Professional Documents
Culture Documents
PHNG PHP TH
Khi trong h phng trnh c mt phng trnh cho php ta c th biu din bin ny thng qua
bin kia, hoc biu thc ny thng qua mt biu thc khc, ri th vo phng trnh cn li tm
nghim. hiu r iu chng ta xt cc v d sau.
x 2 + 3x 2y + y 2 = 5 (1)
2x 2 + y = 3
(2)
) (
x 2 + 3x 2 3 - 2x 2 + 3 - 2x 2
= 5
x + x - 2= 0 x = 1
Vy nghim ca h phng trnh l:
4
(x ; y ) = (1; - 1), (- 1; - 1)
(y + 1)(x + y + 1) = 3x -
2
x 2
4x + 1 (1)
V d 2: Gii h phng trnh:
xy + x + 1 = x
(2)
Li bnh: T phng trnh (2) cho ta hai la chn: rt x theo y hoc rt y theo x. Nu la chn
cch rt x theo y v th vo phng trnh (1) th ta cn lm vic vi bnh phng v tch nh vy
vic tnh ton ca mnh nhiu v phc tp. Ta nn la chn cch rt y theo x th vo phng trnh
(1) th ta ch lm vic vi cc tch a thc m thi.
Li gii:
D thy x = 0 khng tho mn phng trnh (2). Do x 0 , t phng trnh (2) ta c
y + 1=
x2 - 1
x
x2
)(
(x - 1)(2x
= 3x 2 - 4x - 1
) (x - 1)(3x - 1)
+ 2x - 4x ) = 0
2
x = - 2
x = 0 (l )
x = 1
T ta tm c nghim ca h phng trnh l
(x ; y ) = (1; - 1), - 2;
Nhn xt: Khi chia hoc nhn hai v ca mt phng trnh cho mt biu thc ta cn phi xt
trng hp bng khng v khc khng ca biu thc , trnh trng hp lm xut hin nghim
ngoi lai. Khi gii h phng trnh trn ta xt hai trng hp ca x, nu ta khng lm bc ny
th nghim ca h phng trnh xut nghim ngoi lai l x = 0 .
x 4 + 2x 3y + x 2y 2 = 2x + 9 (1)
x 2 + 2xy = 6x + 6
(2)
6x + 6 - x 2
t phng trnh th 2, th vo phng trnh th nht ta c
2
2
2
6x + 6 - x 2
6x + 6 - x 2
x + 2x
+
= 2x + 9 x (x + 4) = 0
2
2
x = 0
x = - 4
17
(x ; y ) = - 4; 4
x 3 - 8x = y 3 + 2y (1)
Li bnh:
Thot nhn ta thy rng h phng trnh ny khng th s dng phng php rt th.
Vy ta th bin i h phng trnh
H phng trnh cho vit li
x 3 - y 3 = 2 (4x + y )
2
x - 3y 2 = 6
2
2
x - 3y = 6
2
2
By gi nu ta thay s 6 = x - 3y vo phng trnh (1) th ta s c mt phng trnh ng
cp bc 3.
Li gii:
Vit li h phng trnh cho di dng
x 3 - y 3 = 2 (4x + y ) 3 x 3 - y 3 = 6 (4x + y )
2
2
x - 3y 2 = 6
x - 3y 2 = 6
) (
3 x 3 - y 3 = x 2 - 3y 2 (4x + y )
x + x y - 12xy = 0
3
x (x - 3y )(x + 4y ) = 0
x = 0
x = 3y
x = - 4y
T ta tm c cc nghim ca h phng trnh
6
6
6
x
;
y
=
3;1
,
3;
1
,
4
;
,
( ) ( )(
) 13 13 4 13 ;
13
Nhn xt: Qua 4 v d trn ta thy vic s dng pphng php th vo gii h phng trnh t
ra ht sc hiu qu, li gii th hin c tnh t nhin, song ngi lm cn phi tinh t trong vic
chn biu thc biu din qua mt biu thc khc, iu n cn tu vo tng h phng trnh
ta chn c c biu thc thch hp cho phng php th.
Sau y l mt s bi tp vn dng phng php trn gii h phng trnh
Bi tp vn dng:
Gii cc h phng trnh sau:
x 3 + 4y = y 3 + 16x
1)
1 + y 2 = 5 1 + x 2
x - y x 2 - y 2 = 7
)
(
3)
(x + y ) x 2 + y 2 = 175
x (x + y ) = 6
5) 3
x + y 3 + 18y = 27
x 2 + y 2 - xy = 1
7) 3
2x = x + y
y 3 - x 3 = 1
9) 5
x - y 5 + xy = 0
(
(
)
)
x 2 - xy + y 2 = 13
11) 2 2
x y - xy 3 + y 4 - 13y 2 + y - 4 = 0
II.
x 2 + 3y = 9
2) 4
y + 4 (2x - 3)y 2 - 48y - 48x + 155
x 3 + y 3 + 2xy (x + y ) = 6
4) 5
x + y 5 + 30xy = 32
x 2 + y 2 = 2
6) 3
x + y 3 + xy 2 = x + 2y
x 2 + y 2 + xy = 3
8) 3
x + 2y 3 = y + 2x
x 2 + y 4 - 2xy 3 = 0
10) 2
x + 2y 2 - 2xy = 1
(x - 1) + 6 (x - 1)y + 4y 2 = 20
12)
x 2 + 2y + 1 2 = 2
(
)
2x 2 + y = 3
(1)
(2)
Li gii:
Ly phng trnh (2) nhn cho s -2, ri cng v theo v ca hai phng trnh ta c
- 3x 2 + 3x 2y + y 2 - 2y = - 1
y 2 + 3x 2 - 2 y - 3x 2 + 1 = 0
(y - 1) y + 3x 2 - 1 = 0
y = 1
2
y = 1 - 3x
2x 2 + 1 = 3 x 2 = 1 x = 1
(V N )
2x 2 + 1 - 3x 2 = 3 - x 2 = 2
Sp xp li phng trnh v coi phng trnh sau l mt phng trnh bc hai theo bin y
y 2 + 3x 2 + m y + (1 + 2m )x 2 - 3m - 5 = 0
C D x = 3x 2 + m
) - 4 (1 + 2m )x
(*)
Bc 2: n y ta mong mun bit thc D x biu din c di dng mt biu thc bnh
phng. iu c ngha l nu xem D x l mt phng trnh trng phng th ta cn D = 0
m = - 2
2
2
(
)
(
)
D
=
m
+
2
9
m
+
12
m
+
20
=
0
V vy ta c:
m = - 11
(1)
x 3 - y 3 = 35
(*)
a = 1
a = 1
a = 1
3a 2b + 2ma 2 + 3m = 0
3b + 5m = 0
b = 5
3
3
m = - 3
b - 4mb - 35 = 0
b - 4mb - 35 = 0
(x -
y - 5)P (x ) = 0
Li gii:
Ly phng trnh (2) nhn vi s -3 v cng v theo v hai phng trnh ca h ta c phng trnh
sau
x 3 - y 3 - 6x 2 - 9y 2 = 35 - 12x + 36y
x 3 - 6x 2 + 12x - y 3 - 9y 2 - 36y - 35 = 0
(*)
"y
(x -
y - 5)(x 2 + (y - 1)x + y 2 + 4y + 7 ) = 0
x = y + 5
2
2
x + (y - 1)x + y + 4y + 7 = 0
(* *)
(1)
x 4 - y 4 = 240
V d 3: Gii h phng trnh: 3
x - 2y 3 = 3 (x 2 - 4y 2 ) - 4 (x - 8y ) (2)
Phn tch:
Ly phng trnh (2) nhn cho s thc m ri cng v theo v ca hai phng trnh trong h ta
c:
(*)
b =
a 4 = 1
k =
4a 3b + 3a 2bm - 3ma 2 + 12m = 0
3
2
4ab + 3ab m - 6mab + 4ma - 32m = 0
a =
4
3
2
b =
b + mb - 3mb + 4mb - 240 = 0
k =
1
- 2
- 8
- 1
6
- 8
(x -
y + 2)(x + y - 6)P (x ) = 0
Li gii:
(* *)
x = - y + 6
x 2 - 4x + y 2 - 8y + 20 = 0 (* * *)
Dy = 0 y = 4 x = 2
x 2 + 2y 2 = xy + 2y
(1)
Li gii
Vi y = 0 x = 0 l mt nghim ca h phng trnh.
Vi y 0 , nhn phng trnh (1) vi - y ri cng theo v vi phng trnh (2) ta c
2x 3 - 4x 2y + 4xy 2 - 2y 3 = 0 x = y
(
x 2 + 2x 2 = x 2 + 2x
)
2x x - 1 = 0
Ta thy rng phng trnh th nht thiu i mt biu thc l x v biu thc ny cng tng
ng vi y . Ta s chn mt trong hai biu thc ny nhn vo phng trnh (1) v ta
chn biu thc y to nn a thc ng bc vi bin x phng trnh (2)
Lu : H phng trnh ny gii c bng phng php t n ph m ta cp mc tip theo.
Mt s h phng trnh tng t
a) 3
y + (x - 2)y + x 2 + x + 2 = 0
(x - y ) + x + y = y 2
b) 4
x - 4x 2y + 3x 2 = - y 2
x 3 + y 3 = 9
1) 2
x + 2y 2 = x + 4y
x 3 + y 3 = 91
2) 2
4x + 3y 2 = 16x + 9y
2
x + y 2 = 1
5
3)
2
57
= - y (3x + 1)
4x + 3x 25
x 3 + 3xy 2 = - 49
4) 2
x - 8xy + y 2 = 8y - 17x
6x 2y + 2y 3 + 35 = 0
5) 2
5x + 5y 2 + 2xy + 5x + 13y = 0
x 2 + 2xy + 2y 2 + 3x = 0
6)
xy + y 2 + 3y + 1 = 0
III.
PHNG PHP T N PH
tng ca phng php ny l qui l v quen bng cch t n ph a bi ton c hnh thc
khng quen thuc v mt bi ton c hnh thc quen thuc v gii c sau mt s php bin i
hng ng thc hay l php chia cho mt biu thc khc 0 hoc thm bt. Sau y ta s xt mt s
bi ton thy r iu .
x 2 + 2y 2 = xy + 2y
(1)
Li bnh:
y l h phng trnh m ta xt mc trc, by gi ta s gii quyt bi ton ny bng cch t
n ph.
Li gii
H phng trnh cho c vit li
x 2 + 2y 2 - xy = 2y
(1)
3
2x + 3xy 2 - 3x 2y = 2y 2 (2)
x2
x
2
+ 2=
2
y
y
y
3
2
x
x
x
2
2 3 + 3 - 3 2 =
y
y
y
y
t a =
x
,
y
b=
1
ta vit h li
y
a 2 - a + 2 = 2b
(1)
3
2a - 3a 2 + 3a = 2b (2)
x 2 + 1 + y (x + y ) = 4y (1)
Li gii:
D thy y = 0 khng tho mn h phng trnh, ta vit h di dng
x 2 + 1
+x+y= 4
y
2
x + 1
(x + y - 2) = 1
t a =
x2 + 1
, b = x + y - 2 ta c
y
2
a + b = 2
a = 1 x + 1 = 1
y
ab = 1
b = 1
x + y - 2 = 1
y + xy 2 = 6x 2
Li gii:
D thy x = 0 khng tho mn h phng trnh, ta vit h di dng
= 1
= 2
= - 2
= 5
y 1
y
y2
+ y
= 6
+
= 6
x x
x 2
2
1
1
2
y
2 + y = 5
+ y
- 2 = 5
x
x
x
t a =
y
1
, b = + y h phng trnh cho tr thnh
x
x
y
y
2
= 2
ab = 6
a = 2
a = b - 5
x
3
b2 - 2a = 5
3
b = 3
1
x
b - 5b - 12 = 0
+ y = 3
x
y
= 1
= 2
1
2
= 1
=
Nhn xt: Qua 3 v d trn ta thy rng im chung ca cc h phng trnh ny l v phi ca
mi phng trnh trong h c cng biu thc bc bng nhau hoc khc nhau.
2
2
x + xy + y 2 = 19 (x - y )
V d 4: Gii h phng trnh: 2
x - xy + y 2 = 7 (x - y )
Phn tch: Ta thy v phi ca hai phng trnh c biu thc (x - y ), v tri c dng bnh phng
thiu iu lm cho ta ngh n vic phn tch v tri lm xut hin biu thc (x - y ).
Li gii
H phng trnh cho vit li di dng
2
2
(x - y ) + 3xy = 19 (x - y )
(x - y )2 + xy = 7 (x - y )
a = 0 a = 1
a 2 + 3b = 19a 2
b = 6a 2
a 2 + b = 7a
a 2 + 6a 2 = 7a
b = 0 b = 6
a = 0
x - y = 0
x = 0
b = 0
xy = 0
y = 0
y
a = 1
x - y = 1
b = 6
xy = 6
x
= 3
= 2
= - 2
= - 3
Phn tch:
i vi h phng trnh c cn thc ta s t n ph lm cho h phng trnh khng cn cn thc
na hoc lm gim s lng cc cn thc c trong h.
Li gii
a =
t
b =
2
2
x = a - b
7x + y
5
khi h phng trnh cho tr thnh
7b2 - 2a 2
2x + y
y =
5
a =
a + b = 5
b =
a + b = 5
a = 5 - b
2
2
2
2
b + a - b - 7b - 2a = 2
3a 2 - 8b2 + 5b = 10
- 5b2 - 25b + 65 = 0
a =
5
5
b =
77;
11 -
12x + 3y - 4 xy = 16
Li gii
77
- 5-
77
2
15 + 77
2
- 5 + 77
2
15 - 77
2
xy 0
5
iu kin: x
4
y - 5
hpt
4x + y + 2 4xy + 5 (4x + y ) + 25 = 26
a = 4x + y
t
h phng trnh vit cho tr thnh
b = xy
3a - 4b = 16
a + 2 4b2 + 5a + 25 = 26
4b = 3a - 16
a 26
2
9a - 76a + 356 = 26 - a 2
a - 3a - 40 = 0
(1)
4b = 3a - 16
a = 8 b = 2
a = - 5 b = - 31
a = 8
4x + y = 8
x = 1
4x + y = 8
Vi
b = 2
xy = 2
xy = 4
y = 4
3
4xy + 4 x 2 + y 2 +
= 7
2
x
+
y
(
)
V d 7: ii h phng trnh:
2x + 1 = 3
x+y
Li gii
iu kin: x + y 0 .
3
3 x 2 + 2xy + y 2 + x 2 - 2xy + y 2 +
= 7
2
x
+
y
( )
hpt
(x + y ) + (x - y ) + 1 = 3
x+y
) (
(l )
2
2
1
3 (x + y ) +
+ (x - y ) = 7
2
x + y)
(
(x + y ) + x + y + (x - y ) = 3
1
u = (x + y ) +
2
1
x + y ) u 2 = (x + y ) +
t
+ 2,
(
2
(x + y )
v = x - y
(u
3 u 2 - 2 + v 2 = 7
3u 2 + v 2 = 13
3u 2 + 3 - u 2 = 13
( )
hpt
u + v = 3
v = 3 - u
v = 3 - u
3u 2 + 9 - 6u + u 2 = 13
4u 2 - 6u - 4 = 0
u = - 1 (L ) u = 2 (N )
v = 3 - u
v = 3 - u
v = 1 2
x + y + 1 = 2
x + y = 1
(x + y ) - 2 (x + y ) + 1 = 0
x+y
x - y = 1
x - y = 1
x
y
=
1
x = 1
.
y = 0