Professional Documents
Culture Documents
SCH HNG DN HC TP
X L M THANH V HNH NH
(DNG CHO SINH VIN H O TO I HC T XA)
LU HNH NI B
TP H CH MINH - 2007
LI NI U
Ti liu hng dn hc tp mn "X l m thanh v hnh nh" dnh cho khi o to t xa chuyn ngnh in t vin thng. Ti liu ny gii thiu nhng kin thc c bn v x l m thanh v hnh nh. c bit, tc gi ch trng ti vn x l tn hiu ng dng trong mng vin thng: l cc phng php nn tn hiu, lu tr, cc tiu chun nn tn hiu m thanh v hnh nh. Nhng kin thc c trnh by trong ti liu s gip hc vin tip cn nhanh vi cc vn thc tin thng gp trong mng vin thng. V khi lng kin thc trong lnh vc x l m thanh cng nh hnh nh rt ln, trong ti liu hng dn ch c th nu ln mt s vn chnh. tm hiu su v rng hn hc vin phi nghin cu thm trong cc sch tham kho c tc gi cp ti trong phn cui ca ti liu ny. y l ln bin son u tin, chc chn ti liu cn nhiu s st, rt mong cc bn c trong qu trnh hc tp v cc thy c ging dy mn hc ny ng gp cc kin xy dng.
Bin son phn x l m thanh: ThS V Nguyn Quc Bo Bin son phn x l hnh nh: TS Nguyn Thanh Bnh
vn c m t da trn nn tng l thuyt x l tn hiu tng qut. Sau y chng ta nhc li mt s nhng khi nim c bn v tn hiu v h thng x l tn hiu.
Khi phn loi tn hiu ta c th da trn cc c s khc nhau nh phn loi theo nng lng, hnh thi, theo tnh cht ca ph ca tn hiu v.v. Trong l thuyt tn hiu c hai lp tn hiu quan trng l tn hiu xc nh v ngu nhin. Tn hiu xc nh l tn hiu c qu trnh bin i biu din bng mt hm thi gian, v c th xc nh chnh xc mi thi im. Cc tn hiu xc nh c vai tr rt quan trng trong l thuyt tn hiu c in. Tn hiu xc nh cn chia ra thnh tn hiu tun hon (theo chu k T) v khng tun hon (phi chu k).Tn hiu tun hon l nhng tn hiu c th biu din bng cng thc nh sau: x (t ) = x (t + kT ) k nguyen - tn hiu ny tun theo quy lut lp li u vi chu k T. Tn hiu ngu nhin l cc tn hiu m khng th d kin trc hnh vi ca chng theo thi gian v biu din chng phi da trn l thuyt thng k. Trn thc t, cc tn hiu thng tin u mang tnh cht ngu nhin. Tn hiu c th c bin v bin thi gian (khng gian) l ri rc hay lin tc, do chng ta cn phn bit bn loi tn hiu sau: Tn hiu tng t (analog) Bin Bin thi gian lin tc lin tc Tn hiu lng t ri rc lin tc Tn hiu ri rc lin tc ri rc Tn hiu s (digital) ri rc ri rc
Nh vy, tn hiu tng t l tn hiu c bin v bin thi gian l lin tc. Nu tn hiu c biu din bng hm ca bin ri rc th tn hiu l tn hiu ri rc. K hiu chung ca tn Tn hiu c bin v thi gian u ri rc c gi l tn hiu s, k hiu l xd ( n ) . Ngoi ra, da trn tnh cht ca tin tc truyn i, ngi ta cn phn loi cc tn hiu sau:
- Tn hiu thoi (ting ni con ngi). - Tn hiu hnh nh tnh hay nh ng (tn hiu video) - Tn hiu d liu (data) dng trong h thng my tnh, b vi x l.
Mt s tn hiu khc, phn bit theo b rng ph v tn s (tn hiu di rng, di hp, cao tn v.v.) cng s c nh ngha v s dng trong nhng phn tip theo.
1.1.2 Tn hiu ri rc
Tn hiu x(t) c bin thi gian t ri rc c gi l tn hiu ri rc, chng ta c th k hiu l {xn} vi n l s nguyn (n = 0, 1, 2, ).
x(n)
x = { x( n )}
bieu thc toan x ( n) = 0
b- Biu din bng th
< n < +
N1 n N 2 n con lai
minh ho theo kiu nhn trc quan, ta c th v th (hnh 1.1.1) ca dy x(n). Biu din bng dy s ri rc nh sau :
c-
Chng ta khng dng chung (mt tng hay tch) m khai trin cc gi tr ca tn hiu
: ch mu ti n = 0.
x. y = {x(n). y(n)}
b- Php nhn tn hiu ri rc vi hng s :
(1.1.1)
. y = {. y(n)}
c- Php cng hai tn hiu ri rc :
(1.1.2)
x + y = {x(n) + y(n)}
d- Php dch (tr) : Dy x c dch sang phi n0 mu, thnh dy y :
(1.1.3)
y (n) = x(n n 0 )
vi n0 > 0
(1.1.4)
y(n ) = x (n + n 0 )
vi n0 > 0
(1.1.5)
x ( n) =
k =
x(k ) (n k )
(1.1.6)
x(n) = x(n + N )
, n.
(1.1.7)
Tn hiu tun hon c th c k hiu vi ch s p (period) : xp(n). Tn hiu ch c xc nh trong mt khong hu hn N mu c gi l tn hiu c di hu hn N. f- Tn hiu nng lng v tn hiu cng sut: * Nng lng ca tn hiu c nh ngha bng tng bnh phng cc modul :
E xN =
n=
x( n )
(1.1.8)
PxN = lim
N 1 2 x( n ) N 2 N + 1 n= N
(1.1.9)
g- Tn hiu tun hon v tn hiu khng tun hon * Tn hiu l tun hon vi chu k N (N > 0) , nu v ch nu x(n + N) = x(n) Gi tr nh nht ca N c gi l chu k. x(n + kN) = x(n) ; k nguyn dng * Nu khng c gi tr N tha (1.1.10), th tn hiu gi l khng tun hon. h- Tn hiu chn v tn hiu l Tn hiu x(n) c gi l chn khi x(-n) = x(n) Ngc li, tnh hiu x(n) c gi l khi x(-n) = -x(n) i- Php gp tn hiu: Thay bin n bng (-n), kt qu ta c x ( n ) thay v x ( n ) . Php bin i ny thc hin bng cch ly i xng tn hiu x ( n ) qua gc thi gian. (1.1.12) (1.1.11) (1.1.10)
1.1.3 Phn loi h thng 1.1.3.1 H thng tng t Qu trnh bin i tn hiu c thc hin trong h thng x l tn hiu. Cc h thng x l tn hiu c phn loi da vo c trng ca tn hiu m n x l. T cch phn loi tn hiu trn y, ta c cc h thng x l tn hiu tng ng nh sau:
H thng tng t: cc mch lc tng t, mch khuych i, nhn tn s, iu ch tn hiu v.v. H thng ri rc: mch to xung, iu ch xung v.v H thng s: mch lc s.. 6
Ngoi ra cng cn cc h thng hn hp khc nh h thng bin i tng t- s hay ngc li. Tn hiu vo v tn hiu ra ca mt h thng quan h vi nhau thng qua ton t bin i T:
T x ( t ) = y (t )
hay
T x ( t ) y (t )
(1.1.13)
x 1 ( t ) y1 ( t )
nu
x 2 (t ) y 2 (t ) a 1 x 1 ( t ) + a 2 x 2 ( t ) a 1 y1 ( t ) + a 2 y 2 ( t )
(1.1.14)
y (t ) = T x ( t t0 ) x ( t ) th y ( t t0 ) = T
c) Tnh nhn qu
(1.1.15)
H thng c gi l nhn qu nu p ng ca n ti thi im bt k ch ph thuc vo cc gi tr ca tn hiu vo thi im hin ti v qu kh. d) Tnh n nh: Mt h thng c gi l n nh nu tn hiu ra gii hn vi tt c cc tn hiu vo gii hn. Da trn cc tnh cht nu ca h thng, chng ta c th phn loi cc h thng nh sau: h thng tuyn tnh, h thng bt bin, h thng nhn qu, h thng tuyn tnh bt bin.
p ng xung ca h thng h ( t ) l p ng ra ca h thng khi tn hiu a vo l xung n v. Nu h thng l tuyn tnh v bt bin th tn hiu ra ca h thng c th tm c thng qua tch chp gia tn hiu vo v hm p ng xung:
y (t ) = x (t ) h (t ) =
x ( ) h ( t ) d
(1.1.16)
v ngc li
x ( t ) M x < , M x l hng s.
Cho x ( t ) v y ( t ) l tn hiu vo ra ca h thng tuyn tnh bt bin. Phng trnh sai phn tuyn tnh h s hng tng qut ca h thng c th biu din di dng:
N M
ak y( k ) ( t ) = br x( r ) ( t )
k =0 r =0
(1.1.17)
N, M l s nguyn dng, N l bc ca phng trnh. Nghim y ca phng trnh bng tng nghim ring yr ( t ) v nghim thun nht
y0 ( t ) : y ( t ) = yr ( t ) + y0 ( t ) .
Trong nghim thun nht y0 ( t ) l nghim ca phng trnh thun nht:
ak y( k ) ( t ) = 0 .
k =0
(1.1.18)
H thng ri rc c c trng bi ton t T lm nhim v bin i dy vo x ( n ) (l tn hiu ri rc) thnh dy ra y ( n ) . Ton t T cho chng ta thy quan h vo ra ca h thng. Chng ta c hai cch biu din ton t T:
1.1.3.2 H thng ri rc
T x ( t ) = y (t )
hay
T x ( t ) y (t )
(1.1.19)
b. H thng tuyn tnh bt bin Nu y ( n ) l p ng ca kch thch x ( n ) th h thng tuyn tnh gi l bt bin khi
y ( n) = F x ( n ) , x ( n 1) , x ( n 2 ) .... , vi F l mt hm s no .
Nu h thng khng tha mn c iu kin trn th ta gi h thng l khng nhn qu. d. H thng n nh v khng n nh l vi mt tn hiu vo x ( n ) hu hn th tn hiu ra y ( n ) cng hu hn: nu Mt h thng gi l n nh nu n b chn (Bounded Input Bounded Output - BIBO), tc
x ( t ) M x < , M x l hng s th
y ( t ) M y < , M y l hng s.
1.1.3.2.2 p ng xung ca h thng tuyn tnh bt bin
Nu h thng l tuyn tnh v bt bin ta c: Khi h thng l tuyn tnh v bt bin, th ta c quan h sau :
y( n) =
k =
x(k )h(n k )
(1.1.21)
y( n) =
k =
(1.1.22)
Nh chng ta bit, cc h thng c tn hiu ra ch ph thuc vo tn hiu vo trong qu kh v hin ti c gi l h thng nhn qu.
nh l : H thng tuyn tnh bt bin l nhn qu nu v ch nu p ng xung h(n) = 0 vi mi n < 0.
S=
n =
h(n) <
(1.1.23)
a k ( n) y ( n k ) = b r ( n) x ( n r )
k =0 r =0
(1.1.24)
y N v M l cc s nguyn dng, N gi l bc ca phng trnh sai phn. Trong phng trnh ny, tp hp cc h s ak(n) v br(n) s quyt nh ton b hnh vi ca h thng. Phng trnh ny chnh l nh ri rc ca phng trnh vi phn tuyn tnh i vi cc h s lin tc, phng trnh vi phn tuyn tnh c dng sau :
a (t )
k k =0
d k y (t ) M d r x (t ) b ( r ) = r dt k dt r r =0
(1.1.25)
Chng ta c th nhn c phng trnh sai phn tuyn tnh t mt phng trnh vi phn tuyn tnh bng cch thay gn ng ca cc o hm vo v tr ca cc o hm. V d vi o hm bc mt, ta c gn ng nh sau :
ak y( n k ) = br x( n r )
k =0 r =0
(1.1.26)
trong tp cc h s ak v br c trng cho h tuyn tnh bt bin. H tuyn tnh bt bin m t bng PT-SP-TT-HSH ng vai tr c bit trong x l tn hiu s. Trong ti liu ny, chng ta ch s dng cc h thng x l tn hiu c m t bng phng trnh tuyn tnh bt bin h s hng ni trn.
ak . y( n k ) = br . x(n r )
k =0 r =0
(1.1.27)
10
nu trng hp N = 0, ta c :
y( n) =
M
br . x( n r ) r =0 a0
a0 0
a0 = 1 (1.1.28)
y( n) = br . x( n r )
r =0
nh ngha :
H thng c c trng bi phng trnh sai phn tuyn tnh bc khng (N = 0) c gi l h thng khng qui. b. H thng quy Trong trng hp nu N > 0, ta c phng trnh SP-TT-HSH bc N nh sau :
y( n) =
N b br . x( n r ) k . y ( n k ) r =0 a0 k =1 a0
(1.1.29)
nh ngha :
H thng c c trng bi phng trnh sai phn bc N > 0 c gi l h thng qui.
11
Nhn chung, d liu multimedia c dung lng rt ln v c c tnh nhy cm vi tr cng nh mt mt d liu. truyn cc dng d liu trn mng in thoi, Internet hay mng truyn hnh, cc c tnh k thut ca tng loi d liu phi c bin i cho ph hp vi ng truyn. Vic iu chnh ny bao gm vic nn d liu, nh thi trong truyn dn v lu tr multimedia.
1.2.3 Lu tr
Nh ni trn, thng tin m thanh cht lng cao v video trong multimedia lm cho lung s tng hp c kch thc rt ln, v th lu tr d liu l mt trong nhng vn quan
12
trng trong h thng multimedia. Hin nay, h thng multimedia s dng hu ht cc cng ngh truyn thng ghi d liu l cc cng ngh lu tr t, quang v cng ngh flash. Gi thnh cc h thng lu tr dung lng ln ngy cng h, trong khi cc thng s k thut lin tc c ci thin. V d, cc a cng (HDD) hin i cho php ghi lung d liu c tc ln ti 300MBps qua giao thc SATA-II, tc ghi ny cho php lu trc tip video s ln cng khng qua giai on nn d liu (lm mt cht lng video gc). H thng RAID (Redundant Array of Independent Disks) c th c thit lp t 8, 16 hoc nhiu hn na cc cng c dung lng ln ti 750 GB mi . Vi dung lng 12 TB, h thng RAID cho php ghi ti ~2700 gi video cht lng DVD (9.8Mbps) hoc ~125 gi video s (PAL) khng nn (216Mbps). Gi thnh cng hin nay ch khong ~0.3$/GB. so snh, vo nm 2005, gi thnh cng khong 1.2$/GB, tc ghi ch t ~6Mbps. Trong cc h thng truyn dn c bng thng hp, vic truyn ti d liu multimedia khng th thc hin trong thi gian thc, khi cc user u cui phi s dng thit b lu tr cc b. Ton b d liu sau khi ti v s c gii m trnh chiu offline. V d nh mng Internet ch c kh nng phn phi video v audio trc tuyn vi cht lng thp, tuy nhin lu tr cc b vn cho php ngi dng nghe nhc hoc xem video cht lng cao. H thng lu tr ngy cng c ci tin p ng nhu cu ny. Cc thit b lu tr nh CDROM v DVD cng c ci tin cung cp lung d liu tc cao. Cng ngh CDROM hin ti c th truyn ti d liu khong 64 Mbps hay cao hn, lu tr khong 700MB d liu v c thi gian truy cp khong 300 ms. a DVD mt mt c dung lng ~4.7 GB. Vi cc thng s nh vy, cng ngh CD ROM l tm chp nhn c cho mt s ng dng. Hin ti cng ngh a cng vn c ci tin lin tc phc v cho nhu cu lu tr a dng ca d liu multimedia ngy cng i hi nhng tiu chun kht khe v khng gian lu tr, thi gian tr
13
1.2.6 Tng tc
Ngy ny, cng vi s pht trin ca cng ngh, tn ti rt nhiu cc loi phn cng khc nhau, cc loi mng khc nhau, cc ng dng khc nhau v cc loi nh dng multimedia khc nhau. Vic tng tc chng cng hot ng c l vn ct li ca ngi dng u cui multimedia. gii quyt vn , t chc IMA (Interactive Multimedia Association) v MMCF (Multimedia Communications Forum) c thnh lp pht trin cc gii php gii quyt vn tng tc multimedia gia cc chun khc nhau. Mc ch ca MMCF l pht trin: - Gii php tng tc multimedia t ngi dng u cui n ngi dng u cui m khng ph thuc vo ng dng cng nh cng ngh truyn dn. - Pht trin Application Programming Interfaces (API) m rng h tr tng tc gia ngi dng u cui vi ngi dng u cui m khng ph thuc vo nh sn xut. Loi phn mm nh vy c gi di tn l middleware bi v n lin quan n ng dng ca ngi dng u cui cng nh nh dng file, k thut lu tr v mng truyn dn. IMA m nhn trch nhim kt hp cc tiu chun nh dng multimedia. y l mt cng vic kh khn v hin ny tn ti rt nhiu nh dng cho m thanh, hnh nh v video. Hin nay c khon 20 m hnh (scheme) m ha m thanh. Hu ht u da trn u-law, Alaw v ADPCM s dng 4, 8 hay 16 bit/mu. Cc nh dng tiu biu nh: Sound Blaster .VOC Windows .WAV Sounder/Soundtools .SND Apple/SGI AIFF files Vi d liu nh mu cng tn ti rt nhiu nh dng khc nhau. Cc nh dng nh mu cho php hin th t 16 n hng triu mu. Cc nh dng nh tnh tiu biu ang c s dng rng ri l: Windows Bitmap .BMP Graphic Interchange Format .GIF Joint Picture Experts Group .JPEG or JPG TIFF PCX PhotoCD .PCD Hin nay trn ton th gii c tng cng khong 15 loi nh dng video cho truyn hnh tng t v truyn hnh cht lng cao (High Definition TV) c thc hin v a ra th trng. Mt s nh dng tiu biu ca video: Motion JPEG Video conferencing H.261 Microsoft AVI Video for Windows Apple Quicktime Intel Indeo DVI
14
Trong chng mt chng ta nhc li mt s khi nim c bn v tn hiu v h thng x l tn hiu ni chung. Nhng kin thc ny s c s dng v m rng phc v cho qu trnh nghin cu x l tn hiu m thanh v hnh nh nhng chng sau. Phm vi ng dng k thut x l m thanh v hnh nh ni chung rt rng. Nhng, ni ring trong ngnh vin thng, mc ch chnh ca vic x l cc tn hiu ni trn nhm vo vic nng cao cht lng tn hiu v nn dung lng tn hiu truyn qua knh truyn. Trong chng mt chng ta cng nhc ti khi nim v h thng truyn thng a dch v. Mt s c im v cc thng s quan trng ca h thng truyn thng a dch v c c nu ra. C th thy rng, tn hiu audio v video l mt phn thng tin multimedia phi c x l p ng nhng yu cu kht khe t ra trong h thng truyn thng a dch v. l cc tiu chun v nn, thi gian tr, cc i hi v cu hnh b m ho v gii m v.v. Trong mng truyn thng a dch v, vai tr ca x l nh v m thanh tr nn v cng quan trng. Trong cc chng tip theo ca ti liu ny, chng ta s gii thiu c th hn v cc cng c ton hc c s dng phn tch tng loi tn hiu cng nh cc ng dng ring ca x l m thanh v hnh nh.
CU HI V BI TP CHNG 1
1. Cho bit u im v nhc im ca h thng x l tn hiu s 2. K thut x l m thanh c s dng trong cc lnh vc khoa hc no? 3. Lit k cc ng dng chnh ca h thng x l nh 4. Phn tch cc phng php phn loi tn hiu. Trong cc h thng x l tn hiu, cch phn loi tn hiu no c s dng rng ri nht. 8. Cc h thng x l tn hiu c phn loi theo cch no? Trong thc t chng ta thng gp nhng h thng x l tn hiu loi no? 9. Th no l h thng x l tn hiu tuyn tnh v bt bin? 10. Nu nh ngha hm p ng xung ca h thng x l tn hiu 12. Th no l h thng nhn qu v n nh? 13. Pht biu nh ngha h thng quy. Cho bit hm p ng xung ca h thng x l tn hiu no c chiu di hu hn? 14. Th no l Multimedia? Phn tch tm quan trng ca k thut nn tn hiu trong lnh vc truyn dn d liu Multimedia. 15. Nu ra cc phng tin thng c dng lu tr d liu s? Nhng thng s no c trng cho h thng lu tr d liu? 16. Cho bit cc nh dng nh tnh v nh ng thng dng c s dng trong h thng truyn pht multimedia hin nay?
15
Hnh 2.1.1 Dng sng ca tn hiu ghi nhn c t m thanh ca ngi K thut u tin dng trong vic ghi m s dng cc thng s v c, in cng nh trng c th lm nn nhiu cch thc ghi m ng vi cc loi p sut khng kh khc nhau. in p n t mt microphone l tn hiu tng t ca p sut khng kh (hoc i khi l vn tc). D c phn tch bng cch thc no, th cc phng php khi so snh vi nhau phi dng mt t l thi gian. Trong khi cc thit b tng t hin i trng c v x l m thanh tt hn nhng thit b c in, cc tiu chun x l th hu nh khng c g thay i, mc d cng ngh c v x l tt hn. Trong h thng x l m thanh tng t, thng tin c truyn t bng thng s lin tc bin thin v hn. H thng x l m thanh s l tng c nhng tnh nng tng t nh h thng x l m thanh tng t l tng: c hai hot ng mt cch trong sut v to li dng sng ban u khng li. Tuy nhin, trong th gii thc, cc iu kin l tng rt him tn ti, cho nn hai loi h thng x l m thanh hot ng s khc nhau trong thc t. Tn hiu s s truyn trong khong cch ngn hn tn hiu tng t v vi chi ph thp hn. Trong gio trnh ny, tp trung cp n h thng s x l m thanh. Thng tin dng truyn t ca m thoi v bn cht c tnh ri rc, v n c th c biu din bi mt chui ghp gm nhiu phn t t mt tp hu hn cc k hiu (symbol). Cc k hiu t mi m thanh c th c phn loi thnh cc m v (phoneme). Mi ngn ng c cc tp m v khc nhau, c c trng bi cc con s c gi tr t 30 n 50. V d nh ting Anh c biu din bi mt tp khong 42 m v. Tn hiu thoi c truyn vi tc nh th no? i vi tn hiu m thoi nguyn thy cha qua hiu chnh th tc truyn c lng c th tnh c bng cch lu gii hn vt l ca vic ni lu lot ca ngi ni to ra m thanh thoi l khong 10 m v trong mt giy. Mi mt m v c biu din bi mt s nh phn, nh vy mt m gm 6 bit c 16
Chng 2 K thut x l m thanh th biu din c tt c cc m v ca ting Anh. Vi tc truyn trung bnh 10 m v/giy, v khng quan tm n vn luyn m gia cc m v k nhau, ta c th c lng c tc truyn trung bnh ca m thoi khong 60bit/giy. Trong h thng truyn m thoi, tn hiu thoi c truyn lu tr v x l theo nhiu cch thc khc nhau. Tuy nhin i vi mi loi h thng x l m thanh th c hai iu cn quan tm chung l: 1. Vic duy tr ni dung ca thng ip trong tn hiu thoi 2. Vic biu din tn hiu thoi phi t c mc tiu tin li cho vic truyn tin hoc lu tr, hoc dng linh ng cho vic hiu chnh tn hiu thoi sao cho khng lm gim nghim trng ni dung ca thng ip thoi. Vic biu din tn hiu thoi phi m bo vic cc ni dung thng tin c th c d dng trch ra bi ngi nghe, hoc bi cc thit b phn tch mt cch t ng. 2.1.1.2 Khi nim tn hiu L i lng vt l bin thin theo thi gian, theo khng gian, theo mt hoc nhiu bin c lp khc, v d nh: m thanh, ting ni: dao ng sng theo thi gian (t) Hnh nh: cng sng theo khng gian (x, y, z) a chn: chn ng a l theo thi gian Biu din ton hc ca tn hiu: hm theo bin c lp V d: u (t ) = 2t 2 5
f ( x, y ) = x 2 2 xy 6 y 2
Thng thng cc tn hiu t nhin khng biu din c bi mt hm s cp, cho nn trong tnh ton, ngi ta thng dng hm xp x cho cc tn hiu t nhin. H thng: l thit b vt l, thit b sinh hc, hoc chng trnh thc hin cc php ton trn tn hiu nhm bin i tn hiu, rt trch thng tin, Vic thc hin php ton cn c gi l x l tn hiu. 2.1.1.3 Phn loi tn hiu Tn hiu a knh: gm nhiu tn hiu thnh phn, cng chung m t mt i tng no , thng c biu din di dng vector, v d nh tn hiu in tim (ECGElectroCardioGram), tn hiu in no (EEG ElectroEncephaloGram), tn hiu nh mu RGB. Tn hiu a chiu: bin thin theo nhiu hn mt bin c lp, v d nh tn hiu hnh nh, tn hiu tivi trng en. Tn hiu lin tc theo thi gian: l tn hiu c nh ngha ti mi im trong on thi gian [a, b], k hiu x(t ) .
17
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
Hn nh 2.1.1 Tn n hiu lin tc theo thi gian g Tn hiu ri rc thi gian: g l tn hi h u ch c nh ngha ti nhng th t i im ri rc khc nhau, n k hiu x( n) .
Hn nh 2.1.2 Tn n hiu ri rc theo thi gian g Tn hiu lin tc gi tr r: l tn hiu c th nhn tr bt k trong t on [Ymin , Ymax ] , v v d tn hiu tng t (analog). (
Hn nh 2.1.3 Tn n hiu lin tc gi tr Tn hiu ri rc gi tr r: tn hiu ch c nhn tr trong mt tp tr ri rc nh trc (tn hiu s).
Hnh 2.1.4 Tn hiu ri rc gi tr Tn hiu analog: l tn hiu lin tc v thi gian, lin tc v gi tr.
Hnh 2.1.6 Tn hiu s Tn hiu ngu nhin: gi tr ca tn hiu trong tng lai khng th bit trc c. Cc tn hiu trong t nhin thng thuc nhm ny Tn hiu tt nh: gi tr tn hiu qu kh, hin ti v tng li u c xc nh r, thng thng c cng thc xc nh r rng 2.1.1.4 Phn loi h thng x l Gm hai loi h thng l h thng tng t v h thng s. Trong h thng x l s: l h thng c th lp trnh c, d m phng, cu hnh, sn xut hng lot vi chnh xc cao, gi thnh h, tn hiu s d lu tr, vn chuyn v sao lu, nhc im l kh thc hin vi cc tn hiu c tn s cao 19
Chng 2 K thut x l m thanh 2.1.1.5 H thng s x l m thanh nhy ca tai ngi rt cao, n c th phn bit c s lng nhiu rt nh cng nh chp nhn tm bin m thanh rt ln. Cc c tnh ca mt tn hiu tai ngi nghe c c th c o c bng cc cng c ph hp. Thng thng, tai ngi nhy nht tm tn s 2kHz v 5kHz, mc d cng c ngi c th nhn dng c tn hiu trn 20kHz. Tm ng nghe c ca tai ngi c phn tch v ngi ta nhn c kt qu l c dng p ng logarith. Tn hiu m thanh c truyn qua h thng s l chui cc bit. Bi v bit c tnh cht ri rc, d dng xc nh s lng bng cch m s lng trong mt giy, d dng quyt nh tc truyn bit cn thit truyn tn hiu m khng lm mt thng tin.
Hnh 2.1.7 nhn c tm mc tn hiu khc nhau mt cch phn bit, tn hiu nh-nh ca tn hiu nhiu phi nh hn hoc sai bit gia cc mc . T s tn hiu trn nhiu phi ti thiu l 8:1 hoc l 18dB, truyn bi 3 bit. 16 mc th t s tn hiu trn nhiu phi l 24dB, truyn bi 4 bit. 2.1.1.6 M hnh ha tn hiu m thanh C rt nhiu k thut x l tn hiu c m hnh ha v p dng cc gii thut trong vic khi phc m thanh. Cht lng ca m thoi ph thuc rt ln vo m hnh gi nh ph hp vi d liu. i vi tn hiu m thanh, bao gm m thoi, nhc v nhiu khng mong mun, m hnh phi tng qut v khng sai lnh so vi gi nh. Mt iu cn lu l hu ht cc tn hiu m thoi l cc tn hiu ng trong thc t, mc d m hnh thc tin th thng gi nh khi phn tch tn hiu l tn hiu c tnh cht tnh trong mt khong thi gian ang xt. M hnh ph hp vi hu ht rt nhiu lnh vc trong vic x l chui thi gian, bao gm vic phc hi m thanh l m hnh Autoregressive (vit tt AR), c dng lm m hnh 20
Chng 2 K thut x l m thanh chun cho vic phn tch d on tuyn tnh. Tn hiu hin ti c biu din bi tng gi tr ca P tn hiu trc v tn hiu nhiu trng, P l bc ca m hnh AR:
(2.1.1)
M hnh AR i din cho cc qu trnh tuyn tnh tnh, chp nhn tn hiu tng t nhiu v tn hiu tng t iu ha. Mt m hnh khc ph hp hn i vi nhiu tnh hung phn tch l m hnh auto regressive moving-average (ARMA) cho php cc im cc cng nh im 0. Tuy nhin m hnh AR c tnh linh ng hn trong phn tch hn m hnh ARMA, v d mt tn hiu nhc phc tp cn m hnh c bc P > 100 biu din dng sng ca tn hiu, trong khi cc tn hiu n gin hn ch cn biu din bng bc 30. Trong nhiu ng dng, vic la chn bc ca m hnh ph hp m bo vic biu din tn hiu khng lm mt i thng tin ban u l tng i phc tp. C rt nhiu phng php dng c lng bc ca m hnh AR nh phng php trong cc phng php dng gim nhiu. Tn hiu c cho bi cng thc (2.1.2):
(2.1.2)
y l m hnh tng qut i vi cc tn hiu iu ch bin v iu ch tn s, tuy nhin li khng ph hp m t cc thnh phn nhiu tng t, mc d nhiu c th c biu din bi s lng hm sin rt ln. 2.1.1.7 Kin trc h thng s x l m thanh s dng my tnh trong x l m thanh, ngi ta thng dng phng php iu ch xung (Pulse Code Modulation - PCM). Dng sng m thanh c chuyn sang dy s PCM nh sau, xt tn hiu hnh sin lm v d: Tn hiu gc l tn hiu m thanh lan truyn trong khng kh nh hnh 2.1.8
Tn hiu m thanh dch Air Displacement lan truyn trong khng kh
Time
Hnh 2.1.8 Dng sng m thanh nguyn thy K n, s dng mt microphone thu tn hiu m thanh v chuyn i thnh tn hiu in, bin in p ng ra ca microphone (sau khi c khuch i) nm trong khong 1 volt nh hnh 2.1.9.
21
Hnh 2.1.9 Dng sng ca tn hiu in V s lng im d liu l v hn nn khng th truyn i tt c cc im trn trc thi gian, vic ly mu s c thc hin trong mt khong thi gian u n. S lng mu trong mt giy c gi l tn s ly mu (sampling rate). Hnh 2.1.10 m t 43 mu c ly:
+32,767 Converter Output +16,383 0 -16,384 -32,768 1 43
Hnh 2.1.10 Thc hin vic ly mu Tn hiu in p dng tng t sau c lng t ha v s ha bng thit b chuyn i tng t-s (analog-to-digital converter). Khi s dng b lng t chuyn i 16bit/mu, tm s nguyn ng ra c gi tr t 32,768 n +32,767, c m t nh hnh 2.1.11.
+32,767 Converter Output +16,383 0 -16,384 -32,768 Time
Hnh 2.1.11 Ng ra ca b chuyn i tn hiu tng t sang tn hiu s Kt qu ca vic ly mu v lng t c bin i thnh mt chui gm 43 ch s biu din cc mu ca dng sng ng thi gian (hnh 2.1.12).
+32,767 Recorded Value +16,383 0 -16,384 -32,768 1 43
Chng 2 K thut x l m thanh Tn hiu s c th c chuyn i ngc thnh tn hiu tng t bng vic kt ni cc im d liu ri rc li vi nhau. Dng sng kt qu c m t hnh 2.1.13.
+32,767 Recorded V alue +16,383 0 -16,384 -32,768 1 43
Hnh 2.1.13 Dng sng c ti to li Lu rng c mt vi im khc bit gia dng sng nguyn thy v dng sng ti to gia hnh 2.1.9 v hnh 2.1.13, l do: A. Cc gi tr c to ra ti b chuyn i tn hiu tng t sang tn hiu s l cc s nguyn v c lm trn gi tr. B. Hnh dng ca tn hiu ti to ph thuc vo s lng mu c ghi nhn. Tng qut, mt dy s hu hn (i din cho tn hiu s) ch c th biu din cho mt dng sng tn hiu tng t vi chnh xc hu hn. 2.1.1.8 Tn s ly mu Khi chuyn i mt m thanh sang dng s, iu cn lu l tn s ly mu ca h thng x l phi m bo c th phc hi li dng sng tn hiu ban u mt cch chnh xc. Theo nh l ly mu Nyquist v Shannon, tn s ly mu xc nh bi tn s cao nht ca tn hiu phc hi. ti to li dng sng c tn s l F , cn phi ly 2 F mu trong mt giy. Tn s ny cn c gi l tn s Nyquist. 2.1.2 Nhc li mt s khi nim ton hc trong x l m thanh 2.1.2.1 Php bin i z Php bin i z ca mt chui c nh ngha bi cp biu thc
X (z ) =
n =
x ( n) z
(2.1.3a) (2.1.3b)
x ( n) =
1 X ( z ) z n1dz 2j C
Bin i Z ca x (n) c nh ngha bi biu thc (2.1.3a). X ( z ) cn c gi l dy cng sut v hn theo bin z 1 vi cc gi tr ca x (n) chnh l cc h s ca dy cng sut. Min hi t ROC l { z X ( z ) < }, l nhng gi tr ca z sao cho chui hi t, hay ni cch khc
n=
x(n) z
<
(2.1.4)
23
R1 < z < R2
V d: Cho x ( n ) = ( n n0 ) . Theo cng thc (2.1.3a), ta c X ( z ) = z n0 V d: Cho x ( n ) = u ( n ) u ( n N ) . Theo cng thc (2.1.3a), ta c
(2.1.5)
X ( z ) = (1).z
n =0
N 1
1 zN = 1 z 1
n n V d: Cho x ( n ) = a n .u ( n ) . Suy ra X ( z ) = a z = n =0 1
1 ,a < z 1 az 1
n
V d: Cho x ( n) = b n u ( n 1) . Then X ( z ) =
n=
b z
n
1 , z <b 1 bz 1
Bin i z
Bng 2.1.1 Chui tn hiu v bin i z tng ng Chui tn hiu 1. Tuyn tnh 2. Dch 3. Hm m 4. Hm tuyn tnh 5. o thi gian 6. Tng quan 7. Nhn chui
ax1 ( n) + bx2 ( n ) x ( n + n0 )
aX 1 ( z ) + bX 2 ( z )
z n X ( z)
0
a n x(n )
nx(n) x(-n) x(n)*h(n) x(n)w(n)
X ( a 1 z )
dX ( z ) dz
X ( z 1 )
X(z)H(z)
1 X ( )W ( z / ) 1d 2j C
2.1.2.2 Php bin i Fourier Bin i Fourier ca tn hiu ri rc thi gian c cho bi biu thc
X (e jw ) =
x ( n) = 1 2
n=
x(n)e
jw
jwn
(2.1.6a) (2.1.6b)
X (e
)e jwn dw
x ( n) <
(2.1.7)
24
Hnh 2.1.2 Vng trn n v thuc mt phng z Mt c tnh quan trng ca bin i Fourier ca mt chui l X (e iw ) l hm iu ha w, vi chu k l 2 . Bng cch thay z = e iw bng 2.1.1, c c c bng bin i Fourier tng ng. 2.1.2.3 Php bin i Fourier ri rc Trong trng hp tn hiu tng t, tun hon vi chu k N
~ x ( n) = ~ x (n + N )
< n<
(2.1.8)
Vi ~ x ( n) c th c dng l tng ri rc cc tn hiu sin thay v tch phn nh cng thc (2.1.9b). Php bin i Fourier cho chui tun hon nh sau
2 N 1 j kn ~ X (k ) = ~ x ( n )e N n=0
(2.1.9a) (2.1.9b)
1 ~ x (k ) = N
j kn ~ X ( k )e N k =0
N 1
X ( z ) = x ( n) z n
n =0
N 1
(2.1.10)
X (e
) = x ( n )e
n=0
N 1
2 kn N
, k = 0,1,..., N 1
(2.1.11)
~ x ( n) =
j 2 k
r =
x(n + rN )
(2.1.12)
Ta nhn thy rng cc mu X (e N ) t phng trnh (2.1.9a) v (2.1.11) chnh l cc h s Fourier ca chui tun hon ~ x (n) trong phng trnh (2.1.12). Nh vy, mt chui c chiu di N c th c biu din bi php bin i Fourier ri rc (DFT) nh sau:
N 1 n =0 j 2 kn N
X ( k ) = x ( n)e
, k = 0,1,..., N 1
(2.1.13a)
25
1 x (n) = N
X ( k )e
k =0
N 1
2 kn N
, n = 0,1,..., N 1
(2.1.13b)
iu khc bit duy nht gia biu thc (2.1.9a,b) v (2.1.13a,b) l k hiu ~ (loi b k hiu ~ khi ni n tn hiu khng tun hon) v gii hn hu hn 0 k N 1 v 0 n N 1. Lu mt iu l ch dng php bin i DFT cho tn hiu tun hon c tnh cht l module ca N .
x( n ) =
r =
x( n + rN ) =
(2.1.14)
= ( x( n )) N
Bng 2.1.2 Chui v bin i DFT Chui tn hiu 1. Tuyn tnh 2. Dch 3. o thi gian
N 1
Bin i N im DFT
ax1 ( n ) + bx 2 ( n) x (( n + n0 )) N x (( n )) N
aX 1 ( k ) + bX 2 ( k ) e
j
2 kn0 N
X (k )
X * (k )
N
4. Kt hp
x(m)h((n m))
m =0
X(k)H(k)
5. Nhn chui
x(n)w(n)
1 N 1 X (r )W ((k r )) N N r =0
x ( n ) = x a ( nT ) , < n <
(2.2.1)
Cc mu x (n) phi c lng ha thnh mt tp cc mc bin ri rc ri mi c a vo b x l s. Hnh 2.2.1 minh ha mt cu hnh tiu biu cho h thng x l tn hiu tng t bng phng php s. Trong cc phn sau, ta b qua sai s lng ha pht sinh trong qu trnh bin i A/D
26
xa (t )
A/D
x( n)
Mch x l tn hiu s
y ( n)
D/A
ya (t )
x'a (t )
Mch l c
Tn hiu lin tc
Hnh 2.2.1 Cu hnh h thng x l tn hiu tng t bng phng php s xc nh quan h gia ph ca tn hiu lin tc v ph ca tn hiu ri rc to ra t qu trnh ly mu tn hiu, lin tc , ta ch n quan h gia bin c lp t v n ca tn hiu xa (t ) v x (n)
t = nT =
n Fs
(2.2.2)
nh l ly mu: mt tn hiu lin tc c bng tn hu hn, c tn s cao nht l B Hertz c th khi phc t cc mu ca n vi iu kin tn s ly mu Fs 2 B mu / giy 2.2.1.2 Ly mu tn hiu min tn s v ti to tn hiu lin tc Ta bit tn hiu lin tc c nng lng hu hn th c ph lin tc. Trong phn ny, ta s xt qu trnh ly mu ca cc tn hiu loi mt cch tun hon v s ti to tn hiu t cc mu ca ph ca chng Xt mt tn hiu lin tc xa (t ) vi mt ph lin tc X a ( F ) . Gi s ta ly mu
X ( ) =
n=
x(n)e
jn
(2.2.3)
Gi s ta ly mu X ( ) tun hon ti cc im cch nhau rad. V X ( ) tun hon vi chu k 2 , ch c cc mu trong phm vi tn s c bn l cn thit. thun tin, ta ly N mu cch u nhau trong khong 0 2 theo khong cch = 2 / N Xt = 2k / N , ta c X Xt tn hiu x p (n) =
2 k = x ( n)e j 2kn / N k = 0,1,..., N 1 (2.2.4) N n =
l =
x(n lN )
mi N mu, tn hiu ny tun hon vi chu k N , do c th c trin khai theo khai trin Fourier
x p ( n) =
1 N 1 2 X ( k )e j 2kn / N , n = 0,1,..., N 1 N k =0 N
(2.2.5)
Chng 2 K thut x l m thanh ph X ( ) . Nh vy, ta phi tm ra mi tng quan gia x p ( n) v x (n) c th thc hin khi phc x (n) t X ( ) V x p ( n) l s m rng tun hon ca x (n) , nn x (n) c th c khi phc t
Chng 2 K thut x l m thanh Bng 2.2.1 Cc chun m ha m thoi chnh N m hon thnh 1972a 1984 1987
b b
Tn chun
Tc bit truyn (kbps) 64 2.4 13 16, 24, 32, 40 7.95 5.6 6.7 4.8 16 8.5, 4, 2, 0.8 5.3, 6.3 8 12.2 7.4 2.4 12.2, 10.2, 7.95, 7.40, 6.70, 5.90, 5.15, 4.75
Cc ng dng
ITU-T G.711 PCM FS 1015 LPC ETSI GSM 6.10 RPE-LTP ITU-T G.726 ADPCM TIA IS54 VSELP ETSI GSM 6.20 VSELP RCR STD-27B VSELP FS1016 CELP ITU-T G.728 LD-CELP TIA IS96 VBR-CELP ITU-T G.723.1 MPMLQ/ACELP ITU-T G.729 CS-ACELP ETSI GSM EFR ACELP TIA IS641 ACELP FS MELP ETSI AMR-ACELP
S dng cng cng Lin lc bo mt V tuyn di ng s S dng cng cng H thng thoi t bo s TDMA Bc M H thng t bo GSM H thng t bo Nht Lin lc bo mt S dng cng cng H thng thoi t bo s CDMA Bc M Lin lc a phng tin, in thoi truyn hnh S dng cng cng S dng cng cng H thng thoi t bo s TDMA Bc M Lin lc bo mt S dng cng cng vin thng
1997b 1999
a
2.2.1.5 Kin trc ca h thng m ha m thoi Hnh 2.2.2 m t s khi ca h thng m ha m thoi. Tn hiu m thoi tng t lin tc c t ngun cho trc s c s ha bi b mt b lc chun, b ly mu (b chuyn i thi gian ri rc), v b chuyn tn hiu tng t sang tn hiu s. Tn hiu ng ra l tn hiu m thoi thi gian ri rc vi cc gi tr ly mu cng ri rc ha. Tn hiu ny c xem l tn hiu m thoi s.
29
Hnh 2.2.2 S khi ca h thng x l tn hiu thoi Thng thng, hu ht cc h thng m ha m thoi c thit k h tr cc ng dng vin thng, vi tn s gii hn gia 300 v 3400Hz. Theo l thuyt Nyquist, tn s ly mu ti thiu phi ln hn hai ln bng thng ca tn hiu lin tc thi gian. Gi tr 8kHz thng c la chn l tn s ly mu chun cho tn hiu thoi. B m ha knh thc hin vic m ha hiu chnh li ca chui bit truyn trc khi tn hiu c truyn trn knh truyn, ni m tn hiu s b thay i do nhiu cng nh giao thoa tn hiu. B gii m thc hin vic hiu chnh li c c tn hiu m ha, sau tn hiu c a vo b gii m c c tn hiu m thoi s c cng tc vi tn hiu ban u. Lc ny, tn hiu s s c chuyn sang dng tng t thi gian lin tc. B phn thc hin vic x l tn hiu thoi ch yu ca m hnh h thng x l thoi l b m ha v gii m. Thng thng, khi x l cc bi ton v truyn thoi, m hnh c n gin ha nh hnh 2.2.3 V d tn hiu thoi ng vo l tn hiu ri rc thi gian c tc bit l 128kbps c a vo b m ha thc hin m ha chui bit hoc thc hin nn d liu thoi. Tc ca chui bit thng thng s c tc thp hn tc ca tn hiu ng vo b m ha. B gii m nhn chui bit m ha ny v to ra tn hiu thoi c dng l ri rc thi gian v c tc bng vi tc ca tn hiu ban u truyn vo h thng.
30
Phn tch v x l
Trch v m ha thng s 2 Ch s 2 ng gi
...
M gi Ch s 2 Gii m thng s 2 Ch s N
...
Kt hp v x l
Hnh 2.2.4 M t s khi tng qut ca b m ha v gii m m thoi. i vi b m ha, tn hiu m thoi u vo c x l v phn tch nhm thu c cc thng s i din cho mt khung truyn. Cc thng s ngy c m ha v lng t vi m ch s nh phn v c gi i nh l mt chui bit c nn. Cc ch s ny c ng gi v biu din thnh chui bit, chng c sp xp th t truyn da vo cc thng s quyt nh trc v c truyn n b gii m.
31
Hnh 2.2.5 M hnh chung ca b m ha m thoi. Hnh trn: b m ha, hnh di: b gii m. B gii m thc hin vic phn tch chui bit nhn c, cc ch s nh phn c phc hi sau qu trnh phn tch v dng kt hp vi cc thng s tng ng ca b gii m c c cc thng s c lng t. Cc thng s gii m ny s kt hp vi nhau v c x l to li tn hiu m thoi tng hp. 2.2.1.7 Cc yu cu cn c ca mt b m ha m thoi Mc tiu chnh ca ca m ha thoi l ti a ha cht lng nghe ti mt tc bit no , hoc ti thiu ha tc bit ng vi mt cht lng c th. Tc bit tng ng vi m thoi no s c truyn hoc lu tr ph thuc vo chi ph ca vic truyn hay lu tr, chi ph ca m ha tn hiu thoi s, v cc yu cu v cht lng ca m thoi . Trong hu ht cc b m ha m thoi, tn hiu c xy dng li s khc vi tn hiu nguyn thy. Tc bit truyn b gim bi vic biu din tn hiu m thoi (hoc cc thng s trong m hnh to m thoi) vi chnh xc b gim, v bi qu trnh loi b cc thng tin d tha ca tn hiu. Cc yu cu l tng ca mt b m ha thoi bao gm: Tc bit thp: i vi chui bit m ha c tc bit t l thun vi bng thng cn cho truyn d liu. iu ny dn n nu tc bit thp s lm tng hiu sut ca h thng. Yu cu ny li xung t vi cc cc c tnh khc ca h thng, nh l cht 32
Chng 2 K thut x l m thanh lng ca m thoi. Trong thc t, vic nh i gia cc la chn ph thuc vo p dng vo ng dng g. Cht lng thoi cao: tn hiu m thoi gii m phi c cht lng c th chp nhn c i vi ng dng cn t. C rt nhiu kha cnh v mt cht lng bao gm tnh d hiu, t nhin, d nghe v cng nh c th nhn dng ngi ni. Nhn dng ting ni / ngn ng khc nhau: k thut nhn dng ting ni c th phn bit c ging ni ca ngi ln nam gii, ngi ln n gii v tr con cng nh nhn dng c ngn ng ni ca ngi ni. Cng mnh trong knh truyn nhiu: y l yu t quan trng i vi cc h thng truyn thng s vi cc nhiu nh hng mnh n cht lng ca tnh hiu thoi. Hiu sut cao i vi cc tn hiu phi thoi (v d nh tn hiu tone in thoi): trong h thng truyn dn kinh in, cc tn hiu khc c th tn ti song song vi tn hiu m thoi. Cc tn hiu tone nh l a tn tone i Dual tone multifrequency (DTMF) ca tn hiu m bn phm v nhc thng thng b chn vo trong ng truyn tn hiu. Ngay c nhng b m ha thoi tc thp cng c th khng th to li tn hiu mt cch hon chnh. Kch thc b nh thp v phc tp tnh ton thp: nhm mc ch s dng c b m ha m thoi trong thc t, chi ph thc hin lin quan n vic trin khai h thng phi thp, bao gm c vic b nh cn thit h tr khi h thng hot ng cng nh cc yu cu tnh ton. Cc nh nghin cu m ha m thoi n lc trong vic tm kim hin thc bi ton trin khai trong thc tin sao cho c hiu qu nht. tr m ha thp: trong qu trnh x l m ha v gii m thoi, tr tn hiu lun lun tn ti, chnh l thi gian trt gia m thoi ng vo ca b m ha vi tn hiu ng ra ca b gii m. Vic tr qu mc s sinh ra nhiu vn trong vic thc hin trao i ting ni hai chiu trong thi gian thc. 2.2.2 Cc m hnh dng trong x l m thanh 2.2.2.1 M hnh quang ph 2.2.2.1.1 M hnh sin Tn hiu m thanh c th c trin khai t tp hp cc m hnh sin nu nh c c dng
y(t ) = Ai (t )e j ( t )
i
(2.2.6)
i =1
thnh phn sin th i . Trong thc t, tn hiu c xem xt l tn hiu ri rc thi gian thc, nh vy ta c th vit li
(2.2.7)
33
(2.2.8)
V c bn, nu nh I c gi tr v cng ln, th bt c tn hiu m thanh no cng c th c trin khai t m hnh sin, php tnh gn ng c p dng tnh ton trong m hnh ny. Thc t, tnh hiu nhiu cng c trin khai thnh v s cc tn hiu sin, v ta tch vic x l ring tn hiu ny thnh phn x l Stochastic ( ) c k hiu l e ( n ) .
y ( n) = Ai ( n) cos(i (n )) + e( n)
i =0
(2.2.9)
Thnh phn c th c tnh bng php bin i Short-Time Fourier s dng lu hnh 2.2.6. Phng php ny c ng dng trong cc phn mm sms, vit tt ca tng hp m hnh ph - spectral modeling synthesis.
Hnh 2.2.6 Phn tch cc thnh phn hnh sin ca phn stochastic Pht hin nh v ghp (Peak detection and continuation): thc hin vic phn tch cc thnh phn hnh sin t tn hiu thng d, ta phi tm c v ghi ch li cc nh tn s ni tri, tc l cc thnh phn hnh sin nm vai tr chnh trong cng thc phn tch c. Mt chin thut c s dng thc hin iu ny l v bng ch dn trong cc khung STFT. thc hin vic phn chia phn no l tn hiu, phn no l nhiu, cc tn s v pha phi c xc nh mt cch chnh xc. Ngoi ra, qu trnh tng hp li hai tn hiu c n gin, bin ca cc thnh phn nn c ni suy gia cc khung tn hiu, v php ni suy tuyn tnh thng c s dng. Cc tn s cng nh pha ca tn hiu cng c th c ni suy, tuy nhin cn phi lu l php ni suy tn s c nh hng cht ch n php ni suy pha. Tng hp li cc thnh phn sin: Trong giai on tng hp li, cc thnh phn sin c 34
Chng 2 K thut x l m thanh th c to bi bt k phng php no nh my to dao ng s, my to dao ng bng sng hoc tng hp ly mu bng sng, hoc k thut da trn c s FFT. K thut FFT c s dng nhiu do tnh tin li khi tn hiu c nhiu thnh phn hnh sin. Trch tn hiu thng d (Extraction of the residual): Vic trch ph ca tn hiu nhiu thng d c th c thc hin min tn hoc trc tip t min thi gian. S hiu chnh ph thng d (Residual spectral fitting): thnh phn stochastic c m hnh ha l tn hiu nhiu bng rng, c lc bi khi c trng tuyn tnh. Ph cng ca tn hiu thng d c th c xp x bng gi tr trung bnh ca hm piecewise-linear. Vic tng hp trong min thi gian c th c thc hin bng php o FFT, sau khi n nh c mt tp cng mong mun v mt tp pha ngu nhin. Hiu chnh m thanh: m hnh sin l mt m hnh hu dng v n cho php p dng vic truyn cc m thanh nhc ly t vic ghi bng thc t. Hnh 2.2.7 m t mt cc bc thc hn cho vic hiu chnh tn hiu m nhc
Hnh 2.2.7 C cu t chc cho vic biu din vic truyn tn hiu m nhc 2.2.2.1.2 Tn hiu sin + nhiu + nt m Trong m hnh sin + nhiu, iu c bn l cc tn hiu m thanh l tng hp ca nhiu tn hiu sin tn s thp v cc loi nhiu bng rng hu nh dng tnh. Khi , mt thnh phn ca m thanh khng c xem xt n, l nt m. Vic hiu chnh m thanh c th c thc hin d dng bng cch tch ring thnh phn nt m xt ring. Thc t, hu ht cc dng c m nhc m rng trng ca mt nt nhc khng lm nh hng n cht lng x l. Vi l do ny, mt m hnh mi l sin + nhiu + nt m (SNT) c pht ha dng trong vic phn tch m thanh. tng chnh ca vic trch m m trong thc t t vic quan st rng, cc tn hiu hnh sin trong min thi gian c nh x qua min tn thnh cc nh c v tr xc nh, trong khi cc xung ngn i ngu trong min thi gian khi c nh x qua min tn li c dng hnh sin. Nh vy, m hnh sin c th c ng dng trong min tn s biu din cc tn hiu hnh sin. S khi m t qu trnh phn tch SNT c biu din trn hnh 2.2.8.
35
Hnh 2.2.8 Phn tch tn hiu m thanh theo m hnh sin + nhiu + nt m Khi DCT trong hnh 2.2.8 m t hot ng ca php ri rc cosin. Php bin i, c nh ngha nh sau:
N 1 (2n + 1)k C (k ) = x(n) cos 2N n =0
(2.2.10)
Php bin i DCT thc hin vic mt xung c bin i thnh dng cosin v ngc li. 2.2.2.1.3 M hnh LPC M ha d on tuyn tnh c th c s dng m hnh ph tnh. Tng hp LPC c m t trong lu trong hnh 2.2.9. V bn cht, m hnh chnh l gii thut tr tng hp thc hin mt tn hiu c ph c c lc bi mt b lc cc. Tn hiu kch thch c th s dng chnh tn hiu thng d e c c qua qu trnh phn tch, hoc c th s dng cc thng tin ca tn hiu thoi/phi thoi.
a1 ,, a p
Hnh 2.2.9 Tng hp LPC 2.2.2.2 M hnh min thi gian Vic m t m thanh trong min tn rt c hiu qu, tuy nhin trong mt vi ng dng, tin vic nghin cu vic tng hp m thanh, vic phn tch trong min thi gian li c u th hn. 2.2.2.2.1 My to dao ng s Ta nhn thy mt m thanh phc tp uc tng hp t nhiu thnh phn hnh sin bng php tng hp FTT-1. Nu nh cc thnh phn hnh sin khng qu nhiu, vic tng hp tng thnh phn c thc hin bng cch ly gi tr trung bnh ca my to dao ng s.
36
e j
nh sau:
0 ( n +1)
= e j e j n
0 0
(2.2.11)
x R ( n + 1) = cos 0 x R ( n) sin 0 x I ( n )
xI ( n + 1) = sin 0 xR ( n ) + cos 0 xI ( n )
(2.2.12) (2.2.13)
Thng s bin v pha ban u c th tnh da theo pha ban u e j0 0 v thc hin vic lch pha vo s m. Tn hiu xR ( n + 1) c th c tnh theo cng thc sau:
xR ( n + 1) = 2 cos 0 x R ( n ) x R ( n 1)
p ng xung ca b lc nh sau:
(2.2.14)
H R ( z) =
1 1 2 cos 0 z + z
1 2
(1 e
1
j0 z 1
)(1 e )
j0 z 1
(2.2.15)
Gi tr cc ca b lc biu thc 10 nm trn chu vi ng trn n v. Gi xR1 , xR 2 l hai bin trng thi ca hai mu troc ca tn hiu ng ra x R , pha ban u 0 c th c tnh theo h phng trnh sau:
x R1 = sin (0 0 ) x R 2 = sin (0 20 )
(2.2.16) (2.2.17)
My to dao ng s c bit hu ch trong vic biu din tng hp tn hiu i vi cc b vi x l a mc ch, khi cc php ton trn du chm ng c trin khai. Tuy nhin, phng php ny dng cho vic to tn hiu sin c hai bt li: Vic cp nht thng s yu cu tnh ton trn hm cosin. y l mt iu kh i vi iu ch tc m thanh, do phi thc hin php tnh cosin ng vi tng mu trong min thi gian Thay i tn s ca my dao ng s s lm thay i bin tn hiu sin. Khi b phn logic iu khin bin cn c s dng iu chnh hn ch ny. 2.2.2.2.2 My to dao ng bng sng Phng php thng dng nht dng tng hp cc dng sng c chu k (bao gm tn hiu dng sin) thc hin qu trnh c lp i lp li mt bng cha ni dung ca mt dng sng c lu tr trc. V d: nu dng sng cn c tng hp dng sin, i xng th ch cn lu tr lu tr chu k, sau s dng php tnh ton ni suy cho ton b chu k. t buf
sng. My to dao ng dng sng hot ng lp li theo chu k qut bng dng sng l bi s ca gia s I v c ni dung ca bng dng sng ti v tr . Gi B l chiu di ca b m, f 0 l tn s m ta mun to tn s ly mu Fs , khi gi tr ca gia s I l:
I=
Bf 0 Fs
(2.2.18)
37
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh S thay i tn s ly mu Bi ton th hit k my to dao n ng bng sng c th chu uyn thnh bi b ton thay y i tn s ly mu, v d nh bin i tn hiu c ly mu ti tn s ly mu Fs ,1 thnh tn n hiu c ly mu ti tn s Fs , 2 . Nu
Fs , 2 Fs ,1
thc hi h n thay i tn s ly mu c th c nh hin bng cc bc: 1 Tng tn s ly mu bng h s L 1. 2 S dng b lc thng 2. g thp 3 Gim tn s ly mu bng h s M 3.
nh 2.2.11 V V d v thay y i tn s ly mu vi L / M = 3 / 2 Hn 2 2.2.2.2.3 Tng n hp ly mu bng sng Tng hp ly mu bng n sng l ph hn m rng ca my da ao ng bng g sng i vi Dng sng g phn tch khng k phi dng sin Bng dng g sng c lu tr vi n nhiu chu k Cc tn hiu iu khin rt quan trng trong vic nhn c m thanh t nhin 2 2.2.2.2.4 Tng hp ht (vi Giovanni De Poli) Cc bng sng ngn c c th c c vi nhiu tc k khc nhau, v v kt qu l m
Chng 2 K thut x l m thanh iu c th chng cho vo nhau trong min thi gian. Trong phng php min thi gian, vic tng hp m thanh ny c gi l tng hp ht. Tng hp ht bt u t tng vic phn tch m thanh trong min thi gian c thay th bng biu din chng thnh mt chui cc thnh phn ngn c gi l ht. Cc thng s ca k thut ny l cc dng sng ca ht th g k () , v tr trong min thi gian lk v bin a k
s g ( n ) = ak g k ( n lk )
k
(2.2.19)
Khi s lng ht ln, th vic tnh ton s tr nn phc tp. Tnh cht ca cc ht v cc v tr trong min thi gian quyt nh m sc ca m thanh. Vic la chn cc thng s ty thuc vo cc tiu chun a ra bi cc m hnh th hin. Vic la chn cc m hnh biu din lin quan n cc qu trnh hot ng m cc qu trnh ny c th nh hng n m thanh no theo nhiu cch khc nhau. Loi c bn v quan trng nht ca tng hp ht (tng hp ht bt ng b) l phn phi cc ht khng theo quy lut trong min tn s -thi gian. Dng sng ht c dng
g k (i ) = d (i ) cos (2f k Ts i )
tn ph f k . 2.2.2.3 Cc m hnh phi tuyn 2.2.2.3.1 iu pha v iu tn
(2.2.20)
K thut tng hp phi tuyn thng dng nht l iu tn (FM). Trong lin lc thng tin, FM c dng trong cc thp k gn y, nhng ng dng ca n trong gii thut tng hp m thanh trong min thi gian ri rc c bit n vi ci tn John Chowning. V bn cht, Chowning thc hin cc nghin cu trn cc phm vi khc nhau ca vic to ting rung bng cc b to dao ng n gin, v thu c kt qu l cc tn s rung nhanh s to ra cc thay i y kch tnh. Nh vy, iu ch tn s ca mt my to dao ng cng to ra tn hiu m thanh c ph phc tp. M hnh FM ca Chowning nh sau:
(2.2.21)
Vi c l tn s sng mang v m l tn s iu ch, I l ch s iu ch. Phng trnh (2.2.21) thc t cng l phng trnh iu pha. Tn s tc thi ca phng trnh (2.2.21)
( n) = c I m cos ( m n )
Hoc:
(2.2.22) (2.2.23)
f ( n ) = f c If m cos( 2f m n )
Hnh 2.2.12 m t vic trin khai pd ca gii thut FM n gin. Tn s iu ch c dng iu khin trc tip b to dao ng, trong khi tn s sng mang dng iu khin b to pha n v, to pha theo chu k. Vi tn s sng mang, tn s iu ch v ch s iu ch cho trc, ta c th d dng d on cc thnh phn ph tn s ca m thanh kt qu.
39
Hnh 2.2.12 Phn trin khai phn phi pd ca iu pha. Vic phn tch da trn c tnh lng gic
x(n) = A sin (c n + I sin (m n )) k = A J 0 ( I ) sin(c n) + J k ( I ) sin ((c + km )n ) + ( 1) sin ((c km )n ) k =1 carrier side frequencies
(2.2.24)
Vi J k ( I ) l bc th k ca hm Bessel. Cc hm Bessel c v trn hnh 2.2.13 ng vi nhiu gi tr k trn trc s lng side-frequencies v gi tr I trn trc ch s iu ch.
(2.2.25)
Khi nim tng hp m thanh bng mo phi tuyn Nonlinear distortion (NLD) rt n gin: ng ra ca mch to dao ng c dng nh l thng s ca mt hm phi tuyn. Trong min thi gian ri rc s, hm phi tuyn c lu tr trong mt bng, v ng ra ca b dao ng c dng nh l ch s truy nhp vo bng. iu th v ca NLD l l thuyt 40
Chng 2 K thut x l m thanh ny cho php thit k mt bng mo cho bi cc c im k thut ca mt ph mong mun. Nu b to dao ng c dng tn hiu sin, ta c th tnh ton NLD nh sau
x ( n) = A cos( 0 n)
y ( n ) = F ( x (n ))
(2.2.26) (2.2.27)
Vi hm s phi tuyn, dng a thc Chebyshev. a thc Chebyshev cp n c nh ngha quy nh sau:
T0 ( x ) = 1
T1 ( x ) = x
Tn ( x ) = 2 xTn1 ( x ) Tn2 ( x ) ,
v c tnh cht:
Tn (cos ) = cos n
Nh vy, vi tnh cht (2.2.31), nu hm mo phi tuyn l a thc Chebyshev cp m , gi tr ng ra y c c bng cch s dng b dao ng sin x ( n) = cos 0 n , nh vy
y ( n ) = cos (m 0 n ) l hi bc m ca x .
Ph ca y(n) vi:
y ( n ) = hk cos( k 0 n )
k
(2.2.32)
l:
F ( x ) = hk Tk ( x )
k
(2.2.33)
Ngoi cc m hnh trn, cc m hnh vt l cng c p dng trong vic tng hp, x l m thanh nh mch dao ng vt l, mch dao ng i v mch phn phi cng hng mt chiu.
2.2.2.4 M hnh thi gian ri rc Trong hu ht cc trng hp lin quan n x l thng tin, vic biu din tn hiu sao cho m bo tnh tin li trong phn tch m vn khng lm mt i tnh cht ca tn hiu l iu m cc nh khoa hc quan tm. Sng m thanh xut pht t li ni ca ngi c tnh cht t nhin v ngu nhin nht. Phn tch ton hc thun tin nht l xem sng m thanh l mt hm s theo bin thi gian t . Ta k hiu xa (t ) l dng sng tng t theo thi gian t .
41
Hnh 2.2.14 Biu din tn hiu m thoi Trong gio trnh ny, ta dng k hiu x (n) m t cho chui s. Trong trng hp ly mu tn hiu m thoi, mt chui c th c xem nh l mt dy cc mu ca tn hiu tng t c ly mu mt cch u n vi thi gian ly mu l T, khi tn hiu sau khi ly mu c k hiu bi xa ( nT ) . Hnh 2.2.14 m t mt v d ca vic tn hiu m thoi c biu din c hai dng l tn hiu tng t v dng chui cc mu c ly mu tn s l 8kHz. Xung n v c nh ngha nh sau:
(n) = 1 n = 0
= 0 ngc li
Chui bc n v c k hiu
(2.2.34)
u (n) = 1 n 0
=0 n<0
Hm m
(2.2.35) (2.2.36)
x(n) = a n
Nu a dng s phc, a = re jw0 , th
x ( n) = r n e jw n = r n (cos 0 n + j sin 0 n)
0
(2.2.37)
42
Hnh 2.2.15 (a) Ly mu n v, (b) n v bc, (c) hm m thc v (d) hm sin suy gim
Hnh 2.2.16 S khi (a) h thng n ng vo/n ng ra; (b) h thng n ng vo/a ng ra Khi h thng gm nhiu ng ra, tn hiu chui ng ra s c biu din bng mt vector c m t nh hnh 2.2.16. H thng tuyn tnh dch bt bin l h thng c bit hu dng cho vic x l tn hiu m thoi. H thng c c trng bi p ng xung, h( n) , khi tn hiu ng ra c tnh bi cng thc
y ( n) =
k =
x ( k ) h( n k ) = x ( n) * h( n)
(2.2.38a)
43
y ( n) =
vi * l php chp hai tn hiu.
k =
(2.2.38b)
[n] = ai s[n i] s
i =1
(2.3.1)
44
Chng 2 K thut x l m thanh tnh (LPC). Hng s M trong cng thc l bc d on. Nh vy, vic d on d trn t hp tuyn tnh ca M mu trong qu kh ca tn hiu, chnh v th vic d on mang tnh tuyn tnh. Li d on c tnh bng cng thc:
[ n ] e[ n ] = s[ n ] s
(2.3.2)
Hnh 2.3.2 B lc li d on Li d on chnh l sai bit gia mu tht s v mu c lng. Hnh 2.3.2 m t lu tn hiu thc hin b lc li d on. B lc c ng vo l tn hiu AR v ng ra chnh l tn hiu li d on. Ti thiu ho li
i t s[n] . Bi ton nhn dng h thng bao gm vic c lng cc thng s AR a
thc hin vic c lng, tiu chun phi c thit lp. Trong , bnh phng trung bnh li d on c tnh bi cng thc:
2 M J = E {e 2 [n]} = E s[n] + ai s[n i ] i =1
(2.3.3)
c ti thiu ha bng cch la chn LPC thch hp. Thng s LPC ti u c th c tm bng cch thit lp cc o hm ring phn ca J khi ai tin ti zero:
45
(2.3.4)
(2.3.5)
L t s gia bin tn hiu ng vo v bin ca li d on theo n v decibels (dB). li d on l thng s o lng cht lng ca b d on. Mt b d on tt hn c kh nng to ra li d on nh hn vi li cao hn. Ti thiu ha bnh phng trung bnh li d on
i , th e[n] = x[n] ; nh vy li d on T hnh 2.3.2, ta c th nhn xt khi a i = a tng t nh dng tn hiu nhiu trng to ra tn hiu AR s[n] . y l trng hp ti u khi li bnh phng trung bnh c ti thiu ha, vi
(2.3.6)
iu kin ti u c th t c khi bc ca b d on ln hn hoc bng bc ca qu trnh tng hp AR. Trong thc t, M thng l s cha bit trc. Mt phng php n gin c th c lng c gi tr M t tn hiu ngun l v biu li d on nh l mt hm ca bc d on. Vi phng php ny, ta c th quyt nh c bc ca d on ng vi li bo ha, khi khi tng bc d on th li khng tng. Gi tr ca bc d on ti im tha iu kin bo ha ny c xem l gi tr c lng tt nht cho bc ca tn hiu AR. i , dn Sau khi xc nh c gi tr M, hm chi ph J t gi tr ti thiu khi ai = a n e[n] = x[n] . V khi , li d on s bng vi gi tr tn hiu u vo ca b tng hp qu trnh AR.
2.3.1.2 Phn tch d on tuyn tnh cho tn hiu ng Tn hiu thoi trong thc t l tn hiu ng, nn LPC phi c tnh ng vi tng khung tn hiu. Trong mt khung tn hiu, mt tp LPC c tnh ton v dng i din cho cc thuc tnh ca tn hiu trong mt chu k c th, vi gi nh rng s liu thng k ca tn hiu vn khng thay i trong mt khung. Qu trnh tnh ton LPC t d liu tn hiu c gi l phn tch d on tuyn tnh.
Bi ton d on tuyn tnh cho tn hiu ng c pht biu li nh sau: y l bi ton thc hin vic tnh cc gi tr LPC ng vi N im d liu vi thi gian kt thc l m : s[m N + 1] , s[m N + 2] , , s[m] . Vector LPC c vit nh sau:
a2 [m]
...
a M [m ]]
(2.3.7)
46
m 2 s [n ] N +1 PG[m] = 10 log10 n = mm 2 e [n ] n = m N +1
Vi
(2 2.3.8)
(2 2.3.9)
Cc LPC ai [m ] c tnh ton t cc mu tro ong chu k. li d on o nh ngh h a cng th t c (2.3.9) l l mt hm theo t bin thi gian m . V d: Nhi iu trng c to ra bi b to s ngu nhin phn phi u, sau c lc bi b tng hp AR vi
a1 = 1.534
a6 = 0.061 1
a2 = 1
a7 = 0.172
a3 = 0.58 87
a8 = 0.156
a 4 = 0.347
a9 = 0.157
a56 = 0.08
a10 = 0.14
Khung tng n hp ca tn t hiu AR c dng cho phn tc ch LP, vi tng cng l 240 c lng t ng tng n quan kh ng hi qui s dng ca s Hammin ng. Phn tch LP mu. c th t c hin vi bc t 2 n 20. Hnh 2.3.3 tm tt kt qu, vi li d on c tnh ton ti M = 2 v t gi tr cao c nht ti M = 10 . C c bc ln hn 10 khng g cho c li cao hn na, cho nn n ta c th ch cn xt t n M = 10 .
2.3.1.3 Gii thut Levison-Durbin Thng thng, vic tnh ton ma trn nghch o khng n gin, tuy nhin i vi bi ton ny, cc h s gii thut c th c tnh thng qua tnh ton ma trn tng quan. Hai gii thut Levison-Durbin v Leroux-Gueguen l hai gii thut rt ph hp cho vic tnh ton LP ca cc h thng trin khai trong thc t.
Gii thut Levison-Durbin thc hin vic tm b d on bc th M t b d on bc th ( M 1) . y l qu trnh lp quy cho n khi tm c ln u tin b d on bc zero, sau s dng b bc zero s c dng tnh b d on bc 1 v qu trnh tip tc cho n khi tnh ton c b d on c bc cn tm. Gii thut: bin u vo l cc h s t tng quan R[l ] , gi tr tnh c l cc LPC v RC
l = 1,2,..., M
l 1 1 (R[l ]) + ai (l 1) R[l i ] , J l 1 i =1
o Bc 1: Tnh ton RC th l , kl =
ai( l ) = kl ;
l 1) ai( l ) = ai( l 1) kl al( i ;
i 1, 2,..., l 1
Dng nu l = M
o Bc 3: Tnh gi tr bnh phng trung bnh li d on tng ng
vi li gii ti bc l
J l = J j 1 (1 kl2 )
Gn l = l + 1 , quay li bc 1
2.3.1.4 Gii thut Leroux-Gueguen Bi ton s dng gii thut Levinson-Durbin da trn cc gi tr ca cc LPC, bi v chng c thuc mt tm vc rng v gi tr bin ca bin ca cc LPC khng th tnh c ng vi c s l thuyt. Vn xy ra khi gii thut c p dng cho tnh ton trn du chm tnh. Gii thut Leroux-Gueguen khc phc im yu ny ca gii thut LevisonDurbin.
Leroux v Gueguen [1979] xut mt phng php tnh ton cc RC t cc gi tr t tng quan m khng cn phi tnh thng qua cc LPC. Do , bi ton lin quan n tm ng vi iu kin du chm tnh c gii quyt. Xt thng s sau
(2.3.10)
Vi
e ( l ) [n ]
= li d on s dng b lc d on li bc th 48
ai( l )
R[ k ]
nh l:
( l ) [k ] R[0]
Sinh vin c th t chng minh
(2.3.11)
Bng 2.3.1 m t cc thng s cn thit ng vi mi bc l trong gii thut LerouxGueguen Bng 2.3.1
l
M
Cc thng s cn thit
M 1
( M 1) [0], ( M 1) [M ] ( M 2 ) [ 1], ( M 2 ) [0], ( M 2 ) [M 1], ( M 2 ) [M ] ( M 3) [ 2], , ( M 3) [0], ( M 3) [M 2], , ( M 3) [M ] ( M 4 ) [ 3], , ( M 4 ) [0], ( M 4 ) [M 3], , ( M 4 ) [M ] (1) [ M + 2], , (1) [0], (1) [2], , (1) [M ] ( 0 ) [ M + 1], , ( 0 ) [0], ( 0 ) [1], , ( 0 ) [M ]
M 2
M 3
M 4
0
Gii thut:
l = 1,2,..., M
e ( l 1) [0]
( l 1) [l ]
, dng khi l = M
( l ) [k ] = ( l 1) [k ] kl ( l 1) [l k ];
k = M + l + 1,...,0, l + 1,...M .
o Gn l = l + 1 , quay li bc 1 2.3.1.5 So snh gii thut Levison-Durbin v Leroux-Gueguen Gii thut Leroux-Gueguen ph hp hn cho cc bi ton du chm tnh i vi cc bin trung gian c bin c bit trc. Nhc im ca gii thut ny l ch c cc gi tr RC l kt qu tr v, l kt qu khng cn thit i vi b lc li. i vic cc b lc c dng trc tip, cc gi tr LPC c th c c nu dng mt trong hai gii thut.
Vic s dng b lc mt cao thng trong vic tnh ton LP thng khng n gin
49
Chng 2 K thut x l m thanh do s lng tnh ton. Ngoi ra, i vi trng hp thi gian bin i, cc h s c cp nht t khung thi gian ny n khung thi gian khc s lm cho vic tnh ton cng phc tp hn i vi cu trc li. Ngoi ra, phng php Leroux-Gueguen s dng bin i RC-sangLPC khng cung cp vic lu tr li cc bc tnh ton quan trng so vi gii thut LevinsonDurbin. Tt c cc iu trn lm cho gii thut Levinson-Durbin thng dng hn trong thc tin, c bit l i vi cc bi ton s. Trong cc bi ton ng dng thc t, gii thut Levison-Durbin dng trong iu kin du chm tnh phi c cn nhc k sao cho m bo cc bin phi nm trong tm vc cho php.
2.3.2 D on tuyn tnh trong x l thoi
i vi vic n gin ha m hnh x l thoi, gii thut d on tuyn tnh (LPC) l mt trong nhng gii thut p dng to cc b m ha chun cho vic x l m hot ng tn s thp. tc 2.4kbps, b m ha FS1015 LPC [Hng Tremain, 1982] l mt bc tin vt bt trong ngnh x l m thanh; mc d cht lng ca m thanh c gii m khng cao, nhng h thng gii m n gin v d hiu. Thut ng m ha d on tuyn tnh xut hin t khi vic to ra m thanh thoi s dng bt k gii thut ng dng m hnh LPC, trong chun FS1015 l chun in hnh. Ban u, trong vic pht trin cho vic truyn thng bo mt thuc cc ng dng qun s, b m ha FS1015 c c trng bi tn hiu thoi m tng hp ng ra thng cn n cc nhn vin vn hnh tng i c hun luyn s dng. Mc d hu ht cc b m ha thoi da vo cng ngh LP t c hiu sut cao hn ngy nay, nhng v c bn, hot ng ca chng l c ngun gc t LPC, vic ci tin nhm mc ch t c cht lng tt hn v hiu sut m ha ti u hn.
2.3.2.1 M hnh x l tn hiu thoi M hnh x l thoi da vo m hnh m ha d on tuyn tnh c m t trong hnh 2.3.4. M hnh c dng da vo vic quan st cc c tnh c bn ca tn hiu thoi v bt chc k thut to m thanh thoi ca ngi. B lc tng hp c m phng theo s pht m, khu m ca ming ngi. Tn hiu li ng vo ca b lc hoc tn hiu kch thch mch c m phng theo dng xung truyn ng (m thanh thoi) hoc l nhiu ngu nhin (m thanh phi thoi). Nh vy, ph thuc vo trng thi m thanh thoi hay phi thoi ca tn hiu, mch chuyn c thit lp v tr thch hp sao cho ng vo tng ng s c chn a vo mch. Mc nng lng ca tn hiu ng ra c iu khin bi thng s li.
Lm cch no m hnh ph hp vi ng cnh ca m ha m thoi? Xt cc mu thoi mt cch ring l ng vi tng khung tn hiu khng chng ln nhau. ng vi tng on khung ngn, thuc tnh ca tn hiu v c bn l hng s. Trong mi khung, cc thng s ca m hnh c c lng t cc mu thoi, cc thng s bao gm:
Dng: tn hiu thuc khung l thoi hay phi thoi li: lin quan ch yu n mc nng lng ca khung H s lc: nh r p ng ca b lc tng hp Chu k m thanh: trong trng hp i vi khung thoi, l chiu di thi gian gia cc xung kch thch lin tip nhau.
50
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh Qu trnh c lng th hng s c thc hin ng vi tng g khung, cc c kt qu chnh l cc th ng tin ca khung. k Nh vy, thay v truyn cc xung PCM, cc thng s ca m hn nh s c gi i. gi g m thiu nhi n u v s m mo tn hiu, u cc bt tru uyn c cp pht theo o ch nh ng vi tng thng s, nh h vy, t s nn ti u c c th t c.
Kha tr ruyn m/ cch m B lc tng hp m thoi
Chu k cng
B to ng chui xun
B to nhiu trng n
T Truyn m
li
Cc h s C b lc
Hnh 2.3.4 M hn nh LPC tng g hp ting ni n hng s l nh him v ca b m ha a. B gii m s s dng g cc Vic c lng cc th n ny v dn ng m hnh to thoi tng hp m m thoi. thng s c lng
Hn nh 2.3.5 H nh v cc c c khung phi i thoi Hnh 2.3.5 5 m t mt khung tn n hiu phi th hoi c 180 0 mu (s dng b m ha 15). Cc mu nguyn thy c x phn tch LP qua qu tr rnh tng hp LPC dng g cho FS101 vic tng hp m thoi da tr rn m hnh hnh 2.3.4. Tn hiu ca tn hiu ng guyn thy v v tn hiu sau khi tng hp tng i ging nh hau do mt ph cng g sut c dng n tng ng, c m m t trong hnh h 2.3.6.
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
Hnh 2.3.6 S ca mt khung m thanh ph H hi thoi, Hn nh bn tri: tn hiu ng guyn thu; Hnh H bn ph hi: tn hiu tng hp. ng nt t l gi tr mt ph cng sut dng phng n php d on LPC.
Hnh 2.3.7 S khung H g tn hiu m m thanh thoi. Hnh trn n: tn hiu ng guyn thy; Hnh di: tn t hiu tng g hp.
Hnh 2.3.8 S ca mt khung H m thanh tho oi, Hnh b n tri: tn hi iu nguyn thu t ; Hnh bn b phi: tn n hiu tng hp. ng nt t l gi i tr mt ph cng su ut dng ph ng php d on LPC C.
Hnh 2.3.9 m t s khi ca b m ha. Tn hiu thoi ng vo u tin s c phn ct thnh cc khung tn hiu khng chng ln nhau. B lc u dng hiu chnh ph ca tn hiu ng vo, b nhn dng ting ni phn loi khung hin ti ang x l l tn hiu thoi hay phi thoi v cc ng ra mt bit biu th trng thi ca m thoi. Tn hiu ra ca b lc u c dng phn tch LP, mch bao gm mi LPC . Cc h s ny s c lng t ha vi cc ch s c truyn nh l thng tin ca khung. Cc LPC c lng t ho dng xy dng b lc d on li, dng lc cc tn hiu m thanh t b lc u c c tn hiu d on li ng ra.
Hnh 2.3.9 S khi ca b m ha LPC 2.3.2.2.2 Tnh ton cng sut Cng sut ca chui li d on ng vi hai trng hp khung thoi v khung phi thoi l khc nhau. K hiu chui li d on l e[n] , n [0, N 1] vi N l chiu di ca khung. Trng hp tn hiu l phi thoi:
p=
1 N
e [n]
2
n =0
N 1
(2.3.12)
p=
1 [N T ]T
[ N T ]T 1
n =0
e [n ]
2
(2.3.13)
dng [] lun m bo rng vic tnh ton lun nm trong vng bin ca khung.
53
2.3.2.2.3 B gii m
Khi unpack Ch s chu k cng B gii m chu k cng Ch s cng sut B gii m cng sut Ch s LPC B gii m LPC
Chui bit
Tnh ton l i
Khi to nhiu
B lc tng h p
Khi De-emphasis
Hnh 2.3.10 S khi ca b gii m LPC Hnh 2.3.10 m t s khi ca b gii m theo m hnh to m LPC vi cc thng s c iu khin bi lung bit. Gi s rng ca b to chui xung to ra cc xung c bin n v, trong khi b to nhiu trng c tn hiu ng ra c bin khc i lng n v. Vic tnh ton li c thc hin nh sau: i vi tn hiu l phi thoi, cng sut ca tn hiu ca b lc tng hp phi bng vi li d on ca b m ha. K hiu li l g , ta c
g=
(2.3.14)
2.3.2.2.4 Gii hn ca m hnh LPC Gii hn 1: Trong mt s trng hp, mt khung m thanh c c phn loi l tn hiu dng thoi hay phi thoi. Gii hn 2: Vic s dng hon ton nhiu ngu nhin hoc hon ton chui xung c chu k to kch thch khng ph hp vi thc t l s dng tn hiu m thoi thc. Gii hn 3: Thng tin v pha ca tn hiu nguyn thy khng c xem xt. Gii hn 4: Phng php thc hin vic tng hp cc khung thoi, trong khi mt chui xung dng kch thch b lc tng hp vi cc h s c c t vic phn tch LP vi phm nn tng ca m hnh AR.
Dch v thoi l dch v c bn v quan trng nht trong cc dch v cung cp cho khch hng ca cc nh khai thc di ng Vit Nam cng nh trn th gii. m bo h tr tt khch hng nhm t c li th cnh tranh, cc nh khai thc di ng cn h tr tt 54
Chng 2 K thut x l m thanh dch v c bn ny. Do , vic nh gi cc ch tiu cht lng cht lng thoi c vai tr rt quan trng. Cc phng thc nh gi cht lng thoi c nhiu t chc vin thng (nh ITU,ETSI...) nghin cu, xy dng. Trong phn ny trnh by mt s phng php nh gi cht lng thoi, c bit l cho mng vin thng (c nh, di ng). Vic nh gi cht lng thoi c vai tr rt quan trng i vi cc nh khai thc mng thng tin di ng v c nh. V thoi l dch v thng tin c bn cho nn vic m bo cung cp dch v ny vi cht lng n nh l mt yu t cnh tranh ca cc nh khai thc mng. Phng php nh gi cht lng thoi c nhiu t chc tiu chun nh ITU-T, ETSI, 3GPP thc hin chun ha. Gio trnh phn tch bn cht ca mt s phng php nh gi cht lng thoi c bn: phng php nh gi theo thang im MOS (Mean Opinion Score) da trn khuyn ngh ITU-T P.800, cc phng php nh gi da trn m hnh gic quan PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) theo khuyn ngh ITU-T P.861, PESQ (Perceptual Evaluation of Speech Quality) theo khuyn ngh ITU-T P.862 v phng php da trn m hnh nh gi truyn dn E-model theo tiu chun ETR 250 ca ETSI. Cc phng php ny c so snh v u nhc im v phm vi ng dng.
2.4.2 Cc tham s lin quan n cht lng thoi
Tham s nh gi cng m lng/tn hao tng th (OLR-Overall Loudness Rating): OLR ca h thng phi khng c vt qu gii hn c nh ngha trong khuyn ngh G.111 ca ITU-T. Cc gi tr nh gi tn hao pha pht v thu (SLR v RLR) i vi h thng GSM c nh gi cho n giao din POI. Tuy nhin, tham s nh hng chnh l c tnh ca MS gm c b chuyn i tng t - s (ADC) v s tng t (DAC). Do vy, thng thng, ngi ta nh gi OLR ca giao din v tuyn. Tr: thi gian truyn dn tn hiu gia hai u cui gy ra nhng kh khn trong vic hi thoi. Tr bao gm: tr chuyn m thoi, tr m ha knh, tr mng v tr x l tn hiu thoi loi b ting vng v gim nhiu ch Handsfree. Ting vng (echo). Ct ngng (clipping): l hin tng mt phn u hoc phn cui ca cm tn hiu thoi. Cc tnh cht lin quan n nhy tn s. Xuyn m (sidetone loss). Nhiu nn...
2.4.3 Cc phng php nh gi cht lng thoi c bn
Vic nh gi cht lng thoi trong mng GSM cng nh cc h thng thng tin khc (c nh v v tuyn) c th c thc hin bng cch nh gi cc tham s truyn dn c nh hng n cht lng thoi v xc nh tc ng ca cc tham s ny i vi cht lng tng th. Tuy nhin, vic nh gi tng tham s rt phc tp v tn km. Hin nay, vic nh gi cht lng thoi c da trn mt tham s cht lng tng th l MOS (Mean Opinion Score). Nhng phng php s dng MOS u mang tnh cht ch quan do chng 55
Chng 2 K thut x l m thanh ph thuc vo quan im ca ngi s dng dch v. Tuy vy, chng ta c th phn chia cc phng php nh gi cht lng thoi ra lm hai loi c bn:
Cc phng php nh gi ch quan: vic nh gi theo quan im ca ngi s dng v mc cht lng c thc hin trong thi gian thc. Phng php ny c quy nh trong khuyn ngh ITU-T P.800. Cc phng php nh gi khch quan: s dng mt s m hnh c lng mc cht lng theo thang im MOS. Phng php nh gi khch quan c th c phn thnh: a) Cc phng php so snh: da trn vic so snh tn hiu thoi truyn dn vi mt tn hiu chun bit. b) Cc phng php c lng tuyt i: da trn vic c lng tuyt i cht lng tn hiu thoi (phng php ny khng s dng cc tn hiu chun bit); vd: INMD (s dng trong khuyn ngh P.561 ca ITU-T). c) Cc m hnh nh gi truyn dn: phng php ny xc nh gi tr cht lng thoi mong mun da trn nhng hiu bit v mng; vd: m hnh ETSI Model.
Trn thc t, cc thit b o c th s dng kt hp nhiu phng php nh gi cht lng thoi. Tuy vy, trong cc phng php ny th phng php so snh (hay cn gi l intrusive methods) c kt qu nh gi chnh xc nht. Cc phng php nh gi cc cng c th c s dng cho mt s ng dng c th.
Hnh 2.4.1 Phn loi cc phng php nh gi cht lng thoi: a) Cc phng php so snh, b) Cc phng php c lng tuyt i, c) Cc m hnh nh gi truyn dn 56
Phng thc nh gi theo MOS c th c thc hin theo cc bi kim tra hi thoi hai chiu hoc bi nghe mt chiu. Cc bi kim tra nghe mt chiu s dng cc mu thoi chun. Ngi nghe nghe mu truyn qua mt h thng v nh gi cht lng tng th ca mu da trn thang im cho trc. P.800 nh ngha mt s hnh thc nh gi cht lng thoi theo phng php ch quan:
Bi kim tra hi thoi (Conversation Opinion Test). nh gi phn loi tuyt i (Absolute Category Rating (ACR) Test). Phng thc phn loi theo suy hao (Degradation Category Rating (DCR)). Phng thc phn loi so snh (Comparison Category Rating (CCR)).
Mi phng thc trn c mt thang im nh gi. V d: phng thc nh gi hi thoi v ACR u c thang im tng t gi l im hi thoi v im cht lng nghe. Trong phng thc hi thoi, ngi nghe c hi v quan im ca h i vi kt ni ang s dng. ACR hi ch th v cht lng thoi. Thang im cho c hai phng thc trn nh sau: im nh gi 5 4 3 2 1 Cht lng thoi Rt tt Tt Chp nhn c Ti Rt ti
y l thang im t 1-5 thng thng c s dng tnh MOS. V d th hai l im n lc nghe trong phng thc ACR (ACR Listening Effort Score). Trong phng thc ny, ch th c yu cu nh gi n lc ca h thc hin hiu ng ngha ca cc cu chun s dng lm mu. Thang im c cho nh sau: im nh gi 5 4 3 2 1 Mc c gng cn thc hin hiu cu Khng cn c gng Cn ch nhng khng cn c gng nhiu Cn tng i tp trung Cn tp trung Khng hiu cu mu 57
Phng thc ny mang tnh cht ch quan v kt qu ph thuc vo nhiu yu t khng th kim sot ca ch th nh: trng thi tm l, thi i vi bi kim tra v trnh vn ha. Trn thc t, phng thc nh gi cht lng thoi theo thang im MOS khng phi l phng thc nht qun. Phng thc ny rt tn km, i hi nhiu ngi tham gia v thit lp phc tp. Khi cn thc hin o thng xuyn cc tham s cht lng th vic s dng phng php nh gi cht lng ny l khng thc t.
Nhng hn ch ca phng php nh gi cht lng thoi da trn MOS cho thy cn c mt phng thc nh gi khch quan, phng php ny c th thc hin mt cch t ng nh gi cht lng thoi.
2.4.3.2 Cc phng php so snh da trn m hnh gic quan 2.4.3.2.1 Phng php PSQM
PSQM l k thut nh gi cht lng thoi c pht trin bi John G. Beerends v J. A. Stemerdink thuc Trung tm nghin cu KPN H Lan. Trong khong t 1993-1996, nhiu k thut nh gi cht lng thoi c ITU so snh xc nh k thut c chnh cao nht (c lng gn nht vi phng php nh gi ch quan). Theo ITU, PSQM l k thut nh gi cht lng thoi c tng quan ln nht vi cc kt qu theo phng php nh gi ch quan. PSQM sau c ITU-T Study Group 12 thng qua v c cng b trong khuyn ngh P.861 nm 1996. K thut ny c s dng rng ri v th hin chnh xc tng i cao. PSQM l mt phng php tnh ton nhm c lng cht lng thoi theo kt qu ca phng php nh gi ch quan theo khuyn ngh P.830 (MOS). Tuy nhin, PSQM tnh theo thang im khc so vi MOS. im PSQM th hin lch gia tn hiu chun v tn hiu truyn dn. PSQM c thit k s dng cho tn hiu thoi (300-3400 Hz) qua cc b m ha thoi. Phng thc ny c s dng o tn hao ca cc b m ha thoi ny da trn cc thng s nhn thc ca con ngi. Phng thc ny s dng hiu qu i vi cc b m ha thoi tc thp. Vic x l trong phng thc PSQM c th hin trn hnh 2.4.2 thc hin php o PSQM, mt mu ting ni c a vo h thng v c x l bi mt b m ha thoi bt k. Nhng tnh cht ca tn hiu vo ging nh ca cc tn hiu s dng cho php nh gi MOS c nh ngha trong chun ITU P.830. Cc tn hiu vo c th l mu ting ni tht hoc ting ni nhn to theo khuyn ngh ITU P.50. ITU-T khuyn ngh tn hiu vo c lc theo modified IRS (Intermediate Reference System trong khuyn ngh ITU P.48) c nhng tnh cht c nh ngha trong ph lc ca D/P.830. N m phng c tnh tn s ca my in thoi u cui. Khi nhn c, tn hiu ra c ghi li. Sau , n c ng b v mt thi gian vi tn hiu vo. Hai tn hiu ny c thc hin so snh bi cc thut ton PSQM. So snh c 58
Chng 2 K thut x l m thanh thc hin theo tng phn on thi gian (khung thi gian) trong min tn s (c bit n l cc phn t thi gian - tn s) hot ng da trn cc tham s ly t mt ph cng sut ca tn hiu vo v ra ca cc phn t thi gian - tn s. Vic so snh da trn cc tham s nhn thc ca con ngi nh: tn s v nhy m lng (khng ch ph thuc vo Mt ph cng sut - Spectral Power Densities (SPD)). im PSQM nm trong di t 0 n v cng. im s ny th hin lch v mt cm nhn gia tn hiu ra v tn hiu vo. VD: im 0 th hin tn hiu ra v tn hiu vo hon ton trng khp, nh gi l mc cht lng hon ho. im PSQM cng cao th th hin mc tn hao cng ln v nh gi l mc cht lng thp. Trn thc t, gii hn trn i vi thang im PSQM trong khong t 15-20.
Hnh 2.4.2 Phng thc nh gi cht lng thoi PSQM 2.4.3.2.2 Phng php PESQ PESQ l phng php nh gi cht lng thoi so snh; phng php ny c m t trong khuyn ngh ITU-T P.862 c s dng thay th cho khuyn ngh ITU-T P.861. PESQ so snh tn hiu gc X(t) vi tn hiu suy gim Y(t) l kt qu ca vic truyn tn hiu X(t) qua h thng thng tin. u ra ca PESQ l mt c lng v cht lng thoi nhn c ca tn hiu Y(t). Trong bc u tin ca PESQ, mt lot cc tr tn hiu gia tn hiu vo ban u v tn hiu ra c xc nh; mi gi tr tr c tnh cho mt khong thi gian m c s khc bit v tr so vi phn on thi gian trc . ng vi mi phn on thi gian, im bt u v kt thc c xc nh. Mt thut ton sp xp da trn nguyn tc so snh gia kh nng c hai tr trong mt on thi gian vi kh nng c mt tr trong on thi gian . Thut ton ny c th x l thay i v tr trong c khong lng v trong thi gian tch cc thoi. Da trn tp cc tr xc nh c, PESQ so snh tn hiu vo ban u vi tn hiu ra c sp xp bng cch s dng mt m hnh gic quan. im mu cht ca qu trnh ny l chuyn i c tn hiu gc v tn hiu b suy gim thnh dng biu din ca tn hiu m thanh trong h thng thnh gic ca con ngi c tnh n tn s thnh gic v cng m. Qu trnh ny c thc hin theo nhiu giai on: sp xp v mt thi gian, sp xp mc tn hiu v mc tn hiu nghe c cn chnh, nh x thi gian - tn s, frequency warping v cn chnh cng m. Trong PESQ, hai tham s li c tnh ton trong m hnh kinh nghim; chng c kt hp li c lng im MOS. Mt m hnh my tnh ca ch th bao gm m hnh gic quan v m hnh kinh nghim c s dng so snh tn hiu u ra vi tn hiu gc s dng cc thng tin sp xp 59
Hnh 2.4.3 M t phng php nh gi cht lng thoi PESQ Phng php PESQ l c th s dng khng ch nh gi cc b m ha thoi m cn nh gi cht lng thoi u cui n u cui. Cc h thng thng tin trn thc t c th b nh hng ca nhiu khu lc, tr kh bin v cc tn hao do li knh truyn dn v vic s dng cc b codec tc thp. Phng php PSQM c m t trong khuyn ngh ITU-T P.861 ch c khuyn ngh s dng nh gi cc b codec thoi m khng tnh n cc yu t nh lc, tr kh bin ... PESQ tnh n cc yu t ny nh s dng cn bng hm truyn dn, sp xp nh thi, v mt thut ton mi thc hin xc nh tn hao trung bnh. PESQ c kim tra trong iu kin kt hp nhiu yu t nh: lc, tr kh bin, tn hao m ha v li knh truyn dn. Phng php ny c khuyn ngh s dng thay th cho PSQM nh gi cht lng thoi t u cui n u cui. 2.4.3.2.3 M hnh nh gi truyn dn E-Model E-model (tham kho ETR 250, EG 201 050 v khuyn ngh ITU-T G.107) c s dng lm mt cng c quy hoch truyn dn trong cc mng in thoi. N h tr vic c lng cht lng tn hiu thoi t mt kt hp ca nhiu yu t can nhiu. E-model khc so vi cc phng php nh gi cht lng phn tch trn:
y khng phi l mt cng c o m l mt cng c quy hoch mc d n c th s dng kt hp vi cc php o. model ny c lng cht lng thoi hai chiu v tnh n cc yu t nh: ting vng, tr ...
u vo ca E-model bao gm cc tham s c s dng ti thi im quy hoch. Lu rng vic quy hoch c th c thc hin trc v sau khi trin khai mng. E-model c tnh n cc tham s nh: nhiu, tr, ting vng v tnh cht ca thit b u cui m c chun ha hoc c xc nh, c th o c. Ngoi ra, E-model xc nh trng s 60
Chng 2 K thut x l m thanh i vi nh hng ca thit b s hin i (cc b codec tc thp, cc b ghp knh ...) n cht lng truyn dn. Trong nhiu trng hp, s lng v chng loi cc thit b ny c xc nh ti thi im quy hoch. E-model da trn gi thit l cc tn hao truyn dn c th c chuyn i thnh "psychological factors" v cc h s ny c tnh cng dn trn mt "psychological scale". Ni cch khc, nhn thc ch quan v cht lng thoi c coi nh l tng hp ca cc tn hao truyn dn. E-model u tin thc hin tnh ton mt "gi tr gc" v cht lng (gi tr ny c xc nh t nhiu trn mng). Mi tn hao thm vo c biu din di dng mt gi tr tn hao. Kt qu ca php tr gi tr gc vi cc gi tr tn hao th hin c lng cht lng thoi cho mt mng c th. Cui cng, kt qu cht lng thoi thu c c s dng c tnh t l thu bao nh gi cht lng l tt hay ti. C th, E-model tnh mt h s nh gi truyn dn R nh sau: R = Ro - Is - Id - Ie + A H s ny bao gm: gi tr gc Ro, cc tn hao Is, Id v Ie v mt h s thun li (Advantage factor) nh sau:
(2.4.1)
Ro m t t s tn hiu trn nhiu (SNR) ca kt ni. N bao gm tp m trong mng, trong mi trng pha ngi ni v ngi nghe v nh hng ca tp m ti pha ngi nghe, SNR c coi l mt tham s biu din cht lng c bn. Is th hin cc tn hao nht thi bao gm: mc cng m, mc xuyn m vt qu phm vi cho php v tn hao lng t (m ha PCM). Id cha cc tn hao do tr v ting vng. Ie bao gm cc tn hao gy ra bi cc k thut nn thoi (codec tc thp). A cho php iu chnh cht lng trong nhng trng hp c bit nh thm vo cc yu t phi k thut nh gi cht lng.
Cui cng, E-model s dng mt nh x phi tuyn tnh chuyn gi tr R thnh gi tr MOS tng ng. Nh vy, E-model cho php xc nh cht lng thoi nh phn tch tc ng ca nhiu tham s truyn dn. Nh c th nh gi nh hng ca cc tham s ny i vi mc cht lng tng th. 2.4.3.2.4 Kt lun Phn 2.4.3.2 phn tch cc phng php nh gi cht lng c th s dng nh gi cht lng thoi trong mng GSM. Nh phn tch trn, im MOS l ch tiu cht lng tng th c s dng nh gi cht lng thoi. Phng php nh gi ch quan s dng s liu vo l nhn xt ca khch hng v mc cht lng t tnh ton ra im nh gi bnh qun MOS. Cc phng php nh gi khch quan s dng cc m hnh tnh ton c lng ra mc cht lng quy i v MOS. Da trn nhng u nhc im v phm vi ng dng ca cc phng php ny, s dng nh gi cht lng thoi cho mng GSM ca VNPT c th s dng cc phng php nh gi nh sau:
M hnh nh gi E-Model c th c s dng phn tch h thng nhm xc nh cc yu t nh hng n cht lng thoi. Ngoi ra, nu c iu kin c th s dng kt hp phng php nh gi ch quan kim chng li vic nh gi theo PESQ.
1. Cc b: tnh ton sai bit gia im c trng ca mt tn hiu mt tn hiu khc. 2. Ton cc: tnh ton sai bit tng gia mt tn hiu tng vi mt tn hiu khc c th c sai bit. Vic phn tch im c trng bao gm vic tnh ton vector c trng vi khong thi gian thng thng. i vi vic phn tch d on tuyn tnh, vector c trung bao gm vic tnh ton cc h s d on (hoc cc php bin i gia chng). Mt loi vector c trng thngdng dng trong nhn dng ting ni l Mel Frequency Cepstral Coefficients (MFCCs). V cc vector c trng c th c nhiu phn t phc tp, nn gi tr trung bnh ca vic tnh ton cn c thit lp. Php o sai bit gia hai vector c trng c tnh ton bng n v theo h Euclidean. Nh vy sai bit cc b gia vector c trng x ca tn hiu mt v vector c trng y ca tn hiu hai c cho bi
d ( x, y ) =
(x y )
i i i
(2.5.1)
Mc d s dng h n v Euclidean cho vic tnh ton s tng phc tp hn so vi cc h o lng khc, nhng n li cho tc dng nhiu hn vi sai bit ln i vi mt c trng n. Nu nh vic quay lui trong qu trnh tm kim s tng thch nht cn thit th mt dy c nhim v lu tr cc entry trc trong qu trnh x l tm kim, c gi l backtrace array. 62
2.5.1.2 Gii thut DTW i xng Ting ni l mt qu trnh ph thuc vo thi gian. Ting ni c nhiu m tit tng t nhau nhng vi khong thi gian pht m khc nhau, hoc c m tit ng m nhng khc ch nhn m, v.v phn tch c s sai bit ton c gia hai mu ting ni (i din bi mt chui cc vector), vn v thi gian phi c xem xt.
Bi ton c m t hnh 2.5.1, m t mt ma trn hai chiu theo thi gian s dng cho vic canh chnh theo thi gian. Ct l m t cho ting ni mu (template) v dng l ting ni thu c cn nhn dng. Trong hnh minh ha, tn hiu vo SsPEEhH c xem l mt dng nhiu ca ting ni mu. Tn hiu vo ny s c so snh trng vi tt c cc mu ting ni c lu tr trong h thng. Mu c tng thch tt nht s c sai bit nh nht so vi tn hiu vo cn so snh. Gi tr sai bit ton cc l tng cc sai bit cc b ca vic so snh.
Hnh 2.5.1 M t canh chnh thi gian gia mu ting ni SPEECH v tn hiu ting ni u vo SsPEEhH Lm cch no c th tnh c tng thch tt nht (c gi tr sai bit ton cc nh nht) gia tn hiu cn so snh v ting ni mu? Vic ny c thc hin bng cch c lng tt c khong cch c th c, nhng cch ny khng hiu qu khi s lng khong cch c dng hm m theo chiu di ca tn hiu ng vo. Thay vo , ta xem xt nhng rng buc tn ti trong qu trnh so trng (hoc c th p t cc rng buc ny) v dng nhng rng buc ny c c gii thut hiu qu hn. Cc rng buc c thit lp phi khng phc tp v cng khng hn ch nhiu, nh:
Cc khong cch so trng khng th thc hin vic i lui; Mi khung ca tn hiu cn so trng phi c dng trong qu trnh so trng; Cc gi tr sai bit cc b c kt hp bng phng php cng dn vo gi tr sai bit ton cc.
Mi khung trong tn hiu cn so trng vi mu ting ni c xem xt ng vi tng tnh ton sai bit. Nu thi im ang xt l (i, j ) , vi i l ch s ca khung tn hiu ng vo, j l ca khung ting ni mu, th cc v tr trc l (i 1, j 1), (i 1, j ) , (i, j 1) . tng chnh ca lp trnh ng l ti v tr (i, j ) , vic tnh ton d trn sai bit nh nht ca cc v tr (i 1, j 1), (i 1, j ) , (i, j 1) . 63
Chng 2 K thut x l m thanh Gii thut lp trnh ng thc hin cn phi ng b thi gian: mi ct ca ma trn thi gian-thi gian c xem nh l mt s k v cc tnh ton trc , do , ng vi mt mu ting ni c chiu di N , s lng bc so trng ti a l N . Gi D (i, j ) , d (i , j ) tng ng l sai bit ton cc v sai bit cc b ti v tr
(i, j ) .
D (i , j ) = min [D (i 1, j 1), D (i 1, j ), D (i , j 1) ] + d (i , j )
(2.5.2) Vi D (1,1) = d (1,1) l gi tr khi to ban u, gii thut ng dng qui vo vic tnh ton cc sai bit ti D (i, j ) . Gi tr cui D ( n , N ) chnh l gi tr chnh lch gia template v tn hiu cn so snh, lu rng N s khc nhau ng vi mi template. i vi vic nhn dng ting ni, gii thut DP khng cn phi chy trn cc my tnh c b nh ln, vic lu tr c thc hin bi mt array, lu gia tng ct n trong ma trn thi gian-thi gian. Ma trn c v tr u tin c gi tr l 0, nh vy ch nhng hng di chuyn trong ma trn c m t hnh 2.5.2 mi c th xut pht t v tr (i, j ) .
Hnh 2.5.2 Ba hng c tng thch tt nht c th i n t (i, j ) trong gii thut DTW i xng. Phng trnh (2.5.2) c thc hin bng phng php quy. Tuy nhin, tr khi ngn ng c ti u cho vic quy, phng php ny c th tn nhiu thi gian ngay c i vi nhng tn hiu cn so snh c kch thc nh. Mt phng php khc c th ci tin c tc x l cng nh cn b nh thc thi nh hn l dng hai vng lp, s dng hai array lu tr cc ct k vi ma trn thi gian-thi gian.
Hnh 2.5.3 V tr (i, j ) v (i,0) c cc nh hng khc nhau. T (i,0) ch c th i t (i 1,0) . Tuy nhin ti (i, j ) th c th i n 3 nh mc nh.
64
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh G i thut tm Gi m chi ph ton cc nh nh n t: 1. Tnh ti ct 0, bt u t y ca . Gi tr ch hi ph ton c ca bng n gi tr ch hi ph cc b. Sau u , tnh ton gi tr chi ph ton cc ca cc c kh nng g cho c gi g tr thp bng cch ly gi tr chi ph cc b ca cng thm m cho gi tr r ton cc ca c gi l pr redCol (pred decessor colu umn). ngay di , ny r chi ph to n cc ca u tin ca ct k tip l curCol. Gi G tr cc b ca 2. Tnh gi tr cng thm m cho gi tr ton cc ca pha d i cng ca ct trc n . r ton cc ca cc cn n li ca curC Col. 3. Tnh gi tr c nh l pr redCol v lp li bc 2 cho n khi i tt c cc ct c tnh h ton 4. curCol xong. 5. Gi tr chi ph ton cc ti v tr ct cui cng, dng trn cc l gi tr cn tm. M gii ca qu trnh nh M h sau:
2.5.1.3 Gii thut DTW 2 W bt i xng n Mc d gii thut c bn DP c u im l i xng ( tt c cc kh hung ca tn hiu cn so o trng v mu ting ni cn tham kh ho c xe em xt), tuy nhin gii th hut vn cn n yu im l l ti cc v tr t ct v hn ng l thuc vo v cc v tr ng cho o c th sinh h li. Mt cch trnh vic ny l thc hin vic dng d (i , j ) hai ln tro ong mi b c ti v tr ng cho, , iu ny dn n loi b li ti cc c v tr ct v v hng, gi gi tr li c lp g cho cc bc di chuyn theo hng v ct. Ph ng trnh (1) ) s tr thnh h d h , d v tng ng
D (i, j ) = min m [D (i 1, j 1) + 2d (i, j ), D (i 1, j ) + d (i + j ) + d h , D (i, j 1) + d (i, j ) + d v ]
(2.5.3) ) Vi gi tr d h , d v c c qua thc nghim Cc rng buc trong vic nhy n c C cc k tip: p g cho m rng ( c l 2) (i 1, j 2) n v tr (i, j ) - gi l ng (i 1, j 1) n v tr (i, j ) - gi l ong g cho chun ( dc l 1) (i 1, j ) n v tr (i, j ) - gi l ng ng gang ( dc l 0) Gi s rng n mi khun ng ca tn hiu ng vo ch c x t n mt ln duy nht, , nh vy ta a c th khn ng xt n vi v c chun ha h di ca mu ting n ni. Do vi v c tnh to n ti tng khc nhau nn n gii thut c gi l l gii thut lp trnh n ng bt i xng.
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
H Hnh 2.5.4 Ba hng c gi tr so o trng tt nh n t c th i n t (i, j ) trong g gii thut DTW D bt i xng.
H Hnh 2.5.5 Cc v tr ti (i, j ) , (i,0) v (i,1) c cc nh hng khc k nhau. Ti c c th i n (i 1,0) ; ti (i,1) c th i n (i 1,1) hoc (i 1,0) ; ti (i, j ) (i,0) ch c th i n cc v tr chun.
Hnh 2.5.6 Vng t m H u m t v ng m cc hng di ch huyn khng g bao gi i n. Cc h nh ch nht m t l c c trng hp c bit. Trong T gii thu t t DTW i xng, d ng 0 l tr ng hp c bit, cn tr rong gii thu ut DTW bt i xng, dng 1 c x l khc c v i cc tr ng hp cn li. Cc trng g hp c bi it thng xy ra ti v tr j = 2i 1 , v j = 2i , gi tr ch hi ph ton cc cho tng trng hp c tnh nh h sau: 2i 1 : chi i ph cc b + gi tr nh nht ti v tr pr redCol [ j 1] v predCol [ j 2]
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
G tr chi ph Gi h nh nht l l ct cui c cng lu tron ng highestJ 2.5.2 M hnh chui mark kov n 2.5.2.1 Tng 2 g quan hng M hnh Markov M n (H Hidden Mark kov Model - HMM) c s dng trong vic th k m hnh to m m thoi. Tn nh hiu qu ca m hnh h c th hi h n trong vi ic c th m m t c im ca tn hi h u m thoi theo dng ton t hc d dng cho vic x l tn hi h u. Cc trng thi ca HM MM c c trc khi th t c hin vic x l cc c trng thi ( (trch ng s). Nh th, ng v o ca HMM M chnh l ch hui cc thn ng s vector r ri rc theo o thi cc th gian. 2.5.2.2 nh 2 h ngha m h hnh Marko ov n M hnh Markov M n l mt tp cc c trng thi hu hn, m mi trng thi c lin quan n h m phn phi xc sut. Vi V c chuyn tip gia c c trng thi c nh ngh n a bi mt tp xc su ut c gi l xc sut chuy c n tip (transition probability) p . Trong mt trng thi c th, kt qu u c th c to ra da trn hm phn phi xc x sut t ng ng. Kt qu ny khng k phi l mt trng thi c th nhn n thy c thng qua q vic quan n st cc trng thi, cho o nn c gi l m hn nh Markov n. T Trong m h nh Markov n, cc k h hiu sau y c s dn ng S lng tr rng thi ca m hnh, N . S lng k k hiu quan n st theo th h t, M . Nu vic quan n st l lin tc th c gi g tr M l v hn Tp cc trng thi xc sut chuyn tip = aij
{ }
Chng 2 K thut x l m thanh Xc sut trng thi chuyn tip phi tha mn rng buc trc giao sau
aij 0,
-
1 i, j N v
a
j =1
ij
=1 ,
1 i N
b j ( k ) = p{at = vk qt = j},
1 j N,
M
1 k M vi v k nh ngha cho k
b j ( k ) 0, 1 j N ,
-
1 k M v
b (k ) = 1,
k =1 j
1 j N
Nu vic quan st l lin tc th phi dng hm mt xc sut lin tc thay cho xc sut ri rc. Trong trng hp ny, cc thng s ca hm mt xc sut lin tc phi c nh r. Thng thng mt xc sut xp x vi trng s tng M ca phn b Gaussian
b j (at ) = c jm ( jm , jm , at ) vi
m =1
c jm
jm
jm
M
c jm tha cc iu kin c jm 0,
c
m =1
jm
= 1,
1 j N
1 i N
ng dng HMM trong vic x l cu trc a cp cho vn phm ting Anh ng dng HMM trong hc bn tho vit tay
2.5.2.3 ng dng HMM trong vic nhn dng m thoi lin tc Trong ch c lp, ta s dng mt HMM cho tng n v m thoi, cn trong trng hp nhn dng lin tc, h thng cn nhn dng mt chui cc m n v kt ni li vi nhau, i khi cn nhn din c mt cu, hoc nhiu cu. Khi s lng cu c th rt ln. Phng php thc hin cng tng t nh trong nhn dng m thoi c lp, bao gm hai bc hun luyn v nhn dng. Bc hun luyn c th dng hoc l tiu chun MMI hoc l ML, v bc nhn dng c th s dng cc phng php nh nhn dng trn c s Veterbi, xy dng cp , tm kim N-tt nht v tnh ton hiu sut b nhn dng.
68
Neuron nhn to u tin c to ra vo nm 1943 bi nh nghin cu neuron hc Warren McCulloch v nh logic hc Walter Pits. Nhng k thut thi khng cho php neuron pht trin c cc th mnh ca n. Mng neuron ny nay c nhiu ci tin cng nh p ng c cc yu cu t ra ca cc bi ton, mt s u im ca mng neuron ngy nay so vi thi trc l: 1. Hc thch ng: c kh nng hc cch thc thc hin cng vic da trn cc d liu cho sn trong qu trnh hun luyn hoc nh cc thng s ban u 2. Kh nng t t chc: mt ANN c th t thn t chc hoc miu t cc thng tin m n nhn c trong sut thi gian hc 3. Hiu chnh li thng qua m ha thng tin d tha: c th hy mt phn mng lm cho hiu sut h thng gim. Tuy nhin, mt s mng c kh nng nh c phn mng hy.
2.5.3.2 Phng php hc ca no ngi Trong no ngi, mt neuron s thc hin nhim v thu thp cc tn hiu t cc neuron khc thng qua cc cu trc thn kinh phc tp c gi l dng cy. Neuron gi cc hot ng in thng qua s mng, di, gi l si trc thn kinh axon, c phn chia thnh hng ngn nhnh nh. Ti cui mi nhnh, mt cu trc c gi l khp thn kinh synapse s chuyn i cc hot ng t axon thnh cc hiu ng in thc hin vic c ch hoc kch thch hoc ng ny i vi cc neuron kt ni ti nhnh. Khi mt neuron nhn c tn hiu kch thch u vo c mc so snh tng i ln so vi tn hiu cm ng vo, neuron s gi mt gai in n axon ca n. Vic hc xy ra theo cch thc thay i hiu lc ca khp thn kinh dn n vic truyn thng tin t mt neuron n mt neuron khc v s thay i.
69
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
Hnh 2.5.8 Khp th hn kinh 2.5.3.3 T neuron 2 n ng i n neuro on nhn to Thc hin qun l cc mng neuro on bng cch h u tin tm m cch suy lu l n bn cht ca cc ne euron v cc kt ni ni ti bn tron ng. Sau th hc hin vic lp trnh gi lp cc c c tnh n y. Tuy nhi n, do nhn thc v cc c neuron kh ng y cng nh nng lc ca vic tnh to on l c gii hn, cho nn m hnh h mng neur ron nhn to so vi mng n neuron ng n i thuc dng l t ng v n gin hn.
Thn t bo Hnh h cy Ngng
Php tng
CC NG N VO O
NG RA
NG V O H NG D N
Hnh 2.5.10 M hn nh ha m hnh h neuron ron thn kinh h, mng neuron nhn to l h thng g bao M phng hot ng ca cc neur n u phn t x l n gin (neuron n) hot ng g song song. Tnh nng ca h thng g ny gm nhi ty th huc vo cu trc ca h, cc trng g s lin kt neuron v qu trnh tnh t ton ti cc neuron n n l. Mng neuron c c th t d liu mu v tng qut h ho da trn n cc d liu mu hc.
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh
Hnh 2.5.11 M hn nh mng Ne euron theo c c lp m cc neuron c t chc theo mt cch c sao cho o tt c chn ng u nhn cng Mt nhm ector vo X x l ti cng mt th t i im. Vi V c sn sinh h ra tn hiu ra r ca mng xut mt ve hin cng mt lc c. V mi neu uron c mt tp trng s khc nhau u nn c bao o nhiu neuro on s sn sin nh ra by nh hiu tn hiu ra khc nh hau. Mt nh m cc neur ron nh vy c gi l mt lp mng. Chng ta c th kt hp nhiu lp mng to ra mt mng n c nhiu lp, lp nhn tn hiu u vo (vec ctor tn hiu vo x ) c gi l lp vo (inpu ut layer). Tr n thc t chng thc hi h n nh mt b m cha tn hiu u vo. Cc c tn hiu u ra ca mng n c sn sinh ra t lp ra ca mng (output layer). Bt k lp no nm gia 2 lp mng trn n c gi l lp n (hidden layer) v n l th hnh phn ni ti ca mng v kh ng c tip xc x no vi mi g bn ngoi. S lng lp n c th t 0 n vi i lp. M hn nh neuron nh hn to i hi 3 trng thnh phn c bn sau: - Tp trng s lin kt c trng cho o cc khp th hn kinh. - B cng (S Sum) thc hin php p tnh tng c c tch tn hi h u vo vi trng s lin n kt tng ng - Hm kch ho h t (squash hing function n) hay hm chuy c n (tran nsfer functio on) thc hin gii hn u vo ca neuron. n T Trong m h nh neuron nhn n to mi neuron c ni vi c c neuron kh hc v nhn c tn hiu xi t chn ng vi cc tr rng s wi . Tng thng tin vo c tr rng s l: Net N = wj x j . 2.5.3.4 ng dng mng 2 g neuron tro ong nhn dng ting ni i Mng neur ron (Neuron Network) l mt cng c c kh nng gii quyt c nhiu bi ton kh, k thc t nh n ng nghi n cu v mng neuron a ra mt cch c tip cn khc vi nh hng cch ti ip cn truyn thng tro ong l thuyt nhn dng. Trong thc t, mng neuron n c trin khai c c hiu qu trong nhn dng ting g ni thng g dng mng n neuron la an truyn ngc hng g (Back-prop pagation Neu ural Network k) hoc kt hp vi ph ng php m m d on tuy t n tnh LP PC (Linear Predictive P C Coding). 2 2.5.3.4.1 S lc v l th huyt nhn dng L thuyt nhn dng l l phng ph hp xy dng mt h thng tin hc c kh nng: cm nh n n-nhn th hc-nhn bit cc i t ng vt l gn ging kh h nng ca con ngi. N Nhn dng c c gn cht vi 3 kh nng trn l mt lnh vc ht sc rng g c lin qua an n vic x l tn hiu trong khng gian nhiu chiu, m hnh, th h, ngn ng, c s d liu, phng php ra quy yt nh... H thng nhn dng phi c kh nng g th hin c qu trn nh nhn thc ca con ng gi qua cc c mc:
Ch ng 2 K thu ut x l m thanh - Mc 1- mc cm nhn: cm nhn c s tn ti cc i tng quan q st, hay y i tng m h thng g cn nhn dng. Mc ny n cng a ra qu trnh h thu nhn s liu qua c c b cm bin trong h thng nhn dng, v d trong h thng nhn dn ng ting ni: : i tng y l ting n ni (speec ch) v thu nh hn u vo qua q Micro ho h c cc file m thanh .w wav. - Mc 2- mc nhn thc: c y biu din qu trnh t hc, m hnh ho i tng tin ti hn nh thnh s phn p lp (cla assification) cc i tng n cn nhn dng. - Mc 3- mc nhn bit: t t i tn ng quan st c th tr li nhn bit i tng l g ? Hay y l qu trn nh ra quyt nh.
i tng vt l Thu nhn quan st S liu (t tn hiu) Tin x l s liu i t ng biu di d n Trch chn c tnh h Biu din c tnh Hc hnh thn nh s phn lp
Tr li nhn dng
Ra R quyt nh phn lp
Hc v ra quyt nh
Hn nh 2.5.12 S tng qu uan ca h th hng nhn dng 2 2.5.3.4.2 Nh hn dng ting n ni dng mng Neuro on H Hnh 2.5.13 m t chc nng c bn ca h thng n nhn dng g ting ni
Hn nh 2.5.13 S khi m m t h thng n nhn dng g ting ni Phng n n la chn s nt ca tng n lp trong mng: theo kinh nghim ca cc ch huyn on trong cc bi ton phn lp c s dng mng g lan truyn ng n c hng, n s gia v mng neuro n l lp mng Kohonen n lm lp n. Vic xc nh s neuro on cho tng lp. dng 1 lp tnh to + S neuron n lp vo = s chiu ca vector vo. + S neuron n lp Kohone en = s gi tr r cc tp tr li. + S neuron n lp ra = s lng kt qu q u ra, s dng ph ng php m ho bng s bit biu di d n s lng g kt qu Phng ph P p hc cnh tranh t ca lp n v qu trnh hc c ch o ti lp ra ca mng theo cc bc sau: + Khi to trng s: c c thnh phn ma trn tr t ng s c khi to bi gi tr ngu nhin + c tn hi iu vo cho mng: d liu trong file e mu cha t thng tin mu hc v cho kt qu gm 2 thnh ph p n: mng 1 chiu cha vector tn hiu vo v mng 2 chi iu cha ma a trn trng s lin kt ban u ca lp Kohonen n + Hiu chnh h ma trn trng s lp Kohonen: K hi iu chnh trng s lin kt neuron lp n Kohon nen sao cho mng c th hc mu tt nht. P ng php Ph p nhn dng g - u vo: file ch c a d liu tn hiu ting n ni cn n nhn dng v file cha thng t
Chng 2 K thut x l m thanh tin trng s lin kt neuron lp n v lp ra. Ngoi ra u vo ngun m cng c th l t micro thng qua sound card, lc ny d liu ting ni c c trong buffer d liu ca Windows. - u ra: kt qu cn nhn dng Qu trnh nhn dng ting ni c thc hin qua cc bc: + c tn hiu vo: c d liu t file wav hoc t buffer d liu m thanh + X l tn hiu ging nh chc nng phn tch LPC trn + c ma trn trng s lin kt lp n v lp ra ca mng + Xc nh neuron trung tm + Tra cu kt qu: tra cu trn bn topo mng neuron a ra gi tr cn nhn dng.
TM TT CHNG 2
Chng 2 cung cp cc kin thc tng qut v x l m thanh. Trc ht ci khi nim v tn hiu, cch phn loi tn hiu cng nh tng qut v h thng x l m thanh c cp trong phn 2.1. Ngoi ra mc php bin i z, bin i Fourier lin tc v ri rc cng c nhc li. Trong x l m thanh, m hnh m thanh l khng th thiu, mc 2.2 gii thiu cho cc m hnh ly mu m thanh v m ha thoi cng nh cc m hnh dng trong x l m thanh. Ngoi ra tng quan v cc chun m ha m thoi thng thng cng c gii thiu trong mc 2.1.4. D on tuyn tnh l mt phn khng th thiu ca hu ht tt c gii thut m ha thoi hin i ngy nay ca trong x l m thanh. gip cc bn hiu v vn ny ton b mc 2.3 c dnh tho lun v bi ton d ton tuyn tnh cng nh cc gii thut chnh nh gii thut Levison-Durbin, Leroux-Gueguen. Ngoi ra m hnh x l thoi da vo m hnh m ha d on tuyn tnh c m t v tho lun chi tit. mc tip theo, mc 2.4, trnh by mt s phng php nh gi cht lng thoi, c bit l cho mng vin thng (c nh, di ng) v dch v thoi l dch v c bn v quan trng nht trong cc dch v cung cp cho khch hng ca cc nh khai thc di ng Vit Nam cng nh trn th gii hin nay. V th trong mc ny, cc phng php nh gi c tho lun bao gm: phng php nh gi ch quan v phng php da trn m hnh khch quan. V mc cui cng cp n mt s m hnh ng dng x l ng nh m hnh thi gian ng, m hnh chui markov n v mng ntron. c th ha, bi ton c th ng dng mng neuron lan truyn ngc hng (Back-propagation Neural Network) trong nhn dng ting ni hoc kt hp vi phng php m d on tuyn tnh LPC (Linear Predictive Coding) c gii thiu.
73
CU HI V BI TP CHNG 2
x ( n) <
B/ z = 1 C/ A, B u ng D/ A, B u sai 2. Nh th no c gi l yu cu Nhn dng ting ni / ngn ng khc nhau ca mt b m ha thoi? A/ K thut nhn dng ting ni c th phn bit c ging ni ca ngi ln nam gii, ngi ln n gii v tr con B/ K thut nhn dng ting ni c th nhn dng c ngn ng ni ca ngi ni. C/ A, B u ng D/ A, B u sai 3. s dng nh gi cht lng thoi cho mng GSM (Global System Mobile) ca VNPT (Vietnam Posts and Telecommunications Corporation), c th s dng cc phng php nh gi no sau y A/ S dng PESQ (Perceptual Evaluation of Speech Quality) nh gi cht lng thoi mt chiu t u cui n u cui B/ S dng PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) nh gi cht lng thoi mt chiu t u cui n u cui C/ S dng E-model nh gi cht lng thoi mt chiu t u cui n u cui D/ A, B u ng 4. ng dng mng neuron trong thc t, ngi ta thng dng A/ thng k m hnh to m thoi B/ nhn dng ting ni C/ A, B u ng D/ A, B u sai 5. Ngi ta s dng phng php no trong nhng phng php sau y nhn dng ting ni A/ mng neuron B/ m hnh thi gian ng C/ M hnh chui markov n D/ A, B ng 6. Ngi ta s dng phng php no trong nhng phng php sau y x l thoi A/ mng neuron
74
Chng 2 K thut x l m thanh B/ m hnh thi gian ng C/ M hnh chui markov n D/ A, B, C ng 7. Trong thc t, vic tnh ton d on tuyn tnh LP (Linear Prediction) thng c thc hin bng gii thut no A/ Gii thut Levison-Durbin B/ Gii thut DTW (Dynamic Time Warping) bt i xng C/ Gii thut DTW (Dynamic Time Warping) i xng D/ B, C u ng 8. M hnh Markov n (Hidden Markov Model - HMM) c s dng trong thc t nh th no A/ s dng trong vic thng k m hnh to m thoi B/ nhn dng m thoi c lp C/ nhn dng m thoi lin tc D/ A, B, C u ng 9. Nhc im ca cc phng thc cho im theo MOS (Mean Opinion Score) l: A/ mang tnh cht khch quan B/ tn km, i hi nhiu ngi tham gia v thit lp phc tp C/ Khi cn thc hin o thng xuyn cc tham s cht lng th vic s dng phng php nh gi cht lng ny l khng thc t D/ B, C u ng 10. M hnh no c dng trong vic tng hp ting ni A/ M hnh AR (Autoregressive) B/ M hnh tt nh C/ M hnh analog ngu nhin D/ M hnh LP (Linear Prediction) 11. Trong m hnh x l m thanh, vic ly mu tn hiu min thi gian c th c thc hin vi loi tn hiu no A/ Tn hiu lin tc B/ Tn hiu ri rc C/ Tn hiu ngu nhin D/ A, B ng
75
Chng 2 K thut x l m thanh 12. Bng sau l thang im nh gi im hi thoi v im cht lng nghe ca phng thc no ca phng php ch quan trong nh gi cht lng thoi? im nh gi 5 4 3 2 1 Mc c gng cn thc hin hiu cu Khng cn c gng Cn ch nhng khng cn c gng nhiu Cn tng i tp trung Cn tp trung Khng hiu cu mu
A/ Comparison Category Rating (CCR) B/ Conversation Opinion Test (COT) C/ Degradation Category Rating (DCR) D/ A, B, C u sai 13. Phng php no so snh da trn m hnh gic quan trong nh gi cht lng thoi A/ Phng php PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) B/ Phng php PESQ (Perceptual Evaluation of Speech Quality) C/ Phng php m hnh nh gi truyn dn E-Model D/ A, B, C u ng 14. Thng thng, tai ngi nhy nht tm tn s no A/ 2MHz v 5MHz B/ 2kHz v 5kHz C/ 2Hz v 5HZ D/ 2GHz v 2GHz 15. Chn pht biu ng A/ Tm ng nghe c ca tai ngi c phn tch v ngi ta nhn c kt qu l c dng p ng tuyn tnh B/ Tm ng nghe c ca tai ngi c phn tch v ngi ta nhn c kt qu l c dng p ng logarith C/ Tm ng nghe c ca tai ngi c phn tch v ngi ta nhn c kt qu l c dng p ng hnh sin D/ Tm ng nghe c ca tai ngi c phn tch v ngi ta nhn c kt qu l c dng p ng xung 16. Gii thut gii thut m hnh thi gian ng i xng - Dynamic Time Warping DTW c khuyt im so vi gii thut m hnh thi gian ng bt i xng l A/ gii thut sinh li ti nhng v tr khng c on trc B/ ti cc v tr ct v hng l thuc vo cc v tr ng cho c th sinh li C/ gii thut lun lun sinh li trong thc t 76
Chng 2 K thut x l m thanh D/ A, B, C u sai 17. Trong thc t, vic tng hp m thanh c th c thc hin bng A/ m hnh min thi gian B/ m hnh phi tuyn C/ A, B u sai D/ A, B u ng 18. Cho tn hiu c tn s cao nht l 256Hz, vy tn s ly mu c gi tr l A/ ti a l 512 Hz B/ ti thiu l 512Hz C/ ti thiu l 256Hz D/ A, B u ng 19. Hnh thc nh gi cht lng thoi theo phng php ch quan l hnh thc no A/ Bi kim tra hi thoi (Conversation Opinion Test). B/ nh gi phn loi tuyt i (Absolute Category Rating (ACR) Test). C/ Phng thc phn loi theo suy hao (Degradation Category Rating (DCR)). D/ Phng thc phn loi so snh (Comparison Category Rating (CCR)). E/ A, B, C, D u ng 20. M hnh iu pha v iu tn thuc m hnh A/ M hnh phi tuyn B/ M hnh min thi gian C/ M hnh quang ph D/ M hnh sin 21. Cc m hnh dng trong x l m thanh A/ M hnh phi tuyn B/ M hnh min thi gian C/ M hnh quang ph D/ A, B, C u ng 22. M hnh gic quan PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) c thit k s dng cho A/ tn hiu thoi B/ tn hiu hnh nh C/ tn hiu iu khin D/ B, C ng
77
Chng 2 K thut x l m thanh 23. im PSQM thuc m hnh gic quan PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) c gi tr A/ t 5 n 10 B/ t 0 n C/ t - n D/ t -1 n 1 24. im PSQM thuc m hnh gic quan PSQM (Perceptual Speech Quality Measurement) c gi tr 0 ch tng quan gia tn hiu ra v tn hiu vo m hnh l A/ hon ton trng khp B/ hon ton khc bit C/ khng th nh gi c D/ A, B, C u sai 25. H s nh gi truyn dn trong E-model c tnh da vo thng s: A/ t s tn hiu trn nhiu (SNR) B/ cc tn hao do tr v ting vng. C/ Tn hao gy ra bi cc k thut nn thoi (codec tc thp). D/ A, B, C u ng 26. Qu trnh nhn dng ting ni bng phng php mng neuron c thc hin qua __________ bc A/ 10 B/ 5 C/ 20 D/ 15 27. Cho chui x(n) c php bin i z l X(z). Php bin i z ca chui hm tuyn tnh nx(n) l A/ z
dX (1 / z ) dz
dX (1 / z ) dz
B/ z C/ z D/ z
dX (1 / z ) dz
dX ( 1 / z ) dz
E/ A, B, C, D u sai
78
Trong m hnh, khi b chuyn i A/D thc hin vic A/ chuyn i tn hiu dng tng t sang tn hiu s B/ chuyn i tn hiu dng s sang tn hiu tng t C/ chuyn i tn hiu lin tc sang tn hiu ri rc D/ A, B, C u sai 29. M hnh quang ph gm nhng m hnh g A/ M hnh AR (Autoregressive), m hnh sin B/ M hnh tt nh, m hnh sin C/ M hnh analog ngu nhin, m hnh sin D/ M hnh LP (Linear Prediction), m hnh sin 30. Phng php no thuc phng php nh gi khch quan A/ phng php so snh B/ phng php c lng tuyt i C/ m hnh nh gi truyn dn D/ A, B, C u ng
79
80
c t v tinh h dng trong g kh tng hc Hnh 3.1.1 nh nhn T Trong ngnh h kh tng hc, nh nhn c t h thng v tin nh theo di th hi tit cng c x l, nng cao cht lng v ghp g hnh to ra nh b mt tri t trn mt v ng rng ln, n qua o thi tit mt cch chnh h xc hn. Da trn cc kt qu phn n tch c th thc hin vic d bo ng dn c cn n c th d on qu trnh h tng trng g dn s, tc nh v tinh ti cc khu vc n nhim mi trng cng nh c c yu t nh h hng ti mi m trng s sinh thi. nh n chp t v tinh c th thu c thng qua cc thit b ghi hnh cm nhn c tia s ng quang hc ( n hnh 3.1.2a v 3.1.2b ln lt = 45 50 520 nm ), hoc tia hng ngoi ( = 760 900 nm ). Trn l nh b mt tri t nhn c t hai ng ghi hnh ni i trn, d dn ng nhn thy s khc bit gia hai nh h. c bit tr rn nh 3.1.2 2b, hnh con s sng c t ch bit rt r rng so vi vng nh ha ai bn b. Th hit b thu hn nh nhy cm vi vt th bc x cc ti ia trong min hng ngoi s cho ra nh n ng bc nh n trong vt th c nhi it thp s c phn bit r rng so vi vt th h c nhit cao hn. Nh N vy vic la chn c c thit b gh hi hnh khc nhau s to ra r nh c c tnh khc nhau, n ty thu uc vo mc ch s dng g trong cc lnh vc khoa a hc c th .
82
Hnh 3.1.4 Cc thnh phn chnh ca h thng x l nh Thit b thu nhn hnh nh: l thit b bin i quang-in, cho php bin i hnh nh quang hc thnh tn hiu in di dng analog hay trc tip di dng s. C nhiu dng cm bin cho php lm vic vi nh sng nhn thy hoc hng ngoi. Hai loi thit b bin i quang in ch yu thng c s dng l n ghi hnh in t v chip CCD (Charge Couple Device linh kin ghp in tch). ng vidicon l i din tiu biu cho h n ghi hnh in t c s dng tng i rng ri trong camera mu cng nh en trng. ng Vidicon c kch thc nh gn (ng knh 18-25 mm, chiu di 10-12 cm), nh, cu to n gin, d s dng. n hnh ny s dng nguyn l hiu ng quang in trong v nguyn l tch ly in tch. Chip CCD l linh kin bn dn c kh nng bin i nng lng quang ph thnh tn hiu in. Thnh phn chnh ca chip CCD l cc t in MOS (Metal-Oxide-Semiconductor). T in MOS c hnh thnh bi ba lp: mt m t bng kim loi, cht in mi nm gia l lp
83
+U
Hnh 3.1.5 Cu trc t in MOS Mt chui t in MOS phn b u trn b mt chip CCD c biu din trn hnh 3.1.6a, mi t in vi b mt cm quang l m bn dn s to ra mt im trn hnh nh thu c.Theo phng php dch chuyn in tch, cc chip CCD c th chia ra lm hai loi: CCD dng chui (mt chiu) v dng ma trn (hai chiu).
Hnh 3.1.6 Cu trc chip CCD a) dng chui b) dng ma trn Chip CCD s dng trong my quay video thng c cu trc ma trn (hnh 3.16b). Cc phn t cm quang trong CCD tp hp thnh ma trn hai chiu, qu trnh c tn hiu c thc hin theo chiu ngang v chiu dc. C nhiu cch t chc qu trnh ghi v c tn hiu trong CCD, nhng ph bin nht l phng php dch chuyn tng nh. Khi s dng phng php ny, trong chip CCD c thit k mt min nh, khng tip xc vi nh sng v c din tch bng min tch ly l ma trn cc phn t cm quang. in tch thu c ti min tch ly c chuyn v min nh. Sau , qu trnh ghi nh ti min tch ly v c nh t min nh vo thanh dch ngang s c tin hnh song song.Tng dng nh c dch chuyn xung thanh dch ngang, sau cc gi in tch ng vi cc im trong dng nh s c y ra ln lt khi thanh dch. Sau khi ton b nh trong min nh c c ra ht, mt nh mi t min tch ly s li c chuyn v y. Vi nhng tnh nng vt tri trc ng ghi hnh in t c in, linh kin bin i quang in CCD c s dng rt rng ri trong cng ngh truyn hnh v nh s. Hu ht cc camera quay video dn dng v bn chuyn nghip (semi-professional) c thit k trn c s chip CCD. B nh trong v ngoi trong cc h thng x l nh s thng c dung lng rt ln dng lu tr nh tnh v ng di dng s. V d, lu mt nh s en trng kch thc 1024x1024 im, mi im c m ha bng 8 bits cn b nh ~1MB. lu mt nh mu
84
3.1.5.1 nh sng, mu sc v hnh nh Ph ca cc sng in t trong thin nhin tri di t tia gamma (10-12 m) n sng radio (10-4-104 m). Mt ngi ch cm nhn c nhng sng in t c bc sng t 380 nm (tia mu tm) n 780 nm (tia mu ).
Cc bc x in t c bit ni trn c gi l nh sng. Trong lnh vc x l nh, ngi ta ch quan tm n phn nng lng bc x m mt ngi cm nhn c. Cc i lng trc quang c s dng nh gi tnh cht ca ngun sng: quang thng, sng, ri v chi. nh gi c tc ng ca nh sng ln mt ngi, chng ta phi lu n hai yu t quan trng: 1 Mt c nhy cm khng ng u i vi cc tia bc x c bc sng khc nhau. Trn th nhy ca mt ngi (hnh 3.1.7) ta thy vng lc vng ( ~ 555 nm) l ni nhy cm nht ca mt. 2 Mt phn b ph cng sut ca cc ngun sng trong thin nhin khng ng u.
85
Hnh 3.1.7 p ng ph ( nhy) ca mt ngi sut trn trc tn s ( ) : Trng hp tng qut, mt ngun bc x c th c trng bi hm mt phn b cng
( ) =
o nhay
dP( ) d
(Watt/m)
(3.1.1)
- bc sng (m);
P( )
Cng sut ton phn ca ngun nh sng c ph lin tc (nh sng mt tri, ng sng n t nng v.v.) s bng:
P =
780 370
( ) d
(3.1.2)
c trng cho phn nng lng bc x c ch (cm nhn c bng mt) ta a ra khi nim quang thng
F:
780 370
F = K V ( ) ( ) d
(lumen1)
(3.1.3)
I=
dF , (candela2) d dS r2
(sr steradian)
(3.1.4)
- gc khi; d =
1 2
n v sng l candela (cd) l 1 trong su n v c bn h SI. 1 candela l sng o theo phng vung gc ca b mt platin, nhit ng c, (2046,5 K), c din tch 1/60=0.0053 cm2.
86
A d
n
dS o dS dF
4 r 2 r
2
I tb =
FA FA = 4
Quang thng v sng l hai i lng c trng cho ngun sng. ri E l i lng c trng cho b mt c chiu sng. ri l mt phn b quang thng trn b mt c chiu sng:
E =
dF (lux4) dS
(3.1.5)
1 lux l ri ln mt b mt khi 1 m2 b mt nhn c quang thng bng 1 lumen. Xt b mt c chiu sng dS bi ngun im A (hnh 3.1.10). Din tch b mt hnh cu gii hn trong gc khi d l dS0., l gc gia php tuyn ca dS v php tuyn dS0.
d ES ES
; r2 r2 dF Id I dS cos = = = dS dS dS r2 I cos = r2 =
dS 0
dS cos
(3.1.6)
Nh vy ri ca b mt c chiu sng bi ngun im t l nghch vi bnh phng khong cch gia ngun sng v b mt . chi L l i lng c trng cho b mt pht sng (trong khi ri c trng cho b mt c chiu sng).
Ngun im l ngun sng c kch thc (d) nh hn nhiu ln so vi khong cch (l) n b mt c chiu sng (l 10d).
4
87
L0 =
I0 S
(candel / m2 )
(3.1.7)
n v chi cn gi l Nt ( Nt l chi ca ngun sng c din tch 1 m2 v cng sng l 1 candela theo hng vung gc vi b mt ngun sng)
3.1.5.2 Mu sc v cc thng s c trng Cm nhn v mu sc l kt qu ca s nhn bit ch quan ca mt ngi di tc ng ca nh sng. gii thch c ch cm nhn mu ca mt ngi, cc nh khoa hc a ra nhiu gi thuyt khc nhau, trong , thuyt ba thnh phn cm th mu, do nh bc hc Nga Lmnxp a ra nm1756 c cng nhn rng ri hn c (T. Young nm 1801 cng a ra gi thit v ba nhm t bo cm nhn trong mt v m hnh mt ngi). Theo thuyt ny, cc t bo hnh nn trn vng mc c th chia ra ba loi. Mi loi t bo c bit nhy cm vi nhng vng ph nht nh trong di quang ph vng sng ngn (mu xanh lam - B), vng sng trung (mu lc - G) v vng sng di (mu - R). Sng in t c bc sng khc nhau tc ng ln cc t bo khng ng u, s khc bit v t l kch thch s to nn cm nhn v cc sc mu khc nhau. Thuyt ba thnh phn cm th mu c chng minh qua nhiu thc nghim v ph hp vi lut pha trn mu m chng ta s cp ti di y.
Trn phng din sinh hc (cm gic ch quan), nh sng c cm nhn thng qua ba i lng chnh l: sng, sc mu v bo ha mu. sng ph thuc vo cng sut ca ngun sng, v d: ngun sng trng 500 W s c sng ln hn ngun sng trng 15 W. Sc mu (sc iu) l tnh cht c trng ca mu m qua ta nhn bit c mu , xanh, vng v.v. bo ha mu l cng v sc mu qua ta c th phn bit c mu thm hay mu nht v.v. Khi nh gi v s lng ca cc i lng trn (bng cch o lng khch quan) chng ta s s dng ba khi nim tng ng l: chi, bc sng tri v sch ca mu. Sc iu
c nng lng ln nht trong ph ca ngun sng , i lng ny c gi l bc sng tri . bo ha ca mt mu c bc sng tri
ca ngun sng tng ng vi bc sng c tnh bng:
p = F / ( F + FE )
(3.1.8)
p l sch mu, i lng xc nh s lng nh sng trng trong ngun sng hay pha long ca ngun sng . Nh vy, mu quang ph s c sch l p = 100 % , i vi mu trng p = 0 . Da trn nhng tnh cht ca h th gic nh phn gii, tnh lu nh v thuyt ba thnh phn cm nhn mu, to ra cm gic v mt mu no , ngi ta c th thc hin pha trn cc mu c bn theo nhng phng php sau:
88
Phng php ny da trn kh nng tng hp mu khi cc ngun bc x c chiu ln mt mt phng. Cc ngun bc x c th c ri cng mt lc hay ni tip nhau vi mt tc tng i ln (cn gi l php trn mu theo thi gian), khi , nh sng th cp phn x t b mt ca mt phng trn s mang li cho ngi quan st cm nhn v mt mu sc tng hp. Sc mu mi ph thuc vo t l cng sut ca cc bc x thnh phn (hnh 3.1.11).
Khi trn mu khng gian, cc phn t nh mang sc mu c bn nm c lp vi nhau trong khng gian, nu nhng phn t ny nm gn nhau v c knh thc nh th mt cm nhn chng nh mt im nh, mu sc ca im nh ny ph thuc vo t l cng sut ca cc mu c bn. Hnh dng ca cc phn t c th l cc im trn hay vch mu nh. T l cng sut ca cc mu c bn c th thay i bng cch thay i chi ca cc phn t nh tham gia trn mu hay thay i kch thc ca chng. Vic ti to hnh nh mu trn mn hnh v tuyn thng c thc hin bng phng php trn mu trong khng gian. 3. Phng php tr
to ra mt mu mi, ngoi phng php cng cc mu n sc, ngi ta cn c th s dng phng php loi b bt mt s mu t nh sng trng. Th d, nu cho nh sng trng qua mi trng hp th (knh lc) cc tia mu , ta s nhn c mu l. Phng php ny thng dng trong k thut nh mu, in n v trong hi ha. c im ca phng php tr l chi ca mu c to ra bao gi cng nh hn chi ca mu trng ban u.
3.1.5.3 Cc nh lut trn mu c bn Trn c s cc kt qu nhn c qua nhiu cng trnh thc nghim v cm nhn mu sc ca h thng th gic, nh bc hc ngi c H.Grassmann a ra bn nh lut v trn mu:
nh lut th nht: Bt k mt mu sc no cng c th to c bng cch trn 3 mu c bn c lp tuyn tnh vi nhau. Ba mu c gi l c lp tuyn tnh khi mt trong nhng mu khng th to ra bng cch pha trn hai mu cn li c. Nh vy, ta c th vit ra c phng trnh so mu nh sau:
f F = rR + g G + b B
(3.1.9)
89
L = L R + LG + L B
3.1.5.4 Khng gian mu RGB xc nh mt mu F, theo nh lut trn mu th nht, ta ch cn bit s lng ca ba mu c bn trong phng trnh (3.1.9). V th mu F c th c biu din bng mt im trong khng gian mu ba chiu rgb hay nh mt vector ni t gc ta ti im , cc vector mu
n v s l
R, G, B
sc tng ng vi phng hng ca F trong khng gian rgb. Tng ba vector n v s cho ta mu trng chun.
f'F F E
0 B R
b
Hnh 3.1.12 Khng gian mu rgb Xt mt mu bt k trong khng gian mu rgb, xc nh bi phng trnh:
90
f F = rR + g G + b B
Ta thy ba h s tuyt i
(3.1.11)
r=
(3.1.12)
m = r + g + b = f - chi ca mu.
Chia (3.1.11) cho m ta nhn c mu F:
F = rR + gG + bB
(3.1.13)
v im trng ng nng
ng thng NE s bng
91
A 500
G 550 N2 N N1 r
F
C
450
b 600 R
p = 100% , mu trng c bo
pE = 0 , sch mu ti im N1 c gi tr:
pN1 = N1E 100% NE
(3.1.14)
Cc mu quang ph nm trn ng cong hnh mng nga RGAB. Hai u cui ca ng cong l im R v B. Sc mu nm trn ng thng RB ( - mn chn) khng phi l mu quang ph, nhng mu ny thng gp trong thin nhin. Cc im nm ngoi ng mu quang ph l nhng mu khng c thc, v sch mu ca chng ln hn 100%. Nm 1931, CIE xut mt khng gian mu mi, k hiu l khng gian XYZ. Khi thit k biu mu mi ngi ta t ra nhng yu cu nh sau: 1. Tt c cc mu thc phi c xc nh bi cc modul mu c gi tr dng. Nh vy ta mu ca tt c cc mu thc (nm pha trong ng mu quang ph) phi nm trong tam gic mu XYZ. 2. 3. chi phi c biu din bng mt trc (Y) im trng ng nng phi nm trng tm tam gic mu XYZ.
Khng gian XYZ do CIE cng b vi ba mu c bn X,Y,Z p ng c cc yu cu trn. H ta khng gian XYZ c chn lm sao cho cc vector mu thc (nm bn trong ng mu quang ph) u i qua tam gic mu n v XYZ (hnh 3.1.15). Nh vy, trong phng trnh mu thc. Cc mu n v X,Y,Z u khng c thc v sch mu ca chng ln hn 100%. nh gi mu sc ca mt ngun sng (khng tnh n chi ca ngun sng ), ngi ta s dng tam gic mu n v vi cc ta mu x , y, z : x + y + z = 1 (hnh 3.1.16).
92
E 0
r
X
Hnh 3.1.15 Khng gian mu RGB v XYZ Quan st tam gic mu n v XZY ta thy rng: 1- Tt c cc mu thc u nm bn trong tam gic XYZ 2- Ta ca mu trng ng nng l:
xE = yE = zE = 1 / 3
3- Cc mu n v X.Y.Z nm ngoi ng cong cc mu quang ph nn c bo ha ln hn 100%. thun tin cho vic s dng, tam gic mu n v XYZ c bin i thnh biu mu trong h ta vung gc xy (hnh 3.1.17).
y 1.0
y
0.8
520 F1
0.6 y 1 0.4
yE
580
E
C
700
0.2 0
x1
0.2 xE 0.4
0.6
0.8
1.0
3.1.5.5 H thng th gic Tuy l thuyt x l nh ch yu da trn nn tng l thuyt ton v xc sut thng k, nhng vic la chn cc phng php x l khc nhau cng nh vic nh gi cht lng hnh nh u ra ca h thng ch yu da trn cm nhn ch quan ca c quan th gic. V vy sau y chng ta s lm quen vi mt s vn c bn v cu to v kh nng phn tch hnh nh ca h thng th gic. 93
Hnh 3.1.18 Cu to ca mt ngi Trong mt ngi (hnh 3.1.18) phn ln nh sng c hi t vng hong im (fovea) trn vng mc, ni mt cc t bo thn kinh th gic ln nht. C hai loi t bo cm nhn nh sng (receptors) l t bo hnh nn (cones) v t bo hnh que (rods). Trong thnh phn vng mc c khong 7 triu t bo hnh nn v 130 triu t bo hnh que. Mt phn b cc t bo thn kinh th gic trn vng mc khng ng u. Cc t bo hnh nn tp trung ti vng hong im, cn gi l vng nhn r nht. Vng ny c hnh bu dc rng 0.8 mm, di 2 mm). T bo hnh que phn b xung quanh hong im. Cc t bo hnh que nhy cm vi nh sng hn t bo hnh nn, nhng chng khng c cm th v mu sc. T bo hnh nn ngc li km nhy cm vi s kch thch ca nh sng, nhng c kh nng phn bit mu sc. Theo thuyt ba thnh phn cm th mu ca mt ngi, trong vng mc tn ti ba loi t bo hnh nn, cc t bo ny c phn ng khc nhau i vi cc mu khc nhau. C th, qua th nghim ta thy rng ba loi t bo hnh nn nhy cm vi ba mu khc nhau l , Lc v Lam. S cm th mu ca mt s ph thuc vo t l mc kch thch ca mi loi t bo ni trn. Cc t bo cm quang bin i nng lng nh sng thnh cc xung in truyn n b phn x l hnh nh trong no qua h thng dy thn kinh th gic (khong 800000 dy). Mt vng nh trn vng mc khng nhy cm vi nh sng l ni tp hp cc dy thn kinh th gic. Vng ny gi l im m ca mt. S d s dy thn kinh t hn s t bo cm quang v mi dy c ni vi hng trm t bo hnh que v hng chc t bo hnh nn. Ring cc t bo hnh nn trong vng hong im c ni trc tip vi t bo hch, do , phn gii ca mt ti vng ny l cao nht. Phm vi cc mc sng m mt c th cm nhn c rt rng. Cc t bo que bt u cm nhn c hnh nh c chi t 10-4-10-5 cd/m2, cc t bo nn t 1 cd/m2. Khi chi xp x 10 cd/m2 cc t bo que b lo dn v lc ny, tc phn hy rodopxin ln hn tc ti to, do lng rodopxin trong cc t bo hnh que gim i nhanh chng. chi t 10-104 cd/m2, ch cn cc t bo nn lm vic. Phn ng quang - ho hc ni trn v c ch t iu chnh lng nh sng i vo vng mc l nguyn nhn mt c phm vi cm nhn nh sng rng nh vy (~109). Tuy nhin mt khng th cm nhn c cng mt lc tt c mc sng trong phm vi rng nh ni trn. Trn thc t, mt ngi ch c th cm nhn mt khong nh gii hn t
Lmin Lmax xung quanh mc chi trung bnh ca nh, khong ny ta gi l phm vi ng ca
mt. i vi hnh nh c mc chi trung bnh no , tt c mc chi ln hn nh mc trng, tt c mc chi nh hn
Lmax s cm nhn
chnh l tnh cht thch nghi vi sng ca mt ngi. Th nghim cho thy, khi mc sng tng ln, thi gian mt iu tit thch nghi vi mc mi rt nhanh (khong vi giy). Ngc li, khi mc chiu sng gim th mt iu tit thch nghi tng i chm (khong vi pht). Kh nng mt ngi cm nhn s thay i chi l khng lin tc.
Hnh 3.1.22 Kho st kh nng cm nhn chi ca mt ngi Nu tng dn chi ca chi tit trong mt nh t mc chi nn
Ln (hnh 3.1.22), lc u
mc d c s khc bit v chi gia chi tit v nn, nhng ngi quan st khng pht hin ra chi tit ny. Khi mc chnh lch t ti ngng nht nh, ngi quan st bt u nhn dng c chi tit nh. Ngi ta nh ngha ngng cm nhn nh sng tuyt i ca mt l i lng ngc vi gi tr chi nh nht ca im sng trn nn en m mt pht hin c trong bng ti:
Lmin Lmax v c
L = ( L Ln ) , nu Lmin
Lmin Lmax ca nh s.
S lng mc xm m mt ngi cm nhn c cng mt lc ph thuc vo gi tr ngng tng phn v tng phn ca nh:
m=
ln k +1 ln (1 + )
(3.1.15)
hin th:
Thay vo cng thc (3.1.15) gi tr tng phn trung bnh ca hnh nh trn mn hnh
Lng
95
k =
Lmax + Lng
(3.1.16)
3.1.5.6 Biu din tn hiu hnh nh trong khng gian v thi gian 3.1.5.6.1 Hnh nh tng t
Nh cp ti phn trn, hnh nh c th biu din bng hm 2 chiu f ( x , y ) . Gi tr hm f ti im c ta khng gian (x,y) l chi ca im nh (x,y). a s nh s dng trong ti liu ny ny l nh en trng, chi ca cc im nh nm trong phm vi nht nh t L min ti Lmax . Nu nh c to ra bi qu trnh vt l th gi tr cc im nh s t l thun vi nng lng ca ngun bc x, v d nng lng sng in t, khi hm f ( x , y ) l hu hn: 0 < f ( x , y ) < . Gi tr hm f ( x , y ) ph thuc vo lng nh sng ri ln cnh vt v lng nh sng phn x li t cnh vt :
f ( x, y ) = i ( x, y ) r ( x, y )
vi 0 < i ( x , y ) < , 0 < r ( x , y ) < 1
(3.1.17)
i ( x , y ) - Hm biu din ri sng ca ngun ln b mt cnh vt. r ( x, y ) - Hm m t tnh phn x (hay hp th) nh sng ca cc vt th trong cnh vt.
Gi tr ln ca im nh en-trng c ta ( x0 , y0 ) c gi l mc xm hay chi ca nh ti im ny: l = ( x0 , y0 ) ; chi nm trong khong L min < l < Lmax - c gi l thang xm. Thng mc xm nh nht c quy v mc 0 (mc en) , cn mc trng s tng ng vi gi tr chi ln nht l = L 1 . 3.1.5.6.2 Qu trnh ly mu v lng t ha tn hiu hnh nh
Tn hiu hnh nh nhn c t cm bin quang in thng c dng tng t, v d tn hiu in p c bin thay i lin tc theo chi ca nh ngun. c th a tn hiu hnh nh ny vo x l bng my tnh cn thc hin qu trnh s ha thng qua ba giai on: ly mu, lng t ha v m ha. Ly mu tn hiu: Qu trnh ly mu tn hiu c m t trn hnh 3.1.23. Tn hiu mang tin tc v chi ca mt dng nh AB l tn hiu mt chiu lin tc theo thi gian v c bin bin i lin tc (hnh 3.1.23). Khi ly mu, thi gian truyn dng AB c chia ra thnh nhiu on bng nhau. Gi tr tn hiu ti cc im ly mu c nh du vung trn th. Theo nh l ly mu Nyquist, nu tn s ly mu ln hn (hoc bng) hai ln tn s ln nht trong ph tn hiu tng t, th tp hp cc mu ri rc nhn c hon ton xc nh tn hiu .
96
Hnh 3.1.23 Qu trn nh s ha tn hiu video Khi s dng K g chip cm bin CCD, tn n hiu hnh nh c ri rc tron ng khng gia an hai chiu. Cu trc kh hung ly mu hai chiu ph thuc vo v phng php phn b cc im cm n v chi iu dc trn b mt CCD D. Cht lng g hnh nh s nhn c ph quang theo chiu ngang g im nh cng nh s mc lng t c s dng trong qu trnh m ha thuc vo s lng 3 (hnh 3.1.24).
a)
b)
nh 3.1.24 Qu trnh hnh t thnh nh ri rc trong ch hip CCD Hn a - nh tng t b - nh ri rc trn b mt CCD
3 3.1.5.7 Tn hi h u video
ng p
L = f L ( x, y , z , t ) ; = f ( x, y , z, t ) ; p = f p ( x, y , z, t ) .
(3.1.18 )
L = f L ( x, y, t ) . Nh vy,
Hnh 3.1.25 Ma trn cc im nh ri rc nh v "phn t" nh Sau khi hnh nh c ri rc, cc phn t c th c m ho v truyn i ring r sang bn thu. Nhng chng ta khng th truyn song song tt c cc phn t v khi cn n rt nhiu knh truyn. gii quyt vn ny, trong h thng truyn hnh ngi ta s dng nguyn tc qut hnh: nguyn tc truyn ln lt theo thi gian tng phn t hnh nh. Nguyn tc ny da trn c im lu nh ca mt ngi. S lu nh l kh nng m ngi xem nh li n tng v nh trong mt thi gian no (~0.1- 0.3 giy) sau khi tc ng ca nh chm dt. Chnh v vy, truyn i mt hnh nh tnh, ta chiu ln lt tt c cc phn t ca mt nh tnh ln mn hnh, vo ng v tr tng ng ca cc phn t nh trong hnh nh c truyn i. Nu tc chiu mt hnh nhanh hn thi gian lu nh th mt ngi xem s thu nhn v lu li tt c cc phn t truyn i ti to ra mt nh tnh hai chiu. Qu trnh truyn ln lt cc phn t ca nh gi l qu trnh qut (scanning) nh. Tip theo, khi "chiu" nhiu nh tnh nhn c bng phng php trn vi tn s tng i ln (trn 10 hnh/giy), trong mi nh l mt pha ca hnh nh chuyn ng, th ngi xem s c cm gic nh ang quan st chuyn ng lin tc. Tn s nh c la chn p ng hai yu cu: 1- To cm gic v qu trnh chuyn ng lin tc ca nh; 2- nh ng ti to trn mn
98
Hnh 3.1.26 Qu trnh qut hnh xen k Tn hiu video c to ra ti ng ghi hnh bng phng php qut xen k, tuyn tnh t tri sang phi, trn xung di l hm ca thi gian, gi tr hm t l thun vi chi ca cc phn t nh truyn hnh. Tn hiu video y (hnh 3.1.28) bao gm cc thnh phn sau: tn hiu video, tn hiu ng b dng v mnh, tn hiu xo. Trong tn hiu video mu cn c thm thnh phn mang tin tc v mu sc ca cc dng nh.
Hnh 3.1.28 Hnh dng tn hiu video Tn hiu video c cc c im sau: - Tn hiu video l tn hiu mang tnh cht xung: ngoi cc xung ng b v xung xa, trong tn hiu video thng c s thay i bin t ngt, to ra bin trc v bin sau ca cc "xung hnh"; - Tn hiu video l tn hiu n cc, c thnh phn mt chiu; - Tn hiu video c th c coi l tn hiu tun hon vi tn s lp li l
f H = 1/ T H ; fV = 1/ TV ;
Tn hiu video tng t cng nh tn hiu nh tnh phi c s ha trc khi a vo h thng x l s. Cng nh trong cc h thng x l tn hiu mt chiu, qu trnh s ha tn hiu
99
Hnh 3.1.29 Cu trc ly mu theo chun 4:4:4 Tiu chun ly mu 4:4:4 cho cht lng hnh nh tt nht, thun tin cho vic x l tn hiu video s. Tuy nhin, vi phng php ly mu ny, tc dng d liu video s s tng i cao, v d khi s ha tn hiu video c phn gii 720x576 (h PAL), 8 bt lng t /im 3x720x576x8x25= 249Mbits/s. nh, 25 nh/s lung d liu s nhn c s c tc :
100
- Tiu chun 4:2:2: Tn hiu chi c ly mu ti tt c cc im ly mu trn dng tch cc ca tn hiu video. Hai tn hiu mu trn mi dng c ly mu vi tn s bng na tn s ly mu tn hiu chi (hnh 3.1.30)
Hnh 3.1.30 Cu trc ly mu theo chun 4:2:2 - Tiu chun 4:2:0: Tn hiu chi c ly mu ti tt c cc im ly mu trn dng tch cc ca tn hiu video. Cch mt im ly mu mt tn hiu mu. Ti cc dng l ch ly mu tn hiu mu CR, ti dng chn ly mu tn hiu CB. Nh vy, nu tn s ly mu tn hiu chi l fD, th tn s ly mu tn hiu mu s l fD/2.
Hnh 3.1.31 Cu trc ly mu theo chun 4:2:0 - Tiu chun 4:1:1: Tn hiu chi c ly mu ti tt c cc im ly mu trn dng tch cc ca tn hiu video. Tn hiu mu trn mi dng c ly mu vi tn s bng mt phn t tn s ly mu tn hiu chi (hnh 3.1.32). Nh vy, nu tn s ly mu tn hiu chi l fD, th tn s ly mu tn hiu mu CR v CB s l fD/4.
3.1.5.8 Biu din tn hiu nh s Sau khi s ha tn hiu hnh nh theo cc phng php nu trn, chng ta nhn c ma trn gi tr mc xm ca cc im nh. Cc im nh ri rc c sp xp theo ct v hng 101
Hnh 3.1.33 H ta biu din nh s Nh vy, chng ta c th biu din nh s ni trn nh ma trn kch thc MxN:
(3.1.19)
Mi phn t ca ma trn c gi l 1 im nh (image element hay pixel). M v N phi l s nguyn dng. S lng mc xm c th gn cho 1 im nh (L) thng c la chn sao cho L = 2 k , k l s nguyn dng. Nh vy, s lng bits c s dng biu din 1 nh s s c xc nh theo cng thc:
b = M Nk.
V d: nh s hin th trn mn hnh VGA vi phn gii 640x480 im, s lng cc mc xm l 256 (8 bits/mu) c th c lu li trong b nh c kch thc M bng:
102
y ( m, n ) = T x ( m, n )
(3.1.21)
(3.1.22)
a v b l cc hng s bt k. Cc ton t thc hin vi nh 2 chiu thng c tnh cht tuyn tnh, v d cc php dch chuyn trong khng gian, php chp, cc php bin i thc hin qu trnh lc tuyn tnh m chng ta s xt cc chng sau. b) Xung n v trong khng gian 2 chiu Xung n v c s dng rng ri m t cc tc ng trc tip ln im nh trong khng gian.
( m, n ) =
1 0
khi m = n khi m n
(3.1.23)
h [ m, n ] = T ( m, n )
c) M t qu trnh bin i tn hiu trong khng gian 2 chiu
(3.1.24)
Cho nh s gc l ma trn cc im nh c kch thc NxN. Trong trng hp tng qut, p ng ca h thng tuyn tnh i vi tn hiu vo c th tm c thng qua p ng xung nh sau:
103
y ( m, n ) = x ( l , k ) h ( m, l ; n, k )
l =0 k =0
N 1 N 1
(3.1.25)
Khi h thng x l s l tuyn tnh v bt bin, ta c th tm c nh kt qu thng qua nh gc v p ng xung ca h thng nh sau:
y ( m, n ) = x ( l , k ) h ( m l ; n k )
l =0 k =0
N 1 N 1
(3.1.26) (3.1.27)
hay
y ( m, n ) = x ( m, n ) h ( m, n )
3.1.6.2 Cc php tnh vi vector v ma trn i vi tn hiu hnh nh, cc thut ton ni trn thng c thc hin trn ma trn cc im nh hai chiu, do phn ny s gii thiu s lc v ma trn v cc php ton thc hin trn ma trn.
a) Vector Vector ct (ma trn ct) f , kch thc Nx1 l tp hp cc phn t f ( n ) vi n=1, 2, ..., N sp xp theo ct dc:
f f f = f f
(1) (2)
( j) N ( )
(3.1.28)
Vector dng (ma trn dng) h, kch thc 1xN l tp hp cc phn t f ( n ) vi n=1, 2, ..., N sp xp theo dng ngang: f = f (1) , f ( 2 ) ... f b) Ma trn Ma trn F, kch thc MxN l tp hp cc phn t F(m,n) vi m=1,2,..,M, n=1,2,...,N c sp xp thnh M hng v N ct nh sau:
( j ) ... f ( N )
(3.1.29)
(3.1.30)
Lu rng, khi s dng phn mm Matlab, a ch ca mi im nh c xc nh khc so vi phng php biu din nh s c quy nh phn trn: im nh trn cng bn tri trong ma trn ca Matlab l im F(1,1). Ma trn NxN c gi l ma trn vung cp N. Trong ma trn vung, tp hp cc phn t F(1,1), F(2,2),..F(NN) c gi l ng cho chnh, ng cho cn li gi l ng cho ph.
104
C ( m, n ) = A ( m, p )B ( p, n )
p =1
(3.1.31)
Tch ca hai ma trn khng c tnh giao hon. Tch ca ma trn vung A v ma trn n v cng cp B chnh l ma trn A. e) Ma trn nghch o Ma trn nghch o ca ma trn vung A l ma trn A1 nu: AA1 = I v A1 A = I . Nu tn ti ma trn nghch o ca ma trn A cp n th A c gi l kh nghch. Ma trn n v I c nghch o l chnh n. f) Ma trn chuyn v Ma trn chuyn v ca A thu c bng cch i ch hng thnh ct v ct thnh hng v gi nguyn th t cc phn t trn hng. Ma trn chuyn v ca A k hiu l AT . Nu A = AT , ma trn A c gi l ma trn i xng. Ma trn nhn c khi cng A + AT v nhn AAT l ma trn i xng. g) Tch v hng (scalar product) hai vector f v g kch thc Nx1:
k = g Tf = f Tg , k = g(n)f (n)
n =1 N
(3.1.32)
h) Tch ma trn ca hai vector f kch thc Mx1 v g kch thc Nx1 l ma trn:
A=gf T , A(m, n) = g ( m ) f ( n )
i) Tch chp hai ma trn
(3.1.33)
105
y ( m, n ) = x ( l , k ) h ( m l ; n k )
l =0 k =0
N 1 N 1
(3.1.34)
i vi h thng x l nh, tn hiu vo v p ng xung thng c biu din di dng ma trn hai chiu, do m t tc ng ca h thng ln tn hiu ta cn tm tch chp hai ma trn. Tch chp hai ma trn kch thc M1 N1 v M 2 N 2 s l ma trn c kch thc
( M1 + M 2 1) ( N1 + N 2 1) .
V d:
Hnh 3.1.34 Cch tm tch chp hai ma trn Khi tm gi tr tch chp cho cc im nm ti bin ca nh v d im y(1,1) (hnh 3.1.34), cc im nh khng tn ti trong x(m,n) phi c chn cc gi tr nht nh. C nhiu quy tc chn gi tr mc xm nh: mc nh bng 0, lp li cc gi tr mc xm trn ng bin ca nh v.v. k) Bin i ma trn thnh mt vector (stacking operator) Trong mt s trng hp, vic phn tch hnh nh 2 chiu s n gin hn khi ma trn F cc im nh hai chiu ( N1 N 2 ) c bin i thnh vector ct c kch thc ( N1 N 2 ,1), lm c nh vy, chng ta sp xp ln lt cc ct (hay hng) ca F thnh 1 vector di. Thao tc trn c th c m t thng qua vector vn ( N 2 1 ) v ma trn
Nn (
N1 N 2 N1 ):
0 1 0 n 1 vn = 1 n 0 n + 1 0 N 2
(3.1.35)
106
[0] ( n 1) zeros matrix (N1 N1 ) [0] 1 0 0 th 0 1 0 n unit matrix Nn = 0 0 1 0 [ ] ( N n ) zeros matrix (N1 N1 ) 2 [0]
(3.1.36)
f = N n Fv n
n =1
N2
(3.1.37)
(3.1.38)
S dng cng thc (3.1.37) v (3.1.38) c th d dng xc nh quan h gia hai phng php biu din hnh nh thng qua ma trn v vector. Phng php biu din di dng vector gip thu gn ng k cc cng thc m t qu trnh x l nh v cho php chng ta p dng nhng phng php x l tn hiu mt chiu trong x l nh. V d: Bin i ma trn F (3x3) thnh vector f
1 4 7 1 0 0 F = 2 5 8 , v1 = 0 ; v 2 = 1 ; v 3 = 0 , 3 6 9 0 0 1
1 0 0 0 N1 = 0 0 0 0 0
N2
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 ; N 2 = 0 1 0 ; N 3 = 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0
f= N n Fv n = N1 Fv1 + N 2 Fv 2 + N 3 Fv 3
n=1
107
1 0 0 0 N1 Fv1 = 0 0 0 0 0
0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 1 4 7 1 0 0 0 2 5 8 0 = 0 0 0 0 0 3 6 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 1 2 1 0 3 0 1 0 0 1 0 2 = 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 3 4 f = 5 6 7 8 9
0 0 0 0 0 0 4 0 Tng t ta c: N 2 Fv 2 = 5 ; N 3Fv 3 = 0 6 0 0 7 0 8 0 9
3.1.6.3 Biu din h thng tuyn tnh bng ma trn Vic phn tch cc ton t tuyn tnh trong x l nh s thun tin hn khi chng ta s dng phng php biu din bng ma trn cp ti trn.
Khi tm p ng h thng, bit hm p ng xung, chng ta tm tng chp:
y ( m, n ) = x ( l , k ) h ( m l ; n k )
l =0 k =0
N 1 N 1
(3.1.39)
108
(3.1.41)
C th thy rng, ma trn hai chiu cc im nh X ng vi hm x ( m, n ) - c bin i theo (3.1.37) nhn c vector x. Nu ma trn hai chiu nh Y ng vi y ( m, n ) cng c biu din tng t, th vector hm,n s bin i thnh ma trn H:
h ( 0,0 ) h ( 1,0 ) h (1,0 ) h ( 0,0 ) h ( 2,0 ) h (1,0 ) h ( 0,1) h ( 1,1) H = h (1,1) h ( 0,1) h ( 2,1) h (1,1) h ( 0, 2 ) h ( 1, 2 ) h (1, 2 ) h ( 0, 2 ) h ( 2, 2 ) h (1, 2 ) h ( 2,0 ) h ( 0, 1) h ( 1, 1) h ( 2, 1) h ( 0, 2 ) h ( 1, 2 ) h ( 2, 2 ) h ( 1,0 ) h (1, 1) h ( 0, 1) h ( 1, 1) h (1, 2 ) h ( 0, 2 ) h ( 1, 2 ) h ( 0,0 ) h ( 2, 1) h (1, 1) h ( 0, 1) h ( 2, 2 ) h (1, 2 ) h ( 0, 2 ) h ( 2,1) h ( 0,0 ) h ( 1,0 ) h ( 2,0 ) h ( 0, 1) h ( 1, 1) h ( 2, 1) h ( 1,1) h (1,0 ) h ( 0,0 ) h ( 1,0 ) h (1, 1) h ( 0, 1) h ( 1, 1) h ( 0,1) h ( 2,0 ) h (1,0 ) h ( 0,0 ) h ( 2, 1) h (1, 1) h ( 0, 1) h ( 2, 2 ) h ( 0,1) h ( 1,1) h ( 2,1) h ( 0,0 ) h ( 1,0 ) h ( 2,0 ) h ( 1, 2 ) h (1,1) h ( 0,1) h ( 1,1) h (1,0 ) h ( 0,0 ) h ( 1,0 ) h ( 0, 2 ) h ( 2,1) h (1,1) h ( 0,1) h ( 2,0 ) h (1,0 ) h ( 0,0 )
y = Hx
(3.1.43)
y l phng trnh c bn trong lnh vc x l nh tuyn tnh. Ma trn H c th c chia thnh 9 ma trn nh kch thc 3 3 c dng:
H 00 H= H10 H 20
H 01 H11 H 21
H 02 H12 H 22
(3.1.44)
Khi x ( m, n ) v y ( m, n ) c kch thc N N , Ma trn H c kch thc N 2 N 2 , cc ma trn nh H m,n s c kch thc N N . Trong trng hp tng qut, H l ma trn circulant khi, c to ra bi N N ma trn circulant theo cch sau:
109
(3.1.45)
y = HN n Xv n
n =1
(3.1.46)
Ngoi ra, s dng (3.1.38) chng ta cng c th biu din ma trn Y thng qua vector y ca nh:
T Y= M T m y um m=1 N
(3.1.47)
) (
)
T
(3.1.48)
C th chng minh c rng vic nhn H vi ma trn M m v N n s tch ra cc ma trn circulant H m,n , nh vy ta c:
Y= H m,n X v n u T m
m=1 n =1
(3.1.49)
i vi h thng tuyn tnh tch c (separable), qu trnh tm tng chp (3.1.39) c th c thc hin ln lt bng cch tnh tng theo m, sau theo n. Ta c th vit:
h ( m, l ; n, k ) = hc ( m, l ) hr ( n, k )
y ( m, n ) = hc ( m, l ) x ( l , k ) hr ( n, k )
l =0 k =0 N 1 N 1
(3.1.50) (3.1.51)
Theo (3.1.50) ta thy trong cc ma trn circulant (3.1.45) thnh phn hr ( n, k ) l constant v c th a ra ngoi ma trn. Do ma trn circulant khi H c th bin i nh sau ( rt gn, chng ta vit tt hn , k = h ( n, k ) ):
110
(3.1.52)
F (u) = f (x) =
f (x)e
j 2 ux
dx
(3.1.53)
F (u) e
j 2 ux
du
(3.1.54)
F (u) = F (u) e
j ( u )
(3.1.55) c gi l ph bin , cn hm
2 2 Modul F ( u ) = R ( u ) + I ( u )
1/ 2
I (u) ( u ) = arctg gi l ph pha ca hm f(u). R(u) v I(u) l thnh phn thc v o R (u)
ca F(u). Mt i lng khc c th suy ra t ph Fourier l ph cng sut ca tn hiu P(u):
P ( u ) = F ( u ) = R2 ( u ) + I 2 ( u )
2
(3.1.56)
Ph cng sut cho chng ta thy phn b cng sut ca tn hiu trong min tn s. i vi tn hiu ri rc, mt bin, cp khai trin Fourier thun v nghch c dng nh sau:
111
F (u) =
1 M
M 1 u =0
M 1
x =0
f ( x)e
j 2
j 2
ux M
vi u = 0,1, 2...M 1 ,
(3.1.57)
f ( x ) = F (u)e
ux M
vi x = 0,1,2...M 1
(3.1.58)
thc hin khai trin Fourier, chng ta phi s dng M2 php nhn v php cng. Cng
dng nhn thy rng, mi thnh phn ri rc trong F(u) l tng ca tch tt c cc gi tr ca hm
tn hiu f(x) trong min tn s v bin u xc nh cc tn s to nn tn hiu ri rc f(x). C th ni, khai trin Fourier cho php chng ta m t mt hm thng qua cc thnh phn tn s cha trong hm . Chnh v vy khai trin Fourie c th c s dng nh mt cng c quan trng m t v phn tch cc phng php lc tuyn tnh. Trong trng hp tng qut, ph ca tn hiu ri rc l hm phc, do n c th c biu din di dng:
F (u) = F (u) e
j ( u )
(3.1.59)
P ( u ) = F ( u ) = R2 ( u ) + I 2 ( u )
2
(3.1.60)
Bin i Fourier c th c m rng cho hm f ( x , y ) c hai bin. Khi f ( x , y ) lin tc v ly tch phn c th cp bin i Fourier hai chiu thun v nghch s l:
F ( u, v ) = f ( x, y ) =
f ( x, y ) e
j 2 ( ux+vy )
dxdy
(3.1.61)
F ( u, v ) e
j 2 ( ux+vy )
dudv
(3.1.62)
u, v l bin tn s. Cng nh trng hp bin i Fourier mt chiu, ta c ph bin , ph pha v ph cng sut cho tn hiu hai chiu:
2 2 F ( u, v ) = R ( u, v ) + I ( u, v ) 1/ 2
(3.1.63)
I ( u,v ) ( u, v ) = arctg R ( u, v )
(3.1.64)
P ( u , v ) = F ( u , v ) = R 2 ( u, v ) + I 2 ( u, v )
2
(3.1.65)
V d: Bin i Fourier ca xung hnh ch nht trong khng gian 3 chiu (hnh 3.1.35a) c
112
a)
b)
Hnh 3.1.35 Ph Fourier ca xung hnh ch nht trong khng gian 3 chiu.
1 F ( u, v ) = MN
M 1 N 1 x =0 y =0
f ( x, y ) e
ux vy j 2 + M N
(3.1.66)
f ( x, y ) =
M 1 N 1 u =0 v =0
F ( u, v ) e
ux vy j 2 + M N
(3.1.67)
(3.1.68)
I ( u, v ) ( u, v ) = arctg R ( u, v )
(3.1.69)
P ( u , v ) = F ( u , v ) = R 2 ( u, v ) + I 2 ( u, v )
2
(3.1.70)
F ( 0,0 ) =
1 MN
M 1 N 1 x =0 y =0
f ( x, y )
(3.1.71)
Nu f(x,y) l hm biu din chi ca nh s th F(0,0) chnh l gi tr trung bnh ca chi nh. V (0,0) l im gc ta ca khng gian tn s, ni tn s bng 0, nn thnh phn F(0,0) cn c gi l thnh phn mt chiu (DC) ca ph tn hiu. V d: Trn hnh 3.1.36a l nh chi tit hnh ch nht mu trng, kch thc 20x40 nm (3.1.66) trn nh phng mu en. Ph 2 chiu ca nh trn nhn c bng khai trin Fourie biu din trn hnh 3.1.36b. Cc thnh phn ph ca tn hiu s c nh s theo th t t u=1 ti u=M, v=1 ti v=N. thnh phn mt chiu ca ph nm ti trung tm ca nh, chng ta phi thc hin dch ph
113
f ( x, y )( 1)
x+y
M N F u ;v 2 2
(3.1.72)
Ph ca nh sau khi dch chuyn c biu din trn hnh 3.1.36c. Phm vi di ng (khong bin thin) ca gi tr cc h s khai trin Fourier c th cao hn nhiu so vi gi tr ca thnh phn chi. V vy, nh ph hin th r hn trn mn hnh, i khi ngi ta bin i cc gi tr ph theo hm logarit nh sau:
D ( u,v ) = c log 1 + F ( u, v )
c- hng s. nh ph sau khi bin i bng (3.1.73) biu din trn hnh 3.1.36d.
(3.1.73)
114
N4 ( p ) . Mi im ln l cn nm cch im (x x,y) 1 n v. 4 im nh h ln cn vi im
ng ch o k hiu l
theo
ND ( p ) ,
cc v
im:
( x + 1, y + 1) , ( x + 1, y 1) , ( x 1, y + 1) ( x 1, y 1) .
c gi l 8 im ln cn: ln cn c th nm bn ngoi nh. n
Tp hp 8 im
N4 ( p )
ND ( p )
3.2.1.2 Mi lin kt (con 3 nnectivity) Mi lin kt gia cc im nh l kh i nim quan n trng, cho p php xc nh h gii hn ca chi tit hay y cc vng tr rong mt nh h. Hai im nh c s li n kt vi nh hau nu chn ng l cc im ln cn v gi tr mc xm ca ch ng p ng g mt tiu ch no . V d: vi nh nh phn, 2 im nh c lin kt, khi i chng nm trong b 4 l n cn v c gi tr ging nhau.
Cho V l tp cc mc x C m dng nh ngha mi lin kt, v v d trong nh en-trng g, gi tr cc mc xm th hay i t 0-2 255, th V c th l 1 tp bt k trong g s 255 gi tr t ny. Chh ng ta oi lin kt: c 3 lo 1) Lin n kt 4: hai im nh p v q c cc gi tr t V c lin l kt 4 nu q nm tron ng tp 2) Lin n kt 8: hai im nh p v q c cc gi tr t V c lin l kt 8 nu q nm tron ng tp 3) Lin n kt m (hn hp): hai im nh p v q c cc gi tr t V c lin kt m nu: u - q nm tro ong tp N 4 ( p ) , hoc - q nm trong tp N D ( p ) v tp N 4 ( p ) N 4 ( q ) khng ch ha cc gi tr trong V. Lin kt m l bin th ca lin kt 8 dng loi tr cc mi lin kt a hng (khn L ng r rng) c c th gp khi k dng lin n kt 8. iu ny minh ha trn hnh h 3.2.1b. Li n kt 8 trn hnh 3.2.1 c biu din bng ng n t nt l lin kt a hng, trong khi nu s dng khi nim lin kt m, ta s xc x nh 1 ng lin kt duy nht gi g a cc im nh c gi tr bng 1 (hnh 3.2.1c) ). Hai vng nh S1 v S2 c gi l h hai vng lin n kt nu mt im nh no n trong S1 c lin kt vi mt im nh khc trong S2. Gia hai vng nh c th c lin kt 4, 8 hoc lin kt m.
N4 ( p ) . N8 ( p ) .
Hn nh 3.2.1
( x 0 , y0 ) = ( x, y ) ( x n , yn ) = ( s, t )
( x i , yi ) v ( x i1 , yi1 ) l cc im lin kt vi 1 i n . n c gi l chiu di ca ng kt ni. Khi ( x 0 , y 0 ) = ( x n , y n ) , ng ni c gi l khp kn.
Ty theo phng php xc nh lin kt,chng ta c ng kt ni 4, 8 hoc ng kt ni m. Trn hnh 3.2.1 m t hai loi ng kt ni vi lin kt m v 8. Cho S l mt tp cc im nh, hai pixel p v q c gi l lin kt trong S, nu tn ti ng kt ni gia hai im p v q c to ra ch bi cc im trong tp S. Vi bt c im p no t S, tt c cc pixel lin kt vi p trong S s c gi l thnh phn lin kt ca S. Nu S trong ch tn ti mt thnh phn lin kt, th tp S gi l tp lin kt. Cho R l tp con cc im nh, R c gi l vng nh nu R l tp lin kt. ng bin ca vng R c to ra t tp nh cc im nh. Cc im ny c mt hoc nhiu hn cc im ln cn khng nm trong tp R.
3.2.1.3 Ton t x l im nh Trong phn ny, chng ta s ni n mt s php tnh thc hin trc tip vi cc im nh trong nh, th d nhn hoc chia mt nh cho nh khc theo tng im. Nh gii thiu trn, ta c th biu din nh s nh ma trn cc im nh, tuy nhin trong trng hp tng qut, hai ma trn khng chia c cho nhau. Do , khi thc hin ton t chia hai nh cho nhau, ngi ta chia cc pixel tng ng ca nh ny cho nh khc (vi iu kin cc im nh ca nh chia khc 0). Tng t nh vy, cc ton t s hc v logic s c thc hin cho cc pixel tng ng gia hai nh.
3.2.1.3.1 Khong cch gia cc im nh
D ( p, q ) = D ( q, p )
D ( p, z ) D ( p, q ) + D ( q, z )
3.2.1.3.2
2 2 De ( p,q ) = ( x s ) + ( y t )
(3.2.1)
3.2.1.3.3
D 4 ( p,q ) = x s + y t
116
3.2.1.3.4
D8 ( p, q ) = max x(x s , y t )
3.2.2.1 Nng 3 g cao cht l ng nh bng n ton t im Q trnh nn Qu ng cao cht lng nh tro ong khng gian c biu din nh sa au:
g ( x, y ) = T f ( x, y )
(3.2.4)
n s gc; g ( x, y ) - nh h c x l; T ton n t dng bin i nh h gc. f ( x, y ) - nh Ton t T c th c thc hin cho mt vng v nh xung quanh im ( x0 , y0 ) v cho nhiu nh lin tip. Thng th hng, vng ln cn vi im ( x0 , y0 ) thng c chn c dng hnh vung v hoc hnh h ch nht c im gia l ( x0 , y0 ) - vng ny cn c c gi l mt n. (h hnh 3.2.2).
Mt n
s = T [r]
r v s l mc xm ca nh gc f ( x, y ) v nh g ( x, y ) ti im (x,y).
(3.2.5)
V d: Qu trnh bin i mc xm n gin c m t trn hnh 3.2.3. nh gc "Lena" (hnh 3.2.3a) c tng cng tng phn khi p dng hm bin i c c tuyn trn hnh 3.2.3b. Mc ch t c khi cc im nh c mc xm ln hn mc trung bnh m s c lm sng thm, ngc li cc im nh c chi di mc m s c lm ti i. Trn hnh 3.2.3c, nh c x l s bin thnh dng nh phn: ch c 2 mc c nh, en hoc trng.
Lena
a)
b)
c) Hm dng bin i mc xm trong Matlab c dng: J = imadjust(I,[low_in; high_in],[low_out; high_out],gamma). Hm ny bin i cc mc xm nm trong khong [low_in; high_in] thnh cc gi
tr trong khong [low_out; high_out] theo quy lut e .
118
Hnh 3.2.4 nh m bn
s = c log 1 + r
(3.2.7)
Hnh 3.2.5 Nn di ng ca nh bng bin i logarithm V d: H s khai trin Fourie ca nh 3.2.5 (kch thc 512x512) c gi tr nm trong di
6 ng 0 35 10 , v vy khi trc tip hin th nh ph ni trn ln mn hnh my tnh (tn hiu
u vo c 256 mc xm) chng ta s c nh mu gn nh trng hon ton (hnh3.2.5b). Sau khi nn di ng theo hm logarithm, chng ta nhn c nh 3.2.5c. Do di ng ca tn hiu sau khi nn v di ng ca thit b hin th tng ng vi nhau, chng ta c th quan st c dng 2-D ca nh ph.
A<r <B
(3.2.8)
vi cc r khc
Vi phng php ny, cc mc xm trong phm vi [A-B] c thay th bng ln mc Lmax , cn cc mc khc s c gn mc Lmin . Tch mc chi c nn dng php nh x sau:
(3.2.9)
Ton t (3.2.9) thay i mc chi cho cc im nh trong di [A-B] v gi nguyn mc chi cc im khc.
119
a)
c)
Hnh 3.2.6 So snh hai phng php tch nh theo mc chi a) nh gc b) c tuyn tch mc chi khng nn v nh kt qu c) c tuyn tch mc chi c nn v nh kt qu
b)
Trn hnh 3.2.6 minh ha l kt qu tch di chi [A-B] trong nh bng hai phng php ni trn.
3.2.2.1.6 X l lc xm (histogram)
Lc xm ca mt nh s (histogram) c cc mc xm bin thin trong khong
120
[0, L 1] l hm ri rc h ( rk ) = nk , vi
nh n, khi histogram chun s bng:
rk l mc xm th k, nk - l s lng im nh, c mc
p ( rk ) = nk / n
vi k=0,1,2...L-1.
(3.2.10)
Ni cch khc p ( rk ) l xc sut xut hin cc im nh c mc xm rk. Tng cc gi tr ri rc p ( rk ) bng 1. Ngoi cc thng tin thng k v mc xm, histogram cn cha nhiu tin tc quan trng c th s dng trong cc qu trnh x l khc nh nn hay phn vng nh. Hm c bn nht dng tm histogram ca nh trong Matlab l hm: imhist(I, n), trong ,ton b di ng cc mc xm c chia ra thnh n on. Trn hnh 3.2.9 th hin 4 nh c chi v tng phn khc nhau cng vi histogram ca chng. Lc xm c biu din trong h ta vung gc, trc honh biu din cc gi tr mc xm t [0,255], trc tung biu din s lng im nh c cng mc xm. D dng thy rng, khi nh c tng phn cao (hnh 3.2.9a), cc mc xm phn b u trn trc rk. Vi nh c chi thp (hnh 3.2.9b), cc mc xm tp trung ti min gi tr chi thp v ngc li vi nh c chi cao (hnh 3.2.9c). Vi nh c tng phn thp, nht mu trn lc xm cc vch xm tp trung ti trung tm di chi (hnh3.2.9d).
Hnh 3.2.9 Histogram ca bn loi nh thng gp: a. b. c. d. nh c tng phn cao nh c sng thp nh c sng cao nh c tng phn thp
K thut cn bng histogram Kho st lc xm ca nh c th phng on rng, nu phn b gi tr cc mc xm ca cc im nh ng u trn ton b di chi [ 0, L 1] th nh s c tng phn cao. Qu trnh bin i nh c lc xm khng ng u thnh ng u c gi l cn bng lc (histogram equalization). Xt ton t bin i mc xm:
s = T (r)
0 r 1
(3.2.11)
121
0 r 1 0 s 1 . Ngoi ra, nu
hm T(r) khng ng bin, trong nh kt qu c th xut hin mt phn di chi l "m bn" so vi nh gc. iu kin (b) cho thy di ng ca nh vo v ra ging nhau.
Hnh 3.2.10 Hm bin i mc xm ng bin T(r) Mc xm xut hin trong nh l i lng ngu nhin trong khong [0,1]. Cho pr ( r ) v
ps ( s ) = pr ( r )
dr ds
(3.2.12)
Nh vy, mt phn b xc sut mc xm ca nh ra ph thuc vo mt phn b xc sut mc xm ca nh vo v hm bin i s = T ( r ) . Trong lnh vc x l nh, hm bin i sau y c ngha rt quan trng:
s = T ( r ) = pr ( ) d
0
(3.2.13)
V phi ca (3.2.13) chnh l tch phn phn b xc sut (CDF) ca bin ngu nhin r. Hm ny l hm n nh v ng bin trong khong 0 r 1 , p ng yu cu (a) v (b) trong (3.2.11). Ly o hm ca s theo r ta c:
ds dT ( r ) = dr dr
r ds d = pr ( ) d = pr ( r ) dr dr 0
(3.2.14) (3.2.15)
ps ( s ) = pr ( r )
dr 1 = pr ( r ) =1 ds pr ( t )
0 s 1
(3.2.16)
Nh vy, PDF ca nh ra trong khong [0-1] l ng u. Ni cch khc, nu hm bin i mc xm c dng (3.2.13) th histogram nh kt qu s c dng phn b u v khng ph thuc vo hm PDF ca nh gc. Qu trnh cn bng lc xm cho nh s c thc hin vi cc bin ngu nhin ri rc
122
pr ( rk ) =
nk n
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.17)
n l tng s pixel trong nh. Hm pr ( rk ) vi bin rk chnh l histogram ca nh gc. Hm bin i mc xm dng cn bng histogram cho tn hiu ri rc tng ng vi (3.2.13) trong trng hp ny s c dng:
sk = T ( rk ) = pr ( rj ) =
j =0 j =0
nj n
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.18)
Phng php bin i nh theo (3.2.18) cho php ni rng di ng mc xm ca nh s ch da trn cc thng tin c trong nh gc.
a)
b)
c) a) b) c) d) (a) nh c chi thp, trc v sau khi cn bng nh c chi cao, trc v sau khi cn bng nh c tng phn thp, trc v sau khi cn bng Hm bin i T(r) dng cn bng cc nh: - th 1, (b)- th 2, (c) - th 3
d)
Trn hnh 3.2.11 biu din ba nh c chi thp, cao v c tng phn thp. Ba nh trn c cn bng histogram theo (3.2.18), hm bin i ca tng nh khc nhau v c biu
123
sk = T ( rk ) = pr ( rj ) =
j =0 j =0
nj n
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.19)
Mc xm rk trong nh gc c nh x thnh mc sk trong nh mi. Histogram nh mi s c dng ng u. Hm pr rj l histogram ca nh gc. Bi ton t ra l cn bin i nh gc thnh nh mi sao cho histogram ca n c dng mong mun: pz ( zi ) . Thc hin bin i (3.2.19) vi pz ( zi ) ta c:
( )
vk = G ( zk ) = pz ( zi )
i =0
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.20)
Bin i theo (3.2.20) c ngha l nh vi histogram pz ( zi ) , sau khi bin i s c histogram ng u. Bin i nghch ca (3.2.20):
zk = G 1 ( vk )
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.21)
Bin i theo (3.2.21) thc hin qu trnh nh x cc mc chi vk ca nh c histogram ng u thnh nh c histogram pz ( zi ) . Nu sk = vk , ta c:
zk = G 1 ( vk ) = G 1 ( sk ) = G 1 T ( rk )
k z k = G 1 p r ( rj ) j =0
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.22) (3.2.23)
C th thy rng qu trnh bin i theo (3.2.23) s nh x mc xm rk ca nh gc (c histogram pr rj ) thnh mc xm zk ca nh mi, histogram ca nh mi s c dng l pz ( zi ) . Nh vy php bin i mc xm theo (3.2.23) cho php chng ta to xp x histogram theo dng cho trc. Cc bc thc hin xp x histogram: Trn thc t, qu trnh thc hin bin i mc xm thun v nghch theo (3.2.20) v (3.2.21) c thc hin cho hnh nh s bng cch tra bng. V d, bng tra cu s cha tp gi tr cc mc chi rk vi k = 0,1,2,......, L 1 ca nh gc v cc mc xm sk ca nh kt qu. sk l
( )
124
G b) Bin i thun zq vq v
G zk bin i nghch sk
Trn hnh 3.2.12a biu din hm bin i s = T ( r ) . c tuyn T(r) c th tm ra da trn histogram ca nh gc thng qua (3.2.19). Da trn c tuyn T(r), im nh gc c mc xm rk ca s c thay bng mc xm sk . Bin i ny chnh l qu trnh cn bng mc xm. Bin i thun G ( z ) l qu trnh cn bng xm cho nh gc c histogam dng pz ( zi ) ,
G bin i thun c th m t bng cng thc: zq vq . Khi thc hin bin i nghch
c tm ra da trn histogram cho trc v (3.2.20). Hm (3.2.23) m t qu trnh bin i kt hp T ( r ) v G 1 ( sk ) , vi gi tr trung gian sk . Bin i nghch G 1 ( sk ) c th c thc hin bng phng php d tm z sao cho:
*
G s* sk 0
( )
k = 0,1,2,......, L 1
(3.2.24)
125
Hnh 3.2.13 So snh hai phng php nng cao cht lng nh bng k thut cn bng mc xm v xp x histogram Qu trnh cn bng xm c thc hin bi hm bin i c th nh trn hnh 3.2.14a. Hm ny c tm ra da trn cng thc (3.2.19) v histogram ca nh gc. C th thy rng, cn bng histogram, cc im nh c mc xm nm gn mc en s c bin i thnh mc gn trng. Trong nh gc, cc im nh c mc xm thp chim a s, do , nh nhn c sau khi cn bng s c mc chi trung bnh rt cao (hnh 3.2.13b), tng phn ca nh s b gim.
Hnh 3.2.14
a) th hm bin i T ( r ) dng cn bng mc xm cho nh trn hnh 3.2.13. b) Histogram mong mun ca nh kt qu (c cho trc). c) Hm bin i thun G ( z k ) v nghch G 1 ( vk ) .
nh c cht lng tt hn, cn bin i lm sao cho histogram ca nh kt qu khng khc nhiu so vi histogram ca nh gc, nhng khng c s bin i qu nhanh trong khu vc mc xm thp. Vi nh c th, ta la chn histogram mong mun c dng:
126
+ A2
2 2
( z m2 )2 2 2 2
(3.2.25)
Thay i cc thng s 1 , m1 , 2 , m2 , A1 , A2 c th nhn c histogram mong mun theo nhng tiu ch ni trn (hnh 3.2.14b). Trong v d trn s dng cc gi tr sau:
g ( x, y ) = f ( x, y ) + ( x, y )
(3.2.26)
Nhiu ( x, y ) ti tng im (x,y) l cc qu trnh ngu nhin c lp tng h v c gi tr trung bnh thng k bng 0 (moment gc cp 1: mx , y = 0 ). Nu chng ta c tp M nh f ( x, y ) b tc ng bi ngun nhiu ngu nhin ni trn, th nh trung bnh cng s l:
g ( x, y ) =
1 M gi ( x, y ) M i 1
(3.2.27)
E {g ( x, y )} = f ( x, y )
1 2 M ( x, y)
(3.2.28)
2 Phng sai g ( x , y ) (chnh l cng sut nhiu trong tng im ca nh trung bnh cng)
bng:
2 g ( x, y ) =
(3.2.29)
cng thc (3.2.28) cng cho thy trong trng hp ny g ( x , y ) s tin dn ti f ( x, y ) . Nh vy, c th kt lun rng, khi s lng nh tham gia vo qu trnh trung bnh cng cng nhiu, nh kt qu g ( x, y ) s cng ging vi nh gc f ( x, y ) . Trn hnh 3.2.15 v 3.2.16 minh ha k thut trit nhiu phn tch trn.
Theo (3.2.29), khi M tng ln, cng sut trung bnh ca nhiu ti mi im nh gim i;
nh gc 3.2.15a c tng hp vi nhiu cng (nhiu Gaussian vi m=0, lch chun bng 0.01) to tp nh c nhiu dng thc hin trung bnh cng. Hai nh chu tc ng ca nhiu c hin th trn hnh 3.2.15b v 3.2.15c. nh trung bnh cng vi M= 4, 8 v 16 biu din trn hnh 3.2.15d,e,f. C th thy r rng nh 3.2.15f c cht lng gn vi nh gc nht. thy r hn tc dng ca qu trnh trung bnh nh, trn hnh 3.2.16 biu din cc nh sai s (tuyt i) gia nh 3.2.15d,e,f v nh gc cng histogram ca chng. D dng nhn thy lch chun ca
127
Hnh 3.2.15 a- nh gc. b,c) nh b tc ng bi ngun nhiu ( x, y ) (ti cc thi im khc nhau). d,e,f ) kt qu trung bnh ca 4, 8 v 16 nh c nhiu.
Hnh 3.2.16 T tri sang phi: nh sai s gia nh gc (3.2.15a) v nh 3.2.15d,e,f v histogram ca chng.
3.2.2.2 Nng cao cht lng nh bng ton t khng gian Mt cch tng qut, ton t khng gian trong x l nh c thc hin ti vng xung quanh im nh theo cc bc sau:
1- Xc nh im nh trung tm. 2- Thc hin tnh ton vi cc im nh nm trong vng ln cn im nh trung tm (kch thc v hnh dng vng nh ny c xc nh trc). 3- Kt qu tnh ton bc 2 (cn gi l p ng ca qu trnh x l) s c gn cho im nh trung tm. 4- Thc hin cc bc trn cho ton b cc pixels ca nh. Nu ton t bin i l tuyn tnh, th qu trnh trn c gi l qu trnh lc tuyn tnh.
128
C hai cch thc hin qu trnh lc tuyn tnh, l thc hin php nhn chp nh ni trn hoc thc hin php tnh tng quan. Khi tnh tng quan chng ta di chuyn mt n lc qua cc im nh; khi tnh tch chp, mt n phi c xoay 1800 trc khi thc hin nhn vi ma trn im nh. nh f c kch thc MxN c lc bi mt n w ( x , y ) kch thc (mxn) theo biu thc tng qut sau:
g ( x, y ) =
s = a t = b
w ( s, t ) f ( x + s , y + t )
(3.2.30)
R = w1 z1 + w 2 z2 + ... + w mn zmn = wi zi
i =1
(3.2.30a)
Php lc tuyn tnh trong Matlab c thc hin bng hm: B = imfilter(A, H, option1, option2,...); H- ma trn lc vi cc thng s ty chn option1, option2. B lc trung bnh khng gian thc hin theo (3.2.30) thng c s dng lc nhiu hoc lm m (blurring) nh. V d: qu trnh lm m nh c th c s dng lc b cc chi tit nh trc khi a vo nhn dng nhng chi tit c kch thc ln trong nh. Trn hnh 3.2.18 l hai mt n dng thc hin qu trnh trung bnh trong khng gian, v bn cht, l mt n lc thng thp. p ng mt n hnh 3.2.18a l gi tr trung bnh ca 9 im nh. D dng nhn
129
a)
b)
H nh 3.2.19 nh kt qu k khi lc thng thp bng ma m trn 3x3 (a a) v 5x5 (b) Vi mt n hnh h 3.2.18b, , cc pixel kh hc nhau c nhn vi h s khc nhau, n lm nh vy ta c th h xc nh "tr " ng lng g" ring (mc quan trng) cho tng g pixel. Tron ng mt n 3.2 2.18b, im trung t tm c "trng lng" n ln nht, , cc im nh nm cng g xa tm, "tr rng lng" cng nh. Cch C phn b "trng lng" n ny lm m gim hiu ng nhe ng bin kh hi thc hin trung t bnh ha nh. K kch th Khi c ca s tng n ln, bng thng ca b lc thng t thp s gim, nn mc lm "trn" nh s tng ln, iu ny y thy r trn n hnh minh ha kt qu lc thng thp vi hai ma a trn 3x3 v 5x5 (hnh 3.2.19a v 3.2 2.19b). T dng lc nhiu ca b lc thng Tc g thp vi ma m trn 3x3 th h hin trn hnh 3.2.20. nh gc b tc ng ca nhiu Gaussian c lc tuyn tnh h bng ma trn 3x3, ng g nh phn tch t n kt qu c mc nhiu thp hn nhng nt su uy gim so vi nh gc. trn, nh N u Gausian c tng Nhi g hp vi nh h I bi hm Matlab: M J = imnoi ise(I,'ga aussian',m,v); m - trung bnh t thng k, v- lch chun ca hm Gausian. G
b) nh nhiu. nh 3.2.20 a) nh gc. b u c) Kt qu lc thng th hp nh nhiu H Lc tuyn tn nh bng ph ng php nh hn chp tron ng khng gia an cn s dng n lm ni cc chi tit nh, hay ni bin nh (l lc thng cao o). c im ca cc ma trn lc thn ng cao c phn
Hnh 3.2.21
a) nh gc; c) nh lc median;
131
3.2.2.2.3 Lm tng nt ca nh
Ton t Laplace hay Laplacian ca hm hai bin f ( x, y ) c xc nh bi biu thc:
2 f =
2 f 2 f + dx 2 dy 2
(3.2.31)
2 f = f ( x + 1, y ) + f ( x 1, y ) 2 f ( x, y ) x 2 2 f = f ( x, y + 1) + f ( x, y 1) 2 f ( x, y ) y 2
Nh vy Laplacian ti im (x,y) tm c theo biu thc:
(3.2.32)
2 f = f ( x + 1, y ) + f ( x 1, y ) + f ( x, y + 1) + f ( x, y 1) 4 f ( x, y ) (3.2.33)
Ton t Laplace c s dng rng ri trong k thut xc nh ng bin v s c phn tch trong phn 3.2.4. Ti y, chng ta s ch xt k thut lm r nh s dng ton t Laplace. V mt bn cht, y l phng php ng dng o hm bc hai lm tng nt ca nh. Ton t Laplace hai chiu cho tn hiu ri rc thng c thc hin vi mt n kch thc 3x3. Hai mt n lc trn hnh 3.2.22a v b thc hin ton t Laplacian ri rc theo cng thc (3.2.33) u cho cc nh kt qu ging nhau.
a)
b)
Hnh 3.2.22 Mt n Laplacian nh gc (hnh 3.2.23a) c x l bng mt n Laplacian. V ton t Laplace l o hm bc hai nn nh kt qu s l tp hp cc ng bin nm ti vng bin i nhanh ca mc chi trong nh (hnh 3.2.23b). Thnh phn nn ca nh gc (nhng vng nh c chi gn nh khng i) s cho gi tr gn bng 0. Nh vy, nu tng hp nh gc 3.2.23a v nh cc ng bin 3.2.23b, ta s c nh mi, vi cc ng bin c tng cng (hnh 3.2.23c). Ni cch khc, nh kt qu s c nt cao hn.
a) a-
c)
132
f ( x , y ) 2 f ( x, y ) g ( x, y ) = 2 f ( x, y ) + f ( x, y )
(3.2.34)
Khi thc hin Laplacian vi mt n trn hnh 3.2.22a (mt n vi h s trung tm nh hn 0), nh kt qu s l hiu gia nh gc v nh Laplacian v ngc li, vi mt n 3.2.22b nh kt qu s l tng hai nh. Qu trnh lm nt theo (3.2.34) c thc hin theo hai bc: tm Laplacian ca nh gc v tng hp nh gc v nh kt qu vi nhau. Tuy nhin, chng ta c th thc hin qu trnh bin i ny nhanh hn. Da vo (3.2.33) v (3.2.34) ta c p ng ca b lc lm tng nt l:
g ( x, y ) = f ( x, y ) 2 f ( x, y ) = = 5 f ( x, y ) f ( x + 1, y ) + f ( x 1, y ) + f ( x, y + 1) + f ( x, y 1)
Mt n lc thc hin biu thc (3.2.35) c dng:
(3.2.35)
Hnh 3.2.25 M hnh gy mo/khi phc nh Trong phn ny, chng ta s dng m hnh trn hnh 3.2.25 m t qu trnh lm mo v khi phc nh. Trong m hnh ny, nh gc f ( x, y ) chu tc ng ca ton t lm mo H, c c trng bi hm p ng xung h ( x, y ) v nhiu cng ( x, y ) . Da trn h ( x , y ) v ( x, y ) ,
( x, y ) ging vi nh vo nht. chng ta phi tm ra phng php khi phc nh, sao cho nh ra f
Nu H l ton t tuyn tnh v bt bin, th nh b nhiu g ( x, y ) c dng nh sau:
g ( x, y ) = H f ( x, y ) + ( x, y ) = h ( x, y ) f ( x , y ) + ( x, y )
h ( x, y ) - hm p ng c trng cho ton t H trong khng gian.
(3.2.36)
133
G ( u, v ) = H ( u, v ) F ( u, v ) + N ( u, v )
(3.2.37)
3.2.3.2 M hnh nhiu Cng nhiu tc ng ln hnh nh l mt i lng ngu nhin, v vy khi phn tch cc k thut khi phc nh, vn quan trng l cn xc nh c mt phn b xc sut ca ngun nhiu. Di y l mt s loi nhiu thng gp trong lnh vc x l nh v hm mt phn b xc sut ca chng.
p( z) =
2 1 z m /2 2 e( ) 2
(3.2.38)
(3.2.39)
b(4 ) . 4
th hm phn b xc sut Rayleigh c dng khng i xng (hnh 3.2.26), do phn b ny thng c dng xp x histogram c dng tng ng.
a b z b 1 az e p ( z ) = ( b 1) ! 0
vi a>0, b- s nguyn dng.
(3.2.40)
b b v 2 = 2 . a a
134
(3.2.41)
1 1 v 2 = 2 a a
1 p (z) = b a 0
khi
a zb
(3.2.42)
2
vi cc z khc
Pa p ( z ) = Pb 0
khi khi
z=a z=b
(3.2.43)
vi cc z khc
135
3.2.3.3 Trit nhiu bng phng php lc khng gian Trng hp khi nh ch chu tc ng ca nhiu cng, cc phng php lc nhiu trong khng gian thng cho kt qu khi phc nh tt nht. Mt s phng php lc trong khng gian c cp n trong phn 3.2.2.2 nh cc bin php nng cao cht lng nh. Di y s gii thiu mt s b lc khng gian khc c th dng khi phc nh. Cc thao tc thc hin nhng b lc ny cng da trn qu trnh nhn chp mt n lc vi nh nh trnh by phn 3.2.2.2.
G ( u, v ) = F ( u, v ) + N ( u, v )
(3.2.45)
( x, y ) = 1 f g ( s, t ) mn ( s ,t )S xy
B lc trung bnh nhn (Geometric mean filter)
(3.2.46)
Quan h gia nh khi phc v nh nhiu c m t bng cng thc tnh trung bnh nhn nh sau:
mn ( x, y ) = , f g s t ( ) ( s ,t )S xy
(3.2.47)
B lc trung bnh nhn cng c tc dng lm trn nhiu, u im ca n so vi b lc trung bnh cng l mc lm m cc chi tit nh tng i thp. B lc trung bnh iu ha (Harmonic mean filter) Kt qu nhn c khi lc bng b lc trung bnh harmonic s l:
( x, y ) = f
mn
( s ,t )S xy
1 g ( s, t )
(3.2.48)
B lc ny c kh nng trit nhiu xung dng "m trng" v nhiu Gaussian kh tt. Nhng b lc ny khng c kh nng lc cc thnh phn nhiu xung dng "m en". B lc contraharmonic (Contraharmonic mean filter) Bin i trong b lc contraharmonic c m t bng biu thc:
136
( x, y ) = f
( s ,t )S xy
g ( s, t )
Q +1
( s ,t )S xy
g ( s, t )
(3.2.49)
Q - gi l bc ca b lc. B lc ny thch ng tt vi nh c nhiu xung. Vi Q l s dng, nhiu xung "m en" s b trit, ngc li, thnh phn nhiu xung "m trng" c lc bt khi Q l s m. C th thy rng khi Q=0, ta c b lc trung bnh cng; vi Q= -1 ta c b lc trung bnh hi. Nhn chung, cc b lc trung bnh cng v nhn thch ng tt vi cc loi loi nhiu c phn b Gaussian, Rayleigh hay nhiu c phn b u. B lc contraharmonic cho php trit nhiu xung kh tt, tuy nhin, nh phn tch trn, chng ta phi xc nh c dng nhiu xung l "m en" hay "m trng".
( x, y ) = med {g ( s, t )} f
( s ,t )S xy
(3.2.50)
B lc trung v c s dng rt rng ri v n mt mt cho php loi b hiu qu cc loi nhiu xung lng cc cng nh n cc, mt khc b lc ny t lm trn nh so vi cc b lc s dng ton t ly trung bnh nh xt phn trn. B lc da trn php la trn gi tr cc i v cc tiu Qu trnh bin i da trn thng k th t v chn gi tr cc i c gi l b lc cc i:
( x, y ) = max {g ( s, t )} f
( s ,t )S xy
(3.2.51)
B lc cc i cho php pht hin nhng im sng nht trong nh, ng thi c tc dng trit nhiu xung dng "m en". B lc cc tiu c m t bng biu thc:
( x, y ) = min {g ( s, t )} f
( s ,t )S xy
(3.2.52)
B lc ny cho php pht hin nhng vng ti ca nh v lm gim nhiu xung "trng". B lc gi trung v p ng ca b lc ny l gi tr trung bnh gia hai im cc i v cc tiu trong ma trn lc:
( x, y ) = 1 max {g ( s, t )} + min {g ( s, t )} f ( s ,t )S xy 2 ( s ,t )S xy
(3.2.53)
3.2.3.4 Trit nhiu trong min tn s Cc b lc trong min khng gian cp ti cc phn trn l cc b lc thng thp hoc thng cao. Lc khng gian c th c s dng khi phc nh c nhiu hoc lm tng cht lng nh. Trong phn ny chng ta s cp ti vn x l nh trong min tn s: l mt s 137
1 H ( u , v ) = 0 1
W 2
(3.2.54)
W W D ( u, v ) D0 + 2 2 W khi D ( u, v ) > D0 + 2
H ( u, v ) =
1 D ( u, v ) W 1+ 2 2 D ( u, v ) D0
2n
(3.2.55)
H ( u, v ) = 1 e
(3.2.56)
Trn hnh 3.2.27 a,b,c minh ha p ng tn s ca ba b lc nu trn (trong khng gian 3 chiu). B lc thng di c p ng tn s H td ( u, v ) ngc li so vi b lc chn di H cd ( u, v ) :
138
H td ( u, v ) = 1 H cd ( u, v )
Notch filter
(3.2.57)
Cc b lc Notch cho php lc mt s thnh phn ph trong khng gian ph hai chiu ca nh. Khc vi cc b lc chn di c c tuyn tn s ng hng (hnh 3.2.27b,c), notch filter cho php lc b cc thnh phn nhiu theo hng nht nh trong khng gian tn s. c tuyn tn s ca notch filter (lc chn) l tng c dng i xng qua im gc ca khng gian tn s, vi nh nm ti cc im ( u0 , v0 ) v ( u0 , v0 ) c th c m t bng biu thc sau:
0 H ( u, v ) = 1
khi D1 ( u, v ) D0 hay D2 ( u, v ) D0
vi cc trng hp khc
(3.2.58)
(3.2.59) (3.2.60)
H ( u, v ) =
1
2 D0 1+ D1 ( u, v ) D2 ( u, v )
n
(3.2.61)
vi D1 ( u, v ) v D2 ( u , v ) tnh theo (3.2.59) v (3.2.60) C th thy rng, khi u0 = v0 = 0 notch filter tr thnh b lc thng cao. Notch pass filter (lc thng di) c p ng tn s H ntd ( u, v ) ngc li so vi b lc chn di H ncd ( u, v ) :
H ntd ( u, v ) = 1 H ncd ( u, v )
3.2.3.5 K thut lc ngc (inverse filter) Nhc li cng thc 3.2.36 m t qu trnh lm mo tn hiu hnh nh:
(3.2.62)
g ( x, y ) = H f ( x, y ) + ( x, y )
(3.2.63)
g ( x, y ) = h ( x, y ) f ( x, y ) + ( x, y ) G ( u , v ) = H ( u, v ) F ( u , v ) + N ( u, v )
ng tn s (tng ng vi ton t H).
(3.2.64)
Trong min tn s, ng dng cc tnh cht ca bin i Fourier ta c quan h sau: (3.2.65)
F ( u, v ) , G ( u, v ) , N ( u, v ) l ph ca nh gc, nh kt qu v nhiu. H ( u, v ) - hm p
Trong trng hp khi hm H ( u, v ) c cho trc, k thut khi phc n gin v chnh
139
( u, v ) s bng: kt qu F ( u, v ) = G ( u, v ) / H ( u, v ) F
Nu nh b tc ng bi nhiu cng, t (3.2.65) ta c: (3.2.66)
( u, v ) = F ( u, v ) + N ( u, v ) / H ( u, v ) F
(3.2.67)
C th thy rng, ngay c khi bit trc H ( u, v ) , chng ta vn khng th khi phc chnh xc c nh gc, v nhiu cng l tn hiu ngu nhin v hm mt ph N ( u, v ) khng xc nh chnh xc c. Mt nhc im na ca lc ngc l khi hm H ( u, v ) c gi tr bng hoc gn bng 0, b lc ny tr nn khng n nh. Trong trng hp ny, thnh phn th hai ca (3.2.67) s c gi tr ln hn nhiu so vi tn hiu nh gc. khng xy ra hin tng ni trn, gi tr ln hn 0.
nhiu. B lc Wiener cho php khi phc nh da trn hm bin i H ( u, v ) v c im ca ngun nhiu. Trong k thut lc Wiener, nh s f ( u, v ) v nhiu c m t nh cc cc tn
3.2.3.6 Lc Wiener Phng php lc ngc tuy n gin, nhng kt qu khng ti u khi nh chu tc ng ca
e2 = E
{( f f ) }
2
(3.2.68)
Xt trng hp tha mn cc iu kin sau: - Nhiu v nh gc l hai tn hiu ngu nhin c lp tng h (khng tng quan); - Hoc nh gc, hoc nhiu c gi tr trung bnh bng 0; - Hm bin i H ( u, v ) l tuyn tnh khi , c th chng minh c MSE s l nh nht khi p ng ca b lc c xc nh theo biu thc sau:
H * ( u, v ) S f ( u, v ) G ( u, v ) = F ( u, v ) = 2 S f ( u, v ) H ( u, v ) + S ( u, v )
2 H ( u, v ) 1 G ( u, v ) = H ( u, v ) H ( u, v ) 2 + S ( u, v ) / S f ( u, v )
(3.2.69)
140
fA =
v
1 MN 1 MN
S ( u, v )
f u v
(3.2.70) (3.2.71)
A =
S ( u, v )
u v
MxN l kch thc ma trn nh v nhiu. T l R = A / f A (l hng s) i khi c s dng thay cho t l NSPR trong (3.2.69), khi khng th tm c hm m t mt ph cng sut ca nhiu cng nh ca tn hiu hnh nh. Tt nhin, cch xp x ny tng i th, nhng nh khi phc thng c cht lng cao hn so vi nh nhn c khi lc ngc. Ph nh kt qu c m t bng biu thc sau:
2 H ( u, v ) 1 G ( u, v ) F ( u, v ) = H ( u, v ) H ( u, v ) 2 + R
(3.2.72)
so snh kh nng khi phc nh ca cc b lc ngc v lc Wiener, ta quan st cc nh c biu din trn hnh 3.2.28. Hnh 3.2.28a l nh gc dng hnh bn c. Trong qu trnh chp nh, nu camera b dch chuyn so vi nh gc, hnh nh thu c s b nhe. Trn hnh 3.2.28b l nh b lm nhe theo cch trn, nh ny c m phng bng cc hm Matlab PSF=fspecial('motion',len,theta)v g=imfilter(f,PSF,'circular'); len - dch chuyn ca camera; theta - gc dch chuyn; Trn hnh 3.2.28c l nh b lm nhe c tng hp vi nhiu Gaussian vi gi tr trung bnh bng 0, lch chun 0.005. Hnh 3.2.28d l kt qu lc ngc t nh 3.2.28b. Qu trnh ny c thc hin bng hm: fr0=deconvwnr(g,PSF); y chnh l hm thc hin b lc Wiener vi NSPR bng 0. V nh 3.2.28b khng b nh hng ca nhiu, nn lc ngc cho php khi phc chnh xc nh gc. Trn hnh 3.2.28e l nh kt qu lc ngc nh c nhiu cng, hnh 3.2.28f l kt qu thc hin lc Wiener: fr2=deconvwnr(g,PSF,R), vi gi tr R = A / f A = 0,07 (c tnh theo (3.2.70) v (3.2.71).
141
Hnh 3.2.28 So snh hiu qu b lc ngc v lc Wiener Da trn cc nh kt qu trn hnh 3.2.28, c th thy rng b lc trung bnh bnh phng cc tiu Wiener vi NSPR khng i (3.2.72) cho kt qu tt hn rt nhiu so vi b lc ngc khi nh bin i b tc ng ca nhiu cng.
3.2.4 Cc phngphpxcnh v d on bin nh 3.2.4.1 C s pht hin ng bin nh Lm ni, pht hin v d on bin nh l vn quan trng trong phn tch nh. Nh c nh ngha phn trc, ng bin ca mt vng nh R c to ra bi cc im nh c mt hoc nhiu im ln cn khng nm trong tp lin kt R. Ni cch khc, mt im nh c coi l nm trn ng bin nu ti v tr im nh c s thay i t ngt ca mc xm. Nh vy, ng bin l ng ni cc im nh nm trong khu vc nh c thay i t ngt v chi, ng bin thng ngn cch hai vng nh, khi mi vng c cc mc xm gn nh khng i.
a)
b)
Hnh 3.2.29 Minh ha khi nim ng bin ca nh. a- ng bin gia hai vng nh trong khng gian 2 chiu b- S thay i chi trn ng bin. Trong trng hp l tng, chi gia hai vng nh thay i t ngt hoc tng dn u.
142
Hnh 3.2.30 S khi tng qut ca h thng pht hin ng bin S khi tng qut ca h thng pht hin ng bin biu din trn hnh 3.2.30. nh gc f(x,y) c a vo khi lm ni ng bin. y, bng phng php x l tuyn tnh hoc phi tuyn, nh f(x,y) c lm tng mc chnh lch chi gia cc vng nh. nh G(x,y) l nh c x l ng bin. Ti khi so snh, ngi ta so snh gi tr cc im nh G(x,y) vi mc ngng T xc nh v tr cc im nm vng c mc thay i chi ln tc cc im nh nm trn ng bin. V d: khi f(x,y) c x l bng o hm bc hai, nh kt qu G(x,y) s c so snh vi cc mc ngng TL (thp) v TH (cao). Nu im (x,y) l im bin, nm vng c chi thp. V ngc li nu nm vng c mc chi cao. Vic la chn gi tr ngng rt quan trng trong qu trnh xc nh ng bin. Khi gi tr T qu cao, cc ng bin c tng phn thp s b mt i, ngc li, khi T qu thp, d xy ra hin tng xc nh bin sai khi nh chu tc ng ca nhiu.
G ( x, y ) < TL th
G ( x, y ) > TH - im (x,y)
3.2.4.2 Phng php Gradient Phng php gradient l phng php d bin cc b da vo gi tr cc i ca o hm
bc mt. Gradient ca nh f ( x, y ) ti im A l vector f . Hng ca vector gradient trng vi hng c tc thay i ln nht ca hm f ( x, y ) .
f G Gx x f = = G y f y
Cc thnh phn ca gradient c tnh bi:
(3.2.73)
143
Gx =
Gy =
f ( x, y ) x
f ( x + dx, y ) f ( x, y ) dx
(3.2.74)
f ( x, y ) f ( x, y + dy ) f ( x, y ) = dy y
(3.2.75)
dx v dy l khong cch gia cc im theo hng ly o hm x v y. Trn thc t thng dng dx=1, dy=1.
Hnh 3.2.31 Vector Gradient ti im A Modul ca vector gradient f chnh l gi tr thay i ln nht ca hm f ti im A (hnh 3.2.31) theo hng ca vector f :
G 2 2 f = f = Gx + Gy
(3.2.76)
Vic xc nh modul gradient theo cng thc trn i hi thc hin php tnh bnh phng v ly cn bc hai. n gin ha qu trnh tnh ton, m vn c kt qu tng i chnh xc khi tm bin, ngi ta xp x gi tr gradient nh sau: G (3.2.77) f f = Gx + G y Hng ca vector gradient ti im A c ta (x,y) cng l mt thng s quan trng, n c xc nh thng qua gc ( x, y ) gia vector f v trc x:
( x, y ) = arctg
Gy Gx
(3.2.78)
Hng ca ng bin nh l ng vung gc vi vector gradient f , trn hnh c biu din nh vector n. Khi nh s c biu din nh ma trn cc im nh phn b theo dng v ct, gradient ri rc theo hng x s bng:
Gx ( x, y ) = f ( x + 1, y ) f ( x, y )
Gradient theo hng y s l:
(3.2.79)
Gy ( x, y ) = f ( x, y + 1) f ( x, y )
(3.2.80)
144
a a)
b) Hnh 3.2.32 L Lm ni ng n bin s dng ph ng php gra adient. a- nh n gc; b- Gr radient theo c chiu x (Gx); ; c- Gr radient theo c chiu y (Gy); ; c)
lm ni nh n ng ng g bin dc, ta a phi ly o hm ri rc theo chiu ngang v ng n c li. Kt qu qu trnh lm ni ng b bin theo ph hng php gradient th hin trn hnh 3.2.32. C nhiu cc C ch tm o h m bc mt ca nh, n gin nht l phng ph p s dng to on t Robert t. Hnh 3.2.33 Ma trn 9 im nh v cc c mt n dng tm gradient ti im z5
z1 z4 z7 -1 -1 -1 0 0 0
z2 z5 z8 z 13 z 13 z 13
z3 z6 3 z9 3 -1 0 1
a- Ma trn cc im nh h
-1
-1 0 z 0 3 z 1 3 0 1 z3 -1 z 0 3
-1 0 1
-1 z3 z 03 z 13
-2 0 2
-1 z3 z 03 z 13
-1 -2 -1
0 0 0
z 13 z 23 z 13
0 1
b Mt n Ro bobert
c - Mt n Prew witt
d- mt n Sobel
S dng ton n t Robert, ta t tm ra grad dient theo ng cho ca block 2x2 ti im z5 (hnh 3.2.33b b) nh sau:
G1 = z9 z5 G2 = z8 z6
(3.2.81)
Gradient ca nh c tm G m ra bng c ch nhn chp nh vi cc c mt n Rob bert nh trn n hnh (3.2.33 3b). Trn hn nh (3.2.34b) ) l hai nh kt qu c c sau khi th t c hin to n t Robert t theo (3.2.81 1). Trong tng n nh, cc ng bin dc theo hai ng cho o c lm ni, cn cc vng nh (tr rn nh gc) c chi kh hng i c t mu en trn nh kt qu.
G x = ( z7 + z8 + z9 ) ( z1 + z2 + z3 ) G y = ( z3 + z6 + z9 ) ( z1 + z4 + z7 )
(3.2.82) (3.2.83)
T Ton t Sobel c biu din trn h nh 3.2.33d c c tc dng gn ging nh h mt n Pre ewitt,
gi tr 2 (hnh 3.2 2.33d). Mt n ni trn cng cho php p thc hin qu q trnh tm o hm the eo hai g: hng
G x = ( z7 + 2 z8 + z9 ) ( z1 + 2 z2 + z3 ) G y = ( z3 + 2 z6 + z9 ) ( z1 + 2 z4 + z7 )
(3.2.84) (3.2.85)
V c tng gi tr cc h s ni trn s lm gim tnh Vi t trung bn nh ha (lm m nh) ca qu trnh nhn n chp nh h gc vi cc c mt n ny. .
a)
b)
Hnh 3.2.34 nh gc (a) v kt qu lm ni ng bin n s dng cc c mt n Robert (b), mt n P Prewitt (c) ) v mt n Sobel (d).
c)
d)
3.2.4.3 Lm ni bin bng ton t la bn o hm ri rc hai chiu c th c thc hin bng cch ly tng chp gia nh gc v mt n gradient. Mt s mt n c s dng lm ni cc ng bin theo hng nht nh. Cc mt n cho php pht hin ng bin nm dc theo tm hng (a l) c s dng trong ton t la bn. Tn mt n c t theo hng thay i chi m mt n cho p ng ln nht. V d, mt n hng ng cho p ng mnh nht vi s thay i chi theo hng t tri sang phi. Lu rng tng cc h s trong tng mt n bng 0, nh vy p ng ca chng vi nh c mc chi khng i s bng 0.
147
Mt n ng Bc
Mt n ng
Hnh 3.2.38 Minh ha qu trnh lm ni bin bng ton t la bn. C th thy rng, cc mt n trn c tng gi tr cc h s bng 0, do p ng ca mt n ti vng nh c chi khng i s bng 0. Ton t la bn Kirsh cng cho php lm ni bin theo tm hng. 8 mt n Kirsh c dng nh sau:
3.2.4.4 K thut Laplace Phng php gradient cho kt qu kh tt khi mc sng gia cc vng nh thay i tng i r nt. Khi mc xm thay i chm, cc ng bin khng r nt, min chuyn tip tng i rng, phng php lm ni bin hiu qu hn l dng o hm bc hai. Phng php ny gi l phng php Laplace. Ton t Laplace c nh ngha nh sau:
148
2 f =
2 f 2 f + dx 2 dy 2
(3.2.86)
Vic xp x o hm bc hai cho tn hiu ri rc (tm thi xt tn hiu mt chiu) c thc hin nh sau:
2 f = f ( x + 1) + f ( x 1) 2 f ( x ) x 2
hiu:
(3.2.87)
Hnh 3.2.40 Minh ha ng dng o hm bc mt v bc hai trong qu trnh tch bin Nhn trn th kt qu o hm bc mt v hai (hnh 3.2.40 v 3.2.41) ta thy o hm bc mt trong vng mc xm gim dn c gi tr khc khng, trong khi o hm bc hai ch khc khng v tr u v cui vng ny. Vng bin trn nh thc thng c s thay i chi tng i chm, do c th thy o hm bc hai cho php xc nh v tr ng bin tt hn o hm bc mt. Ti v tr im nh ring r, o hm bc hai cho p ng mnh hn, do cc chi tit nh (v c nhiu) s c lm ni r nt hn. ng nt tng i mnh trn hnh nh cng c lm ni nhiu hn khi s dng o hm bc hai. Cui cng, i vi tn hiu dng "bc sng" (hnh 3.2.40) p ng ca c o hm bc mt v hai gn ging nhau. Tuy nhin o hm bc hai c th cho gi tr m v dng. Do kt qu xc nh bin da trn o hm bc hai c th cho hiu ng ng bin i.
149
Hnh 3.2.42 Minh ha qu trnh pht hin bin bng o hm bc mt v bc hai. i vi tn hiu 2 chiu, o hm ring theo trc x v y bng:
2 f = f ( x + 1, y ) + f ( x 1, y ) 2 f ( x, y ) x 2
(3.2.88)
2 f = f ( x, y + 1) + f ( x, y 1) 2 f ( x, y ) y 2
(3.2.89)
Thng thng, ton t Laplace hai chiu ri rc c thc hin vi mt n kch thc 3x3. C hai cch xp x o hm bc 2 ri rc cho vng nh 3x3: theo cng thc (3.2.90) v (3.2.91).
2 f = 4z5 [ z2 + z4 + z6 + z8 ] 2 f = 8z5 [ z1 + z2 + z3 + z4 + z6 + z7 + z8 + z9 ]
(3.2.90) (3.2.91)
thc hin cc cng thc trn, chng ta s dng hai mt m tng ng nh trn hnh 3.2.43.
a)
b)
c)
Hnh 3.2.43 Mt n thc hin ton t Laplace a- Th t cc im nh trong mt n b- Mt n thc hin ton t (3.2.90) c- Mt n thc hin ton t (3.2.91) Trn hnh 3.2.44a v b l kt qu thc hin ton t Laplace bng cc mt n 3.2.43b v
150
a)
T Trong thc t ton t La aplace t c s dng tr rc tip do tnh nhy cm vi nhiu c trng cho o hm m bc hai. Ngoi N ra, nh phn tc ch trn, vi ic s dng o hm bc hai g dn n hin tng xut hin cc bi in kp, gy kh khn cho o vic phn on nh. V vy, thng lm m gim nh hng ca nh hiu, trc k khi thc hin ton t Lap place ngi ta t thng lm m m nh bng b lc Ga ausian. nh a vo x l l trong tr ng hp ny s c nhn n chp vi to on t Laplac ce ca hm Gausse G hai ch hiu c dng nh n sau:
h(r) = e
x2 + y2 2 2
=e
r2 2 2
(3.2.92)
2.
r 2 2 2r h(r) = e 4
2
2 2
(3.2.93)
Trn hnh 3.2 T 2.45a, b, c l th 3 chiu, nh nhn t pha trn v hnh ct hm h p ng g ca h thng n thc hin ton t Lapl lacian-Gaussian (gi tt l Laplacian of o a Gaussian n LoG).
nh 3.2.45 Hm m p ng ca b lc Lap placian-Gaus ssian v nh kt qu Hn Mt n trn hnh h 3.2.45d c s dn ng xp x ton t t LoG ri rc. V o hm bc hai h l php t nh tuyn tn nh, do qu trnh nhn c chp nh v LoG L cng t ng ng vi vic nhn chp nh vi hm lm m Gausse 2 chiu (3.2.9 92), sau th hc hin ton n t Laplace e lm ni bin. Kt qu u nhn c minh ha trn hnh 3.2.4 45.
Chng 3 K thut x l nh 3.2.5 Phn vng nh 3.2.5.1 Tng quan v phn vng nh Vng nh (segment) l mt chi tit trong nh. N c hnh thnh bi tp hp cc im nh c cng hoc gn cng mt tnh cht no nh: mc xm, mu sc, kt cu (texture) v.v. ng bao xung quanh vng nh c gi l bin nh (boundary).
Phn vng nh l qu trnh pht hin v tch nh thnh cc vng hoc cc thnh phn c lp. Cc thnh phn c lp c th c xc nh da trn c s ng bin ca chng, hoc da trn cc tiu chun phn vng lin thng c cng chi, mu sc hoc c cng cc tham s khc ca nh. Ngoi ra cn c cc k thut phn vng khc nh phn vng da vo bin , phn vng theo kt cu (texture segmentation), phn vng da trn tc di chuyn ca cc chi tit trong nh v.v.
3.2.5.2 Phn vng nh da theo ng bin Qu trnh lm ni bin cc b c trnh by phn trc, trong trng hp ti u ch cho php pht hin tp hp cc im nh nm trn ng bin. Trn thc t, di tc ng ca nhiu, tp hp cc im thng khng m t ng bin mt cch chnh xc. V vy, ngi ta thng s dng cc thut ton lin kt tp hp cc im nh ni trn thnh ng bin. C nhiu k thut c dng cho mc ch ny. 3.2.5.2.1 M t ng bin bng gii php x l cc b
Mt trong nhng gii php n gin nht thc hin lin kt ng bin l phn tch cc c trng ca im nh trong vng ln cn nh (3x3 hoc 5x5) ca mi im (x,y) trong nh cn tch bin. Tt c cc im nh c chung mt c im la chn trc s c lin kt li thnh ng bin. Hai c im c la chn xc nh s ging nhau ca cc im nh bin l: 1- ln ca gradient ti im bin 2- Hng ca gradient ln gradient f c tnh theo (3.2.76) hoc (3.2.77) cho im nh (x,y). im nh bin (x0,y0), nm trong vng nh xung quanh im (x,y) s c coi l ging vi im (x,y) nu:
f ( x, y ) f ( x0 , y0 ) E
Trong E- l ngng bin cho trc.
(3.2.94)
Hng ca vector gradient ti im (x0,y0) c cho l trng vi hng vector gradient ti im (x,y) (tnh theo (3.2.78)), nu:
( x, y ) ( x0 , y0 ) A
A- Gc lch c cho trc.
(3.2.95)
im nh (x0,y0) s c ni vi im (x,y) nu tha mn hai iu kin (3.2.94) v (3.2.95). im nh (x0,y0) s c ghi li nh im bin thc. Qu trnh so snh ni trn c thc hin cho tt c cc im nh bin c pht hin.
152
Chng 3 K thut x l nh
im nh c nm trn cng ng cong (hoc ng thng) cho trc hay khng. Khc vi phng php lin kt trong phn (3.2.5.2.1), xp x ng bin, chng ta phi xt n quan h gia cc im nh nm trong ton nh. Xp x ng bin bng a thc Xt tp hp cc im nh c ta ( xi , yi ) vi i = 0,1,2,..... M nm trn ranh gii gia hai vng nh. Cc im nh c nh s theo th t sao cho im
( xi , yi )
nm cnh im
= g ( x) ( xi+1 , yi+1 ) . Qu trnh xp x ng cong trn tp im nh l qu trnh xc nh hm y sao cho sai s xp x, tc khc bit gia im ( xi , yi ) v xi , g ( xi ) , l nh nht. Sai s xp
x c th c nh gi thng qua: Sai s tuyt i: Sai s trung bnh bnh phng: Sai s ti a:
= yi g ( xi )
i =1 M
= yi g ( xi )
i =1
= max yi g ( xi )
i
= a0 + a1 x + a2 x 2 + ... + aN x N y
ai - h s ca a thc.
(3.2.96)
1 x0 1 x1 1 x2 1 # 1 xM
2 x0 x12 2 x2
# 2 xM
(3.2.97)
Xa = y
Sai s trung bnh bnh phng l:
(3.2.98)
) (y y ) =(y y
T
(3.2.99)
y l phng php xp x ng bin tng i n gin. Qu trnh thc hin c m t trn hnh 3.2.46. Ti bc u tin, ta ni hai im ngoi cng ca tp im ang xt l A v B bng mt ng thng. Sau tin hnh d tm im c lch ln nht theo hng trc giao vi ng AB (im C) (hnh 3.2.46a). Ni im A,B v C vi nhau. Thao tc trn c lp li cho hai on thng AC v CB vi cc im nh ln cn ca chng (hnh 3.2.46b). Qu trnh xp x bin s c kt thc khi ng thng gp khc s gn ging vi ng bin thc: cho n lc khong cch gia cc im bin v ng thng gp khc lun nh hn ngng quy nh l dmin
153
Chng 3 K thut x l nh
(im F trn hnh 3.2.46c).
Hnh 3.2.46 Minh ha xp x ng bin bng cc on thng Xp x ng bin bng bin i Hough (Hough transform) xp x ng bin bng cc on thng, chng ta phi xc nh c tp hp cc im nh nm trn hoc gn mt ng thng no . gii quyt bi ton ny chng ta c th s dng php bin i do Hough ngh nm 1962. Mt ng thng trong mt phng (x,y) c th c biu din bng h ta gc thng qua khong cch r t ng thng ti im 0 v gc nh trn hnh 3.2.46a:
r = x cos + y sin
(3.2.100)
Nh vy, mi ng thng c th biu din trong mt phng (r, ) bng 1 im duy nht (hnh 3.2.47b).
Hnh 3.2.47
a) ng thng trong khng gian (x,y). b) ng thng c biu din bng 1 im trong khng gian (r, ). c) Tp cc ng thng i qua mt im d) Bin i Hough ca tp ng thng e) Cc im A,B,C nm trn mt ng thng c ta gc (r, ) f) Bin i Hough cho tp cc ng thng chy qua A,B v C
Bin i Hught l qu trnh nh x cc im nm trn mt ng thng thnh mt im trn mt phng (r, ). Mt tp cc ng thng ct nhau ti mt im (hnh 3.2.47c) sau khi c bin
154
Chng 3 K thut x l nh
i s to ra 1 ng cong trn mt phng (r, ) (hnh 3.2.47d). Chng ta xt ba im A, B, C trong mt phng (x,y). Bin i Hough i vi cc ng thng i qua tng im A, B, C s to ra ba ng cong trn mt phng nh trn hnh 3.2.47f. C th thy rng im ct ca ba ng cong ti X ( r0 , 0 ) nh x sang mt phng (x,y) s cho ng thng i qua c ba im A, B v C. Khi ba im A,B,C khng nm cng trn mt ng thng, 3 ng cong ni trn s khng ct nhau cng mt im. Tuy nhin, c th thy rng i vi cc im nm gn ng thng AC trn mt phng (x,y), bin i Hough s cho kt qu l cc ng cong ct nhau trong khu vc ln cn vi im X ( r0 , 0 ) (hnh 3.2.47f). Tnh cht ny c s dng xp x ng bin trong nh s. Tt c cc im bin ri rc trong nh (trn mt phng (x,y)) s c bin i thnh ng cong trn b mt (r, ). Mt phng (r, ) c chia thnh cc nh (cells) nh trn hnh 3.2.48. Trng lng ca tng ni trn s t l thun vi s ng cong Hough i qua n. Chng ta s kho st tm ra cc c trng lng ln. Cc ng cong i qua nhng ny tng ng vi nhng im c th xp x gn ng bng mt ng thng vi ta gc (ri, i) l ta ca . Nhng c trng lng nh l nh x ca mt s t im nh nm c lp trong mt phng (x,y) nn c th loi b trong kt qu m t ng bin. vung nm ti
Hnh 3.2.48 Chia nh mt phng (r, ) xp x ng bin Qu trnh xp x ng bin s dng bin i Hough c minh ha trn trn hnh 3.2.49. Cc bc thc hin qu trnh xp x ng bin vi bin i Hough c trnh t nh sau: 1- Tm gi tr gradient cho cc im trn nh gc; So snh gi tr modul gradient vi ngng (cho trc) to ra nh nh phn hin th v tr ca cc im bin. 2- Chia mt phng (r, ) thnh cc nh. 3- Tm nh x ca tt c cc im khc 0 trong nh nh phn sang mt phng (r, ) v tin hnh nh gi "trng lng" tng trong mt phng . 4- Chn ra cc c trng lng ln nht; tm ra cc im nh bin c th xp x bng ng thng c cng ta gc vi ta ca c trng lng ln, tng ng vi nhng ng cong i qua .
155
Chng 3 K thut x l nh
Hnh 3.2.49 Bin i Hough v kt qu xp x bin Hnh 3.2.49a l nh gc c a vo x l. Hnh 3.2.49b biu din kt qu nhn c sau khi x l nh gc bng mt n LoG. ng bin A l mt ng thng r0 = x cos 0 + y sin 0 . Kt qu bin i Hough cho cc im nh bin c biu din trn hnh 3.2.49c. C th thy r rng rng cc ng cong Hough ct nhau ti cc A v B, ni cch khc, trng lng cc A v B ln hn so vi cc cn li trong mt phng (r, ). Cc ng thng A v B (hnh 3.2.49d) chnh l cc ng thng c to ra bi cc im nh ng vi cc ng cong nh x i qua hai c trng lng ln ni trn.
3.2.5.3 Phn vng da trn x l ngng (bin ) (Thresholding) 3.2.5.3.1 Gii thiu chung v phng php phn vng theo ngng bin
K thut bin i nh v so snh bin cc im nh vi mc ngng c s dng kh rng ri trong cc phng php phn vng nh. Trong trng hp tng qut, qu trnh x l ngng l qu trnh so snh nh vi hm T:
T =T x, y , p ( x, y ) , f ( x, y )
(3.2.101)
f(x,y)- gi tr mc xm ti im (x,y), p(x,y) - hm biu din tnh cht ca vng nh xung quanh im (x,y), v d, gi tr mc xm trung bnh ca vng nh, c tm l im (x,y). Kt qu so snh c tng hp trn nh g(x,y) theo quy lut sau:
1 g ( x, y ) = 0
f ( x, y ) > T f ( x, y ) T
(3.2.102)
Chng ta gi cc im nh trong g(x,y) c gi tr bng 1 l cc im nh thuc vt th (hay vng nh chi tit), cc im c gi tr bng 0 s thuc vng nh nn. Nu T ch ph thuc vo f(x,y) v khng thay i trong ton b qu trnh x l nh th T c gi l ngng ton cc. Nu T ph thuc vo to khng gian (x,y) ta gi T l ngng cc b. Nu ngng cc b T ph thuc vo p(x, y) hay ni cch khc, T thay i theo tnh cht ca tng vng nh, ta gi mc T l ngng thch nghi.
156
Hnh 3.2.50 Phn vng bng ngng ton cc T Cch chn ngng nh trn da trn c s phn tch histogram ca nh bng mt ngi quan st. c th xc nh ngng T mt cch t ng, chng ta thc hin cc bc sau: 1- La chn mc ngng ban u T. 2- Dng T phn vng nh. Kt qu nhn c l hai nhm im nh: nhm G1 c gi tr chi ln hn T, G2 c chi nh hn T. 3- Xc nh gi tr chi trung bnh m1 v m2 ca hai nhm im nh trn. 4- Xc nh gi tr ngng T mi bng:
T =
1 ( m1 + m2 ) . 2
5- Thc hin cc bc 2-4 n khi sai s gia hai gi tr T k tip khng vt qu gi tr T0 cho trc. Mc ngng ban u thng c la chn bng gi tr trung bnh gia mc chi cao nht v mc chi thp nht trong nh.
157
Chng 3 K thut x l nh
Hnh 3.2.52 Histogram ca nh 3.2.53a Trn hnh 3.2.51 l kt qu qu trnh phn vng da trn k thut xc nh ngng so snh t ng theo gii thut ni trn. Hnh 3.2.51a l nh gc, nh phn vng vi mc ngng ban u T=65 v mc ngng k tip T=100 c biu din trn hnh 3.2.51 b,c. Sau ba vng lp, kt qu cui cng nhn c l T=125 vi T0=0. Histogram nh vn tay trong v d nu trn (hnh 3.2.52) c hai mode c phn bit kh r rng, nn qu trnh phn vng theo ngng ton cc cho kt qu kh tt.
Hnh 3.2.53 a) nh gc. b) Phn vng vi ngng ton cc. c) nh c chia vng d) Phn vng vi ngng thch nghi. Hnh 3.2.53a l nh gc bao gm nn v chi tit c chi thay i trong phm vi nh. Histogram ca nh khng phn vng r rt, do , khi dng ngng ton cc, tc ngng duy nht phn vng s khng cho kt qu tt (hnh 3.2.53b). Mt phng php lm tng cht lng phn tch nh l chia nh gc ra thnh nhiu vng nh (segment) (hnh 3.2.53c), trong mi vng chng ta s tm gi tr ngng cc b theo phng php m t trn. Gi tr T ban u c chn bng gi tr trung bnh gia
158
Chng 3 K thut x l nh
mc chi cao nht v mc chi thp nht trong vng. Nh vy c th ni rng, nh gc c x l vi mc ngng thch nghi theo tng vng nh. Kt qu nhn dng vng theo ngng thch nghi biu din trn hnh 3.2.53d, d dng nhn thy vng nh chi tit c hin th chnh xc hn nhiu so vi trng hp dng ngng ton cc.
p( z) = P 1 p1 ( z ) + P 2 p2 ( z )
P 1, P 2 - xc sut im nh nm trong vng sng hoc vng ti.
V nh ch bao gm hai vng sng ti nn P 1 + P 2 = 1.
(3.2.103)
Bi ton t ra l cn tm gi tr ngng ton cc Topt (hnh 3.2.54) tch chi tit nh, sao cho sai s d on trung bnh l nh nht.
Hnh 3.2.54 Mt phn b xc sut mc xm ca hai vng nh Xc sut im nh nn b xc nh nhm thnh im nh chi tit l:
T
E1 ( T ) =
p2 ( z ) dz
(3.2.104)
E2 (T ) = p1 ( z ) dz
T
(3.2.105)
E ( T ) = P2
p2 ( z ) dz + P1 p1 ( z ) dz
T
(3.2.106)
c c ngng ti u Topt khi sai s E(T) l nh nht, o hm ca (3.2.106) theo T phi bng 0, ta c:
P 1 p1 ( T ) = P 2 p2 ( T )
(3.2.107)
159
Chng 3 K thut x l nh
Trng hp khi P 1 = P 2 , ngng ti u s nm ti im ct th hm p1 ( z ) v p2 ( z ) . Trong trng hp tng qut, tm ra Topt , ta cn bit hai hm phn b xc sut p1 ( z ) v
( z 1 )2
2 2 1
P2 e 2 2
( z 2 )2
2 2 2
(3.2.108)
1 v 1 l tr trung bnh v lch chun ca phn b xc sut mc xm cho nh chi tit, 2 v 2 l tr trung bnh v lch chun ca phn b xc sut mc xm cho nh nn.
S dng (3.2.107 ) v (3.2.108) ta suy ra phng trnh:
AT 2 + BT + C = 0
vi:
2 A = 12 2
2 B = 2 1 2 2 12
(3.2.109) (3.2.110)
)
2 12 = 2 = 2 th Topt l duy
2 2 C = 2 12 1 2 + 2 12 2 2 ln ( 2 P 1 / 1P 2)
Phng trnh bc hai c th c hai nghim, do , trong mt s trng hp c th c hai gi tr ngng ti u. Nu phng sai ca hai hm phn b nh nhau: nht:
Topt =
Nu P 1 = P2 , ta c:
1 + 2
2
P ln 2 1 2 P1
(3.2.111)
Topt =
1 + 2
2
(3.2.112)
3.2.6 X l nh mu
Trong phn 3.1.5 gii thiu s b v mu sc v cc thng s c trng ca mu sc. Da trn cc phn tch v c ch cm nhn mu sc ca h thng th gic ta thy mi mu sc trong thin nhin c th c to ra t cc mu c bn bng cc phng php pha trn mu khc nhau. Khng gian mu RGB hoc XYZ thng c s dng m t qu trnh pha trn mu sc. Ta c th xc nh c mi mu sc c to ra t t hp ba mu bt k bng cch xc nh v tr ba mu trong khng gian RGB (XYZ) sau ni chng li, to ra tam gic mu; Tam gic c nh l ba im ni trn s cha tt c cc mu sc c th c to ra bng cch pha trn ba mu trn (hnh 3.2.55).
3.2.6.1 Cc h mu c bn Hin nay c kh nhiu h mu (khng gian mu) c s dng vi cc mc ch khc nhau. Khng gian mu RGB thng c s dng m phng cc h thng to nh mu nh mn hnh TV mu, camera mu; h mu CMYK (Cyan-Magenta-Yellow-BlacK) thng c dng trong k thut in n. H mu HSI (Hue-Saturation-Intensity) hay cn gi l HSB (Hue-SaturationBright) c s dng rng ri trong lnh vc x l nh. H mu HSI cho php m t nh mu 160
Chng 3 K thut x l nh
thng qua cc thnh phn sc mu v thnh phn chi ca nh. Phng php m t ny tng i ph hp vi cch cm nhn mu sc ca h thng th gic, ng thi h HSI cng c th dng khi phn tch nh en-trng (ch c cc mc xm). Sau y chng ta nhc li mt s c im chnh ca ba h mu ni trn.
xy
3.2.6.1.1 H mu RGB
Nh bit, trong h RGB, ba mu c bn l R (), G (xanh lc), B (xanh lam). Khng gian RGB, trong lnh vc nh s, c th hin di dng hnh khi lp phng nh trn hnh 3.2.56a. Cc mu c bn nm trn ba nh ca hnh khi. Mu en K nm ti im gc ta , mu trng nm i din vi K qua ng cho. Khng gian mu RGB trn hnh 3.2.56a l khng gian mu chun, gi tr ca cc mu RGB nm trong khong [0,1]. Trong lnh vc nh s, mi im mu R, G hoc B thng c lng t ha vi 256 mc, tc mi mu c m ha bng 8 bit.
b)
(2 )
8 3
161
C 1 R M = 1 G Y 1 B
(3.2.113)
Khi C=M=Y chng ta s nhn c mu en. Tuy nhin, trn thc t mu nhn c khng hon ton en. Do trong cc h thng in n, ngi ta s dng thm mt loi mc na c mu en (BlacK) - k hiu l K. Nh vy h mu CMY c m rng thnh CMYK.
3.2.6.1.3 H mu HSI
Trong khng gian mu HSI, mi im mu c m t da trn cc thng s v: sc mu (bc sng tri), bo ha mu ( sch mu) v chi. Hai thng s u tin c trng cho "mu sc", cn thng s th ba cho ta thy sng ca im nh. Cch m t cc im nh nh vy tng i ging vi thi quen quan st v phn tch mu sc ca h thng th gic.
Hnh 3.2.57 Bin i khng gian RGB thnh HSI c c khng gian HSI, chng ta xoay h trc RGB nh trn hnh 3.2.57a. im en (0,0,0) s l im thp nht trong khng gian mu, im trng (1,1,1) nm pha trn cng. Tt c cc mc xm c cng [0,1] nm trn trc thng ng ni K v W. Nh vy cc im mu trn mt phng vung gc vi trc KW (trc xm) c cng chi. Cc im mu nm cng xa trc xm cng c bo ha cao. Ngay trn trc KW, bo ha mu s bng 0. Trn hnh 3.2.57b, xt mt phng i qua im C v trc KW, d nhn thy l tt c cc im mu nm trong tam gic CKW c to ra t mu C v hai thnh phn khng mu K v W, do chng c cng bc sng tri l C . Khi xoay tam gic CKW xung quanh trc xm, ta s c cc sc mu khc nhau. Tm li, khng gian HSI l tp hp cc mt phng mu c cng chi, vung gc vi trc chi thng ng. V tr im mu trn cc mt phng ni trn c xc nh bi vector bt u t trc xm. Trn hnh 3.2.58 l khng gian mu HSI vi cc mt phng mu l hnh trn ng tm. Chiu di vector S tng ng vi bo ha mu, gc H gia vector S v ng thng i qua im R tng ng vi bc sng tri ca im mu. bin i h mu RGB thnh HSI, ta thc hin cc bc sau: - Xc nh bc sng tri H:
H = 360
BG B>G
(3.2.114)
162
Chng 3 K thut x l nh
vi
1 ( R G ) + (R B 2 = arccos 1/2 2 ( R G ) + ( R B ) ( G B )
3 min ( R, G, B ) (R + G + B)
(3.2.115)
- Xc nh bo ha mu:
S =1
(3.2.116)
- Xc nh chi I:
I=
1 (R + G + B) 3
(3.2.117)
Hnh 3.2.58 Khng gian mu HSI bin i h mu HSI thnh RGB, ta thc hin ln lt cho ba sector cc bc sau: 1- Sector RG ( 0 H 120 ):
0 0
B = I (1 S )
S cos H R = I 1 + 0 cos ( 60 H )
G = 3I ( R + B )
2- Sector GB ( 1200 H 2400 ):
H = H 1200
R = I (1 S )
S cos H G = I 1 + 0 cos 60 H ( )
B = 3I ( R + G )
3- Sector BR ( 2400 H 3600 ):
H = H 2400
(3.2.125)
163
Chng 3 K thut x l nh
G = I (1 S )
S cos H B = I 1 + 0 H cos 60 ( )
R = 3I ( G + B )
Cc cng thc (3.2.114) (3.2.128) nhn c thng qua php bin i hnh hc nh m t trn hnh 3.2.58. Trn hnh 3.2.59 l cc thnh phn nh H, S, I c tch ra t nh mu RGB theo cng thc 3.2.114, 3.2.116, 3.2.117. C th thy rng, mc sng ca nh I chnh l chi (Intensity) ca nh mu. Mc sng ca nh H ph thuc vo gc vector mu vi trc R, v d, i vi mu H=0 nn vng trn nh H s c mu en.
Hnh 3.2.59 nh mu RGB (24 bt) v cc thnh phn H,S,I tng ng.
chi khng i l Li s chia di ng ni trn thnh 2 mc. thc hin m ha bng mu gi, chng ta gn cho tt c cc im nh c chi nm trn mt phng ct mt mu no , cc im nh nm di mt phng ct c gn mt mu khc.
164
Chng 3 K thut x l nh
Hnh 3.2.60 Minh ha qu trnh lng t theo mc chi v m ha bng mu gi Hm bin i mc xm-mu c c tuyn dng bc thang nh trn hnh 3.2.61.
Hnh 3.2.61 c tuyn bin i mc xm mu Trong trng hp tng qut, di ng mc xm c th chia thnh N mc, cc mc s c hin th bng cc mu khc nhau. c tuyn trn hnh 3.2.61 s bin i thnh dng bc thang vi N-1 bc. K thut lng t mc xm ni trn c s dng rng ri trong y khoa. V d: nh siu m tim trn hnh 3.2.62a thu c c dng en-trng, trn nh c vng mu ng cn c pht hin nm gn mi tn. Vng ny c tng phn khng cao, nn rt kh phn bit vi cc thnh phn khc trong nh. Bng k thut lng t theo mc chi, ta thay cc mc xm bng cc lp mu, khi , vng nh cn quan tm (ni mu ng) s hin th r nt hn rt nhiu (hnh 3.2.62b).
Hnh 3.2.62 X l nh siu m bng k thut lng t mc xm. Trong v d trn, di ng cc mc xm (t en ti trng) c chia u thnh 8 di con bng nhau, cc im nh c bin nm trong tng di con c gn mt mu nht nh. Nh vy, nh s c phn tch thnh tm vng c mu tng ng vi tm di chi khc nhau. K
165
Chng 3 K thut x l nh
thut lng t mc xm c th c s dng tch cc vt th hin th trong nh da trn tnh cht vt l ca chng. V d, trn hnh 3.263a, ta c nh X quang thu c trong h thng gim st cht lng cc mi hn [15].
Hnh 3.2.63 a- nh chp bng tia X quang mi hn ng thp b- nh kt qu sau khi m ha bng mu gi. Trong ng hn nm ngang (sm mu) c vt rn nt, cc vt rn hin th nh cc vt sng chi, nm theo chiu ngang gia mn hnh. Cc vt nt hin th trn nh c mc chi ti a l 255, v tia X i qua cc vt nt s lm thit b cm bin (dng ghi nhn nh X quang) b bo ha. ngi kim tra c th d dng pht hin ra cc vt nt, ngi ta c th bin i mc 255 thnh mt mu, cn tt c cc mc xm cn li thnh mt mu khc (hnh 3.2.63). D dng thy rng, vic pht hin li hn s c thc hin chnh xc hn khi s dng nh mu nhn c theo phng php ni trn.
3.2.6.2.3 Bin i mu
K thut x l nh mu c chia thnh hai nhm. Nhm th nht bao gm cc phng php phn tch nh mu thnh ba nh n sc (v d: nh R, G, B), sau x l tng nh n sc ring r; nh kt qu s c tng hp t cc nh va c x l. Chng ta gi y l cc phng
166
Chng 3 K thut x l nh
php x l nh theo thnh phn. Nhm th hai l cc k thut x l tc ng trc tip ln cc im nh mu. Trong khng gian mu RGB, mi im mu c th c biu din nh vector ni gc ta v im mu . Vector mu c c th c biu din thng qua cc vector c bn R,G,B nh sau:
R ( x, y ) c ( x, y ) = G ( x, y ) B ( x, y )
(3.2.129)
trong khng gian R, G, B. Cn lu rng R ( x, y ) , G ( x, y ) , B ( x, y ) cn ph thuc vo ta trong khng gian nh (x,y). Cc im mu trong nh kch thc MxN c biu din bng MxN vector mu
c ( x, y ) , x
v y l v tr ca im mu trong nh. Qu trnh x l nh da trn cc thnh phn n sc v da trn cc vector mu c th cho kt qu khc nhau.
Hnh 3.2.65 K thut lc bng mt n trong khng gian nh a- nh en - trng b- nh mu Trn hnh 3.2.65 m t qu trnh lc (trung bnh ha) nh trong min khng gian. Trn nh en trng, chng ta cng gi tr mc xm ca cc im nh bn trong mt n ri chia cho tng s im nh ca mt n, gi tr trung bnh ny s c gn cho im nh (x,y) (hnh 3.2.65a). Trong nh mu RGB, qu trnh trung bnh ha c thc hin vi cc vector mu ng vi cc im nh trong mt n. Vector mu trung bnh ti im (x,y) c cc thnh phn
mt phng R, G v B (hnh 3.2.65b). Do , trong trng hp ny, c hai phng php x l: vi cc thnh phn mu hay vi cc vector mu u cho kt qu nh nhau. Qu trnh bin i nh mu c th c biu din ging nh trng hp nh en-trng:
g ( x, y ) = T f ( x, y )
(3.2.130)
si = Ti ( ri )
i = 1,2... n
(3.2.131)
167
Chng 3 K thut x l nh
Bin ri v si l gi tr cc thnh phn mu ca nh
f ( x, y ) v g ( x, y ) ti mt im
(x,y) bt k. n - s lng thnh phn mu. Ti - ton t bin i cho tng thnh phn mu. n c xc nh bi h mu ang s dng. V d: trong khng gian mu RGB n=3, trong khng gian CMYK n=4. Tp hp cc ton t Ti s xc nh ton t T trong (3.2.130). Trn hnh 3.2.66 l nh mu v nh cc thnh phn trong khng gian R,G,B. y, cc thnh phn c gi tr ln nht l 1 (mc trng) , nh nht l 0 (mc en). Trn nh en-trng biu din thnh phn R, ta thy cnh hoa mu (gn bo ha) s c chi ln nht. Thnh phn G v B trong vng cnh hoa c gi tr rt thp.
Hnh 3.2.66 nh mu v cc nh thnh phn RGB Trong khng gian mu HSI, cc thnh phn H, S, I khng c trng cho mu sc. Do , thnh phn I (hnh 3.2.67), s l nh "en-trng" ca nh gc, ni cch khc, nh mu c ti to trn mn hnh en-trng s c dng nh thnh phn I.
Hnh 3.2.67 nh mu v cc nh thnh phn H, S, I Thnh phn S, c trng cho bo ha mu s c gi tr ln cc chi tit c sch mu cao (trn cc cnh hoa).
168
Chng 3 K thut x l nh
Thnh phn H c trng cho sc mu ca nh tnh theo (3.2.114) c th c cc gi tr xung t cc im nh c gc H bng 00 v 3600; ngoi ra, gi tr H cng khng c xc nh ti cc im nh en, trng hoc xm. Cc im nh c gi tr H bng 00 v 3600 hin th trn nh H (hnh 3.2.67) nh cc im en hoc trng ngu nhin trong vng cnh hoa mu . Cc bin i mu sc nh c th c thc hin trong cc h mu khc nhau, tuy nhin, trn thc t ty theo ng dng, chng ta nn chn h mu ph hp nht. V d: thc hin qu trnh bin i sng ca nh:
g ( x , y ) = k f ( x , y ) vi 0 < k < 1
bi ton t sau si = Ti ( ri )
(3.2.132)
Trong h mu HSI, theo nguyn tc, bin i trn c thc hin cho ba thnh phn H, S, I
s3 = k r3
(3.2.133)
Cc thnh phn khc ca nh mu s c gi nguyn: s1 = r 1; s2 = r 2. Cng bi ton trn, nu thc hin trong h mu RGB, chng ta phi bin i c ba thnh phn mu R, G v B:
si = k ri
i = 1,2,3
0,5 si = r j
D0 2 D rj a j 0 2 rj a j >
(3.2.134)
vi cc i=1, 2, 3; j=1, 2, 3; Bin i (3.2.134) cho nh kt qu bao gm cc mu nm trong hnh khi c cnh D0, cc mu nm ngoi hnh khi s c thay th bng mc xm trung bnh. Nu vng mu quan tm nm trong hnh cu, biu thc (3.2.134) s bin i thnh:
0,5 si = r j
( rj a j )
j =1 n
2 > R0
( rj a j )
j =1
(3.2.135)
2
2 R0
i = 1, 2,....n , j = 1, 2,....n
Biu thc (3.2.135) c th ng dng cho khng gian mu n-chiu. Cc thnh phn mu c tch bit nm trong hnh cu (khi n=3) c bn knh R0, tm nm ti im ( a1, a2 , a3 ). Trn hnh 3.2.68 m t qu trnh tch thnh phn mu xung quanh mu c ta
169
Chng n 3 K thu ut x l nh
(0.686 63, 0.1608, 0.1922) trong khng gian RGB. R Thc hi h n bin i (3.2.134) vi D0 =0.2549 9, v bin i (3.2.135) vi R0 = 0.17 765, ta nhn c cc nh h kt qu 3.2.72c v 3.2.7 72d. Gi tr D0 v R0 c la chn sao s cho vng mu c tch mt c ch chnh x c nht. Quan n st nh gc v nh kt qu, c th nhn thy rng bin i (3.2.135) cho o kt qu tt hn v vng mu c tch ra a c din tch h ln hn so vi kt qu nh n n c t (3.2.134).
a)
b)
c)
d)
H Hnh 3.2.68 Minh ha k thut tch nh theo cc mc mu a- nh mu gc, b- Vng g mu c t ch trong kh ng gian mu u RGB c mu nm tr rong hnh lp th c- nh kt qu khi tch c - nh kt qu khi tch c c mu nm tr rong hnh cu d-
Chng 3 K thut x l nh
3.2.69 a) nh thiu nh sng, nh kt qu v c tuyn hiu chnh mc chi b) nh tha nh sng, nh kt qu v c tuyn hiu chnh mc chi c) nh tng phn thp, nh kt qu v c tuyn hiu chnh mc chi Hiu chnh mu
Sau khi nh c hiu chnh chi, bc x l tip theo l hiu chnh mu. y l qu trnh cn bng mu vi mc ch lm cho mu sc hin th trn nh tr nn trung thc. V d: tuyt phi c mu trng, c phi c mu xanh l cy v.v. Thng th qu trnh hiu chnh mu c thc hin trn cc mng hnh c mu trng, khi cc thnh phn mu R, G, B s phi ging nhau. Ngoi ra, mu da mt ngi cng c th dng hiu chnh, v h thng th gic rt nhy cm vi mu ny. Khi tin hnh hiu chnh theo tng knh mu, nht thit cn phi hiu r qu trnh hiu chnh tc ng th no ti mu sc tng hp ca nh. thy c nh hng ca s thay i mi thnh phn mu ti mu sc chung ca nh c th da trn vng trn mu (hnh 3.2.70). lm tng mt thnh phn mu trong nh c th: hoc lm gim mu b xung vi n, hoc tng cng lc hai mu nm cnh mu . V d, trong hnh mu h RGB c qu nhiu mu xanh lam (B), lm gim mu ny, chng ta c th: (1) tng mu b xung vi n l mu vng (Y) hoc (2) gim cc mu xanh l (C) v mu mn chn (M). Mt v d c th c biu din trn hnh 3.2.71. nh gc trn hnh 3.2.71a sau khi truyn qua knh b mt cn bng mu. Thnh phn mu xanh lam tr nn vt tri hn so vi cc mu khc (hnh 3.2.71b). lm gim mu xanh lam trn nh, chng ta chuyn i nh t h mu RGB sang h mu CMYK, tng mu Y bng cch p dng c tuyn hiu chnh knh Y nh trn hnh 3.2.71c. nh kt qu nhn c (hnh 3.2.71d) tng i ging vi nh gc (hnh 3.2.71a).
171
Chng n 3 K thu ut x l nh
a)
b)
Hnh H 3.2.71 Hiu chnh mu a- nh gc b- nh n nhiu mu Blue B c- c t tuyn hiu chnh knh Y d- nh kt qu
c)
d)
3 3.2.6.2.6 X l histogram m nh mu
N chng ta Nh t bit, k thut cn bng lc xm (histo ogram equalization) trong g nh en-trng lm cho phn b cc mc xm tr thnh ng g u. i vi nh mu, c tng hp t nhiu nh n sc, c vic thc hi h n cn bn ng lc "xm" cho tng nh n sc ri tng g hp m kt qu c th dn ti hin tng n mt cn bng mu. Tr rn hnh 3.2.72 l chng thnh nh mu d in hnh h. nh mu gc c t ng phn thp (xem lc xm) c tch ra th nh 3 mt v nh n sc R, G, B. B
Chng n 3 K thu ut x l nh
ng khc k nhau, kt qu qu tr rnh cn bng g cng s kh c nhau. Khi tng hp nh n mu t cc c nh n sc nhn c sau khi cn bng, t l b ba thnh phn R, G, B ti mi im nh b thay i so vi nh h gc, chnh v vy, so s nh hai nh m mu gc v kt qu, ta thy c s khc c bit v mu u sc. Tuy nh hin, tng n phn ca nh kt qu tng ln r rt, cng l h qu ca bi b n i cn bng lc xm. trnh tnh h trng trn, qu trnh cn n bng lc xm c thc hin ch ho nh mu trong t h mu u HSI. Khi , cn bng mc xm ch c thc hi h n cho nh I (knh chi i), cc nh H v S c gi g nguyn. Chnh C v vy, y tng ph hn ca nh s c ci t thin trong khi k sc mu khng k b thay y i. Trn hnh h 3.2.73 m m t qu trnh cn bng g lc x m trong kh ng gian HSI. D dng nh n n thy nh n kt qu c tng ph p n cao v mu m sc "tht" hn so kt qu nhn c trn h nh 3.2.71.
c ( x, y ) =
1 c ( x, y ) K ( x , y )S xy
(3.2.136)
Chng 3 K thut x l nh
Da vo tnh cht cng cc vector, ta c:
1 R ( x, y ) K ( x , y )S xy 1 c ( x, y ) = G x y , ( ) K ( x , y )S xy 1 K B ( x, y ) ( x , y )S xy
(3.2.137)
Nh vy, cc ta ca vector mu trung bnh trong khng gian R, G, B bng cc gi tr trung bnh tm c trong tng nh n sc ring bit. iu ny c ngha l qu trnh lm trn nh c th c thc hin cho tng thnh phn mu ring r, sau tng hp li thnh nh mu kt qu. nh ny s ging vi nh mu c thc hin lm trn da trn cc vector mu trong khng gian mu RGB.
a)
b)
Hnh 3.2.75 Lm trn nh mu : a- nh gc b- Lm trn nh trong h mu RGB c- Lm trn nh trong h mu HSI d- nh sai s gia (b) v (c) Qu trnh lm trn nh c th c thc hin trong cc khng gian mu khc nhau. Hnh 3.2.75b l nh kt qu, nhn c sau khi lm trn nh trong khng gian RGB theo phng php m t trn hnh 3.2.75b. Cc nh R. G v B c lm trn mt cch c lp, sau tng hp li thnh nh mu kt qu. Trong khng gian mu HSI, thnh phn c lm trn l nh mang tin tc v chi I. nh H v S c gia nguyn. Kt qu nhn c (hnh 3.2.75c) cng l nh gc b lm "m".
174
Chng 3 K thut x l nh
Tuy nhin khi so snh vi nh c lm m trong h RGB, chng ta nhn thy rng chng c s khc nhau. nh sai s c hin th trn 3.2.75d. Vn ch, mu ca cc im nh c lm trn trong h RGB khng hon ton ging mu sc thc v thnh phn R, G v B bng gi tr trung bnh trong khng gian ma trn lc (gi tr trung bnh thng khc so vi gi tr gc ca im nh mu). Trong khi , thnh phn mu (H v S) ca cc im nh trong h HSI khi lm trn khng thay i. Cng chnh v l do va nu trn, c th a ra kt lun rng mc sai s gia cc nh c lm trn trong khng gian RGB v HSI s tng khi kch thc ma trn lc tng.
3.2.6.3 Nhiu trong nh mu M hnh nhiu c trnh by trong phn 3.2.3.2 c th c p dng cho trng hp nh mu. Tuy nhin, tc ng nhiu ti nh mu c c th ring. Trong mt s trng hp, nhiu tc ng ln cc knh mu mt cch khc nhau, v d trong b cm bin CCD, knh R (mu ) nhy cm vi nhiu nhiu hn so vi hai knh mu cn li. Tc ng ca nhiu s thay i mnh khi chng ta thc hin php bin i khng gian biu din nh mu. Trn hnh 3.2.76, nh mu b tc ng bi nhiu Gaussian vi lch chun 0.005 c phn tch thnh cc thnh phn trong khng gian RGB v HSI. C th thy rng thnh phn H (sc mu) v S ( bo ha mu) b bin dng rt nhiu di tc ng ca nhiu, l do chnh v trong cng thc (3.2.114, 3.2.115, 3.2.116) tnh H v S cha cc hm phi tuyn l arccos v hm tm minimum.
Hnh 3.2.76 Biu din nh nhiu (a) trong khng gian mu RGB (b, c, d) v HSI (e, f,g) Qu trnh trit nhiu cho nh mu c th c thc hin trn c s lc trong khng gian hay trong min tn s nh xt trong phn 3.2.3. Cc b lc ni trn c th p dng cho cc thnh phn mu ring r hay p dng trc tip ti cc vector mu. Mt s b lc, th d b lc trung bnh khng gian s cho kt qu ging nhau. Cc b lc da trn nguyn tc thng k th t in hnh l b lc median thng ch c thc hin cho tng thnh phn mu. Qu trnh thng k th t trong khng gian vector mu nhiu chiu tng i phc tp nn khng c gii thiu y.
175
3.3 CC K THUT NN NH
3.3.1 Gii thiu chung v k thut nn nh Cc k thut nn nh hng ti gii quyt bi ton lm gim thiu khi lng thng tin cn thit m t nh s. Nn tng ca qu trnh nn l loi b d tha c trong tn hiu. Phng php nn hiu qu nht thng s dng cc bin i ton hc bin ma trn cc im nh trong khng gian hai chiu sang mt khng gian hai chiu khc, ni mc tng quan gia cc h s bin i mi nh hn. Nh chng ta bit, d tha trong tn hiu nh s ph thuc vo mc tng quan gia cc im nh, tng quan ln th d tha cng ln.
Nn nh l lnh vc nghin cu kh lu i. Thi gian u, cc nghin cu i theo hng x l tn hiu video tng t, nhm nn "b rng ph" ca tn hiu ny. Nn video trong nhng nm 1950 c thc hin bng cng ngh tng t c t s nn thp. Cc h truyn hnh tng t NTSC, PAL, SECAM s dng k thut nn tn hiu video bng cch gim rng bng tn thnh phn mu so vi thnh phn chi, v d trong h NTSC, thnh phn mu I v Q c b rng ph 1,3 MHz v 0.6 MHz, b rng ph thnh phn chi l 4.2 MHz. S pht trin ca k thut s v vic s dng cng ngh s vo k thut truyn hnh lm cho khi nim nn video tr thnh ti nng hi trong nhng nm gn y. Nh chng ta bit, tiu chun nh dng video thnh phn 4:2:2 ( CCIR-601) vi quy nh b rng bng tn tn hiu chi v mu l 5,75 MHz v 2,75 MHz ( 0,1 dB). Sau khi s ha vi tn s ly mu tiu chun 13.5 MHz (cho knh chi), tc bit tng cng ca tn hiu chi v mu l 270 Mbps. Dng d liu video s c tc cao nh trn khng th c truyn qua v tinh vi rng di tn mi knh 27 MHz hoc qua h thng truyn hnh qung b trn mt t vi quy nh 78 MHz cho mt knh truyn hnh tiu chun. Do vy, nn tn hiu video l cng on khng th thiu khc phc c nhng kh khn trn. T nhng nm 1980, cc nh khoa hc t c nhng thnh tu quan trng trong vic nn tn hiu video v audio. C rt nhiu hng sn xut thit b nn tn hiu video, ch yu cc thit b ny lm vic vi hai nh dng nn c coi l tiu chun l JPEG (Joint Photographic Experts Group) p dng cho nh tnh v MPEG (Moving Picture Experts Group) - p dng cho nh ng. Phn loi cc phng php nn nh: C th thc hin phn loi theo nguyn l nn: - Nn khng tn hao (lossless data reduction) - Nn c tn hao (loss data reduction) Phn loi theo cch thc hin nn: - Phng php khng gian (Spatial Data Compression): cc phng php nn bng cch tc ng trc tip ln im nh. - Phng php s dng bin i (Transform Coding): phng php nn s dng cc php bin i khng gian, qu trnh nn c thc hin bng cch tc ng ln nh bin i.
3.3.2 D tha trong tn hiu 3.3.2.1 dtha s liu Nn s liu l qu trnh gim lng s liu cn thit biu din cng mt lng thng tin cho trc. S liu v thng tin khng ng ngha vi nhau. S liu (to nn tn hiu) ch l phng tin dng truyn ti thng tin. Cng mt lng thng tin cho trc c th biu din 176
Trong trng hp N1 = N2 th RD = 0, iu ny c ngha l so vi tp s liu th hai th tp s liu th nht khng cha s liu d tha. Khi N2 << N1 th CN tin ti v cng v RD tin ti mt, c ngha l d tha s liu tng i ca tp s liu th nht l kh ln so vi tp s liu th hai. Cht lng nh nn c th thay i ty theo c im ca hnh nh ngun v ni dung nh. C th nh gi cht lng nh nn theo s bit cho mt im trong nh nn (Nb). Nb c xc nh bng tng s bit dng m t nh nn chia cho tng s im nh: Nb = S bit nn/S im Trong l thuyt nn nh s,c th phn bit ba loi d tha s liu khc nhau, l: D tha m (Coding Redundancy)
Nu cc mc ca tn hiu video c m ha bng cc symbol nhiu hn cn thit th tn hiu nhn c s c d tha m. gim d tha m, c th s dng cc m VLC (Variable-Length Coding) nh m Huffman, m LZW(Lempel-Ziv-Welch) v.v... D tha trong pixel (Interpixel Redundancy)
Mc tng quan gia hai im nh gn nhau l tng i ln, do trong nh s tn ti lng d tha pixel (cn gi l d tha khng gian) tng i ln. Mi im nh c th c d bo t gi tr cc im ln cn vi n. Nh nhc ti trn, gim d tha trong pixel ca mt nh c th c thc hin khi s dng php bin i nh s t min khng gian sang min tn s. D tha tm sinh l
Da trn cc nghin cu v h thng th gic, chng ta bit rng mt ngi ch cm nhn c mt phn thng tin cha trong nh quang hc. Ni cch khc, nh c th c tch ra thnh hai phn: mt phn cha cc tin tc quan trng cho ngi xem, phn khc l cc thng tin m ngi xem hu nh khng cm nhn c. Thnh phn th hai c th c loi b m khng nh hng ng k n cht lng thu nhn nh.
3.3.2.2 Tiu ch nh gi cht lng hnh nh Qu trnh nn nh thng i i vi vic nh nn b bin dng so vi nh gc. V vy, cn xc nh tiu ch v phng php nh gi mt cch khch quan lng thng tin v nh b mt i sau khi nn. C th nh gi mc sai s gia hai nh thng qua mc sai lch trung bnh bnh
( x, y ) l nh khi phc sau khi phng - RMS (Root Mean Square). Cho f ( x, y ) l nh gc, f
nn. Khc bit tuyt i gia hai nh l:
( x, y ) f ( x, y ) e ( x, y ) = f
(3.3.1)
177
eRMS
1 = MN
M 1 N 1 x =0 y =0
( f ( x, y ) f ( x, y ) )
1/2 2
(3.3.2)
Thng thng, khi gi tr RMS thp, cht lng nh nn s tt. Tuy nhin, trong mt s trng hp cht lng hnh nh nn khng nht thit phi t l thun vi gi tr RMS. Mt phng php nh gi cht lng nh nn khc da trn t l tn hiu/nhiu c tnh theo cng thc sau:
M 1 N 1 2 f ( x, y ) x =0 y =0 SNR = M 1 N 1 f ( x, y ) f ( x, y ) x =0 y =0
1/2
(3.3.3)
SNR (Signal to Noise Ratio) - t l tn hiu/ nhiu. Cc thng s nu trn ch cho php nh gi cht lng nh nn mt cch gn chnh xc. Trn thc t cht lng hnh nh ph thuc rt nhiu vo cm nhn tm sinh l ca con ngi. Chnh v vy, trong mt s trng hp ngi ta s dng phng php nh gi cht lng nh mt cch ch quan: nh c trnh chiu cho mt s lng ln ngi quan st. Da trn kt qu thng k nh gi ca c nhm ngi quan st, c th a ra kt lun tng i chnh xc v cht lng nh nn.
Hnh 3.3.1 S khi h thng nn tn hiu H thng truyn dn s dng cc phng php nn tn hiu khc nhau c th c m t bng s khi nh trn hnh 3.3.1. Cc thnh phn quan trng nht trong h thng l b m ha v gii m.
B m ha v gii m ngun
B m ha ngun thc hin qu trnh loi b cc thnh phn d tha trong nh gc. Thng thng, b m ha ngun c cu trc nh trn hnh 3.3.2.
Hnh 3.3.2 S khi b m ha ngun B chuyn i: thng dng cc php bin i khng gian chuyn nh trong khng gian thc sang mt khng gian khc, ni cc h s chuyn i c mc tng quan thp hn. Kt qu nhn c l ma trn cc h s bin i.
178
Hnh 3.3.3 S khi gii m ngun B gii m ngun c cc b phn chc nng sau: - B gii m: thc hin gii m tn hiu nhn c cho ra ma trn cc h s ca nh bin i. - B chuyn i thc hin bin i nghch (so vi qu trnh bin i b m ha) khi phc li nh s ban u.
B m ha v gii m knh
Khi truyn tn hiu qua knh truyn c nhiu, lm gim nh hng ca nhiu ti tn hiu ngi ta thng s dng cc phng php m bng cch thm mt s thng tin d tha vo chui tn hiu cn truyn i. Ty thuc vo phng php m ha, ti pha thu, sau khi gii m knh, chng ta c th pht hin c li trong chui tn hiu va nhn c (do nhiu knh gy ra) hoc c th ng thi thc hin sa cc li .
3.3.4 Cc phng php nn khng tn hao (lossless data reduction) Trong nhiu ng dng tn hiu phi c nn khng lm mt mt thng tin: v d khi cn nn cc file chng trnh trong my tnh hay khi nn nhng hnh nh nhn c t cc thit b kho st v tr: nhng nh ny thng c gi tr s dng cao, cn c gi nguyn cht lng ban u. Sau y chng ta phn tch mt s phng php nn khng tn hao tiu biu. 3.3.4.1 Phng php m ha Huffman Phng php m ha Huffman l phng php gim d tha thng k, da vo m hnh thng k ca tn hiu. Phn tch d liu gc, ngi ta tnh tn sut xut hin ca cc k t. Cc k t c tn sut cao nht s c m ha bng t m ngn nht v ngc li. Tm li, vi cch m ha trn, chng ta lm gim chiu di trung bnh ca t m c dng m ha d liu. 3.3.4.2 Phng php m LZW (Lempel-Ziv-Welch) y l phng php m ha t in, qu trnh m ha c thc hin bng cch thay chui d liu gc c di khc nhau bng t m c di c nh. Khc vi m Huffman, k thut LZW khng cn bit tn sut ca cc k t trong tn hiu gc.
m ha theo phng php LZW, chui d liu phi c a vo tra cu trong "t in" tm ra m tng ng vi n. "T in" c hnh thnh ngay trong qu trnh m ha. V d: khi nn nh en-trng c m ha bng 8 bits/pixel, t in c khi to bao gm 256 t tng ng vi cc mc chi 0,1,2255. Sau , coder s phn tch ln lt chui k t (mc xm) lin tip trong d liu ngun, khi pht hin trong t in khng c chui k t tng ng, coder s ghi chui k t lin tip vo v tr cn trng ca t in. V d: nu hai im nh u tin c gi tr 255, th chui 255-255 s c ghi vo v tr th 256, sau t hp 255-255 c th c truyn i vi t m l 256. Nh vy thay v truyn hai k t c 16 bits, ta ch cn truyn i t m 9 bits. "T in" bao gm cc t m 9 bits c th lu c 512 t m. C th thy rng, khi "t
179
3.3.4.3 Phng php m ha lot di (RLC - Run Length Coding) K thut m ha RLC c php trin ban u nn nh nh phn nh nh scan t vn bn, nh nhn c t my Fax. K thut nn ny da trn nguyn l tm trong tn hiu s nh phn chui bt "1" hoc "0" lin tip, sau m ha chui bng hai thng s: gi tr bit lp v s lng bt lp (chiu di chui). i khi, nng cao hiu qu nn, gi tr chiu di cc chui c th c m ha bng m c chiu di thay i (v d m Huffman). Chiu di chui bits trong nh nh phn i khi c th ln hn 255. V th, c th dng 1 byte m ha gi tr s bit lp li, ngi ta hn ch chiu di chui bng 255. Phng php nn RLC c s dng lu tr cc nh Bitmap theo dng PCX, BMP. 3.3.4.4 Phng php m ha theo vng ng tr y l phng php kh n gin v hiu qu khi m ha nh nh phn hoc nh mt phng bit (xem phn 3.2.2.1.5). nh gc c chia thnh nhiu khi nh c kch thc mxn pixel. Chng ta phn bit ba loi khi nh: khi ton mu trng, ton mu en v khi c sng hn hp. Sau , cc khi nh c tn sut cao c m ha vi t m ngn nht, v d t m "0". Hai khi cn li c m ha bng t m 2 bits: "01" v "10". Nh vy, thay v phi truyn i gi tr mxn im nh trong mi khi, vi khi ton trng v ton en ta ch cn truyn i cc t m c di 1 hoc 2 bits. 3.3.4.5 Phng php m d on khng tn tht Phng php m ha ny da trn tnh tng quan gia hai im nh nm k nhau v k thut tch v truyn thng tin "mi" cha trong mi pixel nh. Theo nhng nghin cu thng k v phn b bin tn hiu video, mc tng quan gia cc im nh nm gn nhau trong min khng gian l kh cao, iu ny c ngha l s khc bit gia hai im nh k bn rt nh hoc bng 0, v th khi m ha chnh lch ny cn s lng bit t hn so vi khi m ha ton b bin cc mu.
Thng tin "mi" trong im nh c xc nh bng hiu gia im nh thc v im nh d on. Phng php m d on cn gi l iu xung m vi sai (DPCM Differential Pulse Code Modulation). Trong b m ha DPCM cng s dng thm cc k thut lng t ha thch nghi v m ha entropy tng h s nn. Cc thnh phn chnh ca h thng DPCM c m t trn hnh 3.3.4. H thng DPCM bao gm b m ha (hnh 3.3.4a) v b gii m (hnh 3.3.4b).
e n = fn f n
fn
f n
a) m ha DPCM
180
en
fn
f n
b) gii m DPCM Hnh 3.3.4 S khi b m ha v gii m DPCM Trong thnh phn b m ha v gii m u c khi d on. Khi mt mu f n ca nh c a ti b m ha, khi d on s thc hin xp x gi tr mu nh da trn thng tin
en = f n f n
(3.3.4)
Gi tr sai s (thng l nh) c m ha bng m c di thay i (m Entropy) trc khi a vo ng truyn. ph thu, sau khi d liu nn c gii m Entropy, gi tr sai s en c a ti b d on khi phc gi tr im nh f n :
+e fn = f n n
(3.3.5)
(3.3.6)
i - h s d on vi i = 1,2,...m ;
round ( ) - ton t lm trn ti s nguyn gn nht.
3.3.5 Cc phng php nn tn hao (loss data reduction) Cc phng php nn c tn hao thng c hiu qu nn cao hn rt nhiu so vi nn khng tn hao. c im ca cc phng php nn ny l hiu qu nn cng cao th mc tn hao cng ln, ni cch khc cht lng nh nn s gim i khi h s nn tng ln. Mt s phng php nn nh c tn hao c th t h s nn ti 100 ln trong khi cht lng nh nn vn cn chp nhn c. Cn ch rng h s nn cng nh cht lng nh nn trong trng hp nn tn hao ph thuc tng i nhiu vo tnh cht ca hnh nh gc.
Sau y chng ta s cp ti mt s phng php nn nh tn hao tiu biu.
3.3.5.1 Phng php m d on c tn hao S khi ca b m ha d on c tn tht khc vi b m ha khng tn tht (hnh 3.3.5) do c thm b lng t ha . Qu trnh lng t ha s lm trn gi tr en ti mc lng t
181
=e n + f f n n
(3.3.7)
n e
fn
f n
f n
a) m ha DPCM
n e
f n
f n
b) gii m DPCM Hnh 3.3.5 H thng m ha d on c tn tht 3.3.5.2 Cc phng php nn s dng php bin i khng gian tn hiu Trong phn ny chng ta s phn tch k thut nn nh s s dng cc php bin i khng gian tn hiu. Nguyn l chung ca cc phng php nn ny l s dng cc php bin i tuyn tnh (nh bin i Fourier, bin i Cosin, bin i DCT - Discrete Cosine Transform v.v.) nh x nh s sang khng gian khc. Tp h s kt qu ca cc bin i tuyn tnh sau c lng t ha v m ha. u im quan trng ca cc php bin i l cc h s khai trin thng c mc tng quan nh hn so vi mc tng quan gia cc im nh trong khng gian thc. Ngoi ra, phn ln nng lng ca tn hiu tp trung ti cc h s nm trong min tn s thp. Qu trnh nn d liu c th c thc hin trong giai on lng t ha: khi la chn mc lng t tng i ln, cc h s bin i c nng lng nh (thng nm min tn s cao) s b loi b bt. nh nn nhn chung s khng hon ton ging c nh gc, tuy nhin c th d on rng, nh hng ca cc thnh phn cao tn b loi b thng khng ln, do cht lng nh hu nh khng b thay i k c khi tn hiu b nn kh nhiu. Hnh 3.3.6 m t s khi tng qut h thng nn nh s dng php bin i khng gian. Coder thc hin bn bc c bn: 1Chia nh thnh cc block ( tin x l trong my tnh, cc block thng c kch thc 8x8 pixel); 2- Thc hin php bin i vi tng block; 3- Lng t ha cc h s bin i; 4- M ha. Decoder thc hin qu trnh bin i ngc li (ngoi vic lng t ha).
182
Hnh 3.3.6 S khi h thng nn nh s dng php bin i khng gian a- B m ha (coder) b- B gii m (decoder)
183
Hnh 3.3.7 phn gii chun ca video s 3- Chun nn MPEG Chun nn MPEG s c phn tch c th hn phn sau ca ti liu ny.
3.3.5.4 Phng php nn nh tnh theo chun JPEG JPEG (Joint Photographic Expert Group ) l tn ca mt t chc nghin cu v cc chun nn nh (trc y l ISO) c thnh lp vo nm 1982. Nm 1986, JPEG chnh thc c thit lp nh s kt hp gia nhm ISO/IEC v ITV. Chun JPEG c ng dng nn nh tnh n sc v nh mu.Tiu chun nn JPEG c th c ng dng trong nhiu lnh vc: lu tr nh, truyn nh qua mng, truyn nh bo ch, nh cho y hc, camera s v.v...
H s nn nh tnh theo phng php JPEG c th t t 10 50 (ln) m khng lm nh hng nhiu n cht lng hin th ca nh. Khai trin DCT c chn l k thut then cht trong JPEG v n cho php nn nh vi cht lng tt nht ti tc bit thp, gii thut chuyn i nhanh v d dng thc hin bng phn cng. Trn hnh 3.3.8 l s khi b m ha nh theo chun JPEG.
f ( i, j )
F ( u, v )
Fq ( u, v )
Hnh 3.3.8 S khi b m ha nh theo JPEG Trc khi a ti b chuyn i DCT, nh mu gc phi c phn tch thnh cc nh n sc v c s ha theo mt trong nhng tiu chun hin hnh. nh chi (Y) v hai nh mu n sc UV (chun PAL) hoc IQ (chun NTSC) c chia thnh cc block 8x8 v a ti b chuyn i DCT. Cc block c "c" ln lt t nh gc theo chiu t tri sang phi, t trn xung di. Kch thc block l 88 c chn bi hai l do sau: (1) nhiu cng trnh nghin cu cho thy hm tng quan gia cc im nh suy gim rt nhanh khi khong cch gia cc pixel vt qu 8; (2) kch thc 8x8 tin li cho vic tnh ton v thit k phn cng. B chuyn i DCT bin i ma trn nh f ( i , j ) 8x8 thnh ma trn h s F ( u, v ) cng kch thc. Ma trn F(u,v) c a ti b lng t. Cc h s DCT s c lng t ha da trn bng lng t. Tn hiu chi v tn hiu mu s c lng t theo cc bng lng t khc
184
Bin i DCT hai chiu (2-D) c dng cho cc khi nh c kch thc 88. Qu trnh bin i thun DCT (Forward DCT) dng trong tiu chun JPEG c nh ngha nh sau: F(u,v)= trong : f(j,k)- cc mu ca nh gc trong block 88 pixel. F(u,v)-cc h s ca khi DCT 88.
C (u )C (v ) 4
f ( j, k ) cos
j =0 k =0
(3.3.8)
1 / 2 C (u ) , C (v ) = 1
u, v = 0 u, v 0
ngang v mt cho tn s dc. Trong ma trn h s DCT hai chiu, h s th nht F ( 0,0 ) bng gi tr trung bnh ca cc im nh trong block 8x8:
Phng trnh trn l kt qu lin kt ca hai phng trnh DCT mt chiu, mt cho tn s
F ( 0,0) =
1 7 8 j=0
f ( j, k)
k =0
(3.3.9)
Cc h s nm cc dng di thnh phn mt chiu, c trng cho cc tn s cao hn ca tn hiu theo chiu dc. Cc h s nm cc ct bn phi ca thnh phn mt chiu c trng cho cc tn s cao hn theo chiu ngang. H s F(0,7) l thnh phn c tn s cao nht theo chiu ngang ca block nh 88, v h s F(7,0) c trng cho thnh phn c tn s cao nht theo chiu dc. Cn cc h s khc ng vi nhng phi hp khc nhau ca cc tn s theo chiu dc v chiu ngang. Php bin i DCT hai chiu l bin i i xng v bin i nghch cho php ti to li cc gi tr mu f(j,k) trn c s cc h s F(u,v) theo cng thc sau:
185
(3.3.10)
Bn thn php bin i DCT khng nn c d liu, t 64 mu ta nhn c 64 h s. Trong cc h s DCT, thnh phn DC thng c gi tr ln nht, cc h s nm k n ng vi tn s thp c gi tr nh hn, cc h s cn li ng vi tn s cao thng c gi tr rt nh. Trn hnh v 3.3.9 l mt v d minh ha qu trnh bin i DCT hai chiu cho mt block 88 im nh (chi) c trch ra t mt nh thc. Thnh phn chi Y sau khi s ha s c bin cc mu nm trong khong 0-255, cc mu ca thnh phn mu CR,CB c bin cc i l 128. c th s dng mt b m ha DCT cho c tn hiu chi v mu, tn hiu Y c dch mc xung di bng cch tr 128 t mi gi tr pixel trong block 8x8. b gii m DCT, gi tr ny s c cng thm vo cc gi tr chi sau khi gii nn. Gi tr h s DC ca khi DCT dao ng trong khong t 2
10
n 2
10
1.
3.3.5.4.2 Lng t ha
Bc tip theo ca qu trnh nn nh l bc lng t ha cc h s DCT F(u,v) vi mc ch lm gim s lng bit cn thit dng m t nhng h s . Cc h s tng ng vi tn s thp thng c gi tr ln, nhng h s ny cha phn ln nng lng ca tn hiu, do chng phi c lng t ha vi chnh xc cao. Ring h s DC cn m ha vi chnh xc cao nht, bi l h s ny l gi tr chi trung bnh ca tng block nh. S thay i chi trung bnh ca cc block s nh hng rt nhiu ti cht lng ca nh nn. thc hin qu trnh nn d liu, ma trn cc h s khai trin sau DCT phi c chia cho bng trng s Q(u,v) loi b mt phn cc h s DCT c bin nh (thng l cc thnh phn cao tn).
186
F (u, v) Q(u, v)
(3.3.11)
Trn hnh 3.3.9 m t qu trnh bin i DCT: nh gc (a), ma trn h s DCT trc (b) v sau khi lng t ha (d) bng cch chia cho bng lng t Q(u,v) (c).
11
Hnh 3.3.11 B m ha thnh phn DC H s DC ca cc block DCT c ln lt a ti b DPCM. Thnh phn sai s gia hai h s DC lin tip s c m ha trong b m ha Huffman. Qu trnh m ha Huffman c thc hin cho thnh phn DC nh sau: 1- D tm trong bng phn loi tm "loi" ca gi tr
187
DC . ("loi" chnh l chiu di t m dng m ha thnh phn DC ); 2- Dng bng m Huffman cho thnh phn DC tm ra t m cho "loi" DC tm c bc 1; 3- M ha nh phn gi tr DC ; 4- Ghp t m Huffman v gi tr nh phn ca DC c c t m cho
thnh phn DC. Trn hnh 3.3.12 v 3.3.13 l cc bng tra cn thit thc hin m ha thnh phn DC. V d: Thnh phn DC trong block trn hnh 3.3.14 c gi tr DCn=15. Gi s thnh phn DC ca block trc l DCn-1=12. Nh vy kt qu m ha DPCM s l gi tr
Hnh 3.3.14 Block h s DCT cn c m ha Da vo bng m huffman ta c t m ng vi "loi" 2 l (01) (nh vy 2 chnh di ca m). Gi tr DC = 3 c biu din bng chui nh phn "11". Nh vy t m DC s l 0111.
188
Hnh 3.3.15 B m ha thnh phn AC Chui cc h s AC c ln lt a vo b m ha RLC. u ra ta nhn c cc t m bao gm hai thnh phn: 1) Gi tr chy l s lng bit "0" ng trc h s khc "0" ang c m ha; 2) bin ca h s khc "0" ni trn. T m Huffman ng vi cp gi tr trn c tm ra trong bng phn loi 3.3.12 v bng m Huffman cho thnh phn AC (hnh 3.3.16). T m AC s bao gm t m Huffman v gi tr bin (nh phn) ca h s AC. V d: Sau qu trnh qut zig-zag, t block h s DCT trn hnh 3.3.14 ta nhn c chui h s AC sau: 0, -2, -1, -1, -1, 0 , 0,-1, 0 , 0 Chui bt nhn c sau b m RLC l: (1,-2) (0, -1) (0, -1) (0, -1) (2,-1) (EOB) Sau h s khc "0" cui cng, chng ta t t m c bit bo hiu kt thc khi, t m ny c tn l EOB End Of Block. S dng bng phn loi (hnh 3.3.12) chng ta tm c loi ca bin cc h s. Tn hiu c a vo m ha Huffman c cu trc sau: (1,2)(-2), (0,1)(-1), (0,1)(-1), (0,1)(-1) (2,1)(-1), (0,0) ngha ca cc gi tr trong chui trn c gii thch trong hnh sau:
Hnh 3.3.16 Bng m Huffman cho thnh phn AC T m Hufman cho tng cp gi tr chy v loi c th c tm ra sau khi tra bng trn hnh 3.3.16. Kt qu m ha cc thnh phn AC v DC c tp hp li thnh chui bt c dng nh sau:
189
DC
AC
EOB
C th thy rng ch cn 35 bits truyn i block 64 im nh, nh vy hiu qu nn ca phng php JPEG trong trng hp ny l 0.5 bit/im nh.
f ( i, j )
IDCT
F ( u, v )
Lng t ngc
Fq ( u, v )
8x8
AC
Hnh 3.3.17 S khi b gii m tn hiu JPEG Cc bng ny c a ti khi gii m entropy v khi lng t ngc. D liu mang tin tc v nh c ln lt a qua b gii m entropy, gii m DPCM v RLC. Cc h s DC v AC sau khi gii m sau s c sp xp theo th t to ra block h s DCT ging nh pha coder. Qu trnh lng t ngc c thc hin theo cng thc:
(3.3.12)
3.3.5.5 Nn JPEG ly tin Phng php nn nh c phn tch phn trn c gi l phng php nn JPEG cn bn (Baseline Lossy JPEG) hay JPEG tun t. Gii php nn JPEG ly tin c ci tin t JPEG tun t nn nhn chung chng c nhiu im tng ng. Khi nh c nn theo chun JPEG tun t, b gii nn, cc block nh s c khi phc theo trnh t t tri sang phi t trn xung di. Nh vy, ton b nh ch c hin th ln trn mn hnh sau khi nhn c tt c cc gi tin t pha pht. Trong mt s trng hp, c bit khi truyn nh s cht lng cao qua mng bng thng hp, thi gian truyn nh c th tng i lu v ngi xem phi ch mt thi gian di.
Phng php nn JPEG ly tin thc hin ghi d liu theo cch c bit decoder c th gii m ton b nh "mc th" ngay m khng cn ch n khi qu trnh truyn nh kt thc.
190
a)
b)
c)
d)
e)
Hnh 3.3.18 So snh qu trnh gii m JPEG ly tin v tun t a- nh gc. b- nh nn theo JPEG tun t ang c gii m. c, d, e- Cc pha gii m nh nn theo JPEG ly tin Nn JPEG ly tin c th thc hin theo 3 gii thut sau: 1) 2) 3) Gii thut la chn ph (progressive spectral selection algorithm). Gii thut xp x thnh cng (progressive successive approximation algorithm). Gii thut kt hp (combined progresssive algorithm).
Gii thut la chn ph va c m t trn. Trong gii thut xp x, tt c cc h s DCT c gi i trc c chnh xc thp hn, th d: bc 1 truyn 4 bits, bc hai truyn thm 4 bits, bc ba truyn nt 2 bits cn li ca s nh phn biu din bin h s AC. Gii thut kt hp da trn nguyn tc kt hp c hai gii thut chia ph v xp x. H thng JPEG ly tin hiu qu trong vic truyn cc nh c kch thc ln. H thng ny hng n nhng ng dng yu cu truyn nhanh cc nh c phn gii cao qua mng c bng thng gii hn: v d truyn nh y hc, nh chp t v tinh cng nh truyn hnh nh qua mng Internet.
191
Hnh 3.3.19 Cc tham s c bn ca chun JPEG 3.3.5.7 Phng php nn nh ng theo chun M-JPEG M JPEG l chun m rng ca JPEG. Theo chun ny, nh ng c to ra t chui cc nh tnh c th c nn trong nh bng phng php JPEG. MJPEG ch thc hin nn d liu trong mi nh nn hiu qu nn thp hn so vi cc phng php nn nh ng MPEG s c xt sau y. H s nn t c khi nn nh ng theo phng php M JPEG ph thuc vo cht lng nh nn: tn hiu video nn M-JPEG cht lng cao (dng trong studio) thng c tc dng bits trn 24 Mbit/s. Khi t s nn qu cao, trong nh nn s b "v" thnh cc vung c kch thc 8x8 pixel cn gi l artefact. V cc nh c m ha c lp vi nhau nn qu trnh ghp cnh khi dn dng trong studio s c chnh xc ti tng nh. y chnh l im mnh ca chun nn M JPEG. K thut nn nh M JPEG c s dng rng ri trong cng ngh sn xut chng trnh truyn hnh, to k xo, trong cc my quay video s, cc h thng dn dng video trong gia nh (video home studio). Cc thit b s dng nh dng nn M JPEG c nhc im sau: Cc thit b s dng phng php nn theo nh dng M JPEG khng th s dng cho truyn dn, pht sng v tc dng bit sau khi nn cn cao. K thut nn M-JPEG cha c chun ha nh cc nh dng nn khc (JPEG, MPEG-2 v.v.), nn thit b nn ca cc hng khc nhau thng khng c tnh tng thch cao, do kh c th trao i trc tip s liu cho nhau. Cc phn mm gii m video h tr nh dng M-JPEG cn cha ph bin.
192
MP1 or MPEG-1 Part 3 Layer 1 (MPEG-1 Audio Layer I) MP2 or MPEG-1 Part 3 Layer 2 (MPEG-1 Audio Layer II) MP3 or MPEG-1 Part 3 Layer 3 (MPEG-1 Audio Layer III) Audio Layer 3 l tiu chun nn audio s c s dng rng ri hin nay. Sau y chng ta s phn tch cc k thut nn nh tiu biu c s dng trong chun nn nh ng MPEG.
Hnh 3.3.20 Minh ha qu trnh xp x chuyn ng Trong MPEG ngi ta thng chn block nh dng xp x c kch thc 16 16 im nh v c gi l macroblock (MB). Qu trnh xp x chuyn ng ch c thc hin trong nh chi, tuy nhin cc vector chuyn ng s c s dng m ha cho c cc nh mu thnh phn. Trn hnh 3.3.21 l mt nh trong chui nh MPEG sau khi c b chuyn ng da trn
193
Hnh 3.3.21 Cc vector chuyn ng v nh b chuyn ng Cc loi nh nn trong MPEG Ty theo phng php m ha, MPEG nh ngha 4 loi nh sau: 1- nh loi I (Intra-picture) L nh c m ha trong nh bng k thut nn ging JPEG. nh I l nh tham kho d on cc nh B,P. Qu trnh truy cp ti mt v tr no trong on video c bt u t frame I. T l nn ca nh I thp hn so vi cc nh P v B. 2- nh loi P (Predicted-picture) L nh c m ha vi vector chuyn ng, c xp x t nh I hay P trc n. nh P cung cp h s nn cao hn nh I v c th s dng nh nh tham kho xp x chuyn ng trong cc nh P v B khc. 3- nh loi B ( Bi-directional predicted picture) L nh c m ha vi vector chuyn ng c xp x da trn cc nh I hoc P pha trc v pha sau n. nh B cho t l nn cao nht. Nguyn tc b chuyn ng trong nh B c m t trn hnh 3.3.22.
Cc chi tit c d on t nh trc
nh 1
nh 2
Chi tit c d on t nh sau
nh 3
194
Nhm nh (GOP-Group of Picture) l n v mang thng tin c lp ca MPEG. nh P v B trong MPEG khng phi l mt nh hon chnh m ch cha s khc bit gia nh v nh tham kho xut hin trc n (i vi nh P) hay s khc bit gia n v cc nh tham kho xut hin trc v sau n (i vi nh B). khi phc c nh P v B cn c d liu t cc nh tham kho, nh vy khi u mt chui nh phi l nh I. GOP trong MPEG l chui nh lin tip bt u bng mt nh I v tip sau n l cc nh P v B. Nhm nh c th m (Open) hoc ng (Closed). Nhm nh m lun bt u t mt nh I v kt thc mt nh trc nh trc nh I tip theo, khi nh B cui cng ca GOP s dng nh u tin ca GOP tip theo lm nh tham kho (hnh 3.3.23).
Hnh 3.3.23 Cu trc GOP m Trong hnh 3.3.23, nh P (nh s 4) c d bo trc trn c s nh I. nh B (3 v 4) c d on t I (1) v P (4). nh B (5 v 6) c d on t nh P (4) v nh I ca GOP tip theo (nh 7). Mt iu cn ch l th t truyn cc nh trong GOP v th t hin th nh gii nn ln mn hnh khng ging nhau. V d: c th gii m c chui nh trn hnh 3.3.23, nh I(1) v P(4) phi c truyn trc, sau l hai nh B(3 v 4). Tip n l nh nh I(7) sau l hai nh B (6 v 7) cn li. i vi cu trc khp kn (ng), vic d on nh khng s dng thng tin ca GOP khc. Trong trng hp ny, theo quy nh, nh cui cng ca mt GOP bao gi cng l nh P (hnh 3.3.24).
195
3.3.6.2 M ha tn hiu MPEG S khi ca b m ha MPEG c trnh by trn hnh 3.3.25. Tn hiu video trc khi a vo b nn c ly mu theo chun 4:2:2 hoc 4:2:0. Cc thnh phn chi v mu c m ha ring bit. nh chi v mu c chia thnh cc block 8x8. Ba khi DCT, Lng t ha v M ha entropy c s dng nn trong nh. Cc khi ny c chc nng ging cc khi tng t trong b m ha JPEG (hnh 3.3.8). Khc bit chnh gia JPEG v MPEG l giai on nn lin nh (nn trong min thi gian) v k thut b chuyn ng. Qu trnh nn trong min thi gian c thc hin nh sau: nh u tin trong chui nh ng k hiu l F1 (Frame 1) c m ha trong nh to ra nh I. Trong s khi, b Lng t ha ngc v IDCT c chc nng gii
1 . nh ny c lu vo b nh trong nn nh va c m ha ti coder. nh nhn c l F khi nh so snh. nh tip theo (F2) khng c nn trong hnh nh F1 m c chuyn ti b xc nh vector chuyn ng. Qu trnh xp x chuyn ng trong nh F2 c thc hin da trn
1 . Qu trnh b chuyn ng s to ra nh d on da trn cc vector chuyn nh tham kho F
1 , nh d on s c a ti b tr tn hiu tm nh sai s gia ng va tm c v nh F F2 v nh d on. nh sai s sau s c m ha trong nh v a ti b trn. D liu nhn c sau khi nn nh F2 bao gm cc vector chuyn ng v nh sai s s c tng hp ti b trn.
Hnh 3.3.25 B m ha MPEG tiu biu Tc bit ca tn hiu video nn khng c nh m ph thuc vo ni dung ca nh. Khi truyn tn hiu hnh nh qua knh truyn, tc lung bt phi c hn ch trong phm vi c
196
Hnh 3.3.26 B gii m MPEG Qu trnh gii nn c thc hin ti b gii m MPEG (hnh 3.3.26) theo quy trnh sau. nh nn trc ht c gii m entropy ti khi VLD (Variable-Length Decoder). Nu nh a ti b gii nn l nh I, tp h s DCT ca tng block nh s c a ti b Gii lng t sau bin i ngc IDCT khi phc li nh gc. nh kt qu c lu li trong b Ti lp trt t nh v b Lu tr nh tham kho. Khi nh a vo gii m l nh P hoc B, b gii m c on s tch ra t lung d liu cc h s DCT ca nh sai s v cc vector chuyn ng. Tp h s DCT s c a ti IDCT khi phc nh sai s. Cc vector chuyn ng c b b chuyn ng s dng khi phc nh d on t nh tham kho. nh d on v nh sai s s c tng hp li ti b cng cho ra nh gii nn. Sau cng, chui nh gii nn phi c o v tr cho ng vi trnh t nh trong video gc.
3.3.6.4 Cc thnh phn c bn trong nh nn MPEG Cu trc lung video nn theo chun MPEG gm 6 lp (hnh 3.3.27): lp chui nh (sequence), lp nhm nh (GOP), lp nh (picture), lp ct lt dng bit (slice), lp macroblock, lp khi (Block):
1. Khi: l block 8x8 im nh ca tn hiu chi hoc tn hiu mu . 2. Lp macroblock: nh s trong MPEG c chia ra thnh cc Macroblock kch thc 16x16. Trong mt macroblock c thng tin v 4 block Y, 1 block Cr v 1 block Cb (theo chun ly mu 4:2:0). 3. Mng (Slice): l mt chui macroblock k nhau. Kch thc ln nht ca mng c th bao gm ton b bc nh v kch thc nh nht ca mng l mt macroblock. Slice header cha ng v tr ca mng trong ton b nh, v h s lng t dng xc nh ma trn lng t trong qu trnh gii m slice. 4. nh (Picture): c 3 loi nh l nh P, I hay nh B. Picture header cha thng tin v: th t nh trong nhm nh (thng tin ny dng sp xp cc li th t nh decoder), loi nh, kch thc vng tm kim vector chuyn ng. 5. Nhm nh (GOP): nhm nh l t hp ca nhiu nh I, P v B. Nh cp phn trn, cu trc nhm nh c xc nh bng hai tham s M v N. Mi mt nhm nh bt u bng mt khung I. GOP header cha m xc nh thi gian ca nh u tin trong nhm.
197
Hnh 3.3.27 Cu trc lung video nn theo chun MPEG-1 3.3.6.5 Tiu chun nn MPEG-2 MPEG-2 l d n giai on 2 ca y ban ISO/IEC MPEG. MPEG-2 l chun nn c pht trin t MPEG-1, cho php nn video vi tc bit cao hn 4 Mbps. MPEG-2 h tr m ha video s cht lng cao, dng trong cc ng dng nh lu tr video v audio s (trn a quang DVD), truyn hnh s mt t DTTB (digital terrestrial television broadcast), truyn hnh s v tinh, truyn hnh cp, HDTV (truyn hnh c phn gii cao) v.v MPEG-2 l gii php m ha tn hiu c tnh co dn (scalability) v tnh tng hp (compatibility). Phng php m ha c tnh "co dn" (Scalable Coding) trong MPEG-2 da trn nguyn tc nn tn hiu video mc c bn v mt s mc nng cao. Khi mc c bn c gii m, chng ta s nhn c hnh nh c cht lng trung bnh. Nu thc hin gii m thm cc mc nng cao, cht lng hnh nh s c ci thin. Vi k thut scalable coding, tn hiu MPEG-2 c th c gii m trn decoder MPEG-1, ngc li, tn hiu MPEG-1 cng c th c gii m trn decoder MPEG-2. Nh vy, MPEG-1 v MPEG-2 l hai chun nn c tnh tng hp. MPEG-2 h tr 3 dng scalable coding da trn nguyn tc phn cp cht lng theo t l SNR, theo phn gii trong khng gian (spartial scalability) v thi gian (temporal scalability). Trng hp phn cp theo SNR, ti mc c bn, cc h s DCT c m ha vi mc lng t th, do lng d liu nn s c tc thp. mc nng cao, tn hiu c truyn i l hiu gia cc h s DCT cha c lng t v cc h s DCT ti mc c bn. Nh vy, b gii m c th s dng mt hoc c hai lung d liu khi phc hnh nh c hai mc cht lng c bn hoc nng cao. Vi tn hiu c phn cp cht lng theo phn gii trong khng gian, decoder c th to ra hnh nh vi cc phn gii t thp n cao. Ti mc c bn, tn hiu c a vo m ha c ly mu vi tc thp. Ti mc nng cao, ngi ta m ha v truyn i
198
Hnh 3.3.28 Cc profiles v levels trong chun nn MPEG-2 Nh vy MPEG-2 cho php m ha tn hiu vi 24 tiu chun cht lng khc nhau. Tc truyn ca dng d liu MPEG-2 thay i ty theo cc tiu chun cht lng c la chn.
3.3.7 Tiu chun nn MPEG-4 MPEG-4 bt u c nghin cu t nm 1993 v hnh thnh chun vo thng 7 nm 1995. MPEG-4 chnh thc tr thnh tiu chun quc t ISO/IEC vo nm 1999. Nm 2000 MPEG-4 c b xung v nng cp ln thnh cc version 3 v 4.
c im chnh ca MPEG-4 l m ha video v audio vi tc bit rt thp. Thc t tiu chun a ra vi 3 dy tc bit di 64 kbps 64 n 384 kbps 384 Kbps n 4 Mbps
c im quan trng ca chun MPEG-4 l cho php sa sai ti pha thu, v vy chun nn ny c bit thch hp i vi mi trng d xy ra li nh truyn d liu qua knh wireless n cc thit b cm tay. Mc d tp trung vo nhng ng dng tc bit thp nhng MPEG-4 cng cho php nn video cht lng cao v c th c s dng trong h thng HDTV. Nhng profile v level khc nhau trong MPEG-4 cho php s dng tc bit ln n 1.2Gbps. MPEG-4 l
199
Hnh 3.3.29 Nguyn l m ha tn hiu hnh nh trong MPEG-4 Nhn chung, khng c k thut nn nh no c th gi l ti u hon ton. DCT v php lng t dng trong MPEG-1 v 2 ch ti u i vi cc nh c bng thng gii hn v cc nh c mc chi thay i chm nhng s khng ti u vi nh c nhiu chi tit nh. V d, khi mt cnh quay c xen cc dng ph (subtitle) th mt h thng m ho thng thng s xem cc ch nh l cc chi tit nh ca nh. Khi m ha bng MPEG-1 hay MPEG2, cc chi tit nh sau bin i DCT s to ra cc h s cao tn vi bin ln. Nu nn nh trn vi h s nn cao, cc dng ch s b bin dng n mc khng th c c. Do vic thm ph hoc cc thnh phn ha (c nt cao) vo tn hiu video nh hng rt ln n hiu qu nn theo chun MPEG. Tuy nhin c th m ha dng ch mt cch hiu qu hn khi truyn cc k t bng m ASCII, v tr, font, kch thc, mu, thng tin v v tr dng ch trong nh c th c truyn i vi s bit tng i nh. Nhng lm c iu ny b gii m phi c kh nng to ra cc title t nhng thng tin c cung cp. Qu trnh gii m trong MPEG-4 tng i phc tp, b gii m phi c nhiu c ch gii m v kh nng thc hin cc hot ng a hp. Trong MPEG-4 c th truyn nhiu lung text hoc cc thng tin ph khc v vic la chn lung c th thc hin gii m c th do ngi xem quyt nh hoc da trn cc thng tin c truyn trong lung bit. Ba c tnh rt quan trng ca MPEG-4 l: 1- Nhiu object c th c m ha vi cc k thut khc nhau v kt hp li b gii m. 2- Cc object c th l cc cnh t nhin c c t camera hay cc cnh to ra trn my tnh nh text hay cnh hot hnh 2 hoc 3-D. 3- T lung bit MPEG-4, b gii m c th tch ra cc thng tin khc nhau ty theo la chn ngi xem chng hn nh ngn ng thuyt minh hay thnh phn video c lc bt cc thng tin khng cn thit (dnh ring cho tr em) v.v. Vic m ha c lp cc object trong MPEG-4 s cho hiu sut nn cao hn ng thi cho
200
3.3.7.1 Video trong MPEG-4 Trc khi tm hiu k thut nn video trong MPEG-4 chng ta lm quen vi cu trc ca mt cnh video theo nh ngha trong chun MPEG-4. Mt cnh tiu biu bao gm nh nn (background) v mt hoc nhiu i tng cn nh (foreground) chng hn nh vt, mt hoc nhiu ngi, mt vi phn t ha. Trong MPEG-1 v 2 mt cnh c ly mu theo thi gian to ra chui nh dng bitmap, sau tng nh s c m ho. MPEG-4 m ho ring tng i tng tch ra c t cc nh bitmap. Nu b qua cc chi tit khng quan trng trong nh, cnh video s bao gm background v mt s objects c xem l foreground. V d: trong studio, ngi d bo thi tit ng trc nn mu xanh nc bin hay xanh l cy, hnh nh thu t camera s c x l loi b nn mu to thnh key signal hay alpha channel din t hnh dng ca ngi cn cnh. Thng tin v hnh dng ngi ny s c kt hp vi background (v d bn b mt tri t). Ni c hnh ngi cn cnh th cnh nn c thay th bng nh ngi cn nhng ni khc nh nn khng thay i. Trong MPEG-4, i tng video (video object) c m t bi hai phn t l nh trong i tng gi l texture v key signal hay alpha channel c xem l hnh dng (shape) ca i tng. 3.3.7.2 Cp ca video MPEG-4 Cc object trong MPEG-4 c ly mu theo thi gian. Hu ht cc object c ly mu trong khong thi gian khng i v sau khi ly mu, nh nhn c gi l video object plane (VOP). Nh vy mi object trong mt cnh c m t bi mt chui cc VOP ngoi tr cc object tnh c th m t bng mt VOP.
D liu c truyn i bao gm thng tin v hnh dng v texture ca VOP. Shape c th n gin l hnh ch nht hoc c to t cc ng nt phc tp. VOP cng ging nh cc frame trong MPEG-2, chng c th c m ha trong nh hoc m ho lin nh s dng phng php b chuyn ng. Lp trn ca VOP l GOV (Group of video object planes). GOV tng t nh GOP (group of pictures) trong MPEG-2. Cc nhm GOV c m ho c lp, do n cung cp cc im truy xut ngu nhin trong lung bit MPEG-4. Trong lp VOL (Video object layer) chng ta c th thay i t l m ha chui cc VOP hoc GOV. Mc video object (VO) bao gm cc VOL dng dng m t i tng video. Cui cng l Video session (VS) l mc cao nht ca cnh MPEG-4 bao gm tt c i tng video c t nhin v t to trong mt cnh.
3.3.7.3 M ha ng nt (shape) C hai loi ng nt dng m t i tng video trong MPEG-4 l ch nht v ty . 201
3.3.7.4 M ha texture Thnh phn texture ca cc i tng video c th c m ha trong MPEG-4 theo phng php ging nh b chuyn ng trong MPEG-2. C cc loi VOP nh sau: I-VOP, PVOP, B-VOP. Hu ht cc profile MPEG-4 u s dng tiu chun 4:2:0 v YUV m t texture ca i tng video. 3.3.7.5 Sprites MPEG-4 c mt loi i tng c bit c dng lm cnh nn gi l sprite. Sprite l i tng video c kch thc ln hn mn hnh hin th. Sprite l i tng c s dng lin tc trong mt cnh (tng t nh cnh trn sn khu din kch). Sprite thng dng m ho cc tr chi in t (video game). Thng thng mt cnh trong game bao gm nh nn v mt s i tng nhn to di chuyn theo kch bn ca game v hnh ng ca ngi chi. MPEG-4 cho php truyn ton b cnh nn nh sprite v nh nn tc thi c c ra t sprite da trn cc thng tin cropping v wraping c truyn ti decoder. Nh vy, nh nn tc thi hin th trn mn hnh ch l mt vng nh (bng kch thc ca s mn hnh) trong cnh nn (hnh 3.3.30). Trong video game, cc thnh phn ca mt sprite c th c s dng nhiu ln v th lng d liu cn truyn s gim ng k.
Hnh 3.3.30 Cnh nn (sprite) c truyn i c kch thc ln hn kh nng hin th ca mn hnh Vic truyn ton b sprite ngay khi bt u chng trnh c th rt hiu qu nhng s lm tng bng thng tc thi v qu trnh khi ng decoder s ko di. V vy, trong MPEG-4 ngi ta c th truyn sprite theo tng phn. Phn nh nn cn thit ti thi im tc thi s c truyn i, tt c cc nh thu c s ghi nh b gii m nh mt phn ca sprite. Theo phng php khc, sprite c th c m ha v truyn i ton b vi phn gii thp v thnh phn tn hiu dng khi phc nh c phn gii cao hn s c truyn sau. Sprite c m ha nh tn hiu chi vi hai thnh phn mu nh trong MPEG-2 v lun
202
3.3.7.6 Scalability MPEG-4 cung cp ch phn cp cht lng tc thi v c nh mc i tng. Trong c hai trng hp, k thut ny c s dng to ra lp c s (base layer), lpos ny cho cht lng nh thp nht c th ti to t lung bit v mt hoc nhiu lp tng cng (enhancement layer). Cht lng hnh nh c th c iu chnh bng hai cch khc nhau. Nu bng thng b gii hn th lung bit truyn i s ch bao gm lp c s hoc lp c s v mt vi lp tng cng bc thp. Mt cch khc tt c cc lp c th c truyn i n b gii m, ti y s quyt nh nhng lp no s c s dng gii m. Nu thit b hin th c phn gii thp hoc ti nguyn tnh ton khng th lp tng cng c th b qua.
Hnh 3.3.31 B m ha phn cp cht lng MPEG-4 Hnh 3.3.31 m t s khi ca b m ha thc hin qu trnh phn cp cht lng vi 2 mc c nh. Cc VOP ng vo c bin i xung (down-converted) ti phn gii thp v m ha to ra lp c s. Lp c s c a ti ng ra v ti b Multiplexer. Lp c s cn c gii m ti ch v a ti b up-converted c cng phn gii nh ng vo. Tn hiu c phn gii cao ny s c so snh vi tn hiu ng vo ti b tr (Subtract), nh sai bit u ra b tr c m ha ring b m ha lp tng cng. Ch rng mi lung VOP sau khi m ha to thnh lp i tng video. Lp c s s dng c m ha Intra v Inter trong khi lp tng cng ch s dng m ha d on. Vic phn cp cht lng tm thi th n gin hn. Lung bit n ca VOP c chia thnh cc lung nh. S VOP c yu cu s c gi n b m ha lp c s, phn cn li c gi n mt hoc nhiu b m ha tng cng. Qu trnh phn cp trong MPEG-4 c th c p dng ring r i vi mi i tng c s. iu ny lm cho qu trnh m ha v gii m tr nn linh ng hn nhng cng phc tp hn. Chng hn mt b gii m trong h thng chi game khng c kh nng gii m tt c cc i tng tc cao nht c th nn n chn phng php gii m cnh nn vi tc thp v chp nhn vic chuyn ng nn b git, ng thi gii m vi tc cao i vi cc i tng cn nh lm cho chuyn ng ca chng mn hn.
3.3.8 ng dng v nh gi kh nng kinh t ca cc tiu chun nn Trong bng di y tp hp cc ng dng ca mt s tiu chun nn.
ng dng ca cc tiu chun nn.
203
Vic ra i chun MPEG-2 khng nh u th ca MPEG so vi MJPEG khi n p ng c t khu sn xut n truyn dn v pht sng. Vi tim nng kinh t mnh th vic u t thit b theo chun MPEG cho tt c cc khu trong lnh vc truyn hnh l iu tt yu. Nhng kh nng u t cho truyn hnh Vit Nam cn hn ch, chng ta li ang giai on nghin cu v th nghim, cho nn vic tm gii php thch hp m bo iu kin kinh t, cht lng hnh nh ph hp cho tng cng on l vn cn thit. Trong khu pht sng, chun MPEG-2 MP@ML (4:2:0) l s la chn ti u. MPEG-2 MP@ML s dng cc nh I, P, B v nn vi h s nn rt cao, do vi chun ny, ngi ta c th tit kim ti a di thng ca ng truyn, tng s lng chng trnh. Khi nn video trong my ghi hnh, vn cn u tin l gi cht lng tn hiu tt nht phc v cho qu trnh gia cng x l trong studio sau ny. Cc phng php nn trong my ghi hnh s c thc hin ti ch gim vn tc dng s ghi ln bng hoc a quang. V mt cht lng, nu s dng my ghi cng ngh nn MPEG dng mt loi nh I (tng ng M-JPEG) s to ra nhiu thun li cho qu trnh dn dng. Nh vy, ta c th thy rng chun M-JPEG kh tin dng cho vic x l, lm k xo trong studio vi gi thnh h thng ph hp. TM TT CHNG 3 Nhng vn chnh c cp ti trong chng 3 l: 1- Khi nim c bn v x l tn hiu hnh nh: lnh vc ng dng, cc giai on x l nh, gii thiu chung v cc thnh phn c bn ca h thng x l nh s. Cng trong phn ny, chng ta nhc li mt s vn v nh sng v mu sc, a ra cc thng s c th nh gi khch quan cht lng nh en trng v nh mu. Trn c s phn tch c im cm nhn nh sng v mu sc ca h thng th gic, chng ta xc nh c cc thng s chnh ca tn hiu hnh nh tnh v nh ng nh: phn gii, kh nh, s mc xm, tn s nh v.v. Tn hiu hnh nh nhn c sau khi bin i quang in thng c dng tng t, hoc ri rc do cn bin i nhng tn hiu ny thnh tn hiu s trc khi a vo cc h thng x l tn hiu s. Qu trnh bin i analog-digital cho tn hiu mt chiu v hai chiu c phn tch trong phn 3.1.5.6. Nhng vn lin quan c gii thiu trong phn ny l: tn s v cu trc ly mu tn hiu hnh nh; Cc tiu chun ly mu nh s theo thnh phn; Gii thiu phng
204
205
i ( x, y ) = Ke
vi K=255.
2 2 ( x x0 ) +( y y0 )
nh phn chiu t b mt ni trn c s ha. S bits dng lng t ha l k. Xc nh k nh nht sao cho nh s nhn c c chi bin i lin tc trong mt ngi quan st. c bit mt ngi ch phn bit c hai vng nh tch bit, khi chi gia hai vng chnh lch trn 10%. Biu din nh nhn c khi k=2. Bi 4 H thng truyn hnh cht lng cao vi s dng z=1080, kh nh 16:9, tn s qut l 60 mnh/giy (qut xen k). Tn hiu video c s ha vi phn gii ging nhau theo chiu ngang v chiu dc. nh c ly mu theo tiu chun 4:2:2. Mc lng t l 256 cho thnh phn chi v 128 cho hai thnh phn mu. Tm khi lng thng tin s nhn c sau khi s ha chng trnh truyn hnh c thi gian l 2 gi. Bi 5 Cho ma trn im nh sau:
2 8 I = 1 3 2 1 3 1 3 4 4 2 9 1 7 5
thc hin php nhn chp Y = I H , khi: H = 1 1 1 1 Bi 6 Xt hai vng nh S1 v S2 trn mn hnh:
Cho V {1} , xc nh xem S1 v S2 c phi l hai vng lin kt 4,8 hay m khng. Bi 7 Cho V {0,1} , tm khong cch D4, D8 nh nht gia 2 im nh (p) v (q):
206
Tm cc khong cch trn cho trng hp V {1, 2} . Bi 8 Biu din tp hm bin i, cho php tch cc mt phng bit t nh en trng (vi 256 mc xm). Bi 9 Histogram ca nh s thay i th no khi bit nh nht (LSB) hoc ln nht (MSB) ca cc im nh c gn mc 0. Bi 10 nh gc c x l bng phng php tch mc chi c nn v khng nn. V c tuyn hm bin i. Histogram ca hai nh kt qu s thay i th no so vi nh gc? Bi 11 nh s c cn bng mc xm c c nh kt qu. Chng minh rng khi cn bng mc xm cho nh kt qu mt ln na, nh nhn c s khng thay i. Bi 12 Cho hnh nh c mt phn b xc sut mc xm c biu din bng hm:
1 pr = e 2
( r m )2
2 2
Tm hm bin i sk = T ( rk ) cho qu trnh cn bng mc xm nh ni trn. Bi 13 Cho nh f ( x, y ) , g ( x, y ) v histogram h f , hg ca chng. Tm historam ca nh c to ra sau cc bin i sau: a) f ( x, y ) + g ( x, y ) c) f ( x, y ) g ( x, y ) , , b) f ( x, y ) g ( x, y ) d) f ( x, y ) / g ( x, y )
Trong trng hp no cc bin i trn c th c thc hin? Bi 14 Trnh by nguyn l bin i nh s bng phng php tra bng, u im ca phng php ny. Bi 16 Chng minh ton t thc hin qu trnh lc trong khng gian theo (3.2.30) l ton t tuyn tnh. Bi 17 Chng minh ton t tm median l ton t phi tuyn Bi 18
207
Tm p ng tn s ca b lc v chng t rng y l b lc thng thp. Bi 27 o hm ca tn hiu ri rc thng c tnh theo cng thc gn ng sau:
f = f ( x + 1, y ) f ( x, y ) x
Tm p ng tn s H(u,v) ca h thng thc hin ton t trn. Chng minh y l b lc thng cao. Bi 28 Vit chng trnh thc hin ton t la bn cho mt nh bt k. Bi 29 Cho h thng x l tn hiu c trng bi hm bin i sau:
h ( x , y ) = e
2 2 ( x ) +( y )
208
H ( u, v ) = 2 ( u 2 + v 2 ) e
2 2 2 u 2 + v 2
Tm hm bin i ca b lc Wiener trong trng hp t l nng lng nhiu chia cho tn hiu l hng s. Chng minh nu p ng xung ca h thng l h ( r ) = r 2 2 / 4 e r
/2 2
r 2 = x 2 + y 2 th hm truyn t ca n l H ( u, v ) .
Bi 31 Vit chng trnh thc hin bin i Hough cho nh nh phn (gm cc im trng trn nn en) Bi 32 Xc nh v tr ca mu xm trn tam gic mu n v XYZ (hnh 3.2.58). Bi 33 Tm cc bc sng tri v sch mu ca im mu "PINK" trn hnh 3.2.58, ly mu trng chun l mu "COOL WHITE" Bi 34 Cho ba mu c1 ( x1 , y1 ) , c2 ( x2 , y2 ) , c3 ( x3 , y3 ) nm trong tam gic mu XYZ (hnh 3.2.55). Ba mu trn to ra mt tam gic mu con. Tm cng thc trn mu biu din cc mu trong tam gic con thng qua ta ca ba mu c1 , c2 , c3 . Bi 35 Trong khng gian mu RBG, mi mu c bn c s ha vi 256 mc lng t (t 0 n 255). Cho bit c bao nhiu mc xm th hin c trong khng gian mu ny? Bi 36 Khng gian mu RGB c m t di dng khi lp phng (hnh 3.2.56b). 1- M t qu trnh thay i chi ca cc im mu nm dc theo cc cnh pha trc ca khi mu. 2- Chng ta i ba mu RGB thnh CMY. nh khi mu mi c hin th ln mn hnh RGB. Xc nh cc mu nm nh hnh khi trn mn hnh. Bi 37 Xc nh biu thc cho php tm mu b xung trong khng gian CMY Bi 38 M t hm bin i cho php lm gim tng phn trong khng gian mu RGB. Bi 39 nh mu c nhiu c biu din trong khng gian mu HSI. M t v gii thch hin tng bin i mu di tc ng ca nhiu trong cc thnh phn H v S. Bi 40
209
210
211
212
Chun Digital-8 c Sony s dng trong cc camcoder ca hng c cc thng s tng t nh DV v D-VHS. Bng t c s dng trong Digital-8 c b rng truyn thng l 8mm. Thi gian ghi hnh ti a trn 1 cassette ch standard l 130 pht. Bng cassette Digital-8 c kch thc (95x62x15 mm). Trong lnh vc ghi hnh chuyn nghip, chun DVCPRO25 v DVCPRO50 do hng Panasonic nghin cu v xng cho php ghi d liu video nn vi tc 25 hoc 50 Mbps. Tiu chun ly mu trong DVCPRO 25 l 4:1:1 v DVCPRO 50 l 4:2:2. Chun DVCPRO HD hay DVCPRO 100 c s dng ghi cc tn hiu truyn hnh cht lng cao HDTV: tn hiu hnh nh s ghi theo chun ny c phn gii ln ti 1440x1080 im nh, 50 mnh/giy, qut hnh theo phng php xen k. Video c ly mu vi tn s 74.25MHz cho tn hiu chi v nn theo tiu chun MPEG-2 vi cc nh I. Sau khi nn, tc dng bits s xp x 100 Mbps. Thnh phn m thanh c ghi vi 8 knh, 16 bits vi tn s ly mu 48KHz. Di tn tn hiu m thanh 20-20000Hz. Bng t dng ghi d liu theo chun DVCPRO c hai c: nh (65x48x12mm) v ln (120x90x12) vi chiu di bng khc nhau, cho php lu tr t 12 pht n 253 pht video s vi tc 25Mbps. Chun HDCAM ca Sony c a ra vo nm 1997, y l nh dng ghi tn hiu HDTV vi phn gii 1440x1080 im nh, 24 hnh/giy, tc lung bits ln ti 144 Mbps. Nm 2003 HDCAM c nng cp ln thnh chun HDCAM-SR. Tn hiu video c lng t ha vi 10 bits/ mu theo phng php 4:2:2 hoc 4:4:4. Tc dng video s HDCAM-SR c th ln ti 600 Mbps. Tn hiu HDCAM-SR s p ng y tiu chun High Definition Serial Digital Interface (HD-SDI) (1920x1080). Trong chun HDCAM-SR c th s
213
Chun DTF (Digital Tape Format) vi bng t 1/2 inch ca hng Sony cng c s dng tng i rng ri trong cc h thng lu tr dung lng ln. Khc vi bng LTO, d liu s c ghi ln bng DTF trn cc ng cho so vi chiu chuyn ng ca bng t. Tc ghi/c d liu trn cc bng DTF-2 c th ln ti 24 MBps. Dung lng mt bng DTF c ln (Large Size) l 200GB.
4.1.1.2 a quang Lu tr d liu tng t cng nh s trn bng v a t c rt nhiu nhc im, c th lit k mt s vn chnh nh sau:
- Nhy cm vi tc ng c hc
214
215
Hnh 4.1.1 Cu to a quang ghi hai lp Semi-transparent REFLECTIVE Layer phn chiu ~18% nng lng tia laser. Khi c d liu t lp Recording Layer 1, mt phn nng lng tia laser b phn chiu li lp Semitransparent REFLECTIVE, mt phn nng lng b hp th bi lp nha ngn cch hai recording layers, do , lp REFLECTIVE Layer (hnh 4.1.1) c thit k c kh nng phn chiu 50% nng lng tia laser. Trong trng hp ny, cng sut tia phn chiu t c hai lp ghi s nh nhau. Nhiu cng trnh nghin cu ang c thc hin theo hng nng cao dung lng a quang bng cch tng s lp ghi trn mt mt a. Theo tnh ton, c th ch to ra a quang c ti 1000 lp. Kh khn cn khc phc l cng sut tia phn x t cc lp trong gim i rt nhanh, v d, ch c 5% nng lng ca tia laser tia phn x li t lp th 11, t lp 17 con s ny l 3%. V l do ni trn, hin nay, trong cc phng th nghim mi thc hin c a quang c 10 lp. Cc loi a c thng mi ha ch c t 1 n 3 lp ghi. Dung lng ca mt s loi a DVD thng dng c lit k trong bng 4.3 Bng 4.3 Dung lng cc loi a DVD
1GiB = 230 =
Trong DVD-DL thng tin c c v ghi t 2 lp bng laser c bc sng 450nm, nh hn bc sng dng trong CD v DVD SL. Qu trnh ghi/c d liu trn a DVD SL c thc hin bi tia laser 650nm, tit din tia laser trn b mt a DVD l 1,32 m (so vi CD l 2,11 m). Tc ghi/c d liu t a DVD c th ln ti 20X (vi chun DVD, 1X = 1350KB/s). DVD c th c phn loi theo c tnh khng ghi c - DVD-ROM (Read-Only Memory, ghi c mt ln (DVD Recordable) v ghi c nhiu ln (DVD Rewritable). Chun ghi DVD-R (ghi mt ln) ra i nm 1996, cho php ghi 4,7GB d liu trn DVD single side, single layer. Ti nm 2002, DVD-R c ci tin thnh chun DVD+R (Plus R). DVD+R s dng mt s bin php k thut mi, cho php tng tin cy ca a trong qu trnh
216
c th ghi d liu vi mt cao hn a DVD, tia laser s dng trong HD DVD c bc sng nm trong vng "Blue violet" ~405nm. Tc c d liu c th t c l 36.55 Mbps. a HD DVD c th c s dng ghi cc chun video s khc nhau, t DVD-Video n HDTV 720p, 1080i v 1080p. HD-DVD h tr chun nn video thng dng l MPEG-2 v MPEG-4. Cng ngh lu tr cnh tranh vi HD DVD hin nay l Blue-Ray. a quang c tn BlueRay bi v tia laser "Blue violet" ~405nm c s dng ghi thng tin ln a. Chun ny do cc nh ch to thit b in t dn dng nh: Sony, Philips Electronics v Matsushita thng nht v cng b. Nhng cng ty cng tham gia pht trin chun DVD ny l Hitachi, Pioneer, Sharp, LG v hng Thomson Multimedia ca Php. a Blue-Ray Single Layer c dung lng 25GB, Dual Layer cha c 50GB d liu s. Nh vy, trn mt a Blue-Ray c th lu tr c trn 20 gi video cht lng DVD hay khong 4.5 gi video cht lng cao (HDTV). Tc c d liu t a Blue-Ray Dual Layer c th ln ti 72Mbps. Blue-Ray Disc h tr cc tiu chun nn hnh MPEG-2, MPEG-4 AVC (H.264), v VC-1 (Windows Media Video codec). Thng 8 nm 2006, hng TDK cng b ch to thnh cng Blu-Ray Disc Single Side c dung lng 200 GB vi su lp ghi, mi lp cha 33 GB. Hai nh dng HD DVD v Blue-Ray disc ang cnh tranh khc lit trn th trng a quang. Tuy nhin, vi s hu thun mnh m ca Sony v mt lot hng sn xut phim ln, nh dng Blue-Ray ang dn chim u th trc HD DVD. Hng Sony khng nh n cui thng
217
4.1.1.3 Lu tr d liu trn h thng a t (hard disk) Hin nay, a s cc hng truyn hnh s dng h thng iu khin t ng qu trnh truyn pht chng trnh mutimedia da trn c s d liu c lu trong cc server a cng dung lng cao. Tt c cc khu x l tn hiu trong qu trnh thu pht, t lc dn dng, xem duyt chng trnh, lp trnh thi gian pht v lu tr d liu u c thc hin di s iu khin ca h thng qun l chung.
H thng lu tr trn cng hin nay c kch thc nh gn, tc ghi/c cao. Tuy nhin, do gi thnh (gi thnh lu tr 1 GB d liu) so vi bng t cn tng i cao, nn h thng lu tr trn cng thng c dung lng va phi v c s dng nh b nh m gia h thng lu tr di hn (bng t dung lng cao) v h thng x l video. Cc a cng (Hard Disk Drive- HDD) hin i cho php ghi lung d liu c tc ln ti 300MBps qua giao thc SATA-II, tc ghi ny cho php lu trc tip video s ln cng khng qua giai on nn d liu (lm mt cht lng video gc). c th thit lp c h thng lu tr vi cc thng s cn thit v dung lng, tin cy v tc truy cp d liu, ngi ta thng s dng cng ngh RAID (Redundant Array of Independent Disks). RAID l h thng bao gm 8, 16 hoc nhiu hn na cc cng. V d, hng Seagate sn xut cc cng SATA-2 c dung lng 750 GB vi gi bn l ~250$. Nh vy, h thng 16 a s c dung lng 12 TB, h thng ny cho php ghi ti ~2700 gi video cht lng DVD (9.8Mbps) hoc ~125 gi video s (PAL) khng nn (216Mbps). C th thy rng, gi thnh cng hin nay ch khong ~0.3$/GB. so snh, vo nm 2005, gi thnh cng khong 1.2$/GB, tc ghi ch t ~6Mbps. H thng RAID cho php tng tc qu trnh chuyn ti d liu ca a cng theo nguyn tc i dung lng ly tc : ngha l tc chuyn ti d liu s tng nu lung d liu c chia
218
Hnh 4.1.2 Cu hnh b lu tr theo chun RAID-0 RAID-1: Trong RAID-1, d liu c ghi cng mt lc ln c hai dy a.Nh vy, nu mt a b hng th a dy a th hai vn c th tip tc hot ng, nn d liu s khng b mt mt. mc RAID-1, s lng a s dng gp i so vi RAID-0 nhng b li tin cy ca h thng cao hn. RAID-2, RAID-3: ti hai mc ny, d liu vo c phn b ghi u ln hai dy a nh trong mc RAID-0, trn dy a th ba s ghi li d liu dng pht hin li v sa li (Error Checking and Correction) khi phc li d liu nu cc a trong dy 1 v 2 b s c (RAID-2 s dng Hamming error correction codes). Nh vy tc ghi ca RAID-3 s tng ng vi RAID-0 nhng tin cy ca h thng s cao hn. RAID-4, RAID-5: Nhc im ca RAID 2, 3 l qu trnh khi phc thng tin c th b chm i khi ton b thng tin sa li c ghi trn 1 a. Trong mc RAID-4 v 5, thng tin v li c ghi trn cc a thnh vin ca cc dy nh m t trn hnh 4.1.3.
Hnh 4.1.3 Cu hnh b lu tr theo chun RAID-5 Cc b iu khin RAID mi nht hin nay c thc hin trn b vi x l Intel i80331 cho php cu hnh h thng cng mc 6 v 6 Plus. Hai mc ny thc hin m ha phc tp hn, cho php khi phc li d liu ngay c khi 2 hoc 3 a cng b s c cng mt lc. Tuy nhin, tc x l d liu ca RAID-6 thng khng cao, nn mc RAID-6 t khi c s dng trong cc h thng lu tr d liu i hi tc truy cp cao nh tn hiu video s.
219
Hnh 4.1.4 Phn chia bng tn cho theo bc sng Di tn s c s dng truyn thng tin c b rng hu hn v c phn chia cho cc dch v truyn d liu khc nhau. Mi bng tn c t tn nh trn hnh.. Nhng di tn sau y c quy nh truyn tn hiu vin thng: Di sng trung tn MF (Medium Frequency) tn s t 300 - 3000 kHz. Ti y thc hin pht thanh v tuyn iu bin (AM) Di sng cao tn HF (High Frequency) c tn s t 3 n 30MHz. ng dng ca di tn ny l v tuyn truyn thanh nghip d, dn dng, cc loi thng tin v tuyn di ng. Di sng cc ngn VHF (Very High Frequency) c tn s t 30 n 300MHz. ng dng trong v tuyn nghip d, thng tin di ng, i pht FM thng mi (88MHz n 108MHz), v tuyn truyn hnh.
220
4.1.2.2 Truyn thanh qung b Pht thanh l qu trnh t chc v chuyn ti khn gi cc chng trnh pht thanh thng qua cc phng tin vin thng. Ti cc trung tm pht thanh ngi ta thc hin vic dn dng chng trnh trong cc phng thu (studio) v chuyn chng vo mng truyn thanh. Mng truyn thanh bao gm cc thit b truyn v phn phi chng trnh pht thanh trong phm vi khu vc phc v.
Tn hiu m thanh trong h thng pht thanh qung b c th c truyn theo mng cp truyn thanh (hu tuyn) hoc qua sng v tuyn. Thi gian gn y, dch v ny c thc hin ch yu qua ng truyn v tuyn. S tng qut mt h thng phn phi m thanh c m t trn hnh
ng truyen Trung tam phat thanh Phong thu (Studio) M Khuech ai He thong vo tuyen truyen thanh May thu ng truyen He thong truyen thanh cap Thue bao
221
Chng 4 ng dng k thut x l m thanh v hnh nh trong vin thng 4.1.2.2.2 H thng phn phi tn hiu m thanh stereo
Tn hiu m thanh stereo c truyn i trn di tn 66-74 MHz (ti cc nc ng u) v 88-108 (theo chun FCC) bng phng php iu ch FM. H thng pht thanh FM stereo phi mang tnh tng hp vi h thng pht thanh mono. Hin nay tn ti ba h thng m ha tn hiu FM stereo: h thng s dng phng php iu ch AM phn cc, h thng s dng tn hiu pilot v h thng s dng phng php iu tn hai ln. H thng pht thanh stereo vi tn hiu pilot ra i ti M p dng nguyn l ghp knh theo tn s, h thng ny hon ton tng thch vi h thng truyn thanh FM mono c s dng t nm 1940 ti y. S khi my pht v my thu c biu din trn hnh 4.1.6. tha mn yu cu tng hp, tn hiu c m ho v truyn i l tn hiu tng (L+R) v hiu (L-R). Tn hiu L+R nhn c sau b cng chnh l tn hiu dnh cho my thu thanh mono. Tn hiu L-R c iu ch bng phng php AM DSB SC (iu bin hai di bn trit sng mang). c th khi phc chnh xc tn hiu sng mang, trong thnh phn tn hiu FM stereo cn c tn hiu pilot dao ng tn s 19 kHz. Cu trc ph tn hiu FM stereo vi tn hiu pilot c v trn hnh 4.1.6b. Trong my thu, tn hiu m thanh stereo trung tn
ms ( t ) nhn
c sau b tch sng s c a qua cc mch lc thng thp v thng di phn tch thnh tn hiu mono R+L v tn hiu AM SC mang tin tc v knh R-L. Tn hiu R-L c khi phc ra bi mch tch sng ng b (TSB). Tn s sng mang ph 38 MHz c ti to v n nh nh mch kho pha vng bao gm mch to sng, mch chia tn, mch nhn v b lc thng thp (hnh 4.1.6c). Tn hiu m thanh c truyn i trong h thng FM stereo c b rng di tn t 50 dn 15000 Hz, ph tn hiu FM nm trong di 50-53000 Hz. Theo tiu chun ca FCC, Bng tn dng php tn hiu FM stereo 88-108 MHz, mt knh FM chim 200 kHz. lch tn s cc i l 75 kHz. H thng FM stereo s dng phng php iu tn hai ln khc vi h thng trn ch tn hiu R-L c iu ch bng phng php iu tn, tn s sng mang 33.5 MHz. Song song vi tn hiu m thanh FM stereo ngi ta cn c th truyn i d liu s trn sng mang ph 57 kHz (hoc 67 kHz). H thng thu pht tn hiu ph RDS (Radio Data System) thng c s dng truyn i cc thng tin ngn . Ngoi cc h thng truyn thanh stereo 2 knh cn tn ti h thng truyn thanh 4 knh. Microphone v loa trong h thng ny c phn b theo chu vi ca phng thu m. Tn hiu t 4 knh ring bit mang li cm gic m thanh vng (hiu ng hin din), tuy nhin h thng truyn thanh 4 knh c gi thnh tng i cao nn cha c ph bin.
222
L + R = mono audio
S FM ( t )
LR
Bo ieu che DSB-SC fsc= 38 kHz Pilot tone Chia tan 1:2
Pilot signal
Pho tn hieu audi mono 0 15 19 kHz kHz b) Pho tn hieu FM stereo
38 kHz
f
Tn hieu mono Kenh trai (2L)
mS ( t )
S FM ( t ) May thu FM
L+R
LR
223
4.1.2.3 Truyn hnh qung b H thng truyn hnh qung b bao gm nhiu trung tm truyn hnh v mng li chuyn ti chng trnh gia cc trung tm (hnh 4.1.15). Trung tm truyn hnh c nhim v xy dng cc chng trnh truyn hnh v truyn ti ngi xem.
Hnh 4.1.7 M hnh trung tm truyn hnh v mng li phn phi tn hiu Cc trung tm truyn hnh ln c kh nng t sn xut chng trnh: - Ca nhc, kch ti phim trng dng cnh - Cc chng trnh tin tc ti phim trng o - Chng trnh c khn gi ti phim trng Cc trung tm truyn hnh nh ch c kh nng tip nhn v pht li tn hiu phc v cho mt vng nht nh. Vic thc hin chuyn tip cng nh phn phi cc chng trnh truyn hnh gia cc trung tm hay trc tip n khn gi c th s dng ng truyn radio, ng truyn v tinh, vi ba, hoc cp quang, h thng cp ng trc. Hin nay, nc ta cc chng trnh truyn hnh trong nc v quc t c th thu qua h thng truyn hnh mt t, truyn hnh s v tinh (DTH- Direct To Home), truyn hnh s mt t DVB-T (VTC), truyn hnh MMDS (Multimedia Microwave Distribution System), h thng truyn hnh cp thnh ph CATV (Community Access Television) v truyn hnh qua internet (IPTV). H truyn hnh dn dng s dng di tn t 47 MHz n khong 960 MHz. Trong cc tiu chun truyn hnh khc nhau, bng tn trn c phn chia cho cc knh truyn hnh mt cch khc nhau. Di tn trn c chia thnh bng tn VHF, v bng tn UHF (di tn VHF nm trong khong 30 300 MHz, di tn UHF 300 3000 MHz). Di tn quy nh dnh cho h thng truyn hnh i chng theo tiu chun FCC c phn chia nh sau: VHF -L: VHF -H: 54-88 MHz (5 knh) 174-216 MHz (6 knh)
224
Di tn quy nh dnh cho h thng truyn hnh i chng theo tiu chun OIRT c phn chia nh sau: 48-64 MHz (2 knh) (VHF) (VHF) (VHF) (UHF) (UHF) 76-100 MHz (3 knh) 174-230 MHz (7 knh) 470-606 MHz (56 knh) 606-958 MHz (44 knh)
4.1.2.3.1
Phn b knh truyn hnh trong cc bng tn nu trn ph thuc vo tiu chun ca cc h truyn hnh. Di thng ca mi knh theo tiu chun OIRT l 8 MHz, theo CCIR (y ban t vn quc t v thng tin v tuyn) l 7 MHz, cn theo FCC l 6 MHz. Trn hnh 4.1.8 trnh by phn b ph ca tn hiu truyn hnh mu y trong mt knh truyn hnh theo ba tiu chun FFC, CCIR, OIRT. Tn hiu m thanh c iu ch tn s v truyn i cng mt lc vi tn hiu hnh nh. Trong mt knh truyn (theo chun OIRT) c b rng bng thng 8 MHz, ph ca tn hiu m thanh FM nm pha trn ph ca tn hiu hnh v chim khong 0.25 MHz. Khong cch gia tn s sng mang hnh v sng mang m thanh l 6.5 MHz (
chnh xc t pha pht. Tn hiu m thanh c iu tn di rng, c kh nng chng nhiu cao, do gim nh hng ca tn hiu ny ti knh hnh, cng sut tn hiu m thanh pht i c gim nh hn cng sut tn hiu hnh 10 ln. Tn hiu video tn cao c to ra bng phng php iu ch bin sng mang bi tn hiu hnh mu. Tn hiu hnh nh v m thanh c iu ch theo cc phng php khc nhau n gin ho vic tch chng ti my thu.
Hnh 4.1.8 Cu trc mt knh truyn hnh mu (bao gm knh m thanh) theo ba tiu chun FFC, CCIR, OIRT Trong h thng truyn hnh, do b rng di ph tn hiu hnh rt ln v tit kim bng
225
Tn s c dng pht tn hiu t trm mt t ln v tinh c tn s cao hn tn hiu pht ngc t v tinh. Bng tn C c tn s thp nn suy hao do ma v trong khng kh nh hn. rng bng tn 500 MHz. Nhc im ca di tn C l kch thc anten thu pht ln: 3 - 5m. Thit b trn v tinh cng knh, phc tp. Tuy nhin ch c bng C mi c th p ng yu cu ph sng trn din rng, trong cc h thng v tinh ton cu. c im ca knh truyn v tinh: - Khong cch gia v tinh v trm mt t rt xa (36000 - 41000km v vy tn hiu b suy hao nhiu, nh hng ca nhiu ti tn hiu ln. - Cng sut pht t v tinh b gii hn do ngun nui c cung cp t c quy v pin mt
226
Hnh 4.1.9 V tinh Measat dng truyn tn hiu DTH cho lnh th VN Truyn hnh v tinh DTH c nhng u im sau: - Vng ph sng rng, khng ph thuc vo a hnh, cht lng cao - cng trng ti
227
4.1.2.4 Phn phi ni dung qua knh hu tuyn 4.1.2.4.1 H thng truyn hnh cp
Phn ny s gii thiu h thng phn phi tn hiu truyn hnh qua mng cp.Truyn hnh cp hu tuyn CATV (Community Antenna Television) l phng thc truyn hnh thit lp trn c s h thng thit b truyn dn c nh bng ng dy cp. Nh cung cp CATV cng mt lc nhn tn hiu ca nhiu hng truyn hnh trn th gii qua v tinh, khuch i nhng tn hiu thu c v phn phi n khch hng qua mng cp quang hoc cp ng trc. H thng truyn hnh cp ang c pht trin rt mnh m trong cc khu th c mt dn cao. u im ca h thng CATV l: - Cht lng hnh nh cao trong mi trng th vi cc ta nh cao tng, gy nhiu fading. C th chuyn ti tn hiu ti nhng a im khng th thu c sng ca i truyn hnh c chng ngi vt - Cht lng tn hiu n nh, khng ph thuc vo nhiu bu kh quyn v nhiu cng nghip. - Kt hp k thut m ha tn hiu thc hin thu ph cc thu bao - Ti s dng di tn s, vn c s dng trit .
Hnh 4.1.10 S khi m t h thng truyn hnh cp tiu biu H thng truyn hnh cp tiu biu bao gm cc thnh phn chnh sau (hnh 4.1.10): - HeadEnd Station - Tng i trung tm
228
H thng c nh s dng di tn 50-220 MHz c t 12-22 knh truyn hnh, ng cp trc di trn 30 Km, vi khong 50 b khuych i ng trc. S thu bao c th ln ti 10000 my. H thng c trung (v d: thnh ph San Antonio M) s dng di tn 50-330 MHz c 40 knh, tng chiu di ng cp ln ti 6000 Km, vi trn 2000 b khuych i ng trc, 11000 b khuych i thu bao. S thu bao c th ln ti 420000 my. H thng c ln c th truyn ti ti 150 knh truyn hnh trn ng trc c bng thng 950 MHz. Mng cp trong CATV thng c cu trc dng "cy" s dng cp ng trc hoc dng
229
Hnh 4.1.11 S khi mng CATV tiu biu, s dng cp quang v cp ng trc (Hybrid Fiber Coaxial system). Hin nay, nc ta c 16 n v ng dng trin khai truyn hnh cp ti cc a phng nh: H Ni, Hi Phng,Thi Bnh, TPHCM, Nng, Cn Th... Theo s liu ca B VHTT, h thng truyn hnh cp phc v khong 350000 thu bao trn c nc. Cc nh cung cp dch v CATV Vit Nam ang dng cng ngh tng t (analog) cung cp cc chng trnh truyn hnh qua ng cp ng trc. Tn hiu trong cc h thng CATV hin nay thng khng b m ha, do cc thu bao c th chia s chng trnh cho nhiu my thu trong nh. Ti Tp HCM, SCTV l cng ty u tin pht trin h thng truyn hnh cp qua mng cp quang v cp ng trc hn hp CATV. Truyn hnh cp SCTV cho php tip nhn ~50 knh quc t v knh trong nc, pht sng lin tc 24/24 gi hng ngy. Ngoi cng ngh CATV, hin nay ti nc ta, cc chng trnh truyn hnh cn c chuyn ti bng nhiu cng ngh khc nh vi ba nhiu knh (MMDS), DTH, truyn hnh s mt t DVB-T v truyn hnh qua mng Internet. Truyn hnh cp MMDS (Multi-media Microwave Distribution System) l mt h thng dch v truyn hnh qua h thng viba nhiu knh, lm vic trn di tn 2.7 GHz. Nm 1995 dch v MMDS c i THVN a vo s dng. y l h thng dch v truyn hnh s dng cng ngh analog tng i lc hu. Mt knh truyn hnh MMDS chim di tn khong 8 Mhz. Hin nay h thng MMDS khng cn c pht trin, thay vo l cc h thng phn phi tin tin hn nh truyn hnh cp hay truyn hnh qua v tinh.
230
Chng 4 ng dng k thut x l m thanh v hnh nh trong vin thng 4.1.2.4.2 Cng ngh IPTV
Ngy nay, cng ngh ng dy thu bao s (DSL Digital Subcriber Line) cho php cc nh cung cp dch v vin thng cung cp bng thng rng n khch hng: 20 Mbps (ADSL2+) v 50Mbps(VDSL). S pht trin ca cng ngh Video, cc chun nn mi ra i nh: H.264, MPEG-4 v Windows Media Video cho php nn video hiu qu hn chun MPEG-2; Cng vi s ra i ca b nh tuyn (Router), chuyn mch (Switch), nh hng dch v (Service Oreinted) c hiu sut hot ng cao, cng giao tip ln (10 Gbps) m bo cht lng dch v (QoS) lp 2, lp 3. Tt c cc yu t nu trn to iu kin cho cc nh cung cp dch v vin thng nhanh chng, d dng xy dng v trin khai cung cp a dch v (Triple Play: ThoiVideo-Data) c tnh cnh tranh cao trn mt c s h tng mng chung vi chi ph thp. ng dng truyn thng a phng tin qua mng Internet tr thnh mc tiu quan trng i vi cc nh nghin cu v thit k h thng. Thng tin lin lc gia con ngi c nng ln tm cao mi qua vic truyn hnh nh cht lng cao trong cc mng Internet th h mi. Mc tiu ra l h tr cc ng dng pht trin a dch v trn mng, ng thi phi ti u ho c nng lc mng li ca nh cung cp dch v v m bo ti a v cht lng cho khch hng. Nh vy vn t ra l gim tc truyn d liu, m bo cht lng dch v (QoS), nng cao kh nng bo mt, pht cng sut hiu qu v tng kh nng chng li trong mi trng c nhiu. Ti Vit Nam, dch v truyn tn hiu video IPTV c thc hin trn mng DSL (Digital Subscriber Line - ng dy thu bao s). DSL l cng ngh truyn dn d liu tc cao trn i dy cp ng truyn thng. DSL tn dng khong bng thng rng cha s dng n trn i dy cp ng (t 4Khz n 1Mhz) truyn d liu vi tc cao. Mt s u im ni bt ca mng DSL: C th kt ni Internet v s dng in thoi ng thi trn cng mt ng dy. Kh nng truyn ti d liu vi tc cao hn modem tng t rt nhiu: ADSL c tc ti d liu xung (download) t 1,5 -8 Mb/s nhanh hn modem 56K 140 ln v ISDN 128K 60 ln. Kt ni dnh ring cho mi thu bao DSL nn hn ch c tnh trng nghn mch. Vi cc u im trn, DSL c s dng rng ri cung cp cc dch v thoi, truyn d liu, hnh nh, m thanh, truy cp Internet, hi ngh truyn hnh, tr chi trc tuyn (Games on Line), xem phim theo yu cu(VoD), xem tivi trc tuyn (tng t nh truyn hnh cp) v cc loi dch v bng thng rng khc. Tc xDSL s ph thuc phn ln vo cng ngh s dng, v d cng ngh IDSL t tc ti a 144 Kb/s trong khi VDSL t tc ln hn 10 Mb/s (max 52Mb/s).
s dng cc dch v xDSL, thu bao cn lp t modem hoc router xDSL, thng c gi l ATU-R (ADSL Transceiver Unit - Remote terminal) c ngha chung l thit b u cui. Trong khi nh cung cp dch v (v d nh Ngnh Bu in) cn c DSLAM hoc n v ng dy bng rng (theo thit b tng i) hoc t tip cn thu bao bng rng (c lp vi thit b tng i), tt c gi chung l thit b trung tm kt ni xDSL (ATU - C hay ADSL Transceiver Unit Central). Thng thng, cc thit b u cui c th kt ni vi thit b khch hng qua cng USB, cng Ethernet 10 Base T hay qua giao tip PCI bn trong my tnh. i vi nh cung cp dch v DSL, h thng DSLAM thc hin tip nhn v tch hp cc kt ni DSL, a vo ng truyn chung dung lng cao n mng din rng (WAN) hay Internet. H thng ATU-C c th h tr
231
Hn nh 4.1.12 Mt s dch v c trin kh hai trn mng ADSL Hin nay VN H V c hai nh h cung cp dch v IPTV V l: FPT v VNPT vi s thu bao l 300 (VNPT T ang th ng ghim) , 100 00 (FPT). P ng thc truyn: Bro Ph oadcast v un nicast qua mng IP s dn ng cp ng v v cp quang g trn nn bng rng. K thut: Vi ideo s nn theo t chun M MPEG-2, phn gii ca ao nht 720x5 576 pixels c kh nng pht p trin ln phn gii 1920x1280p pixels (chun HDTV) Thit b u cui: Khi xem T x truyn hnh trn PC th khng cn thit b u cui, Nu xem truyn hnh qua TV V th cn phi c STB. Cc dch v: IPTV, inter C rnet, VoD, MoD, M VPN, WAN W v cc dch v mua a, bn, thanh h ton qua mng. Dch v IPT TV c Bu in Th nh ph H Ch Minh th h nghim ti mt s khu u vc trong thnh t ph vi khong 300 0 im vi nh hiu c ly kh hc nhau (trong khong c ch cp t 0.5 km -> 5km m). Nhn xt chung v dch c v nh sau u: y l dch v mi gy ch vi khch hng, tuy nh hin cn thiu cc dch v a dng g nh: phim ch c t lng c cao, xem cc chng trn nh truyn hn nh, ca nhc theo
232
Kh nng p ng nhu cu dch v IPTVca mng vin thng Vit Nam Hin nay, vi mng ADSL c tc truyn tng i chm, nn ch trin khai c mt s dch v n gin tch hp trong IPTV. c th trin khai thnh cng dch v IPTV vi nhiu tin ch mi th mng bng rng ng vai tr tin quyt, bi v ch c mng bng rng mi c th bo m cung cp y bng thng theo yu cu cho cc dch v IPTV (nh truyn hnh, video, Games,v.v..). Th trng bng rng ti Vit Nam ang trong giai on pht trin bng n nhu cu v cn rt nhiu tim nng. S lng thu bao bng rng Vit nam t xp x 200.000 vi s tham gia ca cc nh cung cp dch v VNPT, FPT Telecom, Viettel, SPT,.. D kin n cui nm 2006, s lng thu bao bng rng ca Vit Nam s t khong 300.000 v n 2008 s lng ny s pht trin ln ti 800.000 1.000.000 thu bao. ng thi vi vic trin khai cc cng ngh hu tuyn xDSL/PON v cng ngh v tuyn bng rng (WiFi/WiMAX, CDMA,) ca cc nh cung cp dch v Vit Nam, th IPTV li cng c c hi pht trin mnh m v bo m cho s thnh cng ca loi hnh dch v mi ny.
233
234
235
4.2.2 Cc tiu chun ca ITU- T cho nh tnh v video. 4.2.2.1 Chun H261 Chun H.261 l chun ITU m ha tn hiu video nm 1990 c a ra truyn trn h thng ng dy ISDN vi cc tc d liu l s nhn ca 64 kbps. Tc d liu ca gii thut m ha c a ra c th hot ng c gia 40 kbps v 2 Mbps. Chun h tr cc khung video CIF v QCIF vi phn gii 352x288 v 176x144 theo th t tng ng (v 4:2:0 mu vi phn gii mu l 176x144 v 88x72 theo th t tng ng). Chun ny c hiu chnh nm 1994, cho php nng cht lng tn hiu video nn ln ti phn gii 704x576.
Chun H.261 l chun m ha tn hiu video s u tin c p dng trong thc t. Vic thit k chun H.261 l mt n lc tin phong, cc chun m ha video ton cu sau ny (MPEG1, MPEG-2/H.262, H.263, v ngay c H.264) cng ch yu da trn chun ny. Ngoi ra, cac phng php c s dng bi hi ng pht trin H.261 (ng u l Sakae Okubo) cng tc pht trin chun vn c ng dng trong cc vic m ha theo cc chun sau ny: l gii thut m ha dng k thut b chuyn ng v m ha trong khng gian nh (c ng dng trong chun JPEG). Trong H261, d on hnh nh ni ti s c thc hin vi c ch loi b d tha trong thi gian da trn cc vector chuyn ng. Khi m ha trong nh, cc block 8x8 im nh s c chuyn i cosin ri rc 8x8 (DCT) dng loi b cc d tha khng gian, cc h s bin i lng t c c ra theo ng zig-zag v m ha entropy loi b cc d tha thng k. Chun H.261 khng ch nh r phng php m ha video (v d: phng php d tm vector chuyn ng). Cc nh thit k b m ha c t do trong vic a ra cc gii thut m ha ca ring h.
4.2.2.2 Chun H.262 Chun H.262 l mt chun m ha video s ITU-T. Chun ny lin quan n phn video ca chun ISO/IEC MPEG-2 (c bit di ci tn ISO/IEC 13818-2). Chun ny c pht trin do s hp tc ca ITU-T v cc t chc ISO/IEC JTC 1, v tr thnh chun chung cho c hai t chc ny. ITU-T Recommendation H.262 v ISO/IEC 13818-2 c pht trin v pht hnh di dng l chun quc t. Hai ti liu ny m t hu ht tt c cc kha cnh ca chun. 4.2.2.3 Chun H263 Chun H.263 l chun m ha ITU-T thit k vo nm 1995/1996 dng cho gii php m ha nn tc truyn thp cho cc dch v hi ngh truyn hnh.
M u tin c thit k trong cc h thng H.324 (PSTN hoc cc mch chuyn mch
236
4.2.2.4 Chun H264 Chun H.264, MPEG-4 Part 10, hay AVC (dng cho Advanced Video Coding), l mt chun m ha video s vi nn cc cao, l kt qu ca ITU-T Video Coding Experts Group (VCEG) kt hp vi ISO/IEC Moving Picture Experts Group (MPEG), c xem l sn phm thng mi Joint Video Team (JVT). Chun ITU-T H.264 v ISO/IEC MPEG-4 Part 10(ISO/IEC 14496-10) ng dng cc cng ngh nn nh tin tin. Phin bn nhp u tin c hon thnh vo thng 05 nm 2003.
Chun H.264 c t tn theo cng dng ITU-T H.26x ca cc chun video, trong khi tn AVC c t tn da theo tn d n hp tc, vi tn ca d n l H.26L. Chun cn c gi bng cc tn khc H.264/AVC, AVC/H.264, H.264/MPEG-4 AVC, MPEG-4/H.264 AVC nhm nhn mnh tnh k tha. i khi, cn c gi l m ha JVT vi l do l t chc JVT pht trin. Mc ch ca d n H.264/AVC l to ra mt chun c kh nng cung cp tn hiu video cht lng cao vi cc tc bit truyn thp, nh hn hay bng mt na so vi tc ca cc chun trc ( nh MPEG-2, H.263, hay MPEG-4 Part 2) vi tnh ng dng cao trong thc t. Ngoi ra, chun phi p ng yu cu cung cp cch thc linh ng cho php chun c ng dng rng ri trong nhiu trnh ng dng ( v d cho c tc bit cao v thp hoc phn gii cao hoc thp, v chy n nh trong nhiu h thng cng nh mng (mc ch broadcast, lu tr DVD, truyn qua mng gi RTP/IP, v cc h thng tng i)
4.2.2.5 Chun JVT Chun JVT hon thnh vic nng cp, pht trin mt s tnh nng m rng so vi chun nguyn thu, c bit di tn l Fidelity Range Extensions (FRExt). Cc phin bn m rng h tr m ha video vi trung thc cao bng cch thc gia tng chnh xc ly mu (bao gm m ha 10-bit v 12-bit) vi thng tin mu phn gi cao (gm cc cu trc ly mu nh YUV 4:2:2 v YUV 4:4:4). Mt s tnh nng khc trong d n Fidelity Range Extensions ( nh php bin i s nguyn chuyn mch tng thch 44 v 88, cc ma trn trng s lng t ha da trn gic quan, m ha khng mt mt hnh ni ti hiu qu, h tr cc khng gian mu cng thm v php bin i mu s d). Cng vic thit k trong d n c hon thnh vo thng 7 nm 2004 v phin bn nhp c ra mt vo thng 09 nm 2004.
237
238
239
MC LC CHNG 1 GII THIU CHUNG V X L TN HIU 1.1 CC KHI NIM V L THUYT C BN ......................................................... 3 1.1.1 Tn hiu v phn loi tn hiu ................................................................................... 4 1.1.2 Tn hiu ri rc ......................................................................................................... 4 1.1.2.1 Biu din tn hiu ri rc ....................................................................................... 5 1.1.2.2 Cc php bin i tn hiu ri rc .......................................................................... 5 1.1.3 Phn loi h thng .................................................................................................... 6 1.1.3.1 H thng tng t .................................................................................................. 6 1.1.3.2 H thng ri rc ..................................................................................................... 8 1.2 NG DNG K THUT X L M THANH V HNH NH VO MNG BNG THNG A DCH V ............................................................................................................... 11 1.2.1 c im ca multimedia ......................................................................................... 11 1.2.2 Nn tn hiu trong mng a dch v ......................................................................... 12 1.2.3 Lu tr ...................................................................................................................... 12
240
241
242
243
244
245