You are on page 1of 14

1. Kin thc - Nu c nhng c im ca lc ma st (trt, ngh, ln). - Vit c cng thc ca lc ma st trt. - Nu c mt s cch lm gim hoc tng ma st.

2. K nng - Vn dng c cng thc ca lc ma st trt gii cc bi tp tng t nh bi hc. - Gii thch c vai tr pht ng ca lc ma st ngh i vi vic i li ca ngi, ng vt v xe c. - Bc u xut gi thuyt hp l v a ra c phng n th nghim kim tra gi thuyt. 3. Thi - Nhn thc c 2 mt ca 1 vn "Lc ma st va c ch va c hi": ng qu trn hoc qu nhm d gy ra tai nn nhng cn trong phanh xe,...

Ngi ta thng ni n lc ma st nh ni n mt lc cn tr chuyn ng. Nu ch c lc ma st th mi trc ca ng c s ngng quay, mi bnh xe s ngng ln. Nhng nu khng c lc ma st th ta khng th i b hay di xe c. Ti sao vy? Vic nghin cu lc ma st s gip ta nhn ra v gii thch c nhiu hin tng m ta khng ng c lc ma st tham gia, thm ch cn gi vai tr ch yu?

I - LC MA ST TRT

Video 13.1a Video 13.1a,b. Phng php o ln ca lc ma st trt

Nh bit, khi mt vt chuyn ng trt trn b mt th b mt tc dng ln vt ti ch tip xc mt lc ma st trt, cn tr chuyn ng ca vt trn

b mt . 1. o ln ca lc ma st trt nh th no? Th nghim: Mc lc k vo mt khc g hnh hp ch nht t trn bn ri ko theo phng ngang cho khc g chuyn ng thng u vi vn tc nh (Video 13.1a,b). Khi y lc k ch ln ca lc ma st tc dng vo vt. Lm vi ln, ly gi tr trung bnh lm ln ca lc ma st trt.
2. ln ca lc ma st trt ph thuc vo cc yu t sau no?

Hnh 13.1. nh chp trong qu trnh ko

Kt qu th nghim cho ta kt lun v ln ca lc ma st trt ph thuc vo:


a) Khng ph thuc vo din tch tip xc v tc ca vt. b) T l vi ln ca p lc. c) Ph thuc vo vt liu v tnh trng ca hai mt tip xc. 3. H S MA ST TRT

H s t l gia ln ca lc ma st trt v ln ca lc ca p lc c gi l h s ma st trt, k hiu l t (c l "muy t").

Bng 13.1. Bng h s ma st trt (gn ng) ca mt s vt liu Vt liu G rn trn g rn Da trn g Da trn gang Thp trn t cng Lp cao su trn t cng Thp trn thp H s ma st trt 0,25 0,4 0,28 0,2-0,4 0,4-0,6 0,2

(13.1)

H s ma st trt ph

thuc vo bn cht ca hai mt tip xc (Bng 13.1) v cc iu kin trn b mt. N khng c n v v c dng tnh ln ca lc ma st trt.
4. Cng thc ca lc ma st trt (13.2) 1. Ma st c li hay c hi? Cho v d?

Hnh 13.2. Li ca (mi)

Hnh 13.3. Phanh xe

II - LC MA ST LN Lc ma st ln xut hin khi mt vt ln trn b mt mt vt khc, cn li chuyn ng ln ca vt.

Video 13.2. Minh ho h s lc ma st ln (rt nh) Video 13.3. Minh ho ng dng lc ma st ln

Th nghim cho ta thy lc ma st ln cng t l p lc, nhng h s ma st ln nh hn rt nhiu ln (hng chc ln) h s ma st trt (Video 13.2). Chnh v th m trong k thut, ngi ta pht minh ra bi thay th ma st trt bng ma st ln (Video 13.3).
III - LC MA ST NGH Video 13.4. Phng php o ln ca lc ma st ngh

Ko lc k vi mt lc nh th khc g cha chuyn ng, lc ma st ngh cn bng vi lc ko lm khc g ng yn. Vy lc ma st ngh c nhng c im g?
1. Th no l lc ma st ngh?

a) Ko lc k vi mt lc nh song song vi mt bn theo cc hng khc nhau ta thy khc g ng yn. Tng ln ca lc k ln mt cht, khc g vn cha chuyn ng. b) Tng lc ko vt qu mt gi tr no th

khc g bt u chuyn ng. Khi khc g chuyn ng th ch cn ko n vi mt lc nh hn gi tr ny cng gi c vt chuyn ng thng u. c) ln ca lc ma st ngh cc i cng t l vi ln ca p lc nh ma st trt.
Lc ma st ngh xut hin khi mt vt nm yn trn b mt vt khc. 2. Nhng c im ca lc ma st ngh Lc ma st ngh c im t trn vt , c phng song song vi mt tip xc v c chiu ngc chiu vi lc tc dng vo vt khi vt cn cha chuyn ng. Khi lc tc dng song song vi mt tip xc ln hn mt gi tr no th vt s trt. Nh vy:

Lc ma st ngh cc i xp x bng lc ma st trt v c th dng cng thc tnh lc ma st trt tnh lc ma st ngh cc i.

3. Vai tr ca lc ma st ngh Ngoi tc dng gi cc vt ng yn, ta cm c cc

vt trn tay, inh c gi li tng, si kt thnh vi, dy cua-roa truyn c chuyn ng, bng chuyn uc cc vt t ni ny n ni khc (Hnh 13.4), ...
Lc ma st ngh cn c vai tr quan trng l lc pht ng lm cho cc vt (ngi, xe c, ...) chuyn ng c.

Ta xt chuyn ng ca ngi i b. Khi i, bn chn tc dng mt lc ma st ngh F vo mt t hng v pha sau, theo nh lut III Niu-tn, mt t tc dng li chn mt lc ma st ngh F' hng v pha trc (Hnh 13.5). Lc ny ng vai tr lc pht ng lm cho ngi i c.

Hnh 13.4

Hnh 13.5

Hnh 13.6

Bi tp v d. Mt xe t ang chy trn ng lt btng vi vn tc v0 = 100 km/h th hm li. Cho g = 10 m/s2. Hy tnh qung ng ngn nht m t c th i cho ti lc dng li trong hai trng hp : a) ng kh, h s ma st trt gia lp xe vi mt ng l = 0,7. b) ng t, =0,5. Gii:

hoc Gc to ti v tr xe c v0 = 100km/h 27,8m/s. Mc thi gian ti lc bt u hm xe. Theo nh lut II Niu-tn v cng thc tnh Fms , ta c:

a) Khi ng kh = 0,7 a = - 0,7.10 = - 7(m/s2) Qung ng xe i c l: v2 v02 = 2as s =

b) Khi ng t = 0,5 a = -0,5.10 = - 5(m/s2).

Qung ng xe i c l: s =

77,3(m).

Lc ma st trt: + C ln t l vi ln ca p lc (lc php tuyn). + Cng thc: vi l h s ma st trt. Lc ma st ngh: + Xut hin mt tip xc v gi cho vt ng yn khi n b mt lc tc dng song song vi mt tip xc.

+ Khng c hng nht nh. Hng ca n ngc vi hng ca lc tc dng. + Khng c ln nht nh. ln ca n bng vi ln ca lc tc dng. + C ln cc i. Lc ma st ngh cc i ln hn lc ma st trt. + Cng thc: Lc ma st ln: + Xut hin mt tip xc khi mt vt ln trn mt mt vt khc. + C ln t l vi ln ca p lc. + H s ma st ln nh hn h s ma st trt hng chc ln.

Cu 1. C nhng loi lc ma st no? Khi no xut hin? Cu 2. Lc ma st trt, xut hin khi no, c ln ph thuc vo nhng yu t no, c xc nh bng cng thc no? Ma st c li hay c hi, cho v d? Cu 3. Vai tr ca ma st ngh?

13.1. Cu no ng? Mt vt lc u nm trn mt mt phng nhm nm ngang. Sau khi c truyn mt vn tc u, vt chuyn ng chm dn v c A. lc ma st. B. phn lc. C. lc tc dng ban u. D. qun tnh.

13.2. Mt vn ng vin mn hc cy (mn khc cn cu) dng gy gt qu bng truyn cho n mt vn tc u 10 m/s. H s ma st trt gia bng v mt bng l 0,10. Hi qu bng i c mt on ng bao nhiu th dng li? Ly g = 9,8 m/s 2. A. 39 m. C. 51 m.

B. 45 m.

D. 57 m.

13.3. iu g xy ra i vi h s ma st gia hai mt tip xc nu lc p hai mt tip xc tng ln? A. Tng ln. B. Gim i. C. Khng thay i. D. Khng bit c.

13.4. Ngi ta y mt chic hp truyn cho n mt vn tc u v0 = 3,5 m/s. Sau khi y, hp chuyn ng trt trn sn nh. H s ma st trt gia hp v sn nh l 0,30. Hi hp i c mt on ng bng bao nhiu? Ly g = 9,8 m/s2. 13.5. a) V sao dp, lp t, lp xe p phi kha mt cao su? b) V sao qun o l li lu bn hn khng l? c) V sao cn cuc kh kh cm hn cn cuc m t? 13.6. t mt vt ln mt bn nm ngang ri tc dng vo vt mt lc theo phng ngang, ta thy vt khng chuyn ng. Hy gii thch ti sao. 13.7. Ngi ta y mt ci thng c khi lng 55 kg theo phng ngang vi lc 220 N lm thng chuyn ng trn mt phng ngang. H s ma st trt gia thng v mt phng l 0,35. Tnh gia tc ca thng. Ly g = 9,8 m/s2. 13.8. Mt t c khi lng 800 kg c th t c tc 20 m/s trong 36s vo lc khi hnh. a) Lc cn thit gy ra gia tc cho xe l lc no v c ln bng bao nhiu? b) Tnh t s gia ln ca lc tng tc v trng lng ca xe.

Ma st c ch hay c hi Ma st trt

Xt trng hp mt trc my ang quay trong mt trc trt. Ma st sinh ra trc l ma st trt. Mun duy tr chuyn ng quay th ma st trt l c hi, phi lm gim n bng cch bi trn. Ta xt mt trng hp khc, xe p ang chy m mun dng li, ta phi bp phanh. Lc ma st trt xut hin ch bnh xe tip xc vi mt ng hm chuyn ng ca xe. y ma st trt l c ch. Ma st trt li c ch trong cc my mi, trong gia cng lm bng, nhn cc b mt kim loi... Ma st ln Ma st ln ni chung l c hi v phi tm cch gim ti mc ti a, chng hn nh phi ci tin, thay trc trt bng trc c bi.

Ma st ngh Khng c ma st ngh th ta khng th cm c vt bng tay. Nh c ma st ngh m dy cuaroa truyn c chuyn ng lm quay c cc bnh xe trong my mc. Cng nh n m ngi ta chuyn c cc vt t ni ny n ni khc bng bng truyn. C iu tra ta khng ng ti l trong nhiu trng hp lc ma st ngh li ng vai tr lc pht ng lm cho cc vt chuyn ng.

Nu nh khng c ma st? Nh c ma st m ta c th ngi, i li v lm vic c d dng; nh n m sch v bt mc nm yn trn mt bn, m ci bn khng b trt trn sn nh, mc d ngi ta khng t n vo st tng, v qun bt khng tut ra khi cc ngn tay... Ma st l mt hin tng ph bin n ni chng ta t khi ti tc dng hu ch ca n, m thng cho n l mt hin tng t nhin phi th. Nh c ma st m mi vt yn ch ca n. Nh ma st m cc vt thm vng vng. Ngi th mc ghp sn nh cho phng khi ngi ta t bn gh u l chng ng yn y. Cc, a, tha t trn bn n u c nm yn m ta khng cn phi quan tm c bit n chng, nu nh khng gp trng hp c s chng chnh bt thng nh trn tu thu.

Th tng tng rng c th tr b c ma st hon ton th s khng c mt vt th no, d l to nh mt tng hay nh nh mt ht ct c th ta vng ln nhau c. Tt c s b trt i v ln mi cho n khi chng t ti mt v tr tht thng bng i vi nhau mi thi. Nu nh khng c ma st th tri t ca chng ta s thnh mt qu cu nhn nhi ging nh mt qu cu bng nc. C th ni thm rng nu khng c ma st th cc inh c s ri tut ra khi tng, chng vt no gi cht c trong tay, chng cn lc no dt ni, chng m thanh no tt m s vang mi thnh mt ting vng bt tn, v phn x khng cht yu i vo cc bc tng. Mi ln i trn bng, ta li c mt bi hc c th cng c lng tin ca mnh vo tm quan trng c bit ca ma st. i trn ng ph c bng ph hay trn ng t tht sau khi tri ma, ta cm thy mnh tht bt lc v lc no cng nh mun ng... Tuy nhin, trong k thut ngi ta c th li dng s ma st rt b phc v nhng vic c ch. Chng hn nhng chic xe trt trn mt bng, hay nhng con ng bng dng vn chuyn g t ch khai thc n ch t ng st, hoc n nhng bn sng th b. Trn nhng ng ray bng trn nhn, hai con nga ko ni 70 tn g. (Theo Vt l vui)

MA ST CA LP XE HI

Cc lp xe nh hng n s an ton ca bn n mc no khi bn li xe trn xa l? Yu t no ngn cho xe khi b trt v cho php bn kim sot xe khi bn cua xe hay dng li? Ma st lm c g y? B mt lp xe ng vai tr ch yu trong vic to ma st hay chng trt. Trong iu kin kh ro, mt lp xe nhn s to lc y ln hn bi v din tch tip xc ln hn s lm tng lc ma st. V vy, lp xe dng cho xe ua trn cc ng ua c b mt nhn khng c kha.

Ri thay, mt lp xe nhn to ra rt t ma st khi ng t bi v s ma st b gim ng k do c lp nc rt mng bi trn gia mt ng v lp xe. Lp xe c b mt nhiu kha s to nn cc rnh cho nc b p thot ra c v cho php lp xe tip xc trc tip vi mt ng. Mt lp xe c kha c h s ma st kh v t l khong 0,7 v 0,4. Gi tr ny nm gia khong gi tr rt ln khi kh (0,9) v rt nh khi t (0,1) i vi lp xe nhn. L thuyt ma st c in cn c sa i cho lp xe bi v cu trc mm do ca chng v dn ca cao su. Thay v ch ph thuc h s ma st gia b mt ng v lp xe (h s ny quyt nh bi bn cht ca mt ng v cao su ca lp xe). Kh nng dng ti a cng cn ph thuc vo bn ca lp xe vi lc x rch khi xe thng gp. Khi xe thng gp trn ng kh, lc ma st to ra c th ln hn sc bn ca b mt lp xe. Kt qu l thay v ch b trt trn ng, cao su c th b x rch. R rng bn chng li x rch s ph thuc vo lp b cng nh hnh dng cc kha. Trng lng ca xe c phn b khng u trn din tch tip xc vi mt ng, to cc vng p sut cao thp khc nhau (ging nh khi bn i b bng dp mng trn si). bn chng x rch s ln hn vng c p sut cao hn. Hn na, kch thc ca din tch tip xc l rt quan trng bi v lc y l ng hn l tnh tc l n thay i khi bnh xe ln. Din tch tip xc cng ln, lc y cng ln. Do , vi cng ti v trn cng b mt kh, lp xe rng hn s c lc y tt hn, lm xe c kh nng dng tt hn. Khi bn i mua lp xe, hy suy ngh v iu kin thi tit v cht lng mt ng, cng nh vn tc bn li xe. Nu bn li xe trn ng tt, bn ch cn lp xe c kha

va phi. Nu bn li xe trn ng bn hay tuyt, bn cn lp xe thit k cho cc iu kin ny. Xe ua chy trn ng siu tc c trang b lp rng, nhn gi l lp tng tc. Lp xe ua trn ng kh c b mt tip xc nhn. Lp c kha c dng ph bin to rnh cho nc thot ra khi chy trn ng t. Bi v nu khng c kha, lp xe ua khng th chy trn ng t.

You might also like