Nhng dao ng c F ph thuc vo Ar c gi l dao ng iu ho.

H dao ng t iu ho khng p dng c hon ton cho h phn t, v dao ng

t c nng lng lin tc, cn nng lng ca nguyn t v phn t ch nhn nhng gi tr
gin on (lng t ho), nng lng ca phn t c xc nh theo cng thc
v
1
E = h.(v + )
2
(2)
Trong : h l hng s Planck; v l s lng t dao ng (v = 0, 1, 2)
v l tn s dao ng, c xc nh theo cng thc:

1 k
=
2

Vi k l hng s lc; l khi lng hiu dng,
A B
A B
m .m
=
m +m

Mt khc, trong h cn c lc y gia cc phn t (lc Van dec Van) nn nng
lng E ca phn t c dng ng cong Mooc.

Lc ny, cc mc nng lng khng cn cch u nhau, tc l phng trnh (1) v
(2) khng c tun theo mt cch cht ch.
Tuy nhin, trong thc t ngi ta vn xem h phn t l dao ng t iu ho v da
vo dao ng t iu ho gii thch ph hng ngoi (ph dao ng) ca phn t. iu
kin ca php gn ng trn l ch xt cc dao ng m trng thi khng khc nhiu vi
trng thi cn bng, tc l ta ch xt cc chuyn ng cc chuyn ng cc trng thi gn
c bn vi nhau (tc ch xt v = 0, 1, 2).
1. Quy tc chn lc trong ph hng ngoi.
i vi h phn t nht nh c nhiu dng dao ng khc nhau c nhiu dng dao
ng khc nhau, nhng khng phi tt c cc dao ng ny u hot ng hng ngoi, tc
l khng phi tt c cc dao ng u b kch thch di tc dng ca bc x in t.
iu kin cc phn t c th hp th bc x hng ngoi v chuyn ln cc trng
thi dao ng kch thch l n phi tho mn 2 quy tc chn lc:
2 Quy tc la chn 1: Ch nhng dao ng no lm thay i moment lng cc ca
phn t mi hot ng hng ngoi (hp th bc x hng hoi).
Theo quy tc ny, nhng phn t hai nguyn t n cht nh N2, H2, Cl2 khng
hp th cc bc x hng ngoi.
C th gii thch quy tc ny nh sau: Dao ng iu ho ca phn t dn n s
xut hin mt lng cc cng bin i iu ho v chnh lng cc bin i ny mi tc
ng vi in trng dao ng ca bc x hng ngoi v gy nn s hp th nng lng.
3 Quy tc la chn 2: Khi hp th nng lng ca bc x hng ngoi, ch xy ra s
chuyn vi Av = 1.
V nhit thng phn ln cc phn t trng thi c bn v = 0 (v
0
) nn s
chuyn thng xy ra t v = 0 v = 1 (hay v
0
v
1
). Tn s ng vi nng lng ca bc
chuyn ny c gi l tn s c bn
Theo quy tc ny, nhng s chuyn t v0 ln v2, v3 (Av > 2) s b cm. Nhng
v cc dao ng phn t khng phi l dao ng iu ho l tng nn thc t nhng s
chuyn ny vn xy ra nhng vi xc sut rt b. Cng ca cc pic ng vi cc bc
chuyn ny rt b.
Nh vy, ng vi mt dao ng ch c mt s chuyn mc cho php ng vi mt pic
ph.
2. Hng s lc:
T phng trnh (2) ta c, hiu s ca hai mc nng lng cnh nhau E
v
v E
v+1

trong dao ng phn t c xc nh theo cng thc:
v
h k
E = h =
2
A
(vi k l hng s lc; tn s
1 k
=
2
)
Hng s lc k c n v dyn/cm (vi 1dyn = 10
-5
N)
Bng thc nghim, xc nh c nn c th tnh c k. Hng s lc k cng ln th
lin kt cng bn. Nh vy khi nghin cu ph hng ngoi ca cc cht th c th so snh
bn ca lin kt.
Bng 2: Tn s (s sng) dao ng v hng s lc ca mt s phn t hai phn t.
Phn t v (cm
-1
) k (dyn/cm) k (N/cm)
HF 3958 8,8.10
5
8,8
HCl 2858 4,8.10
5
4,8
HBr 2559 3,8.10
5
3,8
HI 2230 2,9.10
5
2,9
CO 2143 18,7.10
5
18,7
NO 1876 15,5.10
5
15,5
Bng thc nghim, ngi ta thy k ph thuc vo bi lin kt:
4 Lin kt n: k < 8.10
5
(dyn/cm).
5 Lin kt i: k = 8 12.10
5
(dyn/cm).
6 Lin kt ba: k = 12 18.10
5
(dyn/cm).
V d: Lin kt C C c k = 4,5.10
5
(dyn/cm).
Lin kt C = C c k = 9,6.10
5
(dyn/cm).
Lin kt C C c k = 15,6.10
5
(dyn/cm).
3. Dao ng ca phn t nhiu nguyn t:
Mi nguyn t c 3 to khng gian ecac nn phn t s c 3n bc t do, trong
co 3 t hp bc t do tng ng vi chuyn ng tnh tin ca c phn t nn khng
lm thay i cu to ca phn t, vy cn li (3n 3) bc t do. cc phn t khng thng
c thm 3 t hp tng ng vi s quay ca 3 trc chnh ca phn t cng khng lm
thay i cu to ca phn t nn trong phn t ny c th c (3n 6) dao ng tiu chun
lm thay i gc ho tr hoc di lin kt trong phn t. i vi phn t c c n nguyn
t thng c thm mt dao ng tng ng vi chuyn ng xung quanh trc lm phn t
thay i nn n c (3n 5) dao ng tiu chun.
Dao ng tiu chun l nhng c lp, lp i lp li trong phn t, trong tt c
cc ht nhn thc hin chuyn ng cng pha vi cng mt tn s.
V d: i vi mt phn t khng thng SO
2
phi c 3.3 6 = 3 dao ng tiu chun.
Tuy nhin, trong ph hng ngoi ca SO
2
l xut hin 7 di ph do ngoi 3 di dao ng c
bn v
1
, v
2
, v
3
cn c cc di ng vi tng v hiu ca cc dao ng c bn.

Qua ta thy vic phn tch ton b cc dao ng ca mt phn t v vic gn cc
di hp th trn ph hng ngoi ca cc cht cho dao ng l mt vic rt phc tp do vic
xut hin cc di kp, di kt hp, di hiu v cc hiu ng cng hng khc. Cc nh Ho
hc ch gii hn trong vic s dng nhng kt qu c nghin cu cu to cc cht, cn
vic gii bi ton v phn t dao ng l i tng ca cc nh vt l.
4. Cc dao ng nhm:
Cc dao ng tiu chun ca phn t nhiu nguyn t c chia thnh hai loi: Dao
ng ho tr v dao ng bin dng. Dao ng ho tr (k hiu l v) l cc dao ng ch yu
lm thay i chiu di lin kt, cn dao ng bin dng (k hiu l o) ch yu lm thay i
gc lin kt. Thng th phn ng gp ca dao ng ho tr ln, cn ca dao ng bin
dng nh. Trong mi loi dao ng li c dao ng i xng (v
s
, o
s
) v dao ng bt i
xng (v
as
, o
as
).
Tn s (s sng) dao ng tiu chun c trng: L cc dao ng tiu chun ca
phn t, trong s ng gp ca cc nhm nguyn t xc nh c trong thnh phn phn
t. Nu cc tn s ny c bo ton trong nhiu phn t cha nhm nguyn t th ta ni
rng tn s ny bn vng v c trng cho nhm cc nguyn t . Bng thc nghim
ngi ta thy rng tn s ca cc nhm C=O, C H, O H Cc tn s c trng c s
dng rn ri trong nghin cu.
Nh ni trn, trong phn t n nguyn t c (3n 6) dao ng c bn. Tuy nhin,
do quy tc chn lc v do trong cc phn t i xng c khng di 3 trc i xng lm
cho cc dao ng c cng tn s. V vy trong ph hng ngoi ca cc phn t ny thng
t hn (3n 6) dao ng. V d: Ph thc nghim ca SF
4
ch c 5 vch. Trong mt s
trng hp khc th s di trong ph gim i do cc tn s trng nhau, trong mt s trng
hp khc li tng ln do s cng hng ca cc di hoc xut hin cc di hiu
V vy, mt cch gn ng ngi ta nghin cu ph da trn cc nguyn tc sau:
7 Trong nhng phn t phc tp cha nhiu nhm nguyn t khc nhau th cc dao
ng ca cc nhm nguyn t y c xem l tng i c lp vi nhau.
V d: Ph ca CH
3
NH
2
c th xem nh l tng ca CH
4
v NH
3
; Ph ca C
2
H
5
OH
l tng ca CH
4
v CH
3
OH
8 Mi nhm nguyn t c c trng bng mt s dao ng xc nh v tr xc
nh.
V d: Nhm cacbonyl C=O lun lun c di hp th nm trong khong 1700cm
-1
;
Nhm metyl CH
3
c 5 di hp th: 2 di vng 30002860cm
-1
(cc di dao ng i
xng v bt i xng); 1 di 14701400cm
-1
(dao ng bin dng bt i xng); 1 di
13801200cm
-1
(dao ng bin dng i xng) v 1 di 1200800cm
-1
(dao ng con lc)
Nh vy, nghin cu ph ca cc phn t phc tp phi da trn ph ca cc phn
t n gin vi gi thit n l tng ca cc phn t n gin; cc nhm khc nhau trong
phn t c nh hng ln nhau nhng khng ln.
phn tch cu to ca cht th khng phi ch yu da vo tn s c trng m
ch yu da vo s thay i ca tn s c trng. Mt tn s ca mt lin kt no khng
thay i trong mi trng hp khi v ch khi khng xy ra tng tc vi cc lin kt khc.
iu ny t tn ti trong thc t, m n lun lin quan mt mc no vi lin kt
khc. C th xt s lin quan ny theo cc quy tc gn ng sau:
+ Cc lin kt c chung nguyn t s tng tc vi nhau.
+ Cc lin kt ch tng tc vi gc c cnh l lin kt , n c tng tc rt t vi
gc khng cha n hoc ch cha mt nguyn t ca lin kt .
Php gn ng ny cho php xc nh s c mt ca cc nhm chc trong cc hp
cht phc tp tng i chnh xc v c s dng rng ri trong ho hc. Tuy nhin, cn
lu rng ph hng ngoi cho bit bn cht lin kt trong phn t m cc phng php
khc thng thng khng rt ra c, nhng ring d kin ph hng ngoi t khi rt ra c
kt lun chnh xc, c bit l i vi cc phn t phc tp cha nhiu nhm chc khc
nhau th di hp th ca cc nhm khc nhau c th che ph nhau. Khi , phn tch cc
ph phi dng cc phng php b tr khc nh th ng v, thay i nhm chc, dng cc
dung mi c kh nng phn ng vi tng nhm chc nht nh v kt hp vi cc d kin
khc.
Bng 3: Tn s hp th c trng ca mt s nhm
Nhm v (cm
-1
) Cng Nhm v (cm
-1
) Cng

CO
3
2-
1450 1410 Rt mnh HCO
3
-
14201400 Mnh
CN
-
2200 2000 Mnh SO
3
2-
880 840 Mnh
NO
3
-
3335 3030
1485 1390
Rt mnh
Mnh
SO
4
2-
11301080
680 610
Rt mnh
Trung bnh
HSO
4
-
1180 1160
1080 1000
Mnh
Mnh
MnO
4
-
920 890
850 840
Rt mnh
Trung bnh
CH (ankan) 2962 2853 Mnh TB CH (anken) 30403010
30953075
Trung bnh
Trung bnh
CH (ankyl) ~ 3300 Mnh CH (aryl) 3000 Vai (rng)
CC(anken) 1680 1620 Vai (rng) CC(ankyl) 21402100 Trung bnh
C=O (lacton) 1725 1705 Mnh C=O(|-ixeton) 16401540 Mnh
C=O (axit no) 1725 1700 Mnh C=O (anehit) 18501800
17901740
Mnh
Mnh
OH (axit) 2700 2500 Yu OH (t do) 36503590 Vai, sc
OH (Lk Hiro) 3550 3450 Vai, sc OH (nc) 34003200 Mnh,rng
N H (amit,
amin)
~ 3500
~ 3400
Trung bnh
Trung bnh
C N (amin
thng)
12201020
~ 1410
Yu
Yu
CN 2275 2070 Trung bnh C=N 16901630 Vai (rng)
N=N 1630 1575 Vai (rng) S H 26002550 Yu
C S 1200 1050 Mnh
5. ng dng ca ph hng ngoi:
Ph hng ngoi c nhiu ng dng khc nhau nh: xc nh cu to ca hp cht,
phn tch cu trc nhm, tng tc trong v gia cc phn t, xc nh lin kt hiro, xc
nh bn lin kt
a) Xc nh bn lin kt:
Da vo cng thc:
1 k
=
2

vi k l hng s lc;
l khi lng hiu dng
A B
A B
m .m
=
m +m
(tnh theo vC)

k
= /c = 4,12.

( tnh theo gam; k tnh theo dyn/cm)

Bng thc nghim, bit c s sng nn tnh c k. Gi tr k cng ln th lin kt
cng bn. Ngc li, c th d on v tr ca cc di hp th nu coi k = 5; 10; 15.10
5

(dyn/cm) tng ng vi lin kt n, i v ba.
V d: Bit cc nhm CC; C=C; CC c cc di hp th c trng tng ng ti
2150; 1650 v 1200cm
-1
. Hy so snh bn ca cc lin kt .
b) Xc nh cu to phn t ca cc cht da trn cc d kin dao ng nhm:
Khi cc nhm tham gia lin kt vi nhng phn t khc, tu thuc bn cht tng
tc, tn s dao ng c trng thng thay i. S thay i ca cc tn s dao ng ny c
th cho nhng thng tin khng tt v cu to ca cht.
V d 1: Xt phc cht ca imetylglioxim (DMG) vi Ni(II): Ni(DMG)
2
.
Trong ph ca DMG c v
OH
3100cm
-1
, nhng trong phc ch quan st c mt
di hp th yu gn 1775cm
-1
. S gim mnh tn s dao ng ho tr ca nhm OH a
n gi thit rng H trong nhm OH to lin kt Hiro vi cc nguyn t O bn cnh. Do
dn n vic khp kn vng xung quanh Ni(II) lm phc cht rt bn (c th thng hoa
khng phn hu).
Trong cc phc ca DMG vi Co(III), th phc Co(DMG)
2
XY (vi X, Y = Cl, Br,
NO
2
-
, H
2
O) cng c v
OH
1770 1680cm
-1
(tng t phc Ni(DMG)
2
), nhng phc
Co(DMG)
3
li khng c cc di hp th vng ny. T suy ra cu to.
V d 2: Trong cc phc ca ure vi Fe(III), Cr(III), Zn(II) v Cu(II) th tn s v
CO

thng gim so vi ure nguyn cht (v
CO
= 1660cm
-1
), nhng trong cc phc cht vi Pd(II)
v Pt(II) tn s nhm ny li tng ln.
iu ny c gii thch nh sau: Trong cc phc vi Fe(III), Cr(III), Zn(II) v
Cu(II) lin kt c thc hin quan nguyn t O ca nhm CO: (NH
2
)
2
C=OM
n+
. Mt
electron O gim nn cp electron ca nhm CO chuyn v O lm cho lin kt yu i nn v
gim.
Trong cc phc vi Pd(II) v Pt(II) th lin kt li thc hin quan N ca nhm NH
2
:
O=C(NH
2
)
2
M
n+
. S chuyn dch electron lm mt electron nhm CO tng nn v
tng.
c)

6.