Kho st chc nng v hot ng ca tr t ting Nht : Lun vn ThS / L Anh Tun ; Nghd. : PGS. TS.

Nguyn Th Vit Thanh . - H. : HKHXH & NV, 2005 . - 134 Tr. + a mm

1. Tnh cp thit ca ti lun vn, mc ch nghin cu: Hin nay, Vit Nam, cng vi vic m rng quan h hp tc vi Nht Bn nhiu lnh vc, nhu cu hc ting Nht ngy cng tng. Ngoi ra, nhu cu nghin cu, tm hiu ting Nht vi t cch l mt ngn ng cng c t ra mt cch cp thit. Song, iu ng tic l trong t sch ting Nht Vit Nam hin nay, ngoi mt s cun sch thc hnh ting v gio trnh do cc tc gi Nht Bn vit dnh cho ngi nc ngoi, sch nghin cu v ting Nht ch m trn u ngn tay. Hu ht ngi Vit Nam hay nc ngoi ni chung u nhn xt rng ting Nht l mt ngn ng kh s dng. Ci kh khng ch s t n ti ca bn loi hnh vn t vi nhng quy nh s dng khng t ngoi l; t ng, ng php thay i theo b i cnh hay i tng giao tip; s phn bit gii tnh ca ngi s d ng, khc bit gia cc tng lp x hi, ngh nghip trong s d ng ngn ng m cn nhng c im khc bit v mt loi hnh, ng php. Ting Nht thuc loi hnh ngn ng chp dnh. Khc vi ting Vit vn thuc vo loi n lp phn tch tnh cao, cu to t v hnh thi cu ting Nht theo phng thc nim kt, ngha l chp ni cc tr t, tr ng t, danh t hnh thcvi t cch l nhng ph t ng php vo gc cc loi t nh danh t, ng t, tnh t Vic nim kt ny phi theo nhng nguyn tc nht nh ca ting Nht. Nm c nhng quy tc bin i s vn dng c ting Nht. Mi quan h gia ch ng v v ng, mi quan h gia cc thnh phn cu u c nh du bng cc tr t khc nhau. C th ni, c trng loi hnh c bn ca ting Nht c th hin r nht qua s c mt ca cc tr t v hot ng tch cc ca chng trong cu. Tr t ting Nht l vn kh, ngay c i vi ngi b n ng. Ngi Nht c th s dng tr t mt cch thun thc nhng hu ht li khng th gii thch c l do s dng mt tr t no . i vi ngi nc ngoi hc ting Nht, vic s dng tr t cho ng l c mt vn kh khn. Trong khi s dng ting Nht, nhng l i ng php hay mc phi nht, nhng cu din t cha ng a phn l do s d ng sai tr t. Chng ti chn ti Kho st chc nng v hot ng ca tr t ting Nh t nhm mc ch tm hiu mt cch h th ng nhng hot ng v chc nng ca loi t ny. 2. Cc ngun ti liu chnh: 1

 thc hin lun vn ny, chng ti tp trung kho st nhng v d c th trong cc gio trnh ang c s dng ti Vit Nam, c bit l cc gio trnh v ang c s dng ti chuyn ngnh Nht Bn hc, Khoa ng phng hc, Trng i h c Khoa hc X h i v Nhn vn nh cc gio trnh ting Nht bc s cp nh (Ting Nh t s cp), (Tn C s ting Nh t), (Ting Nht dnh cho mi ngi) v cc gio trnh bc trung cp nh (Ting nht hc t bc trung cp), J301 (Ting Nht trung cp J301) Chng ti cn tham kho cc sch bo, tp ch, c bit l cc t in nh T in ng php ting Nht ca Seichi Makino, Michio Tsutsu; (i t in hc tp nghin cu ting Nht) ca cc tc gi Kaneda v Ikeda; (T in ting Nht c s); T in hc tp Nh t Vit ca cc tc gi Nghim Vit Hng, Nguyn V n Ho Phn l thuyt c tham kho t mt s sch ngn ng xut bn ti Nht Bn v Vit Nam, c bit l t cc cun (Tr t dnh cho ngi nc ngoi) ca Chino Naoko, Akimoto Miharu; (Nghin cu ng php ting Nh t) ca Kuno Susumu; (Tr t ch cch) ca Masuoka Takashi v Takubo Yukinori; ca Tsukishima Hiroshi; ca Tomita Takayuki c a Suzuki Shinobu; Ng php ting Nht hin i ca Trn Sn; Ng php ting Nht ca Nguyn Th Vit Thanh; Cc ngn ng phng ng do Mai Ngc Ch ch bin Ngoi ra, chng ti cn tham kho mt s lun vn vit v tr t ting Nht nh (Nghin cu v tr t ting Nht) l mt tp hp 3 lun vn tt nghip ca cc tc gi Okutsu Keiichiro, Numata Yoshiko, Sugimoto Takeshi v Bc u kho st tr t ch cch trong ting Nht, lun vn Thc s ca Ng Hng Lan, Trng i hc Khoa hc X hi v Nhn vn, i hc Quc gia H N i, 1998. tm hiu v h thng cc thut ng ngn ng hc, chng ti cng tham kho mt s sch v cc bi bo v ng php ting Vit v ngn ng hc i cng ca cc tc gi Dip Quang Ban, Nguyn Ti Cn, Hong Trng Phin, Nguyn Kim Thn, Nguyn Minh Thuyt (xin xem Danh mc ti liu tham kho in cui lun vn). 3. Gii hn ti v phng php nghin cu: 3.1. Gii hn ti: Do tr t ting Nht l mt vn qu rng ln v phc tp nn trong lun vn ca mnh, chng ti ch c th t p trung kho st h thng tr t ting Nht hin i, b qua vic xem xt cc tr t ting Nht trong cc vn bn c. Mt khc, do khun kh c hn ca mt lun vn Thc s v do trnh c hn ca bn thn, chng ti cha th tng kt mt cch ton din tt c 2

nhng hot ng ca nhng tr t c trong ting Nht hin i. Chng ti cng cha c iu kin kho st c ton b nhng chc nng v hot ng ca tng tr t. Chng ti ch cp n nhng tr t quan trng nht, c tn s s d ng ln nht v c gng a ra nhng chc nng c bn nht ca tng loi tr t, c bit l cc tr t thng xuyn c s dng trong cc gio trnh ging d y ting Nht bc s cp () v trung cp () ang c s dng Vit Nam ni chung v Khoa ng phng hc, Trng i hc Khoa hc X hi v Nhn vn ni ring. Chng ti cng khng nh i vo so snh, i chiu s gi ng v khc nhau gia tr t ting Nht v tr t trong ting Vit v chng nm trn nhng bnh din hon ton khc nhau. Hay ni mt cch khc, lun vn ca chng ti khng c mc ch so snh ting Nht v ting Vit cp tr t (c v ngh a ln chc nng). 3.2. Phng php nghin cu: Phng php ch yu v bao qut ca chng ti l phng php phn tch tnh hung. Ngha l qua vic phn tch nhng th d trong nhng ng cnh c th, chng ti c gng ch ra chc nng, ngha, kh nng kt hp vi cc t loi khc, b i cnh s dng ca tng tr t. Sau , chng ti t ng hp chng li, sp xp chng li vi nhau thnh tng nhm. Ngoi ra, tin cho vic theo di, trong mt s trng hp c th, chng ti cn s dng mt s thao tc khc nh m hnh ho cc cu trc (ng ho c cu) c cha tr t. 4. B cc ca lun vn: Ngoi phn m u v kt lun, lun vn c trnh by d i 3 chng sau: Chng 1: Tng quan v tnh hnh nghin cu tr t ting Nht Trong chng ny, chng ti trnh by v lch s tnh hnh nghin cu tr t ting Nht ca cc hc gi Nht Bn v Vit Nam tiu biu, gm cc ni dung: 1.1. V tn gi ca tr t ti ng Nht 1.2. Quan im ca cc hc gi v tr t ti ng Nht 1.2.1. Quan im ca Yamada Yoshio 1.2.2. Quan im ca Jimbo Karu 1.2.3. Quan im ca Hashimoto Shinkichi 1.2.4. Quan im ca Mitsuya Kieda 1.2.5. Quan im ca Trn Sn 1.2.6. Quan im ca Nguyn Th Vit Thanh 1.3. Quan im ca cc hc gi v phn loi tr t ting Nht 3

1.3.1. Phn loi tr t ca Otsuki Fumihiko 1.3.2. Phn loi tr t ca Hashimoto Shinkichi 1.3.3. Phn loi tr t ca Yamada Yoshio 1.3.4. Phn loi tr t ca Trn Sn 1.3.5. Phn loi tr t ca Nguyn Th Vit Thanh Tiu kt Chng 2: Kho st chc nng v hot ng ca tr t ting Nht. y l chng chnh ca lun vn. Trong chng ny, chng ti tin hnh kho st tng nhm tr t ch ra cc c im chung nht ca tng nhm v hot ng, chc nng cc tr t trong tng nhm: 2.1. Nhm tr t ch cch: Nhm tr t ch cch l nhng tr t m nhim vic biu th cc chc nng ng php ca danh t m chng i km trong cu, theo quan h vi v ng Trong nhm ny, chng ti kho st cc tr t: [ga], [wo], [ni], [e], [to], [de], [kara], [yori], [made], [no]. 2.2. Tr t nh danh: Nhm ny ch bao g m c mt tr t tr t [no]. - Dng n i cc danh t (v cc t loi c cng tnh cht vi danh t) vi nhau biu th quan h s hu, s thu c, v tr, phm vi, thi gian, trng thi, tnh cht, s lng - Dng thay th cho danh t khi ng cnh, tnh hu ng cho php hiu r ngha ca danh t . - Dng danh t ho ng t lm thnh phn ch ng hoc b ng trong cu. 2.3. Nhm tr t n i: Nhm tr t ni gm cc tr t c s dng kt ni cc b phn, cc thnh phn, cc mnh trong cu vi nhau. Tr t ni c th ng sau danh t, tnh t, ng t hoc tham gia vo cu to cc lo i dng thc ca ng t. Gm: 2.3.1. Cc tr t ni thun tu: [to], [ya], [ka], [te], [shi], [tari], [nagara], [ga]. 4

2.3.2. Cc tr t n i c kh nng tham gia biu th cc ngha iu kin, nguyn nhn, l do: [ga], [keredomo], [to], [ba], [tara], [nara], [node], [kara], [noni], [temo]. 2.4. Nhm tr t quan h: Tr t quan h c s d ng biu th sc thi ca cu trong quan h vi nhng i tng khc. Tr t quan h c th kt hp trc tip vi cc t m chng hn nh hoc cng c th ng sau mt tr t khc to thnh cp tr t ghp. Tr v ng, tr t quan h c th kt hp vi tt c cc thnh phn trong cu. Mt s cun sch ng php cn tch trong nhm tr t quan h ny ra mt nhm ring g i l tr t ph gm cc tr t c chc nng biu th cc dng thc tnh cm ca ngi ni. C bit cn c cun xp ton b cc tr t quan h vo nhm tr t ph (tiu biu l cun do Hayashi Shiro bin son). Tuy vy, trn thc t, ranh gii phn bit gia tr t quan h v tr t ph rt nh, kh xc nh rch ri. V vy, trong lun vn ny, chng ti xp chng vo chung mt nhm tr t quan h tin kho st. [wa], [mo], [koso], [sae], [demo], [dake], [bakari], [nomi], [shika], [nado], [toka], [zutsu], [hoka], [gurai], [hodo], [nante], [nanka]. 2.5. Nhm tr t k t thc: Nhm tr t kt thc gm cc tr t lun ng cui cu biu th thi , ch hoc tnh cm ca ngi ni ( ngha tnh thi) nh nghi vn, cm ng, khm phc, khng nh, cm on Ngoi cc sc thi ngha mi tr t m nhim trong cu, vic s dng tr t no cn c quy nh bi gii tnh hoc la tu i ca ngi s dng. [ka], [kana], [kashira], [sa], [ze], [zo], [na], [ne], [no], [yo], [wa]. 2.6. Nhm tr t m: Nhm tr t m (cn c gi l nhm tr t trung gian ), gm cc tr t nm trong ni b ca cu, c s dng gy s ch ca ngi nghe, to nn nhng kho ng ngng trong chui li ni ngi ni c th va suy ngh va ni, ho c to thm nhp iu cho li ni. Tu theo tng c nhn hoc cc phng ng khc nhau, c th s d ng cc tr t khc nhau. Cng c hc gi x p nhm tr t ny vo chung mt nhm vi nhm tr t kt thc (tiu biu l Hayashi Jiro, trong cun ). Tuy nhin, xt v c v tr ng php v ngha ng php, nhm tr t ny c nhng c im khc c bn so vi nhm tr t kt thc (nm trong ni b cu, khng 5

mang ngha c bit no) nn nhiu hc gi phn lo i chng ra thnh mt nhm ring, nhm tr t m, nhm tr t c trng ca li ni. [ne], [sa], [yo], [na]. Chng 3: M t s vn trong thc tin s dng tr t ting Nht: Trn thc t s dng tr t ting Nht, nhiu trng hp mt tr t thc hin nhiu chc nng khc nhau v c xp vo cc nhm khc nhau. Ngc li, cng mt loi ngha c th s d ng mt s tr t khc nhau vi nhng khu bit no v sc thi hay tnh hung s d ng. V vy, ti chng ny, chng ti so snh mt s tr t c chc nng gn ging nhau, c th dng thay th cho nhau ch ra nhng nt khu bit ca chng nhm trnh nhng sai st thng gp cho ngi s dng ting Nht. l cc tr t: 3.1. Tr t [ga] v tr t [wa] trong vic biu th thnh phn ch ng hc ch trong cu. 3.2. Tr t [ga] v tr t [no] trong vic biu th ch ng ca mnh ph trong cu. 3.3. Tr t [to] v tr t [ni] trong vic biu th i tc thc hin hnh ng. 3.4. Tr t [ni] v tr t [kara] trong vic biu th im xut pht. 3.5. Tr t [ni] v tr t [e] trong vic biu th a im n. 3.6. Tr t [ni], tr t [de] v tr t [wo] trong vic biu th trng ng ch a im. 3.7. Tr t [de] v tr t [kara] trong vic biu th nguyn liu ch to dng, sn phm. 3.8. Tr t [shi] v tr t [te] trong vic lit k cc ng t v tnh t. 3.9. Tr t [ya], tr t [toka] v tr t [tari] trong vic lit k hai hay nhiu hn cc s vt, hnh ng, trng thi lm v d . 3.10. Tr t [node] v tr t [kara] trong vic biu th ngha nguyn nhn, l do. 3.11. Tr t [to], tr t [ba], tr t [tara] v tr t [nara] trong vic biu th ngha iu kin hoc gi nh. 3.12. Tr t [noni] v tr t [temo] trong vic s d ng ni hai mnh biu th quan h tng phn. 3.13. Tr t [dake] v tr t [shika] trong vic biu th ngha gii hn. 6

KT LUN: Trn c s trnh by nh trn, chng ti rt ra c mt s kt lun nh sau: 1. Tr t ting Nht c vai tr c bit quan tr ng trong vic th hin tnh chp dnh v c v tr c bit quan trng trong h thng ng php ting Nht. C th ni, mi ngha ng php, ng dng u c th hin bng tr t. 2. Xt m t cch tng qut th tr t ting Nht l nhng phn t nh du chc nng ng php hay biu th cc kiu quan h ng ngha ca cc t m chng i km trong cu. C th ni, c trng loi hnh c bn ca ting Nht c th hin r nht qua s c mt ca cc tr t v hot ng tch cc ca chng trong cu. 3. Tr t ting Nht c nhng c im c bn sau: - V hnh thc, tr t l nhng t c hnh thc tng i ngn (t 1 n 4 m tit). - V m t ngha, tr t khc vi danh t, ng t, tnh t, s t, i t ch chng khng c ngha t vng, ngha thc biu th tn gi, biu th hot ng, trng thi hay tnh cht v s lng ca s vt hay ngha xng h, ch nh thay th tn g i ca s v t Tuy nhin, khng th coi chng l nhng t hon ton trng ngha. ngha c bn ca tr t l biu th quan h, tu theo v tr ca chng trong cu v cc t loi m chng i cng. - V chc nng, tr t ting Nht khng c kh nng lm trung tm ca cm t hay lm thnh phn ch ng v v ng trong cu. Tr t ch yu biu hin ngha ng php, cc quan h ng php, xc nh v tr ca cc thnh phn cu. - Trong cu, tr t khng c kh nng ng c lp m lun tn ti bn cnh mt t no , nh ci nhn ca n. Chnh nh c tr t m trt t t ca cc thnh phn cu tr v ng - l tng i t do. S thay i v tr ca cc thnh phn cu khng lm nh hng n ngha c bn ca cu. - Ni chung, v tr ca tr t thay i, chc nng ng php v chc nng ng ngha cng thay i. - V loi, tr t ting Nht c nhiu loi, vi nhng chc nng khc nhau. Da trn tiu ch hnh thc (v tr c a tr t trong cu) v tiu ch chc nng (kh nng kt hp vi cc t loi no), tr t c chia thnh nhiu nhm khc nhau. Tu vo quan im v tiu ch phn lo i ca cc hc gi, s lng v thnh phn cc tr t trong tng nhm c th khc nhau. Chng ti ch trng chia tr t thnh 6 nhm, gm: 1. Nhm tr t ch cch; 2. Nhm tr t nh danh; 3. Nhm tr t ni; 4. Nhm tr t quan h; 5. Nhm tr t kt thc; 6. Nhm tr t m. Trong cc nhm tr t c phn loi nh trn, c nhm tr t thun tu ng php (tr t ch cch), c nhm tr t chuyn dng bin i th thc 7

ca t (tr t nh danh), c nhm tr t chuyn dng ni cc cu, cc mnh lit k hoc biu th cc ngha ng php khc (tr t ni), c nhm tr t biu th ng dng (tr t quan h), c nhm tr t biu th ng kh (tr t m, tr t kt thc) Mi nhm li bao gm cc tr t khc nhau, biu th cc chc nng v hot ng khc nhau. Lun vn tin hnh kho st 61 tr t tiu biu (10 tr t ch cch, 1 tr t nh danh, 18 tr t n i, 17 tr t quan h, 11 tr t kt thc v 4 tr t m ), trong , phn ln cc tr t li biu th nhiu chc nng v ngha khc nhau. - Mc d tr t ting Nht l mt tiu h thng c phn nh r rng thnh cc nhm chc nng khc nhau, chuyn biu t cc ngha ng php, ng dng ring bit nhng trong thc tin s dng, thng xy ra hin tng cnh tranh, lun phin thay th cho nhau. c th phn bit c tr t no nn dng trong trng hp no khng phi l mt vic d dng, nht l i vi nhng ngi mi hc ting Nht. Cn c vo ngha v cch s dng c bn ca cc tr t v nhng yu t c th chi phi n kh nng la chn gia cc tr t (yu t lin quan n ngha thng bo, ngh a tnh thi, bi cnh s dng, phm vi s dng, i tng s d ng v nhng yu t thuc v c im loi hnh v t duy ca ting Nht), lun vn tin hnh so snh 13 nhm tr t c chc nng gn ging nhau, c th dng thay th cho nhau ch ra nhng nt khu bit gia chng. Chng ti hy vng lun vn Kho st chc nng v hot ng ca tr t ting Nht s gii thiu c mt ci nhn khi qut v tr t ca mt ngn ng thuc lo i hnh ngn ng chp dnh vi nhng c trng ca n, gp mt phn nh vo vic nghin cu v hc tp ting Nht Vit Nam ni chung v Trng i h c Khoa hc X hi v Nhn vn, i hc Qu c gia H N i ni ring. Tuy nhin, do c gii hn v mt thi gian, v khun kh ca lun vn, cng nh lng kin thc tch lu c ca tc gi trc m t vn c phm vi nghin cu kh rng v phc tp nn i vi mt s vn , lun vn cn cha i su vo nghin cu mt cch ton din v cn nhiu hn ch. Chng ti rt mong nhn c s gip , ng gp kin ca cc hc gi v cc thy gio, c gio. Xin chn thnh cm n nhng ngi c v gp cho lun vn. c bit, ti xin by t s bit n su sc i vi PGS. TS. Nguyn Th Vit Thanh ngi tn tnh hng dn ti hon thnh lun vn ny./.