You are on page 1of 29

NI DUNG N THI TT NGHIP PHN TH GII QUAN V PHNG PHP LUN TRIT HC CA CH NGHA MC LNIN DNG CHO H I HC (KHI

I K THUT) KHA 2008 - 2013 GM 3 NHM VN Vn 1: CH NGHA DUY VT BIN CHNG I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG
1. Vn c bn ca trit hc v s i lp gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc a. Ph.ngghen khi qut vn c bn ca trit hc Trong tc phm L.Phoi--bc v s co chung ca Trit hc c im c Ph.ngghen ch r: Vn c bn ln nht ca mi trit hc, c bit l trit hc hin i, l vn quan h gia t duy vi tn ti 1. Trong th gii c v vn hin tng nhng chung qui li chng ta ch phn lm hai loi, mt l, nhng hin tng vt cht (tn ti, t nhin), hai l, nhng hin tng tinh thn (t duy, thc). Do vy, vn v mi quan h gia vt cht v thc c goi l vn c bn ln nht hay vn ti cao ca trit hc. Vic gii quyt vn ny l c s, l im xut pht gii quyt mi vn khc ca trit hc. b. Ni dung v ngha ca vn c bn ca trit hc * Ni dung ca vn c bn ca trit hc gm hai mt (hai phng din): Theo Mc - ngghen:Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit l ca trit hc hin i, l vn quan h gia t duy v tn ti2. Vn ny gm hai mt: - Mt th nht (mt bn th lun) tr li cu hi: trong mi quan h gia t duy v tn ti, gia thc v vt cht th ci no c trc, ci no c sau, ci no sinh ra ci no, ci no quyt nh ci no? - Mt th hai (mt nhn thc lun) tr li cu hi: t duy con ngi c kh nng nhn thc th gii chung quanh hay khng? Thc cht vn c bn ca trit hc l vn v mi quan h gia vt cht v thc. Bi v:
1 2

C.Mc & Ph.nggen, Ton tp, t.21, tr.403. Sd, tr.403.

- Vt cht v thc l hai hin tng rng ln nht ca i sng con ngi - y l vn xuyn sut trong mi h thng trit hc. - Gii quyt mi quan h gia vt cht v thc n l c s phn nh lp trng trit hc ca cc trng phi, cc khuynh hng, cc hnh thc ca trit hc. c. S i lp gia hai quan im duy vt v duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc * Gii quyt mt th nht: - Ch ngha duy vt cho rng vt cht (tn ti, t nhin) c trc , thc (t duy, tinh thn) c sau, vt cht quyt nh thc. - Ch ngha duy tm cho rng thc (t duy, tinh thn) c trc, vt cht c sau, thc quyt nh vt cht. Gii quyt mt th hai: Vn c bn ca trit hc c hai khuynh hng i lp nhau l thuyt kh tri v thuyt bt kh tri. a s cc nh trit hc khng nh rng con ngi c kh nng nhn thc c th gii khch quan (kh tri). Mt s t cc nh trit hc ph nhn mt phn hay ton b kh nng nhn thc ca con ngi (bt kh tri). 2. Cc hnh thc pht trin ca ch ngha duy vt trong lch s C 3 hnh thc tn ti v pht trin ca CNDV l: a. Ch ngha duy vt cht phc Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i. c im ca CNDV ny l ng nht vt cht vi mt hay mt s cht c th ca n (t, nc, la, khng kh,... ) v coi l im xut pht ca th gii. b. Ch ngha duy vt siu hnh Ch ngha duy vt siu hnh, xut hin vo th k XV, pht trin rm r vo th k XVII, XVIII v t nh cao vo th k XIX. y l thi k pht trin mnh m ca c hc, c nh hng ln n quan im ca cc nh trit hc thi k ny. c. Ch ngha duy vt bin chng Ch ngha duy vt bin chng (u th k XIX) do C.Mc - F.ngghen sng lp, sau c V.I.V.I.Lnin v nhng ngi mcxt k tc, bo v v pht trin. II. QUAN IM DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC 1. Vt cht a. Phm tr vt cht
2

* Quan nim trc C.Mc v vt cht - Ch ngha duy tm: ph nhn vt cht vi tnh cch l thc ti khch quan. Cho rng th gii vt cht l to vt ca thng , hoc l s phc hp nhng cm gic ca con ngi. - Ch ngha duy vt c i: ng nht vt cht vi nhng dng tn ti c th ca vt cht. V d: Talet = nc; Anaximen = khng kh; Heraclit = la; Dmocrite = nguyn t; Trit hc n = t, nc, la, gi; Thuyt m dng - Ng hnh Trung Quc = kim, mc, thy, ha, th. > Quan nim v vt cht thi k c i mang tnh trc quan, cm tnh. Tuy nhin, n ch c tc dng chng li ch ngha duy tm v tn gio - Ch ngha duy vt th k XVII - XVIII ng nht vt cht vi nguyn t v khi lng. Niu tn cho rng, khi lng l vt cht. Quan nim v vt cht thi k cn i mang tnh c hc, my mc, siu hnh. * Quan nim ca trit hc C.Mc v vt cht C C.Mc v Ph.ngghen u cho rng, vt cht l ci tn ti khch quan, c lp vi thc con ngi. Th gii vt cht lun lun vn ng, bin i khng ngng, u c vt cht l c vn ng v vn ng khng ngng. * nh ngha ca V.I.Lnin v vt cht Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v khng l thuc vo cm gic3. Khi nh ngha v phm tr vt cht, V.I.Lnin s dng mt phng php c bit l: em i lp phm tr vt cht vi phm tr thc. * Ni dung ca nh ngha: - Vt cht l ci khch quan, tn ti bn ngoi thc v khng ph thuc vo thc, bt k s tn ti y c con ngi nhn thc hay cha. - Vt cht l ci gy nn cm gic con ngi khi trc tip hoc giin tip tc ng ln gic quan con ngi. - Cm gic, t duy, thc ch l s phn nh ca vt cht. * ngha ca nh ngha: - Gii quyt trit hai mt trong vn c bn ca trit hc theo quan im ca CNDVBC. - Khc phc trit nhng sai lm, hn ch ca CNDV trc Mc v phm tr vt cht; bc b, ph nhn CNDT v tn gio v vn vt cht. - To c s cho cc nh trit hc DVBC xy dng quan im vt cht trong i sng x hi.
3

V.I..Lnin Ton tp, Tp 18, tr.151.

b. Phng thc vn ng, hnh thc tn ti ca vt cht * Vn ng l g? - Theo Ph.gghen vn ng l mi bin i ni chung. - Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht Theo Ph.ngghen vit: Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht. Bt c u v bt c lc no cng khng c v khng th c vt cht m khng c vn ng4. Ph.ngghen vit: Cc hnh thc v cc dng khc nhau ca vt cht ch c th nhn thc c thng qua vn ng; thuc tnh ca vt th ch bc l qua vn ng; v mt vt th khng vn ng th khng c g m ni c5 - Vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht + Vn ng l ci vn c ca vt cht, gn lin vi vt cht, khng do ai sinh ra v khng bao gi b tiu dit. + Vn ng c bo ton c v lng v v cht. Ph.ngghen khng nh: Cn phi hiu tnh bt dit ca vn ng khng ch n thun v mt s lng m cn phi hiu c v mt cht lng na6. * Cc hnh thc vn ng ca vt cht Theo Ph.ngghen, c 5 hnh thc vn ng c bn: - Vn ng c gii l s di chuyn v tr ca cc vt th trong khng gian. - Vn ng vt l (thay i trng thi vt l) l vn ng ca phn t, ca cc ht c bn, vn ng ca nhit, nh sng, in, trng, m thanh. - Vn ng ha hc (thay i trng thi ha hc) l s vn ng ca cc nguyn t; s ha hp v phn gii ca cc cht. - Vn ng sinh vt: vn ng ca cc c th sng nh s trao i cht, ng ha, d ha, s tng trng, sinh sn, tin ha. - Vn ng x hi: mi hot ng x hi ca con ngi; s thay th cc hnh thi kinh t -x hi t thp n cao. * Vn ng v ng im: Vn ng l tuyt i, ng im l tng i v: - ng im ch xy trong mt quan h nht nh, ch khng phi trong tt c mi quan h. - ng im ch xy trong mt hnh thc vn ng nht nh (vn ng c gii). - ng im l mt trng thi vn ng (vn ng trong thng bng). * ngha ca vic nghin cu s vn ng. - Xc nh quan im duy vt bin chng; xem xt s vt, hin tng trong trng thi vn ng, bin i khng ngng. ng im ch l tm thi, tng i.
Sd, tr.519. Sd, tr.743. 6 Sd, tr.743.
4 5

- Hiu vn ng l ci vn c ca vt cht, khng do ai to ra v khng bao gi b tiu dit. Chng li cc quan im duy tm siu hnh. - Nm vng cc hnh thc vn ng ca vt cht hiu tnh a dng, phong ph ca vn ng. - S vt c nhiu hnh thc vn ng nhng bao gi cng c c trng bng mt hnh thc vn ng nht nh. Khng th quy hnh thc vn ng cao v hnh thc vn ng thp hoc ngc li. c. Khng gian v thi gian vi t cch l hnh thc tn ti ca vt cht - Quan im siu hnh coi khng gian l mt ci hm rng trong cha vt cht. C khng gian v thi gian khng c vt cht. C s vt, hin tng khng tn ti trong khng gian v thi gian. - Quan im duy vt bin chng: + Khng gian v thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht, gn lin vi s vn ng ca vt cht. + Khng c khng gian v thi gian khng c vt cht cng nh khng th c s vt, hin tng tn ti ngoi khng gian v thi gian. V cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian7. + Khng gian v tn. Thi gian khng c khi u v kt thc. + Khng gian c 3 chiu. Thi gian c mt chiu. 2. thc a. Ngun gc ca thc * Ngun gc t nhin: - thc l l kt qu ca qu tnh tin ho ca thuc tnh phn nh c mi dng vt cht. Vy, phn nh l g? + Phn nh l s ti to nhng c im ca mt h thng vt cht c mi dng vt cht khc trong qu trnh tc ng qua li gia chng. - Phn nh c cc c im sau: + L thuc tnh vn c mi dng vt cht + Kt qu ca phn nh ph thuc vo c hai vt: vt tc ng v vt nhn tc ng. Vt tc ng l ci c phn nh, vt nhn tc ng l ci phn nh. + Qu trnh phn nh bao hm c qu trnh thng tin, ci phn nh mang thng tin ca ci c phn nh. - Cc hnh thc ca phn nh: + Phn nh l ho: L hnh thc phn nh n gin nht, c trng cho gii t nhin v sinh. Hnh thc phn nh ny c tnh cht th ng, cha c s nh hng, la chn.
7

Sd, tr.78.

+ Phn nh sinh hc: c trng cho gii t nhin sng. Hnh thc phn nh ny c s nh hng, s la chn, nh cc s vt thch nghi vi mi trng sng duy tr s tn ti ca mnh. Hnh thc phn nh ny c nhiu cp : +1. Tnh kch thch: th hin thc vt v ng vt bc thp, l phn ng tr li tc ng ca mi trng bn ngoi c nh hng n qu trnh trao i cht gia chng. +1. Tnh cm ng: l hnh thc phn nh ca ng vt cha c h thn kinh trung ng, l tnh nhy cm i vi mi trng xung quanh. +1.Tm l: L hnh thc phn nh cc ng vt bc cao, c h thn kinh trung ng. Tm l ng vt l s phn nh c tnh bn nng do nhu cu trc tip ca sinh l c th v quy lut sinh hc chi phi. - thc: L hnh thc cao nht ca s phn nh th gii hin thc, thc l hnh thc phn nh ch c con ngi. > thc l c tnh ring ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi. * B no ngi v thc: B no ngi l mt t chc sng c bit, c cu trc tinh vi v phc tp. B no ngi l c quan vt cht ca thc. Hot ng thc ch din ra trong b no ngi, trn c s cc qu trnh sinh l thn kinh ca b no. Nh vy, b c ngi cng vi th gii bn ngoi tc ng ln n chnh l ngun gc t nhin ca thc. * Ngun gc x hi: thc ngi ra i cng vi qu trnh hnh thnh b c ngi nh c lao ng v ngn ng: Lao ng l g? Theo C.Mc: Lao ng l qu tnh din bin gia con ngi v t nhin, trong con ngi ng vai tr l mi gii, iu tit v gim st trong s trao i vt cht gia ngi v t nhin. c im ca lao ng: La hot ng c th ca con ngi, lao ng lun mang tnh tp th. Vai tr ca lao ng: + Lao ng sng to ra bn thn con ngi, nh c lao ng m con ngi tch khi th gii ng vt. + Lao ng lm cho c th con ngi ngy cng hon thin, c bit l b c v cc gic quan. + Th gii khc quan bc l nhng thuc tnh, nhng kt cu, nhng quy lut vn ng ca mnh trong qu trnh lao ng. + Trong lao ng, ng thi vi lao ng l ngn ng (ngn ng xut hin t lao ng).
6

Ngn ng l g? Theo C.Mc: Ngn ng l h thng tn hiu vt cht mang ni dung thc. Ngn ng l ci v vt cht ca t duy, l hin thc trc tip ca t tng. Vai tr ca ngn ng: + L phng tin giao tip trong x hi, trao i tri thc, kinh nghim,... + L phng tin t kt thc tin, ng thi l cng c ca t duy nhm khi qut ho, tru tng ho hin thc. Tm li, khng c ngn ng th thc khng th hnh thnh, tn ti v pht trin. thc l ni dung th ngn ng l hnh thc biu hin ca n. * Bn cht ca thc - thc l s phn nh hin thc khc quan vo b c con ngi mt cch nng ng v sng to. iu ny c th hin ch: + thc cng l hin thc, nhng l hin thc trong t tng. l s thng nht gia vt cht v thc. Trong , vt cht l ci c phn nh, cn thc l ci phn nh. + thc l hnh nh ch quan ca th gii khc quan, bi v thc con ngi mang tnh nng ng, sng to li hin thc theo nhu cu ca thc tin. + Phn nh thc l s phn nh sng to. Tnh sng to ca thc rt a dng, phong ph. Tuy nhin l s sng to da trn s phn nh. Qu trnh thc c thng nht bi cc mt sau: + Trao i thng tin gia ch th v i tng phn nh. S trao i ny mang tnh cht hai chiu, c chn lc cc thng tin cn thit. + M hnh ha i tng trong t duy di dng hnh nh tinh thn. + Chuyn m hnh t t duy ra hin thc khch quan, tc l qu trnh hin thc ho t tng thng qua hot ng thc tin. + thc khng phi l mt hin tng t nhin thun tu m l mt hin tng x hi. thc ch c ny sinh trong lao ng, trong hot ng ci to th gii ca con ngi. * Kt cu ca thc - Theo chiu ngang, thc gm: + Tri thc: l kt qu qu trnh nhn thc ca con ngi v th gii hin thc, lm ti hin trong t tng nhng thuc tnh, nhng quy lut ca th gii y v din t chng di nhng hnh thc ngn ng hoc cc h thng k hiu khc8. Phn loi tri thc: + C nhiu loi tri thc khc nhau: tri thc v t nhin, tri thc v x hi, tri thc v con ngi. + Da vo trnh phn nh, c tri thc thng thng, tri thc khoa hc. Tri thc khoa hc li c chia thnh thnh tri thc kinh nghim v tri thc l lun.
8

Hu Ngc Dng Ph Hip L Hu Tng: T in trit hc gin yu, Nxb THCN, HN, 1987, tr.471.

+ Tnh cm: L s cm ng ca con ngi trong mi quan h vi thc ti xung quanh v vi chnh mnh. - Theo chiu dc, thc bao gm: + T thc: L thc v bn thn mnh trong quan h vi th gii bn ngoi. + Tim thc: L nhng tri thc m con ngi c c t trc nhng gn nh tr thnh bn nng, thnh k nng nm trong tng su ca thc. + V thc: l trng thi tm l chiu su, iu chnh suy ngh, hnh vi, thi ng x ca con ngi m cha c s tranh lun ni tm, cha c s truyn thng tin bn trong, cha c s kim tra, tnh ton ca l tr,.. * ngha phng php lun: CNDVBC khng nh, vt cht c trc, sinh ra thc, quyt nh thc, song thc cng c tnh c lp tng i v c tc ng ngc li i vi vt cht. S tc ng ny din ra theo hai hng: + Nu thc phn nh ng hin thc khch quan n s c tc dng thc y hot ng thc tin. + Nu thc phnnhs khng ng hin thc khch quan th s km hm s pht trin ca thc tin.

Vn 2: PHP

BIN CHNG DUY VT

I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT 1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng a. Php bin chng * S i lp gia hai quan im bin chng v siu hnh trong vic nhn thc th gii v ci to th gii Bin chng v siu hnh l hai phng php nghin cu th gii khc nhau: Quan im siu hnh - Ch nhn thy nhng s vt ring l m khng nhn thy mi quan h qua li gia nhng s vt y. - Ch nhn thy cy m khng thy rng - Thy b phn m khng thy ton th - Ch thy s tn ti ca s vt m khng thy s pht sinh v tiu vong ca s vt Quan im bin chng - Khng ch nhn thy s vt ring l m cn nhn thy mi quan h qua li gia chng

- Khng ch thy cy m cn thy rng - Va thy b phn va thy ton th. - Khng ch nhn thy s tn ti ca s m cn thy c s sinh thnh v tiu vong ca s vt y. - Ch nhn thy trng thi tnh m khng - Khng ch nhn thy trng thi tnh m cn thy s vn ng v bin i lin tc ca thy trng thi ng ca s vt. n. - Php bin chng l khoa hc nghin cu nhng quy lut chung nht ca mi s vn ng v pht trin ca t nhin, x hi v t duy con ngi. b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng - Php bin chng cht phc thi c i Cc nh trit hc thi k ny cp n php bin chng trong ni dung trit hc ca mnh, song mi ch l nhng trc kin sinh ng t i sng ch cha phi l kt qu ca nghin cu khoa hc, c bit l khoa hc thc nghim. Vd: H-ra-clt ni:Khng th tm hai ln trong cng mt dng sng. - Php bin chng duy tm c in c Php bin chng duy tm c qu trnh pht trin lu di, nh cao ca n l trit hc c in c. H-ghen c xem l trit gia rng ct ca nn trit hc ny., ng xy dng php bin chng trng i hon chnh vi h thng cc khi nim, phm tr, quy lut. Tuy nhin, php bin chng m ng nu ln l php bin chng duy tm ngc u xung t, ng cho rng th gii hin thc l biu hin ca th gii nim. - Php bin chng duy vt

C.Mc v Ph.ngghen trn c s k tha ht nhn hp l trong php bin chng ca Hghen xy dng thnh cng php bin chng duy vt, xut pht t t nhin, x hi v t duy.

2. Php bin chng duy vt a. Khi nim php bin chng duy vt Php bin chng l s thng nht gia l lun v phng php
- L lun l h thng nhng khi nim, phn nh bn cht, nhng mi lin h tt yu, nhng quy lut hot ng v pht trin ca i tng nghin cu (th gii s vt). - Phng php l cc thc, l con ng hoc l phng tin con ngi t c mc ch m mnh t ra. - Phng php lun l l lun v phng php. - Php bin chng duy vt, theo Ph.ngghen: chng qua ch l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy9.

b. c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt


Php bin chng duy vt c hai c trng c bn sau y: - Th nht, php bin chng duy vt ca l php bin chng c xc lp trn nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. - Th hai, trong php bin chng duy vt c s thng nht gia ni dung th gii quan (duy vt bin chng) v phng php lun (bin chng duy vt), do n khng dng li s gii thch th gii m cn l cng c nhn thc v ci to th gii. II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. Nguyn l v s pht trin a. Khi nim pht trin * Quan im siu hnh cho rng pht trin ch l s tng, gim n thun v mt s lng hay khi lng m khng c s thay i v cht. Pht trin cng nh qu trnh chuyn ln lin tc,khng c bc quanh co, thng trm phc tp. Ngun gc pht trin l do bn ngoi quy nh. * Quan im duy vt bin chng pht trin l qu trnh vn ng tin ln t thp ln cao, t n gin n phc tp, t km hon thin ti hon thin hn. - Pht trin l khuynh hng chung ca th gii. b. Tnh cht ca s pht trin - Pht trin mang tnh khch quan,n l ci vn c ca bn thn s vt hin tng.
9

Sd, tr.201.

10

- Pht trin khng ch l s thay i v mt s lng hay khi lng m n cn l s thay i v cht. - Pht trin mang tnh k tha nhng trn c s c s ph phn, lc b, ci to v pht trin, khng k tha nguyn xi hay lp ghp t ci c sang ci mi mt cch my mc, hnh thc. - Ty vo tng s vt, hin tng,qu trnh c th, pht trin cn bao gm c s tht li i xung nhng khuynh hng chung l i ln, l tin b. Theo quan im duy vt bin chng th khuynh hng ca s pht trin din ra theo ng xoy c. - Ngun gc ca su pht trin l trong bn thn s vt hin tng, do mu thun ca s vt hin tng quy nh. 3. ngha phng php lun: Khi xem xt s vt hin tng phi c quan im pht trin. Yu cu ca quan im pht trin: + Xem xt s vt hin phi t chng trong s vt ng pht trin khng ngng, vch ra xu hng bin i chuyn ha ca chng. + Phi bit phn chia qu trnh pht trin ca s vt thnh nhiu giai on. Trn c s tm ra phng php nhn thc v cch tc ng ph hp nhm thc y s vt pht trin nhanh hn hoc km hm s pht trin ca n. III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. Ci chung v ci ring a. Phm tr ci chung v ci ring; ci n nht * nh ngha ci ring - Ci ring l phm tr trit hc dng ch mt s vt, mt hing tng, mt qu trnh ring l nht nh. * nh ngha ci chung - Ci chung l phm tr trit hc dng ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng nhng ch c mt kt cu vt cht nht nh m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l khc. * nh ngha ci n nht - Ci n nht l phm tr trit hc dng ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh ch c mt kt cu vt cht nht nh no v khng c lp li bt k mt kt cu vt cht no khc. * Phn tch mi quan h gia ci chng ci ring ci n nht
11

+ Ci ring ch tn ti trong mi quan h a n ci chung, khng c ci ring no tn ti tc ri ci chung v cng khng c ci ring no l tn ti vnh vin. + Ci ring l ci ton b, phong ph hn ci chung, cn ci chung l ci b phn nhng l ci su sc hn ci ring (ta ni ci chung l b phn ca ci ring nhng y l b phn c tnh cht bn cht ch khng phi l b phn hp thnh ca ci ring, n c xc nh trong mi quan h c th). + Ci chung l ci su sc hn ci ring v ci chung phn nh thuc tnh, nhng mi lin h tt nhin lp li nhiu ci ring cng loi. Do vy, ci chung l ci gn lin vi bn cht , quy nh phng hng tn ti v pht trin ca ci ring. + Ci n nht v ci chung c th chuyn ho cho nhau trong qu trnh pht trin ca s vt. +1. S chuyn ho ca ci n nht thnh ci chung l biu hin ca ca qu trnh ci mi ra i thay th ci c + 2. S chuyn ho ca ci chung thnh ci n nht l biu hin ca ci c, ci li thi b ph nh. c. ngha phng php lun - Mun bit c ci chung, ci bn cht th phi xut pht t ci ring, t nhng s vt, hin tng ring l. - Nhim v ca nhn thc l phi tm ra ci chung trong hot ng thc tin, phi da vo ci chung ci to ci ring. - Trong hot ng thc tin thy s chuyn ho no c li chng ta cn ch ng tc ng n sm tr thnh hin thc.

2. Nguyn nhn v kt qu
a. Phm tr nguyn nhn v kt qu - Nguyn nhn l phm tr ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau gy ra mt bin i nht nh. - Kt qu l phm tr dng ch nhng bin i do s tc ng ln nhau gia cc s vt, hin tng hoc cc mt trong cng mt s vt, hin tng gy ra. Kt qu ch s bin i do nguyn nhn gy ra. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu * Tnh cht: - Tnh khch quan - Tnh tt yu - Tnh ph bin, lp i lp li - Nguyn nhn khc nguyn c.
12

Nguyn c mang tnh ch quan dng che y nhng nguyn nhn. Nguyn c l iu kin l ci rt cn thit chuyn ho nguyn nhn thnh kt qu. * Mi quan h gia nguyn nhn v kt qu: - Nguyn nhn quyt nh kt qu. - Nguyn nhn c trc, sinh ra kt qu. - Nguyn nhn th no th sinh ra kt qu th y. Mi quan h nhn qu khng ch n thun l s i k tip nhau v thi gian (ci ny c trc ci kia), m l mi lin h sn sinh: ci ny tt yu sinh ra ci kia. Cng mt nguyn nhn sinh ra nhiu kt qu v ngc li, mt kt qu do nhiu nguyn nhn sinh ra. Do , mi quan h nhn qu rt phc tp. Trong trng hp nhiu nguyn nhn cng tham gia sinh ra mt kt qu, ngi ta chia ra cc loi nguyn nhn: + Nguyn nhn bn trong v nguyn nhn bn ngoi + Nguyn nhn trc tip v nguyn nhn gin tip + Nguyn nhn c bn v nguyn nhn khng c bn + Nguyn nhn ch yu v nguyn nhn th yu + Nguyn nhn khch quan v nguyn nhn ch quan. + Kt qu tc ng tr li nguyn nhn Kt qu c tc ng tr li nguyn nhn theo hai hng: + Thc y nguyn nhn. + Km hm nguyn nhn. Nguyn nhn v kt qu c th chuyn ha ln nhau trong nhng iu kin nht nh. Nguyn nhn sinh ra kt qu, ri kt qu li tc ng vi s vt, hin tng khc v tr thnh nguyn nhn sinh ra kt qu khc na. Do , s phn bit nguyn nhn vi kt qu ch c tnh cht tng i. Chng hn, s pht trin ca vt cht l nguyn nhn sinh ra tinh thn, nhng tinh thn li tr thnh nguyn nhn lm bin i vt cht. c. ngha phng php lun - Cp phm tr nguyn nhn - kt qu ca php bin chng duy vt l c s l lun gii thch mt cch ng n mi quan h nhn - qu; chng li cc quan im duy tm, tn gio v nhng nguyn nhn thn b. - V nguyn nhn quyt nh kt qu nn mun c mt kt qu nht nh th phi c nguyn nhn v iu kin nht nh. Mun khc phc mt hin tng tiu cc th phi tiu dit nguyn nhn sinh ra n. - Phn loi nguyn nhn, tm ra nguyn nhn c bn, nguyn nhn ch yu gi vai tr quyt nh i vi kt qu. - Bit s dng sc mnh tng hp ca nhiu nguyn nhn to ra kt qu nht nh. - Bit s dng kt qu tc ng li nguyn nhn, thc y nguyn nhn tch cc, hn ch nguyn nhn tiu cc. 3. Ni dung v hnh thc a. Phm tr ni dung v hnh thc
13

* nh ngha - Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt. - Hnh thc l cch t chc, kt cu ca ni dung, l mi lin h n nh gia cc mt, cc yu t, b phn to thnh ni dung. Hnh thc c hnh thc bn trong v hnh thc bn ngoi. Hnh thc bn trong quan trng hn hnh thc bn ngoi. Cn phn bit cp phm tr ni dung-hnh thc vi cp phm tr bn cht-hin tng. b. Tnh cht v mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc + Ni dung v hnh thc gn b vi nhau trong mi s vt. Khng c ni dung no li khng c mt hnh thc nht nh. Cng khng c mt hnh thc no li khng cha ng mt ni dung nht nh. + Ni dung quyt nh hnh thc. Bi v, mi lin h gia nhng mt, nhng yu t, nhng b phn th do chnh nhng mt, nhng yu t, b phn quyt nh. Hnh thc phi ph hp vi ni dung. Tuy nhin, s ph hp gia hnh thc vi ni dung khng cng nhc. Cng mt ni dung nhng trong nhng iu kin tn ti khc nhau c th c nhiu hnh thc khc nhau. + Hnh thc c tc ng tr li ni dung. Nu hnh thc ph hp vi ni dung s to iu kin cho ni dung pht trin. Ngc li, nu hnh thc khng ph hp vi ni dung s cn tr s pht trin ca ni dung. V d: s tc ng tr li ca quan h sn xut n s pht trin ca lc lng sn xut. + Khi hnh thc c, li thi mu thun vi ni dung mi. Cuc u tranh gia ni dung v hnh thc s dn n xa b hnh thc c, thay bng hnh thc mi cho ph hp vi ni dung mi. ng thi ni dung cng c ci to li. Lnnin: u tranh gia ni dung vi hnh thc, vt b hnh thc, ci to ni dung. c. ngha phng php lun - Trong hot ng thc tin, cn trnh s tch ri gia ni dung v hnh thc. - V ni dung quyt nh hnh thc cho nn khi xem xt s vt, hin tng, trc ht cn cn c vo ni dung ca n. - Trong hot ng thc tin, cn phi bit s dng nhiu hnh thc phc v cho mt ni dung nht nh. - Cn thng xuyn i mi ni dung v hnh thc hot ng cho ph hp vi tnh hnh mi. IV. CC QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT

14

1. Quy lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li a. Khi nim cht, lng * Khi nim cht Cht l tnh quy nh vn c ca s vt, hin tng, ni ln s vt l ci g, phn bit n vi s vt, hin tng khc. * Khi nim lng Lng l tnh quy nh ca s vt, hin tng v mt quy m, cng , trnh , tc , v.v.. b. Quan h bin chng gia cht v lng * Tnh thng nht gia cht v lng trong mt s vt Cht v lng l hai mt thng nht hu c vi nhau. Cht no c lng ; lng no c cht . Cht v lng c s ph hp vi nhau. S ph hp ny din ra trong mt phm vi, gii hn nht nh gi l . l phm vi, gii hn trong lng i cha lm cht thay i. * Qu trnh chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht - S pht trin bt u t s thay i v lng. Lng bin i trong phm vi cha lm cht thay i. - Vt qu , s bin i v lng dn n s thay i v cht. Cht c mt i, cht mi ra i. S thay i v cht gi l bc nhy. im din ra bc nhy gi l im nt. * Qu trnh chuyn ha t nhng s thay i v cht thnh nhng s thay i v lng Cht mi ra i thc y qu trnh bin i v lng vi quy m v tc cao hn. Bi v, trong phm vi cht c, lng bin i n mt gii hn nht nh th b cht c km hm. Do , thay cht c bng cht mi l ph b s km hm . Mt khc, cht mi cn c kt hp vi lng mi. * Bc nhy v cc hnh thc ca bc nhy Bc nhy l s thay i v cht t cht c sang cht mi. Bc nhy c nhiu hnh thc a dng phong ph ty theo bn cht ca s vt v iu kin tn ti ca s vt. + Bc nhy t bin v bc nhy dn dn + Bc nhy ton b v bc nhy b phn c. ngha phng php lun - Gip ta hiu c cch thc ca s pht trin. Chng li cc quan im duy tm, siu hnh. - Trong hot ng thc tin mun c cht mi, cn phi c qu trnh tch ly v lng. Cn chng khuynh hng bo th tr tr, tranh th to ra nhng bc nhy thc
15

y s vt pht trin tin ln. ng thi phi chng li bnh ch quan nng vi, duy ch, thc hin bc nhy khi cha c s chn mui v lng v bt chp nhng iu kin tn ti c th ca s vt, hin tng. 2. Quy lut ph nh ca ph nh a. Khi nim ph nh v ph nh bin chng - Ph nh ni chung l s bi tr, bc b s vt nht nh no . Ni cch khc, ph nh l mt qu trnh vn ng trong s vt, hin tng ny c thay th bi s vt, hin tng khc (y l s bin i ni chung). - Ph nh bin chng l qu trnh t ph nh, t pht trin, l mt khu trn con ng dn ti s ra i ca ci mi, ci tin b hn so vi ci t ph nh. * c trng ca ph nh bin chng Ph nh bin chng gm hai c trng sau y: - Tnh khch quan: Ph nh bin chng l s t thn ph nh, l kt qu gii quyt mu thun bn trong ca s vt tn ti khch quan - Tnh k tha: y l c trng c bn nht ca ph nh bin chng. Ph nh bin chng l qu trnh ci mi ra i ph nh ci c, nhng ci mi ch ph nh mt lc hu, li thi ca ci c, ng thi k tha nhng gi tr ca ci c. Do , ph nh bin chng l s ph nh nhng ng thi cng l s khng nh. b. Ph nh ca ph nh hnh thc xoy c ca s pht trin - S pht trin bin chng thng qua nhng ln ph nh bin chng l s thng nht gia loi b, gi li (k tha) v pht trin. Mi ln ph nh bin chng c thc hin s mang li nhng nhn t mi. Do , s pht trin thng qua nhng ln ph nh bin chng s to ra xu hng tin ln khng ngng. V d: Tm Kn Ngi (Bm Trng Tm) CSNT CHNL PK TBCN CSCN CNDV c i CNDV siu hnh CNDVBC - Ph nh bin chng l s t ph nh, biu hin s pht trin do mu thun bn trong ca s vt. - Ph nh bin chng c hon thnh trong mt chu k pht trin. S vt im xut pht ban u qua ln ph nh th nht tr thnh ci i lp vi n - bc trung gian ca s pht trin; ln ph nh th hai, ti lp ci ban u nhng trn c s cao hn. Ln ph nh th hai c gi l ph nh ca ph nh. V d: Ht thc Cy la Bng la - Ph nh ca ph nh lm xut hin ci mi. - S ph nh ca ph nh l giai on kt thc ca mt chu k pht trin. - Ph nh ca ph nh c hon thnh trong chu k pht trin, thng thng mi chu k tri qua hai ln ph nh.
16

- Quy lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht tin ln ca s pht trin. S pht trin khng phi din ra theo ng thng m theo ng xoy c. - Din t quy lut ph nh ca ph nh bng ng xoy c chnh l hnh thc biu t r rng nht cc c trng ca qu trnh pht trin bin chng: tnh k tha, tnh lp li nhng khng quay tr li m tin ln ca s pht trin. c. ngha phng php lun - Gip ta hiu c khuynh hng ca s pht trin: tin ln theo ng trn c, ci mi, thay th ci c. - Khc phc cch nhn n gin v s pht trin: pht trin theo ng thng, ng trn khp kn. - Tin tng vo s tt thng ca ci mi, vo ch ngha x hi v ch ngha cng sn. ng h v to iu kin cho ci mi, ci tin b chin thng ci c, ci lc hu.

Vn 3: CH NGHA DUY VT LCH S


I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUY LUT QUAN H SN XUT PH HP VI TRNH PHT TRIN CA LC LNG SN XUT 1. Sn xut vt cht v vai tr ca sn xut vt cht a. Khi nim sn xut vt cht v phng thc sn xut * Khi nim sn xut vt cht Sn xut vt cht l qu trnh con ngi s dng cng c lao ng (tc ng trc tip hoc gin tip) vo t nhin, ci bin cc dng vt cht ca gii t nhin, to ra ca ci x hi nhm tho mn nhu cu tn ti v pht trin, nhu cu phong ph v v tn ca con ngi. * Khi nim phng thc sn xut Phng thc sn xut, cch thc con ngi tin hnh sn xut chnh l s thng nht gia lc lng sn xut trnh nht nh v quan h sn xut tng ng trong mt giai on lch s nht nh.. b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti v pht trin ca x hi * Vai tr ca sn xut vt cht: - To ra cc t liu sinh hot tho mn cc nhu cu ca con ngi. - To ra cc mt ca i sng x hi, to ra cc quan h x hi v Nh nc, php quyn, o c, ngh thut. - Lm bin i t nhin, x hi v chnh bn thn con ngi.
17

- S pht trin ca sn xut quyt nh s pht trin cc mt ca i sng x hi, quyt nh x hi t thp n cao. * Vai tr ca phng thc sn xut i vi trnh v pht trin x hi - Sn xut vt cht c thc hin trong nhng iu kin c th v hon cnh a l, iu kin t nhin; v iu kin dn s v phng thc sn xut. Trong phng thc sn xut l nhn t quyt nh s tn ti v pht trin ca x hi. - Phng thc sn xut quyt nh tnh cht, kt cu ca x hi. Bi l, trong mi x hi c th, phng thc sn xut thng tr nh th no th tnh cht ca ch x hi s nh th y. Kt cu ca giai cp, tnh cht ca mi quan h gia cc giai cp cng nh cc quan im v chnh tr, php quyn, o c v.v... suy cho cng u do phng thc sn xut quyt nh. - Khi phng thc sn xut mi ra i thay th phng thc sn xut c li thi th sm hay mun s c s thay i c bn t kt cu kinh t n kt cu giai cp; t cc quan im chnh tr - x hi n cc t chc x hi v.v... V vy, lch s x hi loi ngi, trc ht l lch s sn xut vt cht, cc phng thc sn xut k tip nhau trong qu trnh pht trin. 2. Quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut a. Khi nim lc lng sn xut v quan h sn xut * Lc lng sn xut v cc yu t c bn cu thnh lc lng sn xut Lc lng sn xut l khi nim dng ch mi quan h gia con ngi vi t nhin trong qu trnh sn xut. LLSX bao gm: + Ngi lao ng vi nhng k nng, k xo, thi quen, tri thc, kinh nghm nht nh c kh nng s dng cng c lao ng tc ng vo t nhin to ra ca ci vt cht. + T liu sn xut bao gm i tng lao ng v t liu lao ng. +. i tng lao ng l nhng vt m ngi lao ng tc ng vo to ra ca ci vt cht. +.. T liu lao ng gm cng c lao ng v nhng phng tin lao ng khc, l nhng vt hay phc hp nhng vt m ngi lao ng s dng tc ng vo i tng lao ng. - Cc yu t ca lc lng sn xut c mi quan h bin chng vi nhau, trong ngi lao ng ng vai tr quyt nh, lc lng sn xut hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l ngi lao ng. * Quan h sn xut v ba mt ca quan h sn xut Quan h sn xut l quan h gia con ngi vi con ngi trong qu trnh sn xut. - Quan h sn xut bao gm: Quan h sn xut
18

Quan h v chim hu t liu sn xut

Quan h v qun l v phn cng lao ng

Quan h v phn phi sn phm

b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut * Tnh thng nht gia lc lng sn xut v quan h sn xut - Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt ca phng thc sn xut, chng tn ti khn tch ri nhau m tc ng qua li ln nhau mt cch bin chng, to thnh quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh v tnh cht ca lc lng sn xut. * Trnh v tnh cht ca lc lng sn xut - Trnh ca lc lng sn xut biu hin trnh pht trin ca cng c lao ng, trnh , kinh nghim, k nng lao ng ca con ngi, trnh t chc v phn cng lao ng x hi, trnh ng dng ca khoa hhc vo qu trnh sn xut. Nh vy, trnh pht trin ca lc lng sn xut nh th no n s phn nh tnh cht ca lc lng sm xut nh th y. - Tnh cht ca lc lng sn xut l tnh cht ca t liu sn xut v sc lao ng. Khi sn xut da trn cng c th cng, phn cng lao ng km pht trin th lc lng sn xut c tnh cht c nhn. Khi sn xut t n trnh c kh hin i, phn cng lao ng x hi pht trin th lc lng sn xut ngy cng c tnh cht x hi ho. * Vai tr quyt nh ca lc lng sn xut i vi quan h sn xut - Trong phng thc sn xut, lc lng sn xut l ni dung, cn quan h sn xut l hnh thc x hi ca n. - Trong phng thc sn xut th lc lng sn xut l yu t ng nht, cch mng nht. - Cng vi s bin i v pht trin ca lc lng sn xut, quan h sn xut mi hnh thnh, bin i v pht trin theo: + Khi quan h sn xut hnh thnh, bin i v theo kp, ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut th n s thc y lc lng sn xut tip tc pht trin. + Khi quan h sn xut hnh thnh, bin i nhng n khng theo kp, khng ph hp vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut th n s tr thnh xing xch ca lc lng sn xut, km hm lc lng sn xut pht trin. * S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi trnh pht trin v tnh cht ca lc lng sn xut - Quan h sn xut tc ng tr li i vi lc lng sn xut theo hai hng: + Thc y s pht trin ca lc lng sn xut, nu quan h sn xut ph hp vi trnh lc lng sn xut. + Km hm s pht trin ca lc lng sn xut, nu quan h sn xut khng ph hp vi trnh lc lng sn xut.
19

* ngha phng php lun - Pht trin lc lng sn xut: cng nghip ho, hin i ho xy dng lc lng sn xut tin tin. Coi trng yu t con ngi trong lc lng sn xut. - Pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, m bo s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, nhm pht huy mi tim nng vn c ca lc lng sn xut nc ta. - Tng bc hon thin quan h sn xut x hi ch ngha. Pht huy vai tr ch o ca thnh phn kinh t nh nc. Nng cao s qun l ca Nh nc i vi cc thnh phn kinh t; m bo cc thnh phn kinh t pht trin theo nh hng x hi ch ngha. III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI V TNH C LP TNG I CA THC X HI 1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi a. Khi nim tn ti x hi v thc x hi * Khi nim tn ti x hi v cc nhn t c bn cu thnh tn ti x hi - Tn ti x hi l ton b nhng iu kin vt cht cng vi nhng quan h vt cht c t trong phm vi hot ng thc tin ca con ngi trong mt giai on lch s nht nh. - Tn ti x hi bao gm nhiu yu t: + Phng thc sn xut vt cht; + iu kin t nhin, hon cnh a l; + Dn s v mt dn c;... Trong , phng thc sn xut vt cht l yu t quyt nh, hai yu t cn li c vai tr quan trng. Ngoi cc yu t c bn trn, khi ni ti tn ti x hi cn phi lu ti cc quan h vt cht khc nh quan h giai cp, dn tc, quc t. * thc x hi v cu trc ca thc x hi - Khi nim thc x hi thc x hi l khi nim ch cc hin tng thuc i sng tinh thn ca x hi, phn nh tng ti x hi trong mt giai on lch s nht nh. + V mt ni dung, thc x hi gm: t tng, quan im, tm trng, tnh cm, tp qun, truyn thng... - thc c nhn l th gii tinh thn ca nhng con ngi ring bit, c th. thc ca cc c nhn u phn nh tn ti x hi vi mc khc nhau. - Kt cu ca thc x hi + Tip cn theo cc hnh thi thc, thc x hi bao gm: thc chnh tr, php quyn, trit hc, ngh thut, tn gio, khoa hc, thm m ... y l cch tip cn theo lt ct dc. Ngha l ta tip cn cc hnh thi thc x hi theo nhiu lnh vc khc nhau ca i sng x hi.
20

+ Tip cn thc x hi theo trnh phn nh. Cch tip cn ny gm 2 cp : cp thp: thc x hi th hin ra l thc sinh hot thng thng (i thng). y l nhng tri thc, nhng quan nim ca con ngi c hnh thnh mt cch trc tip trong hot ng thc tin hng ngy, cha c h thng ho, khi qut ho, mi ch l nhng tri thc mang tnh kinh nghim, phn nh nhng ci b ngoi, ci khng bn cht. B phn quan trng ca n l tm l x hi. Tm l x hi l g? Tm l x hi l mt b phn ca thc sinh hot i thng, n l biu hin ca nhng hot ng v c ch ca con ngi. Tm l x hi x hi bao gm: tnh cm, tm trng, truyn thng, thi quen, nguyn vng, thch, th hiu... ring ca mi ngi trong mt hon cnh no . cp cao: thc x hi c th hin ra thc l lun. thc l lun l nhng tri thc ca con ngi c h thng ho, khi qut ho thnh nhng t tng, hc thuyt v n c th hin thng qua cc khi nim, phm tr, quy lut. B phn quan trng nht ca thc l lun l h t tng. H t tng l g? H t tng l nhn thc l lun v tn ti x hi, l h thng nhng quan im, t tng (chnh tr, trit hc, o c, ngh thut, tn gio) kt qu ca s khi qut ho nhng kinh nghim x hi. H t tng c hnh thnh mt cc t gic bi cc nh t tng ca nhng giai cp nht nh. Gia thc thng thng v thc l lun l mi quan h bin chng gia mt ci cao v thp trong qu trnh phn nh. Mi quan h gia tm l x hi v h t tng. Tm l x hi v h t tng c s khc nhau nhng gia chng u c im ging nhau. C tm l x hi v h t tng u c ngun gc chung l phn nh tn ti x hi. Mc d u c ngun gc chung nhng s phn bit rch ri gia tm l x hi v h t tng l rt cn thit. Tm l x hi v h t tng l hai phm tr khc nhau v cht. Tm l x hi trnh thp, cn h t tng trnh cao. Tuy nhin, tm l x hi khng th tr thnh h t tng c. Tnh cm x hi v l tng x hi l cu ni cho mi quan h gia tm l x hi v h t tng. Tnh cm x hi v tm l x hi lun lun gn b mt thit vi nhau. b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi - Tn ti x hi l c s, l ngun gc khch quan v l ngun gc duy nht ca thc x hi, n lm hnh thnh v pht trin thc x hi. Cn thc x hi ch l s phn nh tn ti x hi. - Khi tn ti x hi thay i th sm hay mun thc x hi cng phi thay i theo. 2. Tnh c lp tng i ca thc x hi a. thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi
21

Lch s x hi loi ngi cho thy, nhiu khi x hi mt i, thm ch mt i rt lu nhng thc x hi do x hi y sinh ra vn tn ti dai dng (truyn thng, tp qun, thi quen...). thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi l do nhng nguyn nhn sau y: - Mt l, s bin i ca tn ti x hi do tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca nhng hot ng thc tin ca con ngi thng din ra vi tc nhanh m thc x hi c th khng phn nh kp v tr nn lc hu. Hn na, thc x hi l ci phn nh tn ti x hi nn ni chung n ch bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. - Hai l, do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun, cng nh do tnh lc hu bo th ca mt s hnh thi thc x hi. b. thc x hi c th vt trc tn ti x hi. Tnh vt trc ca thc x hi so vi tn ti x hi th hin 2 khuynh hng sau: - thc x hi c tnh vt trc so vi tn ti x hi nhng tnh vt trc ny li da trn quy lut khch quan. Chnh v vy, khuynh hng ny l khuynh hng tin b, khoa hc, n nh hng tch cc cho hot ng ca con ngi. - Khuynh hng th hai l da trn ci ch quan l sn phm ca ci ch quan. N thng em li cho chng ta nhng thc khg khoa hc, thm ch phn khoa hc. c. thc x hi c tnh k tha trong s pht trin ca mnh - thc x hi ca mt giai on lch s nht nh bao gi n cng l s hp thnh bi thc x hi ca cc thi i trc vi thc x hi ca thi i . iu ny cho thy, khng c s k tha th khng c thc x hi. - Do thc x hi c tnh k tha nn xut hin hin tng: c th v iu kin vt cht ca x hi n ang cn thiu, yu, pht trin trnh thp, th nhng m b phn no trong lnh vc i sng tinh thn ca x hi c th pht trin trnh cao (tnh k tha trong s pht trin). d. S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi - S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi cng l mt biu hin ca tnh c lp tng i ca thc x hi. - S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi lm cho mi hnh thi thc x hi c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip bng tn ti x hi hay bng cc iu kin vt cht. - Lch s pht trin ca thc x hi cho thy: thng thng mi thi i, ty theo nhng hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc no ni ln hng u v tc ng n cc hnh thi thc x hi khc. Nhn chung, phn nh tn ti x hi th mi hnh thi thc x hi u phi thng qua lng knh ca hnh thi thc chnh tr phn nh tn ti x hi. Tnh giai cp ca thc x hi cng phn nh qua thc chnh tr.
22

e. S tc ng tr li ca thc x hi i vi tn ti x hi S tc ng tr li ca thc x hi i vi tn ti x hi ph thuc vo nhng iu kin sau y: - Ph thuc vo lc lng x hi, giai cp ra nhng quan im, t tng cho x hi. - Ph thuc vo mc ph hp t hay nhiu ca nhng t tng i vi hin thc. - Ph thuc vo mc thm nhp ca nhng t tng i vi nhu cu pht trin x hi v vo mc m rng ca t tng trong qun chng. 3. ngha phng php lun - Nghin cu thc x hi khng c dng li cc hin tng thc m phi i su nghin cu tn ti x hi. - Mun pht trin thc x hi ca mt x hi mi v lu di phi pht trin c s vt cht x hi ca n. - Phi thy c tm quan trng v ngha ca thc x hi i vi qu trnh pht trin nn vn ho mi v con ngi mi. IV. HNH THI KINH T-X HI V QU TRNH LCH S-T NHIN CA S PHT TRIN CC HNH THI KINH T-X HI 1. Khi nim, kt cu hnh thi kinh t-x hi a. Khi nim hnh thi kinh t-x hi Hnh thi kinh t-x hi l mt phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi mt giai on pht trin lch s nht nh, vi nhng quan h sn xut tng ng vi nhng lc lng sn xut mt trnh pht trin nht nh v mt kin trc thng tng c dng ln trn nhng quan h sn xut . X hi loi ngi tri qua 5 hnh thi kinh t - x hi v tng ng vi 5 phng thc sn xut: Cng sn nguyn thy chim hu n l phong kin t bn ch ngha cng sn ch ngha. b. Kt cu ca hnh thi kinh t-x hi - Phng thc sn xut l nhng cch thc m con ngi tin hnh sn xut ra ca ci vt cht, p ng nhu cu ca mnh trong tng giai on lch s nht nh. - Lc lng sn xut l nn tng vt cht - k thut ca mi hnh thi kinh t - x hi. Mi hnh thi kinh t - x hi khc nhau s c nhng lc lng sn xut khc nhau. S hnh thnh v pht trin ca mi hnh thi kinh t - x hi, xt n cng do lc lng sn xut quyt nh. Lc lng sn xut pht trin qua cc hnh thi kinh t - x hi ni tip nhau t thp n cao. - Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. y l quan h c bn ban u v quyt nh tt c nhng quan h x hi khc. Mi hnh thi kinh t - x hi li c mt quan h sn xut ca n tng ng vi mt trnh nht nh ca lc
23

lng sn xut. Quan h sn xut l tiu chun khch quan phn bit x hi c th ny vi x hi c th khc, ng thi tiu biu cho mt giai on pht trin nht nh ca lch s. - Kin trc thng tng. Nhng quan h sn xut l b xng c th x hi hp thnh c s h tng. Trn c s nhng quan h sn xut hnh thnh nn nhng quan im v chnh tr, php l, o c, trit hc ... v nhng thit ch tng ng hp thnh kin trc tng tng x hi m chc nng x hi ca n l bo v, duy tr v pht trin c s h tng sinh ra n. Ngoi nhng mt c bn nu trn (lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng) th hnh thi kinh t - x hi cn c nhng quan h dn tc, quan h gia nh v cc quan h x hi khc. Cc quan h gn b cht ch vi quan h sn xut, bin i cng vi s bin i ca cc quan h sn xut. 2. Qu trnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t-x hi a. Tnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t-x hi - Lch s pht trin ca x hi loi ngi tri qua nhiu giai on pht trin ni tip nhau t thp n cao. Tng ng vi mi giai on l mt hnh thi kinh t - x hi. S vn ng thay th nhau ca cc hnh thi kinh t - x hi trong lch s u do tc ng ca cc quy lut khch quan, l qu trn lch s t nhin ca x hi. - Cc mt hp thnh ca hnh thi kinh t - x hi khng tch ri nhau m c mi lin h bin chng vi nhau hnh thnh nn nhng quy lut vn ng, pht trin khch quan v ph bin ca x hi. l quy lut ca s ph hp gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut; quy lut c s h tng quyt nh kin trc thng tng v cc quy lut x hi khc. Chnh s tc ng ca cc quy lut khch quan m cc hnh thi kinh t - x hi vn ng v pht trin t thp n cao nh mt qu trnh lch s t nhin, khng ph thuc vo mun ca con ngi. Trong cc quy lut khch quan chi phi s vn ng v pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi th s ph hp gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut c vai tr quyt nh nht. N va m bo tnh k tha trong s pht trin, va biu hin tnh gin on trong s pht trin ca lch s x hi loi ngi. - S tc ng ca cc quy lut khch quan lm cho cc hnh thi kinh t - x hi pht trin thay th nhau t thp n cao l con ng pht trin chung ca nhn loi. Song, con ng pht trin ca mi dn tc khng b chi phi bi cc quy lut chung, m cn b tc ng bi cc iu kin v t nhin, v chnh tr, v truyn thng vn ho, iu kin quc v.v... Chnh v vy, lch s pht trin ca nhn loi ht sc phong ph v a dng. Mi dn tc u c nhng nt c o ring trong s pht trin ca mnh. C nhng dn tc ln lt tri qua cc hnh thi kinh t - x hi t thp n cao. Nhng c nhng dn
24

tc b qua mt hay mt s hnh thi kinh t - x hi no . Tuy nhin, s b qua cng din ra theo mt qu trnh lch s t nhin ch khng phi theo mun ch quan. Nh vy, qu trnh pht trin lch s t nhin ca s pht trin x hi chng nhng din ra bng con ng pht trin tun t, m cn bao hm c s b qua mt vi hnh thi kinh t - x hi trong nhng iu kin nht nh. b. Gi tr lch s ca hc thuyt hnh thi kinh t x hi - L c s l lun hiu c cu trc v quy lut pht trin ca x hi loi ngi - Chng li cc quan im duy tm, siu hnh v x hi. - Hiu s pht trin ca x hi nh l qu trnh lch s - t nhin. - Nghin cu hc thuyt hnh thi kinh t-x hi gip ta hiu c ng li v ch trng ca ng ta trong vic xy dng m hnh ch ngha x hi nc ta. xy dng hnh thi kinh t-x hi nc ta ng Cng sn Vit Nam ch trng pht trin lc lng sn xut bng cng nghip ha, hin i ha; xy dng c s h tng bng ch trng pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha; xy dng kin trc thng tng x hi ch ngha bng vic xy dng nh nc ca dn, do dn, v dn, ly ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh lm nn tng t tng v kim ch nam cho hnh ng, v.v.. V. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT LCH S V CON NGI V VAI TR SNG TO LCH S CA QUN CHNG NHN DN 1. Con ngi v bn cht ca con ngi a. Quan nim v con ngi trong Trit hc Phng ng - Pht gio: Con ngi l s kt hp gia sc v danh (vt cht v tinh thn). Cuc sng vnh cu l ci Nit bn, ni linh hn con ngi c gii thot tr thnh bt dit. - Khng T: Bn cht ca con ngi l do thin mnh, chi phi, c nhn l gi tr cao nht ca con ngi, c bit l con ngi qun t. - Mnh T: quy tnh cht ca con ngi vo nng lc bm sinh, do nh hng ca phong tc, tp qun xu, xa ri ci tt p. V vy, phi thng qua t tng, rn luyn gi c o c ca mnh. - Tun T: ng cho rng, bn cht ca con ngi khi sinh ra l cc, nhng c th ci bin c, phi chng li ci c, con ngi mi tt c. - ng Trng Th: L ngi k tha Nho gio theo xu hng duy tm cc oan. ng quan nim Tri v Ngi c th thng hiu ln nhau (Thin nhn cm ng). Cuc i con ngi b quyt nh bi thin mnh. - Lo T: Con ngi c sinh ra t o. V vy, con ngi cn phi sng v vi theo l t nhin, khng tri vi t nhin.
25

C th ni rng, vi nhiu h thng trit hc khc nhau, trit hc phng ng biu hin tnh a dng v phong ph thin v vn con ngi trong mi quan h chnh tr, o c... Nhn chung con ngi trong trit hc phng ng biu hin yu t duy tm c pha trn tnh cht duy vt cht phc ngy th trong mi quan h vi t nhin v x hi. b. Quan nim v con ngi trong trit hc phng Ty trc K.C.Mc. - Ky t gio: Ky t gio quan nim con ngi c th xc v linh hn. Th xc th mt i nhng linh hn tn ti vnh cu. V vy, phi thng xuyn chm sc linh hn hng n Thin ng vnh ca. - Hy Lp c i: Con ngi l mt tiu v tr trong v bao la. - Thi k Trung c: Con ngi l sn phm sng to ca thng . Cuc sng trn th l tm b, hnh phc l th gii bn kia. - Trit hc Phc hng: Con ngi l mt thc th c tr tu. - Trit hc c in c: G.V.Hegel cho rng, l hin thn ca nim tuyt i, cn L.Feuerbach li cho rng, con ngi l kt qu ca s pht trin ca t nhin. Con ngi v t nhin l thng nht, khng th tch ri. Cc quan nim v con ngi trong thi k trit hc trc C.Mc, d l ng trn nn tng th gii quan duy tm, nh nguyn hay duy vt siu hnh n khng phn nh ng bn cht con ngi. Nhn chung cc quan nim trn u xem xt con ngi mt cch tru tng, hoc l tuyt i ho mt tinh thn, hoc l tuyt i ho mt th xc ca con ngi, tuyt i ho mt t nhin sinh hc m khng thy mt x hi trong i sng con ngi. c. Quan nim ca trit hc Mc - Lnin v bn cht con ngi. Trong tc phm Lun cng v Feuerbach, K.C.Mc ch ra hn ch ca Feuerbach trong vic xem xt con ngi nh l mt c th sinh vt c thc v tnh cm, nh tnh yu, tnh bn, khng thy mt x hi v hot ng thc tin ca con ngi. K.C.Mc vch r: Trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ha nhng mi quan h x hi (Ton tp, tp 3, tr.11). * Con ngi l mt thc th thng nht gia mt sinh vt v mt x h - Mt sinh vt bao gm c th cng nhng nhu cu c th v nhng quy lut sinh hc chi phi i sng ca c th con ngi. - Mt x hi bao gm tng ha nhng quan h x hi, nhng hot ng x hi, i sng tinh thn ca con ngi. Hai mt ny c quan h khng kht khng th tch ri nhau, trong mt sinh hc l nn tng vt cht t nhin ca con ngi, nhng khng phi l yu t quyt nh bn cht ca con ngi; mt x hi mi l mt gi vai tr quyt nh bn cht ca con ngi . Bi mt x hi ca con ngi biu hin trong hot ng sn xut vt cht. Lao ng sn xut ra ca ci vt cht l yu t quyt nh hnh thnh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng ng x hi.
26

L sn phm ca t nhin v x hi nn quas trnh hnh thnh v pht trin ca con ngi lun lun b quyt nh bi h thng ba quy lut khc nhau nhng thng nht vi nhau: - Nhng quy lut sinh hc chi phi i sng ca c th - Nhng quy lut hnh thnh tm l, thc. - Nhng quy lut x hi quy nh i sng x hi ca con ngi. Ba h thng trn cng tc ng, to nn th thng nht hon chnh trong i sng con ngi bao gm c mt sinh hc v mt x hi. Bn cht ca con ngi khng phi l ci g c sn, m c qu trnh hnh thnh, pht trin v hon thin cng vi hot ng thc tin ca con ngi. * Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x hi. Trong tc phm Lun cng v Feuerbach, K.C.Mc khng nh: Trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ha nhng mi quan h x hi. - Lun trn ch r: Con ngi lun lum c th, xc nh, sng trong mt iu kin lch s c th nht nh. Trong iu kin lch s c th , bng hot ng thc tin ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti v pht trin c th lc v t duy tr tu. Ch trong ton b cc mi quan h x hi, con ngi mi bc l ton b bn cht x hi ca mnh. - Trong khi khng nh bn cht x hi ca con ngi, trit hc Mc - Lnin khng ph nhn mt t nhin trong i sng con ngi, trit hc Mc - Lnin ch mun nhn mnh s phn bit gia con ngi vi th gii ng vt trc ht bn cht x hi. * Con ngi l ch th v l sn phm ca lch s - Khng c th gii t nhin, khng c lch s x hi th khng tn ti con ngi. Bi vy, con ngi l sn phm ca lch s, ca s tin ho lu di ca gii hu sinh. Song, iu quan trng hn c l, con ngi lun lun l ch th ca lch s - x hi. - Vi t cch l thc th x hi, con ngi hot ng thc tin, tc ng vo t nhin, ci bin gii t nhin, ng thi thc y s vn ng, pht trin ca lch s x hi. - Trong qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi cng lm nn lch s ca chnh mnh. Con ngi l sn phm ca lch s, ng thi l ch th sng to ra lch s ca chnh bn thn con ngi. Bn cht ca con ngi khng phi l mt h thng ng kn, m l h thng m, tng ng vi iu kin tn ti ca con ngi. V vy, pht trin bn cht con ngi theo hng tch cc, cn phi cho hon cnh ngy cng mang tnh ngi nhiu hn. Con ngi tip nhn hon cnh mt cch tch cc v tc ng tr li hon cnh trn nhiu phng din khch nhau. l bin chng ca mi quan h gia con ngi v hon cnh trong bt k giai on no ca lch s x hi loi ngi.
27

2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v c nhn a. Khi nim qun chng nhn dn Qun chng nhn dn l b phn c cng chung li ch cn bn bao gm nhng thnh phn, nhng tng lp v nhng giai cp lin kt li thnh tp th di s lnh o ca mt c nhn, mt t chc hay mt ng phi nhm gii quyt nhng vn kinh t, chnh tr, x hi ca mt thi i nht nh. Qun chng nhn dn l mt phm tr lch s, vn ng, bin i theo s pht trin ca lch s x hi. b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s
* Qun chng nhn dn l ngi sng to ra lch s, l lc lng quyt nh s pht trin ca lch s

- Qun chng nhn dn l ngi sn xut ra ca ci vt cht cho x hi. Hot ng sn xut vt cht ca h l c s ca s tn ti v pht trin ca x hi. - Qun chng nhn dn l ngi sng to ra nhng gi tr tinh thn cho x hi. - Qun chng nhn dn l ch th v l ng lc ca cc phong tro x hi. - Li ch ca qun chng l im khi u v cng l mc ch cao nht ca mi phong tro cch mng. * Vai tr ca c nhn, v nhn i vi s pht trin ca lch s - Lnh t l c nhn kit xut xut hin trong phong tro qun chng nhn dn, c qun chng suy tn lm ngi lnh o phong tro qun chng. - Lnh t l ngi c tri thc uyn bc, c tm nhn xa trng rng, nm c xu th pht trin khch quan ca lch s, ra c ng li chin lc v sch lc ng n cho phong tro qun chng. - Lnh t l ngi c nng lc tp hp, thng nht, t chc, lnh o qun chng, thng nht hot ng ca qun chng nhm thc hin mc ch v nhim v ra. - Lnh t l ngi c ch, quyt tm cao, c o c tiu biu, l ht nht on kt v tng trng cho ch v sc mnh ca phong tro qun chng. * C nhn v mi quan h gia c nhn vi x hi - C nhn l g? C nhn l khi nim ch con ngi c th sng trong mt x hi nht nh v c phn bit vi cc c th khc thng qua tnh n nht v tnh ph bin ca n. - Quan h gia c nhn v x hi C nhn v x hi c mi quan h khng kht tc ng ln nhau. Quan h v li ch (trc ht l li ch kinh t) l nn tng ca quan h c nhn v x hi. + X hi gi vai tr quyt nh i vi c nhn, bi v:

28

S hnh thnh nhn cch ca c nhn ch c th din ra trong nhng iu kin x hi nht nh v ph thuc vo nhng iu kin . Nhu cu v li ch c nhn ch hnh thnh v c thc hin trong nhng iu kin x hi nht nh. + S pht trin ca c nhn c tc ng tr li s pht trin ca x hi: C nhn tch cc c vai tr thc y s pht trin x hi. nht l nhng c nhn kit xut (v nhn) c vai tr rt to ln trong s pht trin x hi. Nhn cch v hot ng ca h li du n rt su sc trong lch s. l nhng lnh t cch mng, nhng tng ti, nhng nh trit hc, khoa hc, nhng ti nng ngh thut. C nhn tiu cc c tc dng km hm s pht trin x hi. Tuy nhin, tc dng km hm ca h ch c tnh cht tm thi, v x hi pht trin theo quy lut khch quan khng ph thc ch c nhn no. Trong cc x hi c giai cp bc lt, mi quan h gia c nhn v x hi c mu thun gay gt. Ch ngha c nhn, nht l ch ngha c nhn cc oan l mt tr ngi ln cho s pht trin x hi. Chng ta ang phn u xy dng mt x hi, trong li ch c nhn v li ch x hi c kt hp hi ha, tc ng, thc y ln nhau cg pht trin. * ngha phng php lun. - Hiu c vai tr quyt nh ca qun chng nhn dn, t xy dng quan im qun chng: tn trng v tin tng vo sc mnh v kh nng to ln ca qun chng, da vo qun chng, pht huy ngun sc mnh tim tng ca qun chng. Hiu c quan im ca H Ch tch v ng ta: coi s nghip cch mng l s nghip ca qun chng, ngi cn b l y t trung thnh ca nhn dn. - Hiu c vai tr to ln ca lnh t, la chn lnh t c ti c lnh o phong tro. Tn knh lnh t, nhng khng c sng bi c nhn lnh t. Tn knh lnh t l tnh cm o c ng n, xut pht t ch hiu bit ti nng, phm cht v cng hin ca lnh t. Tri li, sng bi c nhn lnh t xut pht t s ngu dt v m tn, coi lnh t l thn thnh, lm cho lnh t xa ri qun chng, phm sai lm sai lm khng khc phc c.

29

You might also like