Trch:

Nht Hnh, o Pht Ngy Nay, NXB L Bi.

Nguyn th v i tha
Vn Pht gio nguyn th thng c cc hc gi xem nh l mt vn chnh yu ca Pht hc. C ngi ni rng chnh Pht gio nguyn th mi l Pht gio cn ngoi gi u l nhng th Pht gio ci cch. C ngi li la chn ra mt bn nhng th mnh a thch v gi l nguyn th, v bn cn li kia th gi l khng nguyn th. Thc ra ta phi nh ngha th no l Pht gio nguyn th. Trc ht ta phi tr li nh ngha Pht gio m chng ti trnh by trong chng trc: Pht gio l tt c nhng sinh hot no ca con ngi nhm biu hin nhng nguyn l Pht hc m c Pht v cc th h Pht t k tip thc chng. thc hin nhng nguyn l y, mi thi i, mi a phng c nhng hnh thi sinh hot khc nhau, mt mt thch ng vi nhu cu sinh hot ca con ngi, mt mt biu hin c dng sinh hot chnh php. Cho nn Pht gio nguyn th phi c nh ngha l nhng hnh thc sinh hot vn ha trong x hi n cch y hai ngn nm trm nm nhm mc ch th hin nhng nguyn l Pht hc phng s cho con ngi ca x hi y. Trong x hi v thi i ca c Pht, nhng hnh thc sinh hot vn ha y c coi l rt thch hp cho con ngi, p ng c mi nhu cu tr tu, tnh cm, l tng v gii thot ca con ngi; ni tm li th hin c nhng nguyn l Pht hc m c Pht chng nghim. Nhng cc c cu x hi lun lun bin i theo lut v thng: mi x hi, mi thi i u c nhng nhu cu sai bit, v cc sinh hot tm l, tnh cm v tr tu ca con ngi trong x hi cng bin chuyn khng ngng. Cho nn, nhng hnh thc sinh hot gi l Pht gio nguyn th khng cn thch hp na, hoc t ra khng cn thch hp mt cch hon ton na; do s to dng nhng hnh thc sinh hot Pht gio mi l mt s tt yu, d nhin phi c, nu ngi Pht t khng mun cho Pht chng (ht ging o Pht) b on dit. V vy m chng ta thy c Pht gio Bc tng, Pht gio Nam tng, Pht gio Ty Tng, Pht gio Trung Hoa, Pht gio Vit Nam, Pht gio Nht Bn, Pht gio Tch Lan, Pht gio n ... Cc
16 | N g u y n t h v i t h a

nn Pht gio ny c nhng sinh hot khc bit v phng din hnh thc v cng c khi c v phng din ni dung t tng na, nhng tt c u nhm ti mt mc ch l lm sng nhng nguyn l Pht hc trong i sng nhn loi. C ngi ni rng Pht gio Nam tng m hin thi i biu l phi Theravada l hnh bng bt bin ca Pht gio nguyn th. Ni nh vy l khng hiu g v Pht gio nguyn th c. Lm sao m nhng hnh thc sinh hot vn ha ca mt x hi cch y hai nghn nm trm nm li c th p dng thch nghi vi nhng nhu yu sinh hot ca mt x hi mi hm nay? Pht gio Tch Lan, Cam Bt chng hn, bin i rt nhiu trong ni dung cng nh ngoi hnh thc. Ta cn thm rng phi Theravada ch l mt trong nhiu hc phi khc ca Pht gio Nam phng trong ta nn k phi Sarvastivada, mt hc phi hng thnh trong sut mi lm th k Mathura, Gandhara v Kashmir. iu ng ch l con ngi phng Nam, ngha l con ngi nhng x nhit i, bao gi cng thin v sinh hot ni tm hn, v t a hot ng hn ngi phng Bc. V th Pht gio Nam phng c tnh cc ni hng v bo th hn. Cho nn, mt t hnh thc sinh hot nguyn th cn c th bo tn c cc x y. V khi nhn nhng hnh thc kia ngi ta c tng lm Pht gio Nam phng l Pht gio nguyn th. K thc trn dng lch s truyn b v sinh hot, khng gi khc no m Pht gio khng chuyn bin. Khng chuyn bin tc l khng sinh tn, bi v sinh tn l chuyn bin vy (sinh sinh chi v dch). iu h trng nht l qua tt c cc sinh hot lun lun chuyn bin y ca cc nn Pht gio, ngi ta u c th nhn thy bn cht ca o Pht: l nhng nguyn l cn bn to dng nn sinh hot o php, l nhng cn nguyn khi m dng sinh hot o php. Nhng nguyn l cn bn y mi chnh l bn cht ca o Pht. Nghin cu Pht gio ngha l c t ti nhng nguyn l y, nhng nguyn l rt linh ng y, ch khng phi l chp li nhng hnh thi sinh hot trong mt giai on, trong k c kinh in, ch ngha. Kinh in ch ngha cng l i tr vi cn bnh ca thi i, ca con ngi trong thi i. Ta phi i xuyn qua kinh in
17 | N g u y n t h v i t h a

tm nhng nguyn l sinh hot kia. Kinh Trng A Hm (tng ng vi Dighanikaya, bn dch ca Pali Text Society) chng hn nhm nhiu ti mc ch ch vch nhng kin thc sai lc ca cc nn t tng hc phi ng thi. Nu Trng A Hm c thuyt vo th k XX, th no ta cng c c v nhng sai lc cn bn ca thuyt Mc xt, thuyt Hin sinh v mi t thuyt khc hin thi. Nh th kinh in, cng nh gio iu cn c trn kinh in, cng nh nhng hnh thc sinh hot Pht gio xy dng trn cc gio iu y, u ch l hnh thc, l phng tin biu hin ci ni dung quan trng l bn cht Pht hc, l nhng nguyn l Pht hc. Bn cht y, nhng nguyn l y, ta thy bt c mt nn Pht gio no: Pht gio Nam phng cng nh Pht gio Bc phng, Pht gio Ty Tng cng nh Pht gio Nht Bn, Pht gio Khng tng cng nh Pht gio Hu tng. Bn cht y l nhng ht ging, ht ging B . Cc ht ging y, ty theo ming t ta gieo, s mc ln thnh nhiu cy B khc nhau. Kh hu mu m, t ai s qui nh nhng ch khc nhau y, nhng bao gi cy B cng vn l cy B . Ch khng phi ch c mt cy y, trng thi i y, trn ming t x hi y mi c gi l cy B . Hung na, i su vo ni dung, ta thy nhng danh t Nam tng, Bc tng, i tha, Tiu tha ch gy nhng khi nim ht sc tng i. Pht gio Bc phng ngi ta thy c nhng tng phi Tiu tha, nhng kinh in Tiu tha, cng nh Pht gio Nam phng ngi ta vn thy t tng i tha v li hnh tr i tha. Cam Bt chng hn, vo khong nm 1360 ca k nguyn Pht gio, tc l vo khong nm 800 ca k nguyn Ty lch, gio l i tha c pht t mt thi. Kinh in Pali v nhng sinh hot ca Pht gio Nam phng ngy xa c hn mt ln truyn n min Bc Vit Nam, nhng c l v thy th khng thch hp, nn nhng ht ging kia khng bt r m chi c. Nhng c gng hin thi ca Tng s Theravada Nam phn Vit Nam cng cha t n nhng kt qu no ng k, c l v Vit Nam t lu thuc v khu vc vn ha Bc phng.

18 | N g u y n t h v i t h a

Trong giai on lch s hin ti, ngi Pht t ca Pht gio Nam tng nhn thy cn hng nhiu hn v nhng hot ng nhp th, cng nh ngi Pht t ca Pht gio Bc tng nhn thy cn tng cng nng lc sinh hot ni hng cht liu nui dng nhng hot ng nhp th ca mnh. Nh vy ranh gii Bc, Nam, i, Tiu ang i dn n s xa b, v Pht gio ch l Pht gio vi tt c nhng hnh thi c th phc v s gii thot con ngi v mi mt. ng v phng din kinh in, ta phi thy r rng tuy c bn b T A Hm ca tng kinh Bc phng cng nh bn b Nikaya ca tng kinh Ba l u l nhng kinh in cn bn ca Pht gio hin gi, nhng tng kinh Nam phng mang nng mu sc ca nn vn hc Abhidharma nhiu lm. Nn vn hc Abhidharma nhm mc ch ghi chp nhn thc v quan im ca hc gi Nam tng, do bn b Nikaya hin thi u c xem nh l c chnh l theo tinh thn Abhidharma. Vo bui u ca nn vn hc Pht gio Nam phng, cha c s phn bit r rt v gii hnh kinh v lun. C nhiu tc phm thuc v lun (sastra) c sng tc m phng theo hnh thc kinh (sutra). Qua kt qu ca s nghin cu ngy nay, ta c th khm ph ra c nhiu kinh vn chnh l lun nh kinh "Chng tp" ca Trng A Hm, "V t tha" ca Trung A Hm... Nhng khng sao, nhng "kinh" y vn ni c cc nguyn l Pht hc, tip tc khai thc nhng khu rng t tng c c Pht khai m khi Ngi cn ti th. Bn Pht gio Bc tng, cng c i khi nhng hin tng nh th, nhng ta phi cng nhn vi tinh thn ci m t do, nn Pht gio Bc phng dm i xa hn, cho nn t ti nhng chn tri mi l hn. Mt b kinh nh kinh Php Hoa chng hn phn chiu mt giai on sinh hot t tng sng r v phn chiu c mt x hi Pht gio hng thnh. Vy nu kinh Php Hoa ni c truyn thng tu chng ca c Pht th chnh kinh Php Hoa ni c iu c Pht mun ni, thc hin c iu c Pht mun lm. Gii Pht t thng ni n nhng Php n nh "ch hnh v thng", "ch php v ng", "nit bn tch tnh" hay nhng nguyn l cn bn nh T Diu , Bt Chnh o tc l nhng c cht ca
19 | N g u y n t h v i t h a

Pht gio. bt c mt nn gio l no, bt c mt sinh hot chnh php no, nhng php n y, nhng nguyn l y vn c xem nh l cn bn. La nhng c cht kia, phn bi nhng nguyn l kia, mi sinh hot mnh danh l Pht gio u khng phi l Pht gio, m l t o. Nh th Pht gio l tng th ca mi gio l, mi sinh hot vn ha hin hu ca nhn loi trn khp th gii, khng phn bit thi gian, a phng, min nhm ti s phc v con ngi bng cch hng dn con ngi sng ng theo nhng nguyn l cn bn ca Pht hc. Mong rng mt nhn thc nh th s a chng ta n gn o Pht hn v xa b nhng quan nim hp hi vng bn hnh thc, vng bn ch quan thin lch. tm n nhng nguyn l Pht hc, ta phi i su vo mi thc ti sinh hot ca Pht gio; qua cc thc ti sinh hot khc bit ta mi c yu t suy lun, chng nghim, c mt nhn thc y . Mt git nc c th cho ta bit c th no l i dng, nhng chp rng git nc l i dng, y l iu nn trnh vy.

20 | N g u y n t h v i t h a