KHI NIM V LCH S HNH THNH, PHT TRIN CA LUT QUC T Cu 1: nh ngha v c im ca Lut quc t? 1/ nh ngha.

Lut quc t l h thng cc nguyn tc v quy phm php lut, c cc quc gia v ch th khc ca lut quc t tha thun to dng nn, trn c s t nguyn v bnh ng, nhm iu chnh nhng quan h pht sinh gia cc quc gia v cc ch th trong mi lnh vc ca i sng quc t. l cc nguyn tc v quy phm p dng chung m khng c s phn bit v tnh cht, hnh thc hay v th ca tng quc gia khi thit lp quan h quc t gia nhng ch th ny vi nhau. V d: - Ngnh lut: Lut ngoi giao, lnh s; Lut nhn o quc t (Lut quc t v chin tranh); Lut bin quc t; Lut hng khng quc t; Lut kinh t quc t; Lut quc t v bo v mi trng; - Ch nh php lut quc t: Ch nh v dn c trong LQT; Ch nh v lnh th v bin gii quc gia; Ch nh v trch nhim v bin gii quc t; Ch nh v gii quyt tranh chp trong LQT 2/ c im. * Ch th tham gia LQT. # Quc gia: - Ch th ch yu v c bn ca LQT. - c cu thnh t cc yu t: lnh th, dn c, chnh ph, kh nng tham gia thc t vo cc quan h php l quc t, ch quyn quc gia (l thuc tnh chnh tr - php l khng th tch ri ca quc gia). Trong : + Lnh th, dn c c th thay i nhng khng nh hng n t cch ch th LQT. + Chnh ph phi hot ng c hiu qu (m bo c an ninh lnh th, bin gii quc gia, quyn v li ch ca cng dn nc mnh nc ngoi,) + Kh nng tham gia quan h quc t: kh nng c hng quyn php l quc t v thc hin ngha v php l, kh nng gnh chu trch nhim php l quc t. + Ch quyn quc gia phi l ch quyn thc s: quyn lc ti cao trong quan h i ni v quyn lc c lp trong quan h i ngoi (kh nng c lp, nhn danh chnh mnh tham gia vo cc quan h quc t). V d: a ra l, tt, lut, i x, c x; t do la chn tham gia hoc khng tham gia t chc quc t, biu quyt, xut cc ngh quyt ca cc t chc quc t - Quyn nng ch th ca quc gia l quyn nng nguyn thy, xut hin cng vi s tn ti ca quc gia. V d: quyn c tn ti trong ha bnh v an ninh quc t, c pht trin, c bo v, c tham gia vo i sng quc t, V cc yu t cu thnh nn quc gia, nu l 4 (nh trn) th tt nht nn ni thm l theo Cng c Montevideo 1933 v quyn v ngha v quc gia th mt thc th c coi l quc gia theo php lut quc t c 4 yu t c bn: + Dn c thng xuyn. + Lnh th c xc nh. + Chnh ph. + Nng lc tham gia vo cc quan h vi cc ch th quc t khc. (c kin th ch c 3 ci l lnh th, dn c, quyn lc nh nc). - Con ng hnh thnh quc gia mi: + Truyn thng: hi t 4 yu t. + Hp nht. + Phn chia. + Phong tro u tranh gii phng dn tc. + Cch mng x hi. # T chc quc t lin chnh ph. - L t chc quc t c thnh lp da trn c s s tha thun ca cc quc gia c lp. y l ch th phi sinh, c quyn nng phi sinh (hnh thnh nh tc ng ngoi lc ca cc yu t khc, khng phi quc gia).

- Quyn nng ch th do cc quc gia sng lp quyt nh, gii hn (quyn nng phi sinh). - V d: ASEAN, EU, WTO, NATO, OPEC, Phn bit lin chnh ph v phi chnh ph: T chc QT lin chnh ph Thnh vin Hot ng ca t chc p dng lut trong gii quyt tranh chp T cch ch th Ch yu l cc quc gia Mang tnh cht i din cho thnh vin ca t chc, ch yu l quc gia p dng lut quc t Tha nhn t cch ch th T chc QT phi chnh ph Cc c nhn, php nhn cng hoc khc quc tch Cc hot ng ko mang tc i din cho QG

p dng lut quc gia Ko tha nhn t cch ch th *Sida: T chc hp tc QT v vn ho gio dc. *Ho bnh xanh: T chc hng v mi trng. *Ch thp : Hot ng trong lnh vc nhn quyn, ccp lg thc, thc phm, trang thit b y t, Ko thuc LHQ. * n x quc t: hg v lvc nhn quyn , a ra cc xut v th t chnh tr.

V d

Lin hp quc EU

\ # Dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt - L ch th ca LQT vi iu kin trong qu trnh u tranh ginh c lp dn tc, h phi s dng cc bin php u tranh ph hp vi LQT, c LQT cho php. V d: khng b, nh bom, chim ot my bay, tu bin, nh vo cc khu dn s - VD: Palextin # Cc thc th php l lnh th khc quc gia. - L ch th c bit ca LQT bi quyn nng ch th ca chng b hn ch theo LQT hoc da trn c s t nguyn. - VD: + Ta thnh Vatican ch th c bit ca LQT: Di gc php lut quc t, Vatican chnh thc c thnh lp trn c s 3 iu c quc t k kt gia Th tng Bonito Mussolinin (i din cho Vua Italia Victo Emmanuel II) v Hng y Pierre Gasparri (i din cho Giao hong Pie XI) ngy 11/2/1929: Hip c Lateran cng nhn ch quyn (iu 2) ca quc gia thnh ph Vatican (iu 26); Hip nh (Concordat) xc nh quan h gia Chnh ph Italia vi Gio hi Thin cha, quy ch ca Gio hi trn lnh th Italia (Hip nh ny c sa i ngy 18/2/1984) v Hip nh lin quan n vn ti chnh. Ni dung cc iu c quc t trn c ghi nhn v khng nh trong Hin php ca Italia nm 1947. Vatican l ch th c bit ca LQT, c t cch ch th v c xc nh l quc gia v hnh thc, Vatican nm lt trong thnh ph Rome ca Italia, c din tch lnh th nh nht trn th gii, khong 0,44 km2, vi bin gii l tng cao bao quanh di tng cng 3,2 km. Dn c ca Vatican ch khong 800 ngi, trong trn 450 ngi c quc tch Vatican. Tuy nhin quc tch Vatican khng thc s l mi lin h php l hai chiu, bn vng gia cng dn vi nh nc, m c xc nh mang tnh tm thi, trn c s chc nng, nhim v ca c nhn ti Vatican. Mt c nhn c quy ch cng dn Vatican trong thi gian lm vic cho Vatican v chm dt khi thc hin xong nhim v c giao. B my chnh quyn ca Vatican c t chc tng i c bit. Gio Hong l ngi ng u nh nc Vatican, nm quyn lc ti cao, bao gm quyn lp php, hnh php v t php. Gio Hong

c bu vi quyn lc trn i bi Mt ngh Hng y gm cc Hng y di 80 tui. Cc thnh vin quan trng ca chnh ph u do Gio Hong b nhim, bao gm Ngoi trng, Ch tch Hi ng gio phn v Th hin (Th tng) Vatican. Hin ti, Vatican c hai lc lng gi gn an ninh: Body of the Gendarmeria (Corpo della Gendarmeria) hot ng nh lc lng cnh st ca vng v Swiss Gurads (Lnh Thy S) gm nhng ngi n ng Cng gio Thy S t nguyn. Lnh Thy S l qun i chnh thc ca Vatican, chu trch nhim bo v Gio Hong, canh gc cc li ra vo Vatican, cc a im Gio Hong thng lui ti, lm cn v cho qun i chnh quy c quy m nh nht (khong hn 100 ngi) v lu i nht trn th gii (l lnh Thy S, c t th k XV). Vatican khng c lc lng hi qun v khng qun. Vic phng th bn ngoi do Italia chu trch nhim. Vatican c quyn lc hon ton v ring bit trong phm vi lnh th ca mnh. Theo Hip c Lateran, Italia c ngha v tn trng s ton vn lnh th, khng can thip vo cng vic ni b ca Vatican (iu 4). Cc phng tin bay nc ngoi phi xin php khi bay qua vng tri bn trn lnh th ca Vatican (iu 7). Trong quan h i ngoi, Vatican tham gia k kt v gia nhp nhiu QT a phng (v d: Cng c v bo h nn nhn chin tranh nm 1949, Cng c v quan h ngoi giao nm 1961, Hip c cm th v kh ht nhn trong kh quyn, khong khng v tr v di nc nm 1963, Hip c khng ph bin v kh ht nhn nm 1968), thit lp quan h ngoi giao vi nhiu quc gia trn th gii, tham gia hot ng ca cc t chc quc t vi t cch quan st vin (Lin Hp quc, T chc nng lng v lng thc th gii, T chc giao dc, khoa hc v vn ha ca LHQ) v l thnh vin ca nhiu t chc quc t khc (c quan nng lng nguyn t quc t, T chc du lch th gii). + Cc ch th c bit khc nh: San Marino, Ancora, Monaco (quan h ngoi giao ca Monaco do Php i din), cc vng lnh th nh i Loan, Hng kong, Ma Cao * i tng iu chnh ca LQT. - Cc quan h pht sinh gia cc ch th ca LQT vi nhau v ch trong cc lnh vc thuc thm quyn iu chnh ca LQT, tr trng hp cc ch th ca LQT chn p dng lut quc gia. VD: vn mua bn o Alaxca gia Nga v M (p dng lut quc gia). - Cc quan h thuc phm vi iu chnh ca LQT l quan h mang tnh cht lin quc gia, lin chnh ph, pht sinh trong bt k lnh vc no ca i sng quc t. - Quan h php lut quc t pht sinh, thay i, chm dt, do tc ng ca n~ quy phm LQT, ca nng lc ch th LQT v s kin php l quc t (bao gm s bin php l quc t v hnh vi php lut ca ch th LQT): + S bin php l quc t : l cc s kin xy ra trong thc t, gy ra cc h qu php l trong lnh vc LQT. Mt s kin c xc nh l s bin php l khng phi t bn cht ca s bin m do LQT rng buc cc kt qu php l nht nh vi cc s kin . LQT c s phn loi s bin php l quc t da trn mt s tiu ch khc nhau nh s bin t nhin (l cc s kin vt cht hoc t nhin m LQT rng buc cc kt qu php l xc nh i vi cc s kin ny, chng hn trng hp ngp chm ca mt hn o l i tng thc hin mt QT); v s bin c lin quan n hot ng ca con ngi (c hiu l hot ng ca th nhn, php nhn mc d khng phi vi t cch ch th quan h php lut quc t nhng LQT vn xc nh n~ kt qu php l rng buc vi cc hot ng ny, v d hnh ng vt bin gii tri php ca c nhn). + Hnh vi php lut quc t: l hnh vi th hin ch ca ch th LQT m s th hin c LQT quy nh rng buc vi cc h qu php l xc nh. Theo th trong mt hnh vi php lut quc t thng bao gm s th hin ch ca ch th LQT v vic xut hin cc kt qu rng buc vi s th hin ch nu trn ca chnh ch th. Do c im v t cch ch th l quc gia, dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt, t chc quc t nn khi nim ch ca ch th khi thc hin hnh vi php lut quc t khng phi theo ngha hnh vi tm l m l hnh vi ca cc c quan hay thit ch c thm quyn c th hin cng khai qua cc quyn b. Trong thc tin quan h quc t, hnh vi php lut rt a dng, phong ph. V d, theo tnh cht ca hnh vi c hnh vi c th phn bit mt hnh vi hp php v bt hp php; xt theo tiu ch ch th ca hnh vi c th c hnh vi n phng, hnh vi song phng v hnh vi a phng, Cc hnh vi php l c th a n cc h qu php l khc nhau, ty thuc vo mc ch v tnh cht ca mi hnh vi.

- Cc quan h php lut quc t c c trng c bn bi s tn ti ca yu t trung tm l quc gia ch th c ch quyn v vic thc hin quyn nng ch th LQT ca quc gia do thuc tnh ch quyn chi phi to ra s iu chnh khc bit ca LQT so vi c ch iu chnh ca lut quc gia. * Trnh t xy dng quy phm php lut quc t. - LQT c hnh thnh trn c s t nguyn v tha thun gia cc ch th tham gia, th hin tnh t iu chnh quan h lp php m cc quc gia tin hnh, thng qua: + Qu trnh m phn, k kt cc QT. + Vic cc ch th tha thun tha nhn cc tp qun quc t (tha thun khng thnh vn). VD: nguyn tc Uti Passidetis: nguyn tc quy phm tp qun, nguyn tc ny khng c ghi nhn trong cc vn bn php l. - Tnh t iu chnh trong hot ng xy dng quy phm lut quc t thng thng qua hai giai on: giai on tha thun ca cc quc gia v ni dung quy tc v giai on tha thun cng nhn tnh rng buc ca cc quy tc c hnh thnh. Vic hnh thnh h thng quy phm LQT theo hai giai on khng nhm to ra ch ti cao, duy nht m l s t nguyn tha thun ca cc quc gia d trn nguyn tc bnh ng v ch quyn. Mc d qu trnh tha thun gia cc quc gia c s tc ng quan trng ca hon cnh thc t nhng cc quy phm LQT c hnh thnh vn phn nh c bn cht ca LQT l kt qu ca s tha thun, nhng b ln nhau gia cc ch th, hng n li ch quc gia, dn tc cng nh li ch chung ca cng ng cc quc gia. * C ch cng ch trong LQT (s thc thi LQT). - Thc thi LQT l qu trnh cc ch th p dng c ch hp php, ph hp m bo cc quy nh ca LQT c thi hnh v c tn trng y trong i sng quc t. y l qu trnh cc ch th LQT thng qua cc c ch quc t v quc gia (do LQT quy nh) thc thi cc quyn v ngha v php lut quc t. - Tnh cht ca hot ng hin thc ha LQT c th di dng x s tch cc (nh hot ng thc thi) ch th ch ng thc hin quyn v ngha v ca mnh hot l x s th ng (tun th) ca ch th khng tin hnh n~ hot ng tri vi quy nh ca LQT, gy nh hng n trt t php l quc t hay li ch ca cc ch th khc. Thc thi thng qua c ch ny th hin c trng c tnh bn cht ca lut ny l thng qua c ch tha thun hoc s t iu chnh ca tng quc gia. - C ch cng ch trong LQT: khng c c quan thc hin chc nng cng ch chung, xut pht t ch quyn quc gia. - Cc quc gia v cc ch th khc ca LQT c quyn s dng cc bin php cng ch cho ph hp vi tng hon cnh c th. l cc bin php cng ch theo 1 trong 2 cch thc: + Cng ch ring l : do 1 ch th tin hnh mt cch ring l chng li mt quc gia hoc ch th khc c hnh vi vi phm LQT. Chng hn cc bin php v kinh t, ngoi giao, thng mi, ti chnh, t tng phn n ton phn. VD: Cm vn 1 mt hng n nhiu mt hng, phng ta ni a, ty chay hng ha Quan trng hn, c th p dng bin php phng v chnh ng: s dng lc lng qun s chng li quc gia th ch. Cc quc gia bt buc phi tun th nguyn tc tng xng. VD: n xung t vi Pakistan vng t Kasmia hn na th k. Pakistan dng pho binh bn ph bin gii n n c dng php binh, nu dng v kh sinh hc, ha hc, ht nhn, th vi phm nguyn tc tng xng. + Cng ch tp th: do nhiu ch th tin hnh. L bin php bt buc phi thc hin trong khun kh ca t chc quc t theo ng cc quy nh ca LQT. VD: Chng 7 Hin chng LHQ c p dng bin php cng ch tp th i vi cc quc gia vi phm t thp ti cao. _Trng pht tm thi nhm chm dt hnh vi vi phm, khi phc trng thi ban u. _Bin php ngoi giao, kinh t, tng phn ton phn: rt nhn vin ngoi giao, ct t quan h ngoi giao. _Bin php trng pht qun s.

VD: Nm 1990 1991, Irac xm lc Cooet, Chnh ph Cooet phi chy sang rp. HBA LHQ p dng cc bin php: Irac chm dt mi hot ng qun s, rt mi lc lng, trao tr ch quyn cho chnh ph Cooet k thc thi. p dng cc bin php ngoi giao, ct t quan h ngoi giao (VN cng phi ct t, mc d quan h ngoi giao ang tt p, 40.000 cng dn VN phi v nc) Irac vn duy tr qun i. Trng pht qun s, chin dch Ct sa mc (Chin tranh vng vnh ln 1) buc Irac phi chm dt. Chin tranh vng vnh ln 2 (2003) do lin qun Anh M thc hin vi phm LQT do khng c Ngh quyt ca HBA. Nhng khim khuyt ca LQG VN: Hng chc nghn bn n dn s cha c thi hnh hoc k thi hnh c; nhiu iu khon Lut khng c: ti quy ri tnh dc, VD: khi mt quc gia b quc gia khc tn cng: _cng ch ring l l quc gia dng sc mnh trn mi lnh vc (qun s, ngoi giao, kinh t, chnh tr,) p tr li s tn cng . _cng ch tp th l ku gi s gip ca quc gia khc, lin minh, lin kt vi nc ngoi p tr hoc thng qua t chc quc t lin chnh ph p tr. Ta n quc t: l hnh thc cng ch tp th, do cc quc gia tha thun thnh lp, ch c thm quyn gii quyt tranh chp khi c tt c cc quc gia tranh chp tn thnh. Hi ng bo an LHQ: l hnh thc cng ch tp th, c quyn ph quyt, thng qua Ngh quyt trng pht cc quc gia vi phm, quyn hn ca hi ng bo an do cc quc tha thun trao cho. Interpol: khng c quyn lc nh cnh st quc gia m ch gip cc quc gia hp tc phng chng, trng pht ti phm hnh s quc t (khng c quyn yu cu xt x), cung cp cc thng tin cn thit v ti phm hnh s quc t. Bin php m cc quc gia hay ch th khc ca LQT c th tin hnh khi c s vi phm quy nh ca LQT: + Kinh t: phong ta, cm vn, + Ngoi giao: ct t quan h ngoi giao, + Chnh tr: + Qun s: dng sc mnh thc hin quyn t v hp php hoc chng li hnh ng tn cng v trang. + D lun tin b trn th gii. - Vn kim sot quc t. + C ch ny bao gm vic yu cu cc quc gia trnh bay bo co (k c thanh tra ca thit ch quc t v cc bo co ca quc gia ny) hoc l hot ng bo v cc bo co quc gia v mt lnh vc LQT nht nh trc c quan, thit ch quc t (nh trong lnh vc LQT v quyn con ngi), v d: c ch lm v bo v bo co quc gia ca cc thnh vin CEDAW. + Vn cc quc gia trnh by bo co v vic thi hnh cc ngha v cam kt trong cc QT v sau vic tha thun cc bo co ny ti cc c quan, thit ch quc t c p dng trong mt s lnh vc hp tc theo quy nh ca LQT, v d: trong khun kh ca ILO (t chc lao ng quc t), trong LHQ i vi mt s cng c v quyn con ngi m LHQ thng qua. C ch thanh tra ca Hip c khng ph bin v kh ht nhn, vic thanh tra quc t c tin hnh nhm mc ch m bo vic tun th ca QT v hin nay c 3 loi thanh tra sau: _Thanh tra ca t chc quc t (thanh tra ca c quan nng lng nguyn t quc t IAEA). _Thanh tra c thc hin bi cc quc gia hu quan, thnh vin ca QT thc hin nhng di s gim st ca cc c quan quc t. _Thanh tra cho gia cc quc gia thnh vin QT thc hin (hot ng thanh tra c ghi nhn trong Hip c v Nam cc nm 1959). Cu 2: Bn yu t cu thnh v thuc tnh chnh tr php l ca quc gia ch th c bn ca LQT? 1/ Bn yu t cu thnh ca quc gia. Theo quy nh ca iu 1 Cng c Montevideo nm 1933 v quyn v ngha v quc gia th mt thc th c coi l quc gia theo php lut quc t phi c 4 yu t c bn sau: - Dn c thng xuyn. - Lnh th c xc nh.

- Chnh ph. - Nng lc tham gia vo cc quan h vi cc ch th quc t khc. Vic tha nhn mt thc th c t cch quc gia trong quan h quc t thng da vo cc tiu ch nu trn nhng mt quc gia ang tn ti trong thc t c xc nh s thit lp quan h vi thc th c y tiu ch ca quc gia, mi xut hin trong i sng quc t cp quan h quc gia hay khng li khng do n~ tiu ch ny quyt nh. Ni cch khc, mt thc th c cc yu t cu thnh quc gia nhng khng th buc cc quc gia khc phi cng nhn t cch quc gia ca thc th ny trong mt quan h song phng. Vic cng nhn v thit lp quan h hp tc gia cc quc gia vi nhau hon ton ty thuc vo ch v mong mun ch quan ca cc quc gia trn c s ch quyn quc gia. 2/ Thuc tnh chnh tr - php l ca quc gia. Quc gia l ch th c thuc tnh chnh tr - php l c th l ch quyn quc gia. Ch quyn quc gia c hiu l quyn ti cao ca quc gia trong phm vi lnh th ca mnh v quyn c lp ca quc gia trong quan h quc t. Trong phm vi lnh th ca mnh, quc gia quyn chnh tr ti cao. Quyn chnh tr ti cao ny th hin qua cc quyn lp php, hnh php, t php ca quc gia m quan trng hn c l quyn quyt nh mi vn chnh tr, kinh t, x hi, i sng vt cht v tinh thn ca quc gia v cc quc gia khc khng c quyn can thip. Trong quan h quc t, quc gia hon ton c lp, khng b l thuc vo quc gia khc trong gii quyt vn i ngoi ca mnh. Vic tham gia ca quc gia vo cc t chc quc t, vo cc hot ng quc t lin quc gia v cc hnh thc hp tc quc t khc l biu hin r nt kt qu thc hin ch quyn i ngoi ca quc gia. Cu 3: Phn tch quyn nng ch th LQT ca quc gia? 1/ Quyn nng ch th LQT. - Quyn nng ch th LQT l n~ phng din th hin kh nng php l c trng ca n~ thc th php l c hng n~ quyn v gnh vc n~ ngha v, trch nhim php l trong quan h quc t theo quy nh ca LQT. - C th xem xt quyn nng ch th LQT theo cc gc : + V l lun, thuc tnh ch quyn gn vi a v php l quc t ca quc gia trong cc quan h quc t to nn s phn bit v a v php l gia quc gia vi ch th do quc gia to ra l cc t chc quc t lin chnh ph. t y c th phn loi ch th LQT thnh cc ch th c ch quyn v ch th c quyn nng phi sinh. + V php l, quc gia, dn tc ang u tranh ginh c lp v t chc quc t c tha nhn l n~ thc th c n~ quyn v ngha v quc t c bn t chnh kh nng thc t ca n~ thc th ny khi tham gia cc quan h php lut quc t. 2/ Quyn nng ch th LQT ca quc gia. Th hin quyn v ngha v quc t c bn ca quc gia: Cc quyn v ngha v quc t c bn ca quc gia c hnh thnh v pht trin ph hp vi s pht trin tin b ca LQT. Quyn quc t c bn ca quc gia gm: - Quyn bnh ng v ch quyn v quyn li; - Quyn c t v c nhn hoc t v tp th; - Quyn c tn ti trong ha bnh v c lp; - Quyn bt kh xm phm v lnh th; - Quyn c tham gia vo vic xy dng cc quy phm php lut quc t; - Quyn c t do quan h vi cc ch th khc ca LQT - Quyn c tr thnh thnh vin ca t chc quc t ph bin; Ngha v quc t c bn ca quc gia gm: - Tn trng ch quyn ca cc quc gia; - Tn trng s bt kh xm phm lnh th ca cc quc gia khc; - Khng p dng v lc e da bng v lc; - Khng can thip vo cng vic ni b ca nhau;

- Hp tc hu ngh vi cc quc gia khc nhm duy tr ha bnh v an ninh quc t; - Tn trng nguyn tc bnh ng trong quan h quc t; - Tn trng nhng quy phm Jus cogens v n~ cam kt quc t; - Gii quyt cc tranh chp quc t bng cc phng php ha bnh. Tuy nhin, trong quan h quc t quc gia c th t hn ch n~ quyn v ngha v c bn ca mnh trong n~ lnh vc v phm vi nht nh, vi iu kin, khng tri vi cc quy c quc t. V d: quc gia theo ui ch nh nc trung lp thng xuyn, chnh sch k lin kt Quc gia cng c th gnh vc thm n~ quyn v ngha v b sung nhm duy tr ha bnh v an ninh quc t, v d: ch cc cng quc theo Hin chng LHQ). Cu 4: Quyn nng ch th LQT ca cc ch th khc ca LQT? 1/ T chc quc t lin chnh ph. Cc t chc quc t lin chnh ph c c quyn nng ch th LQT nhng khng phi cn c vo nhng thuc tnh t nhin vn c nh quc gia m do tha thun ca cc quc gia thnh vin t trao cho. Quyn nng ch th LQT ca cc t chc quc t lin chnh ph da trn iu l (hin chng, quy ch,) ca mi t chc, trong quy nh r phm vi quyn v ngha v c bn ca t chc ny. Nh vy, cc t chc quc t lin chnh ph khc nhau s c n~ phm vi quyn nng ch th LQT khng ging nhau. Mt s c im ca t chc quc t lin chnh ph: + L thc th lin kt ch yu cc quc gia c lp, c ch quyn, c thnh lp v hot ng trn c s iu c quc t, ph hp vi LQT,c quyn nng ch th ring bit v 1 h thng c cu t chc ph hp thc hin cc quyn nng theo tn ch, mc ch ca t chc. + Thnh vin ca t chc QT lin chnh ph ch yu l cc quc gia c lp, c ch quyn. Ngoi ra mt s thc th khc nh Hng kong, Ma Cao hay cc t chc quc t nh EU l thnh vin WTO. + Chu trch nhim php l c lp vi cc thnh vin. + S tn ti, pht trin, chm dt l do cc quc gia quyt nh. + c thnh lp bng 1 iu c QT thc hin 1 chc nng, 1 lnh vc hot ng nht nh. + L ch th hn ch ca LQT(ch th khng c ch quyn). Cc t chc quc t lin chnh ph c n~ quyn c bn sau: - c k kt cc QT; - Tip nhn c quan i din v quan st vin thng trc ca cc quc gia cha l thnh vin ti t chc trn; - c hng n~ min tr v u i ngoi giao; - c trao i i din ti cc t chc ca nhau; - c yu cu kt lun t vn ca Ta n quc t v LHQ; - c gii quyt tranh chp pht sinh gia cc thnh vin v cc t chc quc t . Ngoi cc quyn, cc t chc ny cn c cc ngha v quc t nht nh. Cc t chc ny cng c n~ quyn v ngha v theo cc QT k kt vi cc quc gia, cc t chc quc t khc. 2/ Dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt. Trng hp dn tc ang u tranh v mt nn c lp v t do chn chnh thng lp ra cc c quan nht nh lnh o cuc u tranh v c th ha quyn nng ch th LQT ca mnh th dn tc ny l ch th LQT ang trong giai on qu thnh lp mt quc gia dn tc c lp, c ch quyn. Cc quyn v ngha v quc t c bn ca dn tc ang u tranh vi tnh cch l mt ch th c lp ca quan h php lut quc t pht sinh t ch quyn dn tc, c dn tc thc hin v bo v. Trong qu trnh tham gia vo quan h php lut quc t vi n~ ch th khc ca LQT, dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt c thm c n~ quyn v ngha v quc t b sung khng c th cho ch quyn dn tc. Xut pht t ch quyn dn tc v nguyn tc dn tc t quyt, cc dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt c n~ quyn quc t c bn sau: - c th hin ch, nguyn vng ca mnh trong bt c hnh thc no, di bt k dng no, k c vic p dng n~ bin php chng li nc ang cai tr mnh.

- c php lut quc t bo v v cc quc gia, cc dn tc v nhn dn trn th gii, cc t chc quc t, gip . - Quyn c thit lp n~ quan h chnh thc vi cc ch th ca LQT hin i. - c tham gia vo hot ng ca cc t chc quc t v hi ngh quc t lin chnh ph. - c tham gia vo vic xy dng n~ quy phm ca LQT v c lp trong vic thc thi lut ny. Bn cnh cc quyn quc t c bn, cc dn tc ang u tranh cng c n~ ngha v quc t nht nh trong sinh hot quc t (tng t nh ngha v quc t ca quc gia). Cu 5: So snh quyn nng ch th LQT ca quc gia vi cc ch th khc ca LQT? * Ging nhau: - u c quyn nng ch th ca LQT quy nh. - Phi tha mn cc iu kin ca ch th LQT th mi c hng cc quyn . * Khc nhau: - Quc gia: quyn nng nguyn thy, truyn thng gn lin vi quc gia, khi quc gia xut hin, quyn nng y v trn vn nht v quc gia l ch th ch yu. - Cc ch th khc: quyn nng b gii hn nht nh (do LQT gii hn, do t nguyn, do cu trc c bit khng th tham gia vo mt s quan h LQT). + T chc lin chnh ph: c hnh thnh trn c s tha thun gia cc quc gia hoc mt s ch th khc. Quyn nng ch th LQT ca t chc quc t lin chnh ph c c im: _Mang tnh c lp khi tham gia quan h vi ch th khc, th hin trong quan h vi cc quc gia thnh vin v trong quan h vi cc quc gia khc. _Mang c im phi sinh, do cc quc gia thnh vin tha thun, trao cho mi t chc quc t c quyn v ngha v l khc nhau. _Mang tnh hn ch, ch c thc hin trong phm vi m cc thnh vin trao cho, b gii hn bi cc QT. + Cc dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt : Xut pht t bn cht 1 thc th ang trong qu trnh u tranh nhm xy dng 1 quc gia quyn nng qu . + Cc thc th khc: ch th c bit, quyn nng b gii hn v s lng, cht lng. Cu 6: Cc quyn nng ch th LQT m t chc quc t c m quc gia khng c? LHQ c quyn trng pht tp th bng qun s i vi cc quc gia vi phm. Trong khi quc gia ch c quyn phng v chnh ng, cc quc gia khng c php trng pht n l nu cha c LQT cho php. VD: Ta thnh Vatican: ch coi sc v mt t tng, bo v quyn ca cc gio dn, cc nh th; khng c kh nng tham gia quan h bin, bi khng c thc lc, khng c nhu cu; khng c kh nng tham gia quan h hng khng bi khng c sn bay,; khng c kh nng tham gia quan h ti chnh bi tin khng c sc mnh tham gia vo i sng tn gio. Cu 7: nh ngha, th loi, hnh thc v phng php, hu qu php l ca cng nhn quc t? 1/ nh ngha. - Cng nhn quc t l hnh vi chnh tr - php l ca quc gia cng nhn da trn nn tng cc ng c nht nh (m ch yu l ng c chnh tr, kinh t, quc phng) nhm xc nhn s tn ti ca thnh vin mi trong cng ng quc t, khng nh quan h ca quc gia cng nhn i vi chnh sch, ch chnh tr, kinh t ca thnh vin mi v th hin nh mun c thit lp cc quan h bnh thng, n nh vi thnh vin mi ca cng ng quc t trong nhiu lnh vc khc nhau ca i sng quc t. + Kha cnh chnh tr ca hnh vi cng nhn: th hin ch yu ng c ca quc gia cng nhn. + Kha cnh php l: _Xc nhn s tn ti ca thnh vin mi trong cng ng quc t. _Nhng hu qu php l nht nh. - Vic tn ti hnh vi v thc tin cng nhn quc t l tt yu khch quan, do nhiu nguyn nhn nhng ch yu v l do cc quc gia thng khng cng xut hin v khng hon ton ng nht v th

ch nh nc. S xut hin ch th mi trong quan h quc t t nhiu u c tc ng nht nh n tng quan ca cc mi quan h v lin kt quc t, dn n n~ phn ng khc nhau trong d lun v sinh hot quc t. Nhng phn ng quc t nh vy thng a n n~ hu qu php l xc nh, lm thay i hoc cng c thm cc mi quan h quc t a dng gia cc quc gia. - Vn cng nhn quc t hin nay c nhiu quan im, trng phi v hc thuyt khc nhau v vn ny, nhng ch yu l thuyt cu thnh v thuyt tuyn b: + Thuyt cu thnh: quan nim cc quc gia mi c thnh lp ch c th tr thnh ch th LQT v thnh vin c lp ca cng ng quc t nu c cc quc gia khc chnh thc cng nhn. phn ng, mu thun vi LQT hin i. + Thuyt tuyn b: cho rng tt c cc quc gia mi thnh lp u l ch th LQT v iu c xc nh thng qua bng chng l quc gia ny xut hin v ang cn tn ti trn thc t. Vic cng nhn quc gia mi thnh lp khng th to ra ch th mi ca LQT m ch ng vai tr tuyn nhn s tn ti trn thc t ca mt quc gia. 2/ Cc th loi cng nhn quc gia. C n~ th loi khc nhau nh: cng nhn cc dn tc ang u tranh, cng nhn cc chnh ph lu vong, cng nhn cc bn tham chin, cng nhn cc bn khi ngha, Song ch yu l: * Cng nhn quc gia mi thnh lp. Cc quc gia c th thnh lp theo mt trong cc trng hp sau: - Cc quc gia c th thnh lp theo con ng c in , l mt tp th con ngi c th thnh lp quc gia mi mt cch ha bnh do s nh c ca h trn mt lnh th v ch hoc trn lnh th cha c mt t chc chnh tr ph hp. - Quc gia c th thnh lp do kt qu ca cch mng x hi. - Quc gia c th c thnh lp do kt qu hot ng ca cc quc gia hoc ang tn ti vo thi im thnh lp . Trong trng hp ny, quc gia mi c th c thnh lp theo nhiu phng thc khc nhau, chng hn s phn chia mt quc gia ang tn ti thnh hai hoc nhiu quc gia c lp, hay l s hp nht hai hay nhiu quc gia c lp thnh mt quc gia mi Cc quc gia mi c thnh lp theo cc trng hp ni trn khng ph thuc vo thi gian, a im, cc c im dn c, lnh th, hnh thc nh nc l nhng ch th mi ca LQT ngay ti thi im mi c thnh lp. S cng nhn quc gia y ch ng vai tr tuyn b s tn ti trn trng quc t mt quc gia mi m thi. Khi cng nhn mt quc gia mi thnh lp, cc quc gia cng nhn ch ra rng thnh vin mi ca cng ng quc t l mt thc th c y cc quyn v ngha v quc t c bn theo LQT. * Cng nhn chnh ph mi thnh lp. Thng thng, th vic cng nhn quc gia mi c thnh lp ng thi vi cng nhn chnh ph ca quc gia mi. Ngoi ra, cn c trng hp cng nhn quc gia mi c thnh lp v cng nhn chnh ph mi thnh lp c lp vi nhau. Cng nhn chnh ph mi c ngha l cng nhn ngi i din hp php cho mt quc gia c ch quyn trong sinh hot quc t ch khng phi l cng nhn ch th mi ca LQT. (Vn cng nhn chnh ph c th c t ra khi cng nhn quc gia hoc khi c s thay i chnh ph bng con ng o chnh hoc vi phm pl) S cng nhn chnh ph mi thng c t ra i vi loi chnh ph de facto. Xt v phm vi hot ng v quyn lc, chnh ph de facto c phn ra lm 2 loi: chnh ph de facto chung cho ton quc v chnh ph de facto a phng. Ch nhng chnh ph ang thc hin hiu qu v c lp quyn lc ca mnh trn ton lnh th hoc trn mt phn ln lnh th quc gia v c ng o qun chng nhn dn ng h mi l i tng ca cng nhn quc t. Ngy nay, LQT tha nhn nguyn tc hu hiu l c s cng nhn cc chnh ph de facto mi c thnh lp. Ni dung nguyn tc hu hiu c th hin r qua cc im c bn sau: - Chnh ph mi phi c ng o qun chng nhn dn t nguyn, t gic ng h; - Chnh ph mi c nng lc duy tr v thc hin quyn lc quc gia trong mt thi gian di; - Chnh ph mi c kh nng kim sot ton b hoc phn ln lnh th quc gia mt cch c lp v t ch, t qun l v iu hnh mi cng vic ca t nc.

3/ Cc hnh thc cng nhn quc t. Khng tn ti mt hnh thc cng nhn thng nht cho mi trng hp. Trong thc tin quan h quc t, cc ch th thng s dng mt trong cc hnh thc sau: * Cng nhn de jure: L cng nhn quc t chnh thc, mc y nht v trong mt phm vi ton din nht. VD: Vit Nam t i s qun * Cng nhn de facto: L cng nhn thc t nhng mc khng y , hn ch v trong mt phm vi khng ton din. VD: + Php cng nhn VN: _1955 1973: Php cng nhn Vit Nam dn ch cng ha, Php c lnh s Si Gn, VNDCCH c lnh s Paris cng nhn de jure min Nam, cng nhn de facto min Bc. _Sau 1973: Cng nhn de jure: lnh s chuyn thnh i s qun + Anh cng nhn CHDCND Trung Hoa: _1949 1951: Anh cng nhn Trung Hoa Dn Quc (i Loan) theo de jure, c i s qun _1959 1971: Cng nhn CHDCND Trung Hoa bng vic t lnh s qun London, Bc Kinh. (do c s thay i i sng chnh tr th gii, i Loan khng cn l thnh vin thng trc HBA LHQ m nhng li cho CHDCND Trung Hoa) _Sau 1971: Quan h pht sinh gia quc gia cng nhn v bn c cng nhn trn c s cng nhn de facto l n~ quan h qu tin ln quan h ton din gia cc bn khi cng nhn de jure. Phm vi quan h gia cc bn khi cng nhn de facto thng vn phi c xc nh trn c s cc QT. S khc nhau gia cng nhn de facto v cng nhn de jure ch yu v mt chnh tr. ng c chnh tr y ca bn cng nhn de facto th hin thi thn trng ca quc gia cng nhn i vi quc gia hoc chnh ph mi c thnh lp trong nhiu vn lin quan n tnh hnh, bi cnh trong nc cng nh quc t. * Cng nhn ad hoc: L hnh thc cng nhn c bit m quan h gia cc bn ch pht sinh trong mt phm vi nht nh nhm tin hnh mt s cng v ch yu v quan h s c chm dt ngay sau khi hon thnh cng v . VD: i vi nc c: _1949 1989: CHDC c v CHLB c tn ti _Trc 1971: khng cng nhn, do nhu cu xy dng cu ni gia Ty c v ng c cng nhn ad hoc xy dng xong, 2 bn tr li trng thi ban u, khng cng nhn nhau. i vi trng hp ng Timo: c hng quy ch dn tc ang u tranh i quyn dn tc t quyt. Tuy nhin, ng Timo l quc gia c hnh thnh bng con ng cng nhn. 4/ Cc phng php cng nhn quc t. * Cng nhn minh th: L cng nhn quc t, c th hin mt cch r rng, minh bch, c thc hin bng mt hnh vi r rt, c th ca quc gia cng nhn trong cc vn bn chnh thc. * Cng nhn mc th: L cng nhn quc t, c th hin mt cch kin o, ngm ngm m bn c cng nhn hoc cc quc gia v chnh ph khc phi da vo cc quy phm tp qun nht nh hay cc nguyn tc suy din trong sinh hot quc t mi lm sng t c nh cng nhn ca bn cng nhn. Quc gia c th thc hin s cng nhn quc gia v chnh ph mi thnh lp theo th thc ring l, c lp i vi cc quc gia khc hoc theo th thc tp th trong mi quan h hp tc vi cc quc gia khc, trong n~ mc v phm vi khc nhau. 5/ Hu qu php l ca cng nhn quc t. S cng nhn quc t thc hin hai chc nng php l ph hp vi vic cng nhn. Th nht, gii quyt trit vn quy ch php l ca i tng c cng nhn; th hai, to ra n~ iu kin thun li cc bn thit lp n~ quan h nht nh vi nhau. Hu qu php l: - Cng nhn quc t chnh thc gia cc quc gia v chnh ph s to ra v bo m n~ iu kin thun li thit lp v pht trin n~ quan h bnh thng gia cc quc gia, to ra tin thit lp n~

10

quan h nhiu mt n~ mc khc nhau gia quc gia cng nhn v quc gia c cng nhn. Cn ch , khi cng nhn mt chnh ph mi c thnh lp theo trng hp cch mng x hi th quan h ngoi giao tn ti gia cc bn (bn cng nhn v bn c cng nhn) s c phc hi ch khng phi thit lp mi quan h . - Cng nhn de facto s to ra c s php l thit lp quan h lnh s. - Vic k kt cc QT hai bn, trong th hin r s thng nht nguyn vng, mun ca cc bn v cc quyn v ngha v quy nh trong cc lnh vc c th. - Cng nhn quc t lm thc y vic tham gia vo cc hi ngh quc t v cc t chc quc t ph cp, v ngc li vic khng cng nhn quc t i khi li gy kh khng cho quc gia khng c cng nhn mun thc hin quyn tham gia t chc quc t. (VD: LHQ v chnh sch khng cng nhn quc t ca cc nc quc i vi cc nc XHCN trc y v cc nc mi ginh c lp). - To iu kin thun li cho quc gia (v chnh ph) mi c cng nhn c kh nng thc t bo v quyn min tr quc gia v min tr t php i vi ti sn ca quc gia mnh ti lnh th ca quc gia cng nhn. - To c s php l chng mnh hiu lc chng c ca cc vn bn php lut do quc gia mi c cng nhn ban hnh. Cu 8: nh ngha v cc trng hp k tha quc gia trong quan h quc t? Phn tch tnh cht, c s pht sinh v cch thc gii quyt trong tng trng hp k tha c th? 1/ nh ngha. Trong hai cng c Vin v quyn tha k quc gia do y ban php lut quc t ca LHQ sn tho (Cng c Vin v k tha theo QT thng qua ngy 22/8/1978, Cng c Vin v k tha ti sn, h s lu tr v cng n ca quc gia thng qua ngy 7/4/1983) c nh ngha v k tha quc gia nh sau: K tha quc gia l thut ng dng ch s thay th ca mt quc gia ngy cho mt quc gia khc trong vic hng quyn v gnh chu trch nhim php l quc t i vi lnh th no . Quan h k tha quc gia lin quan n cc yu t: - Ch th ca quan h k tha l cc quc gia. Cc quc gia ny c phn ra thnh quc gia li quyn tha k v quc gia c quyn tha k. - i tng k tha (hay cn gi l khch th ca s k tha) l cc quyn v ngha v quc t. Nhng i tng quan trng nht y l lnh th, QT, ti sn quc t, quc tch v quy ch thnh vin ti cc t chc quc t. - S kin php l lm pht sinh, thay i quyn k tha y l n~ bin c chnh tr ln lao xy ra hp vi quy lut khch quan ca x hi, tha mn n~ yu cu ca LQT hin i, c bit l nguyn tc dn tc t nguyn. 2/ Cc trng hp k tha quc gia. * K tha quc gia sau cch mng x hi. Quc gia di gc ch th ca LQT l mt n v lnh th - dn c kt hp vi mt c cu chnh tr - giai cp nht nh. Cch mng x hi ti cc nc vn khng phi l thuc a thng gi li c n v lnh th - dn c v n~ c tnh giai cp ca mt kiu quc gia khc vi quc gia tn ti trc CM. Sau CMXH, mt b phn cu thnh quan trng quc gia n v lnh th - dn c khng thay i, cho nn kh c th ni CMXH lm xut hin mt ch th hon ton mi ca LQT. Tuy nhin, quc gia sau CMXH vn c coi l ch th mi ca LQT. Vn k tha v quyn k tha ca quc gia sau CMXH c gii quyt rt khc nhau. Vic gii quyt cc vn thng ph thuc vo n~ iu kin lch s c th. + Xt v mt lnh th, ti sn quc gia mi k tha ton b ca quc gia c, quc tch ca cng dn khng thay i. + Xt v QT v quy ch thnh vin, cch mng x hi cho ra i quc gia mi l ch th ca LQT khc v cht so vi ch th c. Bi quc gia mi vi thit ch chnh tr mi ln cm quyn khc vi thit ch chnh tr c v ng li, chnh sch i ni i ngoi v mong mun lm cho quc gia mnh s pht trin, tin b nn quc gia khng c ngha v phi cng nhn n~ quyn v ngha v ca quc gia c gy cn tr cho s pht trin ca quc gia ca mnh, ng thi c quyn quyt nh vic quc gia c tip tc l thnh vin ca t chc quc t no na hay khng hoc c tip tc tham gia iu c hay

11

khng m khng phi chu s rng buc ca cc ch th cn li khi khng nh hng ln n li ch ca cc ch th . V nguyn tc quc gia k tha vn l thnh vin ca cc t chc quc t, iu c quc t lin quan n bin gii lnh th vn phi p dng. Cc iu c khc th quc gia k tha c th tha thun p dng. VD: trc y, trong vic gii quyt vn k tha, Nh nc X vit kin quyt on tuyt vi tt c n~ quyn v ngha v mu thun vi bn cht ca giai cp ca nh nc kiu mi. Chnh ph Nga X Vit hy b cc mn n do Chnh ph Sa hong vay nc ngoi, bi b quyn ti phn lnh s cc nc phng ng, hy b cc QT n dch, bt bnh ng, Trong khi , chnh ph Nga x vit li tn trng tt c cc quy nh trong cc v bin gii, cc cng c nhn o, Cng c ton th gii v th tn, vin thng nm 1874 v tt c n~ g pht sinh t quan h lng ging thn thin ko mu thun vi thc php lut ca nn dn ch ni chung v ca qun chng nhn dn lao ng ni ring. Nh nc x vit tuyn b k tha tt yu ca mnh i vi tt c ti sn ca nc Nga c, khng k ti sn ang ti u v k tha tt c n~ thnh qu lao ng ca nhn dn nc mnh lm ra. Sau ny, khi Lin X c tan r, vn k tha trong thc t c gii quyt trn c s ca Hip c thnh lp SNG (8/12/1991) vi vic bo m cho cc quc gia c lp thnh vin SNG quyn k tha cc ngha v v quyn li pht sinh t cc v cc cam kt quc t m Lin x c l thnh vin. Tuy nhin, ko phi tt c cc quc gia thnh vin SNG t ng tr thnh thnh vin ca tt c cc QT m Lin X c li. Mi quc gia ca SNG vi t cch l ch th k tha ca Lin x c c quyn th hin s chp nhn hoc ko chp nhn i vi cc ngha v pht sinh t cc QT m Lin x c l thnh vin dnh cho. Ring v pha Lin bang Nga, b ngoi giao Lin bang gi cng hm cho tt c cc c quan i din ngoi giao ca Lin bang Nga nc ngoi ngy 13/1/1992, trong tuyn b r, Lin bang Ngan tip tc hng quyn v gnh vc ngha v pht sinh t cc QT hin hnh thay th Lin x c, Lin bang Nga tip tc hng quy ch thnh vin ca Lin x c ti LHQ, k cc quy ch thnh vin HBA v cc t chc quc t khc. i li, Lin bang Nga s phi gnh chu phn ln ngha v ca Lin x c, bao gm c n~ ngha v v ti chnh m Lin x c li. Mt v d khc sau thng li ca Cch mng thng Mi, thng 8/1919, Chnh ph X vit gi cho nhn dn Mng C v Chnh ph Ngoi Mng mt bc cng hm vi ni dung: Chnh ph X vit mt ln na trnh trng tuyn b rng: nhn dn Nga t b mi hip c m Nga hong trc y k kt vi chnh ph Nht v Trung Hoa v Mng C. Mng C ngy nay l mt nc c lp. i vi bn c vn, bn lnh s ca Nga hong, bn ti phit Nga, phi ui c chng ra khi t Mng C. Mi quyn bnh Mng C u phi thuc v tay nhn dn Mng C. Khng mt nc ngoi no c can thip vo ni tr ca Mng C. Hip c Nga - Mng nm 1913 b th tiu. Mng C, mt quc gia c lp, c quyn ngoi giao trc tip vi tt c cc nc khc, khng cn c s u hay trung gian no ca Bc Kinh hay Ptrgrt. * K tha quc gia do kt qu ca phong tro gii phng dn tc. - c im: + Quc gia mi thnh lp trc y vn l mt thuc a hoc lnh th l thuc vo nc khc. + Quc gia li quyn k tha vn tn ti v n vn l ch th LQT. Cc quyn v ngha v quc t ca quc gia ny vn c duy tr ti quc gia mi thnh lp (quc gia c quyn k tha) trong mt thi gian nht nh, tr n~ quyn v ngha v c lin quan n a v php l ca chnh quc gia li quyn k tha trong quan h qua li vi thuc a nhn c c lp (quc gia mi). + Quc gia li quyn k tha bc lt v n p nhn dn nc mi c lp trong nhiu nm nhng cui cng nhn dn thuc a ny ginh c c lp v thnh lp mt quc gia c lp, ch quyn, a v php l quc t bnh ng vi quc gia li quyn k tha. + Theo LQT hin i, cc quc gia mi ginh c c lp thng nht khng nht thit phi tn trng cc QT trc y vn phi thi hnh ti lnh th ca quc gia mi . Trong mt s trng hp khc, quc gia mi thnh lp k kt n~ QT c bit vi quc gia li quyn k tha gii quyt vn c th ni trn. Trong nhiu loi ny c ghi nhn vic quc gia

12

mi thnh lp s k tha tt c n~ cn hiu lc thi hnh do quc gia li quyn k tha k kt vi nc khc v lnh th vn l thuc a hoc l thuc . + Vn k tha ti sn quc gia c ti lnh th vn l thuc a cng c LQT hin i iu chnh. gii quyt tha ng vn ny phi ch n tc hi ca s bc lt thuc a do quc gia li quyn k tha i vi nn kinh t ca nc mi ginh c c lp. y ko ch n thun l k tha chnh ng ca quc gia mi c thnh lp i vi n~ ti sn quc gia c ti lnh th mi ginh c c lp m vn l phi lm sao buc quc gia tha dn trao tr v bi thng n~ ti sn m chng cp i hoc chim gia do kt qu bc lt lao ng nhn dn thuc a. + Vn k tha quy ch thnh vin ti cc t chc quc t. LQT hin i cha c n~ quy phm gii quyt vn k tha quy ch thnh vin ca quc gia mi thot khi ch thc dn v l thuc. Thc tin ca LHQ gii quyt vn k tha bng cch kt np quc gia mi ginh c c lp vo t chc ca mnh. VD: thc tin VN v vn k tha sau khi gii phng min Nam VN: Ngay sau ngy min Nam c gii phng hon ton (30/4/1975), Chnh ph CM lm thi CHMNVN ban hnh nhiu vn bn php l c lin quan n vn k tha quc gia. Chng hn, trong Tuyn b ngy 30/4/1975 ca B ngoi giao CHMNVN v quyn thu hi ti sn ca nhn dn min Nam nc ngoi: B ngoi giao CHMNVN tuyn b tt c ti sn min Nam VN cng nh nc ngoi, n~ BS v S, tin t, Au, Ag, cc phng tin giao thng trc thuc chnh quyn Si Gn t ngay thuc v nhn dn min Nam VN v chnh ph CM lm thi CHMNVN c php lut quc t cng nhn. Trong Tuyn b ngy 1/5/1975 v vn cc c quan i din ca Chnh quyn Si Gn c nc ngoi, B ngoi giao CHMNVN c ghi r: Ton b ti sn ca c quan , k c h s, t liu, ti khon ngn hng, nh ca, phng tin vn chuyn, l ti sn ca nhn dn min Nam VN. Chnh ph CM lm thi CHMNVN qun l tt c h s, t liu v ti sn . * K tha quc gia khi hp nht hoc gii th quc gia lin bang khi thay i ln v lnh th quc gia. # K tha quc gia khi hp nht hoc gii th quc gia lin bang. - Vn k tha QT: Khi hp nht hai hay nhiu quc gia c lp vo mt quc gia lin bang th tt ca cc QT do cc quc gia c lp k kt vi nc ngoi ang c hiu lc vn tip tc c hiu lc ti lnh th lin bang. N~ mu thun vi mc ch v nguyn tc c bn ca quc gia lin bang hoc khi c iu kin thc hin k kt thay i hon ton do kt qu ca vic hp nht hay kt qu ca n~ hon cnh khch quan ngoi mun ca cc bn th cc ni trn ch c hiu lc trong phm vi phn lnh th ca quc gia tham gia (ch th ca lin bang), tc quc gia li quyn k tha nhng cng khng loi tr trng hp ni trn c thi hnh trn ton lnh th lin bang mi nu cc ch th ca lin bang ng chp thun trng hp . Trong trng hp QT nhiu bn cha c hiu lc vo thi im k tha th quc gia c quyn k tha c th thit lp cho mnh mt quy ch quc gia k kt QT nhiu bn ni trn nu vo thi im k tha c t nht mt quc gia li quyn k tha (ch th ca lin bang mi) k kt QT . Cc trng hp k tha khi hp nht v gii th cc quc gia trong phn IV Cng c Vin 1978: + Khi mt quc gia lin bang b gii th ra nhiu phn m mi phn li tr thnh mt quc gia c lp th n~ QT do quc gia lin bang k kt vi nc ngoi, nu chng ang c hiu lc v nu cc quc gia tha thun nh vy vn tip tc c hiu lc thi hnh i vi cc quc gia c quyn tha k ni trn. Trong trng hp thnh lp mt quc gia c lp trn mt phn lnh th ca quc gia c quyn k tha trc y vn l ch th ca quc gia lin bang b gii th th cc QT do quc gia lin bang cng nh quc gia c quyn k tha k kt vi nc ngoi cha ht hiu lc vn tip tc c hiu lc thi hnh i vi quc gia mi thnh lp. Ngoi l chung cho c 2 trng hp trn l cc QT mu thun vi mc ch v nguyn tc c bn ca quc gia mi thnh lp hoc n~ iu kin, hon cnh cn thit cc QT ni trn c hiu lc thay i hon ton. + i vi vn k tha ti sn trong trng hp hp nht hai hoc nhiu quc gia c lp vo mt quc gia lin bang th quc gia mi c quyn k tha tt c ti sn ca quc gia thnh vin lin bang.

13

Trong trng hp gii th quc gia lin bang ra thnh cc quc gia c lp th cc quc gia mi mi c quyn k tha theo n~ t l thch hp phn ti sn ca quc gia lin bang. Thng thng, cc vn c th trong gii quyt khi ti sn ca quc gia lin bang phi c t ra ti hi ngh cc quc gia thnh vin lin bang v phi c n nh r trong vn kin chnh thc gia cc quc gia thnh vin lin bang trn c s c cn nhc t l dn c, hon cnh a l, iu kin pht trin kinh t v mt s c s khc. - Vn k tha quy ch thnh vin ti cc t chc quc t: c gii quyt theo nhiu cch khc nhau. Thc t trong n~ nm gn y, khng nh rng quc gia mi thnh lp do hp nht hoc gii th c quyn k tha quy ch thnh vin ca quc gia li quyn k tha ti t chc quc t. VD: trng hp gii quyt k tha ca mt s quc gia sau s kin sp nhp hoc tch khi quc gia lin bang nh trng hp Sc v Slovakia k tha Tip Khc; cng ha hi gio Imen k tha Bc Imen (Cng ha hi gio Imen) v Nam Imen (Cng ha dn ch Imen); Cng ha lin bang c k tha Cng ha dn ch c VD: in hnh cho trng hp hp nht l Hp chng quc Hoa k, mt Cng ha lp hin lin bang gm 50 tiu bang v mt c khu lin bang. Quc gia ny c thnh lp ban u vi 13 thuc a ca vng quc Anh nm dc theo b bin i Ty Dng. Sau khi t tuyn b tr thnh cc tiu quc, c 13 cu thuc a a ra tuyn ngn c lp vo ngy 4/7/1776 v sau l s chp thun Nhng iu khon lin hip vi iu khon u tin c pht biu Tn gi Lin bang ny s l Hp chng quc Hoa K. a s cc tiu bang cn li c thnh lp t nhng lnh th chim c qua chin tranh hay c chnh ph Hoa K mua li. Lnh th ca Hoa K l do k tha li ton b lnh th ca 13 cu thuc a trc y v cc tiu bang con li. Ngi dn Hoa K c 2 quc tch l 1 quc tch ca bang v 1 quc tch ca lin bang. Hi ngh lin bang quyt nh s dng bn hin php Hoa K hin ti vo 17/9/1789. Vic thng qua bn hin php mt nm sau bin cc cu thuc a tr thnh mt phn ca mt nc cng ha duy nht. Tng t nh Hoa k th cc Tiu vng quc Rp thng nht c thnh lp gm Adu Dhabi, Dubai, Shariah, Umm Al-Qaiwam, Aiman v Fuiairah vo 2/2/1971. n 2/1972, Ras Al-Khaimah gia nhp nh nc lin bang ny. # K tha quc gia trong trng hp c thay i ln v lnh th. Khi c thay i ln v lnh th ph hp vi LQT hin i hoc khi chuyn nhng mt phn lnh th hay sp nhp phn lnh th ca mt quc gia ny vo lnh th ca quc gia khc theo cc QT v chuyn nhng hay sp nhp c th, ngi ta thng p dng nguyn tc di chuyn ng quc gii theo tha thun gia cc bn lin quan. Ni dung ca nguyn tc: - Cc QT ca quc gia li quyn k tha mt hiu lc thi hnh ti lnh th ny t thi im chuyn giao lnh th cho quc gia khc. - Cc QT ca quc gia c quyn k tha s c c hiu lc thi hnh ti lnh th. iu ngoi l y c th l QT ca quc gia c quyn tha k mu thun vi mc ch thay i lnh th hay tri vi chnh sch ca quc gia li quyn tha k hoc khi phm vi cam kt theo cc QT hay cc kin cn thit thc hin cc thay i hon ton. Tuy nhin, iu 13 Cng c Vin 1978 quy nh nhng QT i vi quc gia th 3 c lin quan n bin gii gia cc nc vn c hiu lc. Tc l cc QT lin quan n bin gii ca lnh th c chuyn giao cho quc gia khc vn tip tc c hiu lc thi hnh i vi quc gia bn tham gia c th nhng khng tham gia quan h k tha trong trng hp ny. Tt c n~ vn cn li c lin quan n quyn k tha v c pht sinh khi chuyn giao lnh th c gii quyt thng qua vic k kt n~ QT c th v cc vn gia cc bn hu quan. VD: C th cho trng hp sp nhp l Cng ha Lin bang c. Theo iu 20 ca Hin php c th Cng ha Lin bang c l mt quc gia dn ch, x hi v c php quyn. Nc c c 16 bang. Nc c ngy nay vn l sp nhp ca Cng ha Dn ch c vi Cng ha lin bang c. Ngy 23/8/2989 Quc hi ng c quyt nh rng lnh th ca quc gia ny s c t di h thng php lut ca Cng ha Lin bang c k t ngy 3/10/1990. Trc Cng ha Lin bang l thnh vin ca Hi ng Chu u t nm 1950, tham gia Hip c Roma nm 1957 v l thnh vi ca khi NATO t nm 1955. Vy khi sp nhp vo Ty c thi ng c mc nhin tham gia vo cc t chc ny v cng khng c quyn tham gia hay khng.

14

Trng hp tch khi quc gia : Khi tch khi Indonxia nm 2002, lnh th ca ng-Ti-Mo bao gm phn ng Bc v mt vng nh pha Ty ca o Timor v hai o nh ph cn l Cam Binh v GiaC. Sau khi tuyn b c lp ngy 20/05/2002, nc Cng ha Dn ch ngTimor chnh thc tr thnh thnh vin th 191 ca Lin Hip quc ngy 27/09/2002, thnh vin th 84 ca IMF v WB, thnh vin th 61 ca ADB v ang vn ng xin gia nhp ASEAN vo nm 2012. Hin ngTimor thit lp quan h ngoi giao vi hn 90 nc v c 15 c quan i din ngoi giao nc ngoi. Trng hp chia quc gia: Cng ha dn ch nhn dn Triu Tin v i Hn Dn Quc, Ai Cp v Xyri, Cu 9: nh ngha v phn loi quy phm php lut quc t? 1/ nh ngha. QPPLQT l quy tc x s, c to bi s tha thun ca cc ch th LQT v c gi tr rng buc cc ch th i vi cc quyn, ngha v hay trch nhim php l quc t khi tham gia quan h php lut quc t. nh ngha khc: QPPLQT l n~ quy tc x s c cc ch th ca LQT tha thun xy dng nn, chng c hiu lc php lut rng buc cc ch th trong vic hng quyn php l quc t v gnh vc ngha v php l quc t cng nh chu trch nhim php l quc t do chnh hnh vi vi phm ca mnh gy ra khi cc ch th ny tham gia quan h php l quc t. VD: Cng c Chicago 1944 v hng khng dn dng quc t - VN gia nhp C ny vo nm 1980 Quyn: Theo iu 1: Mi quc gia u c ch quyn hon ton v ring bit trong vng tri ca mnh VN c quyn tuyn b c ch quyn trong vng tri, cho php my bay nc ngoi bay vo, bay ra. Ngha v: xin php cc nc nu mun bay vo lnh th ca quc gia khc. Trch nhim: nu xy ra ti sn hng khng th phi bi thng thit hi nu c li trong iu phi hng khng. 2/ Phn loi. * Da vo s lng ch th xy dng nn quy phm. - Quy phm song phng: Hip nh VN Hoa K - Quy phm a phng: + Khu vc: Hin chng ASEAN + Ton cu: Hin chng LHQ * Da vo hnh thc ghi nhn. - QP QT (QP thnh vn): cha ng QT. - QP TQQT (QP bt thnh vn): quy tc x s lu truyn trong cng ng quc t. VD: + Vin chc ngoi giao c hng quyn min tr: xut pht t tp qun trung c Chu u: ko c xt x s thn. + t binh c quyn sng, ko c git hi t binh: xut pht t tp qun trung c Chu u: cc hip s khng git ngi ri v kh. * Da vo gi tr hiu lc php l. - QP mnh lnh chung (QP jus cogens): + L QP c gi tr rng buc i vi tt c cc ch th trong quan h quc t. + L QP c xc nh l thc o gi tr php l ca cc QPPLQT khc, nu 1 QP c xy dng m tri vi QP mnh lnh th s b v hiu. + Hnh vi vi phm QP mnh lnh c coi l hnh vi vi phm nghim trng pl quc t v phi gnh chu cc bin php trng pht quc t. VD: 7 nguyn tc c bn ca LQT; QP lin quan n vn nhn quyn nh: ngn cm hnh vi dit chng, ngn cm hnh vi phn bit chng tc,; Ti tc dit chng l ti c quc t phi b trng pht bi php lut quc t, Ti c chin tranh l ti c quc t v phi b trng pht vi pl quc t,

15

 Khng nh: QP jus cogens loi b QT trong trng hp c ni dung khc nhau v cng mt vn l ng. - QP ty nghi. + L QP cho php cc ch th c th la chn hnh vi x s ph hp trong khun kh pl cho php. + Ch th PL quc t c th tha thun XD 1 quy phm c th khc vi quy phm ty nghi hnh thnh. VD: quy nh tu thuyn nc ngoi mun vo vng ni thy ca quc gia ven bin phi xin php; quc gia ven bin t xc nh chiu rng ca lnh hi nhng khng vt qu 12 hi l tnh t ng c s. A cho B thu 1 vng lnh th lm bn p tn cng C QP ny b v hiu v vi phm QP mnh lnh khng dng v lc, e da dng v lc VN v mt s quc gia khc tha thun: tu thuyn cc quc gia c th vo vng ni thy ca VN m k phi xin php.
Cu 10: Phn bit quy phm mnh lnh v QP ty nghi? TCPB S lng Hu qu pl khi c hnh vi vi phm Phm vi tc ng Gi tr php l Quy phm mnh lnh t hn. u phi chu TNPL, hnh thc v mc nghim trong, nng hn Mi ch th ca LQT, mi quan h LQT Mi lnh vc hp tc ca cc ch th C gi tr rng buc i vi tt c cc ch th trong quan h quc t. L thc o gi tr php l ca cc quy phm PL quc t. Kh hn, ch c th thay i khi c s ng tho thun ca tt c cc quc gia trg quan h quc t. Theo 2 cch: UQT thng qua tha thun, biu quyt. Tp qun QT: thay i dn. t t. Ch thay i khi c bin c xy ra trong tng quan quan h QT. VD: khi CNXH ra i, thay i tng quan quan h QT 5 ngtc LQT mi ra i. Quy phm tu nghi Ln hn, v bn cht ca LQT l tho thun trn c s li ch ring. Cng phi chu TNPL nhng hthc v mc nh hn C th ch trong nhm cc ch th tham gia vo xy dng quy phm Ko c gtr quy nh hlc v tnh hp php ca QP khc, v phi c ni dung ko tri QP mnh lnh.

Qu trnh thc hin, thay i QP

D hn, ch cn c s tho thun li ca cc quc gia tham gia xy dng QP

Cu 11: Quy phm php lut quc t v quy phm chnh tr? Phn bit? 1/ Quy phm php lut quc t. (cu 10) 2/ Quy phm chnh tr. * KN: L quy phm c hnh thnh thng qua tha thun ca cc ch th LQT, hoc trong cam kt, tuyn b ca mt quc gia, da trn nguyn tc bnh ng, tin cy ln nhau v tn tm, thin ch thc hin cam kt v chnh tr i vi mc tiu t ra. * Quy phm chnh tr thng c ghi nhn trong cc tuyn b, vn kin chnh tr ca Hi ngh quc t hoc t chc quc t hoc sau mi chuyn ving thm quc t. QP chnh tr khng c hiu lc

16

php lut rng buc cc ch th tham gia. Tuy nhin chng l c s quan trng cc ch th ny xy dng cc QPPLQT tng xng. * xem xt xem quy phm l QT hay quy phm chnh tr da vo tiu ch sau: - Bi cnh din ra Hi ngh khi cc quc gia a ra tuyn b. - ch ca cc ch th tham gia quy phm CT th ch th ch a ra chin lc, phng hng hot ng hay quy nh n~ vn c th. VD: + ASEAN v Trung Quc a ra Tuyn b DOC Tuyn b b quy tc ng x bin ng cc QP trong Tuyn b ny l QP chnh tr: Trong Tuyn b c QP: Cc quc gia cam kt khng tin hnh cc hot ng lm xu i hin trng vn c khu vc bin ng k c gi tr php l bt buc m ch rng buc v mt chnh tr i vi cc bn, nn trong giai on gn y Trung Quc c n~ hnh ng gy tranh chp vi cc quc gia ASENA v ch quyn cc vng bin trn bin ng c bit l ch quyn 2 qun o Hong Sa v Trng Sa. + Hi ngh cc quc gia pht trin v vn kinh t G8, G7, G20: cc quc gia thng ch nhm a ra tuyn b chnh tr, trong ra chin lc, phng hng hot ng v vn kinh t, khi qut chung tnh hnh, 3/ Phn bit QPPLQT v QP chnh tr. Tiu ch Khi nim QPPL quc t QPPLQT l quy tc x s, c to bi s tha thun ca cc ch th LQT v c gi tr rng buc cc ch th i vi cc quyn, ngha v hay trch nhim php l quc t khi tham gia quan h php lut quc t. C s rng buc v mt php l i vi cc bn c gi tr bt buc phi thc hin. QP chnh tr L quy phm c hnh thnh thng qua tha thun ca cc ch th LQT, hoc trong cam kt, tuyn b ca mt quc gia, da trn nguyn tc bnh ng, tin cy ln nhau v tn tm, thin ch thc hin cam kt v chnh tr i vi mc tiu t ra. Khng c gi tr bt buc phi thc hin. Vic thc hin mang tnh nng ng, mm do Khng to ra quyn v ngha v m ch yu l phng hng, chin lc chung Khng t ra trch nhim php l m ch nh hng n v tr, vai tr, quan h gia cc quc gia. Mi mt nhng da trn quan im chnh tr - Nguyn tc bnh ng, tin cy ln nhau. - Nguyn tc tn tm, thin ch thc hin mc tiu t ra. - Nguyn tc c i c li. Nguyn tc mang tnh chnh tr.

Tnh rng buc v mt php l

H qu To ra quyn v ngha v i php l vi cc bn.

Trch c t ra khi cc bn c hnh nhim php vi vi phm QP l Phm vi Mi mt iu chnh Nguyn - Bng s tha thun gia cc tc bo m quc gia cng nh cc ch th khc thc hin ca LQT trn c s li ch ca cc ch th. - thc tun th LQT ca cc ch th. - Nguyn tc Pacta sunt servanda - Bng sc mnh ca d lun tin b trn th gii Nguyn tc mang tnh php l Hnh Trong cc QT Trong cc Tuyn b ca quc gia thc th hin hoc cc vn kin ca Hi ngh v t chc quc t.

17

Cu 12: Quy phm php lut quc t v quy phm o c? - o c trong khun kh mt ch x hi l n~ quy tc x s v n~ chun mc x hi c hnh thnh trn c s n~ quan nim ca cng ng ngi v ci thin, ci c, s cng bng.. Trong khun kh ca cng ng quc t l cc nguyn tc hay quy phm c ton th nhn loi cng nhn v cch x s cng bng, hp l cn phi thc hin ca mi quc gia. - Gia quy phm o c v QPPLQT c s tc ng qua li thng xuyn. Trong i sng sinh hot quc t nhiu trng hp c s ph hp gia quy phm o c v quy phm LQT nn quy phm o c c ngha l xut pht im hnh thnh quy phm LQT. VD: o l coi trng ha bnh tr thnh QP jus cogens ca LQT. - Tuy nhin, bn cht ca mi quan h gia hai loi quy phm cng tn ti trong h thng quc t hin nay l phi lun c xem xt trn c s s tha thun ca cc quc gia, vi s tn trng ng n li ch cng ng v tn tm, thin ch thc hin cc ngha v quc t theo cc chun mc ca LQT. Cu 13: Cc giai on pht trin ca LQT? 1/ Lut quc t c i. c hnh thnh u tin khu vc Lng H v Ai Cp (khong cui th k 40 u th k 30 tr.CN), ri sau l mt s khu vc khc nh n , Trung Quc, phng Ty (Hy Lp, La M,) Hnh thnh trn nn tng kinh t thp km, quan h gia cc quc gia yu t, ri rc, li b cn tr bi cc iu kin t nhin v pht trin x hi rt hn ch nn LQT thi k ny mang tnh khu vc khp kn, vi ni dung ch yu l lut l v tp qun v chin tranh v ngoi giao. Bn cnh cn c mt s quy nh ca Lut nhn o (trong o lut Manu ca n c i) nh quy nh cm dng v kh tm thuc c, v khi gy au n qu mc cho i phng. Thi k ny cha hnh thnh ngnh khoa hc php l quc t. 2/ Lut quc t trung i. Thi k ny, LQT c n~ bc pht trin vi s xut hin ca cc QP v ch nh v Lut bin, v quyn u i, min tr ngoi giao, xut hin c quan i din ngoi giao thng trc ca quc gia ti quc gia khc. Do kinh t pht trin nn cc quan h quc t ca quc gia vt khi phm vi khu vc, mang tnh lin khu vc, lin quc gia. Bt u hnh thnh mt s trung tm LQT (Ty u, Nga, n , Trung Hoa) v khoa hc LQT th k XVI. 3/ Lut quc t cn i. Hnh thnh cc nguyn tc mi ca LQT nh nguyn tc bnh ng v ch quyn, ko can thip vo cng vic ni b ca nhau. LQT pht trin trn c 2 phng din: Lut thc nh (vi s xut hin cc ch nh v cng nhn, k tha quc gia,) v Khoa hc php l quc t (vi s tin b, phong ph ca cc QP, cc ngnh lut cng nh k thut lp php, s ph hp ca ni dung cc quy nh ca LQT trc n~ thay i v c cu x hi cng nh pht trin a dng ca quan h quc t). S ra i ca cc t chc quc t nh du s lin kt v rng buc c tnh cng ng quc t ca cc quc gia. Mt hn ch l vn tn ti n~ hc thuyt, n~ quy ch php l phn ng, bt bnh ng trong quan h quc t nh ch t gii, bo h, thuc a 4/ Lut quc t hin i. Mt lot cc nguyn tc tin b c ghi nhn trong ni dung ca LQT nh cc nguyn tc Cm dng v lc v e da dng v lc trong quan h quc t; Dn tc t quyt; Ha bnh gii quyt cc tranh chp quc t Quan h pl quc t ni ring cng nh LQT ni chung gn vi xu th ton cu ha v khu vc ha, a cc quc gia mt mt xch li gn nhau theo hng gia tng s ty thuc ln nhau gia cc quc gia hay cc vng lnh th, mt khc cng lm tng ln tnh cnh tranh trong pht trin kinh t, x hi n~ khun kh v cp khc nhau. Xu th xut pht t mt s yu t c bn nh s pht trin vt bc ca lc lng sx th gii, nhu cu tt yu ca vic thng nht th trng khu vc v ton cu do s pht trin ca kinh t th trng; s gia tng ca cc vn quc t trong bi cnh ha bnh, hp tc, pht

18

trin; s tc ng c tnh thng xuyn quc gia ca cc cng ty quc gia i vi nn kinh t th gii v vai tr ca cc th ch quc t cng nh quc gia i vi s chuyn i chnh sch kinh t, x hi ti mi quc gia. Ton cu ha lm thay i, pht trin v ngy cng hon thin LQT hin i. Ton cu ha tc ng n tng quan cc quan h quc t, lm thay i su sc, ton din chng trn bnh din ton cu v cng lm thay i din mo tng quc gia. TCH dn n s hnh thnh ca cc th ch kinh t quc t mi, hot ng ca cc th ch ny c tc ng lm thay i v c cu kinh t, x hi v h thng php lut trong nc ca quc gia thnh vin. H thng cc cam kt quc t hnh thnh trong khun kh cc th ch kinh t quc t ton cu v khu vc hin nay cng ang tr thnh cng c php l ph bin iu tit quan h . H thng cc quy phm ca mt s ngnh lut (Lut kinh t quc t, Lut mi trng quc t, Lut quc t v quyn con ngi) c cng c. S gia tng nhanh chng s lng t chc quc t cc loi c ngha to thun li v c hi cho quan h hp tc gia cc quc gia pht trin v mi lnh vc. LQT ngy cng c s hon thin, mi m, a dng, phong ph v c ni dung, hnh thc tn ti v cch thc tc ng. Cu 14: Mi quan h gia Lut quc gia v Lut quc t? 1/ Cc hc thuyt. - Quan im nht nguyn: coi LQT v LQG l 2 b phn ca h thng pl chung. - Quan im nh nguyn: LQT v LQG l 2 h thng pl khc nhau. 2/ C s hnh thnh mi quan h v c s thc tin ca cc c s hnh thnh. Mi quan h gia LQT v LQG thc s tn ti trn thc t. iu ny c khng nh da trn s tn ti ca 3 c s sau: - QG va l ch th xy dng v thc thi LQT cng nh LQG: thc t, LQT xy dng trn nguyn tc tha thun v bnh ng gia cc quc gia, do , QT xy dng th phi thc thi bi chnh do quc gia t ra. - QG va l ch th xy dng v thc thi chnh sch i ni v i ngoi ca mnh: Gia nhp LQT i hi QG phi m ca, iu chnh chnh sch i ni, i ngoi ph hp vi LQT. - Cc QG phi tun th nghim chnh nguyn tc tn thm, thin ch thc hin cc cam kt QT (nguyn tc Pacta sunt servanda): LQG phi sa i, b sung, thay th ph hp vi LQT; vic gia nhp LQG lm cho LQG pht trin v hon thin m bo thc hin ng nguyn tc. S mc ni ca 3 c s: mt QG khng th tn ti c lp, ch thc hin i ni i ngoi l cn thit, do QG phi thc hin chnh sch i ni, i ngoi ph hp quan h vi cc quc gia khc QG va xy dng va thc thi LQT, v phi sa i, hon thin php lut quc gia ph hp vi LQT. 3/ Tnh cht v ni dung ca mi quan h. - Mi quan h gia LQT v LQG l mi quan h bin chng, gia chng c s tc ng v nh hng ln nhau, gp phn cng nhau hnh thnh v pht trin. Mi quan h ny c cc ni dung sau: + LQG c nh hng tc ng quyt nh n s hnh thnh v pht trin ca LQT. + LQT c nh hng ngi tr li i vi LQG, gp phn hon thin v hon chnh LQG, nht l LQG ca cc nc ang chm km pht trin. Tnh cht tc ng ny c nh gi bng thc tin thc thi ngha v thnh vin QT, t chc quc t ca quc gia, th hin n~ hot ng c th, chng hn nh ngha v sa i, b sung, hon thin cc quy nh ca LQG cho ph hp vi n~ cam kt quc t ca chnh QG . VD: + cc vn bn quc gia gp phn nh hnh cc vn bn php lut quc t, nht l thuc lnh vc dn s. Vn quyn con ngi: LQG ra i u tin: Tuyn ngn nhn quyn v dn quyn sau CMTS Php 1779; Hin php Hp chng quc Hoa K; quyn cng dn ca Anh cui th k 18 mi quc gia quy nh quyn con ngi khc nhau do iu kin kinh t, dn c, nh hng ti quan h quc t, cn son tho vn bn v vn ny m bo khng c tranh chp, m bo quyn con ngi, chun mc v quyn con ngi.

19

 1966: Cng c v quyn dn s chnh tr; Cng c v quyn vn ha kinh t - x hi. Sau , c 20 Cng c quc t v quyn con ngi. + Nm 1989, VN tham gia Cng c v quyn tr em. m bo thc thi cng c ny VN phi ra vn bn quc gia ban hnh Lut chm sc v bo v sc khe tr em VN 1992 + Lut hnh s quc t: gim n t hnh, cc QT v trng tr ti phm quy nh s lng ti danh b khp n t hnh gim VN cng gim s ti danh p dng hnh pht t hnh (cc ti lin quan n ma ty t hn 20 ti t hnh gim 13 ti). 4/ ngha ca vic nghin cu mi quan h gia LQT v LQG. - QT c phm vi iu chnh ring LQT khng th thay th hon ton LQG. VD: quy nh v thu nhp khu t ch c hiu lc i vi cc quc gia thnh vin. - LQT c gi tr u tin thi hnh hn so vi LQG. VD: VN quy nh: trong trng hp QT hoc cam kt quc t m VN tham gia c quy nh khc th u tin p dng. Lin bang Nga: QT l mt b phn ca h thng php lut quc gia, c gi tr u tin thc hin. Cu 15: So snh LQT v LQG? * Ging nhau: - u do ch th trc tin v ch yu l quc gia xy dng v thc thi. - Ngun: QP thnh vn, tp qun, cc nguyn tc php l, cc hc thuyt php l. - u l h thng php lut, c cc ngnh lut, cc ch nh lut. * Khc nhau: Tiu ch Ngun gc Ch th Lut quc t Do cc ch th tham gia thit lp trn c s t nguyn v bnh ng mt h thng lp php trung ng ca LQT khng tn ti Quc gia, dn tc u tranh ginh quyn dn tc t quyt, t chc quc t lin chnh ph, cc thc th php l lnh th khc Cc quan h php l quc t ch pht sinh gia cc ch th ca LQT vi nhau v ch trong cc lnh vc thuc thm quyn iu chnh ca LQT. Dnh cho tt c cc quc gia v cc ch th trn th gii hoc dnh cho mt nhm quc gia nm trong mt t chc quc t ca mt khu vc Cng ch ring l v cng ch tp th khng c b my cng ch tp trung Lut quc gia Do giai cp cm quyn t ra, mang ch ca giai cp cm quyn c c quan lp php trung ng ca quc gia Quc gia

i tng iu chnh Phm vi tc ng Cng ch thi hnh

Cc quan h php l pht sinh trong tt c cc lnh vc i sng x hi ca mt quc gia Trong phm vi quc gia

Cng ch bng sc mnh ca nh nc. c b my cng ch tp trung

Cu 16: Phng thc p dng LQT? 2 phng thc: - p dng trc tip - Chuyn ha. Vit Nam: p dng c hai phng thc trn - Chuyn ha: vd khon 3 iu 6 Lut k kt, gia nhp v thc hin QT

20

Cn c vo yu cu, ni dung, tnh cht ca iu c quc t, Quc hi, Ch tch nc, Chnh ph khi quyt nh chp nhn s rng buc ca iu c quc t ng thi quyt nh p dng trc tip ton b hoc mt phn iu c quc t i vi c quan, t chc, c nhn trong trng hp quy nh ca iu c quc t r, chi tit thc hin; quyt nh hoc kin ngh sa i, b sung, bi b hoc ban hnh vn bn quy phm php lut thc hin iu c quc t . - p dng trc tip: khi cc QPPLQT ph hp, vd: Ngh quyt ca Quc hi ph chun Ngh nh th gia nhp WTO ca Vit Nam (2006).

Khng nh: Theo quy nh ca LQT, quc gia c th vin dn cc quy phm php lut quc gia t chi thc hin cc QPPLQT khng nh sai, cn c vo nguyn tc Pacta sunt servanda. Lin minh Chu u vi mi quan h gia LQT v LQG: - Quan im ca thm phn TA cng l EU: h thng pl ca lin minh phi c tn trng thc hin h thng pl ca lin minh c hiu lc cao hn pl ca tng quc gia trong lin minh. - Quan im ca thm phn ca quc gia: cao hiu lc ca hin php. Thng thng, nu nh c s mu thun gia lut ca lin minh v lut khc th u din p dng iu c ca lin minh nhng nu c mu thun gia lut ca lin minh v hin php th thng u tin p dng hin php.

NGUN CA LUT QUC T Cu 1: nh ngha, c s xc nh v phn loi ngun ca LQT? 1/ nh ngha. Hiu theo ngha php l, ngun ca LQT l cc hnh thc cha ng cc nguyn tc, cc QPPLQT iu chnh cc quan h php l quc t pht sinh gia cc ch th ca LQT vi nhau trong tt c cc lnh vc ca i sng QT. V l lun, ngun ca LQT l phm tr php l gn vi qu trnh hnh thnh cc quy nh ca lut ny. 2/ C s xc nh. - C s xc nh ngun ca LQT l khon 1 iu 38 Quy ch TA cng l QT. + TA cng l QT l mt trong 6 c quan chnh ca LHQ (i hi ng, HBA, Hi ng kinh t x hi, Hi ng qun l khc, Ban th k, TA cng l); tr s ti Lahay H Lan. + Quy ch: quy ch hot ng ca TA cng l QT, trnh t, th tc t tng, ra phn quyt, t chc TA, tiu chun ca thm phn. y l b phn khng th tch ri ca Hin chng LHQ (Ph lc). + Khon 1 iu 38 ghi nhn: Nhim v ca TA l gii quyt cc v tranh chp c chuyn n TA trn c s cng php quc t. a/ Cc cng c quc t chung hoc khu vc quy nh v n~ nguyn tc c cc bn ang tranh chp ang tha nhn. b/ Cc tp qun quc t vi tnh cht l n~ chng c thc tin chung c tha nhn nh n~ QPPL. c/ Nguyn tc hnh thnh t lu i c cc quc gia vn minh tha nhn. d/ Vi n~ iu kin nu iu 59 (Bn quyt ngh ca TA nht thit ch dnh cho n~ ngi ca cc bn tham gia vo v n v ch trong v n ), cc ngh quyt xt x v cc hc thuyt ca cc chuyn gia c uy tn nht v php lut quc t ca cc nc khc nhau c coi l n~ ngun b tr xc nh cc QPPL. + Theo , khon 1 iu 38 khng ghi nhn ngun ca LQT gm n~ g m TA cng l quc t khi xt x ra phn quyt da vo cc c s php l sau y: QT, TQQT, nguyn tc php lut chung, cc ngun b tr. qu trnh nghin cu v pht trin LQT, cc hc gi u thng nht, y chnh l ngun ca LQT. 3/ Phn loi.

21

Ngun ca LQT bao gm: - iu c quc t. - Tp qun quc t. ngun chnh, ngun c bn - Cc nguyn tc php lut chung. - Phn quyt ca TA quc t. - Hc thuyt ca cc hc gi danh ting trn th gii v LQT. - Ngh quyt ca t chc quc t lin chnh ph. - Hnh vi php l n phng ca mt ch th lut quc t. ngun b tr * So snh ngun b tr v ngun c bn: - Ngun c bn: iu chnh trc tip cc quan h php lut quc t, c hiu lc php l quc t, trc tip xc nh quyn, ngha v ca cc bn. - Ngun b tr: iu chnh gin tip, khng c hiu lc php l quc t. Cu 2: nh ngha, c im, phn loi iu c quc t? 1/ nh ngha. Theo khoa hc LQT, QT c hiu l cc tha thun quc t c k kt bng vn bn gia cc quc gia v cc ch th khc ca LQT vi nhau v c LQT iu chnh, khng ph thuc vo vic tha thun quc t ny c ghi nhn trong mt vn kin duy nht, 2 hay nhiu vn kin c quan h vi nhau cng nh khng ph thuc vo tn gi c th ca n~ vn kin . 2/ c im. * V ch th. L ch th ca LQT. * Ni dung ca nhng tha thun . Cha ng quyn v ngha v mang tnh bt buc i vi cc ch th LQT trong quan h quc t. * Hnh thc: - Tn ti ch yu di dng vn bn. Trn thc t cng c nhng tha thun bng ming, QT bng ming, chng hn nh QT qun t, ch yu tn ti trong thi k LQT trung i hoc trong cam kt gia cc quc gia trong hi ngh. VD: Trong tic chiu i, kt thc chuyn ving thm A cam kt ti tr 10 triu USD cho pht trin h thng thot nc v h thng giao thng cho quc gia B. - Tha thun quc t v nguyn tc v thng thng trong thc t, thng c ghi nhn trong mt vn kin duy nht. Tuy nhin, mt vi trng hp, k kt trong 2 hay nhiu vn kin c mi quan h vi nhau. VD: trong thi k nht nh, Ixraren v Palextin i u nhng mt s vn phi quan h, nh nhm b t (gm Lin minh chu u, LHQ, Nga, M) trong l trnh ha bnh ca Trung ng gip 2 nc k vn kin nh + QT cam kt ca Ixraren v vn tranh chp lnh th ca Palextin. + QT cam kt ca Palextin v vn nhng b ca Palextin v lnh th hoc cng chim ng. y l QT v cam kt ca Ixraren v Palextin v gii quyt cc tranh chp lnh th v bin gii quc gia. N l mt QT v cng iu chnh mt vn . - Tn gi. + QT l tn gi chung cho tt c cc vn bn. + Tn gi ring: Hin chng, Cng c, Hip c, Ngh nh th, Hip nh Vic s dng tn gi ring ph thuc vo cc ch th tham gia. Tn gi khng c quy nh v khng lin quan n hiu lc php l ca vn bn . Thng thng, tn gi bao gm: ni k kt; nm k kt (thng khng trng vi nm QT c hiu lc); vn c cp ti trong . Mi tn gi thng c s dng trong n~ trng hp nht nh nh: + Hin chng: QT thnh lp t chc quc t. VD: Hin chng LHQ, Hin chng ASEAN + Cng c quc t: QT a phng, ton cu, iu chnh cc vn ca nhn loi, trong mt lnh vc nht nh. VD: Cng c lut bin 1982, Cng c Vin 1969

22

+ Hip c: QT hai bn, iu chnh vn lin quan n nhn loi. VD: Hip c v gii tr v kh ht nhn gia Lin X v M + Hip nh: hai bn, iu chnh nhng vn thng nht ca i sng quc gia, i sng quc t. VD: Hip nh thng mi Vit M, Hip nh xut nhp khu, Hip nh cho vay tn dng. + Ngh nh th: QT c tnh cht b sung, chnh sa cho cc QT trn. VD: Ngh nh th b sung Cng c Vin v quan h ngoi giao, Ngh nh th b sung cho Cng c 1966 v quyn dn s v chnh tr. - C cu: + M u: mang tnh cht th tc. Phn ny khng c chia thnh tng chng, iu hoc tng khon. Trong phn ny khng cha ng cc quy phm c th xc lp quyn v ngha v cho cc bn m ch nu l do k kt, mc ch k kt, tn ca cc bn tham gia k kt. + Ni dung chnh: y l phn chnh, rt quan trng ca . N thng c chia thnh cc phn, chng, iu khon nhm iu chnh cc lnh vc hp tc m cc bn quan tm. + iu khon cui cng: thng l vn hiu lc ca QT, bao gm cc iu khon quy nh v thi im, thi hn c hiu lc ca , ngn ng son tho , vn sa i, b sung, c quan lu chiu Ngoi ra, c th c ph lc thng lin quan n vn gii quyt tranh chp, bn km theo nu lin quan n vn phn chia lnh th. Phn ny c hiu lc ging nh ni dung chnh. - Ngn ng: + song phng: son tho bng ngn ng ca 2 quc gia. + a phng: chn 1 trong 6 ngn ng lm vic ca LHQ (Anh, Php, Nga, Trung Quc, Ty Ban Nha, Rp). * Lut p dng iu chnh vic k kt v thc hin QT phi l LQT (Cng php QT) Cng c Vin 1969 v lut iu c quc t, Cng c Vin 1986 (cha c hiu lc) 3/ Phn loi. - Cn c vo tiu ch phm vi p dng: 3 loi: + QT song phng: Hip nh thng mi Vit M, Hip nh v ng bin gii trn bin VN TQ 2000 + QT a phng khu vc: Hin chng ASEAN + QT a phng ton cu: Hin chng LHQ - Cn c vo tiu ch i tng iu chnh: nhiu loi, nh: + QT v chnh tr + QT v lnh th + QT v kinh t, ti chnh, thng mi + QT v bo v mi trng, nhn o, chin tranh - Cn c vo tiu ch cc bn tham gia k kt: + QT song phng. + QT a phng. + QT k kt gia cc quc gia (Hip nh thng mi Vit M); QT gia cc t chc quc t vi nhau (Hip c hp tc v tng cng quan h hu ngh hp tc gia EU v ASEAN ASEM); QT gia t chc quc t vi quc gia (Hip c tng cng hp tc quc t gia Lin minh Chu u v VN) Cu 3: Phn bit QT v cc tha thun quc t khc thuc phm vi iu chnh ca Php lnh k kt v thc hin tha thun quc t s 33 ngy 20/4/2007? Khi nim iu c quc t QT c hiu l cc tha thun quc t c k kt bng vn bn gia cc quc gia v cc ch th khc ca LQT vi nhau v c LQT iu chnh, khng ph thuc vo vic tha Cc tha thun quc t khc Tha thun quc t l cam kt bng vn bn v hp tc quc t c k kt nhn danh c quan nh nc trung ng, c quan cp tnh, c quan trung ng ca t chc trong phm vi chc

23

thun quc t ny c ghi nhn trong mt vn kin duy nht, 2 hay nhiu vn kin c quan h vi nhau cng nh khng ph thuc vo tn gi c th ca n~ vn kin .

nng, nhim v, quyn hn ca mnh vi mt hoc nhiu bn k kt nc ngoi, tr cc ni dung sau y: Ha bnh, an ninh, bin gii, lnh th, ch quyn quc gia; Quyn v ngha v c bn ca cng dn, tng tr t php; Tham gia t chc quc t lin chnh ph; H tr pht trin chnh thc thuc quan h cp Nh nc hoc Chnh ph Vit Nam; Cc vn khc thuc quan h cp Nh nc hoc Chnh ph theo quy nh ca php lut.

Tn gi

Cng c, Hip c, Hip nh, Ngh Tha thun, Bn ghi nh, Bin bn tha nh th, thun, Bin bn trao i, Chng trnh hp tc, K hoch hp tc Hnh thc Thng bng vn bn Bng vn bn hoc bt thnh vn Hnh thc K, ph chun, ph duyt, gia nhp K, trao i vn kin to thnh tha chp nhn s QT thun QT, cc hnh thc khc theo tha rng buc thun vi bn k kt nc ngoi Ni dung Cha ng quyn v ngha v mang Quy nh trch nhim ca ch th tha tnh bt buc i vi cc ch th LQT thun, c th c hoc ko quy nh trong quan h quc t. quyn, ngha v, trch nhim ca quc gia Ch th Ch th ca LQT C th c ch th khc k phi ch th LQT, thng l song phng. Lut p dng Phi l LQT LQT hoc LQG iu chnh vic k kt, thc hin Qu trnh Cht ch n gin, ch yu theo thin ch ca hnh thnh cc bn Cu 4: Phn bit QT vi tuyn b chnh tr? Cu 5: K kt QT, ni dung v ngha ca cc hnh vi k kt i vi qu trnh hnh thnh v pht sinh hiu lc ca QT? 1/ Thm quyn k kt. Thuc v cc ch th ca LQT. * Cc quc gia. V nguyn tc, tt c cc quc gia u c thm quyn k kt QT. Trn thc t, quc gia c th t chi mt phn, ton b hoc chuyn cho mt quc gia hay t chc quc t khc thc hin thm quyn k kt QT. i vi mt s QT c ghi nhn r n~ loi quc gia v t chc quc t no c th l thnh vin ca QT . VD: Cng c lut bin 1982, ti iu 305 c lit k: - Tt c cc quc gia; - Nc Na-mi-bi-a do Hi ng ca Lin hp quc v Na-mi-bi-a i din; - Tt c cc quc gia lin kt t tr chn ch ny qua mt hnh ng t quyt do Lin hp quc gim st v ph chun theo Ngh quyt 1514 (XV) ca i hi ng v c thm quyn i vi cc vn m Cng c cp, k c thm quyn k cc hip c v cc vn ; - Tt c cc quc gia lin kt t tr m theo cc vn bn lin kt, c thm quyn i vi cc vn m Cng c cp, k c thm quyn k cc hip c v cc vn ;

24

- Tt c cc lnh th c quyn t tr hon ton v ni tr c Lin hp quc tha nhn, nhng cha ginh c nn c lp hon ton ph hp vi Ngh quyt 1514 (XV) ca i hi ng v c thm quyn i vi cc vn m Cng c cp, k c thm quyn k cc hip c v cc vn ; - Cc t chc quc t theo ng ph lc IX. - Cng c ng cho vic k kt ti B Ngoi giao nc Gia-mai-ca cho n ngy 09-12-1984 cng nh ti tr s ca Lin hp quc ti Niu Oc t 1-7-1983 n 9-12-1984. * Cc t chc quc t lin chnh ph. Thm quyn ny xut pht t quyn nng ch th LQT ca t chc quc t, thng c ghi nhn trong Hin chng v cc vn bn php l khc ca t chc quc t. T chc quc t c th k kt cc QT vi cc quc gia, k c quc gia thnh vin nh cc QT v thu tr s ca t chc, cc iu c lin quan n cc khon vay tn dng m cc t chc ti chnh quc t ginh cho quc gia T chc quc t cng c th k kt cc vi cc t chc quc t khc (VD: Hip nh chuyn mn c k kt gia LHQ vi t chc lao ng quc t, vi t chc hng khng dn dng quc t) Thm quyn k kt QT ca t chc quc t ko ging nh quc gia do tnh cht quyn nng ch th LQT ca ch th ny. Theo , c n~ loi QT quy nh ko c s tham gia ca cc t chc quc t. * Ch th c bit. - Ta thnh Vatican tham gia k 4 Cng c Gionevo v bo h nn nhn chin tranh nm 1949, k v ph chun C Vin 1969 v lut iu c quc t, - Hongkong, MaCao: iu 151 Lut c bn ca Hongkong v iu 136 Lut c bn ca MaCao quy nh, chnh quyn hnh chnh ca hai vng lnh th ny c th tip tc gn gi v pht trin cc quan h i ngoi cng nh k kt v thc hin cc QT vi nc ngoi cng nh cc t chc quc t lin chnh ph trong n~ lnh vc thch hp nh kinh t, ti chnh, hng hi, vin thng, du lch, th thao

khi k kt QT, cc ch th thng qua i din ng nhin m thng l quc t v thc tin pl ca quc gia xc nh l n~ ko cn th y nhim, bao gm: - Nguyn th quc gia, ngi ng u chnh ph, b trng b ngoi giao trong mi hnh ng lin quan n vic k kt QT. - Ngi ng u cc c quan i din ngoi giao trong vic thng qua vn bn ca mt QT gia nc c c quan i din v nc s ti. - N~ ngi thay mt cho quc gia mnh ti mt hi ngh quc t hoc ti t chc quc t trong vic thng qua vn bn mt QT trong khun kh ca hi ngh hoc t chc . Ngoi ra, nhng ngi ng u cc b, c quan ngang b c quyn k kt n~ QT thuc lnh vc ca b, ngnh cng ko cn th y nhim. i vi n~ i din phi c th y nhim, tham gia vo qu trnh k kt QT th h phi xut trnh th y nhim thch hp. Theo iu 8 Cng c Vin 1969 v lut iu c quc t th: Mt hnh vi lin quan n vic k kt mt iu c ca mt ngi m theo iu 7 khng c coi l c thm quyn i din cho mt quc gia th khng c gi tr php l, tr khi c quc gia h xc nhn sau hnh vi k kt ny. Ti khon 1,2 iu 11 Lut k kt, gia nhp v thc hin QT ca VN nm 2005 v thm quyn, ni dung quyt nh m phn, k QT quy nh: 1. Ch tch nc quyt nh m phn, k QT nhn danh Nh nc vi ngi ng u nh nc khc. 2. Chnh ph quyt nh m phn, k QT nhn danh Chnh ph, nhn danh nh nc tr trng hp quy nh ti khon 1 iu ny. Theo , QT hai bn hoc nhiu bn m VN k kt hoc gia nhp c vi 2 danh ngha l nh nc v chnh ph (khng c cc b, ngnh). i din cho quc gia thc hin hnh vi k kt hoc gia nhp QT l Ch tch nc, Th tng CP hoc i din c y quyn, c th l b, ngnh chc nng thuc h thng chnh tr ca nh nc VN (c cp giy y quyn l vn bn ca c quan nh nc c thm quyn ch nh mt hoc nhiu ngi i din cho nc CHXHCN VN thc hin mt hoc nhiu hnh vi php l lin quan n vic m phn, k QT theo khon 2 iu 2 Lut k kt, gia nhp v thc hin QT)

25

2/ Trnh t k kt QT. * Giai on 1: giai on hnh thnh vn bn d tho . # Cc hnh vi: - m phn: l qu trnh tha thun, thng lng tin ti xc nh quyn v ngha v ca cc bn ghi nhn trong ni dung ca vn bn iu c. C th tin hnh m phn theo cc cch thc nh m phn trn c s ca d tho vn bn chun b trc ca mi bn hay mt bn hoc cng m phn trc tip xy dng vn bn iu c. - Son tho: vic son tho vn bn iu c s do mt c quan c thm quyn c cc bn lp ra (hoc tha nhn) tin hnh hoc do mt c quan bao gm i din ca cc bn tin hnh. - Thng qua vn bn iu c: l th tc khng th thiu. Nguyn tc thng qua: + Nguyn tc a s. + Nguyn tc nht tr: tt c cc thnh vin tn thnh. + Nguyn tc ng thun: khng phn i. iu 9 Cng c Vin 1969 quy nh v vic thng qua vn bn nh sau: 1. Vic thng qua vn bn ca mt iu c s phi c thc hin vi s ng ca tt c cc quc gia tham gia son tho iu c , tr nhng trng hp quy nh trong khon 2. 2. Vic thng qua vn bn ca mt iu c trong mt hi ngh quc t s phi c thc hin bng hai phn ba s phiu ca nhng quc gia c mt v b phiu, tr trng hp nhng quc gia ny quyt nh p dng quy tc khc theo a s nh trn. # ngha i vi qu trnh hnh thnh v pht sinh hiu lc ca QT. Cha lm pht sinh hiu lc ca QT m ch c ngha xc thc vn bn. Vn bn c cc bn nht tr thng qua l vn bn cui cng, cc ch th kt c khng c n phng sa i, chnh l hoc b sung mi. iu 10 Cng c Vin 1969 v vic xc thc vn bn quy nh: Vn bn ca mt iu c c coi l xc thc v khng thay i: a) Theo th tc c quy nh trong vn bn hoc c cc quc gia tham gia son tho iu c ng hoc; b) Nu khng c th tc nh th, th bng vic i din ca cc quc gia k, k ad referendum hoc k tt vo vn bn iu c, vo vn bn cui cng ca hi ngh m trong vn bn iu c c bao gm. * Giai on 2: Giai on cc thnh vin ca QT thc hin hnh vi rng buc i vi QT. # Hnh vi: - K: c 3 hnh thc k nh sau: + K tt: k ca cc v i din ca cc bn tham gia m phn, xy dng vn bn iu c nhm xc nhn vn bn d tho . + K ad referendum: k ca v i din vi iu kin c s ng gin tip sau ca c quan c thm quyn theo quy nh ca php lut quc gia. + K y (k chnh thc): k ca v i din ca cc bn vo vn bn d tho . Vic ng chu s rng buc ca mt QT c biu th bng vic k c quy nh ti khon 1 iu 12 Cng c Vin 1969: S ng chu s rng buc ca mt iu c biu th bng vic i din ca quc gia k: a) Khi iu c quy nh l vic k s c gi tr rng buc ; b) Khi c s th hin bng hnh thc khc r rng bng nhng quc gia tham gia m phn tha thun vi nhau l vic k s c gi tr rng buc ; hoc c) Khi c nh ca quc gia mun vic k kt s c gi tr rng buc c th hin trong th y quyn ca i din quc gia hoc c by t trong qu trnh m phn. Hnh vi k th hin r nh ca quc gia trong vic rng buc i vi iu c quc t sau ny nn trong thi gian iu c cha c hiu lc, quc gia khng c c n~ hnh vi c th lm nh hng n mc ch v i tng ca iu c quc t.

26

Cc iu c quc t a phng c th c quy nh v thi im m ra k khng ging nhau. Sau thi im ny, quc gia ch c th tr thnh thnh vin ca iu c bng cch gia nhp. - Ph chun hoc ph duyt. + L n~ hnh vi php l ca mt ch th LQT, theo ch th ny xc nhn s ng rng buc i vi mt QT nht nh. Vic c p dng hnh thc ph chun hoc ph duyt QT hay khng c ghi nhn r rng trong iu c. Mt s loi iu c a phng ton cu, a phng khu vc, cc iu c v cc vn bin gii, lnh th, tng tr t php thng quy nh th tc ph chun hoc ph duyt. + Quy nh v vic phi ph chun cho php cc quc gia c thi gian v c hi xem xt v kim tra li vic k kt ca n~ i din ca quc gia mnh v ban hnh n~ vn bn php lut cn thit cho vic thc hin QT trong nc. ng thi, hot ng ph chun cng th hin vai tr ca c quan c thm quyn i vi hot ng k kt, gia nhp QT ca nh nc . + Bn cht ca vic mt quc gia ng chu s rng buc vi mt QT c biu th bng vic ph duyt cng tng t nh hnh vi ph chun. + Tr khi iu c c quy nh khc, thi im xc nhn s ng rng buc i vi QT bng hnh thc ph chun hoc ph duyt c th c tnh khi cc bn k kt trao i cc vn kin ph chun hoc ph duyt; khi quc gia k kt np lu chiu cc vn kin ph chun hoc ph duyt ti c quan lu chiu v khi thng bo n~ vn kin ph chun hoc ph duyt cho cc quc gia kt c hoc c quan lu chiu. + Vic ng chu s rng buc ca mt QT bng vic ph chun, chp thun hoc ph duyt c quy nh ti iu 14 Cng c Vin 1969: 1. Mt quc gia ng chu s rng buc ca mt iu c biu th bng vic ph chun: a) Khi iu c quy nh l s ng ny biu th bng vic ph chun; b) Khi c s biu th r rng bng hnh thc khc rng cc quc gia tham gia m phn tha thun dng hnh thc ph chun; c) Khi i din ca quc gia k iu c vi bo lu vic ph chun; hoc d) Khi nh ca quc gia k iu c vi bo lu vic ph chun c th hin trong th y quyn ca i din ca quc gia hoc c by t trong qu trnh m phn. 2. Vic mt quc gia ng chu s rng buc ca mt iu c biu th bng vic chp thun hoc ph duyt trong nhng iu kin tng t nh i vi vic ph chun. VD: Cng c Vin v quan h ngoi giao 1961 ti iu 49 : Cng c ny cn c ph chun, cc th ph chun np lu chiu cho Tng th k LHQ. iu 51: 1. Cng c ny bt u c hiu lc k t ngy th 30 tip theo sau ngy vn kin ph chun hay gia nhp th 22 c np lu chiu cho Tng th k LHQ. 2. i vi mi nc s ph chun hoc gia nhp Cng c sau khi vn kin ph chun hoc gia nhp th 22 c np lu chiu Cng c s c hiu lc k t ngy th 30 sau ngy nc ny np lu chiu vn kin ph chun hoc gia nhp ca mnh. - Gia nhp: + L hnh ng ca mt ch th LQT ng chp nhn s rng buc ca mt QT a phng i vi ch th . Vic gia nhp thng c t ra i vi quc gia khi thi hn k kt iu c chm dt hoc iu c c hiu lc m quc gia cha phi l thnh vin. + Gia nhp thng c thc hin thng qua vic gi vn kin gia nhp n quc gia hoc c quan ca t chc quc t c chc nng bo quan QT . + Tr khi iu c c quy nh khc, thi im xc nhn s ng rng buc i vi QT bng hnh thc gia nhp c th c tnh khi cc bn k kt trao i cc vn kin gia nhp; khi quc gia k kt np lu chiu cc vn kin gia nhp ti c quan lu chiu v khi thng bo n~ vn kin gia nhp cho cc quc gia kt c hoc c quan lu chiu. + Vic ng chu s rng buc ca mt iu c biu th bng vic gia nhp c quy nh ti iu 15 Cng c Vin 1969 nh sau: Mt quc gia ng chu s rng buc ca mt iu c biu th bng vic gia nhp: a) Khi iu c quy nh rng quc gia ny c th biu th s ng ca mnh bng vic gia nhp; b) Khi c s th hin bng hnh thc khc r rng rng nhng quc gia tham gia m phn tha thun l s ng c th c biu th bng vic gia nhp; hoc

27

c) Khi sau ny tt c cc bn tha thun l s ng ca quc gia c th c biu th bng vic gia nhp. VD: Cng c Vin v quan h ngoi giao 1961: iu 50: Cng c ny ng vic gia nhp ca bt c nc no thuc mt trong bn loi nu trn iu 48. Cc vn kin gia nhp np lu chiu cho Tng th k LHQ. (iu 48: Cng c ny ng cho vic k ca tt c cc nc thnh vin ca LHQ hoc ca mt t chc chuyn mn, cng nh ca cc nc tham gia Quy ch ca TA quc t hoc bt c mt nc no khc c i hi ng LHQ mi tham gia Cng c, theo hai cch thc sau: cho n ngy 31/10/1961, k ti B ngoi giao Lin bang ca o v sau n ngy 31/3/1962 k ti tr s LHQ New York.) iu 51: (nh trn) # ngha i vi qu trnh hnh thnh v pht sinh hiu lc ca QT. - Hnh vi k: + K tt: cha lm iu c pht sinh hin lc. + K ad referendum: c th lm pht sinh hiu lc cho nu cc c quan c thm quyn ca quc gia t r s chp thun sau khi k ad referendum. + K y : sau khi k y iu c c th pht sinh hiu lc, tr trng hp QT i hi th tc k kt khc. - Hnh vi ph duyt, ph chun hoc gia nhp. + Ph duyt hoc ph chun: lm pht sinh hiu lc _iu c song phng: pht sinh ngay sau khi ph chun hoc ph duyt. _iu c a phng: i hi mt lng thnh vin nht nh phi ph chun hoc ph duyt. VD: Cng c Lut bin 1982: pht sinh hiu lc sau 12 thng khi 60 quc gia c vn bn ph chun hoc ph duyt. + Gia nhp: lm pht sinh hiu lc. Cu 6: Phn bit hnh vi k vi hnh vi ph chun, ph duyt? - V ch th tin hnh hnh vi: + K: trng phi on m phn + Ph duyt, ph chun: c quan nh nc c thm quyn trong nc tin hnh. - V phm vi p dng: + K: c quy nh do chnh quy nh ca iu c. + Ph duyt, ph chun: c quy nh do quy nh ca vn bn php lut quc gia. - ngha: + K: sau khi trng phi on k th QT pht sinh hiu lc, tr trng hp QT i hi th tc k kt khc, chng hn nh QT c tha thun yu cu phi ph chun hoc ph duyt th mi c hiu lc. + Ph duyt, ph chun: pht sinh hiu lc. Cu 7: Phn bit ph chun vi ph duyt? - Ging nhau: ph chun, ph duyt l hnh vi php l n phng ca quc gia nhm rng buc quc gia vi QT. - Khc nhau: + Ch th thc hin hnh vi: _Ph chun: do c quan lp php tin hnh _Ph duyt: do c quan hnh php tin hnh + i tng thc hin hnh vi: _Ph chun: i vi n~ vn quan trng, c bn. _Ph duyt: i vi n~ vn t quan trng, thng nht. VD: Lut k kt, gia nhp v thc hin iu c quc t 2005 ca VN: Ti iu 2: 7. Ph chun l hnh vi php l do Quc hi hoc Ch tch nc thc hin chp nhn s rng buc ca QT k i vi nc CHXHCNVN.

28

8. Ph duyt l hnh vi php l do Chnh ph thc hin chp nhn s rng buc ca QT k i vi nc CHXHCNVN. - Cng c Lut bin 1982, Ngh nh th gia nhp WTO: l vn quan trng do Quc hi ph chun. - Hip nh tn dng, kinh t, thng mi, vn ti: Do Chnh ph ph duyt. Cu 8: Cc cch thc ra i mt QT? - Giai on m phn, son tho, thng qua d tho k pht sinh hiu lc. - Giai on m phn, son tho, thng qua k ph chun pht sinh hiu lc. - Giai on m phn, son tho, thng qua k ph duyt pht sinh hiu lc. - Gia nhp Cu 9: iu kin c hiu lc, hiu lc theo khng gian, thi gian ca QT? 1/ iu kin c hiu lc ca QT. - QT c hiu lc v tr thnh ngun ca LQT phi tha mn cng mt lc 3 iu kin sau y: + Ni dung ca QT phi ph hp vi ni dung ca cc quy phm jus cogens, bao gm c cc nguyn tc c bn ca LQT. + QT phi c xy dng da trn c s tha thun, tun th nguyn tc t nguyn, bnh ng v cng c li. + Trnh t, th tc v thm quyn k kt QT phi tun th cc quy nh c lin quan ca LQT v vn ny. 2/ Hiu lc theo khng gian ca QT. - V nguyn tc, QT c hiu lc bao trm ln tt c khng gian, lnh th ca cc quc gia thnh vin QT. - Tuy nhin c ngoi l t nguyn tc ny. + C QT c hiu lc khng ch bao trm m cn ra ngoi lnh th ca cc quc gia tham gia. VD: Cng c Lut bin 1982, ngoi vic c hiu lc vi cc thnh vin cn c hiu lc bao trm ln c vng bin quc t. Thng bo ca H Lan v vic p dng Cng c v quy tc ng x lin quan n vn ti bng ng bin cho Aruba thuc H Lan m rng phm vi p dng v mt lnh th. + C QT khng c hiu lc lnh th nht nh v l do chnh tr, qun s. VD: Tuyn b ca an Mch nm 1987 v vic p dng Cng c vn chuyn hng ha quc t cho qun o Faroe trong qu trnh thc hin iu c, quc gia thnh vin thng bo rt li vic khng p dng v mt lnh th. 3/ Hiu lc v thi gian ca QT. - Thi im c hiu lc - Thi hn c hiu lc: ngn (3 5 nm), trung (10 20 nm), di (30 50 nm), v thi hn. VD: ngn hn: Hip nh ti chnh, tn dng, thng mi, xut nhp khu, giao dc, giao thng vn ti do i tng ca cc hip nh l lun thay i nn quy nh thi hn ngn c s b sung, thay i, hy b k kt H mi. v thi hn: quyn con ngi, lnh th, bin gii, khng c thi im chm dt hiu lc. - Thi im chm dt hiu lc. Cc vn ny thng c quy nh trong QT c lin quan vi n~ ni dung quy nh hon ton khng ging nhau. VD: Cng c quc t v quyn con ngi c hiu lc ti thi im quc gia th 23 gi vn kin ph chun. Cng c lut bin 1982 c hiu lc sau 12 thng k t ngy lu chiu vn bn ph chun hay tham gia th 60 (khon 1 iu 308). Vn kin ph chun v th ph chun: - Vn kin ph chun: ch dng cho quc gia, v ch c quc gia mi c dn c. - Th ph chun: ngoi quc gia cn c cc ch th khc c quyn ph chun.

29

Cu 10: Cc trng hp QT c hiu lc i vi bn th ba? * QT trao quyn v ngha v cho bn th 3, tc l bn th 3 chu s rng buc ca iu c nu bn th 3 ng . - Vi vic trao quyn: bn th 3 im lng ng . - Vic quy nh ngha v: bn th 3 phi th hin r rng bng vn bn. VD: Hip c Potxdam 1945 chm dt chin tranh ton th gii v phn nh vng nh hng ca cc quc gia sau chin tranh th gii th 2 do Lin X, Anh, M, Php k kt, quy nh: + Dnh cho Ba Lan c hng min ng Ph rng ln (c) Ba Lan c quyn nhn hoc khng nhn v phi thng bo cho 4 nc thnh vin hip c bng vn bn. + Quy nh ngha v cho c trong tng lai: c ko c pht trin lc lng v trang v v kh tn cng Ngha v php l quc t c bit (trng pht quc t) c (bn th 3) khng c quyn t chi, bt buc phi chp nhn. * To ra hon cnh khch quan, duy tr hon cnh d m bn th 3 b nh hng bi hon cnh . y l n~ iu c m quc gia th 3 phi tn trng v tnh n trong quan h ca h vi n~ quc gia lin quan. VD: iu c phn nh bin gii quc gia gia VN v TQ Lo b nh hng i vi ng 3 bin gii gia VN TQ Lo. Hip nh v Nam Cc: Nam cc tr thnh lnh th quc t c k kt gia M v Lin X, nhiu quc gia tn trng iu c ny, c php s dng vng t lm hot ng ha bnh. QT lin quan n giao thng trn cc sng quc t (sng Ranh, sng anuyp,), cc knh o quc t (knh o Panama,) v eo bin quc t (eo bin Gibranta, eo bin Th Nh K). * C quy nh v iu khon ti hu quc. - Ti hu quc xut pht t nguyn tc bnh ng trong quan h quc t. VD: VN ginh u i cho quc gia A th cng phi ginh u i tng xng cho quc gia B hoc C nu gia cc quc gia tn ti iu khon ti hu quc. * QT c th c quc gia vin dn ti tnh cht tp qun quc t. Cu 11: Mc tc ng ca cc yu t khch quan v ch quan ti hiu lc ca QT? Hiu lc thi hnh ca mt QT c th chu s tc ng khc nhau ca cc yu t khch quan, ch quan, dn n h qu chm dt vnh vin hoc tm thi nh ch. - Nhng tc ng mang tnh cht khch quan, dn n h qu iu c chm dt hon ton, nh trng hp do i tng ca iu c b hy b hoc khng cn tn ti hoc do vic xut hin mt quy phm bt buc chung ca LQT (jus cogens). Trng hp do c s thay i c bn cc hon cnh (Rebus sic stantibus) th theo iu 62 Cng c Vin 1969 mt quc gia c th vin dn mt s thay i c bn cc iu kin, hon cnh hin ti, so vi cc iu kin, hon cnh tn ti vo lc k kt QT m cc bn ko d kin c c c s hay l do chm dt, rt ra khi iu c. Tuy nhin cc quc gia khng th vin dn s thay i ny hy b hoc nh ch hiu lc ca iu c v xc lp bin gii. Ngoi ra nu s thay i c bn v hon cnh l do s vi phm ca chnh bn nu ra l do th iu c vn c hiu lc thc hin. VD: nm 1955, cc nc XHCN ng u thnh lp khi qun s Vacxava >< NATO. Thnh vin ca Hip c Vacxava bt buc phi l quc gia XHCN Chu u Vit Nam, Trung Quc khng phi thnh vin. Nm 1991, cc nc XHCN chu u thay i th ch XHCN thnh TBCN. Hip c Vacxava khng th thc hin c. - Yu t ch quan tc ng n thc hin iu c thng xy ra khi c s vi phm c bn i vi mt iu c. Trng hp ny c p dng trn nguyn tc c i c li nhm m bo s bnh ng v quyn li gia cc bn k kt. Mt bn k kt c quyn vin dn s vi phm ca bn k kt khc chm dt hoc tm nh ch vic thc hin iu c ca ton b hay mt phn iu c k kt. Trong trng hp cc bn tha thun v vic hy b hoc tm nh ch hiu lc thi hnh ca iu c th ch th kt c c quyn hnh ng theo tha thun trong iu c .

30

Ngoi ra, hiu lc thi hnh mt phn hay ton b iu c quc t c th b tc ng bi vic thc hin cc hnh vi hp php ca ch th k kt, nh hnh vi bo lu iu c, hnh vi thc hin quyn k tha ca ch th LQT trong gii quyt cc vn k tha quc gia, chnh ph. Cu 12: Bo lu QT? 1/ Khi nim. Theo Cng c Vin 1969 v lut iu c quc t ti im d iu 2: Thut ng bo lu dng ch mt tuyn b n phng, bt k cch vic hoc tn gi nh th no, ca mt quc gia a ra khi k kt, ph chun, chp thun, ph duyt hoc gia nhp mt iu c, nhm qua loi b hoc sa i hiu lc php l ca mt s quy nh ca iu c trong vic p dng chng i vi quc gia . Bo lu ch c th tin hnh vo thi im quc gia thc hin cc hnh vi nhm xc nhn s rng buc ca mt iu c vi quc gia . 2/ iu khon bo lu. LQT tha nhn bo lu l quyn ca cc ch th khi tham gia k kt QT nhng quyn ny khng phi tuyt i m n b hn ch trong n~ trng hp nht nh. Mt quc gia s khng c php a ra tuyn b bo lu nu lin quan n: - Trng hp QT cm bo lu; - Trng hp bo lu khng ph hp vi i tng v mc ch ca iu c. - Trong ni dung ca iu c ch cho php bo lu i vi nhng iu khon nht nh. Trong thc tin, c th c 2 dng quy nh lin quan n vn bo lu: - Trng hp iu c c iu khon bo lu: nu iu c cho php bo lu hoc ch c bo lu n~ iu khon c th th n~ vn bo lu s tun theo cc quy nh ca chnh QT . - Trng hp iu c khng c iu khon quy nh v bo lu: thc hin theo Cng c Vin 1969 ti iu 20 v chp thun v bc b bo lu: 1. Mt bo lu c mt iu c r rng cho php th khng cn c cc quc gia k kt chp thun, tr khi iu c quy nh vic chp thun ny. 2. Khi t s quc gia tham gia m phn c hn, t i tng v mc ch ca iu c m vic thi hnh ton b iu c gia cc bn l mt iu kin ch yu ca vic ng chu s rng buc ca iu c ca mi bn th mt bo lu cn phi c tt c cc bn chp thun. 3. Khi mt iu c l mt vn kin v vic thnh lp mt t chc quc t, th mt bo lu i hi phi c s chp thun ca c quan c thm quyn ca t chc ny, tr khi iu c c quy nh khc. 4. Trong trng hp ghi nhn nhng iu khon trn v tr khi iu c c quy nh khc: a) Vic mt quc gia k kt chp thun mt bo lu s lm cho quc gia ra bo lu tr thnh mt bn tham gia iu c trong quan h vi quc gia ; nu iu c c hiu lc hoc khi iu c c hiu lc i vi cc quc gia . b) Vic mt quc gia k kt khc phn i bo lu s khng cn tr iu c c hiu lc gia quc gia phn i bo lu v quc gia ra bo lu, tr khi quc gia phn i bo lu by t r nh ngc li. c) Mt vn kin theo mt quc gia biu th s ng chu s rng buc ca mnh i vi mt iu c km theo mt bo lu s c gi tr khi t nht c mt quc gia k kt khc chp thun bo lu . 5. Nhm nhng mc ch ca cc khon 2 v 4, v tr khi iu c c quy nh khc, mt bo lu coi nh c mt quc gia chp thun nu quc gia ny khng phn i bo lu trong thi hn 12 thng k t ngy nhn c thng bo v bo lu hoc ngy quc gia ny biu th s ng chu s rng buc ca iu c, nu hnh vi ny xy ra sau ngy bo lu c ra. Bo lu khng t ra i vi cc QT song phng v cc tha thun, cam kt trong quan h song phng hu nh ch lin quan n chnh hai bn ch th, thng qua cc iu khon trong iu c xc lp r quyn v ngha v ca hai bn. V vy, nu mt trong hai bn a ra bo lu s dn n s tn hi cho li ch ca bn kia. S bt ng (nu c) v n~ iu khon c th s i hi cc bn phi tin hnh thng lng li th mi c th t c n~ tha thun hnh thnh nn vn bn iu c m cc bn mong mun thit lp.

31

* Th tc bo lu. Do bo lu c nh hng trc tip ti gi tr hiu lc ca cc iu khon ca QT trng quan h gia cc bn nn theo quy nh ca Cng c Vin 1969, vic tuyn b bo lu, rt bo lu, chp thun hoc phn i bo lu u phi c trnh by bng vn bn v thng bo cho cc bn lin quan. iu 22 Cng c Vin 1969 quy nh v rt ra cc bo lu v cc phn i bo lu: 1. Tr khi iu c c quy nh khc, bt c lc no cng c th rt mt bo lu m khng cn c s ng ca quc gia chp thun bo lu. 2. Tr khi iu c c quy nh khc, bt c lc no cng c th rt mt phn i bo lu. 3. Tr khi iu c c quy nh khc hoc c tha thun no khc: a) Vic rt mt bo lu s ch c gi tr hiu lc i vi mt quc gia k kt khc khi quc gia ny nhn c thng bo; b) Vic rt mt phn i bo lu s ch c gi tr hiu lc khi no quc gia ra bo lu nhn c thng bo v vic rt ny. iu 23 Cng c Vin 1969 quy nh v Th tc lin quan n nhng bo lu nh sau: 1. Bo lu, chp thun r rng mt bo lu v phn i bo lu phi c vit thnh vn bn v thng bo cho cc quc gia k kt v cc quc gia c t cch tr thnh cc bn tham gia iu c. 2. Mt bo lu c nu ra vo thi im k kt mt iu c l i tng cn c ph chun, chp thun hoc ph duyt, s phi c quc gia ra bo lu chnh thc khng nh khi quc gia biu th s ng chu s rng buc ca iu c. Trong trng hp ny, bo lu coi nh c ra vo ngy m bo lu c khng nh. 3. Vic chp thun r rng hoc phn i mt bo lu trc khi c s khng nh bo lu s khng cn thit phi khng nh li na. 4. Vic rt mt bo lu hoc mt phn i bo lu phi c lm thnh vn bn. * H qu php l v ngha php l ca bo lu. - H qu php l: iu 21 Cng c Vin 1969 quy nh v n~ hu qu php l ca n~ bo lu v vic phn i bo lu: 1. Mt bo lu ra i vi mt bn khc chiu theo cc iu 19, 20 v 23 s: a) Thay i nhng quy nh trong quan h gia quc gia ra bo lu vi bn khc trong chng mc xc nh m bo lu nu ra; v b) Thay i, cng trong chng mc , nhng quy nh bn trong quan h gia cc bn tham gia iu c vi quc gia ra bo lu. 2. Bo lu s khng thay i cc quy nh ca iu c i vi cc bn khc tham gia iu c trong nhng quan h gia h (interse). 3. Khi mt quc gia bc b mt bo lu m khng chng li hiu lc ca iu c gia quc gia v quc gia ra bo lu, th nhng quy nh c bo lu s khng p dng gia hai quc gia trong chng mc m bo lu ra. Theo , bn cht ca bo lu khng nhm a cc iu khon b bo lu ra khi ni dung ca mt iu c nhng v tng th quan h gia cc thnh vin ca mt iu c s thay i trong phm vi c bo lu. S thay i lin quan n bo lu khc nhau, ty thuc vo vic phn i hoc chp thun bo lu: + T vic phn i bo lu do mt quc gia a ra, c th lm cho quc gia bo lu v quc gia phn i bo lu khng c quan h iu c hoc khng p dng iu khon bo lu trong quan h gia hai bn, cn i vi cc iu khon cn li quan h iu c vn din ra bnh thng. + Vic chp thun bo lu: n~ quy nh c bo lu s khng p dng gia quc gia a ra bo lu v quc gia chp thun bo lu, i vi cc iu khon khc th quan h iu c vn din ra bnh thng. - ngha php l: bo lu l gii php php l gii quyt hi ha li ch ring ca quc gia vi li ch khi tham gia iu c, qua gp phn tng cng s lng thnh vin tham gia iu c hnh thnh v pht huy vai tr iu chnh cc quan h quc t ny sinh. Cu 13: Nguyn tc gii quyt mi quan h gia cc iu c quc t? V nguyn tc, cc QT u c hiu lc php l ngang nhau.

32

Ba nguyn tc x l cc vn pht sinh: * Nguyn tc lut ring thay th lut chung: QT ring thay th QT chung iu chnh cc quan h php l quc t tng ng pht sinh gia cc ch th hu quan trong i sng quc t. Trong mi quan h gia quy nh ca Hin chng LHQ vi cc QT khc: - Hin chng LHQ: QT chung (ch th, phm vi trn mi lnh vc). - Theo iu 103 Hin chng quy nh nu ngha v pht sinh t Hin chng mu thun vi ngha v pht sinh t QT khc th u tin thc hin quy nh ca Hin chng. VD1: Bng cc quy tc gii quyt tranh chp kinh t thng mi ca WTO 1995 (DSV) 8 quc gia gia nhp WTO chu s iu chnh (tr Lo, Mianma) Ngh nh th Ving Chn 2004 v gii quyt tranh chp thng mi ca Hip hi ASEAN 10 quc gia ASEAN l thnh vin ca ngh nh th, chu s iu chnh ca ngh nh th. tranh chp kinh t thng mi Vit Nam Campuchia s dng Ngh nh th Ving Chn. VD2: VN Thi Lan k kt Hip nh thng mi song phng, 2 quc gia u l thnh vin ASEAN (trong c khu vc mu dch t do AFTA), u tham gia WTO (Hip nh GATT) Thu i vi mt hng A theo Hip nh song phng l 0%, AFTA l 5%, WTO l 10%. u tin p dng Hip nh song phng. * Nguyn tc lut sau thay th lut trc . QT c ban hnh sau c hiu lc thay th QT c ban hnh trc iu chnh cc quan h php l quc t tng ng, cc ch th lin quan trong i sng quc t. - Trong trng hp tt c cc quc gia tham gia trc cng l n~ quc gia tham gia QT sau: p dng iu c sau (ch p dng iu c trc nu khng tri vi iu c sau). - Mt s quc gia tham gia iu c trc l quc gia tham gia iu c sau: + Gia cc quc gia tham gia c 2 iu c: p dng iu c sau. + Gia cc quc gia tham gia c 2 iu c vi quc gia ch tham gia 1 iu c: p dng iu c quc t c s tham gia ca c 2 bn. VD: Ngh nh th Mannila 1996 v c ch gii quyt tranh chp kinh t - thng mi ca ASEAN v Ngh nh th Ving Chn 2004 Vit Nam l thnh vin ca c 2 Ngh nh th ny, khi c tranh chp s s dng Ngh nh th Ving Chn. VD: Cng c lut bin 1958 v Cng c lut bin 1982: + VN, Lo, Campuchia, Thi Lan tham gia cng c 1958 + VN, Lo, Campuchia tham gia Cng c 1982 VN, Lo, Campuchia: p dng Cng c 1982 VN, Lo, Campuchia v Thi Lan: p dng Cng c 1958. * Nguyn tc ghi nhn, p dng QT vi iu kin quan h php l quc t v ch th tham gia quan h php l quc t thuc phm vi iu chnh ca QT c lin quan. Nguyn tc ny c p dng trong trng hp cng mt thi im tn ti 2 QT c cng hiu lc php l iu chnh cng mt i tng xc nh. VD: 4 Cng c quc t v Lut bin 1958 (A, B, C, D) Cng c lut bin 1982 (C, D, E, F, G) cng c thm quyn iu chnh s dng nguyn tc 3 C, D: s dng nguyn tc 2, u l lut chung, k s dng nguyn tc 1. C, D, E, F: s dng nguyn tc 3 (2 iu kin: thuc lnh vc iu chnh, cc quc gia l thnh vin Cu 14: Thc hin QT v xc nh v tr ca QT trong h thng php lut quc gia? * Thc hin QT trong phm vi lnh th quc gia. - Bin php p dng trc tip quy nh quc gia thnh vin QT: s dng trc tip QT iu chnh quan h php l tng ng trong phm vi lnh th quc gia mnh. Thng thng, cc quc gia s dng bin php ny hay ghi nhn 1 iu khon trong hin php ca mnh khng nh QT m h tham gia l b phn khng th tch ri LQG. VD: Ngh quyt ca Quc hi ph chun Ngh nh th gia nhp WTO ca VN.

33

Hin php Nga quy nh: ch p dng trc tip. - Bin php chuyn ha quy nh quc gia thnh vin khi thc hin QT trong phm vi lnh th nc mnh phi ban hnh vn bn php l tng ng thc hin cc cam kt quc t pht sinh t cc QT m h l thnh vin. Cc cch thc chuyn ha: + Ban hnh vn bn php lut quc gia mi c th ha cc quy nh ca QT cho ph hp vi hon cnh ca quc gia. VD: Vic chuyn ha quy nh ca WTO v s hu tr tu (Hip nh Trips): Chuyn ha bng vic ban hnh Lut s hu tr tu. + Tin hnh r sot, sa i, b sung cc vn bn php lut hin hnh. VD: Vit Nam: thnh vin Cng c 1989 v quyn tr en Lut 1992 v bo v, chm sc sc khe tr em; l thnh vin cng c 1969 v Lut iu c quc t Lut k kt, gia nhp v thc hin iu c quc t 2005. * V tr ca QT trong h thng php lut quc gia. Vic xc nh v tr ca QT trong h thng lut quc gia hin khng thng nht trong cch gii quyt ca cc quc gia. c xc nh theo 2 cch: - LQG quy nh QT l mt b phn cu thnh ca LQG, c v tr di Hin php nhng li c hiu lc cao hn cc vn bn quy phm php lut khc. (VD: Php, Nga). - LQG khng quy nh r QT c phi l mt b phn cu thnh LQG hay khng nhng vn tha nhn gi tr u tin ca iu c so vi LQG, thm ch iu c c th xp ngang hng vi Hin php. (VD: Thy S, H Lan Hin php H Lan nm 1953, sa i nm 1956 cho php cc QT c cc c quan c thm quyn ca H Lan k kt c th thay i v hy b mt cch hp php cc quy nh ca hin php). Cu 15: Thc hin QT? QT phi c cc thnh vin kt c thc hin da trn nguyn tc tn tm, thin ch. Cc thnh vin ca iu c khng th vin dn s khc bit gia iu c quc t k kt vi LQG ca nc khng thc hin QT. QT phi c thc hin trong phm vi lnh th ca quc gia kt c, theo c ch quy nh trong mi QT. * Gii thch QT. Vic gii thch QT c c bit quan tm khi cc bn k kt c kin bt ng v ngha thc s ca mt hoc mt s iu khon trong QT. Yu cu ca vic gii thch l: - QT phi c gii thch thin ch, ph hp vi ngha thng thng ca cc thut ng c s dng trong QT v trong mi quan h vi i tng v mc ch c th ca iu c. - Vic gii thch QT phi cn c vo ni dung vn bn iu c, cc tha thun c lin quan n iu c c cc bn chp thun trong khi k kt iu c, cc tha thun sau ny ca cc bn v gii thch v thc hin iu c, thc tin thc hin iu c lin quan n vic gii thch iu c v cc quy nh thch hp ca pl quc t. ngha ca vic gii thch l chnh thc hay khng phc thuc vo thm quyn gii thch, c s phn bit vic gii thch chnh thc v gii thch khng chnh thc nhng vic gii thch cho d l chnh thc ca cc c quan c thm quyn theo quy nh ca LQG cng k c gi tr rng buc i vi bn kt c khc, tr khi cc bn chp nhn. Cn trong phm vi quc gia vic gii thch ni trn li c cc c quan hu quan tun th. * ng k v cng b QT. V nguyn tc, QT c ng k hay ko ng k khng nh hng n hiu lc ca iu c. V vy, vic ng k hay ko ng k iu c hon ton ph thuc quyn ca mi quc gia. Tuy nhin, iu 102 Hin chng LHQ quy nh: 1. Mi hip c v cng c do bt c thnh vin no ca LHQ k kt, sau khi hin chng ny c hiu lc phi c ng k ti ban th k v do ban ny cng b cng sm cng tt. 2. Nu khng ng k theo quy nh ca khon 1 iu ny th khng mt bn no ca iu c c quyn vin dn hip c hoc cng c trc cc c quan ca LHQ.

34

Vic ng k v cng b QT cng c quy nh trong lut php ca mi quc gia. Theo Lut k kt, gia nhp v thc hin QT 2005 ca VN quy nh: iu 69 v cng b QT: 1. iu c quc t c hiu lc i vi nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam c cng b trn Cng bo ca nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam v Nin gim iu c quc t, tr trng hp c tha thun khc gia bn Vit Nam v bn k kt nc ngoi hoc c quyt nh khc ca c quan nh nc c thm quyn. Trong trng hp c yu cu khng cng b iu c quc t, c quan xut trnh Chnh ph quyt nh sau khi ly kin bng vn bn ca B Ngoi giao, B T php v cc c quan, t chc hu quan. 2. Trong thi hn mi lm ngy, k t ngy nhn c bn sao iu c quc t c hiu lc do B Ngoi giao gi, Vn phng Chnh ph ng iu c quc t trn Cng bo ca nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam. 3. Hng nm, B Ngoi giao t chc bin son v n hnh Nin gim iu c quc t m Cng ha x hi ch ngha Vit Nam k kt hoc gia nhp. iu 70 v ng k iu c quc t: B Ngoi giao ng k ti Ban th k ca Lin hp quc iu c quc t hai bn c hiu lc i vi nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam v iu c quc t nhiu bn c hiu lc trong trng hp nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam l c quan lu chiu iu c quc t nhiu bn. Cu 16: nh ngha, cc yu t cu thnh, con ng hnh thnh, gi tr php l ca tp qun quc t? 1/ nh ngha. TQQT l hnh thc php l cha ng quy tc x s chung, hnh thnh trong thc tin quan h quc t v c cc ch th LQT tha nhn l lut. TQQT l thc tin x s c cc quc gia v ch th khc ca LQT s dng lp i lp li nhiu ln trong mt khong thi gian xc nh v n mt thi im c th cc quc gia tin tng rng x s nh vy l ng vi LQT. Nu x s khc i s vi phm LQT v b trng pht. VD: t binh ko c git hi trong chin tranh: hnh thnh trn 100 nm, xut pht t tp qun thi trung c Chu u, chin tranh lin min, khi nh nhau, i phng h v kh bn kia khng c git hi. thc tin hip s ng nga, tha nhn thua th khng c quyn git, nu git danh d v hoen . thc tin x s thnh TQQT. 2/ Cc yu t cu thnh tp qun quc t. * Yu t vt cht. Quy tc x s chung hnh thnh trong thc tin sinh hot quc t. Ban u l cc quy tc x s n l, ch p dng trong tng trng hp c th quy tc x s chung (thng qua qu trnh p dng lp i lp li nhiu ln trong thi gian u). VD: quy nh khng git s thn (thi k chim hu n l) quy tc x s chung, tr thnh quyn u i, min tr ngoi giao. * Yu t tm l. S tha nhn ca cc ch th LQT v gi tr php l rng buc ca cc quy tc x s . Khi c s tha nhn quy tc x s chnh thc tr thnh tp qun quc t. VD: quyn u i, min tr ngoi giao l tp qun quc t. L tn ngoi giao: khng phi l tp qun quc t m l thng l quc t hoc quy tc l nhng, chng hn nh nghi thc c quc thiu, ngi gi chc v tng ng n tip, duyt i danh d, c s rng buc nhng khng cht ch nh tp qun quc t. 3/ Con ng hnh thnh tp qun quc t. - T phn quyt ca c quan ti phn quc t trong vic gii quyt tranh chp quc t. VD: Phn quyt ca TA cng l quc t v tranh chp gia Anh v NaUy 1951 v xc nh ng c s hnh thnh tp qun xc nh ng c s thng.

35

- Hnh thnh t Ngh quyt ca t chc quc t lin chnh ph. VD: i hi ng LHQ a ra Ngh quyt v nh ngha xm lc 1974. - Hnh thnh t mt tin l duy nht. VD: 1957, Lin X phng tu v tr hnh thnh quy ch s dng khong khng v tr. - Hc thuyt ca cc lut gia danh ting v LQT. VD: quan im trong tc phm T do bin c ca lut gia ngi H Lan Huggo Grotius (1609) to ra bc t ph trong lut bin quc t. 3 quc gia u tin m rng vng bin khi im tranh chp: Ty Ban Nha, B o Nha, Anh Quan im: Bin c phi ng cho tt c cc quc gia tp qun: nguyn tc t do bin c, trao quyn li cho tt c cc quc gia k c quc gia khng c bin. Cu 17: Mi quan h gia QT v TQQT? QT v TQQT c mi quan h bin chng v tc ng qua li vi nhau. Biu hin: - S tn ti ca mt QT khng c ngha loi b gi tr p dng ca TQQT tng ng v ni dung, mc d QT c n~ u th so vi TQQT v nhiu trng hp QT c gi tr u th hn. - TQQT c ngha l c s hnh thnh QT v ngc li. - Quy phm tp qun c th b thay i, hy b bng con ng QT v c bit, cng c th c trng hp b thay i hay hy b bng con ng tp qun php l quc t. VD: i vi trng hp xut hin quy phm jus cogens mi ca LQT di dng TQQT. - TQQT c th to iu kin m rng hiu lc ca QT. VD: hiu lc ca QT vi bn th ba, do vic vin dn quy phm iu c di dng tp qun php l quc t. Cu 18: V sao QT li c u th hn so vi TQQT? Cu 19: So snh QT v TQQT? * Ging nhau: - u l tha thun trn c s t nguyn, bnh ng v cng c li. - u l ngun c bn ca LQT. - u c gi tr php l, buc cc ch th LQT tun th khi tham gia quan h php lut quc t. * Khc nhau. Tiu ch iu c quc t Thi im Sau hnh thnh Cch thc Do cc ch th ca LQT xc lp trn c hnh thnh s tha thun theo nguyn tc t nguyn, bnh ng, cng c li Tp qun quc t Trc, t trung c

- Thc tin x s c cc ch th LQT s dng lp i lp li nhiu ln trong khong thi gian xc nh n mt thi im m cc ch th tin tng x s l ng. - T thc tin quan h quc t. - T thc tin thc hin cc phn quyt ca c quan ti phn quc t. - Thc tin thc hin QT ca bn th 3. - T ngh quyt ca t chc quc t lin chnh ph. - T mt tin l duy nht. - Hc thuyt ca cc lut gia danh ting. Thi gian Nhanh Chm hn, tuy nhin do s xch li gn hnh thnh nhau gia cc quc gia, i khi TQQT c hnh thnh nhanh hn. Hnh thc - Thng tn ti di hnh thc vn - bt thnh vn, tn ti di dng n~ x

36

tn ti Hnh thc tha thun

bn, i khi l hnh thc ming.

s, hnh vi nht nh. - Ngm ngm, ng , di dng im lng, ko phn i Thng n nh, lu di - TQQT a phng, ton cu rng, tt c cc quc gia. Mang tnh cht chung, thi im c hiu lc, mt hiu lc rt m h

- Tha thun chnh thc, cng khai, r rng, minh bch, di dng vn bn (k, ph chun, ph duyt, gia nhp) Hiu lc Ngn, di, v thi hn Phm vi - QT a phng ton cu hp, trong iu chnh phm vi cc ch th tham gia QT. Ni dung - r rng, c th, xc nh r quyn, ngha v ca cc ch th, r thi im c hiu lc, chm dt hiu lc (lin quan n nguyn tc php lut khng c hiu lc hi t). C s php c k kt v tha thun tun theo l xc lp cc vn bn php lut quc t iu v tha chnh vic k kt v thc hin QT thun Vai tr C vai tr quan trng hn TQQT trong i sng quc t, v c nhiu u im, c s dng rng ri hn.

Khng c vn bn php l quc t quy nh vic xc lp, thc hin. Vai tr t quan trng hn.

Cu 20: Phng tin b tr ngun ca LQT? 1/ Nguyn tc php lut chung. - L cc nguyn tc php lut c cng ng quc t v LQG cng nhn v s dng rng ri iu chnh cc quan h php l quc t tng ng ca mnh. VD: + Nguyn tc n~ ngi ngang hng nhau khng c quyn xt x nhau. + Nguyn tc khng ai l quan ta trong chnh cc v vic ca mnh. + Nguyn tc khng ai c th chuyn giao s lng quyn nhiu hn s lng quyn m h s hu. thc tin: Nguyn tc n~ ngi ngang hng nhau ko c quyn xt x nhau + LQG: c s dng ph bin trong Lut dn s: tranh chp trong lnh vc mua bn ngi mua v ngi bn khng ai c quyn xt x ai. + LQT: tranh chp pht sinh v ch quyn 2 qun o Hong S v Trng Sa: TQ v VN ngang hng nhau nn khng c quyn xt x nhau. 2/ Phn quyt ca c quan t php quc t (TA quc t, cc c cu t php khc). - L ngun b tr quan trng, gp phn gii thch, lm sng t cc quy phm php lut quc t hoc l c s xy dng QP LQT, c tc ng tch cc n quan nim, cch ng x ca ch th quan h php lut LQT ng thi c tc dng b sung nht nh n~ khim khuyt ca LQT. VD: 1953, tranh chp gia Anh v NaUy: TA cng l quc t phn quyt c c s thng, tha nhn bin gii bin ca NaUy. hnh thnh quy phm php l quc t trong lut bin, ng c s thng l ng hp php, cc quc gia c quyn s dng xc nh bin gii bin ca mnh. 3/ Ngh quyt c tnh khuyn ngh ca t chc quc t lin chnh ph. - L c s xc nh hoc l ngun gii thch, lm sng t cc QPPLQT. VD: Cc ngh quyt ca LHQ: + Ngh quyt trong khun kh ca i hi ng LHQ: thng mang tnh khuyn ngh, trong tnh hung nn x s th no. + Ngh quyt ln n ch ngha quc thc dn ai duy tr ch ngha quc thc dn c l ti c QT. + Ngh quyt cm tng tr, cung cp, truyn b v kh ht nhn nguyn t Cng c NPT ngn nga, hn ch qu trnh sn xut, truyn b v kh ht nhn nguyn t 1969.

37

4/ Hc thuyt ca cc hc gi ni ting. - L c s xy dng cc nguyn tc, cc QP ca LQT, l cng c gii thch, lm sng t ni dung ca cc quy phm LQT. VD: hc thuyt T do bin c ca Huggo Grotius gp phn xy dng nguyn tc t do bin c trong lut bin quc t. Th k 19, hc thuyt bin kn (bin ng) ca Gere (Anh), gp phn xy dng nguyn tc ch quyn quc gia trong vng bin ca mnh trong vng ni thy, quc gia c ch quyn, vng bin l mt b phn khng th thiu trong lnh th quc gia. 5/ Hnh vi php l n phng. - L cc hnh vi th hin ch ca quc gia lin quan n vn , s kin, quan h quc t nhm mc ch to ra cc h qu php l quc t nht nh ca ch th thc hin hnh vi php l n phng. - Hnh vi ny bao gm: hnh vi phn i, cam kt, t b, cng nhn + Cng nhn: l hnh vi th hin mt cch minh th hay mc th nh xc nhn mt tnh hnh hoc yu cu no l ph hp vi pl. VD: hnh vi cng nhn ng Timo l quc gia c lp, c ch quyn to quan h php l quc t gia VN v ng Timo. + Cam kt: l hnh vi to ra cc ngha v mi bng cch thc n phng chp nhn rng buc vi mt ngha v php l quc t v quyn li ca ch th khc. VD: Tuyn b ca chnh ph Ai Cp 1957 v vic cho tu thuyn qua li t do trn knh o Xuy . + Phn i: l cch thc quc gia th hin ch khng cng nhn mt hon cnh, mt yu cu hoc mt thi x s ca ch th khc. Ch th thc hin hnh vi mun thng qua phng thc ny hoc m bo cc quyn hn b e da hay b xm hi ca mnh, hoc chng li cch suy din thi im lng vi ngha ng hay vi ngha t b quyn ca mt ch th trong quan h quc t. Hnh vi phn i phi c by t minh th v phi c hiu lc pl do c quan nh nc c thm quyn trong quan h quc t thc hin. VD: VN a ra tuyn b phn i ngh quyt ca H Vin Hoa K lin quan n quyn con ngi ca VN yu cu h vin ha k bc b ngh quyt. VN a ra tuyn b phn i TQ xc lp khu du lch ti qun o Hong Sa, coi tuyn b ca TQ xm phm ch quyn, lnh th ca VN. + T b: l hnh vi th hin ch c lp ca ch th t nguyn t b cc quyn hn nht nh. Kt qu ca hnh vi ny l vic chm dt cc quyn ca ch th LQT i vi mt i tng hay lnh vc no v bt buc phi thc hin hnh vi t b mt cch minh th, cng khai ko gy ra s nghi ng. Cu 21: Vn php in ha LQT? Php in ha LQT c hiu l vic h thng ha cc quy phm LQT do cc ch th LQT thc hin ko ch vi mc ch sp xp cc quy phm ca LQT hin hnh vo mt h thng ph hp m cn nhm din t r rng, c th hn h thng quy phm hoc th hin cc TQQT di hnh thc QT. * Php in ha chnh thc. - L cch thc thc hin thng qua QT, l loi hnh php in ha duy nht c hiu lc rng buc cc quc gia. - C quan c vi tr trong vic php in ha LQT: LHQ vi c quan chuyn ngnh l y ban LQT. Ngoi ra cn c y ban LHQ v quyn con ngi, UB v s dng khong khng v tr vo mc ch ha bnh, cc t chc quc t chuyn mn (ICAO, IMO) v t chc quc t khc ngoi h thng LHQ. - Trnh t tin hnh: + Sau khi thng qua ti php in ha, UB LQT ca LHQ s ch nh bo co vin ca mnh chun b cc tham lun v cc d tho s a ra tho lun ti UB. + Trnh d tho c thng qua cho cc quc gia h a ra nhn xt, nh gi c lp. + UB chnh sa da trn n~ nh gi ca cc quc gia v trnh d tho chnh sa ln i hi ng LHQ. * Php in ha khng chnh thc.

38

- c thc hin bi cc hc gi, cc vin nghin cu ca quc gia, cc t chc phi chnh ph hoc cc t chc x hi trong nc. - C quan c vi tr ln: Hip hi LQT, Vin LQT. Cu 22: Mi quan h gia cc ngun ca LQT? 1/ QT v TQQT. 2/ Ngun c bn v ngun b tr. - Mi quan h ngun b tr ti ngun c bn: + Ngun b tr v c s xy dng cc quy phm php l quc t (QT). + Ngun b tr l cng c gii thch, lm sng t ngun c bn. - Mqh ngun c bn ti ngun b tr: + Ngun c bn l c s hnh thnh ngun b tr, c th l to ra cc phn quyt ca TA cng l quc t. + Ngun c bn (QT, TQQT) l i tng nghin cu ca cc hc gi. CC NGUYN TC C BN CA LUT QUC T Cu 1: nh ngha v c im ca nguyn tc c bn ca LQT? 1/ nh ngha. L nhng t tng chnh tr - php l mang tnh ch o, bao trm, c hiu lc bt buc chung (l nhng quy phm jus cogens) i vi tt c ch th LQT trong tt c cc loi hnh quan h php l quc t. Cc nguyn tc c bn ny c ghi nhn trong cc QT v TQQT. 2/ c im. - Cc nguyn tc c bn ca LQT u l n~ quy phm jus cogens. V vy, chng c y cc c trung c bn ca loi hnh quy phm ny. Tnh mnh lnh, bt buc chung: tt c cc ch th u phi tuyt i tun th cc nguyn tc c bn ca LQT, bt k vi phm no cng s tt yu tc ng n li ch ca cc ch th khc ca quan h quc t. Khng mt ch th hay nhm ch th no ca LQT c quyn hy b nguyn tc c bn LQT. Bt k hnh vi n phng no ko tun th trit nguyn tc ny u b coi l s vi phm nghim trng pl quc t. Cc QT, TQQT c ni dung tri vi cc nguyn tc c bn ca LQT u khng c gi tr php l. - Cc nnguyn tc ny c hiu lc i vi tt c cc ch th LQT v trong tt c cc loi hnh quan h php l quc t, hin ti cng nh tng lai. - L chun mc xc nh tnh hp php ca ton b h thng cc quy phm php lut quc t. N cn tc ng n c n~ lnh vc quan h ca cc ch th m cha c QP c th no iu chnh l c s ca trt t php l quc t. - C quan h mt thit vi nhau trong mt chnh th thng nht, th hin s tc ng, rng buc qua li gia cc nguyn tc c bn ny trong qu trnh s dng chng, khng tun th mt nguyn tc s khng tun th cc nguyn tc khc ca LQT. VD: nguyn tc cm dng v lc, phi gii quyt ha bnh cc tranh chp quc t. Trong qu trnh xy ra tranh chp quc t, nu tun th nguyn tc cm dng v lc s to ra khng kh ha bnh, ha hon to iu kin thun li cho hai quc gia s dng nguyn tc gii quyt ha bnh cc tranh chp quc t. cc quc gia kim ch hnh x. Nu khng kim ch, chin tranh ko di, khi chin tranh kt thc, 2 bn kh ngi vo bn m phn, gii quyt tranh chp bng phng php ha bnh. VD: Chin tranh th gii 1 kt thc: c thua Anh Chin tranh th gii th 2: phe ng minh thng, c u hng v iu kin v phi ngi vo bn m phn. VD: Iran v Irac xung t bin gii ko di, khng kim ch dn ti chin tranh vo n~ nm 80 88 ca thp k trc. Chin tranh tn bo, c bit gia cc quc gia o Hi, khng thc hin nguyn tc cm dng v lc. Khi chin tranh kt thc 2003, 2 quc gia khng th ngi vo bn m phn tha thun, gii quyt tranh chp vi nhau. ph v nguyn tc cm dng v lc (s dng v kh sinh hc,

39

ha hc, chn ngi tp th,) dn n khng thc hin c nguyn tc gii quyt ha bnh tranh chp quc t. - c ghi nhn rng ri trong cc vn kin quc t, c bit l Hin chng LHQ. Ngoi ra, c ghi nhn trong nh c Henxinki ngy 1/8/1975 v An ninh v hp tc vi cc nc chu u, Hip c thn thin v hp tc ng Nam v mt s vn kin quan trng khc hay cc iu c song phng gia cc nc: Hip nh thng mi VN Hoa K ngy 13/7/2000, Hip nh bin gii Vit Trung nm 1999, Cu 2: So snh nguyn tc c bn v nguyn tc chuyn ngnh LQT? * Ging nhau: - u hnh thnh trn c s s tha thun ca cc ch th LQT. - u c gi tr php l bt buc vi cc ch th LQT. * Khc nhau: Nguyn tc c bn Gi tr php C hiu lc ti cao, l tin , c s, l thc o tnh hp php ca cc QPPLQT. Phm vi iu chnh S lng Kh nng thay i trong qu trnh s dng C hiu lc vi mi ch th LQT trong mi loi hnh quan h quc t (c hin ti v tng lai). 7 Trong qu trnh p dng, cc ch th LQT khng c quyn thay i ni dung Nguyn tc chuyn ngnh Gi tr php l thp hn nguyn tc c bn, l s c th ha cc nguyn tc c bn, phi ph hp vi cc nguyn tc c bn. Ch tc ng n cc ch th tham gia cc quan h php l quc t thuc tng lnh vc nht nh. VD: Lut bin, Lut hng khng, Nhiu hn C th thay i ni dung. VD: Lut hng khng: Quc gia c ch quyn trong vng tri ca mnh. EU: ton b vng tri EU u thuc ch quyn ca quc gia EU, khng c ranh gii vng tri gia cc quc gia cc quc gia EU tha thun ph v nguyn tc ny. Cc QT chuyn ngnh

Vn bn ghi nhn

Hin chng LHQ

Cu 3: So snh cc nguyn tc c bn v cc nguyn tc php lut chung? * Ging nhau: u c hiu lc bt buc, c gi tr php l quc t * Khc nhau: Vn bn ghi nhn Hiu lc php l Nguyn tc c bn Hin chng LHQ Hiu lc ti cao Nguyn tc php lut chung Khng c vn bn c th

Phm vi tc ng S lng

Ch yu l cc nguyn tc c tnh cht t tng hiu lc c tnh cht k thut nhiu hn l tnh cht ni dung hiu lc khng cao Hp hn, ch iu chnh cc quan h Rng hn, iu chnh c quan h php php l quc t l quc t v quc gia 7 Nhiu hn

Cu 4: Nguyn tc bnh ng v ch quyn gia cc quc gia?

40

1/ Ngun gc, xut x. - Trong phm vi lnh th ca mnh, quc gia thc hin quyn lp php, hnh php v t php m khng c bt k s can thip no t bn ngoi, thng qua n~ quyt nh v mi vn chnh tr, kinh t, vn ha, x hi nhng phi trn c s ch ch quyn ca nhn dn. - Trong quan h quc t, quyn c lp ca quc gia th hin qua quyn t quyt mi vn i ni v i ngoi ca quc gia khng c s p t t ch th khc, trn c s tn trng ch quyn ca mi quc gia trong cng ng quc t. Nh vy, cc quc gia d ln hay nh, giu hay ngho, c tim lc mnh hay yu u hon ton bnh ng vi nhau v ch quyn. Bnh ng v ch quyn ca cc quc gia l nn tng ca quan h quc t hin i. Trt t quc t ch c th c duy tr nu cc quyn bnh ng ca quc gia tham gia trt t c hon ton m bo. 2/ Vn bn ghi nhn. - Nguyn tc ny l nn tng quan trng nht ca ton b h thng cc nguyn tc ca LQT hin i. c ghi nhn trong iu l ca cc t chc thuc h thng LHQ, ca tuyt i a s cc t chc quc t ph cp v t chc khu vc, trong nhiu QT a phng v song phng v trong nhiu vn bn quc t quan trng ca cc hi ngh v cc t chc quc t. Hin chng LHQ ly nguyn tc ny lm c s cho hot ng ca mnh: T chc LHQ da trn nguyn tc bnh ng v ch quyn gia tt c cc nc thnh vin (khon 1 iu 2). 3/ Ni dung php l. Bnh ng v ch quyn ca quc gia bao gm: - Cc quc gia bnh ng v mt php l; - Mi quc gia c ch quyn hon ton v y ; - Mi quc gia c ngha v tn trng quyn nng ch th ca cc quc gia khc; - S ton vn lnh th v tnh c lp v chnh tr l bt di bt dch; - Mi quc gia c quyn t do la chn v pht tin ch chnh tr, x hi, kinh t v vn ha ca mnh; - Mi quc gia c ngha v thc hin y v tn tm cc ngha v quc t ca mnh v tn ti ha bnh cng cc quc gia khc; Theo nguyn tc bnh ng ch quyn mi quc gia u c cc quyn ch quyn bnh ng sau: - c tn trng v quc th, s thng nht, ton vn lnh th v ch chnh tr, kinh t, x hi v vn ha. - c tham gia gii quyt cc vn c lin quan n li ch ca mnh; - c tham gia cc t chc quc t, hi ngh quc t vi cc l phiu c gi tr ngang nhau. - c k kt v gia nhp cc QT lin quan; - c tham gia xy dng php lut quc t, hp tc quc t bnh ng vi cc quc gia khc; - c hng y cc quyn u i, min tr v gnh vc cc ngha v nh cc quc gia khc. 4/ Cc trng hp ngoi l. * Quc gia t hn ch quyn ca mnh. - T a ra cc cam kt hn ch, VD: Tuyn b khu vc phi qun s ha. - Trong vic k kt cc QT. - Thnh lp, tham gia vo cc QT VD: + Quyn ph quyt ca 5 y vin thng trc HBA LHQ (quyn veto) i vi cc vn quan trng ca i sng quc t nh ha bnh v an ninh quc t. Theo nguyn tc ny, mi quc gia ch c 1 l phiu, gi tr ngang nhau, nhng 5 y vin thng trc HBA LHQ c phiu c gi tr cao hn rt nhiu so vi cc l phiu khc. Ngh quyt trng pht qun s p dng t sau chin tranh th gii th 2 ngn nga cc nguy c quc t (9/15) mi c hiu lc trong 9 l phiu phi c 5 phiu ca 5 y vin. + S lng phiu ca cc quc gia thnh vin WB v IMF ph thuc vo t l ng gp ca cc quc gia thnh vin cho ngn sch ca 2 thit ch ti chnh quc t ny cc cng quc th gii chi phi. * Quc gia b hn ch quyn.

41

Trong trng hp quc gia thc hin cc hnh vi vi phm LQT v cc quc gia khc p dng bin php cng ch hn ch quyn. VD: Iran, Triu Tin, Irac 5/ Thut ng cn phi gii thch. - Ch quyn l mt thuc tnh chnh tr - php l gn lin vi quc gia, khng th tch ri quc gia. Gm 2 ni dung: + Quyn lc ti cao trong quan h i ni, + Quyn lc c lp trong quan h i ngoi. Quc gia c ton quyn qun l dn c, ban hnh cc vn bn php l quc gia, xy dng h thng c quan lp php, hnh php, t php qun l t nc. Quc gia c ton quyn quyt nh gia nhp hoc khng gia nhp vo i sng quc t, cc t chc quc t, ph hp vi li ch quc gia. - Bnh ng: trong mi quan h gia cc quc gia vi nhau, trong 1 trt t php l quc t. mt quc gia thc hin ch quyn khng c lm nh hng n quc gia khc, khng c vi phm LQT. H qu l mt quc gia khi tham gia vo quan h quc t bnh ng v quyn v ngha v gia cc quc gia khng phn bit ln nh. Cu 5: Nguyn tc tn tm, thin ch thc hin cc cam kt quc t (Pacta sunt servanda)? 1/ Ngun gc, xut x. - Xut hin t rt sm, khi xut hin nh nc v tn ti di hnh thc tp qun php l quc t (Pacta sunt Servanda). 2/ Vn bn ghi nhn. - c ghi nhn trong nhiu QT a phng v song phng, + Li m u ca Hin chng LHQ khng nh s quyt tm ca cc nc thnh vin to iu kin m bo cng l v s tn trng cc ngha v pht sinh t QT v cc ngun khc ca LQT. Khon 2 iu 2 Hin chng : Tt c cc thnh vin LHQ thin ch thc hin cc ngha v do Hin chng t ra. + Cng c Vin 1969 v lut QT: mi QT hin hnh u rng buc cc bn tham gia v u c cc bn thc hin mt cch thin ch. + Tuyn b v cc nguyn tc ca LQT nm 1970 m rng hn na phm vi p dng ca nguyn tc ny. Theo , mi quc gia phi thin ch thc hin cc ngha v quc t do Hin chng t ra, cc ngha v pht sinh t cc quy phm v nguyn tc c cng nhn rng ri ca LQT. Khi ngha v theo QT tri vi ngha v ca thnh vin LHQ theo Hin chng th ngha v theo Hin chng c gi tr u tin. 3/ Ni dung php l. - Nguyn tc ny quy nh cc ch th LQT phi c ngha v tn tm thc hin cc cam kt quc t pht sinh t: + Cc quy phm jus cogens ca LQT (bao gm c cc nguyn tc c bn ca LQT). + Cc quy nh ca Hin chng LHQ + Cc quy nh ca cc QT v cc ngun ca LQT khc (nh tp qun quc t v cc ngun b tr). - Nguyn tc ny ch c p dng i vi cc QT c hiu lc, ngha l i vi n~ iu c c k kt mt cch t nguyn trn c s bnh ng. Bt k mt iu c bt bnh ng no cng xm phm ch quyn quc gia v Hin chng LHQ, bi LHQ c thnh lp trn c s bnh ng v ch quyn ca tt c cc nc thnh vin. 4/ Trng hp ngoi l. - Ngoi l khch quan: Cc yu t khch quan tc ng n hiu lc ca QT. - Ngoi l ch quan: Cc yu t ch quan tc ng n hiu lc ca QT. - Chin tranh: cng hn ch hoc nh ch hay m rng ti a hiu lc ca QT. VD: Iran v Irac: Hip c song phng chm dt hiu lc (H hng khng, ng st, ng b, ); iu c a phng hn ch hiu lc; iu c quc t v chin tranh m rng ti a hiu lc:

42

khng c dng v kh b nghim cm, i x nhn o vi t binh chin tranh theo quy nh ca C Gionevo 1945 v bo h nn nhn chin tranh. Dn tc ang u tranh ginh quyn dn tc t quyt c quyn tham gia C 1949 v y l C nhn o, m rng vi tt c cc ch th ch khng gii hn quc gia. Cu 6: Nguyn tc cm e da dng v lc hay e da dng v lc? 1/ Ngun gc, xut x. Xut pht t qu trnh dn ch ha i sng quc t tt yu dn n s hn ch dng sc mnh hay e da dng sc mnh trong quan h gia cc ch th LQT vi nhau. 2/ Vn bn ghi nhn. - Khon 4 iu 2 Hin chng LHQ: Tt c cc Thnh vin t b vic e da hoc s dng v lc trong quan h quc t nhm chng li s ton vn lnh th hay nn c lp chnh tr ca bt k quc gia no, hoc bng cch khc tri vi nhng Mc ch ca Lin Hip Quc. - Nguyn tc ny c c th ha trong mt s cc vn bn quc t nh: + Tuyn b v n~ nguyn tc ca LQT iu chnh quan h hu ngh hp tc gia cc quc gia ph hp vi Hin chng LHQ do i hi ng thng qua nm 1970. + Tuyn b ca i hi ng LHQ nm 1974 v nh ngha xm lc , theo vic quc gia s dng lc lng v trang trc tin c coi l hnh ng gy chin tranh xm lc, l ti c quc t, lm pht sinh trch nhim php l quc t ca quc gia v trch nhim hnh s quc t ca cc ti phm chin tranh. + nh c ca Hi ngh Henxinki nm 1975 v vic nng cao hiu qu ca nguyn tc khc t e da dng sc mnh hoc e da dng sc mnh trong quan h quc t quy nh cc quc gia tham gia s: Khc t s dng mi bin php mang tnh cng bc i vi quc gia, thnh vin khc, khc t tin hnh hnh vi cng bc v kinh t. + mt s vn kin ca phong tro ko lin kt, t chc ASEAN 3/ Ni dung php l. - Cm xm chim lnh th quc gia khc tri vi cc quy phm ca LQT. - Cm cc hnh vi trn p bng v lc; - Khng c cho quc gia khc s dng lnh th nc mnh tin hnh xm lc chng quc gia th ba. - Khng t chc, xi gic, gip hay tham gia vo ni chin hay cc hnh vi khng b ti quc gia khc; - Khng t chc hoc khuyn khch vic t chc cc bng nhm v trang, lc lng v trang phi chnh quy, lnh nh thu t nhp vo lnh th quc gia khc. 4/ Cc trng hp ngoi l. - Cng ng quc t c quyn s dng cc bin php trng pht qun s cc hnh vi vi phm nghim trng LQT (Hin chng LHQ) ca cc quc gia thnh vin. Tuy nhin, trnh t, th tc v cc bin php qun s c p dng phi tun th LQT. Vic s dng lc lng v trang theo quyt nh ca HBA LHQ trong trng hp nu s dng bin php l cn thit bo v ha bnh, an ninh quc t. Trnh t, th tc theo Hin chng LHQ ti Chng VII v hnh ng trong trng hp ha bnh b e da, b ph hoi hoc c hnh vi xm lc nh sau: + iu 34: Hi ng Bo an c thm quyn iu tra mi tranh chp hoc mi tnh hung c th dn n s bt ha quc t hoc to ra tranh chp, xc nh xem tranh chp y hoc tnh hung y nu ko di c th e da n vic duy tr ha bnh v an ninh quc t hay khng. + iu 39: Hi ng Bo an xc nh s tn ti mi s e do ha bnh, ph hoi ha bnh hoc hnh vi xm lc v a ra nhng kin ngh hoc quyt nh cc bin php no nn p dng ph hp vi cc iu 41 v 42 duy tr hoc khi phc ha bnh v an ninh quc t. + iu 40: ngn chn tnh th tr nn nghim trng hn, Hi ng Bo an c thm quyn, trc khi a ra nhng kin ngh hoc quyt nh p dng cc bin php nh ti iu 39, yu cu cc bn ng s thi hnh cc bin php tm thi m Hi ng Bn an xt thy cn thit hoc nn lm.

43

Nhng bin php tm thi phi khng phng hi n cc quyn, nguyn vng hoc tnh trng ca cc bn hu quan. Hi ng Bo an s lu thch ng n vic khng thi hnh nhng bin php tm thi y. + iu 41: Hi ng Bo an c thm quyn quyt nh nhng bin php no phi c p dng m khng lin quan ti vic s dng v lc thc hin cc ngh quyt ca Hi ng, v c th yu cu cc thnh vin ca Lin Hip Quc p dng nhng bin php y. Cc bin php ny c th l ct t ton b hay tng phn quan h kinh t, ng st, ng bin, hng khng, bu chnh, in tn, v tuyn in v cc phng tin lin lc khc, k c vic ct t quan h ngoi giao. + iu 42: Nu Hi ng Bo an nhn thy nhng bin php ni iu 41 l khng thch hp, hoc khng cn thch hp, th Hi ng Bo an c thm quyn p dng mi hnh ng ca hi, lc, khng qun m Hi ng Bo an xt thy cn thit cho vic duy tr hoc khi phc ha bnh v an ninh quc t. Nhng hnh ng ny c th l nhng cuc biu dng lc lng, phong ta v nhng chin dch khc, do cc lc lng hi, lc, khng qun ca cc Thnh vin Lin Hip Quc thc hin. HBA ch cho php s dng v lc khi thng qua quyt nh khng nh vic e da ha bnh. VD: Irac b trng pht qun s 1990 khi c hnh vi xm lc Cooet. - Cc dn tc u tranh ginh quyn dn tc t quyt c quyn s dng cc bin php cn thit, k c bin php qun s u tranh. Tuy nhin, cc bin php ny phi c LQT cho php (kinh t, ngoi giao, ti chnh, qun s,) VD: khng b, bt cc con tin, e da, chin binh b bt s l ti phm ch khng cn c i x nhn o nh t bnh nu vi phm. - Cc quc gia c quyn s dng bin php phng v chnh ng, k c phng v qun s (tr a qun s) i vi cc hnh vi xm phm LQT nhng phi tun th nguyn tc tng xng ca LQT, c th theo hai hnh thc t v c th v t v tp th. iu 51 Hin chng LHQ: Khng c mt iu khon no trong Hin chng ny lm tn hi n quyn t v c nhn hay tp th chnh ng trong trng hp Thnh vin Lin Hip Quc b tn cng v trang cho n khi Hi ng Bo an p dng nhng bin php cn thit duy tr ha bnh v an ninh quc t. Nhng bin php m cc Thnh vin Lin Hip Quc p dng trong quyn t v chnh ng y phi c bo ngay cho Hi ng Bo an v khng c gy nh hng g n quyn hn v trch nhim ca Hi ng Bo an, chiu theo Hin chng ny, i vi vic Hi ng Bo an p dng bt k lc no nhng hnh ng m Hi ng thy cn thit duy tr hoc khi phc ha bnh v an ninh quc t. VD: + Campuchia Nadan (b binh b binh) VD: + VN Campuchia: _Hnh ng Campuchia yu cu VN gip chng thm ha dit chng. _Chnh ph Khme vi phm LQT, phn bit chng tc qui n VN thc hin hnh vi hp php trong trng hp ny, l phng v chnh ng, sau khi c dn tc Campuchia nh gip , qun i VN vt bin, tn cng Phnmpnh cu nhn dn Campuchia. + 1941: c tn cng Lin X, Lin x phn cng, y c quc x ra khi lnh th, sau tn cng ng u, Ty u, Beclin gii phng Chu u khi thm ha dit chung do pht xt c gy ra. trong nhng trng hp nht inh, cc quc gia ring l c quyn s dng v lc tn cng nhng th lc vi phm nghim trng LQT. Hnh ng ca VN, Lin X khng vi phm LQT, ph hp vi nguyn tc c bn ca LQT v o c QT. 5/ Cc thut ng php l. + v lc: s dng trong khoa hc LQT, v lc l s dng cc bin php kinh t, ti chnh, ngoi giao, qun s, khoa hc cng ngh, bo v mi trng, quyn con ngi, (cha c ghi nhn trong LQT) + Vic s dng v lc phi din ra trong quan h quc t. + Hnh vi s dng v lc nhm chng li s ton vn lnh th, c lp chnh tr ca mt quc gia.

44

Cu 7: Nguyn tc ha bnh gii quyt cc tranh chp quc t? 1/ Ngun gc, xut x. S hnh thnh v pht trin ca nguyn tc ny gn lin vi nguyn tc cm s dng v lc hay e da dng v lc trong quan h quc t v l h qu tt yu ca nguyn tc ny. Trong thc tin quc t, tranh chp lun l kh nng tim n, pht sinh t cc mi quan h gia cc quc gia. thng l hon cnh c th m trong cc ch th LQT c n~ quan im v quyn li a n vic khng tha thun c vi nhau v quyn hoc s kin, t lm ny sinh xung t, mu thun. Nguyn nhn xy ra tranh chp l s va chm xung t v quyn li gia cc quc gia hoc nhm cc quc gia; s khc bit v ng li chnh tr, kinh t gia cc quc gia hoc nhm cc quc gia v c s khc bit v cch nhn nhn, gii quyt cc vn php l quc t. 2/ Vn bn ghi nhn. - Hin chng LHQ ti khon 3 iu 2: Tt c cc Thnh vin gii quyt cc tranh chp quc t ca h bng bin php ha bnh, theo cch khng lm nguy hi n ha bnh v an ninh quc t, v cng l. 3/ Ni dung php l. - Tt c cc thnh vin ca LHQ cng nh tt c cc thnh vin ca cng ng quc t phi c ngha v gii quyt cc tranh chp quc t bng cc bin php ha bnh. - Cc bin php ha bnh m cc thnh vin vi t cch l bn tham gia vo tranh chp quc t cn la chn gii quyt. Theo iu 33 Hin chng LHQ quy nh: Cc bn ng s trong cc cuc tranh chp, m vic ko di cc cuc tranh chp y c th e da n ha bnh v an ninh quc t, trc ht, phi c gng tm cch gii quyt tranh chp bng con ng m phn, iu tra, trung gian, ha gii, trng ti, ta n, s dng nhng t chc hoc nhng hip nh khu vc, hoc bng cc bin php ha bnh khc ty theo s la chn ca mnh. cc bin php: + m phn (ngoi giao trc tip). + Thng qua c quan th 3: mang tnh kin ngh. + Thng qua c quan ti phn quc t 4/ Ngoi l. Hon ton khng tn ti bt k ngoi l no. 5/ Thut ng php l. Tranh chp quc t l hon cnh thc t m trong , cc ch th tham gia c n~ quan im tri ngc hoc mu thun nhau v c n~ yu cu, hay i hi c th tri ngc nhau. l s khng tha thun c vi nhau v quyn v s kin, a n s mu thun, i lp nhau v quan im php l hoc quyn gia cc bn ch th LQT vi nhau. Cu 8: Nguyn tc khng can thip vi cng vic ni b ca quc gia khc. 1/ Ngun gc, xut x. Xut hin trong thi k cch mng t sn. 2/ Vn bn ghi nhn. - Khon 7 iu 2 Hin chng LHQ: Khng c bt k iu g trong Hin chng ny cho php Lin Hip Quc c can thip vo nhng cng vic thc cht thuc thm quyn ni b ca bt c quc gia no, hoc i hi cc Thnh vin phi a nhng cng vic loi ny ra gii quyt theo quy nh ca Hin chng; tuy nhin, nguyn tc ny khng lin quan n vic thi hnh nhng bin php cng ch ni Chng VII. - Ngh quyt v nguyn tc khng can thip vo cng vic ni b c thng qua 1965 vi Tuyn b cm can thip vo cng vic ni b, bo v c lp v ch quyn ca cc quc gia.

45

- Tuyn b ca LHQ v cc nguyn tc ca LQT lin quan n quan h hu ngh v hp tc gia cc quc gia nm 1970. - Ngoi ra, nguyn tc ny cn c ghi nhn trong nhiu vn bn khc nh: + Tuyn b ca LHQ v trao tr c lp cho cc nc v cc dn tc thuc a nm 1960. + Tuyn b cui cng ca Hi ngh cc nc Phi nm 1955 ti Bng ung. + nh c cui cng Henxinki v an ninh hp tc chu u nm 1975. + Hip nh Pari v chm dt chin tranh v lp li ha bnh VN 3/ Ni dung php l. Ni dung bao gm: - Cm can thip v trang v cc hnh thc can thip hoc e da can thip khc nhm chng li ch quyn, nn tng chnh tr, kinh t, vn ha, x hi ca quc gia. - Cm dng cc bin php kinh t, chnh tr v cc bin php khc bt buc quc gia khc ph thuc vo mnh. - Cm t chc, khuyn khch cc phn t ph hoi hoc khng b nhm lt chnh quyn ca quc gia khc. - Cm can thip vo cuc u tranh ni b quc gia khc. - Tn trng quyn ca mi quc gia t la chn cho mnh ch chnh tr, kinh t, x hi v vn ha ph hp vi nguyn vng ca dn tc. 4/ Ngoi l. - Cng ng quc t c quyn can thip vo cng vic ni b ca cc quc gia thnh vin, khi cc quc gia ny c hnh vi vi phm nghim trng LQT trong qu trnh gii quyt cc cng vic ni b ca mnh. VD: hnh vi dit chng, phn bit chng tc, tin hnh chin tranh xm lc Cng ha Nam Phi c quyt nh 10% da trng cai tr 90% da en, tt c qun i, cnh st u do ngi da trng nm gi. Ch Apacthai phn bit chung tc: Dit chng chnh dn tc mnh (Khme ). LHQ cm vn ton din i vi Cng ha Nam Phi c (cc loi th thao ca Cng ha Nam Phi c khng c ra nc ngoi thi u, cc nc khc ko c vo Nam Phi c thi u. hnh thnh Nam Phi mi, bin php can thip dung ha c mu thun dn tc. 5/ Thut ng php l. - Cng vic ni b: T n~ quy nh ca cc vn kin php l quc t c th thy cng vic thuc thm quyn ni b ca quc gia l cc phng din hot ng ch yu ca nh nc da trn c s ca ch quyn quc gia, bao gm ton b n~ hot ng mang tnh cht i ni, i ngoi ca quc gia v c tin hnh ph hp vi lut quc gia cng nh LQT. Chng hn: - Vic la chn v tin hnh ng li chnh tr v cc chnh sch kinh t - vn ha x hi pht trin t nc. - Vic thc hin ng li chnh sch i ngoi ca nh nc v thit lp quan h hp tc vi cc ch th lut quc t. - Vic xy dng v duy tr hot ng ca b my nh nc. - Vic qun l iu hnh hot ng ca x hi tun theo quy nh ca php lut quc gia. Cu 9: Nguyn tc cc quc gia c ngha v hp tc? 1/ Ngun gc, xut x. Trong LQT hin i, cc quc gia l n~ thc th c ch quyn, bnh ng vi nhau v ch quyn, hnh ng vi t cch l ch th c lp, k chu s can thip ca cc ch th khc. Nhng xu th tt yu ca tin trnh pht trin quan h quc t l s hi nhp, hp tc trn c s cc bn cng c li li i hi s hp tc cht ch ca cc quc gia. S hp tc quc t gia cc quc gia trong tt cc cc lnh vc k ph thuc vo ch chnh tr, kinh t, x hi v nhm duy tr ha bnh, an ninh quc t c pl ha. 2/ Vn bn ghi nhn.

46

- iu 55, 56 Hin chng LHQ: + iu 55: Vi mc ch nhm to nhng iu kin n nh v tt p cn thit duy tr nhng quan h ha bnh v hu ngh gia cc dn tc, da trn s tn trng nguyn tc bnh ng v quyn t quyt ca cc dn tc, Lin Hip Quc khuyn khch: a. nng cao mc sng, cng n vic lm y v nhng iu kin tin b v pht trin trong lnh vc kinh t, x hi; b. gii quyt nhng vn quc t trong lnh vc kinh t, x hi, y t v nhng vn lin quan khc; v s hp tc quc t trong cc lnh vc vn ha v gio dc; v c. tn trng v tun th trit cc quyn con ngi v cc quyn t do c bn ca tt c mi ngi khng phn bit chng tc, gii tnh, ngn ng hay tn gio. + iu 56: Tt c Thnh vin Lin Hip Quc phi cam kt bng cc hnh ng chung hoc ring trong s nghip hp tc vi Lin Hip Quc t c nhng mc ch iu 55. - Tuyn b v cc nguyn tc ca LQT 1970. 3/ Ni dung php l. * Theo Hin chng LHQ : Ngha v hp tc vi nhau gia cc thnh vin LHQ thc hin tn ch, mc ch ca Hin chng v ngha v hp tc vi t chc LHQ t c n~ mc ch trn. Cc hnh thc v mc hp tc ty thuc vo chnh bn thn cc quc gia, ty thuc vo nhu cu, iu kin vt cht v kh nng sn sng thch ng ca h thng pl trong nc thc thi n~ ngha v quc t m quc gia phi gnh vc. Ngha v hp tc cn th hin vic cc quc gia phi hnh ng ph hp vi cc nguyn tc ca LHQ. C ngha l cc quc gia phi th hin n lc gii quyt cc vn quc t thng qua s hp tc, phi hp vi nhau. Ngay c n~ quc gia khng phi l thnh vin ca LHQ cng phi tn trng cc nguyn tc ca Hin chng v iu ny cn thit cho cng cuc duy tr ha bnh v an ninh quc t. * Theo Tuyn b v cc nguyn tc ca LQT 1970 quy nh c th ni dung ca nguyn tc ny: - Quc gia phi hp tc vi quc gia khc trong vic duy tr ha bnh v an ninh quc t. - Cc quc gia phi hp tc khuyn khch s tn trng chung v tun th quyn con ngi v cc quyn t do c bn khc ca c nhn, th tiu cc hnh thc phn bit tn gio, sc tc, chng tc. - Cc quc gia phi tin hnh quan h quc t trong lnh vc kinh t, x hi, vn ha, thng mi v k thut, cng ngh theo cc nguyn tc bnh ng v ch quyn, khng can thip vo cng vic ni b. - Cc quc gia phi hp tc trong lnh vc kinh t, x hi v vn ha, khoa hc, cng ngh nhm khuyn khch s tin b v vn ha, giao dc, pht trin kinh t trn ton th gii, c bit l ti cc nc ang pht trin. 4/ Ngoi l. Khng c ngoi l ngay c trong chin tranh, k hip nh qun s, khi v tn cng phi hp tc chng li bn th 3 ngha v php l quc t bt buc. Cu 10: Nguyn tc dn tc t quyt? 1/ Ngun gc, xut x. - Xut pht t vic tn trng quyn ca mi dn tc trong vic thit lp cc quan h quc t, da trn nn tng ch quyn dn tc. - V phng din php l, ch quyn dn tc l quyn t quyt nh vn mnh ca dn tc trong i sng quc t, th hin tng th cc quyn thing ling v bt kh xm phm ca mi dn tc, c ghi nhn ti cc vn bn pl quc gia v quc t. Ch quyn dn tc c hin thc ha trong i sng quc t thng qua quyn dn tc c bn, l quyn vn c ca mi dn tc, c LQT ghi nhn v m bo thc hin: + Quyn c c lp ca dn tc. + Quyn bnh ng vi cc dn tc khc. + Quyn t quyt ca dn tc. + Quyn c sng trong ha bnh, an ninh, pht trin bn vng. + Quyn c nh ot ti nguyn thin nhin. 2/ Vn bn ghi nhn.

47

- Hin chng LHQ: + Khon 2 iu 1: Pht trin mi quan h hu ngh gia cc dn tc trn c s tn trng nguyn tc bnh ng v t quyt ca cc dn tc v tin hnh nhng bin php ph hp khc cng c ha bnh th gii. + C th ha trong cc iu khon khc ca Hin chng, nh iu 55 gn mc ch trn vi nhim v nng cao mc sng, vi vic gii quyt cc vn quc t trong cc lnh vc kinh t v x hi, bo v sc khe, gio dc, vn ha, tn trng cc quyn con ngi, - Tuyn b ca LHQ v cc nguyn tc c bn ca LQT nm 1970 : Vic thit lp mt nh nc c lp c ch quyn hay t do gia nhp vo nh nc c lp khc hoc lin kt vi quc gia , cng nh vic thit lp bt c ch chnh tr no do nhn dn t do quyt nh l cc hnh thc th hin quyn dn tc t quyt. - Ngoi ra, cn c ghi nhn trong cc vn bn khc nh: Tuyn b v trao tr c lp cho cc nc v dn tc thuc a nm 1960; 2 Cng c v cc quyn dn s, chnh tr, quyn kinh t - x hi vn ha nm 1966; 3/ Ni dung php l. - c thnh lp quc gia c lp hay cng vi cc dn tc khc thnh lp quc gia lin bang (hoc n nht) trn c s t nguyn. - T la chn cho mnh ch chnh tr, kinh t, x hi. - T gii quyt cc vn i ni khng c s can thip t bn ngoi, - Quyn ca cc dn tc thuc a v ph thuc tin hnh u tranh, k c u tranh v trang ginh c lp v nhn s gip v ng h t bn ngoi, k c gip v qun s. - T la chn con ng pht trin ph hp vi truyn thng lch s vn ha, tn ngng, iu kin a l, tt c cc quyn nu trn ca mi dn tc u c cc dn tc v quc gia khc tn trng. Mc ch: n nh trt t php l quc gia cng nh trt t php l quc t, gy bt n, e da ha bnh v an ninh quc t. 4/ Cc trng hp ngoi l. Khng c. 5/ Thut ng php l. - Dn tc l thut ng c xc nh dng ch mt cng ng dn c cng c tr, lm n v sinh sng trong mt phm vi lnh th, a l cng tn. DN C TRONG LUT QUC T Cu 1: Khi nim dn c v cc b phn dn c? 1/ Khi nim. Theo khoa hc LQT, dn c c hiu l tng th nhng ngi c tr, lm n v sinh sng trn lnh th mt quc gia nht nh v chu s iu chnh ca pl quc gia ny. a v php l ca dn c do LQT v quc gia quy nh. 2/ Cc b phn dn c. - Cng dn ca chnh nc : chim i a s trong thnh phn dn c. - Ngi nc ngoi: ngi c quc tch nc ngoi. + Ngha hp: ngi sinh sng trn quc gia nhng khng mang quc tch ca quc gia . + Ngha rng: ngi sinh sng trn quc gia nhng khng mang quc tch ca quc gia , mang quc tch ca nhiu quc gia khc hoc ngi khng c quc tch. Ngi c nhiu quc tch: c t 2 quc tch tr ln. + Ngi c nhiu quc tch nc ngoi. + Ngi c nhiu quc tch nhng c 1 quc tch ca nc s ti. Ngi khng c quc tch: a v php l thp km (do yu t khch quan to ra).

48

Cu 2: Khi nim quc tch v c im ca mi quan h quc tch? 1/ Khi nim quc tch. T phng din LQT hin i, quc tch l mi quan h php l hai chiu, c xc lp gia mt c nhn vi mt quc gia nht nh, c th hin ni dung l tng th cc quyn v ngha v php l tng ng gia c nhn v quc gia m h mang quc tch. 2/ c im ca quc tch. * Quc tch c tnh n nh v bn vng. - Thi gian: t khi sinh ra n khi cht i tr trng hp xin thi quc tch, tc quc tch. - Khng gian: trong lnh th quc gia v ngoi lnh th quc gia (thng qua c quan i din ngoi giao v c quan lnh s). * Quc tch c tnh c nhn su sc: l du n gn lin vi mt con ngi c th vi quc gia v ch vi c nhn . Khi c nhn cht i vn bit c th mang quc tch nc no (famous per). * Quc tch va c tnh quc t va c tnh quc gia. - Tnh quc t: mt s vn lin quan n quc tch phi iu chnh bng LQT. - Tnh quc gia: mt s c im ch iu chnh c bng lut quc gia, khng iu chnh c bng lut quc t. VD: Lut quc gia: vn cho php nhp quc tch, tc quc tch LQT: gii quyt xung t php lut v quc tch cc quc gia phi k QT gii quyt. TQQT: quc gia khng dn cng dn nc mnh cho nc khc xt x mng hnh s quc t, y l vn thuc phm vi iu chnh ca LQT. * L mi quan h mang tnh hai chiu, quyn v ngha v ca nh nc tng xng vi quyn v ngha v ca c nhn cng dn. 3/ c im ca mi quan h quc tch. Mi quan h php lut v quc tch xc lp c nhn v quc gia c c im: - Tt yu c xc lp bng nhng cch thc khc nhau . i vi tng c nhn, y l mi quan h php lut tn ti mt cch bn vng, n nh v rng buc ngi vi nh nc m h l cng dn v quyn v ngha v mang tnh hai chiu. - i vi mi c nhn, quc tch ch c ngha rng buc h vi nh nc m h l cng dn. - Quc tch va mang tnh quc t, va l i tng iu chnh ca lut trong nc. c th ny ca mi quan h quc tch xut pht t mi quan h bin chng gia quyn con ngi v quyn cng dn ca mt c nhn khi tn ti trong i sng x hi. Cu 3: Cc cch thc hng quc tch v mt quc tch ph bin theo quy nh ca php lut mt s nc? 1/ Xc lp quc tch ca c nhn trong mi quan h vi nh nc. Mi quc gia c n~ quy nh c th v xc lp quc tch cho c nhn l cng dn ca nc mnh. Vic quy nh c th cc iu kin, trnh t, th tc, cch thc hng v mt quc tch trc ht l cng vic ni b ca tng quc gia. Song cc quy nh v quc tch ca quc gia cn ph hp vi nguyn tc ca LQT v cc QT m quc gia l thnh vin. ngha ca vic xc lp mi quan h quc tch: - i vi tng c nhn trong x hi: Xc lp mi quan h quc tch c ngha php l cc k quan trng i vi tng c nhn trong x hi. Quc tch l cn c, du hiu ni ln s quy thuc ca c nhn v mt nh nc nht nh. S quy thuc ny i vi c nhn s ng ngha vi vic ngi nhn c cc quyn li m nh nc v php lut nc ny m bo cho h c th hng, ng thi xc nh trch nhim, ngha v ca nh nc i vi vic bo v quyn li cho c nhn trong mi quan h vi cng ng dn c ca quc gia m h l cng dn, cng nh trong quan h quc t m ngi tham gia nhn danh chnh c nhn h.

49

- i vi nh nc: xc lp quc tch c ngha thc hin ch quyn quc gia i vi dn c. Bi v mt php l, quc tch l cn c xc nh gii hn thm quyn ti phn ca mt quc gia trong cc mi quan h php lut quc t. ng sau cc mi quan h gia mt c nhn vi c nhn ca mt quc gia khc hoc gia mt c nhn vi nh nc khc, suy n cng chnh l quan h gia cc nh nc vi nhau. Trong quan h , ranh gii ca ch quyn gia cc quc gia trc ht c xc nh cn c vo yu t quc tch. V d theo hnh thi kinh t - x hi no th con ngi cng phi gn lin vi iu kin pht trin ca mt quc gia, mt nh nc c th. 2/ Hng quc tch. * Hng quc tch do sinh ra. - L cch thc hng quc tch ph bin nht. Cc quc gia s dng cc nguyn tc hng quc tch so sinh ra khng ging nhau, dn n cc kt qu php l khc nhau. - Cc nguyn tc hng quc tch do sinh ra: + Nguyn tc quyn huyt thng (jus sanguinis): quy nh tr em sinh ra s mang quc tch ca cha, m, khng ph thuc v quc gia ni sinh. VD: cc quc gia Rp p dng nguyn tc ny. + Nguyn tc quyn ni sinh (jus soli): quy nh tr em sinh ra s c quc tch ca quc gia ni sinh m khng ph thuc vo quc tch ca cha m VD: Cc quc gia Chu M Latinh s dng nguyn tc ny. + Nguyn tc hn hp: quy nh s dng nguyn tc quyn huyt thng u tin, nu khng t kt qu s s dng tip nguyn tc quyn ni sinh (loi b hin tng khng quc tch hoc a quc tch). * Hng quc tch theo s gia nhp. - C 3 trng hp: + Do xin vo quc tch. Trng hp ny da trn c s ch, nguyn vng c nhn ca ngi mun xin vo quc tch. Yu t ch y c tnh cht quyt nh. V vy, pl cc quc gia u i hi phi c n xin gia nhp quc tch ca ngi c nhu cu. Trnh t, th tc v cc iu kin xin gia nhp quc tch c quy nh trong pl c lin quan ca quc gia xin gia nhp quc tch. Nhn chung, pl cc nc quy nh cc iu kin c bn sau: _Phi t tui nht nh. _Phi c thi gian sinh sng nht nh ti nc xin nhp quc tch; _Phi bit ngn ng ca quc gia xin gia nhp; _Phi c iu kin sng m bo theo quy nh ca quc gia xin gia nhp quc tch. _Phi c t cch o c tt. Quyn quyt nh cho nhp quc tch: ty tng quc gia (VN: Ch tch nc). + Do kt hn vi ngi nc ngoi. Lut php cc quc gia c quy nh c th. _ngi ph n kt hn vi ngi nc ngoi th c mang quc tch ca ngi chng (Anh, Braxin,) _Quy nh vic kt hn ca ph n khng lm thay i ipso facto quc tch ca ngi ph n. Trong Cng c 1957 v quc tch ca ngi ph n i ly chng, bo m s bnh ng v quc tch, cng c quy nh ngi ph n c a v php l bnh ng vi nam gii trong vic gi hoc thay i quc tch khi kt hn. iu 1 Cng c quy nh: mi quc gia k kt tha thun rng vic kt hn, ly hn gia cng dn quc gia vi ngi nc ngoi, vic thay i quc tch ca ngi chng trong thi k hn nhn khng ipso facto dn n s thay i quc tch ca ngi v. + Do nhn lm con nui ngi nc ngoi. Php lut cc nc tha nhn nguyn tc php l, tr em khng c quc tch hoc c quc tch nc khc, khi c ngi nc ngoi nhn lm con nui c th xin gia nhp quc tch ca cha hoc m nui, ty theo tng trng hp c th. + Ngoi ra c th c nhp quc tch trong trng hp c cng trng ln, cng lao ln i vi quc gia (VN). - Nhp quc tch mi phi thi quc tch c (ty quy nh ca tng quc gia)

50

VN: khi nhp quc tch VN phi thi quc tch c tr trng hp c li cho nh nc VN (cu th, vn ng vin th thao,) * Hng quc tch theo s la chn. - La chn quc tch l quyn ca ngi dn c t do la chn cho mnh mt quc tch hoc l gi nguyn quc tch c hoc l nhn quc tch ca quc gia hu quan khc. - Vic la chn quc tch phi c thc hin trn c s hon ton t nguyn, ph hp vi nguyn tc quyn dn tc t quyt, bo m tuyt i quyn li v ti sn ca ngi la chn quc tch. - Vn ny c iu chnh trong cc QT hu quan: Hip c Potsdam, Hip nh 1945 gia Lin x (c) vi Ba Lan, Hip nh 1946 gia Tip Khc (c) vi Lin X (c) - 2 trng hp: + ng s t do la chn quc tch trong trng hp a quc tch. + S la chn quc tch trong trng hp chuyn giao lnh th t quc gia ny sang quc gia khc. VD: VN: trong thi hn 5 nm k t ngy Lut quc tch c hiu lc th nhng ngi VN nc ngoi c quyn gi quc tch. VD: Sopanh: m l ngi Ba Lan, sinh ra v ln ln Ba Lan, n 17 tui th sang Php sinh sng (Php l qu cha). Khi c tranh chp gia Php v Ba Lan TA gii quyt Sopanh l cng dn Ba Lan, d trn nguyn cui cng ca Sopanh trc khi cht. VD: Sau chin tranh, bin gii Ba Lan Lin X (c) thay i: 1 phn t ca Ba Lan trc chuyn sang cho LX v ngc li. ngi dn trn hai mnh t ny c quyn la chn quc tch Ba Lan hoc Lin X tin cho an ninh v qun l dn c: Nu gi quc tch th quay v nc, nu chuyn quc tch th gi nguyn ch . * Hng quc tch theo phc hi quc tch. p dng i vi n~ i tng mt quc tch nhng mong mun tr li quc tch quc gia . * Hng quc tch theo thng quc tch. - C tnh hnh thc: mang tnh cht danh d, vinh danh c nhn c hng. VD: Phi hnh gia v tr th 2 th gii Gecman Titop: ng gp ln cho s pht trin ca nhn loi trong vic chinh phc khong khng v tr. Sang VN, VN coi ng l cng dn danh d ca VN. - C tnh thc cht: c hng quyn nh cng dn nc s ti. VD: Che biu tng ca th h tr th gii, khng phn bit h t tng, ngi Aghentina, c cng vi CM CuBa, l mt trong 4 t lnh c cng nhn l cng dn CuBa, c hng quyn v ngha v nh cng dn CuBa. 3/ Mt quc tch. * Thi quc tch. - Quc tch ca mt ngi mt i khi h xin thi quc tch theo ch v nguyn vng c nhn. - Trng hp ny, ng s phi lm n xin thi quc tch gi ln c quan nh nc c thm quyn. - iu kin ch yu xin thi quc tch: + thc hin y ngha v thu hoc cc ngha v ti chnh cho quc gia m h xin thi quc tch. + Khng phi thi hnh cc phn quyt dn s; + Khng b truy t hnh s trong thi gian xin thi quc tch. - Khi c quan nh nc c thm quyn ra quyt nh cho thi quc tch, ng s s khng cn l cng dn ca quc gia na. * Tc quc tch. - Hnh vi tc quc tch l bin php trng pht ca nh nc, p dng i vi cng dn nc mnh, khi h c hnh vi vi phm nghim trng php lut ca quc gia m h mang quc tch. Thng thng, do h phm n~ ti c tnh cht phn quc hoc c hnh ng khng xng ng vi danh hiu cng dn quc gia na.

51

 mt bin php trng pht ca nh nc. * ng nhin mt quc tch. Do hon cnh khch quan nh: c nhn tham gia qun i quc gia khc, xin gia nhp quc tch nc ngoi, Mang tnh cht t ng chm dt quc tch. * Trng hp c nhn cht i. Quan h php lut quc tch gia c nhn v nh nc chm dt khi c nhn cht i, v c quc tch l quyn nhn thn khng th chuyn dch cho ch th khc. Cu 4: Cc trng hp ngoi l v quc tch c nhn? 1/ Ngi hai quc tch. - Hai quc tch l tnh trng php l ca mt ngi cng mt lc l cng dn c hai quc gia. L tnh trng php l gy kh khn cho thc hin ch quyn quc gia i vi dn c, gy phc tp cho quan h hp tc quc t gia cc quc gia trong cc vn v dn c. - Ngi mang hai quc tch l nguyn nhn gy ra tr ngi trong vic cc nc thc hin quyn v ngha v ca mnh i vi cng dn, ng thi ngi hai quc tch cng khng c kh nng thc hin ton b cc quyn v ngha v cng dn ca h i vi hai quc gia m h mang quc tch. - Nguyn nhn ca tnh trng ny: + Do s quy nh khc nhau v cc vn quc tch trong pl cc nc; + Do n~ thay i v iu kin thc t ca c nhn, VD: mt ngi c quc tch ca mt quc gia mi nhng vn cha t b quc tch c. + Do hng quc tch mi t vic kt hn vi ngi nc ngoi hoc c lm con nui ngi nc ngoi, - Trong thc tin sinh hot quc t, cc vn pht sinh t tnh trng ngi 2 quc tch thng c cc quc gia p dng nguyn tc quc tch hu hiu hay nguyn tc mt quc tch trong php lut quc gia gii quyt. - Theo cc QT hu quan, n~ ngi c hai hoc nhiu quc tch c quyn t do la chn quc tch ca mt trong cc nc tham gia QT, trong trng hp khng la chn c quc tch th h c coi l cng dn ca nc ni h c tr thng xuyn. 2/ Ngi khng c quc tch. - L tnh trng php l ca mt c nhn khng c quc tch ca mt nc no. - Hin tng khng quc tch xut hin trong cc trng hp: + C s xung t pl ca cc nc v vn quc tch. + Khi mt ngi mt quc tch c nhng cha c quc tch mi; + Khi tr em c sinh ra trn lnh th ca nc p dng ring bit nguyn tc quyn huyt thng m cha m l ngi khng c quc tch. - a v php l ca ngi khng quc tch b hn ch nhiu so vi cng dn nc s ti v ngi c quc tch nc ngoi. H khng c hng cc quyn m cc b phn khc ca dn c c hng trn c s QT gia cc quc gia hu quan. H cng khng c hng s bo h ngoi giao ca bt k nc no. - khc phc v hn ch tnh trng ngi khng quc tch, cng ng quc t k kt mt s QT v bo m cho quyn li ca ngi khng quc tch vi t cch cc quyn con ngi c bn trong x hi v i sng quc t. Cu 5: Vn xc lp quc tch ca c nhn trong mi quan h vi nh nc Vit Nam? Lut quc tch VN 2008 quy nh: - iu 13 quy nh v nhng ngi c quc tch VN nh sau: 1. Ngi c quc tch Vit Nam bao gm ngi ang c quc tch Vit Nam cho n ngy Lut ny c hiu lc v ngi c quc tch Vit Nam theo quy nh ca Lut ny. 2. Ngi Vit Nam nh c nc ngoi m cha mt quc tch Vit Nam theo quy nh ca php lut Vit Nam trc ngy Lut ny c hiu lc th vn cn quc tch Vit Nam v trong thi hn 5 nm,

52

k t ngy Lut ny c hiu lc, phi ng k vi c quan i din Vit Nam nc ngoi gi quc tch Vit Nam. - iu 14. Cn c xc nh ngi c quc tch Vit Nam: 1. Do sinh ra theo quy nh ti cc iu 15, 16 v 17 ca Lut ny; 2. c nhp quc tch Vit Nam; 3. c tr li quc tch Vit Nam; 4. Theo quy nh ti cc iu 18, 35 v 37 ca Lut ny; 5. Theo iu c quc t m Cng ho x hi ch ngha Vit Nam l thnh vin. * C quc tch do sinh ra: - iu 15. Quc tch ca tr em khi sinh ra c cha m l cng dn Vit Nam Tr em sinh ra trong hoc ngoi lnh th Vit Nam m khi sinh ra c cha m u l cng dn Vit Nam th c quc tch Vit Nam. - iu 16. Quc tch ca tr em khi sinh ra c cha hoc m l cng dn Vit Nam: 1. Tr em sinh ra trong hoc ngoi lnh th Vit Nam m khi sinh ra c cha hoc m l cng dn Vit Nam cn ngi kia l ngi khng quc tch hoc c m l cng dn Vit Nam cn cha khng r l ai th c quc tch Vit Nam. 2. Tr em khi sinh ra c cha hoc m l cng dn Vit Nam cn ngi kia l cng dn nc ngoi th c quc tch Vit Nam, nu c s tha thun bng vn bn ca cha m vo thi im ng k khai sinh cho con. Trng hp tr em c sinh ra trn lnh th Vit Nam m cha m khng tha thun c vic la chn quc tch cho con th tr em c quc tch Vit Nam. - iu 17. Quc tch ca tr em khi sinh ra c cha m l ngi khng quc tch: 1. Tr em sinh ra trn lnh th Vit Nam m khi sinh ra c cha m u l ngi khng quc tch, nhng c ni thng tr ti Vit Nam th c quc tch Vit Nam. 2. Tr em sinh ra trn lnh th Vit Nam m khi sinh ra c m l ngi khng quc tch, nhng c ni thng tr ti Vit Nam, cn cha khng r l ai th c quc tch Vit Nam. - iu 18. Quc tch ca tr s sinh b b ri, tr em c tm thy trn lnh th Vit Nam 1. Tr s sinh b b ri, tr em c tm thy trn lnh th Vit Nam m khng r cha m l ai th c quc tch Vit Nam. 2. Tr em quy nh ti khon 1 iu ny cha 15 tui khng cn quc tch Vit Nam trong cc trng hp sau y: a) Tm thy cha m m cha m ch c quc tch nc ngoi; b) Ch tm thy cha hoc m m ngi ch c quc tch nc ngoi. * Nhp quc tch. - iu 19. iu kin c nhp quc tch Vit Nam 1. Cng dn nc ngoi v ngi khng quc tch ang thng tr Vit Nam c n xin nhp quc tch Vit Nam th c th c nhp quc tch Vit Nam, nu c cc iu kin sau y: a) C nng lc hnh vi dn s y theo quy nh ca php lut Vit Nam; b) Tun th Hin php v php lut Vit Nam; tn trng truyn thng, phong tc, tp qun ca dn tc Vit Nam; c) Bit ting Vit ho nhp vo cng ng Vit Nam; d) thng tr Vit Nam t 5 nm tr ln tnh n thi im xin nhp quc tch Vit Nam; ) C kh nng bo m cuc sng ti Vit Nam. 2. Ngi xin nhp quc tch Vit Nam c th c nhp quc tch Vit Nam m khng phi c cc iu kin quy nh ti cc im c, d v khon 1 iu ny, nu thuc mt trong nhng trng hp sau y: a) L v, chng, cha , m hoc con ca cng dn Vit Nam; b) C cng lao c bit ng gp cho s nghip xy dng v bo v T quc Vit Nam; c) C li cho Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam. 3. Ngi nhp quc tch Vit Nam th phi thi quc tch nc ngoi, tr nhng ngi quy nh ti khon 2 iu ny, trong trng hp c bit, nu c Ch tch nc cho php. 4. Ngi xin nhp quc tch Vit Nam phi c tn gi Vit Nam. Tn gi ny do ngi xin nhp quc tch Vit Nam la chn v c ghi r trong Quyt nh cho nhp quc tch Vit Nam.

53

5. Ngi xin nhp quc tch Vit Nam khng c nhp quc tch Vit Nam, nu vic lm phng hi n li ch quc gia ca Vit Nam. 6. Chnh ph quy nh c th cc iu kin c nhp quc tch Vit Nam. * Tr li quc tch: - iu 23. Cc trng hp c tr li quc tch Vit Nam 1. Ngi mt quc tch Vit Nam theo quy nh ti iu 26 ca Lut ny c n xin tr li quc tch Vit Nam th c th c tr li quc tch Vit Nam, nu thuc mt trong nhng trng hp sau y: a) Xin hi hng v Vit Nam; b) C v, chng, cha , m hoc con l cng dn Vit Nam; c) C cng lao c bit ng gp cho s nghip xy dng v bo v T quc Vit Nam; d) C li cho Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam; ) Thc hin u t ti Vit Nam; e) thi quc tch Vit Nam nhp quc tch nc ngoi, nhng khng c nhp quc tch nc ngoi. 2. Ngi xin tr li quc tch Vit Nam khng c tr li quc tch Vit Nam, nu vic lm phng hi n li ch quc gia ca Vit Nam. 3. Trng hp ngi b tc quc tch Vit Nam xin tr li quc tch Vit Nam th phi sau t nht 5 nm, k t ngy b tc quc tch mi c xem xt cho tr li quc tch Vit Nam. 4. Ngi xin tr li quc tch Vit Nam phi ly li tn gi Vit Nam trc y, tn gi ny phi c ghi r trong Quyt nh cho tr li quc tch Vit Nam. 5. Ngi c tr li quc tch Vit Nam th phi thi quc tch nc ngoi, tr nhng ngi sau y, trong trng hp c bit, nu c Ch tch nc cho php: a) L v, chng, cha , m hoc con ca cng dn Vit Nam; b) C cng lao c bit ng gp cho s nghip xy dng v bo v T quc Vit Nam; c) C li cho Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam.6. Chnh ph quy nh c th cc iu kin c tr li quc tch Vit Nam. * Mt quc tch: - iu 26. Cn c mt quc tch Vit Nam 1. c thi quc tch Vit Nam. 2. B tc quc tch Vit Nam. 3. Khng ng k gi quc tch Vit Nam theo quy nh ti khon 2 iu 13 ca Lut ny. 4. Theo quy nh ti khon 2 iu 18 v iu 35 ca Lut ny. 5. Theo iu c quc t m Cng ho x hi ch ngha Vit Nam l thnh vin. - iu 27. Cn c thi quc tch Vit Nam 1. Cng dn Vit Nam c n xin thi quc tch Vit Nam nhp quc tch nc ngoi th c th c thi quc tch Vit Nam. 2. Ngi xin thi quc tch Vit Nam cha c thi quc tch Vit Nam, nu thuc mt trong nhng trng hp sau y: a) ang n thu i vi Nh nc hoc ang c ngha v ti sn i vi c quan, t chc hoc c nhn Vit Nam; b) ang b truy cu trch nhim hnh s; c) ang chp hnh bn n, quyt nh ca To n Vit Nam; d) ang b tm giam ch thi hnh n; ) ang chp hnh quyt nh p dng bin php x l hnh chnh a vo c s gio dc, c s cha bnh, trng gio dng. 3. Ngi xin thi quc tch Vit Nam khng c thi quc tch Vit Nam, nu vic lm phng hi n li ch quc gia ca Vit Nam. 4. Cn b, cng chc v nhng ngi ang phc v trong lc lng v trang nhn dn Vit Nam khng c thi quc tch Vit Nam. 5. Chnh ph quy nh c th cc iu kin c thi quc tch Vit Nam. - iu 31. Cn c tc quc tch Vit Nam

54

1. Cng dn Vit Nam c tr nc ngoi c th b tc quc tch Vit Nam, nu c hnh vi gy phng hi nghim trng n nn c lp dn tc, n s nghip xy dng v bo v T quc Vit Nam hoc n uy tn ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam. 2. Ngi nhp quc tch Vit Nam theo quy nh ti iu 19 ca Lut ny d c tr trong hoc ngoi lnh th Vit Nam cng c th b tc quc tch Vit Nam, nu c hnh vi quy nh ti khon 1 iu ny. - iu 33. Cn c hy b Quyt nh cho nhp quc tch Vit Nam 1. Ngi nhp quc tch Vit Nam theo quy nh ti iu 19 ca Lut ny, d c tr trong hoc ngoi lnh th Vit Nam m c khai bo khng ng s tht hoc gi mo giy t khi xin nhp quc tch Vit Nam th Quyt nh cho nhp quc tch Vit Nam c th b hy b, nu c cp cha qu 5 nm. 2. Vic hy b Quyt nh cho nhp quc tch Vit Nam ca v hoc chng khng lm thay i quc tch Vit Nam ca ngi kia. Cu 6: So snh gia quy nh hng v mt quc tch theo quy nh pl ca mt s nc vi VN? Gii thch? Cu 7: Khi nim, c s, thm quyn v bin php bo h cng dn? 1/ Khi nim. Bo h cng dn l hot ng ca c quan nh nc c thm quyn bo v quyn v li ch ca cng dn nc mnh nc ngoi, khi cc quyn v li ch ny b xm hi nc ngoi (bo h ngoi giao theo ngha hp), ng thi bao gm c cc hot ng gip v mi mt m nh nc dnh cho cng dn ca nc mnh ang nc ngoi, k c trong trng hp khng c hnh vi xm hi no ti cc cng dn ca nc ny (bo h ngoi giao theo ngha rng). Theo , bo h cng dn bao gm: - Cc hot ng c tnh cng v nh: cp pht h chiu, giy t hnh chnh - Cc hot ng c tnh gip nh: tr cp ti chnh cho cng dn khi h gp kh khn, ph bin cc thng tin cn thit cho cng dn nc mnh tm hiu v nc m h c d nh ti v nguyn vng c nhn - Cc hot ng c tnh phc tp hn nh: thm hi lnh s cng dn b bt, b giam hoc tin hnh cc hot ng bo v v m bo cho cng dn nc mnh c hng nhng quyn li v li ch ti thiu theo quy nh ca nc s ti hoc LQT. 2/ C s php l bo h cng dn. Vn bo h cng dn ch yu c iu chnh ti cc QT song phng c lin quan v cc tp qun quc t c hnh thnh v p dng rng ri trong lnh vc ny. 3/ Thm quyn bo h cng dn. Da trn c s c cu t chc, chc nng v phm vi hot ng ca cc c quan nh nc c thm quyn bo h cng dn, chia lm hai loi: * Hot ng bo h cng dn ca cc c quan c thm quyn trong nc. - Do lut quc gia ca nc hu quan quy nh. - Hu ht cc quc gia u giao nhim v theo di, thc hin bo h cng dn cho b ngoi giao. B ngoi giao l c quan gim st cc hot ng bo h cng dn ca cc c quan i din ca nc mnh nc ngoi ng thi l c quan trc tip thc hin cc bin php nhm m bo vic sa i, b sung hoc ban hnh cc quy nh php lut mi v bo h ngoi giao, m bo vic bo h ngoi giao lun c thc hin c hiu qu. B ngoi giao chu trch nhim trc chnh ph v cc hot ng bo h cng dn trong nc cng nh ngoi nc. Trong trng hp vn bo h ngoi giao cn gii quyt c lin quan ti cc b, ngnh khc trong chnh ph th b ngoi giao c trch nhim phi hp hot ng vi cc b, ngnh c lin quan gii quyt v bo co li quc hi. - Ngoi ra, c quc gia cn quy nh thm quyn ny khng ch thuc v b ngoi giao m cn thuc v cc c quan c trch khc nhau ca nc mnh hoc vo cc thi im khc nhau, thm quyn bo h cng dn nc ngoi li do cc c quan khc nhau thc hin.

55

VD: Lut c bn ca c khi hnh chnh Hng kong TQ, Cc nhp c ca c khu Hongkong l c quan chc nng c thm quyn u tin v rng nht v bo h cng dn, l c quan chnh c khu phi hp vi cc c quan i din TQ nc ngoi thc hin cng tc bo h cng dn. * C quan c thm quyn bo h cng dn nc ngoi. - Theo nguyn tc chung, thm quyn bo h cng dn nc mnh nc ngoi thuc v cc c quan i din ngoi giao lnh s ca nc c i din ti nc nhn i din. - Khi tin hnh cc hot ng bo h cng dn, cc c quan chc nng c thm quyn phi da trn c s php l l cc vn bn php lut quc gia v bo h cng dn v cc iu c quc t v bo h cng dn. hot ng bo h cng dn nc ngoi ch yu do c quan i din ca nh nc trong quan h i ngoi nc ngoi thc hin. Trong : Cn b, nhn vin lnh s l ngi trc tip thi hnh cc hot ng bo h, t n~ cng vic khng gy nh hng n nc khc nh cp cc giy t hnh chnh cho n cng vic phc tp v c nh hng trc tip ti cc quc gia khc, nh bo h, gip cng dn nc mnh trc hnh vi vi phm php lut quc t ca nc s ti, bo v quyn v li ch ca cng dn trc hnh vi xm hi ca nc ngoi khc. 4/ Bin php bo h cng dn. - Cc bin php a dng: + Bin php n gin: cp h chiu, visa xut cnh, + Bin php phc tp v c nh hng ti quan h ngoi giao gia cc nc hu quan: a v vic ra ta n quc t hoc s dng cc bin php c tnh cht rn e bo h cng dn. - Vic bo h ngoi giao c tin hnh mc no v p dng cc bin php bo h g ph thuc vo nhiu yu t: quyn li no b vi phm, mc vi phm, thi ca nc s ti, kh nng nh hng ti quan h quc t, bi cnh quc t, Nc thc hin cc hot ng bo h, ty theo mc ca vn v quyn li, li ch ca mnh c th p dng tun t hoc ng thi hoc la chn cc bin php bo h cn thit theo s nh gi ca mnh. - Bin php ngoi giao thng c coi l bin php u tin thc hin bo h cng dn. C s php l ca bin php ny l nguyn tc gii quyt ha bnh cc tranh chp quc t. Bin php ngoi giao c thc hin bo h cng dn c th thng qua trung gian ha gii, thng lng hoc m phn trc tip. - Bn cnh bin php ngoi giao, cc quc gia cn c th s dng cc bin php trng pht kinh t hoc trng pht v ngoi giao i vi nc vi phm (bao vy, cm vn, rt c quan i din ngoi giao v ton b cn b ca c quan v nc hoc c th a ra TAQT yu cu gii quyt). - Phm vi cc bin php bo h phi chu s iu chnh v gii hn ca LQT. Trong gii hn quan trng nht trong vic s dng bin php bo h l khng c s dng v lc trong bo h ngoi giao. Cu 8: Khi nim, phn loi ngi nc ngoi? 1/ Khi nim. Ngi nc ngoi l ngi khng mang quc tch ca quc gia s ti. 2/ Phn loi. C nhiu cch phn loi: - Cn c vo quc tch th ngi nc ngoi bao gm: ngi c quc tch nc ngoi v ngi khng c quc tch; - Cn c vo thi gian c tr trn lnh th mt quc gia v mi lin h vi quc gia th ngi nc ngoi c chia thnh: ngi nc ngoi thng tr v ngi nc ngoi tm tr ti quc gia s ti; - Cn c ni dung ca quy ch php l dnh cho ngi nc ngoi gm: nhng ngi nc ngoi c hng quy ch ngoi giao v cc quy ch tng t v nhng ngi nc ngoi hng quy ch dnh cho ngi nc ngoi theo cc iu c quc t c k kt gia cc quc gia. Cu 9: Ch php l dnh cho ngi nc ngoi? 1/ C s php l.

56

V nguyn tc, quan h gia cc quc gia lin quan n dn c c gii quyt theo nguyn tc bnh ng ch quyn v khng phn bit i x, trn c s c i c li. S bnh ng gia cc quc gia th hin vic cc quc gia tha thun dnh cho th nhn v php nhn ca hau nhng iu kin v ch i x ngang bng trong hot ng kinh t, thng mi cng nh nhng lnh vc sinh hot khc. Ch php l ca ngi nc ngoi c nc s ti quy nh ph hp vi cc nguyn tc c bn, cc quy phm jus cogens ca LQT v cc QT m nc l thnh vin. Cc QT l c s xc nh tng th tt c cc quyn v ngha v m ngi nc ngoi c hng ph hp vi quy nh ca php lut nc s ti. 2/ Cc ch php l dnh cho ngi nc ngoi. * Ch i ng quc gia (NT National treatment). - Ngi nc ngoi c hng nhng quyn chnh tr, dn s, kinh t, vn ha c bn nh cng dn ca nc s ti, ngoi tr mt s quyn do php lut quc gia ca nc nh khng c lm mt s ngh c th, khng c theo hc cc trng cng an, an ninh, qun s v c yu, - Ch ny th hin mi quan h gia ngi nc ngoi vi cng dn nc s ti. - Thc t, ch i ng nh cng dn thng c p dng cho ngi nc ngoi c tr, lm n v sinh sng trn lnh th nc s ti, c thi hn lu tr tng i n nh v lu di. * Ch i ng ti hu quc (MFN Most favoured nation). - Ch ny xc nh cho th nhn v php nhn nc ngoi nc s ti c hng quyn li v u i m cc th nhn v php nhn ca bt k mt nc th ba no ang v s c hng trong tng lai. - Ch i ng ti hu quc biu hin vic tha nhn quyn c i x ngang bng nhau gia cc quc gia nc ngoi trong mi quan h ca nc s ti vi cc th nhn v php nhn ca cc nc khc nhau. - Thc tin, ch ny thng c cc quc gia p dng iu chnh cc quan h thng mi v hng hi c ghi nhn trong cc hip nh thng mi, hng hi gia cc quc gia vi nhau. - ngha: c ngha trong vic to thun li v thng mi v cc hot ng kinh t khc m khng ch cc quc gia quan tm, ngay c th nhn, php nhn cc nc u hng n khi quyt nh n hot ng, lm n, bun bn hoc u t nc ngoi. VD: + 1999, VN k Hip nh thng mi Vit M M - TQ k Hip nh thng mi nm 1990 hng ha TQ n Ha K c hng thu sut 4% M cho VN c hng quy ch MFN trong Hip nh, theo thu hng VN l 4%. + M - TQ tha thun trong tng lai gim thu sut xung cn 2% ng nhin thu vi hng VN trong tng li cng gim xung cn 2%. * Ch i ng c bit dnh cho ngi nc ngoi. - Ngi nc ngoi c hng cc quyn v u i c bit m chnh cng dn nc s ti cng khng c hng, ng thi ngi nc ngoi khng phi chu trch nhim php l m cng dn nc s ti phi gnh chu trong cc trng hp tng t. - Ngi nc ngoi ch c hng ch i ng c bit ny trn c s php lut quc gia ca nc s ti hoc QT m nc ny tham gia. - Thc tin quan h quc t, ch i ng ny c p dng c tnh truyn thng trong quan h ngoi giao quan h lnh s gia cc quc gia hoc quan h quc t gia cc t chc quc t vi cc quc gia. Bn cnh vic hng cc quyn v li ch t cc ch i ng trn th ngi nc ngoi phi c ngha v tn trng v tun t nghim chnh pl nc s ti, phi thc hin cc ngha v theo quy nh ca nc ny. Trong trng hp vi phm pl ca nc s ti, h s b x l theo quy nh ca pl nc ny hoc theo cc QT hu quan m nc s ti tham gia. Trong thi gian sinh sng nc s ti, ngi nc ngoi tun th pl nc ny nhng h vn khng mt mi lin h php l vi nc m h mang quc tch. Xut pht t c s php l ca mi quan h ny, cc quc gia c quyn bo h ngoi giao i vi cng dn ca mnh sng nc ngoi, ng thi ngi dn c quyn yu cu c quan i din ngoi giao

57

 lnh s ca nc mnh thc hin bo h ngoi giao i vi h trong trng hp h b xm hi ti quyn v li ch nc ngoi. Cu 10: So snh 3 ch php l ginh cho ngi nc ngoi? (cu ny l t lm, sai th chc khng sai nhng ng th khng hon ton, cn thiu th chc chn, tha hay khng th khng bit ;)) * Ging nhau: - u l ch php l ginh cho ngi nc ngoi. - Ngoi vic hng quyn li cn phi c ngha v nht nh, trch nhim php l * Khc nhau: Ch i ng quc Ch i ng ti hu Ch i ng c bit gia quc i tng p Ngi nc ngoi n Th nhn v php nhn i tng c bit, ch dng lm n, sinh sng trn nc ngoi yu l ngi nc ngoi lnh th quc gia khc trong quan h ngoi giao, lnh s Quan h pl Hu ht cc quan h Ch yu l cc quan h Ch yu trong quan h m ch i trong mi lnh vc ca thng mi v hng hi ngoi giao, quan h lnh ng iu i sng quc t (chnh s chnh tr, dn s, kinh t, vn ha,) Quyn ca C mt s hn ch nh C hn ch (ty theo Ngi nc ngoi c ngi nc khng c lm mt s quyn li v u i m hng quyn v u i ngoi so vi ngh nht nh, ko c cc th nhn v php c bit m cng dn cng dn theo hc cc trng nhn ca nc th ba nc s ti cng k c nc s ti ang v s c hng hng trong tng li) ty theo hn ch v quyn ca cc th nhn v php nhn ca nc th ba so vi cng dn nc s ti. ngha Th hin mi quan h Th hin vic tha nhn gia ngi nc ngoi c i x ngang bng vi cng dn nc s ti. nhau gia cc quc gia nc ngoi trong mi quan h ca nc s ti vi cc th nhn v php nhn cc nc khc nhau. Tiu ch Cu 11: Khi nim, phm vi v iu kin hng c tr chnh tr? 1/ Khi nim. L vic mt quc gia cho php n~ ngi nc ngoi ang b truy n ti quc gia m h mang quc tch do n~ hot ng v quan im v chnh tr, khoa hc v tn gio, c quyn nhp cnh v c tr trn lnh th nc s ti. 2/ Phm vi nhng ngi c hng quyn c tr chnh tr. - Nhn chung, trong h thng pl trong nc ca cc quc gia u ghi nhn c s chung i tng c hng quyn c tr chnh tr l cc th nhn b truy ui v cc l do hot ng v quan im chnh tr ti t nc mnh.

58

- Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948, Tuyn b v c tr lnh th nm 1967 quy nh: bt k c nhn no cng c quyn yu cu c tr nc khc v quyn s dng quyn li ny, tr trng hp ngi nc ngoi b truy n v ti phm hnh s, tri vi Hin chng LHQ (iu 14 Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi 1948). Khng c s s dnh cho quyn c tr cho cc c nhn bn r li ch ca dn tc mnh, b truy n v theo ui cc li ch thp hn, vi phm cc nguyn tc ca Hin chng LHQ. Tuyn b ca LHQ v c tr lnh th c thng qua ngy 14/2/1967 khng nh r: Quyn c tr chnh tr cn c trao cho n~ ngi u tranh chng ch ngha thc dn. Cc nc cn phi gip nhng ngi ny h c th nhp cnh, khng trc xut, cng bc h tr v nc m h ang b truy n. Cc nc khng c trao quyn c tr cho n~ k phm ti c quc t, trc ht l ti c chng ha bnh v ti c chin tranh. Cc nc phi m bo an ninh cho ngi c tr chnh tr trn lnh th ca mnh. - Quyn c tr khng ginh cho: + Nhng c nhn phm ti c quc t (ti c chin tranh, ti c dit chng,) + Nhng c nhn ti phm hnh s quc t, thc hin cc hnh vi ti phm c tnh cht quc t nh khng tc, bun bn ma ty v cc cht hng thn + Nhng k ti phm hnh s m vic dn c quy nh trong cc QT song phng hoc a phng v dn . + Nhng c nhn c hnh vi tri vi mc ch v nguyn tc ca Hin chng LHQ. 3/ iu kin c hng c tr chnh tr. - Phi l c nhn. - ang b truy n ti quc gia m h mang quc tch do n~ hot ng, quan im chnh tr, khoa hc, tn gio, - c quc gia tha nhn quyn c tr chnh tr chp nhn v cho php c nhn nhp cnh v c tr trn lnh th ca quc gia . - ng s phi c n xin c tr n c quan c thm quyn ca quc gia hu quan, theo trnh t v th tc c quy nh trong php lut ca nc ny. - Khng thuc vo nhng trng hp m quyn c tr khng ginh cho i tng theo quy nh ca LQT v pl ca nc s ti. 4/ Mt s c im khc ca c tr chnh tr. - Vic chp nhn v cho php mt ngi nc ngoi c c tr trn lnh th nc mnh l thm quyn ring bit ca mi quc gia, ch yu xut pht t l do nhn o. - Ngi nc ngoi c quyn c tr chnh tr khng b buc phi gia nhp quc tch ca nc s ti. H c hng n~ quyn ngang vi ngi nc ngoi khc, ang sinh sng nc s ti. - Quc gia cho php c tr chnh tr phi c ngha v bo m an ninh cho ngi c c tr chnh tr, bo m h khng b dn hoc trc xut theo yu cu ca quc gia m h l cng dn. - Quyn c tr c cng nhn rng ri l quyn pht sinh trn c s ch quyn quc gia v c tnh cht chnh tr tuyt i. Cu 15: Phn bit c tr chnh tr v cc trng hp c tr khc?

59

LNH TH TRONG LUT QUC T Cu 1: nh ngha v phn loi lnh th? 1/ nh ngha: Lnh th quc t l ton b tri t, bao gm cc b phn cu thnh l vng t, vng nc, vng tri v vng lng t, c khong khng v tr v cc hnh tinh. 2/ Phn loi. - Lnh th quc gia: y l b phn lnh th thuc ch quyn quc gia nht nh. Quc gia c quyn ti cao trong phm vi lnh th ca mnh theo ng quy nh ca LQT. - Lnh th quc t: l b phn lnh th thuc s hu chung ca cng ng quc t, c quy ch php l quc t. Lnh th quc t bao gm vng bin quc t, vng tri quc t, vng y bin quc t, khong khng quc t v cc hnh tinh, Chu Nam Cc. - Lnh th c quy ch hn hp: l b phn lnh th m quy ch php l ca chng bao gm c cc quy nh ca quy ch php l quc gia v cc quy nh ca quy ch php l quc t. Vng lnh th ny bao gm vng c quyn kinh t, thm lc a ca quc gia c bin. - Lnh th quc gia c s dng quc t: b phn lnh th quc gia nhng c v tr a l, kinh t, chnh tr, quan trng. V vy chng c s dng quc t, c tnh khu vc hoc ton cu. Vng lnh th ny bao gm knh quc t v sng quc t. Cu 2: nh ngha v cc b phn cu thnh lnh th quc gia? 1/ nh ngha. Theo LQT, lnh th quc gia l mt phn ca tri t, bao gm vng t, vng nc, vng tri, vng lng t, thuc ch quyn hon ton tuyt i, hon ton ring bit hoc hon ton y ca mt quc gia. Lnh th quc gia l ton vn v bt kh xm phm. 2/ Cc b phn cu thnh lnh th quc gia. * Vng t quc gia: bao gm t lin ca lc a v cc o ca quc gia thuc ch quyn hon ton v tuyt i ca chng. - Cc vng nc ni a nh ao, h, sng ngi, thuc quy ch php l ca vng t lin. - Vng nc bin gii c s dng l bin gii thin nhin. VD: sng Cu Long (VN TQ), LQG v LQT quy nh trong Hip nh ng bin gii 1999 v ng bin gii quc gia trn b gia VN v TQ. VD: vng nc Ng H gia M v Canada: quy ch php l khng ch do mt quc gia quy nh m c 2 nc xc nh trong mt Hip nh dnh cho 2 quc gia. - Quc gia qun o: c cu thnh bi nhiu hon o, qun o gn nhau. VD: Philippin vi 17.000 o; Indonexia: 24.000 o - Lnh th kn: lnh th quc gia nm gn trong lnh th quc gia khc, khng c ng ra bin. VD: Ty Ban Nha c Lavia nm gn trong lnh th Php, khng c ng ra bin. - Lnh th hnh gi qut: bao gm t lin, lng t, nc nm trong hnh gi qut. VD: Lin X c, Canada - Lnh th Bc Cc: n~ quc gia gip Bc cc. - Lnh th hi ngoi: Hawai qun o Thi Bnh Dng thuc M * Vng nc: - L tt c vng nc nm pha trong ng bin gii quc gia trn bin ca quc gia c bin bao gm: + Vng ni thy: c ch quyn hon ton v tuyt i ca quc gia + Vng lnh hi: thuc ch quyn hon ton v y ca quc gia ven bin. * Vng tri quc gia: l khong khng bao trm ln vng t, vng nc ca quc gia, v thuc ch quyn hon ton v ring bit ca chnh quc gia ny. Do c im c bit nhy cm ca vng lnh th ny nn phi xc lp ch quyn hon ton v ring bit.

60

* Vng lng t: l vng t nm di vng t v vng nc ca quc gia, LQT mc nhin tha nhn vng lnh th ny chy ti tn tm tri t v ch quyn hon ton v tuyt i ca quc gia. Cu 3: Ch quyn quc gia i vi lnh th? Gm hai phng din: - Quyn ti cao ca quc gia i vi lnh th. - Xc lp ch quyn quc gia i vi lnh th (cu 3). 1/ Quyn ti cao ca quc gia i vi lnh th. Mt quc gia c ch quyn hon ton, y v tuyt i vi lnh th ca mnh. Ch quyn gi l quyn ti cao ca quc gia i vi lnh th. * Ni dung ca quyn ti cao ca quc gia i vi lnh th c th hin ra hai phng din: # Phng din quyn lc. - y l s tn ti v pht trin ca h thng c quan nh nc vi cc hot ng nhm thc hin quyn lc bao trm ln tt c cc lnh vc ca i sng mt quc gia. - Quyn lc ny mang tnh hon ton, ring bit, khng chia x vi bt c quc gia no khc v l ch quyn thing lin ca tng quc gia. Tt c dn c v hot ng din ra trn lnh th quc gia thuc v quyn lc ny. - Quc gia thc hin quyn ti phn ca mnh i vi ngi v ti sn trong phm vi lnh th mt cch khng hn ch (tr trng hp v li ch ca ton cng ng hay v li ch ca mt s quc gia nht nh v ch ch quyn ca nhn dn). - Trn phm vi lnh th quc gia c quyn tin hnh mi hot ng vi iu kin cc hnh vi khng b LQT cm. Tuy nhin, trong qu trnh tin hnh cc hot ng hp php, quc gia cng phi lu n mt nguyn tc c tnh tp qun l khng s dng ch quyn lnh th ca mnh lm thit hi n ch quyn lnh th ca quc gia khc. - Quyn ti cao ca quc gia i vi lnh th khng loi tr cc ngoi l xut hin trong thc tin quan h quc t nh khng p dng lut nc mnh i vi cc cng dn nc ngoi trn lnh th ca mnh (vin chc ngoi giao lnh s) hoc ko loi b hiu lc ca lut nc ngoi trn phm vi lnh th ca mnh nu iu ny c quy nh trong lut quc gia cng nh trong QT. Ngc li hiu lc ca cc c quan quyn lc t php c th c m rng ra ngoi phm vi lnh th quc gia nu lut nc s ti v QT hu quan cho php. - i i vi vic thc hin ch quyn lnh th, quc gia c ngha v tn trng v bo m quyn bt kh xm phm lnh th ca quc gia khc. Nguyn tc bt kh xm phm v ton vn lnh th c mt s ni dung: + Cm e da dng v lc hoc s dng v lc chng li s ton vn lnh th; + Bin gii quc gia l n nh v bt kh xm phm; + Khng s dng lnh th quc gia khi khng c s ng ca quc gia ; + Khng cho quc gia khc s dng lnh th ca mnh chng li nc th ba. # Phng din vt cht. - Mi trng t nhin ca quc gia t ai, nc, khng gian, rng, khong sn, ti nguyn vng lng t l ni dung vt cht ca lnh th quc gia v thuc v quc gia trong phm vi c gii hn bi ng bin gii quc gia. - Quc gia c quyn s hu mt cch y , trn vn trn c s ph hp vi li ch ca cng ng dn c sng trn vng lnh th v ph hp vi cc quyn dn tc c bn. Mi s thay i hoc nh ot lin quan n s phn ca mt vng t no ca lnh th quc gia phi da trn quyn dn tc t quyt mi c coi l hp php. - Trong trng hp thu lnh th quc gia th vng lnh th cho thu vn l mt b phn lnh th quc gia ca nc cho thu. Nc thu lnh th c quyn p dng quyn ti phn ca mnh (khng phi ch quyn) ph hp vi tha thun c ghi nhn gia hai bn. * Quy ch php l ca lnh th quc gia. - Quyn t do la chn ch chnh tr, kinh t, vn ha, x hi ph hp vi nguyn vng ca cng ng dn c sng trn lnh th m khng c s can thip t bn ngoi, di bt k hnh thc no;

61

- Quyn t do la chn phng hng pht trin t nc, thc hin n~ ci cch kinh t - x hi ph hp vi cc c im ca quc gia. Cc quc gia c ngha v phi tn trng s la chn ny; - Quyn t quy nh ch php l i vi tng vng lnh th ca quc gia; - Quyn s hu hon ton i vi tt c ti nguyn thin nhin trong lnh th ca mnh; - Thc hin quyn ti phn i vi mi cng dn, t chc, k c cc c nhn, t chc nc ngoi trong phm vi lnh th quc gia (tr trng hp php lut quc gia hoc QT m quc gia tham gia hoc k kt c quy nh khc); - Quyn ca quc gia p dng cc bin php cng ch, iu chnh, kim sot hot ng ca cc php nhn v ngi nc ngoi, k c cc trng hp quc hu ha, tch thu, trng thu ti sn ca t chc, c nhn nc ngoi c bi thng hoc khng c bi thng; - Quyn quyt nh s dng, thay i lnh th ph hp vi pl v li ch ca cng ng dn c sng trn phn lnh th . 2/ Xc lp ch quyn lnh th quc gia. Cu 3: Phng thc xc lp ch quyn quc gia i vi lnh th? * iu kin php l xc lp hp php danh ngha ch quyn lnh th ca quc gia. - Vic xc lp ny phi da vo cc phng thc thu c lnh th hp php. Mt phng thc th c lnh th c coi l hp php khi n c tin hnh trn mt i tng lnh th ph hp. Ch th xc lp danh ngha ch quyn phi c t cch quc gia v c thc hin theo ng cch thc m LQT v th c lnh th i hi. - Xc lp ch quyn lnh th cn phi da trn quyn dn tc t quyt ca c dn sng trn phn lnh th c th c, bi vic xc lp ch quyn lnh th khng ch da trn mt phng thc duy nht. * Th c lnh th bng phng thc chim c hu hiu. - Chim c hu hiu c hiu l hnh ng ca mt quc gia nhm mc ch thit lp v thc hin quyn lc ca mnh trn mt lnh th vn khng phi l b phn ca lnh th quc gia vi ngha th c lnh th . - i tng lnh th c p dng phng thc th c hu hiu l lnh th v ch hoc lnh th b b ri. + Lnh th v ch: _Lnh th phi khng c ngi vo thi im quc gia thc hin vic chim c; _Lnh th ny cha tng thuc quyn s hu ca bt c mt quc gia no vo thi im quc gia chim c thc hin vic chim c lnh th . +Lnh th b b ri: l kt qu ca c hai yu t v hai phng din vt cht ( l s vng mt ca mt s qun l tht s trn lnh th) v tm l (l nh t b lnh th ca quc gia tng l ngi ch ca lnh th ), c th: _Lnh th ny khng cn l i tng iu chnh, p dng ca pl quc gia na; _Quc gia t b duy tr i sng kinh t, khai thc tim nng kinh t hoc trong lnh th nh khng tin hnh thu thu, khai thc ti nguyn, khong sn, _Quc gia xa b cc thit ch qun l trn lnh th; _Quc gia khng thc hin cc hot ng bo v ch quyn lnh th, t b vic bo h li ch ca c dn sng trn lnh th; - Hnh ng chim c hu hiu lun c thc hin bi c quan nh nc hoc cc t chc cng c nh nc y quyn. - Ni dung ca chin c hu hiu: + phi l s chim c hp php (ng i tng v bng bin php ha bnh). Mi hnh vi s dng v lc chim c mt lnh th c ch u b coi l vi phm php lut quc t. + Phi c s chim c thc s. Biu hin c th ca hnh vi chim c thc s l a cng dn ca nc mnh ti nh c trn lnh th mi, thit lp trn b my qun l hnh chnh, chnh thc a vo bn quc gia vng lnh th mi + Chim c phi lin tc, ha bnh trong mt thi gian di khng c tranh chp; + Vic chim c lnh th phi c thc hin vi mc ch nhm to ra mt danh ngha ch quyn lnh th.

62

- L phng thc th c lnh th c gi tr php l cao. * Phng thc th c lnh th da trn s chuyn nhng t nguyn. - y l s chuyn giao mt cch ha bnh danh ngha ch quyn trn mt lnh th t quc gia ny sang quc gia khc thng qua nhiu hnh thc nh qua QT, qua trao i, mua bn. Phng thc ny chuyn cho ngi ch mi mt danh ngha hp php. Cu 4: nh ngha v cc b phn cu thnh bin gii quc gia? 1/ nh ngha. Bin gii quc gia l ranh gii phn nh lnh th ca quc gia ny vi lnh th ca quc gia khc hoc vi cc vng m quc gia c quyn ch quyn trn bin. Ranh gii ny hoc l ng ranh gii c ghi nhn trn bn v c nh du trn thc a hoc l mt thng ng i quan ng ranh gii ni trn xc nh gii hn bn ngoi ca lnh th quc gia. y chnh l gii hn khng gian ca quyn lc ti cao ca quc gia i vi lnh th. 2/ Cc b phn cu thnh bin gii quc gia. - Bin gii trn b: l ng bin gii c xc nh trn t lin, trn o, trn sng, h, knh, bin ni a, Bin gii trn b ph bin c quy nh trong cc QT gia cc nc hu quan (tr mt s trng hp ngoi l) v mt s QT c bit hoc cc quyt nh ca c quan ti phn quc t khi cc bn hu quan ng . - Bin gii trn bin: l ng vch ra phn nh vng lnh hi ca quc gia vi vng bin tip lin m quc gia ven b c quyn ch quyn vi vng ni thy, lnh hi ca quc gia khc c b bin i din hay k bn b bin ca quc gia ny. + Trong trng hp vng bin ca quc gia l c lp, khng c s chng ln vi vng bin ca quc gia khc. + Trong trng hp chng ln: ng bin gii quc gia trn bin s c xc nh gia cc quc gia c lin quan v c ghi nhn trong QT. - Bin gii trn khng v bin gii trong lng t: c LQT tha nhn chung di dng TQQT trn c s ng bin gii trn b, trn bin. Cu 5: Nguyn tc xc nh bin gii quc gia trn b? Cu 6: Nguyn tc xc nh bin gii quc gia trn bin? * Nguyn tc tha thun: Tha thun l mt nguyn tc c bn, c tnh tp qun ca lut quc t, trong gii quyt cc tranh chp quc t. Khi hai quc gia c b bin i din hay tip gip nhau v c cc danh ngha php l chng nhau th h phi c ngha v m phn mt cch thin ch v c nh thc s t ti mt kt qu thc nh. Cc bn c t do tha thun vi iu kin cc tha thun t c khng vi phm cc nguyn tc mnh lnh ca lut quc t (nguyn tc jus cogens), hay lm tn hi n quyn li chnh ng ca nc th ba. * Nguyn tc trung tuyn hay cch u: iu 15 Cng c ca Lin hp quc v Lut bin 1982 quy nh vic p dng nguyn tc ny cho vng lnh hi v tnh cht gn b ca chng s khng lm sai lch nhiu ng trung tuyn (cch u), gy ra nhng kt qu khng cng bng. Phng php ng trung tuyn c s dng vch mt con ng xut pht, ng m phn v xem xt. Sau , cn c vo cc hon cnh hu quan, ng trung tuyn thun ty s c iu chnh i n mt gii php cng bng. * Nguyn tc phn nh cng bng: Cng bng trong phn nh l xem xt, cn nhc tt c cc hon cnh hu quan nh: hnh dng b bin, o, lung hng hi, ti nguyn tm ra mt gii php mang li cng bng ch khng phi l s p dng my mc, kht khe mt loi cc quy tc, nguyn tc hnh thc. Mun t c kt qu cng bng cn phi p dng, iu chnh cc quy tc v nguyn tc cng bng ca lut phn nh bin ph hp vi thc t v cc hon cnh hu quan ca khu vc phn nh, trong cc yu t a l l trng im xem xt ca qu trnh phn nh. * Nguyn tc p dng cc dn xp tm thi:

63

Nguyn tc ny c quy nh ti mt s iu khon trong Cng c lut bin 1982. Ti khon 3 iu 74 v hoch nh ranh gii vng c quyn v kinh t gia cc quc gia c b bin tip lin hay i din nhau quy nh: Trong khi ch k kt tha thun khon 1, cc quc gia hu quan, trn tinh thn hiu bit v hp tc, lm ht sc mnh i n cc dn xp tm thi c tnh cht thc tin v khng phng hi hay cn tr vic k kt cc tha thun dt khot trong giai on qu ny. Cc dn xp tm thi khng phng hi n hoch nh cui cng. Nh vy, nguyn tc ny ch yu p dng trong thi k qu khi cc quc gia ang trong qu trnh tha thun phn nh cc vng bin. Cu 7: Qu trnh xc nh bin gii quc gia trn b? * Hoch nh bin gii quc gia. - Khi nim: L qu trnh cc bn cng tha thun xc nh phng hng, v tr, tnh cht ca ng bin gii trn vn bn iu c, km theo cc ti liu cn thit v bn m t chi tit ng bin gii theo tha thun. y l giai on quan trng vi n~ hot ng php l nhm xc nh v tr, hng i ca ng bin gii v thng nht cc nguyn tc xc nh bin gii v la chn cc yu t to nn mt ng bin gii hon chnh. - Cch thc tin hnh: Ton b vic hoch nh phi c tin hnh trn c s tn trng ch quyn ca nhau, bnh ng, cc bn cng c li. tin hnh giai on ny, cc bn thng thnh lp v y quyn cho c quan thay mt mnh tin hnh cng vic gi l y ban lin hp hoch nh bin gii hai nc. - iu c quc t v hoch nh bin gii do y ban ny d tho phi c nguyn th quc gia hoc i din ton quyn ca nguyn th quc gia ng ra k kt v c c quan c thm quyn theo ng hin php ca mi bn ph chun. - Phng php hoch nh l thng qua m phn v cc con ng ha bnh khc. Nu c tranh chp cc bn khng t gii quyt c phi nh n bn th ba, k c thng qua con ng m phn quc t. - Yu cu ca hoch nh bin gii: + Phi a ra c cc nguyn tc lm c s cho vic xc nh ng bin gii. + Cc im c la chn xc nh v tr, hng i ca ng bin gii phi r rng, trnh m h hay gy kh d, gy tranh chp cho qu trnh phn gii, cm mc sau ny. Yu cu vic la chn phi va t chnh xc cao, va ph hp vi cc yu t a hnh thc t. - Hnh thc hoch nh: + Hoch nh bin gii mi: y, loi bin gii t nhin v bin gii nhn to l hai loi ch yu c p dng xc nh bin gii mi. Bin gii t nhin: a dng, c th c xc nh da theo a hnh thc t (ni, sng, h). Mi a hnh c th c nguyn tc xc nh khc nhau. VD: a hnh sng bin gii c th c xc nh da trn b sng, ng trung tuyn ca sng hay nguyn tc Thalweg a hnh ni th c th theo cc sng ni, ng phn thy, Bin gii nhn to, bao gm: _Bin gii thin vn: bin gii c xc nh theo cc ng kinh tuyn, v tuyn. _Bin gii hnh hc: l ng bin gii c xc nh bng cc ng hnh hc hoc cc ng thng ni hai im xc nh, hay ng vng cung m tm im v bn kinh c tha thun. + S dng cc ng ranh gii c (nguyn tc Uti possidetis). * Phn gii v cm mc thc a. - Phn gii l qu trnh thc a ha ng bin gii trong hip nh. y l cng vic mang tnh vt cht, c th a ng bin gii c hoch nh trong cc vn bn v bn ra thc a, c nh n bng cc mc du quc gii vi cc phng php k thut o c chnh xc. - Vic cm mc c th tin hnh theo phng php cun chiu (phn gii n u cm mc n ) hoc phn gii xong mi thc hin cm mc. - Cc mc du bin gii ng vai tr l c s xc nh v tr, hng i ca ng bin gii trn thc a. V th yu cu mc chnh xc ca cc mc du rt cao v hai bn phi cng lm. - Cn c vo a hnh c th, ct mc bin gii thng t ti: + Mi ca khu;

64

+ Cc im chuyn hng trng yu ca ng bin gii, nh ni, chn ni hoc cc a im quan trng; + Cc im trn ng quc l, ng Fe, sng, sui m ng bin gii ct ngang qua - i vi mi ct mc c xy dng u phi lp h s ct mc . Mi khi cn sa cha, thay i, phc hi hay hy b mc du bin gii u phi do hai bn tha thun cng tin hnh nhng ko c lm thay i hng i ca ng bin gii c hoch inh, phn vch, cm mc chnh thc. - Kt thc qu trnh cm mc trn thc a , y ban hn hp phi lp bn v bin gii km theo hip nh v bin gii cc quc gia k kt hay ph chun. - Trng hp ng bin gii quc gia c hoch nh, phn gii nhng do nguyn nhn no , cn phi kim tra li hoc vch li cho ph hp vi a hnh thc t thay i th ngi ta ch cn phn gii li tng on, t c trng hp phn gii li ton tuyn. Cu 8: Ch php l bin gii quc gia? 1/ C s hnh thnh ch php l bin gii quc gia. - Do pl trong nc v do cc QT v bin gii m quc gia k kt vi cc nc lng ging c chung ng bin gii quy nh. Cc iu c v bin gii bao gi cng l n~ iu c v thi hn. 2/ Ni dung. Qua quy nh ca pl quc gia v QT c th thy ch bin gii ca mt nc gm: - Nhng nguyn tc v quy nh chung v bin gii quc gia; - Quy ch bin gii nh quy ch qua li, hot ng khu vc bin gii, quy ch s dng ngun nc, s dng sng sui bin gii, khai thc ti nguyn vng bin gii; - Quy ch qun l, bo v bin gii; - Quy ch gii quyt cc tranh chp ny sinh khu vc bin gii. V nguyn tc, n~ vn bin gii lnh th lun thuc thm quyn gii quyt ca cc c quan trung ng nh QH, Chnh ph, theo nguyn tc c i c li v tn trng s bt kh xm phm ca bin gii quc gia. Mi vic kim sot bin phng, hi quan, kim tra v sinh dch t, th y, kim dch thc vt ca khu nc no th theo quy nh ca pl nc (tr trng hp hai bn c tha thun khc). Ngoi ra, cc nc u c quy nh cht ch quy ch bo v bin gii quc gia, chng li cc hnh vi xm nhp bin gii bt hp php cng nh trng tr nghim khc cc hnh vi xm phm quy ch bin gii. Cng vi vic quy nh, mi quc gia u c bit ch trng vic thc hin quy ch bo v bin gii quc gia. thc t, ch php l bin gii cng y , t m th vic xy dng, pht trin, bo v ng bin gii cng c hiu lc, gp phn cng c, tng cng quan h hu ngh v s hp tc lu di gia cc nc lng ging tng khu vc v khi c tranh chp lnh th hay bin gii th ngha v ca cc quc gia l phi gii quyt nhng tranh chp y bng bin php ha bnh. Cu 10: Cc trng hp c bit v lnh th quc gia? 1/ Bc cc. * Khi qut. - L mt b phn ca Tri t, c nhiu nc tip gip l Nga, M, Canada, Na Uy, an Mch, Thy in, Phn Lan v Aixolen. - Thng 5/1925, Canada chnh thc tuyn b khu vc Bc cc thuc Canada l b phn cu thnh lnh th Canada, Canada c ch quyn trn cc vng t v o khu vc ny. - Nm 1916, Chnh ph Nga trong cng hm gi cho cc nc ng mnh v lng ging thng bo vic sp nhp cc o, cc vng t nm khu vc pha bc b bin chu u v chu ca nc Nga vo lnh th ca Nga. - an Mch chim hu phn Ty Nam ca o Groenland trong thi gian 100 nm. - Mt s nc khc cng tuyn b ch quyn ca mnh i vi phn t Bc cc trn c s ca thuyt lnh th k cn (p dng ring cho vng Bc cc vi tn gi l Thuyt nhng khu vc ca Bc cc) v s tha thun ca cc quc gia hu quan. * Ch php l Bc cc.

65

Ch php l ca tng vng bin Bc cc ring bit c nh gi ring, xut pht t thc t hnh thnh trt t php lut c cng nhn t lu trn c s cc li ch qun s, kinh t, chnh tr v cc li ch khc ca cc nc Bc cc. Hin nay, qu trnh quc t ha Bc cc t c kt qu nht nh, c th l s thnh lp Hi ng Bc cc c thng qua ti Ottaoe nm 1996. Thnh vin ca Hi ng Bc cc gm Canada, an Mch, Phn Lan, H Lan, Na Uy, Nga, Thy in, M (cc nc Bc cc) v Hip hi nhng ngi thiu s bn x Bc cc, Xiberi, Vin ng. 2/ Nam cc. * Khi qut. - Bao gm chu Nam cc, cc o tip gip vi chu Nam cc v cc phn ca Thi Bnh Dng, i Ty Dng, n Dng khu vc Nam cc vi din tch khong 50 km2. - C nhiu quc gia a ra yu sch thit lp danh ngha ch quyn lnh th: + Sc lnh Hong gia Anh vo nm 1908, 1917 quy nh cc o v lnh th nm gia kinh tuyn tay 200 v 500 t v tuyn 560 xung pha nam l vng ph thuc thuc quyn qun l ca Th tng ton quyn thuc a Anh o Falklend. + Php a yu sch lnh th ti Nam cc vo nm 1924, khi vng t Adel c tuyn b nm di quyn qun l ca Thng trng ton quyn Madagaska. Nm 1938, Php tuyn b ch quyn ca mnh i vi vng t ny v cui cng vo nm 1955 tuyn b thnh lp lnh th hi ngoi ca Php bao gm Pawen, Amstecdam, Kvoze, Kergenlen. + Mt s nc nh Chi L (tuyn b 1940), Achentina (1940) cng c yu sch i vi Nam cc. -Cng vi cc yu sch l s xut hin ca hc thuyt Khu vc Nam cc m nh ca khu vc ny l im cc Nam, ng ranh gii bn cnh l cc kinh tuyn, y l b bin ca cc nc tip gip hoc l ng v tuyn. * Ch php l quc t Nam cc. - C s php l: Hip c v Nam cc 1959 xc lp ch php l quc t ca Nam cc. Cng vi l cc QT khc c mi quan h vi hip c Nam cc v cc bin php c hiu lc trong khun kh cc hip c nu trn (Cng c bo v ti nguyn sinh vt bin ca Nam cc 1980, Cng c v iu chnh nghin cu cc ti nguyn khong sn Nam cc 1988) to thnh h thng cc hip c v Nam cc iu chnh ch php l quc t Nam cc. - on 1 iu 1 Hip c v Nam cc 1959 : Nam cc c s dng ch hon ton vo mc ch ha bnh. Nghim cm cc hot ng mang tnh cht v trang nh xy dng cc cn c, cng trnh qun s, khng c php tin hnh cc hot ng v trang cng nh vic th bt c loi v kh no. Nh vy, Nam cc v cc vng trong gii hn 60 v nam l vng c s dng vo mc ch ha bnh. iu 5 ca C nghim cm lm pht n v kh ht nhn v nghim cm vic thi cc cht phng x xung khu vc bin Nam cc. i vi cc yu sch lnh th ca cc nc: C khng lm nh hng g cng k cng nhn n. bo v ti nguyn thin nhin Nam cc: thnh lp UB bo v ti nguyn sinh vt bin Nam cc (Theo C 1980), UB ti nguyn khong sn Nam cc (theo C v iu chnh nghin cu cc ti nguyn khong sn Nam cc 1988). Cu 11: Khi nim, quy ch php l ca vng ni thy? 1/ Khi nim: - iu 8 Cng c 1982 quy nh: 1. Tr trng hp c quy nh Phn IV, cc vng nc pha bn trong ng c s ca lnh hi thuc ni thy ca quc gia. 2. Khi mt ng c s thng c vch ra theo ng phng php c ni iu 7 gp vo ni thy cc vng nc trc cha c coi l ni thy, th quyn i qua khng gy hi ni trong Cng c vn c p dng cc vng nc . - Mt quc gia c th c mt hay nhiu vng nc ni thy vi cc ch php l khc nhau nh: ni thy, ni thy trong quyn i qua khng gy hi ca tu thuyn c tn trng:

66

+ Ni thy: cc vng nc nm bn trong ng c s dng tnh chiu rng ca lnh hi, tip lin vi b bin nh Vnh, ca sng, l ni thy ch thc, ti khng tn ti quyn qua li v hi ca tu thuyn nc ngoi: + Ni thy trong quyn i qua khng gy hi ca tu thuyn c tn trng: ni thy trong cho php tu thuyn nc ngoi c quyn qua li v hi, l vng nc c cc ng hng hi quc t i quan m trc cha c coi l ni thy, nhng do vic xc nh ng c s thng, vng nc ny tr thnh ni thy, v quyn qua li v hi vn c duy tr m bo lu thng hng hi quc t vn pht trin bnh thng, khng b tr ngi. - Vng nc hoc vnh lch s l cc vng bin, khng phi l ni thy nhng do tnh cht lch s ca mnh, chng c hng quy ch ni thy. Mt vnh c coi l lch s phi tha mn 3 iu kin sau y: + Quc gia ven bin thc hin mt cch thc s ch quyn ca mnh trn ; + Vic s dng vng bin trn c thc hin mt cch lin tc, ha bnh, lu di. + C s cng nhn ca cng ng quc t bng s chp nhn cng khai hoc s im lng ko phn i ca cc quc gia quan tm, nht l cc quc gia lng ging v c quyn li ti vng bin ny. VD: Hip nh v vng nc lch s k ngy 7/7/1982 ti tp.HCM gia CHXHCNVN v CHND Campuchia quy nh mt vng nc lch s chung cn c vo cc iu kin lch s, a l, kinh t v quc phng. Vng ny c gii hn bi cc b bin H Tin v Kampot, o Ph Quc v cc o ngoi khi Th Chu v Poulo Wai. Vng ny c hai bn coi nh t di ch ni thy v c ch qun l chung v nh c, tun tra v kim sot trong khi ch i vic gii quyt ng bin gii trn bin trong vng nc lch s. 2/ Quy ch php l ca vng ni thy. - Tnh cht ch quyn: trong ni thy quc gia c ch quyn hon ton v tuyt i. - Ch qua li ca tu thuyn: + Mi s ra vo ca tu thuyn cng nh phng tin bay nc ngoi trn vng tri ni thy u phi xin php. Tu thuyn thng mi vo cc cng bin quc t trn c s nguyn tc t do thng thng v c i c li. Tu thuyn nh nc dng vo mc ch khng thng mi v tu thuyn qun s phi xin php. Cc th tc xin php cho tu thuyn nc ngoi hot ng ti ni thy ca mi quc gia c iu chnh bi quy nh ca Lut bin quc t v LQG. - Quyn ti phn ca quc gia ven bin: + Khi hot ng trong ni thy nu tu thuyn nc ngoi c s vi phm, quc gia ven bin c quyn thc hin quyn ti phn dn s. + i vi tu thuyn c hng quyn min tr nh tu thuyn nh nc dng vo mc ch phi thng mi v tu thuyn qun s nc ngoi vi phm, quc gia ven bin c quyn buc tu thuyn ri khi vng ni thy ca mnh v yu cu c quan c thm quyn ca quc gia m tu mang c trng tr cc vi phm . Quc gia m tu mang c chu trch nhim v mi thit hi do hnh vi phm php ca tu thuyn gy ra. + i vi cc vi phm hnh s v dn s trn tu thuyn nc ngoi, lut p dng l lut ca quc gia m tu mang c. Quc gia ven bin ch can thip: _Nu hnh vi phm ti do mt ngi ngoi thy th on thc hin; _Nu thuyn trng yu cu chnh quyn s ti can thip; _Nu hu qu ca n nh hng ti an ninh trt t ca cng. Cu 12: Khi nim, quy ch php l ca lnh hi? 1/ Khi nim. Lnh hi l vng bin nm gia vng nc ni thy v cc vng bin thuc quyn ch quyn v quyn ti phn quc gia. Ranh gii ca lnh hi c xc nh theo Cng c lut bin 1982 nh sau: - iu 3 v chiu rng ca lnh hi : Mi quc gia u c quyn n nh chiu rng lnh hi ca mnh; chiu rng ny khng vt qu 12 hi l k t ng c s c vch ra theo ng Cng c.

67

- iu 4 v ranh gii pha ngoi ca lnh hi : Ranh gii pha ngoi ca lnh hi l mt ng m mi im trn ng cch im gn nht ca ng c s mt khong cch bng chiu rng ca lnh hi. Ranh gii pha ngoi ca lnh hi c coi l ng bin gii quc gia trn bin. 2/ Xc nh ng c s dng tnh chiu rng ca lnh hi. * ng c s thng thng: ng c s thng thng dng tnh chiu rng ca lnh hi ca mt quc gia chnh l ngn nc thy triu thp nht dc theo b bin nh c th hin trn cc hi t l ln c quc gia ven bin chnh thc cng nhn. i vi cc o c cu to bng san h hoc cc o c ngm ven b bao quanh, phng php ng c s thng thng cng c p dng. Vic xc nh ng c s thng thng c quy nh ti Cng c lut bin 1982 nh sau: - iu 5 v ng c s thng thng : Tr khi c quy nh tri ngc ca Cng c, ng c s thng thng dng tnh chiu rng lnh hi l ngn nc triu thp nht dc theo b bin, nh c th hin trn cc hi t l ln c quc gia ven bin chnh thc cng nhn. - iu 6 v cc mm (recifs ): Trong trng hp nhng b phn o cu to bng san h hoc cc o c ngm ven b bao quanh, th ng c s dng tnh chiu rng lnh hi l ngn nc triu thp nht b pha ngoi cng ca cc mm , nh c th hin trn cc hi c quc gia ven bin chnh thc cng nhn. u im ca phng php ny l phn nh ng ng b bin ca cc nc v hn ch bt s m rng cc vng bin thuc quyn ti phn quc gia. Hn ch ch yu l rt kh p dng i vi cc b bin khc khuu, phc tp. * ng c s thng. ng c s thng c xc nh ti iu 7 Cng c lut bin 1982 nh sau: 1. ni no b bin b khot su v li lm hoc nu c mt chui o nm st ngay v chy dc theo b bin, phng php ng c s thng ni lin cc im thch hp c th c s dng k ng c s dng tnh chiu rng lnh hi. 2. ni no b bin cc k khng n nh do c mt chu th v nhng c im t nhin khc, cc im thch hp c th c la chn dc theo ngn nc triu thp nht c chuyn dch vo pha trong b, cc ng c s c vch ra vn c hiu lc cho ti khi cc quc gia ven bin sa i ng theo Cng c. 3. Tuyn cc ng c s khng c i chch qu xa hng chung ca b bin, v cc vng bin bn trong cc ng c s ny phi gn vi t lin n mc t c ch ni thy. 4. Cc ng c s thng khng c ko n hoc xut pht t cc bi cn lc ni lc chm, tr trng hp c nhng n bin hoc cc thit b tng t thng xuyn nh trn mt nc hoc vic vch cc ng c s thng c s tha nhn chung ca quc t. 5. Trong nhng trng hp m phng php k ng c s thng c p dng theo khon 1, khi n nh mt son ng c s c th tnh n nhng li ch kinh t ring bit ca khu vc m thc t v tm quan trng ca n c mt qu trnh s dng lu di chng minh r rng. 6. Phng php ng c s thng do mt quc gia p dng khng c lm cho lnh hi ca mt quc gia khc b tch khi bin c hoc mt vng c quyn kinh t. Ngoi ra, Cng c lut bin 1982 cn quy nh v vic kt hp cc phng php xc nh ng c s ti iu 14 v s kt hp cc phng php vch ng c s : Quc gia ven bin, ty theo hon cnh khc nhau, c th vch ra cc ng c s theo mt hay nhiu phng php c tr nh cc iu ni trn. iu 15 quy nh v vic hoch nh ranh gii lnh hi gia cc quc gia c b bin k nhau hoc i din nhau: Khi hai quc gia c b bin k nhau hoc i din nhau, khng quc gia no c quyn m rng lnh hi ra qu ng trung tuyn m mi im nm trn cch u cc im gn nht ca cc ng c s dng tnh chiu rng lnh hi ca mi quc gia, tr khi c s tha thun ngc li. Tuy nhin, quy nh ny khng p dng trong trng hp do c nhng danh ngha lch s hoc c cc hon cnh c bit khc cn phi hoch nh ranh gii lnh hi ca hai quc gia mt cch khc.

68

3/ Quy ch php l ca lnh hi. * Tnh cht ch quyn: trong lnh hi, quc gia c ch quyn hon ton v y . Ch quyn trn lnh hi khng phi l tuyt i do s tha nhn quyn qua li v hi ca tu thuyn nc ngoi qua lnh hi. Ch quyn ca quc gia ven bin c m rng mt cch hon ton v ring bit n vng tri trn lnh hi cng nh n y v lng t di y ca vng bin ny. Trong vng tri bn trn lnh hi khng tn ti quyn qua li khng gy hi cho cc phng tin bay. * Ch qua li ca tu thuyn. - Kn: Theo truyn thng qua li khng gy hi l mt quyn mang tnh tp qun, quyn ny c tha nhn v li ch pht trin, hp tc, kinh t v hng hi ca c cng ng cng nh ca tng quc gia. i qua khng gy hi c hiu l vic i qua nhng khng lm phng hi n ha bnh, an ninh, trt t hay li ch ca quc gia ven bin. iu 18 Cng c lut bin 1982 quy nh v ngha ca thut ng i qua (Passage): 1. i qua l i trong lnh hi, nhm mc ch a) i ngang qua nhng khng i vo ni thy, khng u li trong mt vng tu hoc mt cng trnh cng bn ngoi ni thy; hoc b) i vo hoc ri khi ni thy, hoc u li hay ri khi mt vng tu hay mt cng trnh cng trong ni thy. 2. Vic i qua phi lin tc v nhanh chng. Tuy nhin, vic i qua bao gm c vic dng li v th neo, nhng ch trong trng hp gp phi nhng s c thng thng v hng hi hoc v mt trng hp bt kh khng hay mc nn hoc v mc ch cu gip ngi, tu thuyn hay phng tin bay ang lm nguy hoc mc nn. - Cc hot ng khng lin quan n vic i qua m tu thuyn nc ngoi khi i quan lnh hi khng c tin hnh c quy nh ti iu 19 Cng c 1982 v ngha ca thut ng i qua khng gy hi (Passage inoffensif): 1. Vic i qua l khng gy hi, chng no n khng lm phng hi n ha bnh, trt t hay an ninh ca quc gia ven bin. Vic i qua khng gy hi cn phi c thc hin theo ng vi cc quy nh ca Cng c v cc quy tc khc ca php lut quc t. 2. Vic i qua ca mt tu thuyn nc ngoi b coi nh phng hi n ha bnh, trt t hay an ninh ca quc gia ven bin, nu nh trong lnh hi, tu thuyn ny tin hnh mt trong bt k hot ng no sau y: a) e da hoc dng v lc chng li chnh quyn, ton vn lnh th hoc c lp chnh tr ca quc gia ven bin hay dng mi cch khc tri vi cc nguyn tc ca php lut quc t c nu trong Hin chng Lin hp quc; b) Luyn tp hoc din tp vi bt k kiu loi v kh no; c) Thu nhp tnh bo gy thit hi cho quc phng hay an ninh ca quc gia ven bin; d) Phng i, tip nhn hay xp ln tu cc phng tin bay; e) Phng i, tip nhn hay xp ln tu cc phng tin qun s; f) Tuyn truyn nhm lm hi n quc phng hay an ninh ca quc gia ven bin; g) Xp hoc d hng ha, tin bc hay a ngi ln xung tu tri vi cc lut v quy nh v hi quan, thu kha, y t hoc nhp c ca quc gia ven bin; h) Gy nhim c v nghim trng, vi phm Cng c; i) nh bt hi sn; j) Nghin cu hay o c; k) Lm ri lon hot ng ca mi h thng giao thng lin lc hoc mi trang thit b hay cng trnh khc ca quc gia ven bin; l) Mi hot ng khc khng trc tip quan h n vic i qua. - Cc quc gia ven bin khng c php t iu kin cho cc tu thuyn nc ngoi i qua lnh hi ca mnh phi xin php hoc thng bo trc . i qua khng gy hi tn ti ng thi vi ch quyn quc gia trong lnh hi nhng khng lm mt i ch quyn . - i vi tu ngm v cc phng tin i ngm khc, quy nh ti iu 20 Cng c lut bin 1982: trong lnh hi, tu ngm v cc phng tin i ngm khc buc phi i ni v phi treo c quc tch.

69

- i vi tu thuyn nc ngoi c ng c chy bng nng lng ht nhn v tu thuyn chuyn ch cc cht phng x hay cc cht vn nguy him hoc c hi ti iu 23 Cng c 1982: Cc tu thuyn nc ngoi c ng c chy bng nng lng ht nhn cng nh cc tu thuyn chuyn ch cc cht phng x hay cc cht khc vn nguy him hay c hi, khi thc hin quyn i qua khng gy hi trong lnh hi, buc phi mang y cc ti liu v p dng nhng bin php phng nga c bit theo quy nh ca cc iu c quc t i vi loi tu thuyn . - Cc quc gia vin bin c th nh ra cc lut v quy nh lin quan n vic i qua khng gy hi theo quy nh ti iu 21 Cng c lut bin 1982: 1. Quc gia ven bin c th nh ra, ph hp vi cc quy nh ca Cng c v cc quy tc khc ca php lut quc t, cc lut v quy nh lin quan n vic i qua khng gy hi trong lnh hi ca mnh v cc vn sau y: a) An ton hng hi v iu phi giao thng ng bin; b) Bo v cc thit b v cc h thng bo m hng hi v cc thit b hay cng trnh khc; c) Bo v cc ng giy cp v ng dn; d) Bo tn ti nguyn sinh vt bin; e) Ngn nga nhng s vi phm cc lut v quy nh ca quc gia ven bin lin quan n vic nh bt; f) Gn gi mi trng ca quc gia ven bin v ngn nga, hn ch, ch ng nhim mi trng; g) Nghin cu khoa hc bin v o c thy vn; h) Ngn nga nhng s vi phm cc lut v quy nh v hi quan, thu kha, y t hay nhp c ca quc gia ven bin; 2. Cc lut v quy nh ny khng p dng i vi cch thit k, vic ng hoc i vi trang b ca tu thuyn nc ngoi, nu chng khng c nh hng g n cc quy tc hay quy phm quc t c chp nhn chung. 3. Quc gia ven bin cng b theo ng th tc cc lut v quy nh ny. 4. Khi thc hin quyn i qua khng gy hi trong lnh hi tu thuyn nc ngoi phi tun th cc lut v quy nh ny, cng nh tt c cc quy nh quc t c chp nhn chung c lin quan n vic phng nga m va trn bin. - Cc quc gia ven bin c quyn n nh cc tuyn ng, quy nh vic phn chia cc lung giao thng dnh cho tu thuyn nc ngoi i qua lnh hi ca mnh . Cc tuyn c ny c nh ra phi ph hp vi cc quy nh ca Cng c lut bin nm 1982 v LQT. iu 22 Cng c lut bin 1982 quy nh v cc tuyn ng v cch b tr phn chia lung giao thng trong lnh hi nh sau: 1. Quc gia ven bin khi cn bo m an ton hng hi c th i hi tu thuyn nc ngoi i qua khng gy hi trong lnh hi ca mnh phi i theo cc tuyn ng do mnh n nh v phi tn trng cc cch b tr phn chia cc lung giao thng do mnh quy nh nhm iu phi vic qua li cc tu thuyn. 2. c bit, i vi cc tu xi-teec (navires-citernes), cc tu c ng c chy bng nng lng hi nhn v cc tu ch cc cht hay cc nguyn liu phng x hoc cc cht khc vn nguy him hay c hi, c th b bt buc ch c i theo cc tuyn ng ny. 3. Khi n nh cc tuyn ng v quy nh cch b tr phn chia lung giao thng theo iu ny, quc gia ven bin lu n: a) Cc kin ngh ca t chc quc t c thm quyn; b) Tt c cc lung lch thng c s dng cho hng hi quc t; c) Cc c im ring ca mt s loi tu thuyn v lung lch; d) Mt giao thng. 4. Quc gia ven bin ghi r cc tuyn ng v cc cch phn chia lung giao thng ni trn ln hi v cng b theo ng th tc. - Trong trng hp c vi phm, e da ha bnh an ninh, trt t ca quc gia ven bin, quc gia ny hon ton c th s dng cc bin php cn thit bo v ch quyn ca mnh, k c bin php tm thi nh ch quyn i qua khng gy hi. Vic tm thi nh ch ny ch c hiu lc sau khi c cng b theo ng th tc v trong thc hin khng c s phn bit i x g v mt php l hay v mt thc t gia cc tu thuyn nc ngoi.

70

* Quyn ti phn trong lnh hi. # Quyn ti phn dn s. - iu 28 Cng c lut bin 1982 quy nh v quyn ti phn dn s i vi tu thuyn nc ngoi nh sau: 1. Quc gia ven bin khng c bt mt tu nc ngoi ang i qua lnh hi phi dng li hay thay i hnh trnh ca n thc hin quyn ti phn dn s ca mnh i vi mt ngi trn con tu . 2. Quc gia ven bin khng th p dng cc bin php trng pht hay bin php bo m (mesures conservatoires) v mt dn s i vi con tu ny, nu khng phi v nhng ngha v cam kt hay cc trch nhim m con tu phi m nhn trong khi i qua hoc c i qua vng bin ca quc gia ven bin. 3. Khon 2 khng ng chm n quyn ca quc gia ven bin p dng cc bin php trng pht hay bo m v mt dn s do lut trong nc ca quc gia ny quy nh i vi tu thuyn nc ngoi ang u trong lnh hi hay ang i qua lnh hi, sau khi ri ni thy. Quc gia ven bin khng c bt tu nc ngoi ang i qua lnh hi phi dng li thay i lch trnh ca n thc hin quyn ti phn dn s ca mnh i vi mt con ngi trn tu nhng quc gia ny li c quyn p dng mi bin php trng pht hay m bo v mt dn s m lut trong nc mnh quy nh i vi tu nc ngoi ang u trong lnh hi hay i qua lnh hi, sau khi ri khi ni thy. # Quyn ti phn hnh s: - iu 27 Cng c lut bin nm 1982 quy nh v quyn ti phn hnh s trn mt tu nc ngoi nh sau: 1. Quc gia ven bin khng c thc hin quyn ti phn hnh s ca mnh trn mt tu nc ngoi i qua lnh hi tin hnh vic bt gi hay tin hnh vic d thm sau mt v vi phm hnh s xy ra trn con tu trong khi n i qua lnh hi, tr cc trng hp sau y: a) Nu hu qu ca v vi phm m rng n quc gia ven bin; b) Nu v vi phm c tnh cht ph hoi ha bnh ca t nc hay trt t trong lnh hi; c) Nu thuyn trng hay mt vin chc ngoi giao hoc mt vin chc lnh s ca quc gia m tu mang c yu cu s gip ca cc nh ng cc a phng hoc d) Nu cc bin php ny l cn thit trn p vic bun lu cht ma ty hay cc cht kch thch. 2. Khon 1 khng ng chm g n quyn ca quc gia ven bin p dng mi lut php m lut trong nc mnh qui nh nhm tin hnh cc vic bt gi hay tin hnh vic d thm trn con tu nc ngoi i qua lnh hi, sau khi ri khi ni thy. 3. Trong nhng trng hp nu cc khon 1 v 2, nu thuyn trng yu cu, quc gia ven bin phi thng bo trc v mi bin php cho mt vin chc ngoi giao hay cho mt vin chc lnh s ca quc gia m tu mang c v phi to iu kin d dng cho vin chc ngoi giao hay vin chc lnh s tip xc vi on thy th ca con tu. Tuy nhin trong trng hp khn cp, vic thng bo ny c th tin hnh trong khi cc bin php ang c thi hnh. 4. Khi xem xt c nn bt gi v cc th thc ca vic bt gi, nh ng cc a phng cn phi ch thch ng n cc li ch v hng hi. 5. Tr trng hp p dng phn XII hay trong trng hp c s vi phm cc lut v quy nh c nh ra theo ng phn V, quc gia ven bin khng c thc hin mt bin php no trn mt con tu nc ngoi khi n i qua lnh hi nhm tin hnh bt gi hay tin hnh vic d thm sau mt v vi phm hnh s xy ra trc khi con tu i vo lnh hi m khng i vo ni thy. Theo , lut khng c quy nh quyn ti phn hnh s ca quc gia ven bin i vi mt tu nc ngoi i qua lnh hi tin hnh vic bt gi hay tin hnh vic d thm sau mt v vi phm hnh s xy ra trn con tu trong khi n i qua lnh hi; nhng quc gia ven bin c th thc hin quyn ti phn nu hu qu ca v vi phm m rng n quc gia ven bin; v vi phm c tnh cht ph hoi ha bnh, an ninh, trt t ca quc gia ven bin; thuyn trng hay vin chc lnh s hoc ngoi giao ca quc gia m tu mang c yu cu; v bin php ny l cn thit trn p vic bun lu cht ma ty hay kch thch. Quc gia ven bin c th p dng mi bin php m lut trong nc mnh quy nh nhm tin hnh vic bt gi hay tin hnh vic d thm i vi con tu nc ngoi i qua lnh hi, sau khi ri khi

71

ni thy. Ngc li i vi mt v vi phm hnh s xy ra trc khi con tu xut pht t mt cng nc ngoi, i vo lnh hi m khng i vo ni thy th quc gia ven bin khng can thip. # i vi tu qun s v cc tu khc ca nh nc dng vo nhng mc ch khng thng mi: - V nh ngha tu chin theo iu 29 Cng c lut bin 1982: Trong Cng c, tu chin l mi tu thuyn thuc lc lng v trang ca mt quc gia v mang du hiu bn ngoi c trng ca cc tu thuyn qun s thuc quc tch nc ; do mt s quan hi qun phc v quc gia ch huy, ngi ch huy ny c tn trong danh sch cc s quan hay trong mt ti liu tng ng; v on thy th phi tun theo cc iu lnh k lut qun s. - i vi tu chin khng tun th cc lut v quy nh ca quc gia ven bin (iu 30 C): Nu mt tu chin khng tn trng cc lut v quy nh ca quc gia ven bin c lin quan n vic i qua trong lnh hi v bt chp yu cu phi tun th cc lut v quy nh c thng bo cho h, th quc gia ven bin c th i chic tu ri khi lnh hi ngay lp tc. - iu 31 v trch nhim ca quc gia m tu mang c i vi hnh ng ca mt tu chin hay mt tu khc ca Nh nc: Quc gia m tu mang c chu trch nhim quc t v mi tn tht hoc v mi thit hi gy ra cho quc gia ven bin do mt tu chin hay bt k tu thuyn no khc ca Nh nc dng vo nhng mc ch khng thng mi vi phm cc lut v quy nh ca quc gia ven bin c lin quan n vic i qua lnh hi hay vi phm cc quy nh ca Cng c hoc cc quy tc khc ca php lut quc t. - iu 32 v cc quyn min tr ca cc tu chin v cc tu khc ca Nh nc dng vo nhng mc ch khng thng mi: Ngoi nhng ngoi l nu Tiu mc A v cc iu 30 v 31, khng mt quy nh no ca Cng c ng chm n cc quyn min tr m cc tu chin v cc tu khc ca Nh nc dng vo nhng mc ch khng thng mi c hng. Theo , cc tu qun s v cc tu khc ca nh nc khng dng vo mc ch thng mi c hng quyn min tr ti phn hnh s v ti phn dn s nhng cc quc gia m tu mang c phi chu trch nhim trc cc vi phm do chng gy ra trong lnh hi ca quc gia ven bin. Cu 13: Khi nim, ch php l vng tip gip lnh hi? 1/ Khi nim. Vng tip gip lnh hi l vng bin nm ngoi lnh hi v tip lin vi lnh hi, ti quc gia ven bin thc hin cc thm quyn c tnh ring bit v hn ch i vi cc tu thuyn nc ngoi. 2/ Ch php l. - S tn ti ca vng tip gip lnh hi trong thc tin nhm: + Ngn nga n~ vi phm i vi cc lut v quy nh hi quan, thu kha, y t hay nhp c trn lnh th hay trong lnh hi ca mnh. + Trng tr nhng hnh vi vi phm i vi cc lut v quy nh ni trn xy ra trn lnh th hoc trong lnh hi ca mnh. - Vng tip gip lnh hi khng th m rng qu 24 hi l k t ng c s dng tnh chiu rng lnh hi v b phn c th ca vng c quyn kinh t. - Ti vng tip gip lnh hi, quc gia ven bin c thm quyn i vi cc hin vt c tnh lch s v kho c nm trn y bin ca vng tip gip lnh hi m khng c s tha thun ca mnh l s vi phm cc lut v quy nh ca quc gia ven bin trn lnh th hay trong lnh hi ca mnh. Cu 14: Khi nim, ch php l i vi vng c quyn kinh t? 1/ Khi nim. Vng c quyn kinh t l mt vng nm pha ngoi lnh hi v tip lin vi lnh hi, t di ch php l ring quy nh trong Phn V Cng c lut bin nm 1982. iu 57 C quy nh v chiu rng ca vng ny nh sau: Vng c quyn v kinh t khng c m rng ra qu 200 hi l k t ng c s dng tnh chiu rng lnh hi. 2/ Ch php l.

72

Vng c quyn kinh t l mt vng bin c th, trong th hin s cn bng gia cc quyn v quyn ti phn ca quc gia ven bin vi cc quyn v quyn t do ca cc quc gia khc. * Quyn, quyn ti phn v ngha v ca quc gia ven bin. - Theo quy nh ca iu 56 C lut bin 1982, trong vng c quyn kinh t, quc gia ven bin c cc quyn, quyn ti phn v ngha v nh sau: 1. Trong vng c quyn v kinh t, quc gia ven bin c: a) Cc quyn thuc ch quyn v vic thm d khai thc, bo tn v qun l cc ti nguyn thin nhin, sinh vt hoc khng sinh vt, ca vng nc bn trn y bin, ca y bin v lng t di y bin, cng nh v nhng hot ng khc nhm thm d v khai thc vng ny v mc ch kinh t, nh vic sn xut nng lng t nc, hi lu v gi. b) Quyn ti phn theo ng nhng quy nh thch hp ca Cng c v vic: i. Lp t v s dng cc o nhn to, cc thit b v cng trnh; ii. Nghin cu khoa hc v bin; iii. Bo v v gn gi mi trng bin; c) Cc quyn v cc ngha v khc do Cng c quy nh. 2. Trong vng c quyn v kinh t, khi thc hin cc quyn v lm cc ngha v ca mnh theo Cng c, quc gia ven bin phi tnh n cc quyn v ngha v ca cc quc gia khc v hnh ng ph hp vi Cng c. 3. Cc quyn c lin quan n y bin v lng t di y bin nu trong iu ny c thc hin theo ng phn VI. - Tnh c quyn ca quc gia ven bin th hin trong vic quc gia ven bin c ton quyn nh gi ngun tim nng i vi cc ti nguyn sinh vt, thi hnh cc bin php thch hp v bo tn v qun l nhm lm cho vic khai thc, duy tr cc ngun li sinh vt trong vng c quyn kinh t ca mnh khi b nh hng do khai thc qu mc. Cc t chc quc t c thm quyn, cc t chc phn khu vc, khu vc hay th gii ch c th tham d vo vic duy tr cc ngun li sinh vt ny mc hp tc mt cch thch hp vi quc gia ven bin. Tuy nhin i vi ti nguyn sinh vt, c quyn ny chp nhn ngoi l nu tng khi lng cho php nh bt ln hn kh nng khai thc ca quc gia ven bin, c ngha l tn ti mt s d ca khi lng cho php nh bt th quc gia ven bin li c ngha v to iu kin thun li cho vic khai thc ti u cc ti nguyn sinh vt ca vng c quyn kinh t m khng phng hi n c quyn bo tn ti nguyn nguyn sinh vt ca mnh. Quc gia ven bin cho php cc quc gia khc, thng qua cc iu c hoc cc tha thun lin quan, khai thc s d ca khi lng cho php nh bt ny, c u tin cho cc quc gia khng c bin hoc bt li v mt a l. - Quc gia ven bin c quyn ti phn v lp t v s dng cc o nhn to, cc thit b v cng trnh. Cng vi quyn ti phn ca quc gia ven bin cn m rng i vi cc o nhn to, cc thit b v cng trnh t trong ct nc trong vng c quyn kinh t m cn i vi c cc o nhn to, cc thit b v cng trnh t trn y bin v lng t di y bin ca vng. - Cng tc nghin cu khoa hc bin trong vng c quyn kinh t v trn thm lc a phi c tin hnh vi s tha thun ca quc gia ven bin v khng c gy tr ngi mt cch phi l cho cc hot ng do quc gia ven bin tin hnh trong vic thi hnh cc quyn thuc ch quyn v quyn ti phn m C tr nh. * Quyn v ngha v ca quc gia khc. iu 58 C quy nh v cc quyn v cc ngha v ca cc quc gia khc trong vng c quyn v kinh t: 1. Trong vng c quyn v kinh t, tt c cc quc gia, d c bin hay khng c bin, trong nhng iu kin trong nhng quy nh thch hp ca Cng c tr nh, c hng cc quyn t do hng hi v hng khng, quyn t do t dy cp ngm nu iu 87, cng nh quyn t do s dng bin vo nhng mc ch khc hp php v mt quc t v gn lin vi vic thc hin cc quyn t do ny v ph hp vi cc quy nh khc ca Cng c, nht l nhng khun kh vic khai thc cc tu thuyn, phng tin bay v dy cp, ng dn ngm. 2. Cc iu t 88 n 115, cng nh cc quy tc thch hp khc ca php lut quc t, c p dng vng c quyn kinh t trong chng mc m chng khng mu thun vi phn ny. 3. Trong vng c quyn v kinh t, khi thc hin cc quyn v lm cc ngha v ca mnh theo Cng c, cc quc gia phi tnh n cc quyn v cc ngha v ca quc gia ven bin v tn trng cc

73

lut v quy nh m quc gia ven bin ban hnh theo ng cc quy nh ca Cng c v trong chng mc m cc lut v quy nh khng mu thun vi phn ny v vi cc quy tc khc ca php lut quc t. - Theo , quc gia khc u c hng 3 quyn t do c bn: + Quyn t do hng hi; + Quyn t do hng khng; + Quyn t do t dy cp v ng dn ngm. Cu 14: Khi nim, ch php l ca thm lc a? 1/ Khi nim thm lc a a cht v thm lc a php l. * Thm lc a a cht. Thm lc a a cht l mt b phn ca ra lc a. Ra lc a chim 22% b mt i dng, l phn ko di ngp di nc ca lc a ca quc gia ven bin, cu thnh bi 3 thnh phn: - Thm lc a: l phn nn lc a ngp di nc vi dc thoai thoi ( dc trung bnh 0.07 10) thng ko di n su 200m. - Dc lc a: l phn nm gia thm lc a v b lc a, phn bit vi thm lc a bng mt s thay i dc t ngt, trung bnh khong 4 50, i khi ti 450. - B lc a: vng tip theo dc lc a khi dc thoi tr li, thng rt nh 0,5 0 m rng t chn dc lc a cho n khi gp y i dng. Thm lc a a cht c m t trong hnh sau:

* Thm lc a php l. # Thm lc a php l theo quy nh ca C lut bin 1958: iu 1. Theo mc ch ca cc iu khon ny, thut ng "thm lc a" c s dng ni n: (a) phn y bin v lng t di y bin ca cc khu vc bin tip gip vi b nhng ngoi khu vc lnh hi, ti su 200 mt, hoc vt ra ngoi gii hn , ti su ca cc vng nc chng ln nhau cho php khai thc c cc ngun ti nguyn thin nhin ca cc khu vc ni; (b) phn y bin v lng t di y bin ca cc khu vc tng t tip gip vi cc b ca cc o.

74

# Thm lc a php l theo C lut bin 1982: iu 76 C 1982 nh ngha v thm lc a nh sau: 1. Thm lc a ca mt quc gia ven bin bao gm y bin v lng t di y bin bn ngoi lnh hi ca quc gia , trn ton b phn ko di t nhin ca lnh th t lin ca quc gia cho n b ngoi ca ra lc a, hoc n cch ng c s dng tnh chiu rng lnh hi 200 hi l, khi b ngoi ca ra lc a ca quc gia khong cch gn hn. 2. Thm lc a khng m rng ra ngoi cc gii hn ni cc khon t 4 n 6. 3. Ra lc a l phn ko di ngp di nc ca lc a ca quc gia ven bin, cu thnh bi y bin tng ng vi thm, dc v b, cng nh lng t di y ca chng. Ra lc a khng bao gm cc y ca i dng su ln, vi cc di ni i dng ca chng, cng khng bao gm lng t di y ca chng. 4. a) Theo cng c, quc gia ven bin xc nh b ngoi ca ra lc a m rng ra qu 200 hi l cc ng c s dng tnh chiu rng lnh hi bng: i. Mt ng vch theo ng khon 7, bng cch ni cc im c nh tn cng no m b dy lp trm tch t nht cng bng mt phn trm khong cch t im c xt cho ti chn dc lc a hay, ii. Mt ng vch theo ng khon 7, bng cch ni cc im c nh cch chn dc lc a nhiu nht l 60 hi l; b) Nu khng c bng chng ngc li, chn dc lc a trng hp vi im bin i dc r nt nht nn dc. 5. Cc im c nh xc nh trn y bin, ng ranh gii ngoi cng ca thm lc a c vch theo ng khon 4, im a), im nh i) v ii), nm cch im c s tnh chiu rng lnh hi mt khong cch khng vt qu 350 hi l hoc nm cch ng ng su 2500m l ng ni lin cc im c chiu su 2500m, mt khong cch khng qu 100 hi l. 6. Mc d c khon 5, mt di ni ngm, ranh gii ngoi ca thm lc a khng vt qu mt ng vch ra cch ng c s dng tnh chiu rng lnh hi 350 hi l. Khon ny khng p dng cho cc a hnh nh cao di mt nc to thnh cc yu t t nhin ca ra lc a, nh cc thm, ghnh, sng ni, bi hoc mm. 7. Quc gia ven bin n nh ranh gii ngoi thm lc a ca mnh, khi thm ny m rng ra qu 200 hi l k t ng c s dng tnh chiu rng lnh hi, bng cch ni lin cc im c nh xc nh bng h ta kinh v , thnh cc on thng di khng qu 60 hi l. 8. Quc gia ven bin thng bo nhng thng tin v ranh gii cc thm lc a ca mnh, khi thm ny m rng qu 200 hi l k t ng c s dng tnh chiu rng lnh hi, cho y ban ranh gii thm lc a c thnh lp theo Ph lc II, trn c s s i din cng bng v a l. y ban gi cho cc quc gia ven bin nhng kin ngh v cc vn lin quan n vic n nh ranh gii ngoi thm lc

75

a ca h. Cc ranh gii do mt quc gia ven bin n nh trn c s cc kin ngh l dt khot v c tnh cht bt buc. 9. Quc gia ven bin gi cho Tng th k Lin hp quc cc bn v cc iu ch dn thch ng, k c cc d kin trc a, ch r mt cch thng xuyn ranh gii ngoi ca thm lc a ca mnh. Tng th k cng b cc ti liu ny theo ng th tc. 10. iu ny khng xt on trc vn hoch nh ranh gii thm lc a gia cc quc gia c b bin tip lin hoc i din nhau. - Nh vy, khi b ngoi ca ra lc a khong cch gn hn 200 hi l, thm lc a c xc nh nh sau:

- Trng trng hp khi b ngoi ca ra lc a ca mt quc gia ven bin ko di t nhin vt qu khong cch 200 hi l tnh t ng c s , quc gia ven bin c th xc nh ranh gii ngoi ca thm lc i theo 2 cch: + Theo b dy trm tch: ng vch ni cc im c nh tn cng no m b dy lp trm tch t nht cng bng 1% khong cch t im c xt cho ti chn dc lc a,

+ Theo khong cch: ng vch ni cc im c nh cch chn dc lc a nhiu nht l 60 hi l.

76

Trong c hai cch tnh trn th chiu rng tng cng ca thm lc a tnh t ng c s cng khng c vt qu 350 hi l (648,2 km) hoc cch ng ng su 2.500 mt mt khong cch khng vt qu 100 hi l. Ngoi ra, hn ch vic m rng qu 200 hi l ny, quc gia ven bin phi xc nh r ta , thng bo cc thng tin tnh ton cho y ban ranh gii thm lc a vi hn cui cng l nm 2009 v c ngha v ng gp bng tin hay hin vt i vi vic khai thc cc ti nguyn phi sinh vt ca phn nm ngoi phn thm lc a c bn (200 hi l u). Cc khon ng gp c np hng nm tnh theo ton b sn phm thu hoch c mt im khai thc no , sau nm nm u khai thc im . Nm th 6 t l ng gp l 1% ca gi tr hay ca khi lng sn phm khai thc c im khai thc. Sau , mi nm t l ny tng ln 1% cho n nm th 12 v bt u t nm th 12 tr i t l mc 7%. Sn phm khng bao gm cc ti nguyn c dng trong khun kh ca vic khai thc. 2/ Ch php l. - Quc gia ven bin thc hin cc quyn thuc ch quyn i vi thm lc a v mt thm d v khai thc ti nguyn thin nhin ca mnh . y l nhng quyn c tnh cht c quyn, do nu quc gia ven bin khng thm d hay khng khai thc ti nguyn thin nhin ca thm lc a th quc gia khc cng khng c quyn tin hnh cc hot ng nh vy khi khng c s tha thun r rng ca cc quc gia s ti. - Cc quyn ca quc gia ven bin i vi thm lc a khng ph thuc vo s chim hu tht s hay danh ngha cng nh vo bt c tuyn b r rng no. - Ti nguyn thin nhin trn thm lc a khng ch bao hm cc ti nguyn khng sinh vt m cn c ti nguyn sinh vt thuc loi nh c. Quc gia ven bin khng ch c quyn ch quyn i vi ti nguyn ca thm lc a m cn i vi c chnh thm lc a. Quc gia ven bin c c quyn cho php v quy nh vic khoan thm lc a bt k vo mc ch g, theo iu 85: Quyn ca quc gia ven bin c khai thc lng t di y bin bng cch o ng hm, bt k su ca cc vng nc ni y l bao nhiu. iu 79 C lut bin 1982: 1. Tt c cc quc gia c quyn t cc dy cp v ng dn ngm thm lc a theo ng iu ny. 2. Trong iu kin thi hnh cc bin php hp l nhm thm d thm lc a, khai thc ti nguyn thin nhin thm lc a v ngn chn, hn ch v ch ng nhim do ng dn gy ra, quc gia ven bin khng c cn tr vic lp t hay bo qun cc ng dn v dy cp . 3. Tuyn ng dn t thm lc a cn c s tha thun ca quc gia ven bin. 4. Khng mt quy nh no phn ny ng chm n quyn ca quc gia ven bin t ra cc iu kin i vi cc ng dy cp hay cc ng ng dn i vo lnh th hay lnh hi ca mnh, cng nh, khng ng chm n ng ti phn ca quc gia ny i vi dy v ng dn c t, hoc s dng trong khun kh ca vic thm d thm lc a ca mnh hay vic khai khc ti nguyn thin nhin ca

77

mnh, hoc ca vic khai thc cc o nhn to, thit b hay cng trnh thuc quyn ti phn ca quc gia ny. 5. Khi t cc dy cp v ng dn ngm, cc quc gia phi tnh n cc dy cp v ng ngm c t trc. c bit h cn lu khng lm hi n kh nng sa cha cc ng dy cp v ng dn . - Quc gia ven bin c quyn ti phn i vi cc o nhn to, cc thit b v cng trnh trn thm lc a, quyn ti phn v nghin cu khoa hc bin, quyn ti phn v bo v v gn gi mi trng bin. Trong khi thc hin cc quyn ca mnh, cc quc gia ven bin c ngha v tn trng cc quyn ca cc quc gia khc. - Quy ch php l ca thm lc a khng nh, cc quyn ca quc gia ven bin i vi thm lc a khng ng chm n ch php l ca vng nc pha trn hay ca vng tri trn vng nc. Do , quc gia ven bin thc hin cc quyn ca mnh i vi thm lc a khng c gy thit hi n hng hi hay cc quyn v cc t do khc ca cc quc gia khc c Lut bin tha nhn. Cu 15: Cc vng bin khng thuc quyn ti phn quc gia? 1/ Bin c. * Khi nim. Bin c l tt c nhng vng bin khng nm trong vng c quyn kinh t, lnh hi hay ni thy ca mt quc gia cng nh khng nm trong vng nc qun o ca quc gia qun o. * Ch php l. Quy ch php l ca bin c da trn nguyn tc t do bin c. Ch ny c ngun gc tp qun v c php in ha trong cc cng c quc t hin hnh v bin. # Quyn: - Cc quyn t do ca cc quc gia ti iu 87 nh sau: 1. Bin c c ng cho tt c cc quc gia, d c bin hay khng c bin. Quyn t do trn bin c c thc hin trong nhng iu kin do cc quy nh ca Cng c hay v nhng quy tc khc ca php lut quc t tr nh. i vi cc quc gia d c bin hay khng c bin, quyn t do ny c bit bao gm: a) T do hng hi; b) T do hng khng; c) T do t cc dy cp hoc ng dn ngm vi iu kin tun th Phn VI; d) T do xy dng cc o nhn to hoc cc thit b khc c php lut quc t cho php, vi iu kin tun th phn VI; e) T do nh bt hi sn trong cc iu c nu Mc 2; f) T do nghin cu khoa hc vi cc iu kin tun th cc Phn VI v VIII. 2. Mi quc gia khi thc hin cc quyn t do ny phi tnh n li ch ca vic thc hin t do trn bin c ca cc quc gia khc, cng nh n cc quyn c Cng c tha nhn lin qun n cc hot ng trong Vng. - iu 90 quy nh v quyn hng hi: 1. Mi quc gia quy nh cc iu kin cho php tu thuyn mang quc tch ca nc mnh, cc iu kin ng k cc tu thuyn trn lnh th ca mnh v cc iu kin cn phi c cho tu thuyn c quyn treo c ca nc mnh. Cc tu thuyn mang quc tnh ca quc gia m chng c php treo c. Cn phi c mt mi quan h thc cht gia quc gia v cc con tu. 2. Quc gia no cho php tu thuyn treo c nc mnh th cp cho tu thuyn cc ti liu c lin quan n mc ch . - iu 95 v quyn min tr ca cc tu chin trn bin c: Cc tu chin trn bin c c hng quyn min tr hon ton v ti phn ca bt k quc gia no khc ngoi quc gia m tu mang c. - iu 96 v quyn min tr ca cc tu thuyn ch dng cho mt c quan Nh nc khng c tnh cht thng mi: Cc tu thuyn ca Nh nc hay do Nh nc khai thc v ch dng cho mt c quan Nh nc khng c tnh cht thng mi trn bin c c hng quyn min tr hon ton v ti phn ca bt k quc gia no khc ngoi quc gia m tu mang c. - iu 97 v quyn ti phn hnh s v tai nn m va hoc bt c s c hng hi no:

78

1. Trong trng hp xy ra tai nn m va hay bt k s c hng hi no trn bin c m trch nhim hnh s hay trch nhim k lut thuc v thuyn trng hoc thuc v bt k thnh vin no trong on thy th ca con tu, ch c th yu cu truy t hnh s hay thi hnh k lut h trc cc nh ng cc t php hay hnh chnh ca quc gia m tu mang c hoc l ca quc gia m ng s mang quc tch. 2. V mt k lut, quc gia no cp bng ch huy hay giy chng nhn kh nng hoc giy php, l quc gia duy nht c thm quyn cng b, vi vic tn trng cc th tc hp php, thu hi cc bng hay chng ch khng thuc quc tch ca quc gia . 3. Khng th ra lnh bt hay gi chic tu, ngay c trong khi tin hnh cng vic d thm, nu khng phi l nh ng cc ca quc gia m tu mang c. - iu 110 v quyn khm xt: 1. Tr nhng trng hp m vic can thip l cn c vo nhng quyn do hip c mang li, mt tu chin khi gp mt tu nc ngoi trn bin c khng phi l mt tu c hng quyn min tr nh nu cc iu 95 v 96, ch c th khm xt chic tu nu c nhng l do ng n nghi ng chic tu : a) Tin hnh cp bin; b) Chuyn ch n l; c) Dng vo cc cuc pht sng khng c php, quc gia m chic tu mang c c quyn ti phn theo iu 109; d) Khng c quc tch; hay e) Tht ra l cng quc tch vi chic tu chin, mc d chic tu ny treo c nc ngoi hay t chi treo c ca mnh. 2. Trong nhng trng hp nu khon 1, tu chin c th kim tra cc giy t cho php mang c. V mc ch ny, tu chin c th phi mt chic xung, di s ch huy ca mt s quan, n gn chic tu b tnh nghi. Sau khi kim tra cc ti liu, nu vn cn nghi vn th c th tip tc iu tra trn tu vi mt thi ht sc ng mc. 3. Nu vic nghi ng xt ra khng c c s th chic tu b khm xt c bi thng v mi tn tht hay thit hi xy ra, vi iu kin l chic tu ny khng phm mt hnh ng no lm cho n b tnh nghi. 4. Cc iu quy nh ny c p dng mutatis mutandis (vi nhng sa i cn thit v chi tit) i vi cc phng tin bay qun s. 5. Cc iu quy nh ny cng c p dng i vi tt c cc tu thuyn hay phng tin bay khc c php mt cch hp l v mang nhng du hiu bn ngoi ch r rng chng c s dng cho mt c quan Nh nc. - iu 111 v quyn truy ui: 1. Vic truy ui mt tu nc ngoi c th c tin hnh nu nhng nh ng cc c thm quyn ca quc gia ven bin c nhng l do ng n cho rng chic tu ny vi phm cc lut v quy nh ca quc gia . Vic truy ui phi bt u khi chic tu nc ngoi hay mt trong nhng chic xung ca n ang trong ni thy, trong vng nc qun o, trong lnh hi hay trong vng tip gip ca quc gia truy ui, v ch c th c tip tc ngoi ranh gii ca lnh hi hay vng tip gip vi iu kin l vic truy ui ny khng b gin on. Khng nht thit l chic tu ra lnh cho tu nc ngoi ang i trong lnh hi hay trong vng tip gip dng li cng phi c mt ti cc vng bin y khi m chic tu nc ngoi ny nhn c lnh. Nu chic tu nc ngoi trong vng tip gip, c quy nh iu 33, vic truy ui ch c th bt u nu tu vi phm cc quyn, m vic thit lp vng tip gip c nhim v bo v. 2. Quyn truy ui c p dng matatis mutandis (vi nhng sa i cn thit v chi tit) i vi nhng hnh ng vi phm cc lut v quy nh ca quc gia ven bin c th p dng, theo ng Cng c, cho vng c quyn kinh t hay thm lc a, k c cc vng an ton bao quanh cc thit b thm lc a, nu cc vi phm ny xy ra trong cc vng ni trn. 3. Quyn truy ui chm dt khi chic tu b truy ui i vo lnh hi ca quc gia m n thuc quyn hay ca mt quc gia khc. 4. Vic truy ui chi c coi nh bt u, nu chic tu truy ui bng cc phng tin c th s dng c m mnh c, bit mt cch chc chn l chic tu b ui, hay mt nhng trong chic xung ca n hoc cc phng tin i bin khc hot ng thnh tp v dng chic tu b truy ui lm chic

79

tu m, ang bn trong ranh gii ca lnh hi, hay ty theo trng hp ang trong vng tip gip, vng c quyn kinh t hay trn thm lc a. Vic truy ui ch c th bt u sau khi pht tn hiu nhn hoc nghe bt n dng li, mt c ly cn thit chic tu ni trn nhn bit c. 5. Quyn truy ui ch c th c thc hin bi cc tu chin hay cc phng tin qun s hoc cc tu hay phng tin bay khc c mang cc du hin bn ngoi ch r rang rng, cc tu hay phng tin bay c s dng cho mt c quan Nh nc v c php lm nhim v ny. 6. Trong trng hp m chic tu b mt phng tin bay truy ui: a) Cc khon 1 n 4 c p dng mutatis mutandis (vi nhng thay i cn thit v chi tit); b) Phng tin bay no pht lnh dng li phi t mnh truy ui chic tu cho n lc mt chic tu hay phng tin bay khc ca quc gia ven bin; sau khi c phng tin bay ni trn thng bo, n nhng v tr tip tc cuc truy ui nu nh phng tin u tin khng th t mnh gi c chic tu. chng minh cho vic bt mt chic tu dng li ngoi lnh hi l ng, th ring vic pht hin chic tu ny vi phm hay b nghi ng l v phm l cha , m cn phi xc nh ng thi xem n c b phng tin bay hay tu khc yu cu dng li v vic truy ui ny phi khng h b gin on. 7. Khng th i hy lnh gi mt chic tu b bt a im thuc quyn ti phn ca mt quc gia v b dn v mt cng ca quc gia ny cho cc nh ng cc c thm qun tin hnh iu tra vi l do duy nht l v hon cnh bt buc chic tu i c h tng qua mt phn ca vng c quyn v kinh t hay ca bin c. 8. Mt chic tu b bt dng li hay b bt ngoi lnh hi trong nhng hon cnh khng chng minh c cho vic s dng quyn truy ui th c bi thng v mi tn tht hay tn hi nu c. - iu 112 v quyn t cc dy cp v ng dn ngm: 1. Mi quc gia c quyn t cc dy cp hay ng dn ngm y bin c bn ngoi thm lc a. 2. iu 79, khon 5, c p dng i vi ng dy cp v ng dn ngm ny. # Ngha v ca cc quc gia: - iu 94 quy nh v ngha v ca quc gia m tu thuyn mang c: 1. Mi quc gia u thc s thi hnh quyn ti phn v s kim sot ca mnh trong cc lnh vc hnh chnh, k thut v x hi i vi cc tu thuyn mang c ca mnh. 2. c bit mi quc gia: a) C mt s ng k hng hi c ghi tn v c im ca cc tu thuyn mang c nc mnh, tr cc tu thuyn do kch thc nh khng nm trong quy nh quc t c chp nhn chung; b) Thi hnh quyn ti phn theo ng lut trong nc mnh i vi bt k tu thuyn no mang c nc mnh, cng nh i vi thuyn trng, s quan v on thy th v cc vn hnh chnh, k thut v x hi lin quan n tu thuyn. 3. Mi quc gia phi c cc bin php cn thit i vi cc tu thuyn mang c ca nc mnh m bo an ton trn bin, nht l v: a) Cu trc, trang b ca tu thuyn v kh nng i bin ca n; b) Thnh phn, iu kin lm vic v vic o to cc thy th, c tnh n cc vn bn quc t c th p dng c; c) Vic s dng cc tn hiu, tnh trng hot ng tt ca h thng thng tin lin lc v vic phng nga m va. 4. Cc bin php ny bao gm cc bin php cn thit m bo rng: a) Tu thuyn no cng phi c mt vin thanh tra hng hi c trnh kim tra trc khi ng k vo s v sau , trong nhng khong thi gian thch hp v trn tu thuyn cn c cc hi , cc ti liu v hng hi, cng nh dng c v my mc hng hi m s an ton hng hi i hi; b) Tu thuyn no cng phi c giao cho mt thuyn trng v cc s quan c trnh chuyn mn cn thit, c bit l vic iu ng, hng hi, thng tin lin lc v iu khin cc my, thy th c trnh chuyn mn cn thit v s so vi loi tu thuyn, kch thc, my mc v trang b ca tu thuyn; c) Thuyn trng, cc s quan v mc cn thit, on thy th hon ton nm vng v sn sng tn trng cc quy tc quc t c th p dng c v vic cu sinh trn bin, vic phng nga cc tai nn m va, vic ngn nga hn ch v ch ng nhim mi trng bin v vic duy tr thng tin lin lc bng v tuyn in.

80

5. Khi thi hnh cc bin php ni cc khon 3 v 4, mi quc gia buc phi tun th cc quy tc, th tc v tp qun quc t c chp nhn chung v thi hnh mi bin php cn thit m bo cho cc quy tc, th tc v tp qun ni trn c tn trng. 6. Quc gia no c nhng l do ng n ngh rng quyn ti phn v quyn kim sot thch hp i vi mt tu thuyn khng c thi hnh, th c th thng bo nhng s kin cho quc gia m tu mang c. Khi c thng bo, quc gia m tu mang c phi tin hnh iu tra v nu cn, c cc bin php iu chnh cn thit. 7. Mi quc gia ra lnh m cuc iu tra do mt hay nhiu nhn vt c y thm quyn tin hnh, hoc l cuc iu tra c tin hnh trc nhng nhn vt v bt c tai nn no trn bin hay s c hng hi no xy ra trn bin c c lin quan n mt chic tu mang c ca nc mnh v gy ra cht ngi hay gy trng thng cho nhng cng dn ca mt quc gia khc, hoc gy ra nhng thit hi nghim trng cho tu thuyn v cng trnh thit b ca mt quc gia khc hay cho mi trng bin. Quc gia m tu mang c v quc gia hu quan t chc v mt tai nn trn bin hay mt s c hng hi thuc loi ny. - iu 98 quy nh v ngha v gip : 1. Mi quc gia i hi thuyn trng ca mt chic tu mang c ca nc mnh, trong chng mc c th lm c m khng gy nguy him nghim trng cho con tu, cho on thy th hay cho hnh khch trn tu, phi: a) Gip bt k ai ang gp nguy khn trn bin; b) Ht sc nhanh chng n cu nhng ngi ang b nguy cp nu nh c thng bo nhng ngi ny cn c gip , trong chng mc m ngi ta c th ch i mt cch hp l l thuyn trng phi x l nh th; c) Trong trng hp xy ra tai nn m va, gip chic tu kia, on thy th v hnh khch ca n v, trong phm vi c th, cho chic tu bit tn v cng ng k ca tu mnh, v cng gn nht m tu mnh s cp bn. 2. Tt c cc quc gia ven bin to iu kin d dng cho vic thnh lp v hot ng ca mt c quan thng trc v tm kim v cu tr thch hp v hiu qu, m bo an ton hng hi v hng khng, v nu c th, th hp tc vi nhng nc lng ging ca mnh trong khun kh ca nhng dn xp c tnh cht khu vc, thc hin mc ch ni trn. - iu 99 quy nh v cm chuyn ch n l : Mi quc gia u thi hnh cc bin php c hiu qu ngn nga v trng tr vic chuyn ch n l trn cc tu c php mang c ca nc mnh, v ngn nga vic lm dng sc c ca mnh vo mc ch ni trn. Mi ngi n l n nu trn mt chic tu, d con tu ny mang c ca bt k quc gia no, cng c t do ipso-facto (ngay tc khc). - iu 100 v ngha v hp tc trn p nn cp bin : Tt c cc quc gia hp tc vi nhau, bng mi kh nng ca mnh, trn p cp bin trn bin c hay bt k ni no khc khng thuc quyn ti phn ca quc gia no. +n~ cp bin (iu 101): Mt trong nhng hnh ng sau y l hnh ng cp bin: a) Mi hnh ng tri php dng hnh ng hay bt gi hoc bt k s cp ph no do thy th hoc hnh khch trn mt chic tu hay mt phng tin bay t nhn gy nn, v nhng mc ch ring t, v nhm: i. Chng li mt chic tu hay mt phng tin bay khc, hay chng li nhng ngi hay ca ci trn con tu hoc phng tin bay bin c; ii. Chng li mt chic tu hay mt phng tin bay, ngi hay ca ci, mt ni khng thuc quyn ti phn ca mt quc gia no; b) Mi hnh ng tham gia c tnh cht t nguyn vo vic s dng mt chic tu hay mt phng tin bay, khi ngi tham gia bit t nhng s vic rng chic tu hay phng tin bay l mt tu hay phng tin bay cp bin; c) Mi hnh ng nhm xi gic ngi khc phm nhng hnh ng c xc nh im a hoc b hay phm phi vi ch nh lm d dng cho cc hnh ng . + n~ mt tu hay mt phng tin bay cp bin (iu 103): Nhng tu hay phng tin bay m k kim sot n thc s, ch trng s dng phm mt trong nhng hnh ng c nu iu 101, c coi l nhng tu hay phng tin bay cp bin. Nhng chic tu hay phng tin bay c dng phm nhng hnh ng ni trn cng c coi l tu hay phng tin bay cp bin chng no n cn di quyn kim sot ca nhng ngi gy ra nhng hnh ng .

81

+ Gi hay mt quc tch ca mt con tu hay mt phng tin bay cp bin (iu 104): Mt con tu hay mt phng tin bay tr thnh cp bin c th gi quc tch ca mnh. Vic gi hay mt quc tch do lut trong nc ca quc gia trao quc tch iu chnh. + Bt gi mt chic tu hay phng tin bay cp bin (iu 105): Mi quc gia bin c, hay bt c ni no khc khng thuc quyn ti phn ca bt k quc gia no, u c th bt gi mt chic tu hay mt phng tin bay tr thnh cp bin, hoc mt chic tu hay mt phng tin bay b chim ot sau mt hnh ng cp bin v ang nm trong tay bn cp bin, v u c th bt gi ngi v ca ci trn con tu hay phng tin bay . Cc ta n ca quc gia tin hnh vic bt c th cng b cc hnh pht cng nh cc bin php p dng i vi chic tu, phng tin bay hay ca ci, tr nhng ngi lng thin trong cuc. + Cc tu v phng tin bay c t cch thc hin vic bt gi v l do cp bin (iu 107): Ch c cc tu chin hay phng tin bay qun s, hoc cc tu thuyn hay phng tin bay khc mang cc du hin bn ngoi chng t r rng l ca mt c quan Nh nc v c tin hnh nhim v ny, mi c th thc hin vic bt gi v l do cp bin. 2/ Vng di sn chung ca loi ngi. * Khi nim. Vng l y bin v lng t di y bin nm bn ngoi gii hn quyn ti phn quc gia. Ti nguyn ca vng bao gm cc ti nguyn khong sn th rn, lng hoc kh in situ (ngay ti ch), k c cc khi a kim (nodules polymetalliques) nm y i dng v trong lng t di y. * Ch php l. - Vng v ti nguyn ca n l di sn chung ca loi ngi. iu ny th hin: + Vng v ti nguyn ca vng khng phi l i tng ca vic chim hu. + Vng c s dng vo n~ mc ch hon ton ha bnh. + Mi hot ng trong vng c tin hnh v li ch ca ton th loi ngi. Vic thm d, khai thc ti nguyn ca vng c tin hnh thng qua mt t chc quc t c gi l c quan quyn lc quc t. C quan quyn lc quc t bo m vic phn chia cng bng, trn c s khng phn bit i x, nhng li ch ti chnh v cc li ch kinh t khc do nhng hot ng tin hnh trong vng, thng qua b my ca mnh. - iu 137 quy nh ch php l ca vng v cc ti nguyn ca n: 1. Khng mt quc gia no c th i hi thc hin ch quyn hay cc quyn thuc ch quyn mt phn no ca Vng hoc i vi ti nguyn ca Vng; khng mt quc gia no v khng mt t nhin nhn hay php nhn no c th chim ot bt c mt phn no ca Vng hoc ti nguyn ca Vng. Khng mt yu sch, mt vic thc hin ch quyn hay cc quyn thuc quyn ch quyn ny cng nh mt hnh ng chim ot no c tha nhn. 2. Ton th loi ngi, m C quan quyn lc l ngi thay mt c tt c cc quyn i vi cc ti nguyn ca Vng. Nhng ti nguyn ny khng th chuyn nhng c. Cn cc khong sn c khai thc t Vng th ch c th chuyn nhng theo ng phn ny v ph hp vi cc nguyn tc, quy nh v cc th tc ca C quan quyn lc. 3. Mt quc gia hay mt t nhin nhn hay php nhn ch c i hi, ginh ly hoc thc hin cc quyn i vi cc khong sn c khai thc Vng theo ng phn ny. Cc quyn i hi, ginh c hay c thc hin bng cch khc u khng c tha nhn. Quyn: + iu 142 quy nh cc quyn v li ch chnh ng ca cc quc gia ven bin: 1. Trong trng hp cc va ti nguyn ca Vng tri rng ra ngoi ranh gii ca Vng, th nhng hot ng tin hnh trong Vng cng c m rng nh th, nhng phi tnh n cc quyn v li ch chnh ng ca quc gia ven bin c quyn ti phn i vi cc va ti nguyn ni trn. 2. Mt phng thc tham kho kin vi quc gia hu quan, v nht l phng thc thng bo trc, t ra trnh bt k s xm phm no n cc quyn v li ch . Trong nhng trng hp m cc hot ng tin hnh trong Vng c th dn n vic khai thc cc ti nguyn pha trong cc ranh gii thuc quyn ti phn quc gia ca mt quc gia ven bin th cn phi c s ng trc ca quc gia ny.

82

3. Phn ny cng nh cc quyn c tha nhn hay c s dng theo phn ny, khng xm phm n quyn ca quc gia ven bin c thi hnh nhng bin php ph hp vi cc quy nh tng ng ca phn XII c th cn thit ngn nga, hn ch hay loi b mt mi nguy him nghim trng v sp xy ra i vi vng duyn hi ca h hoc i vi cc li ch c lin quan do mt tnh trng nhim hay mt s e da nhim ny sinh t tt c cc hot ng tin hnh trong Vng hay do tt c cc tai nn khc gy ra bi cc hot ng . + iu 143 quy nh vic nghin cu khoa hc bin: 1. Vic nghin cu khoa hc bin trong Vng c tin hnh nhm nhng mc ch hon ton ha bnh v v li ch ca ton th loi ngi theo ng phn XIII. 2. C quan quyn lc c th thc hin cc cng trnh nghin cu khoa hc bin i vi Vng v cc ti nguyn ca Vng v c th k cc hp ng nhm mc ch ny. C quan quyn lc to iu kin thun li, khuyn khch vic nghin cu khoa hc bin trong Vng; phi hp, ph bin cc kt qu ca cc cng trnh nghin cu v phn tch khi chng sn sng s dng c. 3. Cc quc gia thnh vin c th tin hnh cc cng trnh nghin cu khoa hc bin trong Vng. Cc quc gia ny to iu kin d dng cho vic hp tc quc t v nghin cu khoa hc bin trong vng, bng cch: a) Tham gia cc chng trnh quc t v khuyn khch vic hp tc v nghin cu khoa hc bin do nhn vin ca cc nc v nhn vin ca C quan quyn lc thc hin; b) Quan tm n vic cc chng trnh, c son tho qua trung gian ca C quan quyn lc hay ty theo tnh hnh, qua trung gian ca cc t chc quc t khc, v li ch ca cc quc gia ang pht trin v cc quc gia km pht trin v mt k thut, nhm: i. Tng cng tim lc nghin cu ca h; ii. o to nhn vin ca quc gia v nhn vin ca C quan quyn lc v k thut v v ng dng cng trnh nghin cu tin hnh trong Vng; c) Ph bin mt cch c hiu qu cc kt qu nghin cu v phn tch, khi cc kt qu ny c th s dng c, qua trung gian ca C quan quyn lc hay nu c th, qua cc b my quc t khc. Ngha v: + iu 141 quy nh s dng vng vo nhng mc ch hon ton ha bnh: Vng ng cho tt c cc quc gia, d quc gia c bin hay khng c bin, s dng vo nhng mc ch hon ton ha bnh, khng phn bit i x v khng phng hi n cc iu quy nh khc ca phn ny. + iu 145 v bo v mi trng bin : i vi cc hot ng tin hnh trong Vng, cc bin php cn thit phi c thi hnh theo ng Cng c bo v c hiu qu mi trng bin chng li nhng tc hi c th do cc hot ng gy ra. V mc ch , C quan quyn lc nh ra cc quy tc, quy nh v th tc thch hp, c bit nhm : a) Ngn nga, hn ch v ch ng nn nhim mi trng bin, k c vng duyn hi v i ph vi nhng nguy c khc e da mi trng , cng nh vi bt k s bin ng no v tnh trng cn bng sinh thi ca mi trng bin, bng cch, c bit ch n s cn thit phi bo v mi trng chng li nhng tc hi ca nhng hot ng nh khoan, no vt, o, loi b cc cht thi, xy dng v khai thc hay bo dng cc thit b, ng dn v cc phng tin khc c s dng vo cc hot ng ny; b) Bo v v bo tn cc ti nguyn thin nhin ca Vng v phng nga thit hi i vi h thc vt v ng vt bin. + iu 146 v bo v s sng ca con ngi : i vi cc hot ng tin hnh trong Vng, nhng bin php cn thit phi c thi hnh bo m vic bo v c hiu qu s sng ca con ngi. V mc ch y, C quan quyn lc nh ra cc quy tc, quy nh v th tc thch hp b sung cho php lut quc t hin ti nh ghi trong cc hip c v vn ny. Cu 16: Vng nc qun o? 1/ Khi nim. - Theo iu 46 C v lut bin 1982: Quc gia qun o (Etat Archipel) l mt quc gia hon ton c cu thnh bi mt hay nhiu qun o v c khi bi mt s hn o khc na. Qun o (Archipel) l mt tng th cc o, k c cc b phn ca cc o, cc vng nc tip lin v cc thnh phn t nhin khc c lin quan vi nhau n mc to thnh v thc cht mt th thng nht v a l, kinh t v chnh tr, hay c coi nh th v mt lch s.

83

- Vng nc qun do gn lin vi hc thuyt ca cc quc gia qun o , do Indonexia v Philippin a ra t 1950. Vng nc qun o l vng bin nm bn trong ca ng c s qun o dng tnh chiu rng lnh hi, do quc gia qun o n nh. Cc vng bin lnh hi, vng tip gip, vng c quyn kinh t v thm lc a ca quc gia qun o u c tnh t ng c s qun o. - ng c s qun o c th do quc gia qun o n phng vch ra nhng phi p ng cc iu kin ca LQT. Theo iu 47 Cng c lut bin 1982: 1. Mt quc gia qun o c th vch cc ng c s thng ca qun o ni lin cc im ngoi cng ca cc o xa nht v cc bi lc chm lc ni ca qun o, vi iu kin l tuyn cc ng c s ny bao ly cc o ch yu v xc lp mt khu vc m t l din tch nc vi t, k c vnh ai san h, phi gia t l s 1/1 v 9/1. 2. Chiu di ca cc ng c s ny khng vt qu 100 hi l; tuy nhin c th ti a 3% ca tng s cc ng c s bao quanh mt qun o no c mt chiu di ln hn nhng khng qu 125 hi l. 3. Tuyn cc ng c s ny khng c tch xa r rt ng bao quanh chung ca qun o. 4. Cc ng c s khng th ko dn hay xut pht t cc bi cn lc chm lc ni, tr trng hp ti c xy t cc n bin hay cc thit b tng t thng xuyn nh trn mt bin hoc tr trng hp ton b hay mt phn bi cn cch hn o gn nht mt khong cch khng vt qu chiu rng lnh hi. 5. Mt quc gia qun o khng c p dng phng php k cc ng c s khin cho cc lnh hi ca mt quc gia khc b tch ri vi bin c hay vi mt vng c quyn kinh t. 6. Nu mt phn ca vng nc qun o ca mt quc gia qun o nm gia hai mnh lnh th ca mt quc gia k cn, th cc thuyn v mi li ch chnh ng m quc gia k cn ny vn c hng theo truyn thng trong cc vng nc ni trn, cng nh tt c cc quyn ny sinh t cc iu c c k kt gia hai quc gia, vn tn ti v vn c tn trng. 7. tnh ton t l din tch cc vng nc so vi din tch phn t nu khon 1, cc vng nc trn trong cc bi ngm bao quanh cc o v vnh ai san h, cng nh mi phn ca mt nn i dng c sn dc t ng, hon ton hay gn nh hon ton do mt chui o vi hay mt chui cc mm lc chm lc ni bao quanh, c th c coi nh l mt b phn ca t. 8. Cc ng c s c vch ra theo ng iu ny phi c ghi trn hi c t l thch hp xc nh c v tr. Bn k ta a l ca cc im, c ghi r h thng trc a c s dng c th thay th cho cc bn ny. 9. Quc gia qun o cng b theo ng th tc cc bn hoc bng lit k ta a l v gi n Tng th k Lin hp quc mt bn lu chiu. 2/ Ch php l. Trong vng nc qun o: - Cc quc gia qun o c ngha v tn trng cc iu c hin hnh c k kt vi cc quc gia khc v tha nhn cc quyn nh bt hi sn truyn thng vi nhng hot ng chnh ng ca cc quc gia k cn trong mt s khu vc thuc vng nc qun o ca cc quc gia qun o. - Cc quc gia qun o c ngha v tn trng cc dy cp ngm hin c do nhng quc gia khc t v i qua cc vng nc ca quc gia qun o m khng ng n b bin ca mnh. - Tu thuyn ca cc quc gia khc u c hng quyn i qua khng gy hi trong vng nc qun o. Ch php l ca quyn i qua khng gy hi ny gn ging vi ch php l ca quyn qu cnh qua cc eo bin quc t.

84

Cu 17: Eo bin quc t? 1/ Khi nim. Eo bin dng cho hng hi quc t l eo bin gia mt b phn ca bin c v mt vng c quyn kinh t v mt b phn khc ca bin c hoc mt vng c quyn kinh t. 2/ Ch php l. - Ti cc eo bin quc t, tu thuyn v phng tin bay ca cc quc gia c hng quyn qu cnh. - Qu cnh l vic thc hin quyn t do hng hi v t do hng khng vi mc ch l i quan lin tc v nhanh chng qua eo bin gia mt b phn ca bin c hoc mt vng c quyn kinh t v mt b phn khc ca bin c hoc mt vng c quyn kinh t. i hi qu cnh lin tc v nhanh chng khng ngn cm vic i qua eo bin n lnh th ca mt quc gia ven eo bin, ri khi hoc li n lnh th , theo cc iu kin cho php n lnh th ca quc gia . - Quyn qu cnh khng c p dng trong 3 trng hp i vi: + Cc eo bin m vic i li c quy nh ton b hay tng phn trong cng c quc t c bit nhm vo cc eo bin ny c t lu i v vn ang cn hiu lc. VD: eo bin ca Th Nh K, an Mch, Magela + Cc eo bin c th vt qua n bng mt con ng bin c hay mt con ng qua mt vng c quyn kinh t cng thun tin nh th v phng din hng hi v v cc c im thy cn. VD: cc eo bin Mzmbic, eo bin Berin, + Cc eo bin c thnh bi lnh th t lin ca mt quc gia v mt o cng thuc quc gia ny v tn ti phi ngoi o ny mt ng bin c hay mt con ng qua vng c quyn kinh t cng thun tin nh th v phng din hng hi v v cc c im thy vn hay cc eo bin ni lin lnh hi ca mt quc gia vi mt b phn ca bin c hay vi mt vng c quyn kinh t ca quc gia khc. i vi cc eo bin ny, p dng ch quyn qua li khng gy hi. VD: eo bin Corfu, Messine, - Quyn qu cnh ny p dng cho c tu thuyn v phng tin bay. Cc phng tin bay c hng quyn t do cao hn so vi tu thuyn v cc phng tin ny thc hin quyn t do bay khng theo cc hnh lang nh trng hp tu thuyn phi tn trng cc tuyn ng v cc cch phn chia lung giao thng do cc quc gia ven eo bin thit lp ph hp vi cc quy nh quc t c chp nhn chung. Ngha v cc phng tin bay khi thc hin qu cnh l tn trng cc quy nh v hng khng do T chc hng khng dn dng quc t ra v thng xuyn theo di tn s in i m c quan c thm quyn c quc t ch nh lm nhim v kim sot giao thng hng khng phn b cho hoc tn s quc t v nguy cp cho tu ngm c php thc hin quyn qu cnh trng thi chm. - Trong khi thc hin quyn qu cnh eo bin quc t, cc tu thuyn v phng tin bay c ngha v (iu 39): 1. Trong khi thc hin quyn qu cnh, cc tu thuyn v phng tin bay: a) i qua hay bay qua eo bin khng chm tr; b) Khng c e da hay dng v lc chng li ch quyn, ton vn lnh th hay c lp chnh tr ca cc quc gia ven eo bin hay dng mi cch khc tri vi cc nguyn tc php lut quc t c nu trong Hin chng Lin hp quc; c) Khng c c hot ng no khc ngoi nhng hot ng cn cho s qu cnh lin tc v nhanh chng, theo phng thc i bnh thng, tr trng hp bt kh khng hoc tr trng hp nguy cp; d) Tun th cc quy nh thch hp khc ca phn ny. 2. Trong khi qu cnh cc tu thuyn tun th: a) Cc quy nh, th tc v tp qun quc t c chp nhn chung v mt an ton hng hi, nht l cc quy tc quc t phng nga m va trn bin; b) Cc quy nh, th tc v tp qun quc t c chp nhn chung nhm ngn nga, hn ch v ch ng nhim do cc tu thuyn gy ra. 3. Trong khi qu cnh, cc phng tin bay: a) Tn trng cc quy nh v hng khng do T chc hng khng dn dng quc t ra p dng cho cc phng tin bay dn dng; bnh thng cc phng tin bay ca Nh nc phi tun th

85

cc bin php an ton do cc quy nh ny ra v khi hot ng vo bt k lc no, cc phng tin bay cng phi ch n an ton hng khng. b) Thng xuyn theo di tn s in i m c quan c thm quyn c quc t ch nh lm nhim v kim sot giao thng hng khng phn b cho, hoc tn s quc t v nguy cp. - Quc gia ven bin c quyn: + n nh cc tuyn ng v quy nh cc cch phn chia lung giao thng trong cc eo bin quc t (iu 41 v cc tuyn ng v cc cch b tr phn chia lung giao thng trong cc eo bin dng cho hng hi quc t): 1. Theo ng phn ny, cc quc gia ven eo bin khi c nhu cu bo m an ton cho tu thuyn i qua cc eo bin, c th n nh cc tuyn ng v quy nh cc cch phn chia lung giao thng. 2. Cc quc gia ni trn, khi hon cnh i hi v sau khi cng b theo ng th tc bin php ny, c th n nh cc tuyn ng mi hay quy nh cc cch mi phn chia lung giao thng thay th mi tuyn ng hay mi cch phn chia lung giao thng c n nh hay quy nh trc . 3. Cc tuyn ng v cch b tr phn chia lung giao thng cn phi ph hp vi quy nh quc t c chp nhn chung. 4. Trc khi n nh hay thay th cc tuyn ng hoc trc khi quy nh hay thay th cc cch phn chia lung giao thng, cc quc gia ven eo bin gi cc ngh ca mnh cho t chc quc t c thm quyn thng qua. T chc ny ch c th chp nhn cc tuyn ng v cch phn chia lung giao thng no c th tha thun vi cc quc gia ven eo bin; khi , cc quc gia ny c th n nh, quy nh hoc thay th cc tuyn ng v cc cch phn chia lung giao thng ny. 5. Khi ngh thit lp trong mt eo bin cc tuyn ng hay cch phn chia lung giao thng c lin quan n vng nc ca nhiu quc gia ven eo bin, cc quc gia hu quan hp tc vi nhau son tho cc ngh, c s tham kho kin ca t chc quc t c thm quyn. 6. Cc quc gia ven eo bin ghi r rng ln cc hi tt c cc tuyn ng hay tt c cc cch phn chia lung giao thng m mnh thit lp v cng b cc hi ny theo ng th tc. 7. Trong khi qu cnh, tu thuyn tn trng cc tuyn ng v cc cch phn chia lung giao thng c thit lp theo ng iu ny. + C th quy nh cc lut v cc vn bn lin quan n vic qu cnh eo bin (iu 42 v cc lut v quy nh ca quc gia ven eo bin lin quan n vic qu cnh): 1. Vi iu kin chp hnh mc ny, cc quc gia ven eo bin c th ra cc lut v quy nh lin quan n vic i qua eo bin v cc vn sau: a) An ton hng hi v iu phi giao thng trn bin nh c nu iu 41; b) Ngn nga, hn ch v ch ng nhim mi trng, bng cch thi hnh quy nh quc t c th p dng c v vic trt b du, cn du v cc cht c hi trong eo bin; c) Vic cm nh bt hi sn i vi cc tu nh bt hi sn; k c quy nh vic xp t cc phng tin nh bt; d) Xp, d hng ha, tin bc hay a ngi ln xung tu tri vi cc lut v quy nh hi quan, thu kha, y t hay nhp c ca quc gia ven eo bin. 2. Cc lut v quy nh ny khng c dn n bt k mt s phn bit i x no v mt php l hay v mt thc t gia cc tu thuyn nc ngoi, vic p dng cc lut v quy nh ny khng c c tc dng ngn cn, hn ch hay gy tr ngi cho vic thc hin quyn qu cnh nh c xc nh trong mc ny. 3. Cc quc gia ven eo bin cng b nhng lut v quy nh ny theo ng th tc. 4. Cc tu thuyn nc ngoi khi thc hin quyn qu cnh qua eo bin phi tun th cc lut v quy nh ny. 5. Trong trng hp mt tu hay mt phng tin bay c hng quyn min tr v ch quyn vi phm cc lut v quy nh ny, quc gia m con tu mang c hay quc gia ng k phng tin bay phi chu trch nhim quc t v mi tn tht hay thit hi c th gy ra cho eo bin. Bn cnh , quc gia ven bin cn c ngha v: Cc quc gia ven eo bin khng c gy tr ngi cho vic qu cnh v phi thng bo y v mi nguy him i vi hng hi trong eo bin hoc i vi vic bay trn eo bin m cc quc gia ny nm c. Vic thc hin quyn qu cnh khng th b nh ch. (iu 44).

86

Cu 18: Thc tin qu trnh xc nh bin gii quc gia VN? VN, quan h bin gii vi cc nc lng ging CHDCND Lo, CHND Campuchia, CHND Trung Hoa c gii quyt trn tinh thn bnh ng, tn trng ln nhau, lng ging thn thin v cng tn ti ha bnh. ng bin gii v trn bn ca Php tng i ph hp vi ng bin gii thc t v l cn c chung gii quyt cc vn bin gii. - Lo v VN: Hip c hoch nh bin gii quc gia gia hai nc 18/7/1977 v Hip c b sung Hip c hoch nh bin gii quc gia gia hai nc ngy 24/1/1986. Ngy 16/10/1987, hai bn k Ngh nh th b sung ghi nhn kt qu phn gii cm mc. vi n~ hip c ny, v c bn hai nc c mt ng bin gii chung chnh thc di 2067 km. - Campuchia VN: + 20/7/1983: Hip c v nguyn tc gii quyt vn bin gii gia 2 nc (gm 4 im). + 27/12/1985: Hip c hoch nh bin gii gia hai nc. Trn thc t, VN c chung vi Campuchia 1137 km ng bin gii t lin v tnh n 1988 phn gii c 207 km. Hin nay ang xc tin m phn gii quyt ton vn vn t lin v bin gii trn bin. + Ngy 7/7/1977, gia Vit Nam v Campuchia k kt Hip nh v vng nc lch s ca nc CHXHCN Vit Nam v nc CHND Campuchia. - VN TQ: + Cn c: Cng c Php Thanh nm 1887 v 1895 v phn chia bin gii gia Bc k v nh Thanh. + 30/12/1999: Hip c v bin gii t lin Vit Trung c k kt ti Bc Kinh. 6/7/2000: trao i ph chun hip c ny. + 25/12/2000: Hip nh phn nh lnh hi, vng c quyn kinh t v thm lc a ca hai nc trong Vnh Bc B. Cu 19: So snh vng c quyn kinh t v vng tip gip lnh hi? * Ging nhau: - Quc gia c quyn ch quyn ring bit. - C quy ch php l hn hp. - Tip lin lnh hi. - u l vng nc bin. - Cc quc gia ven bin u c quyn kinh t trong c 2 vng. * Khc nhau. Cch xc nh Quy ch php l Vng tip gip lnh hi Khng qu 24 hi l tnh t ng c s - C quyn ca vng c quyn kinh t v mt s quyn khc. - Quy nh thm quyn ring bit v gii hn i vi tu thuyn nc ngoi. - Quc gia ven bin c nhiu quyn hn Vng c quyn kinh t Khng qu 200 hi l tnh t ng c s - Ch c quyn trong lnh vc kinh t, khng c 3 quyn: ngn nga, trng tr, hin vt lch s nh vng tip gip lnh hi - C s cn bng quyn quc gia ven bin vi quc gia khc. - t quyn hn Quy ch php l khng bao trn ln Quy ch php l bao trm ln vng vng c quyn kinh t tip gip lnh hi

Phm vi thm quyn

Cu 20: So snh ch php l thm lc a v vng c quyn kinh t? * Ging nhau: - Rng 200 hi l tnh t ng c s, ngoi lnh hi - C c quyn kinh t; - L vng bin.

87

- u c quyn ch quyn v quyn ti phn. - mt s quc gia th hai vng ny chng kht (chiu rng u bng 200 hi l) * Khc nhau: Vng c quyn kinh t Chiu rng Rng 200 hi l Thm lc a

Mt s quc gia c th ko di 350 hi l t ng c s hoc khng qu 100 hi l t ng ng su 2.500 m Xc nh ch Quc gia ven bin phi a ra tuyn Quc gia ven bin mc nhim c quyn ca b khng nh quyn ch quyn ca quyn ch khng cn tuyn b quc gia ven mnh bin Phm vi quyn C 3 quyn t do: hng hi, hng Khng c 3 quyn t do ny khng, t dy cp v ng dn ngm Cu 21: Cc nguyn tc ca Lut bin quc t? * Nguyn tc t do bin c: - ND nguyn tc: bin c c ng cho tt c cc quc gia, d l nhng quc gia c bin hay khng c bin. Nguyn tc ny khng cho php bt c mt quc gia no c th p t mt cch hp php mt b phn no ca bin c thuc ch quyn ca mnh. - Cc quyn t do bin c bao gm: + t do hng hi; + T do nh bt hi sn; + T do t cc dy cp v ng dn ngm; + T do hng khng; + T do nghin cu khoa hc bin; + T do xy dng cc o nhn to v cc thit b khc c php lut cho php. - Vai tr vi xc nh quy ch php l cc vng bin: + Vai tr quyt nh trong xc nh quy ch php l ca vng bin quc t (ct li, nn tng, c s php l ch yu ca quy ch). + Gp phn xy dng quy ch php l ca vng tip gip lnh hi v vng c quyn kinh t. + C tc ng n vic xy dng quy ch php l lnh hi: i qua khng gy hi. + khng tc ng n ni thy, mt s ni thy vn c p dng quyn i qua khng gy hi nhng l vic p dng c tnh cht truyn thng do xc nh ng c s gp vo ni thy. * Nguyn tc t thng tr bin. - ND: cho php quc gia ven bin m rng ch quyn quc gia hng ra bin. Vic m rng quyn lc quc gia ra hng bin c quyt nh bi cc nhn t chnh tr v khoa hc k thut nhng ko th tch ri c s php l c cng ng quc t tha nhn. iu 2 C lut bin 1982 quy nh: Ch quyn ca quc gia ven bin c m rng ra ngoi lnh th v ni thy ca mnh, v trong trng hp mt quc gia qun o, ra ngoi vng nc qun o, n mt vng bin tip lin, gi l lnh hi (merterritoriale). Ch quyn ny c m rng n vng tri trn lnh hi, cng nh n y v lng t ca bin ny. iu 49 C quy nh: Chnh ch quyn ca quc gia qun o trn cc o ca mnh l c s cho cng ng quc t chp nhn hc thuyt quc gia qun o v m rng ch quyn ra vng nc qun o, bt k chiu su v khong cch xa b ca chng th no. Nguyn tc ny cn th hin trong phn nh bin bng yu cu khng c sa cha li t nhin, theo mi quc gia c hng phn ko di t nhin ca lnh th ca mnh ra bin. Ngay c khi mt vng y bin gn lnh th ca mt quc gia hn lnh th ca mi quc gia khc ngi ta cng ko th coi rng n thuc quc gia ny nu n khng phi l phn m rng t nhin ca lnh th t lin ca quc gia ra bin.

88

Tuy nhin, quc gia khng th lm dng nguyn tc t thng tr bin m rng mi thm quyn ca mnh ra bin hoc n phng yu sch n~ vng bin rng ln hn, ko ph hp vi LQT. - Vai tr: + c vai tr quyt nh hnh thnh quy ch php l ni thy v lnh hi + gp phn xy dng quy ch php l vng tip gip lnh hi v vng c quyn kinh t. + khng c tc ng n vng bin quc t. * Nguyn tc di sn chung ca loi ngi. Xc nh khi ti sn khng th phn chia, thuc s hu cng ng quc t, thay mt cho tt c cc quc gia. N c li cho quc gia ang pht trin, to iu kin cho cc quc gia ny tham gia vo vic qun l, s dng ngun ti nguyn ca vng y bin v lng t di y bin, nm ngoi quyn ti phn quc gia m trc ch c cc quc gia cng nghip t do thm do khai thc. * Nguyn tc cng bng. - Tha nhn n~ quyn ca cc quc gia khng c bin hoc bt li v mt a l c s dng bin c nh cc quc gia c bin phm vi m Lut bin cho php v ngha v khng lm g phng hi n quyn s dng bin ca ca cc quc gia khc. - Khng t bin c di ch quyn ring bit ca bt k quc gia no. Quy nh nh vy nhm loi b mi yu sch v ch quyn i vi bin c cng nh i vi vng di sn chung ca loi ngi. - Vng y bin (vng) c ch php l l di sn chung ca loi ngi. Vng ng cho tt c cc quc gia, d quc gia c bin hay khng c bin, s dng vo mc ch ha bnh, khng phn bit i x. Mi hot ng trong vng c tin hnh l v li ch ca ton th loi ngi, ko ph thuc vo v tr a l ca cc quc gia, d l quc gia c bin hay khng c bin. - Trong phn nh bin, p dng cng bng khng c ngha l sa cha li t nhin m l m bo cho mi quc gia ven bin c hng mt vng bin ng v cng bng, c tnh n cc hon cnh hu quan.

89

LUT T CHC QUC T Cu 1: Khi nim, i tng iu chnh, cc nguyn tc c bn l ngun ca lut t chc quc t? 1. KN: Lut t chc QT l tng th cc nguyn tc v quy phm, iu chnh cc quan h pht sinh gia cc ch th ca LQT trong qu trnh hnh thnh, t chc v hot ng ca t chc QT. 2. i tng iu chnh: Cc quan h thuc i tng iu chnh ca lut TCQT thng c 2 nhm: - Quan h thuc ni b ca t chc - Cc quan h gia t chc vs cc ch th khc ca LQT Quy phm lut TCQT c th chia lm 2 loi: - QP ni b iu chnh quan h gia cc quc gia mem ca t chc vs cc c quan trong khun kh TCQT - QP iu chnh quan h gia TCQT vs cc ch th khc ca LQT Tuy nhin, s phn chia ny ch mang tnh tng i, v trn thc t, k phi t/hp no cng c th phn nh c r rng, nht l khi s tham gia ca 1 qgia trong cc h ca TCQT ng thi vs c 2 t cch: Ch th ca LQT v t cch mem ca TC . 3. Cc nguyn tc ca LTCQT: LTCQT trc ht c xy dng v bo m t/h trn c s cc nguyn tc mang tnh cht Jus cogens ca LQT. Ngoi h thng cc ng/tc c bn ca LQT, vic duy tr h v pht trin quan h hp tc ca cc mem ca TCQT cn phi da trn cc ng/tc ch o ca LTCQT: a. Ng/tc t nguyn ca cc qgia thnh vin: y l 1 ng/tc c hnh thnh t ng/tc bnh ng ch quyn qgia trong quan h QT. Ni dung ca ng/tc ny c th hin trc ht s t nguyn tham gia TCQT, rt khi TCQT, biu quyt i vs cc vn trong khun kh TCQT m k chu s nh hng ca bt k qgia hay 1 TCQT no. Tnh t nguyn th hin s bnh ng ca cc qgia khi tham gia cc h ca 1 TCQT. T y, quyn nng ch th LQT m cc t chc c c l hon ton trn c s qgia mem t nguyn trao cho TC 1 phn ch quyn vn c ca cc qgia mem TCQT c th h nhn danh 1 ch th c lp tng i i vs cc qgia mem. b. Ng/tc tn trng quyn nng c lp ca TCQT trong quan h vs cc nc thnh vin: y l ng/tc ni ln c th ca mi quan h gia TCQT v cc qgia mem, v mc d cc qgia l ch th to ta TCQT nhng qgia vs t cch mem phi t/h y quy ch, cc ngha v m TCQT q, k c cc c ch mang tnh cht gim st cc h thuc quyn ch quyn ca qgia nu trong quy ch ca TC c q. Ng/tc ny nhm m bo s c lp v s hiu qu trong h ca TCQT vs vai tr phi hp hp tc QT gia cc qgia trong khun kh tng TC. 4. Ngun ca LTCQT: * KN: Hiu theo ngha rng, ngun ca LTCQT bao gm cc QT v TQQT cha ng cc quy phm iu chnh c cu t chc v h ca TCQT. a. QT: - Hin chng LHQ c v tr quan trng nht i vs h thng ngun ca lut TCQT. Hin chng ghi nhn cc ng/tc c bn ca LTCQT, cc quyn v ngha v c bn ca TCQT cng nh mem ca TCQT, ng thi iu chnh quan h gia LHQ v cc TCQT khc, c bit l vs cc TCQT chuyn mn. - Trong cc QT gia cc qgia, quan trng nht l iu l ca TCQT. Loi QT ny xc nh t cch ch th LQT ca TCQT hoc bng cch khng nh r rng TCQT l php nhn QT nh t/hp Hip nh thnh lp WTO hoc bng cch q c th ni dung cc quyn nng ch th. Chnh loi QT ny q thm quyn ca TCQT, trn c s , cc TCQT k kt cc QT vs cc TCQT khc v cc qgia k phi l mem ca TCQT. Ngoi ra, cc gia cc qgia cn iu chnh quan h gia cc qgia v cc TCQT v gia cc TCQT vs nhau, nh C Vienna 1947 v u i v min tr dnh cho cc t chc chuyn mn; C Vienna 1975 v c quan i din ca qgia trong quan h vs cc TCQT ph cp. - Nhm cc QT gia cc qgia v TCQT bao gm cc QT v tr s ca TC, v i din ca cc qgia mem, cc khc t/h chc nng ca TCQT. - Cc QT gia cc TCQT thng iu chnh quan h hp tc gia cc TCQT, c ch trao i i din ca cc TCQT

90

b. TQQT: Thc tin h ca TCQT, cc QT ph cp l c s quan trng nht hnh thnh cc TQQT. Qua thc tin h ca LHQ v cc TCQT chuyn mn, quyn k kt QT, quyn hng cc quyn u i min tr trn lnh th qgia, quyn c i din ti cc TCQT c khng nh nh l cc quyn mang tnh cht tp qun. Cu 2: nh ngha, c im v phn loi t chc quc t? 1. N: Theo khoa hc LQT, TCQT l thc th lin kt cc qgia v cc ch th khc ca LQT v c hnh thnh trn c s QT, c quyn nng ch th LQT, c h thng cc c quan duy tr h thng xuyn theo ng mc ch v tn ch ca TCQT . VD: TC Hin chng Bc i Ty Dng NATO; TC thng nht Chu Phi, Hip hi cc qgia N ASEAN, Qu tin t QT IMF, Lin hp quc 2. c im: * TCQT l thc th lin kt cc qgia v cc ch th khc ca LQT vs nhau: Mem ca m hnh lin kt to thnh TCQT ch yu l cc qgia c lp, c ch quyn. T cch qgia ca mem cc TCQT cho php phn bit TCQT vs cc TCQT phi CP v cc NN lin bang. Ngoi ra, 1 s TCQT tha nhn t cch mem ca loi hnh lnh th hi quan nh WTO tha nhn Hong Kong, Macau l mem, ca 1 s lin minh thu quan v 1 TCQT khc tham gia ti TCQT , VD t/hp EU l mem ca WTO. * TCQT hnh thnh trn c s QT c k kt gia cc mem tham gia TC : y l c s php l hnh thnh nn TCQT v quy tr s phi hp h gia cc qgia mem bnh ng v ch quyn v quyn li. Cc QT ny c th c nhiu tn gi khc nhau nh hin chng, quy ch, hip c Nhng v bn cht c ngha l iu l ca 1 TCQT c th vs n~ q v mc ch, ng/tc, c cu TC v h ca TCQT. Ngoi ra, trong iu l thng c cc q v quyn v ngha v php l QT ca cc qgia mem cng nh ca TCQT ny trong mi quan h i ni v i ngoi. Do tnh cht ca TCQT l 1 lin kt mang tnh lu di nn cc iu l ca TCQT thng l cc QT v thi hn. VD: Hin chng LHQ l QT thnh lp LHQ (1945) Tuyn b Bangkok 1967 thnh lp ASEAN H Mandrich thnh lp lin minh Chu u (1993) HW Magaret (1 thnh ph ca Maroc) thnh lp WTO (1995) * TCQT phi c c cu thng trc, c tr s ca mnh duy tr mi h chc nng: tn ti v pht trin, ng thi c th t/h chc nng, nhim v m cc qgia mem trao cho, cc TCQT phi c c cu TC nht nh. Cc c quan ca TCQT gm cc cq chnh v cq b tr. - Cc cq chnh ca TCQT thng thng bao gm: + Cc cq ton th, c chc nng hoch nh chnh sch + Cc cq chp hnh + Cc cq hnh chnh nh ban th k m ng u l tng th k. m bo duy tr mi h chc nng, TCQT phi c tr s lm vic. Cc TCQT c th k kt cc hip nh thu tr s lm vic vs 1 qgia mem hoc 1 qgia trung lp, k phi l mem. y cng l 1 c im c th phn bit TCQT vs cc hnh thc hp tc khc hin nay, nh cc din n QT, cc hi ngh QT VD: - C cu TC ca LHQ: + i hi ng LHQ l cq lp php + Hi ng l cq hnh php + Ban th k l cq hnh chnh s v + Ta n cng l QT l c quan t php, chuyn gii quyt tranh chp QT (xt x) Ty tng t/hp, TCQT thay i c cu TC cho ph hp. VD: i hi ng LHQ c 3 H chuyn mn, ASEAN: H c th c gi tn l Hi ngh thng nh cc qgia ASEAN, Hi ng c gi l Hi ngh b trng kinh t ASEAN, HN b trng ngoi giao ASEAN - Tr s: LHQ (New York), ASEAN (Giakarta), EU (Bussel B), WTO (Geneve Thy S) Phn bit vs cc hnh thc hp tc QT khc: APEC, ASEM (l din n, k c tr s chnh m nhm hp lun phin cc nc)

91

* Quyn nng ch th LQT ca TCQT lin CP l quyn nng phi sinh, c gii hn trong thnh lp TCQT. Quyn nng ny khc vs quyn nng ch th ca cc qgia mem: V php l, TCQT l ch th ca LQT. T cch ch th LQT k phi l thuc tnh vn c ca TCQT m do cc qgia tha nhn trao cho. iu ny xut pht t thc tin pht trin ca LQT v khoa hc php l QT (Trong kt lun t vn ca Ta n QT LHQ v v b tc Becnadot, TA khng nh rng LHQ l ch th ca LQT, c kh nng hng v t/h cc quyn v ngha v php l QT ca ch th LQT). Hin nay, trong QT thnh lp TCQT, cc qgia mem thng tha thun v t cch php l ca TCQT. Quyn nng ch th LQT ca TCQT pht sinh trn c s iu l. VD: Quyn nng ch th LQT ca LHQ do cc qgia mem n nh trong Hin chng LHQ 3. Phn loi TCQT: * Cn c vo tiu chun mem: - TCQT a phng ton cu. VD: LHQ, WTO, WHO - TCQT a phng lin khu vc VD: NATO, T chc cc nc Hi gio (bao gm tt c cc nc Hi gio Bc Phi, Chu ) - TCQT a phng khu vc VD: OPEC (TC cc qgia xut khu du m), ASEAN * Cn c vo phm vi hot ng: - TCQT chung VD: LHQ, EU, TC cc nc Chu M, Lin minh Chu Phi - TCQT chuyn mn VD: INO (TC lao ng TG), WMO (TC kh tng TG), WTO Cu 3: Phn bit TCQT lin CP v TCQT phi CP? Thnh vin: - TCQT lin CP: L cc ch th LQT, trc tin v ch yu l cc qgia c lp, c ch quyn. - TCQT phi CP: L cc t chc, c nhn c quc tch khc nhau lin kt v 1 mc ch nht nh, k i din cho quyn li ca qgia. Cu 4: Phn bit TCQT lin CP vs cc hnh thc hp tc khc ca ch th LQT (din n QT, hi ngh QT)? * Thnh vin: - TCQT: L ch th LQT, trc tin v ch yu l cc qgia. - Cc ht khc: C th bao gm n~ ch th khc nh t chc, c nhn, doanh nghip * Tr s: - TCQT: C tr s lm vic t/h cc h chuyn mn - Cc ht khc: K c tr s chnh VD: APEC, ASEM (l din n, k c tr s chnh m nhm hp lun phin cc nc) Cu 5: Phn bit quyn nng ch th ca cc TCQT vs quyn nng ch th ca cc qgia mem? * Tnh cht: y l 2 quyn nng khc bit, c lp nhau - TCQT: L quyn nng phi sinh, c cc qgia mem tha thun trong DDWQT thnh lp TCQT. - Cc qgia mem: Quyn nng nguyn sinh, ng nhin * Phm vi: - TCQT: Quyn nng gii hn trong QT thnh lp TCQT - Cc qgia mem: Quyn nng ch th LQT k gii hn * Mi quan h gia 2 quyn nng ny: 2 quyn nng c lc trng khp nhng cng c lc mu thun, i lp nhau. VDL: Quyt nh ca LHQ trng pht Iran khi t do lm giu uranium, th hin quyn nng ca LHQ trong vic gii quyt vn ht nhn ca Iran. 1 s qgia mem ca LHQ phn i nh Th Nh K,

92

Iran, Brazil (do 2 qgia ny k vs Iran QT nhm chuyn lng v kh t Iran sang 2 nc ny tho ngi n cng thng Iran) 2 quyn nng mu thun, i lp nhau. Cu 6: Nhng vn php l c bn v TCQT? 1. Quy ch thnh vin: * Mem ca TCQT bao gm: Mem sng lp v mem gia nhp. Quyn nng ch th ca cc nhm mem ny ngang bng nhau. VD: + 51 qgia sng lp LHQ, cng k Hin chng nm 1945. n nay c hn 150 qgia tham gia. + 5 qgia sng lp ASEAN (Malaixia, Phillipine, Sing, Thi Lan, Indonexia) VN gia nhp LHQ nm 1977, gia nhp ASEAN nm 1995 C quyn v ngha v ngang bng vs cc qgia sng lp. - Biu quyt: Quyn b phiu ngang bng nhau gia cc nhm mem. 2 hnh thc: + Nht tr: K b phiu trng (100% ng ) + ng thun: C phiu trng (100% k phn i) * Cc quyn v ngha v c bn ca cc mem TCQT: - Quyn bnh ng gia mems khi tham gia cc h ca TCQT, nh quyn pht biu kin ti cc cq ca TCQT, quyn tham gia tho lun n~ vn m TCQT t ra v c 1 l phiu khi thng qua cc Ngh quyt ca TCQT. Hin nay, do tnh c th trong h ca 1 s TCQT nh EU, WB hay do vic tha nhn t cch mem TCQT ca cc TCQT (TCQT trong 1 s TCQT khc, nh EU l mem ca WTO), 1 s TCQT c th p dng c ch bu theo t trng (weighted vote), tc l phiu c t trng khc nhau, ty thuc theo ng gp ti chnh hay dn s - Quyn c i din cho qgia mem ti cc TCQT - Quyn ng c vo cc cq qu TCQT - Quyn rt khi TCQT - Quyn c hng cc khon vin tr hoc gip v ti chnh ca TCQT - Cc mem ca TCQT u c ngha v ng gp ti chnh cho TCQT Tng ng vs cc quyn nu trn, qgia mem c ngha v tng ng. VD: Ngha v dnh cho TCQT cc quyn u i v min tr cn thit c TCQT t/h tt chc nng ca mnh, song song vs vic t/h cc Ngh quyt v Quyt nh ca TCQT ra. Ring 1 s ch th ca LQT, mc d k phi l mem ca TCQT cng c hng quy ch c bit ca TCQT . Cc ch th c th tham gia vo cc chng trnh ngh s ca TCQT nhng k c quyn b phiu. l quy ch dnh cho cc quan st vin ca TCQT. * iu kin v th tc gia nhp TCQT: gia nhp 1 TCQT, cc mem phi p ng n~ k chung, nh t nguyn tun th mc ch v ng/tc ca TCQT, t nguyn v c kh nng t/h cc quyn v ngha v m TCQT q. Mi TCQT c th c n~ q ring v k gia nhp TCQT. Xut pht t thc tin QT, k v th tc gia nhp TCQT c 2 loi: - k v th tc gia nhp chung: Thng q cc k v th tc c bn phi t/h khi gia nhp, thng k yu cu v i hi n~ k kht khe v cht ch trong l trnh gia nhp. VD: LHQ - k v th tc gia nhp chuyn bit: Thng q cht ch v kht khe hn, ph hp vs tng TCQT c th. VD: tr thnh mem ca WTO, qgia xin gia nhp phi tha mn n~ k thit yu m TC ny t ra, nh phi l qgia c nn KT th trng, c kh nng t/h c cc cam kt ca WTO theo xu th t do ha v v trnh t, phi tin hnh m phn vs tt c cc qgia mem ca WTO v k gia nhp. VN sau 11 nm mi hon thnh l trnh gia nhp WTO, vs Trung Quc l 13 nm, Nga tri qua 17 nm vn cha k gia nhp Th tc gia nhp cc TCQT hn ch s lng ch th (TCQT ng) thng kh phc tp. VD: 1 qgia mun gia nhp NATO phi c th mi gia nhp c tt c qgia mem nht tr km theo quyt nh ca Hi ng NATO do tt c cc qgia mem ph chun. * Rt khi TCQT:

93

Rt khi TCQT l hvi php l n phng ca qgia th hin vic chm dt t cch mem ca TCQT. Rt khi TCQT l quyn ca cc mem trn c s ch quyn qgia. H qu php l ca hvi ny l qgia k b rng buc bi cc quyn v ngha v mem TC. Trong cc iu l ca TCQT thng q cc k v th tc rt khi TCQT, thc cht l bi b iu l TCQT. Vic q cht ch nh vy trnh s bt thng trong h ca TCQT. 1 s TCQT, tuy trong iu l k q vic rt khi TCQT nhng vn tha nhn quyn ca cc qgia mem c rt khi TCQT, nh thc tin h ca LHQ. * Khai tr khi TCQT: Khai tr khi TCQT l ch ti m TCQR t ra i vs cc mem vi phm nghim trng, c h thng cc ngha v ca iu l TCQT v ca LQT. Mc ch q ch ti ny nhm tng cng tnh TC cng nh hiu qu h ca TCQT. Thng thng, trch nhim xem xt khai tr mem thuc cq cao nht ca TCQT. Khi mem TCQT b khai tr, t cch mem cng t ng chm dt. * nh ch quy ch mem TCQT: L ch ti TCQT p dng i vs cc mem trong 1tg do c vi phm nghim trng cc ngha v ca iu l nhng cha n mc b khai tr. Trong khong tg , mem TCQT k c hng 1 s quyn v u i ca TCQT, nh k c quyn biu quyt trong cc cq ca TCQT, tm thi k t/h quyn i din trong cq cao nht ca TCQT 2. C cu t chc: C cu t chc ca m,i TCQTY k theo 1 khun mu thng nht m c thit lp ty thuc vo tha thun ca qgia mem v mc ch thnh lp TCQT . Tnh cht xc nh ca cc cq c th theo hnh thc cq ton th v cq i din (cq hn ch mem): - Cq ton th: Cq c s tham gia ca i din tt c cc qgia mem ca TCQT - Cq i din: S lng mem thng thng c xc nh trn c s QT thnh lp TCQT . Ch qgia mem c k nht nh mi c quyn c i din. Cc mem ca loi cq ny thng c bu theo nhim k, i din cho cc nhm quyn li trong khun kh TC nn mem thng xuyn thay i. TCQT c th gm cq chnh v cq b tr. Cc cq chnh c q ngay chnh trong iu l thnh lp TCQT. i vs 1 s TC, vic sp xp li cc cq chnh cho ph hp vs mc tiu pht trin trong tng giai on ca TC c th c t ra (nh thc tin h ca ASEAN). Cc cq b tr ca TCQT do cc cq chnh thit lp nn gip cq chnh t/h chc nng ca mnh. Thng thng, 1 TCQT c c cu TC nh sau: - i hi ng: Thng l cq lp php - Hi ng: L cq hnh php - Ban th k: Cq hnh chnh ni v - Cq gii quyt tranh chp: L cq t php Ty thuc vo tng TCQT, c cu trn c th c thay i cho ph hp. VD: LHQ: + H, H, BTK, TACLQT l cq chnh + y ban LQT, Cq bo v mi trng LHQ, Cq chng khng b QT ca LHQ l cc cq b tr. + H l cq ton th + H bo an l cq i din (ch c 5 qgia mem thng trc v 10 qgia mem k thng trc, bu lun phin) Trong qu trnh lm vic, vn thng qua quyt nh hoc ngh quyt ca TCQT c th tin hnh bng 1 s cch thc nht nh, nh ng/tc a s tng i (theo s lng cc mem c mt v tham gia biu quyt), a s tuyt i (theo s lng tt c cc mem ca TCQT) hoc ng/tc ng thun hay nht tr (consensus). Consensus l cch thc thng qua quyt nh bng thng lng m k cn b phiu. 1 quyt nh c thng qua nu k c mem phn i. Tuy nhin, nu tt c cc mem ca cq phn i, 1 quyt nh s k c thng qua. Cch thc ny gi l ng thun ngc. 3. Nhn vin ca TCQT: - Nhn vin ca TCQT bao gm cc vin chc ca TCQT v cc chuyn gia t/h nhim v ca TCQT. - Vin chc ca TCQT l n~ ng c TCQT la chn theo th thc bu hoc c tuyn dng theo nhim k v c tr lng t/h cc cng vic trong cc cq cyar TCQT.

94

Cc vin chc ca TCQT c hng cc quyn u i nht nh h t/h tt chc nng ca mnh. VD: Vin chc ca LHQ c hng n~ u i v min tr cn thit h t/h chc nng ca mnh i vs LHQ theo k2 105 Hin chng v Cng c Vienna 1946 v cc quyn u i min tr dnh cho LHQ. Tuy nhin, cc quyn u i min tr ca vin chc ca TCQT k hon ton c tnh cht ca quyn u i, min tr ngoi giao. Ch c cc vin chc cao cp ca TCQT nh tng th k, cc ph tng th k v cc gim c ca 1 s cq ca LHQ mi c hng cc quyn u i min tr ngoi giao nh cc vin chc ngoi giao. Cc vin chc cn li ch c hng 1 s quyn u i min tr nh quyn min tr ti phn ca nc s ti v n~ iu h vit, ni v n~ hvi do h t/h, quyn min tr thu v tin lng hoc cc khon ph cp, c min n~ hn ch v nhp c v k ng nc ngoi - Chuyn gia lm vic trong cc phi on ca TCQT k phi vin chc ca TCQT nhng cng c hng 1 s u i nht nh. 4. Hot ng chc nng: * H xy dng v t/h LQT: - H xy dng php lut trc tip l h ca TCQT vs t cch ch th ca LQT. Cc TCQT k kt cc QT hoc chp nhn cc TQQT t/h chc nng, nhim v ca ca TCQT trong khun kh thm quyn m cc qgia mem trao cho TC. VD: Trong khun kh ILO (TC lao ng QT), TC ny trc tip son tho v thng qua gn 100 QT v lao ng: Cm l nng nhc, q tui l, cm l tr em - H xy dng PL gin tip l h a ra sng kin, bo tr k kt cc QT. Thng thng, TCQT s t chc cc din n, cc hi ngh cc bn thng lng v k kt QT, nh cc Hi ngh lut bin ca LHQ, Hi ngh k C Vienna 1969 v lut iu c QT gia cc qgia TCQT cng c th tham gia son tho cc QT. VD: LHQ bo tr cho hi ngh QT Jamaica 1973 n 1982 cc qgia k kt C lut bin 1982. Thng thng, TCQT c th thng qua cc loi vn kin vs gi tr php l khc nhau, ch yu theo 3 dng: - N~ ngh quyt c gi tr php l rng buc cc qgia mem trong mi t/hp. VD: Hin chng LHQ, hin chng ASEAN - N~ ngh quyt hoc quyt nh ch c gi tr rng buc vs cc qgia mem trong n~ t/hp c th. VD: Ngh quyt ca LHQ v trng pht Irac 1990 - Cc ngh quyt v quyt nh mang tnh cht khuyn ngh. VD: Ngh quyt ca LHQ yu cu Israel rt qun khi n~ vng chim ng (c tnh cht khuyn ngh bi khi qgia ny k t/h, cng k b trng pht) TCQT cng thit lp nn cc thit ch gim st t/h cc QT m TC bo tr k kt, c bit l cc QT v mi trng v quyn con ng. * H nhm xy dng, hon thin c cu v ngn sch ca TCQT: Vic duy tr v t/h cc h ca TCQT i hi phi c h thng cq cht ch v phi c ngn sch t/h h ca TCQT. Khi thnh lp TCQT, cc qgia thng thng ch q v h thng cc cq chnh, cn h thng cc cq b tr c thnh lp theo nhu cu h ca cc TCQT. VD: S thay i c cu TC ca ASEAN t khi thnh lp n nay gp phn nng cao hiu qu h ca ASEAN. (3 ln thay i: 1967, 1976 v u thp nin 1990). Cu 7: Qu trnh hnh thnh, mc ch, nguyn tc v c cu t chc ca LHQ? 1. LHQ c thnh lp trn c s ca Hin chng LHQ ngy 24/10/1945. LHQ tr thnh 1 TC trung tm trong cc h hp tc ca cc qgia trn ton TG. T 51 mem ban u, n nay, LHQ c 192 mems. 2. Mc ch: - Duy tr ha bnh v an ninh QT - Pht trin n~ quan h hu ngh gia cc nc trn c s tn trng ng/tc bnh ng, dn tc t quyt - T/h s hp tc QT trong vic gii quyt cc vn QT nh KT, XH, VH, nhn o - Tr thnh trung tm phi hp mi hnh ng ca cc dn tc nhm t c n~ mc ch ni trn 3. Nguyn tc: LHQ h trn c s cc ng/tc nn tng ca quan h QT: - Nt bnh ng v ch quyn ca cc qgia mem

95

- Nt cc mem ca LHQ phi t/h y n~ ngha v theo q ca Hin chng - Nt cc mem ca LHQ phi t b e da dng v lc hay s dng v lc trong quan h QT - Nt cc mem ca LHQ gip LHQ trong mi hnh ng ca LHQ m TC ny p dng theo ng q ca Hin chng - Nt LHQ m bo cc qgia k phi l mem LHQ cng hnh ng theo cc nt ny nu iu cn thit duy tr ha bnh v an ninh QT - Nt LHQ k c php can thip vo cng vic thuc thm quyn ni b ca bt k qgia mem no N~ nt ca LHQ c mi quan h cht ch vs nhau, to thnh c s bo m cho LHQ thc s l trung tm phi hp hnh ng ca cc qgia v s ha bnh v hp tc. 4. C cu t chc: 4.1. Cc cq chnh: * i hi ng: H l cq duy nht ca LHQ c s tham gia ca tt c cc qgia mem. H c t chc, h trn ng/tc bnh ng ch quyn gia cc qgia mem. L cq cao nht ca LHQ, H c thm quyn rt rng trong cc lnh vc hp tc chnh tr, KT, VH, XH. Theo 10 HC LHQ, H c quyn tho lun v a ra kin ngh v tt c cc vn thuc phm vi HC hoc thuc bt k thm quyn ca cc cq ca LHQ cho cc mem LHQ hoc H bo an. t/h cc quyn v ngha v theo q ca HC, H thnh lp 6 y ban chnh: UB gii tr qun b v an ninh QT, UB KT ti chnh, UB VH, XH v nhn o, UB chnh tr c bit v phi thc dn ha, UB hnh chnh ngn sch, UB php lut QT. H ca H c t/h thng qua cc kha hp thng k hng nm v hp n~ kha bt thng (20). Theo Ngh quyt 51/241 (1997), cc kha hp bt u vo ngy t3 u tin sau ngy 1/9. Cc kha hp bt thng c 2 loi l kha hp c bit v c bit khn cp. Theo 18 HC, vic biu quyt thng qua cc ngh quyt ca H c t/h trn ng/tc bnh ng. Cc ngh quyt v cc vn quan trng nh lin quan n duy tr ha bnh v an ninh QT, bu cc y vin k thng trc v y vin ca H KT-XH, kt np mem mi, khai tr mem phi thng qua vs a s p o (2/3) ca cc mem tham gia v b phiu. Cc vn khc thng qua bng a s thng (qu bn). H cng c th dng hnh thc ng thun nu cc mem c s nht tr cao (consensus). * H bo an: Trn c s 24 HC LHQ, H bo an l cq lnh o chnh tr thng trc ca LHQ, chu tn chnh trong vic duy tr ha bnh v an ninh QT, theo , H bo an c th p dng cc bin php nhm gii quyt ha bnh cc tranh chp QT hoc cc xung t, khi cn thit c th sd hnh ng, k c cng ch v v lc, nhm loi tr cc mi e da, ph hoi ha bnh hoc cc hnh ng xm lc. Khi t/h cc trch nhim v ngha v m HC q, HBA phi hnh ng vs t cch thay mt cho cc qgia mem. Thnh phn ca HDDBA gm 15 mems, trong c 5 y vin TT (Nga, TQ, Php, M, Anh) v 10 y vin k TT, c H bu ra vs nhim k 2 nm. Cc y vin k TT k c bu 2 nhim k lin tip. HBA c cc UB v cq ph tr ng ch sau: - Cc UB TT, gm UB chuyn gia v cc vn th tc HBA v UB v kt np mem mi ca LHQ. Cc UB ny u c i din ca cc nc mem HBA. - Ban tham mu qun s, UB nhn vin qun s - UB chng khng b (2001) - Cc UB cm vn, nh UB cm vn v Irac, Libya, Ruana - Cc h v lc lng gn gi ha bnh - Cc Ta n QT chng cc ti c vi phm Lut nhn o QT nh TA v Ruana (1994), TA v Nam T c (1993) Theo 25, cc Ngh quyt ca HBA l bt buc vs cc qgia mem v phi c cc qgia mem thi hnh. C ch biu quyt ca HBA cng c xy dng trn ng/tc bnh ng. Tuy nhin, c ch ny cng c n~ nt c th so vs c ch biu quyt ca H, xut ohats t tnh cht, chc nng, mem ca HBA. Mi y vin ca HBA c 1 l phiu khi thng qua cc ngh quyt ca HBA. V ng/tc thng qua quyt nh, HBA p dng ng/tc a s. N~ NQ ca HBA v cc vn th tc thng qua khi 9 y vin ca H b phiu thun. NQ v cc vn khc ch c thng qua khi c 9 y vin ca H, trong c tt c cc y vin TT b phiu thun (ng/tc nht tr ca cc y vin TT). Nh vy, ch cn 1 y vin TT b phiu chng l NQ ca HBA k c thng qua. y chnh l quyn ph quyt (quyn veto) ca cc y vin TT ca HBA.

96

Quyn ph quyt (veto) l quyn ca 1 qgia l mem TT ca HBA b phiu chng ngn cn vic thng qua NQ ca HBA v 1 vn k lin quan n th tc khi cc mem ca HBA b phiu thng qua. Nu y vin TT mun th hin s nht tr ca mnh nhng vn chp nhn cho NQ thng qua th c th b phiu trng hoc k b phiu. Nh vy, v c bn, HBA c t chc sao cho c th h c thng xuyn nhm ng ph vs cc tnh hung lin quan n ha bnh v an ninh QT c th t ra bt c thi im n. HBA c th c cc cuc hp nh k, bt thng hoc khn cp. Cc nc thnh vin LHQ c th tham d, nhng k c quyn biu quyt ti cc cuc hp ca H. Hin nay, khi cp vai tr ca HBA th vic ci t HBA ang tr thnh vn quan trng. Cc cuc tho lun ch yu v ti ci t HBA ch yu xoay quanh 2 vn : Quyn ph quyt v s lng mem. Nhiu ng ch trng xa b quyn ph quyt nhng t c kh nng vn s c 2/3 cc qgia mem LHQ ng . Cn i vs vn phn b a l cng bng th n nay, thc tin vn k c s cng bng vs Chu , Chu Phi v M Latinh. * H KT XH: H KT XH l 1 trong 6 cq chnh ca LHQ, c nhim v phi hp cc h KT v XH gia cc qgia mem ca LHQ, gia LHQ v cc TC chuyn mn cng nh vs cc qgia v TCQT khc. H KT XH gm 54 mems, c bu vs nhim k 3 nm. C mi nm, H KT XH bu li 1/3 tng s mem. Cc mem ca H KT XH c th c bu li sau khi ht nhim k. Theo 68, H KT-XH c quyn thnh lp cc UB trong lnh vc KT XH, c quyn thnh lp cc UB trong lnh vc KT, XH v thc y nhn quyn v cc UB khc theo nhu cu t/h chc nng ca H. Hin nay, H KT-XH c 5 loi UB l cc UB chc nng, cc Ub khu vc, cc UB TT, cc UB chuyn mn, cc UB hnh chnh iu phi. Ngoi ra, mi UB c th thnh lp cc tiu ban. Hng nm, H KT-XH c 2 phin hp v ni dung v t chc. N~ chc nng v quyn hn chnh ca H KT-XH bao gm: - xut n~ nghin cu v lm bo co v cc vn QT trong cc lnh vc KT,VH, XH, gio dc, y t v n~ vn khc c lin quan. H c th a ra cc khuyn ngh v cc vn i vs H, cc qgia mem v cc TC chuyn mn c quan h vs LHQ. - a ra cc khuyn ngh nhm thc y tn trng v t/h quyn con ng - San tho cc C trnh H trong cc vn thuc thm quyn ca mnh - Phi hp h vs cc TC chuyn mn, thng qua, tham kho v khuyn ngh vs cc TC , cng nh khuyn ngh vs H v cc mem LHQ. H KT-XH cng c th thi hnh mi bin php thch hp cc TC chuyn mn phi bo co u n cho H v n~ h ca h. * H qun thc: H qun thc l 1 trong cc cq chnh ca LHQ, c nhim v qun l, kim sot cc lnh th nm di ch qun thc. Ch qun thc do LHQ q nhm mc ch gip nhn dn cc nc thuc a tin b v chnh tr, KT v XH, a h n ch t qun hoc c lp hon ton. Vs s kt thc ca Hip nh qun thc cho vng lnh th qun thc ca cc hn o thuc Thi Bnh Dng theo NQ 956 (1994) ca HBA v vic kt np Paula l mem th 185 ca LHQ, HQT t/h xong ngha v qun thcs i vs lnh th qun thc cui cng. Nm 1994, trong Bo co hng nm, Tng thu k ngh LHQ tin hnh cc bc gii th HQT theo 108 HC. * Ta n QT: TAQT l cq t php chnh ca LHQ, thnh lp v gh theo Quy ch TAQT, 1 b phn ca HC LHQ v c cc chc nng chnh sau: - Gii quyt tranh chp gia cc qgia - a ra kt lun t vn v vn php l cho cc cq ca LHQ TAQT ch gii quyt tranh chp gia cc qgia khi cc bn tranh chp ng a tranh chp ra TAQT gii quyt. Quyt nh ca TAQT l bt buc i vs cc bn tranh chp. Theo 94 HC, nu 1 trong cc bn tranh chp k chu thi hnh bn n th bn kia c quyn yu cu HBA kin ngh hoc a ra n~ quyt nh phn quyt ca TAQT c t/h. * Ban th k: BTK l cq hnh chnh ca LHQ. ng u BTK l Tng th k, vin chc cao cp nht LHQ, c H b nhim theo kin ngh ca HDDBA vs nhim k 5 nm v c th c bu li sau khi ht nhim k. C cu t chc ca BTK ca LHQ bao gm cc vn phng trc thuc Tng th k v cc v ca BTK. Tuy nhin, c cu ca BTK cng thay i trong tng giai on ph hp vs chc nng v nhim

97

v ca BTK trong tng thi k, Theo q ca HC, Tng th k c quyn xut vs HBA v bt k 1 vn no theo kin ca TTK c th e da ha bnh v an ninh QT. Ngoi ra, TTK phi trnh by bo co hng nm v h ca LHQ trc H 4.2. Cc cq chuyn mn: Cq chuyn mn ca LHQ l cc TCQT lin CP, c thnh lp trn c s QT, c trch nhim QT rng ri trong cc lnh vc c th trong khun kh h ca LHQ v c quan h vs LHQ thng qua 1 Hip nh hp tc song phng, do H KT-XH , thay mt LHQ k kt. Thm quyn ca cc TC chuyn mn bao gm: - Son tho cc CWQT q v cc vn chuyn mn trong phm vi quyn hn ca mnh - Phi hp h ca cc qgia trong lnh vc chuyn mn (nh ra chng trnh hnh ng) - Trao i thng tin, ti liu, o to, bi dng cn b chuyn mn - Tr gip k thut cho cc nc ang pht trin Hin nay, h thng cc TC chuyn mn ca LHQ bao gm: - T chc lao ng QT (ILO) - TC nng lng ca LHQ (FAO) - TC gio dc, khoa hc, vn ha ca LHQ (UNESCO) - TC y t TH (WHO) - Qu tin t QT (IMF) - TC hng k dn dng QT (ICAO) - Lin minh bu chnh TG (UPU) - Lin minh vin thng QT (ITU) - T chc kh tng TG (WMO) - TC hng hi QT (IMO) - TC s hu tr tu TG (WIPO) - TC pht trin cng nghip ca LHQ (UNIDO) - Qu pht trin nng nghip QT (IFAD) - Ngn hng ti thit v pht trin QT (IBRD) - Hip hi pht trin QT (IDA) - Nghip on ti chnh QT (IFC) - TC bo h u t a phng (MIGA) Cu 8: Qu trnh hnh thnh, mc ch, nguyn tc, c cu t chc v quy ch thnh vin ca WTO? 1. WTO c thnh lp ngy 1/1/1995, trn c s Hip nh Marrakesh v thnh lp TCTMTG. WTO l 1 TCQT c lp. T cch ch th ca WTO trong quan h QT c q ti 8 Hip nh thnh lp TCTMTG. H ca WTO l ch trong lnh vc thng mi hng ha nh GATT, m cn trong c lnh vc thng mi dch v, u t v thng mi lin quan n s hu tr tu. Hin nay, WTO c hn 150 mems. VN gia nhp nm 2007. 2. Mc ch: Mc ch thnh lp WTO l thng qua t do ha thng mi v 1 h thng php l chung lm cn c cc mem hoch nh v t/h chnh sch nhm m rng sx, thng mi hng ha v dch v, nng cao mc sng, to thm vic lm ca nhn dn cc nc mem. 3. Nguyn tc: * Nt k phn bit i x v c i c li: - Nt c bn ny xut pht t nt bnh ng qgia trong quan h QT v c th ha 2 ch php l l i x qgia (NT) v i x ti hu quc (MFN). Ti hu quc (MFN) l ch php l quan trng nht ca WTO, theo , nu 1 qgia mem dnh cho 1 qgia mem khc cc u i th cng phi dnh cho tt c cc qgia mem n~ u i tng t. Khc vs c ch ca GATT, ch ti hu quc c WTO p dng k ch trong thng mi hng ha (1 K1 Hip nh GATT 1947) m cn c p dng trong TM dch v (2 H GATS) v s hu tr tu (4 H TRIPS). Ch i ng qgia (NT) l 1 ni dung t2 ca nt k phn bit i x. Theo ch ny, cc qgia phi dnh n~ u i i vs hng ha, dch v v quyn sh tr tu ca cc qgia mem khc k km thun li hn i vs n~ sn phm cng loi qgia mnh. Ni dung ch php l ny c q ti 3 GATT 1947,

98

17 GATS v 3 TRIPS i vs hng ha, dch v v sh tr tu c p dng k ging nhau. Vic p dng ch ny i vs hng ha v dch v l ngha v bt buc, cn i vs sh tt, ch ny ch p dng i vs n~ lnh vc, ngnh ngh m cc bn cam kt c th v a vo danh mc tha thun. * Nt m rng t do ha TM: y l 1 trong cc nt minh chng r nt nht tnh cht ca WTO l 1 TC c trng trong xu th ton cu ha. T do ha TM l h qu tt yu i vs xu th vn ng ca nn KT TG theo xu hng ton cu ha. Cc bin php ch yu t/h t do ha TM l cc bin php thu quan v phi thu quan. V vy, m rng t do ha TM, WTO q cc mem trong qu trnh m phn phi tha thun c th v vic hn ch, loi b cc bin php thu quan v phi thu quan v l trnh t/h c th. Cc bin php cn tr t do ha TM, nh cc BP phi thu quan nh quota, cm vn, hn ch s lng hu ht b cm. Bn cnh , t do ha TM i hi cc qgia mem phi m ca th trng trong nc cho cc loi hng ha, dch v v u t nc ngoi. * Nt cnh tranh cng bng: Theo nt ny, cc qgia mem c t do cnh tranh trong n~ k bnh ng nh nhau. Theo , sn phm ca 1 nc k chu cc mc thu khc nhau do cc mem q. Nt ny nhm thc y cnh tranh t do, cng bng, hn ch n~ tc ng ca cc BP cnh tranh k lnh mnh, nh cc BP tr gi. * Nt u i cho cc nc ang pht trin: Vs 2/3 mem v cc qgia ang pt v cc qgia c nn KT chuyn i, m bo s tn ti v pt ca mnh, WTO tnh ti c im ca cc nc ny nn c n~ q to k thun li hn i vs cc nc ang pt nh dnh thm 1 s quyn v k phi t/h 1 s ngha v. Nt ny c th hin r nt nht bng h thng u i thu quan ph cp (GSP) dnh cho cc nc ang v km pt hoc cc q ti K2 11. 4. Chc nng h: Theo 3 Hip nh thnh lp WTO, WTI c 5 chc nng chnh: - L khun kh th ch ng thi to k thc thi, qun l v iu hnh cc H trong khun kh WTO. - L din n tin hnh cc vng m phn TM a bin - L c ch gii quyt tranh chp gia cc mem - L c ch kim im chnh sch TM ca cc mem - T/h hp tc vs WB v IMF rrong n~ t/hp cn thit. 5. Quy ch thnh vin: L TC KT QT, WTO c n~ q khc vs cc TCQT khc v mem, Theo 12, mem ca WTO k ch bao gm cc qgia c ch quyn m cn gm cc vng lnh th c lp trong quan h i ngoi. WTO c 2 loi mem l mem sng lp v mem gia nhp. Mem sng lp l tt c cc mem ca GATT 1947 v phi k, ph chun H v WTO. Cc mem gia nhp phi m phn v k gia nhp vs cc mem ca WTO. Vic rt khi WTO cng c q trong 15 ca H thnh lp WTO. 6. C cu t chc: * Hi ngh b trng: L cq cao nht ca WTO, bao gm i din ca tt c cc nc mem. HNBT hp t nht 2 nm 1 ln. HNBT s t/h chc nng ca WTO v a ra n~ hnh ng cn thit t/h cc chc nng ny. Theo yu cu ca 1 qgia mem, HNBT c quyn a ra n~ quyt nh v tt c n~ vn thuc bt k 1 H TM a bin no m H thnh lp WTO v H TM a bin c lin quan q. HNBT thnh lp 3 UB gip vic ca mnh l UB v TM v pt, UB cc hn ch v cn cn thanh ton QT v UB v ngn sch, ti chnh v qun tr. Trong phm vi chc nng ca mnh, UB v TM v pt r sot nh k cc iu khon, c bit q trong cc H TM a bin dnh cho cc nc km pt v bo co vs H c n~ quyt nh ph hp. UB v cn cn thanh ton c trch nhim t vn cho cc mem ca WTO v cc BP TM bo v tnh hnh ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca cc mem. UB v ngn sch, ti chnh v qun tr c chc nng gii quyt n~ vn lin quan ti ngn sch v ti chnh ca WTO. * i hi ng: H gm i din ca tt c cc qgia mem. Trong tg gia cc kha hp ca HNBT, chc nng ca HNBT do H m nhim. Ngoi ra, H cn t/h cc chc nng khc theo q trong H Marrakesh. H ca H c t/h thng qua cc cuc hp v thng qua h ca cc Hng, cc UB. Khi cn thit, H c triu tp m nhim phn trch nhim hoc ca cq gii quyt tranh chp hoc ca cq r sot chnh sch TM. Ngoi ra, H cn ch o h ca 3 cq h trong 3 lnh vc khc nhau l H

99

v TM hng ha, H v TM dch v v H v cc vn lin quan n sh tt. Mi H c chc nng ring bit c q trong tng H a bin, nhng chc nng quan trng nht l gim st vic t/h cc H a bin m H Marrakesh q. * Ban th k: BTK ca WTO c tr s ti Geneve. BTK c khong 450 ng, do Tng thu k lnh o. TTK do HNBT b nhim vs nhim k 4 nm, cn cc nhn vin ca BTK do Tng gim c b nhim. Quyn hn v trch nhim ca BTK do HNBT quyt nh. BTK c nhim v phc v cc cq chc nng ca WTO lin quan n cc cuc thng lng v t/h cc H a phng v a bin c k kt. BTK cn c nhim v c th l cung cp, tr gip k thun cho cc nc ang pt.

100

LUT NGOI GIAO V LNH S Cu 1: N, ngun, nguyn tc ca Lut NG v LS v h thng cc c quan i ngoi? 1. N: Theo khoa hc LQT, LNG-LS l ngnh lut truyn thng ca h thng LQT, l tng th cc nguyn tc, cc qppl QT iu chnh cc quan h php l pht sinh t qu trnh thit lp quan h NG v LS gia cc qgia v cc ch th khc ca LQT vs nhau, q cc quyn u i v min tr dnh cho cc cq quan h i ngoi ca NN nc ngoi cng cc thnh vin ca chng trong h chc nng. 2. Ngun ca LNG v LS: Quan h NG v LS gia cc ch th LQT c duy tr v pt trn c s cc TQQT v cc QT. * QT: - C Vienna 1961 v quan h NG - C Vienna 1963 v quan h LS - C Vienna 1969 v phi on c bit - C Vienna 1975 v cq i din ca qgia ti cc TCQT ph cp - C Vienna 1973 v ngn nga v trng tr ti phm chng n~ c nhn c hng s bo h QT - C 1980 v quy ch php l, cc quyn u i v min tr ca cc TCQT lin CP Trong quan h ca LHQ v cc TC chuyn mn ca LHQ, c 2 C chnh: C 1946 v quyn u i v min tr ca LHQ C 1947 v quyn u i v min tr ca cc TC chuyn mn ca LHQ Ngoi cc QT a phng, ph cp v quan h NG-LS, cn c cc QT song phng c k kt gia LHQ v cc TC chuyn mn ca LHQ vs cc qgia ni c tr s ca cc TC ny. Trong lnh vc lnh s, c rt nhiu H lnh s song phng c k kt gia cc qgia bi quan h LS rt c bit, lin quan n rt nhiu th nhn nn dng H song phng iu chnh hiu qu hn H a phng. VD: M, Anh: Hn 100 H LS song phng VN: Gn 30 H song phng * TQQT: Trc c vai tr quan trng trong vic iu chnh cc quan h QT pht sinh trong lnh vc NGLS, nay c php in ha, tip tc ng vai tr, iu chnh quan h ca cc i tng l thnh vin v k l thnh vin cc QT. * VN: Cc VBPL qgia v vn ny: - Php lnh lnh s 1990 - Lut hi quan 2001 - Php lnh v quyn u i, min tr dnh cho cq i din NG, cq LS v cq i din ca TCQT ti VN 1993 - Php lnh v nhp cnh, xut cnh, c tr ca ng nc ngoi ti VN 2000 3. Cc nguyn tc ca LNG-LS: * Nt bnh ng, k phn bit i x: Quan h gia cc qgia v NG v LS l bnh ng trn c s ch quyn. S bnh ng ny k cho php c bt c s phn bit i x no gia cc nc c ch chnh tr - XH v v tr a l, KT, chnh tr khc nhau. i x trng th v bnh ng l c th ca loi hnh quan h hp tc v NG v LS. VD: - Trong cc hi ngh QT, c ca cc qgia treo ngang hng, v tr ngi ca cc qgia l ngang nhau, xp theo th t . * Nt tha thun: Tha thun l nt c p dng trit nht trong quan h NG v LS. Cc h thit lp quan h NG, quan h LS v cq i din NG, cq LS, b nhim ng ng u cc cq ny gia nc c i din (hoc c LS) v nc nhn i din (hoc tip nhn LS) u phi thng qua qu trnh trao i, tha thun i n quyt nh cui cng. C th coi nt ny l cha kha m ra quan h i ngoi v thit lp cq quan h i ngoi ca NN nc ngoi. VD: Cc qgia tha thun m vn phng i din NG, i s qun * Nt tn trng quyn u i v min tr ca cq i din NG, cq LS v thnh vin ca cc cq ny: Xut pht t nt tn trng quyn min tr ca cc qgia, trong quan h NG v LS, nc nhn i din v tip nhn LS phi tn trng quyn u i, min tr ca cq i din NG v cq LS. Cc quyn u i v min tr ny xut pht t ch quyn qgia, c PL QT ghi nhn v bo m t/h. Qgia s ti phi i

101

x trng th vs vin chc NG v vin chc LS, t/h y ngha v ca mnh theo q ca PL QT cq i din NG v cq LS c hng y quyn u i, min tr trong khi t/h chc nng m NN trao cho. VD: Xut pht t TQQT: Cc s thn c hng quyn bt kh xm phm v thn th cc vin chc NG, LS c hng quyn bt kh xm phm * Nt tn trng PL v phong tc tp qun ca nc tip nhn trong cc h NG v LS: H ca cc cq v mem ca cq quan h i ngoi ca NN nc ngoi phi lun ph hp vs LQT, vs PL nc mnh v tn trng PL cng nh phong tc tp qun ca nc tip nhn. Tn trng PL ca nc s ti l hvi th hin s tn trng ch quyn qgia trong quan h QT, ng thi l vic lm xy dng v tht cht thm quan h hu ho gia cc qgia. VD: Khi cc vin chc sang i din ti cc qgia Hi gio, phi tn trng truyn thng k c n tht nhn, t chc tic cng k c c nhn * Nt c i c li: C i c li l nt mang tnh tp qun v truyn thng trong quan h NG v LS. Nt bnh ng l nn tng xy dng cc quan h NG v LS trn c s c i c li. Biu hin thc t ca nt c i c li trong quan h gia cc qgia l vic cq i din NG, cq LS ca cc qgia c hng ch php l v i x nh nhau, k cho php 1 bn i hi cq v mem ca cq i din NG, cq LS ca mnh c hng quyn u i v min tr nhiu hn n~ j m mnh , ang v s dnh cho bn kia. Nt c i c li cng c ngha l cc qgia c th p dng bin php tr a trong t/hp nc nhn i din c hvi x s lm nh hng n danh d, uy tn hoc lm thit hi n li ch ca nc c i din. VD: - C i c li tch cc: A cho vin chc ca B c hng bn quyn th B cho vin chc ca A c hng by nhiu - C i c li tiu cc: 2007, Nga trc xut 2 vin chc NG ca Gruzia. Ngay sau , Gruzia cng trc xut 2 vin chc c chc v tng ng ca Nga (b th th 1 v tham tn vn ha) 4. Cc cq quan h i ngoi ca NN: Cq quan h i ngoi NN l cq do NN lp ra duy tr mi quan h chnh thc ca NN vs cc qgia khc hoc vs cc TCQT. H thng cq quan h i ngoi, phm vi chc nng, quyn hn ca cc cq ny trong lnh vc quan h i ngoi do LQT v PL ca tng nc q. a. Cc cq quan h i ngoi trong nc: * Cq i din chung: Nguyn th qgia, QH, CP v ng ng u CP, B NG v ng ng u BNG. Theo 7 C Vienna 1969 v lut QT, nguyn th qgia, ng ng u CP, ng ng u BNG i din cho qgia trong quan h QT k cn th y nhim (ex officio). - NT qgia: Ty thuc vo chnh th NN, quyn hn ca NTQG (ng ng u NN) cc nc k ging nhau. cc nc Cng ha Tng thng, quyn hn ny thng rt ln. D Hin php cc nc c q khc nhau v quyn hn ca ng ng u NN, NTQG lun l ng i din cho qgia trong quan h QT. VD: Theo HP 1992 ca VN, CTN l ng ng u NN, thay mt NN v i ni v i ngoi. Trong quan h i ngoi, CTN c quyn c, triu hi i s c mnh ton quyn ca VN, tip nhn i s c mnh ton quyn ca nc ngoi, tin hnh m phn v k kt QT nhn danh NN CXHCN VN vs nc ngoi. - Quc hi: Vic xc nh QH (ngh vin) c phi l cq i ngoi ca NN hay k c gii quyt khc nhau trong PL, l lun v thc tin cc nc. Xu th chung trong thc tin QT hin nay thng theo xu hng, trong quan h QT, NN cn c 1 ting ni chung, thng qua ng i din duy nht l NTQG. iu ny k hm h thp vai tr ca QH trong vic quyt nh v t/h chnh sch i ngoi. HP ca cc nc u q quyn ca QH trong vic ban hnh lut v tham gia ph chun QT. Nh vy, mc d cc nc k thng nht vs nhau trong quan nim v QH vs t cch l cq i ngoi ca NN nhng t nhiu phng din, QH vn l u mi, l knh quan trng trong cng tc i ngoi v tham gia tch cc vo h i ngoi ca qgia. - CP: cc nc, CP gi vai tr khc nhau trong vic t/h chnh sch i ngoi ca NN. Ty thuc vo q ca Hin php mi nc, CP c th lnh o t/h cng tc i ngoi do QH hoc do tng thng ra.

102

Ng ng u CP l i din c thm quyn ca NN trong quan h N. Trong quan h vs nc ngoi, ng ng u CP k cn th y nhim, c hng y quyn u i v min tr NG. - BNG: BNG l cq ca CQ, t/h chc nng qun l NN v quan h N. VN, theo q ca PL, BNG l cq ca CP, t/h chc nng qun l NN v lnh vc NG, nhm bo v ch quyn v li ch ca NN, quyn v li ch ca TC v cng dn VN. BNG i din cho NN VN trong quan h vs cc nc, cc TCQT, tin hnh cc h i ngoi ca NN, to mi trng QT thun li cho cng cuc xy dng t nc. B trng BNG cng nh ng ng u NN v ng ng u CP, trc tip tham gia m phn v k kt QT k cn th y nhim. * Cc cq i din chuyn ngnh: Ngy nay, cac nc, xu hng m rng cc mi quan h lin qgia to l tt c cc b v cq ngang b u tham gia vo quan h N vs t cch l cq chuyn ngnh. Gia cc b chuyn ngnh cc nc u c quan h hp tc trc tip vs nhau, thng qua n~ tha thun song phng. Cc cq quan h N chuyn ngnh ch tham gia vo tng lnh vc nht nh trong quan h N ca NN mnh. Cc cq chuyn ngnh, B ngoi thng (B thng mi, b KT i ngoi), B (UB) hp tc KT tham gia tch cc nht vo quan h N. b. Cc cq quan h N nc ngoi: Cc cq quan h N ca Nn nc ngoi c chia thnh 2 loi l cq thng trc v cq lm thi: * Cq TT NN gm cc cq i din NG (i s qun, cng s qun), cc on i din TT ca qgia ti TCQT lin CP, cc cq LS. * Cq lm thi gm cc phi on i din c bit (phi on ad hoc), cc phi on i s hi ngh QT hoc m phn QT. Cu 2: N, chc nng, mem ca cq i din NG? 1. N: Theo khoa hc LQT, cq i din NG l c quan NN c thnh lp theo tha thun gia 2 qgia, c tr s nc ngoi, i din cho qgia c trong tt c cc quan h QT vs qgia nhn i din cng nh vs cc cq i din NG ca cc nc khc qgia s ti. * Phn loi: - SQ l cq i din NG cao nht ca 1 nc nc ngoi. Ng ng u SQ l i s - CSQ l cq i din NG mc thp hn SQ. Ng ng u CSQ l Cng s - i bin qun, ng u l i bin 2. Chc nng: c q trong QT v trong PL qgia, bao gm: a) i din cho Nc c i ti Nc tip nhn; b) Bo v quyn li ca Nc c i v ca cng dn Nc c i ti Nc tip nhn trong phm vi cho php ca lut quc t; c) m phn vi Chnh ph Nc tip nhn; d) Tm hiu bng mi cch hp php cc iu kin v cc s kin ti Nc tip nhn v bo co vi Chnh ph ca Nc c i; e) Thc y quan h hu ngh v pht trin quan h kinh t, vn ho v khoa hc gia Nc c i v Nc tip nhn. - Ngoi cc chc nng trn, ngy nay, cq i din NG cng c th t/h c chc nng LS, v th, trong SQ ca cc nc thng c phng LS. 3. Cp, hm, chc v NG: * Cp NG: L th bc ca ng ng u cq i din NG, c xc nh theo q ca LQT v tha thun ca cc qgia hu quan. Theo lut NG, ng ng u cq i din NG c chia thnh 3 cp: a) Cp i s hoc i s Ta thnh Vatican do Nguyn th quc gia b nhim b) Cp Cng s hoc Cng s TT Vatican do Nguyn th quc gia b nhim c) Cp i bin c do B trng B Ngoi giao b nhim Trn thc t, hin nay, cp i bin v cp cng sc ch cn rt t. LQT k n nh bt k s phn bit no v a v php l gia n~ ng ng u cq i din NG c cp bc NG khc nhau. Tr nhng vic lin quan n ngi th v nghi thc, khng c c s phn bit no gia nhng ngi ng u c quan i din v cp bc ca h.

103

Cn phn bit cp i bin vs cp i bin lm thi. S khc nhau gia 2 cp ny th hin ch, cp i bin l cp ca ng ng u cq i din NG, cn cp i bin lm thi l ch tm thi t/h chc nng ca ng ng u SQ khi c v i s. * Hm NG: L chc danh NN, phong cho cng chc ngnh NG t/h cng tc i ngoi trong v ngoi nc. Theo PL ca cc nc, thng thng hm NG gm c i s, cng s, tham tn, b th th 1, b th t2, b th t3, ty vin. * Chc v NG: L chc v c b nhim cho mem c cng v NG cng tc ti cc cq quan h N ca NN nc ngoi. N~ ng c b nhim vo chc v NG c th l cng chc ca ngnh NG v cng c th l cng chc ca cc ngnh khc c iu ng n cng tc trong SQ hoc trong phi on i din TT ca qgia ti TCQT lin CP. H c th l ng mang hm NG nhng cng c th k mang hm NG. Theo PL VN, chc v NG VN gm c i s c mnh ton quyn, cng sc mtq, i bin, trng on i din TT ti TCQT lin CP, cng s, tham tn cng s, tham tn, b th t1, b th t2, b th t3, ty vin. 4. Khi u v chm dt chc nng i din NG: Quan h NG gia cc qgia c thit lp theo tha thun. Khi thit lp quan h NG, cc bn cng ng thi tha thun v vic m ca cq i din NG, trong xc nh r v cp ca cq ny. Cq i din NG bt u h sau khi t/h cc th tc ngh xin chp thun ca nc nhn i din; b nhim chnh thc ng ng u cq i din NG; ng ng u cq i din NG n nc nhn i din; ng ng u cq i din NG chnh thc nhn nhim v. Trc khi b nhim chnh thc ng ng u cq i din NG nc ngoi, nc c i din phi nhn c s chp thun ca nc nhn i din. Chp thun (agreement) l s ng ca nc nhn i din i vs ng c nc c i din d kin b nhim l ng ng u cq i din NG ti nc nhn i din. Nc nhn i din c th ng hoc t chi chp thun m k cn nu r l do. Ng ng u cq i din NG c coi nh bt u t/h nhim v ca mnh nc nhn i din t cc thi im khc nhau, ty thuc vo thc tin hin hnh mi nc: - T thi im trnh quc th - T thi im bo tin n nc nhn i din v trao 1 bn sao quc th ln BNG nc nhn i din VD: VN, thi im ny c tnh t khi trnh quc th. Cc vin chc NG khc c coi nh m nhim chc v sau khi c b nhim v n nc nhn i din t thi im thng bo ca cq c thm quyn ca nc s ti (thng l BNG). i vs h, k cn phi c s chp thun. Ng ng u cq i din NG chm dt nhim v trong cc t/hp: - Ht nhim k cng tc - B triu hi v nc - CP nc tip nhn tuyn b i din NG l ng k c chp nhn, mt tn nhim (persona non grata) - T trn - T chc Cq i din NG chm dt chc nng ca mnh trong t/hp: - Xung t v trang gia 2 nc - Quan h NG gia 2 nc b ct t - Khi 1 trong 2 nc k cn l ch th LQT - Khi 1 trong 2 nc c s thay i CP bng con ng k hp hin 5. C cu t chc v thnh vin: C cu t chc ca cq i din NG cc nc c sp xp khc nhau v c q cn c vo truyn thng v c trng cuaqr cc mqh gia nc c i din vs nc nhn i din. Thng thng, trong SQ c cc b phn: Vn phng, phng chnh tr, phng KT, phng VH, phng LS, ty vin qun s. Mem ca cq i din NG c chia lm 3 loi: Vin chc NG; nhn vin hnh chnh k thut; nhn vin phc v.

104

- VCNG gm n~ ng c hm hoc chc v NG (cn c gi l ng c thn phn NG), bao gm: i s (cng s, i bin); tham tn cng s; tham tn (tham tn chnh tr, KT TM, VH); ty vin qun s; b th t1; b th t2; b th t3; ty vin. VCNG c y , ton din nht cc quyn u i v min tr. - Nhn vin hnh chnh k thut l n~ ng lm cc cng vic v hnh chnh v k thut trong cq i din NG nh phin dch, ti v, vn th, nh my - Nhn vin phc v l n~ ng lm cc cng vic phc v cho cq i din NG nh li xe, bo v, th in nc, qut dn, nu n Theo ng/tc chung, VCNG phi l cng dn ca nc c i din. CD nc nhn i din hoc CD ca nc t3 c th gi chc v NG nhng phi c s ng ca nc nhn i din. i vs nhn vin HC-KT v nhn vin phc v th k cn phi c s ng ny. Nc nhn i din c th bt k lc no thng bo cho nc c i din rng ng ng u cq i din NG hoc vin chc no ca cq ny b mt tn nhim (persona non grata) hoc bt c mem no khc ca cq i din l k c chp nhn m k cn phi nu r l do. Khi , Nc c i s, tu theo trng hp, hoc triu hi ngi v , hoc chm dt chc v ca ngi trong c quan i din. Mt ngi c th b tuyn b "persona non grata" hoc khng c chp nhn trc khi n lnh th Nc tip nhn. Nu Nc c i t chi thi hnh hoc khng thi hnh trong mt thi hn hp l, Nc tip nhn c th t chi tha nhn ngi l thnh vin ca c quan i din. 6. on NG: on NG c hiu theo 2 ngha: - Theo ngha hp, NG bao gm tt c n~ ng ng u cq i din NG ca cc nc ng ti nc nhn i din - Theo ngha rng, NG bao gm tt c n~ ng c h chiu NG v th NG do nc nhn i din cp NG k phi l 1 TC, k h hng ngy m ch t/h chc nng l tn trong h ti nc s ti. Trng NG l ng c cp bc cao nht, ng u cq i din NG ca 1 nc v cng tc lu nht nc tip nhn i din. 1 s nc Thin cha gio, theo truyn thng, i s ca TT Vatican l Trng NG. Cu 3: N, chc nng, mem ca cq LS v LS danh d? 1. N: Theo khoa hc LQT, cq lnh s l cq quan h i ngoi ca NN nc ngoi, c thnh lp da trn c s tha thun gia 2 qgia hu quan nhm t/h chc nng lnh s trong 1 khu vc lnh th xc nh ca qgia tip nhn (khu vc lnh s). 2. Chc nng: a) Bo v ti Nc tip nhn cc quyn v li ch hp php ca Nh nc, php nhn v cng dn Nc c, trong phm vi lut php quc t cho php; b) Pht trin quan h thng mi, kinh t, vn ho v khoa hc gia Nc c v Nc tip nhn cng nh thc y quan h hu ngh gia hai nc ph hp vi cc quy nh ca Cng c ny; c) Bng mi bin php hp php, tm hiu tnh hnh v din bin trong i sng thng mi, kinh t, vn ho v khoa hc ca Nc tip nhn, bo co tnh hnh v Chnh ph Nc c v cung cp thng tin cho nhng ngi quan tm; d) Cp h chiu v giy t i li cho cng dn Nc c v cp th thc hoc cc giy t thch hp cho nhng ngi mun n Nc c; e) Gip cng dn bao gm c th nhn v php nhn ca Nc c; f) Hot ng vi t cch l cng chng vin v h tch vin v thc hin nhng chc nng tng t, cng nh thc hin mt s chc nng c tnh cht hnh chnh, vi iu kin khng tri vi lut v quy nh ca Nc tip nhn; g) Bo v quyn li ca cng dn bao gm c th nhn v php nhn ca Nc c trong trng hp tha k di sn trn lnh th Nc tip nhn, ph hp vi lut v quy nh ca Nc tip nhn; h) Trong phm vi lut v quy nh ca Nc tip nhn, bo v quyn li ca nhng v thnh nin v nhng ngi b hn ch nng lc hnh vi l cng dn Nc c, c bit trong trng hp cn b tr s gim h hoc u cho nhng ngi ny; i) Ph hp vi thc tin v th tc hin hnh Nc tip nhn, i din hoc thu xp vic i din thch hp cho cng dn Nc c trc to n v cc nh chc trch khc ca Nc tip nhn, nhm a ra nhng bin php tm thi ph hp vi lut v quy nh ca nc tip nhn bo v cc quyn v

105

li ch ca cc cng dn , nu v vng mt hoc v mt l do no khc, h khng th kp thi bo v cc quyn v li ch ca h; j) Chuyn giao cc ti liu t php v khng t php, hoc thc hin cc u thc t php hoc u thc ly li khai cho cc to n Nc c ph hp vi cc iu c quc t hin hnh, hoc nu khng c nhng iu c quc t nh vy th theo bt c cch no khc ph hp vi lut v quy nh ca Nc tip nhn; k) Thc hin quyn gim st v thanh tra m lut v quy nh ca Nc c cho php, i vi tu thu c quc tch Nc c, tu bay ng k Nc ny, thuyn b v t bay; l) Gip tu thu v tu bay nu mc (k) ca iu ny, v gip cc thnh vin ca thuyn b v t bay trn cc tu thu v tu bay , nhn cc li khai v hnh trnh ca tu, kim tra v ng du giy t ca tu v khng nh hng n quyn hn ca nh chc trch Nc tip nhn, tin hnh iu tra cc s kin xy ra trong hnh trnh ca tu v gii quyt cc tranh chp di bt c dng no gia thuyn trng, cc s quan v thu th trong phm vi cho php ca lut v cc quy nh ca Nc c; m) Thc hin cc chc nng khc do Nc c giao cho c quan lnh s, nu iu khng b lut v quy nh ca Nc tip nhn ngn cm hoc khng b Nc tip nhn phn i hoc iu c quy nh trong iu c quc t hin hnh gia Nc c v Nc tip nhn. Nh vy, chc nng ca cq LS k bao gm mi lnh vc quan h gia nc mnh vs nc tip nhn. Cq LS k trc tip quan h vs chnh quyn trung ng nc s ti m ch quan h vs chnh quyn a phng trong phm vi khu vc LS. Theo LQT v PL nhiu nc, trn c s ng ca nc tip nhn, cq LS c th t/h 1 s chc nng ca cq i din NG nu nh 2 nc cha thit lp quan h NG. Cq LS cng c th t/h chc nng LS nc t3 hoc thay mt nc t3 t/h chc nng LS nc s ti, trn c s tha thun ng ca cc bn hu quan. 3. C cu t chc v thnh vin cq LS: * Cp ca cq LS: Theo C Vienna 1963 v quan h LS, cq LS c chia thnh 4 cp: - Tng LS qun, ng u l tng LS - LSQ, ng u l lnh s - Ph LSQ, ng u l ph LS - i l LSQ, ng u l i l LS Trong thc tin quan h QT hin nay, cc nc thng t cq LS cp TKSQ v LSQ. * Ng ng u cq LS: NG ng u cq LS do nc c LS b nhim v do nc tip nhn LS chp thun cho php t/h chc nng ca mnh. Nc c LS, cn c vo PL nc mnh, b nhim ng ng u cq LS thng qua vic cp bng LS, trong ghi r h tn, cp LS, khu vc LS v a ch cq LS. Bng LS c th do NTQG hoc b trng BNG cp, ty theo q ca PL mi nc, Thng qua ng NG, bng LS c gi ti CP (thng l gi cho BNG) nc tip nhn. Ng ng u cq LS bt u t/h chc nng ca mnh k t ngy nc tip nhn LS cho php chnh thc, thng qua vic cp giy chng nhn LS. Th tc bt buc l phi c bng LS v giy chng nhn LS ch t ra i vs ng ng u cq LS c lp. i vs ng ph trch phng LS thuc SQ cc nc th k cn phi p dng th tc ny. * Mem cq LS: Mem ca cq LS c chia thnh 3 loi: VCLS, nhn vin LS, nhn vin phc v. - VCLS bao gm ng ng u cq LS (tng LS, LS hoc trng phng LS ca SQ), tham tn LS, b th LS, ty vin LS. Theo C Vienna 1963 v theo PL ca a s cc nc, VCLS phi l cng dn nc c LS. Ch c b nhim VCLS l cng dn nc tip nhn khi c s ng r rng ca nc ny. V ng/tc, bt c lc no Nc tip nhn cng c th thng bo cho Nc c rng mt vin chc lnh s l ngi khng c hoan nghnh (persona non grata) hoc bt k l ngi no khc trong s cn b, nhn vin bin ch c quan lnh s l ngi khng c chp thun m k phi nu r l do. Khi , tu tng trng hp, Nc c phi triu hi ng s hoc nh ch cng tc ca ngi ny ti c quan lnh s. Nu Nc c t chi hoc sau mt khong thi gian hp l th tu tng trng hp, Nc tip nhn c th rt Giy chp nhn lnh s ca ng s hoc thi khng coi ngi l cn b nhn vin

106

bin ch c quan lnh s na. Mt ngi c c lm thnh vin c quan lnh s c th b tuyn b l ngi khng th chp nhn c trc khi n lnh th Nc tip nhn hoc khi n ri, nhng cha nhn nhim v ti c quan lnh s. Trong bt c trng hp no nh vy, Nc c phi rt li vic b nhim ngi . - Nhn vin LS gm n~ ng t/h cng vic HC-KT trong cq LS - Nhn vin phc v l n~ ng lm cng vic phc v ni b trong cq LS Trong h ca cc cq LS cn c on LS. LS bao gm tt c LS nc ngoi cng tc ti khu vc LS nht nh v ch t/h chc nng l tn. ng u LS l ng ng u cq LS ca 1 nc, c hm cao nht v c thm nin cng tc lu nht ti khu vc LS . 4. Lnh s danh d: * KN: Trong LQT, LSDD l 1 ch nh mang tnh ty nghi, theo , mi qgia c quyn t quyt nh mc cn thit ca vic b nhim vin chc LSDD trong cq LS ca mnh nc ngoi. LSDD l ng k nm trong bin ch ca b my cq LS v cq i din NG nhng t/h 1 s chc nng LS nht nh do nc c LS giao cho, sau khi c s ng ca nc tip nhn LS. LSDD c b nhim t n~ lut gia, n~ nh kinh doanh, nh h XH, ngh nghip. H thng l cng dn ca nc s ti v c v tr xng ng trong gii h chnh tr, gii chuyn mn ngh nghip v kd. 1 s nc ban hnh quy ch v LSDD, trong q tiu chun i hi i vs ng c b nhim lm LSDD, l cc tiu chun v v tr trong XH, v chuyn mn nghip v, phm cht c th hon thnh chc nng LS ca mnh. LSDD do b trng BNG ca nc c LS (hoc c i din) b nhim, theo ngh ca cq i din NG hoc cq LS ca mnh nc tip nhn. Trn thc t, LSDD thng c b nhim t cng dn nc s ti, c uy tn trong XH bi h l n~ ng am tng v XH, phong tc tp qun v PL nc s ti. * Chc nng: Trn thc t, chc nng LSDD v c bn ging vs chc nng LS chnh thc. Tuy nhin, LSDD k t/h mi chc nng ca ng ng u cq LS m ch t/h 1 s chc nng nht nh theo s y nhim ca cq LS hoc cq i din NG. LSDD thng c b nhim t/h chc nng ca ng ng u cq LS n~ ni m vin chc LS nc c LS k c kh nng t/h. Khi t/h chc nng ca mnh, LSDD c hng cc quyn u i v min tr gn nh VCLS. Cu 4: Tnh c lp v mqh gia cq i din NG v cq LS? Trong i sng QT, quan h LS l 1 loi quan h c th, gn b mt thit vs quan h NG nhng c n~ im khc bit v c s c lp nht nh vs quan h NG. Quan h LS ch yu mang tnh cht hnh chnh - php l QT, c thit lp trong h i ngoi bo v cc quyn, li ch hp php t chc v cng dn 1 qgia trn lnh th qgia khc. Trong thc tin quan h QT, thng thng, nu k c tha thun no khc th vic thit lp quan h NG bao hm c vic thit lp quan h LS. Tuy nhin, khi cc bn ct t quan h NG th quan h LS cng k b ct t. ng thi, trong nhiu t/hp, quan h LS c thit lp gia cc qgia k c quan h NG vs nhau. VD: Trong t/hp cng nhn qgia hoc CP de-facto, thit lp quan h LS nhng k thit lp quan h NG. Cu 5: N, bn cht, c s, ni dung ca quyn u i min tr NG v LS? * Theo khoa hc LQT, quyn u i v min tr NG-LS l n~ quyn c bit m qgia s ti, cn c vo LQT, m bo dnh cho cq i din NG v cq LS cng cc mem ca chng c th hng nhm mc ch to k thun li cho vic t/h c hiu qu chc nng v nhim v ca cc cq ni trn. * V bn cht, cc quyn u i v min tr NG-LS k nhm dnh ring v to ra li th cho c nhn trong h i ngoi m chnh l n~ quyn m cc qgia dnh cho nhau, bo m vic t/h c hiu qu chc nng ca cq i din NG, cq LS, i din cho 1 NN nc ngoi. Ni cch khc, c hng quy ch php l c bit c s c lp vs thm quyn ti phn ca nc s ti mi bo m cho t/h y chc nng ca cc cq i din NG, cq LS nc ngoi. * C s: Xut pht t TQQT: Cc s thn c i x trng th v c hng nhiu quyn u i, min tr. QT: 2 C Vienna, cc H song phng v cc VB php l quc gia.

107

1. Quyn u i v min tr NG: * KN: Quyn u i v min tr NG l n~ quyn u i v min tr c bit m nc tip nhn, ph hp vs LQT, dnh cho cq i din NG v mem ca cq ny, nhm to k thun li cho vic t/h c hiu qu chc nng, nhim v NG ca cc cq . * Quyn u i v min tr dnh cho cq i din NG: - Quyn bt kh xm phm v tr s: Tr s ca c quan i din NG l bt kh xm phm. Vin chc ca nc s ti k c quyn vo nu k c s ng ca ng ng u cq i din NG. Nc tip nhn c ngha v c bit thi hnh mi bin php thch ng ngn chn vic xm nhp hoc lm h hi tr s ca c quan i din, vic ph ri s yn tnh hoc lm tn hi n phm cch ca c quan i din. Tr s ca c quan i din, c v ti sn khc trong cng nh cc phng tin i li ca c quan i din khng th b lc sot, trng dng, tch thu hoc p dng bin php m bo thi hnh n. Tuy nhin, quyn bt kh xm phm v tr s k cho php cq i din NG sd tr s ca mnh che ch cho n~ ti phm ang b chnh quyn nc tip nhn truy n. - Quyn bt kh xm phm v h s lu tr v ti liu: H s lu tr v ti liu ca cq i din NG l bt kh xm phm, bt k a im v tg. Q ny c p dng ngay c khi quan h NG gia 2 nc b ct t. - Quyn min thu v l ph: Cq i din NG c min cc loi thu v l ph i vs tr s ca mnh, tr cc khon phi tr cho dch v c th; c min thu v l ph hi quan i vs c phc v cho vic sd chnh thc ca cq. Cc khon tin m cq i din NG thu c t cc h chnh thc ca mnh c min thu v l ph. - Quyn t do thng tin lin lc: Nc tip nhn phi cho php v bo v vic t do thng tin lin lc ca c quan i din v mi vic cng. Khi lin lc vi Chnh ph cng nh vi cc c quan i din khc v cc c quan lnh s ca nc mnh ng bt k u, c quan i din Nc c i c th dng mi phng tin thng tin lin lc thch hp, k c giao thng vin ngoi giao v in tn bng mt m hay s hiu. Tuy nhin, ch khi no c Nc tip nhn ng , c quan i din mi c t v s dng i pht v tuyn. - Quyn bt kh xm phm v bu phm v th tn NG: Khi t/h chc nng ca mnh, ti ngoi giao v th tn NG khng th b m hoc b gi li. Nhng kin to thnh ti ngoi giao phi mang cc du hiu bn ngoi d thy, ch r tnh cht ca cc kin ny v ch c cha dng nhng ti liu ngoi giao hay nhng vt dng vo vic cng. - Quyn treo quc k, quc huy: Cq i din NG v ng ng u cq c quyn treo quc k, quc huy ti tr s ca mnh, k c nh ring v phng tin i li ca ng ng u cq i din NG. * Quyn u i v min tr ca vin chc NG: PL QT dnh cho VCNG n~ quyn u i v min tr c bit v ton din nht, gip h c th t/h 1 cch hiu qu chc nng c NN mnh giao cho khi cng tc nc nhn i din. - Quyn bt kh xm phm v thn th: VCNG c hng quyn bt kh xm phm v thn th 1 cch tuyt i. H khng th b bt hoc b giam gi di bt c hnh thc no. Nc tip nhn cn c s i x trng th xng ng vi h v p dng mi bin php thch ng ngn chn mi hnh vi xc phm n thn th, t do hay phm cch ca h. - Quyn bt kh xm phm v ni , ti liu, th tn, ts v phng tin i li: Ni ca VCNG (bao gm nh ring, cn h trong khu tp th, phng trong khch sn) c hng quyn bt kh xm phm v c bo v nh tr s ca cq i din. VCNG c hng quyn bt kh xm phm v ti liu v th tn NG, ts v phng tin i li. - Quyn min tr xt x v HS, DS v x pht VPHC: Vin chc ngoi giao c hng quyn min tr xt x v hnh s ca Nc tip nhn. H cng c hng quyn min tr xt x v dn s v hnh chnh, tr nhng trng hp sau: a) Mt v kin v ti sn lin quan n bt ng sn t nhn nm trn lnh th Nc tip nhn, nu nh vin chc ngoi giao s hu bt ng sn khng trn danh ngha Nc c i v cc mc ch ca c quan i din.

108

b) Mt v kin lin quan n vic tha k, trong vin chc ngoi giao ng tn l ngi thc hin di chc, ngi bo h, ngi tha k hoc ngi tha t vi t cch c nhn ch khng phi nhn danh Nc c i. c) Mt v kin lin quan n bt c hot ng ngh nghip hoc thng mi no m vin chc ngoi giao tin hnh Nc tip nhn ngoi phm vi nhng chc nng chnh thc ca h. Vin chc ngoi giao khng bt buc phi ra lm chng ti cq hnh php v cq t php ca nc nhn i din. Chnh quyn nc s ti, v ng/tc, k c p dng bt k bin php hnh chnh no i vs h. Quyn c min tr xt x ca mt vin chc ngoi giao i vi php lut Nc tip nhn khng min tr cho ngi i vi php lut Nc c i. Nc c i c th t b quyn min tr xt x ca cc vin chc ngoi giao. Vic t b ny bao gi cng phi r rng. Nu mt vin chc ngoi giao ng ra pht n kin, ngi s khng cn c quyn vin dn quyn min t xt x i vi mi n phn kin c lin quan trc tip n n kin trc. Vic t b quyn min tr xt x trong mt v kin v dn s hoc hnh chnh khng c coi nh bao hm c vic t b quyn min tr i vi nhng bin php thi hnh n. V vic ny cn phi c s t b ring. - Quyn c min thu: VCNG c min mi th thu v l ph, tr: a) Thu gin thu, l thu thng thng vn c tnh gp vo gi hng ho hoc cng dch v; b) Thu v l ph i vi bt ng sn t nhn nm trn lnh th Nc tip nhn, nu vin chc ngoi giao khng s hu bt ng sn trn danh ngha Nc c i phc v cho c quan i din. c) Thu v l ph tha k do Nc tip nhn thu d) Thu v l ph nh vo cc khon thu nhp t nhn c ngun gc Nc tip nhn v thu nh vo vn u t cc c s thng mi ng ti Nc tip nhn. e) Thu v l ph thu v vic tr cng cc dch v c th; f) Cc l ph trc b, chng th, to n, cm c v cc tem v bt ng sn - Quyn u i v min tr hi quan: VCNG c min thu v l ph hi quan (tr ph lu kho, cc vn chuyn v cc ph v n~ dch v tng t) i vs dng c nhn ca h v mem gia nh h. Hnh l c nhn ca VCNG c min kim tra hi quan, tr khi c c s khng nh rng trong hnh l cha ng n~ vt k dng vo vic cng ca cq i din NG v vt k dng cho nhu cu ca c nhn cng nh nhu cu ca mem g VCNG hoc vt m nc nhn i din cm nhp v cm xut hay phi tun theo ch kim dch ca Nc tip nhn. Trong trng hp , vic khm xt ch c tin hnh trc mt vin chc ngoi giao hoc ngi c u quyn i din cho h. * Cc mem ca g VCNG nu sng chung vs h v k phi l cng dn nc nhn i din, cng c hng y cc quyn min tr v u i trn y ca VCNG. * Quyn u i v min tr ca nhn vin HC-KT v nhn vin phc v: - i vs nhn vin HC-KT: Cc nhn vin hnh chnh v k thut ca c quan i din cng nh cc thnh vin gia nh cng sng chung vi h, nu khng phi l cng dn Nc tip nhn hoc khng c ni c tr thng xuyn nc ny, v c bn, c hng nhng quyn u i v min tr nh VCNG. Tuy nhin, quyn min tr xt x v dn s v hnh chnh i vi lut php ca Nc tip nhn khng p dng cho nhng hnh vi ngoi vic thi hnh chc nng ca h. H cng c hng cc quyn u i thu quan i vi nhng vt nhp khu dng vo vic b tr ni ln u ca h. - i vs nhn vin phc v: Cc nhn vin phc v ca c quan i din khng phi l cng dn Nc tip nhn hoc khng c ni c tr thng xuyn nc ny c hng nhng quyn min tr i vi nhng hnh vi trong khi thi hnh chc nng ca h v c min cc th thu v l ph nh vo tin lng m h lnh v cng vic lm v c min t/h cc q v ch bo him nc tip nhn i vs cc cng vic phc v cho nc c i. Nhng ngi khng phi l cng dn Nc tip nhn hoc khng c ni c tr thng xuyn Nc ny phc v ring cho cc thnh vin ca c quan i din c min cc th thu v l ph nh vo tin lng m h lnh v cng vic lm. V cc mt khc, h ch c hng cc quyn u i v min tr trong phm vi c Nc tip nhn cho php. Tuy nhin, Nc tip nhn nn thc hin quyn xt x ca mnh i vi nhng ngi ny sao cho khng cn tr qu ng vic thc hin cc chc nng ca c quan i din.

109

* Tr phi c Nc tip nhn cho hng thm cc quyn u i v min tr, vin chc ngoi giao c quc tch Nc tip nhn hoc c ni c tr thng xuyn Nc ny ch c hng quyn min tr xt x v quyn bt kh xm phm i vi nhng hnh vi chnh thc trong khi thi hnh cc chc nng ca h. Nhng thnh vin khc ca c quan i din v nhng ngi phc v ring l cng dn Nc tip nhn hoc c ni c tr thng xuyn nc ch c hng cc quyn u i v min tr trong phm vi c nc cng nhn. Tuy nhin, Nc tip nhn phi thi hnh quyn xt x ca mnh i vi nhng ngi ny sao cho khng cn tr qu ng vic thc hin cc chc nng ca c quan i din. * Bt u v chm dt quyn u i v min tr: - Ngi c hng quyn u i v min tr c c cc quyn t khi vo lnh th Nc tip nhn nhn chc; nu ngi c mt trn lnh th Nc tip nhn th k t khi thng bo v vic b nhim ngi cho B Ngoi giao hay mt B no khc c tho thun. - Khi chc nng ca mt ngi c hng cc quyn u i v min tr chm dt th thng thng cc quyn u i v min tr cng chm dt vo lc ngi ri khi Nc tip nhn, hoc vo lc kt thc mt thi hn hp l dnh cho h v mc ch , ngay c khi c xung t v trang. Tuy nhin, i vi nhng hnh vi ca ngi ny trong khi thi hnh chc nng ca mnh vi t cch l thnh vin ca c quan i din, quyn min tr vn tip tc tn ti - Trong trng hp mt thnh vin ca c quan i din cht, cc thnh vin gia nh h tip tc c hng cc quyn u i v min tr m h c quyn hng cho n lc kt thc mt thi hn hp l dnh cho h ri khi lnh th Nc tip nhn. - Trong trng hp mt thnh vin ca c quan i din khng phi l cng dn Nc tip nhn hoc khng c ni c tr thng xuyn Nc ny hay mt ngi trong gia nh cng sng chung vi h cht. Nc tip nhn cho php mang i nhng ng sn ca ngi cht, tr ti sn c c nc ny l nhng th b cm xut khu vo lc ngi cht. S khng thu thu v l ph tha k i vi cc ng sn s d c Nc tip nhn ch v do ngi cht c mt ti Nc ny vi t cch l mt thnh vin ca c quan i din hay l thnh vin gia nh mt thnh vin ca c quan i din. * Ngha v ca nc t3: - Nu vin chc ngoi giao i qua hoc ang trn lnh th mt nc th ba m nc ny cp th thc cho ngi , trong trng hp cn phi c th thc, i nhn chc hoc tr li nhim s ca h, hoc v nc th nc th ba cho ngi hng quyn bt kh xm phm v mi quyn min tr cn thit khc ca h i qua hoc tr v. Nc th ba cng lm nh th i vi nhng thnh vin gia nh ca vin chc ngoi giao c hng cc quyn u i v min tr ngoi giao khi cng i vi h hoc i ring n vi h hoc v nc. - Trong nhng iu kin tng t, nc th ba khng c cn tr vic i qua lnh th mnh ca cc nhn vin hnh chnh v k thut hoc nhn vin phc v ca c quan i din v thnh vin gia nh h. - Nc th ba phi dnh cho th tn v cc truyn thng chnh thc khc khi qu cnh, k c cc in tn bng mt m hoc s hiu, quyn t do v s bo h nh Nc tip nhn. Nc th ba phi dnh cho giao thng vin ngoi giao c cp th thc h chiu, trong trng hp cn phi c th thc, v cho ti ngoi giao khi qu cnh quyn bt kh xm phm v s bo h nh Nc tip nhn dnh cho giao thng vin ngoi giao v ti ngoi giao . Nhng ngha v ny ca nc th ba cng c p dng i vi nhng ngi nu trong cc on , cng nh i vi cc truyn thng chnh thc v ti ngoi giao khi trn lnh th Nc th ba v l do bt kh khng. 2. Quyn u i v min tr LS: * KN: Quyn u i v min tr LS l n~ quyn u i v min tr c bit m nc tip nhn, ph hp vs LQT, dnh cho cq LS v mem ca cq ny, nhm to k thun li cho vic t/h c hiu qu chc nng, nhim v ca cc cq . * Quyn u i v min tr dnh cho cq LS: - Quyn bt kh xm phm v tr s: Nh chc trch Nc tip nhn khng c vo phn tr s ch dng lm vic ca c quan lnh s tr khi c s ng ca ngi ng u c quan lnh s hoc ca ngi do ngi ng u c quan ch nh hoc ca ngi ng u c quan i din ngoi giao ca Nc c. Tuy nhin, trong trng hp xy ra ho hon hoc thin tai khc cn c bin php bo v gp rt th c th gi nh l ngi ng u c quan lnh s ng . Nc tip nhn c ngha v c bit thi hnh mi bin php thch ng

110

bo v tr s c quan lnh s chng li mi s xm nhp hoc ph hoi v ngn nga mi s ph ri s yn tnh hoc lm tn hi n s tn nghim ca c quan lnh s. Tr s, c, ti sn v cc phng tin giao thng ca c quan lnh s s khng b trng dng di bt k hnh thc no vo cc mc ch quc phng hoc li ch cng cng, nu v nhng mc ch vic trng mua l cn thit, th phi p dng mi bin php c th trnh cn tr vic thc hin chc nng lnh s v phi bi thng mt cch nhanh chng, thch ng v c hiu qu cho Nc c. - Quyn bt kh xm phm v h s lu tr v ti liu, bt k tg v a im - Quyn t do thng tin lin lc: Nc tip nhn cho php v bo v s t do lin lc ca c quan lnh s v mi mc ch chnh thc. Trong vic lin lc vi Chnh ph, vi cc c quan i din ngoi giao v cc c quan lnh s khc ca Nc c ng bt c ch no, c quan lnh s c th dng mi phng tin thch hp, k c giao thng vin ngoi giao hoc giao thng vin lnh s, ti ngoi giao hoc ti lnh s v in mt m. Tuy nhin, c quan lnh s ch c th t v dng my v tuyn in pht tin khi c Nc tip nhn ng . - Quyn bt kh xm phm v ti LS, th tn LS: Th t chnh thc ca c quan lnh s l bt kh xm phm. Th t chnh thc ngha l mi th t lin quan n c quan lnh s v chc nng ca c quan . Ti lnh s khng b m ra hoc gi li. Tuy nhin, nu cc nh chc trch c thm quyn ca Nc tip nhn c l do chnh ng tin rng ti c cha nhng vt khc ngoi th t, ti liu hay cc vt phc v chc nng LS, th h c th yu cu mt ngi i din c thm quyn ca Nc c m ti trc mt h. Nu cc nh chc trch Nc c t chi yu cu th ti s phi gi tr v ni xut pht. Cc gi to thnh ti lnh s phi c du hiu bn ngoi r rng ch tnh cht ca gi v ch c cha th t v ti liu chnh thc. - Quyn c min cc th thu v l ph i vs tr s cq LS cng nh nh ring v phng tin i li ca ng ng u cq LS. - Quyn c treo quc k, quc huy ti tr s ca cq LS, nh ring v phng tin i li ca ng ng u cq LS. * Quyn u i v min tr dnh cho mem ca cq LS: - Quyn u i v min tr ca vin chc LS: + Quyn bt kh xm phm v thn th: Nc tip nhn phi i x vi cc vin chc lnh s bng s tn trng thch ng v thi hnh mi bin php thch hp ngn nga bt k s xm phm vo i vi thn th, t do v phm cch ca h. Vin chc lnh s khng b bt hay b tm giam ch xt x, tr trng hp phm ti nghim trng v theo quyt nh ca c quan t php c thm quyn. Ngoi trng hp ny, vin chc lnh s khng b b t hay hn ch t do c nhn di bt c hnh thc no, tr phi phi thi hnh mt quyt nh c hiu lc php lut ca c quan t php v hnh pht t hoc hnh pht hn ch quyn t do thn th. Nu mt qu trnh t tng hnh s c tin hnh i vi mt vin chc lnh s th ngi phi ra trc nh chc trch c thm quyn. Tuy nhin, v cng v chnh thc ca vin chc lnh s, qu trnh t tng i vi ngi ny phi c tin hnh vi s tn trng thch ng v phi tin hnh sao cho cng t gy tr ngi n vic thc hin chc nng lnh s cng tt. Khi cn phi tm giam mt vin chc lnh s, vic tin hnh t tng i vi ngi phi tin hnh trong thi gian sm nht. + Quyn min tr xt x v hnh s: Vin chc lnh s v nhn vin lnh s khng chu s xt x ca nh chc trch t php hoc hnh chnh ca Nc tip nhn v cc hnh vi thc hin khi thi hnh chc nng lnh s. Tuy nhin, nhng quy nh trn khng p dng i vi mt v kin dn s: a) Xy ra v mt hp ng do mt vin chc lnh s hoc mt nhn vin lnh s k kt m khng phi l r rng hoc hm ng trn danh ngha mt ngi c u quyn ca Nc c k kt; b) Do mt bn th ba tin hnh v thit hi do mt tai nn xe c, tu thu hoc tu bay xy ra ti Nc tip nhn. Thnh vin mt c quan lnh s c th c mi tham gia qu trnh tin hnh t tng v t php hoc hnh chnh vi t cch l nhn chng. Nhn vin lnh s hoc nhn vin phc v khng c t chi cung cp chng c. Nu mt vin chc lnh s t chi cung cp chng c, th khng c p dng bin php cng ch hoc hnh pht i vi ngi .

111

C quan yu cu vin chc lnh s cung cp chng c phi trnh lm tr ngi vic thi hnh chc nng ca ngi . Nu c, c th ly li khai ti nh ring hoc ti c quan lnh s hoc nhn mt bn khai vit ca vin chc lnh s. Thnh vin mt c quan lnh s khng bt buc phi cung cp chng c v cc vn c lin quan n vic thi hnh chc nng ca mnh hoc phi cung cp th t chnh thc v cc ti liu c lin quan khc. H cng c quyn t chi cung cp chng c vi t cch l ngi lm chng chuyn mn v php lut ca Nc c. i vi mt thnh vin c quan lnh s, Nc c c th t b bt c quyn u i v min tr xt x. Trong mi trng hp, vic t b phi r rng v phi c thng bo bng vn bn cho Nc tip nhn. Khi mt vin chc lnh s hoc mt nhn vin lnh s tin hnh khi kin v mt vn m ngi c th c hng quyn min tr xt x, th ngi khng c vin dn quyn min tr xt x na khi c s phn kin lin quan trc tip n v kin . Vic t b quyn min tr xt x v mt v kin dn s hay hnh chnh khng c coi nh bao hm c vic b quyn min tr i vi cc bin php thi hnh n; v vic ny, cn phi c s t b ring. + VCLS v mem g h c hng quyn min tr tt c cc loi thu v l ph, tr: a) Thu gin thu thuc loi thng c gp vo gi hng ho hay dch v: b) Thu v l ph nh vo bt ng sn ca t nhn trn lnh th Nc tip nhn; c) Thu do Nc tip nhn nh vo ti sn tha k, vic tha k v vic chuyn nhng ti sn; d) Thu v l ph nh vo thu nhp c nhn, bao gm thu nhp t vn u t c ngun gc Nc tip nhn v thu nh vo khon vn u t trong nhng hot ng thng mi hoc ti chnh Nc tip nhn; e) Khon thu i vi nhng dch v ring bit; f) L ph ng k, l ph to n hoc h s, l ph th chp v tin tem bt ng sn. + VCLS v cc mem g h c hng quyn min tr v u i hi quan i vs dng c nhn mang vo nc tip nhn. Hnh l c nhn mang theo ca vin chc lnh s v ca thnh vin gia nh cng sng trong mt h, c min kim tra hi quan. Ch c th kim tra hnh l khi c l do chnh ng tin rng bn trong c cha nhng vt k thuc dng c nhn ca VCLS v mem g h, hoc nhng vt m lut v quy nh ca Nc tip nhn cm nhp hoc xut khu hoc nhng vt phi tun theo lut quy nh v phng dch. Vic kim tra ny phi c tin hnh vi s c mt ca vin chc lnh s hoc ca thnh vin gia nh vin chc lnh s . - Quyn u i v min tr dnh cho nhn vin LS (nhn vin HC-KT): + NVLS c hng quyn min tr xt x v HS, DS v x l VPHC nh VCLS. + NVLS v mem g h c hng quyn min tr thu v l ph nh VCLS. + NVLS c hng quyn min thu v l ph hi quan i vs c ln u mang vo nc tip nhn. - Quyn u i v min tr dnh cho nhn vin phc v: Cc nhn vin phc v c min thu v l ph nh vo tin cng phc v ca h. * Bt u v chm dt cc quyn u i v min tr lnh s: - Mi thnh vin c quan lnh s c hng nhng quyn u i v min tr k t khi h nhp cnh vo lnh th Nc tip nhn nhn chc hoc nu h trn lnh th nc th k t khi h bt u nhim v ca mnh c quan lnh s. - Nhng thnh vin gia nh mt thnh vin c quan lnh s cng sng trong h v nhng nhn vin phc v ring ca ngi c hng quyn u i v min tr k t ngy mun nht trong nhng ngy sau: ngy m thnh vin c quan lnh s c hng quyn u i v min tr; ngy nhng ngi nhp cnh lnh th Nc tip nhn; ngy h tr thnh thnh vin gia nh hoc nhn vin phc v ring ca thnh vin c quan lnh s. - Khi mt thnh vin c quan lnh s kt thc chc nng ca mnh, th quyn u i v min tr ca ngi , ca cc thnh vin gia nh cng sng trong h v ca nhn vin phc v ring thng l chm dt k t thi im sm nht trong nhng thi im sau: thi im khi thnh vin c quan lnh s ri khi Nc tip nhn hoc khi kt thc mt thi hn hp l dnh cho vic ri i, nhng nhng quyn u i v min tr cn tn ti cho n thi im , ngay c trong trng hp c xung t v trang. i vi nhng thnh vin gia nh mt thnh vin c quan lnh s cng sng trong h v nhng nhn vin phc v ring ca ngi , h s thi khng c hng quyn u i v min tr, khi h khng cn l ngi trong h gia nh hoc khng cn gip vic cho mt thnh vin c quan lnh s, tuy nhin nu sau

112

 nhng ngi ny d nh ri khi Nc tip nhn trong mt thi gian hp l, th h cn c hng quyn u i v min tr cho n lc ri hn. - Tuy nhin, i vi nhng hnh ng ca mt vin chc lnh s hoc mt nhn vin lnh s trong khi thi hnh chc nng th quyn min tr xt x s tip tc tn ti m khng b hn ch v thi gian. - Trong trng hp mt thnh vin c quan lnh s cht, th nhng thnh vin gia nh cng sng trong h vi ngi vn tip tc c hng cc quyn u i v min tr ca mnh cho n ngy sm nht trong nhng ngy sau y: Ngy ri khi Nc tip nhn hoc ngy cui cng ca mt thi gian hp l ri khi nc . * Ngha v ca nc t3: - Nu trn ng i nhn nhim v hoc tr v nhim s cng tc ca mnh, hoc trn ng v Nc c, mt vin chc lnh s qu cnh hoc lu li mt Nc th ba, khi c nc ny cp th thc - nu cn c th thc - th Nc th ba phi dnh cho vin chc lnh s mi quyn min tr quy nh trong cc iu khon khc ca Cng c ny m c th cn phi c m bo vic qu cnh hoc tr v ca vin chc lnh s. Quy nh ny c p dng tng t i vi cc thnh vin gia nh sng trong cng mt h vi vin chc lnh s nu h cng c hng cc quyn u i, min tr v cng i vi vin chc lnh s hoc i ring sang theo vin chc hoc tr v Nc c. - Trong nhng hon cnh tng t nh trn, cc Nc th ba khng c cn tr vic qu cnh lnh th nc mnh ca cc thnh vin khc ca c quan lnh s hoc ca thnh vin gia nh sng trong cng h vi h. - Cc Nc th ba phi dnh quyn t do v s bo v - nh Nc tip nhn phi dnh theo Cng c ny - cho th t v cc lin lc chnh thc khc trong khi qu cnh, k c cc bc in bng mt m. Trong khi qu cnh cc Nc th ba phi dnh quyn bt kh xm phm v s bo v - nh Nc tip nhn phi dnh theo Cng c ny - cho giao thng vin lnh s c cp th thc - nu cn c th thc - v ti lnh s. Nhng ngha v ny ca cc Nc th ba cng p dng i vi nhng ngi ln lt ni n trong cc khon , i vi nhng s lin lc chnh thc v ti lnh s m v trng hp bt kh khng, c mt trn lnh th Nc th ba. Cu 6: So snh cq i din NG v cq LS? 1. Ging: - u l c quan quan h i ngoi ca 1 qgia t nc ngoi - c thnh lp trn c s tha thun gia cc bn hu quan - u c phn chia thnh cc cp c th 2. Khc: * Cc loi cq: - Cq i din NG: SQ, CSQ, BQ - Cq LS: Tng LSQ, LSQ, i l LSQ * S lng: - Mi qgia c 1 cq i din NG trn lnh th 1 qgia nht nh, hot ng trn ton b lnh th ca qgia tip nhn - Mi qgia c th c nhiu cq LS trn lnh th 1 qgia, mi cq LS h trn 1 phm vi lnh th nht nh ca qgia tip nhn gi l khu vc LS (thng thng l khu vc 1 tnh, TP), lm vic trc tip vs chnh quyn a phng ti ni . * Chc nng: - Cq i din NG: Mang tnh chnh tr - php l. i din chnh thc cho qgia c trong tt c cc quan h QT vs qgia nhn i din cng nh vs cc cq i din NG ca cc nc khc qgia s ti. - Cq LS: Mang tnh hnh chnh php l. Cq LS ch yu bo v cc quyn, li ch hp php t chc v cng dn 1 qgia trn lnh th qgia khc. Nh vy, chc nng ca cq LS k bao gm mi lnh vc quan h gia nc mnh vs nc tip nhn. Cq LS k trc tip quan h vs chnh quyn trung ng nc s ti m ch quan h vs chnh quyn a phng trong phm vi khu vc LS. - Cq i din NG c th t/h chc nng LS. Theo LQT v PL nhiu nc, trn c s ng ca nc tip nhn, cq LS c th t/h 1 s chc nng ca cq i din NG nu nh 2 nc cha thit lp quan h NG. * C cu t chc:

113

- Cq NG: Phc tp hn, ph thuc vo quyt nh ca qgia, thng thng gm: Vn phng; cc phng, ban chc nng (phng KT-TM, VH, LS) - Cq LS: n gin hn. * Mem: - Cq NG: VCNG, nhn vin HC-KT, nhn vin phc v - Cq LS: VCLS, nhn vin LS, nhn vin phc v Cu 7: Phn bit chc v NG v hm NG? * Hm NG: L chc danh NN, phong cho cng chc ngnh NG t/h cng tc i ngoi trong v ngoi nc. Theo PL ca cc nc, thng thng hm NG gm c i s, cng s, tham tn, b th th 1, b th t2, b th t3, ty vin. * Chc v NG: - L chc v c NN b nhim cho mem c cng v NG cng tc ti cc cq quan h N ca NN nc ngoi. - N~ ng c b nhim vo chc v NG c th l cng chc ca ngnh NG v cng c th l cng chc ca cc ngnh khc c iu ng n cng tc trong SQ hoc trong phi on i din TT ca qgia ti TCQT lin CP. H c th l ng mang hm NG nhng cng c th k mang hm NG. Theo PL VN, chc v NG VN gm c i s c mnh ton quyn, cng sc mtq, i bin, trng on i din TT ti TCQT lin CP, cng s, tham tn cng s, tham tn, b th t1, b th t2, b th t3, ty vin. Thng thng, 1 c nhn c hm NG khi ra nc ngoi s c b nhim chc v NG tng ng. Cu 8: So snh quyn u i min tr NG v quyn u i min tr LS? 1. Ging: - u l n~ quyn u i v min tr c bit m nc tip nhn, ph hp vs LQT, dnh cho cq i din NG, cq LS v mems ca cq ny, nhm to k thun li cho vic t/h c hiu qu chc nng, nhim v ca cc cq . - u bao gm cc quyn u i v min tr nh quyn bkxp - Quyn min tr xt x ch c th b t b bi nc c. Trong mi trng hp, vic t b phi r rng v phi c thng bo bng vn bn cho Nc tip nhn. 2. Khc: Quyn u i v min tr NG c ni dung gn tng ng vs quyn u i v min tr LS. Tuy nhin, quyn u i v min tr NG c q mc cao hn v trong phm vi rng hn so vs quyn u i v min tr LS. S khc bit ny c th hin cc ni dung sau y: - Quyn bt kh xm phm v tr s: Quyn ny ca cq i din NG l tuyt i, tr s k b xm phm bt c t/hp no. Ca cq LS c tnh tng i, trong t/hp thin tai, ha hon, chnh quyn nc s ti vn c vo 1 cch ng nhin. Tr s, c, ti sn v cc phng tin giao thng ca c quan i din NG s khng b trng dng, trng mua di bt k hnh thc no. Nhng ca cq LS c th b trng mua cho vic dng vo cc mc ch quc phng hoc li ch cng cng, khi trng mua, phi p dng mi bin php c th trnh cn tr vic thc hin chc nng lnh s v phi bi thng mt cch nhanh chng, thch ng v c hiu qu cho Nc c. - Quyn bt kh xm phm v thn th: + VCNG c hng quyn bt kh xm phm v thn th 1 cch tuyt i. H khng th b bt hoc b giam gi di bt c hnh thc no. + Vin chc lnh s khng b bt hay b tm giam ch xt x, tr trng hp phm ti nghim trng v theo quyt nh ca c quan t php c thm quyn. Ngoi trng hp ny, vin chc lnh s khng b b t hay hn ch t do c nhn di bt c hnh thc no, tr phi phi thi hnh mt quyt nh c hiu lc php lut ca c quan t php v hnh pht t hoc hnh pht hn ch quyn t do thn th. - Thi im bt u v chm dt.

114

GI GN HA BNH V AN NINH QUC T Cu 1: N, c im, ng/tc v ngun lut iu chnh? 1. N: Gi gn hb v an ninh QT l h ca cc ch th LQT, c t/h di hnh thc ring l hoc tp th nhm duy tr hb v an ninh ca mi qgia cng nh ca ton th cng ng QT. Qua , gp phn tng cng hp tc ton din gia cc ch th LQT vs nhau. VD: Ngh quyt trng pht Iran cgy chin tranh Cooet ca LHQ (1991) tp th 2. c im: * Ch th tin hnh cc h gn gi hb v an ninh QT: Phi l ch th LQT trn bnh din quan h php l QT * Hnh thc gi gn hb v an ninh QT: Ht t/h cc h gi gn hb v an ninh QT c th hin dng hnh ng hoc k hnh ng VD: Ng/tc cm dng v lc (k hnh ng), ng/tc ha bnh gii quyt cc tranh chp QT (hnh ng) * Bin php gi gn hb v an ninh QT: Bao gm rt nhiu cc BP th hin ni dung gii quyt rt a dng v phong ph nhm mc ch duy tr v bo v hb v an ninh QT. C th bao gm cc BP sau y: - K sd v lc v e da sd v lc trong quan h QT - Gii quyt cc TCQT bng bin php ha bnh - Cng c, xy dng lng tin trong quan h QT - Gii tr qun b i vs cc lc lng v trang - Hn ch chy ua v trang gia cc qgia - Hp tc QT u tranh phng chng ti phm QT * C s php l ca h gi gn hb v an ninh QT: L cc QT v TQQT c lin quan nhm mc ch gn gi hb v an ninh ton cu, khu vc cng nh trong mi qgia. 3. Cc ng/tc: H gi gn hb v an ninh QT phi c t/h da trn h thng cc ng/tc c bn ca LQT, c bit l cc nt cm dng v lc v e da dng v lc trong quan h QT, nt gii quyt hb cc tranh chp QT, nt k can thip vo cng vic ni b ca nhau. Tuy vy, h gi gn hb v an ninh QT ch t c hiu qu cao nu c t/h da trn nt chuyn bit ca n: Nt an ninh k chia ct v nt an ninh bnh ng. * Nt an ninh k chia ct: Trong TG ng i, cc qgia u tn ti trong mqh ph thuc ln nhau. Tn ti trong xu th ngy cng gia tng s ph thuc gia cc qgia l 1 c im tc ng n qu trnh pt ca cc qgia trong k ton cu ha, thng qua s lin kt ca KT tri thc v thng nht th trng TG. Tip cn vs quan h QT t gc ny, yu cu ca th gii khng chia ct i hi phi c mt nn an ninh chung, theo , an ninh ca mi quc gia ngy nay u ph thuc vo an ninh ca mi quc gia. An ninh quc t hin nay xut pht t quan im ng n rng, khng th xy dng an ninh ca mt nhm quc gia hay ca mt quc gia m b qua an ninh ca cc quc gia khc v ca c cng ng quc t. iu ny khng dn n loi b nhu cu an ninh ca mt quc gia v mi qgia lun l thc th c lp, c ch quyn nn u c quyn thit lp nn an ninh ring bit ca mnh. Nn an ninh ring ca mt quc gia c lin quan n mt vn rt quan trng l thc hin quyn t v hp php ca quc gia. Phm vi ca vic t/h quyn t v hp php c gii hn ti 51 HC LHQ, trong khng nh quyn ca mi qgia c sd lc lng v trang nh tr hvi xm phm hb v an ninh ca mnh. Tuy nhin, bo m an ninh chung cho ton th gii, an ninh ca mi quc gia cn c gi mc cn thit, ph hp gia an ninh ring v an ninh chung ca c cng ng quc t. Vic 1 qgia c quyn t v hp php nhng phi tng xng vs mc tn cng t pha i phng v hon ton c th tin hnh theo hnh thc n l hoc tp th. Ngoi ra trnh chy ua v trang, mi quc gia ch cn xy dng lc lng v trang v trang b v kh mc va , cn thit cho phng th t nc. VD: VN v 2 nc ng Dng cn li: An ninh ca VN vs t cch l qgia c lp, c lin quan n an ninh ca ton b khi ASEAN v lin quan n an ninh ton cu. bt k h mt an ninh no ti NA u nh hng n an ninh khu vc v e da an ninh ton cu. * Nt an ninh bnh ng:

115

 bo m an ninh chung ca c cng ng quc t, cc quc gia c ngha v tn trng s cn bng v qun s trong phm vi khu vc v trn ton th gii. Hin chng LHQ xc nh ngha v ca cc quc gia l phi kim ch, khng chy ua v trang. Trong quan h song phng, quan h khu vc v ton cu, tng quc gia phi lun tnh n an ninh ca quc gia khc. Mt khc, an ninh ca cc quc gia u phi c bo m nh nhau, khng mt quc gia hay mt nhm quc gia no c quyn tm mi cch to ra u th v an ninh cho mnh trc cc quc gia khc trong khu vc v trong c cng ng quc t. VD: Chu u thi k trc v sau chin tranh lnh: Trc CT lnh: Cn bng lc lng qun s gia 2 khi qun s NATO v Vacxava. Bt k s chy ua v trang no ca 1 khi cng ko theo s chy ua ca khi cn li Sau CT lnh: Chy ua v trang gia NATO v Nga. NATO m rng phm vi ra pha ng, Nga p li bng BP c th cn bng lc lng. 2008, NATO t cn c tn la trn lnh th CH Sec v trm rada ngn cn tn la Ba Lan. Ngay lp tc, Nga t trm tn la xuyn lc a c u n ht nhn Leningrat (gn lnh th Ba Lan v CH Sec). 4. Ngun lut iu chnh: Php lut c coi l phng tin hu hiu nht trong vic m bo ha bnh v an ninh quc t. Lut iu chnh ch yu bao gm: cc iu c quc t ton cu, khu vc, a phng, song phng, trc tip hoc gin tip lin quan n lnh vc ny. * Hin chng LHQ l iu c quc t ph cp c vai tr quan trng nht, t c s nn tng cho ton b h thng lut ni chung, cho gi gn ha bnh v an ninh quc t ni ring. phm vi ton cu, ngoi Hin chng LHQ cn c cc iu c quc t trong lnh vc gii tr qun b nh: Cng c v cm nghin cu, sn xut, tng tr v kh vi trng, v kh c hi v ph hy chng nm 1972, c hiu lc ngy 26/3/1975; Hip c v cm th v kh ht nhn trong kh quyn, trong v tr v di nc nm 1963, H k ph bin v kh ht nhn 1968... * phm vi khu vc c iu c ca cc t chc quc t khu vc: Hip c v cm v kh nguyn t chu M Latinh nm 1967; Hip c v ng Nam khng c v kh ht nhn nm 1995; H v Chu Phi k c v kh ht nhn 1996 * Trong quan h song phng, c cc iu c quc t v ha bnh v hu ngh , c k kt gia cc quc gia lng ging hoc gia cc quc gia tuy cch xa nhau v a l nhng l bn b v i tc tin cy ca nhau. Ngoi ram cn c cc QT c ngha quan trng ca qu trnh gii tr qun b, c k kt gia cc cng quc qun s hng u TG. VD: H Nga M v tip tc gim v hn ch v kh tin cng chin lc nm 1993 Ngoi cc iu c song phng v a phng, ton cu v khu vc, trc tip iu chnh cc vn gi gn ha bnh v an ninh quc t, cc ngh quyt quan trng ca Lin Hp quc mang tnh khuyn ngh b sung cng c coi l phng tin b tr ngun trong lnh vc ny. Ni dung c bn ca cc ngh quyt ny l s cn thit phi thit lp h thng quan h QT vs t chc b my c y kh nng bo m cho 1 TG k c chin tranh, hb v an ninh bn vng. VD: NQ 5/12/1986 v thit lp h thng hb v an ninh ton cu; NQ 7/12/1988 Quan im tng th v cng c hb v an ninh QT ph hp vs HC LHQ Cu 2: N, c im v hnh thc ca an ninh tp th? 1. N: An ninh tp th l h thng cc BP chung ca ton th cng ng T hoc ca 1 nhm cc qgia c cc ch th c thm quyn p dng nhm mc ch ngn nga hoc loi tr mi e da hb v an ninh QT cng nh chn ng cc hvi tin hnh chin tranh xm lc hoc cc hvi ph hoi hb v an ninh QT khc. VD: T chc an ninh v hp tc Chu u (OSCE) c trn 50 qgia mem, duy tr hb v an ninh C.u. Khi c nguy c e da, c th t/h cc BP nhm ngn chn. Nguy c bng n chin tranh Bancang do xung t sc tc y OSCE t/h cc BP ngn cn bo v hb C.u 2. c im: - H thng an ninh tt phi c thnh lp trn c s QT hu quan VD: + H thng an ninh tt ca LHQ xy dng trn c s HC LHQ.

116

+ Lin minh Chu Phi (AU) HC thnh lp AU + OSCE xy dng da trn nh c Henxenki 1975 ti Hi ngh hp tc v an ninh Chu u (HN ny c nng ln thnh t chc OSCE sau khi c nh c). - Thnh vin ca h thng an ninh tt ch yu l qgia c lp, c ch quyn bi h thng an ninh tt ch yu sd sc mnh v trang, ch c qgia mi c lc lng v trang, qun i ring v y cc thnh phn. VD: Qun i LHQ l qun i ca cc qgia mem - H ca h thng an ninh tt ch c trin khai trong khun kh ca t chc QT c lin quan, ph hp vs h thng an ninh ton cu v ph hp vs HC LHQ). VD: H thng an ninh tt ca AU ch c h Chu Phi, OSCE ch c trin khai lc lng lc a Chu u - Qgia mem ca h thng an ninh tt c ngha v tr gip cc mem khc trong t/hp cc mem ny b tn cng v trang t pha qgia t3. 3. Cc hnh thc an ninh tt: LQT phn chia h thng an ninh tt thnh 2 loi l an ninh ton cu v an ninh khu vc. a. An ninh ton cu: * H thng gi gn ha bnh v an ninh QT theo HC LHQ: Li ni u ca HC LHQ xc nh r c s ca hb TG l loi tr war; tin tng vo n~ quyn c bn ca con ng; nng cao ngha ca LQT; thc y tin b XH v nng cao k sng trong 1 nn t do rng ri hn. t c mc ch ny, cn t/h 3 k c bn l: Th hin tnh kim ch v cng nhau chung sng trong hb trn tinh thn lng ging thn thin; cng chung sc gi tn hb v an ninh QT; bo m p dng n~ ng/tc v xc nh n~ phng php sao cho lc lng v trang ch c sd vo li ch chung ca ton nhn loi. Theo q ca HC LHQ, nhim v gi gn hb v an ninh QT c bo m t/h thng qua H v HBA. - H LHQ c th xem xt n~ ng/tc hp tc chung v gi gn hb v an ninh QT, trong c nt gii tr qun b, hn ch chy ua v trang v a ra n~ kin ngh cho cc mem LHQ hay HBA. H cng c th lu HBA v n~ tnh th c kh nng lm nguy hi cho hb v an ninh QT. Trong hn 50 nm ua, H thng qua nhiu ngh quyt v tuyn b nhm nng cao hiu qu ca mnh trong vic gi tn hb v an ninh TG: Tuyn b 1970 v tng cng an ninh QT; Tuyn b 1988 v ngn nga v loi tr tranh chp v tnh th c th e da hb, an ninh QT v vai tr ca LHQ trong lnh vc ny; Ngh quyt 3314 nm 1974 v nh ngha xm lc - HBA l cq gi vai tr ch o trong vic gi gn hb v an ninh QT. lm c nhim v ny, HBA c thm quyn xc nh u l nguyn nhn e da hb v an ninh QT, ra n~ BP thch hp bo v hb. y l c duy nht ca LHQ c quyn tin hnh cc h, p dng cc BP cng ch nhn danh LHQ, k c vic sd lc lng v trang lin qun ca cc nc mem LHQ. Tuy nhin, vic sd llvt nh vy ch c tin hnh trong t/hp c s e da hb, ph hoi hb hoc c hvi xm lc, nhm duy tr hoc khi phc hb v an ninh QT k ngoi mc ch chung ca c cng ng; ng thi, ch c sd trong n~ t/hp c bit khi cc BP khc l k thch hp hoc mt hiu lc v phi ph hp vs HC. Theo yu cu ca HBA, cc nc mem c ngha v cung cp cho HBA llvt, s gip v mi phng tin phc v cn thit khc, k c cho qun i LHQ qua lnh th ca mnh, thng qua cc hip nh c bit c k kt gia HBA vs cc mem LHQ. Cq t vn v gip vic cho HBA v thnh lp v sd llvt l Hi ng tham mu qun s, gm tham mu trng ca cc nc y vin thng trc HBA. Ngoi cc h trn, trong n~ nm qua, vai tr gi gn hb v an ninh QT ca HBA cn c th hin r nt trong h chng khng b QT. HDDBA ra ngh quyt thnh lp UB chng khng b trc thuc HBA. UB ny c vai tr iu phi qu trnh t/h cc h chng khng b ti cc qgia mem v tng cng nng lc ca cc qgia mem trong cuc chin chng khng b. Nhm t/h chc nng ny, cc qgia mem c trch nhim cung cp thng tin qua cc bn bo co cho UB. Trn c s thng tin m cc mem cung cp, UB s c k hoch h tr hoc gip . UB cn thc y vic ph chun cc C v chng ti phm xuyn qgia, chng khng b, thc y hp tc QT vs cc t chc QT v khu vc. Vai tr gi gn hb ca HBA cn th hin vic thnh lp v h ca cc TA xt x ti phm war. Vi n~ ng a ra cc quyt nh tri PL QT v li ch ca cc qgia (n~ ng lnh o hay cc t chc chnh tr, tn gio), gy hu qu e da hb, an ninh TG v cuc sng ca thng dn th cn buc h

117

phi chu tn php l c nhn. HBA lp ra 2 TA ad hoc ti Nam T c (1993) v Ruana (1994) xt x n~ ti phm war gy ra 2 cuc chin m mu ti 2 qgia ny. C 2 TA c chung cng t vin v H phc thm. Cc thm phn ca 2 ta u do H LHQ bu ra, trn c s list c HBA trnh ln. Ring TA hnh s QT (thnh lp theo Quy ch c thng qua ti Rome nm 1998, c hiu lc nm 2002), mc d l cq c lp, thng trc v k thuc 1 t chc chnh tr no, k c HBA nhng h ca TA ny vn th hin vai tr quan trng ca HBA, c bit l vn lin uan n thm quyn ca H trong vic bo v hb v an ninh QT. C th, nu nhn thy c s e da, ph hoi hb hoc c hvi xm lc th HBA c th a v vic ra trc TAHSQT bng cch khi kin ln cng t vin h tr v tng cng vai tr xt x ti phm, em li hb, cng l ni chung, tr gip hiu qu s hp tc gia TAHSQT v cc nc mem LHQ. * Hnh ng ca HBA trong t/hp c s e da hb, ph hoi hb hoc c hvi xm lc: HBA c trch nhim trc tin l xc nh mi tnh hnh xem liu tnh hnh c th no c e da hb, ph hoi hb hoc l hvi xl hay k. Sau , ra ngh quyt trc khi p dng cc BP duy tr hb, khi phc hb v an ninh QT. VD: 8/1990, qun i Irac xm chim Cooet, sau khi xc nh tnh hnh thc t, HBA ra NQ s 660, nu r hvi ca Irac l hvi xl v yu cu Irac phi rt qun i khi Cooet. Vic xc nh tnh hnh ca HBA l c s php lts cho cc h tip theo v gn gi hb. HBA c th p dng cc BP tm thi ngn chn s pt tip theo ca tnh hnh. N~ BP tm thi y k c lm phng hi n cc quyn, li ch hoc tnh trng ca cc bn hu quan v phi hng ti vic ngn chn s pt xu ca tnh hnh. l cc BP ngng bn, a qun i tr v v tr xut pht ban u, rt qun khi vng chim ng, thit lp gii tuyn tm thi, thit lp cc khu vc phi qun s Nu tnh hnh tip tc pt xu i, HBA c quyn quyt nh n~ BP trng pht cn c p dng m k lin quan ti vic sd v lc t/h cc ngh quyt ca H. x l qgia t/h n~ hvi e da hb v an ninh QT, HBA c thm quyn a ra cc ngh quyt p dng cc BP trng pht i vs qgia vi phm. Cc lnh trng pht ch yu l trng pht v KT v TM ton din, hn ch ngoi giao ti chnh Lnh trng pht c p dng n~ BP ch ti i vs hvi vi phm nhm trng pht v buc qgia vi phm k c k tip tc t/h hvi vi phm. Nu HBA xt thy n~ BP trng pht trn l k thch hp hoc mt hiu lc th H c quyn p dng mi hnh ng ca k qun, hi qun v lc qun nu thy cn thit cho vic duy tr hoc khi phc hb v an ninh QT. * H gn gi hb ca LHQ: H gn gi hb ca LHQ l cc Bp c tnh cht em li hb, vs s tham gia ca cc mem qun s, nhm mc ch lm n nh tnh hnh trong khu vc xung t, to ra n~ k thun li gii quyt xung t 1 cch hb cng nh khi phc hb v duy tr hb. H gn gi hb ca LHQ c t/h di s lnh o chung ca HBA, bao gm 2 loi: Phi on quan st vin qun s t cc s quan k v trang v lc lng gn gi hb t thnh phn qun i ca 1 s nc mem LHQ, vs trang b v kh b binh hng nh. Nhim v u tin ca lc lng gn gi hb l gip kim sot v gii quyt cc cuc xung t v trang gia cc qgia. H ca ll gn gi hb k ch gii hn cc h qun s m cn ng vai tr ca cnh st dn s v cc chuyn vin dn s. Mc ch ca h ny l gii quyt xung t v trang, to k cho chnh quyn hp php c thnh lp. t/h nhim v , ll gn gi hb phi hp vs CP, t chc phi CP v dn c a phng trong vic cu tr, ti ha nhp, t hc bu c T nm 1948 n nay, LHQ tin hnh trn 50 h cn thit gn gi hb cc khu vc khc nhau trn TG. HC LHQ trao cho HBA quyn sd llvt t/h cc quyt nh ca mnh v loi tr mi e da hoc ph hoi hb. Llvt LHQ c th tham gia chin u hoc tham gia vo vic phn tch ll ca cc bn xung t. iu c ngha, HBA c vai tr can thip, p dng BP cng ch qun s nhm em li hb. Ngoi h trn y, h gn gi hb ca LHQ cn c ngha l h ca llvt k sd v kh, c t/h vs s ng ca cc bn tham chin, chuyn lm nhim v quan st vic tun th tha thun v ngng bn. Mc ch ca h ny l tp trung ton b c gng ngoi giao t c thnh tu gii quyt tranh chp bng con ng chnh tr. T 1988 n nat, h gn gi hb ca LHQ c tin hnh k ch trong cc cuc xung t gia cc qgia m cn c trong cc cuc xung t ni b tng qgia. Trong cc cuc xung t gia cc qgia, nhn vin qun s c sd ch yu t/h cc chc nng c tnh cht qun s, nh phn tch ll ca cc bn xung t; thit lp v tun tra, kim sot cc vng phn

118

tch, cc vng m v vng phi qun s; quan st vic t/h tha thun ngng bn, v rt qun i, v s pt ca tnh hnh, v s di chuyn ca llvt v v v kh trong cc vng cng thng. Trong cc cuc xung t ni b gia cc dn tc, sc tc, tn gio, h gn gi hb ca LHQ nhm t/h nhiu chc nng khc nhau. Ngoi chc nng qun s, h ny cn nhm t/h cc CN khc lin quan n vic kim sot cc cq hnh chnh, t chc v tin hnh bu c, thc y pt KT v XH, quan st vic t/h quyn con ng, gip cng cuc xy dng NN t/h CN ny, ngoi cc nhn vin qun s cn c s tham gia ca cc nhn vin cnh st v nhn vin dn s, trong s phi hp chung. Trong cui n~ nm 80 ca th k XX li xut hin thm 1 s thay i v cht trong tnh cht h gn gi hb. Nu trc y s mnh chnh ca h ny l to k tin hnh thng li m phn v gii quyt xung t th t y, n cn c tin hnh sau khi kt thc m phn, vs mc ch gip cc bn t/h cc k v gii quyt xung t 1 cch ton din. N~ h nh vy c tin hnh Namibia, Angola, Enxanvado, Campuchia v Modambich. Bn cnh , cng cn nhn mnh rng trong nhiu t/hp, h gn gi hb ca LHQ k mang li thnh cng v thm ch cn dn n tht bi ln. Cc t/hp ca Booxxnhia v Hecxegovina, Somali u n~ nm 90 ca th k XX cho thy hiu qu ca h ny gim st r rt, khi cc bn tham chin k chu tun th cc tha thun ngng bn v s hp tc gia h mang tnh cht hn ch hoc hon ton k c s hp tc no. Nguyn nhn tht bi: S mnh m HBA trao cho k r rng v mu thun; nhim v t ra trc h gn gi hb vt ra ngoi khun kh gn gi hb (VD: Yu cu p dng cng ch trong k thiu s lnh o chnh tr vng chc ca HBA, thiu nhn vin c kinh nghim, thiu phng tin ti chnh v nhn s). b. An ninh khu vc: H thng an ninh kv l 1 b phn ca h thng an ninh ton TG. HC LHQ xc nh r mqh qua li gia HBA vs cc QT v t chc QT kv. HBA thc y gii quyt tranh chp bng cc BP hb trong khun kh cc QT v t chc kv. HBA c quyn sd cc v t chc QT kv vo cc h cng ch di s iu khin ca mnh. Tuy nhin, k 1 hnh ng cng ch no c th c t/h trn c s QT kv hay do t chc QT kv q nu k c HBA cho php, tr n~ BP c p dng nhm cn tr s phc hi ca chnh sch xm lc t pha cc nc trong chin tranh TG 2 chng cc nc ng minh. Cc t chc QT kv c chc nng gn gi hb v an ninh QT: T chc cc nc C.M, Lin minh C.Phi, Lin on cc qgia Arap, Cng ng cc qgia c lp, T chc an ninh v hp tc C.u * H thng an ninh Chu u: H thng an ninh C. c thit lp trong khun kh T chc an ninh v hp tc C. (OSCE). Tin thn ca OSCE l Hi ngh an ninh v hp tc C., ra i t nm 1975 ti Henxiki. T 1992, HN pt v chuyn thnh t chc QT kv. Mc ch: To lp n~ k v bo m an ninh bn vng, di lu; hp tc trong lnh vc an ninh, gii tr qun b, ngn nga v loi tr cc cuc xung t v trang C.; xy dng C. thnh 1 chu lc hb, n nh v pt. t/h mc ch ca mnh, trong t/hp c xung t v trang, OSCE c th ra quyt nh tin hnh h gn gi hb, do hi ng b trng hoc H lnh o thng trc ca OSCE thng qua. Khi y, OSCE s thnh lp nhm quan st vin qun s hoc llvt v gi ll ny n vng c xung t t/h nhim v gn gi hb. Thnh phn v s lng qun tham gia vo ll do cc nc mem cung cp. H gn gi hb ca OSCE c th c tin hnh trong t/hp c xung t gia cc nc mem ca t chc cng nh khi c xung t trong ni b mi nc mem. Nhim v chnh ca h ny l: Kim sot v t/h tha thun ngng bn, theo di vic rt qun i; gip gn gi trt t an ninhh; gip nhn o H gn gi hb ca OSCE c tin hnh c tnh n vai tr ca LHQ 1 cch thch ng. Mi khi tin hnh h gn gi hb, ch tch OSCE phi thng bo y cho HBA LHQ. * An ninh tp th trong cng ng cc qgia c lp: Vn bo m an ninh ca cc qgia mi trong cng ng cc qgia c lp (SNG) xut hin t sau khi Lin X chm dt tn ti (12/1991). Bc i u tin trong lnh vc m bo an ninh ca SNG l nm 1992, cc nc k kt H v llvt thng nht ca SNG trong thi k qu v c bit l H v an ninh tt (gm 7 nc tham gia), trong , cc bn cam kt gip nhau trong t/hp b xm lc. QT quan trng nht v an ninh trong khun kh SNG l Hin chng cng ng cc qgia c lp. HC xc nh ngha v ca cc nc mem t/h n~ tha thun trong lnh vc an ninh. Trong t/hp c e da an ninh, cc nc mem nhanh chng thng thuyt vs nhau p dng n~ BP nhm loi tr e da,

119

bao gm c vic sd llvt theo trnh t t/h quyn t v c th hoc tp th v ng thi, tin hnh cc h gn gi hb. Trn c s H an ninh tt, SNG thnh lp H an ninh tt, bao gm nguyn th qgia v tng ch huy cc llvt ca 9 nc mem H. H t/h chc nng phi hp quan im v hnh ng ca cc nc mem H trong t/hp c e da an ninh, ton vn lnh th v ch quyn ca 1 hoc 1 s nc hoc c s e da hb v an ninh QT; p dng mi BP cn thit nhm duy tr hoc khi phc hb v an ninh trong kv. V nhiu l do khc nhau, cui cng th h thng an ninh tt SNG k c thit lp, d rng t/h 1 s bc i: - 1995, H an ninh tt thng qua quan im an ninh tt ca mem H v an ninh tt nm 1992, trong , c cc hng hp tc u tin ca cc qgia nhm cng c an ninh tt, l gii tr qun b, bin php cng c lng tin, tin hnh h gn gi hb - 10/2/1995, nguyn th qgia ca 8 nc mem SNG cng nhau k kt H v thnh lp h thng phng th phng k thng nht C hiu qu hn c trong h ca SNG l h gn gi hb trn c s H v cc phi on quan st vin qun s v lc lng tt gn gi hb nm 1992. gii quyt xung t, theo H, SNG thnh lp phi on quan st vin qun s v ll tt gn gi hb. Ll ny c thnh lp theo quyt nh ca H nguyn th cc qgia mem, theo ngt/tc consensus, vs s ng ca tt c cc bn xung t cng nh vs k t c tha thun gia h v ngng vn v ngng cc hnh ng th ch. Lc lng gn gi hb ca SNG k c sd vo cc h tc chin. Quy ch ca n l gn gi hb, trung lp v k thin v. Ll ny ch c sd v kh trong t/hp c bit, vs mc ch bo m an ninh ca binh lnh v nhn vin mc phng th; trong t/hp c biu hin dng v lc ngn cn t/h chc nng gn gi hn; nhm chng li s tn cng v trang ca cc nhm khng b, bit kch v th ph; nhm bo v thng dn khi mi s xm hi n tnh mng v sk. T 1992 n 1997, SNG 4 ln trin khai h gn gi hb Nam Oxetia (LB Nga), Pritnhextropve (Monavia), Tadukistan, Apkhadia (Grudia). * An ninh khu vc Chu Thi Bnh Dng: tng v vic thnh lp 1 Din n an ninh kv NA c nu ra ln u tin ti HN b trng ngoi giao ASEAN 1993. HN ra Thng co chung, trong c ring 1 tiu v hp tc an ninh v chnh tr. 7/1994, trong khun kh ASEAN, 1 din n an ninh kv c thnh lp, c tn l din n kv ASEAN (ARF). Hin nay, tham gia din n c 10 nc mem ASEAN v 11 mems ngoi ASEAN: TQ, n , Mng C, Hn, Nht, Canada, M, c, Nga, New Zealand v EU. Ti din n ln t1 (7/1994), cc mem nht tr thng qua mc ch v ng/tc ca H thn thin v hp tc NA (H Bali), c k kt gia cc nc ASEAN (24/2/1976). Mc ch ca H Bali l thc y vic to lp hb, n nh, hu ngh v hp tc. Cc ng/tc l tn trng c lp, ch quyn, bnh ng, ton vn lnh th v bn sc ca tt c cc nc; k can thip vo cng vic ni b ca nhau; gii quyt n~ bt ng, tranh chp bng BP hb; k s v lc hoc e da sd v lc; hp tc c hiu qu. Ngay t 1994, ti din n kv ASEAN ln 1, cc nc t c tha thun v c cu ca din n, theo hng nm s t chc cc cuc hp b trng ngoi giao cc nc mem ARF sau cuc hp ngoi trng cc nc mem ASEAN. Trong khun kh 4rum, din ra cc cuc gp k chnh thc ca cc nhm chuyn gia, t chc cc HN QT vs thnh phn tham gia rng ri. Theo tg, 4rum kv ASEAN tng bc pt v t ddc n~ mc tiu ra, chuyn t xy dng cc BP cng c lng tin qua pt ngoi giao phng nga n vic chun b cc cng c gii quyt tranh chp kv. 4rum kv ASEAN thc cht chuyn sang c ch i ngoi nhiu bn kv Chu TBD. N thc s gi vai tr to ln trong qu trnh pt s hiu bit ln nhau v cng c lng tin, thc y vic thit lp v m rng hp tc nhm cng c hb, n nh trong kv. Cu 3: Gii tr qun b? 1. N: Theo khoa hc Lut quc t, gii tr qun b l qu trnh hn ch, dn n vic loi tr hon ton vic sn xut, tng tr v s dng mt s loi v kh cng nh gim bt s lng qun thng trc trong lc lng v trang ca cc quc gia trn th gii. 2. Nguyn tc GTQB: Nguyn tc gii tr qun b ln u tin c cp trong Hin chng Lin hp quc, ti cc iu 11, 26 v 47. iu 17 Hin chng quy nh: i hi ng xem xt nhng nguyn tc hp tc chung, nhm duy tr ha bnh v an ninh quc t, k c nguyn tc gii tr qun b v hn ch v trang.

120

Nh vy, theo Hin chng, nguyn tc gii tr qun b nm trong danh sch nguyn tc chung ca hp tc nhm duy tr ha bnh v an ninh quc t. Nguyn tc gii tr qun b tip tc c pht trin trong cc ngh quyt ca i hi ng Lin hp quc, trong cc iu c quc t a phng v song phng khc. c bit, Ngh quyt ca i hi ng LHQ ngy 20.11.1959 V gii tr qun b ton din v trit th hin quyt tm ca LHQ nhm loi tr hon ton cc phng tin vt cht tin hnh chin tranh. Ni dung ca nguyn tc ny t ra cho cc quc gia nhng ngha v php l quc t phi nghim chnh tun th cc quy nh hin hnh v gii tr qun b, tham gia vo cc bin php c quy nh trong cc iu c quc t v hn ch chy ua v trang v gii tr qun b ng thi xy dng nhng quy phm v k kt cc iu c quc t mi trong lnh vc gii tr qun b. Bc i quan trng u tin l tha thun t c gia Lin X v M v nhng nguyn tc c bn trong m phn v gii tr qun b (1 s ni dung quan trng: i hi s cn bng cc bin php v gii tr qun b khng 1 quc gia hay 1 nhm quc gia no c th chim c u th qun s; thc hin gii tr qun b di s kim sot quc t nghim ngt v hiu qu qua cng c an ninh quc t). Tip , gia cc quc gia t c tha thun c th v gii tr qun b thng qua vic k kt cc iu c quc t a phng v song phng. 3. Cc QT v GTQB: Trc tin phi k n iu c quc t lin quan n v kh git ngi hng lot. Cng c nm 1972 v cm nghin cu, sn xut, tng tr v kh vi trng, v kh c hi v ph hy chng (c hiu lc nm 1975, c 150 quc gia tham gia). C quy nh ngha v ca cc quc gia thnh vin d bt c khi no, trong bt k hon cnh no u khng c nghin cu, sn xut, tng tr, s dng, ct gi cc cht vi trng v cc cht c hi cng nh v kh, thit b, phng tin chuyn ch cc cht vi trng v c hi dnh cho mc ch th ch v xung t v trang. Cc quc gia c ngha v ph hy hoc thay i tnh nng ton b cc cht v th loi v kh trn y vo mc ch ha bnh sao cho nhanh chng, trong vng 9 thng, k t khi C c hiu lc. Cng c nm 1993 v cm nghin cu, sn xut, tng tr, s dng v kh ha hc v ph hy chng (c hiu lc ngy 29/4/1997). Theo C ny, cc quc gia thnh vin c ngha v khng nghin cu, sn xut, tng tr, s dng v kh ha hc v hy dit chng trong thi hn 2 nm k t khi Cng c c hiu lc. Vn v kh ht nhn: Nm 1963, cng ng th gii t c tha thun v vic k kt Hip c cm th v kh ht nhn trong kh quyn, trong v tr v di nc. C gn 140 nc l thnh vin (c VN). Vic cm th v kh ht nhn c cp trong Hip c v cm th v kh ht nhn, c k kt ngy 24-9-1996. n nay, Hip c ny cha c hiu lc. Hip c nm 1968 v khng ph bin v kh ht nhn, c 187 nc tham gia k kt v ph chun. Hip c quy nh h thng nghi v ca cc quc gia ht nhn ng ca mi con ng chuyn giao v kh ht nhn v cc quc gia khng c v kh ht nhn khng c tip nhn loi v kh ny. bo m k ph bin v kh ht nhn, vn xy dng quy ch cho n~ kv phi ht nhn phm vi lnh th QT cng nh trn lnh th thuc ch quyn qgia c t ra, Nam Cc khu vc phi ht nhn, Hip c nm 1959 v Nam cc, cm mi vic th v kh ht nhn v chn vi mi cht liu phng x Nam Cc. Khu vc phi ht nhn khc: Chu M La tinh (trn c s Hip c nm 1967); vng Thi Bnh Dng (trn c s Hip c nm 1985); vng ng Nam (trn c s Hip c nm 1995); Chu Phi (trn c s Hip c nm 1996). Nhng hip c ny u quy nh cc quc gia trong khu vc khng ph bin, khng th, khng sn xut, khng s hu, khng s dng v kh ht nht v khng cho php nc khc trin khai v kh ht nhn trn lnh th nc mnh. Trong quan h song phng, Nga v M l hai cng quc ht nhn ln nht th gii. Cc iu c gia Nga v M v hn ch v kh tin cng chin lc c ngha v cng quan trng i vi tin trnh gii tr qun b. Mt s iu c: Hip c v thi hn X M nm 1992 v phng th tn la; Tha thun tm thi X M v mt s bin php trong lnh vc hn ch v kh tin cng chin lc; Hip c v hn ch v kh tin cng chin lc nm 1979; LX v M k kt Hip c v ct gim v hn ch v kh tin cng chin lc giai on 1 nm 1991(khng bao gi c cc bn ph chun); Nga v M k kt Hip c mi v tip tc ct gim v hn ch v kh tin cng chin lc giai on 2 nm 1993 (M ph chun, uma Nga khng ph chun)

121

Ngoi ra, tn la tm trung v tm ngn c LX v M ph hy hon ton theo Hip c X M nm 1987 v hy b tn la tm trung v tm ngn. Tuy nhin, loi tn la ny vn tn ti mt s nc khc trong c cc nc ng mnh ca M NATO. 4. Chng trnh gii tr qun b: Cc chng trnh gii tr qun b c coi nh l nhng bin php phhng nga trong thi bnh loi tr nhng phng tin, v kh cho nhng phng tin, v kh cho nhng cuc xung t v trang, to iu kin cho cc gii php ha bnh v phc v mc ch nhn o, trnh tn tht v thng vong cho dn thng. T ngha trn, Chng trnh gii tr qun b ca Hi ng bo an nh c thc hin trn cc lnh vc: Gii tr v kh ht nhn, nguyn t v khng ph bin v kh ht nhn, nguyn t; Gii tr cc loi v kh sinh hc, ha hc; Phi qun s ha khong khng v tr; Gii tr v kh thng thng. Mi lnh vc ny c pht trin hot ng ton din khc nhau. V d: i vi v kh thng thng, Hi ng bo an thc y hot ng kim sot bun lu v kh ca quc gia V phng din php l, vi nhng hot ng nh trn, Hi ng bo an to c mt c ch gii quyt ton din cc nguy c e da ha bnh v an ninh quc t. 5. Cc bin php kim sot thc hin gii tr qun b: Kim sot l mt trong nhng yu t bt buc ca tin trnh gii tr qun b - Cng vic kim sot c thc hin bng cc phng tin k thut quc gia nm ngoi lnh th nc b kim sot. Cc trm quan st a chn, cc thit b, v tinh nhn to mt t ca mt s nc c th kim tra hot ng ca cc nc khc ngay trn lnh th ca mnh. VD: Cc phng tin k thut quc gia kim sot thc hin Hip c nm 1963 v cm th v kh ht nhn trong kh quyn, trong v tru v di nc. - Trong qu trnh kim sot v kh, thanh st ti ch l bin php c p dng nhiu nht. Nhim v ca thanh st v kh l n nhng khu vc xc nh no kim tra s tun th cam kt ca cc quc gia hu quan theo iu c quc t v gii tr qun b. Cng vic thanh st c th c thc hin bng cc nhm thanh st vin quc gia hoc quc t. Thanh st c tin hnh trn c s qua li theo yu cu hoc quyt nh ca c quan v t chc quc t. VD: + Thanh st ca IAEA vs h nghin cu v kh ht nhn, nguyn t ca Iran: Thanh st c nh my in nguyn t, cc cn c b nghi c chc uranium son tho bo co trnh IAEA bo co trnh HBA LHQ. + Nga M, trong khun kh H ct gim v kh ht nhn. Nga, theo yu cu ca M, mi phi on thanh st qgia ca M sang thanh st s lng u n ht nhn b tiu hy v ngc li Cu 4: Hp tc QT u tranh phng, chng ti phm? 1. KN ti phm QT v TP hnh s c tnh cht QT: - TP QT (ti c QT) l n~ hvi vi phm nghim trng, e da cc quyn v li ch c tnh cht sng cn, k ch ca tng qgia m cn ca c cng ng QT. TP QT gy ra mi nguy him quan trng nht i vs ton th nhn loi v chng xm hi ti hb v an ninh QT. VD: Ti c war, ti dit chng, TPApacthai, ti c xm lc b xt x ti TA qgia theo LHS qgia v xt x ti TAQT theo LHS QT. VD: Ti c war c, , Nht gy ra trong ch chin t2. TA Tokyo, TA Nurumbe: Hn 00 n t hnh (treo c). - TP HS c tnh cht QT l nhm TP c mc nguy him v gy ra thit hi k bng ti c QT, mc d nhm TP ny cng xm hi ti trt t php l qgia cng nh trt t php l QT. VD: Ti cp bin, khng b QT, sx v lu thng tin gi, bun bn ma ty, bun bn ph n v tr em c th b xt x ti TA HS qgia v theo LHS qgia. LQT ch a ra cc q v TP ny: Cc qgia c ngha v xt x v trng tr ti TA v theo LHS QT, khung hnh pht thp nht l 3 nm t. K bt buc xt x ti TAQT v theo LHS QT. 2. KN hp tc QT u tranh phng, chng TP: * N: Theo khoa hc LQT, hp tc QT u tranh phng, chng TP l n~ h do cc ch th LQT t/h nhm mc ch ngn nga, trng tr v loi b cc hvi TP ra khi i sng QT cng nh i sng qgia. * c im:

122

- Ch th t/h h hp tc QT u tranh phng, chng TP l ch th LQT, trc tin v quan trng nht l cc qgia v cc t chc QT lin CP, Interpol hay ASEAN pol. - C s php l t/h cc h hp tc l cc QT a phng, song phng, TQQT v PL ca cc qgia. VD: VN k gn 30 H tng tr t php v php l vs cc qgia trn TG. - Ni dung hp tc: 3 ND: + Phn nh thm quyn xt x ca cc quc gia trong trng hp pht sinh xung t v quyn ti phn. Trong thc tin hp tc quc t, vn xung t ny thng lin quan nhiu nht ti cc ti phm c tnh cht quc t VD: TP bt cc my bay tuyn M - Php, bt h cnh xung Angieri, bao gm nhiu TP c quc tch khc nhau xung t thm quyn xt x c gii quyt theo cc QT. + Cc qgia tha thun thnh lp Ta n quc t xt x cc ti phm quc t (cc c nhn phm ti) v ti dit chng, ti c chin tranh ..v..v.. V d, Ta n quc t Nurumbe, Ta n qun s quc t Tky hay gn y nht l Ta n hnh s quc t v ti phm dit chng Nam Phi c v Ruana, TA HS QT v Nigie + Tng tr t php ca cc quc gia trong cc v vic hnh s, v cc hot ng c tnh cht t php, nh thm vn k phm ti, chuyn giao ti liu, giy t, tp trung cc vt chng, ly li khai ca nhn chng v cc hot ng iu tra khc; dn ti phm v chuyn giao phm nhn th n ti quc gia m phm nhn y l cng dn. 3. Cc hnh thc php l quc t ca hp tc quc t chng ti phm: Qu trnh pht trin ca quan h hp tc quc t gia cc quc gia trong lnh vc u tranh chng ti phm quc t i n hh thnh cc phng thc gii quyt sau y: _ Cc quc gia c th t mnh xt x cc ti phm cc ti phm chin tranh theo lut hnh s ca nc mnh _ Trong cc trng hp rin bit, cc quc gia cso th k kt cc iu c quc t nhm mc ch thnh lp ta n dn s quc t, v d nh Ta n qun s Nurumbe v ton n qun s T ky _ Thnh lp ta Ad hoc, theo quyt nh ca hi ng bo an Lin hp quc, nh quyt nh s 808 nm 1993 thnh lp Ton n quc t v Ruanda truy cu trch nhim hnh s cc c nhn c hnh vi vi phm nghim trng lut quc t nhn o Thnh cng quan trng v c nh hng ti qu trnh pht trin ny ca hp tc quc t chng ti phm quc t l vic thng qua Hip c v thnh lp Ta n hnh s quc t nm 1998 ti H Ni. Hi ngh ngoi giao ti Roma ( Italia) hay cn c gi l quy ch to n hnh s quc t. Theo quy nh, thm quyn xt x hnh s quc t ca ton n ny bao trm ln cc loi ti phm dit chng, ti phm chng con ngi, ti phm chin tranh v ti c xm lc. Ta n hnh s quc t ng ti tr s Lahaye (H Lan) v chnh thc hot ng vo ngy 01-07-2003. Vic ra i v hot ng ca ton n ny l bc i ln tch c, bc pht trin dn ch v tin b ca hp tc quc t u tranh phng chng ti phm ni chung v ti phm quc t ni ring, th hin tnh hiu qu thc tin ca lut quc t trong thi im hin nay. Hin nay, bin php c s dng trong qu trnh tng cng hp tc quc t chng ti phm l phn bit ti phm quc t vi ti phm hnh s quc t hay cn c gi l ti phm c tnh cht quc t. Vic phn loi nh vy c thc hin nh c quy nh r rng v ti phm quc t trong khoa hc lut quc t. Ti phm c tnh cht quc t l mi nguy him i vi trt t php lut quc t v quc gia. Ti phm c tnh cht quc t xm phm n s hp tc tt p gia cc quc gia trong cc lnh vc kinh t, hot ng kinh doanh, van ho, quyn v s t do ca con ngi ng thi l mi nguy him quan trng i vi nhiu quc gia trn th gii Trong thc t, cc hot ng hp tc quc t c thc hin bng con ng tng tr t php trong vic truy tm k ti phm ln trn trn lnh th nc ngoi, dn ti phm cho quc gia c lin quan hay tip nhn cc thng tin, ti liu cn thit v v vic hnh s Trong hp tc quc t chng ti phm c tnh quc t cng nh ti phm hnh s chung, cng ng quc t thng s dng hnh thc c bn l k kt cc iu c quc t song phng, a phng ton cu hoc khu vc ng thi c s bo tr ca cc t chc quc t c lin quan. 4. Ni dung hp tc QT u tranh phng, chng TP: * Tng tr t php HS:

123

- N: Theo khoa hc LQT, tng tr t php HS l s hp tc gia cc cq t php ca cc qgia trong vic gii quyt cc v vic v HS da trn c s QT v PL qgia c lin quan. Cc cq: TA, VKS, Cng an (ni v), b t php, cq ta lin bang chng di nhp c lu, cq lin bang v thu lu (M) - ND tng tr t php HS: S iu chnh ca lut QT i vi hp tc tng tr php l v hnh s tp trung vo mt s v/ sau: + Chuyn giao v tip nhn giy t, ti liu c lin quan n v vic hnh s c th l v gii quyt. + Cung cp cc thong tin cn thit v lut php hin hnh v thc tin ta n, thm vn nghi can, ngi lm chng, b co v c chuyn gia. + Tin hnh cc h/ng gim nh v khm xt t php, chuyn giao vt chng, thc hin cc hot ng truy cu hnh s, dn ti phm. + Cc hot ng tng tr t php khc theo yu cu v ph hp vi hon cnh, trng hp c th s c tha thun v ghi nhn trong cc hip nh hu quan gia cc bn thnh vin. VD: Cng c chu u v tng tr php l nm 1959 v Ngh nh th b sung cho cng c ny nm 1978. Cc qgia mem C c ngha v gip ln nhau v php l mc rng, trn c s ca ng/tc c i c li trong cc vn truy cu TNHS i vs TP thuc thm quyn xt x ca qgia yu cu gip php l. Trn phm vi ton cu, LHQ cng c nhng h/ c th: i hi ng LHQ nm 1990 thng qua iu c quc t mu v tr gip php l trong cc vn hnh s. nh gi chung, iu c QT mu c xu hng m rng phm vi tng tr php l v v/ hnh s gia cc quc gia. Ngoi ra nm 1990 i h/ LHQ cng thong qua iu c QT mu v chuyn giao truy cu TNHS. Nd c bn c p dng l khi cc t/hp nghi can tr v lnh th quc gia m h l cng dn v vic dn d l ko th thc hin c do PL quc gia qui nh ko dn cng dn nc mnh chon c khc xt x th i vi t/hp nh vy, c th thc hin vic chuyn giao thm quyn truy cu TNHS cho quc gia m b co l cng dn vi k phi khng nh hvi m b co thc hin c nh danh l hvi phm ti theo quy nh PL hin hnh ca c 2 quc gia. y l s tun th nguyn tc nh danh kp ti phm m quc gia thng p dng trong hot ng tr gip php l. Tuy nhin, qgia c quyn yu cu c th t chi v k nhn vic chuyn giao ny nu c nhn nghi can vo trong s t/hp nh k phi l cng dn ca qgia ; nhi can k thng xuyn c tr trn lnh th qgia ; hvi c nh danh l TP ch theo lut war; TP c lin quan n thu trc thu v thu gin thu hoc nu qgia c yu cu nh danh loi hvi ny l TP chnh tr. Vn cp thit v quan trng l vic cc c nhn b lu gi nc ngoi, V v/ ny, i h/ LHQ thng qua Hip nh quc t mu v chuyn giao t phm nc ngoi nm 1985, trong nhn mnh mc ch phc hi x hi cho cc phn t ti phm c th t c nhanh hn nu cho h kh nng th n ti nc h. - C s php l: Bao gm c PL QT v PL qgia. VD: VN: LQH: Lut tng tr t php + sd QT: HC LHQ (cc ng/tc tng tr t php chung). * Dn TP: - N: Dn tp l hvi tng tr php l, c tha thun gia cc quc gia hu quan ( quc gia yu cu v quc gia c yu cu dn d), da trn c s cc quy nh ca lut QT, trong 1 quc gia c yu cu s thc hin vic chuyn giao c nhn ang hin din trn lnh th ca mnh cho quc gia c yu cu tin hnh truy cu TNHS hoc thi hnh bn n c hiu lc PL i vi c nhn . 2 mc ch: Xt x v thi hnh n (do ng phm ti ang nc ngoi, b xt x vng mt hoc do trn t chy sang qgia khc -> yu cu dn v thi hnh n). Trong QHQT, dn tp l 1 trong s nd ca hp tc quc t chng ti phm, l hnh thc gip php l trong vic thc hin thm quyn xt x t php. V phng din php l, a s trng hp dn ti phm c tnh cht ng chm trc tip n quyn li ca hai quc gia. Theo nguyn tc chung c LQT cng nhn, dn tp l q` ca quc gia ch ko phi l ngha v PLQT ca quc gia. Ni cch khc, dn TP thuc thm quyn ring bit ca qgia c yu cu dn - ni TP ang c mt. Da trn c s quyn ti cao i vs lnh th, qgia c ton quyn quyt nh tin hnh truy cu TNHS i vs cc c nhn ang trn lnh th nc mnh, ph hp vs LQG. Ngha v dn ch pht sinh trong t/hp c QT tng ng ghi nhn cc k c th cho php dn .

124

Cn thit phi c s phn bit trc xut vs dn do 1 qgia t/h i vs 1 c nhn phm ti. y l hvi th hin chnh sch ca qgia ch k phi l hvi hp tc QT chng TP nh dn . Trc xut l vic qgia nghim cm c nhn phm ti k c quyn lu tr trn lnh th nc mnh, phi ri khi lnh th qgia v k c qgia no tip nhn c nhn ny. - Cc ng/tc php l v dn : + Nt c i c li: ND ca nt ny ghi nhn qgia c yu cu dn ch t/h dn theo yu cu nu nhn c bo m t pha qgia yu cu dn rng trong t/hp tng t, qgia ny chc chn s t/h dn TP cho qgia i tc hu quan. Nguyn nhn c bn ca vic xut hin nt ny l s cn thit phi tn trng quyn bnh ng gia cc qgia, tn trng ch quyn ca cc qgia, ng thi k c cn tr qgia trong vic t nguyn hn ch ch quyn ca mnh v t/h dn TP trong t/hp k c cc k loi b vic dn ny. Trong t/hp ngc li, qgia c th da trn c s gii thch ca mnh v ch quyn, cho php TP HS c tr trn lnh th nc mnh. Bao gm c i c li tch cc v c i c li tiu cc trong quan h php l QT v dn TP. VD: _ A dn TP cho B nu B dn cho A tng lai -> tch cc, thc y hn ch TP, bo v hb v an ninh QT _ A k dn cho b nu B k dn cho A trong tng lai -> tiu cc, cng thng quan h QT, gim hiu qu trong vic bo v hb v an ninh QT. - Nt nh danh kp TP: Nt ny q dn TP ch c t/h nu theo lut ca c 2 qgia hu quan u khng nh hvi ca c nhn b dn l hvi TP HS v mc hnh pht cn l hnh thc t giam, vs thi hn c xc nh. Thi hn t giam theo ch ca cc bn c th ch ha trong lut nc mnh hoc c cc bn tha thun v ghi nhn trong QT c lin quan. Nt ny cn th hin vic hvi phm ri s phi chu s trng pht ca c 2 qgia. VD: Ba Lan: Ch dn khi l TP, phi t nht 1 nm t giam theo LHS Ba Lan. + Nt k dn cng dn nc mnh: Qgia c yu cu d c quyn t chi vic d TP nu c nhn phm ti l cng dn nc mnh. Q ny c ghi nhn trong LQT cng nh trong LQG (Hin php v o lut v quc tch ca qgia). Tuy nhin, nt ny c ngoi l vs k c i c li. C th, ti HN QT ln t3 v thng nht ha LQT t c tha thun nht tr nt k d CD nc mnh cho c khc k c p dng ddv c nhn t/h TP QT. VD: o, n , Israel, M cho php kh nng d CD nc mnh cho nc khc xt x nu nc kia cng d CD cho h xt x. Trong t/hp d CD nc t3, LQT k bt buc cc qgia phi c ngha v d. Vn ny hon ton ph thuc vo PL ca qgia c lin quan. + Nt k d TP chnh tr: Theo ng/tc, vic xc nh tnh cht chnh tr ca TP c t/h trong qun trnh xt x ti TA v hon ton ph thuc vo chnh sch ca qgia ni ang c ng b d ln trn. Bn cnh n~ ng/tc chuyn bit nu trn ca ch nh php l QT v d TP, cn tn ti v c hiu lc cc quy tc c cng nhn chung ca LQT v qu trnh d TP. Trc ht, phi cp n quy tc ch d i vs TP t/h c cng nhn l c s tin hnh d. Nh vy, qgia yu cu d phi c ngha v k c tin hnh truy cu TNHS i vs cc TP k phi l c s php l t/h d. Vic truy cu TNHS k ng vs TP b d l c s qgia d t/h hvi phn i. Quy nh ny c ngha quan trng, m bo khc phc c s lm dng ca cc qgia i vs ch nh d nhm mc ch ring ca mnh. Qgia d c th tha thun rng h ch ng d i vs 1 nhm loi TP xc nh. VD: C Chu u 1957 v d TP q iu khon nh vy. Trong thc tin quan h QT cn xut hin t/hp cng 1 lc c nhiu qgia yu cu d TP (VD nh TP c t/h trn lnh th ca nhiu qgia). Trong t/hp nh vy, qgia c yu cu c ton quyn quyt nh theo nh gi ca mnh s d cho qgia no trong s cc qgia c yu cu. Trong quan h QT v d xut hin quy tc thm quyn u th hn. KN thm quyn ny c hiu l qgia d s chuyn giao TP cho qgia c thm quyn u th hn trong s cc nc yu cu d TP. Nh vy, vic xc nh ni dung thm quyn u th hn, hon ton do qgia d t quyt nh. Trong thc t, thm quyn u th hn s thuc v qgia ni hvi TP nghim trng nht c t/h hoc qgia u tin gi yu cu d TP. - Cc t/hp k d: + K d TP nu c nhn b d s b kt n v 1 TP khc ti qgia yu cu d. VD: A yu cu B d F xt x v bun ma ty nhng li x v git ng yu cu phi d li TP

125

+ Qgia c yu cu k d nu n t hnh s c p dng theo PL ca qgia yu cu d (t/hp qgia c yu cu k c n t hnh trong LHS qgia). VD: 1 doanh nhn TQ tham , trn sang Canada. TQ yu cu d, Canada t chi v l do y l TP chnh tr. TQ chng minh iu ngc li -> chun b th tc d. Nhng sau li ngng vic d do LHS TQ c q n t hnh. + Cc t/hp khc theo q ca PL qgia - Trnh t, th tc chung trong d TP: Theo q chung ca LQT, qgia yu cu d TP cn phi gi cho qgia c yu cu vn bn ngh d cng nh cc ti liu, giy t khc km theo c t/h thng thng theo knh ngoi giao. Cc ti liu, giy t km theo ny c mc ch chng minh c s ca yu cu d TP. Trong t/hp vn bn yu cu d k p ng c cc k v ni dung v hnh thc th qgia c yu cu c th ngh b sung cho y nh q vs thi hn b sung c th, thi hn ny c th c gia hn thm theo ngh ca qgia yu cu d. Cq NN c thm quyn c yu cu d cng l cq c thm quyn ngh b sung cc thng tin, d liu cn thit cho d. y l quyn c cng nhn rng ri trong LQG cng nh QT. Sau khi nhn c yu cu d ng v mt th tc, qgia c yu cu c ngha v bt gi c nhn l i tng ca yu cu d. Th tc t tng tin hnh cc yu cu v d TP c iu chnh ring bit theo PL qgia c yu cu d, tuy vy, cc bn hu quan c th tha thun cc k c tnh cht ngoi l da trn c s song phng hoc a phng. Qgia p ng yu cu v d cn thng bo theo knh lin lc nht nh, thng l knh ngoi giao cho qgia yu cu d c bit ng thi thng bo v a im v tg chuyn giao TP cng ts c c bng hvi TP v cc vt chng ca v vic HS. Q ny c cc qgia cng nhn rng ri v c ghi nhn trong cc vn bn php l QT v d hoc cp d TP. 5. Phng thc hp tc QT u tranh phng, chng TP: 2 phng thc: - Trong khun kh cc thit ch QT (Ta HS QT ACC v T chc cnh st HS QT Interpol.) + Ta HSQT (ICC) c thnh lp trn c s k kt quy ch Rome 1988. Do EU sng lp, hin nay c d i trng vs M (k tham gia vo quy ch Rome, thc y h i ngc li ICC nh k H min tr song phng). VN k nm 1998 nhng cha ph chun -> cha tham gia ICC do 1 s q trong ICC m VN lo ngi s nh hng n ch quyn: _ Khung hnh pht: T c thi hn 30 nm l hnh pht cao nht >< t hnh ca VN _ Dn : VN c ng/tc k d cng dn nc mnh >< yu cu d mi cng dn cho ta xt x _ Quyn min tr: VN q quyn min tr i vs n~ ng trong b my NN, i biu QH >< ICC k c quyn min tr ICC k t ra q qgia phi sa i PL ca mnh cho ph hp vs q ca ICC. Thm quyn ti phn ca ICC k thay th thm quyn ca qgia m ch mang tnh b tr, ch c quyn trong 2 t/hp: Qgia k mun hoc k th t/h thm quyn . - Trong khun kh cc QT a phng v song phng.

126

GII QUYT TRANH CHP QUC T Cu 1: N, c im v phn loi TCQT? 1. N: Theo khoa hc LQT, TCQT l hon cnh thc t m trong , cc ch th tham gia c n~ quan im tri ngc hoc mu thun nhau v c n~ yu cu, hay i hi c th tri ngc nhau. l s k tha thun c vs nhau v quyn hoc s kin, a n s mu thun, i lp nhau v quan im php l hoc quyn gia cc bn ch th LQT vs nhau. Hon cnh ny t ra nhu cu gii quyt cc tranh chp n nh li cc quan h QT hin ti, trnh a n xung t v trang hoc xung t gy mt an ninh v e da ha bnh QT. VD: TC Hong Sa Trng Sa, TC qun o iu Ng gia Trung Quc v Nht Bn 2. c im: - Ch th (cc bn tham gia tranh chp): Ch th LQT - i tng ca v TC phi l i tng thuc phm vi iu chnh ca LQT - C s xung t r rng v quyn v li ch ca cc ch th. S xung t ny c th th hin qua vic 1 bn a ra yu cu nhng bn kia k chp nhn hoc ch chp nhn 1 phn (tnh th tranh chp). VD: C nhn cng dn Trung Quc vt bin tri php qua lnh th VN, b b i bin phng VN bt gi. TQ yu cu dn n VN k thc hin. - C ch gii quyt tranh chp: C ch ca LQT, da trn s tha thun, xut pht t ch ca cc ch th. C quan gii quyt tranh chp: Cq ti phn QT (TA QT, trng ti QT). - Lut c thm quyn c p dng gii quyt tranh chp phi l LQT (QT, TQQT). Tuy nhin, c ngoi l t ng/tc ny. + T/ hp gii quyt tranh chp thng qua trng ti QT, c th tha thun p dng lut qgia nhng tha thun k c xm hi n li ch ca bn t3 VD: M - Canada: Nh my ha cht ca Canada x cht c ra vng Ng h nm khu vc bin gii gia 2 nc, gy ra nhiu thit hi nng n a ra trng ti QT: Quyt nh sd 1 s quy nh ca lut qgia Hoa K v vn bi thng thit hi. 2 qgia ng vs quyt nh ny. 3. Phn loi: * Cn c vo s lng ch th tham gia tranh chp QT: - TC song phng VD: TC lnh th Casmia gia n v Pakistan, TC qun o Sencucu gia Nht v TQ - TC a phng: + TC c tnh cht khu vc VD: TC ch quyn Hong Sa Trng Sa + TC c tnh cht ton cu VD: TC trong khun kh WTO: Nhm cc qgia pt v cc qgia ang pt TC v gi c nng sn v thc phm. Cc bn u c yu cu tri ngc nhau. VD nh Gabong (C.Phi) yu cu M k p dng thu quan qu cao vs bng xut khu ca nc ny nhng M k ng . * Cn c vo tnh cht ca TC: - TC c tnh cht chnh tr: L n~ TC v ch quyn qgia i vs dn c, lnh th, v li ch gia cc bn lin quan n cc i hi phi thay i cc q hin hnh, gn lin vs quyn v ngha v ca cc bn. TC thuc loi ny thng rt nguy him, do tnh cht phc tp v c th tim n kh nng bng pht cc cuc xung t, e da ha bnh, n nh ca khu vc cng nh ca TG. - TC c tnh cht php l: L n~ TC gia cc bn, lin quan n s bt ng trong vic gii thch hoc p dng cc qppl QT, nh n~ TC v gii thch QT, v cc s kin vi phm ngha v QT y l n~ TC tng i ph bin trong quan h QT. VD: +V Lockebie 1996 gia M - Scotland Libi lin quan n thm quyn ti phn vs ti phm khng b QT Theo C Monteal 1971: M yu cu Libi dn ti phm nhng Libi k dn TC php l do gii thch quy phm trong C Monteal 1971 a vn ra HBA, HBA a ra Ngh quyt trng pht Libi v ti khng b.

127

+ TC Trung Quc Nht Bn: Th tng NB thm n th c 14 bi v ca phatxit Nht. TQ phn i do cho rng hnh ng ch p ln danh d, nhn phm ca ng dn TQ. NB li cho rng iu ny th hin ch quyn qgia. TC lin quan n gii thch s kin php l * Cn c vo i tng TC: TC v KT, v lnh th v bin gii qgia, v mi trng, TC ngoi giao, ti chnh tin t, quyn con ng Nhn chung, cc cch phn loi TCQT k trn ch c tnh cht tng i, v trong thc t, c TC xy ra, mun phn bit chng thuc loi TC no u k d dng. C n~ TC va mang tnh php l, va mang tnh chnh tr, v vy, cc gii php cho mi v TC c th cng cn phi tnh ti n~ yu t ny. Cu 2: Nguyn tc gii quyt TCQT, ngha ca vic gii quyt TCQT? 1. Ng/tc: Trong cc ng/tc c bn ca LQT, vic p dng ng/tc gii quyt ha bnh cc TCQT, mt mt xc lp ngha v ca cc bn trong 1 v TC l phi gii quyt bng bt c bin php ha bnh no, mt khc c ngha tha nhn quyn ca cc bn trong 1 v TC c la chn n~ bin php ha bnh thch hp. iu ny c coi l 1 im c trng ca vic gii quyt cc TCQT hin nay. Mun vy, cc bn TC phi tn trng ng/tc tha thun, vs ngha l nn tng cho vic la chn cc bin php ha bnh a dng v phong ph, ang c p dng trong thc tin quan h QT. Vic sd 1 bin php c th hon ton do cc bn lin quan tha thun la chn, ch vs k, phu l n~ bin php ha bnh. 33 HC LHQ c cp 1 danh mc cc bin php ha bnh nh m phn, trung gian, ha gii, iu tra, trng ti, ta n nhng hon ton k c ngha l cc bn TC k c tm n cc bin php ha bnh khc. VD: Gii quyt TC bng con ng k kt QT hoc cc gii php mang tnh cht tnh th nh cng ng sd, cng ng trch nhim. 2. ngha: - Thng qua gii quyt TC, quyn li hp php l i tng ca v TC s c khng nh v m bo, nht l n~ TC m 1 bn v th yu hn. - Gii quyt TC gp phn thc y vic thc thi, tun th LQT. Nguyn nhn c bn lm ny sinh cc TCQT l do vic vi phm PL QT. TC c gii quyt nhanh chng, hiu qu s chm dt hnh vi vi phm v trt t quan h QT c khi phc. - Gii quyt TC gp phn duy tr ha bnh v an ninh QT, thc y quan h hp tc QT. Nu TC k c gii quyt, s cng thng gia cc bn ko di s l nhn t thng xuyn gy bt n v cn tr vic duy tr, trin khai cc h hp tc k nhng gia cc bn TC m cn vs cc qgia khc. Cu 3:So snh TCQT v TC c yu t QT? 1. Ging: - u l s i lp, mu thun v cc quan im php l hay cc quyn v ngha v php l ca cc bn 2. Khc: Tiu ch TCQT TC c yu t QT Ch th L ch th LQT C th k phi ch th LQT (c nhn, php nhn mang cc quc tch khc nhau...) i tng Thuc phm vi iu chnh C th k thuc phm vi iu chnh ca ca LQT LQT Lut iu Ch yu l LQT, c ngoi LQT v lut qgia chnh l l cc t/hp c a ra trng ti QT th c th p dng lut qgia Tnh cht Cc TC thng c tnh chnh Thng l cc TC dn s, hiu theo ngha tr - php l rng: Thng mi, hn nhn, tha k Cq ti phn Cq ti phn QT C th l cq ti phn QT hoc cq ti phn qgia VD:

128

- TCQT: Hong Sa Trng Sa. - TC c yu t QT: + V kin cht c mu da cam ca VN, v kin chng bn ph gi a ra TA M, u p dng lut M gii quyt TC + V kin Nga M v TC Alaska (Sa Hong Nga bn Alaska cho M) i tng k thuc phm vi iu chnh ca LQT v y l quan h mua bn c yu t QT * Notice: TC c yu t QT (xung t gia li ch ca c nhn, php nhn c tnh cht QT) c th tre thnh TCQT. V qgia c th p dng cc bi php bo h cng dn ca mnh trong cc TC. VD: V kin chng bn ph gi. Hin nay, VN ang tin hnh cc th tc php l cn thit kin M ra trc cq gii quyt TC ca WTO gii quyt theo c ch ca WTO Ty tng giai on vs cc yu t khc nhau nhn din TCQT hay TC c yu t QT. Cu 4: Cc bin php ha bnh gii quyt TCQT? 1. m phn trc tip: - c xc nh l s trao i c tnh cht xut, thng lng v bn bc v cc vn nm trong ni dung v TC din ra gia cc ch th c lin quan. m phn trc tip c th c tin hnh hnh thc song phng hoc a phng. VD: + // phng: n - Pakistan v lnh th Casmia, Malaixia Sing v o c n bin (TACLQT quyt nh hn o thuc v Sing) + a phng: m phn 6 bn v khng hong ht nhn bn o Triu Tin (M, Nht, Hn, Nga, TQ, TT). - Tham vn: Cc bn trao i, gii thch cho nhau n~ vn cha hiu ht (thng qua knh ngoi giao l ch yu). - m phn c th c tin hnh cc cp khc nhau, t cp cao nht nguyn th qgia n cp chuyn vin, nhng thng thng l cp th trng ngoi giao. VD: m phn 6 bn: Cp th trng NG: Tt c phi vin tham gia ca 6 nc u cp ny. - u im: + D p dng: C th tin hnh ti bt k tg, a im no + Trao i trc tip, nu thnh cng, cc bn k ch gii quyt c TC m cn gp phn cng c mqh, tnh on kt gia cc bn trong qu trnh m phn + Cc bn c ch ng quyt nh tg, a im, phng php gii quyt TC, loi b c s nghi ng, s bt ng v ch + Trnh c p lc t bn t3 - Hn ch: + t khi thu c hiu qu i vs n~ xung t li ch gay gt (nhiu qgia t thu k hp tc ngay t khi bt u m phn) + Trong m phn, i khi cc bn a ra yu cu, i hi, k tip tc tin hnh m phn lm chm qu trnh m phn 2. Gii quyt TC thng qua bn t3: Mi gii, trung gian, ha gii, UB iu tra, UB ha gii. * Trung gian: L bin php sd bn t3 t/h cc h chuyn mn nhm khuyn khch, ng vin cng nh to k thun li cho cc bn tham gia TC trc tip tip xc ngoi giao vs nhau tin hnh cc cuc m phn chnh thc. Bn t3 c th l qgia, t chc QT hay 1 nhm cc qgia v t chc QT, thm ch c th l 1 c nhn c uy tn QT. - Trn ng/tc, cq trung gian phi tn trng ch t quyt ca cc bn TC. Cc ngh, khuyn co ca cq trung gian lin quan n v TC ch c th l c s cho cc cuc m phn v tha thun gia cc bn TC m k th c gi tr php l rng buc. Nhng trong thc t, cq trung gian, nhatas l khi cc cng quc gi vai tr ny, k ch to c hi cho cc bn TC tip xc, gp g, khuyn ngh 1 s vn m cn dng nh hng ca mnh gy tc ng mnh m i vs cc bn nhm mc ch h chp nhn gii php no . Song cng k loi tr s trung gian trong 1 s t/hp rt d bin thnh s can thip. - Gii quyt TC qua trung gian thng kt thc khi cc bn TC k c QT v gii quyt TC. Bn ng vai tr trung gian cng c th tham gia k kt loi ny. VD:

129

+ B t trong l trnh ha gii trung ng: Nga M - LHQ EU: Bo tr cho gii quyt TC lnh th gia Israel v cc qgia Trung ng + Nelson Mandela l tc nhn quan trng trong gii quyt TC gia Anh M - Libi t 1988 n 1998 lin quan n vic my bay ca hng hng k Hoa K n vng tri ca Anh, 310 ng t vong. Anh, M co buc Libi ng sau v ny. Libi phn i, b A, M cm vn KT trong sut 10 nm. LHQ k th x l c. Nelson ng ra ku gi cc bn ngi m phn. Libi dn 2 c v tnh bo sang cho M xt x. i li, M xt x H Lan m bo tnh khch quan. Libi n 3,1 t USD cho 310 nn nhn. A, M xa b tt c cc lnh cm vn vs Libi. * Ha gii: - BP ny cng sd bn t3 nhng khc vs bn trung gian, bn ha gii tham gia mc cao hn, trn bnh din rng hn, c th: H c quyn tham gia tin trnh m phn, c quyn a ra cc kin ngh, yu sch i vs cc bn, son tho cc d tho cc bn tho lun. Tuy nhin, cc kin ngh v yu sch ny k c hiu lc bt buc. - Vs t cch tham gia tch cc vo m phn gia cc bn TC, bn ha gii c phm vi quyn hn v ngha v rng ln hn, th hin vic tham gia vo m phn t u cho n khi kt thc, thm ch c th iu khin c cuc m phn, a ra kin ngh hoc a ra ngh thay i yu sch ca cc bn TC nhm lm cho cc bn TC xch li gn nhau hn. Nhim v ca bn ha gii l dung ha cc yu sch ca cc bn TC v ha gii gia cc bn. Ha gii c coi l kt thc trong cc t/hp sau: + V TC kt thc + Cc bn TC chp nhn cc kt lun, khuyn ngh ca bn ha gii + Cc bn hoc 1 bn TC bc b cc kt lun hoc khuyn ngh VD: M ng ra ha gii tranh chp lnh th gia Ai Cp Israel (1988) v tri David (tri ngh dng ca cc nguyn th qgia). 2 bn m phn, M trc tip cng tham gia, bo h cho 2 qgia k Hip c tri David. y l H u tin c k gia 1 bn l qgia Arap vs 1 bn l k th k i tri chung ca cc qgia Arap ha bnh c lp li bn o Xinai. * BP iu tra: - y l BP k gii quyt trit v TC m bng cc h iu tra chuyn mn, BP ny nhm mc ch xc nh r rng, khch quan v chnh xc v cc tnh tit cng nh s kin ca v TC. Qua , to k cho cc bn tha thun, thng lng vs nhau hoc cq QT c thm quyn a ra quyt nh cui cng. H iu tra thng c tin hnh trong khun kh UB iu tra. UB ny c th l UB thng trc hoc ad hoc (v vic). - Cq iu tra l 1 UB gm 1 s mem nht nh, trong thng c c cng dn cc bn TC nhng h k i din cho qgia mnh. Chnh iu ny lm cho cq iu tra ging vs UB ha gii v cq trng ti. - Trong thc t, h ca UB iu tra nhiu khi vt qu nhim v ca h. C th: UB iu tra k ch nhn xt cc s kin m cn cp c n nguyn nhn, hu qu ca TC, bnh lun v yu sch i hi ca cc bn VD: H thanh st ca IAEA vs h nghin cu ht nhn, nguyn t ca Iran. bo co HBA LHQ H a ra quyt nh cui cng c trng pht Iran hay k. im chung ca 3 BP: u sd bn t3, k gii quyt trit v TC m ch xc tin gii quyt TC. * y ban ha gii: Thng thng, thnh phn ca cq ha gii gm s l cc mems, c la chn vs t cch c nhn, trong thng c mem l cng dn ca cc bn TC v mem l cng dn ca 1 nc t3, do c 2 bn TC cng tha thun la chn. N~ ng c chn thng l cc nh ngoi giao, n~ lut gia c kinh nghip trn chnh trng QT. UBHG t q th tc lm vic. Cc kt lun hoc khuyn ngh ca UBHG c thng qu vs a s phiu. Trong qu trnh lm vic, UBHG thu thp cc tin tc, ti liu cn thit nhm lm sng t v TC, trnh by n~ gii php m cq ny cho l hp l, ly kin cc bn, xem xt cc yu cu v phn i Bo co do UBHG son tho k c gi tr rng buc cc bn TC m ch l n~ khuyn co, nhm to k thun li cho vic gii quyt TC. 3. Phng thc gii quyt TC trong khun kh cc TCQT: * LHQ: Theo q ca HC LHQ, cc cq chnh, cc mc khc nhau, u c th tham gia vo qu trnh gii quyt TCQT, trong , vai tr chnh thuc v HBA v TAQT.

130

- HBA l cq c trch nhim chnh trong vic duy tr ha bnh v an ninh QT v c chc nng rng ln nht trong gii quyt ha bnh cc TCQT. Ni chung, thm quyn ca HBA c xc nh i vs cc loi hnh TCQT m kh nng ko di c th e da ha bnh, an ninh QT. Vs n~ loi TC , HBA c quyn: + Yu cu cc bn gii quyt TC gia h bng cc bin php ha bnh + iu tra mi TC hoc tnh th nu xt thy din bin c th gy bt ha gia cc nc hoc e da ha bnh, an ninh QT + Kin ngh cc bn n~ th tc hoc phng thc gii quyt tha ng Mt khc, nu HBA xt thy c s e da hoc ph hoi ha bnh, c hvi xm lc th cq ny c quyn: + Yu cu cc bn tun th n~ BP tm thi + Quyt nh p dng n~ BP phi qun s + p dng n~ BP qun s Nh vy, trn c s ca HC LHQ, HBA c ton quyn t/h chc nng gii quyt TC thng qua cc BP trung gian, ha gii, UBT, UBHG. Mc gii quyt cao nhng phm vi hp. Gii quyt trit nhng ch n~ v TC c kh nng ko di, nh hng n ha bnh v an ninh QT - Ngoi HBA, cc cq chnh khc ca LHQ nh H cng c th t/h cc chc nng ha gii nu TC k c chuyn giao cho HBA xem xt v gii quyt. Gii quyt tt c cc TC nhng ch dng mc ha gii - Trong qu trnh gii quyt TC, tng th k c vai tr quan trng, TTK c quyn thng bo cho HBA v cc vn bt k m theo nhn nh ca TTK c th e da vic duy tr ha bnh v an ninh QT. TTK c th a vn TC ra trc HBA xem xt mc d TTK k c ting ni quyt nh. Trong thc tin h ca LHQ, TTk theo yu cu ca H v HBA c th ng vai tr trung gian, ha gii. Vai tr quan trng ca TTK c th hin r trong tin trnh gii quyt cuc khng hong vng Caribe, hoc trong vic k tha c QT v iu chnh tnh hnh chnh tr xung quanh vn Afganistan * T chc QT khu vc: Vn bn php l ca 1 s t chc QT khu vc c q v trnh t, th tc v h thng cc BP ha bnh gii quyt TC gia cc mem. Vic sd t chc QT khu vc gii quyt TCQT c th c t/h theo sng kin ca cc qgia TC, mem ca cc t chc QT ny; theo sng kin ca HBA LHQ hoc theo q ca t chc QT khu vc. VD: - Theo HC ca Lin on cc nc Arap, Hi ng lin on c th ng vai tr ha gii, trung gian, thm ch c th t/h c chc nng trng ti. Gi vai tr quan trng nht trong vic gii quyt cc vn ca th gii Arap thuc v Hi ngh thng k cc nh ng u NN cc qgia Arap. - Trong HC ca T chc thng nht Chu Phi (nay l Lin minh CP AU) q, vic gii quyt ha bnh cc TC cn phi c t/h bng BP m phn, trung gian, ha gii v trng ti. Hi ngh cc nh ng u NN v CP, cq cao nht ca AU c quyn thng qua cc quyt nh v cc vn quan trng ca CP, trong c cc TC v lnh th v cc xung t v bin gii. Cq ny cng vs Hi ng b trng cc nc CP thng qua cc ngh quyt v vic iu chnh cc TC bin gii gia Xomali Kenia, Etiopia Xomali, Angieri Maroc, trong khuyn ngh cc qgia m phn trc tip nhm mc ch gii quyt cc TC v kin ngh cch gii quyt c th. 4. Thng qua cc bin php t php (cc cq ti phn QT phn di) 5. Cc m bo cho vic gii quyt TC trong LQT: vic gii quyt TC c tin hnh nhanh chng, hiu qu, cc ch th LQT, vs t cch l cc bn ca v TC cn tun th nghim chnh cc q ca PL QT, Vic t.h LQT k ch l 1 m bo quan trng cho tin trnh gii quyt TC m cn gp phn k nh trong vic ngn nga, hn ch TC ny sinh. - Nguyn nhn ch yu dn n vic pht sinh cc TC, xung t chnh l s vi phm cc cam kt QT. Khi TC pht sinh, cc bn phi trit tun th PL QT ni chung, c bit l nt gii quyt ha bnh cc TCQT v cc QT c lin quan ni ring. - Vic tng cng k kt cc QT cng l 1 m bo quan trng cho vic gii quyt hiu qu cc TCQT. Cc bn kt c c th tha thun trong ni dung ca nhiu iu khon lin quan n vn gii quyt TC nh: + Thnh lp cq c thm quyn gii quyt TC

131

+ Tha nhn thm quyn gii quyt TC ca TAQT + Xc lp ngha v gii quyt Tc bng 1 s bin php ha bnh c th Khi TC pht sinh, cc iu khon ni trn c p dng s lm cho tin trnh gii quyt TC c rt ngn, hn ch ng k n~ cng thng c th nh hng bt li ti quan h hp tc gia cc bn. - Cc quyt nh gii quyt TC phi c t/h nghim tc, nht l i vs bn thua kin. m bo li ch hp php ca bn thng kin, c ch gii quyt TC ca 1 s t chc lin CP c q v vic p dng cc bin php ch ti i vs bn thua kin khi h k chu t/h cc quyt nh gii quyt TC. VD: 94 HC LHQ: Nu 1 bn ng s trong 1 TC k thi hnh n~ ngha v m h phi chp hnh theo phn quyt ca TA th bn kia c th khiu ni vs HBA. HBA nu thy cn thit c th kin ngh hoc quyt nh n~ bin php lm cho phn quyt ny c chp hnh Cu 5: So snh cc BP gii quyt TC thng qua bn t3? 1. Bn t3 l c nhn: Mi gii, trung gian, ha gii - K gii quyt trit - MG: Thu xp cho cc bn ngi vo bn m phn - TG: Xc tin - HG: Lm ch tch, a ra cc kin khi m phn khc v mc tham gia vo tin trnh m phn ca bn t3 2. Bn t3 l UB: UB iu tra, UB ha gii: - UBT: iu tra, lm r cc s kin, tnh tit -> bo co cho cc bn - UBHG: Tm nguyn nhn, ra gii php, kin ngh Cu 6: N, c im v phn loi cq ti phn QT? 1. N: Cq ti phn QT l n~ cq c xy dng da trn c s tha thun hoc tha nhn ca cc ch th LQT vs nhau, c nhim v t/h chc nng gii quyt cc TCQT pht sinh trong quan h QT theo 1 trnh t, th tc t tng c q trong LQT. VD: TACLQT, TA lut bin QT, cq gii quyt TCQT ca WTO, ca ASEAN, TA lin minh Chu u 2. c im: - Cq ti phn QT phi c xy dng da trn c s ca QT. VD: + HC LHQ, Quy ch TACLQT TACLQT + CLB 1982, ph lc VII TALBQT + H Mandrich EU + Ngh nh th Viengchan 2004 Cq gii quyt TC ca ASEAN - Cq ti phn QT k c thm quyn ng nhin m ch c thm quyn ty nghi theo s la chn ca cc bn c lin quan - CQTPQT, trong qu trnh xt x, gii quyt TC, sd LQT (k c lut ni dung v lut hnh thc) c tnh cht bt buc. Tuy nhin, c ngoi l t ng/tc ny. VD: Gii quyt qua trng ti c th p dng lut quc gia - Cc phn quyt ca CQTPQT c gi tr chung thm v c hiu lc bt buc thi hnh, cc ch th tham gia k c quyn khng n. - CQTPQT gii quyt cc TC theo trnh t, th tc t tng mang tnh t php. VD: WTO phi qua ban hi thm -> phc thm 3. Phn loi: * Da vo thnh phn CQTPQT: - Mang tnh tp th: TACLQT, TALBQT - Mang tnh c nhn: Trng ti QT, thm phn * Da vo tnh cht h: - CQTP thng trc - CQTP v vic (TA ad hoc, trng ti ad hoc...) * Da vo thm quyn: - CQTP c thm quyn chung (TACLQT) - CQTP c thm quyn chuyn mn (TALBQT)

132

Cu 7: S hnh thnh, c cu t chc, thm quyn, chc nng v trnh t t tng ca TACLQT v TALBQT? I. Ta n cng l QT: 1. S hnh thnh: Cng vs s ra i ca LHQ, yu cu v vic thnh lp CQTPQT trong khun kh h ca t chc ny, thay th cho Php vin thng trc QT tr nn hin hu trong i sng QT. 6/2/1946, TACLQT ca LHQ cq php l chnh ca LHQ chnh thc i vo h. Cc nc mem LHQ ipso facto (ng nhin) l mem quy ch ca TACLQT. Bn cnh , cc nc k phi l mem LHQ cng c th tr thnh mem ca quy ch ny. Ta c tr s chnh t ti Lahaye. C s php l Ta h l HC LHQ (1945) v Quy ch TACLQT (1946), Ni quy ca Ta (1946). 2. C cu t chc: - Thm phn ca Ta gm 15 thm phn c 13 quc tch khc nhau, trong c 5 TP ca 5 nc trong HBA, vs nhim k chung l 9 nm, trong phn thnh t l 1/3 s mem c nhim k 3 nm v 6 nm. TP trng c l ng nhn c nhiu s phiu nht t c 2 cq l H v HBA. - Tiu chun: + Trnh chuyn mn v nng lc c nhn: C uy tn, nng lc chuyn mn cao. + Quc tch: 13 qt khc nhau + S phn b v tr a l v h thng PL trn TG: Chia 5 khu vc, cc thm phn n t c 5 khu vc: Ty u, ng u, C., C.Phi, C.M Cc tiu ch ny bo m TA t/h chc nng c lp ca mnh trc cc qgia mem v m bo ng/tc bnh ng v ch quyn gia cc mem LHQ. Cc thm phn ca Ta k c i din cho CP nc no v h hon ton c lp. Ch lng v ph cp c nm ca cc TP v chnh n, ph chnh n m bo ng/tc ny. Cc TP c ni thng tr ti ni c tr s Ta, c hng quyn u i v min tr ngoi giao ti H Lan v khi tm tr ti nc ngoi, ni m h k mang quc tch. Bn cnh cc TP ca Ta, khi phin ta m ra, cc bn c th la chn TP ad hoc nhm m bo ng/tc cng bng. Khi 1 trong cc bn TC c TP mang quc tch nc mnh, pha bn kia c quyn c trng ti ad hoc ca mnh hoc yu cu k a trng ti mang qt pha bn kia vo list mem tham gia xt x. Nu c 2 bn u k c TP mang qt nc mnh th mi bn c th la chn 1 v TP ad hoc. Tiu chun ca TP ad hoc tng t tiu chun ca cc TP ca Ta. - Cc ph thm l n~ chuyn gia trong lnh vc hp tc chuyn mn, c th c Ta t la chn hoc theo yu cu cc bn a ra trc khi kt thc th tc vit. H c quyn tham d cc phin hp ca Ta hay Ta rt gn nhng k c quyn b phiu. - Ban th k gm chnh tk, ph chnh tk v cc nhn vin. Chnh tk v ph chnh tk do Ta bu ra theo phng thc b phiu kn, vs nhim k 7 nm. Cc nhn vin tk do Ta hoc chnh tk Ta c. BTK l cq hnh chnh thng trc ca Ta v ch ph thuc vo Ta, m trch cc dch v t php v l bn lin lc gia Ta vs cc qgia. 3. Thm quyn, chc nng: - Trong mi t/hp xy ra TC, thm quyn ca Ta u c xc nh trn c s ch ca ch th TC v khi thm quyn ca Ta c vin dn n th thm quyn ny l c lp, da trn s t nguyn ca cc bn hu quan m k b bt k sc p chnh tr, KT no. Phm vi TC l k gii hn nhng thm quyn gii quyt TC b gii hn bi ch th: TACLQT ch c thm quyn gii quyt TC gia cc qgia. - Cc qgia c th la chn thm quyn gii quyt TC ca Ta c thit lp theo 3 phng thc: + Chp nhn thm quyn ca Ta theo tng v vic VD: Tranh chp bin Bc gia c an Mch H Lan + Chp nhn trc thm quyn ca Ta trong cc QT + Tuyn b n phng chp nhn trc thm quyn ca Ta. VD: V Nicaragoa kin M: Tuyn b n phng chp nhn thm quyn ca Php vin thng trc QT ca Nicaragoa nm 1929, tuyn b n phng chp nhn ca M nm 1946. Php vin l cq ti phn ca Hi quc lin LHQ ra i, php vin i tn thnh TACLQT vo thi im xc lp thm quyn ca TA, TC cha pht sinh - Ngoi vai tr gii quyt TCQT, h thc tin ca Ta cn thc thi 1 chc nng quan trng khc l a ra cc kt lun t vn. Thm quyn th hin chc nng ny ca Ta nhm p ng yu cu

133

ca cc cq chnh ca LHQ v cc t chc chuyn mn c H cho php. Cc qgia k c quyn yu cu Ta cho cc kt lun t vn v cc TC ca mnh. - Thm quyn ch nh cc chnh n ca Ta trng ti, UB trng ti hoc UB ha gii v cc y vin khi cn hoc theo yu cu ca cc qgia. 4. Th tc t tng ti phin ta: Ta tin hnh xt x 1 v TC theo 2 trnh t y v rt gn. Thnh phn ca 1 phin ta c th l ton b cc thm phn (c th bao gm c cc TP ad hoc), c th t hn nhng ti thiu l 9 v TP. Trong phm vi chc nng ca mnh, Ta c th thnh lp cc ta c th nh ta rt gn trnh t t tng, gm 5 TP (chnh n, ph chnh n v 3 TP khc), ta c bit gm 3 TP hoc nhiu hn, ta rt gn thnh phn hay ta ad hoc i vs tng v vic (thnh phn theo s chp thun ca cc bn). Cc bc thuc trnh t xt x ca Ta thng gm 2 giai on l giai on xem xt v hnh thc (g xem xt thm quyn ca Ta) v g xt x v ni dung v vic, theo 2 th tc ni v vit. - Xt x v hnh thc: Gii thch n~ vn mang tnh th tc: + Xc nh TA c thm quyn hay k + Hp nht v kin + Xin can d: Ch th c quyn v li ch lin quan trong v vic c th xin can d). VD: Trong v kin gia M v Nicaragoa c 2 qgia xin can d - Xt x v ni dung: + Th tc vit: Cc bn hon thnh v trao i b vong lc, phn b vong lc v lp lun ca tng bn v cc l l lun ti hay bo cha + Th tc ni (TT tranh tng): Tg v a im do Ta quyt nh, c tnh n yu cu ca cc bn v tg biu ca Ta. - Khi hon thnh cc th tc nu trn, Ta ra quyt nh cui cng phn gii TC l 1 bn n xt x ni dung, c thng qua sau qu trnh ngh n. Phn quyt c HXX thng qua theo ng/tc a s. T/hp s phiu thun bng s phiu chng th Chnh n ca Ta nghing v pha no th phn quyt theo pha . Tuy nhin, c n~ v c th kt thc m Ta k cn a ra phn quyt, l t/hp, 2 bn t gii quyt v t c tha thun ha bnh gii quyt TC hoc bn nguyn n rt n kin hay c 2 bn tha thun t b v kin. - V php l, phn quyt ca Ta c gi tr chung thm v bt buc i vs cc bn. Nu 1 trong cc bn k chu thi hnh bn n, pha bn kia c quyn yu cu HBA can thip, buc phi chp hnh. Phn quyt ca Ta ch c gi tr php l trong mqh gia cc bn TC. Tuy nhin, trong 1 s t/hp, phn quyt ca Ta c tc ng gin tip i vs bn t3. VD: Cc mem ca QT a phng k th b qua phn quyt ca Ta, lin quan n vic gii thch . Trong t/hp cc bn bt ng trong vic gii thch v t/h phn quyt th c th yu cu Ta gii thch hoc sa i phn quyt. Ton xem xt v c th chp thun hay t chi yu cu ny. Cc ch th LQT, ngoi t/hp vin dn kt qu gii quyt ca Ta vs tnh cht ca lut tp qun th hon ton c th chp nhn v p dng tng phn hay ton b phn quyt ca Ta vs t cch l phng tin b tr ngun ca LQT. II. Ta n lut bin QT: 1. c thnh lp theo CWLB 1982, Ph lc VII v Quy ch ca TAQT v lut bin. Thnh lp ngy 1/8/1996, tr s chnh t ti Hamburg (c) 2. Thm quyn, chc nng: - TALBQT c thm quyn gii quyt cc TC gia cc qgia mem cng nh tt c cc thc th khc k phi l qgia mem ca C trong tt c cc t/hp lin quan n vic qun l v khai thc vng di sn chung ca ton th loi ng. Ta cng c thm quyn vs mi TC c a ra theo cc tha thun gia cc bn. Nh vy, khi xc nh thm quyn ca ta, C k gii hn ch th tham gia TC ch l cc qgia mem m cn c s m rng phm vi ch th TC ti cc qgia k phi l mem, cq quyn lc v cc t nhin nhn, php nhn yu cu c 1 qgia bo tr. - Gii quyt cc TCQT trong lnh vc bin: + TC pht sinh t vic gii thch, thi hnh cc iu khon trong C 1982 trong lnh vc t/h cc quyn ch quyn hay quyn ti phn ca qgia ven bin, i vs cc quyn t do ca cc qgia khc v hng hi, hng k, t dy cp v ng dn ngm, i vs vic nghin cu khoa hc bin, i vs cc ti nguyn sinh vt thuc vng c quyn KT. + TC pht sinh gia cc bn trong qu trnh qun l, khai thc cc vng di sn chung ca loi ng

134

+ TC pht sinh t qu trnh gii quyt, thi hnh cc QT khc c lin quan m cc bn dn chiu ti TALB * im khc c bn v thm quyn ca TALBQT so vs TACLQT l vic Ta ny k c thm quyn gii thch lut. Cc ch th TC cng k buc phi la chn ta vs ngha l cq ti phn bt buc khi c TC xy ra. 3. C cu t chc: Do cc mem C lut bin quyt nh - Thm phn: 21 ng, nhim k 9 nm - Tiu ch: Tng t nh q ca TACLQT - H ca cq quyn lc c quyn nh ra cc khuyn ngh chung v s i din v phn b m bo ng/tc cng bng v a l v tnh cht i din cho cc nn PL ch yu trn TG. - Vin gii quyt cc TC lin quan n y bin, gm 11 trong tng s cc thm phn ca Ta, c bu ra theo a s. 4. Trnh t t tng: - Vic xt x ca Ta c th tun theo trnh t y hoc trinh t rt gn, thng qua ta trng ti. - CLB 1982 c s php l cho t chc v h ca Ta, c s bo tr ca LHQ, cng nh s tham gia ca cc chuyn gia v LQT ca LHQ. Chnh v vy, TALBQT cng c nhiu im tng ng vs TACLQT, nht l v th tc t tng ti phin ta v gi tr php l ca phn quyt. - Phn quyt ca Ta c gi tr bt buc i vs cc bn TC v nu 1 bn k tun th phn quyt, pha bn kia c quyn yu cu HBA LHQ c cc bin php thch hp m bo t/h phn quyt. Tuy nhin, TALB mi thnh lp nn t kinh nghim, thiu cc bin php bo m cho cc phn quyt c thi hnh. Cu 8: So snh 1 m hnh TACLQT v TALBQT? 1. Ging: - u l cc cq ti phn QT, t/h chc nng t php QT (xt x) - Thm quyn ca Ta u xc nh da trn c s ch ca cc ch th, ta ch gii quyt TC khi cc bn cng yu cu - Tiu ch thm phn, th tc t tng c nt tng ng (u c TT hnh thc v TT ni dung) - Cc phn quyt c gi tr chung thm, bt buc thi hnh i vs tt c cc bn, cc bn k c quyn khng n 2. Khc: - TACL l TA c thm quyn chung, TALB l TA c thm quyn chuyn mn trong lnh vc lut bin nen mc chuyn mn ha cao hn - Nhn chung, c cu TALBQT mm do hn - Cc ch th c gii quyt TC ca TALBQT c m rng hn so vs TACLQT. - Thm quyn, chc nng Cu 9: So snh cq ti phn QT v cq ti phn qgia? 1. Ging: - u l cq gii quyt TC - Cc phn quyt cui cng u c hiu lc tyhi hnh bt buc - u c 2 loi l TA v trng ti - Trnh t, th tc t tng c q c th trong lut 2. Khc: Tiu ch Ch th c gii quyt TC Cch thc xy dng Thm quyn CQTPQT L cc ch th ca LQT Do ch th LQT tha thun, tha nhn, xy dng trn c s QT Ty nghi, ph thuc vo cc bn TC la chn CQTPQG Ch th ca LQG (th nhn, php nhn) Xy dng trn c s LQG ng nhin

135

Gi tr pl ca phn quyt Ngun Cp xt x Hiu lc khng n

c cc ch th TC tha nhn v m bo t/h trn c s cc ng/tc c bn ca LQT Sd LQT Ch c 1 cp Cc bn k c quyn khng n

c m bo t/h bng cng ch NN LQT + LQG 2 cp: ST, PT Cc bn c quyn khng n

Cu 10: Phn bit gii quyt TC nh bn t3 vs gii quyt TC cq ti phn QT? Tiu ch Hnh thc Ch th gii quyt TC C s hnh thnh Tnh cht Thng qua bn t3 Cc yu sch, n~ s xc tin, cc gii php, khuyn ngh Bn t3: Qgia, t chc, c nhn Do cc bn TC t la chn hoc bn t3 t ng ra Gii quyt k trit cc TC, mang tnh cht xc tin, h tr vic gii quyt l ch yu L BP gii quyt gin tip Cq ti phn QT Cc phn quyt c hiu lc php l bt buc Cq ti phn QT Cq xy dng trn c s QT, c thm quyn ty nghi Gii quyt trit cc TC, cc phn quyt c hiu lc bt buc, cc bn k c quyn khng n L BP gii quyt trc tip

Cu 11: N, c im v phn loi trng ti QT? 1. N: L cq ti phn QT c cc qgia v cc ch th khc ca LQT tha thun thnh lp, trn c s QT v trng ti, theo , cc bn TC tha thun trao cho 1 hoc 1 s c nhn (trng ti vin) thm quyn gii quyt TC pht sinh gia h vs nhau. Trong quan h QT, Ta trng ti gii quyt TC pht sinh t cc quan h mang tnh lin qgia l 1 trong s thit ch ti phn, thuc s la chn ca cc qgia. 2. c im: - Ta TT k c thm quyn ng nhin. C s xc nh thm quyn ca TTT l s nht tr ca cc bn TC v vic a v TC ra gii quyt ti TTT. S nht tr ny phi c th hin 1 cch r rng, minh bch trong 1 QT v TT. QT v TT c th l QT song phng hoc a phng. Ngoi vic th hin r s nht tr ca cc bn v vic gii quyt TC thng qua TTT, ni dung ca cc QT ny ng thi xc nh thm quyn, trnh t thnh lp TTT, i tng TC, th tc xt x, ngun lut c TTT p dng, th tc a ra phn quyt v ngha v ca cc bn phi tun th phn quyt TT. Trong 1 s t/hp, s nht tr v vic thnh lp TTT gii quyt TC c th c ghi nhn trong n~ iu khon c bit (iu khon TT) ca cc QT k kt gia cc bn. - TTT c thnh lp ty thuc vo s tha thun ca cc bn lin quan, vs thnh phn c th ch l 1 c nhn hoc c 1 hi ng. Trong t/hp TTT ddc thnh lp vs 1 TT vin duy nht th ng ny nht thit phi l cng dn c uy tn ca nc t3. Nu l H TT th cc bn c th tha thun v s lng TT vin tham gia H ty thuc vo tng TC c th. Cch c cu thnh phn H TT phi m bo ng/tc cng bn. S lng TT vin tham gia H TT bao h cng phi l s l (thng l 3 hoc 5) m bo vic la chn ch tch H TT v thng qua phn quyt ca H TT theo ng/tc a s. Trong thnh phn H TT, mi bn TC c quyn ch nh 1 s lng TT vin bng nhau l cng dn ca nc mnh hoc nc t3. Cc TT vin ny (hoc cc bn TC) s tip tc tha thun ch nh 1 TT vin khc lm ch tch H TT. Ch tch H TT bt buc phi l cng dn ca nc t3 k lin quan n v TC. - Th tc t tng ti TTT do cc bn TC tha thun q. Nu k tha thun c, cc bn phi tun theo th tc t tng c q ti C Lahaye 1899 v 1907 v gii quyt ha bnh cc TCQT. Th tc t tng TT cng c q trong Quy ch mu v th tc TT do UB LQT ca LHQ son tho v c thng qua nm 1958. Tuy nhin, cc q ny ch c tnh cht khuyn ngh. - Lut p dng gii quyt cc TC ti TTT l cc ng/tc v cc qp ca LQT, c th l cc QT m cc bn k kt hoc tham gia (trc ht l QT lin quan trc tip n TC) v TQQT. Cc QT v TQQT ny l c s php l xc nh mc vi phm ngha v cam kt ca cc bn. Trn c s , TTT s ra phn quyt dn xp TC.

136

Ngoi cc nt v qp LQT, trong 1 s t/hp, nu QT (hoc iu khon) v TT m cc bn k kt c q v kh nng vin dn cc loi ngun khc, chng hn nh PL qgia, cc nt PL chung hoc 1 q c bit no th TTT c th p dng cc ngun ny gii quyt TC. VD: Trong v Trail Smelter 1941, TTT c thnh lp gii quyt TC gia Canada v M lin quan n vic 1 nh my luyn kim ca Canada gy nhim v cht sulphur dioxide gy thit hi cho cy trng 1 s vng lnh th M gii vs bin gii Canada. gii quyt TC ny, cc bn tha thun k ch p dng LQT m cn p dng cc q ca PL M. 3. Phn loi: * Cn c vo thnh phn ca TTT: - TTT c nhn: Ta c duy nht 1 TT vin - TTT tp th: Ta c t 3 TTT vin tr ln * Cn c vo thm quyn gii quyt TC - TTT c thm quyn chung: Ta c thm quyn gii quyt cc TC pht sinh trong tt c cc lnh vc hp tc gia cc ch th ca LQT. VD: TTT thng trc Lahaye c thnh lp trn c s CW Lahaye 1899 v 1907 v gii quyt ha bnh cc TCQT - TTT c thm quyn chuyn mn: Ta ch c thm quyn gii quyt cc TC trong 1 hoc 1 s lnh vc hp tc nht nh. VD: TTT QT v lut bin * Cn c vo tnh cht h: - TTT thng trc (TTT quy ch): L n~ Ta c thnh lp gii quyt cc TC 1 cch thng xuyn. Cc Ta ny c quy ch h, th tc r rng v c tr s. VD: TTT thng trc Lahaye - TTT v vic (TTT ad hoc): L n~ Ta c thnh lp gii quyt 1 v TC c th v sau khi v vic c gii quyt xong, Ta s chm dt h. VD: TTT c thnh lp nm 1988 gii quyt TC lnh th gia Ai Cp v Israel TTT thng trc v TTT v vic u c im mnh ring. Do , ch th TC c th da vo ni dung, tnh cht ca tng loi TC cng nh yu cu t ra m quyt nh vic la chn TTT. -Vs TTT thng trc: + C quy ch, th tc t tng r rng + C kinh nghim thc tin, da trn n~ kinh nghim ny m ta c th gip cc bn ch nh c cc TT vin c trnh chuyn mn v kinh nghim thc t thch hp, to thun li cho qu trnh gii quyt TC. + C cc nhn vin chuyn nghip gip cc bn trong qu trnh t tng - Vs TTT v vic: + Kh nng linh hot p ng yu cu ca cc bn + Cc bn c th tit kim c n ph do k phi chu chi ph iu hnh 4. Gi tr php l ca phn quyt TT: V ng/tc, phn quyt ca TTT l chung thm v c hiu lc bt buc i vs cc bn TC. Cc bn c ngha v thi hnh v k c quyn khiu ni. Phn quyt ca TTT ch c xem xt li trong t/hp c n~ k mi c nh hng c bn n ni dung phn quyt m trc TTT cha c bit n. Nhng trong thc tin, phn quyt ca TTT c th b coi l v hiu v cc bn k c ngha v phi thi hnh phn quyt trong 1 s t/hp sau: - QT (hoc iu khon) v TT m cc bn k kt b v hiu - TTT vt qu thm quyn m cc bn tha thun trao cho - C du hiu mua chuc mem ca H TT - Trong qu trnh gii quyt TC, TTT vi phm nghim trng n~ q v th tc t tng Sau khi TT ra phn quyt, nu nh cc bn c quan im khc nhau v hiu lc cng nh v vic gii thch v thi hnh phn quyt TT th chnh TTT s xem xt v gii quyt. Cu 12: Cc cq ti phn QT trong khun kh WTO v ASEAN? I. WTO: Xt 1 cch tng th, c ch gii quyt TC ca WTO bao gm h thng gii quyt TC chung, c p dng vs cc TC pht sinh trong tt c cc lnh vc thng mi hng ha, TM dch v, sh tr tu lin quan

137

n TM, theo q ca tha thun v quy tc v th tc gii quyt TC (DSU) v h thng gii quyt TC c q trong cc hip nh c th nh H v hng dt v may mc (gi l h thng gii quyt TC chuyn bit). V ng/tc, TC thuc i tng c th vin dn n c ch gii quyt TC ca WTO l TC pht sinh gia cc mem ca TC ny, bao gm k ch cc qgia c lp, c ch quyn m cn c 1 s vng lnh th thu quan ring bit, hon ton t ch trong cc mqh TM hoc t chc QT, nh EC. Vic gii quyt TC pht sinh gia cc mem ca WTO c gii quyt trn c s cc ng/tc cng bng, nhanh chng, hiu qu v chp nhn c i vs cc bn TC. Cn c vo Tha thun v gii quyt TC (DSU), cc mem WTO c th la chn cho mnh cc bin php gii quyt TC khc nhau, nh tham vn, mi gii, ha gii, trung gian, k c vic la chn thit ch ti phn QT khc nhau, nh ti phn trng ti QT. V nu sau khi tin hnh cc bin php nu trn m TC vn cha c gii quyt th cc bn c th khiu nu ra trc Cq gii quyt TC (DSB) ca WTO. DSB k phi l cq chuyn bit c thnh lp gii quyt TC gia cc mem ca WTO m n chnh l H ca WTO (vs c cu mem bao gm i din cp i s ca cc qgia mem). Thnh phn ca DSB cn phi tnh n c Tng gim c WTO. DSB c quyn quyt nh thnh lp v thng qua bo co ca nhm chuyn gia (PANEL) v nhm phc thm, gim st vic t/h cc quyt nh v gii quyt TC, cho php tm nh ch vic p dng cc H TM vs 1 mem, k c cho php p dng cc BP trng pht. Trn thc tin h, DSB thc s tr thnh 1 trong s thit ch ti phn quan trng trong lnh vc hp tc KT, TM gia cc qgia. * Trnh t gii quyt TC ti DSB: - Trong t/hp cc bn k gii quyt c TC bng cc BP nh tham vn, trung gian, ha gii hay TT QT th v TC s c trnh ln DSB. Sau khi th l, DSB s thnh lp nhm chuyn gia tin hnh cc h tc nghip cn thit. Nhm chuyn gia (PANEL) gm 3 mems, tr t/hp cc bn TC yu cu thnh lp nhm chuyn gia vs 5 mems, l n~ chuyn gia u ngnh trong lnh vc LTM QT, cng nh chnh sch TM QT ni chung. Khi tham gia nhm chuyn gia, cc mem phi h vs t cch c lp v k chu s chi phi ca bt k CP no. Nhim v ca nhm chuyn gia l nh gi khch quan v cc vn TC v tin hnh cc iu tra khc gip DSB trong vic a ra cc quyt nh hoc khuyn ngh thch hp. Sau khi xem xt TC, nhm chuyn gia s son tho bo co v trnh DSB cq ny a ra quyt nh cui cng v gii quyt TC. - Cc bn TC c quyn phn i bo co ca nhm chuyn gia v khng co ln cq phc thm. Bn bo co ca nhm chuyn gia s c thng qua ti phin hp ca DSB, tr khi 1 trong cc bn TC khng co hoc DSB bng th tc ng thun k thng qua bo co. - Trong t/hp cc bn khng co bn bo co, v TC s c trnh ln cc cq phc thm ca WTO gii quyt. Cq phc thm thng trc (AB) c thnh lp xem xt khng co ca cc bn TC v vn PL v gii thch PL c nu ra trong bn bo co ca nhm chuyn gia. Cq phc thm bao gm 7 mems do DSB b nhim vs nhim k 4 nm v c th c ti b nhim. Mem ca cq phc thm phi i din cho cc nhm nc c li ch KT khc nhau. Cc mem ny h vs t cch c lp v k b chi phi bi bt k th lc no. Khi c ngh phc thm, cq phc thm thng trc s lp ra 1 nhm phc thm ring gm 3 mems. Nhm ny c quyn xem xt nguyn, thay i hoc hy b n~ gii thch, kt lun php l nu trong bo co ca PANEL. Bo co ca nhm phc thm s c trnh ln DSB v vic thng ua bo co ny theo ng/tc ng thun tiu cc v gn nh mang tnh cht t ng. Tc l, cc bn TC c ngha v t/h v k quyt nh cui cng ca DSB trn c s bo co phc thm v thi hn xem xt phc thm ti thiu l 60 ngy, c th gia hn nhng ti a k qu 90 ngy. - Da trn bo co ca nhm chuyn gia v cq phc thm, DSB s thng qua cc quyt nh hoc khuyn ngh thch hp. Cc quyt nh hoc khuyn ngh ny s c cc bn t nguyn thi hnh trong 1 thi hn nht nh theo q ca DSU. Trong t/hp bn thua kin k t nguyn thi hnh, bn thng kin c quyn yu cu DSB cho php h t/h cc bin php i bi thng thit hi v tip theo l cc bin php tr a TM i vs bn thua kin. VD: V kin M - EU v 240tr USD cho M t tng gi nhp khu cc mt hng. y l hvi vi phm LTM QT ca WTO. Sau khi xt x DSB, EU c php tng gi nhp khu hng ca M vo th trng cho n khi thu li 240tr USD (tr a theo ng/tc tng xng). II. ASEAN:

138

Trong khun kh ASEAN, cc TC gia cc qgia mem c cc bn ch ng gii quyt thng qua thng lng ha gii. Nu k t c tha thun qua thng lng th cc bn s thnh lp 1 H cp cao (cp b trng) xem xt TC v a ra n~ quyt nh cng nh n~ khuyn ngh thch hp. C ch gii quyt TC ny c q c th trong H thn thin v hp tc khu vc NA c cc qgia ASEAN k kt ti Hi ngh thng nh ln t1 (2/1976). Ring trong lnh vc KT, qu trnh gii quyt TC c t/h trn c s Ngh nh th v c ch gii quyt TC c b trng KT cc nc mem ASEAN k kt ngy 20/11/1996 (NT Manila 1996). Theo NT Manila 1996, vic gii quyt TC nu k t c tha thun giai on tham vn hoc sd cc bin php khc nh trung gian, ha gii th cc bn TC c th a v vic ra gii quyt ti Hi ngh KT cao cp (SEOM). gii quyt TC, SEOM s thnh lp 1 Ban hi thm (Panel) gm 3 mems (tr t/hp cc bn tha thun s mem l 5), vs chc nng nh gi 1 cch khch quan TC c trnh v thu thp cc chng c gip cho SEOM a ra cc quyt nh ph hp. Trong 1 s t/hp c bit, SEOM cng c th quyt nh trc tip x l TC m k cn thnh lp Ban hi thm. Sau khi SEOM ra quyt nh, nu cc bn TC k tha mn vs quyt nh th c th khng co ln Hi ngh b trng KT (AEM). AEM l cq cao nht c thm quyn gii quyt cc TC trong lnh vc KT gia cc qgia mem ASEAN. AEM s xem xt TC v a ra quyt nh cui cng. Q ca SEOM hoc AEM s c cc bn t/h trong 1 khong tg nht nh theo q ca NT Manila 1996. Ngoi cc cq nh Ban hi thm, SEOM v AEM, Ban th k ASEAN cng l cq c thm quyn gii quyt TC. Theo NT Manila, BTK ASEAN c trch nhim: - Gip Ban hi thm trong qu trnh gii quyt TC - Theo di v duy tr cc quyt nh ca SEOM v AEM - ng ra ha gii hoc lm trung gian h tr cc qgia mem gii quyt TC. Cu 13: So snh c ch gii quyt TC ca WTO v ASEAN? 1. Ging: C ch gii quyt Tc c nhiu im tng ng nhau. Thc cht, c ch ca ASEAN l s m phng c ch ca WTO vs 1 vi thay i cho ph hp vs ng/tc t chc v h ca ASEAN. - Phi qua tham vn, ha gii - u c cp phc thm - Gi tr php l ca phn quyt 2. Khc: WTO ch n thun l 1 t chc hp tc v KT, ASEAN l 1 t chc hp tc c v chnh tr, vn ha, an ninh, XH. Do , khi gii quyt bt c TC no, cc qgia ASEAN u c gng gii quyt giai on tham vn m t khi phi a ra cc cq gii quyt TC. iu ny, va gip cho TC c gii quyt 1 cch nhanh chng, kp thi, va k lm nh hng ti quan h hp tc hu ngh trong cc lnh vc khc gia cc bn TC. Cu 14: Phn bit 2 c ch gii quyt TC ti TAQT v Trng ti QT? - Trnh t gii quyt TC bng TT linh hot v mm do hn, da trn tha thun ca cc bn TC: + Thnh phn H TT do cc bn tha thun, la chn, s lng lun l s l. Cc bn c quyn la chn TT vin, mi bn tha thun chn s lng TT vin bng nhau, ch tch H TT do c 2 bn cng la chn + Th tc t tng: Cc bn t do tha thun (vs TA, th tc t tng c q c th trong Quy ch hoc iu l) n gin, linh hot hn rt nhiu. tit kim tg v chi ph, cc bn TC s tha thun a ra cc q t tng n gin, linh hot, cho php rt ngn qu trnh a ra phn quyt. Do , phn quyt TT khi c a ra s kp thi gii quyt TC pht sinh, k vn tr nn qu phc tp, trc n~ tc ng bi cc yu t khch quan cng nh ch quan. Tuy nhin, hn ch trong t/hp 2 bn TC c mu thun gay gt, cng thng, c thi k hp tc tha thun. - Tnh cng khai: + TA: Phi m bo ng/tc xt x cng khai nh hng n danh d, uy tn ca qgia thua kin + TT: K t ra yu cu xt x cng khai m bo c danh d v uy tn ca gia, m bo danh d v uy tn k b nh hng khi thit lp n~ mqh QT trong tng lai, nht l khi qgia c hvi cha ph hp vs PL QT hoc l bn thua kin. c bit, xt x kn c ngha ln nu nh v TC lin quan n b mt qgia.

139

- Cc bin php bo m thc hin phn quyt: V mt php l th c phn quyt ca TA v TT u c gi tr php l bt buc nhng phn quyt ca TA c gi tr bo m cao hn.

140

TRCH NHIM PHP L QUC T Cu 1: N ch nh trch nhim php l QT v phn loi trch nhim php l QT? 1. N Ch nh TNPL QT: Theo khoa hc LQT, ch nh TNPLQT l tng th cc ng/tc v quy phm LQT iu chnh cc quan h pht snh gia cc ch th LQT vs nhau v c hvi vi phm LQT hoc t/h hvi m LQT k nghim cm gy ra thit hi cho ch th LQT khc. Theo ch nh ny, ch th gy thit hi phi c ngha v p ng cc i hi v yu cu vt cht cng nh phi vt cht cho ch th b hi. Cn trong t/hp cn thit, ch th gy thit hi c th b trng pht QT. VD: Gi nh VINASAT 1 n bm, mnh v ri xung TQ -> VN phi bi thng thit hi 2. Phn loi: * Cn c vo tnh cht thit hi: - TN vt cht VD: M gian ln thng mi gy thit hi 240tr USD cho EU. EU tng thu cc mt hnh nhp khu ca M thu li 240tr - TN phi vt cht: gy ra thit hi danh d, ch quyn, v th, uy tn, phm gi ca qgia trn trng QT. VD: Hng nm, BNG Hoa K a ra bo co nhn quyn ca cc qgia trn TG, trong , nhn xt k ng v tnh hnh nhn quyn ca VN, y l nhn xt mang tnh ch quan ca HK, k theo chun mc chung ca QT, lm mt hnh nh ca VN VN phn i v HK phi xem xt li * Cn c vo tnh cht ca hvi gy thit hi: - TNPLQT ch quan: Pht sinh t hvi vi phm LQT, gy ra thit hi cho ch th khc ca LQT - TNPLQT khch quan: Pht sinh t hvi LQT k nghim cm nhng LQT yu cu phi BTTH nu xut hin thit hi t h ny ca qgia. VD: H v tr: v tinh nhn to ri qu o, b ri gy thit hi; n tu v tr Cu 2: Phn tch TNPLQT di gc l ch nh ca LQT v di gc l quan h php lut QT? 1. Di gc l ch nh ca LQT: Ch nh TNPLQT l cng c php l cn thit, nhm m bo s tun th cc quy phm lut QT ca ch th lut QT do ngha rn e v khi phc li cc quyn cng trt t php l b xm hi ca ch nh ny, thng qua cc hnh thc v th loi truy cu trch nhim. Ch nh ny c s dng nh 1 cng c c bit nhm iu chnh cc QHQT cp chnh ph v m bo cho lut QT thc hin chc nng ca mnh. iu ny l gii v sao trong c 2 h thng PLQG v QT u tn ti ch nh TNPL tng ng. Vic gn hu qu ca cc hvi php l ca ch th LQT vs TNPLQT l cn c phn bit gia hvi mang tnh chnh tr vs hvi php l QT ca ch th LQT. Cc ch th quan h PLQT nu c s vi phm cc cam kt v ngha v QT, nu k t ra vn truy cu TNPLQT th mt mt, quyn v li ch chnh ng ca cc ch th khc s b xm phm, k c bo v hoc khi phc. Mt khc, tim n nguy c v thc k tn trng cc q ca LQT, do k c s rng buc ngha v ca ch th LQT vs n~ hu qu xu m ch th gy ra cho ch th khc hoc gy tn hi n li ch ca cng ng QT. Cc q ca ch nh TNPLQT c vin dn gii quyt quan h PLQT pht sinh gia cc ch th LQT, khi xy ra s kin vi phm li ch chnh ng ca 1 ch th LQT hoc khi li ch ca cng ng QT b xm phm. Trong quan h ny, TNPLQT c hiu l s cng ch trong LQT buc ch th t/h hvi tri PL QT hoc tuy t/h hvi m LQT k cm nhng gy ra thit hi cho ch th khc, phi loi b thit hi gy ra, phi t/h 1 hoc 1 s yu cu ca ch th b thit hi, k c vic phi gnh chu n~ BP trng pht do ch th b thit hi hoc cc ch th khc p dng trn c s PL QT. 2. Di gc quan h PLQT: Ch th quan h TNPLQT l ch th ca lut QT, bao gm ch th chu TNPLQT v cc ch th thc hin truy cu TNPLQT. Trong s cc ch th ca TNPLQT ni chung, quc gia l ch th phi chu TN v nhng hvi nht nh ca cc c quan, t chc, c nhn ko ph thuc vo vic h trong hay ngoi phm vi lnh th quc gia. Quc gia phi chu TN v hvi ca c quan nh nc, trong c t/hp c quan hoc ngi i din lm dng chc v hoc hot ng qu thm q`, gy thit hi cho ch th # ca lut QT. Vi hvi ca c nhn l cng dn ca quc gia th TNPLQT ca quc gia c t ra khi c c s k/nh quc gia ko thc

141

hin y cc ngha v cn thit trng tr c nhn vi phm hoc gi gn trt t cng cng theo yu cu ca PL ni chung. LQT cng quy nh r vic truy cu TNHS i vi c nhn c hvi vi phm lut QT de da, lm nh hng n ha bnh an ninh QT. Khi quc gia vi phm nghim trng PLQT th quc gia phi gnh chu TNPLQT (VD, lin quan n ti c QT), cn cc c nhn th chu TNHS. Theo lut QT, vic c nhn thc hin hvi ti phm vi tnh cht tha hnh cng v ko l c s php l gii thot cho c nhn khi TNHS. S trng pht tin hnh theo thm quyn ti phn QY hoc quc gia. a v php l ca c nhn (nguyn th qgia, ng ng u CP, b trng BNG) ko l c s loi b TNHS khi c nhn c hvi vi phm mang t/cht ti c QT. Theo LQT hin hnh, vic truy cu TNHS ca c nhn v ti chng hb nhn loi, cc ti c war c t/h k c gii hn v thi hiu v su quy kt trch nhim l trn c s chng minh c rng cc c nhn c hvi phm ti c QT lin quan n h ca qgia v cc cq NN. iu ny c th hi trong Quy ch ca cc TAQT c thnh lp xt x cc TP war vo cc nm 1945, 1946; trong 1 lot cc CWQT v cc TPHSQT; cc quyt nh ca HBA LHQ (2/1993, quyt nh thnh lp TAQT iu tra v xt x TP Nam T c). Cu 3: C s ca TNPLQT? Trong lut QT c, vic x TNPLQT ch yu vin dn cc quy nh ca lut tp qun QT v theo nguyn tc chung ca PL, l 1 ch th khi hot ng v li ch ca mnh gy thit hi cho ch th khc th c ngha v bi thng thit hi gy ra. Hin chng LHQ ghi nhn vic truy cu TNPLQT i vi hvi vi phm nghim trng ha bnh an ninh QT trong iu 39 41 42. Ngoi hin chng, vic xc inh TNPLQT ca ch th lut QT cn cn c vo cc vn bn PLQT quan trng khc nh Cng c 1948 v Ti dit chng. 1973 v Ti phn bit chng tc Cu 4: Vi phm PLQT? 1. Khi nim: S vi phm php lut quc t thng c hai du hiu: c hnh vi tri php lut v c thit hi. Ngoi ra, phi xc nh c mi lin h gia hnh vi tri php lut v thit hi xy ra. Hnh vi tri php lut quc t: L hnh ng hoc khng hnh ng, tri vi cc quy nh v cam kt quc t gy ra thit hi cho ch th khc hoc li ch cng ng quc t. V mt khch quan tnh trai php lut biu hin s mu thun gia hnh vi x s ca ch th lut quc t so vi cc quy nh ca lut ny. Hnh vi tri php lut s xut hin trong trng hp ch th quan h php lut quc t khng thc hin hoc thc hin k ng ngha v quc t ca mnh, gy ra hu qu thit hi v li ch vt cht hoc tinh thn cho ch th khc. 2. Phn loi vi phm php lut quc t: * Ti c quc t: c hiu l cc hnh vi e da ha bnh v an ninh nhn loi. c xc inh trong Cng c v chng ti dit chng nm 1948, Cng c nm 1973 v chng ch nghi Apacthai, Cng c v khng p dng thi hiu khi t i vi cc tn ti phm chin tranh chng nhn loi nm 1968. V cha c s r rng ca vn phn loi cc vi phm php lut quc t, y ban lut quc t ca Lin hp quc ang tin hnh son tho Cng c v trch nhim php l quc t (trong c phn phn loi cc vi phm php lut quc t). Theo iu 19 D tho Cng c ny, cc vi phm php lut quc t c hiu l hnh vi ca quc gia vi phm cc cam kt quc t, khng ph thuc vo khch th ca cc cam kt , cn ti c quc t c hiu l hnh vi tri php lut quc t xut hin trong trng hp quc gia vi phm cc cam kt quc t xut hin trong trng hp quc gia vi phm cc cam kt quc t c ngha c bit quan trng i vi i sng quc t, xm phm ti li ch sng cn ca cc quc gia v cc dn tc, ch p ln cc nguyn tc c bn ca lut quc t, e da ha bnh, an ninh nhn loi, v d, xm lc, thit lp v duy tr ch thuc a, ch Apacthai, gy nhim bu kh quyn v bin mang tnh cht nghim trngNh vy, cc hnh vi vi phm php lut quc t khc khng phi l ti c quc t c coi l vi phm php lut quc t thng thng. Theo kin ca y ban, mt s loi vi phm php lut quc t k trn cn p dng mt ch trch nhim php l ring bit. i vi ti c quc t, cc ch th khc ca lut quc t v thm ch c

142

cng ng quc t u c th hnh ng cn thit trng tr ch th gy ra ti c . i vi cc vi phm php lut quc t hng thng th ch quc gia b hi c quyn yu cu Ta n gii quyt. * Cc vi phm php lut quc t thng thng: L hnh vi ca ch th lut quc t tri vi php lut quc t v mc , khng nghim trng nh ti c quc t nhng gy thit hi cho mt hoc mt s ch th lut quc t khc. VD: vic khng hnh ng cn thit dn ti hnh ng chng li i din ngoi giao nc ngoi; vi phm cc ngha v thng miTrong cc trng hp , trch nhim php l t ra trong quan h gia ch th vi phm php lut quc t vi ch th b thit hi. Cn phn bit hnh vi vi phm lut quc t vi hnh vi thiu thn thin ca cc quc gia . Hnh vi thiu thn thin c hiu l mt hnh vi ca quc gia lm thit hi cho quc gia khc nhng khng vi phm ti cam kt quc t. Cc hnh vi thiu thn thin lm thit hi ti li ch khng c lut quc t bo v ca cc quc gia khc.VD: hnh vi hn ch mt s quyn ca cc nhn v php nhn nc ngoi nc s ti; tng thu hi quan mt s mt hng nhp khu; quc hu ha i vi s hu nc ngoi. Trong cc trng hp ny, quc gia b i x thiu thn thin c quyn t hnh ng i ph li nhng khng c vi phm cc quy nh v cam kt quc t. Hin ti, lut quc t cha c quy nh cm p dng cc hnh vi thiu thn thin nh trn trong quan h quc t. Do vy, vai tr quan trng trong vn iu chnh cc quan h loi ny thuc v cc quy phm o c sv chnh tr quc t. Ngoi ra, cn phn bit hnh vi vi phm php lut quc t ca ch th lut quc t vi hnh vi vi phm c xc nh l loi ti phm c tnh cht quc t (l cc ti phm hnh s, do c nhn thc hin, xm phm ti trt t php l quc t hoc quc gia v mang tnh cht nguy hin trn phm vi quc t). C s php lut ca s truy cu trch nhim i vi cc loi ti phm ny l cc cng c quc t v u tranh chng mt s loi ti phm c bit (ti khng tc, ti khng b, ti bun bn ma ty, cht phng xa) v cc quy phm php lut hnh s ca cc quc gia c ban hnh trn c s cc cng c . im khc bit c bn ca ti phm mang tnh cht quc t l ch, nhng ti phm ny c thc hin bi cc c nhn, khng c lin quan n chnh sch ca quc gia. (Cc c nhn khi phm ti phm c tnh cht quc t khng phi l cc nh chc trch hoc cng chc thay mt quc gia khi thi hnh cng v). V nguyn tc, quc gia khng chu trch nhim v hot ng ca cc c nhanh, do vy cc loi ti phm nu trn khng l c s truy cu trch nhim php l quc t ca ch th lut quc t. Cu 5: N, c s xc nh v hnh thc thc hin TNPL ch quan? 1. N: y l loi hnh TNPLQT, bao gm TN vt cht v phi vt cht. V vy, ch th gy ra thit hi phi c ngha v BTTH c v vt cht cng nh phi vt cht cho ch th b hi trong quan h QT. VD: BNG Hoa K xin li, cam kt k a ra bo co nhn quyn sai v VN. Hin nay, theo tg, mc nhn xt thin ch hn nhiu. 2. C s xc nh: a. C s php l: - Xc nh TNPLQT ca ch th lut quc t l da trn c s ca cc quy phm php lut v hnh vi do ch th thc hin b coi l hnh vi vi phm php lut v phi gnh chu TNPLQT. Cc quy nh ny c ghi nhn trong iu c quc t, tp qun php, quyt nh ca ta n v trng ti quc t, cc vn bn bt buc ca t chc quc t lin CP v vn bn n phng ca quc gia. VD: + C quan ti phn QT: V kin M - EU v 240tr USD, phn quyt ca DSB (WTO) l c s php l buc M - ben thua kin phi thc thi, tun th + T chc QT lin CP: Quyt nh ca HBA LHQ v trng pht Iran, Irac, Triu Tin v vn ht nhn -> c s php l truy cu TNPL ca cc qgia ny + VBPLQG: VN tuyn b cho tu thuyn ca cc qgia t do nh bt c vng c quyn KT ca VN. Nhng sau , VN li cm nh bt c trong vng c quyn KT m k c l do, k thng bo trc vs cc qgia v vic nh ch cam kt n phng -> vi phm vn bn php l ca chnh mnh v vi phm cam kt QT. b. C s thc tin: * C hnh vi tri PLQT:

143

L hnh vi vi phm cc nguyn tc v quy phm php lut quc t, vi phm cc ngha v quc t, ko thc hin hoc thc hin ko ng cc cam kt quc t, k c vic ko thc hin nhng hnh vi cn phi thc hin theo ng quy nh ca lut QT nhm ngn nga trng tr k vi phm. Biu hin: - C th xut pht t vic quc gia ko thc hin hoc thc hin ko ng nhng ngha v QT cam kt. Ti hi ngh Lahaye 1930, y ban php in ha lut QT ghi nhn vic quc gia phi chu TN v nhng hvi ca c quan mnh gy tn hi cho quc gia khc v ko tn trng ngha v QT. - C th l hvi ko thc hin ngha v pht sinh trong quan h t tng QT. VD: ngha v phi chp hnh cc phn quyt ca Ta n hay trng ti QT trong khi gii quyt tranh chp gia cc quc gia m cc bn t tha nhn thm quyn ca cc c quan ny theo ng quy ch ca ta n, trng ti QT. - i khi hvi tri pl cn bt u t vic quc gia lm tri vi nhng quy nh trong cc vn bn php lut m quc gia n phng ban hnh, ngn cn cc quc gia khc thc hin quyn chnh ng ca h. Vd t/hp quc gia n phng nh ch mt cch bt hp php vic thc hin ch php l trn cc vng lnh hi/tip gip lnh hi, c quyn kt, gy cn tr quyn qua li ca tu thuyn nc ngoitrong cc vng theo nh q thng thng ca PL qgia cng nh Lut bin QT. Hvi tri pl lun c coi l k c bn c c s xc nh c hay ko TNPLQT. Thiu k ny th ko t ra TNPLQT. * C thit hi: buc 1 ch th lut QT phi gnh chu TN bi thng do hvi tri pl ca mnh th hvi d mc hay hnh thc no cng phi gy ra thit hi cho ch th khc. Thit hi c th l: vt cht (lnh th, ti sn QG) hoc phi vt cht( ch quyn, uy tn QG). Nhiu t/hp l c 2. X/nh r thit hi l c s qtrong tnh ton vic bi thng. QG gy thit hi ch phi bi thng nhng thit hi trc tip. Yu t thit hi ko c ngha quyt nh vi vic x/nh c TNPLQT hay ko nhng l c s gii quyt bi thng thit hi khi x/ c TNPL. * C mi q/h nhn qu gia hvi tri pl v thit hi xy ra: Mi qh nhn qu gia thit hi hvi vi phm l mqh ca s vn ng ni ti m v ng/tc, nguyn nhn phi xy ra trc kt qu trong khong tg xc nh. Hvi tri pl l nguyn nhn c ngha quyt nh vi thit hi xy ra. Xem xt mi qh nhn qu l 1 trong cc yu t x/nh TNPLQT , m bo tnh khch quan. Ngoi 3 yu t trn, hin nay, vn li ca ch th vi phm ko l yu t c tnh k trong x/nh TNPLQT ca 1 ch th. L do: - Bi TNPLQT trong nhiu loi hnh k cn xc nh yu t li: TP dit chng, chin tranh, xm lc - TNPLQT ngoi ch quan cn c TNPLQT khch quan. Khch quan: K cn tn ti li v y l hvi k b LQT nghim cm nn k c li - N~ v tranh chp nh lin quan n lnh vc TM nh tranh chp M - EU -> k cn xc nh li do TNPLQT c ng/tc gy thit hi phi bi thng, gy thit hi bao nhiu bi thng by nhiu -> li k c vai tr xc nh tng hay gim mc BTTH. 3. Hnh thc t/h TNPLQT ch quan: * TN phi vt cht v cc hnh thc tng ng: - Th loi phi vt cht l 1 dng TNPLQT, theo , ch th vi phm lut QT c ngha v n b thit hi v mt tinh thn cho ch th b hi, trong 1 s t/hp phi gnh chu thit hi vt cht do cc bin php tr a/trng pht m mt ch th p dng trn c s quy nh ca LQT. - Th loi phi vt cht x/hin do s vi phm quy phm PLQT bo v li ch ca ch th khc (vd : vi phm quyn u i v min tr ngoi giao). N x/hin trong c t/hp khi ko c thit hi vt cht xy ra do vi phm PLQT. TN phi vt cht c th p dng 1 trong 3 p/thc truy cu TNPLQT: + Phng thc p ng v lm tha mn cc yu cu, i hi ca bn b hi: hng c bn gy hi tin hnh thong qua cc h/ng nh ha ko vi phm, xl, by t s ng tic, trng pht n~ ng vi phm VD: N~ ng Khmer cc oan Campuchia ph tng i ng chin s qun tnh nguyn VN -> TN phi vt cht Campuchia gi in chia bun, t li, m bo xy dng li tng i Phnompenh, bt n~ tn Khmer cc oan phi chu TNPL nghim khc theo LHS Campuchia.

144

+ Phng thc tr a: L hnh thc truy cu TNPLQT do bn b hi tin hnh, nhm trng pht nhng hvi vi phm PLQT. Theo ng/tc chung, vic truy cu TNPLQT di hnh thc tr a cn c tin hnh 1 cch va mc. VD: M - TQ trong lnh vc nhn quyn. BNG M nhn xt nhn quyn cc nc, rt ch trng n TQ v c n~ nhn xt mang tnh ch quan, thiu chnh xc. Ngay sau , TQ tuyn b nhn xt nhn quyn ca M vs t liu cn thit - tun th ng/tc tng xng ca LQT. Trong vic xc nh hnh thc tr a, cn phn bit n vs hnh thc p li hvi thiu thn thin. S p li hvi thiu thn thin l vic tr a li hvi k o c ca ch th khc. VD: 1 qgia triu hi i s ca mnh v nc v s tuyn b thiu thn thin ca qgia ni c i s trn. + Trng pht QT: L h/thc truy cu TNPLQT nghim khc nht, p dng vi hvi vi phm lut QT nghim trng v thng c tin hnh mang t/cht tp th. Hnh thc trng pht thng c thc hin trong khun kh ca LHQ, trn c s quyt nh ca HBA, nhm p dng bin php trng pht vi quc gia vi phm ha bnh hoc e da ha bnh. VD: Quyt nh trng pht ca HBA i vs Irrac nm 1991. Trng pht c tin hnh theo 3 phng thc: trng pht phi v trang, trng pht = lc lng v trang v trng pht = cch hn ch ch quyn. _ Trng pht phi v trang c tin hnh = cch ct t 1 phn/hon ton QHQT, ct t giao thng, thng tin, ct t QH ngoi giao. _ Trng pht = lc lng v trang nh thc hin cc chin dch ko qun, hi qun, b binh nhm khi phc ha bnh v an ninh. _ Trng pht = cch hn ch ch quyn nh chim ng 1 phn lnh th, hn ch quyn c lc lng v trang. Trong vic p dng phng thc trng pht, nguyn tc va mc ko c p dng. Tuy nhin, k phi trng pht QT l v gii hn. Trng pht chm dt khi mc ch ca trng pht t c. Nu khi mc ch t c m vn tip tc trng pht th l vi phm LQT. LQT cng q vic 1 nhm qgia t/h bin php trng pht k da trn c s quyt nh ca HBA l hvi bt hp php. LQT cng cho php qgia hoc nhm qgia c quyn t v chnh ng khi b xm lc. Tuy nhin, hvi k phi l BP trng pht c t/h vs ngha l 1 trong n~ hnh thc truy cu TNPLQT. * TN vt cht v cc hnh thc tng ng: - Th loi vt cht ca TNPLQT l 1 dng ca TNPLQT, theo ch th vi phm PLQT phi c ngha v n b thit hi v mt vt cht cho ch th b hi. - Th loi vt cht x/hin khi c cc yu t cu thnh vi phm l c hvi vi phm PLQT, c thit hi xy ra trn thc t v c c mi qh nhn qu gia hvi vi phm thit hi vt cht xy ra. C 2 h/thc t/h trch nhim vt cht l phc hi nguyn trng v n b thit hi. + Phc hi nguyn trng: L hnh thc truy cu TNPLQT v mt vt cht, bn gy hi c ngha v khi phc li cc thit hi vt cht cho bn b hi gn vi hin trng vt cht ban u. Ch thc hin trong t/hp c k. VD: M nh ph VN sut thi k war min bc, nh hng cu Long Bin -> M phi xy dng, khi phc li cu LB nguyn trng trc khi b bn ph. + n b thit hi: L hnh thc truy cu TNPLQT v mt vt cht, bn gy hi n b cc thit hi vt cht cho bn b hi = ti sn hoc bng tin theo gi tr tng ng vi ti sn b thit hi. Hnh thc n b thit hi c t/h theo cch thc, bn gy TH n b TH thc t v vt cht cho bn b hi, n b c th trong 1 ln hoc nhiu ln. Cu 6: Cc t/hp min TNPLQT ch quan? 4 t/hp: S khc nhau gia hvi QG dn n vic min TN vi hvi vi phm buc phi c TNPLQT ch, v h/thc hvi c cc yu t cu thnh vi phm pl nhng hon ton c c s min truy cu TNPLQT. VD: trong d tho Cng c v TNPLQT, UB LQT ca LHQ ni r rng c nhng t/hp tn ti r 2 k ca hvi tri PLQT nhng ko th rt ra k/lun c s vi phm PLQT nh cc bin php tr a s vi phm PL, t/hp bt kh khng, thin tai, t v chnh ng. Tuy nhin, Lut QT ko cho php cc quc gia vinj d min TNPLQT vi phm cc quy phm QT mang t/cht jus cogen.

145

- Bin php tr a : l hvi 1 quc gia thc hin do c s vi phm PLQT ca quc gia khc. Bin php tr a v nguyn tc c th vi phm cam kt quc t. Nu quc gia thc hin bphap ny trn c s nguyn tc va mc th c min truy cu TNPLQT - Trong t/hp t v chnh ng theo ng ng/tc tng xng q trong HC LHQ ko lm pht sinh TNPLQT. - Trong cc t/hp bt kh khng do thin tai, nhn hoi TNPL ko t ra nu hvi xy ra vt qu kh nng ca quc gia hoc nm ngoi vng kim sot ca n. Trong t/hp bt kh khng, qgia hon ton k c kh nng th hin ch ca mnh v vic thay i tnh th. - Ngoi ra, quc gia c min truy cu TNPLQT trong t/hp hvi ca quc gia, t gc cc quy phm lut QT chung l vi phm song vic thc hin hvi c s ng ca qgia b vi phm. VD: M ng qun Hn, Nht -> min TNPLQT cho M do cc qgia k H n tr ca llvt M ti Hn, Nht. Cu 7: N, c s xc nh v cc hnh thc thc hin TNPLQT khch quan? 1. N: y l loi hnh TNPLQT, ch th gy hi c ngha v BTTH v mt vt cht cho ch th b hi trong quan h QT, mc d hvi gy ra TH l hvi LQT k nghim cm (hvi hp php). 2. C s xc nh: C 3 k c coi l c s x/ TN khch quan: - C quy phm php l quy nh ngha v v quyn tng ng pht sinh t TNKQ. - C s kin lm pht sinh hiu lc p dng cc quy phm php l QT nu trn - C mi qh nhn qu gia s kin php l v thit hi vt cht pht sinh. VD: Tu v tr ca M n tung khi quay v tri t. Mnh v ri xung TQ, gy thit hi -> cn c 1: C v TNQT i vs thit hi do phng tin bay QT gy ra 1972 -> cn c 2: S kin tu v tr n -> thit hi -> mqh nhn qu -> M phi chu TNPLQT khch quan. /k 1 c ngha l c s php l, k 2 l c s thc tin ca trch nhim ny. Ngun gc xut hin ca s kin lm pht sinh hiu lc p dng cc qp php l ca TNKQ c quan h vs yu t hon cnh c bit l s xut hin tnh th khi qgia mt kh nng kim sot i vs s vn hnh ngun nguy him cao , do xut hin qu trnh k mong mun, bt ng, k th khc phc c vs vic p dng cc BP hin c. k v s kin ch c ngha l c s thc tin xc nh TN vt cht t hvi m LQT k cm khi tn ti cc QT chuyn bit iu chnh cc s kin ny. V cc QT nh vy c p dng trong cc lnh vc c th: Bin, hng k, v tr Trong trng hp ko c cc iu c QT quy nh, cc quc gia ko c ngha v bi thng thit hi do vic thc hin cc hot ng hp php m gy ra thit hi. 3. Cc hnh thc t/h TNPLQT khch quan: Khi xc nh tnh cht, mc thit hi gii quyt trch nhim bi thng t vic quc gia thc hin cc hvi m lut QT ko cm, c th p dng thit hi thc t gii quyt v/ bi thng v vi thit hi ny, ngha v bi thng ca quc gia gy thit hi l bt buc. Thit hi trc tip l gi tr ti sn b ph ha v cc chi phi m quc gia b hi b ra loi b thit hi . C th p dng 2 h/t: - n b = tin hoc hin vt, ng/tc chung ca vic BT l s BT phi tng xng vs thit hi xy ra v phi bi thng ton b. L h/thc ch yu t/h TN ny. - Thay th thit hi = vic chuyn giao cho ch th b hi nhng i tng tng ng v ngha v gi tr, thay th cho i tng mt i. VD: Xy li cu, tr li hin vt mt trong war Cu 8: So snh TNPLQT ch quan v TNPLQT khch quan? 1. Ging: - u l TNPLQT - 3 k l c s xc nh: u c thit hi, s kin v mqh nhn qu - Phng thc t/h: u c TN vt cht 2. Khc: * N * C s xc nh * Phng thc: - CQ: TN vt cht + TN phi vt cht

146

- KQ: Ch c TN vt cht, k c phi vt cht * T/hp min TNPL: - CQ: 4 cases - KQ: K c t/hp min trch Cu 9: Ti sao k c t/hp min TNPLQT khch quan? S kin xy ra l s kin bt ng, k lng trc c, vt ra ngoi phm vi kim sot ca con ng. y l loi thit hi nm ngoi ch ca ch th, bt chp cc BP bo m m cc qgia hu quan p dng. Phm vi, mc thit hi rt to ln v nghim trng, m kh nng xut hin cc loi thit hi lun l nguy c tim tng. -> K d liu c c th q cc t/hp min trch.

147

148

149