i vi gio dc gio tr cho c nhn v x hi. 3. Tho lun nhm: xy dng mt s k hoch bi dy gi tr vi cc mc tiu c la chn ph hp.

Hot ng 2: Tm hiu cc hot ng hng ti mc tiu gio dc gi tr

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin ca 3.1 tr li: + Cc hot ng c ph hp vi mc tiu khng? + Cn c th c nhng hot ng no na b sung vo danh mc cc hot ng ny? 2. Hy la chn cc hot ng gio dc gi tr ph hp vi mc tiu, i tng v iu kin t chc ca lp hc kt cu li thnh mt gio n hot ng gio dc gi tr trong 1 tit. 3. Tho lun nhm: phn tch gi dy mu (phn 3.2)

THNG TIN C BN CHO NI DUNG 3

47

3.1. Cc mc tiu gi tr v cc hot ng gio dc gi tr sng 1. Mc tiu thu ht ngi hc vo cc hot ng gio dc gi tr, lm cho ngi hc thy th v v c cm xc vi cc hot ng ny Hot ng - Tho lun: Mt th gii tt p hn s l th gii nh th no? Cc i th hin th gii ln giy kh A4. - c mt s ti liu v nhng con ngi v i nh cc nh vn, nh khoa hc, lnh t chnh tr v.v, tho lun xem gi tr no m h eo ui? Bn c suy ngh g v nhng iu ? - Suy ngm: khm ph cc gi tr ca ring mnh, mnh cao nhng gi tr no v mnh th hin gi tr y nh th no? 2. Mc tiu lm cho ngi hc nhn bit cc gi tr ph qut c bn nh gi tr ca ring mnh (12 gi tr) Hot ng - Suy ngm: Mt th gii ha bnh s l th gii nh th no? Hy ngh v nhng giy pht bnh yn ca bn thn, ngh v nhng ngi khc v v c th gii ny. - Sng to tng: Hy vit mt thng ip v Ha bnh v gi i cho th gii - Tr chi: u gi cc gi tr (mt gi tr c nu ra vi gi khi im, sau mi thnh vin bt u u gi). - Tng tng: Hnh dung mt th gii y tnh yu thng, sau trao i vi bn v th gii . Tho lun xem cc nh lnh o mt th gii nh vy s mun g cho nhng cng dn ca mnh. - Ngh thut: Tm cc bi ht, cc bi th th hin tnh yu thng rng ln. V biu tng v tnh yu. - Phng vn mt trong nhng ngi m bn yu thch v ch tnh yu. - Vit th: hy vit mt bc th cho bn thn v nhng g bn cm nhn v bn thn mnh. Hy nh gi v a ra nhng li khuyn cho bn thn.
48

- Thn tng: hy chn mt thn tng, mun mnh ging thn tng im g? Hy th hin nhng c im . - Tho lun: gi tr quan trng nht ca s hp tc l g? - Hnh phc l g? Lm g c hnh phc? - T do l g? Chng ta c t do khi no? Hy sng tc mt bi th v t do (hoc t s t do tng phn vi cm gic b nng) - Tho lun: Ti tin vo ci g? Hy vit mt s cu Ti tin.. vo s tay ca mnh, sau l Ti mun c quyn. v trch nhim ca ti l.. - Suy ngm v 12 gi tr, bnh lun v lin h thc tin bn thn. 3. Mc tiu ngi hc c tri nghim vi mt s gi tr v bit cch gim cng thng Hot ng - Ht: ht cc bi ht v hoc lin quan n cc gi tr khc nhau (ni dung ny c th thc hin hng ngy). - Bi tp th gin, tp trung: Hng th ngi yn lng v bnh an trong sut cc bi tp th gin/ tp trung thn th, tm s bnh yn di nn nhc nh. - Tho lun: mnh s th no khi lng khng bnh yn? Hy nhn bit cc suy ngh v xc nh hot ng m gip cho bn thn cm thy bnh yn hn. - Sng tc mt bi th hoc mt bi lun ngn v thi im m h cm thy bnh yn nht. - Tri nghim cm gic v tn trng bn thn v ngi khc thng qua cc bi tp th gin/tp trung Tn trng v Ngi sao Tn trng; Lm cho mnh trn y tnh yu thng v thng qua bi tp th gin/Tp trung Gi i tnh yu thng. - Vit v nhng thi im trong cuc i ca bn khi bn tri nghim trong trng thi trn y tnh yu thng. - Trao i: Khm ph xem s khim tn c th cho php h nh nhng, t tin, v y quyn lc nh th no khi gp nhng thch thc. - Tho lun: s bun b nui dng bn thn nh th no? - Xy dng 10 nguyn tc c hnh phc.
49

- Tho lun: Gin d tc l khng lm cho mi th phc tp ln; lm sao cho cuc sng tr nn n gin. - Phng vn nhng ngi ng vai tr quan trng trong cuc sng ca bn v nhng iu n gin nhng quan trng. Tho lun: nhng iu b nh trong cuc sng nhng ngha ca n th khng nh. - Sng to th, vn vn, ng dao v nhng iu gin d nhng ngha ln. - Tho lun s t do ni tm v cc suy ngh t do v p buc; vui hng bi tp Th gin/Tp trung t do, vit v nhng thi im h cm thy t do. 4. Mc tiu nng cao nhn thc, hng th v s quan tm ca hc sinh n cc gi tr sng Hot ng - c mt s cu chuyn trong Ht ging tm hn; suy ngm v nhng gi tr c c t cc cu chuyn y. - Suy ngm v thi im khi bn nh gi mt ai v s tht th ca ngi , v khi bn c nh gi v s tht th ca chnh mnh. Chia s suy ngh y. - Suy ngm v k cc trng hp m bn mun hp tc v nhn c s hp tc, v nhng thi im khc khi bn khng nhn c n; nhn bit nhng cm xc nhng thi im y, cc kt qu ca n v c im ca mi tnh hung mang li. - Suy ngm v nhng thi im hnh phc trong cuc sng ca bn v nhn bit cc gi tr sng nm sau nhng hnh phc y. - Tho lun nhm 4 ngi v tinh thn trch nhim; Nhm a ra nh ngha v trch nhim v cc tiu ch nh gi trch nhim. - Tho lun nhng khi nim c bn v on kt, thng nht v chia s. Trnh by nhng cu chuyn hoc cc nghin cu v cc loi vt c nhng hnh vi v tnh on kt; tho lun trong nhm xem nhng loi vt em li bi hc g cho loi ngi? 5. Mc tiu nng cao hiu bit v hnh ng ha bnh, hnh vi yu thng
50

trung thc, hp tc trn c s cc gi tr sng Hot ng - Chn la nhng hnh vi mi nhm to cho phng hc ca bn bnh yn hn. - Lit k danh mc cc hnh ng, li ni lm cho bn c cm gic c yu thng v l ngi c nng lc. - Tho lun v nhng nh hng ca s thiu trung thc i vi cc mi quan h, v cc hu qu m c nhn phi gnh chu do s thiu trung thc. - Tnh hung: Nng cao vic thc hnh v trch nhim vi s trung thc bng cch xy dng Tnh hung v Trung thc, th hin vai din vi cc phn hi trung thc v thiu trung thc. Suy ngm v nhng cm nhn khi ng cc vai trong nhm, trong nhng tnh hung khc nhau. - Suy ngm v tho lun v s Khim tn m vn trn y nhn phm; nhng hnh vi c trng ca ngi khim tn. Hiu tm quan trng ca s khim nhng. - Lit k danh mc 10 cch thc m bn c th th hin mnh l ngi sn sng hp tc; nng cao s hp tc trong gia nh bng con ng no? - Xy dng nhng nguyn tc m bo s hp tc ch thc. - Xc nh, nhn bit cc cch thc m bn c th mang li hnh phc cho chnh mnh, cho mnh v thin nhin, cho mnh v ngi khc, v th nghim iu trong mt tun. - Tho lun v hnh phc v ni bun trong gia nh; trao i, pht trin cc tng mang n hnh phc cho mi ngi trong gia nh ca bn. - Thc hin mt hay nhiu hnh ng c th cng c cc mnh Ti tin ca bn. Th d, mnh ti tin vo s cng bng cn c trong cuc sng, vy bn c hnh ng c th no hin thc ha nim tin ny? - Thit lp k hoch hot ng vi tinh thn on kt, v thc hin mt d n ca lp. Nhn bit cc phm cht cn thit nhm c th hon thnh d n ny. 6. Mc tiu nng cao lng t trng v cng c nim tin rng Ti to nn s khc bit
51

Hot ng - Xc nh nhng phm cht m bn khm phc nhng ngi khc, v 5 phm cht tch cc ca chnh bn. - Tho lun cc nguyn nhn ti sao, khi no con ngi li th hin thiu tn trng nhau. Vy bn nn ng x nh th no trong nhng tnh hung l ngi b ng x thiu tn trng? v bn th hin s tn trng vi ngi km bn v nhiu phng din nh th no? Hy a ra nhng li khuyn v cch con ngi phi i x vi nhau. - Nhn bit nhng phm cht m bn thch ngi khc. Lit k nhng phm cht m nhng ngi khc nhn c t bn. - Nhn bit nhng suy ngh, li ni v hnh ng gip bn gi c lng t trng. - K tn nhng iu nh b hng ngy m c th to nn mt s khc bit tch cc trong cuc sng ca nhng ngi xung quanh. Su tm nhng cu chuyn v s khc bit tch cc ny. - Vit 10 phm cht hay gi tr m bn c, khoanh trn nhng phm cht quan trng i vi lng t trng ca bn. Bn hy lit k nhng hnh vi ca c nhn cn bng gia lng t trng v s khim tn. - Hy ni nhng li lm ngi khc hnh phc. 7. Mc tiu gip ngi hc bit la chn tch cc hnh vi v thi thng qua vic loi b nhng hnh vi v cm xc tiu cc Hot ng - Tho lun v s tn thng v s hi chuyn sang s tc gin nh th no v k ra mt s v d. - Xc nh thi im khi mt iu nh b chuyn thnh cuc ci nhau. Tho lun cc phng php kim sot s tc gin. Tho lun xem ha bnh mang cho cc mi quan h nhng g? - Nhn bit v cc suy ngh lm cho xung t cn tn ti v nhng suy ngh cho php s bnh yn pht trin. S dng nhng iu ny xy dng cu chuyn trong nhm. - Tranh lun: ti sao mt vi ngi tham lam v thoi ho o c?
52

- Tho lun ti sao con ngi li hunh hoang? Hy din t bng li khi ni iu g m h t ho vi ging iu hunh hoang v vi mt ging iu t tin nhng khim tn. - Tho lun ti sao con ngi mun danh vng? im mnh v im yu? Tho lun nhng yu t b nh hng khi s bng lng ca con ngi lun lun tm kim nhng cn c bn ngoi. - Tho lun xem lm th no mt ngi c th gi thi hi lng. - Tho lun cc cm gic ca bn thn khi b nhng ngi khc xc phm hoc khi bn ginh ly nhng uy tn m bn khng ng c. - Bnh lun s hnh phc, mong mun, v gi tr c o bng s s hu, ti sn, v v th. Vit mt bi vn da trn cuc tho lun ny. 8. Mc tiu gip ngi hc hiu v cc quyn c nhn, bit tn trng cc gi tr ca mnh v t duy v thng ip ca ring mnh Hot ng - Tho lun tm quan trng ca s cn bng gia trung thc v tnh yu; s th bo nhn danh trung thc. - Tho lun: khi no th d dng hp tc vi ngi khc, v khi no th khng. Lin h s hp tc mang li iu g? s vui v? tnh yu? v s tn trng? - Tho lun: khi no hp tc l phi o c; v pht trin cc tiu ch xc nh iu trong mt nhm nh. - Tho lun: s t do chn la c th c hn ch nh th no, v bn cm thy th no khi cc t do b vi phm? - Bn v cch lm th no nng cao cc tri nghim ni tm v t do v hi lng; lp ra cc tm th tnh hung v xem xt ti cc phng php nhy cm v tch cc cho cc tnh hung y. Hy a ra li khuyn cho nhng ai vi phm s t do ca ngi khc. 9. Mc tiu nng cao vic ni chuyn tch cc vi bn thn, cc hnh vi t mc ch v trch nhim vi bn thn Hot ng
53

- Vit ra cc mc ch c nhn, cc hnh vi v cc phng php gip t c cc mc ch ny. - Suy ngm mnh gp kh khn g trn chng ng thc hin cc mc ch c nhn, v lm mt bi lun v cc hnh vi in hnh gy ra tht bi cho vic t c mc ch v cc hnh vi thay th c th gip t ti c mc ch. - Ni chuyn vi bn thn v khoan dung. Khoan dung vi bn thn c hiu nh th no? - Ni chuyn vi bn thn v s khch l. Xc nh cc mnh khng khch l v khch l; tc ng ca n i vi ng c. - Tho lun v hnh phc trong mi lin h vi mc ch, v lm ht kh nng trch nhim ca mnh. - Tho lun xem tinh thn trch nhim c hc, lnh hi nh th no? Bn c th dy trch nhim cho con ci, hc sinh v ngi khc nh th no? - Tho lun v cc cm gic ca bn khi nhng ngi khc khng c trch nhim, nhng ng gp m bn lm c cho gia nh, v nhng ng gp no m bn cm thy t ho. - Tho lun cc cm gic khi tinh thn trch nhim ca bn c thc hin v khi bn khng c trch nhim. - Xy dng cc bc gii quyt li lm. - ra hnh nh v nhng g h tin nht v vit 2 cch thc mi m theo , h nn c trch nhim. Hy sng tc bi vn th hin s thiu trch nhim v c trch nhim - Tho lun kt qu ca trch nhim sai lm v t do: cho php lm nhng g ti mun, khi no ti mun, vi bt k ai ti mun. 10.Mc tiu gip ngi hc th hin suy ngh v tnh cm v cc gi tr di hnh thc ngh thut Hot ng - Xy dng tiu phm cha ng thng ip v cc gi tr. Dn dng v biu din tiu phm (nn kt hp c m nhc, ma, ht) - Sng tc cc khu hiu v p phch ha bnh, t mu mt bc tranh vi cc
54

mu bnh an v cc mu gin d, v th hin mt cch ngh thut thng ip ca h gi n th gii. - Lm mt mt n, mt bi vn hoc cc khu hiu v vic to nn s khc bit v lm mt ci cy bn thn. - Lm mt bc tranh tng trng cho tnh yu thng, v mt bc tranh tru tng i lp vi cm gic khng vui hoc gin d bng cch ct dn, v cc tm th v cc phm cht v gi tr ny. - Sng tc bi ht hay th v gia nh th gii loi ngi ging nh mt cu vng, t mu hoc v v lng khoan dung hay gi tr khc. 11.Mc tiu gip xy dng cc hnh vi x hi tch cc ngi hc Hot ng - Tho lun: cm gic ca nhng ngi trong cuc khi h nh nhau v lm tn thng ln nhau. - Xc nh, nhn bit v cc hnh vi th hin s tn trng v thiu tn trng, v tham gia vo mt cuc tho lun v cm gic khi c nhng hnh vi ny xy ra. - Tho lun: cc cm gic xut hin khi mt ngi b phn bit i x; vit mt bi lun c nhn so snh khi b phn bit i x v c chp nhn. - Tho lun tc ng ca hnh ng kiu ngo i vi ngi khc. - Tho lun v mi quan h gia tnh khim tn v tnh yu thng, s hch dch v thiu tnh yu; tho lun xem s hch dch c th tr thnh s xm phm quyn ca ngi khc nh th no. - Tho lun v nhu cu c gng kim sot ngi khc, cc phng php khc nhau m ngi ta s dng kim sot ngi khc, cc cm gic ca ngi trong cuc, v khi no th nhng hnh vi l khng thch hp hay c tnh cht xm phm. - Tho lun xem ngi ta ni nhng g to ra hnh phc v bt hnh, bao gm: nhng g h thch v khng thch nghe; cc cu ni gy hi cho bn thn v ngi khc; v s chn thnh nh hng n vic tip nhn nh th no; tho lun xem bn thch nghe nhng g t cha m, thy c ca mnh.
55

- Tho lun cc cm gic khi con ngi b c lp; xut cc cch mnh c chp nhn trong nhm. 12.Mc tiu pht trin cc k nng x hi tch cc gia con ngi vi con ngi trn c s ca cc gi tr Hot ng - Thc hnh lng nghe ngi khc vi tnh yu thng. - Tham gia vo vic lp k hoch xy dng trng hc thn thin; to ra mt bu khng kh m mi ngi u cm thy h thuc v. - Tho lun xem chng ta th hin tnh yu thng trong gia nh nh th no; vit nhng li cm n nhng ngi trong gia nh v cc l do khc nhau. - Tho lun s thiu trung thc v s tin cy trong cc mi quan h, xc nh cc hnh vi xy dng s tin cy. - Tho lun v thc hnh cc k nng giao tip khi c s hi tic v mt hnh ng ca mnh. - Tho lun cc tc ng ca p lc (bn cng la) v nhng g c th gip chng li cc p lc . - Chp nhn v nh gi ngi khc m vn khng cm thy ti t v bn thn. - Thc hnh lng nghe vi s khim tn v t trng. - Tho lun: phng php giao tip no to thun li hoc cn tr s hp tc; hy vit ra Cc hng dn giao tip gip nng cao s hp tc. - Thc hnh Hp tc trong mt n lp, s dng v tun theo Cc hng dn giao tip. - Tho lun nhng cm gic khi ngi khc v trch nhim v lm sao truyn t mi thng ip Ti hn l qut mng ngi khc vi s gin d; Xy dng cc th tnh hung v ng vai, to ra nhng gii php tch cc, thch hp. - Vit nhng hng dn v quyn hn v Trch nhim ca cha m, v cc quyn hn v trch nhim ca con ci, sau khi nghin cu Cng uc v quyn Tr em; tho lun tui thch hp nht tr thnh cha m, trc khi
56

mt ngi quyt nh tr thnh cha m th iu g l quan trng. 13.Mc tiu xy dng cc phng php tch cc, ha bnh gii quyt cc bt ha v xung t Hot ng - Hc phng php gii quyt bt ho/xung t: Hc cc bc; th hin mun lng nghe; v tham gia vo cc hot ng bi tp gii quyt bt ho. - Bi tp tnh hung lng nghe ngi khc, nhn bit nhng yu t ngn cn, (ng vai ln lt ngi ni, nghe v quan st). - Nhn din/ thc v s bt u ca mt mi bt ho bng cch tm ra mm mng ban u ca mt mi bt ho. - Tho lun bt ho c bt u t vic thiu giao tip hoc v mt s khc bit trong nhn thc. - Xem xt khi im ca cc mi bt ho v tho lun xem thi yu thng c th thay i uc kt qu nh th no; ng vai k nng x hi lm gim bt mi bt ho ny. - Tho lun hu qu ca vic hiu sai lm khi nim v t do; s cho php lm nhng g ti mun; khi no ti mun; vi bt k ai ti mun ch trong nhng gii hn no m thi. a ra cc li khuyn cho nhng ai s dng khi nim t do mt cch sai lm; ng vai a ra li khuyn trong mt tnh hung c th. - Gii quyt cc bt ho bng cch to ra nhng gii php cng thng; xem xt xem nhng g c li cho tt c mi ngi. 14.Mc tiu nng cao lng khoan dung, pht trin s cm nhn v cc nn vn ha khc Hot ng - Tho lun lng khoan dung, mi quan h gia chin tranh v lng khng khoan th cc oan, ho bnh th gii v lng khoan dung. C hay khng mi lin h gia s bnh an c nhn v lng khoan dung? - nh gi chng ta khc nhau nh th no? Chng ta c th ng cm vi
57

nhau khng? - nh gi cc nn vn ho khc nhau; tho lun xem nhng gi tr no quan trng i vi cc nn vn ho khc nhau; chia s nhng g bn cm nhn, nh gi v mt nn vn ho khc vi nn vn ho ca bn. - Tho lun: kh nng thiu lng khoan dung v thiu tnh yu thng trong mi c nhn; tho lun nhiu cch thc phn bit i x khc nhau v ti sao ngi ta li c th phn bit i x. - Pht trin mt thng ip cho th gii v lng khoan dung; to ra nhng thng ip cho chnh bn thn mnh nng cao lng khoan dung i vi ngi khc. - Tho lun: ti sao li c s thng nht chng k th chung nh ngho kh v chin tranh? Cc c nhn hy nhn din tnh nhn vn ca gia nh mnh; chn la vn no ca th gii bnh lun; hy xc nh nhng phn x gi tr khi bn cp n cc vn trn v a ra thi cha ng cc gi tr v phng hng tch cc gii quyt vn . 15.Mc tiu thit lp c cc mi lin h thc tin ca cc gi tr vi cng ng v th gii Hot ng - Xc nh s khc bit gia th gii ho bnh v th gii c mu thun thng qua vic tho lun v Bn t duy. - Suy ngh v nguyn nhn m ngi ta bt u cc cuc chin tranh. - Phng vn ngi ln v chin tranh v cc kh nng chn la khc c th c cho cuc chin. - Xc nh nhng khc bit gia tc ng ca tn trng v thiu tn trng i vi c nhn thng qua lp Bn t duy v chia s. - ng vai nguyn th quc gia gii quyt mt s vn nht nh trn th gii trn c s hiu tm quan trng ca gi tr v xc nh nhng gi tr no c th gip bn. - Tho lun v cc nh lnh o th gii c bit n v s khim tn ca h v cc s kin gip hnh thnh cc ng c ca h. ng vai l nhng nh
58

khoa hc v tho lun mc ch ca pht minh ca h. - Tho lun xem iu g s xy ra mt cng ng, mt quc gia, mt t nc hay trn th gii nu cc nh kinh doanh v lnh o chnh ph tip cn cc nhu cu v vn trn c s hp tc; xc nh xem u trn th gii cn nhiu s hp tc hn v hy chn mt vn m nhm quan tm tho lun v vic s hp tc c th gip gii quyt cc vn nh th no. - Tho lun xem nhng mc ch no c th l mc ch chung cho cc nh Khoa hc ca tt c cc dn tc. - Lp Bn t duy v s hp tc v s chng i thy r cc tc ng i vi con ngi, kinh doanh, x hi, v chnh ph. - Tho lun xem cc nh khoa hc c th s dng giao tip ton cu thc y s nghip khoa hc nh th no? - Tho lun xem ti sao khi tt c cc ngun lc c tp trung cho h tng Kinh t - X hi m khng pht trin tnh cch (con ngi), th cc u tin trong cuc sng c th hin sai lc v s c s xi mn hnh phc; tho lun xem cc gi tr gip con ngi nh gi cc u tin v cho php cc bin php tch cc da trn cc gi tr nh th no. - Tho lun xem c phi mc tiu ca Khoa hc l lm cho nhn loi hnh phc hn, tho lun cc cch thc m khoa hc c th ng gp cho hnh phc ca nhn loi. - Lp danh mc v hnh vi t do ca c nhn. Tho lun xem liu cc t do trong danh sch c lp ra trong cc nhm c vi phm t do ca nhng ngi khc hay khng? - Lp mt danh sch v trch nhim cn bng vi cc quyn hn. - Nhm ca bn mun nh trng, cng ng hay th gii phi c nh trong l tng ca bn. Hy lp mt k hoch hnh ng thc hin mt trong nhng mc ch m nhm t ra. 16.Mc tiu xy dng thc v hu qu ca tham nhng i vi x hi v pht trin tinh thn trch nhim x hi ngi hc Hot ng
59

- Chia s cc mu chuyn v trung thc v tham nhng, v cc tc ng ca trung thc v khng trung thc. - Tho lun s trung thc v cng vic kinh doanh ca chnh bn; tho lun cc cu hi: liu c th c s trung thc khng? Bn c mun i tc ca bn trung thc khng? - Tho lun cc thay i c th lm li cho th gii, trch nhim x hi, trch nhim o c, v theo cc nhm hy vit mt s cc hng dn trch nhim cho cng dn th gii. - Vit cc quyn cng dn th gii v so snh n vi cc trch nhim; hi xem liu c trch nhim no cn phi thay i sao cho mi ngi c th c cc quyn ca mnh. - Tm cc v d trn th gii v nhng ngi thc s t c cc quyn, ng x c trch nhim, v phn u cho mt th gii tt p hn; tho lun v mt ngi thc hin cc bn phn vi s chnh trc v thc v mc ch. - Tho lun v gi tr gin d c th lm gim khong cch gia ngi giu v ngi ngho nh th no. - Tho lun v cc k th chung ca nhn loi, v d nh ni chin, xung t sc tc; s ngho kh i kht, v s vi phm cc quyn con ngi. Lp mt danh sch nhng vn v nhu cu quan trng nht ca th gii; hng dn mi i chn ly mt vn ; xut cc gii php v trnh by trc lp. 17.Mc tiu pht trin thc mi trng v trch nhim sinh thi Hot ng - Lit k 10 hnh vi lin quan n sinh thi m bn c th lm th hin s tn trng mi trng. - Nghin cu s gin d ging nh mt iu bo trc cho s pht trin bn vng. Khm ph cc nhu cu ca hnh tinh chng ta, tho lun v sinh thi, tho lun cc tng v s gi gn hoc bo tn, v xy dng k hoch hnh ng trng hc, nh v cng ng. - Tho lun xem gi tr v gin d gip chng ta trnh c lng ph nh th no; tho lun cc h qu i vi mi trng khi s lng ph c gim bt.
60

- Lp ra mt d n mi trng n gin, hiu qu v tnh chi ph, so snh n vi nhng chi ph thng thng. 3.2. T chc hot ng gio dc gi tr sng (y ch l mt trong nhiu cc cch c th dy v gi tr Ho bnh) Bi dy: Gi tr Ho Bnh Mc tiu: + Hc sinh cm nhn c khng kh yn bnh + Hiu c gi tr ca ho bnh v s bnh yn trong tm hn. + Hc sinh bit c lm th no tm hn tr nn thanh thn. + Tn trng s bnh yn ca ngi khc. 1. To bu khng kh gi tr: (5 pht) Cho lp nghe nhc nh, bi tp th gin, tnh tm. Hc sinh s cm nhn c s yn bnh trong c th, trong tm hn. 2. Bi tp tng tng: (8 pht) Hy hnh dung mnh ang trn bi bin yn tnh, khng c ai ngoi mnh v ch nghe thy ting sng v gi Hy cm nhn khng gian yn tnh ny S dng nhc nh lm nn. Sau khi bn nhc kt thc, a hc sinh tr v lp hc v hi hc sinh cm nhn mnh nh th no trong nhng giy pht . 3. Tho lun: (15 pht) Hc sinh chia s vi nhau v nhng tri nghim ca chng v nhng giy pht bnh yn; ngha v gi tr ca s bnh yn. La chn 1-2 tnh hung in hnh ca hc sinh v ngh chia s trc c lp. 4. Tr chi gi tr: (10 pht) - Cho hc sinh ng vo trong vng trn. Vng trn ny s hp dn hp dn,
61

mi ngi cm thy chen chc kh chu, vng cht li cho n lc khng th th thi. C hc sinh ng nh vy trong giy lt. Sau , vng c ni rng hn ra, tt c thy nh nhm. Bt nhc nh v hc sinh ngi th gin. - Tho lun: cm nhn g sau tr chi ny? 5. Hot ng ngh thut: (15 pht) Ni suy ngh ca bn thn v mt th gii ho bnh sau khi nghe nhc. V bc tranh tp th v th gii ho bnh. Trnh by ni dung bc tranh. 6. Bn t duy (Mindmapping): (15 pht) Hy lp bn t duy v 2 th gii ho bnh v bt ho: (chia lp thnh 3 nhm Ho Bnh, 3 nhm khng Ho Bnh). Trnh by v phn tch. 7. Lin h: (10 pht) Lm g tm hn tr nn thanh thn? 8. im suy ngm: (10 pht) Ho bnh l bnh yn trong lng. Mnh mong mun bnh yn, cn bn ca mnh th sao? Tn trng s bnh yn ca chng ta! 9. Ht C lp ht mt bi ht vi giai iu nh nhng, ph hp vi ho bnh, th d: bi nh trng ho bnh. Lu : khi dy bi ho bnh, c gng gi bu khng kh lp hc tht m m, ngay c khi cc nhm tho lun; c nhc nh lm nn; nn s dng mt s k hiu nhc nh nu lp qu n o.

62

PHN 2

GIO DC K NNG SNG

63

NI DUNG 4: MT S VN CHUNG V K NNG SNG

Hot ng 1: Tm hiu khi nim cc nhm k nng Bao gm cc cng vic sau: 1. Tho lun th no l k nng mm v k nng cng v k nng sng 2. c ti liu 4.1 b sung kin thc v phn bit th no l k nng sng vi k nng mm v k nng cng - nhng khi nim rt hay c dng trong x hi. 3. Hy tho lun nhm: vai tr ca k nng sng i vi cuc sng v s nghip ca c nhn v s pht trin ca x hi. (c thm thng tin 4.2).

Hot ng 2: Tm hiu nhng k nng sng no cn hnh thnh hc sinh Bao gm cc cng vic sau: 1. Kho st nhanh: bn s hu k nng g? bn nh gi n mc no? v v sao bn c c n? 2. Tho lun: chia s nhng cch thc m mi c nhn c c k nng . 3. Trao i: nhng k nng no bn rt mun hnh thnh cho mnh? (mi c nhn c th vit vo mnh giy v chuyn cho GV). 4. Gii quyt tnh hung: hy a ra tnh hung no gn gi vi cuc sng ca hc sinh, v yu cu hc sinh gii quyt. Hy ch ra: + Nhng k nng no tham gia vo qu trnh gii quyt vn ny? + Hc sinh thy mnh c im g mnh v im g cn hon thin c c cc k nng cn c. 5. c thng tin 4.3 v xem li mnh c v cha hon thin cc k nng sng no. Hot ng 3: Tm hiu ni dung gio dc ca mt s k nng sng
64

Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin 4.4. tm hiu nhng ni dung c bn trong mt bi gio dc k nng sng cho hc sinh v tr li cu hi sau: V c bn, hnh thnh k nng sng (th d: k nng t nhn thc) l hnh thnh ci g? 2. Tho lun: Nhng du hiu c bn nhn din k nng l g? 3. Gii bi tp: gii quyt nhng tnh hung bi tp trong 4.4. 4. Tho lun: hy ly mt k nng sng trong danh mc k nng sng cn hnh thnh v xy dng ni dung cn gio dc cho hc sinh.

Hot ng 4: Tm hiu mi quan h gia gi tr v k nng sng Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin 4.5 tr li cu hi: Ti sao gio dc gi tr phi l nn tng cho cc gio dc k nng? Gio dc gi tr c gp phn vo gio dc k nng khng? 2. Tho lun: hy tm cc th d t trong thc tin chng minh vai tr ca gio dc gi tr trong gio dc k nng sng. 3. Tho lun: Gio dc gi tr (c th ly bt k gi tr no ) bao gm nhng k nng sng no trong ?

Hot ng 5: Tm hiu phng php gio dc k nng sng Bao gm cc cng vic sau: 1. c thng tin 4.6 tr li cu hi: + C nhng phng phng php no thng s dng trong gio dc k nng sng? + Mi phng php ny gip ta t c nhg mc ch g? 2. Tho lun: bn c nhng kinh nghim no v phng php gio dc k nng sng, hy chia s? THNG TIN C BN CHO NI DUNG 4

65

4.1. K nng sng K nng mm a. K nng mm v k nng cng Th no l k nng mm? K nng "mm" (soft skills) l thut ng dng ch cc k nng thuc v tr tu cm xc (EQ) ca con ngi nh: mt s nt tnh cch (qun l thi gian, th gin, vt qua khng hong, sng to v i mi), s t nh, k nng ng x, thi quen, s lc quan, chn thnh, k nng lm vic theo nhm y l nhng yu t nh hng n s xc lp mi quan h vi ngi khc. Nhng k nng ny l nhng th thng khng c hc trong nh trng, khng lin quan n kin thc chuyn mn, khng th s nm, nhng khng phi l k nng c bit m ph thuc ch yu vo c tnh ca tng ngi. K nng mm quyt nh bn l ai, lm vic th no, l thc o hiu qu cao trong cng vic. K nng cng Nhng k nng cng (hard skills) ngha tri ngc thng xut hin trn bn l lch, kh nng hc vn ca bn, kinh nghim v s thnh tho v chuyn mn. K nng ny lin quan n ch s thng minh (IQ) ca c nhn. Bn ngh rng ngi ta s rt n tng vi hng lot cc bng cp ca bn, mt s lng ln cc kinh nghim c gi tr v nhng mi quan h v tr cao. Nhng ch nhng iu thi c th khng gip bn thng tin trong cng vic. Bi bn cnh , bn cn cn phi c c nhng k nng mm v thc t cho thy ngi thnh t ch c 25% l do nhng kin thc chuyn mn, 75% cn li c quyt nh bi nhng k nng mm h c trang b. Cha kha dn n thnh cng thc s l bn phi bit kt hp c hai k nng ny. b. K nng sng K nng l kh nng thao tc, thc hin mt hot ng no . C nhiu iu ta bit, ta ni c m khng lm c. Nh vy, lun c mt khong cch gia thng tin, nhn thc v hnh ng. Bit thuc l c hi nhng b thuc l rt kh v rt kh thay i mt hnh vi, bit tp th dc l rt tt cho sc khe nhng c hnh vi tp th dc u n th l c vn .
66

Trong cuc sng, ta thng khen hnh vi ca mt ai , th d: em vit ch tht p, bn thuyt trnh tht hay; cu y sa my mc gii lm iu ny c ngha chng ta ang ni v nhng c nhn y bit s dng kin thc hc c vo thc hin thnh thc cc nhim v khc nhau ca cuc sng. Vi k nng sng cng vy, nu bn c y cc kin thc trong cuc sng, th nhng bn li cha c k nng cuc sng (bao gm rt nhiu k nng) v bit s dng linh hot cc k nng ny th khng m bo c l bn s c th a ra quyt nh hp l, giao tip c hiu qu hay c mi quan h tt vi nhng ngi khc. V vy bn cn phi c cc k nng c bit cho cuc sng v c gi l K nng sng. K nng sng (life skills) l cm t c s dng rng ri nhm vo mi la tui trong mi lnh vc hot ng. K nng sng cp n mi lnh vc hot ng t hc tp chun b vo ngh, cch hc ngoi ng, k nng lm cha m n t chc tri h. Tuy nhin mt s tc gi phn bit gia nhng k nng sng cn (livelihood skills, survival skills) nh hc ch, hc ngh, lm ton ti bi li vi k nng sng theo ngha m ti liu ny cp. l nng lc tm l x hi p ng v i ph vi nhng yu cu v thch thc ca cuc sng hng ngy, m c bit tui tr rt cn vo i. K nng sng l nhng k nng cn c cho hnh vi lnh mnh, tch cc cho php mi c nhn i mt vi nhng thc thch ca cuc sng hng ngy. Vo u thp k 90, cc t chc Lin Hip Quc (LHQ) nh WHO (T chc Y t Th gii), UNICEF (Qu cu tr Nhi ng LHQ), UNESCO (T chc Gio dc, khoa hc v vn ha LHQ) chung sc xy dng chng trnh gio dc K nng sng cho thanh thiu nin. Bi l nhng th thch m tr em v thanh nin phi i mt l rt nhiu v i hi cao hn l nhng k nng c, vit, tnh ton tt nht (UNICEF). C nhiu nh ngha khc nhau nhng thng nht trn ni dung c bn. - Theo WHO (1993) Nng lc tm l x hi l kh nng ng ph mt cch c hiu qu vi nhng yu cu v thch thc ca cuc sng. cng l kh nng ca mt c nhn duy tr mt trng thi khe
67

mnh v mt tinh thn, biu hin qua cc hnh vi ph hp v tch cc khi tng tc vi ngi khc, vi nn vn ha v mi trng xung quanh. Nng lc tm l x hi c vai tr quan trng trong vic pht huy sc khe theo ngha rng nht v th cht, tinh thn v x hi. K nng sng l kh nng th hin, thc thi nng lc tm l x hi ny. l nng lc tm l x hi p ng v i ph vi nhng yu cu v thch thc ca cuc sng hng ngy. - Theo UNICEF, gio dc da trn K nng sng c bn l s thay i trong hnh vi hay mt s pht trin hnh vi nhm to s cn bng gia kin thc, thi , hnh vi. Ngn gn nht l kh nng chuyn i kin thc (phi lm g) v thi (ta ang ngh g, cm xc nh th no, hay tin tng vo gi tr no) thnh hnh ng (lm g, v lm nh th no). Nh vy, k nng sng v k nng mm khng hon ton l mt nhng gia chng c nhiu phn chung. K nng mm l mt phn ni dung c bn ca k nng sng. 4.2. Gio dc k nng sng v mt s thnh tu ca gio dc k nng sng Gio dc k nng sng c p dng theo nhiu cch khc nhau. mt s ni, k nng sng c kt hp vi cc chng trnh gio dc v sinh, dinh dng v phng bnh. Mt s ni khc, gio dc k nng sng nhm vo gio dc hnh vi, cch c x, gio dc an ton trn ng ph, gio dc bo v mi trng, gio dc phng chng HIV/AIDS hay gio dc lng yu ha bnh Gio dc K nng sng l gio dc cch sng tch cc trong x hi hin i, l xy dng nhng hnh vi lnh mnh v thay i nhng hnh vi, thi quen tiu cc trn c s gip ngi hc c c kin thc, gi tr, thi v k nng thch hp. V vy, gio dc k nng sng cho hc sinh c hiu l gio dc nhng k nng mang tnh c nhn v x hi nhm gip cc em c th chuyn ti nhng g mnh bit (nhn thc), nhng g mnh cm nhn (thi ) v nhng g mnh quan tm (gi tr) thnh nhng kh nng thc th gip hc sinh bit phi lm g v lm nh th no (hnh vi) trong nhng tnh hung khc nhau ca
68

cuc sng. Sau mt thp k p dng gio dc k nng sng trn th gii, cc cuc nghin cu nh gi kt qu v cho thy nhng thanh thiu nin c gio dc k nng sng c nhng hnh vi i mi, nhng hnh vi c quan st thy nh sau: - Bit hp tc tt trong i, nhm. - C li sng lnh mnh, nhn thy trch nhim v sc khe ca mnh. - Gii quyt mu thun mt cch ha bnh. - Bit phn tch c phn on cc gi tr, quy chun trong truyn thng v ngoi x hi. - Thnh cng hn trong cc cuc phng vn xin vic lm. - Bit t khng nh v x s bnh ng. - Bit biu l s bao dung, s tn trng ngi khc. - thc v gi tr bn thn. - Nhy bn i vi cc vn gii, tn trng quyn con ngi. - Bit quan tm n nhu cu ca ngi khc v sn sng gip h. 4.3. Phn loi K nng sng Da trn cch phn loi t lnh vc sc khe, UNESCO a ra cch phn loi K nng sng thnh 3 nhm (UNESCO H Ni, 2003): + K nng nhn thc: Bao gm cc k nng c th nh: T duy ph phn, gii quyt vn , nhn thc hu qu, ra quyt nh, kh nng sng to, t nhn thc v bn thn, t mc tiu, xc nh gi tr... + K nng ng u vi cm xc: Bao gm ng c, thc trch nhim, cam kt, kim ch cng thng, kim sot c cm xc, t qun l, t gim st v t iu chnh... + K nng x hi hay k nng tng tc: Bao gm k nng giao tip; tnh quyt on; k nng thng thuyt/t chi; lng nghe tch cc, hp tc, s thng cm, nhn bit s thin cm ca ngi khc v.v Trong ti liu v gio dc K nng sng hp tc vi UNICEF (B Gio dc & o to) gii thiu cch phn loi khc, trong K nng sng cng c phn thnh 3 nhm:
69

+ K nng nhn bit v sng vi chnh mnh gm: K nng t nhn thc; Lng t trng; S kin nh; ng u vi cm xc; ng u vi cng thng. + Nhng k nng nhn bit v sng vi ngi khc bao gm: K nng quan h/ tng tc lin nhn cch; s cm thng; ng vng trc p lc tiu cc ca bn b hoc ca ngi khc; thng lng giao tip c hiu qu. + Cc k nng ra quyt nh mt cch hiu qu bao gm cc k nng: T duy ph phn; T duy sng to; Ra quyt nh; Gii quyt vn . (B Gio dc & o to, v Th cht, 1998) Danh mc cc k nng sng 1. K nng t nhn thc (self-awareness) 2. K nng ni (Oral/spoken communication skills) 3. K nng vit (Written communication skills) 4. K nng thng thuyt, thuyt phc (negotiation/persuation) 5. Lm vic theo nhm, i (Teamwork/collaboration skills) 6. K nng suy ngh tch cc (Positive thinking) 7. Gii quyt vn (Problem-solving skills) 8. K nng ra quyt nh (Decision making) 9. K nng thit lp mc tiu (Goal setting) 10.K nng kim sot tnh cm (Emotion management) 11.K nng pht trin lng t trng (Selfesteem) 12.T to ng lc (Self-motivation/initiative) 13.T duy ph phn (Critical thinking) 14.i mt vi thch thc (Risk-taking skills) 15.Tnh linh hot, thch ng (Flexibility/adaptability) 16.K nng lnh o (Leadership skills) 17.K nng lin kt, quan h (Interpersonal skills) 18.Chu p lc cng vic (Working under pressure) 19.K nng t cu hi (Questioning skills) 20.T duy sng to (Creativity) 21.K nng gy nh hng (Influencing skills) 22.T chc (Organization skills) 23.K nng thch nghi a vn ho (Multicultural skills) 24.Tinh thn hc hi (Academic/learning skills) 25.nh hng chi tit cng vic (Detail orientation) 26.K nng o to, truyn th (Teaching/training skills) 27.K nng qun l thi gian (Time management skills) 28...
70

4.4. Ni dung gio dc ca mt s k nng sng 1. K NNG T NHN THC K nng nhn thc bn thn l g? K nng t nhn thc bn thn (hiu n gin chnh l k nng Bit mnh l ai) l kh nng mt ngi nhn bit ng n rng: mnh l ai, sng trong hon cnh no, yu thch iu g, ght iu g, im mnh v im yu ca mnh ra sao, v tr ca mnh trong mi quan h vi ngi khc nh th no; nhn bit cm xc ca mnh c nh hng nh th no n suy ngh v hnh vi; hay mnh c th thnh cng nhng lnh vc no Ti sao chng ta cn c k nng nhn thc bn thn? K nng nhn thc bn thn cn thit v:
71

N gip chng ta ng x, hnh ng ph hp vi iu kin, hon cnh ca mnh. Nhn ra im mnh ca bn thn pht huy. Nhn ra im yu khc phc. Bit r bn thn mnh mun g, c nhng nng lc g, gp nhng kh khn thch thc no c th iu chnh mc tiu cuc sng cho ph hp v kh thi. iu chnh cm xc v suy ngh ca mnh theo hng tch cc.

Ni dung ca k nng nhn thc bn thn. Ni dung ht nhn ca k nng ny l bn phi tr li c cu hi Bn thc s l ai?. tr li c cu hi ln ny, bn phi tr li h thng cc cu hi c th sau:

Hnh nh bn ngoi ca bn nh th no? im khc bit? u th l g? Bn c nhng im mnh, im yu no v tnh cch v nng lc? Bn thng thnh cng trong nhng lnh vc no? Bn thng cha thnh cng trong nhng hot ng no? Mc tiu cuc sng ca bn l g? Bn c nhng iu kin thun li no gip bn c th hon thnh mc tiu ca bn? Nhng tr ngi v thch thc c th i vi vic t mc tiu ca bn l g? Bn c s thch g? Bn c tin l bn c kh nng hiu c i tng giao tip trong phn ln cc tnh hung khng? Ngi khc nh gi v bn ra sao? S nh gi ca bn v bn thn mnh v s nh gi ca ngi khc v bn c trng hp nhau khng? C im g khc bit? Bn bit cch thc pht huy im mnh v khc phc im yu nh th no?
72

Bn cng cn bit:

Bit tm s h tr pht trin c nhn. Bit soi mnh trong tm gng ca ngi khc t hon thin mnh.

Bn hy tp xc nh:

Nhng mn hc no bn hc kh nht, mn no cn c gng nhiu hn? Nhng lnh vc tri thc no m bn hay quan tm v thy th v? Bn dnh nhiu thi gian nht cho hot ng no? V hot ng thc s mang li cho bn ci g trong thc ti v trong c tng lai? Trong thi gian qua, thnh cng ln nht ca bn l g? Ch ra nhng tht bi ca bn trong nm va qua. Ch ra 3 im mnh v 3 im yu ca bn thn (c th v c suy nghi, cm xc hay hnh vi) v a ra kt lun v bn thn mnh

Cch lm th no bn bit mnh l ai? * Suy tng Sau thm ho thin tai, nh bn b mt sch, hay khi bn v hu, hay b mt chc, khi bn tht bun, hay nhng lc bn ngho i bn s cn g? Cn ai? Ai s bn bn? Ai cn bn v bn cn cho ai? Hy tng tng bn gp bt hnh, mc sai lm, thm ch b t ti... ai s thng bn, nh n bn? Tr li ht cc cu hi tng t nh vy, bn s nhn ra gi tr ch thc ca bn l g? * Vit v im mnh v im yu Bn hy vit ra 3 im mnh nht v 3 im yu nht ca bn. Lit k ra 3 cng vic bn lm sun s nht t trc n nay v 3 vic bn lm hng. Hy k ra 3 iu m mi ngi thng ca ngi v bn cng nh 3 iu mi ngi hay phn nn v bn nht. Nu trong mt cng vic no , mt bui hp hay mt bui i chi m thiu vng bn, mi ngi c cm thy thiu vng khng? Nu c bn th s vic c khc cht no khng? Tr li c nhng cu hi ny, bn s nhn ra nng lc ch thc ca bn thn.
73

* Suy tng tip Trong nhng lc vui, bn thng ngh v ai? Khi bun bn mun gp ai, ni chuyn vi ai? Nu bn b a ra mt o hoang, nhng c php mang theo 2 ngi thn (sau nng ln thnh 3, 4, 5 ngi), danh sch i theo ca bn l nhng ai, ti sao? Bn c trao phn thng, huy chng, ngi bn mun khoe trc tin l ai? Sinh nht ca bn bn ch mun mi 3 ngi, th s l ai? Nhng ngy vui ca bn nh sinh nht, m ci ai s c mt m khng cn bn mi? Khi bn m, phi nm lit ging, ngi bn mun ngi bn cnh bn l ai? Tr li xong cc cu hi ny, bn s nhn ra tnh cm ca mnh vi mi ngi cng nh ca mi ngi i vi bn. Nng lc ca bn, tr tu ca bn, iu bn trn trng v nhng iu mi ngi trn trng bn, nhng mi quan h thn thit ca bn to nn gi tr ch thc ca bn. Nhng th khc l gi tr vay mn m thi! 2. K NNG KIN NH K nng kin nh l g? K nng kin nh l kh nng th hin cm xc, tnh cm, suy ngh ca bn than bo v quyn ca mnh, gi tr ca mnh, quyt nh ca mnh nhng khng lm tn thng n cm xc v quyn ca ngi khc. Nhng khi nim cn phn bit

Kin nh khng phi l bo th: Kin nh l khi bn thy kin ca mnh l ng v bn kin quyt bo v n, nhng khng ph phn kin ca ngi khc. Bo th l khi bn nhn ra mnh sai, nhng khng tha nhn, m vn kin tr bo v kin y. Kin nh khng phi l th bo: Bn kin nh khng c ngha l phi
74

hng h e nt ngi khc, bt ngi khc nghe theo kin ca mnh. Nu ngi ta khng chp nhn th bn li t ra tc gin, hoc ph ngang.

Kin nh tri hn vi th ng, trng ch: Ngi kin nh bao gi cng c suy ngh chn chn, c ch kin, khng li, trng ch, hay a dua theo s ng.

rn luyn k nng kin nh, bn cn:

thc v quyn ca mnh. Bit cch th hin quyn ca mnh, by t cm xc, suy ngh ca mnh, c quyn bo v cho kin ca mnh, chp nhn mi hu qu xy ra. Bit rng bn c quyn thay i suy ngh ca mnh. Bit rng bn c quyn thuyt phc ngi khc, nhng khng c quyn p t suy ngh ca mnh cho ngi khc. Bit rng bn c quyn mc sai lm (v ai cng c lc mc sai lm) v c quyn chu trch nhim v nhng sai lm y. Bit rng bn c quyn suy ngh v quyt nh c lp. Bit rng bn c quyn ni ti khng bit, ti khng hiu, ti khng quan tm vn ny.

Cch thc rn luyn k nng kin nh + Tp ni thng: iu ny lm cho li ni ca bn n gin v chn tht. ng ngh nhng nhu cu ca mnh l ti li. Tuy nhin ni thng nhng vn phi m bo nguyn tc ca vn ho giao tip. + Hy dng i t ti: Bn nn lm ch li ni ca mnh. Thay v ni C l ti cn s gip hy ni Ti mong bn gip ti. Thay v ni y kh chu qu hy ni Ti khng cm thy khng thch y lm. + Hy kin nhn truyn t thng tin m bn mong mun: Nu iu bn ni khng c ch n, hy ni li v ng t ra gin d. Hy pht biu nh ban u cho n khi c n nhn. + Hy t ra thu hiu ngi khc trc khi bn ni v kin ca mnh: Hy ngi khc bit bn ang lng nghe v cm thng h, v d: Ti hiu rng bn mun i sm hn, nhng chng ta s phi ch n thng sau. + Hy s dng hiu qu ngn ng c th: Lun n iu b ca c th.
75

Hy lun ng thng, vng vng v nhn vo mt ngi i din. Bi tp thc hnh: Hy th hin l mt ngi kin nh trong cc trng hp sau: - Bn ang bn rn vi cng vic hc tp ca mnh, mt ngi bn gi in thoi k l rng c y bun chn, ri ri, chng c vic g lm, mun bun da l cho bun. - Nhm bn ca bn ang tranh lun v quan im cuc sng, a s cc bn ca bn cho rng gi tr hin i ang lm lu m nhng gi tr truyn thng dn tc. Bn khng ngh nh vy. Vy bn s phn ng nh th no? Hoc ngc li, bn cho rng gi tr hin i ang lm lu m nhng gi tr truyn thng dn tc, v sau khi nghe cc bn phn bin, bn thy mnh cha ng. Vy bn phn ng nh th no th hin s thay i ca mnh? 3. K NNG T CHI

K nng t chi l g? K nng t chi l ngh thut ni khng vi nhng iu ngi khc ngh, nhng bn thn mnh khng thch, khng mun, khng c kh nng thc hin, nhng li khng lm tn thng ln ti mi quan h vn c. Nhng lu trong k nng t chi

T chi rt kh, nht l t chi nhng ngi m bn yu mn, knh trng hay mang n. K nng t chi khng ch l bit ni khng khi c ngh, m phi lm sao cho ngi khc khng dm hay khng c c hi ngh. Khng mun v khng nn l hai vn khc nhau. T chi iu khng mun d hn t chi iu bn cng mun, cng thch, nhng
76

khng nn Ni dung k nng t chi

Bit mnh l ai: Cng rn hay d b lung lay? Kin nh hay c n? Sng c nguyn tc hay d b li ko? Bit gi tr c nhn ca mnh: Bn mong mun iu g nht? (gi tr c nhn l nhng iu ta cho l quan trng nht trong cuc i v dn mi tm sc t c v duy tr n). Chia s gi tr c nhn ca mnh vi mi ngi (nht l ngi thn cn nht, thng yu nht).

C nhng cch phng t xa; phng bnh hn cha bnh. Cch ni khng tt nht l khng to c hi cho ngi ta ngh mnh. ng khoe khoang rng mnh c nhiu tin, ng t tng bc rng mnh l ngi ho tm, sng ht lng v bn b th ngi khc khng dm hi vay tin bn. ng tm s rng mnh cha bao gi c nm mi i, th ngi khc khng dm g gm bn.

Khng mun iu g th ng bao gi trao i v iu . (ng tm s vi ngi khc l bn cha bao gi c th cm gic ma tu/ ng bao gi khoe rng ngi n, ngi kia th... Ngi khc c th hiu lm rng bn ang gi h). Khng ha hn dp khc, khng ni l do vng vo. (V d: Hm nay em s, hm nay ti khng mun, rt tic mnh ang bn!) . Ngi khc ngh rng bn ng , nhng vo dp khc. Thng cm v hiu bit: (hy ni: Em bit anh rt mun iu , nhng qu tht em khng th no gip anh cnghe d chu hn nu ni: Em cc ght tr !) Khng ph phn v mit th, dy d ngi khc. Bn khng mun, nhng ngi khc mun, h c gi tr c nhn ring ca h. ng ni khng ngay khi ngi ta va ct li. Hy ni mm mng hn rng: Ti bit rng, Em khng th v. ng trm trng ho vn : Hy bnh tnh trc v tc gin v tht vng ca i phng, k c khi phi nghe nhng t ng khng p.
77

ng nhim cn nng ca h hoc ng du vo la. Bit rng khng d t chi, nhng trc khi t chi, hy t mnh vo hon cnh ca h v hiu s nh hng ca t chi i vi h. Khi h nhn thy bn vn quan tm v cm thng, h s d chp nhn li t chi ca bn hn.

Thnh tht vi chnh mnh, khng ai thng bn hn bn, hnh phc ca bn l do chnh bn quyt nh. ng v s mt i hay tn thng mt mi quan h no m phi chp nhn nhng iu mnh khng mun hay cha mun. Bn cng cn c tn trng!

Bi tp: T chi cho ngi khc vay tin (v ngi ny hay vay tin bn b m khng tr) - T chi khi c mi th ung ru, dng ma tu. - T chi nhn nhim v qu sc vi mnh. - T chi nhn qu khi n c gi tr trn mc tnh cm. 4. K NNG RA QUYT NH K nng ra quyt nh l g? Quyt nh l qu trnh bn phi cn nhc la chn phng n bn phi lm bng vic xem xt cc hu qu ca nhng la chn khc nhau m c th xy ra. K nng ra quyt nh l tng ho mt lot cc k nng v hnh ng ca bn thn a ra mt quyt nh m bo c nhn t c mt kt qu no theo mong mun ca bn thn. Kh nng a ra quyt nh tt c th gip chng ta:

t c mc ch ra trong hc tp, trong cuc sng gia nh v nh trng cng nh cuc sng tng lai. Trnh c nhng sai lm c th li hu qu khng tt. Mi ngy mt ngi phi ra hng chc cc quyt nh khc nhau. C
78

Cc bc a ra mt quyt nh

nhng cng vic mang tnh nh l, c tnh i sng hng ngy, chng ta c th quyt nh nhanh chng. Nhng vi nhng quyt nh quan trng, bn cn suy ngh k theo cc bc sau:
-

Bc 1: Hiu vn hiu r vn , bn hy t cu hi: Ta cn quyt nh iu g? v t

tr li. V d: vn cn quyt nh ca bn l c nn gp thy gio ni v chuyn kh ni ca mnh hay khng?

-

Bc 2: Nhn nh cc gii php Bn cn suy ngh v lit k tt c cc tnh hung c th xy ra: V d:

-

Khng gp thy th sao? Gp th sao?. Nu gp th gp lc no v u? (gp thy hm nay nhng khng ti trng, m ti nh ca thy). Hay ch cn gi in thoi trao i. i gp thy mt mnh? Hay i vi bn?

Bc 3: a ra cc l l tn thnh v phn i cho mi la chn Khi t gi thuyt la chn phng n no , bn hy tm ra cc l do

tn thnh hay phn i la chn .

-

Bc 4: La chn mt phng n ph hp nht vi bn Sau khi cn nhc cc phng n, ci c ci mt ca tng phng n, bn

quyt nh la chn phng n ti u nht.

-

Bc 5: Thc hin quyt nh ca mnh, chu trch nhim v iu chnh quyt nh nu thy cn thit

Nhng iu nn v khng nn khi ra quyt nh. Nhng iu nn

Trung thc trong vic xc nh v nh gi vn . Chp nhn trch nhim cho cc quyt nh trong cuc sng ca mnh. S dng thi gian mt cch khn ngoan khi bn quyt nh S dng ti a thi gian m bn cn khng to thm vn mi. C s t tin trong kh nng a ra quyt nh ca mnh v kh nng
79

hc hi t nhng sai lm ca bn na. Nhng iu khng nn

Khng nn c nhng mong mun khng thc t cho bn thn bn. Khng nn vi vng quyt nh, tr khi tht cn thit. Cn tun th theo 5 bc khi a ra quyt nh. Khng nn lm nhng iu m lm cng c, khng lm cng chng sao. Khng nn la gt bn thn mnh bng cch chn nhng gii php d dng v thun li, nhng khng gii quyt c vn . Khng nn n trnh, chn ch khi cn ra quyt nh. Bn hy dng cm ra quyt nh cho bn thn v chu trch nhim trc quyt nh y. Khng lm iu g, khng quyt nh c mt vn g khng phi l ngi khn ngoan m l ngi chm chp.

Bi tp thc hnh Hy suy ngh, cn nhc v ra quyt nh cho cc tnh hung sau: a) Bn mun thi vo trng i hc M thut theo s thch ca mnh. B m bn mun bn thi vo trng S phm v b m c c hi tm ch lm tt cho bn. Vy bn s quyt nh th no? b) Bn l c gi c nhiu bn trai trong lp quan tm. Trong s cc bn c mt bn trai rt qu bn v bn cng c cm tnh c bit vi bn trai ny. Mt hm, bn nhn c bc th ca ngi bn trai ny. Trong th bn y ng li yu bn v rt mong nhn c s ng . Vy bn s quyt nh nh th no? 5. K NNG HP TC K nng hp tc l g? Hp tc l khi mi ngi bit lm vic chung vi nhau v cng hng v mt mc tiu chung. Mt ngi bit hp tc th c nhng li l tt p v cm gic trong sng v ngi khc cng nh i vi nhim v. - Thnh thong c mt tng l cn thit, thnh thong cn a ra tng ca
80

chng ta. Thnh thong chng ta cn c ch dn v cn nghe theo mt tng. Hp tc phi c ch o bi nguyn tc v s tn trng ln nhau. - Mt ngi bit hp tc s nhn c s hp tc. Khi c yu thng th c s hp tc. Khi nhn thc c nhng gi tr ca cuc sng, ti c kh nng to ra s hp tc. - S can m, quan tm, chm sc, sn sng ng gp l chun b y cho vic to ra s hp tc. Du hiu ca s hp tc

C chung mc ch. C tinh thn cng ng trch nhim. Cng vic c phn cng ph hp vi nng lc ca tng ngi. Chp hnh k lut, tun theo nhng quy nh chung v theo s ch o, hng dn ca ngi ng u (iu phi vin). Mt ngi v mi ngi, mi ngi v mt ngi. Chia s ngun lc v thng tin. Khch l tinh thn tp th hn l cao s ganh ua. Hnh ng nhiu hn li ni. C th khi qut bng t BUILD (Xy dng)

Nm yu t thnh cng trong hp tc B: (Build) Xy dng mc tiu chung tt c cng bit. U: (Unite) on kt, tin cy I: (Insure) m bo mi ngi u c vic va tm, va sc, ph hp vi kh nng.

L: (Look) Nhn ngi khc lm v lng nghe ngi khc ni phi hp nhp nhng. D: (Develop) Pht trin cc k nng khc trong hp tc nh k nng giao tip, k nng lm vic nhm, k nng xy dng v duy tr mi quan h lin c nhn.

Ba iu c li ca hp tc

Tng cng sc mnh: Ba ngi di hp li thnh ngi khn/ Mt cy lm chng nn non, ba cy chm li nn hn ni cao.
81

Tht cht quan h: Trong khi hp tc, tnh on kt, s cm thng, tinh thn tp th c hnh thnh v pht trin. iu chnh tm l: Gim c nhn ch ngha; tng cng s tng tr, gim bt kiu cng, t ph; tng tnh t tn, t khm ph bn thn ca mi ngi.

Bi tp thc hnh

Cng v chung mt bc tranh. Nu n (c nhm hp tc lm mt ba cm) Dn nhc Tr chi: Chuyn bng Tr chi: Ly bng trn cao

6. K NNG LNG NGHE Nghe, ni, c, vit l bn k nng giao tip quan trng cho mi con ngi. Khi i hc, chng ta dnh 45% thi gian hc vit, 35% hc c, 25% hc ni, nhng t ai c dy cch lng nghe. Nhng ln ln, ra i chng ta nhn ra chnh k nng lng nghe mi l quan trng hng u. Nhiu ngi c th ni na ngy, nhng nghe ngi khc vi pht phi c gng * Lng nghe khng c ngha l im lng + Lng nghe khng n gin l im lng: Khi bn ni trc cuc hp hay m ng, nhn xung hi trng thy im phng phc, nhng mi ngi k l ng, ngi ci gm, ngi nh nhoy nhn tin in thoi, k lic c bo, bn cng khng thy th v v hi lng. + Lng nghe cng khng n gin l nghe. + Lng nghe c ngha l ci u phi lm vic, phi phn tch, phn on, phi c nhng phn ng ph hp, hay phi bit gt g tn ng, phi cht lc thng tin, phi bit t cu hi phn hi. Vi ngi ni, khng c g bun chn hn l sau khi mnh pht biu, hi li mi ngi c kin g khng, chng ai gi tay, khng mt li p li. * Lng nghe bng c c th
82

Trong giao tip, ch c 7% thng tin nhn c thng qua li ni, cn c ti 55% qua nhng c ch, iu b, nh mt, nt mt, t th ng, ngi v 38% thng qua ng iu v ging ni. Nhng iu nn lm trong qu trnh lng nghe: + Bn phi ho mnh vo cuc i thoi. + Phi nhn chm ch vo ngi ni. + Gt g tn thng. + Nhy mt khuyn khch. + Thm mt vi t m: h; vng, ng vy, chnh xc, tuyt + Nu c c hi, t li cu hi lm r thm: ti sao li th? Ni r hn c khng? + Nhc li mt s m mnh nghe c iu khng nn lm khi nghe: + Khng ni leo, chen ngang, ngt li ngi khc. + c bit trnh nhng c ch nh ngi rung i, gc chn ln gh, ng chng nnh, quay ngang quay nga, thnh thong lic ng h, dng tay ch tr, th thm vi ngi bn cnh (d bn c gng ly tay hay t bo che ming). + Khng gy n o qu mc, biu hin cm xc thi qu nh lo lng, co dm ngi li, git mnh, l li, lc u quy quy khi nghe ngi khc ni cng l iu khng nn. * c lng nghe l mt nhu cu tm l c ngi khc lng nghe l mt nhu cu tm l ca tt c chng ta. Mt a tr i hc mu gio v bi b k cho cha m nghe th xy ra trng, n ch mong mun c ngi lng nghe n, n cm thy n quan trng. Vy m cha m nhiu khi khng chu nghe, li cn qut im i. D c iu bn bit ri, nhng khi bn ca bn hay ai ni, bn hy hc cch lng nghe, bi l cch th hin s tn trng. Con ngi kht khao c tm s, chia s, nhng tic rng nhng ngi xung quanh t c k nng lng nghe. Th l ngi ta phi tm n tng i, cc
83

trung tm t vn. Cc chuyn gia t vn khng phi l nhng ngi ni gii, m h bit lng nghe. Khng t ngi tm n c ni, ni xong th nh nhm, d chu! Bn ni gii, vit gii s c mi ngi thn phc, knh n. Nhng bn lng nghe gii s c mi ngi yu mn, mun gn gi. Tuy nhin, lng nghe l mt k nng, phi c hc tp v rn luyn hng ngy dn dn tr thnh thi quen, thnh tnh cch ca chnh bn. Hy bt u t by gi, ni t i mt cht v hy lng nghe nhiu hn, bn s thnh cng! 4.5. Mi quan h gia gi tr sng v k nng sng Bn cnh vic hc cch lm (doing) nhm chun b mu sinh cho cuc sng, con ngi cng cn bit nn sng (being) ra sao. Ngha l lm th no ng ph trc tnh hung, qun l cm xc, hc cch giao tip, ng x vi mi ngi xung quanh, lm th no gii quyt mu thun trong mi quan h, lm th no th hin bn thn mt cch tch cc, lnh mnh. c bit trong mt x hi cnh tranh khc lit nh hin nay, nu khng c trang b sn vn sng, chng ta kh c th ng ph sao cho tch cc nht khi phi i mt trc nhng tnh hung th thch, hoc s d dng b sa ng, b nh hng tiu cc bi mi trng sng. Mt khc, nu con ngi khng c nn tng gi tr sng r rng v vng chc, d cho c hc nhiu k nng n u, chng ta s khng bit cch s dng ngun tri thc y sao cho hp l, mang li li cho bn thn v cho x hi. Khng c nn tng gi tr, chng ta s khng bit cch tn trng bn thn v ngi khc, khng bit cch hp tc, khng bit cch xy dng v duy tr tnh on kt trong mi quan h, khng bit cch thch ng trc nhng i thay, c khi cn t ra tham lam, cao ngo v k nng mnh c. Thiu nn tng gi tr sng vng chc, con ngi rt d b nh hng bi nhng gi tr vt cht, v ri mau chng nh hnh chng thnh mc ch sng, i khi a n kiu hnh vi thiu trung thc, bt hp tc, v k c nhn. Gi tr Sng gip chng ta cn bng li nhng mc tiu vt cht. Nhng gi tr sng tch cc l chic neo gip chng ta n nh, vng chi gia nhng bin ng
84

ca cuc i, c th s khng d dng g nhng ta vn vt qua c m khng cm thy b thua thit, mt mt. Cc k nng sng trng yu l cc k nng c nhn hay x hi gip tr em v thanh thiu nin truyn t nhng iu h bit ( Kin thc), nhng g h suy ngh hay cm nhn (Thi ) v nhng g h tin ( Gi tr) tr thnh kh nng thc tin v nhng g cn lm v lm nh th no. Thanh thiu nin phi i mt vi rt nhiu th thch. Bng vic nng cao nhn thc v a cc thnh t trng yu ca k nng sng vo cuc sng ca thanh thiu nin, iu ny s gip cc em nng cao nng lc c c nhng la chn lnh mnh hn, c c s khng c tt hn vi nhng p lc tiu cc v kch thch nhng thay i tch cc trong cuc sng ca cc em. 4.6. Phng php t chc hot ng gio dc k nng sng a. Hai cch tip cn trong gio dc k nng sng - Th nht, cc hot ng tp trung vo k nng sng ct li nh k nng t nhn thc, k nng giao tip, k nng thng lng... Theo cch ny, bng hot ng vi ch k nng c th, ngi hc s hiu k nng sng l g, cch hnh thnh k nng sng v vn dng n gii quyt cc tnh hung gi nh. - Th hai, mi k nng gn vi mt vn hay ny sinh trong cuc sng la tui ny, v gii quyt n th cn phi vn dng nhng k nng sng khc nhau. Qua , hnh thnh v rn luyn nhng k nng sng y. Trong trng hp ny cc k nng sng c gn lin vi cc vn c th. b. Mt s phng php thng s dng trong gio dc k nng sng Phn gii thiu mc tiu thng c thc hin bng phng php thuyt trnh, trao i gia gio vin v hc sinh, di dng ly phiu nhu cu, di dng tr chi, cu Cc phng php la chn cn to ra s thu ht v ny sinh ng c nhu cu ngi hc. Vi mc ch lm cho ngi hc tch cc v ch ng sng to tham gia vo qu trnh gio dc, phng php kch no (ng no, bo no, khi ng). Ngi hc phi a ra kin ca mnh v vn c cht t kinh
85

nghim, hiu bit, hoc v mt vn mi trn c s c cung cp mt s thng tin c bn, cn thit. ng no l phng php gip cho ngi hc trong mt thi gian ngn ny sinh c nhiu tng, nhiu gi nh v mt vn no . y l mt phng php c ch thu thp mt danh sch cc thng tin. Bn cnh phng php ng no, trong bc ny cn hay dng Phng php nghin cu tnh hung. Nghin cu tnh hung thng l mt cu chuyn c vit nhm to ra mt tnh hung tht minh chng mt vn hay lot vn . i khi nghin cu tnh hung c th c thc hin qua quan st bng video hay mt bng catsset m khng phi dng vn bn. Tnh hung s dng cn phn nh tnh da dng ca cuc sng thc, n phi tng i phc tp, vi cc dng nhn vt v nhng hon cnh khc nhau ch khng phi l mt cu chuyn n gin. Phng php tr chi cng l phng php hiu qu bc ny. Phng php tr chi l t chc cho ngi hc chi mt tr chi no thng qua m tm hiu mt vn , biu hin thi hay thc hin hnh ng, vic lm. Phng php tr chi c u im sau: - Qua tr chi, ngi hc c c hi th nghim nhng thi , hnh vi, bi con ngi th hin nh th no trong tr chi th phn ln n th hin nh th trong cuc sng thc. Chnh nh s th nghim ny, s hnh thnh c h nim tin vo nhng thi , hnh vi tch cc, to ra ng c bn trong cho nhng hnh vi ng x trong cuc sng. - Qua tr chi, ngi hc s c rn luyn kh nng quyt nh la chn cho mnh cch ng x ng n, ph hp trong tnh hung. - Qua tr chi, ngi hc c hnh thnh nng lc quan st, c rn luyn k nng nhn xt, nh gi hnh vi. - Bng tr chi, vic hc tp c tin hnh mt cch nh nhng, sinh ng; khng kh khan, nhm chn. Ngi hc c li cun vo qu trnh hc tp mt cch t nhin, hng th v c tinh thn trch nhim, ng thi gii tr c nhng mt mi, cng thng trong hc tp.
86

-Tr chi cn gip tng cng kh nng giao tip gia ngi hc vi ngi hc, gia ngi dy vi ngi hc. tng cng s tri nghim v a ra cch gii quyt theo kinh nghim v hiu bit ngi hc th cc hot ng ngoi gi ln lp c thc hin trong mi quan h cng ng, trong mi quan h gia cc thnh vin trong nhm c mt vai tr ht sc quan trng. Thng thng bc ny thng s dng Phng php nhm. Thc cht ca phng php ny l ngi cng tham gia trao i hay cng lm v mt vn no theo nhm nh. Tho lun hay cng lm mt vic g theo nhm c s dng rng ri nhm gip cho mi ngi tham gia mt cch ch ng vo qu trnh hc tp, to c hi cho ngi hc c th chia s kin thc, kinh nghim, kin gii quyt mt vn c lin quan n k nng cn hnh thnh. Cc nghin cu v phng php nhm chng minh rng, nh hot ng nhm nh m: - kin ca ngi hc s gim bt phn ch quan, phin din, lm tng tnh khch quan khoa hc. - Hiu bit tr nn su sc, bn vng hn do c giao lu, hc hi gia cc thnh vin trong nhm. - Nh khng kh lm vic ci m nn ngi hc tr nn thoi mi, t tin hn trong vic trnh by kin ca mnh v bit lng nghe c ph phn kin ca bn. - Trong lm vic nhm cc thnh vin u phi tham gia thc hin nhim v vi tinh thn trch nhim cao nht theo tinh thn hp tc cht ch v h s "Cng chm, hoc cng ni" vi nhau. - Khi phn tch tnh hung, mi c nhn li phi s dng t duy ph phn, t duy sng to la chn v ra quyt nh chung ca nhm. - Vic lun phin cc vai tr m nhim trong nhm: nhm trng, th k v cc vai tr khc cng l mt yu t khuyn khch vai tr ch th, tch cc ca ngi hc. Nhng im ch yu trong lm vic nhm bao gm: - Cc mi quan h ca ngi hc hnh thnh mt mng li a dng v phc tp.
87

- Mi ngi l mt thnh vin ca cng ng v l mt mt xch trong qu trnh trao i thng tin. - S trao i thng tin th hin qua c hot ng chnh thc ln khng chnh thc. - C cng ng/ tp th nh mt n v chuyn ti thng tin ch khng phi mi c nhn hc sinh. y chnh l bc hc cch gii quyt vn , hc k nng sng gii quyt vn trong tnh hung t ra. Sau khi cng ngi hc tm ra m hnh mu ca hnh vi trong tnh hung gi nh cha ng k nng sng cn dy, cn tip tc t ngi hc vo tnh hung phi vn dng k nng sng va hc thc hnh chng. Trong bc ny Phng php ng vai thng hay c s dng. ng vai l phng php t chc cho ngi hc thc hnh, lm th mt s cch ng x no trong mt tnh hung gi nh. y l phng php ging dy nhm gip ngi hc suy ngh su sc v mt vn bng cch tp trung vo mt s kin c th m h quan st c. Vic din khng phi l phn chnh ca phng php ny m hn th iu quan trng nht l s tho lun sau phn din y. Phng php ng vai c nhiu u im nh: - Ngi hc c rn luyn, thc hnh nhng k nng ng x v by t thi trong mi trng an ton trc khi thc hnh trong thc tin. - Gy hng th v ch cho ngi hc. - Pht trin s sng to ca ngi hc. - Khch l s thay i thi , hnh vi ca ngi hc theo hng tch cc. - C th thy ngay tc ng v hiu qu ca li ni hoc vic lm ca cc vai din. Trong cc bc trn, t duy ph phn v t duy sng to lun lun c s dng. Tng c nhn thng thch chp nhn nhng hnh vi mi nu h c la chn n trong s nhng phng n c th trn c s t phn tch, ph phn
88

v tm ra phng n ph hp vi mnh khi gii quyt nhng tnh hung kh khn. Cho nn phng php gio dc k nng sng thc y pht trin k nng t duy ph phn, t duy sng to. Chng va l ni dung ca k nng sng (n l 2 k nng sng thuc v nhm k nng nhn thc), va l phng tin hnh thnh cc k nng sng khc. Thay i hnh vi lun lun l vic kh. Nu ch dng li vic hc v thc hnh k nng sng trong cc tnh hung gi nh c t ra trong khi hc th cha th m bo ngi hc s c hnh vi tch cc bn vng. Do , qu trnh hc k nng sng cn tip ni trong qu trnh vn dng cc k nng sng, duy tr nhng hnh vi lnh mnh, trnh ti phm nhng thi quen c. V vy, hc k nng sng i hi ngi hc lun c thc vn dng, cng c nhng hnh vi tch cc, ng thi trnh lp li nhng thi quen, hnh vi tiu cc. iu ny li cng i hi vai tr ch th, tch cc cao hn qu trnh hc k nng sng.

89

NI DUNG 5: T CHC HOT NG GIO DC K NNG SNG

Hot ng 1: Tm hiu cu trc bi son v qui trnh t chc hot ng gio dc k nng sng

Bao gm cc cng vic sau: 1. c ti liu 5.1 v tr li cu hi sau: Cu trc bi son c thit k nh th no? 2. Tho lun nhm v trt t cc hot ng trong gio dc k nng sng; c trng ca mi loi hot ng y l g?

Hot ng 2: Tm hiu cc hot ng gio dc k nng t nhn thc

Bao gm cc cng vic sau: 1. Nghin cu gio n v k nng t nhn thc phn A ca thng tin 5.2 v tr li cc cu hi sau: + K nng t nhn thc l g? + Gio dc k nng t nhn thc l gio dc nhng ni dung g? + C nhng phng php no c p dng trong dy k nng ny + C nhng hot ng no c th la chn trong dy k nng ny? 2. Xy dng bi dy k nng t nhn thc theo cu trc ni dung khc v trin khai k hoch theo thi gian. C th c bao nhiu loi gio n cho ni dung K nng t nhn thc? 3. Thc hnh gi dy (hot ng) gio dc k nng t nhn thc.

Hot ng 3: Tm hiu cc hot ng gio dc k nng gii quyt vn

90

/xung t Bao gm cc cng vic sau: 1. Nghin cu gio n v k nng gii quyt vn /xung t phn B ca thng tin 5.2 v tr li cc cu hi sau: + K nng gii quyt vn /xung t l g? + Gio dc k nng gii quyt vn /xung t l gio dc nhng ni dung g? + C nhng phng php no c p dng trong dy k nng ny + C nhng hot ng no c th la chn trong dy k nng ny? 2. Xy dng bi dy k nng gii quyt vn /xung t theo cu trc ni dung khc v trin khai k hoch theo thi gian. C th c bao nhiu loi gio n cho ni dung K nng gii quyt vn /xung t ? 3. Thc hnh gi dy (hot ng) gio dc k nng gii quyt vn /xung t.

Hot ng 4: Tm hiu cc hot ng gio dc k nng ng ph vi cng thng (stress)

Bao gm cc cng vic sau: 1. Nghin cu gio n v k nng ng ph vi cng thng (stress) phn C ca thng tin 5.2 v tr li cc cu hi sau: + K nng ng ph vi cng thng (stress) l g? + Gio dc k nng ng ph vi cng thng (stress) l gio dc nhng ni dung g? + C nhng phng php no c p dng trong dy k nng ny + C nhng hot ng no c th la chn trong dy k nng ny? 2. Xy dng bi dy k nng ng ph vi cng thng (stress) theo cu trc ni dung khc v trin khai k hoch theo thi gian. C th c bao nhiu loi gio n cho ni dung K nng ng ph vi cng thng (stress)? 3. Thc hnh gi dy (hot ng) gio dc k nng ng ph vi cng thng
91

(stress).

Hot ng 5: Tm hiu cc hot ng gio dc k nng kin nh

Bao gm cc cng vic sau: 1. Nghin cu gio n v k nng kin nh phn D ca thng tin 5.2 v tr li cc cu hi sau: + K nng kin nh l g? + Gio dc k nng kin nh l gio dc nhng ni dung g? + C nhng phng php no c p dng trong dy k nng ny + C nhng hot ng no c th la chn trong dy k nng ny? 2. Xy dng bi dy k nng kin nh theo cu trc ni dung khc v trin khai k hoch theo thi gian. C th c bao nhiu loi gio n cho ni dung K nng kin nh? 3. Thc hnh gi dy (hot ng) gio dc k nng kin nh.

Hot ng 6: T thit k bi dy K nng

Bao gm cc cng vic sau: 1. Nghin cu li qui trnh v cc gio n mu v dy k nng 2. La chn mt k nng m bn mun hnh thnh ngi hc. 3. Nghin cu bn cht ca k nng ny l g? ni dung ca n? 4. Thit k hot ng gio dc (theo mu) 5. Chun b nguyn vt liu cho gi dy

THNG TIN C BN CHO NI DUNG 5 5.1. Qui trnh t chc hot ng v cu trc bi son v gio dc k nng sng
92

Mc tiu ca hot ng (gi chung) - Hc sinh hiu c bn cht v ngha ca k nng ny i vi cuc sng v cng vic ca chnh chng. - Hc sinh thy hng th khi tham gia v qu trnh hc tp v c thi tch cc trong lnh hi, rn luyn cng nh vn dng vo cuc sng. - Hc sinh thc hnh v tri nghim c vi k nng (theo ch ) v cc k nng lin quan. (Xem chi tit trong bi mu) ngha ca k nng sng i vi cuc sng c nhn v x hi Trong phn ny, cn ch r ngha ca k nng i vi c nhn. Th d: k nng lng nghe tt s gip bn hiu hn v ngi khc v v chnh mnh, n l c s bn hnh thnh kh nng ng cm v chia s v n lm cho bn tr nn th v hn i vi mi ngi. Bn s c nhiu c hi thnh cng khi bn bit lng nghe (ngi son nn vit phn ny y nhng sc tch). Ti liu v phng tin hot ng Ngi son hy lit k y tt c nhng th cn cho hot ng, th d nh: giy A0, bt mu, th, k bn gh, ti liu cho cc hot ng Hng dn t chc hot ng Mi hot ng c t chc nhm t c nhng mc tiu ra: Hot ng 1: khm ph k nng sng (k nng c th cn hnh thnh) l g? - Bc 1: khai thc kinh nghim ca ngi hc x l vn t ra thng qua hot ng nhm. - Bc 2: phn hi, chia s nhng cch x l theo thi quen, kinh nghim c ca cc nhm trong phm vi lp/ nhm ln. - Bc 3: thng nht cch hiu v k nng ny. Hot ng 2: trang b cho ngi hc cch thc hnh thnh k nng sng Gii thiu qui trnh, cc bc hoc k thut hnh thnh k nng bng cc phng php nh thuyt trnh, hot ng nhm, tr chi Hot ng 3: tri nghim v rn luyn k nng sng a ra cc tnh hung hoc c hi thc t ngi hc vn dng k nng sng tip thu hot ng 2 vo x l cc tnh hung mi.
93

Mi hot ng li c cu trc theo lgic sau: - Mc tiu ca hot ng - Cch tin hnh hot ng - Kt lun rt ra sau hot ng Tng kt Phn tng kt cng c gi cho ngi tham gia t rt ra nhng thu hoch v nhn thc v k nng sng ca c ch , sau ngi dy mi b sung cho y . 5.2. Mt s gio n v t chc hot ng gio dc k nng sng

A. K NNG T NHN THC

1. Mc tiu Kin thc: Ngi hc bit t nhn thc l mt k nng sng quan trng gip mi ngi hiu r hn v bn thn: bit mnh l ai, mnh c nhng im chung v nhng im ring no so vi ngi khc; mnh c im g mnh, im g cn hon thin trong phm cht nhn cch v nng lc, k c ngoi hnh. Thi : Ngi hc ch ng rn luyn k nng t nhn thc v c thi t tin vi nhng g c, thy c nhng g cn c gng, trn c s bit mnh mun g v khng thch g kin nh v ra quyt nh ph hp.
94

V k nng sng: Thc hnh, tri nghim k nng t nhn thc, t nh gi, t xc nh gi tr, t duy ph phn, t duy sng to, k nng giao tip: k nng lng nghe, k nng trnh by kin/suy ngh/ tng ca mnh; k nng hp tc. 2. ngha T nhn thc l s thc r rng v nhn cch, im mnh, im yu, t duy, nim tin, ng lc v cm xc ca chnh mnh. T nhn thc cng cho php ta hiu v ngi khc, cch h cm nhn v mnh cng nh thi v phn hi ca mnh. S t nhn thc l c s - nn tng - h tr tt c cc nng lc t duy. T nhn thc phi pht trin u tin, bi nu khng hiu bn thn v cm xc ca mnh, lm sao chng ta c th bit v hiu ngi khc cm xc nh th no? S t nhn thc gip chng ta bit c ci g thc y mnh, cn tr mnh v mnh say m ci g, mnh khng thch ci g. S t nhn thc hng chng ta n nhng cng vic yu thch, khin chng ta lm vic vui v, hiu qu. N cng dn n cuc sng chn tht hn cng nh lm cho chng ta hi lng hn. Cng hiu r bn thn, chng ta cng c th kim sot v la chn hnh vi mun biu hin. S t nhn thc gip chng ta hiu mnh ang u, mun i u sn sng thay i nhm n c ni cn n. Khng c s t nhn thc, cc cm xc c th che mt chng ta, khin ta tr thnh ngi m mnh khng mun. Nu hiu cm xc v suy ngh ca mnh, chng ta c th la chn cch hnh ng hoc phn ng trong mt tnh hung no hoc vi mt ngi no . S la chn ny tr thnh sc mnh, mt sc mnh ni ti khng ai c th ly i. Mt phn quan trng khc ca qu trnh t nhn thc l bn cn hiu r v tr c v c th m to ha ban tng cho mi ngi cng nh phng php vn hnh ca chng. Suy ngh tch cc s to ra cm nhn tch cc, cm nhn tch cc s to ra hnh ng tch cc v hnh ng tch cc s to ra kt qu tch cc. Nu quy trnh ny tip din lin tc s to nn mt thi quen tt gip bn thnh cng.
95

3. Ti liu v phng tin - Giy mu, giy kh A4 c nhn v, vit nhng thng tin gii thiu bn thn - Giy kh A0 trnh by kt qu tho lun nhm - Bt d, bt vit - Bng dnh, ko - (Nhng g cn na, hy lit k...) 4. Hng dn t chc hot ng

Ti l ai?

Hot ng 1: V chn dung bn thn a. Mc tiu: Ngi hc t phn tch v nhn nhn mnh v cc kha cnh khc nhau hnh dung, nhn bit v bn thn, ng thi rn luyn k nng lng nghe, trnh by khi giao tip vi ngi khc. b. Cch tin hnh: Bc 1: Lm vic c nhn Mi ngi c pht 1 t giy v yu cu chun b (trong 5 pht) v nhng ni dung sau: + Ba iu m bn a thch v mnh + Ba iu m bn khng thch v mnh + Ba im mnh ca bn + Ba im yu hoc cn c gng ca bn
96

+ c im ni bt nht ca bn (Gi : khuyn khch cc bn thch v/c kh nng v m t bn thn khi gii thiu v mnh). Bc 2: Chia s theo tng cp - Tng cp chia s nhng c im v bn thn. - Mt vi bn chia s nhng iu nhn thc c v c im ca bn mnh vi c lp (c th so snh thm im chung vi mnh). - Bn c gii thiu c th b sung, lm r hn nu thy thng tin v mnh cha y hoc cha chnh xc. (Lu : Khng nn s dng nhng t giy m bn mnh vit v bn thn gii thiu vi lp, yu cu phi hiu v k li c nhng iu m bn gii thiu). c. Kt lun: Bit nhng im mnh, im yu, iu mnh thch, khng thch, c im ni bt chnh l t nhn thc v mnh. Mi ngi u c nhng im ging v khc nhau. Hot ng 2: Su sc ha bn cht khi nim t nhn thc a. Mc tiu: Gip ngi hc hiu su sc k nng t nhn thc v kh nng t nhn thc mi ngi. b. Cch tin hnh Bc 1: Ngi hc t rt ra khi nim v t nhn thc thng qua hot ng 1 Ngi dy cht li: T nhn thc l s thc r rng v nhn cch, im mnh, im yu, t duy, nim tin, ng lc v cm xc cng nh c im hnh th ca chnh mnh. Bc 2: Hi p/phng vn 2 cu hi sau: - Trong nhng mt im mnh, im yu, iu thch v khng thch, c im ni bt... iu no bn d tr li nht v iu no kh tr li nht i vi bn? - Bn c nhn xt g v kh nng t nhn thc ca tng ngi, v c im
97

ca tng ngi? Tng hp kin ca ngi hc, b sung v cht li. c. Kt lun: 1. K nng t nhn thc v c im mi ngi l rt khc nhau: - C ngi kh nhn ra im yu ca mnh, nhng li c ngi kh nhn ra im mnh ca mnh. - C ngi c th nhn ra ngay nhng im mnh, im yu, c im ni bt, im thch v khng thch ca mnh, nhng cng c bn rt kh khn khi xc nh nhng iu ny (biu hin l: c bn hon thnh nhim v ca mnh, c bn cn cha hon thnh, hoc mi hon thnh mt phn). 2. Mi ngi u c nhng im ring v nhng im chung vi ngi khc. Chng ta cn tn trng ci ring ca mi ngi, nu ci ring khng nh hng n ngi khc, n cng ng v x hi. Hot ng 3: Tho lun v con ng nng cao k nng t nhn thc (Lm th no c k nng t nhn thc ng?) a. Mc tiu: ngi hc nm c ngha ca k nng t nhn thc v bit cch rn luyn k nng t nhn thc. b. Cch tin hnh Bc 1: Tho lun nhm (nhm 5 7 ngi) theo cc cu hi sau: thc v cc c im khc nhau ca bn thn lm g? C th gi c th hn: - Bit im mnh, im yu ca bn thn lm g? - Bit iu mnh thch v iu mnh khng thch lm g? - Bit c im/ tnh cch ca mnh lm g? - Bit ngh ph hp vi mnh lm g? nhn thc/ nh gi ng v mnh, mi ngi cn phi lm g? Bc 2: Cc nhm trnh by kt qu - i din tng nhm ln trnh by kt qu tho lun ca nhm mnh. - Ngi dy bnh lun, nhn xt hoc hi ca cc nhm khc v kt qu tho
98

lun ca tng nhm; tng kt v cht. c. Kt lun: 1. T nhn thc rt cn thit, n gip con ngi: - K nng t nhn thc gip hiu r v bn thn mnh: c im, tnh cch, thi quen, nhu cu cc mi quan h x hi cng nh nhng im tch cc v hn ch ca bn thn. Trn c s c th t tin vi nhng im mnh ca mnh v c gng khc phc nhng im yu. - T nhn thc gip ta nhn bit c c hai mt u v nhc im ca mnh. Cn c suy ngh tch cc v nhng iu cn hn ch ca bn thn v trong x hi khng c ai l hon thin/hon ho. Quan trng l bit nhng hn ch c gng t hon thin. - T nhn thc l c s quan trng gip cho vic giao tip c hiu qu v c tinh thn trch nhim i vi ngi khc (bit mnh bit ngi trm trn trm thng). - T nhn thc cng lin quan n k nng xc nh gi tr, tc l thi , nim tin ca bn thn v iu mnh cho l quan trng hay cn thit. - Nhn thc r v bn thn gip c nhn bit im yu v ca mnh v nhng iu mnh thch/ khng thch c th kin nh, t trnh nhng mo him, trnh b li dng. - Nhn thc r nhng kh nng ca mnh, nhng iu mnh thch/ khng thch gip kin nh c th gii quyt vn v ra quyt nh hiu qu. - T nhn thc cng gip bn thn t ra nhng mc tiu phn u ph hp v thc t. 2. Tuy nhin khng phi ai cng bit t nhn thc v mnh mt cch chnh xc. Mun t nhn thc/ nh gi v mnh ng cn: - Lun t suy ngh/ t phn tch bn thn mnh, t nh gi mnh qua kt qu ca hot ng/ hnh ng, tng tnh hung ng x. - So snh nhng nhn xt/ nh gi ca ngi khc v mnh vi t nhn xt, t nh gi ca bn thn - So snh vi chun mc, yu cu chung so snh vi nhng gng nhng ngi tt, vic tt thy mnh cn pht huy v cn c gng g.
99

- Tch thc v mnh nhn nhn bn thn mt cch khch quan. S t nhn thc c pht trin thng qua thc hnh vic tp trung s ch vo cc chi tit ca cm xc, nhn cch v hnh vi. Sau y l mt s k thut pht trin s t nhn thc: - Ghi li nhng hnh vi v cm xc khi i din vi tnh hung cng thng. - Khi tng tc vi nhng ngi bn cm thy thoi mi, hy hi h nhng phn hi v hnh vi v hnh ng ca bn. - Lit k ra cc im mnh v im cn ci thin. - Tm kim ngi bn tin tng gip bn phn tch kh nng ca mnh mt cch khch quan. - Tm kim cng vic m bn tiu chun v kh nng m nhn, sau nh cp trn hoc ngi c vn nh gi bn cn phi lm g ci thin nng lc ca mnh. - To s tin tng vi ngi khc. - Tn tm, ch v tp trung vo cng vic. - iu chnh bn thn thch nghi vi nhng hon cnh khc nhau. - Tp t duy tch cc, lc quan v sng to. - t ra mc ch v mc tiu cho bn thn v cho cng vic. - p dng k thut t khng nh. qun l bn thn hiu qu, bn cn c k nng t nhn bit. ng thi, t nhn thc cho php bn hiu r ngi khc v cch thc ngi khc cm nhn v bn thn bn, t gip bn nng cao k nng lm vic ng i. 10 cch c th gip bn c kh nng hiu c gi tr ca c th mnh 1. C nhng nhn xt tch cc v c trnh nhng nhn xt tiu cc v c th (bao gm c ca bn na). C th chng ta rt n tng, phc tp v c nhng h thng rt chi tit; c th c kh nng thc hin c rt nhiu cc chc nng v chng ta cn hiu r gi tr ca chng. 2. Tp th dc hoc tham gia chi cc mn th thao cm thy thoi mi v ci thin sc kho bn thn. 3. Thng xuyn khen nhng kin, tnh cch v thnh tu ca mi ngi
100

hn l hnh thc ca h. 4. Khng ci hay coi thng, ch nho ngi ta trng nh th no. 5. Nh l c rt t ngi ging vi cc ngi mu v cc ngi sao mn bc. 6. Khng chp nhn cc gi thit do x hi to ra v c th trng nh th no, v d nh: ph n nn gy, n ng nn c c bp. 7. Hy nh l mi ngi u khc nhau v ai cng c nt p ring ca bn thn. 8. Hy tp trung vo nhng iu m bn thy thch v bn thn bn v lp mc tiu ci thin nhng iu m bn c s kim sot c nhng khng ch trng vo nhng thiu st ca bn. 9. Duy tr thi quen n ung c li cho sc kho. 10.Nh l con ngi c nhiu kiu c th khc nhau. Mi kiu c th l duy nht theo gen, dinh dng, tp th dc v cc yu t khc na ca h. Hot ng 4: Rn luyn k nng t nhn thc a. Mc tiu: Gip ngi hc tri nghim nhng nh gi ca ngi khc v mnh v c thi tch cc i vi nhng nhn xt, nh gi . Qua cng c k nng t nhn thc v bn thn. b. Cch tin hnh Chia nhm ln thnh cc nhm nh: Nhm 1: Chi tr chi : Tip nhn nh gi, nhn xt ca ngi khc v mnh - Mi ngi c pht 1 t giy, 1 ci bt v 1 mu bng dnh mi ngi t ghi tn mnh vo gc trn ca t giy, hoc v 1 biu tng no tng trng cho mnh vo gia t giy, ri dn vo sau lng mnh (chun b trong 2 pht). - Khi c hiu lnh bt u, th tt c di chuyn nhanh n st nhng nhng bn khc ghi ln t giy sau lng h nhng li nhn xt ca mnh v bn. - Khi hiu lnh ht gi th kt thc tr chi v v v tr ca mnh. - Tt c mi ngi g t giy sau lng mnh xem ngi khc nhn xt v mnh nh th no.
101

- Mt vi bn c nhng nhn xt cho c nhm ln nghe (nu mun). - Ngi hc pht biu v cm xc/suy ngh ca mnh v nhng li nhn xt . - Nu c nhng nhn xt v nhc im, hay nhn xt cha chnh xc v mnh, th hy gi hc sinh n nhng suy ngh tch cc nh: mnh s c gng mnh hon thin hn, hay chng l mnh li nh th ? mnh s t tin v khng nh rng mnh khng phi nh bn ngh u... Nhm 2: c truyn v tho lun nhm Trung ang l hc sinh lp 12. Cu thng minh nhng khng chm hc lm. V th kt qu hc tp ca Trung khng bng anh khi anh cn i hc. V c nhiu ti l anh c m cu khng c. Cu cng rt t ho v anh ca mnh. Cu thch bng v rt thuc tn ca cc cu th v cc i cng nh tn ca cc sn bng ca cc i. Cu cng rt nh cc s kin lch s m anh cu li khng nh tt. Anh cu hay phi hi cu v nhng thng tin dng ny. Tuy nhin, cu lun b b ngoi mang ra so snh vi anh v s cn thn, v thc tit kim, v s sch s v c v hc tp. Cu thy v cng kh chu khi b so snh nh vy nhng cu chp nhn s thua thit ny v coi nh l s phn an bi. Bn nh gi th no v Trung? Nu l a v ca Trung bn s suy ngh v hnh ng nh th no? - Kt qu tho lun nhm c th k vit vo giy to trnh by trc nhm ln. i din nhm ln trnh by kt qu tho lun ca nhm mnh. - Cc nhm khc bnh lun kt qu va c trnh by. - Ngi dy tng hp cc kin, b sung v cht li kt qu hot ng ca c 2 nhm. c. Kt lun: + Khi nghe kin ca nhng ngi khc nhn xt, nh gi v mnh, chng ta cn bnh tnh, sng sut xem xt kin no l khch quan, chn thc th s tip nhn, cn kin no l khen qu li, hay nh kin, thiu khch quan ch nn tham kho. + Li khen qu mc cng nguy him. V nhng li khen c v nh l nc
102

hoa, ch nn ngi, ch khng th ung c. Nu say sa vi nhng li khen c th dn n kiu ngo, t cao t i, khng nh gi ng mnh. + Li nhn xt nh kin, h thp c th lm ta bi quan. Ta khng nn thiu t tin trc nhng li nhn xt nh vy. Hy t khng nh mnh chng t ta khng nh h ngh. 5.Tng kt bng vic tr li cc cu hi - T ch ny bn thu c g cho bn thn mnh v t nhn thc? - Nhng k nng sng no na c s dng trong ch ny?

B. K NNG GII QUYT XUNG T

1. Mc tiu Kin thc: - Ngi hc bit xc nh vn xung t. - Tm hiu nguyn nhn xung t v nh hng ca xung t i vi cuc sng ca chng ta. - Hc cc k nng thng thuyt v gii quyt xung t. - Hc sinh nhn thy s cn thit phi gii quyt nhng mu thun, xung t mt cch tch cc.
103

Thi : - Hc sinh bnh tnh trc nhng mu thun v xung t - Hc sinh thin ch v suy ngh tch cc khi gii quyt mu thun V k nng sng: - C k nng gii quyt xung t. Bn cnh cn rn luyn t duy ph phn, t duy sng to, ra quyt nh, giao tip, thin ch khi nhn nhn vn v nh gi ngi khc, suy ngh tch cc, bit lng nghe, tha nhn kin hp l ca ngi khc, thng lng. 2. ngha Trong cuc sng chng ta khng th trnh khi nhng mu thun vi nhng ngi xung quanh. Vic phi i mt vi nhng tnh hung kh khn hay th thch l tri nghim thng thng ca con ngi. Chng ta cn bit gii quyt nhng mu thun ny mt cch ho bnh thng qua cc k nng kim sot cn gin v k nng thng lng v s bnh an ca c i bn. Cha kho tm hiu v chnh chng ta v tng cng s pht trin tnh cm c nhn ca chng ta l khm ph cch chng ta kim sot nhng kh khn th thch trong cuc sng ca chng ta nh th no. 3. Ti liu v phng tin - Giy A4 v A0 - Ko, bng dnh, bt - Ti liu phn pht - S / bng vit ch to v: + Cc cch biu l cm xc + Cch kim ch khi tc gin + B quyt biu l s cng quyt + Cc bc ca k nng thng lng 4. Hng dn t chc hot ng Hot ng 1: Tm hiu thc trng xung t v cc nguyn nhn ny sinh a. Mc tiu: Hc sinh t nhn thc c cc mu thun ny sinh trong cuc sng, nguyn nhn ca n v cch gii quyt theo thi quen. b. Cch tin hnh: Lm vic theo nhm tp trung
104

Hot ng c nhn: ? Nhng ai c tham gia vo vic xung t ? ? Nhng ngi c tham gia trong tnh hung xung t th hin nhng kiu hnh vi giao tip nh th no? ? Anh/ch c cn nh iu g khin cho xung t xy ra khng? ? Lm th no m vic xung t c gii quyt (hoc cha c gii quyt)? Hot ng theo i: Cc hc vin chia s v d ca mnh v tnh hung xung t, cho php c thi gian cc hc vin tho lun vi nhau. Tm hiu nhng kiu hnh vi chnh c thy v tho lun tnh hiu qu trong vic lm gia tng hoc gii quyt vn xung t. C iu g m cc hc vin mun by gi hc c th lm khc i? Hot ng nhm ln: Khi hon thnh cc i tr v nhm ln v tho lun nhng kt qu ca mnh v vn xung t, n c tc dng hay khng, v n c c gii quyt hay khng. Tm tt qua vic s dng nhng v d ca c nhn v thng tin t phn kin thc gi . c. Kt lun: Nhng mu thun thng ny sinh trong cuc sng: - Mu thun vi bn b. - Mu thun vi ngi trong gia nh, h hng. - Mu thun vi nhng c nhn khc trong cng ng. - V nhng mu thun khc. Nguyn nhn ny sinh mu thun: - S khc nhau v suy ngh v quan nim. - S khc nhau v mong mun/ nhu cu v li ch c nhn. - Khng bit tha nhn, tn trng suy ngh, kin, quan im ca ngi khc. - Tnh cch gy hn, hiu chin, thch ngi khc phi phc tng, l thuc vo mnh.
105

- S kn ca, mun hn ngi. - S nh kin, phn bit i x. - S bo th, c chp. - Ni khng ng v nhau. - V nhng nguyn nhn khc. NHNG MC XUNG T
C l cha ni g c. S vic c v nh khng n. C th kh xc nh xem vn l g. Bn cm thy khng thoi mi v tnh hung nhng bn cm gic khng chc.

KHNG THOI MI

Xy ra s xo trn nh, nhanh. C iu g xy ra gia bn v ngi khin cho bn thy bun, kh chu hoc vi kt qu m bn khng mun?

S VIC XY RA

C mt s nhng ng c v s tht gy kh hiu hoc hiu sai. Suy ngh ca bn c thng xuyn hng v vn khng?

HIU LM

Mi quan h b gim tt i do nhng thi tiu cc v nhng kin c th. Cch bn ni n ngi khc c khin thay i tr nn trm trng hn khng? Mi quan h c phi l mi lo u hay lo lng thng trc khng? Hnh vi b tc ng, nhng hnh vi hot ng bnh thng tr nn kh khn, nhng c ch thi qu b soi mi hoc phn x.

CNG THNG

KHNG HONG

Xung t thng xy ra v mi ngi suy ngh, cm nhn, phn ng v nm bt nhng tnh hung nh nhau theo cch khc nhau. Hu ht cc tnh hung xung t l do vic tro dng cm xc v nhng
106

 ngh kh chu. iu quan trng l phi c thi gian cho mi ngi ni ra cu chuyn ca mnh. Vic k chuyn ny c th l thin v tnh cm v cn c thi gian. Vic ny l nhm mc ch cho bc l c s tn thng, hoc tc gin hoc tht vng. N cng nhm mc ch cho ngi ny th hin s thng cm v hiu bit quan im hay kinh nghim ca ngi kia. Cc cch gii quyt thng s dng: - Ni chuyn vi nhau hiu v thng cm/ b qua cho nhau. - Ci nhau, sau gin nhau khng cho hi nhau. - nh nhau, sau khng thm nhn mt nhau. - Ngoi ra, cn nhng cch gii quyt khc. Hot ng 2: Gii quyt cc mu thun a. Mc tiu: Hnh thnh k nng gii quyt cc loi mu thun cho hc sinh thng qua nhng tnh hung gi nh v nm c cc bc gii quyt mu thun c hiu qu. b. Cch tin hnh - Ngi dy treo ln tng v gii thiu nhng s / bng vit ch to v: + Cch kim ch khi tc gin + B quyt biu l s cng quyt + Cc bc ca k nng thng lng - Ngi dy giao cho mi nhm 1 tnh hung v yu cu cc thnh vin trong tng nhm vn dng cch x l mu ca Hng trong hot ng 2 v cch kim ch khi tc gin. Vn dng cc bc ca k nng thng lng... gii quyt mu thun trong tnh hung ca nhm mnh v tho lun/ ng vai cch gii quyt. Tnh hung 1: Gi ra chi, mt nhm hc sinh bc vo qun nc cng trng, lc bn ang ngi ung nc trong qun. Mt hc sinh trong nhm ny v tnh nh nc bt vo chn bn. Bn quay li yu cu ngi hc sinh phi xin li, tuy nhin ngi khc t, khng chu xin li, li cn ci bn? Vy bn s ng x nh th no?
107

Tnh hung 2: Gi ra chi c mt vi hc sinh lp khc n tru bn hoc ph quy tr chi m bn ang tham gia. H dng nhng li l th tc, thiu vn ha chm chc. Bn s gii quyt nh th no? Tnh hung 3: Bn ang tham gia vo mt tr chi gia cc nhm bn cng tui ti sn trng. Mt thnh vin ca nhm khc chy x vo bn, c 2 ngi cng ng. Mc d ngi kia sai, bn vn ngi dy, ni li xin li hoc hi han rt lch s. Tuy nhin, p li thi rt lch s ca bn, ngi kia chi tc, xc phm hoc e da bn. Vy bn s x l nh th no? - Kt qu x l tnh hung ca nhm c th c trnh by di 2 hnh thc: + Vit ra giy kh ln trnh by + Sm vai th hin cch gii quyt - Nhm ln trnh din cch x l tnh hung ca mnh - Gio vin trng cu kin nhn xt/ bnh lun (v s hp l, hp tnh ca tng cch x l) hoc cc hc sinh nu cu hi v kt qu tho lun ca tng nhm. - Trn c s nhng kin ca hc sinh, gio vin tip tc t cu hi cho c lp: Chng ta cn phi tri qua cc bc no khi gii quyt mu thun? c) Kt lun: Khi ri vo mu thun trong quan h vi ngi khc, chng ta nn vn dng cc bc gii quyt mu thun nh sau: - Kim ch cm xc - s dng cc k nng th gin. T a mnh ra khi tm trng/ tnh hung - Xc nh nguyn nhn dn n mu thun - Ai l ngi gy ra mu thun/ chu trch nhim. Cn suy ngh tch cc, v n c tc ng mnh n cm xc v hnh vi tch cc. (Nu cn tch khi ngi c mu thun vi mnh mt thi gian suy ngh v tm cch gii quyt mu thun ).
108

Hot ng 3: Gii quyt xung t Mc tiu: gip ngi hc tri nghim thc t hn v gii quyt xung t Cch tin hnh: - Hi xem cc hc vin c th ng vai minh ho cc k nng c s dng gii quyt xung t. - Nhn mnh vi cc hc vin rng vic giao tip hay gii quyt thnh cng trong cc tnh hung xung t cn c kin thc thc hnh tt. - Yu cu cc hc vin nh li v cc kiu hnh vi giao tip (th ng, hung hng, quyt on), cc k nng giao tip khng li cun ht c ngi nghe, thu cm c quan im ca ngi khc v s dng mnh TI (v d Ti ngh rng hoc Ti mun). C nhng cng c then cht cho vic giao tip v gii quyt xung t thnh cng. - Cc hc vin chia ra thnh cc nhm nh 3 ngi. Mi hc vin s ln lt ng vai trong cc tnh hung xy ra xung t, v cng ln lt ng l quan st vin trong hot ng. - Cc nhm cng c th t sng to ra tnh hung xung t cho nhm mnh (da vo tnh hung tht hoc tng tng ra). Suy ngh v nhng iu c th gy ra xung t cho thanh thiu nin. V d, vn gia bn trai v bn gi, vn n trm , vn t do c nhn v nhng quy tc ca b m. - Khi hon thnh, yu cu cc hc vin th hin mt hot cnh trc lp. - Hi xem cc hc vin c thm bt c cu hi no v nhng vn v kh khn trong vic gii quyt xung t. - Th thit k qui trnh gii quyt xung t. 5. Kt lun: Mt s vn cn lu khi gii quyt xung t: - Ti c mun gii quyt xung t khng? Ti c t nguyn x l vn khng? - Ti ang cm thy th no? Ti c qu tnh cm khng? Ti c cn bnh tnh li khng? Ti c nhiu iu s tht hn khng? - Ti c th nhn thy mt bc tranh tng th ch khng phi ch c quan im ca ti khng?
109

- Vic ny c th mang n c hi g khng? Ch trng vo nhng im tch cc ch khng phi im tiu cc. - Nhng ngi c lin quan c nhng nhu cu v lo lng g? Vit nhng iu ra. - Ti mun thay i ci g? Cn r rng. Tn cng vo vn ch khng phi vo ai c. - Lm th no ti c th lm vic ny mt cch cng minh? Thng lng. - N s nh th no nh khi i giy ca ngi khc? Chng t l bn hiu. - Nhng kh nng no? Suy ngh cng nhiu gii php cng tt. Chn mt gii php m tt cho mi ngi nhiu hn l h mun. - Chng ta cn c mt ngi th 3 ng gia khng? (ngi ho gii). Liu vic ny c gip chng ta hiu c nhau tt hn khng, hoc gip chng ta c c nhng gii php? - Chng ta c th gii quyt vic ny cng nhau khng? i x vi nhau cng bng. - Lm th no c hai ta cng thng li? Hng n gii php m tt c nhng nhu cu u c tn trng. MI BC GII QUYT XUNG T 1) Xc nh vn ng vn l g. 2) Nu ra thi gian v a im Khi no s tho lun vn ny? Tho lun vn ny u? Ai s tho lun vn ny? phi m bo l ch c nhng ngi c lin quan. 3) ra mt khong thi gian gii hn cho tho lun Nhiu khi s tt hn nu gp li vo tho lun vo mt dp khc ch khng nn tip tc tho lun m khng c hiu qu. 4) Ni vi chnh mnh Khng ai c th ni thay cho ngi khc, hy ch ni cho chnh mnh. 5) Chp nhn nhng iu ngi khc ni
110

Bn khng phi ng vi nhau nhng hy tn trng nhng g ngi khc ni. Khng bao gi gi nh l bn bit nhng iu ngi khc ang ngh. Phi kim nghim mi bit c. 6) Tp trung vo ni dung Ch c gng gii quyt tng vn mt. ng hng bn kia vo ch mt cch tn trng nhau nu thy cn thit. 7) Trnh ngn t qu tnh cm C gng s dng ngn ng trung ho. Nhiu khi s l tt nu bn ct ngha mt s iu ging nh khi bn ni trc cng chng. iu ny gip bn khng gy tn thng cho tnh cm. 8) C kh nng kt thc ng hn li nu mi vic ri vo qu tnh cm, hoc nu bn thy mt hoc bun chn. 9) Tho hip Tm kim c hi tho hip nhm t c kt qu tt nht cho c i bn. 10) 5. Th ci mi Nu iu g khng hiu qu hy ngng li v lm iu g khc i. Tng kt Gii quyt xung t c ngha l qu trnh cc bn cng tham gia gii quyt nhng khc mc nhm xc nh li nhu cu ca hai bn v tm phng thc tho mn nhng nhu cu y. C s ca gii quyt xung t l cc c nhn phi c nguyn mun gii quyt nhng vn ca h. Trong nhng tnh hung xung t, cn phi thng nht mt s nguyn tc v nhng g c i bn mong mun trong tho lun. V d, nhng nguyn tc c th l: khng ct ngang, khng b gia chng khi cuc ni chuyn cha kt thc, khng gi bng tn gi coi thng. C hai bn c th mun mc ch ca cuc ni chuyn l gii quyt xung t hoc t n tho thun v vic hiu quan im ca nhau tt hn. Qu trnh gii quyt xung t bao gm nhng bc quan trng nh sau:
111

Nhng thu hoch v nhn thc qua ch

- Cc bn ng gp g tho lun v a ra nhng nguyn tc lm vic. - Thu thp thng tin v xung t v nhng nhu cu ca cc bn (Hi ngi c mu thun vi mnh c thi gian ngi ni chuyn v mu thun khng; Hy ni vi ngi c mu thun vi mnh v cm xc ca mnh; Hy ni vi h ti sao mnh li c cm xc nh vy; Hy lng nghe cu tr li ca ngi ) - Xc nh chnh xc ni dung ca xung t. - a ra nhng d kin v gii php. - Chn ly mt phng n ti u. - t c s ng ca hai bn. (Nu mu thun khng th gii quyt c/ hoc mt trong 2 ngi tr nn qu gin d, th hy dng cuc tho lun/ thng lng v hn s ni chuyn v vn ). Nhng qu trnh ny mun thc hin c i hi mt lot cc k nng c bn ca mi c nhn nh bit lng nghe, gi gn vn , bit ng cm, t duy sng to, logic hiu c nhng cch nhn nhn khc nhau v cng mt vn v.v. Khi xut hin tnh hung m vic xung t thin v tnh cm hoc c v nh khng th gii quyt c, th rt cn thit phi c s h tr ca mt ngi ho gii. Vai tr ca ngi ho gii c tnh trung lp, tc l khng thin v bn no nhiu hn. Ngi ho gii nu ra v duy tr nhng nguyn tc v mc ch ca vic ni chuyn gia hai bn. Ngi ho gii phi m bo rng c hai bn u c thi gian trnh by nh nhau, v ngi ho gii phi tm lc li nhng chnh c cc bn nu ra. Ngi ho gii c th h tr cc bn tm kim s tho hip hay kt qu tt cho c i bn. Mt ngi ho gii c th l gio vin, b/m, mt ngi bn khng c lin quan n tnh hung, hay mt ng nghip. Nhiu nh nghin cu a ra mt s nhng phm cht v k nng cn c ca ngi lm trung gian ho gii: Nhng phm cht cn c l: Bit chp nhn ngi khc
112

Kin nhn Khng phn xt Chn thnh, gn gi Nhy cm T kim ch Chu o v ng lng trc n Nhng k nng cn c: Bit lm sng r vn Bit cung cp thng tin Xc nh c nhng tr ngi Bit lng nghe ngi khc Th hin s tin tng Bit chia s suy ngh v cm xc Bit h tr v tp trung vo vn Bit ng cm Nhng k nng sng vn dng trong cc hot ng ca ch - Vn dng cc k nng sng nh: t duy ph phn, t duy sng to, ra quyt nh, giao tip, thin ch khi nhn nhn vn v nh gi ngi khc, suy ngh tch cc, bit lng nghe, tha nhn kin hp l ca ngi khc, thng lng... - Hc sinh hc c cch gii quyt cc mu thun mt cch hiu qu, trnh xung t v bo lc.

C. K NNG NG PH VI STRESS

1. Mc tiu Kin thc: - Hc sinh nhn bit c mt s tnh hung to nn (Stress) cng thng. - Hc sinh bit c nhng biu hin ca s cng thng v tc ng ca n i vi cuc sng. Thi :
113

- Hc sinh c thi tch cc i vi nhng tnh hung gy cng thng. - Hc sinh sn sng i mt vi nhng kh khn, th thch trong cuc sng. K nng sng: - Nhn bit v bit cch biu l cm xc. - Hc sinh c kh nng tm ra nhng cch ng ph tch cc trong tnh hung gy cng thng. Bit cch gii to cm xc v lm ch cm xc. - Rn luyn k nng suy ngh tch cc, k nng giao tip khi lm vic nhm v lm vic chung ton lp, k nng t nhn thc cm xc ca bn thn, t duy ph phn. 2. Thng ip Tnh hung gy cng thng lun tn ti trong cuc sng, tc ng n con ngi, gy ra cm xc mnh, phn ln l cm xc tiu cc, nh hng n sc kho th cht v tinh thn. Trong tnh hung gy cng thng, suy ngh tch cc l cch gip chng ta nhn nhn vn theo chiu hng mi trnh ri vo trng thi cng thng khng cn thit. Khi gp tnh hung gy cng thng, c ngi bit ng ph tch cc, c ngi ng ph tiu cc. Do vy, bit lm ch cm xc, tm ra cch ng ph c hiu qu, ph hp vi iu kin bn thn l rt quan trng. Chng ta cn bit cch phng trnh t ri vo trng thi cng thng hoc chun b tm th sn sng n nhn n nh mt phn tt yu ca cuc sng v tm cch gii quyt chng. 3. Ti liu v phng tin - Giy kh ln, bt d - Phiu in sn cch ng ph vi cng thng - Tnh hung trao i 4. Hng dn t chc hot ng Hot ng 1: Tm hiu triu chng ca Stress a. Mc tiu: - Hc sinh nhn bit c v tnh hung gy cng thng v nhng triu chng ca n trong cuc sng.
114

b. Cch tin hnh: Yu cu hc sinh lit k nhng tnh hung to cng thng trong cuc sng Khi qut mt s tnh hung c th to nn cng thng nh: - Mu thun, xch mch vi bn b - p lc hc tp - p lc k vng v mc tiu cao - B trch mng khng ng - B ngn cn tnh yu - Mt ngi thn - B ght b, tr dp - p lc ca bn b... Tho lun chung c lp: 1/ Biu hin cm xc, c th v hnh vi no xut hin trong tnh hung cng thng? 2/ C nn cm xc iu khin hnh ng ca chng ta khng? 3/ Ai l ngi d b ri vo trng thi cng thng? Gio vin tng hp kin tho lun ca hc sinh v nhn mnh: - Khi cng thng, con ngi xut hin cm xc, hnh vi c th mang tnh tch cc, nhng ch yu mang tnh tiu cc. - Cm xc tiu cc th hin: bun ru, bc tc, cu gin, tht vng, bi quan chn nn, lo s, mc cm ti li, nghi ng, cm thy khng c ngha, gim nhit tnh v tnh hi c. + Nhng du hiu ca c th: au u, tc ngc, kh th, chng mt, hay mt mi, au ngi, mt ng, n khng ngon, hi hp, vim lot d dy, kh ming, tim p nhanh, tot m hi... + Nhng du hiu hnh vi: Ni khng, ngi tip xc vi ngi khc, ni nhiu, ung ru, ht thuc l, phn ng chm chp, ph phch, gy s, i lang thang, t gy thng tch... - Cm xc tch cc th hin s quyt tm, hy vng, bit chp nhn, vt kh.
115

- Chng ta khng nn cm xc chi phi hnh vi, khng nn hnh ng khi cm xc ang trn y v nh vy d sai lm, khng sng sut. - Nhng ngi nht nht, t kinh nghim sng, sng thu mnh, t quan h bn b, hay m mng, cu ton... d b ri vo trng thi cng thng. c. Kt lun: Tnh hung gy cng thng (stress) l nhng s vic, vn xy ra trong cuc sng, trong mi quan h phc tp gia con ngi, nhng thay i ca mi trng t nhin tc ng n con ngi v gy ra cm xc mnh, phn ln l tiu cc, nh hng n con ngi c v th cht ln tinh thn. Tnh hung cng thng ca ngi ny c th khng gy cng thng cho ngi khc m ch l mt tnh hung cn gii quyt. iu ph thuc vo kinh nghim sng, s sn sng n nhn nhng kh khn, kh nng ng u v tm ra cch gii quyt nhng vn ny sinh trong cuc sng ca mi ngi... Hot ng 2: Cch gii ta cm xc tiu cc a. Mc tiu: Hc sinh nhn thy cn gii to cm xc v bit cch gii to nhng cm xc tiu cc mt cch tch cc. b. Cch tin hnh: Bc 1: Lm vic theo nhm Chia hc sinh thnh nhm 4 ngi v tho lun v v d sau: Trong lp hc, c mt nhm bn hay chi vi nhau. Mai l L l hai ngi trong nhm . Nhng khng hiu sao, Mai lun cm thy kh chu khi c mt L trong cng nhm bn. Mai sn sng cng kch L khi c c hi v t ra kh gay gt. iu ny lm cho khng kh ca nhm cng cng thng. Mai cng khng hiu v sao mnh li nh vy? Cu hi tho lun: - C phi tht s Mai khng nhn ra v sao mnh c cm xc nh vy khng? Thc cht v sao Mai c cm xc nh vy? - Nu chng ta khng nhn nhn c cm xc tiu cc, n c t ng mt i khng? Nu cm xc tiu cc ng li trong lng, chuyn g s xy ra? - Bng cch no chng ta lm cho nhng cm xc tiu cc thot ra v tan
116

bin? - Chng ta c thay i c cch suy ngh trc mt vn ny sinh khng? Lm th no mi ngi lun c suy ngh tch cc? Bc 2: Lm vic chung ton lp - i din tng nhm hc sinh ln trnh by kt qu tho lun trc lp - Cc nhm khc c th b sung, gp c. Kt lun: - C th i khi chng ta khng nhn nhn ra mnh c mt cm xc no nhng cng c khi v cho rng l cm xc xu nn khng mun tha nhn n. - Nu khng nhn nhn ra cm xc chng ta s khng bit cch gii to n th n s i su vo trong tim thc. - Nu nhng cm xc tiu cc ng trong lng n s iu khin hnh ng ca chng ta trong v thc theo hng tiu cc. - Khi cng thng, chng ta thng c cm xc v suy ngh tiu cc dn n nhng vic lm khng ng. Do , iu ht sc quan trng l phi thc c chng ta ang c cm xc , v suy ngh gii quyt mt cch tch cc. - c suy ngh tch cc, chng ta cn tm hiu r vn , nhn nhn chng theo chiu hng tt, hn ch nhng mt tiu cc. Nh c suy ngh tch cc, chng ta khng bi quan, chn nn m ngc li, chng ta s c gng tm cch t c mc tiu ra. Khi b cng thng vi do ngi khc mang li, hy tm nhng im mnh ca h thay v ch xem h c nhng nhc im no cng l biu hin ca suy ngh tch cc. 10 CCH LM GIM STRESS - Ni chuyn vi mt ngi ln m bn tin tng hay vi mt ngi bn v cm xc ca bn. - C hnh ng lm gim hay thay i iu gy ra cng thng. - m bo chc chn l bn n ung sch s. - Ng tht nhiu mi m.
117

- Hy tch cc hot ng: tp th dc, chy, nhy, x bt i nhng iu gy kh chu. - Hy th su 10 ln khi bn cm thy cng thng, hy th gin. - C gng ht sc trnh cc tnh hung cng thng, nh th s m bo an ton. - Hy lng nghe c th mnh v xem bn nghe c g t c th mnh, hy t thi i x quan tm n c th mnh. - Mi ngy hy lm vic g tt cho chnh mnh cho d l vic rt nh. - Cn nh l c mt s vic m bn khng th thay i c nhng bn i ph vi nhng vic nh th no mi l quan trng. Hy p dng vic c thoi tch cc gip gim i nhng cm xc cng thng. Hot ng 3: La chn cch ng ph a. Mc tiu: Hc sinh c kh nng tm ra cch ng ph hiu qu vi nhng cng thng trong cuc sng. Hiu c ngha ca vic a ra cch ng ph tch cc. b. Cch tin hnh: Pht cho cc hc sinh phiu in sn cc tnh hung gy cng thng. Tnh hung 1. Mt thy gio buc ti bn l th phm ca nhng cu ch vit by b ln tng nh v sinh v da s h im o c ca bn, tuy nhin bn bit r l bn v ti m th phm chnh l a bn thn cng lp bn. Bn s ng x th no? Tnh hung 2. Cha m ngn cn bn chi vi mt ngi bn c c tnh. Bn hiu rng cha m mnh do nh kin, khng hiu thc cht con ngi bn . Cn bn thy mnh hc hi c t bn y nhiu iu b ch, nn bn khng mun mt mt ngi bn nh vy. Mi ln cha m bt gp bn i cng bn l b m li mng m lm cho bn rt tc v cm thy rt cng thng. Bn s x l nh th no? Tnh hung 3. Vo gi hc, thy gio ang vit trn bng, di lp c ting pha tr n o v ting ci khc khch. Thy bc mnh quay xung th bt gp mt HS ang ni chuyn v ci. Sau y l cuc i thoi gia 2 thy tr:
118

GV: Em ang lm ci g vy? Ti sao em ci trong gi hc? HS: Chng c g c! Khng phi em. GV: (Bc tc hn) Nu khng phi em, vy ai ci? HS: Em khng bit. GV: Nu khng bit, mi em ra khi lp. HS: Khng v l! Em khng c li, ti sao em phi ra khi lp. GV: Ti ni l cu ra khi lp. HS:(cng thng v phi nn nh th no?) - Yu cu hc sinh lit k nhng cch ng ph khi trong hon cnh Nhng cch ng ph c th l: Khc Tm s vi bn thn C gng gii thch Ung ru Ht thuc l B i khi nh Nh thy c gip p ph c .

- Tm kim s gip thng qua dch v tham vn, t vn... - Yu cu mt s hc sinh a ra cch ng ph chn v gii thch ti sao li chn nh vy. - Gio vin a ra mt vi tnh hung khc v tip tc lm nh trn. Sau khi cc nhm hon thnh, ngi hng dn tip tc hot ng bng cu hi tho lun chung cho c lp: - Liu mi ngi c cch ng ph chung cho cng mt tnh hung gy cng thng hay khng? Ti sao? - C phi mi ngi lun a ra c cch ng ph tch cc? Yu cu mt s hc sinh a ra kin v tho lun chung c lp. Gio vin ghi li tt c cc kin ca hc sinh ln bng v a ra kt lun. c. Kt lun:
119

Trong mt tnh hung gy cng thng c th c nhiu cch ng ph khc nhau. Vic la chn cch ng ph no ph thuc vo nhn thc, kinh nghim sng, nhn cch, iu kin ca mi ngi. Khi gp tnh hung cng thng; c ngi khng tm c cch ng ph tch cc m a ra cch gii quyt mang tnh tiu cc. Rn luyn k nng nhn thc, k nng gii quyt vn , tm kim s gip l rt cn thit gip cc bn vt qua nhng khng hong, cng thng trong cuc sng. Hot ng 4: Phng nga tnh hung cng thng Mc tiu: Hc sinh c kh nng xy dng mt cuc sng lnh mnh, hn ch nhng yu t nguy c to nn cng thng. Cch tin hnh: - C th lm vic chung c lp (nu khng thi gian), hoc chia hc sinh thnh nhm 4 ngi tho lun: Lm th no chng ta c th hn ch tnh hung cng thng trong cuc sng? - Cc nhm vit kt qu tho lun ra giy kh ln v ln trnh by. c. Kt lun: Tnh hung gy cng thng ngy cng xut hin nhiu trong cuc sng, phng trnh chng ta cn thc hin: - Nhn thc sm v cng thng gip bn c thi gian thay i kiu suy ngh, gt b tnh hung c hiu l cng thng v c hnh ng hp l hay hng n iu chnh phn ng sinh l. - Nhn thc r tnh hung gy cng thng hn ch mc ca n, trnh nhng s kin gy cng thng khng ng c (mu thun, k). - Thc hin ch lm vic, hc tp, hp l: bit lp k hoch, la chn mc tiu ph hp kh nng. - C li sng lnh mnh, trnh xa nhng thi h, tt xu nh nghin ru, l , ma tu, quan h tnh dc sm... - Thng xuyn rn luyn thn th, ngh ngi, gii tr hp l. Thn thin, ci m vi mi ngi xung quanh.
120

- Nhng yu t khc gip phng trnh stress nh l c th trnh xa nhng s vic c hiu l cng thng, kim sot nhp th, tp luyn, m n 10, nghe nhc, thin, gp g nhng ngi bn mnh tin tng ni chuyn vi nhau v tnh hung u l nhng cch tch cc ph v chu k phn ng stress. Hot ng 5: Lin h c nhn v Stress - C 3 iu g trong cuc sng ca anh/ch vo thi im ny khin anh ch cm thy stress? - Lm th no anh/ch bit c rng mnh ang cm thy stress? Anh/ch cm thy stress ch no trn c th mnh? - Nhng chin lc no anh/ch c th bt u p dng t hm nay gip gim i nhng cm xc stress? 5. Tng kt ngi tham gia nu ln: - Nhng thng ip no c rt ra t ch ny - Nhng k nng sng no c s dng trong ch ny Sau ngi t chc cht li: Nhng iu cn ghi nh trong ch ny: + Trong cuc sng hng ngy, chng ta c th gp nhng tnh hung thng gy cng thng nh: sp n k thi, gin di vi bn b, b khin trch oan, b tht bi trong hc tp hoc cng vic, b li ko, b p buc lm nhng vic m mnh khng thch + Tnh hung cng thng lun tn ti trong cuc sng v c nhiu nh hng tiu cc n sc kho th cht v tinh thn con ngi. Nhn bit c cc du hiu cng thng, cch ng ph v phng nga n l iu cn thit lm gim mc tc ng hoc trnh ri vo tnh hung cng thng. Nhng k nng sng c s dng trong ch ny: +K nng suy ngh tch cc +K nng giao tip khi lm vic nhm v lm vic chung ton lp + K nng t nhn thc cm xc ca bn thn + K nng ng ph vi cm xc
121

im s ca bn v stress c bao nhiu? Cng li tt c cc con s m bn khoanh li v vit tng s vo y___ Nu im s ca bn l: Di 10 im Bn gp rt t stress trong cuc i mnh. Mi quan h ca bn trong gia nh l tt p v lnh mnh, cn trng hc th mi vic dng nh tt vi c gio vin cng nh nhng bn b cng lp. Bn gp rt t iu bun phin trong nhng nm va qua v bn thng c tm trng tt. T 10 n 20 im Bn gp t stress trong cuc sng ca mnh. C th bn phi tri qua mt thay i hoc mt mt ln trong nm nay. Hy ginh ra mt khong thi gian ni chuyn vi bn b hoc mt ngi mnh tin tng, nu nh bn cha ginh nhiu thi gian cho vic ny. Hy c gng khng tnh cm ca mnh b ri vo b tc. T 21 im tr ln Bn c mc stress rt cao trong cuc sng v c th phi tri qua mt s nhng thay i quan trng trong nm nay. C th bn gp rc ri trng hc hoc trong gia nh. C th mt ngi thn vi bn b m hoc cht. C th bn c nhng mi lo lng cho gia nh. Nhng cho d iu g xy ra th cng phi m bo l bn phi bit chm sc cho mnh v yu cu gip nu thy cn thit. Hy hc cch lm gim nhng cm gic cng thng ca mnh. Bi trc nghim stress Bi trc nghim nh ny s gip bn nh gi c stress m bn c trong cuc sng ca mnh. Hy khoanh trn vo con s bn cnh mi s vic stress xy ra vi bn trong mt nm tr li y. Sau hy cng dn li tt c cc con s m bn chn xem mc stress ca bn n u.

122

1. b m nng hoc gp tai nn. 2. gp rc ri vi bn b hoc hng xm... 3. do ci cht ca mt ngi bn... 4. thng cm thy chn nn 5. b hc mt thi gian, hoc b lu ban mt nm 6. thay i trng hc 7. gp kh khn vi vic hc.. 8. gp rc ri vi gio vin. 9. chuyn nh. 10. b m li thn hoc ly d... 11. c b dng hoc m k.. 12. c thm (sinh ra hoc nhn nui) em gi hoc em trai 13. c h hng chuyn n cng nh mnh 14. em gi hoc em trai b nh i. 15. ngi nh b chn thng hoc m nng. 16. mt con vt cnh b mt hoc cht... 17. b/m hoc mt ngi thn trong gia nh b cht.. 18. b lm dng di bt k hnh thc no (tnh dc, thn th, tnh cm) ... 19. gia nh xy ra ci nhau hoc nh nhau. 20. ngi gn gi vi anh/ch nghin ru hoc ma tu

7 2 8 4 4 4 2 2 4 8 6 4 4 4 4 4 10 10 6 8

D. K NNG KIN NH

1. Mc tiu Kin thc

123

+ Hc sinh hiu c th no l k nng kin nh v s cn thit ca k nng kin nh trong cc tnh hung ca cuc sng. + Hc sinh bit cch lm th no th hin s kin nh trong nhng tnh hung kh khn khi ra quyt nh. Thi + Hc sinh c thi tch cc trong qu trnh hc tp v rn luyn k nng. + Hc sinh c c thi kin nh trc cc vn trong cuc sng, nhng khng bo th, cng nhc. K nng sng + Hc sinh bit vn dng k nng kin nh v mt s k nng h tr trong cc tnh hung khc nhau sng an ton, lnh mnh v thay i hnh vi ca ngi khc. + Hc sinh rn luyn k nng giao tip, thng thuyt, thuyt phc + Hc sinh rn luyn k nng t duy ph phn, t duy sng to. + Hc sinh rn luyn k nng ra quyt nh, gii quyt vn . 2. Thng ip/ ngha Trong cuc sng c rt nhiu tnh hung cha ng nhng ri ro hoc cm d, chng ta cn kin nh vi nhng suy ngh, nhng gi tr, nhng quyt nh m chng ta coi l ng n t bo v mnh, hoc thc hin c nhng mc tiu trong cuc sng ca mnh. Tuy nhin kin nh khng ng ngha vi bo th, cng nhc. Kin nh l lun bit dung ho gia nhu cu v quyn ca mnh vi nhu cu v quyn ca ngi khc. Chnh v vy, kin nh cn th hin vic ta bit thay i nu nhn thy suy ngh v hnh vi ca ta cha ng vi chun mc o c x hi. 3. Ti liu v phng tin Giy A4 v A0 Ko, bng dnh, bt Ti liu phn pht: - Cu chuyn 5 ngi bn - Cc tnh hung i hi th hin k nng kin nh
124

- S cc bc ca k nng kin nh 4. Hng dn t chc hot ng Hot ng 1: Kin nh trc s r r, cm d a. Mc tiu: Hc sinh hiu c rng s r r v cm d lun rp rnh chng v chng cn bit cch ng ph. Hc sinh hiu c c im ca cc kiu quan h/ giao lu c bn trong cuc sng v thy s cn thit v tnh u tri ca kiu quan h dung ho, kin nh. ng thi hc sinh bit cch ng p vi nhng c nhn c hnh vi khng chun mc v c th thay i hnh vi y. b. Cch tin hnh: Lm vic theo nhm: Chia lp thnh cc nhm t 5 n 7 ngi. Cc nhm cng thc hin cc nhim v sau: c truyn "Cu chuyn v 5 ngi bn" v tr li cc cu hi sau: + c im trong quan h/ giao tip/ hnh vi ca 5 cu bn trong cu chuyn trn c g khc nhau? Phn tch din bin tm l ca cc nhn vt. + Cch ng x ca Trung v Tun c g khc nhau? + Cch ng tnh ca Linh v Minh c g khc nhau? - Kt qu tho lun nhm c ghi vo giy A0 - i din tng nhm trnh by kt qu lm vic ca nhm mnh - Yu cu mi ngi tham gia b sung, hoc t cu hi cho tng nhm - Cui cng GV tng hp kin ca cc nhm v b sung c. Kt lun: Hng l ngi hiu thng/ p t: l phong cch ca mt s ngi ch ng t pha quyn li ca mnh m khng ngh n ngi khc. Linh l ngi d b kch ng, thiu suy st, nng cn: thng hnh ng theo s ng, trc p lc ca s ng cng d b kch ng. Minh l ngi d b l thuc/ th ng: hnh ng khng phi v quyn li ca mnh m lun v n ngi khc, lm theo iu ngi khc mun. Trung l ngi c phong cch kin quyt nhng cng nhc: l ngi ngh cho s an ton trc mt ca bn thn l trn ht. Tun c phong cch giao tip/ quan h Dung ho/ Kin nh: l nhng
125

ngi va bo v quyn ca mnh nhng khng xem thng quyn ca ngi khc v mong mun ngi khc thay i theo hng tch cc. 2. Minh, Trung v Tun u nhn thc c tnh hung v cm xc xut hin hai bn l tng ng: u thy nu i theo Hng nh nhau th tnh hnh s nghim trng hn, nn 3 bn u khng mun tham gia. 3. Trung v Tun kin quyt khng tham gia nh nhau, cn Minh th n v s nn nghe theo. Linh th thc s ng cm vi Hng v lm theo ngay. Hot ng 2: Hnh thnh v pht trin k nng kin nh a) Mc tiu Hc sinh hiu c k nng kin nh nn c th hin nh th no v cc bc hnh thnh k nng kin nh. b) Cch tin hnh: Yu cu c lp Phn tch cch ng x/ hnh vi ca cc nhn vt Ghi nhn nhng kin ca hc sinh, tn dng nhng kin ph hp phn tch. Cc bc m Tun tri qua khi trao i vi Hng: - Tun bnh tnh lng nghe chia s vi bn - Gii thch rng mnh cm thy bun (th cm gic / cm nhn t tri tim) - Tun phn tch, so snh ci hi ca cch gii quyt m Hng a ra, Tun cn a ra cch gii quyt thay th c li hn ( suy ngh c thc hin bng khi c/ l tr) + Sau khi ni vi Hng bng c tnh v l m Hng vn khng chu t b mun r bn b i nh nhau, Tun buc lng phi ni Khng vi Hng. Cch ng x ca Tun trong cu chuyn chnh l th hin s kin quyt/ k nng kin nh. GV t tip cu hi cho c lp: K nng kin nh l g? Kin nh khc g vi hiu thng? vi bo th? c) Kt lun: S kin quyt/ kin nh c ngha l nhn bit c nhng g mnh mun/ hay khng mun v ti sao li mun/ hay khng mun v c kh nng tin
126

hnh cc bc cn thit t c nhng g mnh mun/ khng mun trong nhng hon cnh c th v lun dung ho c gia quyn v nhu cu ca mnh vi quyn v nhu cu ca ngi khc, bit lng nghe v nh gi nhng iu ngi khc cm nhn v mong mun. Kin nh khng phi l hiu thng, bo th v cng nhc. Ngi hiu thng do qu hung hng, nn kin quyt ginh git nhng iu h mun m khng xem xt n hon cnh hoc nhng ngi m h ang quan h. Cc bc hnh thnh k nng kin nh: 1. Nhn thc c tnh hung, vn . 2. Bnh tnh xem xt s xut hin cm xc ca bn thn ti thi im v c nhng iu chnh cho ph hp vi mc tiu. 3. Phn tch c ph phn suy ngh v hnh vi ca i tng quyt nh phng thc ng p ph hp. 4. Khng nh c mnh mun g. 5. Thc hin hnh ng: Dng tnh cm khuyn i tng. Khng c, dng l gii thch. 6. Vn khng c, kin quyt t chi mt cch chn thnh. Hot ng 3: Vn dng k nng kin nh gii quyt cc tnh hung a. Mc tiu: HS vn dng k nng kin nh gii quyt cc tnh hung gi nh trong cuc sng, qua nm v s dng c k nng kin nh. b. Cch tin hnh Chia lp thnh 4 nhm, mi nhm chu trch nhim gii quyt 1 trong 4 tnh hung sau: Kin nh trc s li ko ca bn thn
Tnh hung 1 Hng v Hng l i bn thn thng chia s vi nhau mi iu. Mt hm Hng r Hng cng chi hy vng s thng v c tin n din. Hng s gii quyt tnh hung ny nh th no?

Kin nh trc Tnh hung 2 s ri ro

Mt ngi m bn rt n nh bn chuyn mt gi hng cho ngi khc. Bn cm 127 thy gi hng c g khng minh bch. Bn s lm g?

Kin nh trc cm d (vn ho phm c hi)

Tnh hung 3 Mt ngi bn thn ln tui hn r bn v nh v cho xem bng hnh i try. Bn s lm g?

Kin nh trc s thuyt phc quan h luyn i

Tnh hung 4 Minh v Lan thch nhau. Mt hm Lan n chi nh Minh, mi ngi i vng c, ch c 2 ngi. Li dng tnh cm ca Lan i vi mnh, Minh p Lan "lm chuyn ca ngi ln". Nu l Lan, bn s lm g?

Yu cu cc nhm trnh by cch x l tnh hung ca mnh di hnh thc sm vai/ hoc trnh by ra giy A0. Lp tham gia b sung, hoc t cu hi cho tng nhm. GV tng hp kin ca cc nhm. c. Kt lun: Trong trng hp nhn thy nhng nguy c ri ro hay cm d, hoc sc p, chng ta u cn kin quyt ni Khng bng cch thuyt phc, thng lng... Tng kt Ngi hc tr li: Nhng thng ip no c rt ra t ch ny? Nhng k nng sng no c s dng trong ch ny? GV cht li: Nhng iu cn ghi nh trong ch ny: K nng kin nh l kh nng con ngi nhn bit c nhng g mnh
128

mun/ hay khng mun, ti sao li mun/ hay khng mun v kh nng tin hnh cc bc cn thit t c nhng g mnh mun trong nhng hon cnh c th v lun dung ho c gia quyn v nhu cu ca mnh vi quyn v nhu cu ca ngi khc. K nng kin nh th hin s t tin, bn lnh vng vng ca con ngi trc mi s cm d, mi sc p... Kin nh khng phi l bo th, cng nhc. Nhng k nng sng c s dng trong ch ny K nng giao tip khi tho lun nhm. K nng t duy ph phn, t duy sng to khi phn tch cc tnh hung. K nng ra quyt nh, gii quyt vn khi gii quyt cc tnh hung. K nng kin nh khi la chn cch gii quyt cc tnh hung. c k nng kin nh cn c mt tp hp nhng k nng sau: Giao tip, Thng lng, T nhn thc, T duy ph phn, Xc nh gi tr, Ra quyt nh.

129

Cu chuyn 5 ngi bn
Minh, Trung, Hng, Linh v Tun l nm ngi bn cng ln ln mt lng qu v cng hc mt trng. H cng kh thn thit vi nhau v thng hay i chi vi nhau v cng tham gia i bng. Trong mt ln bng, Hng c li qua tin li vi i bng lng bn. V nh Hng vn cn m c v ti hm y Hng n nh Linh ni v cm xc ca mnh v r Linh cng i sang lng bn cnh gip tr a hi con trai trong i bng lng bn. Khi Linh nghe Hng k v ngh nh vy, Linh cng thy tc kh thay v ng tnh cng i tr a. lc lng hng hu hn, Hng v Linh n r Minh. Sau khi nghe Hng ni, Minh cm thy hi chong v gii thch rng cu khng mun i. Hng ni cu v qut: nu cu khng i cng th tnh bn gia chng ta s chm ht. Minh va s mt mt ngi bn, va s b hn th, va s nh nhau, song cui cng Minh vn ng i. Sau ba ngi li n nh Trung r cu i cng c i ng hng mnh hn na. Khi Hng yu cu Trung cng i th Trung tr li cng quyt: cc cu i m gii quyt, ti khng tham gia v ny c v quay vo nh. Hng tc qu v ht to: my nh y, ng trch chng tao. V c nhm ko n nh Tun. Khi nghe Hng trnh by v s thm nm ca cc bn kia, Tun lng nghe mt cch kin nhn cu chuyn v cm xc ca h. Tun t ra nhng cu hi v s vic v ni rng: liu chng ta c cch no gii quyt tt hn khng. V Tun ni tip: nh nhau ch lm cho tnh th tr nn ti t hn; sao khng gp ni chuyn vi nhau v cng nhau gii quyt vn ? Ti cm thy thc s bun nu s vic xy ra nh th. Sau Tun cn hi Hng v sao cu ta li suy ngh v ngh mt vic nh vy? Tun ni tip: ti ngh phng n gp nhau ni chuyn, nu cc cu khng nghe th ti khng th theo cc cu c. Ngh mt lc, nhng nhm 4 bn vn khng thay i nh i nh nhau vi con trai lng bn. Tun nh lng phi ni vi Hng rng: Rt tic, d khng mun lm mch lng cu, nhng mnh buc lng phi t chi li ngh ca cu.

130

PHN 3:

TR CHI

131

NI DUNG 6 MT S TR CHI TP TH S DNG CHO CC HOT NG GIO DC GI TR V K NNG SNG Hot ng: c ni dung ca cc tr chi v tr li hai cu hi sau: + Tr chi ny c th s dng cho nhng mc ch gio dc no? Gi tr no? K nng no? + C th to thm nhng phin bn no t cc tr chi ny?

1. B a k diu a. Dng c: 1 b a v gh ngi cho tng hc vin. b. Chun b: Mi bn s ngi trn mt gh v gh c xp thnh hnh vng trn. Mi bn dng 2 ngn tr ca mnh gi 2 u a (bn tri v bn phi), sao cho khng ri xung. Trong nhm s chn ra 1 ngi lm mc v chn 1 hng di chuyn nht nh (theo chiu kim ng h hoc ngc chiu). c. Bt u chi: Ln lt c nhm ng dy v xoay theo chiu c chn v bt buc phi ngi xung mi gh i qua, cp no trong lc di chuyn lm ri a s thua v b pht, d l do li ca ch mt bn m thi. Xoay 3 vng (nhiu hay t hn ty bn). Khi bn c chn lm mc tr li v tr c ca mnh mi c tnh l 1 vng. vng 2 v vng 3 tng tnh hi hp ngi qun tr c th bt nhm tng tc di chuyn dn ln, v lc ny mi ngi dn quen vi cch chi. d. Mo: Ngi lm mc nn h khu lnh cho nhm, nh vy c nhm s di chuyn cng nhau, trnh ngi trc ngi sau rt d lm ri a. e. ngha v bi hc rt ra: - Mi c nhn trong nhm cn phi tn trng tp th, hnh ng v li ch tp
132

th. - Ting ni v quyt nh ca ngi trng nhm rt quan trng, nu khng nht qun s dn n vic nhm ln, tr tr trong vic hon thnh cng vic t ra. 2. Ti tin bn a. Dng c: Khu trang hay khn bt mt. b. Chun b: - Chia nhm lm 2 nhm (nhm sng mt v nhm bt mt) - Cho cc bn nhm m ng vo 1 gc, bt mt li. Ngi qun tr ko nhm sng mt sang 1 gc xa, ri ph bin lut chi sao cho cc bn khng nghe thy. c. Bt u chi: + Cc bn nhm sng mt ln lt mi ngi chn mt bn trong nhm bt mt. + n nm tay bn y v dt i lung tung, cng lm bn y mt phng hng cng tt. + TUYT I GI IM LNG, d ngi b dn i c hi g Ai vy? Dt i u vy? th ngi dn cng khng c ni 1 li no. + Sau 3 pht dn cc bn nhm m tr li v tr ban u v cho cc bn nhm bt mt pht biu cm xc, sau on xem ai l ngi dn mnh i. d. ngha v bi hc rt ra: - Ngi b dt i (Nhm bt mt) s rt s v lo lng v khng ng n vic ny, vic duy nht c th lm l t trn nim tin cho ngi dn ng > i khi nhng bn lu trong 1 nhm khng hiu c s thiu lng tin, cm gic lc lng ca ngi mi gia nhp, dn n vic xa cch, lm vic khng n vi nhau, nng sut lm vic km, d dn n mu thun v mt on kt. - Trong sut qu trnh dn dt cng s gip bc l tnh cnh ca ngi dn ng (Nhm sng mt):

Mt bn cn thn th d i u cng khng lm bn mnh b va chm, trt ng. Mt bn tinh nghch s dn bn i ln cu thang, vo thang my v n
133

nhng ni him hc.

Mt bn tnh khng chu o th rt d xy ra tai nn, va qut.

- Vic bn nhm bt mt c on ng ngi dt mnh sut 3 pht va qua cng ni ln c mc hiu v thn quen vi nhau gia cc bn trong nhm. 3. Nhng qun bi nh mnh a. Dng c: Mi nhm 1 b bi ty, 1 ci bn ln hay gh di b. Chun b: + Phn cng thnh vin: - Mi nhm chn ra 1 ngi c tr nh tt, quen vi cc l bi ty gi nhim v chn bi, cc bn ny s ng ra 1 pha theo s ch nh ca ngi qun tr, ng ngang hng nhau. - Tip theo chn ra 1 bn gi nhim v xp bi. - Cc bn cn li trong nhm ng cch u t bn xp bi cho n bn chn bi. + Xp bi:
-

Cch xp bi: Ty vo ngi xp thch kiu g: tng dn, gim dn, theo mu, khng theo min sau khi xp p li cc l bi vn nh th t mnh t ra l c.

- Tuyt i khng cho cc bn khc nhn thy cch xp bi, tt nht l cho cc bn quay lng v pha bn. c. Bt u chi: - Khi cc nhm xp xong bi, ngi qun tr ra hiu lnh bt u. - Xp bi vin ngay lp tc truyn thng tin v cch xp bi cho ngi ng gn mnh nht. - K bn ny s tip tc truyn thng tin ti cc bn kia. - Cui cng khi n bn cui cng (gi nhim v chn bi) th bn s ba chn bn cng chy v bn xp bi. d. Mo: - Xp bi n gin thi, ng phc tp qu - Khi truyn thng tin rt d b nhm: Xp mi hng t ln n nh, t tri
134

qua phi nhng ngi ni li qun mt tri qua phi l theo hng ca mnh hay hng ca bn i din ang nghe, ni n gin l bn tri ca bn hay ca ti!!! e. ngha v bi hc rt ra: - Giao tip l 1 trong nhng nhn t cc k quan trng trong lm vic ng i, cng vic chy tt th giao tip gia cc thnh vin phi: + Nhanh + Chnh xc + D hiu - Khi ni hay giao vic cn nht l phi ng v tr ngi nghe, trnh vic ni 1 ng hiu 1 no. 4. No ta cng m a. Dng c: Mi bn 5 que dim hay 5 que tnh b. Chun b: - Mi nhm 4 thnh vin - Mi bn c gi 5 que dim (5 que tnh) - 1 t giy v 1 ci bt cho ngi qun tr c. Bt u chi: - Ngi qun tr s ni ln 1 con s no t 1 n 20 - Sau khi ngi qun tr m 1, 2, 3! cc thnh vin ca nhm phi NG LOT gi ln cc que trn tay sao cho tng s que c nhm cng li ng bng s y. - Chnh xc: 5 im, thiu hay tha th mi s s c tr i 1 im ng ri!!!! - Sau 1 lot s, nhm no im cao nht s thng. d. Mo: Nhm nn hi vi nhau v cch thc a que. V d: khi s chn chia ht cho 4 th mi ngi s gi s que u nhau (V d: S 16 => Mi bn gi 4 que) v 1 s lut khc th mi d dng a ng. - Nu khng ra lut th rt kh hiu nhau khi a que ln. e. ngha v bi hc rt ra: - Trong nhm lun cn phi c nhng quy lut ngm hay gi l vn ha
135

nhm r rng: t vic a ra quyt nh hay phn chia cng vic, nh gi th mi hot ng mi c th thnh n np, quy c. - Nhc li tm quan trng ca giao tip: Nhanh, d hiu v chnh xc. 5. Qua cu m vn a. Dng c: 2 gh di khng c tay vn hay ta lng b. Chun b: - Gh t thng hng, cch nhau 1 gch (ty bn xp, sao cho khng qu xa khng qu gn l c). - Chia lm 2 nhm, mi nhm ng ln 1 gh. c. Bt u chi: - Mi bn phi nh th t ng ca mnh, v d nh ng th 3 tnh t khong cch ca 2 chic gh. - Lm sao th lm, mi bn phi di chuyn qua gh bn kia v vn gi th t nh lc gh c. V d nh ng cui cng bn gh bn ny th kt thc s ng cui cng gh bn kia. - Tuyt i KHNG C CHN CHM T hay NG XUNG GH d.Mo: - Cch rt hay l 2 ngi s m nhau v t t xoay qua i ch cho nhau, l cch rt tt chin thng tr chi ny. - cng thng hn nn quy nh thi gian, 1 hay 2 pht g . - Khi chia nhm nn chia nam n xen k, s c nhiu ci li khng ng ti. - B giy v dp ra cho vng. e. ngha v bi hc rt ra: - ng trc kh khn v th thch th sc mnh tp th lun l gii php khc phc vn , hy sn sng gi tay tip nhn nhng thnh vin mi. - D bn l ngi gii nht nhm nhng cng c lc bn cn s gip t ngi khc ( ai qua c b bn kia m khng nm chn, m t nht 2,3 ngi). 6. Bn l ai? a. Dng c: - Mi bn 1 t giy A4, v bt vit.
136

- 1 cun bng keo 2 mt. b. Chun b: Mi bn ginh ra 2 pht suy ngh v 3 iu sau v bn thn mnh: - Th mnh, (th d: ht hay, ci m) - im yu, (th d: thiu kin nh, ni nhiu) - iu m mnh mun ngi khc ngh hay mun c ngi khc ngh v mnh (Hy chn vn quan trng nht vi mnh), (th d: Ti c hay lm pht lng bn khng? Ti c l ngi ci m gn gi khng? c. Bt u chi: Vng 1: - Mi bn c 1 pht ghi 3 iu y vo t A4, phi ghi tht ngn gn, mi iu ch chn 1 hay 2 quan trng nht m thi. - Dn t giy vo lng bng bng keo 2 mt. - Khi xong, mi ngi ng dy v i lng vng xem ca nhau, nh l phi xem ht cc bn khc. Vng 2: - Ngi xung, 1 pht tng hp nhng g nhn thy. - Sau c nhm ng ln, mi ngi phi xin t nht l 5 hay 6 nhn xt v nhng iu mnh vit v mnh t cc bn khc. Bn thn ngi cho kin phi ghi vo t giy y 1 cch trung thc, thng thn v tht lng, khng phi lc no ta cng c c hi gp ngi khc m khng b xc u nh. - Sau khi kin (tt nht l ca c nhm) cc bn ln lt g t giy ra, 1 pht c v bng hong ng ngng trc nhn xt ca mi ngi v mnh. - Cui cng tt c a li cho ngi qun tr ln lt c ni dung cho c nhm cng nghe, cng suy ngh v rt ra bi hc cho bn thn mnh. d. ngha v bi hc rt ra: - i khi ta c vi v lm, vi v sng m dn qun mt hnh nh mnh trong mt ngi khc: mnh c tt nh mnh ngh hay khng? Mi ngi ang ngh sao v mnh? - C hi him gp mi ngi c dp thoi mi gp hay khen ngi bn. - Sau tr chi chc chn cc bn trong nhm s hiu nhau hn v c th t nhn
137

nhn li v mt mnh, mt yu ca mnh m khc phc. 7. Cao Thp Di Ngn * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, c th chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: qun tr (hnh ng tay ca mnh) h: Cao Thp Di Ngn. Ngi chi lm theo li qun tr, qun tr phi dn dn lm nhanh ngi chi d b sai. ** Ch : qun tr phi cho ngi chi lm nhp 1 ln ri mi bt u 8. Tm tc gi tc phm * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: Qun tr chia ra t 1 -> 3 nhm, qun tr s c 1 on ca 1 bi th, V d: T y trong ti bng nng h. Mt tri chn l chi qua tim. Qun tr s hi: 2 cu th ny ca ai nhm no tr li c th cng thm im. Hoc qun tr c (ht) mt cu ht no ...Ai cng hiu ch mt ngi khng hiu..., cu ht ny trong bi bt no, ca ai? 9. ngh * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: Qun tr chia ngi chi ra thnh 3 nhm v mi nhm c 1 nhm trng. Qun tr s din t hnh ng v nhm trng c 2 pht bn vi nhm sau tr li xem l ngh g. Qun tr phi din t 1 hnh ng t nht 3 ln, nhm no tr li trc th c thm 1 im. 10. Thi tm nhng con vt c t ly * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo
138

* S lng: 30 ngi tr ln, chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: trong hi trng c bng (nu c). Qun tr chia ra lm 3 -> 4 nhm, mi nhm c 1 bn ln, qun tr s ra mt hiu cho cc bn l Tm nhng con vt c t ly. V d: chun chun, bm bm 4 i 1 lt v 1 ngi vit con ny xong chy v cho ngi khc ln vit tip Trong vng 5 pht i no vit c nhiu con vt c t ly nhiu nht th i thng cuc. 11. Ni v lm ngc * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, c th chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: ngi chi xp thnh vng trn - Qun tr h: Cc bn hy ci tht to - Ngi chi phi lm ngc li l: Khc tht nh - Qun tr h: Cc bn hy nhy ln - Ngi chi phi lm ngc li: Ngi xung t Qun tr s ch ngi trong vng trn v ni 1 hnh ng no th ngi chi phi lm ngc li. Qun tr c th th hin bng hnh ng khng cn ni, nu ngi chi khng lm ngc li th s b pht. 12. Ngn tay nhc nhch * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, c th chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: qun tr a 1 ngn tay ln v ht m: Mt ngn tay nhc nhch ny (2 ln). Mt ngn tay nhc nhch nhc nhch cng lm ta vui ri a hai ngn tay th ht m th 1 ngn thnh 2 ngn.
139

Mt ngn tay ta ht 2 ln nhc nhch, 2 ngn tay ta ht 4 ln nhc nhch cho n ht bn tay nu ngi chi m thiu th s b pht. 13. Con th n c * Mc ch: rn luyn tr nh, kho lo * S lng: 30 ngi tr ln, c th chia nhiu nhm * a im: trong phng, ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht Cch chi: - Qun tr: a bn tay chm li h Con th - Ngi chi: lp li theo li qun tr ni Con th - Qun tr: a tay ny qua tay kia h n c - Ngi chi: lm theo v ni n c - Qun tr: a tay ln ming h Ung nc - Ngi chi: lm theo v ni Ung nc - Qun tr: a tay ln l tai h chui v hang, chp tay li h th ng Ngi chi phi lm theo qun tr nu lm sai s b pht, qun tr ch phi lm dn dn nhanh (c th nng ln bng cch ni v lm khc nhau). 14. Tht Th * Mc ch: to khng kh vui ti * S lng: khng hn ch * a im: ngoi sn, trong phng * Thi gian: 2 -> 3 pht * Ban t chc: 1 qun tr Cch chi: ngi chi xp thnh vng trn. Qun tr h: Tht (ng thi khu tay tht ra sau) Th (ng thi y tay ln trc). Ngi chi va lm va h theo qun tr. Qun tr phi nhanh nhn v h nhiu ln, nu ngi chi lm sai s b bt ra pht. Tng t c th chuyn thnh nm, m v ngc li ng tc. 15. Tr chi biu tng * Mc ch: to vui nhn * S lng: 70 -> 100 ngi
140

* a im: ngoi sn * Thi gian: 5 -> 7 pht * Ban t chc: 1 qun tr Cch chi: ngi chi ng thnh vng trn, tt c va ca va nhy ma. Khi nghe ting ci te (hoc nhc ni ln) cc bn ang ng t th no th ng t th sau khi nghe ting ci tch (hoc dng nhc) cc bn li tip tc nhy ma. Khi nghe ting ci tch (hoc nhc dng) m cc bn cha ng im th bn s b pht. 16. C Khng? * Mc ch: to vui nhn, hi hp * S lng: khng hn ch * a im: trong phng hoc ngoi tri * Vt dng: nhiu vt dng c sn: giy vit, bng, phn Cch chi: Ngi chi ngi trong phng thnh vng trn, mt ngi c ngh bc ra khi phng (bn A). Nhng ngi trong phng chn 1 vt trong phng lm vt . Bn A s c mi vo phng v phi tm cho ra vt l vt g? Bn A c php hi bt c ai nhng phi la cu hi sao cho ngi c hi ch cn tr li: c (nu trng) v khng (nu sai) m thi. V d: c phi vt hnh ch nht khng? C phi vt bng g khng? Vt c mu xanh? Sau 5 pht bn A cha tm ra vt th ngi iu khin phi chn ngi thay th. Ngi chi khng c dng c ch, li ni no khc ngoi 2 t C hoc khng. Nn chn vt gn ch ngi hi (A) c th quan st c. 17. Cua b * Ch chi: Sn hoc phng rng * S ngi chi: 5 tr ln. Ty ch chi rng hp m nh s ngi chi. * Xp t: Nm nga, mt v bng ln tri. Chng vi 2 chn v 2 tay, ngi ny nm ni ui ngi kia. * Cch chi: Nghe ci lnh, b ngang vi 2 chn 2 tay, ai n sau cng phi cng ngi v u tin mt vng. Nu ch chi hp, ngi chi ng th chi loi dn ngi thua.
141

18. Chi bng tay * Ch chi: Sn di 20 thc * S ngi chi: 10 - 40 * Vt liu: Qu bng trn * Xp t: Chia cc bn lm 2 phe cn sc. Trc khi chi mi phe ng mt u sn i din nhau. Qun tr ng gia sn, nm qu bng ln. Khi qu bng ri xung t ri, bn no lm c trc, nm v pha phe kia v cuc chi bt u. Mt bn phe kia lm qu bng v nm tr li. Phe ny li lm bng nm qua phe kia v c th m lin tc nm bng qua li. Tri bng ri xung u th phi ng ti m nm tr li. Mc ch cuc chi l lm th no ling qu bng n ng ch ca i phng. Mun th phi ln t, mi ln nm bng, khi phe A nm bng qua phe B, v truc khi bng ri xung th phe B c th ly tay v ngn li khng cho i su vo ni a, nhng khng c m bng, ch p bng vi bn tay thi. Khi qu bng ri xung t ri th c th ly chn chn li n khi ln xa. 19. Ai say ai tnh * Ch chi: Sn rng c mt cy * S ngi chi: 5 -> 40 * Vt liu: Mt vng trn ng knh 20cm, mt gy di 80cm. Treo vng trn trn vo mt cnh cy cch mt t 1 thc 50. * Cch chi: Cc bn thay phin nhau chi. Mi bn ng cch vng trn khong 5 thc, xoay quanh ngi 10 vng. Xong vng cui, ng thng dy, bc ngay ti trc, cha thng cnh tay tri vo trong vng treo. Ai a c cnh tay vo gia vng th c 5 im. Nu b ng lc xoay trn hoc lc bc n vng trn hoc a tay ra ngoi vng th b loi. 20. i nn bng ming * Ch chi: Sn hoc phng rng * S ngi chi: 10-40. * Vt liu: Mi i 01 ci nn, 1 ci gh. * Cch chi: Nghe ting ci, bt u chi, my bn ng u mi i chy ln
142

dng ming ngm vo vnh nn, lt nga ra, tm cch i ln u i v ri tr li nn ln gh, lt p li. Khng c dng tay lm cc cng vic trn. Xong ri, chy v nh vo tay ngi th 2 bn ny ln thay mnh. i no lm xong trc thng cuc. 21. Gnh nc thi * Ch chi: Sn hoc phng rng * S ngi chi: 3-40 ngi * Vt liu: Mi i 2 chn nc y * Xp t: Cc i ng thnh hng dc. Cch my bn u 10 thc, vch mt ng. My bn ng u hng cm mi bn mt chn nc y. * Cch chi: Nghe ting ci lnh, cc bn ng u mi hng chy ln ng vch, chn nc xung v chy v nh vo tay em th hai, ri chy ra hng sau ng. Ngi th hai vi chy ln cm chn nc a cho ngi th 3 tip tc chy li. i no chy mau nht v cn nc nhiu nht c cuc. 22. Ma ri * Ch chi: Trong hi trng, trong vng trn hoc trn xe * Cch chi: Vng trn ch theo ngi iu khin. Ngi iu khin a tay di tht lng vng trn v tay nh (ma nh). Ngi iu khin a tay ln cao dn, v tay to dn v nhanh ln dn. Khi ngi iu khin a tay qua u vng trn, v tay nhanh v ln (ma ln). Ch : Ngi iu khin c th a tay ln cao hoc xung thp nhiu ln, vi tc nhanh chm khc nhau to m thanh hay. gi s ch cho vng trn, ngi iu khin c th chia vng trn thnh hai nhm v thc hin theo hai tay ca ngi iu khin. Tr chi cng c th bin dng kt hp ting reo theo quy c. Ma nh l r, r v khi ma ln l u, u lin tng c gi ln. 23. Ban nhc ha tu Vng trn c th c chia thnh 4 nhm: + Nhm 1: Thc hin ting trng Thng thnh + Nhm 2: Thc hin ting m Tc tc
143

+ Nhm 3: Thc hin ting n Tng tng + Nhm 4: Thc hin ting chung Keng keng Qun tr a tay v pha nhm no th nhm s reo vang loi nhc c m mnh c phn cng. tr chi thm hng th, qun tr c th iu khin mt lc hai tay v khi a tay ln th ng lot 4 nhc c u vang ln v ngn di nhc c ca mnh, qun tr ch tay di t th tt c u pht ra ting Hm hm v tr chi c tip tc. 24. Nh bo tm dng s Vng trn c mt ngi l nh bo v i ra khi vng (phng). Trong phng c mt ngi khc l dng s. C vng trn (phng) quan st tht k nhng c im ca dng s. Khi hay tin trong vng (phng) c mt dng s, nh bo c c n phng vn. Nh bo c th hi trong vng trn (t 3 n 10 cu) ty theo vng trn quy nh. Cu hi ca nh bo ch c th c l cu hi ph nh hay khng nh. V d: Dng s l nam phi khng? Hoc dng s c eo khn qung phi khng? Nu dng s l nam th tt c vng trn v tay, nu dng s l n th vng trn im lng lc u. Mi thnh vin khng c ni, ai ni s b pht vi phm lut chi. Sau khi hi cu hi quy nh s ch dng s ang ngi trong vng trn. Nu ch ng dng s i ra ngoi v thay nh bo, cn ch sai s b pht hnh pht do tp th quy nh. 25. Tp t ch Vng trn c ra mt ngi c khiu qun tr. Tt c trong vng u im lng, qun tr n trc mt mt ngi trong vng trn v c lm 3 ng tc tht hi hoc mt cu ni d dm sao cho ngi i din mnh phi ci. Ngi i din vi ngi qun tr khng c ci, nu ci l vi phm s thay th lm qun tr hoc b pht. 26. Nhm yu thch Qun tr chia vng trn thnh 2 nhm n 4 nhm. Qun tr cho mt t v ch mt nhm, tc khc nhm b ch phi c mt tn ta phim hoc ta bi ht bt u bng mu t . Qun tr li ch nhm k tip. Nu nhm no ni chm hoc ni li ta
144

phim, ta bi ht ni l b x thua. Nn quy nh t s thng bi. Tr chi ny cn c th pht trin thm cc kiu nh sau: a. Ni a danh b. Tn danh nhn, nhn vt lch s c. Hoc ht theo ch : Nhng bi ht c ch Ma, ch Sng

145

PH LC

146

Ph lc 1

Mt s quan im v gi tr
Gi tr l khi nim cn nhiu tranh ci. c nhiu quan im a ra khi ni v gi tr. Vic l gii s thng nht v a dng ca th gii gi tr ph thuc vo cch tip cn ca chng ta. Trong qu trnh nghin cu, chng ta thy ni ln mt hai xu hng chnh: Quan im tm l hc gi tr (V. Wundt, Pa.Bien-tang; A.Meinong) Theo quan im ny, th gii ch quan ca con ngi c xem xt nh ngun gc ca gi tr. Nhng mc ch ca c nhn, nhng cm xc ring t, ch v nhng nhu cu, hay nhng nh hng ca c nhn hnh thnh trong x hi c qui chiu bi nhng gi tr no . Cn chnh gi tr li c hiu nh bt k mt vt no c ngha, c gi tr i vi con ngi. Mt mnh ca cch tip cn ny l s thm nhp su ca n vo sinh hot thng ngy v s gn b cht ch ca n vi kinh nghim. Nhng mi quan h gia ci ch quan v ci khch quan v hin tng cng tha nhn chung cc gi tr th quan im ny cha gii thch c. Trong cng trnh "V tm l hc tn ti' ca A.Maslow c xut bn M vo nm 1968, ng cho rng tn ti ba mc gi tr: Th nht - l mc chung cho ton th mi ngi. Th hai, mc gi tr ca mt nhm ngi nht nh. Th ba, mc gi tr ca cc c th c th. Nh vy, gi tr l tnh hung chn la c ny sinh t nhu cu v i khi cn c ng nht vi nhu cu. Cc nhu cu hay cc gi tr li c gn b cht ch vi nhau c th t v tin trin. Nhng nhu cu c bn ny hay cc gi tr ny c th c xem xt nh mc ch hay nh nhng bc thang dn n mc ch duy nht cui cng. Nh vy, gi tr l cc khch th vt cht hay tinh thn c kh nng tho mn nhng nhu cu no ca con ngi, giai cp, x hi v p ng nhng mc ch v li ch ca h. Th gii gi tr a dng, n bao hm trong mnh nhng mi quan h t nhin, k thut, kinh t, x hi, chnh tr, nhng h thng o c, thm m v khoa hc. Ton b nhng ci nu trn l nhng thnh t quan trng nht ca bt k vn ha no.
147

Quan im x hi hc gi tr (M. Weber, V.Dilthey; O.Spengler) Theo quan im ny, i sng vn ha x hi ca mt cng ng ngi l ci ngun ca gi tr, cn chnh bn thn gi tr li c ng nht vi cc chun mc, cc nguyn tc, cng cc quan im chun mc m bo s hot ng v s bin i lch s ca chng. Cch tip cn ny cho php khng ch khc phc ch ngha ch quan m cn nhn thc c s c o khch quan ca v s cc nn vn minh khp kn. Nhng s tng quan gia ci cao c v ci thp hn, gia s i mi v li thi ca cc chun mc khng c xem xt v l gii trong cch tip cn ny. Theo t in Bch khoa ton th X Vit, Gi tr l s khng nh hoc ph nh ngha ca cc i tng thuc th gii xung quanh i vi con ngi, giai cp, nhm hoc ton b x hi ni chung. Gi tr c xc nh khng phi bi bn thn cc thuc tnh t nhin, m l bi tnh cht cun ht ca cc thuc tnh y vo phm vi hot ng sng ca con ngi, phm vi hng th v nhu cu, cc mi quan h x hi, cc chun mc v phng thc nh gi ngha ni trn c biu hin trong cc nguyn tc v chun mc o c, trong l tng, tm th v mc ch. Theo Kinh t hc, khi nim gi tr lun gn lin vi hng ha, gi c v sn xut hng ha. Pha sau n l sc lao ng, gi tr lao ng ca con ngi lm ra hng ha. C.Mac tng vit: Lao ng c mt sc sn xut c bit, hot ng ca ngi lm ra l mt lao ng c nhn ln cp s nhn, hay l trong mt khong thi gian nh nhau, n to ra mt gi tr cao hn so vi mt gi tr trung bnh cng loi. Gi tr sc mnh ca vt cht ny khng ch nhng vt cht khc khi trao i. bc l gi tr, vt phm phi c ch li, ngha l c kh nng tha mn nhu cu, lng ham mun ca con ngi. Do vy m khi phn tch, gi tr l v tr tng i ca hng ha trong trt t u tin, v tr ca n ngy cng cao th gi tr ca n ngy cng ln.

148

Ph lc 2
MI QUAN H GIA BN SC, VN HO V GI TR

Clyde Klukhom v H. Kelly cho rng: Vn ho l tt c nhng mu hnh c to tc trong lch s, v cuc sng v ci minh nhin n cha, ci hp l, phi l v c v l hin hu bt k thi im no ging nh mt tim nng ch dn cho thi sng ca con ngi. Vn ho thit yu c hnh thnh trong cng ng, x hi hn l mang ly hnh nh trn vn ca mt c nhn n c. Tuy vy vn ho c nhn khng th b xem nh, bi n l s o luyn u tin to tin cho con ngi c th hi nhp vo i sng vn ho ca x hi. Vn ha c th v vn ha x hi c mi quan h bin chng vi nhau. Vn ha x hi lm cho mi c nhn c th o luyn thnh ngi, vn ha c th gp phn pht trin vn ha x hi, cng ng. Mi c nhn, mi cng ng u c vn ha ca ring mnh v vn ha chung. R rng, dn tc no cng c nn vn ho mang din mo c th khc nhau. V, con ngi no cng c vn ho, ch c mc vn ho mi ngi khc nhau. Nh Nietzsche ni: Vn ho l t vn ng ch. Ngi c vn ho l ngi t vn xut hin ra sao, giao tip vi tha nhn th no, n ung, ng, ngh, v sinh hot ra sao? Mt dn tc c vn ho l dn tc thit nh nhng l thi cho i sng cng ng nh: tip khch, giao tip con ngi, giao tip nam - n, t tnh, ci hi, sinh con, l chp v ma chay Nhng th thc ny c thit nh trong qu kh (dng nh) mt ln cho tt c, v sau c thc hin tip ni khng ngng tr thnh truyn thng, tr thnh bn sc dn tc. C dn tc, nam n t tnh bng mt chic khn; c dn tc a nhng b trai v b gi ln nh rng, ng tp trung o luyn kh nng va chm gii tnh; c dn tc m l hi h v i p trai gi c dp giao tip trao i ln nhau; c dn tc t chc l bn cung ua nga trai gi chn nhau qua sc mnh; c dn tc m d hi trai gi quyn luyn nhau qua nhng iu nhy duyn dng... Tm li, chng ta khng nn tm kim mt nh ngha vn ho bng cch phn xt nhng th thc vn ho cao hay thp, m bng cch nhn ra nhng th thc c con ngi t ra v cuc sng ca con ngi.
149

Tr thnh vn ho, theo Platon tc l tr thnh nh sng dn dt ca tinh thn. Mt nhn loi cng tin b th nh sng vn ho cng chi li. nh sng s dn dt i sng nhn loi i ti nhng gi tr cao c trong khng kh lung linh sng chi do chnh nh sng ca n to chiu. Platon ni: i sng tinh thn l vn ha linh hn n dn dt i sng nhn loi. Theo V.X.Xmnp, nhng khun kh pht trin ca vn ha ng thi l nhng khun kh ca chnh con ngi. Trong vn ha chng ta phn xt con ngi l g, n ang mc no ca s pht trin lch s, nhng sc mnh v cc quan h x hi ca n c hnh thnh nh th no. Vn ha l s minh chng sng ng mc pht trin ca con ngi, s phong ph v tnh hon chnh trong nhn cch ca n, tnh ton din v tnh ph bin ca cc mi lin h ca n vi th gii xung quanh v vi nhng ngi khc, nhng kh nng ca n thc hin sng to v hot ng tch cc. V vy c th ni rng, vn ha l mc tnh ngi ca con ngi, mc hnh thnh nh mt thc th x hi ph bin v hot ng ph bin. Con ngi gn b vi vn ha bng nhng mi lin h a dng. L ngi sng to, l ch th ca vn ha ng thi con ngi cng l kt qu ch yu ca vn ha. Biu l trong vn ha nhng nng lc, hiu bit, sc mnh sng to ca mnh, con ngi ng thi tm thy n nhng vt liu cn thit tip tc hon thin v pht trin nhn cch ca mnh.

150

Ph lc 3

Gi tr o c truyn thng v nhng yu cu o c i vi nhn cch con ngi Vit Nam hin nay
T khi lp nc n nay, Vit Nam ch yu vn l mt nc nng nghip. Ngh nng l mt ngh lao ng vt v, khng ch i hi nhiu sc lao ng, m cn ph thuc rt nhiu vo t nhin. Trong khi , iu kin t nhin ca Vit Nam li ma nng tht thng do nm khu vc nhit i gi ma, chu nh hng ca gi ma ng bc v ng nam, gy ra nhiu thin tai, hn hn, mt ma. Chnh nhng c im ny nh hng ti s hnh thnh h gi tr ca dn tc Vit Nam, to nn s gn b cng ng bn cht, s thng yu m bc ln nhau, t nn mng cho tinh thn lao ng cn c, tit kim. Bn cnh , do c nhiu ti nguyn thin nhin v l u mi giao thng quc t quan trng, nn Vit Nam lun l mc tiu xm lc ca nhiu quc gia. Bi vy, mun bo v t nc, ngi Vit Nam phi hy sinh nhiu li ch ring ca mnh, cng nhau on kt bo v nhng li ch chung. Vi nhng c im t nhin, s kh khn ca c dn vng la nc, s e do lin tc ca nn ngoi xm nh vy, mun tn ti v pht trin, con ngi Vit Nam phi cng nhau chung sc trong lao ng sn xut v trong cc quan h x hi khc. Vic gn i sng ca mnh vi cng ng cng l bo v cuc sng ca mnh. Do , trong nc thang gi tr x hi, vic u tin cc gi tr cng ng, hay ni cch khc, vic cao cc gi tr o c l c im ni bt trong i sng ca dn tc Vit Nam. Ngoi ra, s pht trin u tri ca cc gi tr o c cn c mt nguyn nhn khc, l php lut cha pht trin (phi n tn th k XI, b lut u tin ca Vit Nam mi ra i). Do vy, khi cha c s iu chnh hnh vi con ngi bng php lut, th s tn ti ca phng thc iu chnh khc (trong trng hp ny l o c) l iu hin nhin. Trn nn tng ca vn ho bn a, vi iu kin a l thun li, Vit Nam cn tip thu c nhng tinh hoa vn ho nhn loi, c bit l vn ho
151

Trung Quc v n vi ct li l Nho gio, Pht gio v o gio. Nho gio c truyn vo nc ta, tnh n nay trn 2000 nm. Nho gio l mt hc thuyt chnh tr - x hi lun ly c lm trng, l cng c qun l x hi ca giai cp thng tr Trung Quc. Vi rt nhiu gio l ph hp vi iu kin x hi Vit Nam, Nho gio tng bc c giai cp thng tr Vit Nam tip nhn v cao, c bit l trong qun l t nc. Bng nh hng ca giai cp thng tr, Nho gio n su vo tm l ngi Vit Nam. Mc d cn c nhng quan nim tiu cc, nh trng nam khinh n, coi thng lao ng chn tay... song Nho gio cng c nhng yu t tch cc, l vic cao ch nhn, lng thng ngi, trng ngi cao tui C mt tch cc ln mt tiu cc ca Nho gio u tc ng ti nhn cch con ngi Vit Nam. Vi t tng t bi, bc i, Pht gio ca nn vn ho n d dng thm nhp vo Vit Nam t rt sm. Cc gio l Pht gio cng vi vic cc nh s sng ho ng vi ngi dn to nn s gn gi gia Pht gio v ngi dn. Bi l, ngi Vit Nam tng chu nhiu au thng, mt mt qua cc cuc chin tranh, sng lam l, kh s v thng xuyn phi chng chi vi thin nhin khc nghit, nn lun mong mun c mt cuc sng tt p hn. Bng thuyt nhn qu lun hi, hin gp lnh, Pht gio khuyn khch con ngi n nhn c c c cuc sng tt p trong th gii mai sau. Pht gio gp phn nng cao i sng o c ca ngi dn, du ch l v mt tinh thn. H tip nhn Pht gio nh l mt yu t tm l lm cn bng cuc sng vn khn kh ca mnh. Pht gio cng cng c cch sng nhn ngha, chn tnh ca ngi Vit Nam. Cng vi Nho gio v Pht gio, o gio cng c nh hng nht nh ti nhn cch con ngi Vit Nam. Bn cnh nhng yu t m tn d oan, o gio "em li thm cho nhn dn ta l tinh thn on kt, hu i ca nng dn lao ng v... mt phn ci thc v sc mnh c chnh ngha ca mnh chng mi s bt cng, p bc, h hip ca vua cha, cng ho, c b". Chnh c im hnh thnh v pht trin ca x hi Vit Nam lm cho cc gi tr o c c bi p thng xuyn trong sut chiu di lch s. Cng vi thi gian, nhng gi tr ny tr nn n nh v c lu truyn t th
152

h ny sang th h khc v tr thnh ng lc, sc mnh, bn sc ca nhn cch con ngi Vit Nam. Theo gio s V Khiu, truyn thng o c ca dn tc Vit Nam bao gm: lng yu nc, truyn thng on kt, lao ng cn c v sng to, tinh thn nhn o, lng yu thng v qu trng con ngi. Gio s Trn Vn Giu cho rng, cc gi tr o c truyn thng ca dn tc Vit Nam bao gm: yu nc, cn c, anh hng, sng to, lc quan, thng ngi, v ngha. Cn trong cc vn kin ca ng v Nh nc, cc gi tr o c thng c cp n v c coi l nhng gi tr ni bt. Chng hn, Ngh quyt ca B Chnh tr v mt s nh hng ln trong cng tc t tng khng nh: "Nhng gi tr vn ho truyn thng bn vng ca dn tc Vit Nam l lng yu nc nng nn, thc cng ng su sc, o l "thng ngi nh th thng thn", c tnh cn c...". Nh vy, t quan im ca cc nh khoa hc cng nh ca ng ta, c th khng nh, dn tc Vit Nam c mt di sn gi tr o c v cng phong ph, trong , cc gi tr in hnh l: tinh thn yu nc, lng thng ngi su sc, tinh thn on kt, tinh thn lao ng cn c, tit kim. Trong cc gi tr , ni bt nht l tinh thn yu nc. Tinh thn yu nc l "nguyn tc o c v chnh tr, mt tnh cm x hi m ni dung ca n l lng trung thnh vi T quc, l lng t ho v qu kh v hin ti ca T quc, ch bo v nhng li ch ca T quc". Thc ra, trn th gii, mi quc gia, dn tc u c tnh yu t nc, nhng bn sc, s hnh thnh cng nh biu hin ca n li c s khc nhau. Vit Nam, chng ta c th thy rng, ch ngha yu nc l gi tr o c cao qu nht ca dn tc Vit Nam, l chun mc o c cao nht, ng u trong thang bc gi tr truyn thng, v l hng s trong mi ngi Vit Nam, "l tiu im ca mi tiu im". Yu nc l t li ch ca T quc, ca nhn dn ln trn li ch c nhn, lun chm lo xy dng v bo v t nc, c thc gi gn v pht trin bn sc dn tc, lun t ho v dn tc. Tinh thn yu nc Vit Nam c bt ngun t nhng tnh cm bnh d, n s ca mi ngi dn. Tnh cm , mi u, ch l s quan tm n
153

nhng ngi thn yu rut tht, ri n xm lng, sau pht trin cao thnh tnh yu T quc. Tnh yu t nc khng phi l tnh cm bm sinh, m l sn phm ca s pht trin lch s, gn lin vi mt t nc nht nh. Tnh yu t nc khng ch gn lin vi qu trnh xy dng t nc, n cn c th hin r hn trong qu trnh bo v t nc. Trn th gii, hu nh dn tc no cng phi tri qua qu trnh bo v t nc, chng xm lng. Nhng c l khng dn tc no li phi tri qua qu trnh gii phng dn tc, bo v T quc nhiu v c bit nh Vit Nam. Trong khong thi gian t th k III TCN n cuc khng chin chng M, dn tc ta dnh hn na thi gian cho cc cuc khng chin gi nc v u tranh chng ngoi xm, cc cuc khi ngha v chin tranh gii phng dn tc. Khng c mt dn tc no trn th gii li phi chu nhiu cuc chin tranh nh vy v vi nhng k th mnh hn rt nhiu. Chnh tinh thn yu nc nng nn gip dn tc ta vt qua mi kh khn, chin thng mi th lc xm lc. Qua nhng cuc chin u trng k y gian kh , ch ngha yu nc tr thnh dng ch lu ca i sng Vit Nam, tr thnh mt dng trit l x hi v nhn sinh trong tm hn Vit Nam". Nhn xt v truyn thng yu nc Vit Nam, Ch tch H Ch Minh khng nh: Dn tc ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta. T xa n nay mi khi T quc b xm lng th tinh thn y li si ni, n kt thnh mt ln sng v cng mnh m, to ln, n bc qua mi s nguy him, kh khn, n nhn chm tt c l bn nc v cp nc". Lng thng ngi ca dn tc Vit Nam xut pht t tnh cm yu qu con ngi - "ngi ta l hoa ca t". Chnh trong qu trnh lao ng sn xut v u tranh bo v T quc, cha ng ta rt ra trit l: con ngi l vn qu hn c, khng c g c th so snh c. Mi ngi lun lun "thng ngi nh th thng thn" v v l , trong quan h i x hng ngy, ngi Vit Nam lun coi trng tnh, lun t tnh ngha ln trn ht - "v tnh v ngha ai v a xi y". Ch "tnh" chim mt v tr quan trng trong i sng ca ngi dn. Trong gia nh, l tnh cm v chng "u gi tay p", tnh anh em "nh th tay chn", tnh cm i vi b m: "Cng cha nh ni Thi sn. Ngha
154

m nh nc trong ngun chy ra". Rng hn l tnh cm i vi lng xm : "Sm khuya ti la tt n c nhau. V, rng hn c l tnh yu t nc: "Nhiu iu ph ly gi gng. Ngi trong mt nc th thng nhau cng", "Bu i thng ly b cng. Tuy l khc ging nhng chung mt gin"... Chnh s coi trng ch "tnh" m trong nhng xung t, ngi Vit Nam thng c gng gii quyt theo phng chm "c l c tnh", "chn b lm mi". Bi vi h, tnh cm con ngi l cao qu hn c, khng th v nhng iu khc m b i c, "mt mt ngi hn mi mt ca", "ngi sng ng vng . Tinh thn thng yu con ngi cn biu hin trong s tng tr v gip ln nhau theo kiu "l lnh m l rch", "ch ng em nng", "mt con nga au c tu khng n c"... tnh cm bao dung, v tha: "nh k chy i, khng ai nh k chy li". H khng nhng v tha vi nhau, m cn v tha vi c k th. Lch s tng ghi li rt nhiu rng, vi nhng t binh chin tranh, h lun c i x t t, c m ng hiu sinh, c cp y qun trang khi tr v nc. Tnh thng ngi ca dn tc Vit Nam khng ch biu hin trong i sng hng ngy ca ngi dn, trong hng c ca cc lng x, m cn c nng ln thnh nhng chun tc trong lut ca nh nc. Trong cc b lut ca Vit Nam - nhng b lut rt him hoi v ra i tng i mun trong lch s pht trin dn tc, chng ta c th thy, vic vi phm cc chun mc o c, nh con ci i x khng tt vi cha m, vi ngi thn c th b x pht. Trong cc kho ca Nh nc Vit Nam hu nh lc no cng c thc go d tr phn pht cho nhng ngi dn ngho, au m, hay vo nhng nm hn hn mt ma. Vic lp cc nh thng t bn nui dng nhng ngi gi c, c n, au m bnh tt cc ni lun c s khuyn khch ca Nh nc. Lng thng ngi tr thnh mt np ngh, mt cch sng, mt gi tr o c trong i sng ca ngi Vit Nam. Khi Pht gio v Nho gio thm nhp vo Vit Nam vi nhng quan nim t bi bc i, thng ngi th chng cng khng nh, cng c thm t tng thng ngi ca dn tc Vit Nam. Nhng t tng thng ngi ca dn tc Vit Nam khng b nh hng qu nng n bi quan nim t bi vt thot hin thc ca Pht gio, v ngi Vit
155

Nam vn ch trng ch trng nhiu n nhng gi tr i sng thng ngy, n cng khng b nh hng nng n bi ch nhn qu thin v l ngha ca Nho gio, v ngi Vit Nam hiu ch nhn nh l mt o lm ngi - o lm ngi xut pht t chnh bn cht ca con ngi, ch khng phi vi ngha l trch nhim ca b trn i vi k di nh trong quan nim Nho gio. Tm li, tnh thng yu con ngi l gi tr o c c trng ca dn tc ta, mt gi tr rt ng t ho. N gn lin vi tnh yu thng ng loi v l "ci gc ca o c. Khng c lng nhn i th khng th c lng yu nc, thng nhn dn c". Tinh thn on kt l sn phm c th ca mt hon cnh thin nhin khc nghit v iu kin kinh t - x hi Vit Nam. N l nhn t ct li trong h gi tr truyn thng ca dn tc Vit Nam. Nh , con ngi Vit Nam, dn tc Vit Nam c c sc mnh to ln trc mi th thch. thc v tinh thn on kt ca ngi Vit Nam tr thnh mt truyn thuyt - truyn thuyt v hai ch "ng bo" (mi ngi cng trong mt ci bc m ra). Truyn thuyt ny phn nh nhu cu v mong c ca ngi xa v s gn b gia nhng con ngi vi nhau. Tinh thn on kt ca ngi Vit Nam, trc tin, c th hin trong gia nh, trong cng ng lng x, v hn ht, trong ton th cng ng cc dn tc Vit Nam. Trong gia nh, sc mnh on kt c th hin qua cu chm ngn: "Thun v thun chng, tt b ng cng cn". Chnh nhng quy tc, th l v mt mnh rung chung (cng in), v vic phi cng nhau hp tc trong lao ng sn xut, chng gic ngoi xm, chng thin tai, m tinh thn on kt ngy cng c cng c trong lng x. C l, him c dn tc no trn th gii m tinh thn on kt li c biu hin nhiu v a dng nh lng qu Vit Nam. bt c lnh vc g, ngi ta cng to ra s on kt nht tr cao, nh hc gi o Duy nh nhn xt: " trong mt lng ngi ta thy nhng cuc on kt nh, nh hi t vn gm nhng ngi c chc tc khoa danh, hi vn ph gm nhng ngi nho hc m khng c phm hm khoa mc g, hi v ph gm nhng quan v, hi ng mn gm c tt c hc tr ca mt thy. Ngoi ra cn c v s cc on th khc, nh hi mua bn dng cch gp thm
156

hay b tin p bt m ln lt gp tin cho nhau trong vic khnh h, cng l nhng hi bch ngh hp cc th th cng ng nghip, hi ch b hp cc b vi l pht, hi ng quan hp nhng b thi ng thnh, hi bt m hp cc ti t m nhc, cho n hi chi g, hi chi chim... xem th th thy ngi nh qu ta rt ham lp hi. Tinh thn on kt trong cng ng lng x c m rng thnh tinh thn on kt dn tc v khng ngng c nng cao trong qu trnh dng nc v gi nc. V vy, dn tc Vit Nam duy tr c s hi ho trong cc quan h x hi, lm hn ch phn no tnh v k, to c sc mnh chung cho s sinh tn v chin thng ngoi xm. Lch s dn tc Vit Nam chng minh rng, nu khng to c s on kt nht tr cao th nguy c nc mt nh tan s xy ra. Tht bi ca nh H th k XIV l mt v d. Do khng thng nht c lng dn, nn d c thi cn chun b khng chin lu di, v kh tn tin vn khng bo v c c lp dn tc. Hoc trong cc th k XVI - XVIII chin tranh phn chia Trnh - Nguyn, Nam - Bc triu l nguyn nhn ch yu dn n s suy yu ca t nc, lm cho thc dn Php c c hi xm lc nc nh. Chnh nh c truyn thng on kt m chng ta mi c c mt dn tc c lp nh ngy nay. Nhng cu nh "on kt th sng, chia r th cht", "mt cy lm chng nn non, ba cy chm li thnh hn ni cao"... khng ch l mt li khuyn nh, m cn l phng chm, mc ch ca s on kt dn tc. N tr thnh sc mnh tinh thn v c trng cho nhn cch con ngi Vit Nam. Tinh thn lao ng cn c, tit kim v cng l mt gi tr o c ni bt trong h gi tr ca dn tc Vit Nam. Thc ra, kin to ra ca ci vt cht th bt c dn tc no cng phi lao ng, cng phi chu kh, v h cng c th t ho v nhng thnh qu to dng c ca mnh, nhng dn tc Vit Nam li l mt trng hp c bit. Bi l, nh ni, Vit Nam l mt nc c nn vn minh nng nghip lu i. Lao ng nng ghip l loi hnh lao ng vt v, cn nhiu thi gian, cng sc mi c ht go, bt cm n. Hn na, thin nhin li qu nhiu nng gi, ma bo m nhiu khi, ma nng th hn chy ng, ma ma li l lt. Quanh nm sut thng, ngi dn Vit
157

Nam phi lo p p, o mng ly nc ti, p phng chng bo lt (Vit Nam c hng ngn km , iu c lm mi qua hng chc th k). Theo gio s Trn Vn Giu, nhng ngi nc ngoi n Vit Nam u ht sc ngc nhin khi thy mi c nng ca con ngi Vit Nam u c dng lm vic: u i, vai gnh, lng cng, tay nhanh nhn v kho lo, chn chy nh bay. Ngoi s kho lo, cn l mt minh chng cho s cn c, chu kh ca ngi Vit Nam. Hn na, dn tc Vit Nam li lun chu s xm lng ca cc th lc bn ngoi. Bt c cuc xm lng no, bn cnh nhiu l do khc, cng u l s cp bc ca ci, ph hoi ma mng sn xut. Do , khc phc hu qu, nhn dn Vit Nam khng cn cch no hn l phi lao ng cn c. Nh th, u tin, lao ng cn c nh mt yu cu tt yu m bo cho s sinh tn ca dn tc. Sau , trong s u tranh gian kh vi thin nhin, vi cuc sng lun b k th xm lng, lao ng cn c tr thnh mt phm cht o c khng th thiu i vi con ngi Vit Nam. c vng v mt c tnh lao ng cn c c th hin nhiu trong dn gian Vit Nam. Ngi Vit lun nhc nh vi nhau rng, "nng nht cht b", "kin tha lu y t". Ngi ta lun lun ph phn thi "n khng ngi ri", bi vi h, "nhn c vi bt thin". Lao ng cn c ca ngi Vit Nam lun gn vi tit kim, bi l, "bun tu bun b khng bng n d h tin", "khi c m khng n d, n khi n d chng c m n". Ngoi nhng gi tr ni trn, dn tc Vit Nam cn c nhiu gi tr o c khc to nn ct cch con ngi Vit Nam, nh c tnh khim tn, lng thu chung, tnh trung thc... Nhng c tnh ny khng tn ti ring r m lin quan n nhau - c tnh ny l iu kin, l biu hin ca c tnh kia. Ngi ta khng th ni yu T quc m khng yu thng con ngi, khng c lng nhn i, bao dung. Thng ngi cng l thc v tnh cng ng, v l tng phc v cng ng, v vic bit t ci chung ln trn ci ring. Cng ch c yu nc, con ngi ta mi lao ng cn c, tit kim kin to cuc sng ca mnh cng nh cuc sng ca con chu mnh. V, thc hin c
158

nhng c vng,, con ngi ta cn phi on kt li xy dng, bo v nhng thnh qu do mnh lm ra. Chnh nhng gi tr o c truyn thng ny to nn lch s v vang ca dn tc Vit Nam. Chng l nhn t quan trng nh hng t tng, tnh cm, hnh ng ca con ngi Vit Nam trong sut qu trnh pht trin ca mnh. Chng to nn nhng con ngi bit sng x thn v ngha, v ng bo, dn tc bt k con ngi thuc tng lp, giai cp no trong x hi. Tuy nhin, trong ni dung ca cc gi tr o c mang truyn thng dn tc cn c nhng hn ch nht nh, nh nhn xt ca mt nh nghin cu: "Tinh thn cng ng lng x dn n tm l ph nh c nhn, san bng c tnh, dn n ch ngha bnh qun, a phng, b phi, cc b. Ch ngha tnh cm dn n thiu duy l, khng logic, thiu khch quan, thiu tinh thn php lut, khng tn trng quy lut khch quan. nh gi cao gi tr tinh thn m coi nh yu t vt cht dn n duy tm, duy ch. Yu nc, yu lng dn n tm l c th, bm lng xm, qu cha t t, khng dm vn ln khm ph... Cn c, chu ng dn n km t duy k thut, khng nng ng, chm i mi". Nhng hn ch ny mang tnh thi i v giai cp. Bi v, cc gi tr o c truyn thng c hnh thnh trong bi cnh th gii cha c s pht trin mnh m nh ngy nay v trong mt x hi phong kin c nn kinh t km pht trin, khp kn. Vi s ra i ca giai cp cng nhn v ng Cng sn Vit Nam do Ch tch H Ch Minh sng lp v rn luyn, truyn thng o c tt p ca dn tc c iu kin pht huy mnh m, nht l lng yu nc, thng ngi, c tnh lao ng cn c m trong thi k Php thuc, chng dng nh b mai mt. Nhng trong x hi ta ngy nay, khi chng ta chuyn m hnh kinh t tp trung sang m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, xut hin nhng xung t gia truyn thng v hin i, gia nhng gi tr Vit Nam v nhng gi tr phng Ty. Ch trong mt thi gian ngn, Vit Nam t c nhng thnh qu quan trng trong pht trin kinh t, gii quyt c nhiu vn bc xc ca x hi. l nhng kt qu ng khch l. Nhng bn cnh , cng c
159

khng t nhng vn ny sinh. Hin nay, kinh t th trng nh mt lung gi mi nh hng khng t n quan im sng, n nh hng gi tr ca mi ngi. tn ti v pht trin, nn kinh t ny i hi tnh tch cc, ch ng ca mi ngi dn, mi thnh phn kinh t. Tuy nhin, mt tri ca tnh tch cc, ch ng ny l, nhiu khi ngi ta qu ch trng n bn thn mnh, khng quan tm n ngi khc, lm giu bng mi gi, bt chp o l. Cng vi l ln sng ton cu ho trn vo Vit Nam. Nhng gi tr mang tnh thc dng, duy l... ca ton cu ho, nhng gi tr m dng nh tri ngc vi nhng gi tr o c truyn thng lm cho nhiu ngi b "chong ngp". T s tip nhn chng nh l mt tt yu cho qu trnh hi nhp n vic cao thi qu lm cho tnh tch cc ca nhng gi tr ny mang c tnh tiu cc. Tt c nhng iu dn n s gia tng cc hin tng x hi khng lnh mnh. l thi v k, tnh trng tham , tham nhng, phm php hnh s, t l ly hn, mu thun gia nh... Trc tnh hnh , c quan nim cho rng, cc gi tr o c truyn thng khng cn vai tr trong mt x hi pht trin nh hin nay. Li c quan nim cho rng, khc phc tnh trng gia tng cc hin tng x hi khng lnh mnh m trc cha tng c, chng ta cn phi tr v s dng cc gi tr dn tc truyn thng. Thc ra, thi ph nhn mi gi tr truyn thng hay bo th trc nhng bin i ca i sng u gy nn nhng hu qu tai hi. Bi l, mi th khng th xut pht t h v, nhng cng khng th khng pht trin. Trc kia, cc gi tr o c truyn thng c vai tr khng nh trong tin trnh xy dng v pht trin nhn cch con ngi Vit Nam, th ngy nay, chng s vn c tc dng. Nhng chng ta phi c mt thi thch hp trong vic s dng chng, sao cho chng vn pht huy c mt tch cc trong iu kin x hi mi. Thc t cho thy, mc d c s tc ng mnh m ca nn kinh t th trng cng nh nhng tn d ca x hi c, cc gi tr o c truyn thng cao p ca cha ng ta vn c cc tng lp nhn dn gi gn, pht huy v vn cn nh hng r nt trong nhn cch con ngi Vit Nam hin nay. Kt qu iu tra ca ti khoa hc cp Nh nc KX. 07- 02 Cc gi tr truyn thng v con ngi Vit Nam hin nay cho thy, cc yu t tch cc ca truyn
160

thng vn cn v ang tc ng tch cc ti con ngi Vit Nam hin nay trn nhiu bnh din. Chng hn, trong gia nh, ngoi iu kin kinh t, cc gi tr "thun v, thun chng", "o c trong sch" c cao, l tiu ch cn thit m con ngi hng ti. chnh l s ni tip truyn thng "thun v, thun chng, tt b ng cng cn" ca cha ng ta. Tiu ch c ngh nghip, lao ng gii c coi l tiu ch quan trng nh gi con ngi. Thc ra, y chnh l biu hin ca c tnh lao ng cn c. Ch tch H Ch Minh l mt mu mc cho s pht huy nhng gi tr truyn thng ca cha ng ta. Ngi khng s dng nguyn xi nhng gi tr c, m c s i mi cho ph hp vi hon cnh hin ti. Chng hn, nu Nho gio, ch trung gn vi quan h vua - ti, ch "hiu gn vi quan h con ci - cha m, th Ch tch H Ch Minh, chng c i thnh "trung vi nc, hiu vi ton dn, vi ng bo". Theo Ngi, vic k tha cc gi tr truyn thng ni chung, cc gi tr o c ni ring cn phi thc hin theo phng thc: "i sng mi khng phi ci g cng b ht, khng phi ci g cng lm mi. Ci g c m xu th phi b... Ci g c m khng xu, nhng phin phc th phi sa i li cho hp l. Ci g c m tt th phi pht trin thm... Ci g mi m hay th ta phi lm". Vn kin Hi ngh ln th nm Ban Chp hnh Trung ng ng kho VIII cng khng nh nguyn tc ca vic pht huy nhng gi tr truyn thng ca dn tc: "Chng ta tip thu tinh hoa ca nhn loi, song phi lun lun coi trng nhng gi tr truyn thng v bn sc dn tc, quyt khng t nh mt mnh, tr thnh bng m hoc bn sao chp ca ngi khc". V, do vy, cn phi "c bit quan tm gi gn v nng cao bn sc dn tc, k tha v pht huy truyn thng o c, tp qun tt p v lng t ho dn tc".
Cao Thu Hng Tp ch Trit hc 10/08/2006

161

Ph lc 4

V tnh quy lut ca s hnh thnh h gi tr v chun mc o c mi

Trong qu trnh xy dng nn vn ho mi, vn hnh thnh h gi tr v chun mc x hi mi, ph hp vi truyn thng, bn sc dn tc v yu cu ca thi i l mt trong nhng vn c ngha quyt nh. Gii quyt vn ny trong lnh vc o c chnh l lm hnh thnh h gi tr v chun mc o c mi ph hp vi truyn thng v yu cu ca thi i. Cng nh s nghip i mi, s hnh thnh h gi tr v chun mc o c mi l mt qu trnh t gic, c ch ng v tch cc xy dng trn c s nhn thc tnh quy lut ca s hnh thnh h gi tr v chun mc trong iu kin hin nay. Tnh quy lut chung nht c nhiu cng trnh cp v phn tch l kt qu v pht huy cc gi tr o c truyn thng kt hp vi tip thu c chn lc nhng tinh hoa vn ho, o c ca nhn loi trong xy dng o c ni chung, hnh thnh h gi tr v chun mc o c mi ni ring. Tnh quy lut , ng nhin, l nh hng c tnh nguyn tc cho s xc lp h gi tr v chun mc o c mi. Hn th, vi s nh hng , mt s gi tr o c truyn thng cn k tha, pht huy trong iu kin hin nay c phn tch, chng hn: ch ngha yu nc, tnh cn c, tit kim, tinh thn on kt, lng nhn i, bao dung... ng thi, mt s gi tr quc t, hin i cng c xem xt nh l nhng gi tr cn c tip thu b sung cho h gi tr v chun mc o c mi, chng hn: tnh hiu qu trong hot ng, tinh thn thng mi, tnh thc t, tinh thn php lut... C th thy, s nghip hin i ho t nc ang din ra c tc ng ca nhiu nhn t, nhng c ba nhn t c bn nht ang tc ng, quy nh chiu hng vn ng, bin i x hi ni chung, cc gi tr v chun mc o c ni ring l kinh t th trng, tin b cng ngh, hi nhp v giao lu vn ho. Ngy nay, khng th ni n pht trin, hin i ho x hi nu khng
162

thc hin kinh t th trng, khng y nhanh nhng nghin cu v p dng cc thnh tu cng ngh trong sn xut cng nh trong mi lnh vc ca i sng th trng, tin b cng ngh, hi nhp v giao lu vn ho. S thc hin cc qu trnh ny tt dn n nhng bin i o c thch ng v p ng yu cu ca chng. Kinh t th trng vn hnh theo quy lut cnh tranh da trn s tha nhn v khuyn khch li ch c nhn (c nhin l li ch c nhn chnh ng). ng thi, kinh t th trng cng gi nh mt nn php ch tng ng m bo cho n vn hnh mt cch c hiu qu. Tuy nhin, ch th ca cc hot ng, cc quan h th trng l con ngi kinh t, m con ngi kinh t th c c li ch l n hot ng. Tc ng tiu cc ca kinh t th trng c ci ngun su xa t y. Ch ngha c nhn vi t cch mt gi tr, mt nh hng sng khng duy nht l sn phm ca kinh t th trng, nhng trong iu kin kinh t th trng, vi vic khuyn khch li ch c nhn, n thc s c iu kin pht trin. khc phc nghch l ny, vn t ra s l gii quyt mt cch hp l mi quan h gia li ch c nhn v li ch x hi trong iu kin kinh t th trng. Vic gii quyt mt cch hp l mi quan h gia li ch c nhn v li ch x hi ch c th c thc hin trit thng qua s kt hp cc gii php v lut php, chnh sch kinh t vi cc gii php v gio dc ni chung, gio dc o c ni ring. Nh vy, chnh nhng tc ng t mt tri ca kinh t th trng t ra vn xc nh v kt hp cc gii php nhm khc phc ch ngha c nhn, m bo cho cc gi tr cng ng ca o c truyn thng c k tha, c v tr thch ng bn cnh cc gi tr c nhn trong h gi tr v chun mc o c mi. Tin b cng ngh trong khi to iu kin cho s pht trin l tr, tr tu, ngha l to c s tm l thun li cho o c v pht trin nng lc thc hin s nh hng gi tr o c, cng ng thi to ra s pht trin thin lch ca l tr trong cu trc nhn cch con ngi. iu cn tr s pht trin tnh cm, mt trong nhng c s tm l ca o c. S suy gim mi quan tm gia con ngi vi con ngi, tnh ch k nh l biu hin ca s suy thoi o c hin nay khng ch c mi lin h vi c ch th trng, m cn b quy
163

nh bi chnh s cao v mt gi tr, s ln t trong thc t ca yu t l tr, tr tu so vi yu t tnh cm trong cu trc nhn cch con ngi. Chnh iu l mt trong nhng tc nhn dn ti nhng nghch l ca thi i ngy nay trong s la chn gi tr. V nhng nghch l trong x hi hin i, mt tc gi v danh trn Internet nhn xt: "Chng ta c nhng to nh cao hn nhng tnh cch li nh hn, nhng ng cao tc di rng hn nhng quan im hp hi hn, mua nhiu hn m vn thy c t hn, c cn nh to hn nhng gia nh li nh i, cuc sng ko di hn nhng lc no cng khng c thi gian, kin thc nhiu hn nhng u c li cc oan, y t tt hn nhng li lm i dch, tng s ca ci nhng gi tr ca mnh li gim xung, i ln n tn mt trng nhng ngi gp hng xm bn kia ng, thch hot ng cng ng nhng li qun i ngi thn ang m". l biu hin ca tnh ch k, ca s v cm v mt x hi ca con ngi trong iu kin tr tu c y ln n mc che lp, ln t tnh cm. Con ngi ch bit khng nh, chim lnh m qun i s quan tm ng cm, chia s cho nhau. Nh vy, vic gio dc tnh cm o c, gio dc ngha v, lng tm l iu khng th thiu c trong iu kin hin nay. Trn bnh din gi tr, lng nhn i, s bao dung, tnh quan tm ti ngi khc vi t cch l gi tr o c truyn thng cn c k tha v c v tr thch ng trong h gi tr v chun mc o c mi. Mt trong nhng yu cu ca sn xut trong iu kin kinh t th trng v tin b cng ngh l s quy cch ho, chun ho cc yu t ca cng ngh, ca sn xut v sn phm. Qu trnh ny c phn nh v mt vn ho thnh s ng nht ho cc gi tr, cc chun mc ca li sng, hnh vi, cch ng x v mt o c gia ngi v ngi. y l mt trong nhng nguyn nhn ca xu hng n iu ho (m biu hin cc oan nht l s bt chc) v mt vn ho, o c, ng thi dn n xu th xem nh, lng qun cc gi tr o c truyn thng cc x hi ang y mnh qu trnh hin i ho hin nay. Cng vi iu , s gia tng tc ca vic p dng, thay th cc cng ngh l yu cu c tnh quy lut ca hin i ho. S thay th nhanh chng cc gi tr cng ngh khi c chuyn dch sang lnh vc vn ho s dn n thi h
164

v ch ngha i vi nhng gi tr, nhng chun mc tinh thn, o c truyn thng, dn n tm trng bt an v mt x hi, cn tr s xc lp h gi tr v chun mc o c mi. Khc phc ch ngha h v, khng nh s trng tn ca cc gi tr, cc chun mc o c truyn thng bng cch i mi ni dung, nng cp chng trn tinh thn nhng i hi ca iu kin mi cng l mt trong nhng tnh quy lut ca vic xy dng h gi tr v chun mc o c mi. Giao lu vn ho, bn cnh nhng tc ng tch cc, cng to ra nhng tr ngi nht nh cho s hnh thnh cc gi tr v chun mc o c mi. S ng nhn gi tr va c nguyn nhn kinh t cng ngh, va c nguyn nhn chnh tr. Mc sng cao cng nhng tin nghi sinh hot v c s tuyn truyn khng thin lm cho mt b phn khng nh dn chng trong cc nc mi bc vo qu trnh hin i ho lm tng tt c nhng g c a n t pha cc nc pht trin u l gi tr. Cc hnh thc sn phm vn ho a dng, mng Internet ton cu l thnh tu v mt cng ngh, l phng tin hng mnh ca giao lu vn ho. Nhng bn cnh nhng li ch hin nhin, chng cn to ra nhng thch thc khng nh i vi vic gi gn cc gi tr, chun mc o c truyn thng ca cc dn tc, c bit l cc dn tc phng ng. Khc phc tc ng tiu cc t mt tri ca giao lu vn ho cng l mt trong nhng tnh quy lut v do l mt trong nhng yu cu ca vic xy dng h gi tr v chun mc o c mi hin nay. Nh vy, nhng nhn t c bn ca hin i ho trong bi cnh ton cu ho u tc ng c tnh hai mt i vi s hnh thnh h gi tr v chun mc o c mi. Nhng tc ng mang tnh quy lut, quy nh ni dung v v tr ca cc gi tr, chun mc trong h gi tr v chun mc o c x hi. ng thi, chng cng i hi tnh ch ng, tch cc trong vic xy dng h gi tr v chun mc o c mi. iu c ngha l, s hnh thnh h gi tr v chun mc o c trong iu kin hin nay va bao hm phng din "xy", va bao hm phng din "chng", va xc lp thng qua k tha, pht huy gi tr truyn thng tip nhn ci mi, va khc phc, vt qua nhng phn gi tr, nhng ci li thi, bt cp trong truyn thng, hoc ny sinh
165

trong qu trnh hi nhp, giao lu, hin i ho t nc.

Nguyn Vn Phc Tp ch Trit hc 27/06/2007

166

DANH MC TI LIU THAM KHO 1. Hong Anh. (2007) Thc trng nh hng gi tr o c ca sinh vin S phm Thnh ph H Ch Minh, ti lun vn Thc s HSPTPHCM. 2. ng Quc Bo, inh Th Kim Thoa, 2007, Cm nang nng cao nng lc v phm cht i ng gio vin, NXB L lun chnh tr. 3. inh Th Kim Thoa, Nguyn Th M Lc, Trn Vn Tnh, 2009, Tm l hc pht trin, NXB HQG HN. 4. G. Bandzeladze (1985), o c hc, Nxb Gio dc. 5. Trn Vn Giu (1993), Gi tr tinh thn truyn thng ca dn tc Vit Nam, NXB Tp. H Ch Minh. 6. Ngc H (2002) nh hng gi tr ca thanh nin, sinh vin hin nay trc s chuyn i v kinh t, x hi ca t nc, Lun n Tin s TLH. 7. Phm Minh Hc (1996), Pht trin gio dc, pht trin con ngi phc v pht trin x hi - kinh t, NXB Khoa hc x hi. 8. Trn Hong Ho (2005), Nhng suy ngh v s thay i thang gi tr o c trong s nghip CNH-HH Vit Nam hin nay, Trit hc. 9. Trnh Minh H (1992), thc o c phn nh lnh vc no ca i sng x hi, Trit hc (1). 10. Huy (1993), S chuyn i cc gi tr trong vn ho Vit Nam , NXB Khoa Hc X Hi, H Ni. 11.Trnh Duy Huy (2006), o c mi o c cch mng t cc cch tip cn khc nhau, Trit hc (1). 12.L Hng (2003), nh gi nh hng gi tr ca con ngi, Tp ch Tm l hc. 13.Trn Ngc Khu (1998), Xu hng bin i tm l x hi trong qu trnh chuyn sang nn kinh t th trng nc ta hin nay , NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 14.V Th Thu Lan (2005), o c hc Cant v t tng vn ha ha bnh, Trit hc. 15.Thnh L, Vn ha v li sng, NXB Thanh nin, H Ni, 2001.
167

16. Long (2006), nh hng gi tr v s pht trin ca th h tr, Tm l hc. 17.L c Phc (1992), Gi tr v nh hng gi tr, Nghin cu gio dc, (12). 18.o Hin Phng (1991), nh hng gi tr - mt vic cn thit, Nghin cu gio dc, (2), tr. 23. ), 19.Nguyn c Thc (1999), Truyn thng dn tc v o c nhn cch ca th h tr t hng tip cn Tm l hc x hi, Tm l hc (4). 20.H Nht Thng (1998), Gio dc h thng gi tr o c nhn vn, Nxb Gio dc. [32, tr.19] .32. 21.Diane Tillman (2000), Chng trnh gio dc cc gi tr cuc sng, International Coordination Office. 22.ng Hu Ton (2006), Hng cc gi tr o c truyn thng theo h chun gi tr Chn Thin M, Trit hc (3). 23.Thi Duy Tuyn (1995), Tm hiu nh hng gi tr ca thanh nin Vit Nam trong iu kin kinh t th trng, Chng trnh KHCN, ti KX 07- 10, H Ni. 24.Trn Ngc Thm, Tm hiu bn sc vn ha Vit Nam , NXB Gio dc, H Ni, 1998. 25.Nguyn Quang Un (1995), Gi tr - nh hng gi tr nhn cch v gio dc gi tr, ti cp nh nh nc KX-07-04, H Ni. 26.Hunh Khi Vinh (2001), Mt s vn v li sng, o c, chun gi tr x hi, Nxb Chnh tr quc gia.

168