Dinhduong Va An Toan Thuc Pham

INH !ONC VA AN TOAN TH!
C PHM 1
M!C I!C
Chuong I INH !ONC HOP IY VA S!C KHO ...................................................................................... 2
Chuong II CAC CHT INH !ONC ........................................................................................................ 12
Chuong III NH! C! INH !ONC ........................................................................................................ 24
Chuong IV INH !ONC HOP IY VA IAO ONC ................................................................................. 45
Chuong V AN !ONC HOP IY C!A NC!OI CAO T!OI ........................................................................... 54
Chuong VI CIA TRI INH !ONC VA AC IM V SINH C!A TH!C PHM................................ 66
Chuong VII NCO OC TH!C AN ............................................................................................................... 84
Chuong VIII CAC NH THI! INH !ONC CO Y NCHIA S!C KHO CONC ONC.................114
Chuong IX INH !ONC TRONC MOT SO NH MAN TINH............................................................141
Chuong X CIAM SAT INH !ONC.........................................................................................................153
Chuong XI CIAO !C INH !ONC O CONC ONC...........................................................................164
Chuong XII CHAM SOC INH !ONC O CONC ONC........................................................................171
Chuong XIII NC!YN TAC CH!NC V INH !ONC I! TRI ......................................................182
Chuong XIV CH O I! TRI TRONC MOT SO NH ......................................................................202

INH !ONC VA AN TOAN TH!C PHM 2
Chuong I

INH !ONC HOP IY VA S!C KHO

n ung va suc khoe cang ngay cang duoc chu y va co nhIu
nghIn cuu chung mInh su IIn quan chaf che gIua an ung va suc
khoe. n ung khng chI Ia dap ung nhu cau cap fhIf hang ngay,
ma con Ia bIn phap d duy fr va nang cao suc khoe va fang fuI
fho.

Van d an da duoc daf ra fu khI co IoaI nguoI, Iuc dau chI nham
gIaI quyf chng IaI cam gIac doI va sau do nguoI fa fhay ngoaI vIc
fhoa man nhu cau bua an con dem IaI cho nguoI fa nIm vuI. Ngay
nay van d an con IIn quan dn su phaf frIn va Ia yu f quan
frong cho su phaf frIn cho cng dng, khu vuc va ca mf daf nuoc.
I dau frong nghIn cuu van d an ung va suc khoe Ia cac fhay
fhuc. Qua quan saf va nghIn cuu da chung mInh nhIu yu f an
ung IIn quan dn bnh faf va suc khoe.

I. IICH S! PHAT TRIN C!A KHOA HOC INH !ONC

1. Nhung quan nIm fruoc day:

Tu fruoc cng nguyn cac nha y hoc da noI foI an ung va cho
an ung Ia mf phuong fIn d chua bnh va gIu gn suc khoe.
Hypocraf |460-377) fruoc cng nguyn da chI ra vaI fro cua an bao
v suc khoe va khuyn phaI chu y, fuy fheo fuI fac, fhoI fIf, cng
vIc ma nn an nhIu hay if, an mf Iuc hay raI ra nhIu Ian.
Hypocraf nhan manh v vaI fro an frong dIu frI. Ong vIf "Thuc an
cho bnh nhan phaI Ia mf phuong fIn dIu frI va frong phuong
fIn dIu frI cua chung fa phaI co dInh duong". Ong cung nhan xef
"Han ch va an fhIu chaf b raf nguy hIm dI voI nguoI mac bnh
man finh". O nuoc fa Tu TInh fh kI fhu XIV frong sach "Nam
duoc fhan hIu" da d cap nhIu dn finh chaf chua bnh cua fhuc
an va co nhung IoI khuyn an ung frong mf s bnh va ng da
phan bIf ra fhuc an han nhIf. HaI Thuong Ian ng mf danh y
VIf Nam fh kI XVIII cung raf chu y foI vIc an ung cua nguoI
bnh. ng vIf Co fhuc ma fhng co an ung fh cung dI dn ch
chf. I voI nguoI ngheo khng nhung ng fham bnh, cho fhuc
khng Iay fIn ma con fro gIup ca gao va fhuc pham can fhIf cho
nguoI bnh. Trong cun Nu Cng Thang Iam con ghI 200 mon an.

2. Cac mc phaf frIn cua dInh duong hoc:

SIdengaI nguoI Anh co fh coI Ia nguoI fhua k nhung y fuong
cua Hypocraf, ng da cho rang " nham muc dich dIu frI cung
nhu phong bnh frong nhIu bnh chI can cho an nhung ch d an
fhich hop va sng mf doI sng co f chuc hop Iy, SIdengaI cung
chng IaI su m fin fhuc men va yu cau Iay bp fhay phong bao
ch ". Cung fhoI voI ng con co Hacvay mf nguoI fm ra fuan hoan
mau frong co fh. Hacvay cung raf chu y dn ch d an |dIef) frong
do con mf ch d an han ch mo frong mf s bnh dn nay duoc
goI Ia ch d an enfInh fn mf bnh nhan cua Hacvay sau khI an
dIu frI co kf qua da fuyn fruyn raf nhIu ch d an nay.

Tu cuI fh ky XVII nhung nghIn cuu v vaI fro sInh nang
Iuong cua fhuc an voI nhung cng frnh cua IavoadIe |1743-1794)
da chung mInh fhuc an vao co fh duoc chuyn hoa sInh nang
Iuong.

IIebIg |1803-1873) da co nhung cng frnh nghIn cuu chung
mInh frong fhuc an nhung chaf sInh nang Iuong Ia profeIn, IIpIf va
gIuxIf. ng fhoI co MagendI nghIn cuu vaI fro cua ProfeIn raf
quan frong dI voI su sng sau nay, nam 1838 MuIder da d nghI
daf fn chaf do Ia profeIn. Nhung nghIn cuu v can bang nang
Iuong VoIf |1831-1908) cua P.Rubner |1854-1932) da ch fao ra
bung do nhIf Iuong va chung mInh duoc dInh Iuaf bao foan nang
Iuong ap dung cho co fh sng.

Nhung nghIn cuu v vIfamIn mo dau gan IIn voI bnh hoaI
huyf cua fhuy fhu ma CIem Cook da khuyn Ia ch d an cua fhuy
fhu can ung nuoc chanh hoa qua |1728-1779). Sau do Ia nhung
nghIn cuu cua Ikman |1858-1930) da fm ra nguyn nhan cua
bnh erIberI vao nam 1886 o dao Java IndonexIa sau do 30 nam,
nam 1897 J.A.Iunk da fm ra chaf do Ia vIfamIn 1. TIp fheo cac
cng frnh nghIn cuu unghe va Hopman nghIn cuu v vaI fro
cua muI khoang .

Noocden nam 1893 f chuc o ecIIn Iop hoc cho cac bac sI v
van d chuyn hoa, van d an cho bnh nhan. Cung fhoI gIan nay
|1897) PapIp da xuaf ban aI gIang v hoaf dng cua cac fuyn
fIu hoa chinh. Cng frnh cua nha sInh Iy hoc fhIn faI Nga da daf
ra fruoc fh gIoI con duong hoan foan moI me va dc dao v cach
fhuc nghIm va Iam sang frong IInh vuc sInh Iy va bnh Iy b may
fIu hoa va co mf anh huong raf Ion frong phaf frIn nganh dInh
duong.

Tu cuI fh ky 19 foI nay, nhung cng frnh nghIn cuu v vaI
fro cua cac axif amIn cac vIfamIn, cac axIf beo khng no, cac vI
Iuong dInh duong o pham vI f bao, f chuc va foan co fh da gop
phan hnh fhanh, phaf frIn va dua nganh dInh duong In fhanh
mf mn hoc. Cung voI nhung nghIn cuu v bnh suy dInh duong
profeIn nang Iuong cua nhIu fac gIa nhu Comez 1956, JeIIIffe
1959, WeIcome 1970, WaferIov 1973. Nhung nghIn cuu v fhIu vI
chaf nhu fhIu vIfamIn A va bnh kh maf |Ifof 1863, M. CoIIum
1913, Iock 1920 ), fhIu mau fhIu saf, fhIu kem cung co nhIu
nghIn cuu gIaI fhich mI quan h nhan qua va cac chuong frnh
can fhIp o cng dng. Khng nhung ch voI su phaf frIn cua
nganh dInh duong va y hoc cng dng huong foI suc khoe cho moI
nguoI dan dn nam 2000 da co ca mf chuong frnh hanh dng v
dInh duong.

II. MOI Q!AN H CI!A INH !ONC VA KHOA HOC TH!C PHM

Nhung nghIn cuu dInh duong co ban da co nhung phaf frIn
dang k, dua ra duoc nhu cau d nghI fhich hop. Tuy nhIn d dap
ung duoc nhu cau dInh duong cho moI nguoI can co su phI hop IIn
nganh d dam bao cung cap Iuong fhuc va fhuc pham dap ung nhu
cau. Truoc fIn Ia gIaI quyf van d san xuaf nhIu Iuong fhuc va
fhuc pham, gIaI quyf van d Iuu fhng phan phI, gIaI quyf vIc
Iam, fang fhu nhap d dam bao kha nang mua fhuc pham, dam bao
an foan fhuc pham cho ca fh, gIa dnh, cng dng, khu vuc va foan
xa hI.

Trong cac hI nghI quc f v dInh duong nguoI fa da khang
dInh vIc phI hop gIua dInh duong va nganh nng nghIp, ch bIn
fhuc pham va nganh kInh f hoc d fIn hanh cac can fhIp dInh
duong co hIu qua. Ngay nay vIc phI gIua dInh duong va fhuc
pham duoc fh hIn qua khoa hoc "Inh duong ung dung" | AppIIed
nufrIfIon ). Khoa hoc dInh duong ung dung bao gm fu vIc nghIn
cuu fap fuc an ung, muc fIu fhu Iuong fhuc fhuc pham dn cac
chuong frnh va bIn phap san xuaf bao quan, ch bIn, Iuu fhng
phan phI, va chinh sach gIa ca fhuc pham nham nang cao va caI
fhIn bua an, k ca cac bIn phap kInh f, quan Iy nham fao ra kf
qua fhanh foan nan doI, gIam fI I suy dInh duong, nang cao fnh
frang dInh duong kInh f nhaf va phu hop voI kha nang kInh f cua
cng dng, khu vuc va quc gIa.

Inh duong ung dung cung d cap foI van d gIao duc dInh
duong cung cap kIn fhuc v dInh duong va an ung hop Iy d co
suc khoe, cung nhu kIn fhuc cham soc va nuI duong fre phong
franh cac bnh fhIu dInh duong. Trong dInh duong ung dung vIc
fIn hanh fheo doI va gIam saf fnh hnh dInh duong va fhuc pham
o cac dIa phuong d phaf hIn nhung van d dInh duong fhuc pham
d co nhung bIn phap can fhIp kIp fhoI. co duoc nhung hoaf
dng dInh duong co hIu qua, nhung kIn fhuc dInh duong cung
ngay cang duoc sang fo phan fich mI IIn quan gIua dInh duong va
suc khoe, cac kIn fhuc v nhu cau dInh duong, mI IIn quan cua
cac yu f v chaf dInh duong va bnh faf, mI quan h gIua cac axIf
beo chua no voI cac bnh man finh...

gIaI quyf nhung van d Ion cua fhIu dInh duong o cac
nuoc dang phaf frIn va fhua dInh duong o cac nuoc phaf frIn can
co su phI hop cua nhIu nganh. o Ia su phI hop gIua cac nganh y
f, nng nghIp k hoach, kInh f, xa hI hoc, gIao duc frn co so
fhuc hIn mf chuong frnh dInh duong ung dung fhich hop dap
ung nhu cau dInh duong, phu hop voI dIu kIn kInh f, va dua vao
fnh hnh san xuaf Iuong fhuc, fhuc pham cu fh o cac vung sInh
fhaI.

III. NH!NC VN INH !ONC ION HIN NAY

V maf dInh duong, fh gIoI hIn nay dang sng o haI fhaI cuc
fraI nguoc nhau hoac bn bo vuc fham cua su fhIu an, hoac bn bo
vuc fham cua su fhua an. Trn fh gIoI hIn nay van con gan 780
frIu nguoI fuc Ia 20% dan s cua cac nuoc dang phaf frIn khng
co du Iuong fhuc, fhuc pham d dam bao nhu cau dInh duong co
ban hang ngay. 192 frIu fre em bI suy dInh duong profeIn nang
Iuong va phan Ion nhan dan cac nuoc dang phaf frIn bI fhIu vI
chaf; 40 frIu fre em bI fhIu vIfamIn A gay kh maf va co fh dan
foI mu Ioa, 2000 frIu nguoI fhIu saf gay fhIu mau va 1000 frIu
nguoI fhIu If frong do co 200 frIu nguoI bI buou c, 26 frIu
nguoI bI fhIu fri va rI Ioan fhan kInh va 6 frIu bI dan dn. Ty I
fre so sInh co can nang duoI 2,5 kg o cac nuoc phaf frIn Ia 6%
frong khI o cac nuoc dang phaf frIn In foI 19%. Ty I fu vong co
IIn quan nhIu dn suy dInh duong o cac nuoc phaf frIn chI co 2%
frong khI do o cac nuoc dang phaf frIn Ia 12% va cac nuoc kem
phaf frIn fy I nay In foI 20% |Ty I nay duoc finh voI 100 fre
sInh ra sng frong nam).

Theo uoc finh cua IAO san Iuong Iuong fhuc frn fh gIoI co du
d dam bao nhu cau nang Iuong cho foan fh nhan IoaI. Nhung vao
nhung nam cuI cua fhap ky 80 moI co 60% dan s fh gIoI duoc
dam bao frn 2600 KcaI/nguoI/ngay va van con 11 quc gIa co muc
an qua fhap duoI 2000 KcaIo/nguoI/ngay.

Hau qua cua nan fhIu an v maf kInh f raf Ion. Theo cun
sach "CIa frI cuc sng", nu mf nguoI chf fruoc 15 fuI fh xa hI
hoan foan I vn, nu co cng vIc Iam an du dan fh mf nguoI
phaI sng dn 40 fuI moI fra xong hf cac khoan no doI, phaI Iao
dng va sng ngoaI 40 fuI moI Iam IaI cho xa hI.

Chosh cung da finh Ia o n , 22% fhu nhap quc dan da bI
hao phi vao dau fu khng hIu qua, nghIa Ia d nuI duong nhung
dua fre chf fruoc 15 fuI.

ThIu an, fhIu v sInh Ia co so cho cac bnh phaf frIn. o chau
PhI mI nam co 1 frIu fre em duoI 1 fuI chf v sf ref. Truc fIp
hay gIan fIp fre em duoI 5 fuI o cac nuoc dang phaf frIn bI chf
do nguyn nhan fhIu an foI 50%. ZIegIer nghIn cuu v faI hoa cua
nan fhIu an, dac bIf Ia chau PhI da dI dn kf Iuan "Th gIoI ma
chung fa dang sng Ia mf fraI fap frung huy dIf Ion v mI ngay o
do co 12 nghn nguoI chf doI". Nguoc IaI voI fnh frang frn o cac
nuoc cng nghIp phaf frIn IaI dung bn bo vuc fham cua su fhua
an, nI In su chnh Ich qua dang so voI cac nuoc dang phaf frIn.

Vi du: Muc fIu fhu fhIf bnh quan dau nguoI hang ngay o cac
nuoc dang phaf frIn Ia 53 gam fh o My Ia 248 gam. Muc fIu fhu
sua o VIn ng Ia 51gam sua fuoI fh o chau u Ia 491 gam, !c Ia
574 gam, My Ia 850 gam. o VIn ng fIu fhu frung chI co 3 gam
fh o uc Ia 31 gam, My Ia 35 gam, dau mo o VIn ng Ia 9 gam fh
o chau au Ia 44 gam, My 56 gam. V nhIf Iuong o VIn ng Ia
2300 KcaIo, o chau au 3000 KcaIo, My 3100 KcaIo, uc 3200kcaIo.
Nu nhn vao muc fIu fhu fhIf ca fh su chnh Ich cang Ion, 25%
dan s fh gIoI o cac nuoc phaf frIn da su dung 41% fng profeIn
va 60% fhIf ca cua foan fh gIoI.

Iay muc an cua Phap Iam vi du: Muc fIu fhu fhuc pham nam
1976 finh bnh quan dau nguoI Ia 84 kg fhIf |nam 1980 Ia 106 kg),
250 qua frung, 42 kg ca, 15 kg pho maf, 19 kg dau mo, 9 kg bo, 36
kg duong, 3kg banh m, 73 kg khoaI fay, 101 kg rau, 58 kg qua, 101
Iif ruou vang, 71 Iif bIa. Muc an qua fhua noI frn da dan dn fnh
frang fhua dInh duong. Theo our 20% dan Phap bI bnh beo ph,
beo qua muc. O nhung nguoI beo fr hIn fuong fich Iuy mo bao boc
o cac co quan fang In, fham chi ca o fIm Iam cho kha nang co bop
cua fIm yu dI. O nhung nguoI beo fhuong mac bnh vua xo dng
mach, khI dng mach vanh bI vua xo se Iam gIam Iuu fc mau, su
nuI duong fIm bI kem. Hau qua cua fhua an ngoaI bnh beo ph
con dan dn cac bnh fang huyf ap, bnh daI duong va cac co quan
bI nhIm mo dac bIf Ia bnh fhIu nang fIm, fhIu nang h hap,
fhIu nang fhan. Cung fheo our 15% dan Phap bI cao huyf ap,
3% bI daI duong va fy I fu vong IIn quan dn bnh fIm mach foI
35-40% IIn quan chaf che voI nan fhua an. Thuc f o cac nuoc dang
phaf frIn hIn fuong fhua an chu yu Ia fhua nang Iuong do
profeIn va nhaf Ia IIpIf, nhung van fhIu cac chaf dInh duong khac
dac bIf Ia cac yu f vI chaf dInh duong.

Nuoc fa dang phan dau fhoaf khoI fnh frang ngheo doI va suy
dInh duong, cng vIc khng phaI Ia d dang sau nhIu nam chIn
franh. Song vIc gIaI quyf van d dInh duong o nuoc fa khng phaI
Ia vIc phan dau duI kIp cac nuoc v fIu fhu cac fhuc pham fu
fhIf, bo sua, dau mo va chaf beo an. Mf mau fhuc pham fIu fhu
cua cac nuoc phaf frIn voI fac dng khng co IoI dI voI suc khoe
dan foI bnh beo fr, vua xo dng mach, cao huyf ap va daI duong,
cung nhu cac rI Ioan chuyn hoa khac.

NhIm vu cua nhung nguoI Iam dInh duong nuoc fa Ia xay
dung duoc bua an can dI hop Iy, gIaI quyf ff van d an foan
Iuong fhuc fhuc pham, som fhanh foan bnh suy dInh duong
profeIn nang Iuong va cac bnh co y nghIa cng dng IIn quan dn
fhIu cac yu f vI chaf.

IV. !A AN HOP IY AM AO NH! C! INH !ONC

Cac chaf dInh duong fham gIa cau fao nn co fh khng phaI Ia
vaf IIu c dInh ma Iun duoc fhay fh va dI moI. Thanh phan cau
fao cua mf nguoI nang frung bnh 50 kg bao gm khoang:

- 32 kg nuoc

- 11 kg dam

- 4 kg chaf beo |IIpIf)
- 2,5 kg chaf khoang

- 0,3-0,5 kg gIuxIf

Nho co chaf dng vI phong xa, dn nay nguoI fa da xac dInh Ia
mf nua chaf profeIn cua co fh duoc dI moI frong vong 80 ngay.
ProfeIn o gan, o mau dI moI con nhanh hon, mf nua dI moI frong
vong 10 ngay.

Trong mf doI nguoI, chaf profeIn co fh dI moI foI 200 Ian.
NgoaI nhu cau an d phaf frIn co fh khI con fre , d dI moI co fh
frong suf doI nguoI, nguoI fa con phaI an d dam bao nang Iuong
cho duy fr cac hoaf dng cua co quan va Iao dng. Nang Iuong fIu
hao cua co fh duoc cung cap boI fhuc an. Thuc an an vao duoc
chuyn hoa fhanh dang hoa nang sau do duoc chuyn fhanh nhIf
nang d duy fr fhan nhIf , fhanh co nang d dam bao hoaf dng
va Iao dng, fhanh dIn nang d duy fr Iung dIn sInh vaf. Taf ca
cac IoaI nang Iuong nay cuI cung du chuyn fhanh nhIf nang foa
ra ngoaI co fh. Cho nn nguoI fa chI can do nhIf nang |goI quen Ia
nhIf Iuong) Ia da bIf duoc muc fIu hao nang Iuong cua co fh. Co
fh danh gIa muc an co du hay khng bang cach fheo doI can, dafm
bao cho mnh co mf can nang Iy fuong, nguoI khng qua gay cung
khng qua beo. Co fh dung cng fhuc sau day d finh foan can Iy
fuong:

P = 50 + 0,75 | T - 150 )

Trong do: P Ia frong Iuong Iy fuong finh bang kg

T Ia chIu cao finh bang cm.

Vi du: Mf nguoI cao 160 cm, fh can nang Iy fuong Ia:

50 + 0,75 | 160 - 150 ) = 57,5 kg

Mf nguoI cao 170 cm fh can nang Iy fuong Ia:

50 + 0,75 | 170 -150 ) = 65 kg

Co fh finh nhanh bang cach Iay chIu cao fru dI 105 dI voI
nguoI fre fuI va 110 dI voI nguoI co fuI.

Nu sau mf fhoI gIan Iao dng va an ung o mf muc nhaf
dInh ma can van dung, co nghIa Ia muc an da phu hop voI muc Iao
dng.

ua an hop Iy con phaI dap ung cac nhu cau dInh duong phuc
fap cua co fh v cac chaf dInh duong. ang fhap dInh duong can
dI sau day se gIup chung fa co khaI nIm co ban d gIaI quyf van
d nay.

am bao an foan fhuc pham o h gIa dnh.

- V s Iuong: nh quan 2300 KcaIo/nguoI/ngay, fI fhIu 2100
KcaI.

- V chaf Iuong: Can dI 12% profeIn, 18% IIpIf, 70% gIuxIf.

- V v sInh: An foan, khng gay bnh, han ch muI an.

I voI ba me: + Co fhaI an fhm mI ngay 300 KcaIo

+ Cho con bu an fhm mI ngay 500 KcaIo, frung bnh fuong
duong KcaIo cua 100g gao/ngay.

- I voI fre em duoI 3 fuI:

+ u me som frong 1/2 gIo dau sau khI sInh

+ u hoan foan sua me frong 4 fhang dau. Tu fhang fhu nam
cho an sam co chaf Iuong, f mau dIa bf, nhung van bu me fI
fhIu 12 fhang. C gang cho con bu dn 18-24 fhang, an nhIu bua
5-6 bua/ngay, co fhm dau d fang nang Iuong.

- I voI nguoI Iao dng: an fheo Iao dng, cang Iao dng cang
can nhIu nang Iuong va s Iuong fhuc an cung fang fheo d dam
bao du nhu cau nang Iuong fang In do Iao dng.

- I voI nguoI nhIu fuI: an gIam nang Iuong dan fheo Iua
fuI do gIam cuong d Iao dng frung bnh gIam 30% nang Iuong.
CIam nhung fhuc an nhu duong , banh keo, nuoc ngof. Tang ca va
fhuc an ngun gc fhuc vaf, fang rau qua

O fhap dInh duong can dI co finh chaf huong dan chung, chI
co y m fa nhIu if. Taf ca cac nhom fhuc an m fa o frn du can.
MuI fuy khng phaI Ia fhuc pham, chI Ia mf gIa vI, nhung muI co
IIn quan foI bnh cao huyf ap nn can han ch. Sau muI Ia
duong ngof, banh keo cung can duoc Iuu y d franh Iam dung:
Khng nn cho fre an banh keo fruoc bua an. NguoI cao fuI cung
can franh dung nhIu duong, banh keo va nuoc ngof.

o, dau, mo o cac nuoc phaf frIn an qua nhIu, nang Iuong do
chaf beo frong khau phan cua ho In foI frn 30%. o nuoc fa moI
daf 7-8% cho nn Iuong chaf beo can fang In, fuy vay nuoc fa Ia xu
nong, khng quen an cac mon an qua beo v fh cung khng nn
vuof qua 18% nang Iuong bua an.

Trong khau phan cua nhan dan fa Iuong profeIn con fhIu va
chua can dI gIua dam dng vaf va fhuc vaf. gIaI quyf van d
fhIu profeIn can chu y phaf frIn frng nhIu IoaI dau d , nhaf Ia
d fuong mf IoaI co ham Iuong profeIn cao foI 34%. Can dua nhIu
san pham fu d fuong vao bua an, fruoc hf co sua dau nanh cho
fre em va nguoI cao fuI. Cac mon fuong, dau phu co maf frong bua
an hang ngay cua cac gIa dnh. Trong bua an cung can fang fI I
fhIf frung v do khng chI Ia ngun cung cap profeIn co gIa frI cao
ma con Ia ngun chaf saf d hap fhu d phong chng bnh fhIu
mau. Ca khng chI Ia ngun profeIn co gIa frI ma IIpIf cua ca co
nhIu axIf beo chua no can fhIf co fac dung d phong choIesferoI
cao nn an 3 bua ca frong mf fuan.

Rau qua fuy cung cap if nang Iuong nhung raf quan frong v Ia
ngun cung cap cac vI chaf, cac vIfamIn, cac chaf khoang raf can
frong cac qua frnh chuyn hoa o frong co fh. Rau qua con chua
nhIu chaf xo gIup chng fao bon, phong choIesferoI cao va ung fhu
daI frang. ac bIf rau qua raf can cho nhung nguoI cao fuI.

Cao, ng, m Iuong fhuc noI chung Ia fhuc an cung cap nang
Iuong chinh cho bua an voI gIa re v maf gIa frI nang Iuong so voI
fhIf va rau qua. ua an cua nhan dan fa con ngheo nn Iuong gao
chIm foI 85% nang Iuong khau phan, dan dn su maf can dI frong
bua an. caI fhIn bua an dan dan gIam nang Iuong do gao xung
va fang nhIu fhuc pham khac, Iam cho bua an duoc da dang va
phong phu hon.

dam bao cho con nguoI sng khoe manh, frong dInh duong
khng chI chu y dn maf dam bao nhu cau ma Ia mf van d raf
quan frong Ia dam bao bua an sach va an foan. Thuc pham cung co
fh Ia ngun fruyn nhIm cac mam bnh gay nn nhIm khuan,
nhIm dc fhuc an, cung nhu Ia ngun fruyn cac bnh ki sInh
frung... Khng nhung fh fhuc pham chung fa an hang ngay dang
bI de doa v du Iuong hoa chaf fru sau, dIf co va kich fhich fang
fruong. Thuc pham con bI nhIm cac pham mau va chaf phu gIa
frong qua frnh gIa cng ch bIn, bao quan fhuc pham. Trong qua
frnh bao quan du fru hIn fuong nam mc san sInh cac dc f vI
nam raf nguy hIm.

dam bao suc khoe con nguoI can dam bao an du nhu cau,
can dI v chaf Iuong, an foan v maf v sInh, cung voI vIc dam
bao ngun nuoc sach, mI fruong fhanh khIf, mf cuc sng finh
fhan Ianh manh se dam bao cho con nguoI khoe manh.
Chuong II

CAC CHT INH !ONC

ac dIm cua co fh sng Ia frao dI vaf chaf fhuong xuyn voI
mI fruong bn ngoaI. Co fh Iay oxy, nuoc va fhuc an fu mI
fruong. Khau phan cua con nguoI Ia su phI hop cac fhanh phan
dInh duong co frong fhuc pham va nuoc mf canh can dI fhich hop
voI nhu cau cua co fh.

Nhung chaf dInh duong can fhIf cho co fh sng Ia cac chaf
sInh nang Iuong bao gm profeIn, IIpIf, gIuxIf va cac chaf khng
sInh nang Iuong bao gm cac vIfamIn, cac chaf khoang va nuoc.

I. PROTIN

ProfeIn Ia fhanh phan dInh duong quan frong nhaf, chung co
maf frong fhanh phan cua nhan va chaf nguyn sInh cua cac f
bao. Qua frnh sng Ia su fhoaI hoa va fan fao fhuong xuyn cua
profeIn. V vay, hang ngay can an vao mf Iuong day du profeIn.

1. VaI fro dInh duong cua profeIn.

Co fh fom faf vaI dac frung quan frong cua profeIn nhu sau:

- ProfeIn Ia yu f fao hnh chinh, fham gIa vao fhanh phan cac
co bap, mau, bach huyf, hocmn, men, khang fh, cac fuyn baI
fIf va nI fIf. Co fh bnh fhuong chI co maf va nuoc fIu khng
chua profeIn. o vaI fro nay, profeIn co IIn quan dn moI chuc
nang sng cua co fh |fuan hoan, h hap, sInh duc, fIu hoa, baI fIf
hoaf dng fhan kInh va fInh fhan...).

- ProfeIn can fhIf cho chuyn hoa bnh fhuong cac chaf dInh
duong khac, dac bIf Ia cac vIfamIn va chaf khoang. KhI fhIu
profeIn, nhIu vIfamIn khng phaf huy day du chuc nang cua chung
mac du khng fhIu v s Iuong.

- ProfeIn con Ia ngun nang Iuong cho co fh, fhuong cung cap
10%-15% nang Iuong cua khau phan, 1g profeIn df chay frong co
fh cho 4 KcaI, nhung v maf fao hnh khng co chaf dInh duong
nao co fh fhay fh profeIn.
- ProfeIn kich fhich su fhem an va v fh no gIu vaI fro chinh
fIp nhan cac ch d an khac nhau. ThIu profeIn gay ra cac rI
Ioan quan frong frong co fh nhu ngung Ion hoac cham phaf frIn,
mo hoa gan, rI Ioan hoaf dng nhIu fuyn nI fIf |gIap frang,
sInh duc), fhay dI fhanh phan profeIn mau, gIam kha nang mIn
dIch sInh hoc cua co fh va fang finh cam fhu cua co fh voI cac
bnh nhIm khuan. Tnh frang suy dInh duong do fhIu profeIn da
anh huong dn suc khoe fre em o nhIu noI frn fh gIoI.

2. CIa frI dInh duong cua profeIn

Cac profeIn cau fhanh fu cac axIf amIn va co fh su dung cac
axIf amIn an vao d fng hop profeIn cua f bao va f chuc. Thanh
phan axIf amIn cua co fh nguoI khng fhay dI va co fh chI fIp
fhu mf Iuong cac axIf amIn hang dInh vao muc dich xay dung va
faI fao f chuc. Trong fu nhIn khng co IoaI profeIn fhuc an nao co
fhanh phan hoan foan gIng voI fhanh phan axIf amIn cua co fh.
o do d dap ung nhu cau co fh can phI hop cac IoaI profeIn fhuc
an d co fhanh phan axIf amIn can dI nhaf. Co 8 axIf amIn co fh
khng f hop duoc hoac chI fng hop mf Iuong raf if. o Ia IIzIn,
frypfophan, phenynaIanInIn, Io xIn, IzoIoxIn, va IIn, freo nIn,
mefIonIn. NguoI fa goI chung Ia cac axIf amIn can fhIf.

CIa frI dInh duong mf IoaI profeIn cao khI fhanh phan axIf
amIn can fhIf frong do can dI va nguoc IaI. Cac IoaI profeIn ngun
gc dng vaf |fhIf, ca, frung, sua) co gIa frI dInh duong cao, con cac
IoaI profeIn fhuc vaf co gIa frI dInh duong fhap hon. If phI hop
cac ngun profeIn fhuc an hop Iy se fao nn gIa frI dInh duong cao
cua khau phan. Vi du gao, ng, m ngheo IIzIn con dau fuong, Iac,
vung ham Iuong IyzIn cao, khI phI hop gao hoac m hoac ng voI
dau fuong, vung, Iac se fao nn profeIn khau phan co gIa frI dInh
duong cao hon cac profeIn don Ie .

3. Ngun profeIn frong fhuc pham

- Thuc pham ngun gc dng vaf |fhIf, ca, frung, sua) Ia ngun
profeIn quy, nhIu v s Iuong, va can dI hon v fhanh phan va
dam d axIf amIn can fhIf cao.

- Thuc pham ngun gc fhuc vaf |dau fuong, gao, m, ng, cac
IoaI dau khac...) Ia ngun profeIn quan frong. Ham Iuong axIf amIn
can fhIf cao frong dau fuong con cac IoaI khac fh ham Iuong axIf
amIn can fhIf khng cao, fI I cac axIf amIn kem can dI hon so voI
nhu cau co fh. Nhung vIc co san frong fhIn nhIn mf khI Iuong
Ion voI gIa re nn profeIn fhuc vaf co vaI fro quan frong dI voI
khau phan cua con nguoI.

II. IIPIT

1. Thanh phan hoa hoc cua IIpIf

Thanh phan chinh Ia frIgIyxerIf Ia nhung hop chaf huu co phuc
fap gm ruou bac 3 gIyxeroI va cac axIf beo no, chua no. Cac axIf
beo Ia fhanh phan quyf dInh finh chaf cua IIpIf. Cac axIf beo no
hay gap Ia bufIrIe, caprIc, caprIIIc, IorIc, myrIsfIc, panmIfIe, sfearIc.
Mo dng vaf fhuong co nhIu axIf beo no, cac IoaI mo Iong va dau
an co nhIu axIf beo chua no. Trang fhaI cua mo nhaf Ia d fan
chay duoc quyf dInh boI fhanh phan axIf beo cua chung. fan
chay cao khI fhanh phan axIf beo no chIm uu fh va d fan chay
fhap khI axIf beo chua no chIm uu fh. Iu do co nghIa Ia chaf
beo Iong co d dng hoa cao hon chaf beo dac o dIu kIn nhIf d
bnh fhuong. Mo bo, cuu fan chay o nhIf d 45-50oC duoc hap fhu
86%-88%. o, mo Ion, dau fhuc vaf duoc hap fhu 97%- 88%. Thanh
phan va nhIf d fan chay cua chaf beo suc vaf, fnh frang sInh Iy
gIa suc, phuong fhuc chan nuI gIa suc, dIu khIn khi hau noI
frng cac IoaI cay co dau. Mo duoI da d chay hon mo quanh phu
fang, cac IoaI dau fhuc vaf nhIf doI chua nhIu axIf beo phan fu
fhap d fan chay.

NhIu fac gIa coI cac axIf beo chua no IInoIeIc, IInoIenIc va
arachIdonIc cung voI cac san pham dng phan cua chung Ia cac axIf
beo chua no can fhIf v chung khng fng hop duoc frong co fh.
PhofphafIf va sferoI cung Ia nhung fhanh phan IIpIf quan frong.

2. VaI fro dInh duong cua IIpIf

Truoc fIn do Ia ngun nang Iuong, 1g chaf beo cho 9 KcaI.
Thuc an gIau IIpIf Ia ngun nang Iuong dam dac can fhIf cho nguoI
Iao dng nang, can fhIf cho fhoI k phuc hI dInh duong dI voI
nguoI m. Chaf beo du fru nam o duoI da va m IIn kf.

Chaf beo duoI da va quanh phu fang Ia f chuc bao v. o Ia f
chuc dm va bao v co fh franh khoI cac fac dng baf IoI cua mI
fruong bn ngoaI nhu nong, Ianh. NguoI gay, Iop mo duoI da mong
fhuong kem chIu dung voI su fhay dI cua fhoI fIf.

PhofphafIf Ia fhanh phan cau fruc f bao fhan kInh, nao, fIm,
gan, fuyn sInh duc... fham gIa vao qua frnh dInh duong cua f bao
nhaf Ia finh fham cua mang f bao. I voI nguoI fruong fhanh
phofphafIf Ia yu f quan frong dIu hoa chuyn hoa choIesferoI.

ChoIesferoI cung Ia fhanh phan cau fruc f bao va fham gIa
mf s chuc nang chuyn hoa quan frong nhu:

- ChoIesferoI Ia fIn chaf cua axIf maf fham gIa vao qua frnh
nhu fuong hoa

- ChoIesferoI fham gIa fng hop cac nI f vo fhuong fhan
|cocfIzon, fesfosferoI, andosferoI, nI f sInh duc, vIfamIn 3).

- ChoIesferoI co vaI fro IIn kf cac dc f fan mau |saponIn) va
cac dc f fan mau cua vI khuan, ki sInh frung.

NguoI fa cung fhay vaI fro khng fhuan IoI cua choIesferoI
frong mf s bnh nhu vua xo dng mach, mf s khI u ac finh. V
fh can can nhac fhan frong cac fruong hop dung fhuc an gIau
choIesferoI |Iong do frung) dI voI cac bnh nhan co IIn quan foI
cac bnh k frn.

Cac axIf beo chua no can fhIf |IInoIeIc, a - IInoIenIc,
arachIdonIc) co vaI fro quan frong frong dInh duong d dIu frI cac
eczema kho chua, frong su phaf frIn bnh fhuong cua co fh va
fang cuong suc d khang. NgoaI ra, chaf beo con raf can fhIf cho
qua frnh ch bIn nau nuong fhuc an Iam cho fhuc an fro nn da
dang, ngon mIng.

3. Hap fhu va dng hoa chaf beo.

- Cac chaf beo co nhIf d fan chay fhap hon 37oc, h s hap
fhu khoang 97-98%.

- Cac chaf beo co nhIf d fan chay 38 - 39oc , h s hap fhu
khoang 90%.

- Cac chaf beo co nhIf d fan chay 50-600 c, h s hap fhu
khoang 70-80%.

Nhu vay, khau phan co chaf beo voI qua nhIu axIf beo no se
dan dn han ch hap fhu dng hoa chaf beo cua co fh. NguoI fa
cung nhan fhay rang nu ham Iuong cac axIf beo chua no nhIu nI
dI qua cao |15% fng s axIf beo) chung se khng duoc dng hoa
hap fhu. TI I fhich hop d hap fhu khI axif beo chua no frong khau
phan Ia 4% fng s axIf beo. dng hoa cua mf s chaf beo nhu
sau: bo 93-98%, mo Ion 96-98%, mo bo 80-86%, dau vung 98%, dau
dau nanh 97,5%.

III. CI!XIT

1. Cac IoaI gIuxIf

- Mono saccarIf: CIucoza, frucfoza, gaIacfoza Ia cac phan fu don
gIan nhaf cua gIuxIf, d hap fhu dng hoa nhaf. Khac nhau v ham
Iuong va chung IoaI, cac fhuc pham dng vaf va fhuc vaf du co
chua cac phan fu gIuxIf don gIan nay, fao nn vI ngof cua fhuc
pham.

- IsaccarIf: Saccaroza, Iacfoza Ia cac phan fu duong kep fIu
bIu. Cac dIsaccarIf khI fhuy phan cho 2 phan fu duong don.
IsaccarIf va monosaccarIf du co vI ngof. Nu saccaroza co d ngof
Ia 100 fh frucfoza co d ngof Ia 173, Iacfoza Ia 16 va gaIacfoza Ia
32, gIucoza Ia 79.

- PoIysaecarIf: TInh bf |amIdon, amIIopecfIn), gIycogen,
xenIuIoza Ia cac dang phan fu gIuxif Ion. Ham Iuong va chung IoaI
cua cac phan fu gIuxIf nay raf khac nhau frong cac IoaI fhuc pham.
Chung co anh huong Ion dn frang fhaI va d dng hoa hap fhu cua
fhuc pham.

2. VaI fro dInh duong cua gIuxIf

I voI nguoI vaI fro chinh cua gIuxIf Ia sInh nang Iuong. Hon
mf nua nang Iuong cua khau phan do gIuxIf cung cap, 1g gIuxIf
khI df chay frong co fh cho 4 KcaI. o gan, gIucoza duoc fng hop
fhanh gIycogen. CIuxIf an vao fruoc hf chuyn fhanh nang Iuong,
s du mf phan chuyn fhanh gIycogen va mf phan fhanh mo du
fru.

O muc d nhaf dInh, gIuxIf fham gIa fao hnh nhu mf fhanh
phan cua f bao va m. Trong co fh Iun Iun xay ra qua frnh
phan gIaI gIuxIf d fao nang Iuong nhung ham Iuong gIuxIf mau
Iun Iun o muc 80-120 mg%.

An ung day du gIuxIf se Iam gIam phan huy profeIn dn muc
fI fhIu. Nguoc IaI khI Iao dng nang nu cung cap gIuxIf khng
day du se Iam fang phan huy profeIn. an ung qua nhIu, gIuxIf
fhua se chuyn fhanh IIpIf va dn muc d nhaf dInh se gay ra hIn
fuong beo ph.

3. CI!XIT TINH CH VA CI!XIT AO V.

uoI danh fu gIuxIf fInh ch, nguoI fa am chI nhung fhuc
pham gIau gIuxIf da fhng qua nhIu muc ch bIn Iam sach, da
maf fI da cac chaf kem fheo gIuxIf frong fhuc pham. Muc fInh ch
cang cao, Iuong maf cac fhanh phan cau fao cang Ion, chaf xo bI
IoaI fru cang nhIu, ham Iuong gIuxIf cang fang va fhuc pham fro
nn d fIu hon. CIuxif fInh ch chinh frong van d gay beo ph, rI
Ioan chuyn hoa mo va choIesferoI o nguoI nhIu fuI, nguoI gIa if
Iao dng chan fay.

Thuc IoaI gIuxif fInh ch cao co:

- Cac IoaI d ngof, frong do Iuong duong qua 70% nang Iuong
hoac fuy co ham Iuong duong fhap |40- 50%) nhung mo cao |30% va
hon).

- f ngu cc fI I xay xaf cao, ham Iuong xeIuIoza o muc 0,3%
hoac fhap hon cung fhuc IoaI gIuxIf fInh ch v chung d fao mo d
fich chua frong co fh.

NguoI nhIu fuI, nguoI gIa, nguoI if van dng fh Iuc nn han
ch Iuong gIuxif fInh ch duoI 1/3 fng s gIuxIf khau phan.

IV. VITAMIN

NhIu vIfamIn Ia cau fu cua cac men can fhIf cho qua frnh
chuyn hoa vaf chaf frong co fh. Phan Ion cac vIfamIn phaI dua fu
fhuc an vao co fh, chung fhuc nhom chaf can fhIf cho co fh
fuong fu nhu axIf mIn can fhIf. NguoI fa chIa cac vIfamIn fhanh 2
nhom:

- Nhom vIfamIn fan frong chaf beo: Ia vIfamIn A,,,K
fhuong dI kem voI chaf beo cua fhuc an. Mf khau phan co ham
Iuong IIpIf fhap fhuong if cac vIfamIn nay hoac co fh kem su dung
cac vIfamIn nay.
- Nhom vIfamIn fan frong nuoc: ao gm vIfamIn nhom ,
vIfamIn C, vIfamIn P, vIfamIn !. Co fh d dang duoc fhoa man
nhu cau cac vIfamIn nay khI dung fhuc an fuoI.

uoI day gIoI fhIu mf s vIfamIn quan frong nhaf frong dInh
duong hoc.

1. VIfamIn A

ang refInoI chI co o fhuc pham dng vaf duoI dang esfe cua
cac axIf beo bac cao frong gan, phan, phI va mo du fru. o fhuc
pham fhuc vaf, vIfamIn A fn faI duoI dang provIfamIn A. Trong do
b -carofen co hoaf finh vIfamIn A cao nhaf nhung cung chI 1/6
Iuong carofen frong fhuc pham xuaf hIn frong co fh nhu Ia
vIfamIn A dang refInoI.

Trong co fh, vIfamIn A duy frI fnh frang bnh fhuong cua
bIu m. KhI fhIu vIfamIn A, da va nIm mac kh, sung hoa, vI
khuan d xam nhap gay vIm nhIm. o Ia cac bIu hIn kh maf,
kh gIac mac.

VIfamIn A co vaI fro quan frong dI voI chuc phan fhI gIac. Sac
f nhay cam voI anh sang nam o vong mac Ia rodopxIn gm profeIn
va dan xuaf cua vIfamIn A. KhI fIp xuc voI anh sang, rodopxIn
phan gIaI fhanh opxIn |profeIn) va refInen |Andehyf cua vIfamIn
A). KhI maf nghI, vIfamIn A dan dan duoc phuc hI fu refInen
nhung khng hoan foan. o vIc b sung vIfamIn A fhuong xuyn
fu fhuc an Ia can fhIf. uoI day Ia chu frnh chuyn hoa vIfamIn A
frong co fh

2. VITAMIN

o Ia mf nhom chaf frong do v phuong dIn dInh duong co 2
chaf quan frong Ia ecgocanxIferon |vIfamIn 2) va coIecanxIferon
|vIfamIn 3). Trong fhuc vaf eo ecgosferoI, duoI fac dung cua anh
nang se cho ecgocanxIferon. Trong dng vaf va nguoI co 7-dehydro-
choIesferoI, duoI fac' dung cua anh nang se cho coIeeanxIferon.

VaI fro chinh cua vIfamIn Ia fang hap fhu canxI va phofpho o
ruf non. No cung co fac dung fruc fIp foI qua frnh cf hoa. Nhu
vay, vIfamIn Ia yu f chng coI xuong va kich fhich su fang
fruong cua co fh.

3. VITAMIN 1 |TIAMIN)

TIa mIn duoI dang fIamIn pIrophofphaf Ia coenzIm cua men
carboxyIaza, men nay can cho phan ung khu carboxyn cua axIf
xefonIc |axIf pyruvIc, axIf - xefogIufarIc ):

KhI fhIu vIfamIn 1 axIf pyruvIc se fich Iuy frong co fh gay
dc cho h fhng fhan kInh. V fh nhu cau vIa mIn 1 dI voI co
fh fI I fhuan voI nhu cau nang Iuong.

VIfamIn 1 fham gIa dIu hoa qua frnh dan fruyn cac xung
fac fhan kInh do no uc ch khu axefyI-choIIn. o do khI fhIu
vIfamIn I gay ra hang Ioaf cac rI Ioan co IIn quan foI cac rI Ioan
dan fruyn fhan kInh nhu f b, fao bon, hI hp, khng ngon
mIng. o Ia cac dau hIu cua bnh erIberI.

VIfamIn co frong cac haf ngu cc, rau, dau, fhIf nac, Iong do
frung, gan, fhan.

4. VITAMIN 2 |RIOIIAVIN)

RIbofIavIn Ia fhanh phan cua nhIu h fhng men fham gIa
chuyn hoa frung gIan. Vi du IMN |IIavIn-mono-nucIeofIf), IA
|IIavIn-adenIn-dInucIeofIf) Ia cac enzIm quan frong frong su h hap
cua f bao va m nhu chaf van chuyn hydrogen.

VIfamIn 2 can cho chuyn hoa profeIn, khI fhIu mf phan
cac axIf mIn cua fhuc an khng duoc su dung va ra fheo nuoc fIu.
Nguoc IaI khI fhIu profeIn, qua frnh fao men fIavoprofeIn bI rI
Ioan. V vay khI fhIu profeInfhuong xuaf hIn frIu chung fhIu
vIfamIn 2.

NgoaI ra vIfamIn 2 co anh huong foI kha nang cam fhu anh
sang cua maf nhaf Ia dI voI su nhn mau. KhI fhIu vIfamIn 2 se
co fn fhuong o gIac mac va nhan maf. RIbofIavIn co nhIu frong
cac Ia xanh, dau d, phu fang cua dng vaf

5. VITAMIN PP | NIA XIN, AXIT NIOTINIC)

Taf ca cac f bao sng du can ma xIn va dan xuaf cua no.
Chung Ia fhanh phan cf yu cua 2 coenzIm quan frong chuyn hoa
gIuxIf va h hap f bao Ia NIcofInamIf AdenIn InucIeofIf |Nad-
coenzIm I) va NIcofInamIf AdenIn InucIeofIf Phofphaf |Nadp-
coenzImII). VaI fro chinh cua NA va NAP Ia chuyn H+ fu mf
co chaf foI mf coenzIm hay mf co chaf khac. Nhu vay co su fham
gIa phI hop cua rIbofIavIn va nIa xIn frong cac phan ung h hap f
bao.

Trong co fh, frypfophan co fh chuyn fhanh axIf nIcofInIc.
Qua frnh nay xay ra o ruf va gan va bI can fro khI fhIu
pIrIdoxIn. Cu 60mg frypfophan cho 1 mg axIf nIcofInIc.

ThIu nIa xIn va frypfophan Ia nguyn nhan cua bnh
PeIIagra. Cac bIu hIn chinh cua bnh Ia vIm da nhaf Ia vung da
fIp xuc anh nang maf froI, vIm nIm mac, Ia chay, co cac rI Ioan
v fInh fhan.

ThIf gIa cam, bo, Ion nhaf Ia phu fang chua nhIu vIfamIn PP.
Iop ngoaI cua cac haf gao, ng, m, dau Iac vung raf gIau vIfamIn
PP.

6. VITAMIN C |AXIT ASCORI)

VIfamIn C fham gIa nhIu qua frnh chuyn hoa quan frong.
Trong qua frnh oxy hoa khu, vIfamIn C co vaI fro nhu mf chaf
van chuyn H+.

VIfamIn C con kich fhich fao coIagen cua m kIn kf, sun,
xuong, rang, mach mau. V fh khI fhIu vIfamIn C, cac frIu chung
fhuong bIu hIn o cac f chuc IIn kf va xuong |xuaf huyf duoI
da, chay mau chan rang, dau moI xuong khop).

VIfamIn C kich fhich hoaf dng cua cac fuyn fhuong fhan,
fuyn yn, hoang fh, co quan fao mau va do do vaI fro cua vIfamIn
C IIn quan foI chuc phan cua cac co quan nay nhu kich fhich su
phaf frIn o fre em, phuc hI suc khoe, vf fhuong mau Ianh, fang
suc bn mao mach, fang kha nang Iao dng, su deo daI va fang suc
khang nhIm.

Trong fu nhIn, vIfamIn C co nhIu frong rau qua nhung ham
Iuong cua chung gIam fhuong xuyn do cac yu f nI faI cua fhuc
pham va cac yu f vaf Iy khac nhu anh sang, nhIf d cao, cac men
oxy hoa va cac Ion kIm IoaI | Ie, Cu).

Trong fI, nhIf d fhap cac mon an hn hop nhaf Ia mon an
chua, vIfamIn duoc duy fr Iau hon.
VIfamIn C raf d fan frong nuoc, do do frong qua frnh ch
bIn can Iuu y d franh su hao huf khng can fhIf va fan dung cac
phan nuoc cua fhuc an.

V. CAC CHT KHOANC

Khoang Ia mf nhom cac chaf can fhIf khng sInh nang Iuong
nhung gIu vaI fro frong nhIu chuc phan quan frong dI voI co fh.
Co fh nguoI fa co gan 60 nguyn f hoa hoc. Mf s chaf co ham
Iuong Ion frong co fh duoc xp vao nhom cac yu f da Iuong
|macroeIemenfs), s khac co ham Iuong nho duoc xp vao nhom cac
vI yu f |mIcroeIemenfs). Cac yu f da Iuong Ia Ca |1,5%), P |I%),
Mg |0,05%), K |0,35%), Na |0,15%) ; Cac yu f vI Iuong Ia I, I, Cu,
Co, Mn, Zn... con goI Ia yu f vf. Iuong fro cua mf nguoI fruong
fhanh khoang 2 kg fuong duong 4% frong Iuong co fh. Khoang mf
nua duong chaf khoang do Ia yu f fao hnh cua cac f chuc xuong
va f chuc mm, phan con IaI nam frong cac dIch fh.

Ham Iuong cac chaf khoang frong cac m khng gIng nhau.
Xuong chua nhIu chaf khoang nhaf con da va m mo chI chIm
duoI 0,7%. Mf s chaf khoang nam frong cac IIn kf huu co nhu
Iof frong fyroxIn, saf frong hemogIobIn, con phan Ion cac khoang
chaf du o dang muI. NhIu IoaI muI nay hoa fan frong nuoc nhu
nafrI cIond, canxI cIond, nhIu IoaI khac raf if fan. Quan frong nhaf
Ia cac canxI phofphaf, ma gI phofphaf cua xuong .

1. VaI fro dInh duong cua cac chaf khoang

VaI fro dInh duong cua cac chaf khoang frong co fh raf da
dang va phong phu: Cac muI phofphaf va cacbonaf cua canxI, ma
gI Ia fhanh phan cau fau xuong, rang, dac bIf can fhIf o fre em,
phu nu nuI con bang sua. KhI fhIu canxI, xuong fro nn xp, m
IIn kf bIn dI. Qua frnh nay xay ra o fre em Iam xuong bI mm,
bIn dang |coI xuong). Nhung fhay dI nay fro nn nghIm frong
khI kem fheo fhIu vIfamIn . NgoaI ra, canxI con fham gIa dIu
hoa qua frnh dng mau va gIam finh kich fhich fhan kInh co.

Chuyn hoa canxI IIn quan chaf ch voI chuyn hoa phofpho,
ngoaI vIc fao xuong, phofpho con fham gIa fao cac f chuc mm
|nao, co ).

Phofpho Ia fhanh phan cua mf s men quan frong fham gIa
chuyn hoa profeIn, IIpIf, gIuxIf, h hap f bao va m, cac chuc
phan cua co va fhan kInh. df chay cac chaf huu co frong co fh
mof phan fu huu co du phaI qua gIaI doan IIn kf voI phofpho
|ATP).

duy fr d ph fuong dI hang dInh cua nI mI, can co su
fham gIa cua chaf khoang dac bIf Ia cac muI phofphaf, ka II,
nafrI. duy fr can bang ap Iuc fham fhau gIua khu vuc frong va
ngoaI f bao, can co su fham gIa cua chaf khoang, quan frong nhaf
Ia NacI va KCI. Na frI con fham gIa vao dIu hoa chuyn hoa nuoc,
co anh huong foI kha nang gIu nuoc cua cac profeIn-keo. am d
Na+ fhay dI dan dn co fh maf nuoc hay gIu nuoc.

Mf s chaf khoang fham gIa fhanh phan mf s hop chaf huu
co co vaI fro dac bIf. Saf voI hemogIobIn va nhIu men oxy hoa
frong h hap f bao, fhIu saf gay fhIu mau. Iof voI fIroxIn Ia
hormon cua fuyn gIap frang, fhIu Iof Ia nguyn nhan bnh buou
c dIa phuong. Cu, Co Ia cac chaf fham gIa vao qua frnh fao mau.

HIn nay vaI fro cua chaf khoang nhaf Ia cac vI yu f con chua
duoc bIf day du

2. Ngun chaf khoang frong fhuc pham

Cac chaf khoang phan phI khng du frong fhuc an. Cac fhuc
pham frong do fng Iuong cac Ion K+, Na+, Ca++ Mg++ chIm uu
fh duoc coI Ia ngun cac yu f kIm. Thuc IoaI nay gm co phan
Ion rau Ia, rau cu, qua fuoI sua va ch pham cua cac fhuc pham
nay.

Cac fhuc pham co fng Iuong cac Ion am | S, P ) chIm uu fh
dan dn fnh frang foan cua co fh sau qua frnh chuyn hoa duoc
goI Ia fhuc an ngun cac yu f foan. Thuc an fhuc IoaI nay gm co
fhIf, ca frung, dau, ngu cc.

VI. N!OC

Nuoc Ia fhanh phan co ban cua faf ca cac f chuc va dIch fh.
MoI qua frnh chuyn hoa frong f bao va m chI xay ra bnh
fhuong khI du nuoc. NguoI fa co fh nhIn an d sng 3-4 fuan nu
mI ngay fIu fhu 300-400 mI nuoc nhung se chf frong vong 4-5
ngay nu khng duoc ung nuoc.

Ngun nuoc cho co fh Ia an, ung va san pham cua qua frnh
chuyn hoa profeIn, IIpIf, gIuxIf frong co fh.
Co fh maf nuoc qua da mf ngay frung bnh 0,5-0,8 Iif nuoc,
khI froI nong co fh foI 10 Iif, qua phI 0,5 Iif, qua fhan 1,2-1,5 Iif
va qua ng fIu hoa 0,15 Iif, khI Ia chay co fh foI may Iif.

Cn bng nc ngi trng thanh
Ngun nuoc vao S Iuong Ngun nuoc ra S Iuong
An 1000 PhI 550
!ng 1500 a 600
Chuyn hoa 300 Nuoc fIu 1500
y y Phan 150
Tng cng 2800 y 2800

RI Ioan chuyn hoa nuoc fhuong xay ra o mf s bnh nhu sf
cao, Ia chay, nn nhIu, maf mau ... hoac Iao dng frong dIu kIn
qua nong ra m hI nhIu. Trong cac fruong hop do, vIc bu nuoc va
dIn gIaI d duy fr fhuong xuyn, can bang nuoc va dIn gIaI Ia raf
can fhIf d bao v suc khoe.

Chuong III

NH! C! INH !ONC

Thuc an cung cap nang Iuong cho co fh duoI dang gIuxIf, IIpIf,
profeIn va cho mf s nguoI con co nang Iuong fu ruou va dang d
ung co ruou. Thuc an con cung cap cac axIf mIn, axIf beo, vIfamIn
va cac chaf can fhIf cho co fh phaf frIn va duy fr: cac hoaf dng
cua f bao va f chuc. NguoI fa fhay rang su fhIu hoac fhua cac
chaf dInh duong frn so voI nhu cau du dan dn anh huong baf IoI
foI suc khoe va co fh dan dn bnh faf. Chung fa con bIf rang
frong fhuc an khng chI co cac chaf dInh duong ma con co cac chaf
fao mau sac, huong vI cung nhu co fh co cac chaf dc haI dI voI co
fh. o do d co bua an hop Iy, an foan va ngon can co kIn fhuc v
dInh duong va an foan fhuc pham, ky fhuaf ch bIn, nau nuong.
Trong nI dung nay chI d cap foI nhu cau cac chaf dInh duong.

I. NANC I!ONC

1. TIu hao nang Iuong

Trong qua frnh sng cua mnh, co fh con nguoI Iun phaI
fhay cu dI moI va fhuc hIn cac phan ung sInh hoa, fng hop xay
dung cac f bao, f chuc moI doI hoI cung cap nang Iuong. Ngun
nang Iuong do Ia fu fhuc an duoI dang profeIn, IIpIf, gIuxIf.

Cac nha khoa hoc da xac dInh va fh hIn don vI nang Iuong
bang don vI KIIocaIo | vIf faf Ia KcaI ). o Ia nhIf Iuong can fhIf
d dua 1 Iif nuoc fu 150C. Ngay nay con mf don vI nang Iuong
duoc dung Ia Jun, don vI nay dua va cach finh co nang, 1 Jun duoc
finh Ia Iuc 1|N) chuyn mf vaf co frong Iuong 1 kg doI mf khoang
cach 1m.

1 KcaI = 4,184 KIIojun.

xac dInh nang Iuong cung cap fu fhuc an nguoI fa su dung
om caIorI |Hnh 1).

Qua frnh phan ung sInh nhIf fu fhuc an frong om caIorI
duoc bIu dIn duoI co ch phan ung sau:
CIuxIf, profeIn, IIpIf + O2 d NhIf nang + H2O + CO2

Qua frnh nay cung fuong fu frong co fh nguoI, qua frnh do
kha gIng o co va gan. Trong co fh nguoI nang Iuong fao ra fu
cung mf Iuong fhuc an so voI o om caIorI fh fhap hon. o frong
co fh mf Iuong fhuc an khng duoc fIu hoa hap fhu hf fhaI ra
fheo phan, Iy do fhu haI Ia frong co fh mf s chaf khng duoc df
chay hoan foan va fhaI ra fheo nuoc fIu nhu profeIn, ur, axIf
urIc...

CIa frI sInh nhIf cua cac chaf

Nang Iuong sInh ra Chaf |g)
O om caIorI O co fh
KcaIo KcaIo KJ ProfeIn
5.65 4 17
Carbohydrafe 4.1 4 17
IIpIf 9.45 9 38
Ruou 7.1 7 29

Xac dInh nang Iuong fIu hao cua co fh co haI phuong phap
fruc fIp va gIan fIp:

- Phuong phap fruc fIp fuong fu cach xac dInh nang Iuong cua
fhuc pham o om CaIorI. o phuong phap nay nang Iuong fIu hao
fuong duong voI nang Iuong Iam nhIf d nuoc fang In, fhuong
nhIf Iuong do duoc o cach hop voI vIc do Iuong O2 su dung va
CO2 sInh ra frong qua frnh hoaf dng cua co fh o nha do nhIf va
dua vao fhuong s h hap phu fhuc vao chaf duoc df chay |Hnh
2):

Nu gIuxIf duoc df chay RQ = 1,0 , IIpIf RQ - 0,71, profeIn
duoc df chay fh RQ = 0,81.|RespIrafory quofIenf - RQ)

Thuong ch d an noI chung Ia hn hop cua ca 3 chaf do d
fhuong s h hap fhuong finh frung bnh: 0,8-0,85.

- Phuong phap gIan fIp xac dInh fIu hao nang Iuong qua
Iuong oxy co fh su dung. Tu do finh nang Iuong duoc sInh ra IIn
quan voI 1 Iif oxy su dung Ia 4,82 KcaI.
2. Chuyn hoa co so

Chuyn hoa co so Ia nang Iuong co fh fIu hao frong dIu kIn
nghI nI, nhIn doI va o nhIf d mI fruong fhich hop. o Ia nang
Iuong can fhIf d duy fr cac chuc phan sng cua co fh nhu fuan
hoan, h hap, baI fIf, fIu hoa, duy fr finh n dInh cac fhanh phan
cua dIch fh bn frong va bn ngoaI f bao.

NguoI fa bIf rang hoaf dng cua gan can dn 27% nang Iuong
cua chuyn hoa co so, nao 19%, fIm%, fhan 10%, co 18%, va cac b
phan con IaI chI 18%. NhIu yu f anh huong dn chuyn hoa co
so: Tnh frang h fhng fhan kInh frung uong, cuong d hoaf dng
cac h fhng nI fIf va men. Chuc phan mf s h fhng nI fIf
Iam chuyn hoa co so fang |vi du gIap frang) frong khI do hoaf dng
mf s fuyn nf fIf khac Iam gIam chuyn hoa co so |vi du fuyn
yn). Chuyn hoa co so cua fre em cao hon o nguoI Ion fuI, fuI
cang nho chuyn hoa co so cang cao. o nguoI dung fuI va nguoI gIa
chuyn hoa co so fhap dan song song voI su gIam khI nac va fang
khI mo. o nguoI fruong fhanh, nang Iuong cho chuyn hoa co so
vao khoang 1kcaI/kg can nang/1 gIo.

O nguoI phu nu co fhaI chuyn hoa fang frong fhoI k mang
fhaI, va cao nhaf o nhung fhang cuI, frung bnh o phu nu mang
fhaI chuyn hoa co so fang 20%. KhI mf nguoI bI fhIu dInh duong
hay bI doI, chuyn hoa co so cung gIam, hIn fuong do se maf dI khI
nao co fh duoc dap ung du nhu cau nang Iuong. Cau fruc co fh
cua mf nguoI co anh huong dn chuyn hoa co so, so sanh nguoI co
cung frong Iuong, nguoI co khI mo nhIu chuyn hoa co so fhap
hon so voI nguoI co khI nac nhIu.

NhIf d co fh IIn quan voI chuyn hoa co so, khI co fh bI sf
fang In 10C fh chuyn hoa co so fang 7%. .NhIf d mI fruong
cung co anh huong foI chuyn hoa co so song khng Ion Iam, fhuong
khI nhIf d mI fruong fang fh chuyn hoa co so cung fang In va
nguoc IaI nhIf d mI fruong gIam chuyn hoa co so cung gIam.

Sau mf bua an chuyn hoa co so fang In fu 5% dn 30% ,
nguoI fa goI do Ia fac dung dng Iuc dac hIu , frong do dam fang
foI 40%, chaf beo 14%, gIuxIf 6%.

Co fh finh chuyn hoa co so fheo bang sau:

ang 1: Cng fhuc finh chuyn hoa co so fheo can nang |v)

Nhom fuI Chuyn hoa co so |KcaIo/ ngay)
|Nam) Nam Nu
0-3 60,9v-54 61,0v-51
3-10 22,7v-494 22,5v+499
10-18 17,5v+651 12,2v+746
18-30 15,3v+679 14,7v+946
30-60 11,6v+879 8,7v+892
Trn 60 13,5v+547 10,5v+596

3. Iao dng fh Iuc

NgoaI phan nang Iuong fIu hao d duy fr cac hoaf dng cua co
fh, Iao dng fh Iuc cang nang fh fIu hao cang nhIu nang Iuong.
Nang Iuong fhm vao ngoaI chuyn hoa co ban fuy fheo cuong d
Iao dng, fhoI gIan Iao dng. Tu Iau nguoI fa cung bIf nhung khac
nhau v nang Iuong fIu hao co fh khac nhau kha Ion ngay ca khI
co cung dIu kIn sng va cng vIc do Ia nhung yu f fh frong,
fuI, mI fruong va dac bIf su kheo Ieo va fhanh fhuc cng vIc.

Nu an ung khng dam bao muc fIu hao nang Iuong nguoI fa
se keo daI fhoI gIan nghI, hoac gIam cuong d Iao dng dan foI nang
suaf Iao dng gIam.

ua vao finh chaf, cuong d Iao dng fh Iuc nguoI fa xp cac
IoaI ngh nghIp fhanh nhom nhu:

- Iao dng nhe: Nhan vIn hanh chinh, cac ngh Iao dng fri
oc, ngh fu do, nI fro, gIao vIn.

- Iao dng frung bnh: Cng nhan xay dung , nng dan, ngh
ca, quan nhan, sInh vIn.

- Iao dng nang. Mf s ngh nng nghIp, cng nhan cng
nghIp nang, ngh mo, van dng vIn fh fhao, quan nhan fhoI ky
Iuyn fap.

- Iao dng dac bIf: Ngh rung, ngh ren.

Cach phan IoaI nay chI co finh cach huong dan , frong cung
mf IoaI ngh nghIp, fIu hao nang Iuong fhay dI nhIu fuy fheo
finh chaf cng vIc.

4. Tinh nhu cau nang Iuong ca ngay

xac dInh nhu cau nang Iuong ca ngay, nguoI fa can bIf nhu
cau cho chuyn hoa co so va fhoI gIan, finh chaf cac hoaf dng fh
Iuc frong ngay. Theo f chuc Y f fh gIoI |1985) co fh finh nang II
rung ca ngay fu nhu cau cho chuyn hoa co so fheo cac h s sau:

ang 2: H s finh nhu cau nang Iuong ca ngay cua nguoI fruong fhanh
fheo chuyn hoa co so.

Iao dng nhe Nam Nu
Iao dng nhe 1,55 1,56
Iao dng vua 1,78 1,61
Iao dng nang 2,10 1,82

Vi du: nhu cau nang Iuong cua nhom Iao dng nam Iua fuI 18-
30, can nang frung bnh 50 kg , IoaI Iao dng vua nhu sau:

- Tra bang 1 fa finh duoc nhu cau cho chuyn hoa co so Ia:

| 15,3 x 50 ) + 679 = 1444 CaIo.

Tra bang 2 fa fm duoc h s fuong ung cho Iao dng vua o nam
Ia 1,78 va finh duoc nhu cau ca ngay nhu sau:

1444 CaIo x 1,78 - 2570 CaIo.

5. uy fr can nang nn co:

O fre em, fang can Ia mf bIu hIn cua phaf frIn bnh fhuong
va dInh duong hop Iy. o nguoI fruong fhanh qua 25 fuI can nang
fhuong duy fr o muc n dInh qua beo hay qua gay du khng co IoI
dI voI suc khoe. NguoI fa fhay rang fuI fho frung bnh cua nguoI
beo fhap hon va fy I mac cac bnh fIm mach cao hon nguoI bnh
fhuong. Co nhIu cng fhuc d finh can nang "nn co" hoac cac chI
s fuong. ung. Mf chI s duoc su dung nhIu va duoc T chuc Y f
fh gIoI |1985) khuyn nghI Ia chI s khI co fh |ody Mass Index,
MI ), fruoc day con goI Ia chI s QuefeIef:

Trong do : v: Can nang finh fheo Kg

H: ChIu cao finh fheo In

Theo T chuc y f fh gIoI, chI s MI o nguoI bnh fhuong nn
nam frong khoang 18,5-25 o ca nam va nu. Theo kf qua nghIn
cuu cua VIn dInh duong, chI s MI o nguoI VIf nam 26-40 fuI
nam Ia 19,72 + 2,81, nu 19,75 + 3,41

II NH! C! CAC CHT INH !ONC

A . Nhu cau cac chaf sInh nang Iuong

1. Nhu cau ProfeIn.

Trong qua frnh sng, fhuong xuyn dIn ra qua frnh phan
huy va sInh fng hop cac chaf, qua frnh fhay cu dI moI v fhanh
phan f bao. dam bao qua frnh phan huy va dI moI hang ngay
can b xung chaf profeIn vao mau. Chaf profeIn o co fh nguoI fa
chI co fh fao fhanh fu profeIn cua fhuc pham, chaf profeIn khng
fh fao fhanh fu chaf IIpIf va gIuxIf.

Nhu cau profeIn hang ngay cua co fh Ia bao nhIu 7 Cau hoI
do van dang Ia d faI cho cac franh Iuan va nghIn cuu sI nI. CIua
fh ky 19 VoI, Rubner va Afvafer qua nhIu nghIn cuu phan fich
fhng k fnh hnh an ung cua nhIu nuoc dI dn kf Iuan Ia frung
bnh mI nguoI mI ngay can 118g profeIn.

ChIffenden frn co so nghIn cuu can bang nI fo dI dn kf
Iuan Ia hang ngay mI nguoI chI can 55-60g ProfeIn nghIa Ia chI
can mf nua nhu cau do VoI d xuaf.

an chaf cua nhu cau profeIn: Nhu cau profeIn cho d|Iy fr qua
frnh fhay cu dI moI, bu dap Iuong nI fo maf fheo da, phan, va
frong chu k kInh nguyf. Nhu cau profeIn d phaf frIn co fh
dang Ion, phu nu co fhaI can profeIn d xay dung f chuc moI, nguoI
me cho con bu mI ngay fIf 500mI sua co khoang 10,5g profeIn.
Nhu cau profeIn cho qua frnh hI phuc sau mf chan fhuong |m,
bong) hay sau khI m khoI, co fh can profeIn d hI phuc.
Co nhIu phuong phap xac dInh nhu cau profeIn fuy nhIn
chua co phuong phap nao fhaf chinh xac. NguoI fa fhuong su dung
haI phuong phap: IIang nI fo xac dInh Iuong nI fo an vao va nI fo
fhaI ra fheo phan, nuoc fIu, nguoI fa fm duoc nhu cau profeIn
bang cach dIu chInh Iuong an vao cho dn khI IIang nI fo can
bang. Phuong phap fhu haI Ia phuong phap finh fung phan nhu cau
cho Iuong nIfo maf dI khng franh khoI d duy fr nhu cau cho phaf
frIn, d chng do cac kich fhich.

NguoI fa da xac dInh duoc nhung yu f anh huong dn nhu
cau profeIn nhu: Cac yu f cng kich, fhuong phaI maf cho cac yu
f nay foI 10% nhu cau do Ia cac fac dng cua cac sfress, phIn
mun, maf ngu, nhIm khuan nhe...NhIf d mI fruong cung co
anh huong foI nhu cau profeIn, khI o mI fruong nong Iuong nI fo
maf fheo m hI fang In. KhI bI nhIm khuan co fh fang qua
frnh gIang hoa profeIn, fn fhuong o cac m bI nhIm khuan, sf
du dan foI nhu cau profeIn fang In. o nguoI Iao dng nhu cau
profeIn fang In khng chI do nhu cau nang Iuong fang ma profeIn
con can fhIf cho vIc faI fao cac fh IIn kf phofphaf sInh nang
Iuong doI hoI co chaf Ia profeIn.

Nam 1985 nhom chuyn vIn hn hop cua T chuc Y f fh gIoI
|OMS) va T chuc nng nghIp fhuc pham | IAO) da xem xef IaI cac
kf qua nghIn cuu v can bang nI fo da dI dn kf Iuan Ia nhu cau
profeIn cua nguoI fruong fhanh duoc coI Ia an foan finh fheo
profeIn cua sua bo frong mI ngay dI voI 1 kg fh frong Ia 0,75g
cho ca 2 gIoI.

Trong fhuc f, nguoI fa an khau phan an hn hop nhIu IoaI
fhuc pham va o cac nuoc phaf frIn nhu nuoc fa fhuong an nhIu
fhuc pham ngun gc fhuc vaf, profeIn co gIa frI sInh hoc fhap hon
nhIu so voI frung va sua, hon nua cung d dam bao an foan nn
nhu cau fhuc f cua profeIn nang In cao hon. NguoI fa fhuong finh
nhu cau fhuc f fu nhu cau an foan fheo cng fhuc sau:

Theo nghIn cuu cua VIn Inh duong, h s su dung profeIn
|NP!) frong cac IoaI khau phan fhuong gap o nuoc fa Ia 60%, nhu
vay nhu cau profeIn fhuc f se Ia :

Cac nha dInh duong va sInh Iy gan nhu da fhng nhaf Ia nhu
cau fI fhIu v profeIn Ia 1g/kg/ngay, nhIf Iuong profeIn khau
phan frung bnh Ia 12%.

Nhu cau profeIn cao hon o fre em, o phu nu co fhaI va cho con
bu. Nhu cau profeIn cua fre em Ia:

0-12 fhang : 1,5 - 2,3 g/kg can nang/ngay.

1-3 fuI : 1,5 - 2 g 1 kg can nang/ngay.

2. Nhu cau IIpIf:

Nhu cau v IIpIf hIn nay van con dang fIp fuc nghIn cuu d
Iam sang fo. NguoI fa fhay Iuong IIpIf an vao cua khau phan an
hang ngay o cac nuoc khac nhau frn fh gIoI chnh Ich nhau raf
nhIu. o cac nuoc chau au, ac My frong khau phan an co foI 150 g
IIpIf mf ngay fuc Ia chIm khoang 50% fng s nang Iuong cua
khau phan, frong khI do nhIu nuoc o chau a, chau PhI Iuong IIpIf
an vao khng qua 15 - 20g/1 nguoI/1 ngay. Theo kf qua cua cac
cng frnh nghIn cuu cho fhay o faf ca moI noI nu mun nuI
duong ff Iuong IIpIf nn co Ia 20% frong s nang Iuong cua khau
phan va khng nn vuof qua 25-30% fng s nang Iuong cua khau
phan. RIng dI voI nhung nguoI hoaf dng fh Iuc nang, nhu cau
nang Iuong cao frn 4000 KcaI/ngay Iuong IIpIf fang In nhung
cung chI frong mf fhoI gIan ngan.

Tuy nhIn nhu cau chaf beo con phu fhuc vao fuI, finh chaf
Iao dng, dac dIm dan fc, khi hau. NguoI fa fhay nhu cau IIpIf co
fh finh fuong duong voI Iuong profeIn an vao.

O nguoI con fre va frung nIn fy I do co fh Ia 1:1 nghIa Ia
Iuong dam va IIpIf ngang nhau frong khau phan. o nguoI da dung
fuI fy I IIpIf nn gIam bof va fI I IIpIf voI profeIn Ia 0,7:1. o nguoI
gIa Iuong IIpIf chI nn bang 1/2 Iuong profeIn.

ang 3: ang nhu cau IIpIf finh fheo g/kg can nang.

Nam Nu
NguoI con fre va frung nIn
-Iao dng fri oc + co khi
-Iao dng chan fay
1.5
2.0
1.2
1.5
NguoI Iung fuI
- Khng Iao dng chan fay
- Co Iao dng chan fay
0.7
1.2
0.5
0.7

3. Nhu cau gIuxIf

Nhu cau gIuxIf fu fruoc chu yu xac dInh phu fhuc vao fIu
hao nang Iuong v cho rang gIuxIf don fhuan Ia ngun cung cap
nang Iuong. Ngay nay nguoI fa fhay gIuxIf co mf s chuc nang ma
cac chaf dInh duong khac khng fh fhay fh duoc. Vi du hoaf dng
cua f bao nao, f bao fhan kInh fhI gIac, m fhan kInh dac bIf dua
vao gIucose Ia ngun nang Iuong chinh. CIuxIf con dong vaI fro
quan frong khI IIn kf voI nhung chaf khac fao nn cau fruc cua f
bao, m va cac co quan. Khng nhung fh, ch d an dam bao gIuxIf
con cung cap cho co nhung chaf can fhIf khac.

Mf s nghIn cuu v nhan chung hoc va dInh duong o mf s
b Iac nguoI fa chu yu an fhIf dng vaf va chaf beo, Iuong gIuxIf
chI duoI 20% |nguoI skImos). Con phan Ion moI nguoI du an ch
d hn hop voI Iuong gIuxIf co fu 56-70% nang Iuong. Cho dn nay
nhu cau v gIuxIf Iun dua vao vIc fhoa man nhu cau v nang
Iuong va IIn quan voI cac vIfamIn nhom co nhIu frong ngu cc.

. Nhu cau chaf khoang

HIn nay nguoI fa fm fhay frong co fh con nguoI co khoang
60 nguyn f frong bang h fhng fuan hoan MendIep frong do
vaI fro cua nhIu nguyn f chua duoc xac dInh. Nhung moI nguoI
du fhay ro vaI fro cua chaf khoang, nu frong khau phan d nuI
dng vaf fhi nghIm khng co chaf khoang fh dng vaf nhanh
chong bI chf.

Chaf khoang Ia fhanh phan quan frong cua f chuc xuong co
fac dung duy fr ap Iuc fham fhau, co nhIu fac dung frong cac chuc
phan sInh Iy va chuyn hoa cua co fh an fhIu chaf khoang sInh
nhIu bnh. ThIu If gay buou c. ThIu fIuo gay ha rang. ThIu
canxI se anh huong dn hoaf dng cua co fIm, foI chuc phan fao
huyf va dng mau, gay bnh coI xuong o fre em va xp xuong o
nguoI Ion va nguoI gIa.

1. Saf:

Trong s chaf khoang co fh can, nguoI fa chu y fruoc hf foI
saf |Ie). Co fh nguoI fruong fhanh co fu 3-4 gam saf, frong do 2/3
co o hemogIobIn Ia sac f cua hng cau, phan con IaI du fru frong
gan. Mf phan nho hon co o fhan, Iach va cac co quan khac. Mac du
s Iuong khng nhIu nhung saf Ia mf frong cac fhanh phan dInh
duong quan frong nhaf, co fam quan frong co ban dI voI su sng.
Saf Ia fhanh phan cua huyf sac f, myogIobIn, cac xIfrocrom va
nhIu enzIm nhu cafaIaza va cac peroxIdaza. Nhu fhanh phan cua
cac phuc chaf ay va cua cac men kIm IoaI - huu co, saf van chuyn
oxy va gIu vaI fro quan frong frong h hap f bao.

oI sng cua hng cau khoang 120 ngay nhung Iuong Ie duoc
gIaI phong khng bI dao fhaI ma phan Ion duoc dung IaI d faI fao
huyf sac f. Nhu cau saf fhay dI fuy fheo dIu kIn sInh Iy. Tre so
sInh ra doI voI mf Iuong saf du fru kha Ion o gan va Iach. Trong
nhung fhang dau, dua fre sng dua vao Iuong saf du fru do v frong
sua cua nguoI me co raf if chaf saf. o Ia Iy do ngay nay nguoI fa
khuyn khich cac ba me cho con an sam som hon fu fhang fhu 5 so
voI fruoc day fhuong Ia fhang fhu sau.

Nhu cau saf o Iua fuI fruong fhanh fang In nhIu do co fh
phaf frIn nhIu f chuc moI - mI ngay Iuong saf maf dI o nguoI
fruong fhanh vao khoang 1 mg o nam va 0,8 mg o nu nhung o nu
IaI co Iuong saf maf fhm fheo kInh nguyf vao khoang 2 mg/ ngay.

Saf o fhIf duoc hap fhu khoang 30%, dau fuong 20%, ca 15%,
cac fhuc an fhuc vaf nhu ngu cc, rau va dau d |fru dau fuong) chI
hap fhu khoang 10%. VIfamIn C h fro hap fhu saf con cac phyfaf,
phofphaf can fro su hap fhu saf. Nhu cau phu cua nguoI me khI co
fhaI va fIf sua xap xI nhu cau phu do kInh nguyf. o frong fhoI
ky co fhaI va baf dau fIf sua khng co kInh nguyf nn nhu cau dI
voI nguoI phu nu co fhaI va cho con bu cung gIng nhu nguoI phu
nu frong fhoI ky kInh nguyf.

Ngun saf frong fhuc an: saf co nhIu frong cac fhuc an ngun
gc dng vaf, cac haf ho dau nhaf Ia dau fuong. Cac IoaI rau qua
cung Ia ngun saf quan frong frong bua an.

Cac ch d an hn hop fhuong chua khoang 12-15 mg saf frong
do 1mg duoc hap fhu: chung ay du cho nguoI nam gIoI fruong fhanh
nhung fhIu dI voI fhIu nIn va phu nu. Nhu cau cac dI fuong
nay fheo cac chuyn vIn cua cac T chuc Y f Th gIoI |OMS) Ia 24
- 28 mg. Trong fruong hop nay cung nhu o nhung noI dung nhIu
fhuc an fInh ch cng nghIp, nguoI fa khuyn nn fang cuong chaf
saf vao khau phan.

nh fhIu mau fhIu saf Ia mf bnh dInh duong co fam quan
frong Ion, fuy if khI gay fu vong, nhung no Iam hang frIu nguoI o
frong fnh frang yu duI, suc khoe kem. Tre em hoc kem do fhIu
mau gay bun ngu va kem do fhIu mau gay bun ngu va kem fap
frung. NguoI Ion gIam kha nang Iao dng v chong mf phaI nghI
Iun va nghI keo daI. ThIu mau dac bIf gay nguy hIm cho phu nu
fhoI gIan sInh no.

2. CanxI

Trong co fh canxI chIm vI fri dac bIf. CanxI chIm 1/3 khI
Iuong chaf khoang frong co fh va 98% canxI nam o xuong va rang.
Cho nn canxI raf can fhIf dI voI fre em co b xuong dang phaf
frIn va voI phu nu co fhaI, cho con bu.

Truoc day do nghIn cuu fhay Iuong canxI hap fhu fhap khi an
fu ch d gIau sua, gIau canxI chuyn sang ch d an nhIu fhuc
pham ngun gc fhuc vaf va ngheo canxI, nn cac nha dInh duong
co khuynh huong dua nhu cau canxI hang ngay In cao d dam bao
an foan. Nhung cac cng frnh nghIn cuu gan day cho fhay chI
khoang sau vaI fuan an khau phan nhIu fhuc pham ngun gc
fhuc vaf va if canxI fh co fh da fhich ung, fIu hoa hap fhu duoc
phyfaf canxI co nhIu frong fhuc pham ngun gc fhuc vaf va do do
nhu cau canxI co fh daf ra o muc fhap hon. o nguoI Ion, khoang
400-500 mg/ngay, phu nu co fhaI frong 3 fhang cuI va cho con bu
can 1000-1200mg/ngay.

Iu fra khau phan cua nhan dan o ca haI mIn Nam, ac du
co canxI chI daf khoang 400 mg . Iy do chinh v frong khau phan an
cua fa co if sua, cac IoaI fhuy san hoan foan bo khng an xuong,
mf if canxI co frong nuoc ung.

Trong 100g sua bo co 120 mg canxI, frong 100g Iuong fhuc |
gao, ng, bf m ) chI co khoang 30 mg canxI. Trong fhIf cac IoaI chI
co fu 10-20 mg canxI nhung frong cac IoaI rau dau du co frn 60
mg, dac bIf dau fuong co 165 mg va vung 1200 mg. Nhung IoaI rau
co frn 100 mg canxI frong 100 g rau gm rau mung, mung foI rau
rn, rau day, rau ngof. Cac IoaI fhuy san fhuong co nhIu canxI,
xuong ca cung Ia mf canxI ff nu an kho nhu.

Tom IaI, frong co cau bua an nn co fhm dau cac IoaI nhaf Ia
dau fuong, co fhm vung Iac, rau qua , ca va fhuy san fh ngoaI vIf
co fhm profeIn va IIpIf, chung fa se khng Io fhIu canxI.

3. If

If Ia fhanh phan dInh duong can fhIf cho co fh. o Ia fhanh
phan cau fao cua cac nI f cua fuyn gIap frang fyroxIn,
frIdofyroxIn gIu vaI fro chuyn hoa quan frong. Khau phan du If Ia
mf frong cac yu f co anh huong quyf dInh dn su fIf nI f cua
fuyn gIap frang. KhI fhIu If fuyn gIap frang fang hoaf dng, c
gang bu fru Iuong fhIu va fuyn gIap ph daI fao nn buou c.

nh buou c dIa phuong co muc d khac nhau fhuong gap o
mf s dI fuong nhan dan co khau phan ngheo If. If frong fhuc
an duoc hap fhu o ruf non va dI fheo 2 duong chinh, khoang 30%
duoc su dung boI fuyn gIap frang d fao hoc mn, phan con IaI ra
fheo nuoc fIu. Nhu cau d nghI cua nguoI fruong fhanh Ia 0,14
mg/ngay, o phu nu Ia 0,10 mg/ngay. Nhu cau o nguoI me cho con bu
cao hon bnh fhuong 1,5 Ian. Ngun If ff frong fhuc an Ia cac san
pham o bIn va cac IoaI rau frng frn daf nhIu If. Sua, cac IoaI
fhuc an co sua va frung Ia nhung ngun If khI cac con vaf an fhuc
an nhIu If. Phan Ion ngu cc, cac haf ho dau va cu co Iuong If
fhap. o cac vung co bnh buou c, phuong phap chac chan va fhuc
f nhaf d co Iuong If day du Ia fang cuong If cho muI an.

4. MuI an

An bao nhIu muI mI ngay Ia vua, do Ia mf cau hoI fhuong
duoc daf ra. enedIcf da nghIn cuu frn mf nguoI nhIn an fhay
rang frong 10 ngay dau, co fh nguoI do fhaI ra 13,9 g muI, 10
ngay sau 3,1 g va 10 ngay fIp fheo 2,6 g. Nhu vay Ia frong 30 ngay,
nguoI nay fhaI ra khoang 20% frong s 100 g muI co frong co fh.

unge da Iam nhung fhi nghIm frn ban fhan mnh va fhay
rang nguoI fa co fh sng khng can an fhm muI nhung nu co
muI fh nguoI fa co fh an nhIu IoaI fhuc an. Ta an nhIu muI
hon nhu cau can fhIf cua co fh. NguoI fa da phan fich fhay rang ,
frong fhuc pham hang ngay dung d nau an frong fhIn nhIn da co
san fu 3-5 g muI, frong qua frnh nau nuong mon an nguoI fa cho
fhm 5-10 g va frong bua an nguoI fa dung fhm khoang 3-5 g
frong nuoc cham va muI cham.

Cho nn frong 1 ngay frung bnh an fhm 6-10 g muI Ia vua.
Nhu cau muI dang In nu nguoI fa Iao dng fh Iuc nang, nu khi
hau fhoI fIf nong nuc va nu Iam vIc o ch nong. Trong fruong
hop nay, m hI se ra nhIu va cung voI m hI, co fh fhaI ra nhIu
muI. Iuong muI nay can duoc b sung. Truoc day co d nghI b
sung bang nuoc muI. Nhung sau nguoI fa nhan fhay Ia ung nuoc
muI rIng se co cam gIac kho chIu, bun nn, gan nhu o frang fhaI
ng dc.

Nu b sung muI vao bua an, fhuc an nau man hon, fhm
muI vao nuoc rau hoac an chao voI cac muI fh nguoI cam fhay
khoe va d chIu hon. Co fh gIaI fhich Ia frong fruong hop nay Ion
nafrI o muI da duoc cac Ion ka II o rau, o gao can bang, khng con
gay dc nua.

Quen an man, an nhIu muI qua nhu cau khng ff. Thng k
cho fhay s nguoI co fhoI quen an man d bI huyf ap cao. Iuong
muI an fhua vao co fh se gIu IaI nuoc frong co fh Iam mf fIm v
phaI van chuyn mf khI Iuong mau fang In va Iam mf fhan d
Ioc s muI fhua ra. Nu fhan kem khng Ioc duoc nu fIm yu
khng chuyn duoc mau v fhan d Ioc muI, co fh se gIu nuoc IaI,
gay phu fu nhe o mu ban chan, o maf dn phu o bung. Cho nn, dI
voI bnh nhan fIm va fhan nguoI fa hf suc han ch cho an nhIu
muI.

5. Cac yu f vI Iuong can fhIf khac

NgoaI saf va If, cac yu f khac can fhIf cho co fh con co
fIuo. kem, ma gI , dng, rm, se Ien, coban va mohpden. Kem Ia
fhanh phan fhIf yu cua cacboanhydraza va nhIu men khac can
fhIf cho chuyn hoa profeIn va gIuxIf. Iu hIn cua fhIu kem Ia
Ion khng bnh fhuong va chuc phan sInh duc kem phaf frIn.
NhIu fre em an ung kem, IuoI an cung co fh do fhIu kem.

Nhu cau kem cua nguoI fruong fhanh khoang 2,2 mg/ngay.
Iuong kem frong khau phan can co d dap ung nhu cau fhay dI
fheo co cau cua khau phan va Iuong kem duoc su dung. Muc su
dung chI 10% fh can 22 mg d dap ung nhu cau, Trong fhoI ky Ion ,
co fhaI va cho con bu nhu cau can cao hon. Thuc an dng vaf Ia
ngun kem ff: fhIf bo, Ion co fu 2-6 mg/100g, sua fu 0,3-0,5 mg, ca
va haI san 1,5g/100g, bf ngu cc cung co nhung phan Ion da bI maf
frong qua frnh xay xaf.

- Trong co fh co khoang 20-25 g magI . o Ia yu f can fhIf
cho hoaf dng nhIu IoaI men fham gIa vao cac phan ung oxy hoa
va phosphoryI hoa s Iuong fam fhoI v nhu cau o nguoI fruong
fhanh khoang 200-300 mg/ngay. MagI co nhIu frong fhuc an fhuc
vaf, o fhIf va gIa cam cung kha.

Mac du vaI fro cua nhIu vI yu f khac da duoc chung mInh
nhung con fhIu co so khoa hoc d xac dInh nhu cau cua chung.

C. Nhu cau VIfamIn

VIfamIn Ia nhung chaf huu co can fhIf voI co fh va fuy nhu
cau doI hoI voI s Iuong if, nhung chung baf buc phaI co frong fhuc
an. Tn goI "vIfamIn", co fu nam 1912 do nha khoa hoc a Ian Iunk
voI y nghIa do Ia nhung "amIn sng". Tuy nhIn nguoI fa da nhanh
chong fhay ro Ia cac vIfamIn v hoa hoc khng cung ho voI nhau va
chI mf s Ia cac amIn.

Tu Iau vIfamIn da duoc chIa fhanh haI nhom: cac vIfamIn fan
frong nuoc va cac vIfamIn fan frong chaf beo. Cac vIfamIn fan
frong nuoc khI fhua du baI xuaf fheo nuoc fIu nhu vay if co de
doa xay ra fnh frang nhIm dc vIfamIn. Nguoc IaI cac vIfamIn fan
frong chaf beo khng fh dao fhaI fheo con duong do ma cac Iuong
fhua du duoc du fru frong cac m mo, gan. Kha nang fich Iuy cua
gan Ion nn co fh co du fru du cho co fh frong fhoI gIan daI. Tuy
vay mf Iuong qua cao vIfamIn A va co fh gay ng dc.

Cac fIu ban chuyn vIn v dInh duong cua T chuc Y f fh
gIoI da d nghI v nhu cau cua mf s vIfamIn quan frong nhu sau:

1. VIfamIn A |RefInoI)

VIfamIn A co nhIu chuc phan quan frong frong co fh, fruoc
hf Ia vaI fro voI qua frnh nhn. Andehyf cua refInoI Ia fhanh phan
fhIf yu cua sac f vong mac RodopsIn. KhI gap anh sang sac f
nay maf mau va qua frnh nay kich fhich cac f bao que o vong mac
d nhn fhay anh sang yu.

VIfamIn A can fhIf d gIu gn su foan ven Iop f bao bIu m
bao phu b maf va cac khoang frong co fh. ThIu vIfamIn A gay
kh da fhuong fhay o mang fIp hop, khI Ian foI gIac mac fh fhI Iuc
bI anh huong va gay mm gIac mac. ThIu vIfamIn con gay fang
sung hoa nang Ing, b maf da fhuong nI gaI. ThIu vIfamIn A Iam
gIam fc d fang fruong, gIam suc d khang cua co fh dI voI bnh
faf va fang fy I fu vong o fre em.

VIfamIn A chI co frong cac fhuc an ngun gc dng vaf, co fh
co fh fao fhanh vIfamIn A fu carofen Ia IoaI sac f raf ph bIn
frong fhuc an ngun gc fhuc vaf, frong do b -carofen Ia quan frong
nhaf.

Trong co fh cu 2mcg b -carofen cho 1 mcg refInoI, su hap fhu
carofen o ruf non khng hoan foan, frung bnh vao khoang 1/3.
Nhu vay can eo 6 mcg -carofen frong fhuc an d co 1 mcg refInoI.
KhI finh ham Iuong vIfamIn A frong khau phan nn fach phan
vIfamIn A, phan carofen va phaI su dung h s chuyn dI noI frn
d finh ra Iuong refInoI fhuc su.
1 don vI quc f |!I) vIfamIn A fuong duong 0,3 mcg refInoI kf
fInh. Nhu cau vIfamIn A o fre em Ia 300 mcg va o nguoI fruong
fhanh Ia 750 mcg. Tre em khI de ra da co ngun vIfamIn A du fru
frong gan sau do Ia ngun vIfamIn A frong sua me do do can quan
fam dn ch d an cua nguoI me khI co fhaI va cho eon bu.

2. VIfamIn 3 |CoIecanxIferoI).

VaI fro chinh cua vIfamIn Ia fao dIu kIn fhuan IoI cho su
hap fhu canxI o fa frang. o Ia mf chaf raf hoaf dng, mf don vI
quc f |!I) chI bang 0,025 mcg.

HIn nay nguoI fa bIf rang o gan, CoIecanxIferoI se chuyn
fhanh hydroxy-25 sau do chuyn sang dIhydroxI 1-25 o fhan, do Ia
nhung dang hoaf dng hon vIfamIn .

au ca fhu Ia ngun vIfamIn ff, ngoaI ra co k dn gan,
frung, bo. Thuc an fhuc vaf hoan foan khng co vIfamIn . Ngun
vIfamIn quan frong cho co fh Ia su nI fng hop frong da duoI
fac dung cua fIa fu ngoaI anh sang maf froI.

Nhu cau d nghI Ia 10 mcg o fre em finh ra don vI quc f Ia
400!I. NguoI fruong fhanh nu dIu kIn sng fhIu anh sang nn
co 100 don vI quc f mI ngay.

3. VIfamIn 1 |ThIamIn)

Trong cac m dng va fhuc vaf, fhIamIn Ia yu f can fhIf d
su dung gIuxIf. V fh moI fhuc an du co fhIamIn nhung o Iuong
fhap.. Cac IoaI haf can du fru fhIamIn cho qua frnh nay mam cho
nn ngu cc va cac haf ho dau Ia nhung ngun fhIamIn ff. Nhung
fhuc an fhIu fha mIn Ia cac IoaI da qua ch bIn vi du nhu gao gIa
frang, cac IoaI ngu cc, dau mo fInh ch va ruou. ThIamIn cua cac
IoaI men su dung d In men khng con frong bIa, ruou vang cung
nhu cac IoaI ruou khac.

Nhu cau fhIamIn can daf Ia 0,40 mg/ 1000KcaIo. KhI Iuong do
fhap hon 0,25 mg/1000KcaIo, bnh f phu co fh xay ra. Nhu cau
fhIamIn se duoc fhoa man, khI Iuong fhuc co ban khng xay xaf
frang qua, ch d an co nhIu haf ho dau, nguoc IaI fhIu fhIamIn
se xuaf hIn khI su dung nhIu Iuong fhuc xay xaf frang, duong
ngof va ruou.

4. VIfamIn 2 |RIbofIavIn)

RIIbonavIn gIu vaI fro chu yu |cung nhom voI axIf nIcofInIc)
frong cac phan ung oxy hoa o f bao frong faf ca cac m o co fh.

RIbonavIn ph bIn frong fhuc an, co nhIu frong fhuc an dng
vaf, sua, cac IoaI rau, fau, bIa. Cac haf ngu cc foan phan Ia ngun
2 ff nhung gIam dI nhIu qua qua frnh xay xaf.

Theo f chuc Y f Th gIoI |OMS) nhu cau vIfamIn 2 Ia
0,55mg/1000 KcaIo.

5. NIaxIn

NIaxIn Ia yu f phong bnh PeIagro, mf bnh vIm da dac
hIu do dInh duong da duoc m fa fu nam 1730 va fruoc day fhuong
Iuu hanh o cac vung chu yu an ng, o Nam My va Ia Trung HaI.
Trong cac m dng vaf no o duoI dang nIcofInamIf, con frong cac m
fhuc vaf duoI dang axIf nIcofInIc. o Ia vIfamIn bn vung nhaf dI
voI nhIf, oxy hoa va cac chaf kIm.

NIaxIn va amIf cua no co vaI fro cf yu frong cac co ch oxy
hoa d gIaI phong nang Iuong cua cac phan fu gIuxIf, IIpIf, profeIn.
Trong co fh NIaxIn co fh duoc fao fhanh fu frypfophan.

Mf duong Iuong NIaxIn fuong duong 1 mg NIaxIn hay 60 mg
frypfophan. Nhu cau d nghI cua OMS Ia 6,6 duong Iuong
NIaxIn/1000 KcaIo.

6. VIfamIn C | AxIf aseorbIc )

Trong s 160 fhuy fhu fheo Vasco de Cam fm duong sang
phuong ng, 100 nguoI da chf v bnh Scobuf do Ia v frong khau
phan du fru dI bIn fhoI ay fhIu rau qua fuoI.

Trong co fh vIfamIn C fham gIa vao cac phan ung oxy hoa
khu. o Ia yu f can fhIf cho fng hop coIagen Ia chaf gIan bao o
cac fhanh mach, m IIn kf, xuong, rang. KhI fhIu , bnh nhan co
bIu hIn xuaf huyf, cac vf fhuong Iau fhanh seo. NguoI fa nhan
fhay khI co fh bI bong, gay xuong, m xe hay nhIm khuan fh
Iuong vIfamIn C frong dIch fh va cac m gIaI xung nhanh.

VIfamIn C co nhIu frong cac qua chin. Rau xanh co nhIu
vIfamIn C nhung bI hao huf nhIu frong qua frnh nau nuong.
KhoaI fay, khoaI Iang cung Ia ngun vIfamIn C ff. Iuong vIfamIn
C can fhIf hang ngay cho nguoI fruong fhanh, fre em va fhIu nIn
Ia 30 mg/ngay.

7. AxIf IoIIc

NguoI fa da phaf hIn fhay axIf foIIc can fhIf cho su phaf frIn
va sInh fruong bnh fhuong cua co fh. KhI fhIu gay ra IoaI fhIu
mau dInh duong daI hng cau, fhuong gap o phu nu co fhaI. AxIf
foIIc va cac IoaI foIaf co nhIu frong cac IoaI rau co Ia | foIIum - Ia)
nhu cau d nghI 200 mcg mI ngay o nguoI fruong fhanh.

8. VIfamIn 12 | XIanocobaIamIn ).

Khac voI nhIu vIfamIn khac cac IoaI fhuc vaf cao cap khng
fng hop duoc vIfamIn 2, chaf nay chI co frong fhuc an dng vaf
ma ngun phong phu Ia gan. nh fhIu mau ac finh xuaf hIn khI
da day khng fIf ra mf chaf can fhIf |yu f nI) cho su hap fhu
xIanocobaIamIn |yu f ngoaI). Truoc khI phaf hIn ra vIfamIn I2,
day Ia mf bnh hIm ngheo gay chf frong vong 2 dn 5nam. Tnh
frang fhIu vIfamIn I2 hay gap o nhung nguoI an fhuc an fhuc vaf
Ia chu yu hoac o nhung nguoI an chay, nhu cau d nghI Ia 2mcg/
ngay

. TINH CN OI C!A KH! PHN

1. Co cau bua an va m hnh bnh faf.

- V profeIn: fy I chung nang Iuong do profeIn cua cac IoaI
khau phan khng khac nhau nhIu |chung quanh 12% nhung nang
Iuong do profeIn ngun gc dng vaf fang dan khI fhu nhap quc
dan cang cao).

- V IIpIf: muc fhu nhap cang cao fh fy I nang Iuong do IIpIf
|nhaf Ia IIpIf ngun gc dng vaf) cang cao.

- V gIuxIf: muc fhu nhap cang cao fh nang Iuong do gIuxIf noI
chung va fInh bf noI rIng gIam dan nhung nang Iuong do cac IoaI
duong ngof |saccaroza) fang In.

M hnh bnh faf cung fhay dI fheo co cau bua an, o cac nuoc
ngheo, muc sng con fhap fhuong gap cac bnh nhIm khuan, bnh
Iao va cac bnh fhIu dInh duong. Theo s IIu cua f chuc Y f Th
gIoI, mI ngay frn fh gIoI co khoang 40.000 fre em chf do fhIu
dInh duong nang, hang nam co khoang 250.000 fre em bI mu do
fhIu vIfamIn A. S nguoI bI fhIu mau dInh duong uoc finh dn
2000 frIu nguoI va 400 frIu nguoI khac bI buou c do fhIu If.

O nhIu nuoc da phaf frIn, nhIf Iuong bnh quan hang ngay
daf frn 3000 KcaIo/ nguoI | chau au 3000 KcaI, ac My 3100 KcaI,
uc 3200 KcaI) Iuong chaf beo su dung hang ngay frn 100g/nguoI |
ac My 146 g, Tay au 118 g, uc 136 g ) chIm 40% fng s nhIf
Iuong an vao. o cac nuoc nay bnh beo ph , vua xo dng mach, bnh
cao huyf ap va fIm mach, bnh daI duong... Ia nhung van d suc
khoe xa hI quan frong. Theo fhng k o Phap 15% s dan bI bnh
huyf ap cao, 3% bI bnh daI duong, o uc frn 20% nguoI fruong
fhanh bI bnh beo ph, fy I nay o nu cao hon o nam, o nng fhn
cao hon o fhanh ph.

Nhu vay mf ch d an qua nhIu nhIf Iuong, nhIu fhIf,
nhIu mo fraI IaI cung co haI dI voI suc khoe. Theo hIu bIf hIn
nay, Iy Iuan sInh duong can dI Ia can cu khoa hoc d xay dung co
cau bua an hop Iy.

2. Nhung yu cau v dInh duong can dI.

a) Cn i v nng lng:

Yu cau dau fIn va quan frong nhaf cua dInh duong can dI Ia
xac dInh duoc mI fuong quan hop Iy gIua cac fhanh phan dInh
duong co hoaf finh sInh hoc chu yu Ia profeIn, IIpIf, gIuxIf, vIfamIn
va cac chaf khoang fuy fheo fuI, gIoI, finh chaf Iao dng va. cach
sng. Tu buI dau cua.khoa hoc dInh duong, cac fac gIa kInh dIn
nhu VoI, SafernIkov da cho rang fuong quan hop Iy gIua P:I:C
frong khau phan nn Ia 1:1:5 |nghIa Ia 1g profeIn nn co..1g IIpIf va
5g gIuxIf).

Cach frnh bay nguyn fac can dI nhu frn da duoc fIp fuc
maI cho foI nay va co fhoI ky nguoI fa cho rang fy I I:1:4 Ia hop Iy
nhaf. Nhung nghIn cuu sau nay cho fhay cng fhuc frn chI fhich
hop cho nhung nguoI Iao dng fh Iuc hoac co np sng hoaf dng.
VoI cng fhuc 1:1:4 nang Iuong do profeIn vao khoang 14% do IIpIf
30%, do gIuxIf 56%. HIn nay nguoI fa fhuong fh hIn finh can dI
gIua profeIn, IIpIf, gIuxIf va ca cac fhanh phan dInh duong khac
frong khau phan khng fheo don vI frong Iuong |gam) ma fheo don
vI nang Iuong. Cho dn nay nhung y kIn v finh can dI gIua P:I:C
frong khau hoan foan nhaf fri.
V profeIn, qua dIu fra khau phan o nhIu noI frn fh gIoI
fhay rang nang Iuong do profeIn fhuong dao dng chung quanh
12% " 1. o nuoc fa, fheo VIn Inh duong nang Iuong do profeIn nn
daf fu 12-14% fng s nang Iuong.

V chaf beo, nang Iuong do IIpIf so voI fng s nang Iuong nn
vao khoang 20-25% fuy fheo o vung khi hau nong, ref va khng nn
vuof qua 30%. KhI fy I nay vuof qua 30% hoac fhap hon 10% du
co nhung anh huong baf IoI dI voI suc khoI anh huong cua khi hau
cung can duoc chu y.

NguoI fa khuyn nn fang fhm 5 % cho nhung vung co khi
hau Ianh va gIam 5 % cho nhung vung co khi hau nong. o fa nang
Iuong do IIpIf fruoc maf can phan dau daf 10-12 % fng s nang
Iuong va khI co dIu kIn fang In 15-18 % va v dan fa o xu nong
khng quen an nhIu chaf beo

Cho nn khng nn vuof qua 20% fng s nang Iuong.

b) Cn i v protein: NgoaI fuong quan voI fng s nang Iuong
nhu da noI o frn, frong fhanh phan profeIn can co du axIf amIn
can fhIf o fy I can dI fhich hop.

o cac profeIn ngun gc dng vaf va fhuc vaf khac nhau v
chaf Iuong nn nguoI fa hay dung fy I % profeIn ngun gc dng
vaf frn fng s profeIn d danh gIa maf can dI nay. Truoc day
nhIu faI IIu cho rang Iuong profeIn ngun gc dng vaf nn daf
50-60% fng s profeIn va khng nn fhap hon 30 %. Can day nhIu
fac gIa cho rang dI voI nguoI fruong fhanh mf fy I profeIn dng
vaf vao khoang 25-30 % fng s profeIn Ia fhich hop con dI voI fre
em fy I nay nn cao hon.

c) Cn i v lipit

Mf maf, do a fy I nang Iuong do IIpIf so voI fng s nang
Iuong, maf khac do Ia yu cau can dI gIua cac axIf beo frong khau
phan, frn fhuc f bIu hIne bang fuong quan gIua IIpIf ngun gc
dng vaf va fhuc vaf.

Trong cac mo dng vaf co nhIu axIf beo no, frong cac dau fhuc
vaf co nhIu axIf beo chua no. Cac axIf beo no gay fang cac
IIpoprofeIn co fy frong fhap |Iov ensIfy IIpoprofeIn II) van
chuyn choIesferoI fu mau foI cac f chuc va co fh fich Iuy o cac
hanh dng mach. Cac axIf beo chua no gay fang cac IIpoprofeIn co
fy frong cao |HIgh ensIfy IIpoprofeIn HI) dua choIesferoI fu cac
m dn gan d fhoaI hoa.

Theo nhIu fac gIa, frong ch d an nn co 20-30% fng s IIpIf
co ngun gc fhuc vaf. V fy I gIua cac axIf beo, frong khau phan
nn co 10% Ia cac axIf beo chua no co nhIu nI kep, 30% axIf beo
no va 60% axIf beo chua no co mf nI kep | axf oIeIc ).

Khuynh huong fhay fh hoan foan mo dng vaf bang cac dau
fhuc vaf Ia khng hop Iy boI v cac san pham oxy hoa |cac peroxIf)
cua cac axIf beo chua no Ia nhung chaf co haI dI voI co fh.

d) Cn i v gluxit

CIuxIf Ia fhanh phan cung cap nang Iuong quan frong nhaf cua
khau phan. CIuxIf eo vaI fro fIf kIm profeIn, o khau phan ngheo
profeIn, cung cap du gIuxIf fh Iuong nI fo ra fheo nuoc fIu se fhap
nhaf.

Trong cac haf ngu cc va haf ho dau, ngun gIuxIf fhuong dI
kem fheo mf Iuong fuong ung cac vIfamIn nhom , nhaf Ia 1 can
fhIf cho chuyn hoa gIuxIf. Cac IoaI duong ngof, gao bf xay xaf
qua frang fhuong fhIu 1. Maf khac frong cac IoaI rau qua, khoaI
cu co nhIu xenIuIoza co gIa frI nhaf, o day chung fhuong dI kem
fheo nhung chaf pecfIn Ia nhung chaf chI co frong rau qua. PecfIn
uc ch cac hoaf dng gay fhI o ruf va nhu vay fao dIu kIn fhuan
IoI cho hoaf dng cac vI khuan co ich. Can dI gIua sacaroza va
frucfoza cung co y nghIa frong phong bnh xo mo dng mach. V fh
o khau phan co nhIu sacaroza phaI co mf Iuong qua fhich dang.

Chung fa can nho rang cac yu cau can dI noI frn chI duoc
xef dn khI khau phan dam bao nang Iuong.

e) Cn i v cac vitamin:

VIfamIn fham gIa vao nhIu chuc phan chuyn hoa quan frong
cua co fh, v vay nhu cau vIfamIn phu fhuc vao co cau cac fhanh
phan dInh duong khac frong khau phan. May dIm sau day dang
chu y nhaf:

Cac vIfamIn nhom can fhIf cho chuyn hoa gIuxIf, do do nhu
cau cua chung fhuong finh fheo muc nhIf Iuong cua khau phan.
Theo T chuc Y f fh gIoI | IAO/OMS) cu 1000 KcaIo cua khau
phan can co 0,4 mg vIfamIn 1, 0,55 mg 2, 6,6 duong Iuong naxIn.
Tnh frang gao xaf frang qua Iam maf nhIu vIfamIn 1 Ia mI de
doa gay ra nhIu bnh f phu o nhIu noI hIn nay.

Ch d an co nhIu chaf bc Iam fang nhu cau v vIfamIn
|foeoferoI) Ia chaf chng oxy hoa cua cac chaf beo fu nhIn, ngan
ngua hIn fuong peroxIf hoa cac IIpIf. Cac IoaI dau fhuc vaf dau
ng, dau dau fuong ) co nhIu focoferoI, ngoaI ra cac IoaI haf nay
mam |mam ng, mam Iua my, gIa dau) cung Ia ngun focoferoI ff.

- Cung cap day du, profeIn Ia dIu kIn can cho hoaf dng bnh
fhuong cua nhIu vIfamIn. I voI vIfamIn A ham Iuong profeIn
frong khau phan vua phaI fao dIu kIn cho fich Iuy vIfamIn A
frong gan nhung khI fang Iuong profeIn In foI 30-40% fh su dung
vIfamIn A dang In do do fao dIu kIn xuaf hIn som cac bIu hIn
fhIu vIfamIn A. Nguoc IaI, khau phan ngheo profeIn fh cac bIu
hIn fhIu vIfamIn A se keo daI. V vay khI dung cac fhuc an gIau
profeIn nhu sua gay cho fre em suy dInh duong phaI cho fhm
vIfamIn A cung nhu khI dIu frI bnh fhIu vIfamIn A phaI kem
fheo dang profeIn fhich dang.

g) Cn i v cht khoang:

Cac hoaf dng chuyn hoa frong co fh duoc fIn hanh bnh
fhuong Ia nho finh n dInh cua mI fruong bn frong co fh. can
bang foan kIm d duy fr finh n dInh do .

O cac IoaI fhuc an ma frong fhanh phan co cac yu f kIm |
cac cafIon) nhu Ca, Mg, K... chIm uu fh, nguoI fa goI Ia cac fhuc
an gay kIm, nguoc IaI o mf s fhuc an khac, cac yu f foan |cac
anIon) nhu CI, P, S... chIm uu fh nguoI fa goI Ia cac fhuc an gay
foan. Nhn chung, cac fhuc an ngun gc fhuc vaf |fru ngu cc) Ia
fhuc an gay kIm, cac fhuc an ngun gc dng vaf |fru sua) Ia cac
fhuc an gay foan. Ch d an hop Iy nn co uu fh kIm. Tuong quan
gIua cac chaf khoang frong khau phan cung can duoc chu y. NguoI
fa fhay frong khau phan duoc hap fhu ff khI fy I CA/P Ion hon
0,5 va co du vIfamIn . Ty s Ca/mg frong khau phan nn Ia 1/0,6.
Cac vI yu f gIu vaI fro quan frong frong bnh sInh nhIu bnh dIa
phuong nhu buou c, sau rang, nhIm dc fIuo... NguoI fa da fhay
mI quan h |fuong h hay fuong phan) gIua cac yu f frong khau
phan co vaI fro frong bnh sInh cac bnh frn nhung con fhIu co so
d d ra cac yu cau can dI cu fh
Chuong IV

INH !ONC HOP IY VA IAO ONC

Xef v goc d dong gop cho xa hI va gIa dnh, Iua fuI Iao dng
Ia Iua fuI quan frong nhaf cua cuc doI. Con nguoI dang o dInh cao
v suc khoe va faI nang, dang ganh vac nhung frong frach ca frong
gIa dnh va xa hI, dng fhoI cung Ia Iua fuI ma co fh da o vao fh
n dInh, can bang ca v fh chaf Ian fInh fhan. ay cung Ia Iua fuI
con nguoI Iam ra cua caI vaf chaf, Iam chu dng fIn nn bn canh
su dung muc, fung fraI cua con nguoI fruong fhanh, cung khng if
nguoI chay fheo nhung dam m khng co IoI cho suc khoe nhu fhuc
Ia nghIn huf ruou.

MoI nguoI du mong mun co mf cuc doI Iao dng day sang
fao, gIu maI duom nef fre frung v fh chaf Ian fInh fhan mac du
nam fhang phI pha. Y hoc cho fhay nhung fn fhuong bnh Iy
fhuong hnh fhanh fu Iuc con fre va fuI cang cao fh se xuaf hIn
du ke som nguoI mun fhanh cac bnh cu fh. Nhu nha fho PuskIn
da vIf: Hay gIu gn danh du fu khI con fre frung dIu do dung ca
frong gIu gn suc khoe. Inh duong hop Iy, duy fr np sng Ianh
manh Ia nhung nhan f can fhIf cho mf suc khoe fre frung va bn
bI.

I. INH !ONC VA IAO ONC TH I!C

Phan chIa Iao dng ra haI IoaI Iao dng fri oc va chan fay fhaf
ra khng hop Iy v voI frnh d co khi hoa ngay cang cao nhIu IoaI
Iao dng goI Ia chan fay da fro fhanh fri oc, fIu hao raf if nang
Iuong, nguoc IaI nhIu nguoI Iam vIc fri oc IaI co np sng raf hoaf
dng fIu hao nhIu nang Iuong.

HaI IoaI hIn fuong sau day Iam co so cho nguyn fac dInh
duong nhung nguoI Iao dng. Mf maf sInh Iy hoc va sInh hoa hoc
da xac nhan rang fhuc an cua co Ia gIucoza. Co maf nang Iuong
frong qua frnh fhoaI hoa ky khi |nghIa Ia khng co oxy) gIycogen
fhanh axIf IacfIc. Co Iay IaI nang Iuong da maf nho oxy hoa axIf
IacfIc fhanh CO2 va nuoc. Nhu vay can cung cap gIuxIf cho co frong
Iao dng va o nhung nguoI Iao dng gang suc, duong co fac dung ro
rf. Maf khac, Iuong profeIn frong khau phan nguoI Iao dng Iun
Iun cao hon o nguoI nhan rI, day noI dn fang s Iuong fuyf dI
v fy I phan fram nang Iuong do profeIn cung cap van khng fhay
dI khI fng s nang Iuong fang In. NhIu nghIn cuu v sInh Iy
cho fhay o khau phan ngheo profeIn, Iuc cua co nhaf Ia kha nang
Iao dng nang gIam ro rf o Ia do profeIn fuy khng co nhung fac
dung fuc fh dn Iao dng co ma chung con fac dung fhng qua
frung gIan cua h fhng nI fIf va fhan kInh fhuc vaf d duy fr
mf fruong Iuc |fonus) cao hon. V fh, fhuc an cua co Ia gIueoza
nhung khau phan nguoI Iao dng can co Iuong profeIn fuong ung fu
10 dn 15% dng s nang Iuong.

1. Nguyn fac dau fIn cua dInh duong hop Iy o nguoI Iao dng
Ia dap ung nhu cau nang Iuong.

TIu hao nang Iuong cua nguoI Iao dng fhay dI fuy fheo
cuong d Iao dng, fhoI gIan Iao dng, finh chaf co gIoI hoa va fu
dng hoa qua frnh san xuaf.

Tuy fheo cuong d Iao dng nguoI fa chIa ra:

- Iao dng raf nhe |fInh faI) duoI 120 KcaIo/gIo

- Iao dng nhe : 120-240 KcaIo/ gIo

- Iao dng frung bnh: 240-360 KcaIo/ gIo

- Iao dng nang: 360-600 KcaIo/ gIo

2. Nguyn fac fhu haI Ia ch d an phaI dap ung du nhu cau
cac chaf dInh duong:

- Truoc hf noI v profeIn: Chua co cac cng frnh nao noI rang
an cang nhIu profeIn fh Iao dng cang ff. Nhu frn da noI, frong
khau phan nguoI Iao dng can co fy I 10-15% nang Iuong do
profeIn. Nhu vay khI fang fIu hao nang Iuong fh s Iuong profeIn
frong khau phan se fang fheo. Ty I profeIn ngun gc dng vaf nn
daf 50-60% fng s profeIn.

- V IIpIf va gIuxIf: Nang Iuong frong khau phan chu yu do
gIuxIf va IIpIf cung cap. Chung fa bIf rang 1g IIpIf khI chuyn hoa
frong co fh cho 9 KcaIo frong khI do 1g gIuxIf chI cho 4 KcaIo.

V fh o cac IoaI Iao dng nang, d fhoa man nhu cau nang
Iuong nguoI fa khuyn nn fang fy I chaf beo In d khau phan
khng qua cng knh. Nhung cung co nhIu nguoI Io ngaI rang mf
ch d an nhIu IIpIf, nhaf Ia IIpIf dng vaf keo daI se Ia yu f
nguy co cua xo mo dng mach. o do nguoI fa khuyn rang ch d
an fang IIpIf chI ap dung frong fhoI gIan Iao dng co fIu hao nang
Iuong cao con sau do fh nn fro v ch d an bnh fhuong. o nuoc
fa, VIn Inh duong da d nghI nhu sau:

- ProfeIn: 12% nhu cau nang Iuong.

- IIpIf: 15-20% nhu cau nang Iuong.

- CIuxIf: 65-70% nhu cau nang Iuong.

- VIfamIn va chaf khoang:

+ Cac vIfamIn fan frong chaf beo khng fhay dI fheo cuong d
Iao dng, fIu chuan gIng nhu o nguoI fruong fhanh, Iao dng bnh
fhuong.

+ Cac vIfamIn fan frong nuoc |nhom , C) nhaf Ia cac vIfamIn
nhom noI chung fy I voI nang Iuong khau phan. Cung can fang
vIfamIn nhom nay khI Iao dng o mI fruong nong m hI ra nhIu.
Chung con fhay dI fuy fheo cau fruc cua bua an. NhIu fruong hop
chI Io fang Iuong cua khau phan |bI duong gIua ca bang banh keo
ngof) ma khng km fheo fang can dI cac vIfamIn nn da gay nn
cac hIn fuong fhIu vIfamIn 1 hay nIaxIn, do Ia dIu can chu y.

Mf s nghIn cuu noI dn fac dung ff cua mf s vIfamIn o
IIu cao dI voI nang suaf Iao dng va chng mf moI. Xef dn vaI
fro sInh Iy cua vIfamIn 1 dI voI chuyn hoa nang Iuong va su
dung gIuxIf fh nn ap dung mf I an foan kha rng v vIfamIn
nay o nhung nguoI Iao dng nang va fhng qua mf ch .d an ung
hop Iy. VIc ap dung mf IIu cao cac vIfamIn nay Ia khng can
fhIf va khng sInh Iy.

+ Nhu cau cac chaf khoang noI chung gIng nhu nguoI fruong
fhanh.

3. Nguyn fac fhu ba Ia fhuc hIn mf ch d an hop Iy, cu fh
Ia.

- af buc an sang fruoc khI dI Iam: dIu nay noI d ma Iam
kho.

o nhIu Iy do nhIu ban fre fruoc khI dI Iam mang caI bung
doI hoac dIm fam bang vaI chen ruou voI may cu Iac. Iu nay raf
nguy hIm. Tnh frang gIam duong huyf frong khI Iao dng co fh
gay ra nhung faI nan nhaf Ia khI Iam vIc frn cao.

Khoang cach gIua cac bua an khng qua 4-5 gIo. NhIu khI do
ch d Iam ca kip fhng fam, nguoI fa co f chuc cac bua an bI
duong gIua gIo. Can chu y day Ia nhung bua an fuy nhe nhung phaI
can dI chu khng phaI chI gIaI quyf nhu cau v nang Iuong.
Tranh cho bua an gIua gIo qua nang gay bun ngu.

- Nn phan can dI fhuc an ra cac bua sang, frua, fI va dam
bao su can dI frong fung bua an.

4. Ruou va Iao dng

Ruou khI vao co fh cung cung cap nang Iuong, nhung fhuc f
con nguoI Iao dng khng fh Iay nang Iuong fu ruou.

I voI nguoI Iao dng fh ung ruou Ia dIu khng duoc phep
khI buoc vao ngay Iam vIc. NhIu faI nan dang fIc, fham chi chf
nguoI xay ra do ruou. Cang khng fh fha fhu dI voI nguoI IaI xe.
V ung ruou ma gay faI nan xe c gay nn fham hoa cho nhIu
nguoI, nhIu gIa dnh. Khng nhung fh nguoI nghIn ruou co anh
huong foI fam fhan, foI chung fhIu vIfamIn 1 do ruou va dan foI
xo gan.

II. INH !ONC VA IAO ONC TRI OC

Nhu frn da noI phan chIa Iao dng ra fh Iuc va fri oc Ia fuong
dI, fuy vay cach phan chIa nay cung gIup chung fa dI vao mf s
dac fhu can chu y cua mI dI fuong Iao dng.

1 V fIu hao nang Iuong

NoI chung o nhung nguoI Iao dng fri oc du fIu hao nang
Iuong khng nhIu. KhI ngu va nam nghI ngoI fIu hao nang Iuong
Ia 65-75 KcaIo/gIo. Tuy vay nguoI fhay gIao gIang baI khng con Ia
Iao dng nhe nua ma Ia Iao dng frung bnh, fIu hao 140-270
KcaIo/gIo.

Nhu frn da noI can bang nang Iuong Ia nguyn fac cua dInh
duong hop Iy. o nguoI Iao dng fri oc va fInh faI fnh frang fhIu
hoaf dng va fhua can nang Ia yu f nguy co. H fhng co chIm
70% fng s khI Iuong co fh va fnh frang cua no anh huong dn
faf ca h fhng chinh cua co fh. TrIf gIa c daI ArIsfofe noI:
Khng co g Iam suy yu va huy hoaI co fh bang fnh frang, khng
Iao dng keo daI. Thay fhuc danh fIng fh ky 18 TIssof khang
dInh "Iao dng co fh fhay fh cac IoaI fhuc nhung khng co fhu
fhuc nao co fh fhay fh cho Iao dng".

ThIu Iao dng co anh huong dac bIf khng ff voI fnh frang
va chuc phan h fhng fIm mach. Cac chI s v chaf Iuong hoaf
dng chuc phan chan fay, cac faI bIn nhu nhI mau co fIm va cac
rI Ioan fIm mach khac o muc d nhaf dInh du IIn quan dn fnh
frang fhIu Iao dng chan fay keo daI.

Khau phan nang Iuong cao cung voI II sng fhIu hoaf dng
khng franh khoI dan foI fang can nang va beo ph. Cac fhng k
cho fhay nhung nguoI fhua can fhIf v bnh fIm mach 2 can nhIu
hon o nhung nguoI bnh fhuong. nh fang huyf ap cung nhIu
gap 2 o nguoI beo.

O fuI da frung nIn Iao dng fri oc fInh faI, np sng if hoaf
dng nn fIu hao nang Iuong if, dan dn su fu fich Iuy mo, fang
can nang, beo ph dang Ia van d Io ngaI cua cac nuoc phaf frIn va
xa hI van mInh khI nn cng nghIp hoa va fu dng hoa cao.

2. V nhu cau cac chaf dInh duong

Nguyn fac chinh cua dInh duong hop Iy dI voI nguoI Iao dng
fri oc va finh faI Ia duy fr nang Iuong cua khau phan ngang voI
nang Iuong fIu hao. Theo quan dIm hIn nay, finh can dI Ia co so
cua dInh duong hop Iy.

- Trong khau phan nn han ch gIuxIf va IIpIf. NhIu faI IIu
khang dInh anh huong cua Iuong IIpIf cao |fhua) dI voI hnh fhanh
vua xo dng mach som o nhung nguoI if Iao dng chan fay. Cac dac
finh frn fhuc v cac IIpIf ngun gc dng vaf frong do cac axIf beo
no chIm uu fh. CIuxIf dac bIf cac IoaI co phan fu fhap Ia fhanh
phan fhu haI nn han ch o nguoI Iao dng fInh faI. Nn if su dung
cac IoaI bf co fy I xay xaf cao, duong va cac fhuc pham gIau
duong. Cac IoaI fInh bf cua cac haf ngu cc foan phan cung nhu
fInh bf cua khoaI co fac dung ff v chung if chuyn fhanh IIpIf
frong co fh.

- NguoI fa cho rang ch d an cho nguoI Iao dng fri oc co du
profeIn nhaf Ia profeIn dng vaf v chung co nhIu cac axIf mIn can
fhIf Ia frypfofan, IIzIn va mefIonIn. Cac IoaI fhIf nac nhaf Ia fhIf
ga, ca nn khuyn khich.

- Cung cap day du cac vIfamIn va chaf khoang cho nhung nguoI
Iao dng fri oc Ia raf quan frong. Can chu y rang cac ch d an han
ch nang Iuong d chng beo can dam bao du vIfamIn va chaf
khoang. o Ia dIu can chu y v fhuong fhuong khI an bof com
|nang Iuong) fhuong kem fheo an if hon cac IoaI fhuc an |nhaf Ia
rau qua). o Ia dIu khng hop Iy.

Mf ch d an khng don dIu, gm nhIu fhuc an fu nhIn
khac nhau d chung fu b sung cho nhau mf cach fu nhIn Ia
phuong phap don gIan d fhuc hIn an can dI hop Iy. Ta fhuong
noI Iuong fhuc Ia gao, ng, khoaI, bf m. Thaf ra frong bf m co
nhIu profeIn hon gao, frong ng vang co nhIu carofen, frong
khoaI Iang va khoaI fay co nhIu vIfamIn C Ia nhung chaf dInh
duong o gao khng co. Nhu vay ch d an frn, an fhay fh Ia ch
d an hop Iy. Can day nguoI fa noI nhIu foI cac chaf chng oxy hoa
va su hnh fhanh cac gc fu do. MoI nguoI du bIf qua frnh oxy
hoa - khu Ia qua frnh quan frong va ph bIn frong moI co fh sng
fruoc hf d gIaI phong nang Iuong. Co fh can oxy cho cac hoaf
dng chuyn hoa bnh fhuong, nhung oxy cung co fh co cac phan
ung baf IoI dI voI nhIu fhanh phan khac cua f bao. Mf s phan
ung sInh hoc do san sInh ra cac gc fu do. Mf frong cac fhanh phan
cua f bao bI fan cng fruoc hf do Ia cac mang f bao, o do co nhIu
axIf beo chua no. Qua frnh oxy hoa voI su co maf cua cac gc fu do
se fao nn cac peroxIf cua IIpIf, dIu do duoc coI Ia mf phan ung
fhoaI hoa sInh hoc

May fhay co fh cung co nhIu co ch d chng IaI cac qua frnh
oxy hoa frong do vaI fro cua cac chaf dInh duong raf quan frong.

Trong cac profeIn, nguoI fa nhac foI cac profeIn co nhIu cac
axIf mIn chua Iuu huynh nhu mefhIonIn da noI o frn.

n canh vIc cung cap nang Iuong, cac gIuxIf cung can fhIf
cho hoaf dng bnh fhuong nhIu h fhng men. NguoI fa nhan
fhay su co maf cua gIucoza can fhIf cho fac dung cua seIen chng
IaI fn fhuong oxy hoa mang f bao va hemogIobIn...

Trong cac IIpIf, cac IIpIf cd nhIu axIf beo chua no nhu o mang
f bao Ia dI fuong fan cng cua cac gc fu do. sung cac axIf beo
chua no frong ch d an Ia can fhIf d phuc hI chuc nang cua
mang f bao bI fn fhuong. Tuy vay, fang cac axIf beo chua no can
dI kem fheo fang cac chaf chng oxy hoa, chu yu Ia vIfamIn .

Mf s chaf khoang nhu seIen, kem |Zn) va vIfamIn cung co vaI
fro chng oxy hoa. ung dau bang frong cac vIfamIm Ia vIfamIn .
VaI fro vIfamIn A dI voI su bao v finh foan ven cac nIm mac bIu
m da duoc bIf fu Iau. Can day nguoI fa 'noI nhIu dn fac dung
chng oxy hoa cua b -carofen. NhIu nghIn cuu dIch f hoc cho
fhay o cac quan fh dan cu an nhIu fhuc pham gIau carofen hoac
co ham Iuong b -carofen frong mau cao fh fy I ung fhu phI va suy
mach vanh fhap hon. Tac dung bao v cua carofen dI voI bnh duc
nhan maf do fuI gIa cung dang duoc nghIn cuu, vIfamIn C cung
fham gIa vao qua frnh do nhung mf Iuong qua cao vIfamIn C fo ra
co fac dung nguoc IaI.

VaI fro cac chaf chng oxy hoa va cac gc fu do dang Ia muI
nhon cua dInh duong hoc co so hIn nay. NguoI fa cho rang dIa ban
fac dung cua cac hoaf dng nay chinh Ia o cac fy Iap fh va vIc
hIu bIf cac co ch nay se dong gop fo Ion vao du phong cac bnh
fhoaI hoa va bnh fuI gIa frong fuong IaI.

III. CAC KH!YN CAO V INH !ONC O MOT SO N!OC A PHAT
TRIN

O nhIu nuoc da phaf frIn cac van d v dInh duong raf duoc
quan fam, ho coI do Ia mf frong cac chIn Iuoc chinh v cham soc
suc khoe.

- O Hoa Ky: cu 5 nam mf Ian, VIn Han Iam Khoa hoc Quc
gIa IaI xem xef va fhng qua cac bang nhu cau dInh duong cho fhoI
gIan fruoc maf va cac khuyn cao cu fh v dInh duong hop Iy.

uoI day Ia cac khuyn cao v: "Inh duong va suc khoe:
'Phong ngua nguy co cac bnh man finh': do VIn Ham Iam Khoa
hoc Quc gIa Hoa Ky fhng qua nam 1989 cho nhan dan ho:

1. Nn gIam Iuong IIpIf xung duoI 30% fng s nang Iuong cua
khau phan. CIam Iuong axIf beo no xung duoI 10% fng s nang
Iuong va Iuong choIesferoI xung duoI 300mg. Iuong chaf beo va
choIesferoI co fh gIam xung nho fhay fh ca, fhIf gIa cam |khng
co da) fhIf nac, sua gay cho cac IoaI fhIf mo va sua foan phan ; nho
an fhm nhIu rau, fraI cay, Iuong fhuc va dau, han ch dau mo,
Iong do frung, cac mon ran va fhuc an nhIu mo khac.
2. Hang ngay nn an cac mon frn rau qua, dac bIf Ia rau
xanh, co mau vang da cam va cac qua chua. ng fhoI nn an kem
banh m, Iuong fhuc va dau

3. Iuong profeIn nn duy fr o muc vua phaI, khng duoI
0,8g/kg frong Iuong co fh va khng qua 1,6g/kg

4. Ch d an ung can dI phaI dI kem voI hoaf dng fh Iuc d
duy fr can nang "nn co"

5. Khng khuyn khich ung ruou. Nhung aI da ung ruou fh
khuyn nn gIoI han ruou ung hang ngay khng qua 30g. Phu nu
co fhaI khng duoc ung ruou.

6. CIoI han Iuong muI hang ngay khng qua 6g. CIoI han su
dung muI frong nau nuong va franh cac fhuc an bao quan bang
muI

7. uy fr muc canxI fhich hop.

8. Khng an vuof qua nhu cau hang ngay.

9. Nn co Iuong IIuo fhich hop nhaf Ia frong fhoI gIan hoc cap
va cap 2.

- O Nhaf an: HIn nay Nhaf an dang Ia mf frong cac nuoc
co fuI fho frung bnh cao nhaf fh gIoI. Chinh phu Nhaf raf quan
fam dn dInh duong frong duong II cham soc suc khoe.

uoI day Ia cac khuyn nghI v dInh duong hop Iy cho nguoI
Nhaf do VIn dInh duong Nhaf an cng b nam 1985:

1. an nhIu IoaI fhuc an khac nhau d co mf khau phan can
dI:

- Hang ngay nn an frn 30 IoaI fhuc an khac nhau:

- ua an du chinh hay phu cung nn can dI.

2. Iu chInh muc an vao phu hop voI hoaf dng fh Iuc:

- Khng an qua fhua nang Iuong d franh beo ph.

- Iu chInh hoaf dng fh Iuc phu hop voI nang Iuong an vao

3. Nn nho rang ca s Iuong va chaf Iuong cua chaf dIu quan
frong:

- Khng an qua nhIu mo.

- ung dau fhuc vaf hon Ia mo dng vaf.

4. Khng an qua nhIu muI:

- Khng an qua 10 gam mI ngay.

- Tranh cac phuong phap ch bIn can dung nhIu muI, fao vI
ngon bang cac phuong phap khac dung if muI

5. CoI frong bua an va cach ch bIn fruyn fhng o gIa dnh:

- ua an chung ca gIa dnh Ia nhung gIay phuf am cung frong
ngay.

- Can c gang ch bIn mon an o nha, duy fr khau vI gIa dnh.

Nhung khuyn cao noI frn Ia cho nguoi Hoa Ky va nguoI Nhaf
an nhung nhung IoI khuyn cua ho dang d cho chung fa suy nghI
nhaf Ia khI daf nuoc dang o frong fhoI ky chuyn fIp k ca chuyn
fIp v cach an ung.

Chuong V

AN !ONC HOP IY C!A NC!OI CAO T!OI

Con nguoI Ia mf h fhng, mf c may fIu fhu nang Iuong d
hoaf dng, c may nay cung bI hao mon frong qua frnh su dung.

An ung qua fhuc an, cung cap nang Iuong cho cac hoaf dng
cua co fh va fu b nhung hao mon dam bao cho cac chuc nang cua
co fh duoc hoaf dng bnh fhuong. I voI nguoI cao fuI, an ung
cang quan frong v qua nhIu nam hoaf dng c may cung da co
nhIu dI fhay.

I. NH! C! INH !ONC O NC!OI CAO T!OI

1. Truoc hf noI v nhu cau nang Iuong

NguoI cao fuI hoaf dng if hon, khI co |bap fhIf) cua nguoI
cao fuI cung gIam dI khoang 1/3 so voI fuI fre. VoI mf nguoI 70
fuI, nhu cau nang Iuong gIam dI khoang 30% so voI fuI. o do
nguoI cao fuI phaI an if hon Iuc con fre. Nu fhay van an ngon
mIng ma an qua fhua fh se mac bnh beo fr. Co fh fham khao
cng fhuc Iorenfz sau day d finh frong Iuong nn co:

Trong do: - P Ia frong Iuong nn co finh bang kg

- h Ia chIu cao finh bang cm

Vi du: VoI nam cao 160 cm frong Iuong nn co Ia:

VoI nu cung cao 160cm frong Iuong nn co Ia:

Cung co fh dung mf cng fhuc don gIan hon finh chung cho
ca nam nu.

P : 50 + 0,75 | h 150)

VoI nguoI cao 160cm frong Iuong nn co:

P = 50 + 0,75 | 160 - 150 ) = 57,5 kg. .
on gIan hon nua Iay chIu cao finh bang cm fru dI 100 rI Iay
9/10 cua frong Iuong do. Vi du mf nguoI cao 160 cm. Tru dI 100 con
60 Iay 9/10 cua 60 Ia 54 kg.

VaI cach finh noI frn cho fhay khaI nIm frong Iuong nn co
khng co y nghIa fuyf dI ma chI co gIa frI huong dan, fham khao,
nghIa Ia mf nguoI cao 160 cm co frong Iuong Iuc fre khoang 55 kg
Ia faf. Va faf nhIn khng nn vuof qua muc 60 kg |10/10). Nu In
dn 66 kg |11/10) Ia beo.

Can day f chuc khuyn dung chI s khI co fh |ody mass
Index) d danh gIa fnh frang dInh duong:

Can nang |kg)

ChI s MI cao hon gIoI han frn 25 Ia beo va fhap hon 18,5 Ia
gay.

I voI nguoI nhIu fuI, frong Iuong nn co faf nhIn phaI
fhap hon frong Iuong da finh, va frong Iuong do nn coI Ia frong
Iuong fI da cho phep.

Vi du: Mf nguoI cao Im70. Tu nhIu nam van dIu chInh van
d an ung va gIu can o muc nn co 63 kg |70kg x 9/10). Nhung dn
Iua fuI frn 70 muc do qua cao v khI co feo dI va fhay vao do Ia
khI mo, bung fo ra do do can nang van gIu nguyn cho nn can ruf
bof xung khoang 60kg, bof dI 3kg mo fhua. o Iua fuI frung nIn
mI bua 3-4 baf com nay chI an mI bua mf baf cung van gIu duoc
can.

2. V nhu cau chaf ngof |gIuxIf)

TuI cang cao cang gIam muc chIu dung dI voI chaf ngof: 70%
o nhom fuI 60-74 va 85% o Iua fuI frn 75 bI gIam muc chIu dung
dI voI chaf ngof. ay Ia fIn d d bI mac bnh daI fhao duong. o
frn 60 fuI fy I nguoI bI daI fhao duong cao hon 8-10 Ian so voI
dan cu chung. Chung fa du bIf khI an nhIu duong, ung nhIu
nuoc ngof, an nhIu keo banh ngof, duong hap fhu vao mau raf
nhanh fao ra mf dInh cao, mf fhoI dIm duong huyf cao buc fuy
fang phaI hoaf dng df xuaf fIf ra InsuIIn d dIu chInh duong
huyf. Nu su kIn nay dIn ra nhIu Ian frong ngay va dIn ra IIn
fuc frong fhoI gIan daI, dac bIf o nguoI cao fuI fh se baf fuy fang
hoaf dng qua faI gay ra bnh daI duong. Cho nn dI voI nguoI cao
fuI phaI han ch an duong, han ch ung nhIu nuoc ngof va an
nhIu banh keo. Chaf ngof Ia chaf cung cap nang Iuong cho co fh.
Nn dung chaf ngof |gIuxIf) fu ngun chaf bf: com, banh m... V
cac chaf ngof nay duoc fIu hoa, hap fhu, du fru o co fh va chI gIaI
phong ra fu fu dua vao mau fheo nhu cau hoaf dng cua co fh cho
nn khng Iam fang duong huyf df ngf In dInh cao.

3. V chuyn hoa chaf beo |IIpIf)

Co fh fhua chaf ngof |gIuxIf) se chuyn fhanh mo du fru. o
nguoI cao fuI hoaf dng cua men IIpaza phan gIaI chaf mo gIam
dan fheo fuI va co fh co xu huong fhua mo frong mau, choIesferoI
frong mau fang, d co rI Ioan frong fhanh phan cau fao cac nhom
mo.

o Ia fIn d dan dn vua xo dng mach |VXM) rI anh huong
dn co fIm voI cac con dau fhaf nguc, nhI mau co fIm, phng dng
mach vanh, anh huong dn fhIu mau cuc b o nao gay maf ngu,
ruc dau, u faI, chong maf, hay qun, gIam kha nang fu duy, fap
frung fu fuong. Nang hon co fh bI xuaf huyf nao, IIf nua nguoI,
hn m .

Can bao v h fhan kInh frung uong frong phong va chua
VXM. Han ch cang fhang, Iuyn fap fhan fh du, sInh hoaf dIu
d dam bao gIac ngu. Han ch cao frong khau phan an, gIam mo
dng vaf, fang an dau fhuc vaf, han ch muI, bof duong, an nhIu
rau qua.

4. V chuyn hoa profeIn

O nguoI cao fuI fIu hoa hap fhu profeIn kem, kha nang fng
hop cua co fh cung gIam do do d xay ra frang fhaI fhIu profeIn
cho nn can chu y dam bao chaf profeIn cho nguoI cao fuI.

NoI foI profeIn fh nguoI fa nghI ngay dn fhIf. Chung fa du
bIf fIu hoa fhIf fhuong dI dI voI mf qua frnh phan gIaI fao ra
cac chaf co sunfua o daI frang va Ia nhung dc f anh huong khng
ff dn suc khoe. MuI hI nang n khI frung va daI fIn phan anh
mf phan hau qua cua hIn fuong co nhIu chaf chua sunfua khI an
nhIu fhIf. ac bIf nu IaI bI fao bon, cac chaf dc nay khng duoc
fhaI ra ngoaI nhanh IaI bI hap fhu vao co fh gay ra mf IoaI nhIm
dc fruong dIn raf co haI cho suc khoe. Cho nn dI voI nguoI
nhIu fuI nn han ch an fhIf, nhaf Ia fhIf mo ma nn fhay vao an
ca v ca co nhIu dam qui, d fIu, if sInh khi sunfua hon fhIf IaI co
nhIu axIf beo khng no raf can dI voI nguoI co fuI, co choIesferoI
cao. .

NguoI co fuI nn an nhIu chaf dam ngun fhuc vaf v if fao
sunfua. NgoaI ra cac fhuc an ngun gc fhuc vaf con co xo frong
fhuc an co fac dung gIu choIesferoI frong ng fIu hoa va sau do
fhaI ra fheo phan. a co nhIu nghIn cuu cho fhay soI xo frong
fhuc an Iam ha choIesferoI fu do frong mau.

Tom IaI nguoI c fuI nn an gIam fhIf nhaf Ia fhIf mo, an
fhm nhIu bua ca frong fuan va fang cuong su dung dau phu, sua
dau nanh, sua chua fu dau nanh, cac IoaI dau d va Iac. Cac ngun
dam nay if sInh sunfua, co nhIu chaf xo gIup fhaI ra fheo phan
chaf choIesferoI.

5. Chuyn hoa nuoc, vIfamIn va chaf khoang

NguoI co fuI fhuong gIam nhay cam dI voI cam gIac khaf
nuoc, v fh can co y fhuc d phong fhIu nuoc cho nguoI co fuI, co
ch d cho nguoI co fuI ung nuoc vao nhung bua nhaf dInh, vi du
ung fra buI sang, ung nuoc vao buI frua, bof ung nuoc vao
buI fI. Trong mua he can fang cuong Ian cho ung nuoc.

I voI nguoI co fuI, can chu y foI hoaf dng cua cac gc fu do
frong co. KhaI nIm v gc fu do |IR) duoc d xuong Ian dau fIn
nam 1954 do nha khao hoc Hoa Ky .Harman frong Iuan fhuyf v
co ch fich fuI |Iree RadIcaI Theory of AgIng). Cc fu do Ia nhung
phan fu hoac nhung manh vo cua phan fu co mf dIn fu Ie dI o
quI dao vong ngoaI. o su co maf cua dIn fu nay, cac gc fu do co
mf fhuc finh dac bIf quan frong Ia co kha nang oxy hoa raf cao.
Nu v mf Iy do nao do, fhuong Ia do doI sng qua cang fhang, gap
qua nhIu sfress fh s Iuong cac gc fu do fang cao baf fhuong vuof
khoI su khng ch bnh fhuong cua hang rao bao v cua cac chaf
AO, fhng oxy hoa |anfIoxydanf) fh chung se khoI dng nhung
phan ung day chuyn oxy hoa cac chaf nn |subsfrafum) dang chu y
Ia cac IIpIf, fhanh phan cau fao cua faf ca cac mang f bao. Cac gc
fu do va san pham hoaf dng cua chung, cac dan chaf peroxyf hoa
sau khI gay fn fhuong mang f bao se dan dn nhIu fn fhuong
khac nhu bIn dI cau fruc cac profeIn, uc ch hoaf dng cac men,
bIn dI cau fruc va fhuc finh ac nI fIf f.

Tn fhuong do cac gc fu do gay ra Ia co so bnh sInh hoc cua
nhung frang fhaI bnh fhuong gap o nhung nguoI co fuI nhu
VXM, bnh daI fhao duong, bnh nha chu, bnh ung fhu...
Theo .Harman, fich fuI - gIa hoa - Ia hau qua fng hop cua
faf ca cac fn fhuong xuaf hIn va phaf frIn frong cac f bao f
chuc co quan, h fhng cua co fh do cac gc fu do gay ra.

II CAC IN PHAP CN THIT TANC T!OI THO

ung nhu nha khoa hoc Phap da noI "Ngh fhuaf fang fuI fho
do Ia ngh fhuaf franh Iam gIam fuI fho ". Can gIam san sInh ra
cac gc fu do IR va fang AO frong co fh. Can franh Iam gIam fuI
fho bang cach:

1. Co mf fam hn fhanh fhan, phan dau d duoc Iun sng
frong nIm vuI.

- NIm vuI kich fhich fang cuong suc sng cua co fh, gIup duy
fr fhang bang cua h fhan kInh va Ia mf vu khi cuong IaI moI
cang fhang, moI sfress cua cuc sng hang ngay. NguoI fa chI dn
sng frn fraI daf chac chan co mf Ian, chua bIf bao gIo duoc fro
IaI Ian fhu haI, cuc sng IaI qua ngan nguI. Vay faI sao IaI dung
fhoI gIan quy bau cua mnh d dI gay cang fhang voI nguoI khac ma
khng dung no vao bao nhIu cng vIc co ich ma con nguoI dang
raf fhIu fhoI gIan d fhuc hIn: Iao dng, hoc fap, sInh hoaf ngh
fhuaf, fnh ban, doI sng gIa dnh m am...

Tuy nhIn phaI cng nhan cuc sng hIn faI raf cang fhang co
fh Iam suy yu co fh gay ra nhIu bnh. Cho nn phaI fao dIu
kIn cho fhan kInh bof cang fhang, Iay IaI duoc su bnh fhan, fhoaI
maI, danh fhoI gIan fhu gIan hang ngay. Thu gIan fhuc hIn dua
frn co so gIaI quyf mI quan h gIua hoaf dng fhan kInh va
fruong Iuc co bap,. bang cach fap frung y nghI vao cach' gIan mm
co bap nho do ma Iam dIu cang fhang fhan kInh, kf hop voI fhu
gIan fap fho sau fho fI da, fho nhIp nhang.

2. An ung hop Iy

- Tang cuong cac chaf AO chng oxy hoa d chong IaI cac gc fu
do |IR).

Cac chaf AO co nhIu o rau qua bao gm:

VIfamIn , vIfamIn C, befa-carofen, vIfamIn P, vIfamIn nhom
.

- Cac chaf mau frong fhao mc, frong rau, qua.

- TanIn cua fra.

- Cac chaf khoang K, Mg, Zn, Cu, Se, Ie.

- Mf s axIf huu co.

!ng nuoc che, che xanh, hoa hoe, an nhIu rau, dac bIf Ia rau
Ia xanh |rau mung, rau ngof, rau gIn, rau day, rau mung foI) an
nhIu gIa vI |hanh, he, hung, dIp ca, Ia If, rau fhom, rau muI, rau
ram...), an cu gIa vI |foI, gung, rIng, ngh) va an nhIu qua chin se
cung cap cho co fh nhIu vIfamIn va cac chaf khoang Iam cho dI
ngu bao v AO fro fhanh hung hau d chng IaI cac phan fu gay rI
Ia cac gc fu do |IR).

3. Nang van dng

NgoaI yu f an, con mf cach chng oxy hoa co fh raf co hIu
qua Ia van dng. Tu xua ArIsfof da nhan xef: "Khng co g Iam suy
yu va pha huy co fh con nguoI bang vIc khng van dng keo daI".

Van dng chan fay khng phaI chI can fhIf cho co bap, xuong,
khop ma con fac dung dn foan co fh. Co fh duoc ren Iuyn du
dan se hoaf dng haI hoa, cho fa cam gIac d chIu, vuI phan khoI,
yu doI, fri oc sang suaf va Iao dng co nang suaf.

Can danh fh gIo fap Iuyn du dan hang ngan fheo mf ch d
va phuong phap fu chon phu hop voI suc khoe va fuI fac cua fung
nguoI, phuong phap fap Iuyn fhich hop nhaf voI nguoI cao fuI Ia
dI b va fap fho, fho sau.

Tom IaI mun chng IaI hoaf dng pha hoaI cua cac gc fu do
gay gIa hoa nhanh can fhuc hIn 3 bIn phap chinh Ia:

- Chng IaI su phaf frIn gc fu do o frong co fh bang cach
ung fhanh fhan, bof cang fhang, sng fhan aI frong nIm vuI voI
dng nghIp, ban be, gIa dnh.

- Co ch d an gIau chaf bao v AO d chng IaI, va han ch
hoaf dng cua cac gc fu do |IR).

- Nang van dng d co fh nguoI cao fuI duoc khoe manh, vuI
ve va khng bI fr fr fram cam.
III. NH!NC IOI KH!YN C! TH V AN !ONC VOI NC!OI CAO T!OI

1.NguoI co fuI can an bof s Iuong

Com Ia ngun cung cap nhIf Iuong chu yu cua nhan dan fa.
Nu con fre an bnh fhuong mI bua 3 baf com. KhI Iao dng nang
an foI 4,5 baf. Th nay nn an ruf xung 2 baf rI 1 baf. Theo doI
can d dI.u chInh muc an, nguoI nhIu fuI nn Iay muc fI da
khng duoc vuof qua 9/10 cua chIu cao finh bang cm fru dI 100. Vi
du nguoI cao 160cm khng duoc vuof qua:

2. V maf chaf Iuong bua an

- Can dam bao chaf dam, chu yu bang chaf dam ngun fhuc
vaf: dau phu, sua dau nanh, sua chua, fuong, cac IoaI dau va ca.
CIam an fhIf nhaf Ia fhIf mo.

- An dau hoac Iac, vung, gIam an mo.

- Han ch an man, gIam an duong, gIam nuoc gIaI khaf ngof,
banh keo ngof.

- Tang cuong an nhIu rau dac bIf Ia rau Ia xanh, an nhIu
rau gIa vI, fuan nao cung nn co mon an su dung cac IoaI cu gIa vI:
foI, gung,. rIng, ngh. Chu y gIa d.

3. Cach an

- Tranh an qua no dac bIf khI co bnh o h fIm mach, can chu
y nhung ngay I, ff fhuong an qua muc bnh fhuong, va vuI qua
chen.

- Iam fhuc an mm va chu y foI mon canh. Can quan fam dn
fnh hnh rang mIng, suc nhaI, nuf cua nguoI nhIu fuI khI ch
bIn fhuc an |gIa duoc baf canh) v fuyn nuoc bof va ham rang cua
nguoI nhIu fuI hoaf dng kem, van d nuf fhuc an co kho khan.

- PhaI fheo doI va kIm fra van d an va ung cua nguoI nhIu
fuI.

NhIu cu an rI IaI noI Ia chua an. Mf s cu an nhung khng
fhay cam gIac no nn an qua muc, an fhua. Mf s cu IaI khng
fhay cam gIac khaf nn co fh bI fhIu nuoc.
- Can xay dung mf fap fuc moI bua an co fhuc don fuc Ia co k
hoach cho bua an chung va bua an cua nguoI nhIu fuI frong do:

+ Co mon saIaf chu yu d cung cap rau ngun vfamIn, chaf
khoang, chaf xo cho co fh. Trong mon saIaf c kem fheo dau an,
vung Iac d ch bIn ra cac mon nm hoac cac mon saIaf hn hop
nhIu IoaI rau, cu, qua khac.

+ Co mon chu Iuc chu yu cung cap chaf dam va chaf beo bao
gm fhIf cac IoaI ca va fhuy san, dau phu va dau cac IoaI. Cac mon
an nay co fh Iam rIng fung IoaI nhu fhIf kho, fhif ga Iuc, ca ran,
frung frang, dau phu kho, ran, hoac hn hop nhu gIa ba ba co fhI
dau phu nhI fhIf, frung duc fhIf, hoac ch bIn san d an dan nhu
fuong, muI vung, Iac. Khng nn bay ve ra qua nhIu mon.

KhI co khach cung chI nn Iam 2 mon chu Iuc nay.

+ Co mon an cung cap nang Iuong chu yu Ia chaf bf, mon
chinh Ia com. Com frang hoac com frn ng, frn dau xanh, dau
den, frn khoaI co vung con frn cam. Com cam raf b, va raf ngon,
raf beo. NgoaI com co fh an banh m |o fhanh ph), an ng, men
men o vung dng bao fhIu s chuyn frng ng hoac an khoaI, dac
bIf Ia khoaI so cham muI vung raf phu hop voI nguoI nhIu fuI

+ Co mon canh cung cap nuoc va cac chaf dInh duong b sung
cho co fh. Tu nuoc rau, canh sung, canh rau mung, fuong gung,
dn canh ca, canh gIo, canh fhIf. Nhung mon canh chua raf duoc ua
fhich frong mua he va nhung mon canh dua voI Iac, voI ca, voI fhIf
raf duoc ua fhich frong mua dng.

+ Co d ung, nho an can dI dI voI ung, ung fruoc, frong va
sau bua an dI voI nguoI nhIu fuI, franh dung ruou. ChI can nuoc
frang, nuoc che va cac mon canh frong bua an.

- Chu y dam bao v sInh frong qua frnh nau nuong. Hoa fu
mm ra va bnh fu mm vao. Thuc an khng duoc fro fhanh ngun
gay bnh.

4. Su dung hop Iy mf s fhuc pham dung cho nguoI cao fuI

- Cao: ff nhaf Ia an gao Iuc, gao foan phan nhung nn da boc
cam rIng ra cho gao mm d nhaI. KhI nau frn voI cam da boc ra,
com cam nay an voI muI vung raf beo va raf ngon. ay Ia cach an
fhng mInh cua nhan dan vung CIao Thuy Nam Ha.
Cao Iuc Ia IoaI gao dac bIf danh cho cac cu co dIu kIn, co
nhIu fhoI gIo, con bnh fhuong chI can chon gao deo, khng mc va
khng xaf qua frang.

- KhoaI cu cac IoaI: nguoI cao fuI nn an ruf bof com va fhay
vao do nn an nhIu IoaI khoaI. KhoaI co khI Iuong Ion gay cam
gIac no nhung cho if nang Iuong khng gay beo ma IaI co nhIu chaf
xo gIup chng fao bon, gIup fhaI choIesferoI fhua va d phong ung
fhu daI frang.

- au fuong |dau nanh): dau cac IoaI co gIa frI dInh duong raf
cao, gIau chaf dam. RIng dau fuong con co fhm nhIu axIf beo
khng no raf quy, can khuyn khich frng o moI vung va ch bIn
dau fuong ra nhIu IoaI fhuc an.

+ Iam fuong: fuong ca gIa ban, fuong khng phaI chI Ia mf
IoaI nuoc cham ngon |fuong an), fuong Cu a. Tuong con duoc coI
nhu mf mon an ch bIn san o nhIu vung qu. Trong bua an, muc
ra mf baf fuong fo, moI nguoI ruoI fuong an voI com.

+ au phu, chao.

+ Sua dau nanh, sua chua fu dau nanh: su dung nhIu IoaI
dau, dau xanh, dau do, dau den, dau frang vao ch bIn mon an va
ngam gIa d.

- Iac, vung: Iac, vung du gIau chaf dam, chaf beo, nhIu axIf
beo khng no. Nn ch bIn san mf o nho vung, Iac d an dan b
sung vao bua an frong vong 1 fuan.

- Rau: bua nao cung can co mon rau, dac bIf Ia rau xanh co
chua nhIu b-profen k ca frong cac bua fIc cung khng nn chI
nghI dn. fhIf ca, gIo, cha, ma qun rau.

- Qua chin: raf quy nhaf Ia voI nguoI nhIu fuI. Ngun cung
cap nhIu vIfamIn va nhaf khoang, nhIu chaf chng oxy hoa. Can
gay fhanh fap fuc co qua frang mIng sau bua an.

Rau qua gIup con nguoI fang suc khoe, day IuI bnh faf.

"Hang ngay qua chn rau xanh

Cung nh thay thuc ng canh bn mnh! "
- ThIf, ca: mI fuan I fI fhIu co 3 bua ca, fhIf fuy fheo kha
nang. nh quan dau nguoI nhIu fuI 1 kg/fhang.

- Trung: Ia mon an co gIa frI dInh duong cao nhung khng phaI
cu an nhIu frung Ia ff. I voI nguoI khoe manh mI fuan cung
khng nn an qua 6 qua v o frung co nhIu choIesferoI. I voI
nguoI nhIu fuI vua fraI qua nhung bnh Iam co fh gay suf nhIu
nu khng co phan chI dInh cua fhay fhuc, co fh an 3 qua frung
mf fuan.

Khng nn cho nhung nguoI co frIu chung cua bnh fhIu mau
fIm, rI Ioan fuan hoan nao an frung. Tf nhaf khI an frung nn
kem fheo an sua v frong sua co nhIu IexIfIn co fh frung hoa fac
dung cua choIesferoI.

- Sua: dan fa chua co fap fuc dung sua. Nhung v sua raf b
nn can co k hoach phaf frIn nganh nuI bo sua, nuI frau sua,
nuI d Iay sua va san xuaf sua dau nanh. I voI nguoI nhIu fuI
an sua raf b va d fIu. ac bIf sua chua vua b vua co fac dung
dIu hoa hoaf dng cua b may fIu hoa. Nu co dIu kIn mI ngay
cac cu nn an mf cc sua chua.

- Maf ong: maf ong co raf nhIu fac dung dI voI co fh. Trong
dIu frI hoc maf ong duoc su dung co kf qua ff frong cac bnh
vIm, Ioef da day, fa frang, cac frang fhaI suy yu gan, fhan kInh.
Nhung nguoI nhIu fuI co dac dIm gIam muc chIu dung dI voI
chaf ngof v fh nguoI nhIu fuI khng duoc an qua 20g duong mf
ngay frong do co finh ca maf ong.

- Mam: mI dIa phuong VIf Nam du co nhung IoaI mam rIng
duoc dan raf ua fhich. I voI nguoI nhIu fuI fuy mam raf ngon
nhung khng nn an fhuong xuyn va mI Ian an cung nn dung if
fhI v Iuong muI NaCI frong mam raf cao, khng fhich hop voI co
fh nguoI co fuI.

- MuI: a co nhIu cng frnh nghIn cuu va cac cuc dIu fra
dIch f hoc dInh duong o fhuc dIa v mI IIn quan khng fh chI
caI gIua muc fIu fhu muI an voI muc d fhuong gap bnh huyf
ap cao. Theo IreIss |1976) fh:

+ uoI 250mg muI/nguoI/ngay: khng gap huyf ap cao frong
nhom dan cu.

+ Tu 250mmg dn 1600mg muI/nguoI/ngay: raf if gap huyf
ap cao.
+ Tu 1,6 dn 8g muI/nguoI/ngay: s nguoI co huyf ap cao
frong nhom dan cu In dn 15%.

+ VoI muc fIu fhu muI frn 8g muI/nguoI/ngay: s nguoI
huyf ap cao co fh In foI 30% fng s nguoI dan frong nhom dan
cu.

Co haI fhuc f fhuong duoc cac fac gIa nghIn cuu v muI an
va huyf ap nhac dn: + Nhung nguoI b Iac Yanamamo o vung
bIn gIoI VenezueIa va rasII sng bang ngh frng chuI d an qua
fhInh fhoang an fhm san pham san ban va danh ca, ho khng an
muI, khng co huyf ap cao va huyf ap cung khng fang fheo
fuI.

+ NguoI Nhaf an nhung nam 1950 fIu fhu frung bnh 20g
muI/ngay.

Ca bIf co nguoI an foI 50g. Trong fhoI gIan nay, Nhaf an Ia
nuoc co nhIu nguoI mac bnh huyf ap cao nhaf |50% nhung nguoI
fu 50 fuI fro In) co nhIu nguoI bI faI bIn mach nao voI fy I fu
vong cao nhaf |25% fng s fu vong). Truoc fnh hnh nay Nhaf an
da fIn hanh gIao duc, van dng quan chung gIam Iuong muI fIu
fhu hang ngay xung duoI 10 gam va fhap hon nua. Nam 1981, faI
hI nghI chuyn d v faI bIn mach nao |TMN) o Chau A va ThaI
nh uong Ian fhu nhaf daI dIn Nhaf fhng bao: s nguoI bI chay
mau nao gIam 40%, fac mach nao gIam 24% s nguoI chf v TMN
gIam. Trong 52 nuoc fham du hI nghI, Nhaf fu hang fhu 1 xung
hang fhu 16 v fu vong do TMN.

- Ruou: dI voI nguoI fre, khoe manh, co fh co fh chuyn hoa
ruou fao ra nang Iuong, 1g ruou nguyn chaf cho 7 cao voI dIu
kIn ruou ung vao frong 24 gIo khng qua 100g va ung raI ra
nhIu Ian frong ngay.

Khac voI fhuc an fhuong, ruou duoc hap fhu raf nhanh. n
doan dau cua ruf non 80% Iuong ruou ung vao da vao dn mau va
fu do dn faf ca f chuc, nhIu nhaf va Iau nhaf o nao va o gan.

NguoI co fuI fhuong co nhIu nhuoc dIm v suc khoe, huyf
ap cao, xo mo dng mach, fhIu mau fIm, rI Ioan fuan hoan nao,
chuc nang fhan, gan bI suy yu fhuong gap bnh daI fhao duong.
Nhung nhuoc dIm nay Ia fIn d cua nhIu faI bIn nhu faI bIn
mach nao, nhI mau co fIm.
Cho nn, dI voI nguoI co fuI, ruou, k ca ruou fhuc Ia mf d
ung nn franh su dung du dan hang ngay. I voI nguoI co fuI
khoe manh, ruou nhe IoaI In men nhu ruou vang, bIa dung frong
nhung ngay vuI co fh cho phep dung voI IIu nho.

Con nguoI fao ra fhuc an, nhung cung co fh noI fhuc an fao ra
con nguoI. "Hay noi cho ti bit anh n nh thnao, ti se cho anh
bit anh la ai". KhI duoc hf cu fh v fnh hnh an ung cua mf
nguoI, fa co fh doan bIf nhung dIu kha co ban v nguoI ay |suc
khoe, n np sInh hoaf, finh fnh, kha nang Iao dng, frIn vong suc
khoe, bnh faf, sng Iau hay chf som).

Nhung dIm co ban v dInh duong cho nguoI cao fuI, khng
chI Ia nhung dIu can fhIf ap dung cho Iua fuI nay, ma con Ia
nhung dIu b ich cho dI fuong fruong fhanh can Iuu y d co mf
fuI gIa khoe manh, huu ich va hanh phuc.

Chuong VI

CIA TRI INH !ONC
VA AC IM V SINH C!A TH!C PHM

THIT

ThIf Ia mf frong nhung fhuc pham co gIa frI dInh duong cao,
fhIf cac dng vaf mau nong nhu fhIf Ion, fhIf bo, fhIf gIa cam... co
chua nhIu axIf amIn can fhIf, cac chaf beo, chaf khoang, vIfamIn
va mf s cac chaf fhom hay con goI Ia chaf chIf xuaf ThIf cac IoaI
noI chung ngheo canxI, gIau phofpho. TI I CA/P fhap. Thif Ia fhuc
an gay foan.

I. CIA TRI INH !ONC C!A THIT

ThIf faf ca cac IoaI noI chung chua nhIu nuoc, Iuong nuoc In
foI 70-75%. ProfIf chIm 15-20%, Iuong IIpIf dao dng nhIu | 1-30%
) fuy fhuc vao IoaI suc vaf va d beo cua no. CIuxIf frong fhIf chI co
raf if, khoang % duoI dang gIucoza va gIycogen du fru o gan va co.
Iuong fro khoang 1.%. CIa frI sInh hoc profeIn fhIf 74%, d dng
hoa profeIn fhIf 96-97% . Trong fhIf ngoaI cac profeIn co gIa frI sInh
hoc cao, con co coIagen va eIasfIn Ia IoaI profeIn kho hap fhu, gIa frI
dInh duong fhap v fhanh phan cua no hau nhu khng co
frypfophan va xysfIn Ia haI axIf amIn co gIa frI cao. IoaI nay fap
frung nhIu o phan fhIf bung, fhu, chan gIo. CoIagen khI dun nong
chuyn fhanh geIafIn Ia chaf dng keo. Con eIasfIn gan nhu khng
bI fac dung cua men phan gIaI profeIn. V vay an vao va fhaI ra
nguyn dang. Trong fhIf con chua mf Iuong chaf chIf xuaf fan
frong nuoc, d bay hoI, co muI vI fhom dac bIf, s Iuong khoang
1,5-2% frong fhIf. No co fac dung kich fhich fIf dIch vI raf manh.
Cac chaf chIf xuaf gm co creafIn, creafInIn, carnosIn |co nI fo) va
gIycogen, gIucoza, axIf IacfIc |khng co nI fo). KhI Iuc fhIf phan Ion
cac chaf chIf xuaf hoa fan vao nuoc Iam cho nuoc fhIf co muI vI
fhom ngon dac hIu.

Chaf beo co o f chuc duoI da, bung, quanh phu fang, bao gm
cac axIf beo no va chua no. Cac xIf beo no chu yu Ia PaImIfIc |25-
30%) va SfearIe |16-28). Cac axIf beo chua no chu yu Ia OIeIc |35-
43%), axIf beo chua no co nhIu mach kep khoang 2-7%. RIng mo
ga co 18% axIf IInoIeIc va mo ngua co 16% IInoIenIc, do Ia nhung
axIf beo chua no can fhIf ma co fh khng fu fng hop duoc. Mo
Ion Iop ngoaI co nhIu axIf beo chua no hon Iop sau. V chaf
khoang, fhIf Ia ngun phofpho |116-117mg%), ka II |212-259mg%)
va Ie | 1,1-2,3 mg%) fap frung nhIu o gan. VI yu f co Cu, Zn,
Coban. Iuong CanxI frong fhIf raf fhap |10-15 mg%) v vay fhIf Ia
fhuc an gay foan.

VIfamIn: ThIf Ia ngun vIfamIn nhom frong do chu yu Ia 1
fap frung o phan fhIf nac. Cac vIfamIn fan frong chaf beo chI co o
gan, fhan . NgoaI da o gan fhan fIm nao co nhIu CoIesferon va
phofphafIf.

ThIf gIa cam fhuc IoaI fhIf frang co nhIu profeIn, IIpIf,
khoang va vIfamIn hon so voI fhIf do.

II. TINH CHT V SINH C!A THIT

ThIf Ia ngun fhuc an co gIa frI dInh duong cao, duoc xp vao
fhuc an nhom I, dng fhoI IaI Ia fhuc an d ch bIn duoI nhIu
dang mon an ngon v vay no Ia fhuc an fhuong gap hang ngay frong
bua an cua nhan dan fa. Nu chung fa su dung fhIf khng dam bao
fIu chuan v sInh fh fhIf fro nn gay haI cho nguoI su dung.

ThIf co fh Ia ngun Iay cac bnh nhIm khuan nhu Iao, fhan,
fI fhu..., cac bnh ky sInh frung nhu san day, san cho... ThIf con co
fh gay ng dc fhuc an do vI khuan nhIm vao fhIf hoac do dc f
chua san frong fhIf va phu fang nhu coc |bao gm da, bung frung
va gan) chua dc chaf ufofonIn, ufofoxIn. Cac IoaI nhuyn fh
khI chf d phan huy sInh dc f MyfIIofoxIn. Cac dc f nay gay
IIf fhan kInh frung uong. Nu ng dc nang nguoI bnh co fh chf
do IIf h hap hoac fuan hoan.

nh Iao:

Kha ph bIn frong dng vaf, nhaf Ia IoaI co sung. Cac nI fang
nhu phI fhan fhuong chua nhIu vI khuan Iao hon ca. V vay raf
nguy hIm khI xu dung fhIf va phu fang co chua vI khuan Iao ma
chua duoc nau chin ky, uop muI khng co kha nang dIf vI khuan
Iao.

V phuong dIn v sInh, khng su dung fhIf va phu fang nhung
con vaf mac bnh Iao foan fh. I voI suc vaf bI Iao cuc b o phI,
xuong, fhan fh IoaI bo cac b phan Iao, con fhIf cua no dem ch
bIn ky co fh dung duoc voI dIu kIn con vaf khng gay qua.

nh fhan:

nh fhan fhuong gap o frau bo, co fh da, fh phI va fh
ruf. O suc vaf fhuong gap cac fn fhuong o ruf. nh Iay sang
nguoI do fIp xuc nhIu hon qua duong an ung. Truc khuan fhan
fh fhuc vaf khng co nha bao khng chIu duoc nhIf d cao.

O 55-58oC vI khuan bI fIu dIf sau 10-15 phuf. Nha bao fhan
fh nguoc IaI chIu duoc nhIf d raf cao. Suc nong kh 120-140oC
phaI sau 3 gIo moI fIu dIf duoc. V vay suc vaf bI fhan phaI huy
foan b va frIf d. ThIf cac con vaf khac nu d Ian vao fh cung
phaI huy foan b. o Io saf sInh, ch d con vaf bI bnh fhan phaI
duoc fay u ngay. Cac cng nhan co fIp xuc phaI duoc fIm phong
ngay.

nh Ion dong dau:

nh do fruc khuan rIsIpeIofhrIx InsIdIosa gay xuaf huyf
vIm da ruf, fhan va foan fhan baI huyf, Iach sung fo. Suc vaf
mac bnh chu yu Ia Ion, dac bIf Ia Ion con 3-4 fhang fuI. con,
ga vIf, b cau cung co fh mac bnh nay. nh Iay d dang sang
nguoI qua duong fIp xuc hoac an ung fhIf va phu fang suc vaf
mac bnh.

Suc d khang cua vI khuan fuong dI cao, cac cach ch bIn fhIf
fhng fhuong khng Iam vI khuan chf. o 100oC phaI sau 2 gIo vI
khuan moI bI fIu dIf.

Xu Iy: Huy foan b va frIf d nhu bnh fhan.

nh gIun san

Nhung gIun san chinh fu fhIf suc vaf fruyn sang nguoI Ia san
gIay, san nho va gIun xoan. .

1. San day

San gIay ky sInh o bo goI Ia T. SagInafa va o Ion goI Ia T.
SoIIum. Trung san vao ruf non suc vaf, chuI qua fhanh ruf vao
mau, rI fheo dong mau dn cac f chuc IIn kf cua bap fhIf va cac
f chuc khac. o do khoang 3-6 fhang frung san se bIn fhanh ken.
Ken san Ia mf boc mau frang, frong, Ion nho khac nhau. Haf chua
day nuoc, o gIua Ia dau co voI d huf: Ken san o raI rac frong cac
bap fhIf, o f chuc kIn kf.

KhI nguoI an phaI fhIf co ken san nau chua chin fh Iop vo
ngoaI cua ken bI fan ra, dau san fho ra bam vao nIm mac ruf non,
Ion dan, sau 2-3 chung no phaf frIn fhanh con san fruong fhanh
daI 6-7 m. TI I nguoI bI mac bnh san do an fhIf Ion co san chI
chIm 1%, do an fhIf bo co san chIm 99%. Co Ie do cach ch bIn,
voI fhIf bo fhuong chI xao faI, chua du nhIf d va fhoI gIan can
fhIf d dIf san.

Xu Iy fhIf khI bI san: Tuy fheo muc d, nu s Iuong ken san
duoI 3ken/40 cm2 fhIf fh co fh ch bIn ky hoac ngam nuoc muI
10% frong 20 ngay. Nu frn 3 ken/40 cm2 fhIf fh phaI huy bo,
khng dung d an.

2. San nho |Toe nIa echIncoccusl.

Thuong gap o cho, nhaf Ia cho hoang daI va cac dng vaf an
fhIf. Vaf chu frung gIan Ia dng vaf co sung, Ion, Iac da, cac IoaI
gam nham va nguoI. Ky sInh frung chInococcus sng o ruf non
cua vaf chu chinh, frung fheo phan, dI vao ruf cua vaf chu frung
gIan, fhoaf vo, chuI qua fhanh ruf vao mau dI dn cac nI fang.
TaI day chung chuyn fhanh dang nang IoaI mf fuI hay nhIu fuI.
NguoI mac bnh san bI hao mon, gay com raf nhanh. Ion va cac
dng vaf co sung bI nhIm chInococcus fh nang, do do fhIf cua
chung if nguy hIm dI voI nguoI. Tuy vay, v phuong dIn v sInh,
fhIf va phu fang co ken san chI dung sau khI da ch bIn fhanh fao
pham.

3. CIun xoan | TrIchIneIIa spIraIIs ):

CIun xoan nho, daI 2 mm, ky sInh chu yu o Ion rI dn cho,
meo, chuf. CIun xoan sng o ruf sau vaI fhang co fh de ra vaI
nghn au frung. au frung dI vao mau, fheo dong mau foI cac bap
fhIf co van; Ion In va cun fhanh hnh xoan c nam frong mang
hnh bau duc. Ken gIun fhoang fhay o cac bap fhIf, IuoI, quaI ham,
suon, bung. Nu nguoI an phaI fhIf Ion co gIun xoan nau chua chin,
gIun xoan se chuI vao da day, vo ken gIun xoan bI dIch vI pha huy,
bo gIun fhoaf ra dI xung ruf non, phaf frIn o fhanh ruf Iam
vIm vIm mac ruf va chay mau ruf. Nu doI, bo gIun se vao mau,
fheo dong mau foI bap fhIf sau mf fhoI gIan fu 10-28 ngay, co khI
chI 5-8 ngay sau bnh se phaf ra. nh nang hay nhe con fuy fhuc
vao fhoI gIan u bnh ngan hay daI.

nh canh Iam sang gIng nhu bnh ng dc cap finh. nh
nhan sf cao 39-40oC, dau o cac bap fhIf mIng Iam cho bnh nhan
nhaI va nuf dau. TrIu chung dac hIu Ia phu o maf, mI maf, nhuc
maf. Taf ca cac bap fhIf du bI dau, bnh nhan fhay kho fho, kho
noI, kho nuf , maf cung. Co fIm cung co fh bI dau. TI I fu vong
cua bnh con kha cao. Nu qua khoI, bnh nhan con fhay dau cac
bap co vaI fhang sau nua. phong bnh gIun xoan can Iam ff
khau kham fhIf, nhaf Ia fhIf Ion. Nu fhIf Ion co gIun xoan baf buc
phaI xu Iy: caf fung mIng day 8 cm dem hap o 100oC frong gIo 30
phuf moI co fh dung duoc. Iong Ion fIf canh Ia IoaI fhuc an d gay
bnh gIun xoan. V vay nn han ch su dung dn muc fI da.

CA

I. CIA TRI INH !ONC

Iuong profeIn frong ca fuong dI n dInh |16-17%) fuy IoaI ca.
CIuxIf frong ca cung fhap nhu o fhIf.

ProfeIn ca chu yu Ia aIbumIn, gIobuIIn va nucIeoprofeIn. T
chuc IIn kf fhap va phan phI du, gan nhu khng co eIasfIn. NoI
chung profeIn ca d dng hoa hap fhu hon fhIf. V chaf beo ca ff
hon han fhIf. Cac axIf beo chua no co hoaf finh cao chIm 90%
frong fng s IIpIf, bao gm oIeIc, IInoIeIc, IInoIenIc, arachIdonIc,
kIupanodonIc... Mo ca nuoc ngof co nhIu oIeIc, mo ca nuoc man co
nhIu arachIdonIc va kIupanodonIc. Nhuoc dIm cua mo ca Ia co
muI kho chIu nhaf Ia ca nuoc man. ng fhoI v mo ca co nhIu axIf
beo chua no co mach kep cao nn d bI oxy hoa, d hong va kh bao
quan. Can ca co nhIu vIfamIn A, . VIfamIn nhom gan gIng
fhIf, rIng 1 fhap hon fhIf. V vay nu an cac keo daI don fhuan
|nguoI dI bIn) co fh xuaf hIn erI erI.

V chaf khoang: Tng Iuong khoang frong ca khoang 1-1,7%.
NoI chung ca bIn co nhIu chaf khoang hon ca nuoc ngof. TI I
CAJP o ca ff hon so voI fhIf, fuy nhIn Iuong CanxI frong ca van
con fhap. Yu f vI Iuong frong ca, nhaf Ia ca bIn chua du cac chaf
vI Iuong, dac bIf Ia Iuong If kha cao nhu o ca fhu 1,7-6,2 mg/1kg
ca. IIuor cung fuong dI kha. Chaf chIf xuaf o ca fhap hon fhIf, v
vay fac dung kich fhich fIf dIch vI cua ca kem hon fhIf.

II. TINH CHT V SINH C!A CA

So voI fhIf, ca Ia IoaI fhuc an chong hong va kho bao quan hon
v nhung Iy do sau day:

- Ham Iuong nuoc fuong dI cao frong cac f chuc cua ca.

- Su co maf cua Iop mang nhay Ia mI fruong ff cho vI khuan
phaf frIn.

-Tinh da dang cua ngun va duong xam nhap.

KhI ca ra khoI nuoc fhuong fIf ra nhIu chaf nhay dong IaI
frn vay, chaf nhay co chua nhIu profeIn Ia mI fruong ff cho cac
vI sInh vaf phaf frIn va Iam hong ca. Ca con sng hoac moI chf,
frong fhIf khng co vI khuan, nhung nu khng duoc Iam sach ngay
va uop Ianh fh vI khuan fu mang, vay va ruf se nhanh chong xam
nhap vao fhIf ca. Cac vI khuan phaf frIn frong ca nhanh hon frong
fhIf. Cac vI khuan gay fhI fhuong Ia IoaI PsychrophIIe phaf frIn
raf nhanh o nhIf d 15-20oC. Trong ca con co fh co vI khuan
CIosfrIdIum bofuIInum gay nn ng dc bofuIIsme raf nang, fu vong
cao. Nu saf muI fruoc khI uop Ianh co fh Iam maf dc f do vI
khuan fIf ra.

Ca co fh fruyn bnh san cho nguoI nu an cau co san nau
chua chin. Cac IoaI san fhuong gap o ca Ia san khia va san Ia. San
khia chI gap o cac nuoc xu Ianh, khng co o VIf nam. San Ia mnh
daI 2 caI fhun va def, mau do nhu haf hng. Trung ra ngoaI fheo
phan. Trong frung co mao au frung. KhI frung no mao au frung boI
frong nuoc xam nhap vao c hn, au frung rung Ing rI phan chIa
fhanh nhIu vI au frung foI ky sInh o ca IoaI ca va phaf frIn fhanh
nang frung cam o bap fhIf va Iop mang duoI da. NguoI hay dng vaf
an phaI ca co nang frung nau chua chin se mac bnh. NguoI mac
bnh san Ia gan fhuong co cac frIu chung dau ruc o vung mo ac va
duoI suon bn phaI, fhuong hay nn mua, an maf ngon, suf can
nhanh, fhInh fhoang co nhung con dau fuI maf du dI, da vang, gan
fo dan va co bang nuoc. o nuoc fa, mf s dIa phuong fruoc kIa co
fap fuc an goI ca nn fI I mac bnh san Ia gan kha cao, hIn nay if
hon. In phap phong bnh ff nhaf Ia khng an goI ca hoac ca nau
chua chin.

S!A

I. CIA TRI INH !ONC

Sua Ia fhuc pham co gIa frI dInh duong cao. ProfeIn sua raf qui
v fhanh phan axIf amIn can dI va co d dng hoa cao.

1. ProfeIn

PrfIf sua bao gm: CaseIn, IacfoaIbumIn va IacfogIobuIIn. Sua
bo, sua frau, sua d fhuc IoaI sua caseIn v Iuong caseIn chIm >
75% fng s profeIn. Sua me fhuc IoaI sua aIbumIn |caseIn duoI 75
%). CaseIn Ia mf IoaI phofphoprofIf. CaseIn co du faf ca cac axIf
amIn can fhIf, dac bIf co nhIu Iy sIn Ia mf axIf amIn raf can
fhIf cho su phaf frIn cua fre em. Trong sua fuoI, caseIn o duoI
dang muI canxI |caseInaf canxI) d hoa fan. KhI gap axIf yu
caseIn se kf fua do su fach cac IIn kf cua caseIn va canxI.
IacfoaIbumIn khac voI caseIn Ia khng chua phofpho nhung co
nhIu Iuu huynh Iam cho sua co muI kho chIu . V vay sua chI duoc
phep fIf frung o nhIf d fhap keo daI | phuong phap Pasfeur).

2. IIpIf:

IIpIf sua co gIa frI sInh hoc cao v:

- O frong frang fhaI nhu fuong va co d phan fan cao.

- Co nhIu axIf beo chua no can fhIf.

- Co nhIu phofphafIf Ia mf phofpho IIpIf quan frong

- Co d fan chay fhap va d dng hoa.

Tuy vay so voI dau fhuc vaf, Iuong axIf beo chua no can fhIf
frong mo sua con fhap hon nhIu.

3. CIuxIf

CIuxIf sua Ia Iaefoza, mf IoaI duong kep, khI fhuy phan cho 2
phan fu duong don Ia gaIacfoza va gIucoza. Iacfoza frong sua bo Ia
2,7-5,5% sua me Ia 7%, fuy vay khng ngof v d ngof cua Iacfoza
kem sacaroza 6 Ian.
4. Chaf khoang

Sua co nhIu Ca, K, P v vay sua Ia fhuc an gay kIm.

CanxI frong sua dng hoa raf ff v no duoI dang IIn kf voI
caseIn |caseInaf canxI). Sua Ia ngun fhuc an cung cap canxI quan
frong dI voI fre em. MI ngay chI can cho fre ung 0,5 Iif sua da du
nhu cau canxI cho fre |500mg/ngay). Sua Ia fhuc an fhIu saf, v
vay fu fhang fhu nam fre c.an duoc an fhm nuoc rau qua .

5. VIfamIn

Trn fhuc f co fh coI sua Ia ngun cung cap vIfamIn A, 1,
2, con cac vIfamIn khac khng dang k.

NgoaI cac fhanh phan dInh duong frn, frong sua con co fhm
cac chaf khi, men, nI f va chaf mau. Trong sua non |3 ngay dau
moI sInh) cua cac ba me con co mf Iuong khang fh mIn dIch Iga
gIup cho dua fre chng IaI cac bnh nhIm khuan frong nhung ngay
dau moI ra doI. V vay cac ba me can cho con bu ngay sau khI sInh.

II. TINH CHT V SINH C!A S!A

Sua fuoI co chaf Iuong ff phaI co mau frang nga, hoI vang,
muI fhom dac hIu cua sua. KhI sua co dau hIu kf fua fh chac
chan sua da bI nhIm khuan. danh gIa chaf Iuong v sInh cua
sua nguoI fa fhuong dua vao cac chI fIu sau:

- Ty frong sua Ia bIu hIn cac fhanh phan dInh duong
|profeIn, IIpIf, gIuxIf) co frong sua. VoI sua fuoI nguyn chaf, fy
frong gIao dng fu 1,029 dn 1.034. Nu sua bI pha Ioang fh fy
frong se ha fhap va nu bI Iay maf bo fh fy frong se fang In.

- chua cua sua Ia phan anh d fuoI ff cua sua. chua cua
sua fuoI dao dng fu 18-20 fhorner, nu fang qua 22 Thorner kem
fheo co hIn fuong kf fua cua caseIn nua fh sua do chac chan da
bI nhIm khuan.

Nu vaf sua fheo dung yu cau v sInh fh sua moI vaf ra Ia v
khuan.

ThoI gIan v khuan co fh keo daI nu sua duoc bao quan o
nhIf d fhap. VI khuan fhuong co frong sua Ia vI khuan IacfIc nhu
Sfrepfococus acfIe phan hoa sua sInh ra axIf IacfIc am chua sua.
NgoaI ra con co IoaI vI khuan gay fhI phan huy profeIn Iam hong
sua nhu .profeus,. .subfIIIs, .fIuorescens... Sua con co fh
nhIm cac vI khuan gay bnh nhu fa, Iy, fhuong han, pho fhuong
han, Iao, sf Ian song va dac bIf Ia nhIm fu cau khuan gay ng
dc fhuc an. V vay sua vaf ra nhaf fhIf phaI duoc fIf khuan fruoc
khI su dung. Nu nhu frong qua frnh vaf sua, bao quan, van
chuyn, ch bIn va mua ban sua khng fuan fhu nghIm ngaf
nhung yu cau v sInh cua no fh sua co fh fruyn mf s bnh cho
nguoI fIu dung nhu bnh Iao, bnh sf say fhaI suc vaf bnh
fhan...

1. Bnh lao. nh Iao fhuong gap o bo. VI khuan .fubercuIosIs
bovIs co fh bang moI duong xam nhap vao sua. Sua nhung con bo
dang mac bnh Iao ro rf khng dung d an. Sua nhung con bo co
phan ung fubercuIIn duong finh chI duoc dung sau khI sua da duoc
fIf frung o 70oC frong 30phuf hoac o 90oC frong fhoI gIan ngan
hon.

2. Bnh st lan song. Sua cua nhung con vaf dang mac hoac
moI khoI bnh ruceIose |sf say fhaI suc vaf) co fh fruyn bnh
sf Ian sng cho nguoI. V vay sua do nhaf fhIf phaI duoc khu
frung fruoc khI dung. Nu con vaf khng co frIu chung Iam sang
fIf khuan o 70oC frong 30 phuf. Nhung nu co frIu frung ro rf
fh phaI khu frung o 100oC frong 5 phuf. Nu fIm phong bnh
fhan cho suc vaf fh frong vong 15 ngay sau khI fIm ff nhaf Ia
khng nn vaf sua.

Nu can Iay sua fh sua do phaI duoc khu khuan o 100oC frong
5 phuf

TR!NC

I. CIA TRI INH !ONC

Trung Ia IoaI fhuc an co gIa frI dac bIf cao co du profeIn, IIpIf,
gIuxIf, vIfamIn, khoang, men va hoocmon. Cac chaf nay co fI I
fuong quan voI nhau raf fhich hop, dam bao cho su Ion va phaf
frIn cua co fh.

Qua frung gm co Iong do, Iong frang, mang mong va vo cung
voI fI I fuong quan 32-36%, 52-56% va 12%. Cac chaf dInh duong
fap frung chu yu o Iong do: nuoc 48,7%, IIpIf 32,6%, profeIn 16,6%,
gIuxIf 1% va khoang 1,1%. Mau cua Iong do Ia do cac sac f
carofenoIf, xanfofIn, crypfoxanfIn... IoaI sac f nay co nhIu o cay
xanh, IoaI fhuc an fu nhIn cua gIa cam. Trung cua gIa cam duoc
nuI chu yu bang fhuc an fu nhIn fh Iong do co mau vang xam,
gIa cam nuI bang fhuc an fng hop fh Iong do frung co mau nhaf
hon nhu frung ga cng nghIp. Iong frang chu yu Ia nuoc | 87,6%)
va profeIn don gIan|10,6%).

1. ProfeIn

MI qua frung co khoang 7g profeIn frong do 44,3% o Iong do,
50% o Iong frang, con IaI o vo. ProfeIn Iong do frung fhuc IoaI
profeIn phuc fap gan gIng nhu profeIn sua . ProfeIn Iong frang
fhuc IoaI profeIn don gIan, chu yu Ia aIbumIn. ProfeIn frung noI
chung co fhanh phan axIf mIn ff nhaf va foan dIn nhaf dng fhoI
Ia ngun qui cac axIf amIn hIm nhu mefIonIn, frypfophan, xysfIn
Ia nhung axIf amIn fhuong fhIu frong bua an hang ngay cua nhan
dan fa.

2. IIpIf

IIpIf fap frung o Iong do, fhuc IoaI gIucoIIpIf. Trung Ia ngun
IexIfIn qui, o Iong do 8,6%. Trung Ia fhuc an duy nhaf co fI I IexIfIn
cao hon han CoIexferon |6/1).

3. Chaf khoang

96% chaf khoang fap frung o vo cung, phan con IaI o duoI dang
IIn kf voI profeIn |phofpho, Iuu huynh) va chaf beo |Phofpho
frong IexIfIn), CanxI frong frung fhap v fap frung o vo cung.

4. VIfamIn

Iong do frung chua nhIu vIfamIn A va carofen; ngoaI ra frung
co du cac vIfamIn khac nhu , , K, vIfamIn nhom va C.

5. dng hoa cua frung

Iong do va Iong frang co d dng 'hoa khng gIng nhau. Iong
do frung co d nhu fuong va phan fan cao nn an chin va sng du
hap fhu nhu nhau. Iong frang sng kho hap fhu v co chua
anfIfrypxIn. KhI dun nong dn 80oC, anfIfrypxIn se bI pha huy.
Nhu vay an Iong frang chin d hap fhu hon. V phuong dIn v
sInh khng nn an frung chua chin.

II. TINH CHT V SINH

Trung co fh Ia nguyn nhan gay bnh cho nguoI. Trn b maf
vo frung, fuy fheo dIu kIn bao quan ma co fh fhay cac vI khuan o
daf, nuoc, khng khi. Nhung IoaI vI khuan gap nhIu hon ca Ia
.profeus vuIgarIs, . Co II communIs, . SubfIIIs, .
MesenferIcus... Trung cac IoaI gIa cam nhu vIf, ngan, ngng... do
sng va de frung o noI nuoc ban fu dong am uof nn co fh bI nhIm
SaImoneIIa, ShIgeIIa. NguoI fa da fm fhay ca SaImoneIIa fyphI
murIum frung ng dan frung cua gIa cam bIf boI, v vay frung cua
no dI khI Ia vaf fruyn vI khuan gay nhIm frung nhIm dc fhuc
an cho nguoI.

Cach bao quan frung ff nhaf Ia bao quan Ianh. Truoc khI bao
quan Ianh frung phaI duoc rua sach, Iau kh. NhIf d bao quan
phaI Iun n dInh v khI nhIf d fhay dI 0,3oC se Iam fang d am
In 2% Iam cho frung d bI hong. Mun bao quan frung Iau hon co
fh dung phuong phap uop muI nhung frung uop muI se kho ch
bIn do ham Iuong muI o frung cao.

NC! COC VA KHOAI C!

I. NC! COC

Ngu cc Ia ngun chinh cung cap nang Iuong cho khau phan an
hang ngay cua nhan dan fa, dng fhoI ngu cc cung Ia ngun
profeIn fhuc vaf va vIfamIn I cua khau phan.

1. Cao. Cao Ia Iuong fhuc chinh frong bua an hang ngay cua
nhan dan fa. CIa frI dInh duong cua haf gao phu fhuc vao daf daI,
khi hau, xay xaf, bao quan va ch bIn.

CIuxIf. Thanh phan dInh duong chinh cua haf gao Ia gIuxIf
chIm 70-80% fap frung o IoI gao. Cao gIa cang frang fh Iuong
gIuxIf cang cao . CIuxIf gao chu yu Ia fInh bf |poIIsacarIf) con mf
if duong don, duong kep nam o mam va cuI aIoron.

ProfeIn. ProfeIn gao fhap hon m va ng |7-7,5%) nhung gIa frI
sInh hoc ff hon, gao gIa cang frang Iuong profeIn cang gIam. So voI
profeIn frung fh profeIn gao fhIu IysIn v vay khI an nn phI hop
voI fhuc an dng vaf va dau d IIpIf frong gao fhap 1-1,5% nam o
cuI va mam.

Chaf khoang. Cao co if Ca, nhIu P nn gao Ia fhuc an gay
foan.

VIfamIn. Cao Ia ngun VIfamIn nhom , Iuong 1 du cho
chuyn hoa gIuxIf frong gao. Tuy nhIn, ham Iuong I con phu
fhuc vao d xay xaf v 1 nam nhIu o cuI aIoron. Nu xay xaf ky
fh 1 se maf nhIu fheo cam.

O haf gao nguyn co:

VIfamIn 1: 0,38mg% NIaxIn: 4,1mg%

VIfamIn 2: 0,1 mg% IofIn: 0,004 mg%

VIfamIn 6: 1,0 mg% AxIf PanfofInIc:1,7 mg%

Haf gao xay frang Iuong vIfamIn con nhu sau:

VIfamIn 1: 0,08mg% NIaxIn: 1,9mg%

VIfamIn 2: 0,04 mg% IofIn: 0,004 mg%

VIfamIn 6: 0,30 mg% AxIf PanfofInIc:0,66 mg%

Van d xay xaf bao quan va ch bIn gao: Cac fhanh phan dInh
duong nhu profeIn, IIpIf va vIfamIn nhom fap frung phan Ion o
mam va cuI v vay can chu y:

- Khng xay xaf gao qua ky, qua frang - Ch bIn khng vo gao
ky qua, nau com cho vua du nuoc, nu cho qua nhIu nuoc rI chaf
nuoc com se Iam maf nhIu chaf dInh duong.

- ao quan gao noI cao rao, fhoang maf, franh anh sang fruc
fIp, co fhIf bI chng am mc, sau mof Iam hong gao. NoI chung
khng nn gIu gao qua 3 fhang. Nu vIc xay xaf bao quan va ch
bIn gao Iam dung yu .cau v sInh se gIup cho vIc phong chng
erI erI co hIu qua hon. ng fhoI frong bua an cung nn da
dang, an fhm nhung fhuc an gIau vIfamIn 1 nhu fhIf nac, dau d
va gIa dau xanh.
2. Ng

ProfeIn: Ng co fu 8,5-10% profeIn, profeIn chinh cua ng Ia
zeIn, mf IoaI proIamIn gan nhu khng co Iy sIn va frypfophan. Nu
an phI hop ng voI dau d va cac fhuc an dng vaf fh gIa frI
profeIn ng se fang In nhIu.

IIpIf: IIpIf frong haf ng foan phan fu 4-5%, phan Ion fap
frung o mam.

Trong chaf beo cua ng co 50% Ia axIf IInoIeIc, 31% Ia axIf oIeIc,
13% Ia axIf panmIfIc va 3% Ia SfearIc.

CIuxIf: CIuxIf frong ng khoang 60% chu yu Ia fInh bf. o haf
ng non co fhm mf s duong don va duong kep.

Chaf khoang: Ng ngheo canx, gIau phofpho. CIng nhu gao,
ng cung Ia fhuc an gay foan. .

VIfamIn: VIfamIn cua ng fap frung o Iop ngoaI haf ng va o
mam. Ng cung co nhIu vIfamIn 1. VIfamIn PP hoI fhap cng voI
fhIu frypfophan mf axIf mIn co fh fao vIfamIn PP. V vay nu an
ng don fhuan va keo daI se mac bnh PeIIagre. RIng ng vang co
chua nhIu carofen |fIn vIfamIn A).

3. f m

CIa frI dInh duong cua bf m fuy fhuc vao cach ch bIn . f
m san xuaf fu haf foan phan co gIa frI dInh duong gIng nhu
nguyn IIu. Con IoaI bf m frang bI maf dI Iop vo aIoron va mam
nn cung maf fheo nhIu chaf dInh duong quan frong.

ProfeIn. ProfeIn bf m ngoaI aIbumIn va gIobuIIn con co
proIamIn va gIufeIIn Iam cho bf m co fh dung Iam banh, yu f
han ch Ia IysIn. Cac fhanh phan dInh duong khac nhu gIuxIf, IIpIf,
vIfamIn va khoang frong bf m cung fuong fu nhu haf gao.

V phuong dIn v sInh can chu y, bf m raf d huf am va bI
fhc. f da bI mc noI chung khng nn dung d ch bIn cac IoaI
banh, banh m va m soI.

II. KHOAI C!

O nng fhn nuoc fa sau ngu cc fh khoaI cu cung Ia fhuc an
fhuong dung. ac dIm chung cua khoaI cu Ia ngheo cac chaf dInh
duong va nang Iuong fhap.
1. KhoaI Iang

ProfeIn. ProfeIn khoaI Iang fhap |khoaI fuoI 0.8%, khoaI kh
2,2%), gIa frI sInh hoc cua profeIn khoaI Iang so voI khoaI fay va
gao fh kem hon, nhung so voI ng, san fh ff hon. .

IIpIf. IIpIf frong khoaI Iang raf fhap chI co 0,2%

CIuxIf. CIuxIf 28,5%. 100 gam khoaI fuoI cho 122 KcaIo.

VIfamIn: KhoaI Iang co nhIu vIfamIn C va nhom . RIng
khoaI ngh co nhIu carofen.

Chaf khoang: CanxI va phofpho du fhap, fI I CA/P fuong dI
hop Iy | 34/49 ). KhoaI Iang kho bao quan, khng gIu duoc Iau.
Mun gIu Iau nguoI fa dem fhaI Iaf mong va phoI kh .

2. San

San fuoI co gIa frI dInh duong fhap, profeIn san vua if v s
Iuong vua kemv chaf Iuong. ProfeIn san ngheo IysIn; frypfophan
va cac axIf mIn chua Iuu huynh khac. San con Ia fhuc an ngheo cac
vIfamIn va khoang, fI I CA/P gIng nhu frong khoaI Iang. San fuoI
khng gIu duoc Iau va khng fh dung d fhay fh ngu cc duoc.
San kh co fh dung fhay fh mf phan v maf nang Iuong nhung
cung chI fam fhoI va can an phI hop fhm voI cac fhuc an ngun
gc dng vaf.

V maf v sInh, san fuoI co fh gay ng dc fhuc an.

3. KhoaI fay

So voI khoaI Iang fh khoaI fay co nhIu profeIn hon |2%).
ProfeIn khoaI fay co nhIu IysIn nn phI hop ff voI ngu cc. CIa
frI sInh hoc cua profeIn khoaI fay fuong dI cao, In foI 75%. Tng
Iuong fro frong khoaI fay khoang 1%, frong do chu yu Ia Ka II |500
mg% ) va phofpho. CanxI fhap, fI I Ca/P khng daf yu cau. KhoaI
fay Ia fhuc an gay kIm.

VIfamIn. VIfamIn C frong khoaI fay fuong dI cao |Io mg%),
vIfamIn nhom cao hon so voI khoaI Iang, gan gIng o gao. Trong
khoaI fay, nhaf Ia khoaI fay moc mam va Iop vo ngoaI co chua dc
chaf soIanIn. Iuc khoaI moc mam Ia fhoI ky chua nhIu soIanIn
nhaf | 50-100mg% ) v vay fhuong gap ng dc soIanIn do an khoaI
fay moc mam. In phap d phong ff nhaf Ia khng an khoaI fay
khI da moc mam.

! O VA HAT CO !

1. au d:

Haf dau d kh noI chung cung cap nang Iuong ngang voI ngu
cc Iuong profeIn cao fu 17-25%, rIng dau fuong 34%, cao gap 2
Ian so voI ngu cc. Chaf beo 1-3%, rIng d fuong 18%. au d Ia
ngun kha ff v vIfamIn nhom , PP, CanxI va Ie. Hau nhu khng
co vIfamIn C va carofen. CIa frI sInh hoc profeIn dau d fhap | 40-
50 ) rIng dau fuong 75, fhap hon so voI fhuc an dng vaf nhung
cao hon ngu cc. au d noI chung ngheo cac axIf mIn chua Iuu
huynh nhu mefIonIn, xysfIn, nhung co nhIu IysIn nn phI hop ff
voI ngu cc.

Mf s ch pham cua dau d fhuong dung:

- Gia u xanh: ngheo nang Iuong nhung co nhIu vIfamIn
nhom nhaf Ia 1 va co nhIu vIfamIn C.

- Sa u nanh: CIa frI dInh duong con phu fhuc vao fI I dau
nanh nhIu hay if. NoI chung sua dau nanh co nhIu profeIn, IIpIf.
o nuoc fa sua dau nanh hoac sua chua ch bIn fu dau nanh Iam
fhuc an fhay fh sua bo , danh cho fre em va nguoI bnh raf ff v
d hap fhu.

- u phu: cung Ia fhuc an fhuong dung. Trong qua frnh san
xuaf dau phu, profeIn dau fuong da duoc fhuy phan fhanh dang d
hap fhu. ProfeIn dau phu khoang 10-12% va IIpIf 5-6%. Theo IoI
khuyn an ung hop Iy cua VIn dInh duong Quc gIa fh hang
fhang mI nguoI nn an fu 2-3 kg dau phu.

- Tng: Ia fhuc an duoc dung fhay nuoc mam Iam nuoc cham.
Trong qua frnh u In men, profeIn fhuc vaf |fu nguyn IIu dau
fuong va gao hoac ng) da chuyn fhanh axIf amIn va pepfon.
Trong ky fhuaf u In men raf co fh bI nhIm mc AspergIIIus
fIavus fu khng khi vao. ay Ia IoaI mc co kha nang sInh dc f
anafoxIn, mf dc f gay ung fhu manh o gan va cac phu fang khac.

2. Haf co dau

O nuoc fa, haf co dau duoc dung nhIu Ia haf Iac, vung. NgoaI
Iuong profeIn va hpIf cao, haf vung con co nhIu chaf khoang chu
yu Ia saf va vIfamIn chu yu Ia vIfamIn PP.

2.1. Lac

Iac co Iuong profeIn 27,5% nhung gIa frI sInh hoc |V) kem v
fhIu nhIu axIf amIn can fhIf. So voI ngu cc, profeIn Iac kem gao
nhung ff hon ng. Trn fhuc f nu an phI hop Iac voI ngu cc fh
gIa frI sInh hoc cua profeIn phI hop se ff In nhIu v ngu cc
ngheo IysIn va Iac ngheo mefIonIn. Iac phI hop raf ff voI ng v
Iac co nhIu VIfamIn PP va frypfophan Ia 2 yu f han ch cua ng.
Iac mun gIu duoc Iau can phoI kh, gIu nguyn vo, dIu kIn bao
quan phaI kin, kh, franh anh sang fruc fIp. Nu bao quan khng
ff, Iac co fh bI am va mc. Mf s mc co fh phaf frIn frong Iac
va sInh dc f nu co dIu kIn d am va nhIf d fhich hop |d am
85% va nhIf d 30oC). Nu Iac bI nhIm mc AsperIIIus navus fh
mc nay co fao dc f AfIafoxIn.

au Iac: 80% Ia axIf beo chua no |oIeIc va IInoIeIc) va 10% Ia
axIf beo no |paImIfIc) ngoaI ra Ia nhung axIf beo khac.

2.2. Vng

Vung cung Ia mf IoaI fhuc an co gIa frI. Vung co khoang 20%
profeIn va 46,4% IIpIf. ProfeIn cua vung ngheo IysIn nhung gIau
mefIonIn. Nu xef v fhanh phan axIfamIn fh vung + dau fuong +
ngu cc se Iam cho gIa frI sInh hoc cua no fang In dang k.

VIfamIn. Vung co nhIu vIfamIn nhom .

Khoang. Vung co nhIu canxI |1200mg%) ngang voI sua, nhung
gIa frI hap fhu kem v vung co nhIu axIf oxaIIc can fro nhIu kha
nang hap fhu canxI cua co fh.

RA! Q!A

Rau qua co vaI fro dac bIf frong dInh duong, cung cap cho co
fh nhIu chaf co hoaf finh sInh hoc, dac bIf Ia cac chaf khoang
kIm, vIfamIn, pecfIn va axIf huu co. NgoaI ra frong rau qua con co
cac IoaI duong fan frong nuoc fInh bf va xenIuIoza.

Mf dac finh sInh Iy quan frong Ia rau qua gay cho fa cam gIac
fhem an va kich fhich fIf dIch fIu hoa. Rau phI hop voI cac fhuc
an nhIu profeIn, IIpIf va gIuxIf se Iam fang kich fhich fIf dIch vI o
ch d an rau kf hop profeIn, Iuong dIch vI fIf fang 2 Ian so voI an
profeIn don fhuan. ua an co rau fao dIu kIn fhuan IoI cho su
fIu hoa hap fhu cac chaf dInh duong khac.

Trong rau con co cac men, men frong cu hanh gIng pepxIn cua
dIch vI.

Men frong bap caI gIng frypxIn cua fuyn fuy.

1. Rau

Iuong nuoc cao 70-95% v vay rau raf kho bao quan, nhaf Ia v
mua he rau d bI hong. ProfeIn frong rau fhap 0,5-1,5% nhung co
Iuong IyzIn va mefIonIn cao, phI hop ff voI ngu cc. CIuxIf fhap 3-
4% bao gm duong don, duong kep, duong fInh bf, xenIuIoza va
pecfIn. XenIuIoza cua rau fhuc IoaI mIn d chuyn sang dang hoa
fan o frong ruf. Trong rau, xenIuIoza o duoI dang hn kf voI cac
chaf pecfIn fao fhanh phuc hop pecfIn-xenIuIoza kich fhich manh
nhu dng ruf va fIf dIch ruf.

NhIu faI IIu cho rang xenIuIoza cua rau co kha nang dao fhaI
choIesferoI ra khoI co fh. Iuong xenIuIoza frong rau khoang 0,3-
3,5% fuy IoaI rau. Rau Ia ngun vIfamIn C va carofen cho khau
phan an hang ngay.

Cac IoaI rau co nhIu vIfamIn C nhu rau ngof |185mgo/o), rau
muI |140mg%), mung foI | 72mg%), caI sen |51mg%), caI bap |
30mg%), rau mung |23mg%). Tuy vay frong qua frnh ch bIn bao
quan, Iuong vIfamIn C bI gIam dI kha nhIu. Muc gIam frung bnh
Ia 50%. Carofen co nhIu o mf s rau qua co mau nhu of vang, ca
chua, ca rf, rau muI, hanh Ia... Rau Ia ngun cac chaf khoang kIm
nhu K, Ca, Mg. NgoaI ra rau cung Ia ngun cung cap chaf saf d
hap fhu.

2. Qua

V fhanh phan dInh duong so voI rau, qua co nhIu gIuxIf hon
va phan Ion duoI dang duong don, duong kep nhu frucfoza, gIucoza,
sacaroza. Qua cung Ia ngun cung cap vIfamIn C nhu rau nhung uu
vIf hon o ch frong qua khng co men ascorbInaza phan gIaI
vIfamIn C, dng fhoI an qua fuoI khng qua ch bIn nn Iuong
vIfamIn duoc gIu gan nhu nguyn ven. Mf s IoaI qua co nhIu
carofen nhu du du, gac, cam, chanh...

Qua cung Ia ngun cac chaf khoang kIm, chu yu Ia Ka II.
Iuong canxI va phofpho if nhung fI I CA/P ff. Qua con co uu fh
hon rau o ch, qua con chua 1 s axIf huu co, pecfIn, fanIn. IIn kf
axIf huu co voI fanIn co fac dung kich fhich fIf dIch vI manh. ph o
qua vao khoang 2,5-5,2 va o rau fu 5,3-5,9. Cam chanh co nhIu
axIf xIfrIc, cac qua khac co axIf maIIc, xIfrIc, facfrIc, benzoIc...

3. Tinh chaf v sInh cua rau qua

Rau co fh nhIm cac vI khuan gay bnh va frung gIun san do
fuoI rau bang phan fuoI hoac nuoc ban. Cac IoaI rau an fuoI sng
nhu rau sa Iach, rau fhom, hanh muI, dua chuf, ca rf... nu
khng duoc rua sach va saf frung can fhan fh co fh gay cac bnh
duong ruf va gIun san.

Mf van d hIn nay dang duoc quan fam Ia d nhIm hoa chaf
bao v fhuc vaf frong rau qua kha cao, gay nn ng dc cap finh
cung nhu man finh, anh huong khng ff dn suc khoe Iau daI cho
nguoI fIu dung.

Tom IaI gIa frI dInh duong cua fhuc an dng vaf va fhuc vaf
nhu chung fa da fhay khng co mf IoaI fhuc an nao can dI cac
chaf dInh duong can fhIf. oI vay can phaI bIf phI hop an nhIu
IoaI fhuc an frong bua an hang ngay. am bao cho khau phan an
hang ngay co du cac IoaI fhuc an o cac nhom fhoa man nhu cau
dInh duong fheo Iua fuI, gIoI finh cung nhu cuong d Iao dng.

Chuong VII

NCO OC TH!C AN

Muc dich cua v sInh an foan fhuc pham Ia dam bao cho nguoI
an khng bI ng dc fhuc an . Ng dc fhuc an Ia mf bnh cap finh
xay ra do an phaI fhuc an bI nhIm vI khuan hoac dc f cua vI
khuan hoac fhuc an co chua cac chaf co finh chaf dc haI dI voI
nguoI an. nh fhuong xay ra co finh chaf df ngf, nhIu nguoI
cung mac do an cung mf IoaI fhuc an, co nhung frIu chung cua
mf bnh cap finh bIu hIn bang nn mua, Ia chay... kem fheo cac
frIu chung khac fuy fheo fung IoaI ng dc.

Ng dc fhuc an do vI khuan fhuong chIm fI I fuong dI cao,
frong do fhIf ca Ia fhuc an chu yu gay ng dc, fuy vay fI I fu vong
fhap, nguoc IaI, ng dc fhuc an khng do vI khuan fuy if xay ra
hon nhung fI I fu vong IaI cao hon nhIu. Ng dc fhuc an phu
fhuc nhIu vao fhoI fIf, mua he fhuong xay ra nhIu hon mua
dng. NgoaI ra, no con phu fhuc vao khu vuc dIa Ii, fap quan an
ung, dIu kIn sInh hoaf an ung cua fung noI khac nhau. Chang
han o vung bIn an phaI ca dc, mIn nuI an nam dc, san dc, rau
daI dc...

Trong nhung nam gan day vIc su dung rng raI hoa chaf fru
sau frong nng nghIp, cac chaf phu gIa frong cng nghIp fhuc
pham... cung dang Ia mI quan fam Ion dI voI nhung nguoI Iam
cng fac v sInh an foan fhuc pham.

T chuc Y f fh gIoI |OMS) da nhan manh su can fhIf phaI
fang cuong cng fac fuyn fruyn gIao duc v sInh fhuc pham chap
hanh Iuaf v sInh an ung frong nhan dan frn foan cau. OMS da
dua ra mf phuong frnh gIao duc v sInh fhuc pham ph cap rng
raI bang moI phuong fIn nhu bao chi, fruyn fhanh, fruyn hnh...
d fhuc fInh dan chung o moI noI moI ch. ua vao nguyn nhan
gay bnh nguoI fa chIa ng dc fhuc an ra Iam 3 IoaI sau:

1. Ng dc fhuc an do vI khuan bao gm:

- Ng dc fhuc an do SaImoneIIa.

- Ng dc fhuc an do fu cau khuan.
- Ng dc fhuc an do CIosfrIdInum bofuIInum

- Ng dc fhuc an do cac vI khuan duong ruf khac nhu:
profeus, .co II, perfrIngens.

2. Ng dc fhuc an khng do vI khuan bao gm:

- Ng dc fhuc an Ianh fuc Ia hIn fuong dI ung qua man,
fhuong Ia do fm, cua, ca, c, nhng fam... chI gap o mf s nguoI co
co dIa dI ung fu nhIn. Ng dc fhuc an do ban fhan fhuc pham co
chua dc chaf fu nhIn nhu nam dc, khoaI fay moc mam, san, mf
s IoaI nhuyn fh, ca noc, coc...

- Ng dc fhuc an do fhuc pham bI nhIm dc chaf fu ngoaI mI
fruong vao frong qua frnh san xuaf, ch bIn, bao quan fhuc pham.
Thuc IoaI nay gm co dc f vI nam, hoa chaf bao v fhuc vaf, cac
chaf phu gIa cho fhm vao fhuc an, bao b dong goI...

3. Ng dc fhuc an chua duoc nghIn cuu day du:

- Ng dc banh m In men .

- Ng dc fhuc an do IIn cau khuan, do ShIgeIIa.

- Ng dc fhuc an do mf s chaf Iong kI fhuaf: chaf Iam Ianh
2, ruou - mfyIIc .

NCO OC TH!C AN O SAIMONIIA

Ia mf IoaI nhIm frung, nhIm dc fhuc an, frong do nhIm
frung chI xay ra ngan nguI, fIp fheo Ia cac bIu hIn nhIm dc,
chu yu Ia rI Ioan fIu hoa.

Ng dc fhuc an do vI khuan fhuong xay ra do fhIu sof frong
cng fac kIm fra fhuc pham va nguyn IIu dung ch bIn fhuc
pham. Cung nhu fhIu sof frong v sInh nau nuong va phuc vu an
ung faI cac co so an ung cng cng. V vay cng fac kIm fra
nghIm ngaf, quan Iy chaf che frong cac khau nay hf suc quan
frong, gIup cho cac vIc d phong cac vu ng dc fhuc an co hIu qua
hon.

1. nh nguyn bnh sInh

Tac nhan gay ng dc fhuc an chu yu Ia cac vI khuan pho
fhuong han, frong do hang dau Ia SaImoneIIa fy phI murIum,
SaImoneIIa choIera va sau do dn SaImoneIIa enfenfIdIs, ngoaI ra
frong nhung nam gan day nguoI fa con fhay nhIm khuan, nhIm
dc fhuc an do mf s IoaI fruc khuan duong ruf nhu . Co II, .
profeus, .morganI, nhung do kha nang gay ng dc cua cac vI
khuan nay raf yu nn mun gay ng dc chung phaI xam nhap vao
fhuc an mf Iuong vI khuan fhaf Ion. SaImoneIIa Ia fruc khuan
Cram |-) khng co nha bao, hIu khi hoac kI khi fuy fIn, d moc
frn cac mI fruong nuI cay fhng fhuong, nhIf d phaf frIn fu
5-45oC fhich hop o 37oc, ph fhich hop o ph= 7,6, nhung no co fh
phaf frIn duoc o ph fu 6-9 . VoI ph Ion hon 9 hoac nho hon 4,5 vI
khuan co fh bI fIu dIf, kha nang chIu nhIf cua vI khuan kem: o
50oC frong 1 gIo, o 70oC frong 15 phuf va 100oC frong 5 phuf.

Nhu vay dIf khuan fhuc pham bang phuong phap Pasfeur co
fac dung ff.

Cac cach ch bIn fhuc an fhng fhuong nhu sao nau, Iuc
ran... co fh dIf khuan ff hoac cach Iam chua nhu dam gIam cung
Ia mon an ff.

O nng d muI 6-8% vI khuan phaf frIn cham va o nng d
muI Ia 8-19% su phaf frIn cua vI khuan bI ngung IaI. Tuy vay voI
vI khuan gay ng dc fhuc an chI bI chf khI uop muI voI nng d
bao hoa frong mf fhoI gIan daI. Nhu vay fhIf ca uop muI, cac mon
an kho man chua fh coI Ia an foan dI voI vI khuan SaImoneIIa.

Kha nang gay ng dc fhuc an cua SaImoneIIa can co haI dIu
kIn:

- Thuc an phaI bI nhIm mf Iuong Ion vI khuan v kha nang
gay ng dc cua SaImoneIIa yu.

- VI khuan vao co fh phaI phong ra mf Iuong dc f Ion. Van
d nay phu fhuc nhIu vao phan ung co fh cua fung nguoI. Iu
nay gIaI fhich hIn fuong nhIu nguoI cung an mf IoaI fhuc an nhu
nhau nhung co nguoI bI ng dc co nguoI khng bI, co nguoI bI nhe,
co nguoI bI nang... Thng fhuong fh nhung nguoI gIa, nguoI yu va
fre em nho bao gIo cung bI nang hon.

SaImoneIIa fheo fhuc an vao duong fIu hoa va phaf frIn o do,
mf s khac dI vao h bach huyf va fuan hoan gay nhIm frung
huyf. Nhung v SaImoneIIa Ia vI khuan ua mI fruong ruf nn IaI
nhanh chong fro v ruf gay vIm ruf. NI dc f se duoc fhoaf ra
khI vI khuan bI phan huy frong mau cung nhu o ruf, gay nhIm
dc cap bang mf hI chung rI Ioan fIu hoa kha nang n, nhung
chI sau 1-2 ngay bnh nhan nhanh chong fro IaI bnh fhuong khng
d IaI dI chung. o nguoI gIa yu va fre nho co fh nang hon, dI khI
co fu vong. Co mf vaI fac gIa nhu Carfner |1988) cho rang:
SaImoneIIa co fh gay ng dc bang ngoaI dc f. c f nay duoc
fIf ra frong fhuc an va chIu duoc nhIf d cao nhung sau do da co
nhIu fac gIa khac chung mInh va bac bo fhuyf nay.

2. Iam sang

ThoI k u bnh fhuong fu 12-24 gIo, co khI ngan hon hoac keo
daI sau vaI ngay. Cac dau hIu dau fIn Ia bnh nhan fhay bun
nn, nhuc dau choang vang kho chIu, fhan nhIf fang In if |37-
38oC) sau do xuaf hIn nn mua, Ia chay nhIu Ian, phan foan
nuoc, dI khI co mau, do Ia frIu chung cua vIm da day ruf cap
finh. a s bnh nhan fro IaI bnh fhuong sau 1 dn 2 ngay khng
d IaI dI chung.

NgoaI fh fa nhu da m fa o frn, ca bIf co bnh nhan IaI bIu
hIn nhu mf bnh fhuong han, cam cum, nghIa Ia sf raf cao 39-
40oC mf moI foan fhan, dau o vung fhaf Iung va co bap. Cac frIu
chung rI Ioan fIu hoa bIu hIn raf nhe hoac khng co v vay chan
doan d nham Ian.

3. Iu frI

Khng co fhuc dIu frI dac hIu va phaI nhanh chong fm moI
cach d dua fhuc an bI nhIm frung ra khoI co fh bnh nhan nhu
rua da day, gay nn... Nu bnh nhan bI maf nuoc' nhIu fh phaI
fruyn nuoc va dIn gIaI, dng fhoI cho fhuc fro fIm khI can fhIf.
NguoI bnh phaI duoc u am va yn fInh, an ung fheo ch d an
kIng dac bIf |fheo huong dan cua fhay fhuc) frong 3-5 ngay cho
dn khI bnh nhan fro IaI bnh fhuong.

4. Ich f hoc

Ngun fruyn nhIm chu yu Ia suc vaf nhu bo, Ion bI bnh pho
fhuong han, ga Ia phan frang... nh vIm ruf pho fhuong han o
frau bo fhuong do SaImoneIIa-fyphI murIum va SaImoneIIa-
enferIfIdIs. ChIm cau, chuf nhaf, chuf cng cung Ia ngun fruyn
nhIm. Nhung ngun fruyn nhIm nguy hIm nhaf Ia bnh vIm
ruf pho fhuong han va bnh fhuong han, nhaf o frau bo, v bnh
nay kho chan doan o dng vaf. Ngun nguy hIm fhu haI Ia suc vaf
khoe v Iam sang nhung co mang va dao fhaI vI khuan ra ngoaI
fheo phan, dI khI fheo nuoc fIu. VoI nguoI bnh sau khI khoI con
fIp fuc dao fhaI vI khuan sau vaI chuc ngay nua co khI keo daI foI
10-12 fhang. Ngun dao fhaI vI khuan nguy hIm Ia ga, vIf, ngan,
ngng.

VaI fro cua fhuc an

Thuc an gay ng dc fhuong Ia fhuc an co ngun gc dng vaf
nhu fhIf gIa suc gIa cam. ThIf Ia nguyn nhan gay ng dc chIm
68% o Anh va 88% o Phap. NgoaI ra co fh ng dc do an frung, ca,
sua... nhung fI I if hon nhIu. Thuc an fhuc vaf if khI Ia nguyn
nhan gay ng dc fhuc an. Thuc pham gay ng dc fhuc an fhuong
co d am cao, ph khng axif, dac bIf Ia fhuc an da nau chin dung
Iam fhuc an nguI nhu mon dng, paf8, xuc xich, dI fIf... fhuong
Ia nguyn nhan cua nhung vu ng cuc fhuc an do SaImoneIIa. VoI
frung co fh bI nhIm SaImoneIIa som ngay fu bao fhaI cho dn khI
duoc fIu fhu, dac bIf Ia frung cac IoaI gIa cam nhu frung vIf,
frung ngan, frung ngng... kha nang nhIm khuan raf som, v vay
dI voI IoaI frung nay phaI duoc ch bIn chin hoan foan, fuyf dI
khng an duoI dang sng hoac nua sng nua chin nhu frung ga .

NguoI fa da xef nghIm frn 200 qua frung vIf fhay co
SaImoneIIa fy phI murIum frong 10 mau Iong frang va 21 mau Iong
do. VI khuan fu phan, daf, nuoc d dang df nhap vao qua frung v
vo frung xp va Iun am uof.

5. In phap phong chng

- Chng hIn fuong mang khuan va dao fhaI vI khuan
SaImoneIIa o cac fraI chan nuI suc vaf.

- Khng gIf fhIf suc vaf m va chf.

- TIu chuan hoa vIc gIf fhIf va ch d v sInh fhu y frong
san xuaf faI cac Io m dac bIf Iuu y foI cac Io m fu nhan hIn nay
o nuoc fa.

- KIm fra xef nghIm fhuc pham o nhung noI san xuaf va gIao
nhan fhIf |Io m va cac cua hang mua ban fhuc pham).
- KIm fra v sInh fhu y cua fhIf va ch d v sInh fhu y o fhI
fruong k ca fhI fruong fhu y o nng fhn.

- Theo doI, kIm soaf v sInh o noI san xuaf va mua ban sua.

- ao quan Ianh fhuc an chin va nguyn IIu fruoc khI dua vao
ch bIn co fac dung uc ch su phaf frIn cua vI khuan.

- Thuc hIn day chuyn san xuaf mf chIu va rIng re o co so
san xuaf fhuc an chin va cac co so an ung cng cng d franh su
bI nhIm va Iay Ian cua vI khuan.

- Thuc hIn nghIm ngaf cac ch d kham fuyn va kham dInh
k dI voI nhung nguoI fIp xuc fruc fIp voI fhuc an, nhaf Ia fhuc
an da nau chin. Nu phaf hIn co nguoI bnh hoac nguoI Ianh mang
frung phaI cho cach II va dIu frI ngay cho dn khI khoI hoan foan
xef nghIm am finh). Nu con mang frung keo daI phaI cho chuyn
cng fac dI noI khac. Tom IaI co may bIn phap chinh Ia:

1. ao dam fhoI han caf gIu fhuc an da ch bIn va cac nguyn
IIu.

2. Su dung rng raI vIc uop Ianh khI bao quan fhuc an va
nguyn IIu.

3. un sI fhuc an fruoc khI an Ia bIn phap phong bnh fich
cuc va co hIu qua nhaf. .

NCO OC TH!C AN O T! C! KH!N
|SfaphyIococcus)

1. nh nguyn - nh sInh

Tu cau co o raI rac khap noI frong fu nhIn: khng khi, daf,
nuoc, frn da, frong hong... va chI gay ng dc: khI hnh fhanh dc
f ruf |nferofoxIn ) Tu cau san sInh ra dc f Ia fu cau vang |
SfaphyIococcus aureus ). Nhung fruong hop nhIm dc dau fIn do
an banh kem gay ra boI fu cau vang da duoc noI dn fu nam 1901-
1914 co nhung fhng bao v nhung rI Ioan fIu hoa o da day ruf
cua nhung nguoI ung sua bo.

NguoI fa da xac nhan rang sua khng gay ng dc ngay sau khI
vaf, nhung chI sau 3-5 gIo no co fh fro fhanh dc. Kha nang gay
ng dc chI xay ra khI an fhuc an cung voI vI khuan. Con nu nhu
chI an vI khuan fh khng gay ng dc. Iu do chung fo ng dc Ia
do dc f cua vI khuan duoc san sInh ra frong mI fruong fhuc an
voI su hoaf dng cua vI khuan. Tu cau san sInh dc f ruf do Ia
mf IoaI dc f manh . Trong nhung nam gan day, nhung vu ng
dc fhuc an do fu cau duoc noI dn nhIu hon. o My nam 1969 no
dung vI fri hang dau .

Ng dc fhuc an do fu cau .khng phaI Ia mf nhIm frung, ma
Ia mf nhIm dc do ngoaI dc f don fhuan |nferofoxIn) gIng
nhu ng dc ofuIIsm. nh xay ra co khI Ie fe, co khI ca mf fap
fh cung bI nhu mf vu dIch da fhng bao co frn 1000 hoc sInh da
cung bI do an sua bf. nh xay ra co finh df ngf nhung kf fhuc
nhanh. nh nhan khoI hoan foan. Ca bIf co fu vong o nguoI yu
do nhIm mf Iuong dc f Ion. Tc d phaf frIn va sInh dc f cua
fu cau phu fhuc vao dIu kIn cua mI fruong. Tu cau phaf frIn
cham o 4- 6oC, phaf frIn yu o 12-15oC, phaf frIn nhanh o 20-
22oC va nhanh nhaf o 25-35oC.

Tu cau fuong dI bn vung voI nng d duong cao. Nng d
duong frong banh muf keo In foI 60% moI co fh uc ch hoan foan
su phaf frIn cua fu cau o nng d duong 33-55% fu cau van phaf
frIn frong khI cac vI khuan khac nhu ShIgeIIa, SaImoneIIa bI uc
ch. VoI nng d muI Ion hon 12% fu cau ngung phaf frIn.

Tu cau kem bn vung voI nhIf, cac phuong phap ch bIn
fhng fhuong du dIf duoc vI khuan d dang, nguoc IaI dc f fu
cau chIu nhIf raf cao, cao hon faf ca cac dc f vI khuan khac.
Mun khu dc f fu cau phaI dun sI fhuc an if nhaf 2 gIo. Cac cach
nau nuong khng h Iam gIam dc Iuc cua no. Cho foI nay cac nhom
nghIn cuu o My |ergdoII va Casmaun ) da xac dInh va phan chIa
Iam 6 nhom dc f ruf khac nhau fhng qua phan ung huyf
fhanh va fhuc nghIm frn suc vaf. o Ia nferofoxIn A, , C1, C2,
, . No duoc fng hop o b maf f bao cua vI khuan nhu Ia 1 ngoaI
dc f. NgoaI dac finh chIu nhIf cao, dc f fu cau cung raf bn
vung voI cac men phan gIaI profeIn, ruou cn, formaIdehyf, cao.
Phan Ion cac chung fu cau gay ng dc fhuc an fao nferofoxIn
A.. Con nferofoxIn chI fm fhay o chung fu cau gay vIm ruf
foan fh o fre em | SfaphyIococcus enfero coIIfIs ).

2. Iam sang

NoI chung fhoI gIan u bnh cua ng dc do fu cau ngan 1-6 gIo,
frung bnh Ia 3 gIo, day Ia dau hIu quan frong d chan doan phan
bIf voI ng dc do SaImoneIIa. ThoI k phaf bnh, bnh nhan fhay
chong maf bun nn, rI nn mua du dI, dau bung quan va dI Ia
chay, dau dau, mach nhanh, nhIf d van bnh fhuong hoac hoI sf
do maf nuoc. nh se khoI hoan foan sau 1-2 ngay, if khI co fu
vong.

3. Ich f hoc

Ngun fruyn nhIm: NoI fn faI chu yu cua fu cau frong
fhIn nhIn Ia da va nIm mac nguoI, sau do dn bo sua bI vIm vu.
Khoang 50% s nguoI khoe co mang fu cau gay bnh va khng gay
bnh.

NguoI mang fu cau fap frung. nhIu nhaf o muI, rI dn hong,
ban fay.

NguoI khoe mang khuan if nguy hIm hon nguoI bnh v nguoI
bnh fhuong mang fu cau gay bnh voI s Iuong Ion, dIu kIn Ian
nhIm raf d dang qua ho, haf hoI s muI. Trong phan nguoI Ianh
cung co fh co fu cau gay bnh.

- Vai tro cua thc phm:

+ Sua va cac san pham fu sua:

NguoI fa da fm fhay fu cau nhIu nhaf o sua fuoI |14,6%) rI
dn vang sua va kem |6,8%). Sua da fIf khuan bang phuong phap
Pasfeur fI I fu cau gIam dI raf nhIu, chI con 0,66%.

+ hp ca co dau:

Qua frnh san xuaf d hp, cac nguyn IIu nhu ca co fh bI
nhIm fu cau va sInh dc f, khI v khuan d hp fu cau bI fIu dIf
nhung dc f cua no van gIu nguyn. V vay cac fruong hop ng dc
fhuc an do an ca hp van co fh xay ra va khI do nu phan Iap fm
vI khuan fu cau, se khng fhay.

+ anh keo co kem sua:

anh keo noI chung co d duong cao frn 60% cac vI khuan
khng phaf frIn duoc k ca fu cau. Cac IoaI banh ngof co kem sua
fhuong co d duong fhap duoI 60% fu cau co fh phaf frIn duoc va
sInh dc f. Tuy vay khng chI rIng cac san pham banh ngof co
kem sua co fh gay ng dc ma ca fhuc an khac nhu fhIf ca cung Ia
mI fruong fhuan IoI cho fu cau phaf frIn ma sInh dc f gay ng
dc. Mf dIu can chu y Ia fu cau khI co su canh franh voI cac vI
khuan khac fh no chI phaf frIn ma khng sInh dc f. Nguoc IaI o
mI fruong co su canh franh yu nhu frong fhuc an da nau chin kI
fh fu cau phaf frIn va sInh dc f kha manh.

4. In phap phong bnh

phong ngua su Ian nhIm cua fu cau vao fhuc pham, can co
yu cau kIm fra suc khoe voI cng nhan nganh an ung. Nhung
nguoI co bnh v muI hong, vIm duong h hap khng duoc fIp xuc
fruc fIp voI fhuc pham, nhaf Ia fhuc an da nau chin. Nhung nguoI
bI bnh nhe nhu s muI haf hoI.... nn cho fam chuyn sang Iam
vIc o b phan khac khng fIp xuc fruc fIp voI fhuc pham.

phong ngua nhIm fu cau cho cng nhan nganh an ung va
san xuaf ch bIn fhuc pham, can co nhung bIn phap sau:

- phong cam Ianh.

- Tao dIu kIn vI khi hau hop Ii noI san xuaf nhu fhng gIo
fhoang khi. Tao dIu kIn nhIf d va d am n dInh. Tang cuong
cac fIn nghI v sInh, fheo doI v sInh ca nhan mf cach chaf che
frong cng nhan vIn nganh an ung. Thuong xuyn kIm fra v
sInh ban fay, rang mIng va cac bnh ghe Io, mun nhof ngoaI da.
af buc phaI dung khau frang frong Iuc Iam vIc

- Can f chuc kham bnh dInh k cho cng nhan, nu phaf hIn
co nguoI mang fu cau gay bnh phaI cho nghI vIc va dIu frI ngay
bang khang sInh dac hIu. Hang ngay can kIm fra fay cng nhan
ch bIn, nhung nguoI bI vIm da mu chI duoc fIp fuc Iam vIc khI
duoc phep cua can b y f dIa phuong. I voI fhuc pham nhaf Ia
fhuc an da nau chin, ff nhaf Ia duoc an ngay nu khng phaI bao
quan Ianh o 2-4oC.

VoI cac IoaI banh ngof co kem sua can fhuc hIn nghIm ngaf
cac quI ch v sInh faI noI san xuaf va noI ban hang v day Ia
nguyn nhan fhuong gap frong cac vu ng dc fhuc an ao fu cau
khuan.


NCO OC OT!IISM

Ng dc ofuIIsm Ia bnh ng dc fhIf mang finh chaf cap finh
raf nang, no pha huy fhan kInh frung uong va gay fu vong cao.
Theo fhng k cua Mayer frong 50 nam gan day fy I fu vong do
ng dc ofuIIsm chIm khoang 34,2%. o My fy I nay Ia 63,7%. NoI
chung fy I fu vong fruoc khI co khang huyf fhanh dac hIu Ia raf
cao, khoang 6o-70%. Ngay nay fy I da ha xung nhIu nhung voI
dIu kIn Ia duoc fIm som.

nh fhuong xay ra khI dung fhuc an du fru nhu d hp, pafe,
xuc xich. Van rmengern Ia nguoI dau fIn phaf hIn ng dc
ofuIIsm fu 1895 o dam bng va ruf gIa cua nguoI bI chf do ng
dc fhIf. Sau nay Konsfansov da phan Iap duoc vI khuan o ca va
nguoI fa xp no vao ho CIosfrIdIum. VI khuan ho nay co 5 IoaI
AC. Chung gIng nhau v hnh fh, finh chaf nuI cay va fac
dung sInh Iy cua dc f, nhung khac nhau v finh khang nguyn.
IoaI A, , ph bIn nhaf va co IIn quan dn ng dc fhuc an.
Nhung nam gan day co fhng bao v ng dc fhuc an do IoaI C.
nh fhuong gap o nhung nuoc hay dung d hp nhu o My dung
rau hp, o uc, Phap dung dam bng, Iap suon, o IIn X dung Iap
suon, ca uop muI...

1. nh nguyn - bnh sInh

VI khuan gay ng dc fhuong Ia CIosfrIdIum bofuIInum fyp A,
. No Ia fruc khan kI khi fuyf dI, fn faI frong daf, phan dng
vaf, ruf ca, fu do vI khuan df nhap vao fhuc pham, duoI anh
huong cua nhIf d cao vI khuan hnh fhanh cac bao fu raf bn
vung VI khuan phaf frIn fhuan IoI o nhIf d 26-28oC. Suc chIu
dung voI nhIf d cao cua vI khuan kem nhung bao fu cua no kha
bn vung voI nhIf. o 100oC bao fu chIu dung duoc 6 gIo, o 105oC
frong 2 gIo, o 110oC frong 35 phuf va 120oC frong 5 phuf. Nhu vay
cac phuong phap ch bIn va khu khuan dI voI fhuc pham du
khng co fac dung dI voI bao fu CI. ofuIInum. VI khuan phaf
frIn ff o mI fruong Iong, sInh H2S va sInh hoI muI kho chIu o
dIu kIn fhuan IoI frong fhuc an, vI khuan fIf ra dc f
bofuIofoxIn mf ngoaI dc f co dc Iinh raf cao, cao hon han cac dc
f cua cac vI khuan khac. So voI dc f un van no manh gap 7 Ian
|IIu chi fu cua dc f un van Ia 0,250mg va cua bofuIofoxIn Ia
0,035mg). Tuy vay no d bI phan huy boI nhIf, chI can dun fhuc
pham In 100oC frong 10-30 phuf fh dc f se bI pha huy hoan
foan. Nhung dc f nay raf bn vung voI men fIu hoa.
V co ch bnh sInh fh fheo Van rmengern ng coI , ng dc
ofuIIsm Ia mf bnh nhIm dc do vI khuan xam nhap vao fhuc
an, phaf frIn va sInh dc f. NguoI an phaI fhuc an co dc f se bI
nhIm dc. Con vI khuan khng gay bnh v no khng sInh san
frong co fh nguoI. Trong nhung nam gan day cung co mf s y kIn
ban caI nguoI fa nof nhIu dn vaI fro cua cac bao fu co maf frong
fhuc an c kha nang gay ng dc. Nhu vay v co ch bnh sInh cua
ng dc ofuIIsm van dang con Ia van d can duoc nghIn cuu
fhm. Tuy vay cho dn nay bIn phap phong bnh van duoc cng
nhan Ia co hIu qua, do Ia dun sI fhuc an fruoc khI an.

2. Iam sang

ThoI gIan u bnh cua ng dc ofuIIsm fu 6-24 gIo, dI khI ruf
ngan hoac keo daI sau vaI ngay fuy fheo Iuong dc f dua vao. au
hIu Iam sang chu yu Ia IIf fhan kInh do fn fhuong fhan kInh
frung uong va hanh fuy. Som nhaf Ia IIf maf |fh hIn bang song
fhI) IIf co maf, rI dn IIf vom hong, IuoI, hau |maf fIng, maf
phan xa nuf) IIf da day ruf dan dn fao bon, chuong bung, gIam
fIf dIch, dI khI fIu fIn kho.

Mf dau hIu quan frong fhu 2 nua Ia co su phan Iy mach va
nhIf d. Mach fang nhanh frong khI nhIf d co fh van bnh
fhuong. nh fhuong keo daI 4-8 ngay, nu khng duoc dIu frI
som, co fh chf vao ngay fhu 3 do IIf h hap va fIm mach. Thuc
dIu frI duy nhaf Ia huyf fhanh khang dc f. Nhung can duoc
chan doan va dIu frI som.

IIu dIu frI 50.000 - 100.000 don vI fIm fInh mach fu fu, d
phong choang, dI ung. IIu du phong 5000- 10.000 don vI.

NgoaI ra baf buc phaI rua da day ruf ngay d IoaI fru bof dc
f cang som cang ff d dc f khng fham vao mau.

3. Ich f hoc

Cac chua CI.ofuIInum frong fhIn nhIn khan ph bIn. af
Ia noI fn faI fhuong xuyn cua vI khuan va nha bao. af vuon, daf
nghIa frang, nhung noI co nhIu vI khuan hIu khi phaf frIn se fao
dIu kIn kI khi cho ofuIInum sng va phaf frIn. af rung duoc
bon phan hoa hoc fh nha bao ofuIInum gIam dI ro rf. Phan nguoI
va gIa suc cung Ia ngun mang vI khuan, frong do phan nguoI if
nguy hIm hon. Tu phan, daf, nha bao d dang xam nhap vao fhuc
pham nhu fhIf, ca, rau qua. Thuc an fhuong gay ng dc Ia nhung
IoaI fhuc an co dIu kIn ff cho vI khuan kI khi phaf frIn nhu d
hp fhuc an co khI Iuong Ion nhu duI Ion xng khoI. o My 69,2%
ng dc Ia do an rau qua dong hp, o uc 82% Ia do an fhIf Ion xng
khoI va dI bo. o IIn X fruoc Cach mang Thang muoI ng dc
ofuIIsm fhuong xay ra do an ca hng uop muI hoac phoI kh rI
xng khoI.

4. Cac bIn phap phong chng ng dc ofuIIsm

Iam ff khau uop Ianh, nhaf Ia fhuc an nguI Iam bang fhIf, ca
dong hp, uop muI, xng khoI.

- Taf ca cac san pham fhIf ca khI da co dau hIu I fhIu fh
khng duoc dung Iam fhuc an nguI hoac dua dI dong hp.

- VoI d hp, khI da co dau hIu phng phaI coI Ia nhIm frung
nguy hIm |fru khI phng Iy hoa). Mun phan bIf phaI nuI cay vI
khuan.

- VoI fhuc an kha nghI fh bIn phap ff nhaf Ia dun sI IaI if
nhaf 1 gIo.

- I voI ca phaI Iuu y: Phan phI va su dung ca sau khI danh
v: Nu can gIu IaI phaI dem m bo hf ruf mang, vay rI rua sach
va dua dI uop Ianh ngay. Tf nhaf Ia ch bIn ca som ngay khI ca
con fuoI.

- In phap fich cuc nhaf Ia dun sI fruoc khI an.

NCO OC CAC HOA CHT AO V TH!C VT

I. MO !

HIn nay cac fhuc fru sau, fru mc frong nng nghIp duoc goI
bang mf caI fn chung Ia hoa chaf bao v fhuc vaf. o Ia danh fu
chung d chI cac chaf hoa hoc duoc dung d chng sau bnh bao v
cay frng.

Nhu cau su dung hoa chaf bao v fhuc vaf o nuoc fa ngay
khoang 30-40 ngan fan frong mf nam. Tuy nhIn, ngoaI fac dung
dIf sau bnh, hoa chaf bao v fhuc vaf cung da va dang gay
nhIm mI fruong |daf, nuoc, khng khi) va Iuong fhuc fhuc pham.
Tu do gay nn cac vu ng dc cap finh va man finh cho nguoI fIp
xuc va nguoI su dung |xem bang duoI day).

ThoI gIan Ia dIm S nguoI bI
ng dc cap
Tu vong
1980-1982 nh vIn ach MaI 182 38
1980-1982 nh vIn VIf Nam-Cu a 60 4
1980-1982 nh vIn CIa Iam 43 7
1980-1982 nh vIn HoaI uc 3 1
1980-1982 nh vIn Tu IIm 29 0
1980-1982 nh vIn Cho Ray 353 34
1981 nh vIn MInh HaI 334 -
1982 nh vIn MInh HaI 319 -
1981 nh vInHau CIang 219 -
1982 nh vIn Hau CIang 102 -
1987 nh vIn TIn CIang 174 20

Ghi chu: Du (-) ghi ct t vong co ngha la trong thng bao thng k
khng ghi sliu.

Qua dIu fra fhng k o frn, nguoI fa cho fhay nguyn nhan
ng dc chu yu Ia do cng fac quan Ii fhuc fru sau khng ff.
Nguyn nhan nay chIm fI I 91% |frong do 72% Ia do chu y fu fu,
19% do an ung nham Ian) va 9% Ia do cng fac phong h Iao dng
khng chu dao hoac do an ung.

Con duong gay nhIm dc chu yu Ia qua an ung |fIu hoa)
chIm 97,3%. Qua da va h hap chI chIn 1,9% va 0,8% . Thuc gay
dc chu yu Ia WoIfafox |77,3%) sau do Ia 666 |14,7%) va T |8%).
I fuong bI nhIm dc chu yu Ia nng dan fuI Iao dng:

II. PHN IOAI

Co nhIu cach phan IoaI khac nhau:
A. Phan IoaI fheo dc finh |dua vao I 50)

ChIa Iam 3 IoaI:

IoaI I: Cuc dc:

- IosfamIdan | C 80%)

- Carbofenofon | C 80%)

- Schrodan | C 60%)

- NIcofIn | C 90%)...

IoaI II: c nhIu:

- AIdrIn |P 50%)

-ensuIfIf |C 40%)

- SuIfoIof |C 40%)...

IoaI III: If dc:

- AIdrIn |bf 5%)

- CIordecan |bf 10%)

- T |P 40%)

- MaIafIon |P 50%)...

Ghi chu: - C.E: nng th sa.

- P.D.E: Bt huyn phu trong nc.

. Phan IoaI fheo muc dich su dung frong san xuaf.

1 Thuc dIf cn frung gay haI.

2. Thuc chng bnh nam cho cn frung.

3. Thuc dIf co daI
4. Thuc Iam rung Ia cay .

5. Thuc kich fhich sInh fruong.

6. Thuc chng bnh vI khuan fhuc vaf...

C. Phan IoaI fheo cau fao hoa hoc.

ao gm: .

1. Cac fhuc huu co fng hop: Ia IoaI ph bIn nhaf, bao gm
Ian huu co, CIo huu co, fhuy ngan huu co, cac dan xuaf nIfro va cIo
cua phenoI..

2. Cac fhuc v co: nhu AsenIf na frI, asenIaf canxI, suIfaf dng
|C!SO4)

Sau day chung fI chI nu In mf vaI hoa chaf bao v fhuc vaf
chinh fhuong duoc su dung nhIu o nuoc fa. o Ia haI nhom cIo huu
co va Ian huu co

Nhom cIo huu co: Thuc IoaI nay co 2 fhu fhuc hay dung o
nuoc fa Ia T va 666.

+ T |IcIoro- IphenyI- TrIcIoefan): co fac dung dIf sau
bnh faf, duy fr hoaf finh frong vaI fhang, no kha bn vung frong
mI fruong bn ngoaI. Vao co fh no fich Iuy kha Iau o cac m mo
va gan. Co raf nhIu cng frnh nghIn cuu dc finh cua T dI
voI dng vaf mau nong. T chI gay ng dc cho nguoI va gIa suc
khI qua duong fIu hoa.

nhay cam cua suc vaf dI voI T raf khac nhau |xem
bang)

Tn suc vaf Meo Chuf
bach
Chuf fhuong Tho Cho
IIu gay chf
|mg/kg)
300 300 500 600-700 1000

IIu gay chf dI voI nguoI chua xac dInh duoc ro rang, co fh
no o muc d frung bnh khoang 500mg/kg. Nhu vay IIu gay dc
dn chf co fh nam vao khoang fu 5g dn 25g T cho nguoI
fruong fhanh. o dac finh fich Iuy Iau frong co fh, nu dung T
voI IIu fhap daI ngay cung co fh gay ng dc va fu vong. Chang
han voI meo nu cho an daI ngay voI IIu T Ia 0 5mg/kg co fh
gay ng .dc va voI IIu Img/kg co fh gay fu vong. IIu Iuong nay
raf gan voI Iuong T con sof IaI frong Iuong fhuc fhuc pham da
duoc phun T 5,5% |xem bang).

Thuc pham co phun T 5,5% Iuong T con sof IaI |mg/kg)
- Tao 0,5-1
- Rau xanh 0-14,8
- Ngu cc 0,7-0,8
- Su hao, caI bap, ca chua, khoaI fay, hanh Ia 3,6

Nhu vay, nu nguoI an cac IoaI Iuong fhuc fhuc pham da duoc
phun T voI Iuong con sof IaI nhu frn va an keo daI fh co nhIu
nguy co dan foI ng dc man finh. o Ia dIu dang Io ngaI buc cac
nha chuc frach phaI suy nghI va co bIn phap fich cuc phong franh.

NhIu cng frnh nghIn cuu gan day cho phep khang dInh kha
nang ng dc T o nhung dua fre bu sua me. T duoc baI fIf ra
ngoaI khng chI qua duong nuoc fIu va phan ma con qua sua me .
o nuoc fa, da co mf s cng frnh nghIn cuu va cho kf qua nhan
xef Ia: Taf ca cac ba me du co fIp xuc hay khng fIp xuc fruc fIp
voI T du co Iuong T frong sua me raf cao, v T xam nhap
vao co fh chu yu qua duong fIu hoa, cao hon raf nhIu Ian so voI
IIu Iuong cho phep cua OMS |0,05ppm), cua IIn X |0,14ppm) va
cua HungarI |0,13ppm).

+ 666: Cng fhuc C6H6CI6 |HexacIoxycIohecxan)

666 kf fhanh bf khng hoa fan frong nuoc, nhung hoa fan
manh frong dung mI huu co. Khac voI T, HexacIoran gay
nhIm dc manh o sau bo va if gay dc dI voI dng vaf mau nong.
IIu gay chf cho fho Ia 900 mg/kg. HexacIoran sau 1 Ian dung van
con fn faI frong co fh mf fhoI gIan daI. KhI cho fho an 1 IIu
600mg/kg nguoI fa fhay chaf |dc van con fn faI frong mau 11
ngay sau. Nhu vay cac hoa chaf bao v fhuc vaf fhuc nhom CIo
huu co bao gm T va 666 du co finh fich Iuy Iau frong co fh va
Ia chaf gay dc dI voI h fhan kInh frung uong, fhuong duoc fich
Iuy frong cac m mo va fhaI fru raf cham. No raf bn vung frong
nuoc, daf, fu do gay nhIm ra ngoaI mI fruong mf cach Iau daI.
Trong fhuc pham da phaf hIn fhay du Iuong cao hoa chaf bao v
fhuc vaf nhom CIo huu co frong sua, san pham ch bIn fu sua, mo
dng vaf, ca, frung... HIn nay nhIu nuoc da cam hoac han ch su
dung frong. o nuoc fa T va 666 khng con duoc su dung frong
san xuaf nng nghIp nua ma chI con duoc dung frong cng fac
phong chng dIch nhu dIf muI frong phong chng sf ref, chng
sf xuaf huyf...

Nhom Ian huu co:

Cung co fac dung manh dI voI cn frung va fhuc vaf co haI.
Hoa chaf bao v fhuc vaf Ian huu co fhuong duoc dung voI nng d
fhap, fhoI gIan fn faI frn cay frng ngan va duoc phan huy rI
dao fhaI nhanh khoI cay frng. KhI phan huy, no fhuong fao ra cac
san pham if dc hoac khng dc. I voI nguoI va gIa suc if co kha
nang fich Iuy. Thuong duoc dao fhaI nhanh sau 1-2 fuan.

Iu dang chu y Ia hoa chaf bao v fhuc vaf Ian huu co co finh
chuyn hoa nhanh frong co fh dng vaf co xuong sng nn no
fhuong gay fac dung dc In h fhan kInh, Iam f IIf men axefyI
choIInesferaza va gay ng dc cap finh.

Trong nhom Ian huu co hIn nay fhuong duoc dung nhIu hon
ca Ia WoIfafox |parafhIon mefyI), MaIafhIon, IazInon, Imefhoafe
|I 58.. .)

III. I! HIN IM SANC C!A MOT NCO OC HOA CHT AO V
TH!C VT.

Tuy fheo IoaI fhuc ma bIu hIn Iam sang co khac nhau.
Thuong co nhung hI chung sau day:

1. HI chung v fhan kInh

RI Ioan fhan kInh frung uong, nhuc dau, maf ngu, gIam fri
nho.

RI Ioan fhan kInh fhuc vaf nhu ra m hI. o muc d nang hon
co fh gay fn fhuong fhan kInh ngoaI bIn dan dn IIf. Nang hon
nua co fh fn fhuong dn nao, hI chung nhIm dc nao fhuong
gap nhaf Ia do fhuy ngan huu co sau do dn Ian huu co va cIo huu
co.

2. HI chung v fIm mach

Co fhaf mach ngoaI vI, nhIm dc co fIm, rI Ioan nhIp fIm,
nang Ia suy fIm. Thuong Ia do nhIm dc Ian huu co, cIo huu co va
nIcofIn.

3. HI chung h hap

VIm duong h hap frn, fho kho khe, vIm phI. Nang hon co
fh suy h hap cap, ngung fho. Thuong Ia do nhIm dc Ian huu co
va cIo huu co.

4. HI chung fIu hoa - gan maf

VIm da day, vIm gan maf, co fhaf duong maf. Thuong Ia do
nhIm dc cIo huu co, carbamaf, fhuc v co chua Cu, S.

5. HI chung v mau

ThIu mau gIam bach cau, xuaf huyf, fhuong do nhIm dc
cho, Ian huu co carbamaf . NgoaI ra frong mau co su fhay dI hoaf
finh cua mf s men nhu men AxefyI choIInesfeza do nhIm dc Ian
huu co. NgoaI ra co fh fhay dI duong mau. Tang nng d axIf
pyruvIc frong mau.

NgoaI 5 hI chung k frn, nhIm dc HCVTV con co fh gay
fn fhuong dn h fIf nIu, nI fIf va fuyn gIap.

IV. IN PHAP X! II

- ua ngay nan nhan ra khoI khu vuc bI nhIm dc. CoI bo
quan ao, Iau sach fhuc con dinh IaI frn da nu Ia nhIm dc qua
da. Nu nhIm dc qua an ung phaI cho rua da day ngay, d cham
qua 2 gIo fh khng con hIu qua nua.

- TIm afropIn IIu cao I-2mg/1 Ian, fuy fheo nang nhe ma fIm
fInh mach, bap, duoI da. Cu 15-30 phuf fIm nhac IaI cho foI khI
bao hoa AfropIn fh fhI | bnh nhan co bIu hIn maf hng, mI
kh, mach nhanh).

Cho fhuc IoI nIu, fho xy.
- Nu co dIu kIn fh cho fIm PAM |PyrIdIne-andoxIm-Iodo-
mefIIaf) d hI phuc IaI hoaf dng cua men AxefyI ChoIInesferaza.
TIm fInh mach, fIm 0, 5-1gam. Nu chua do fh fIm fhm 1 Ian
nua. Tng IIu khng qua 2 gam.

TIn Iuong noI chung con fuy fhuc vao Iuong fhuc da an ung
vao.

Co 3 kha nang:

+ KhoI hoan foan khng d IaI dI chung.

+ Chuyn sang man finh | if gap hon )

+ Tu vong | if gap hon )

V. IN PHAP PHONC CHONC

chu dng d phong ng dc hoa chaf bao v fhuc vaf, bao v
mI fruong sng, dam bao an foan frong su dung hoa chaf bao v
fhuc vaf can fhuc hIn mf s bIn phap sau:

1. Tang cuong cng fac quan Iy hoa chaf bao v fhuc vaf chaf
che cua nganh nng nghIp. ChI nhap hoac san xuaf cac IoaI hoa
chaf bao v fhuc vaf co hIu qua cao dI voI sInh vaf gay haI nhung
if dc dI voI nguoI va dng vaf

2. Tang cuong gIao duc va huan Iuyn nguoI su dung hoa chaf
bao v fhuc vaf ca cac bIn phap bao dam an foan cho ban fhan va
nguoI fIu dung: RIng dI voI cac IoaI rau qua fuoI su dung an
ngay can phaI fhuc hIn nghIm fuc cac bIn phap sau:

- Tn frong va dam bao fhoI gIan cach Iy quI dInh cho fung IoaI
hoa chaf bao v fhuc vaf frn fung IoaI rau qua.

- VoI rau qua nghI Ia co kha nang da bI phun fhuc hoa chaf
bao v fhuc vaf can rua sach, ngam nuoc nhIu Ian.

- VoI IoaI rau qua co vo, van phaI duoc rua sach rI moI caf bo
vo.

3. PhI hop chaf che gIua nganh nng nghIp voI nganh y f d
kIm fra vIc phan phI, su dung hoa chaf bao v fhuc vaf.
4. Quan Iy suc khoe dI voI nhung nguoI co fIp xuc fruc fIp .

5. Trang bI phong h day du .

6. TIn hanh nghIn cuu Iau daI muc d nhIm hoa chaf bao
v fhuc vaf ra mI fruong xung quanh.

V phuong dIn v sInh nn chon dung nhung IoaI fhuc if dc
dI voI nguoI va gIa suc, dng fhoI co d bn vung kem, fich Iuy if
frong co fh nguoI fIu dung va khng co kha nang gay ung fhu,
gay df bIn gen, gay dc dI voI bao fhaI ... chang han nhu dung
PoImefox |MT) fhay T, no cung co fac dung fru sau bnh nhu
T nhung khng fn du frong ITTP. ung SumIfIon fhay
WoIfafox va ThIophof, dc finh gIam 8-10 Ian so voI WoIfafox va
gIam 40-50 Ian so voI ThIophof.

Tuong IaI frong kI fhuaf sInh hoc nguoI fa dang nghIn cuu san
xuaf nhung IoaI fhuc chng sau bnh fu nhung nguyn IIu sInh
hoc nhu cn frung, vI khuan, sIu vI khuan vua if nguy hIm vua re
fIn.

OC TO NM AIIATOXIN

I. AT VN

a fu Iau dc f nam if duoc cac nha khoa hoc quan fam va
nghIn cuu, k ca cac nuoc fIn fIn co doI sng cao. Tuy nhIn
frong nhung nam 1920-1930 o Anh va IIn X da fhay xuaf hIn
nhIu fruong hop ng dc aIcaIoIf o nguoI, va ga ma chaf nay frong
Iua mach, Iua m. Nam 1924 ShofIeId va cng fac da phaf hIn mf
IoaI dc f duoc san sInh fu nam mc gay dIch bnh cho gIa suc.
Cung frong fhoI gIan nay IIn X fm ra bnh bach cau khng fang
bach cau |AIeusemIc) o mf s nguoI an phaI ngu cc bI mc. n
nam 1960 nhan mf vu dIch Iam chf hang ngan con ga fay con faI
mf quan dao nuoc Anh do an phaI Iac fhI mc, cac nha khoa hoc
Tay au fIn hanh nghIn cuu va phaf hIn ra dc f AnafoxIn, mf
dc f duoc fIf ra fu nam AspergIIIus fIavus, parasIfIcus va
fumIgafus. Nam 1961 o Anh, nguoI fa da fIn hanh fhuc nghIm
frn chuf cng frong, cho an fhuc an da nhIm mc frong do 20%
Ia bf Iac fhI, sau 6 fhang fhay xuaf hIn ung fhu gan.

Theo fhng k cua mf s fac gIa fh o nhung nuoc co doI sng
cao nhu chau au, cung voI dIu kIn khi hau Ianh kh fh fI I ung
fhu gan do AfIafoxIn fhap hon nhIu so voI cac nuoc co doI sng
fhap va khi hau nong am nhu chau PhI. RobInson nghIn cuu frn
fre em an bI xo gan, bang phuong phap sac ki Iop mong, ng da
fm fhay AnafoxIn frong nuoc fIu cua nhung fre bI xo gan va frong
sua cua nhung ba me co con bI xo gan. Nhu vay, fheo ng gIua xo
gan va AnafoxIn co mf mI quan h kha chaf che voI nhau.

O ThaI Ian, nam 1967 nhom nghIn cuu cua Shank cho fhay
cac mau Iuong fhuc fhuc pham bI mc fh 50-60% s mau do co
AfIafoxIn . ng fhoI nhom fac gIa nay fIn hanh frn fhuc an gIa
dnh |Iay mau Iuong fhuc fhuc pham faI cac gIa dnh ) cung fhay co
30-50% s mau co dc f AfIafoxIn.

O VIf Nam cho dn nay con if co nhung cng fhanh cng b v
van d nay. Theo kf qua cua .VIn VST da nghIn cuu frn
29381 mau ITTP fhay co 30 IoaI men mc khac nhau, frong do mc
AspergIhus chIm fI I cao nhaf |5,2-80,39%) bao gm 12 chung IoaI
AspergIIIus khac nhau. Trong s do co 11 chung co kha nang sInh
dc f. Nam 1984 fheo faI IIu cua VIn dInh duong quc gIa da
nghIn cuu frn 200 mau gao ban o Ha NI fhay o 2 mau co nhIu
nam AspergIIIus IIavus, mf IoaI nam co kha nang fao Ta
AfIafoxIn.

Nam 1988, VIn dInh duong da fhng bao kf qua fham do
AfIafoxIn 1 frong Iac va san pham fu Iac nhu sau:

Co: 7/55 s mau Iac nhan co AfIafoxIn 1 |13%) 2/6 mau x dau
co AnafoxIn |33%).

Theo kf qua nghIn cuu buoc dau cua mn Inh duong va
An foan fhuc pham |Truong daI hoc Y Ha NI) kf qua nghIn cuu
30 mau fuong an va frn 60 mau sua me o Ha nI, kf qua cho fhay
xap xI 30% s mau fuong co dc f AnafoxIn; con frn sua me fh
chua phaf hIn fhay.

II. CAC NH O OC TO AIIATOXIN CY NN TRN NC!OI VA S!C
VT Q!A !ONC AN !ONC

1. Trn suc vaf fhi nghIm bIu hIn o 4 nhom bnh chinh.

Nhung pha huy co finh chaf cap finh o gan - fh hIn mf
nhIm dc cap finh. Thuong Ia do afIafoxIn 1, 2, C1, C2 frong do
dc f co dc finh manh nhaf Ia 1, sau do dn C1, rI dn 2, va
sau cung Ia C2. n canh gan, cac co quan khach nhu phI, fhan,
mac freo, fuI maf... cung bI fn fhuong if nhIu.
- HIn fuong xo gan: sau mf nhIm dc cap finh nhu frn co
haI kha nang co fh dIn ra:

+ Mf Ia cac f chuc moI o gan se duoc faI fao dan dan va gan
fro IaI hI phuc hoan foan.

+ HaI Ia chuyn fhanh xo gan.

- !ng fhu gan: IIu gay ung fhu gan frn chuf nhaf frang Ia
0,4ppm, fuc Ia cho chuf an hang ngay voI IIu 0,4mg afIafoxIn/kg
fhuc an. Sau 2-3 fuan co fh gay ung fhu gan . RIng AfIafoxIn 1
IIu gay ung fhu gan co fh Ia 10ppm fuc Ia mI ngay cho chuf an
Iomg/kg fhuc an.

- HIn fuong gay vIm sung nang n dan dn hoaI fu cac f
chuc va nI fang .

2. Trn nguoI

- 1986 Payef va cng su da quan saf frn 2 fre em bI suy dInh
duong KvashIorkor, duoc nuI bang fhuc an b sung dam duoI
dang bf Iac, khng may bf Iac nay da bI nhIm dc f AfIafoxIn .
Tre da an mI ngay 70-100g bf Iac bI nhIm AfIafoxIn voI ham
Iuong 0,5-1ppm an keo daI frong 10 fhang, dn khI fre 4 fuI fh
fhay xuaf hIn cac frIu chung rI Ioan chuc nang gan. SInh fhIf
gan fhay co hIn fuong Ioef m gan o ca 2 fre.

- nh bach cau khng fang bach cau Ia bnh khng do dc f
nam AnafoxIn gay ra, Ian dau fIn xuaf hIn o XIberI |IIn X cu )
con gap o mf s vung khac cung fhuc IIn X. o nhung vung nay
fhuc an co ban Ia k, Iua m, Iua mach. Sau nay cac cng frnh
nghIn cuu da xac dInh fac nhan gay bnh Ia nam fusarIum. V Iam
sang bnh fhuong fIn frIn fheo 3 gIaI doan:

+ CIaI doan 1: Keo daI 3-6 ngay, bIu hIn dau fIn Ia vIm
nIm mac mIng, hong... sau do Ian xung da day, ruf. Sang ngay
fhu 3 co dI ngoaI nhIu Ian, dau bung, nn mua.

+ CIaI doan 2: con goI Ia gIaI doan baf san cua h bach huyf va
co quan fao mau- keo daI 15- 30 ngay. Xef nghIm mau: ach cau
gIam, fIu cau gIam va fhIu mau ro rf.

+ CIaI doan 3: ach cau gIam nhIu, bnh nhan co sf nhe,
xuaf huyf duoI da, nIm mac. Sau do Ia vIm Ioef da cung voI
nhung faI bIn nhIm khuan khac. TI I fu vong cao foI 60-80% .
NoI chung bnh gay ra do dc f nam frn nguoI hay gap o cac
dI fuong co doI sng fhap, fhuc an co ban Ia ngu cc va cac fhuc an
fhuc vaf gIau chaf beo khng duoc xu Ii bao quan ff. Maf khac
dIu kIn khi hau nong am, fnh frang v sInh kem cung Ia yu f
fhuan IoI cho nam mc phaf frIn sInh dc f va gay bnh.

HIn nay fhuc chua bnh dac hIu khng co, v vay bIn phap
phong bnh Ia quan frong.

III. IN PHAP PHONC NHIM OC TO AIIATOXIN.

AfIafoxIn Ia mf dc f kha bn vung voI nhIf. V vay bIn
phap dun sI fhng fhuong khng co fac dung dI voI dc f. . d
phong ng dc, bIn phap ap dung Ia van d bao quan ff cac IoaI
ITTP, frong do chu yu Ia fhuc pham fhuc vaf.

- VoI Iuong fhuc nhu gao, ng, m: Yu cau bao quan Ia gIu kh,
fhoang maf d khng bI nhIm mc.

- VoI nhung fhuc pham fhuc vaf kh nhu Iac, vung, ca ph... Ia
nhung fhuc pham d huf am va d mc. Mun bao quan ff can
duoc phoI kh, gIu nguyn vo dung frong cac dung cu sach kin nu
d Iau, fhInh fhoang phaI dem phoI kh IaI. Yu cau d am cua haf
Ia duoI 15%.

VoI nuoc cham nhu x dau, fuong: Nhung fhng bao kf qua
dau fIn o nuoc fa cho fhay d nhIm AfIafoxIn frong nuoc cham Ia
dang Io ngaI. V vay vIc kIm fra v sInh cac xi nghIp san xuaf
nuoc cham va cac cua hang mua ban Ia can fhIf va phaI duoc fIn
hanh fhuong xuyn.

NI dung kIm fra can Iam Ia:

+ KIm fra v sInh mI fruong |chu yu Ia khng khi).

+ KIm fra v sInh nuoc cham.

NgoaI cac chI fIu v sInh da duoc quI dInh cho mf mau nuoc
cham va mf mau khng khi, con phaI chu y phaf hIn su co maf
cua cac chung nam sInh dc f nhu AspergIIIus fIavus, parasIfIcus
va fumIgafus.


NCO OC SAN

nh ng dc do an phaI san dc, nhan dan fa fhuong goI Ia
say san. c chaf gay ng dc Ia 1 gIucozIf, khI gap men fIu hoa,
xif hoac nuoc fh gIucozif se bI fhuy phan va gIaI phong ra xif
xyanhydrIc |HCN) co kha nang gay ng dc. IIu gay ng dc dI
voI nguoI Ion Ia 20mg HCN, IIu gay chf Ia 50mg HCN |nguoI Ion
co can nang khoang 50 kg), voI nguoI gIa, fre em va nguoI m yu
fh IIu fhap hon.

San nao cung co chua gIucozIf ham Iuong frung bnh 3-5 mg%.
San dang co Iuong gIucozIf cao hon, co khI In foI 10-15 mg%. NguoI
Ion chI can an d 200 g san nay fh co fh bI ng dc.

ac finh cua chaf dc Ia raf d bay hoI, hoa fan frong nuoc
nong cung nhu nuoc Ianh d dang. KhI bI oxy hoa hoac kf hop voI
duong kinh fh chuyn fhanh mf chaf khng dc. ua vao dac finh
nay, nu duoc ch bIn ff, ham Iuong dc chaf se bI IoaI bo mf
phan kha Ion. Chang han san sau khI duoc boc vo ngam ky, Iuc
chin d nguI ham Iuong dc chaf chI con 30% so voI ban dau. San
fhaI Iaf phoI kh, san bf... ham Iuong HCN chI con IaI raf if, khng
du kha nang gay ng dc cho nguoI an. Hoac nu co phaI an mf
Iuong raf Ion. .

1. Iu hIn Iam sang cua mf ng dc san.

a) Ng c cp tnh - nng

nh nhan moI dau fhay nhuc dau, chong maf, bun nn, sau
do Ia bIu hIn cua rI Ioan fhan kInh, bnh nhan so haI, co gIaf, co
cung co gIng nhu mf bnh un van, dan dng fu, nhIp fho cham
dan, fim faI... Nu khng duoc cap cuu kIp fhoI, bnh nhan se chf
sau 30 phuf. Nguoc IaI, nu duoc cap cuu kIp fhoI bnh nhan khoI
hoan foan khng d IaI dI chung.

b) Ng c nhe:

nh nhan chI fhay nhuc dau chong maf bun nn, mf moI
foan fhan, muI hong kh, chI can cho nam nghI, ung mf cc nuoc
duong nong fh se fro IaI bnh fhuong.

2. Xu Iy cap cuu.

- Cay nn hoac rua da day ngay.
- TIm fInh mach dung dIch xanh mefyIen 1% frong gIucosa
25%: 50mI fIm cham. .

- Cho fhuc fro fIm nu can fhIf.

- Nhanh chong chuyn bnh nhan dn bnh vIn gan nhaf d
xu fri fIp fuc.

3. In phap phong bnh

San boc vo, bo haI dau, ngam nuoc ky 12-24 gIo.

- Iuc ky, ff nhaf Ia Iuc 2 Ian.

- an san voI duong Ia ff nhaf. Hoac ch bIn duoI dang nau
che san.

- San fhaI Iaf phoI kh, m san, bf san Ia nhung hnh fhuc ch
bIn ff, if kha nang gay ng dc.

I! TRA VA X! IY KHI CO NCO OC TH!C AN

KhI co fruong hop nhIm dc, ng dc do fhuc an, ngoaI vIc
nhanh chong cap cuu va dIu frI nhung nguoI bI nan, can fIn hanh
cac fhu fuc v dIu fra va xef nghIm sau day:

- nh chI vIc su dung fhuc an nghI ngo gay ng dc.

- Thu fhap mau vaf nhu fhuc an fhua, chaf nn mua, chaf rua
ruf, phan d guI dI xef nghIm v vI sInh vaf, hoa hoc, dc chaf,
sInh vaf... Truong hop co fu vong, phaI fIn hanh phI hop voI
nganh cng an va nganh phap y.

- Iu fra fruong hop ng dc, fheo doI frIu chung Iam sang,
fruong hop fu vong... d kf hop voI kf qua kIm nghIm quyf
dInh vIc su dung fhuc an nghI ngo, fm nguyn nhan d ruf kInh
nghIm

- Quyf dInh xu Iy va xu fri dI voI cac Io fhuc pham, kf hop
gIua co quan huu quan voI y f va fruong hop can fhIf voI fhuong
nghIp.
I. CP C!! VA CHAM SOC NH NHN

KhI xay ra ng dc, nhIm vu fruoc fIn cua nguoI can b y f
Ia f chuc cap cuu nguoI bI ng dc, chu y nguoI bI nang va fre em,
nguoI gIa Ia nhung nguoI co suc d khang kem. T chuc ff fh han
ch duoc fu vong.

Xu Iy cap cuu fruoc fIn Ia phaI Iam cho nguoI bI ng dc nn
ra cho hf chaf da an vao da day |rua da day, gay nn, fay ruf),
Iam can fro su hap fhu cua ruf dI voI chaf dc, pha huy dc finh
dng fhoI bao v mm mac da day. TIn do dIu frI bang cac fhu
fhuc dac hIu cho fung IoaI ng dc, rI moI chua dn frIu chung.
Cng vIc fIn hanh phaI co finh chaf fng hop.

1. Truong hop chaf dc chua bI hap fhu

a) Ra da day:

PhaI rua da day cang som cang ff, cham nhaf Ia 4-6 gIo sau
khI an phaI chaf dc. rua cho dn sach moI fhI. Thuong rua bang
nuoc am, hoac khI bIf ro chaf dc co fh rua bang nuoc pha fhm
fhuc pha huy chaf dc fhanh chaf khng dc, fhi du: ng dc san
dung dung dIch xanh. mefyIen.

b) Gy nn:

Nn cung Ia bIn phap d fng fhuc an ra ngoaI In phap nay
ap dung frong nhung fruong hop fhuc an chua chaf dc chua kIp
xung ruf va con Iuu IaI o da day.

Cach gay nn fhng fhuong Ia ngoay hong. Nu bnh nhan con
fInh fao, co fh cho ung nuoc xa phong, nuoc muI |2 fha canh
muI pha vao mf cc nuoc am), dung dIch dng sunfaf |0,5g cho
mf cc nuoc), hoac dung dIch kem sunfaf |2 g cho mf cc nuoc).
Truong hop bnh nhan qua mf co fh fIm ApomocphIn 0,005mg
duoI da.

c) Cho ung thuc ty:

Nu fhoI gIan ng dc fuong dI Iau, chaf dc co fh con Iuu IaI
frong ruf, cho ung 15-20 g ma gI sunfaf |ung 1 Ian d fay).

2. Truong hop chaf dc da bI hap fhu mf phan.

Truong hop chaf dc da bI hap fhu hoac baf dau hap fhu, phaI
ngan can su hap fhu, pha huy chaf dc dng fhoI bao v nIm mac
da day. Co fh dung nhung chaf sau day:
a) Cht trung hoa: Ng dc do nhung chaf axIf co fh dung
nhung chaf kIm yu, nhu nuoc xa phong 1%, nuoc magIe oxyf 4%,
cu cach 5 phuf IaI ung 15 mI. Cam khng duoc dung fhuc muI
|bIcacbonaf) d franh hnh fhanh CO2 d phong fhung da day do
fIn su bnh nhan co bI Ioef.

Truong hop ng dc do chaf kIm, fh cho ung dung dIch axIf
nhe nhu gIam, nuoc qua chua...

b) Cht hp phu:

ung fhan hoaf | 5-10g) hoac bf daf sef hap phu |30-40g),
ung Iam mf Ian.

c) Cht bao v nim mac da day:

Co fh dung cac chaf bf nhu bf m, bf gao, sua, Iong frang
frung ga, nuoc chao... Nhung chaf nay khng nhung bao v mm
mac da day, gIam nhe kich fhich, ma con co fac dung bao chaf dc,
ngan can su hap fhu.

d) Cht kt tua:

Nu ng dc kIm IoaI, nhu ch, fhuy ngan... co fh dung Iong
frang frung hoac sua, hoac 4-10 g nafrI sunfaf. Nu ng dc kIm,
co fh dung nuoc che dac, hoac 15 gIof ruou If hoa vao mf cc
nuoc rI cho ung.

e) Cht giai c:

Co fh dung fhuc d kf hop voI chaf dc fhanh chaf khng
dc. Thuong dung Ia hn hop gm:

Than bf: 4 phan

MagIe oxyf: 2 phan

AxIf fanIc: 2 phan

Nuoc: 200 phan.

ung frong ng dc do gIucozIf, kIm IoaI nang, axIf...

II. I! TRA TAI HIN TR!ONC

Iu fra v ng dc fhuc an Ia nhIm vu raf kho khan, v ng
dc co fh do nhIu nguyn nhan phuc fap gay nn. Iu fra faI
hIn fruong gIup phuong huong cho dIu frI bnh nhan co kf qua
nhanh chong, gIup cho xef nghIm bnh pham dung huong, d som
dI dn kf Iuan chinh xac, ruf kInh nghIm cho v sau, va xu fri
fruoc maf co hIu qua.

+ Iu fra hIn fruong phaI:

- Nam vung fnh hnh dIch f cua dIa phuong noI bI ng dc, d
co huong phan bIf mf cach xac dang, franh nham Ian dIch voI ng
dc do fhuc an.

- PhaI fm hIu fnh hnh xay ra fruoc do 48 gIo. Tm hIu qua
nguoI bnh |nu nguoI bnh fInh) hoac qua nhung nguoI chung
quanh |nu nguoI bnh hn m), d bIf nguoI bI nan da an ung
nhung g va nhu fh nao frong 48 gIo...

Chu y dn faf ca nhung nguoI bI ng dc frong khoang fhoI
gIan do |s nguoI, IoaI fhuc an cung an...)

- Theo doI va nam vung frIu chung Iam sang.

- CIu IaI nhung fhuc an kha nghI, chaf nn, chaf rua ruf, nuoc
fIu, phan... cua nguoI bnh, chuyn ngay foI phong xef nghIm.
Mau xef nghIm ng dc fhuc an Iay va guI phaI dam bao chinh xac,
franh nhIm ban fhm o ngoaI vao, Iam saI kf qua xef nghIm va
vIc chan doan sau nay.

Truong hop nghI van do nhIm dc SaImoneIIa, phaI Iam phan
ung ngung kf huyf fhanh, dng fhoI Iay mau d nuI cay. Chu y
Iam IaI phan ung huyf fhanh khI bnh nhan baf dau hI phuc.
Truong hop nghI ng dc do vI khuan duong ruf, xef nghIm nguoI
Ianh mang vI khuan gay bnh frong nhan vIn cng fac fruc fIp
voI fhuc pham co IIn quan foI vu ng dc. Hoac fm hIu xem co
nguoI bI bnh duong h hap hoac mun nhof o fay chan frong fruong
hop nghI ng dc do dc f cua fu cau.

- Iu fra fnh hnh v sInh hoan canh va an ung o noI ch
bIn hoac san xuaf, dIu fra pham chaf va fnh hnh bao quan I
hang nghI van. nh chI ngay vIc su dung, cho kf qua xef nghIm
moI quyf dInh xu fri, nu can fhIf phaI huong dan khu khuan
ngay faI hIn fruong, caI fIn khau san xuaf, ch bIn d dam bao
v sInh.

Nu qua dIu fra fhay chac chan khng phaI ng dc do fhuc
an fh phaI ban gIao IaI cho co quan co frach nhIm. Truong hop co
fu vong phaI kf hop voI nganh cng an va nganh phap y d fIn
hanh m daI fh Iay chaf frong ruf, da day, mau o fIm d xef
nghIm.

Taf ca nhung su vIc dIu fra duoc du ghI frong bIn ban, co
su cng nhan cua cac co quan co IIn quan cung fham gIa.

III. XT NCHIM NH PHM

Qua dIu fra hIn fruong va fheo doI frIu chung Iam sang d
co phuong huong gIup cho cng fac xef nghIm dI dung huong.
nh pham duoc dua dn phong xef nghIm va phaI duoc kIm
nghIm ngay.

- Nu nghI ng dc do vI khuan SaImoneIIa: Iay mau bnh
pham d nuI cay, phan Iap vI khuan frong fhuc an va frong phan,
Iam phan ung ngung kf huyf fhanh. Phan ung huyf fhanh phaI
Iam 2 Ian, mf Ian vao fhoI k dau cua ng dc va 1 Ian vao fhoI k
bnh nhan baf dau bnh phuc |7-10 ngay sau). ChI chac chan Ia ng
dc do SaImoneIIa khI hIu gIa ngung kf Ian 2 cao hon Ian 1 .

- Nu nghI ngo ng dc do Profeus va CoII phaI Iam phan ung
ngung kf huyf fhanh voI vI khuan phan Iap duoc fu phan nguoI
bnh, hIu gIa ngung kf Ian fhu fhu 2 phaI cao hon Ian fruoc moI
chac chan Ia bI ng dc do Profeus va CoII.

- Nu nghI ng dc do vI khuan duong ruf can chu y Iay phan
nhung nguoI phuc vu hoac san xuaf fhuc an nghI van, d fm nguoI
Ianh mang vI khuan gay bnh. Nu nghI ng dc do dc f vI khuan,
ngoaI phan Iap vI khuan, can fhu nghIm dc Iuc: VoI fu cau co fh
dung dc.f ruf cua vI khuan nuI frn meo |meo nho fh cho ung,
meo Ion fh fIm fInh mach). VoI dc f vI khuan dc fhIf, fh fIm
vao duoI mang bung cua chuf bach.

- Nu nghI ng dc do kIm IoaI fh phan fich frong fhuc an,
nuoc fIu, chaf

- Nu nghI ng dc do hoa chaf, fm frong fhuc an, chaf nn,
nuoc fIu, phan... hoa chaf va cac dang chuyn hoa cua hoa chaf
- Nu nghI ng dc do ban fhan fhuc an co chaf dc, ngoaI cac
phan ung chung cho cac chaf dc |aIcaIoIf, gIucozIf), va cac phan
ung rIng bIf cho fung IoaI chaf dc, can fhuc nghIm frn nhIu
IoaI suc vaf va fheo doI frIu chung ng dc.

NgoaI nhung kIm nghIm rIng bIf cho fung IoaI ng dc,
nhaf fhIf phaI kIm fra pham chaf cua fhuc an nghI van |co I
fhIu, hu hong khng...)

IV. TONC HOP KT Q!A VA XAC INH NC!YN NHN CY NCO OC

Sau khI dIu fra hIn fruong |noI ng dc, fnh hnh v sInh
hoan canh, v sInh an ung, nguoI Ianh mang vI khuan gay bnh,
fnh hnh suc khoe cua nhan vIn phuc vu...), fheo doI frIu chung
Iam dang, kf qua xef nghIm..., fng hop faI IIu d fng kf, fm
nguyn nhan gay ra ng dc d ruf kInh nghIm. Tuy fheo nhan
dInh cua dIu fra va kf qua xef nghIm se d ra cac bIn phap:

- CaI fIn san xuaf, ch bIn... d dam bao v sInh fhuc pham.

- Nang cao y fhuc v sInh cho nhan vIn Iam cng fac v sInh
fhuc pham.

- Tich cuc chap hanh quI ch, dIu I v v sInh fhuc pham nhu
frang bI, quan ao... cho nhan vIn, chuyn nguoI Ianh mang vI
khuan gay bnh, nguoI m sang cng fac khac.. .

- Xu Ii fhuc an gay ng cuc: ch bIn IaI, chuyn sang ch bIn
maf hang khac, chuyn sang ch bIn hang cng ngh , .hoac cho
chan nuI hoac huy bo.

Chuong VIII

CAC NH THI! INH !ONC
CO Y NCHIA S!C KHO CONC ONC

Nhung kf qua nghIn cuu cua khoa hoc dInh duong da chI ra
frong fhuc an co chua cac fhanh phan dInh duong can fhIf dI voI
co fh, do Ia cac chaf profeIn, IIpIf, cac vIfamIn, cac chaf khoang va
nuoc: Su fhIu mf frong cac chaf nay co fh gay ra nhIu bnh faf
fham chi chf nguoI vi du nhu bnh scobuf do fhIu vIfamIn C da
Iay dI sInh mang 100 frong s 160 fhuy fhu fheo

Vasco de Cam fm duong sang phuong dng, bnh vIm da
PeIIagra hay gap o cac vung an foan ng do fhIu vIfamIn PP, bnh
f phu do fhIu vIfamIn 1...

NguoI fa goI do Ia cac bnh fhIu dInh duong dac hIu, nghIa Ia
nguyn nhan chu yu Ia do fhIu mf fhanh phan dInh duong nao
do. Nho ap dung kIn fhuc dInh duong. vao cham soc suc khoe;
nhIu IoaI bnh nay duoc day IuI v qua khu. Tuy vay o cac nuoc
ngheo van con nI frI In cac van d suc khoe do fhIu dInh duong,
cac bnh fhIu dInh duong quan frong nhaf hIn nay Ia fhIu
ProfeIn nang Iuong, fhIu vIfamIn A va bnh kh maf, fhIu mau
dInh duong, fhIu Iof va bnh buou c.

THI! INH !ONC PROTIN NANC I!ONC

I. AI C!ONC V THI! INH !ONC PROTIN NANC I!ONC

ThIu dInh duong ProfeIn nang Iuong Ia IoaI fhIu dInh duong
quan frong nhaf o fre em, voI bIu hIn Iam sang bang fnh frang
cham Ion va hay dI kem voI cac bnh nhIm khuan .

ThIu dInh duong ProfeIn nang Iuong o fre em fhuong xay ra
do:

- Ch d an fhIu v s Iuong va chaf Iuong .

- Tnh frang nhIm khuan, dac bIf Ia cac bnh duong ruf, soI,
va vIm cap duong h hap. Cac bnh nay gay fang nhu cau, gIam
ngon mIng va hap fhu.

MI quan h gIua suy dInh duong- nhIm khuan fh hIn qua
vong sau day:

Tnh frang ph bIn cua suy dInh duong co IIn quan chaf che
voI fnh frang kInh f xa hI, su ngheo doI, su kem hIu bIf v fnh
frang van hoa fhap, mu chu, fhIu fhuc an, v sInh kem, dng fhoI
voI su Iuu hanh bnh nhIm khuan. o cng dng cac nguyn nhan
fhuong dan xen nhau raf phuc fap can Iuu y foI nhung fre em sInh
ra o cac gIa dnh ngheo fung, o nhung ba me de qua day, can nang
khI fre sInh ra fhap, nhung dua fre sInh dI, nhung ba me sau sInh
maf sua. o Ia nhung fre co nguy co cao ch d an khng du ca
Iuong va chaf dan foI bI suy dInh duong.

Suy dInh duong fh com Marasmus Ia fh fhIu dInh duong
nang hay gap nhaf. o Ia hau qua cua ch d an fhIu ca nhIf
Iuong Ian ProfeIn do caI sua som hoac an b sung khng hop Iy.
Tnh frang v sInh kem gay Ia chay, dua fre an cang kem va vong
Iuan quan bnh Iy baf dau. KvashIorkor if gap hon Marasmus
fhuong Ia do ch d an qua ngheo v profeIn ma gIuxIf fam du |ch
d an sam chu yu dua vao khoaI san). NgoaI ra con co fh phI hop
Marasmus -KvashIorkor.

ac dIm cac fh suy dInh duong

Marasmus KvashIorkor Th IoaI Iam sang
Cac bIu hIn fhuong gap
Co feo def Ro rang Co fh khng ro do phu
Phu Khng co Co o cac chI duoI, maf
Can nang/ chIu cao Raf fhap Thap, co fh khng ro do phu
In dI fam Iy I khI Iang Ie mf moI Hay quay khoc, mf moI
Cac bIu hIn co fh gap
Ngon mIng Kha Kem
Ia chay Thuong gap Thuong gap
In dI o da if gap Thuong co vIm da, bong da
In dI o foc if gap Toc mong fhua, d nh
Can fo Khng I khI do fich Iuy mo
Hoa sInh |aIbumIn huyf
fhanh)
nh fhong hoac hoI fhap Thap |duoI 3g/100mI)

Chung fa can nho rang suy dInh duong baf dau fu bIu hIn
cham Ion cho dn cac fh nang Ia Marasmus va KvashIorkor.

Trong hoaf dng cham soc suc khoe ban dau, vIc nhan bIf cac
fh nhe va vua co y nghIa quan frong dac bIf.

Trong dIu kIn fhuc dIa, nguoI fa chu yu dua vao cac chI fIu
nhan frac |can nang fheo fuI, chIu cao fheo fuI, can nang fheo
chIu cao, vong canh fay) d phan IoaI fnh frang suy dInh duong.
KhI do vong canh fay can so nan d danh gIa fnh frang Iop mo duoI
da.

O cng dng, cach phan IoaI fhng dung nhaf fruoc day do
Comez I. dua ra fu nam 1956 dua vao can nang fheo fuI quy ra
phan fram cua can nang chuan. ThIu dInh duong d 1 fuong ung
75%-90% cua can nang chuan. ThIu dInh duong d 2 fuong ung
60%-75% cua can nang chuan. ThIu dInh duong d 2 fuong ung
60% cua can nang chuan. Cach phan IoaI cua Comez I. don gIan
nhung khng phan bIf duoc fhIu dInh duong moI xay ra hay da
Iau.

khac phuc nhuoc dIm do, Wafe'ov J.C. d nghI cach phan
IoaI nhu sau: ThIu dInh duong fh gay com |fuc Ia hIn dang fhIu
dInh duong) bIu hIn bang can nang fheo chIu cao fhap so voI
chuan, fhIu dInh duong fh coI coc |fuc Ia fhIu dInh duong fruong
dIn) dua vao chIu cao fheo fuI fhap so voI chuan.

ang phan IoaI fheo WaferIov

Can nang fheo chIu cao
|80 % hay -2S)

Trn uoI
Trn nh fhuong ThIu dInh duong
gay com
ChIu cao fheo fuI
|90% hay-2S )
uoI ThIu dInh duong
coI coc
ThIu dInh duong
nang keo daI

HIn nay OMS. khuyn nghI coI Ia fhIu dInh duong khI can
nang fheo fuI duoI 2 d Ich chuan |-2 S) so voI quan fh fham
khao NCHS |NafIonaI Cenfer for Heafh Sf'afIsfIcs) cua My. VIc
su dung quan fh NCHS duoc d ra sau khI quan saf fhay fre em
duoI 5 fuI nu duoc nuI duong ff fh cac duong phaf frIn fuong
fu nhau. So voI frI s fuong ung o quan fh fham khao, nguoI fa
chIa ra cac muc d sau: fu -2 dn -3 d Ich chuan: fhIu dInh
duong vua |d 1), fu -3 dn -4 d Ich chuan: fhIu dInh duong nang
|d 2), duoI -4 d Ich chuan: fhIu dInh duong raf nang |d 3). o cac
fh nang, nguoI fa fhuong dung fhang WeIcome d phan bIf gIua
Marasmus va KvashIorkor.

Thang phan IoaI WeIcome

Phu Can nang |%) so voI
chuan
Co Khng
60-80 KvashIorkor ThIu dInh duong
uoI 60 Marasmus - KvashIorkor Marasmus

Theo finh foan, 1 S fuong duong 10% nhu vay 60% fuong
duong muc -4S cua can nang chuan.

Phong chng suy dInh duong fre em doI hoI su Ing ghep cua
nhIu hoaf dng frong do co cac bIn phap Ion sau day:

1. Theo doI bIu d phaf frIn fre em.

2. Phuc hI maf nuoc fheo duong ung khI fre Ia chay.

3. NuI con bang sua me.

4. TIm chung fheo IIch phong cac bnh soI, un van, ho ga,
bach hau, baI IIf va Iao. .

5. K hoach hoa gIa dnh.

6. CIao duc dInh duong.

7. Xay dung h sInh fhaI VAC fao fhm ngun fhuc an b sung.

uoI day chung fI xIn gIoI fhIu sau hon v cac bIn phap
dInh duong.

II. CAC IN PHAP PHONC CHONC S!Y INH !ONC

1 Thuc hIn nuI con bang sua me

Trong nhung nam gan day, if co van d duoc quan fam nhIu
frong dInh duong fre em bang van d nuI con bang sua me. Khng
if cac cuc hI nghI hI fhao quc f va frong nuoc danh rIng cho
chuyn d nay. T chuc quy nhI dng quc f |!NICI) da coI nuI
con bang sua me Ia mf frong 4 bIn phap quan frong nhaf |fheo
doI bIu d phaf frIn, phuc hI maf nuoc do Ia chay bang orzn,
nuI con bang sua me va fIm chung fheo am IIch fuI) d bao v
suc khoe fre em. Iu do co nhIu Ii do:

a) Truoc hf sua me Ia fhuc an hoan chInh nhaf, fhich hop
nhaf dI voI dua fre. Cac chaf dInh duong co frong sua me du duoc
co fh hap fhu va dng hoa d dang.

b) Sua me Ia dIch fh sInh hoc fu nhIn chua nhIu yu f quan
frong bao v co fh dua fre ma khng mf fhuc an nao co fh fhay
fh duoc, do Ia:

- Cac CIobuIIn mIn dIch, chu yu Ia ICA co fac dung bao v co
fh chng cac bnh duong ruf va mf s bnh do vIrus.

- IIzozIm Ia mf IoaI Ien co nhIu hon han frong sua me so voI
sua bo. IIzozIm pha huy mf s vI khuan gay bnh va phong ngua
mf s bnhvIrus.

- IacfoferrIn Ia mf profeIn kf hop voI saf co fac dung uc ch
mf s IoaI vI khuan gay bnh can suaf d phaf frIn.

- Cac bach cau: frong 2 fuan I dau, frong sua me co foI 4000 f
bao bach cau/mI. Cac bach cau nay co kha nang fIf ICA, IIxozIm,
IacfoferrIn, Inferferon.
- Yu f bIfIdus can cho su phaf frIn IoaI vI khuan
IacfobacIIusbIfIdus, km ham cac vI khuan gay bnh va ki sInh
frung.

c) NuI con bang sua me Ia dIu kIn d dua con co nhIu fhoI
gIan gan guI voI me, me gan guI voI con. Chinh su gan guI fu nhIn
do Ia yu f fam Iy quan frong gIup cho su phaf frIn haI hoa cua
dua fre. Maf khac, chI co nguoI me qua su quan saf fInh f cua
mnh nhung khI cho con bu se phaf hIn duoc som nhaf, dung nhaf
nhung fhay dI cua con bnh fhuong hay bnh Iy .

NuI con bang sua me can chu y nhung dIm sau day:

- Cho con bu cang som cang ff, bu ngay frong nua gIo dau
fIn. Phan xa bu cua dua fre kich fhich fIf sua, maf khac frong sua
non Ia IoaI sua fuan dau fIn co nhIu chaf dInh duong quan frong,
nhaf Ia chaf beo va co nhIu IoaI ICA mf yu f mIn dIch quan
frong.

- Cho con bu keo daI, if nhaf dn 12 fhang. Mac du s Iuong sua
ngay cang if dI nhung chaf Iuong sua van ff, do do cho bu keo daI
Ia cach nang cao chaf Iuong bua an cua fre mf cach fu nhIn.

- Cho bu khng cung nhac fheo gIo gIac, ma fheo nhu cau cua
fre . CIa frI foan dIn khng fh g fhay fh duoc cua sua me can
duoc moI nguoI va xa hI fham nhuan d moI nguoI me co quyf
fam va duoc fao dIu kIn d nuI con bang bau sua cua mnh.

2. Cho an b sung hop Iy

Trong 4 fhang dau, sua me Ia fhuc an hoan chInh nhaf dI voI
dua fre . Nhung fu fhang fhu. 5 fro dI, s Iuong sua me khng dap
ung du nhu cau cua dua fre dang Ion nhanh. o do cac ba me cho
con an sam |an b sung), fhng fhuong o nuoc fa Ia cac IoaI bf,
nhaf Ia bf gao.

May dIm sau day can Iuu y:

a) Thuc an b sung can co dam d nang Iuong fhich hop:

Trong sua me, 50% nang Iuong Ia do chaf beo, frong bf gao chI
co 1-3% nang Iuong do chaf beo. Ch d an co dam d nang Iuong
fhap fh phaI an nhIu hon moI dap ung duoc nhu cau, dIu do
khng d fhuc hIn v da day
Sua me gIu vI fri frung fam. Cac IoaI fhuc an o 4 xung quanh
b sung cho sua me fuy fheo nhu cau, mI O co vI fr rIng cua no.
Trong fhuc an b sung don gIan nhaf fhuong gm 2 fhanh phan,
bf ngu cc phI hop voI bf dau d. Tuy nhIn fhuc an b sung
hoan chInh can daI dIn 4 frong hnh vung fhuc an fy I fhich
hop.

d) Theo doI bIu d phaf frIn:

Khac voI bnh nhIm khuan, suy dInh duong o fre em fIn
frIn fheo mf con duong quanh co khuc khuyu, dn khI nhan fhay
fhuong Ia gIaI doan mun o do, van d quan frong Ia nhan bIf
som d co bIn phap can fhIp kIp fhoI.

Trong nhung nam gan day, nguoI fa noI nhIu dn gIa frI cua
vIc su dung bIu d phaf frIn, coI do Ia bIn phap quan frong d
phong chng suy dInh duong. Can nang dInh k dua fre du hang
fhang, dua fre fang can, do Ia bIu hIn bnh fhuong, can dung yn
Ia bIu hIn de doa, nu xung can Ia bIu hIn nguy hIm. .

Theo doI va su dung bIu d phaf frIn Ia cng vIc fu gIac co y
fhuc cua ba me chu khng phaI Ia hoaf dng chuyn mn ky fhuaf
rIng cua co quan y f Trong phong chng suy dInh duong, vaI fro
nguoI me Ia frung fam. NguoI me nao cung fran day fnh yu va
frach nhIm dI voI con mnh, bIu d phaf frIn gIup ho danh gIa
dung dan fnh hnh suc khoe cua con ho.

Chinh v vay, su dung bIu d phaf frIn da duoc f chuc quy
nhI dng quc f |!NICI) coI Ia mf frong cac bIn phap chu yu
frong cham soc suc khoe fre em.

Tom IaI, su dung bIu d phaf frIn, nuI con bang sua me va
fhuc an b sung hop Ii, gIao duc kIn fhuc dInh duong cho nguoI me
do Ia cac bIn phap quan frong frong phong chng suy dInh duong
fre em. Cung voI vIc xay dung h sInh fhaI VAC |vuon, ao, chung)
d fao fhm ngun fhuc pham faI ch nham Iam phong phu bua an
fruoc hf cho fre em va nguoI me, chung se mo ra frIn vong ff cho
cng fac phong chng suy dInh duong o fre em nuoc fa.

THI! MA! INH !ONC VOI S!C KHO CONC ONC

I. INH NCHIA

Co nhIu nguyn nhan co fh gay ra fhIu mau frong do dung
v phuong dIn suc khoe cng dng 3 IoaI sau day quan frong hon
ca:
a) ThIu mau dInh duong.

b) ThIu mau IIn quan voI nhIm khuan va ki sInh frung man.

c) ThIu mau IIn quan dn cac faf dI fruyn cua cac phan fu
hemogIobIn |k ca bnh TaIafxmI).

a IoaI nay khng fach bIf ma nhIu khI Ing vao nhau vi du
mf s nhIm ki sInh frung nhu gIun moc chang han Iam fang nhu
cau cac yu f fao mau va fhuc day phaf sInh fhIu mau dInh
duong. Hon nua, frong mf quan fh co fI I fhIu mau dInh duong
cao, dng fhoI cung co fh co nhIu nguoI bI fhIu mau do bnh cua
hemogIobIn.

ThIu mau dInh duong khng nhung Ia IoaI fhIu mau ph bIn
nhaf ma dng fhoI cung Ia IoaI d duoc ch ngu nho cac bIn phap
can fhIp y f.

ThIu mau do fhIu saf Ia IoaI fhIu mau dInh duong hay gap
nhaf, co fh kf hop voI fhIu axif foIIc nhaf Ia frong fhoI k co fhaI.
Cac IoaI fhIu mau dInh duong khac nhu do fhIu vIfamIn 12,
pIrIdoxIn va dng fhoI if gap hon.

Cac dI fuong fhuong bI de doa fhIu mau dInh duong Ia fre em
hoc sInh va nhaf Ia phu nu co fhaI.

Theo T chuc Y f fh gIoI, fhIu mau dInh duong Ia fnh frang
bnh Ii xay ra khI ham Iuong hemogIobIn frong mau xung fhap
hon bnh fhuong do fhIu mf hay nhIu chaf dInh duong can fhIf
cho qua frnh fao mau baf k Ii do g.

Ham Iuong hemogIobIn bnh fhuong fhay dI fheo fuI, gIoI,
fnh frang sInh Ii, d cao so voI maf bIn va if khac nhau fheo
chung fc. T chuc Y f fh gIoI da d nghI coI Ia fhIu mau do fhIu
saf khI ham Iuong hemogIobIn o duoI cac nguong sau day:

Bang 1
Nguong Kb chI dInh fhIu mau fheo T chuc Y f fh gIoI

Nhom fuI Nguong hemogoIobIn |g/100mI)
Tre em fu 6 fhang- 6 fuI 11
Tre em fu 6 fuI- 14 fuI 12
Nam fruong fhanh 13
Nu fruong fhanh 12
Nu co fhaI 11

Co nhung nguoI co Iuong hemogIobIn fhap hon cac gIoI han
frn khng bI fhIu mau |nghIa Ia cho fhm cac chaf dInh duong
fao mau vao ma Iuong Hb van khng fang ), fuy vay frong mf
quan dan cu. fI I s nguoI co Iuong Hb fhap hon cac "nguong" frn
cang cao fh van d fhIu mau cang Ion.

II. Y NCHIA S!C KHO CONC ONC

1. TI I mac bnh

ua fheo cac gIoI han "nguong" d nghI o frn va s IIu nhIu
cuc dIu fra, T chuc Y f fh gIoI uoc finh co 30% dan s fh gIoI
bI fhIu mau.

Bang 2: TI I phan fram fhIu mau frn fh gIoI |1980)

Phu nu 15-49 Vung Tre em
0-4 fuI
Tre em
5-12 fuI
NguoI fruong
fhanh nam
Co
fhaI
Chung
Cac nuoc phaf frIn
Cac nuoc dang phaf frIn
12
51
7
46
3
26
14
59
11
47
Chung 43 37 48 51 35

ThIu mau hay gap o cac nuoc dang phaf frIn |36%) so voI cac
nuoc phaf frIn |8%). TI I fhIu mau cao nhaf o chau PhI, nam a
rI dn chau My Ia TInh con cac vung khac fhap hon. ThIu mau
hay gap nhaf o phu nu co fhaI 51%) rI dn fre em |43%) hoc sInh
|37%) con o nam gIoI fruong fhanh fhap Ion ca |18%) .

NguoI fa uoc finh foan fh gIoI co khoang 700 - 800 frIu nguoI
bI fhIu nau. Can chu y fhm rang fhIu mau chI Ia gIaI doan cuI
cua mf qua frnh hIu saf fuong dI daI voI nhIu anh huong baf
IoI dI voI suc khoe va s gIoI bI fhIu saf nhung chua bc I fhIu
mau con cao hon nhIu s nguoI bI hIu mau fhuc su.

Cac dIu fra dIch f hoc o nuoc fa buoc dau cho fhay: fI I fhIu
mau o phu nu co fhaI o Ha nI Ia 41% |3 fhang cuI Ia 49%) con o
mf s vung nng fhn Ia 49% |3 fhang cuI Ia 59%) . TI I fhIu
mau o fre em fruoc fuI dI hoc vao khoang 40-50%.

Nhu vay fhIu mau dInh duong dang Ia van d suc khoe cng
dng quan frong cua ba me va fre em nuoc fa .

2. Hau qua suc khoe

Iu hIn fhuong gap cua fhIu mau Ia da xanh, nIm mac
nhof nhaf, cac bIu hIn fhIu oxI o cac m. V phuong dIn suc
khoe cng dng cac hau qua sau day dang chu y:

a) Anh hng ti kha nng lao ng:

ThIu mau do baf ky nguyn nhan nao cung gay nn fnh frang
fhIu oxI cac m, dac bIf o mf s co quan nhu fIm, nao. ThIu mau
anh huong foI cac hoaf dng can fIu hao nang Iuong. NghIn cuu o
nhIu noI cho fhay nang suaf Iao dng cua nhung nguoI fhIu mau
fhap hon han nhung nguoI bnh fhuong. NguoI fa con nhan fhay
fnh frang fhIu saf |chua bc I fhIu mau) cung Iam gIam kha
nang Iao dng.

b) Anh hng ti nng lc tr tu:

Cac bIu hIn mf moI, nhaf ngu kem chu y, kem fap frung, d
bI kich dng hay gap o nhung nguoI fhIu mau. Kf qua hoc fap cua
hoc sInh bI fhIu nau fhap hon han so voI I chung va da duoc khac
phuc sau khI cac em duoc b sung vIn saf.

c) Anh hng ti thai san:

Tu Iau nguoI fa da bIf fhIu mau fang nguy co de non, fang fy
I mac bnh va fu vong cua me va con. Nhung ba me fhIu mau co
nguy co de con nhe can va d bI chay mau o fhoI ky hau san. V vay
nguoI fa da coI fhIu mau dInh duong frong fhoI ky fhaI nghen Ia
mf de doa san khoa.

III. NC!YN NHN THI! MA! INH !ONC

Su hIu bIf nhu cau saf cua co fh cung nhu gIa frI sInh hoc
cua Ie frong fhuc an se gIup chung fa gIaI fhich v sao mf s dI
fuong nhu phu nu Iua fuI sInh de IaI co nguy co cao v fhIu mau
dInh duong.

1. Nhu cau saf

Iuong saf frong co fh raf if chI co khoang 2,5g o nu va 4,5g o
nam. Tuy vay saf gIu vaI fro sInh hoc raf quan frong, chuyn hoa.
gan nhu khep kin, co fh raf fIf kIm saf nhung hang ngay van bI
hao huf mf if fheo cac con duong khac nhau .

O nguoI fruong fhanh Iuong saf maf dI vao khoang 0,9mg mI
ngay o nam |65kg) va 0,8mg o nu |65kg). o phu nu d fuI sInh de
,Iuong saf maf fheo kInh nguyf dao dng kha nhIu, frung bnh
vao khoang 0,4- 0,5mg mI ngay.

Nhu vay o dI fuong phu nu Iua fuI nay fng Iuong saf maf
frung bnh hang ngay Ia 1,25mg va co khoang fhIu mau xuaf hIn.

Bang 3: Nhu cau saf hap fhu hang ngay |mg)

Nhom fuI Can nang |kg) Nhu cau
Tre em:
0.25-1 8 0.96
1-2 11 0.61
2-6 16 0.70
6-12 29 1.17
Nam fhIu nIn 12-16 53 1.82
Nu fhIu nIn 12-16 51 2.02
Truong fhanh |nam) 65
Truong fhanh |nu)
- TuI hanh kInh 55 2.38
- Man kInh 55 0.96
- Cho bu 55 1.31
Nhu cau khI co fhaI fuy fnh frang saf cua co fh fruoc khI co
fhaI.

2. Ngun saf frong fhuc an

Trong fhuc an saf o dang Hem va khng o dang Hem. Hem Ia
fhanh phan cua hemogIobIn va MyogIobIn, do do co frong fhIf, ca va
mau. TI I hap fhu IoaI saf nay cao 20- 30%. Saf khng o dang Hem
co chu yu o ngu cc rau cu va cac IoaI haf. TI I hap fhu fhap hon
va fuy fheo su co maf cua cac chaf h fro hay uc ch frong khau
phan an. Cac chaf h fro hap fhu saf Ia vIfamIn C, cac chaf gIau
profeIn. Cac chaf uc ch hap fhu saf Ia cac phyfaf, fanIn. NgoaI ra
fnh frang saf frong co fh cung anh huong foI hap fhu saf.

Co fh chIa cac IoaI khau phan fhuong gap ra Iam 3 IoaI:

- Khau phan co gIa frI sInh hoc fhap |saf hap fhu khoang 5% ):
ch d an don dIu chu yu Ia ngu cc, cu, con Iuong fhIf hoac ca
duoI 30g hoac Iuong VIfamIn C duoI 25mg.

- Khau phan co gIa frI sInh hoc frung bnh |hap fhu saf khoang
10%): khau phan co fu 30- 90g fhIf ca hoac 25- 75mg VIfamIn C.

Nu mf khau phan co du ca 2 fIu chuan frn hap fhu saf se
fang In ro rf, nguoc IaI nu co nhIu yu f uc ch |che, ca ph) se
can fro hap fhu.

Can cu vao nhu cau saf |bang 3) va fI I hap fhu saf fheo IoaI
khauphan fa co fh finh nhu cau saf fhuc f nhu sau: cung mf IoaI
khau phan co gIa frI sInh hoc frung bnh |hap fhu saf khoang Io%)
fh nhu cau fhuc f saf o nam fruong fhanh Ia:

1,14 x 10 = 11mg/ngay.

va o nu o d fuI hanh kInh Ia:

2,38 x 10 : 24 mg/ngay.

IV. CHN OAN THI! MA! INH !ONC

1. Trong cac dIu fra sang Ioc o cng dng

Cac xef nghIm fhuong dung d chan doan hemogIobIn va
hemafocrIf nhan dInh v fnh frang chuc Y f fh gIoI |bang 1). Co
fh chIa ra cac muc 80%, 60-80% va duoI 60% so voI nguong. Trong
dung cac mc 10g/100mI, 7-10g/100mI va 7g/100mI d phan IoaI cac
muc d nhe vua va nang.

2. Cac xef nghIm chan doan fhIu Ie.

KhI dIu kIn cho phep co fh fIn hanh cac xef 'nghIm sau
day:

- IerrIfIn huyf fhanh: Muc ferrIfIn frong huyf fhanh phan
anh du fru Ie frong co fh. o nguoI bnh fhuong ham Iuong ferrIfIn
frong huyf fhanh Ia 70 mcg/1 o nam va 35 mcg/1 o nu khI duoI
12mcg/1 coI Ia fhIu du fru saf.

- Muc bao hoa fransferIn: Hau hf Ie frong huyf fhanh du
gan voI profeIn Ia fransferIn. KhI du fru Ie da can ma fIp fuc
fhIu Ie fh fy I fransferIn bao hoa voI Ie gIam xung fu 30%
xung fhap hon 15%.

- ProfoporphyrIn frong hng cau: o fhIu saf, profoporphyrIn
khng fham gIa fao Hem duoc nn ham Iuong profoporphyrIn fu do
cua hng cau In cao hon 70mcg/1.

Nhu vay, frong mf quan dan cu co kha nang mac bnh fhIu
mau cao, dInh Iuong hemogIobIn va hemafocrIf Ia xef nghIm nhay
nhaf. KhI s nguoI mac bnh khng nhIu Iam, dInh Iuong ferrIfIn
co gIa frI khu goI hon. Cac xef nghIm fransferIn va
profoporphyrIn co gIa frI h fro.

V. PHONC CHONCTHI! MA! INH !ONC

Co 4 huong chinh d phong chng fhIu mau dInh duong:

1. sung bang vIn saf

!u dIm cua phuong phap nay Ia caI fhIn nhanh fnh frang
fhIu mau cac dI fuong bI de doa.

Tuy vay doI hoI mf h fhng phan phI va fheo ff Trong dIu
kIn ngun fhuc va can b han ch nn danh uu In cho dI fuong
co fy I mac bnh cao nhu nguoI me co fhaI, fre em, hoc sInh va Iao
dng mf s nganh ngh.

Cac fac dung phu cua vIn saf Ia: kho chIu o fhuong vI, bun
nn, nn, fao bon, Ia Iong. Nn dung vIn saf sau bua an fh d chIu
hon khI do. Can chu y co fh do cac fac dung phu nay ma dI fuong
ngung ung. Phan Ion phu nu co fhaI du fhIu mau v vay nn f
chuc ung daI fra cho IoaI dI fuong nay. I voI nhung nguoI
khng fhIu mau, vIc ung vIn saf khng gay ra fac haI g.

Bang 4: Cac IoaI vIn saf fhuong dung

IoaI Hop chaf saf |mg/vIn) Saf nguyn f |mg/vIn) % Ie
Iero suIfaf |7 H2O) 300 60 20
Iero suIfaf |anhydIf) 200 74 37
Iero suIfaf |kh, 1
H2O)
200 60 30
Iero gIuconaf 300 36 12
Iero fumaraf 200 66 33

IIu dung:

- Phu nu co fhaI: nn cho 2 vIn co 60 mg saf nguyn f va 250
mcg foIaf vao ky haI cua fhoI ky co fhaI nghIa Ia fng IIu khoang
250 vIn. Co fh ban dau ung IIu fhap hon d moI nguoI d dang
fhuc hIn.

Tuy vay van d chinh van Ia gIaI fhich cho cac ba me hIu rang
ho fhIu Ie frong fhoI ky co fhaI d fu nguyn ung du IIu.

- Tre em fruoc fuI dI hoc: Nn cho fhanh dof ngan 2-3 fuan
mI ngay 30 mg Ie nguyn f dang vIn hoac dang nuoc vaI ba Ian
mI nam.

- Hoc sInh: Thuong fhuong, fy I fhIu mau o Iua fuI nay fhap
hon o nguoI me co fhaI va fre em fruoc fuI dI hoc. Nn cho fheo dof
ngan, IIu hang ngay fu 30mg- 60mg saf nguyn f fuy fheo fuI va
frong Iuong. I voI fre em duoI 1 fuI, chu yu dua vao saf frong
sua me va cho an b sung hop Iy |co nhIu Ie va VIfamIn C).

2. CaI fhIn ch d an

Truoc hf ch d an can cung cap day du nang Iuong va cac
fhuc pham gIau Ie |fhuc an dng vaf, dau d). ng fhoI can fang
cuong kha nang hap fhu Ie nho fang Iuong vIfamIn C fu rau qua |
dInh duong, vuon rau gIa dnh). Ty I hap fhu cua Ie khng o dang
Hem fang In fhuan chIu voI Iuong vIfamIn C frong khau phan.
Nn khuyn khich cac cach ch bIn nhu nay mam, In men |gIa d,
dua chua) v cac qua frnh nay Iam fang Iuong vIfamIn C va gIam
Iuong fanIn va axIf phyfIc frong fhuc pham.

3. CIam saf cac bnh nhIm khuan, nhIm vIrus va ky sInh
frung7

Chua noI dn caI fhIn ch d an, chI rIng vIc dInh ky fay
gIun, gIam bof Ian mac cac bnh nhIm khuan da caI fhIn ro rf
dn fnh frang dInh duong cua Ie. ng fhoI can chu y ch d an
hop Iy frong va sau khI mac cac bnh nhIm khuan.

4. Tang cuong Ie cho mf s fhuc an:

ay Ia mf huong ky fhuaf kho khan nhung dang duoc fham
do o nhIu nuoc. Van d daf ra Ia dam bao hoaf finh sInh hoc cua
Ie ma khng gay ra muI vI kho chIu cho fhuc pham. Cac IoaI fhuc
pham duoc fhu nghIm fang cuong Ia gao, muI, duong, nuoc mam,
bf ca, che.

Tom IaI, fhIu mau dInh duo ng dang Ia van d suc khoe cng
dng quan frong o ba me va fre em nuoc fa. V vay vIc phong
chng bnh nay can duoc coI Ia muc fIu quan frong cua nganh
frong fhoI gIan foI.

THI! VITAMIN A VA NH KHO MAT

I. Y NCHIA THOI S! C!A VN

nh quang ga Ia mf bIu hIn som cua fhIu VIfamIn A da
duoc bIf dn fu fhoI c Hy Iap- Ia ma ma danh y Hypocraf da
dung gan d chua bnh nay. Nam 1913, .V. Mc CoIum da phan Iap
duoc mf s yu f fan frong dau can fhIf cho qua frnh phaf frIn
va phong bnh kh maf namI932 nguoI fa da fach ra duoc cac
vIfamIn A va .

Mac du vay, cho dn ray bnh kh maf do fhIu VIfamIn A ma
hau qua bI fham cua no Ia mu, van dang Ia mI de doa dI voI fre
em cua nhIu nuoc frn fh gIoI. Theo uoc finh cua T chuc Y f fh
gIoI, hang nam co frn nua frIu fre em bI mu. NgoaI ra, co foI 6-7
frIu fre em bI fhIu VIfamIn A fh nhe hoac vua Iam cho cac chau
nay d bI cam nhIm voI cac bnh nhIm khuan nhu Ia chay va
vIm duong h hap.

TaI hI nghI quc f v mu dInh duong |10/1985) T chuc Y f
fh gIoI da phaf dng chuong frnh 10 nam h fro cho cac hoaf dng
phong chng bnh nay. ThIu VIfamIn A va bnh kh maf dang Ia
mf bnh fhIu dInh duong hay gap o fre em nuoc fa dac bIf o cac
chau bI suy dInh duong nang, sau cac bnh Ia chay, nhIm khuan
duong h hap, soI. Su ph bIn cua bnh nay fhuong gap o cac vung
kInh f va van hoa chua phaf frIn, ngun fhuc an chay phong phu.
NguoI fa fhay mI IIn quan chaf che cua fy I mac kh maf voI mf
fy I suy dInh duong cao, cung nhu muc d fn fhuong o maf do
fhIu VIfamIn A nang n cung o nhung fre suy dInh duong nang.

II. I! HIN IM SANC VA ANH CIA TINH TRANC THI! VITAMIN A

1. Iu hIn Iam sang cua bnh kh maf

au hIn Iam sang som nhaf cua bnh kh maf Ia "quang ga"
dua fre voI bIu hIn khng nhn duoc Iuc chap choang foI, fhuong
dua fre so va ngI mf ch , dI hay vap nga vao fhoI dIm do , cung
co khI nguoI me k Ia dua fre dI khng dung ch khI saI dI Iay mf
vaf g do. au hIu nay kho phaf hIn o nhung fre con nho va
khng phaf hIn duoc o nhung fre chua bIf dI. Nhung dau hIu
nang hon voI cac fh Iam sang sau:

+ Kh kf mac: Kf mac su s khng nhan, maf sac bong Iang,
co mau vang nhaf o kf mac nhan cau, co ca o kf mac mI. KhI kf
mac kh khng fham nuoc, khng frong suf, co mau duc nhu sua
do cac bof nho cua hIn fuong fang sung hoa, cac vI kf mac khng
nhn ro. Kf mac co fh day In, nhan nheo, kf mac sac f hoa co
mau vang nhaf xam xam, hoac cac haf nho raI rac. Kf mac co
nhung chaf can dong mau kem nau dong o goc mI.

+ Vf Ifof: au hIu vf Ifof duoc coI Ia frIu chung dac
frung cua fhIu vIfamIn A, duoc Ifof m fa nam 1863. Vf Ifof Ia
dam f bao day In co mau frang xam nI In frn b maf nhan cau,
b maf phu mf' Iop bof nho II fI hoac In nhn nI In frn b maf
nhan cau. Hnh dang cua vf Ifof fhuong Ia hnh fam gIac day
quay vao ra gIac mac, hoac co hnh van, fhuong co o ca haI maf.

+ Kh gIac mac: VoI frIu chung co nang dua fre choI maf so
anh sang, hay nham maf, nheo maf. CIac mac bIu hIn su maf
bong sang, su s va kh, nang hon fh co nhung cham fham nhIm
f bao vIm, duc mo nhu Ian suong phu, fhuong hay o nua duoI gIac
mac.

+ Ioef nhuyn gIac mac: o fh nang nay dua fre raf so anh
sang, maf Iun nham nham nghIn, chay nuoc maf. Tuy muc d
Ioef sau nng va dIn fich nho fh nhu haf d nho, mau frang duc
do bI nhIm, nang co fh dIn fich foI gan 1/3 dIn fich gIac mac va
co fruong hop frn 1/3 hoac foan b gIac mac. Co khI co hIn fuong
phng mang, hoaI fu co fh fhung gIac mac, phoI mng maf.

+ Seo gIac mac: Ia hau qua kh gIac mac, Ioef gIac mac fuy muc
d fruoc do ma seo co fh chI nhu nhung cham nho, hoac nhu khoI
phu, nang hon seo co fh fo, co fh foan b gIac mac dan foI mu.

+ Tn fhuong day maf: ung den soI day maf chung fa co fh
phaf hIn fn fhuong day maf do fhIu vIfamIn A voI bIu hIn day
maf dIm vang co nhung cham nho fhuong o ra cac mach mau
vong mac.

2. anh gIa fnh frang fhIu VIfamIn A va bnh kh maf

anh gIa dung dan fnh frang fhIu vIfamIn A Ia yu cau dau
fIn d co mf chuong frnh phong chng huu hIu, co can cu khoa
hoc. daf duoc muc fIu nay, nguoI fa fhuong phI hop cac danh
gIa v Iam sang, .hoa sInh va dIu fra khau phan.

a. Danh gia lm sang:

O nhung nguoI dInh duong hop Iy, du fru vIfamIn A fuong dI
Ion va du cho co fh frong mf fhoI gIan daI. Cac frIu chung fhIu
vIfamIn A fhuong gap o fre em, dac bIf fu 6 fhang fuI dn 6 fuI
v du fru VIfamIn A cua chung if hon va nhu cau cao hon.

Mac du bnh fhIu VIfamIn A co bIu hIn foan fhan sung cac
bIu hIn o maf van Ia fIu bIu va dac hIu hon ca.

Thang phan IoaI gan day nhaf |1982) cua T chuc Y f Th gIoI
|OMS) v cac bIu hIn Iam sang cua bnh kh maf nhu sau:

Thang phan IoaI cac bIu hIn Iam sang cua bnh kh maf:

KhI fy I mac bnh vuof qua 1 frong 4 chI fIu Iam sang co fh
kf Iuan o day co van d cua bnh kh maf, ch.I fIu hoa sInh gIup
fhm d khang dInh.
c. Iu fra khau phan:

nh kh maf do fhIu vIfamIn A fhuong gap o fre em duoI 6
fuI co nhu cau cao va ch d an fhuong ngheo cac fhuc an co nhIu
vIfamIn A. o do, hoI fIn su an ung hoac dIu fra khau phan Ia
vIc can fhIf fuy vay khng d dang nhaf Ia dI voI fre be. Trong
dIu fra an ung can chu y fm hIu fnh hnh nuI con bang sua
me, cac ngun fhuc an gIau vIfamIn A va carofen co san o dIa
phuong, cac dao dng fheo mua va cac fap quan an ung dac bIf Ia
cach cho fre an sam, cach cho an khI fre bI Ia chay hoac cac bnh
nhIm khuan. uoI day Ia mf s chI fIu goI y d danh gIa muc
vIfamIn A frong khau phan cua fre. .

Bang 5
ChI fIu danh gIa fnh frang dInh duong vIfamIn A o fre em

Tnh frang VIfamIn A
frong
khau phan
hay mcg/
ngay
VIfamIn A
o gan
|mg/kg)
VIfamIn A frong
khau phan hay
mcg/ ngay
Iu hIn Iam sang
u Trn 400 Trn 20 Trn 20 Khng co
Vung sang
gIoI han
200-400 10-20 10-20 Co fh co bIu hIn cham
Ion, an kem ngon, gIam suc
d khang voI nhIm khuan
CIoI han de
doa bnh Iy
oI 200 oI 10 oI 10 Xuaf hIn cac bIu hIn Iam
sang |quang ga, kh gIac
mac, Ioef va nhun gIac mac)

II. PHONC CHONC NH THI! VITAMIN A

daf cac muc fIu "suc khoe cho moI nguoI nam 2000" phong
chng bnh fhIu VIfamIn A dang Ia van d raf dang chu y, fruoc
hf dI voI fre em. Can danh uu fIn fhich dang cho bnh nay v
nguyn nhan da bIf ro va ngun Carofen va VIfamIn A vn san co
frong fu nhIn. Hoaf dng phong chng fhIu VIfamIn A bao gm
cac dIm sau day:

1. CaI fhIn bua an

Ch d an hang ngay can cung cap du vIfamIn A va carofen.
VIfamIn A chI co frong fhuc an dng vaf, nhung carofen vn san co
o rau co mau xanh dam, cac IoaI cu qua co mau da .cam. ua an
hang ngay phaI co rau xanh, baf bf cua cac chau phaI co mau hoac
mau xanh cua rau nghIn, hoac mau do cua ca rf. Cac IoaI fhuc an
gIau carofen fhuong kem fheo nhIu chaf dInh duong quy khac nhu
rIbofIavIn, vIfamIn C, canxI, saf va cac yu f vI Iuong. Ch d an
cua fre nn co fhm chaf beo d h fro hap fhu carofen. o nuoc fa,
cac IoaI rau co ham Iuong carofen dang chu y Ia rau mung, rau
ngof; xa Iach, rau dIp, rau gIn, hanh Ia, he Ia, rau fhom, cac IoaI
cu qua nhu ca rf, gac... o do mI gIa dnh nn co mf khoang daf
frng rau.

2. Tang cuong VIfamIn A frong mf s fhuc an

NguoI fa da nghIn cuu co kf qua vIc fang cuong VIfamIn A
vao mf s fhuc an nhu mo macgarIn, bf sua gay |chau au duong
|mf s nuoc Trung My) va m chinh |PhIIIppIrIe). Quan frong nhaf
Ia fang cuong vIfamIn A vao sua gay v IoaI nay hay duoc su dung
frong cac chuong frnh dInh duong o cac nuoc ma bnh kh maf
dang Iuu hanh. Truoc khI phan phI bf sua gay phaI kIm fra xem
IoaI sua nay da duoc fang cuong vIfamIn A chua.

3. Cho vIn nang vIfamn A IIu cao

O nhung vung da phaf hIn co van d fhIu vIfamIn A, song
song voI cac bIn phap daI hon vIc cho ung cac vIn nang vIfamIn
A IIu cao Ia bIn phap fruoc maf co hIu qua ngay.

Thng fhuong nguoI fa cho ung du phong 1 vIn nang 200.000
!I |don vI quc f) mI nam 2 Ian |dI voI fre duoI 12 fhang cho 1
vIn nang 100.000 !I) Trong fruong hop ngun vIfamIn A co han,
nguoI fa dInh uu fIn cho cac vung co fy I mac bnh cao va cac
nhm fre bI de doa nhaf nhu cac chau bI suy dInh duong vua va
dang, cac chau vua mac bnh soI, ho ga, Ia chay...

Trong fruong hop gap cac bnh dang fIn frIn |baf ky o gIaI
doan nao) phac d dIu frI fheo T chuc Y f fh gIoI nhu sau:

- Ngay sau khI chan doan: 200.000 !I fheo duong ung hoac
100.000 !I fIm bap.

- Ngay hm sau: 200.000 !I fheo duong ung.

- 2-4 fuan I sau, hoac bnh nang fhm hoac fruoc khI xuaf
vIn 200.000 !I fheo duong ung. Phac d nay vua d dIu frI fnh
frang fhIu vIfamIn A dang fIn frIn, vua fang du fru vIfamIn A o
gan. I voI fre em duoI 1 fuI dung 1/2 IIu noI frn. ChI fIm bap
bang ch pham vIfamIn A fan frong nuoc |chu khng phaI dung
dIch dau) khI bnh nhan bI nn hoac Ia chay nang. MoI nguoI du
bIf cac bnh nhIm khuan, nhaf Ia soI cung fac dng dn maf nn
dac bIf nguy hIm dI voI fre fhIu vIfamIn A. o do, cng fac
phong chng bnh fhIu dInh duong va nhIm khuan phaI duoc
frIn khaI frong cac hoaf dng cua cham soc suc khoe ban dau.

!O! CO O THI! IOT

nh buou c do fhIu If Ia mf bnh co fam quan frong Ion o
cac vung nuI VIf Nam. Theo s IIu cua nh vIn NI fIf, vung
buou c VIf Nam hIn nay da duoc xac dInh bao gm foan b vung
nuI fhuc 15 fInh voI mf s dan can duoc phong bnh khoang 7
frIu nguoI. Ty I mac bnh chung o mIn nuI phia bac Ia 38%, o
mIn nuI frung b Ia 27%, va o Tay Nguyn Ia 29%. O cac vung
buou c nang fy I mac bnh fhIu fri |CrenIfIsm) vao khoang 1 8-
2%. Nam 1993 mf cuc dIu fra frn 3000 fre em Iua fuI hoc sInh
cho fhay 94% co bIu hIn fhIu If frong do 55% fhIu nang, 23%
fhIu vua, 16% fhIu nhe. ang chu y Ia o nhIu vung dng bang
cung bI fhIu If:

A. NC!YN NHN VA Y NCHIA S!C KHO XA HOI

NI f cua fuyn gIap frang Ia fyroxIn can fhIf cho su phaf
frIn fh chaf va fInh fhan cua fre em va dIu hoa fIu hao nang
Iuong. If Ia fhanh phan co ban cua fyroxIn, do Ia mf chaf dInh
duong fhIf yu dI voI co fh voI nhu cau hang ngay chI fu 0,1 -
0,15 mg. Ham Iuong chaf If frong fhuc an ca fhuc vaf va dng vaf
phu fhuc vao ham Iuong If co frong daf o dIa phuong do. o nhIu
noI, nhaf Ia vung nuI, daf va nuoc raf ngheo chaf If. o mf s fhuc
an nhu san, bap caI co mf s hop chaf chua fhIogIycozIf, fhIoxyanIf
co kha nang gay buou c frn fhuc nghIm nhung chua co can cu d
chung mInh vaI fro do o nguoI.

KhI fhIu If frong khau phan, su fao fhanh hocmn fyroxIn bI
gIam suf. bu fru vao fhIu huf do fuyn gIap frang duoI su kich
fhich cua hoocmn fuyn yn phaI su dung co hIu qua hon ngun
If dang co va ph fo dan. Trong phan Ion fruong hop, su ph fo
fuyn gIap frang bIu hIn mf co ch bu fru nn chuc phan cua no
van duy fr duoc bnh fhuong. Tuy vay nu fnh frang fhIu If qua
fram frong fh co fh xuaf hIn fhIu nang fuyn gIap. Van d
nghIm frong nhaf cua fhIu If Ia anh huong dn su phaf frIn cua
bao fhaI. NguoI fa fhay rang, nu ch d an fhoI ky co fhaI ngheo
If co fh anh huong dn nang Iuc fri fu cua dua con sau nay. o
vung buou c nang ngoaI mf s if fre bI chung fhIu fri con co
nhIu fre khac kha nang phaf frIn fri fu kem. Iu do anh huong
raf Ion dn. ca mf cng dng sau nay.

. PHN IOAI

Cach phan IoaI don gIan nhaf Ia dua vao kich fhuoc cua buou
c.

Bang 6. Phan IoaI buou c

M fa
Oa Tuyn gIap bnh fhuong
Ob Tuyn gIaI frang fo, khng bnh fhuong nhng cha nhn fhay khI
ngua c
uou c nhn fhay khI ngua dau
1 uou c nhn fhay khI dau o f fh bnh fhuong
2 uou c nhn fhay fu xa
3
KhI co cuc fh ghI fhm ki hIu N, vi du d 2N

NguoI fa goI Ia bnh buou c dIa phuong khI:

- If nhaf 5% fhIu nIn co buou c d 1 fro In.

- If nhaf 30% s nguoI fruong fhanh co buou co d Ob fro In.

O nhung noI co frn 5% s em gaI 12-14 fuI co gIap frang ph
daI |fu d Ob fro In) doI hoI phaI co chuong frnh can fhIp. o cac
vung co buou c dIa phuong, cac bIu hIn Iam sang fhuong xuaf
hIn o cac em gaI hon Ia cac em fraI. o nu gIoI do nhu cau If fang
In frong fhoI. ky co fhaI va cho con bu nn cac buou c fhuong fo
In dan nguoc IaI o nam gIoI chung co khuynh huong nho dan dI
sau fhoI ky day fh.

C. PHONC CHONC NH !O! CO

Phong chng buou c dIa phuong Ia phaI fhoa man nhu cau If
cua nhan dan vung do bang cach nay hay cach khac. Thng qua qua
frnh phaf frIn kInh f va mo mang mang IuoI gIao fhng, cac fhuc
an co nhIu If o vung bIn co dIu kIn chuyn cho In mIn nuI,
do Ia nhung bIn phap daI hon doI hoI fhoI gIan va dau fu Ion. V
vay can phaI song song fIn hanh cac bIn phap can fhIp fruc fIp,
cu fh Ia:

1. Trn If vao muI an

o Ia bIn phap da va dang duoc ap dung co hIu qua o nhIu
nuoc. Muc fhich hop Ia mf phan If cho 25.000 dn 50.000 phan
muI. o VIf Nam, cng fhuc frn Ia mf 2,5 gam kaIIIodaf va 25,5
gam canxI-cacbonaf |chaf n dInh) cho fuI muI 50 kg. 2. TIm bap
dau If hoa. o nhung vung qua xa xI cach fro va nhaf Ia co fy I
mac bnh cao nguoI fa ap dung phuong phap fIm bap dau If hoa
cho phu nu o fhoI ky sInh de.

Nho chaf If frong dau hap fhu cham nn mI Ian fIm co fh
dap ung duoc nhu cau fu 3 dn 5 nam. Nu bIn phap nay duoc ap
dung khI moI baf dau co fhaI , no phong ngua duoc fnh frang fhIu
fr dI voI dua fre sau nay.

Van d fn faI Ia gIa fhanh qua daf. o nuoc fa, fu nhung nam
1980, da ap dung fhi dIm fIm IIpIodoI o mf s vung nuI cao va
heo Ianh. Tu fhang 1 nam 1995, chinh phu da chu fruong foan dan
dung muI If.

NH T PH! |RI RI) O THI! VITAMIN 1

erIberI Ia mf bnh fhIu dInh duong hay gap o nhung nuoc
an gao. o nuoc fa, bnh con Iuu hanh nhaf Ia vao cac fhoI ky gIap
haf, sau ung Iuf, o cac dIa phuong va cac don vI an gao co I xay xaf
cao va ngheo cac fhuc an b sung. a fh Iam sang hay gap Ia:

- Th uof bIu hIn bang phu va fhuong kem fheo suy fIm.

- Th kh: VIm da day fhan kInh.

- Th fre em.

nh co fh xay ra fhanh dIch khI nhIu nguoI cung an ch d
an gIng nhau dua frn cung mf IoaI gao. ThIu VIfamIn I con
gay ra mf s bnh canh Iam sang hay gap o nhung nguoI nghIn
ruou. o Ia:

- VIm da day fhan kInh do ruou ma v Iam sang khng phan
bIf duoc voI e rI be rI fh kh .

- VIm co fIm dIu frI hIu qua bang VIfamIn 1.

- Mf fh vIm nao goI Ia hI chung WernIcke Korsakoff.

A. CAC TH IM SANC

nh baf dau bang cac frIu chung kin dao. Truoc fIn co fh
fhay kem an, kho chIu, dI IaI kho v chan yu va nang, dI khI co
phu nhe o maf, fhuong danh frng nguc va hay dau vung fruoc fIm,
mach hoI nhanh. Co cam gIac dau o cac co bap chan va f o cac chI.
Phan xa gan fhuong gIam, dI khI fang. Tnh frang frn co fh keo
daI, cuc sng va Iao dng fuy co ve bnh fhuong nhung nang suaf
kem. af ky Iuc nao bnh cung co fh chuyn sang cac fh nang
hon.

1. Th uof

Phu Ia bnh canh fIu bIu, co fh xuaf hIn nhanh khng
nhung o cac chI ma ca o maf, fhan va cac hc fhanh mac. Mf dac
dIm can Iuu y frong phu do fhIu vIfamIn 1 Ia phu fu duoI chan
In va bao gIo cung dI xung. nh nhan fhuong danh frng nguc
va co fh kho fho, an kem va kho fIu.

Cac chI fhuong dau khI dI IaI, co bap chan fhuong sung va dau
khI an vao. Cac fInh IfIach c fhuong nI In va dap manh. ap Iuc
fam fruong fhap va ap Iuc fam fhu cao In mf cach khng can dI,
mach fhuong nhanh, da nong do hIn fuong gIan mach. KhI fIm baf
dau suy, da Ianh va faI nhaf Ia o maf. In fam d fhuong khng
dI co khI co dIn fh fhap, song T nguoc chIu, fIm fo nhaf Ia bn
phaI. Khng co aIbumIn nIu, fInh fhan bnh nhan bnh fhuong.
nh nhan co fh phu nang, suy fIm, kho fho va chf.

2. Th kh

nh canh chinh Ia vIm va IIf nhIu day fhan kInh ngoaI vI
bIu hIn bang su suy yu dI xung hoac maf cam gIac, van dng va
cac chuc phan phan xa fhuong Ia doan duoI cua cac chI. Cac co bI
feo va suy yu dan, dI IaI fro nn kho khan. nh nhan gay mon,
Iuc dau phaI chng gay va cuI cung khng dI IaI duoc if khI gap
bIu hIn o fhan kInh frung uong. nh mang finh chaf kInh dIn
va co fh IuI khI ch d an duoc caI fhIn. Tnh frang suy mon, IIf
gIuong va raf d bI nhIm khuan, nhIu khI bnh nhan chf do Iy
hoac Iao phI.

3. erIberI fre em

Thuong gap o nhung fre con bu me fu 2-5 fhang. Me cua cac
chau co fh khng co bIu hIn Iam sang nhung da an mf ch d
an ngheo vIfamIn va sua cua ho fIf ra cung vay.

Co fh cap finh, co fh kInh dIn. o fh cap finh fIm suy nhanh
chong: nguoI me co fh nhan fhay dua fre buf ruf va co frIu chung
kho fho. ua fre co fh df ngf fim faI, co gIaf, kho fho, hn m va
chf frong vong 24 -48 gIo. Cac fruong hop nang co fh gap bIu
hIn maf fIng fung phan hay hoan foan, fIng khoc rn rI. .

Th kInh dIn if gap hon, frIu chung chu yu do rI Ioan fIu
hoa: nn, fao bon daI dang, ngu hay quay. Cac co fhuong nhao,
gIam fruong Iuc co. a nhof nhaf va fhuong co fim faI quanh mI.
nh nhan co fh suy fIm va chf df ngf.

4. HI chung WernIcke-korsakoff

o Ia mf hI chung fhan kInh - fInh fhan hay gap o bnh nhan
nghIn ruou do fhIu fIamIn.

Cac co o maf bI yu, bnh nhan kho nhn In hoac haI bn, co
khI maf phuong huong va mf moI, co khI maf bI chung gIaf nhan
cau va nguoI Iao dao. Truoc khI chua bIf dIu frI bang fIamIn, fI I
fu vong kha cao.

Cac bIu hIn fInh fhan fhuong Ia gIam fram frong kha nang
nho va hoc nhung cac qua frnh fu duy khac IaI if bI anh huong. Co
khI bnh nhan qun han nhung chuyn vua xay ra frong ngay
nhung IaI bIa ra nhung chuyn da qua.

HI chung nay hay gap o nhung nguoI nghIn ruou v cac dI
fuong nay du fru fIamIn fhuong if, fuy vay van can fm hIu fhm
v mI quan h gIua ruou va fIamIn va cac fn fhuong o nao.

. I! TRI VA PHONC NH

1. Iu frI

KhI da xac dInh bnh f phu, can dIu frI cang som cang ff.
NghI ngoI hoan foan va fIm bap Iap fuc IIu 25mg fIamIn haI
Ian/ngay, frong 3 ngay, sau d cho ung IIu 10mg fIamIn haI hoac
ba Ian mI ngay cho dn khI phuc hI. ng fhoI caI fhIn ch d an
d gIam dan Iuong fhuc. o fre em can cho fIm bap IIu 10-
20mg/ngay frong 3 ngay dau. Sau do cho ung IIu 5-10mg/haI Ian
frong ngay. ng fhoI cho nguoI me ung 10mg fIamIn haI Ian mI
ngay. o cac fruong hop nang hoac hon m, co gIaf, IIu ban dau co
fh In foI 25-50mg fIm mach mau raf cham.

2. Phong bnh

- Cao Ia ngun cung cap vIfamIn 1 quan frong do do can chu y
dn fI I xay xaf fhich hop, khng duoc qua frang va phaI bao quan
gao ff.

- Tang cuong cac fhuc pham gIau vIfamIn 1 frong khau phan
an hang ngay dac bIf Ia ho dau, rau dau. .

- CIao duc dInh duong nhaf Ia dI voI nguoI me frong fhoI k co
fhaI va cho con bu.

- O mf s fhoI k |sau ung Iuf, gIap haf) hoac mf s dI fuong
|nguoI me co fhaI, cho con bu, fre em) co fh b sung vIfamIn hoac
cac vIn cam.

- Phong chng nan nghIn ruou

NH COI X!ONC

CoI xuong Ia mf bnh bIu hIn bang rI Ioan qua frnh cf
hoa co IIn quan dn rI Ioan chuyn hoa phofpho-canxI do co fh
fhIu vIfamIn va fhuong gap o fre em dang fhoI k Ion nhanh.
Ngay nay nguoI fa coI coI xuong Ia mf bnh dInh duong chIu su chI
phI Ion ~Ia dIu kIn mI fruong. Nuoc fa Ia mf nuoc nhIf doI
gIau anh sang maf froI nhung bnh coI xuong van Ia mf van d suc
khoe fre em can quan fam.

A. NC!YN NHN VA I! HIN C!A NH

1. Nguyn nhan

Ngun vIfamIn cua co fh dua vao fhuc an va fng hop fu cac
sferoI. NoI chung cac fhuc an Iu ngheo vIfamIn |k ca sua me va
sua bo). Mf s fhuc an co nhIu vIfamIn Ia cac IoaI ca, frung,
gan: ac bIf Ia IoaI dau gan ca bIn nhu ca fhu co raf nhIu
vIfamIn .

uoI fac dung cua fIa fu ngoaI, chaf 7-dehydrocoIexferoI co o
cac Iop sau duoI da se chuyn fhanh coIIecanxIferoI |vIfamIn 3).
Nhu vay, vIfamIn khng fhaf Ia mf vIfamIn fheo dung nghIa cua
no ma gan voI hoc mn hon.

2. Iu hIn

V Iam sang co cac frIu chung o xuong nhu mm hp so, Iau
IIn fhop; chuI haf suon, fo cac dau chI |khng dau), bIn dang
fhan xuong duI va cang chan |vong kIng). Cac bIn dI co fh o
xuong cf sng, xuong chau gay gu, veo va hep khung chau sau nay.
Cac bIu hIn Iam sang noI frn fhuong dI kem fheo fnh frang
gIam fruong Iuc co.

Cac xef nghIm X-quang va hoa sInh co y nghIa quan frong,
Iuong phophafaza kIm fhuong fang In ro rf. Trong dIu kIn
fhuc dIa kf Iuan coI xuong khI o if nhaf 2 frong s cac frIu chung
sau day: chuI haf suon, fo dau chI, mm hp so, bIn dang dac bIf
o Ing nguc kem fheo gIam fruong Iuc co.

3. Cac yu f fhuan IoI

- nh fhuong xuaf hIn o fre em 6 dn 18 fhang, nhung fre
duoI 6 fhang cung co.

- An ung: ch d an ngheo fhuc an dng vaf |Iong do frung, ca,
mo, gan).
- NhIm khuan: coI xuong hay xuaf hIn sau cac nhIm khuan
keo daI va Iap dI Iap IaI. Iu do co Ie do dua fre bI gIu frong nha
qua Iau, if fhoI gIan fIp xuc voI anh sang maf froI.

- Nha o hoac nha fre fhIu anh sang, kem v sInh, if fhoI gIan
cho fre o ngoaI froI.

. PHONC NH COI X!ONC

O nhung nuoc day du anh nang maf froI quanh nam nhu o
nuoc fa, phong bnh coI xuong chu yu dua vao caI fhIn dIu kIn
sng va v sInh cho cac chau. Iu do doI hoI:

- CIao duc v sInh, dInh duong cho cac ba me va cac c nuI day
fre.

- CaI fhIn dIu kIn nha o va nha fre

KhI fhIu dIu kIn frn phaI b sung fhm vIfamIn fhng
qua:

- Cac fhuc an da fang cuong vIfamIn |bo, mo fhay bo).

- Cho vIfamIn fheo duong ung: hoac mI ngay 1000 !I hoac
6 fhang mf Ian IIu cao |5-10mg fuc Ia 200.000 dn 400.000 !I cho
fre em duoI 18 fhang).

Tom IaI phong bnh coI xuong doI hoI kf hop gIao duc voI
cham soc xa hI.

Chuong IX

INH !ONC TRONC MOT SO NH MAN TINH

Cac bnh man finh khng Iay Ia m hnh bnh faf chinh o cac
nuoc co nn kInh f phaf frIn. Trong may fhap ky gan day mI
quan h gIua dInh duong, ch d an va cac bnh man finh da duoc
quan fam nhIu.

Tuy nhIu dIu con chua sang fo nhung cac fac gIa hau nhu
du cho rang dInh duong 'Ia mf frong nhung nhan f nguy co quan
frong. Chung fa Ian Iuof xem xef mf s van d ma cac bang chung
v mI IIn quan da fuong dI ro rang.

A.O PHI

eo ph Ia mf fnh frang suc khoe co nguyn nhan dInh
duong. Thuong fhuong mf nguoI fruong fhanh khoe manh, dInh
duong hop Iy, can nang cua h dung yn hoac dao dng frong gIoI
han nhaf. dInh. "Can nang nn co" cua mI nguoI fhuong o vao d
fuI 25-30. HIn nay, T chuc Y f fh gIoI fhuong dung chI s khI
co fh | ody Mass Index, MI ) d nhan dInh fnh frang gay beo:

NguoI fa coI chI s MI bnh fhuong nn o gIoI han 20-25, frn
5 Ia beo va frn 30 Ia qua beo. Cac cng frnh nghIn cuu cho fhay
fy I fu vong fang In khI chI s MI qua fhap |gay) hoac qua cao
|beo).

MoI nguoI du bIf co fh gIu duoc can nang n dInh Ia nho
frang fhaI can bang gIua nang Iuong do fhuc an cung cap va nang
Iuong fIu hao cho Iao dng va cac hoaf dng khac cua co fh. Can
nang co fh fang In co fh do ch d an du fhua vuof qua nhu cau
hoac do np sng Iam vIc fInh faI if fIu hao nang Iuong. NguoI fa
nhan fhay 60-80% fruong hop beo ph Ia do nguyn nhan dInh
duong, bn canh do con co fh do cac rI Ioan chuyn hoa frang co
fh fhng qua vaI fro cua h fhng fhan kInh va cac fuyn nI fIf
nhu fuyn yn, fuyn fhuong fhan, fuyn gIap frang va fuyn fuy.

Vao frong co fh, cac chaf profeIn, IIpIf, gIuxIf du co fh
chuyn fhanh chaf beo du fru. V vay khng nn coI an nhIu fhIf,
nhIu mo moI gay beo ma an qua fhua chaf bf, duong, d ngof du
co fh gay beo. VI fri phan b chaf beo du fru frong co fh cung co y
nghIa suc khoe quan frong. NguoI fa nhan fhay chaf beo fap frung
nhIu o bung |beo bung) khng ff dI voI suc khoe. V vay bn canh
fheo doI chI s MI nn fheo doI fhm fy s vong bung/vong mng,
khI fy s nay cao hon 0,8 fh cac nguy co fang In.

eo ph khng ff dI voI suc khoe, nguoI cang beo cac nguy co
cang nhIu. Truoc hf, nguoI beo ph d mac cac bnh fang huyf
ap, bnh fIm do mach vanh, daI duong, hay bI cac rI Ioan da day
ruf, soI maf... NhIu nghIn cuu cho fhay ham Iuong choIesferoI
frong mau va huyf ap fang In fheo muc d beo va khI can nang
gIam se keo fheo gIam huyf ap va choIesroI. o phu nu man kInh,
cac nguy co ung fhu fuI maf, ung fhu vu va fu cung fang In o
nhung nguoI beo ph, con o nam gIoI beo ph bnh ung fhu fhan va
fuyn fIn IIf hay gap hon. Thuc hIn mf ch d an ung hop Iy
va hoaf dng fh Iuc dung muc d duy fr can nang n dInh o nguoI
fruong fhanh, do Ia nguyn fac can fhIf d franh beo ph. o nhIu
nuoc phaf frIn, fy I nguoI beo In foI 30-40%, nhaf Ia o d fuI
frung nIn va chng beo ph fro fhanh mf muc fIu suc khoe cng
dng quan frong. o VIf nam, fy I nguoI beo con fhap nhung co
khuynh huong gIa fang nhaf Ia o cac d fhI. o Ia dIu can duoc
chu y d co cac can fhIp kIp fhoI.

. INH !ONC VA CAC NH TIM MACH

If co chu d nghIn cuu duoc quan fam nhIu frong nhung nam
gan day nhu mI IIn quan gIua ch d an ung voI cac bnh fIm
mach. HIn nay, hau nhu moI nguoI du fhua nhan rang ch d
dInh duong Ia mf nhan f quan frong frong phong ngua va xu fri
mf s bnh fIm mach, fruoc hf Ia bnh fang huyf ap va bnh
mach vanh.

1. Tang huyf ap va bnh mach nao.

Yu f nguy co chinh cua faI bIn mach mau nao Ia fang huyf
ap. Cac nghIn cuu du fhay muc huyf ap fang In song song voI
nguy co cac Inh fIm do mach vanh va faI bIn mach nao.

Trong cac nguyn nhan gay fang huyf ap, fruoc hf nguoI fa
fhuong k dn Iuong muI frong khau phan. Cac fhng k dIch f
cho fhay o cac quan fh dan cu an if muI fh bnh fang huyf ap
khng dang k va khng fhay co bang huyf ap fheo fuI. Tuy
nhIn, phan ung cua fung ca fh dI voI muI an cung khng gIng
nhau. HIn nay T chuc Y f fh gIoI khuyn cao ch d an muI
6g/ngay Ia gIoI han hop Iy d phong fang huyf ap.

n canh muI an con co mf s muI khac cung co vaI fro dI
voI fang huyf ap. Theo mf s fac gIa, fang Iuong canxI frong khau
phan co anh huong Iam gIam huyf ap. Mf s cng frnh khac
nhan manh vaI fro cua fy s KJNA frong khau phan va cho rang
ch d an gIau kaII co IoI cho nguoI fang huyf ap. Sua va cac ch
pham fu sua Ia ngun canxI ff, cac fhuc an ngun gc fhuc vaf nhu
Iuong fhuc, khoaI cu, dau d va cac IoaI rau qua co nhIu kaII.
Thm vao do mf Iuong cao cac axIf beo bao hoa frong khau phan
cung dan dn fang huyf ap.

Nhu vay bn canh muI na frI, nhIu fhanh phan khac frong
ch d an cung co anh huong dn fang huyf ap, do Ia chua k dn
mf s yu f khac da duoc d cap foI Ia beo ph va ruou.

Mf ch d an han ch muI, gIam nang Iuong va ruou co fh
du d Iam gIam huyf ap o phan Ion dI fuong co fang huyf ap
nhe. o nhung nguoI fang huyf ap nang ch d an ung noI frn
gIup gIam bof su dung cac fhuc ha ap. n canh do ch d an nn
gIau canxI, kaII, vIfamIn C, fhay fh cac chaf beo cua fhIf bang ca.

O VIf Nam, vao nhung nam 60, fy I fang huyf ap chI vao
khoang 1% dan s, nhung hIn nay fheo s IIu cua VIn fIm mach
fI I nay cao hon 10%, nhu vay fang huyf ap da fro fhanh mf van
d suc khoe cng dng quan frong. Cac cuc dIu fra do VIn Inh
duong fIn hanh cho fhay o cac vung co nhIu nguoI fang huyf ap
muc fIu fhu muI an fhuong cao hon cac noI khac, do do franh fhoI
quen an man Ia mf nI dunggIao duc dInh duong quan frong d d
phong fang huyf ap o nuoc fa.

2. nh mach vanh.

nh fIm do mach vanh |Coronary Hearf Isease CH) Ia van
d suc khoe cng dng quan frong o cac nuoc phaf frIn, chIm
hang dau frong cac nguyn nhan gay fu vong. Nho cac chuong frnh
gIao duc suc khoe fich cuc, bnh co khuynh huong gIam dan frong
cac fhap ky gan day o nhIu nuoc Tay au, uc, ac My, nhung o mf
s nuoc ng au bnh van co xu huong fang. Ty I mac bnh khac
nhau o cac nuoc cung nhu frong cung mf nuoc nhung khac nhau
v dIu kIn kInh f xa hI Iam cho nguoI fa chu y dn cac nhan f
nguy co mac bnh Ia mI fruong va dInh duong.
Theo su hIu bIf hIn nay ba yu f nguy co da duoc xac dInh,
do Ia huf fhuc Ia, fang huyf ap va ham Iuong choIesferoI frong
mau cao. Cac nguy co fang dan fheo fuI o nu |fruoc khI man kInh)
fhap hon o nam. Cac nguy co do fang huyf ap va mI IIn quan
gIua dInh duong voI fang huyf ap da duoc frnh bay o phan frn,
duoI day xIn d cap foI haI nhan f con IaI.

a) Hut thuc la :

Taf ca cac HI dng chuyn vIn du xac nhan huf fhuc Ia Ia
yu f nguy co hang dau dI voI bnh mach vanh. NguoI fa fhay huf
fhuc Ia khng nhung gay fn fhuong mang frong cac dng mach
ma con sInh ra chaf nIeofIn gay fang nhIp fIm va huyf ap, fang
nhu cau oxy cua cac co fIm. Cac oxyf cacbon do huf fhuc Ia sInh ra
Iam gIam kha nang van chuyn oxy cua mau. Hon fh nua, huf
fhuc Ia con Ia ngun san sInh ra cac gc fu do, fang d kf dinh
cua fIu cau va Iam gIam cac IIpoprofeIn co fy frong cao | HI:
HIgh ensIfy IIpoprofeIn).

Yu f dInh duong duoc quan fam dn khI nguoI fa nhan fhay
nhIu o vung Ia Trung HaI nhu y, HI Iap Ia vung nghIn fhuc Ia
nang nhung fy I mac bnh mach vanh khng fang. NhIu fac gIa
cho rang do Ia do Iuong rau va fraI cay frong khau phan o cac nuoc
nay fhuong cao.

b) Cholesterol mau:

MI IIn quan gIua bnh mach vanh voI Iuong choIesferoI foan
phan frong mau da duoc fhua nhan rng raI. o Ia mf chI dIm ff
v nguy co cua bnh mach vanh. ChoIesferoI Ia mf chaf sInh hoc co
nhIu chuc phan quan frong, mf phan duoc fng hop frong co fh,
mf phan do fhuc an cung cap.

Iuong choIesferoI frong khau phan co anh huong dn
choIesferoI foan phan frong huyf fhanh, fuy anh huong nay if hon
anh huong cua cac axIf beo no. o choIesferoI frong ch d an gop
phan fao nn nguy co bnh mach vanh nn hau hf cac uy ban
chuyn vIn quc f du khuyn Iuong choesferoI frong ch d an
frung bnh nn duoI 300 mg/ngay/nguoI.

ChoIesferoI chI co frong cac fhuc an ngun gc dng vaf, nhaf
Ia nao |2500 mg%), bau duc |5000 mg%), fIm |2100 mg%), Iong do
frung |2000 mg%), do do han ch cac fhuc an nay gop phan gIam
Iuong choIesferoI frong khau phan. Iong du frung co nhIu
choIesferoI nhung dng fhoI co nhIu IexIfIn Ia mf chaf dIu hoa
chuyn hoa choIesferoI frong co fh. o do o nhung nguoI co
choIesferoI mau cao khng nhaf fhIf kIng han frung ma chI nn
an frung mI fuan 1,2 Ian va nu co dIu kIn ung fhm sua.

NguoI fa fhay fhanh phan chinh frong ch d an co anh huong
dn ham Iuong choIesferoI huyf fhanh Ia cac axIf beo no. NghIn
cuu nI fIng cua Keys va cng su frn 7 nuoc sau chIn franh fh
gIoI Ian fhu haI cho fhay muc cboIesferoI huyf fhanh IIn quan if
voI fng s chaf beo ma IIn quan chaf che voI Iuong cac axIf beo no.
Qua 10 nam fheo doI nhan fhay fy I fu vong do bnh mach vanh
fang In mf cach co y nghIa fheo muc fang cua cac axIf beo no
frong khau phan. Cac axIf beo no co nhIu frong cac chaf beo dng
vaf, con cac IoaI dau fhuc vaf noI chung gIau cac axIf beo chua no.
o do mf ch d an gIam chaf beo dng vaf, fang dau fhuc vaf, bof
an fhIf, fang an ca Ia co IoI cho nguoI co rI Ioan chuyn hoa
choIesferoI. NguoI fa nhan fhay cac axIf beo no Iam fang cac
IIpoprofeIn co fy frong fhap |II) van chuyn choIesferoI fu mau
foI cac f chuc va co fh fich Iuy o fhanh dng mach. Nguoc IaI cac
axIf beo chua no Iam fang cac IIpoprofen co fy frong cao |HIgh
ensIfy IIpoprofeIn.HI) van chuyn choIesferoI fu cac m dn
gan d fhoaI hoa.

Ch d an nhIu rau va fraI cay fo ra co fac dung bao v co fh
voI bnh mach vanh fuy co ch con chua ro rang. Co fh do Ia do fac
dung cua chaf xo co nhIu frong rau qua, cung co fh Ia mf ch d
an fhuc vaf se Iam gIam huyf ap, mf nhan f nguy co cua cac
bnh mach vanh.

Trong cac fhap ky vua qua, nhIu nuoc nhu Nguy, Thuy In,
Phan Ian, uc Hoa Ky... da fhuc hIn nhIu. bIn phap d phong
ngua bnh mach vanh va ho da daf duoc mf s kf qua kha quan.
NoI chung cac bIn phap nay bao gm cac IoI khuyn v ch d dInh
duong, caI fhuc Ia, hoaf dng fh Iuc va duy fr can nang n dInh.
Trong cac khuyn cao v an ung, nguoI fa khuyn nang Iuong do
chaf beo cung cap khng duoc vuof qua 30% fng s nang Iuong, su
dung dau fhuc vaf, fang su dung khoaI, rau va fraI cay. Cac IoaI
duong ngof khng cung cap qua 10% fng s nang Iuong con nang
Iuong do profeIn nn daf fu 10-15%.

Cac baI hoc frn raf b ich cho nuoc fa khI bnh mach vanh
dang co khuynh huong fang. NghIn cuu fn fhuong gIaI phau bnh
Iy cac fruong hop vua xo dng mach vao fhap ky 60 . o bnh vIn
ach MaI cho fhay, 95% co fn fhuong dng mach nao, 5% co fn
fhuong dng mach vanh, con dau fhap ky 80, 85% co fn fhuong
dng mach nao va 15% co fn fhuong dng mach vanh.

C. INH !ONC VA !NC TH!

Mac du nguyn nhan cua nhIu IoaI ung fhu con chua bIf ro
nhung nguoI fa cang ngay cang quan fam dn mI IIn quan gIua
ch d an ung voI ung fhu. Theo fhng k dIch f hoc cua oII va
Pefo, co 30% ung fhu IIn quan foI huf fhuc Ia, 35% IIn quan dn
an ung, do ruou 3% va do cac chaf cho fhm vao fhuc pham 1%.

Truoc hf, nhIu chaf gay ung fhu co maf frong fhuc pham,
dang chu y nhaf Ia cac anafoxIn va nIfrosamIn. AfIafoxIn Ia dc f
do mc AspergIIIus IIavus fao ra, fhuong gap o Iac va mf s fhuc
pham khac do dIu kIn bao quan khng hop Iy sau fhu hoach.

AnafoxIn, nhaf Ia IoaI I Ia dc f gay ung fhu gan manh frn
fhuc nghIm va su dung fhuc pham nhIm AfIafoxIn Ia mf nguy co
gay ung fhu gan o nguoI.

Mf s cac nIfrosamIn cung Ia chaf gay ung fhu frn fhuc
nghIm. NIfrosamIn duoc hnh fhanh o ruf non do su kf hop gIua
nIfrIf va cac mIn. Cac nIfraf fhuong co mf Iuong nho frong fhuc
pham, maf khac nguoI fa con dung nIfraf va cac nIfrIf d bao quan
fhIf chng nhIm CIosfrIdIum. V vay vIc gIam saf IIu Iuong cho
phep cac chaf phu gIa nay Ia raf can fhIf.

NhIu IoaI pham mau fhuc pham va chaf gay ngof nhu
cycIamaf cung co kha nang gay ung fhu fhuc nghIm, do do cac quy
dInh v sInh v pham mau, cac chaf phu gIa can duoc fuan fhu mf
cach chaf che.

uoI day chung fa d cap dn mf s IoaI ung fhu ma mI IIn
quan voI ch d an ung fo ra ro rang nhaf.

1. !ng fhu da day

NguoI fa fhay fI I mac ung fhu da day khac nhau o cac nuoc
frn fh gIoI va co IIn quan nhIu dn ch d an ung. HIn nay o
My fy I ung fhu da day fhap nhaf frn fh gIoI frong khI vao nam
1930 do Ia IoaI ung fhu gay fu vong hang dau o nam gIoI va fhu 2 o
nu gIoI. Ty I ung fhu da day dang gIam dan o Nhaf an va fI I
nay gIam dan frong s nguoI dI cu fu Nhaf dn Ha OaI. O VIf Nam
can cu fheo s IIu nh vIn K, ung fhu da day fhuong gap nhaf
frong cac IoaI ung fhu o nam gIoI va dung hang fhu nh frong cac
IoaI ung fhu o nu gIoI, sau ung fhu fu cung.

Co ch v quan h gIua ch d an voI ung fhu da day co fh
nhu sau:

Cac nIfraf an vao se chuyn fhanh nIfrIf do fac dung cua vI
khuan. foan cua dIch vI da day uc ch su phaf frIn vI khuan
frong da day, do do han ch su fao fhanh nIfrosamIn. O nhung
nguoI co bnh gIam foan da day, kha nang uc ch nay kem dI.
NgoaI ra muI cung IIn quan voI ung fhu da day v gay feo f chuc
o nIm mac da day, vIfamIn C co nhIu frong rau va fraI cay co fac
dung bao v co fh dI voI ung fhu da day nho uc ch su fao fhanh
nIfrIf fu nIfraf.

2. !ng fhu daI frang

NhIu nghIn cuu cho fhay Ia cac ch d an if chaf xo va nhIu
chaf beo |dac bIf Ia IoaI chaf beo bao hoa) Iam fang nguy co ung
fhu daI frang. Tac dung bao v cua chaf xo |co nhIu frong rau va
fraI cay) co fh Ia do chung co kha nang chng fao bon, pha Ioang
cac chaf co fh gay ung fhu frong fhuc pham va gIam fhoI gIan fIp
xuc cua nIm mac duong fIu hoa voI cac chaf nay.

3. !ng fhu vu

Tam quan frong cua yu f mI fruong dI voI ung fhu vu da ro
rang v fy I mac bnh fhay dI khI nhung nguoI dI cu fu nuoc co
nguy co fhap foI nuoc co nguy co cao va fhay dI ch d an ung.
Iuong chaf beo frong khau phan fhuong duoc coI Ia yu f quan
frong frong phaf sInh ung fhu vu. NghIn cuu o 23 nuoc chau au da
fm fhay co mI IIn quan cao gIua fu vong do ung fhu vu va Iuong
axIf beo no frong khau phan, mI IIn quan nay chaf che hon frong
fhoI ky man kInh. Trong mI IIn quan nay co vaI fro frung gIan
cua cac nI fIf f Ia proIacfIn va oesfrogen. ProIacfIn duoc coI Ia
yu f bao v. O nhung phu nu an ch d nhIu chaf beo, Iuong
proIacfIn fhuong cao, o nhung nguoI an ch d fhuc vaf Iuong
proIacfIn fhuong fhap va, o nhung dI fuong nay fI I mac bnh ung
fhu vu fhap hon.

MI quan h gIua ch d an va ung fhu vu dang con duoc fIp
fuc nghIn cuu, fuy nhIn cuc hop IIn fIch gIua T chuc Chau au
v phong chng ung fhu voI HIp hI dInh duong fh gIoI vao fhang
6/1985 da khuyn cao rang ch d an d phong bnh fang huyf ap
va mach vanh cung duoc coI Ia co fh han ch nguy co gay ung fhu.

4. Tom faf cac mI IIn quan chu yu gIua ch d an va ung
fhu.

MI IIn quan gIua ch d an voI ung fhu con if duoc nghIn
cuu hon so voI cac bnh fIm mach, maf khac do Ia nhung nghIn
cuu khng d dang. Theo su hIu bIf hIn nay, nguoI fa cho rang
ch d an co Iuong chaf beo cao Ia yu f nguy co dI voI ung fhu
daI frang, fuyn fIn IIf va ung fhu vu. Cac ch d an gIau fhuc an
fhuc vaf, dac bIf Ia cac IoaI rau xanh, qua chin Iam gIam nguy co
cac ung fhu phI, daI frang, fhuc quan va da day. Co ch cua cac
yu f nay con chua ro rang nhung nguoI fa cho rang co fh Ia do
cac ch d an nay co if chaf beo bao hoa, nhIu fInh bf, chaf xo, cac
vIfamIn va chay khoang, dac bIf Ia b -carofen. ang sau day fng
hop cac mI IIn quan do.

MI IIn quan gIa mI s fhanh phan dInh duong va ung fhu

VI fri ung fhu Chaf beo Chaf xo Rau qua Ruou Thuc an
op muI,
hun khoI
PhI

-

Vu +

+/-

aI frang ++ - -

Tuyn fIn IIf ++

ang quang

- +

Truc frang +

- +

Khoang mIng

-

a day

- -

Thuc quan

- - ++ ++

Chu thch: +: An nhIu co nguy co cao

-: An nhIu Iam gIam nguy co
NgoaI ra frong Iuong co fh cung co vaI fro nhaf dInh, nguoI
beo d mac bnh ung fhu vu va nI mac hon.

. AI !ONC KHONC PH! TH!OC INS!IIN

Co haI fh daI duong chinh:

- Th daI duong phu fhuc InsuIIn.

- Th daI duong khng phu fhuc InsuIIn.

aI duong phu fhuc InsuIIn chu yu gap o fre em, fhIu nIn
va nguoI duoI 30 fuI do fuyn fuy bI fn fhuong gay fhIu InsuIIn.
IoaI daI duong phu fhuc InsuIIn chIm khoang 10% fruong hop daI
duong.

Phan Ion bnh nhan daI duong fhuc fh daI duong khng phu
fhuc InsuIIn, fhuong hay gap o nguoI frung nIn fro In. eo ph Ia
nguy co chinh cua bnh daI duong khng phu fhuc InsuIIn, nguy co
nay cang fang In fheo fhoI gIan va muc d beo. Co dn 80% bnh
nhan mac bnh nay Ia nhung nguoI beo. Ty I nay fang gap dI o
nhung nguoI beo vua phaI va fang gap ba o nhung nguoI qua beo.

Chng beo fh Ia bIn phap du phong co frIn vong nhaf d du
phong bnh daI duong khng phu fhuc InsuIIn. Ch d an fhuc vaf
nhIu rau co IIn quan dn ha fhap fI I mac daI duong.

. SOI MT

Trong 30 nam IaI day, sInh bnh hoc cua soI maf fro nn ro
rang hon.

Cac rI Ioan cua fuI maf Iam hnh fhanh soI maf | chu yu Ia
soI choIesferoI). SoI maf fhuong ph bIn hon o cac nuoc dang phaf
frIn. o cac nuoc phaf frIn, bnh soI maf fhuong gap o nhung
nguoI an ch d an if rau hon o nhung nguoI an nhIu

C. XO CAN

MI IIn quan gIua su dung ruou va xo gan da duoc fhua nhan
rng raI. o Phap frong fhoI gIan chIn franh fh boIoI fhu haI, fy I
chf do xo gan da gIam 80% do han ch su dung ruou. Kf qua mf
s nghIn cuu o Phap cho fhay nu gIam muc fIu fhu ruou fu 160g
xung 80g/ngay co fh gIam fy I mac bnh xo gan 58% va ung fhu
fhuc quan 28%. Nhu vay, gIam fIu fhu ruou ro rang Ia co IoI fuy
nhIn rI muc nhay cam dI voI ruou khac nhau gIua cac ca fh, nu
gIoI co phan nhay cam hon so voI nam gIoI.

H. NH S! RANC VA CAC CHT !ONC NCOT

Co nhIu bang chung noI In mI quan h gIua bnh sau rang
voI cac IoaI duong ngof. Qua frnh hao mon cac chaf khoang o men
rang phu fhuc vao su hnh fhanh cac axIf san sInh ra do vI khuan
Iam In men cac gIuxIf. NguoI fa fhay cac IoaI duong don gIan
|sacaroza, gIucoza va frucfoza) co kha nang gay sau rang nhIu hon
fInh bf. NhIu yu f khac cung co anh huong foI phaf sInh sau
rang, nhu s Ian an cac IoaI duong ngof, fhanh phan nuoc bof, finh
nhaf men rang, d dinh cua fhuc an, yu f dI fruyn, muc fIo frong
nuoc va cham soc rang mIng. NguoI fa con nhan fhay dung duong
ngof ngoaI cac bua an chinh co fac dung gay sau rang nhIu hon Ia
frong cac bua an.

MI quan h gIua duong va sau rang o fre em be ro rang hon Ia
o fre em Ion. HIn na,y fI I mac sau rang o mf s nuoc dang phaf
frIn cao hon so voI nhIu nuoc cng nghIp hoa, do Ia do o cac nuoc
do da fang vIc su dung duong va fhIu chaf fIuo frong ch d an.

Cac IoI khuyn d phong bnh sau rang Ia:

- CIam s Iuong va nhaf Ia s Ian su dung duong ngof, cac IoaI
banh keo ngof. Iuong duong su dung bnh quan dau nguoI khng
qua 20g/ngay.

- Tang cuong v sInh rang mIng, su dung cac IoaI kem danh
rang co fang cuong fIuo. Can nho rang ca fhua va fhIu fIuo du co
haI, Iuong fIuo fhich hop frong nuoc ung nn o muc 0,7-1,2 mg/1if.

I. NH IOANC X!ONC

Ty I nguoI gIa cang fang In frong cng dng fh cang fro
fhanh mf van d Ion dI voI vIc cham soc suc khoe. NguoI gIa d
bI gay xuong, fhuong Ia xuong duI va xuong chau co khI chI sau mf
chan fhuong nhe, nhaf Ia o cac cu ba, hau qua fhuong raf fram
frong, nhIu nguoI bI chf, s sng sof doI hoI su cham soc Iau daI.
Xuong d bI gay fhuong do Ioang xuong gay nn, do Ia hIn fuong
maf dI mf s Iuong Ion f chuc xuong frong foan b fh fich xuong,
Iam d dac cua xuong gIam dI.

Ham Iuong chaf khoang frong xuong cao nhaf o fuI 25 sau do
gIam xung o nu d fuI man kInh va nam khoang 55 fuI. Ty I
khI Iuong xuong gIam dI hang nam fhay dI fu 0,5- 2% fuy fheo
fung nguoI. Nhung nguoI khI con fre co d dac xuong fhap fh khI
v gIa d bI Ioang xuong.

Cac yu f sau day co anh huong foI d dac cua xuong:

a) ThIu oesfrogen.

b) ThIu hoaf dng.

c) Huf fhuc Ia.

d) !ng ruou va dung fhuc.

e) Ch d dInh duong nhaf Ia canxI.

Cac IoI khuyn v dInh duong d d phong Ioang xuong co fh
fom faf nhu sau:

1. Tang fhm cac fhuc an gIau canxI: Sua va cac ch pham fu
sua nhu fomaf | nn dung cac IoaI sua co if chaf beo- ). o mf s
nuoc, nguoI fa fang cuong canxI vao banh m. NguoI gIa can nhIu
canxI hon con fre v kha nang hap fhu canxI cua ho kem hon.

2. Iuong profeIn frong khau phan nn vua phaI, an nhIu
profeIn phaI dam bao du canxI v ch d an nhIu profeIn Iam fang
baI xuaf canxI fheo nuoc fIu

3. An nhIu rau va fraI cay.

4. Co fhoI gIan hoaf dng ngoaI froI nhaf dInh d fang fng hop
vIfamIn frong co fh.

5. Khng nghIn ruou.

6. Hoaf dng fh Iuc vua phaI.
7. uy fr can nang "nn co". Cay Ia mf yu f nguy co cua
Ioang xuong. Cac hau qua cua Ioang xuong da fro fhanh mf ganh
nang cho xa hI o nhIu nuoc phaf frIn, uoc finh mI nam nuoc My
phaI chI 3,8 fy d Ia cho van d nay.

Ioang xuong va hau qua cua no raf dang chu y o nuoc fa, fIc
rang con if cng frnh nghIn cuu v van d nay.

Tom IaI, cac hIu bIf v mI quan h gIua dInh duong va bnh
faf fuy da phong phu nhung chua fh coI Ia day du, k ca cac bnh
do fhIu dInh duong va fhua dInh duong. Tuy vay voI nhung hIu
bIf hIn nay da cho phep xay dung mf ch d dInh duong hop Ii d
gIu gn suc khoe va d phong bnh faf. NhIu nuoc phaf frIn da co
cac khuyn cao v dInh duong frong fung gIaI doan, chac rang van
d do cung se duoc quan fam o nuoc fa.

Chuong X

CIAM SAT INH !ONC

I. M!C TI!

CIam saf dInh duong Ia mf qua frnh fheo doI hn fuc nham
muc dich cung cap nhung dan IIu hIn co v fnh hnh dInh duong
cua nhan dan va cac yu f anh huong dn fnh hnh do nham gIup
cac co quan co frach nhIm v chinh sach, k hoach, san xuaf, co
cac quyf dInh fhich hop d caI fhIn fnh frang an ung va dInh
duong cua nhan dan.

Nhung muc fIu cu fh cua gIam saf dInh duong Ia:

1. M fa fnh hnh dInh duong cua nhan dan, dac bIf nhan
manh cac nhom co nguy co nhaf. Iu do cho phep xac dInh ban
chaf va muc d cua van d v dInh duong va fIn frIn cua no.

2. Cung cap cac dan IIu can fhIf d phan fich cac nguyn
nhan va cac yu f phI hop d if do Iua chon cac bIn phap du
phong fhich hop.

3. Trn co so cac faI IIu fhu fhap duoc, du bao fIn frIn cac
van d dInh duong d d xuaf voI chinh quyn cac cap co duong II
dInh duong fhich hop frong dIu kIn bnh fhuong cung nhu khI co
fnh hung khan cap.

4. Theo doI fhuong ky cac chuong frnh can fhIp dInh duong
va danh gIa hIu qua cua chung.

Nhu vay, gIam saf dInh duong Ia mf h. fhng fap hop cac dan
IIu fhuong ky bao gm ca cac c.uc dIu fra dac hIu. VIc phan
fich cac dan IIu do cho phep danh gIa fnh frang dInh duong hIn
nay hoac frong fuong IaI. Co fh sap xp cac dan IIu co ich do fheo
day chuyn fu nguyn nhan dn hau qua nhu sau:

A: Iu kIn sInh fhaI: Khi fuong, daf, nuoc, cay frng, dan s
hoc.

: Co so ha fang: CIao fhng, cng frnh phuc IoI fap fh.

C: TaI nguyn va san xuaf: Sanxuaf nng nghIp, chan nuI,
xuaf nhap khau, du fru Iuong fhuc, fhuc pham.

: Thu nhap va su dung: ThI fruong, fhu nhap, fIu fhu fhuc
pham.

: Tnh frang suc khoe: fnh frang dInh duong, dac dIm bnh
faf.

II. NOI !NC C!A CIAM SAT INH !ONC

H fhng gIam saf dInh duong phaI fra IoI duoc cac cau hoI sau
day:

- an chaf, muc d va fhoI gIan bIu cac van d dInh duong.

- Phan Iap va m fa cac nhom nguy co nhaf.

- Iy do fn faI cua suy dInh duong .

- In bIn fheo fhoI gIan caa cac van d dInh duong.

1. an chaf cac van d dInh duong

Can phaI xac dInh cac van d dInh duong ph bIn nhaf va
fram frong nhaf.

O cac nuoc dang phaf frIn, van d fhIu nang Iuong, fhIu
profeIn, fhIu mau do fhIu saf, fhIu vIfamIn A va fhIu If |buou
c ) Ia nhung van d ph bIn. Tuy vay, muc d ph bIn khng
gIng nhau, fhay dI fheo dIu kIn sInh fhaI, san xuaf, fap quan
an ung va nhIu yu f khach

Muc d va fhoI gIan bIu cac van d dInh duong cung can duoc
chu y. o nhIu vung nng fhn, cac van d dInh duong xuaf hIn
fheo chu ky |fhang ba, ngay fam ) hoac fheo mua | sau Iu Iuf... ) .

n canh cac van d fhIu dInh duong co y nghIa su c khoe
cng dng Ion noI frn, can chu y dn cac bnh man finh khng Iay
co IIn quan dn dInh duong ngay cang ph bIn hon o cac nuoc
frong dIu kIn chuyn fIp v kInh f nhu cao huyf ap, vua xo
dng mach, daI duong, beo fr...

2. Phan Iap va m fa cac nhom co nguy co nhaf

MoI nguoI du bIf, frong cung hoan canh kInh f va cung cap
fhuc pham fhIu fhn khng phaI moI nguoI du co nguy co fhIu
dInh duong gIng nhau. Thng fhuong, do cac dac dIm sInh Iy va
nhu cau dInh duong, fre em fruoc fuI dI hoc, cac ba me co fhaI va
cho con bu Ia cac nhom co nguy co nhaf.

Tnh frang dInh duong va dIu kIn Iam vIc cua nguoI me,
fhoI gIan cho con bu co anh huong dn fnh frang dInh duong cua
fre em duoI 1 fuI. Khng nhung fh, nhung dua fre de ra co can
nang fhap | duoI 2,5 kg ) d bI suy dinh duong hon fre bnh fhuong.

Co fh phan Iap cac nhom nguy co .nhaf fheo cach phan IoaI
sau day:

a) iu kin sinh thai:

- Nhom fuI.

- CIoI.

- Tnh frang sInh Iy |co fhaI, cho con bu ).

- Tnh frang fIp xuc voI cac bnh nhIm khuan va cac yu f
suc khoe khac.

b) iu kin vt cht:

- MI fruong nng fhn hay fhanh ph.

- Vung sInh fhaI: Ven bIn, vung nuI.

- H fhng cung cap fhuc pham: San xuaf fu cung fu cap, san
xuaf d ban ra fhI fruong.

- MI fruong v sInh, bnh dIa phuong.

c) iu kin kinh txa hi va vn hoa:

- Nhom nhan chung hoac van hoa.
- Tnh frang kInh f, xa hI: Muc fhu nhap, bnh quan dIn fich
canh fac, s nguoI frong gIa dnh. '

- H fhng phuc IoI va y f.

3. Phan Iap cac yu f nguyn nhan.

Cau hoI fhu 3 phaI fra IoI Ia faI sao do Ia nhung nhom co nguy
co nhaf 7

Thuc an fu khI baf dau san xuaf '|khaI pha, frng frof) dn
mIng nguoI fIu fhu |dua fre, nguoI me co fhaI ) da dI qua nhIu
gIaI doan khac nhau | bao quan, ch bIn, Iuu fhng phan phI, fap
quan an ung...). af ky mf fro ngaI nao frn day chuyn do cung
co anh huong dn fnh frang dInh duong. NoI mf cach khac, fnh
frang dInh duong cua mf ca fh phu fhuc vao s Iuong va chaf
Iuong cac chaf dInh duong an vao, cac chaf nay IaI phu fhuc vao
muc fIu fhu fhuc pham cua gIa dnh, muc fIu fhu nay IaI Ia ham
s cua muc fhu nhap, gIa ca Iuong fhuc fhuc pham.

MI quan h co fh nhn fhay o so d sau day:

So d frn sap xp fheo day chuyn fu nguyn nhan dn hau
qua. ChuI hIn fuong co fh fhay dI fuy fheo dac dIm san xuaf
d fu cung cap hay ban ra fhI fruong. MI mf khau frong chuI
hIn fuong chIu anh huong cua nhIu yu f. VIc phaf hIn dung
cac fro ngaI frn day chuyn do gop phan du bao fnh frang dInh
duong va dua ra d nghI fhich hop d caI fhIn fnh frang dInh
duong.

Mun phaf hIn dung doI hoI cac chI fIu fhich hop, dac hIu.
Nhn vao so d frn, fa co fh fhay 2 gIaI doan cua chuI hIn
fuong: CIaI doan o ngoaI gIa dnh |san xuaf, Iuu fhng, phan phI,
gIa ca) va gIaI doan o frong gIa dnh | fIu fhu fhuc pham fnh
frang dInh duong).

4. In bIn cac van d dInh duong.

Tap quan an ung khng ngung .fhay dI. ua an cua f fIn
IoaI nguoI fhoaf dau dua vao san ban, haI Iuom, dan dan dua vao
frng frof) chan nuI. Theo da cua nn van mInh, ch d an ung
dua vao fu cung fu cap da dan dan dua vao fhI fruong va cng
nghIp ch bIn fhuc pham.
Co cau bua an cung khng ngung fhay dI. Theo muc fang fhu
nhap va phaf frIn kInh f quc dan, Iuong duong, Iuong chaf beo
va fhuc an dng vaf khng ngung fang In. Nhung fhay dI do kem
fheo cac hau qua suc khoe. HaI maf cua van d dInh duong can
duoc chu y:

- Kha nang va fIn d frong chuong frnh phong chng cac
bnh do nguyn nhan fhIu dInh duong |fhIu profeIn - nang Iuong
va fhIu cac vI chaf dInh duong).

- Cac chI dIm v su fang cac bnh man finh khng Iay co IIn
quan dn dInh duong |cao huyf ap, vua xo dng mach, daI duong,
beo fr...).

III. CAC CHI TI! CIAM SAT INH !ONC

1. ac finh chung

Mf h fhng gIam saf dInh duong ff phaI dua frn cac chI
fIu nhay va dac hIu, dng fhoI d Iay s IIu. Can nho rang chI
fIu co fh hnh fhanh fu mf chuI cac s do hoac co khI chI mf s
do:

Th du: Can nang cua fre em Ia mf s do, nu can nang duoc
so voI chuan se Ia mf chI fIu cua fnh frang dInh duong.

NguoI fa fhuong fh hIn cac s do do fheo bang phan phI fan
suaf d xac dInh ro duoc fy I cac s do nam duoI nhung gIoI han
nhaf dInh. NguoI fa goI do Ia cac gIoI han nguong hay dIm nguong.

Vi du: KhI can nang cua mf dua fre xung fhap qua muc nao
do, co fh xay ra suy dInh duong fh Iam sang hoac khI fhu nhap
gIa dnh xung. Thap qua muc nao do fh nguy co suy dInh duong
cua nhung nguoI frong gIa dnh do se xay ra.

"CIoI han nguong" gIup fa phan IoaI d dang cac s do va danh
gIa duoc fnh hnh fuong dI nhanh va d hIu. Mf fhuaf ngu hay
dung khac frong gIam saf dInh duong Ia "muc phaI can fhIp". o
Ia khI cac s do nam duoI ,gIoI han nguong" In foI mf fy I nao do
doI hoI phaI co hanh dng xu fri. VIc chon cac dIm "nguong gIoI
han' va I'muc phaI can fhIp" phaI dua frn cac faI IIu fham khao
va fnh hnh fhuc f.

Iu quan frong Ia no can duoc fhng nhaf frong h fhng
gIam saf dInh duong d vIc danh gIa duoc nhaf quan. .

HIn nay T chuc Y f fh gIoI fhuong dung dIm "nguong" o -
2 S so voI frI s o quan fh fham khao NCHS |NafIonaI Cenfer for
HeaIfh sfafIsfIcs) cua Hoa k d coI Ia co fhIu dInh duong. "Muc
phaI can fhIp" duoc danh gIa nhu sau

- Vung nguy co fhIu dInh duong cao hoac raf cao: Ty I fre co
can nang duoI - 2S cao hon 30% - Vung nguy co fhIu dInh duong
frung bnh: fy I fre co can nang duoI - 2S frong khoang 15-30%.

- Vung nguy co fhIu dInh duong fhap: fy I fre co can nang
duoI -2S duoI 15%

2. Cac chI fIu suc khoe va an ung v fnh frang dInh duong

Mf s chI fIu sau day hay dung nhaf frong cac h fhng gIam
saf dInh duong:

a) Cn nng tre s sinh: can nang fre so sInh phan anh fnh
frang dInh duong cua fhaI nhI, dIu do phu fhuc vao fnh frang an
ung va suc khoe cua nguoI me. ay cung Ia mf chI fIu du bao
fnh frang suc khoe cua dua fre frong fuong IaI. Ty I fre bI suy
dInh duong o I fre co can nang khI de fhap cao gap 3 Ian so voI I
bnh fhuong . Kha nang mac bnh o I fre nay cung cao hon.

b) Cn nng tre em theo tui: mf dua fre duoc nuI duong hop
Iy fh can nang fang In du. Tre ngung fang can Ia dau hIu bao
dng ch d an khng hop Iy hoac fre mac mf bnh g khac. o do
vIc fheo doI fhuong ky, danh dau can nang In mf bIu d phaf
frIn Ia vIc Iam can fhIf.

NgoaI ra co fh danh gIa fnh frang dInh duong cua fre nho so
sanh voI can nang fuong ung o quan fh fham khao |NCHS ) d
finh ra "chI s dInh duong " va danh gIa duoc dua fre co bI suy dInh
duong hay khng.

c) Vong canh tay: Nhung nghIn cuu o fre em cho fhay o nhung
dua fre duoc nuI duong faf, vong canh fay fang In nhanh o nam
dau fIn |fu 10 cm khI de dn 15cm o cuI nam dau), sau do fang
cham o nam fhu 2 |foI 16,5cm) va hau nhu dung yn cho dn 5 fuI.
Theo hang s sInh hoc cua nguoI VIf Nam fre em o fa Iuc 1 fuf co
vong canh fay Ia 18,7cm, 2 fuI - 14,0cm va 5 fuI 14,2em |fraI).
o do nhIu fac gIa da dung vong do canh fay fraI bnh fhuong
nhu mf chI s danh gIa fnh frang dInh duong cho fre em fu 1 dn
5 fuI. Vong do nay yu cau phuong fIn don gIan khng can bIf
fuI chinh xac nn co gIa frI an o fhuc dIa. Nhuoc dIm Ia d nhay
khng cao, kho do mf cach chinh xac Thng fhuong nguoI fa danh
gIa nhu sau:

Trn 13,5cm: nh fhuong.

12,5 - 13,4cm: ao dng suy dInh duong.

uoI 12,5cm: Suy dInh duong.

d) Chiu cao theo tui: nu chI do mf Ian, can nang fheo fuI
khng phan bIf duoc nhung dua fre bI suy dInh duong da Iau ngay
hay fnh frang fhIu dInh duong moI gan day. Iu nay quan frong
d xac dInh hanh dng phaI xu fri.

ThIu dInh duong keo daI va bnh faf da anh huong foI su phaf
frIn cua b xuong, dua fre fro nn fhap hon | coI ). o do chIu cao
fheo fuI cung Ia mf chI s co gIa frI. ac bIf chIu cao fre em o
fuI baf dau dI hoc co nhIu fhuan IoI d fhu fhap va phan anh
duoc mf s yu f anh huong foI suc Ion va phaf frIn fruoc day.
Kf qua nghIn cuu cua T chuc Y f fh gIoI cho fhay chIu cao o
fre 7 fuI co fuong quan fhuan chIu voI fnh hnh kInh f va muc
sng o nhIu nuoc frn fh gIoI .

e) T vong c hiu theo tui: Ty I fu vong cua fre fu 0- 1
fuI/1000 so sInh dng va fu vong cua fre fu 1-4 fuI 11000 fre do
da duoc dung nhu Ia chI fIu cua fnh frang fhIu dInh duong o cac
nuoc dang phaf frIn. Co fac gIa fhay su so sanh gIua 2 fy s nay |
A/) IaI nu hnh anh khu goI hon: ca haI nhom du bI nhung anh
huong ngoaI IaI gIng nhau, nhung nhom A phan anh fhoI k con bu
me, con nhom Ia fhoI k chuyn fIp ch d an.

3. Cac chI fIu kInh f xa hI v fnh frang dInh duong

Nhung m hnh v chuI nguyn nhan cua fnh frang dInh
duong o frn da chI ro cac bIn dI v dIu kIn sInh fhaI co anh
huong fruc fIp dn san xuaf, Iuu fhng phan phI va qua do dn
fnh frang dInh duong cua quan fh. NhIu khI cac anh huong do
fram frong, can co xu fri ngay nhu: ao fo, Iuf Ion, han Ion... do do
mf s chI fIu v kInh f xa hI va san xuaf nng nghIp da duoc
su dung cung voI cac chI fIu khac v suc khoe. nhu Ia mf b phan
gan bo cua h fhng gIarn saf dInh duong.

Mf s chI fIu kInh f - xa hI va nng nghIp fhuong dung
nhu sau:

Vung nng fhn |nng nghIp, chan nuI, danh baf fhuy san):

- Iuong mua.

- In fich canh fac |cay fhuc an chinh)

- San Iuong |cay fhuc an chinh)

- Kho fhuc pham o gIa dnh |du fru).

- Sau haI cay frng va dng co.

- nh gIa suc va cay frng.

- S Iuong va IoaI gIa suc.

- Suc sInh san cua gIa suc.

- Thuyn danh ca.

Vung fhanh ph va ngoaI fhanh:

- Co cng vIc Iam chinh fhuc: gIa mf khau phan hoac mf
Iuong fhuc an co ban vua du so voI muc Iuong chinh fhap nhaf.

- IoaI chua co cng an vIc Iam: gIa mf khau phan hoac mf
Iuong fhuc an co ban vua du so voI s fIn kIm duoc.

- Ty I nguoI chua co vIc Iam

Tu nam 1991, voI su h fro cua !NICI, VIf Nam da frIn
khaI mf du an gIam saf Iuong fhuc dInh duong do ban k hoach
nha nuoc chu fr cung voI VIn Inh duong quc gIa va Tng cuc
Thng k |co quan fhuong fruc). H fhng gIam saf Iuong fhuc va
dInh co cac chI fIu sau day:

1. San xuaf cac IoaI Iuong fhuc chinh

a) !oc finh

b) Thuc f.

2. Cac h gIa dnh va nhan khau bI fhIu doI Iuong fhuc.

3. CIa ban Ie bnh quan cac IoaI Iuong fhuc chinh.

4. Can nang fre so sInh.

5. Ty I suy dInh duong cua fre em duoI 36 fhang.

6. ChIu cao fre em Iop mf.

IV. CIAM SAT INH !ONC TRONC THOI KY KINH T CH!YN TIP

IIch su fIn hoa cua IoaI nguoI, k ca fIn hoa v an ung Ia
IIn fuc khng ngung. Tu mf xa hI kem phaf frIn dn mf xa hI
van mInh co mf fhoI ky nguoI fa goI Ia fhoI ky chuyn fIp. Trong
fhoI ky chuyn fIp co nhung dac dIm dang chu y sau day:

- V dan s hoc: Co cau fhap fuI fhay dI, fy I fre em gIam dI,
fy I nguoI cao fuI fang In.

- V dIch f hoc: M hnh bnh faf fhay dI, cac bnh. nhIm
frung dan duoc fhanh foan nhung cac bnh man finh khng fruyn
nhIm co xu huong fang In.

- V an ung dInh duong: Nan doI dan dan duoc day IuI cung
voI cac bnh fhIu dInh duong dac hIu nhung cac bnh man finh co
IIn quan dn dInh duong ngay cang fang In va dan dan fro fhanh
van d co y nghIa suc khoe cng dng.

Co mf s bang chung d noI nuoc fa dang buoc vao fhoI ky
chuyn fIp.

Vi du cac bnh beo fr, fIm mach dang co khuynh huong fang
In. NguoI fa da nhan fhay mf s fhanh phan dInh duong Ia nhan
f nguy co dI voI mf s bnh man finh khng Iay nhu cac bnh
fIm mach, daI duong, xo gan va mf s fh ung fhu. o do, can phaI
fheo doI su fhay dI fap quan an ung, fy I mac bnh va fy I chf
som o cac bnh nay. n ngun fhng fIn IIn quan dn chuong
frnh phong chng dIch bnh man finh khng Iay fhng qua ch d
an Ia:

- Khau phan fhuc f:

Cac chI fIu suc khoe frung gIan |muc d beo, cac chI fIu hoa
sInh).

- Ty I mac bnh.

- Ty I fu vong.

T chuc Y f fh gIoI da khuyn nghI mf nI dung gIam saf
bao gm cac chI fIu nhan frac, cac nhan f nguy co cua bnh fm
mach | muc choIesferoI, cao huyf ap ), cung cap va fIu fhu fhuc
pham.

Bang: Cac nhan f nguy co v an ung va bnh faf

Nguy f nguy co v an ung Tng s nang Iuong |KcaI)
Tng s chaf beo |% fng s nang Iuong)
Iuong chaf beo dng vaf |% fng s nang Iuong)
CIuxIf phuc hop |% fng s nhIf Iuong)
Chaf xo
uong
Cac chaf chng oxy hoa |VIf. A, C, , carofen)
MuI
Cac chI fIu suc khoe frung
gIan
eo fr
ChoIoesferoI huyf fhanh, IIpIf
Huyf ap
CIucoza mau
nh faf Cac bnh fIm mach |CV) dac bIf bnh mach vanh
|CH)
Cao huyf ap
f quy
!ng fhu |dac bIf ung fhu vu va duong fIu hoa)
aI duong
Sau rang

T chuc y f fh gIoI goI y rang fheo doI can nang va chIu cao o
nguoI fruong fhanh, choIesferoI huyf fhanh va do huyf ap co fh
fIn hanh frn mf mau ngau nhIn fu 100 dn 200 nguoI mI gIoI
o vung nng fhn va fhanh ph. Cac fhng fIn nay du d bao cao
y f v fnh hnh va nn Iap IaI hang nam d fheo doI dIn bIn. Co
fh dua vao s dI fuong nay d danh gIa fnh hnh fhIu mau. Can
day nguoI fa noI nhIu foI mf s chI fIu nhu ham Iuong vIfamIn A
va - carofen frong huyf fhanh v vaI fro bao v cua cac chaf dInh
duong nay dI voI mf sg bnh man finh da .duoc nhIu cng frnh
nghIn cuu khang dInh.
Trong cac yu f nguy co chinh dI voI cac bnh fIm mach: huf
fhuc, beo fr va cao huyf ap fh 2 nhan f sau co IIn quan nhIu
hay if foI ch d an. Mf dIu d nhan fhay Ia Iuong chaf beo, nhaf
Ia chaf beo fhuong fang In fheo fhu nhap. V vay, o cac nuoc dang
o fhoI ky "chuyn fIp" vIc fheo doI mf s chI fIu sau day Ia can
fhIf:

a) Khau phan: Tng s nang Iuong, fy I phan fram nang Iuong
do IIpIf, fy I phan fram do IIpIf dng vaf | hoac fy I chaf no nu co
fh), Iuong choIesferoI frong khau phan.

b) Ty I va khuynh huong bnh beo fr fheo fuI, gIoI va dIu
kIn kInh f xa hI.

c) ChoIesferoI huyf fhanh va cac IIpIf khac.

d) Ty I mac bnh va fu vong.

V. KT I!N

Xuaf phaf fu mf khaI nIm dIch f hoc, gIam saf Ia hoaf dng
fheo doI mf cach cham chu d ngan chan dIch Iay Ian. o do,
nhIm vu chinh cua gIam saf dInh duong khng phaI Ia fhu fhap du
IIu ma Ia su dung s IIu can fIn hanh mf cach nghIm fuc, khoa
hoc va dua ngay foI cac co quan co frach nhIm d su dung

Chuong XI

CIAO !C INH !ONC O CONC ONC

I. AI C!ONC V CIAO !C INH !ONC

1. Tam quan frong cua gIao duc dInh duong o cng dng

CIao duc dInh duong Ia mf hoaf dng co ban nham caI fhIn
fnh frang dInh duong va suc khoe cua nhan dan. o hI nghI quc f
v dInh duong f chuc boI IAO IaI mf Ian nua dua ra khuyn nghI
gIao duc dInh duong Ia hoaf dng can duoc uu fIn, boI nguyn
nhan gc r dan dn nan doI va nan suy dInh duong Ia su fhIu
kIn fhuc va su ngheo kh.

CIao duc dInh duong Ia bIn phap can fhIp nham fhay dI
nhung fap quan fhoI quen va cac hanh vI IIn quan dn dInh duong,
nham caI fhIn fnh frang dInh duong frong qua frnh phaf frIn
kInh f va xa hI. an fhan qua frnh gIao duc dInh duong phaI
nam frong mf chIn Iuoc phaf frIn cua foan xa hI ma no Ia mf
qua frnh IIn fuc, khng ngung. CIao duc dInh duong doI hoI mf
su fham gIa cua foan xa hI dac bIf Ia cac nganh gIao duc, fruyn
fhng, nng nghIp, hI Iam vuon, nganh suc khoe cng dng va
dInh duong. ng fhoI doI hoI su fham gIa cua cac f chuc quan
chung, cac hI fu fhIn, dac bIf Ia su quan fam cua cac cap chinh
quyn fu frung uong dn co so.

an chaf cua hoaf dng gIao duc dInh duong o cng dng Ia su
chIa se fhng fIn, kInh nghIm va kIn fhuc. ng fhoI gIao duc
dInh duong Ia mf qua frnh co muc dich. fhuc hIn gIao duc
dInh duong co hIu qua vIc phan fich cac yu f nguyn nhan dan
dn fnh frang ph bIn suy dInh duong o cng dng Ia raf quan
frong. Tu nhung phan fich fhuc f dIu kIn sng, kInh f va van
hoa gIao duc, fm ra nhung nguyn nhan fhen chf, fIm fang ma
fu do xay dung k hoach gIao duc dInh duong fhich hop.

2. I fuong va nI dung gIao duc dInh duong cng dng

a) i tng cua giao duc dinh dng:

Tu vIc fm hIu phan fich cac yu f nguyn nhan dan foI suy
dInh duong va fnh frang dInh duong kem cua cng dng, nhung
fhoI quen va fap quan, nhung han ch cua h fhng san xuaf kInh
f va frnh d van hoa, dIu kIn sng cua dan chung o cng dng.
VIc phan fich nhom dI fuong can fap frung d fIn hanh fuyn
fruyn gIao duc dInh duong co hIu qua. Thuong xuyn fa phan ra
haI nhom dI fuong can fuyn fruyn gIao duc dInh duong sau:

- Nhom dI fuong chinh: Cac ba me dang mang fhaI hoac dang
cho con bu, cac ba me dang nuI con duoI 5 fuI, nhung nguoI cham
soc va nuI duong fre o cng dng, cac c nuI day fre, cac ng ba
frong gIa dnh.

- Nhom dI fuong h fro cho cng fac gIao duc dInh duong o
cng dng gm cac fhanh vIn Ianh dao cng dng, fhn xom, cac
can b cua nhung f chuc quan chung nhu hI phu nu, hI chu fhap
do, hI Iam vuon, fhanh nIn cung nhu cac nhom khuyn nng.

b. Nhng ni dung chnh cua giao duc dinh dng cng ng:

Nhung nI dung gIao duc dInh duong o cng dng duoc hnh
fhanh frn co so phan fich m hnh nguyn nhan suy dInh duong
va cac yu f IIn quan dn fnh frang suc khoe cua nhan dan o
cng dng dac bIf Ia fre em Iua fuI fu 0 -5 fuI. can fhIp dInh
duong bang gIao duc dInh duong fhuong fap frung vao cac nI dung
sau:

CIao duc v k hoach hoa gIa dnh, d ha fhap fI I sInh va
phaf frIn dan s, gIanh suc ep dan s mf yu f fac dng raf Ion
dn kInh f va dInh duong.

- NuI con bang sua me, cho fre bu som frong nua gIo dau sau
khI sInh, cho bu sua me hoan foan frong 4 fhang dau va cho fre bu
fheo nhu cau cua fre khng cung nhac fheo gIo gIac nhaf dInh.

- Huong dan cham soc va ch d an ung nghI ngoI cho cac ba
me dang mang fhaI va cho con bu.

- Huong dan ch d an b sung cho .fre nho dam bao du s
Iuong va can dI gIua cac ch d dInh duong.

- Cham soc hop Iy khI fre m va cac hoaf dng cham soc suc
khoe ban dau | fIm chung, phong chng Ia chay, vIm cap duong
h hap, gIun san, nuoc sach va mI fruong...).
- Theo doI su fang fruong cua fre em bang fheo doI can nang
voI vIc su dung bIu d phaf frIn.

- phong chng cac bnh fhIu vI chf dInh duong cho fre em
|fhIu vIfamIn A va bnh kh maf, fhIu mau fhIu saf, fhIu If...)

- V sInh frong ch bIn fhuc pham va v sInh an ung.

- Xay dung h sInh fhaI VAC gIa dnh d fao ngun fhuc pham
faI ch.

II. CAC HINH TH!C VA KI NANC CAN THIT KHI TIN HANH CIAO
!C INH !ONC O CONC ONC

1. Cac hnh fhuc gIao duc dInh duong co fh ap dung o cng
dng.

co fh fIn hanh gIao duc dInh duong o cng dng Iang xa
can Iua chon va phI hop nhIu hnh fhuc cho vIc gIao duc co hIu
qua. Co fh chIa fheo haI fh fhuc sau:

a) Cac hnh thc trc tip:

Ia cac hnh fhuc fruyn fhng gIao duc frong do co su frao dI
fruc fIp gIua nguoI noI va nguoI nghe hoac nhom nguoI nghe. Cac
IoaI hnh fhuc fruc fIp hay ap dung frong fhuc f o co so Ia:

+ Thao Iuan ca nhan, fham hoI faI gIa dnh:

VIc fhao Iuan va gIao duc dInh duong cho cac ba me khng
phaI Ia vIc d dang, v vIc fhay dI fap quan khng phaI Ia vIc
don gIan. KhI ba me chu y nghe IoI khuyn khng co nghIa Ia ba me
se Iam fheo IoI khuyn do. Nhung ba me fhuong fIn fheo nhung
kInh nghIm rIng va IIn quan voI cac yu f |su fhIu fhn Iuong
fhuc va fhuc pham, nhung fhuc pham d fm, fin nguong, fap quan,
kIng kI...). Truoc khI fIn hanh frao dI nhung kIn fhuc v dInh
duong chung fa can fm hIu Iy .do v sao nhan dan Iam fheo cach
rIng nhu vay, fu do moI fIn hanh gIao duc co hIu qua. KhI frao
dI ca nhan can fheo nguyn fac sau:

- NoI chuyn dung Iuc d co hIu qua Ia khI ba me can co nhu
cau gIup do | khI con ba fa m , khng In can...). KhI fhao Iuan va
frao dI co fh IIn kf cac fhng fIn IaI can chu y nhung fhng fIn
chung fa frao dI khng nn chng IaI nhung nIm fIn fn gIao,
nhung hIu bIf cua nguoI me. KhI frao dI fhng fIn moI nn d
cap voI fhuc f cua cng dng, phu hop voI cach nuI duong ff. Nn
franh nhung IoI khuyn ma fhuc f khng fhuc hIn duoc | nhu
ngheo fung, quI dInh fn gIao, frnh d hIu bIf fhap).

+ Thao Iuan hoac frao dI nhom nho. ay Ia hnh fhuc fIn IoI
va chu yu nhaf duoc ap dung o fuyn Iang xa voI mf nhom cac ba
me co nhu cau fhng fIn gIng nhau |cac ba me co fhaI, cac ba me co
con nho duoI 5 fuI...)

Nhung buI frao dI, gIao duc dInh duong can duoc chuan bI ky
cac muc fIu va dua ra nhung van d fhIf fhuc voI vIc nuI duong
fre. Chuan bI ff nhung phuong fIn nhu franh anh huong dan,
bIu d, den chIu, noI co dIu kIn co fh dung den chIu, bang
vIdeo.

O cac dIm phuc hI dInh duong o cng dng f chuc huong dan
ch bIn bua an cho fre voI cac fhuc pham san co o dIa phuong, dam
bao du chaf dInh duong va ngon mIng. Cung o nhung dIm do co
fh d cac ba me co con phuc hI ff sau khI da duoc huong dan frao
dI d gay nIm fIn va khuyn khich cac ba me khac.

+ Qua gap go ngau nhIn hay mang finh chaf fnh hung. ay
Ia hnh fhuc hay gap, nguoI can b fnh nguyn vIn dInh duong
fan dung cac co hI gap go dI fuong frao dI gIao duc dInh duong.
Thng fhuong co hI nay Ia khI dI Iam cung nhau hoac Iuc ba me
dang gap fnh hung fm dn su gIup do va can IoI khuyn cua
nhan vIn y f suc khoe hoac frong Iuc kham bnh dIu frI.

+ T chuc noI chuyn fap frung.

Thng fhuong cac buI hop fap frung cua fhn xa va cac f
chuc quan chung can b y f hay nhan vIn suc khoe cng dng co
fh phI hop fIn hanh frao dI fhng fIn v cac van d dInh duong
can gIaI quyf o cng dng, hoac nhung fhng fIn huu ich v dInh
duong, khuyn khich cng dng fham gIa cac chuong frnh dInh
duong va suc khoe khac.

b) Cac hnh thc gian tip:

Nhung hnh fhuc fuyn fruyn gIao duc dInh duong gIan fIp
qua vIc su dung cac phuong fIn nghe nhn nhu pano, ap phich,
franh anh va den chIu, daI fruyn fhanh cua dIa phuong. Nhung
hnh fhuc gIan fIp frong fruyn fhng gIao duc dInh duong raf co
hIu qua cho vIc ph bIn foI nhIu dI fuong. ac bIf Ia nhung
fhng fIn do duoc nhac dI nhac IaI nhIu Ian, d dang khng fn
kem. Qua hnh fhuc nay con II keo va dng vIn fao khng khi sI
dng frong hoaf dng gIao duc suc khoe va dInh duong. o nhung
hnh fhuc nay can phaI Iuu y foI cac chu d fhich hop, xay dung cac
faI IIu va nI dung hap dan se dua dn hIu qua cao.

2. KI nang frong hoaf dng gIao duc dInh duong o cng dng

Trong vIc huan Iuyn can b Iam cng fac fuyn fruyn gIao
duc dInh duong vIc huan Iuyn d xay dung kI nang - fhuc hIn
qua frnh gIao duc Ia raf quan frong . Trong do nhom kI nang sau
day can chu y: .

1. II cun su chu y va quan fam cua ba me hoac cac dI fuong,
dac bIf khI ba me hoI v suc khoe cua con ho Ia co hI ff d ho chu
y nghe nhung IoI khuyn.

2. Tm nhung dIm co fh khuyn khich cac ba me d fao nn
nIm vuI va su fhan maf.

3. KhI fIn hanh fuyn fruyn gIao duc dInh duong fhng fIn
nn don gIan va c gang chI b sung mf s y kIn, vao Iuc gIaI
fhich y kIn nn gan voI hIu bIf cua ba me.

4. Thng fIn can dung nhung fu gan guI voI cng dng, don
gIan d fIp fhu va d hIu, can phI hop voI anh franh, bIu d
mInh hoa.

5. Iap dI Iap IaI mf fhng fIn cho chac chan, fruoc khI chuyn
sang fhng fIn khac.

6. Tao dIu kIn d ba me fhuc hanh va ap dung nhung IoI
khuyn dInh duong.

7. Tao khng khi fhan maf gIua. can b fuyn fruyn vIn dInh
duong voI nguoI nghe va cac ba me se fao duoc hIu qua cao hon .

III. TO CH!C TH!C HIN T!YN TR!YN CIAO !C INH !ONC O
CONC ONC

1. Xay dung k hoach fuyn fruyn gIao duc dInh duong o cng
dng.
vIc fuyn fruyn gIao duc dInh duong o cng dng co hIu
qua, vIc xay dung k hoach dua frn nhung van d fhuc f dInh
duong cua cng dng, dac bIf Ia nhu cau cua cng dng can gIaI
quyf d Iua chon va chuan bI fhng dIp cho vIc fuyn fruyn gIao
duc dInh duong duoc chinh xac, phu hop v nI dung va Iuong
fhng fIn can fhIf xac dInh fhoI dIm fuyn fruyn gIao duc hop Ii
|khI nao 7 co nn Iam faI fhoI dIm nay khng 7) boI Ie chung fa can
can nhac cac fhoI dIm mua mang hoac cac cng vIc khac co'fh
IIn quan foI dI fuong chung fa can fIn hanh fuyn fruyn gIao
duc. Xac dInh nhom dich d fIn hanh fuyn fruyn gIao duc |aI 7
bao nhIu nguoI 7).

Xac dInh cac hnh fhuc hop Ii d phu hop voI dI fuong, Iua
chon va su dung cac faI IIu, phuong fIn nghe nhn fhich hop.

- Xay dung du fru kInh phi va ngun can b Iam cng fac fuyn
fruyn cho fung fhoI dIm va ca k hoach 1 nam, mf chuong frnh
can fhIp.

2. Xay dung mang IuoI fnh nguyn va h fro frong gIao duc
dInh duong o cng dng:.

Tuyn ngn AIma Afa "Suc khoe cho moI nguoI vao nam 2000"
da nhan manh vIc mI nguoI phaI fu cham Io s.uc khoe cua mnh
va mI cng dng can co k hoach cho vIc cham Io suc khoe ma nn
fang dua vao ngun Iuc va suc manh cng dng, vao nguoI dan. o
vay nguoI dan can co nhung hIu bIf can fhIf cho vIc cham Io suc
khoe cua ca nhan va gIa dnh. Chinh v vay vIc fuyn fruy gIao
duc dInh duong va suc khoe da duoc daf In hang dau. Nguyn
nhan gc r cua nan doI va suy dInh duong Ia su fhIu kIn fhuc va
ngheo kh. caI fhIn fnh frang do van d nang cao dan fri, gIao
duc kIn fhuc v dInh duong, suc khoe va kIn fhuc v kInh f, san
xuaf d fhoaf khoI doI ngheo va nan suy dInh duong can fro fhanh
quc sach.

Trong qua frnh gIao duc dInh duong va suc khoe co nhIu yu
f fac dng foI hIu qua. o Ia ca mf qua frnh fu nhan fhuc van
d, dn hanh dng, fac dng boI cac yu f fap quan, nIm fIn, kInh
f, van hoa cua cac fhanh vIn frong gIa dnh cung nhu cng dng.
Cho nn can co nhung nguoI cng fac Ia nguoI cua dIa phuong, hIu
bIf phong fuc fap quan, hang ngay fIp xuc fruc fIp voI nguoI dan
d dua ra nhung IoI khuyn fhIf fhuc cu fh va kIp fhoI cho cac dI
fuong co nguy co. Trong vIc Iua chon cac cng fac vIn nn Iuu y
may dIm sau:
- Ia nguoI sng o dIa phuong, fich cuc frong cng fac xa hI va
co uy fin voI moI nguoI frong fhn xom.

- Co frnh d hoc van du kha nang fIp fhu va fruyn daf kIn
fhuc da hoc.

- Ia nguoI guong mau frong np sng va fhuc hIn chuong
frnh dInh duong, suc khoe.

- oI sng fam du an, co fhoI gIan d fham gIa cng fac fuyn
fruyn gIao duc dInh duong.

MI cng fac vIn phu frach fu 15 dn 80 h gIa dnh, fuy fheo
dIa phuong sng fap frung hay phan fan. ay Ia mang IuoI hoaf
dng cu fh nhaf o co so, duoc huong dan hoaf dng va sInh hoaf
cua ban chI dao dInh duong va fram y f xa, h fro dac Iuc cho
nganh y f. Mang IuoI cng fac vIn co fh gan bo hoaf dng voI cac
hI chu fhap do, hI phu nu Iam phong phu nI dung hoaf dng cua
cac hI nay dua dn hIu qua cao frong cng fac fuyn fruyn gIao
duc dInh duong suc khoe.

Chuong XII

CHAM SOC INH !ONC O CONC ONC

1. Y NCHIA VA TM Q!AN TRONC C!A CHAM SOC INH !ONC O
CONC ONC

Suy dInh duong ProfeIn nang Iuong, fhIu mau do fhIu saf,
fhIu VIfamIn A va bnh kh maf, buou c do fhIu Iof o nuoc fa
van con Ia nhung van d dang duoc quan fam gIaI quyf. Trong
fuyn ngn AIma Afa nam 1978 cua T chuc Y f fh gIoI da coI
dInh duong hop Iy va fao ngun fhuc pham Ia mf frong nhung
dIm fhen chf d daf muc fIu suc khoe cho moI nguoI o nam 2000.
HI nghI cap cao v dInh duong foan fh gIoI hop faI Roma nam
1992 da ku goI cac quc gIa co k hoach hanh dng cu fh nham
xoa nan doI va nang cao hIu bIf v dInh duong v hanh phuc cua
con nguoI frong nhung nam cuI cung cua fh kI.

Nhung fhanh cng va kInh nghIm ruf ra fu cac chuong frnh
can fhIp dInh duong va suc khoe da cho fhay fam quan frong cua
vIc fham gIa cua cng dng vao cac chuong frnh, nguoI dan fham
gIa gIaI quyf nhung van d dInh duong va fhuc pham cua chinh
cng dng se co kf qua cao hon.

O nuoc fa fI I fre suy dInh duong, fre fhap can fheo fuI Ia
51,5% |1985) dn nam 1990 fy I nay gIam xung chI con 45%. Mf
s kf qua cua cac chuong frnh can fhIp dInh duong da cho kf
qua ff, nhIu noI fy I nay duoI 30% dIu do cho phep chung fa fIn
fuong o frIn vong, dng fhoI nhan manh finh cap bach phaI gIam
bof fnh frang fhIu dInh duong o fre em.

Nguyn nhan cua suy dInh duong va nhung van d fhuc pham
co IIn quan fhuong Ia phI hop cua nhIu nguyn nhan, hoac Ia
mf chuI cac nguyn nhan hon Ia mf nguyn nhan don Ie. Nhung
nguyn nhan nay bao gm fnh frang fhIu fhuc an, bnh faf, cac
fhoI quen va fap quan, fhaI d va dIu kIn cham soc fre., nhung
kIng khem, va ca nIm fIn v vIc Iua chon fhuc an nn an va
khng nn an ung khI fre em va nguoI Ion bI m. Nhung nguyn
nhan dan foI khan hIm ngun fhuc pham va kha nang bao dam an
foan fhuc pham h gIa dnh, phu fhuc vao rung daf canh fac, kI
fhuaf san xuaf, ngun nuoc...
Nhung nguyn nhan IIn quan foI vIc du fru fhuc pham, bao
quan fhuc pham, gIa ca fhuc pham va yu f kInh f fhI fruong
hoac fIn Iuong. fhuc hIn cham soc dInh duong o cng dng can
fach bIf nhung nguyn nhan co ngun gc o cng dng va o ngoaI
cng dng. ng fhoI can xem xef can fhan nhung can fro ma
chung fa co fh gap frong qua frnh c gang gIaI quyf nhung van
d dInh duong o cng dng.

fm hIu nI dung hoaf dng dInh duong o cng dng chung
fa h fhng nguyn nhan dan foI fre suy dInh duong qua so d sau,
cung voI nhung hanh dng fhich hop

Qua so d frn chung fa fhay fhIu an va bnh faf Ia cac
nguyn nhan fruc fIp cua suy dInh duong, d gIaI quyf van d suy
dInh duong o cng dng fa can Iua chon nhung hoaf dng fhich hop
va khuyn khich fham gIa cua nguoI dan d co hIu qua Iau daI.

II. NOI !NC CHAM SOC INH !ONC O CONC ONC

1. Cham soc suc khoe phu nu, dac bIf Ia fhoI k co fhaI va cho
con bu.

Cham soc suc khoe phu nu Ia mf nI dung quan frong fao dIu
kIn d phu nu dam frach nhIm vu nang n cua qua frnh mang
fhaI va cho con bu, cham soc va nuI duong fre. Trong cham soc
phu nu can Iuu y franh nhung cng vIc nang va dc haI, dng fho.I
khuyn khich cac fhanh vIn frong gIa dnh cham soc phu nu fhIf
fhuc, va dap ung dam bao nhu cau dInh duong cho nguoI phu nu.
NguoI phu nu frong gIa dnh fhuong danh va uu fIn vIc an ung,
cac fhuc an gIau ProfeIn va cac chaf dInh duong cho nguoI dan ng
va cac fhanh vIn khac frong gIa dnh. Chinh v vay ban fhan phu
nu o cng dng can duoc huong dan v an ung fhich hop d franh
fhIu dInh duong nang Iuong fruong dIn va fhIu mau dInh duong.

ThoI k co fhaI va cho con bu Ia mf fhoI k quan frong dI voI
suc khoe cua me va con. Can fhuc hIn:

- Huong dan ba me cach an ung va Iao dng hop Iy frong fhoI
k co fhaI va cho con bu d fre de ra duoc du can, nguoI me co du
sua cho con bu. Trong suf fhoI k mang fhaI nguoI me can duoc an
ung day du d can nang fang fu 10-12 kg |frong do 3 fhang dau
fIn fang 1 kg, 3 fhang gIua fang 4-5 kg, 3 fhang cuI fang 5-6 kg).
Trong qua frnh mang fhaI nguoI me can duoc kham fhaI dInh k 3
Ian, fIm phong un van va fheo doI huyf ap va xef nghIm nuoc
fIu fm AIbumIn.

phong bnh fhIu mau dInh duong: khI ba me co fhaI fu
fhang fhu 6 fro dI nn ung vIn saf va axIf foIIc mI ngay 2 vIn,
fng IIu 180 vIn |fheo huong dan cha can b y f). .

- phong bnh fhIu VIfamIn A va kh maf cho fre em, ngay
sau khI de hoac cham nhaf frong fhang dau fIn fre nn duoc ung
1 vIn vIfamIn A IIu cao 200.000 don vI |fheo huong dan cua can
b y f). NgoaI fhoI gIan do chI duoc dung voI IIu nho fheo
huong dan cua .fhay fhuc. NguoI me nn de o nha h sInh d co
dIu kIn v sInh sach se va co can b y f, nn can fre sau khI sInh.

2. NuI con bang sua me

NuI con bang sua me Ia yu f fhen chf v nuI duong fre em
if nhaf Ia frong nam dau fIn. Trong hoaf dng cham soc dInh
duong o cng dng, can Iuu y vIc fuyn fruyn khuyn khich.nuI
con bang sua me, frong do can nhan manh vao cac dIm sau:

- Cho con bu cang som cang ff ngay frong nua gIo dau sau khI
sInh.

- Cho con bu hoan foan bang sua me frong 4 fhang dau.

- Cho bu dn 18-20 fhang, if nhaf dn 12 fhang. Cang v sau
Iuong sua fuy if dan nhung van Ia ngun b sung cac chaf dInh
duong va khang fh quan frong.

- Huong dan cho nguoI me va cac fhanh vIn fhng gIa dnh
chu y foI ch d an cua nguoI me, Iam vIc va nghI ngoI fhich hop
dam bao cho nguoI me co du sua, co fhoI gIan d nguoI me cho con
bu dung yu cau, frnh Iang phi ngun sua me.

3. Cho fre an b sung mf cach hop Iy

Tu fhang fhu nam sua me khng dap ung du nhu cau v nang
Iuong, cac chaf dInh duong do su fang nhu cau cho phaf frIn cua
fre o Iua fuI nay. o do fu fhang nay fre can duoc an b sung hop
Iy, frong vIc cho fre an fhm can chu y mf s dIm sau:

- Khng nn cho fre an b sung qua som, franh fnh frang
nhIu noI cho fre an fu fhang fhu 2.
- Nguyn fac cho fre an b sung Ia cho fre fap an dan fu if foI
nhIu, fu Iong foI dac dan, mI Ian chI cho fre an fhm mf IoaI
fhuc an moI.

Cng fhuc an b sung cho fre can gm nhIu fhanh phan co du
cac IoaI fhuc an frong vung fhuc an voI sua me Ia frung fam. NoI
mf cach khac kha fhng dung dI voIcac chuong frnh cham soc fre
Ia "fhuc hIn f mau dIa bf cho cac chau" bang cac mau cua fhuc
pham cung cap chaf dam nhu fm, fep, fhIf, frung ca, Iac va cac IoaI
dau d. Cac fhuc pham cung cap vIfamIn va cac chaf khoang Ia cac
IoaI rau, hoa qua, dac bIf cac IoaI rau co mau xanh fham nhu rau
ngof, rau mung, rau dn, cac IoaI qua va cu co mau vang nhu du
du mum xoaI, bi do, ca rf, gac. Cung can cho fre an cac IoaI dau,
mo, bo d fang gIa frI nang Iuong, cung nhu cac axIf beo chua no va
fao dIu kIn hap fhu cac VIfamIn fan frong dau.

Thuc an b sung cua fre can duoc ch bIn sao cho bua an fre
da dang va Iun duoc fhay dI muI vI d fre an ngon mIng. am
bao ch bIn hop v sInh, nn nau bf bua nao cho fre an bua do,
dung cu dung fhuc an cua fre phaI sach, khng nn cho fre bu sua
bang bnh kho rua sach d Ia ngun vI khuan quan frong gay Ia
chay o fre em.

4. Theo doI bIu d fang fruong

Theo doI can nang cua fre hang fhang d bIf can nang cua fre
co fang khng, boI fre fang can chung fo bua an da dap ung duoc
nhu cau phaf frIn cua fre, do cung Ia dau hIu cua fre khoe manh.
IoI ich chinh cua vIc fheo doI bIu d phaf frIn Ia gIup nguoI me
va can b y f cng dng phaf hIn som fnh frang nuI duong anh
huong foI fnh frang dInh duong cua fre va suc khoe. ChIu huong
cua duong bIu dIn can nang cua fre raf quan frong, khI duong
bIu dIn dI In chung fo fre dang phaf frIn voI chIu huong ff.

KhI duong bIu |dIn can nang nam ngang chung fo fnh frang
fang fruong cua fre bI de doa, can phaI xem xef cac yu f nguy co
gay ra do ch d an cua fre, fnh frang nhIm frung o fre co hay
khng can duoc fm hIu va co huong gIup do. KhI duong bIu dIn
can nang dI xung, fre bI fuf can dI Ia dau hIu nguy hIm can fm
nguyn nhan d xu fri kIp fhoI. Nguyn nhan dau fIn xem xef Ia
ch d an khng du ca v s Iuong va chaf Iuong, can huong dan
cho nguoI me cach nuI duong d caI fhIn fnh frang dInh duong
cua fre. Trong fruong hop nay cung nn fm hIu nguyn nhan
nhIm khuan duong h hap, duong fIu hoa d co huong xu fri kIp
fhoI, dIu frI cho fre va huong dan ch d an hop Iy. Theo doI bIu
d fang fruong o cng dng Ia cng vIc raf quan frong, Ia bIn
phap phong suy dInh duong som, du bao duoc nguy co va muc d
suy dInh duong o cng dng. do do cng vIc .doI hoI co su cng fac
chaf che cua nguoI me, cua cac cng fac vIn dInh duong, hI chu
fhap do, phu nu, doan fhanh nIn...

5. TIm chung phong bnh o fre em dung IIch, day du

oI mf s bnh phong duoc bang fIm chung nhu bach hau,
baI IIf, ho ga, soI, Iao, khng chI gIup cho vIc fhoaf khoI cac bnh
nay cung nhu gIam fu vong, ma con co hIu qua raf nhIu foI vIc
gIam fy I suy dInh duong o cng dng.

Cung voI chuong frnh fIm chung hoaf dng cham soc phong
bnh fIu chay, vIm duong h hap cap fre em Ia nhung hoaf dng
can Iuu y fhich dang. VoI vIc ha fhap fI I fre bI cac bnh fIu
chay, vIm duong h hap gop phan fham gIa vao vIc caf vong xoan
suy dInh duong va nhIm khuan.

6. Tao ngun fhuc pham faI gIa dnh fhng qua phaf frIn h
sInh fhaI VAC

III. TO CH!C CHAM SOC INH !ONC TR M O CONC ONC

Cham soc dInh duong fre em o cng dng co fam quan frong
dac bIf frong chIn Iuoc con nguoI, nham gIaI quyf co ban van d
suc khoe fre em. fhuc hIn nhIm vu nay doI hoI su fham gIa
fich cuc cua cng dng, dng fhoI doI hoI Ianh dao dIa phuong co su
quan fam fhich dang. Nhung chuong frnh caI fhIn dInh duong co
kf qua o mf s noI nhu ThaI nh, Thanh Hoa, KIn CIang, mf
s dIm chI dao cua VIn dInh duong, VIn ao v suc khoe fre em,
va nhung hoaf dng cua uy ban cham soc bao v fre em VIf Nam
da co nhung duc ruf kInh nghIm va buoc dI fhich hop d fhuc hIn
vIc cham soc dInh duong o cng dng.

1. T chuc hoaf dng dInh duong o cng dng

+ VIc cham soc dInh duong cng dng can xay dung ban cham
soc fre em o xa phuong, voI nhIm vu phI hop cac doan fh va f
chuc vIc II cun moI nguoI fham gIa va chIa se frach nhIm frong
vIc cham soc fre em. Iu nay dua frn co so vIc caI fhIn fnh
frang dInh duong doI hoI nhung c gang hop fac cua nhIu IInh vuc
nhu nng nghIp, ngu nghIp, chan nuI, Iuong fhuc fhuc pham,
gIao duc, y f va cac f chuc quan chung cung nhu mI nguoI dan o
cng dng.

Cac fhanh vIn cua ban nay Ia y f, hI IIn hIp phu nu, hI
chu fhap do, fhanh nIn, h fhng nha fre duoI su chI dao cua Ianh
dao chinh quyn. Xay dung mang IuoI cng fac vIn fnh nguyn
dInh duong - suc khoe - dan s o cac fhn xom, f dan ph. o Ia
mang IuoI fIp can va khuyn khich dau fIn su fham gIa cua cng
dng vao vIc gIaI quyf nhung van d dInh duong va fhuc pham o
ngay fhn xom. Ho phI hop voI nguoI dan frong vIc huong cac uu
fIn, xay dung k hoach, quan Iy va danh gIa cac can fhIp dua vao
cng dng.

KhI xay dung mang IuoI cng fac vIn can chu y chon nhung
nguoI co uy fin va guong mau frong fhn xom, co nhIf fnh voI vIc
cham soc suc khoe ba me va fre em va moI nguoI o fhn xom. I
ngu cng fac vIn dInh duong suc khoe fhuong Ia hI vIn hI phu
nu, quen fhuc fung ba me, bIf fung dua fre va hoan canh cung
nhu fnh frang kInh f gIa dnh d co nhung IoI khuyn fhich hop
cho vIc caI fhIn dInh duong. I ngu cng fac vIn dInh duong can
duoc frang bI nhung kIn fhuc cham soc dInh duong fhIf fhuc va
dInh k duoc bI duong fhm kIn fhuc phu hop voI cac hoaf dng
cham soc dInh duong va suc khoe.

+ Chon nhung dIn hnh fIn fIn cua dIa phuong: o dau cung
vay, frong cung hoan canh kInh f xa hI ngheo nhu nhau van co
nhung gIa dnh hanh phuc, nhung ba me nuI con khoe manh. KInh
nghIm fhuc f cua ho v cach nuI duong fre, nhaf Ia nhung fhuc
pham va cach ch bIn mon an cho fre em cua ho Ia nhung baI hoc
raf b ich. oI Ie kInh nghIm do phu hop voI fhuc f, hoan canh va
nhung fhuc an san co o dIa phuong raf d khuyn khich nhung
nguoI me khac ap dung d caI fhIn bua an cua con ho.

+ Quy h fro nhung gIa dnh ngheo: Ta khng fh phu nhan
nhan f kInh f frong nguyn nhan cua fhIu dInh duong. o fam vI
m, chuong frnh dInh duong gan IIn voI chuong frnh xoa doI
gIam ngheo. Nhung o cng dng vIc khuyn khich f chuc quI h
fro gIup do cho vay khng Ion Iam d gIup nhung gIa dnh ngheo co
con nho nuI ga de Iay frung cho fre an cung fo ra co hIu qua nhaf
dInh.
2. Nhung hoaf dng co ban frong cham soc dInh duong o cng
dng.

+ CIao duc kIn fhuc dInh duong dn moI nguoI nhung fruoc
hf Ia cho phu nu v nguoI phu nu nao cung phaI Io bua an cho gIa
dnh, cung Ia fhIn chuc nguoI me nn can co kIn fhuc cham soc va
nuI duong con. NguoI phu nu cung can bIf kIn fhuc dInh duong
hop Iy d dam bao co suc khoe va fnh frang dInh duong ff frong
fhoI k co fhaI va cho con bu va suc khoe cua nguoI phu nu. CIao
duc dInh duong cung can fIn hanh o cac nhom dI fuong nhu hoc
sInh ph fhng, fhanh mn va nhaf Ia Iua fuI chuan bI Iap gIa
dnh.

+ Cac nI dung gIao duc dInh duong o cng dng can hf suc d
hIu, fhIf fhuc voI fung nhom dI fuong, gan voI fhuc f cua dIa
phuong. Nhung nI dung gIao duc dInh duong can cac hnh fhuc
franh anh mInh hoa, hoac cac hnh fhuc dong vaI, fhao Iuan, va
chIa se nhung kInh nghIm ff se fhu duoc kf qua cao.

Nn f chuc nhung nhom cham soc dInh duong fre em duoI 3
fuI do cng fac vIn dInh duong phu frach. Cung co fh phI hop
voI cac nhom fhanh nIn fre sInh 1 con, hay nhom fhanh nIn fIn
hn nhan d frIn khaI vIc fuyn fruyn dInh duong co hIu qua.

+ Xay dung dInh duong o frong VAC gIa dnh voI vIc khuyn
khich frng nhIu IoaI rau an fheo mua va rau gIa vI duoc dung vao
bua an frong gIa dnh, cung nhu cac IoaI qua nhu chuI, day du.
Chu y vIc nuI ga, vIf de frung, nuI ca frong ao nha nhu ca fr IaI
d duoc dua vao bua an cua gIa dnh hang ngay.

+ Khuyn khich su dung phIu fheo doI suc khoe fre em d
fheo doI su phaf frIn cua fre va phaf hIn som cac fre suy dInh
duong va huong dan gIa dnh phuc hI dInh duong cho fre kIp fhoI
bang nhung fhuc an d kIm va phu hop voI kha nang cua gIa dnh.

+ Thuc hIn cac bIn phap cham soc suc khoe ban dau, phong
bnh cho fre, fhuc hIn k hoach hoa gIa dnh, khuyn khich vIc
nuI con bang sua me va cho fre an sam co chaf Iuong voI dIa bf co
mau cua Iong do frung, cua, ca cung nhu rau xanh, hoa qua... am
bao ngun nuoc frong sach, day manh cac chuong frnh phong
chng bnh fIu chay va vIm phI cung nhu khng ch cac bnh
Iuu hanh o dIa phuong |sf ref, fhIu vI chaf dInh duong...)
+ T chuc hI fhI nuI day con: fhuc day hoaf dng cham soc
dInh duong o cng dng, phong suy dInh duong nn f chuc hI fhI
nuI day con danh cho cac ba me co con duoI 5 fuI. VoI con fhI v
suc khoe va su phaf frIn fh chaf, .fri fu, voI me fhI v kIn fhuc
nuI day cn, day cung Ia dIp d kIm fra kf qua cham soc fre.

Tom IaI phaI bao v fre ff v suc khoe, dam bao fre duoc an
ung ff, cham soc d fre phaf frIn day du ca fh Iuc va fri fu.

PHAT TRIN H SINH THAI VAC CIA INH CO NHI!
TH!C PHM A ANC CAI THIN !A AN VA PHONC
CHONC S!Y INH !ONC

I. H SINH THAI VAC VA KHOA HOC TAI SINH NANC I!ONC

Trong vong 10 nam gan day, VAC mf danh fu duoc dung
nhIu frong hoaf dng fhuc day san xuaf Iuong fhuc va fhuc pham,
y fuong cua fac gIa dua ra fu nay Ia fom faf h sInh fhaI co fu Iau
doI o cac gIa dnh nng fhn VIf Nam: Vuon rau, Ao ca, Chung
chan nuI.

Tuy nhIn can daf h sInh fhaI fruyn fhng nay. frn mf co
so khoa hoc, do Ia khoa hoc faI sInh nang Iuong maf froI qua quang
hop cua cay frng va faI sInh cac vaf fhaI bang cach fan dung cac
fhu con nguoI fhaI ra va cac chaf fhaI fu h fhng VAC cua mnh
|TaI sInh= RenouveIer). V da khng con chI co nghIa Vuon don
fhuan ma duoc mo rng ra faf ca cac IoaI cay frng o vuon o rung,
o rung, o nuong, o ray... |V= VegefafIon). A khng chI rIng caI Ao
canh nha ma Ia ki hIu chung chI cac hoaf dng nuI frng fhuy san
o nuoc ngof, nuoc Io, nuoc man ven bIn |A = AquacuIfure ). Nu V
ky hIu cac IoaI cay frng fh A con ky hIu mf yu f khng fh
fhIu cho phaf frIn cay frng Ia Nuoc.

C khng chI rIng chung chan nuI gIa suc frau, bo, gIa cam,
ga, vIf, ngan, ngng ma ca nuI chIm, nuI ong... |C = Cage ), C
khng chI ky hIu cac san pham fhIf, frung, sua dung nuI con
nguoI ma con ky hIu cac vaf fhaI cua chan nuI, hf suc can cho su
phaf frIn cua cay frng Ia phan gIa suc, gIa cam.

Nhu vay, VAC vua Ia ky hIu cua h sInh fhaI quen fhuc o
quanh nha nng fhn VIf Nam: Vuon, ao, chung chan nuI, ma Ia
ky hIu cua mf fu fuong phaf frIn nng nghIp sInh fhaI bn
vung faI sInh nang Iuong maf froI va faI sInh cac vaf fhaI. VAC
cung khang dInh cho mf mI quan h huu co cho su phaf frIn cua
h sInh fhaI, 'fan dung cac vaf fhaI. KhaI nIm mo rng cua h sInh
fhaI VAC |Cay frng- Nuoc - Phan) da dua h sInh fhaI VAC o
pham vI quanh nha ra mf pham vI rng hon, cac frang fraI Ion d
san xuaf ra nhIu san pham hang hoa. Chinh su mo rng nay franh
duoc su bo hep coI h sInh chaf VAC chI don fhuan Ia caI vuon, ao,
chung chan nuI cu fh, ma fhen chf Ia su dung co ch IInh hoaf,
fIf kIm va hIu qua sInh hoc cao fao ra gIa frI fhuc pham phu hop
voI dIu kIn daf daI, khoang khng gIan frn maf daf, khoang
khng gIan o duoI nuoc, cung nhu vaf fhaI cua qua frnh san xuaf
Chinh voI fInh fhan nay, daI hI nghI chuyn gIa IAO khu vuc
chau a ThaI nh uong o ang cc fhang 7-1991 da khuyn khich
cac nuoc phaf frIn vuon voI vIc fan dung anh sang maf froI, vuon
co nhIu Iop cay fheo m hnh rung nhIf doI nhIu- fang, fan dung
cac .vaf fhaI, chu y foI haI yu f nuoc va phan, dng fhoI o nhung
noI co dIu kIn kf hop frng voI chan nuI gIa suc, gIa cam va
nuI frng fhuy san. Nhu vay chung fa se Iam ra nhIu san pham
da dang fu ngun fhuc -vaf va ca dng vaf, dap ung nhu cau fhuc f
an ung cua con nguoI. o hI nghI MonfreaI |Canada) ban v bIn
phap phong chng fhIu vI chau vIfamIn A, Iof) cung khuyn nghI
can caI fhIn bua an da dang dua vao su phaf frIn cac vuon fheo
khaI nIm VAC v fu do cac ngun fhuc pham se da dang, phong
phu voI cac foaI rau qua fu vuon, cac fhuc an dng vaf qua chan
nuI gIa suc, gIa cam va nuI frng fhuy san.

II. HI! Q!A C!A H SINH THAI VAC VOI S! PHAT TRIN NONC
THON N V!NC

Phaf frIn h sInh fhaI VAC dua frn haI finh chaf dan fc va
khoa hoc, khng nhung fh con khuyn khich moI nguoI dan o cng
dng vao vIc gIaI quyf van d Iuong fhuc va fhuc pham. o moI noI
mI gIa dnh du co fh Iam VAC va cac Iua fuI du co fh fham
gIa vao cng vIc nay nhu hoc sInh, nguoI gIa...

Chinh v vay phong frao phaf frIn VAC da duoc nhan dan
huong ung rng raI voI khaI nIm faI sInh, fan dung nang Iuong
maf froI va cac vaf fhaI da dem IaI cac hIu qua sau:

1. V maf kInh f

Cung mf dIn fich daf Iam VAC da dem IaI hIu qua if nhaf fu
3 dn 5 Ian so voI dem frng Iua, du nang suaf Iua da daf nang suaf
cao 10fan/ha/nam.
2. V maf doI sng va phaf frIn

Iam VAC se co nhIu fhuc pham da dang fruoc hf nguoI dan
khng phaI, bo fIn ra mua ma con co fh ban mf phan ra fhI
fruong d fang fhu nhap gIa dnh, gIup fao fhm fIn nghI cho doI
sng. Cac san pham du fhua cung co fh dung d ch bIn, d bao
quan va Iuu fhng phan phI sang cac dIa phuong khac hoac xuaf
khau.

3. V maf mI fruong

H sInh fhaI VAC da caI fhIn dIu kIn mI fruong voI cay
xanh va hoa qua voI su dIu fIf nhIf d mI fruong cua ao. Khng
nhung fh voI vIc fan dung cac vaf fhaI mI fruong xung quanh se
fro nn sach se hon. Phaf frIn h sInh fhaI VAC fao dIu kIn fang
vIc Iam, fang fhu nhap dua dn su caI fhIn mI fruong xa hI
Ianh manh.

4. V maf dInh duong

Cac gIa dnh Iam VAC co nhIu fhuc pham da dang Iam cho
bua an duoc phong phu can dI. o ngun fhuc an dng vaf fu VAC
cung cap da Iam gIam Iuong gao su dung va fang Iuong profeIn va
IIpIf frong khau phan. ng fhoI voI ngun rau qua fu vuon dam
bao cho bua an du vIfamIn nhaf Ia vIfamIn C, va Carofen, khng
nhung fh rau qua fu vuon nha gIu nguyn duoc gIa frI va if hao
huf, khng bI de doa Iuong fhuc fru sau cao hoac nhIm gIun san.
HIu qua cua h fhng VAC foI dInh duong Ia mf frong nhung
bIn phap duy fr su bn vung cung nhu IoaI fru nguyn nhan co
ban cua fhIu cac yu f vI chaf dInh duong.

5. V maf suc khoe

Cung mf Iuc h sInh fhaI VAC fac dng vao nhIu khia canh
cua vIc Iam fang suc khoe. Truoc hf fao dIu kIn fang muc sng
cua gIa dnh, Iam fhay dI yu f vI khi hau nha o voI cay xanh,
bong maf, khng khi frong Ianh. VAC Iam fhay dI co cau cua khau
phan an, fao dIu kIn cho nguoI dan co duoc du fhuc pham va cac
chaf dInh duong can fhIf. VAC fao dIu kIn co fhm vIc Iam vua
suc voI nguoI gIa va nhung nguoI co bnh man finh, fao dIu kIn
cho vIc caI fhIn fnh frang bnh faf.

6. VAC voI vIc n dInh va bn vung cua cuc sng nng fhn

Chinh vIc fang fhm cae vIc Iam cua h sInh fhaI VAC va
phaf frIn cac nganh ngh fhu cng, fang fhu nhap, dng fhoI gIaI
quyf vIc Iam Iuc nng nhan, han ch' s nguoI ra fhanh ph kIm
sng. Chinh fac dng nay cung Iam gIam ca nhung bnh dIch xa
hI, ngay ca daI dIch fh kI Ia AIS cung Iay Iuy fre xanh Iam hang
rao bao v ngan can su Ian fruyn cua no.

Chinh nhung IoI ich cua VAC voI nhung hIu qua nhIu maf
cua no, ngay o fhanh ph vIc fan dung ngun nang Iuong maf froI,
vaf fhaI ma nguoI dan o fhanh ph van co fh Iam VAC duoc.
NhIu gIa dnh da dung chau frng rau frng gIa vI, frng hoa, gIan
nho, frng muop, frng bau, dau van, dau rng... nuI ga, nuI
chIm, ong va sInh vaf canh. Nhung cng vIc do vua dem IaI IoI ich
fhIf fhuc, fao dIu kIn cho nguoI dan fhanh ph Iao dng chan
fay, fhu gIan, cung nhu gan guI voI fhIn nhIn, va co cuc sng
fam IInh khoe manh.

H sInh fhaI VAC voI khaI nIm rng va uyn chuyn cua no
da co nhung fac dung fo Ion, va Ia bIn phap fng hop:co hIu qua
gIup gIaI quyf nan doI va suy dInh duong.

Chuong XIII

NC!YN TAC CH!NC V INH !ONC I! TRI

MOT SO KHAI NIM V AN !ONC C!A NC!OI NH

Inh duong dIu frI hoc Ia mf nganh khoa hoc v an ung cho
nguoI bnh. No nghIn cuu va dua ra nhung nguyn fac an ung
cho nhung bnh khac nhau.

NhIm vu cua dInh duong dIu frI Ia dua IIu phap an ung vao
phI hop voI cac phuong fIn dIu frI khac |fhuc, Iy IIu phap...).

Phan fhuc hanh cua dInh duong dIu frI Ia nau cac ch d an
dIu frI, Ia noI fhuc hIn nhu cau fhuc f va nhu cau Iy fhuyf cua
cac ch d an dac frung cho cac bnh khac nhau va dua ra cach ch
bIn fhuc pham dac bIf.

I. IICH S! PHAT TRIN C!A INH !ONC I! TRI

Y hoc Ia mf nganh khoa hoc ung dung co muc dich cuI cung
Ia dIu frI va phong bnh. Su hIu bIf v nguyn nhan bnh faf Ia
can fhIf daf muc dich do, v fh nn su fIn b cua dIu frI fheo
song song voI su fIn b v su hIu bIf nguyn nhan bnh. Tuy
nhIn khng phaI y hoc Iun Iun bIf duoc nguyn nhan gay bnh,
mac du khng bIf nguyn nhan nhung dIu frI cung dua IaI kf
qua ff. o Ia nho kInh nghIm cua nhan dan fich Iuy may nghn
nam frong su dau franh voI fhIn nhIn va bnh faf. Iu frI fruoc
hf Ia mf ngh fhuaf co fruoc khI y hoc fro fhanh mf nganh khoa
hoc. Truoc khI bIf bnh con nguoI da bIf chua bnh, chu yu Ia
chua frIu chung. Tu fruoc cng nguyn |460-377 fruoc CN) y hoc
da noI foI vaI fro cua an ung va cho an ung phaI Ia mf phuong
fIn d chua bnh. Hypocraf mf danh y fhoI c raf quan fam dn
van d dIu frI bang an ung, ng vIf: "Thuc an cho nguoI bnh
phaI Ia phuong fIn dIu frI va cac phuong fIn dIu frI cua chung
fa phaI Ia cac chaf dInh duong" . Theo ng, can phaI bIf chon fhuc
an v chaf cung nhu v Iuong sao cho phu hop voI fung gIaI doan
cua bnh. Ong khuyn rang: "PhaI chu y xem nn cho nguoI bnh
an nhIu hay if, an mf Iuc hay raI rac nhIu Ian. IaI phaI chu y foI
fhoI fIf, dIa phuong, fhoI quen va fuI fac cua nguoI bnh" va "VIc
han ch hoac cho an fhIu chaf_ b raf nguy hIm dI voI nguoI mac
bnh man finh". ThoI k Trung c, bac sI nguoI Ia Ma AkhIepIaf
|128-56 fruoc CN) quan nIm rang Inh duong dIu frI chIm vI fri
chu yu, fheo cach nhn cua ng fh ng khng cng nhan bIn phap
duoc Ii ma ng dua ra mf bIn phap bao gm: Ch d an va vaf Iy
IIu phap.

Tu fh ky 17 IavoIsIer |1743-1794) da khoI xuong vIc nghIn
cuu fIu hao nang Iuong va mo dau fhoI ky moI v nghIn cuu
chuyn hoa frong dInh duong nhaf Ia chuyn hoa v maf hoa hoc,
van d an dIu frI ngay cang duoc cac nha y hoc chu y SIdengaI
nguoI Anh co fh coI Ia nguoI fhua k nhung dI chuc cua Hypocraf
da chI ra: " nham muc dich phong bnh cung nhu dIu frI frong
nhIu bnh chI can cho an khng ch d an fhich hop va sng mf
doI sng co f chuc hop Ii " ng fhay can fhIf Ia phaI hoan chInh
duoc ch d an cho bnh Cuf va bnh beo ph, ng bIf Ia bnh
nhan raf fhich fhuc, ng cho rang vIc an ung cua bnh nhan IIn
quan voI fhuc co mf y nghIa raf Ion, ng yu cau fhay hIu fhuc
bang nha bp HaI Thuong Ian Ong, mf fhay fhuc nI fIng cua
VIf Nam hI fh ky 18 cung raf chu y dn van d an ung cua
nguoI bnh. Ong da dung c buou d frI chung fIu khaf va dung cu
chuI hf ep nuoc ung d dIu frI bnh daI duong. Ong vIf: "Co
fhuc ma khng co an ung fh cung dI dn ch chf. I voI nguoI
ngheo khng nhung ng dn fham bnh cho fhuc khng Iay fIn
ma con fro cap ca Iuong fhuc, fhuc pham can fhIf nua. Vao cuI
fh ky 18 va dac bIf nua cuI fh ky 19 dInh duong dIu frI da
phaf frIn hon va co nhIu frIn vong, su phaf mInh ra vIfamIn
cung voI su phac fhao ra nhung fran d v cac chaf khoang frong
dInh duong nguoI bnh...

Ngay nay voI nhung fIn b v nghIn cuu dInh duong o IInh
vuc f bao da co nhIu cng frnh nghIn cuu v su Iua chon cac
chaf dInh duong o pham vI foan co fh |an fhua, an fhIu, an doI,
nhIn an, sInh de va fIf sua, bnh faf va cang fhang...) cac kf qua
nghIn cuu gan day da xac dInh vaI fro cua cac chaf chng oxy hoa
dI voI cac gc fu do d d phong cac bnh fIm mach, mf s fh ung
fhu va bnh daI fhao duong.

II. VAI TRO C!A AN !ONC

1. An ung dam bao su phaf frIn cua co fh.

ac bIf Ia fre em, nu fre duoc nuI duong ff co fh fre se
phaf frIn nhanh. Vi du can nang frung bnh cua fre so sInh du
fhang Ia 2800- 3000 g, Iuc fre duoc 12 fhang fuI fh can nang gap 3
Ian. ChIu cao Iuc moI sInh frung bnh Ia 48-50 caI, khI 12 fhang
fuI fh nhIu cao fang In gap ruoI. I voI phu nu co fhaI raf can
cac chaf dInh duong d phaf frIn fhaI.

2. An ung ff nang cao suc d khang chung cua co fh chng
IaI bnh faf nhaf Ia cac bnh nhIm khuan va khI co dIch.

NguoI fa fhay suc vaf fhi nghIm duoc nuI duong ff fh san
xuaf khang fh gap 10 Ian khI nuI duong kem. HaI nhom chuf
duoc fIm dc f fhuong han, nhom nuI fhoan foan bang ngu cc fI
I chf gap 4 Ian so voI nhom an bang ngu cc cng voI caseIn.

Trn co fh nguoI, dac bIf Ia o fre em, nguoI fa fhay nhung fre
em bI suy dInh duong fh nguy co mac cac bnh vIm duong h hap
va bnh Ia chay cao hon raf nhIu so voI. nhung fre bnh fhuong.

3. An ung anh huong foI fI I fu vong

Theo !NICI, fI I fu vong fre duoI 1 fuI cua 130 nuoc frn
fh gIoI |1984) |Tinh fheo fI I %0 ): 1960 1982

4. VaI fro cua an ung voI Iao dng va II sng xa hI.

An ung ff khng nhung gIu gn suc khoe o muc bnh fhuong
ma con nang cao duoc hIu suaf Iao dng |fri oc va chan fay). Nu
khau phan an gIam nhIu fh suc Iao dng cung gIam fheo.

Tnh hnh san xuaf va fIu fhu fhuc an frong mf s nuoc anh
huong quyf dInh foI II sng cua nhan dan nuoc do.

5. An co vaI fro fich cuc frong phong va dIu frI bnh.

NguoI fa da bIf ch d an nay hay ch d an khac co fh khng
chI Iam fang suc chng do cua co fh dI voI nhung bnh khac nhau
ma coI co fac dng nguoc IaI nghIa Ia Iam gIam suc chng do cua co
fh. Chuyn ch d an nay sang ch d an khac gay ra su xao frn
co fh frong do co kha nang phan ung cua co fh. V phuong dIn
nay ch d an bIu hIn fac dng cua mnh khng chI foI foan b co
fh ma con foI faf ca cac qua frnh van chuyn frong co fh dang o
fnh frang bnh Iy hay kich fhich gay bnh.

Nuoc fa dang o frong fhoI k kInh f chuyn fIp. n canh m
hnh bnh faf cua mf nuoc kem phaf frIn frong do suy dInh
duong va nhIm khuan Ia ph bIn dang xuaf hIn su gIa fang
nhIu IoaI bnh hay gap o cac nuoc phaf frIn. Cac bnh man finh
khng Iay Ia m hnh bnh faf chinh o cac nuoc co nn kInh f phaf
frIn. Tuy con dI dIu chua sang fo nhung cac y kIn cho rang dInh
duong co vaI fro quan frong frong vIc phong cung nhu gop phan
dIu frI cac bnh nay. eo ph Ia mf fnh frang suc khoe co nguyn
nhan dInh duong |chIm 60-80% cac fruong hop). Vao co fh cac
chaf profeIn, IIpIf, gIuxIf du co fh chuyn fhanh chaf beo du fru.
NhIu nghIn cuu cho fhay ham Iuong choIesferoI frong mau va
huyf ap fang In fheo muc d beo, khI can nang gIam se keo fheo
gIam huyf ap va choIesferoI. Thuc hIn mf ch d an ung hop va
hoaf dng fh Iuc dung muc d duy fr can nang n dInh o nguoI
fruong fhanh Ia nguyn fac can fhIf d franh beo ph. HIn nay,
hau nhu moI nguoI du fhua nhan rang ch d an ung Ia mf nhan
f quan frong frong phong ngua va xu fri mf s bnh fIm mach,
fruoc hf Ia bnh fang huyf ap va bnh mach vanh. Mf ch d an
han ch muI, gIam nang Iuong va ruou co fh du d Iam gIam
huyf ap o phan Ion dI fuong co fang huyf ap nhe . o nhung nguoI
fang huyf ap nang ch d an do cung Iam gIam bof IIu Iuong cac
fhuc gIam huyf ap can fhIf.

MI IIn quan gIua bnh mach vanh voI s Iuong choIesferoI
foan phan frong mau da duoc fhua nhan rng raI. NguoI fa fhay
fhanh phan chinh frong ch d an co anh huong dn ham Iuong
choIesferoI huyf fhanh Ia cac axIf beo no. AxIf beo no co nhIu
frong chaf beo dng vaf. o do mf ch d an gIam chaf beo dng
vaf, fang dau fhuc. vaf, bof an fhIf, fang an ca Ia co IoI cho nguoI co
rI Ioan. chuyn hoa choIesferoI. Ch d an nhIu rau va fraI cay co
fac dung bao v co fh dI voI bnh mach vanh fuy co ch con chua
ro rang

Co fh do Ia do fac dung cua chaf xo co nhIu frong rau qua,
cung co fh mf ch d an fhuc vaf se Iam gIam huyf ap, mf nhan
f nguy co cua cac bnh mach vanh.

Nhung nghIn cuu gan day cho fhay ch d an if xo va nhIu
chaf beo dac bIf Ia chaf beo bao hoa Iam fang nguy co ung fhu daI
frang. Tac dung cua chaf xo co fh Ia do chung chng fao bon pha
Ioang cac chaf co fh gay ung fhu frong fhuc pham va gIam fhoI
gIan fIp xuc cua nIm mac duong fIu hoa voI cac chaf nay. NguoI
fa con fhay vaI fro cua ch d an frong bnh daI duong, ch d an
fhuc vaf, nhIu rau co IIn quan dn ha fhap fI I mac daI duong
fh khng phu fhuc vao InsuIIn.
Khng fh phu nhan duoc vaI fro cua an ung dI voI cac bnh
dInh duong nhu suy dInh duong profeIn nang Iuong, fhIu VIfamIn
A va bnh kh maf, buou c do fhIu If, fhIu mau do fhIu saf... .

6. An dIu frI con co vaI fro frong phuc hI co fh

Trong fruong hop bI fhuong phan mm, gay xuong, co fh suy
nhuoc sau sf ref, sau. m, ch d an hop Ii s gIup cho vf fhuong
chong Ianh va phuc hI co fh |dac bIf Ia profeIn va vIfamIn C).
Mf s fruong hop, bnh cap finh qua dI raf nhanh, nu bnh nhan
coI mnh da khoe va khng co ch d an fhich hop fh bnh co fh
chuyn sang man finh.

III .CO SO C!A INH !ONC I! TRI HOC

Co so cua dInh duong dIu frI hoe Ia vIc nghIn cuu fnh frang
va qua frnh frao dI chaf cua nguoI bnh dua vao dac finh fung
fhoI ky bnh, k ca muc d nhIm frung, muc d fram frong v su
fhay dI hnh fhaI cac co quan va foan b co fh o bnh nay hay
bnh khac.

NhIu cng frnh nghIn cuu da chung mInh Ia chaf va Iuong
fhuc an an vao anh huong raf Ion dn hoaf finh cua cac nI fIf f.
Cho an nhIu gIuxIf Iam fang hoaf finh AdrenaIIn, nhIu profeIn
Iam fang hoaf finh cua TyroxIn. Hoaf finh cua adrenaIIn con phu
fhuc vao Iuong vIfamIn C o fhuong fhan.

NguoI bI bnh fang foan fhuong bI o chua, dau o vung fhuong
vI co cam gIac co fhaf o nguc. a s bnh nhan nay d bI kich fhich.
In bIn duong huyf cua nguoI bI bnh fang foan gIao dng raf
Ion. KhI Iuong duong o mau fang !an fh su fIf dIch cua da day
gIam dI, khI Iuong duong huyf gIam dI fh su fIf dIch cua da day
fang In. Nhung dao dng df ngf cua duong huyf gay ra nhung
dao dng manh v fIf dIch da day. Nu cho nguoI bnh an gIam
gIuxIf d gIam su fang duong huyf va cho an nhIu bua gan nhau
d duong huyf khoI gIam xung nhanh fh cac frIu chung fang
foan cung se bI maf dI.

aI da s nguoI bnh bI fang foan Ia nhung .nguoI fhuc IoaI
fhan kInh yu. KhI an han ch gIuxIf va an raI ra nhIu bua khng
nhung Iam maf frIu chung fang foan ma con gIup nguoI bnh fro
nn bnh fInh va can bang hon. Nhu vay Ia frong mf s- fruong
hop dIch fh fro fhanh yu f dIu hoa, h fhan kInh frung uong fro
fhanh bI dIu hoa va do do an ung co fh anh huong dn co ch
dIu hoa cua h fhan kInh fhuc vaf.. Trong cac bnh fIu hoa an
ung hop Ii Ia bIn phap dIu frI chu yu v day Ia noI chuan bI va
su dung fhuc an an vao.

IV. NC!YN TAC VA TO CH!C C!A AN I! TRI

KhI fhuc hIn ch d an dIu frI co fh su dung nhung nguyn
fac khac nhau fuy dac finh cua fung bnh, fnh frang bnh va cac
dac finh ca bIf khac.

Trong dInh duong dIu frI nguoI fa su dung rng raI cac
nguyn fac han ch v s Iuong va chaf Iuong. Su gIoI han v s
Iuong fuy fhuc gIoI han chaf Iong dua vao nhu cac bnh fhuc h
fIm mach, vua xo dng mach, cao huyf ap. Trong mf s bnh doI
hoI gIoI han ca s Iuong va chaf Iuong. o do khI xay dung fhuc on
cho bnh nhan can chu y cac nguyn fac sau day:

1. KhI dua ra cac ch d an khac nhau phaI dam bao su can dI,
su day du va su foan dIn cua no, sao cho phu hop: voI dac finh bIf
fruoc cua bnh, chu frong nhung bnh dac bIf .

2. Xac dInh duoc fhoI han han ch cua. vI.c su dung cac ch d
an khng can dI, khng foan dIn va khng day du o nhung anh
khac nhau.

3. Quy dInh nhung nguyn fac an ung o nhung bnh nhan
fIn hanh IIu phap dac bIf |IIu phap sInh hoa, IIu phap dIu frI).

4. ra cac nguyn fac phI hop cac yu f dInh duong, dIu frI
voI vIc su dung khang sInh va cac phuong fIn khac cua IIu phap
fhuc.

5. QuI dInh ch d an phaI phu hop voI hoaf dng cua bnh
nhan, chu y foI vIc d phong su han ch hoaf dng sau nay do anh
huong cua an ung gay ra.

KhI xay dung fung fhuc den cu fh, van d quan frong Ia vIc
Iua chon cac fhuc pham, cac fhuc pham su dung Iun fuan fhu fheo
nguyn fac fac dng co hoc va hoa hoc. franh cac fac dng co hoc
khI ch bIn fhuc an can chu y:

- Han ch hoac IoaI fru cac fhuc an fh, cac fhuc pham kho fIu
nhIu xenIuIoza nhu: banh m den, cu caI; bap caI, cay ho dau.
- Xu Ii cac fhuc pham bang cach nghIn nho, cha xaf, nhao frn
va quay dao d dam bao su fIu hoa va hap fhu fhuc an ff nhaf.

- Su dung nhung phuong phap nau dac bIf nham Iam gIam
chaf xo, hoa fan propecfIn va Iam mm fhuc pham. Cach ch bIn
ff nhaf Ia phuong phap hap, co fh su dung phuong phap nuong;
nhung nn han ch phuong phap ran.

IoaI fru cac fac dng hoa hoc khI ch bIn fhuc pham nn
IoaI fru cac fhuc pham gIau chaf chIf xuaf, han ch bIn mon an
gay kich fhich fIf dIch vI cua da day va ruf. Trong khau phan an
nn IoaI fru nuoc dung dac, sup ca chua, nuoc cham dac, nuoc sf,
gIa vI, dua chuf muI... Phuong phap nau Ia faf nhaf.

V. NH! C! INH !ONC C!A NC!OI NH

1. Nguyn fac phaI dam bao

a) Cung cap day du nang Iuong can fhIf.

b) u cac chaf dInh duong.

c) u nuoc va dIn gIaI an ung ff gIup cho bnh .nhan franh
duoc su pha huy v fh chaf va phuc hI nhung du fru da maf.

2. Nhu cau cu fh:

a.Nhu cu v nng lng:

nh nhan can s Iuong CaIo bang s CaIo cua chuyn hoa co
ban: 1250-1500KcaI, cng fhm nhung nhu cau sau day do bnh faf
doI hoI

- 20% nu bnh nhan vaf va nhIu.

- 18% nu sf cao In 10C

- 10% nu f chuc f bao bI huy hoaI.

Tng nhu cau nang Iuong dao dng fu 1800- 2200kcaI. fuong
duong voI Iao dng nhe.

b) Nhu cu v protein:
- 10-15% nang Iuong khau phan fuc Ia 1-1,5g/kg/24gIo |Tf
nhaf Ia 12 +1%). TI I profeIn dng vaf frn profeIn fng s Ia 50%.

O nguoI bnh fhuong da raf can profeIn, nguoI bnh IaI can
fhIf hon. Trong bong, nhIm frung, xuaf huyf co fh maf dI mf
Iuong profeIn kha Ion do dIch hay f bao co fh bI huy hoaI. o vay
profeIn phaI Ion hon 1g/kg/24h. Nhung su cung cap profeIn cho
bnh nhan fuy fung gIaI doan cuabnh va fuy fung bnh. Vi du:

- CIaI doan dau: Co fh gIang hoa nhIu profeIn, can bang NI fo
am finh, profeIn chI cung cap: 0,25- 0,5g/kg.

- CIaI doan bnh da do: Ig/kg/24h. an dan fang In 1,2-
1,4g/kg/24h.

- CIaI doan hI phuc: 1,5-2g/kg/24h. Tre em co fh In foI 3-
4g/kg/24h.

- Trong mf s bnh co rI Ioan chuyn hoa |vIm fhan co ur
mau cao) fh chI can 0,3g/kg, nhung chI dung frong fhoI gIan ngan
|fI da Ia 10 ngay).

ProfeIn dng vaf co gIa fr sInh hoc cao hon nn fI I profeIn
dng vaf phaI Ia 30-50% fng s profeIn.

c) Nhu cu v lipit:

Cao do IIpIf cung cap nn khoang fu 20- 30% frong fng s
CaIo. KhI finh foan nhu cau v IIpIf can phaI chu y dn IIpIf fhuc
vaf v no cung cap axIf beo khng no va vIfamIn .

d) Nhu cu gluxit:

Iuong gIuxIf frong khau phan nn can dI voI profeIn va IIpIf
fheo fI I:

P:I:C = 1:0,7:5 . TI I can dI nay gIup co fh hap fhu duoc d
dang cac chaf dInh duong. KhI dua gIuxIf chu y fhm mf Iuong
vIfamIn 1. Nn co mf fI I can dI gIua fhanh phan cua gIuxIf voI
nhau. Iuong fInh bf khoang 75%, Iuong duong Saccaroza khoang
10-15%. Chu y ham Iuong cac chaf xo |pecfIn, xenIuIoza ) v pecfIn
uc ch cac hoaf dng gay fhI o ruf va fao dIu kIn fhuan IoI cho
hoaf dng cua cac vI khuan co ich, xenIuIoza ngoaI chuc nang kich
fhich nhu dng ruf con gop phan baI fIf choIesferoI ra khoI co fh,
nguoI fa fhay rang nu Iuong XenIuIoza < 1,5% se gay fao bon,
nhung nu fang In frn 4,5% fh IaI gay Ia chay. o vay Iuong
peefIn nn Ia 3% va XenIuIoza nn Ia 2%.

e) Nhu cu vitamin:

Tf nhaf van Ia cac vIfamIn co frong fhuc an, co fh dung
vIfamIn fng hop nhu vIfamIn 1, 2, PP, C, A, , K. Truong hop
bnh nang fh vIfamIn 1 va VIfamIn C Ia can fhIf nhaf.

g) Nhu cu nc va mui khoang:

Truoc hf phaI cung cap du cho bnh nhan Iuong nuoc va muI
khoang can fhIf. ac bIf Ia fre Ia chay, nn, sf cao. Mun bIf du
hay fhIu phaI Iam dIn gIaI d va co k hoach bI phu cho bnh
nhan. Tom IaI khau phan an cho bnh nhan nn can:

P:I:C =13:22:65 |% nang Iuong)

= 1:0.7:5 |% nang Iuong)

3. ChI s gIoI han

Nhu cau dInh duong cho bnh nhan phaI o frong gIoI han sau:

- Nang Iuong do pIofeIn cung cap khng fhap duoI 10% va
khng cao 20% fng s nang Iuong cua khau phan. TI s profeIn
dng vaf khng fhap duoI 25% cua fng s profeIn.

- CaIo do IIpIf khng cao qua 35% fng s CaIo cua khau phan.
franh nhIm foan do profeIn, fh s Iuong gIuxIf ff nhaf phaI
hon 4 Ian profeIn, khng duoc fhap hon 2 Ian

- franh nhIm foan do IIpIf, fh s Iuong gIuxIf if nhaf phaI
Ia 2 Ian s Iuong IIpIf.

Nhu cau dInh duong cho mf nguoI nang 50 kg

IoaI ch d an ProfeIn |g) IIpIf |g) CIuxIf|g) CaIo
An raf nhe 40 |0.8g/kg) 28 200 1212
An nhe 50 |1g/kg) 35 250 1515
An bnh
fhuong
60 |1.2g/kg)
70 |1.4g/kg)
42
49
300
350
1818
2121
An bI duong 80 |1.6g/kg)
90 |1.8g/kg)
100 |2g/kg)
56
63
70
400
450
500
2424
2727
3030

ua an phaI chIa cho hop Ii, if nhaf Ia 3 bua. ua sang va fI
nn an nhe 20-30% nang Iuong khau phan. Nu an 2 bua fh hap
fhu xap xI 75% nang Iuong khau phan, 3 bua fh hap fhu xap xI
85% nang Iuong khau phan.

4. Cac ch d an fhuong dung frong bnh vIn

a) Ch n bnh thng:

-1800-2000 KcaI. ProfeIn Ia 60-70g frong do profeIn dng vaf
chIm 25-30% frong fng s profeIn.

- ung cho bnh nhan moI vao vIn khng phaI kIng khem g
dac bIf hoac bnh nhan frong gIaI doan n dInh cua bnh. Nhu cau
dInh duong gan gIng nguoI fhuc IoaI Iao dng nhe .

b) Ch n bi dng:

- 2600-3000KcaI, profeIn 70-100g |profeIn dng vaf chIm 30-
50%).

- ung cho bnh nhan chuan bI m va gIaI doan hI phuc cua
bnh.

c) Ch n mm:

- 1250-1800 KcaI, profeIn 40-75g |profeIn dng vaf Ia 50-70%).

- ang ch bIn: Pho, chao, mIn.

- ang ch bIn: sua, chao. Co fh dung sua dau nanh fhay cho
sua bo khI fhIu hoac hn hop sua dau nanh cng 10% sua bo.
- ung cho bnh nhan sf nhIm frung nang.

e) Ch n tng protein, giam lipit, tng Calo:

- ung cho bnh nhan suy gan, vIm gan da hI phuc, ch d
an nay can nhIu profeIn dng vaf |fhIf nac, frung, sua...).

- ung cho bnh nhan bI cac bnh fIm mach, fhan.

i) Ch n han chgluxit |gIam bf, duong):

- ung cho bnh nhan daI fhao duong.

k) Ch n han chx va cac cht ln men:

- ung cho bnh nhan vIm ruf cap finh.

I) Ch n hoan toan long | Ch d an bang ng fhng ):

- ung cho bnh nhan hn m, fn fhuong duong fIu hoa frn,
un van, vIm nao.

Mf s ch d an dac bIf:

!: ung frong hI chung ur mau cao

S: ung frong dIu frI fre suy dInh duong fh KvashIorkor.

SK: Sua chua dIu frI frong bnh nhIm khuan.

CH O KINC AN CHI !ONC

ac dIm cua ch d an nay Ia bnh nhan khng an nn co fac
dung cho b may fIu hoa duoc nghI hoan foan, hap fhu raf nhanh,
co fac dung chng dc va IoI fIu

Cho bnh nhan ung cac IoaI nuoc nhu: Nuoc Ioc, fra Ioang
|pha fhm if duong) hoac nuoc suI.

Th fich: 1,5 Iif/24 gIo, cach 2 gIo cho bnh nhan ung 1 Ian. Co
fh ung nuoc duong Saccaroza hoac gIucoza 60-100 g II,51if, fuc Ia
240-400 KcaIo. ChI dInh frong cac fruong hop sau day:

- VIm da day ruf cap finh.
- !r mau cao.

- Suy fIm.

- Xuaf huyf duong fIu hoa.

- Sau phau fhuaf.

- Nn mua, nhaf Ia do nhIm dc fhaI nghen.

NhIm khuan nang baf k nguyn nhan nao.

V ch d nay khng du nang Iuong va cac chaf dInh duong nn
chI ap dung cho bnh nhan frong mf vaI ngay.

CH O S!A VA S!A PHOI HOP

I. CH O S!A

1. Cac IoaI sua hay dung

Cach pha ProfeIn IIpIf CIuxIf CaIo
Sua fuoI 10% duong
5% duong
3.9
3.9
4.4
4.4
14.8
9.8
116
95
Sua dac Pha 33% 3.4 3.1 18.2 117
Sua bf Pha 15% + 10
% duong
4.4 4.1 15.4 117

Trong 1 Iif sua co 1,6g NaCI

1.2. Slng va cach dung:

1,5 - 2 Iif/24 gIo pha voI nuoc fra, nuoc chao, nuoc Iuc rau, ca
cao, sua se raf d fIu

1..3. Ch nh: Trong cac fruong hop:

Cac bnh v fhan nhu vIm fhan cap finh. Nn dung sua dau
nanh kf hop voI sua bo d gIam bof Iuong muI frong sua hoac co
fh dung cac IoaI sua if muI.
- nh nhan bI suy fIm nang co kem fheo phu: KhI dung nn
ruf bof Iuong sua dI |nham gIam bof muI) va nuoc cho fhm duong
vao d fang nang Iuong.

- nh Ioef da day fa frang co fang HCI: Ch d nay co fac
dung cho da day duoc nghI ngoI, frung hoa bof HCI, co fh dung
sua dau nanh.

Truong hop bI nhIm frung nang: dung frong nhung ngay dau,
nu Iau ngay phaI dung sua phI hop voI cac fhuc an khac.

1 4. Chng ch nh:

KhI bnh nhan dI ung sua. Cac bnh v duong ruf nhu fao
bon, Ia chay.

- nh vIm fuI maf, soI maf: o bnh nhan nay khI dung ch d
sua fh co fruong hop raf ff, nhung cung co fruong hop khng ff
fuy fung bnh nhan.

2. Sua phI hop:

o Ia kf hop sua voI mf hoac vaI IoaI fhuc pham khac, su kf
hop nay se ff hon khI dung don fhuan sua. No gm cac IoaI:

2.1. Ch sa va bt: Kf hop sua voI cac IoaI bf nhu bf gao,
m, san, khoaI. Nhung ch d nay cung khng duoc ff Iam v d
gay fao bon, chI dung khI nhIm khuan da do.

2.2. Ch sa, trng, bt rau qua.

ung kf hop sua + frung + bf + rau + dau d va cac IoaI qua.

Ia ch d phI hop faf, co du fhanh phan hon va d fIu hon.
Nhaf Ia dung sua dau nanh v profeIn cua sua dau nanh Ia gIobuIIn
|sua bo Ia caseIn).

CH O AN HAN CH M!OI

nh fhuong frong ch d an hang ngay co I0-15g muI NaCI
gm: 40% muI dung d nau nuong.

- 40% muI dung d ch bIn cac san pham: gIo, cha, nuoc
mam, fuong, ca...
- 20% muI co san frong cac fhuc an fhIn nhIn nhu sua,
frung, nI fang |oc fhan, gan), ca, cua b...

Ham Iuong Na co frong mf s fhuc pham |finh fheo mg %):

CaI xoong 98.7 ChuI 54.2 Nuoc mam 10.000
Rau gIn 70.5 ua 26.7 frung 146.9
Su hao 5.6 Man 9.6 Ca bIn 100
i do 65.3 Cam 4.4 uong 79.4
ap caI 48.2 a hau 8.2 Sua bo 45.3
au c ve 21.5 Chanh 3.0 KhoaI Iang 55.6
CIa d 10.0 anh m 390-670 KhoaI fay 17.1
Rau mung 18.0 Cao 158.0 f m 2.5
Mng foI 5.0 Ca chua 3.0 a caI 1700
Sua me 18.5 ThIf bo 77.9 ThIf Ion san 35.6
Can 78.6 Ca foI 39.3

a. Ch n han chmui Nacl tng i

- NghIa Ia frong khau phan an con NacI 1,25- 2,5g |hay Na =
0,5-1,0g).

- Thuc hIn ch d an can phaI:

+ Cam nau cac fhuc an bang muI | k ca nuoc mam).

+ Khng duoc dung ca muI, ca muI, fhIf muI...

+ uoc phep dung: Cac fhuc an co raf if muI nhu fhIf, ca
nuoc ngof, gao, khoaI, rau qua fuoI va cac fhuc an ban chaf co kha
nhIu muI nhu: frung, sua, cua nI fang...

b) Ch n han chmui Nacl tuyt i:

ay Ia ch d an han ch NacI chaf che nghIa Ia chI co NacI
0,5-1g |hay Na = 0,195-0,395g ).

- Cam dung cac fhuc an nhu ch d an frn va cam ca fhuc an
fhIn nhIn co san muI nhu: sua, frung, cua.... Ch. d an nay con
co fn Ia ch d Kempner gm: Com, qua, duong khng co fhIf, ca,
sua bo.

c) Ch nh:
Trong suy fIm: han ch muI, nuoc, Cao, profeIn. Nu suy fIm
co con df bIn fh han ch muI fuyf dI. Nu suy fIm gIaI doan co
kha nang hI phuc |bu fru) va khI co nang fhan ff fh han ch
muI fuong dI.

- Trong huyf ap cao: phaI han ch fuyf dI nu co con kIch
phaf, han ch fuong dI nu bnh nhan van chIu duoc huyf ap ma
khng co bIn chung nang. Chu y nu huyf ap cao khng ro
nguyn nhan va khng nhIu bIn chung fIm fhan fh nhIu khI
phaI han ch fuyf dI moI co kf qua.

- Trong bnh fhan: han ch muI, nuoc, profeIn nu ur mau
cao. Trong vIm fhan cap fh han ch fuyf dI hay fuong dI fuy
fhuc vao bnh nhan phu nhIu hay if. Trong vIm fhan man fh
fh phu phaI han ch muI con fhp huyf ap cao va ur cao fh
phI hop han ch muI va han ch profeIn. Trong hI chung fhan
hu phaI han ch muI kem voI fang profeIn.

- Trong xo gan, kem c chuong va phu fh phaI han ch muI va
fang profeIn.

I voI phu nu co fhaI 3-6 fuan I cuI nn an nhaf d franh
cho fu cung khoI phu va Iam cho co bop duoc manh me. ung frong
cac bnh can han ch nuoc boI v nu co muI Iap fuc co fh se gIu
nuoc IaI.

d) Chng chI dInh: Han ch muI khng can fhIf frong:

nh beo ph: v no khng Iam co fh bof mo dI duoc nu khng
han ch cac fhuc an khac.

- HI chung fang ur mau do fhIu muI NacI frong cac fruong
hop Ia chay nhIu va nn mua nhIu.

VIm da day, fang baI fIf HCI frong dIch vI: v nu han ch
muI khng Iam gIam baI fIf HCI duoc.

- nh fIm, fhan dung fhuc IoI fIu bang fhuc co fhuy ngan,
co fh maf nhIu muI v daI nhIu va co fh gay ra ur mau fang.


CH O AN TANC VA CIAM PROTIN

I. CIAM PROTIN

nh fhuong ch d an co 1g profeIn cho Ikg fh frong. Ch d
an gIam profeIn nghIa Ia duoI 1g cho Ikg fh frong.

1. Phan IoaI

- CIam if: 0,8-0,9g/kg fuc Ia 40-50g/50kg. Thuc an gm: Trung+
sua+ ngu cc, rau qua. Khng dung fhIf, ca.

CIam frung bnh: 0,6-0,8g/kg fuc Ia 30-40g/50kg. Thuc an gm:
Ngu cc, khoaI, rau qua |con goI Ia ch d an chay), nu co fhIf, ca,
frung fh raf if.

- CIam nhIu: 0,4- 0,5g/kg fuc Ia 20-25g/50kg. Ch d nay chI
dung duoc frong vaI fuan v no duoI muc fI fhIu cua Iy fhuyf nI
fo |Muc fI fhIu nI fo 4-5g/24h fuc Ia 25-30g profeIn). Thuc an gm:
com, qua, duong |Ch d an cua Kempner )

Hoac bo han profeIn: Ch d an oraf-buII chI co dau hoac bo,
duong. |fhi du: dau Iong, duong 200g - ung duong saccaroza hoac
gIucoza).

2. ChI dInh

a) ChI dInh khI co fh khng baI fIf duoc cac chaf dao fhaI cua
su chuyn hoa profeIn nhu:

VIm fhan cap: khI ur mau cao, v nIu co fh dung ch d
<I0g profeIn/ngay hoac 0g profeIn/ngay.

VIm fhan man: Co ur huyf cao dung ch d an gIam nhIu
hoac frung bnh fuy fheo s ur baI fIf frong nuoc fIu/ 24 gIo
nhIu hay if. S profeIn cua ch d an = s ur nIu / 24 gIo x 3.

- Xo cung. dng mach, huyf ap cao: nh nay fhuong fhan baI
fIf kem va ur mau cao nn han ch profeIn.

- Suy fIm co fn fhuong o fhan.
b) ChI dInh han ch profeIn khI profeIn fro fhanh chaf dc v
no khng chuyn hoa duoc ff hoac khng su dung duoc ff.

Mun profeIn duoc su dung ff can phaI dung phI hop voI cac
fhuc an khac mang IaI nhIu cao |IIpIf, gIuxIf). S caIo do profeIn
khng nn qua 20%. Nhu vay mf ch d an co:

- 100g profeIn phaI co > 2000 KcaIo



Nhu vay ch d an nhIu profeIn phaI co 2 dIu kIn Ia nhIu
profeIn dng vaf va nhIu caIo.

2.1. Ch nh trong cac bnh

a) Xo gan: 1,5- 2 - 2,5g/kg. PhI hop voI gIam IIpIf, ch d an co
cng hIu nhaf frong gIaI doan gan fo. Nu co c chuong va phu
nhIu fh an fang profeIn phI hop voI gIam muI.

b) VIm gan: gIaI doan do va hI phuc hoac fh man.

c) HI chung fhan hu: ung khI fhan baI fIf ur ff. Nu bnh
nhan co phu fh phaI kf hop voI ch d an gIam muI.

d) ThIu mau: Nhaf Ia fruong hop fhIu mau do fhIu huyf
sac f.

e) nh nhIm khuan man finh: Iao, ung fhu gan, suy dInh
duong.

g) NgoaI khoa: Truoc va sau khI phau fhuaf, bong nang, gay
xuong.

h) San khoa: Phu nu co fhaI- khng mac bnh fhan.

3. Chng chI dInh

a) Suy fhan co ur mau cao

b.HI chung ur mau cao o faf ca cac IoaI.

CH O AN HAN CH IIPIT

1. ac dIm cua IIpIf

- SInh nang Iuong gap dI profeIn hoac gIuxIf:

1g IIpIf sInh ra 9 KcaI

1g profeIn sInh ra 4 KcaI

- Co kha nang du fru o cac f chuc cua co fh khI ch d an
fhua IIpIf.

- Cay co fuI maf d fng maf ra ngoaI, CIuxIf khng co vaI fro
nay con profeIn raf if vaI fro nay.

2. ChI dInh

- nh beo ph: nh beo ph co fh khng do nguyn nhan an
qua nhIu nhung vIc dIu frI khng fh khng han ch s Iuong
cua khau phan. Khau phan an phaI gIam caIo bang cach gIam mo,
duong. o vay co fh Iuong caIo se gIam xung duoI 1500kcaIo/24h,
v fh cho nn phaI fang Iuong profeIn va rau frong khau phan an. .

- nh cua fuI maf: VIm fuI maf, soI maf do choIesferoI dang
dong.an chaf beo se gay co bop fuI maf. nh nhan dau, do vay nn
an nhIu gIuxIf v gIuxIf khng Iam cho fuI maf co bop. Tuy fheo
fung fhuc pham va cach ch bIn khac nhau ma phan ung cua co
fh khac nhau, dI voI fhuc pham ran, xao co fh phan ung nhIu
hon. Sua fuoI, dau fhuc vaf nu dung don fhuan d chIu cho bnh
nhan hon.

Nu bnh nhan bI fac maf frong fuI maf v fuI maf gIam kha
nang co bop do vay co fh dung chaf beo Iam fuI maf co bop ff hon:
uI sang cho bnh nhan an frung, kem sua hoac ung dau fhuc
vaf co fac dung fng maf ra khoI fuI maf.

- nh xo mo dng mach: Ia fnh frang hnh fhanh mf mang
IIpIf o duoI nI mac mach mau Thanh phan cua no gm choIesferoI
va nhung esfe cua choIesferoI va mf if phofphoIIpIf. Phan Ion mo
dng vaf |mo Ion, bo, cuu...) chua nhIu axIf beo bao hoa Iam fang
choIesferoI frong mau. Con cac dau fhuc vaf |dau d fuong, ng...)
chua nhIu a.xIf beo khng bao hoa Iam ha choIesferoI frong mau.
Cho nn frong bnh nay nn han ch cac Ioaf mo dng vaf.

CH O AN ANC ONC THONC

1. ChI dInh

Cho bnh nhan an bang cach fruyn fhuc an bang ng fhng
qua muI frong cac fruong hop: Maf fri, mac bnh fhan kInh, un
van, vIm mang nao, IIf hong v bach hau, suy nhuoc sau m caf
da day, sau phau fhuaf quan frong, bong nang, hn m, chan an
|frong fruong hop bnh nhan chan an khuyn bnh nhan nhIu Ian
nn an ung bnh fhuong).

2. Cach fruyn

ung ng fhng daI khoang 1m, duong kinh cua ng fhng
khoang 1,2- 1,5mm.

I gIyxerIn hoac vaseIIn rI cho vao muI bnh nhan foI da day.
Mun franh cho bnh nhan khoI nn fh dng fhoI cho bnh nhan
huf mf if nuoc bang 1 ng nho ngam vao mm. Cho ng fhng vao
muI raf fu fu-khI foI hong fh. bao bnh nhan nuf dng fhoI an ng
fhng xung.

3. Cach cho an

Cho bnh nhan an nho gIof IIn fuc nhu fIm fruyn fInh mach
60 gIof/1phuf hoac cho an 3-4 Ian/1 ngay. Hoac co fh Iay bom fIm
bom dung dIch qua ng fhng mI Ian 300-400mI. Ngay bom 5-6
Ian. Sau khI cho an can bon If if nuoc qua ng fhng d rua khoI
fac ng.

- C dInh ng fhng.

4. ThoI gIan va s Iuong dung

Cho an frong 7-15 ngay, co fh an Iau hon nhung phaI fhay ng
fhng 1-2 Ian/1fhang.

S Iuong fuy fheo fung bnh ma cho an fu 500-2000
KcaI/ngay.
- Cho an fang dan |baf dau 500 KcaI va 30g profeIn, sau do mI
ngay cho an fhm 250-500 cao cho dn khI duoc 2000 KcaI).

5. TaI bIn

au bung, day hoI, Ia Iong nhaf Ia khI baf dau cho an nhanh
qua, chI can bof s Iuong an, fhay hn hop fhuc an hoac fhoI gIan
cho an. HI chung umpIng: fhuong xay ra dI voI bnh nhan caf
da day.

Sau khI an bI mf, nhuc dau, foaf m hI, run bap co. o fhuc
an fhoaf khoI da day 'nhanh qua hoac da day bI gIan hoac fhuc an
dac. o vay khng nn dung hn hop co > 1kcaI/1mI.

- nh nhan nn mua khng chIu duoc ng fhng.

Chuong XIV

CH O I! TRI TRONC MOT SO NH

CH O AN TRONC NH S!Y INH !ONC PROTIN- NAMC I!ONC

ThIu dInh duong profeIn nang Iuong Ia fnh frang bnh Ii xay
ra khI ch d an ngheo profeIn - nang Iuong, fhuong kem fheo fac
dng cua nhIm khuan va nguoc IaI fhuong fao dIu kIn gay
nhIm khuan Iam cho fhIu dInh duong nang fhm.

Chu yu bnh gap o fre em, bnh nay cung gap ca o nguoI Ion
nhung if v nhe hon do Ia v nguoI fruong fhanh khng can profeIn
d Ion va nang Iuong do profeIn frong ch d an cua ho if khI xung
duoI 10%. Theo uoc finh cua OMS co dn 500 frIu fre em bI suy
dInh duong o cac nuoc dang phaf frIn gay nn 10 frIu fre em fu
vong mI nam. Suy dInh duong o VIf Nam Ia IoaI suy dInh duong
fruong dIn, nghIa Ia fre em fhIu ca can nang va chIu cao.

Nguyn nhan cua S fh raf da dang, fheo hI nghI Inh
duong quc f nhan dInh co 2 nguyn nhan co ban: Su ngheo kh va
fhIu kIn fhuc. Tu nhung nguyn nhan co ban nay dan dn chua
dam bao an foan fhuc pham o gIa dnh, fhIu nuoc sach va mI
fruong maf v sInh, do do cac bnh nhIm khuan con nhIu. Maf
khac, su cham soc ba me fre em cua gIa dnh, y f va cua xa hI
chua duoc faf da gop phan Iam fy I S o fre em van con cao.

Theo IAO va OMS khuyn cao vIc phong chng S chI co
hIu qua nu nha nuoc nhan frach nhIm va huy dng duoc cac
nganh va nhan dan cung Iam.

I. NC!YN NHN VA TRI! CH!NC

1. Phan IoaI S

ua vao "dIm nguong" cua cac frIu chung ma phan IoaI bang
nhan frac, Iam sang hay hoa sInh. Thuc f nguoI fa co fh phan IoaI
moI muc d cua S hoac chIa fheo fh nang cua S.

a) Theo moi mc cua SDD.

+ Theo OMS:

- S vua | I ): KhI can nang / fuI fu -2 S dn -3S

- S nang | II ): KhI can nang / fuI fu -3 S dn -4S

- S raf nang | III ): KhI can nang / fuI fu duoI -4S.

S: Ich chuan so voI quan fh fham khao NCHS cua My
|NCHS: NafIonaI Cenfer Ior HeaIfh SfafIsfIc). VIc su dung quan
fh NCHS duoc d nghI sau khI nhan fhay fre em duoI 5 fuI nu
duoc nuI duong ff fh cac duong phaf frIn fuong fu nhau.

+ Theo WaferIov:

- ThIu fh gay com: CN/CC fhap so voI chuan.

- ThIu fh coI coc: CC/ fuI fhap so voI chuan.

- ThIu fh vua com vua coI: Ca 2 chI fIu frn du fhap so
voI chuan.

a. Theo fh nang: ung fhang phan IoaI WeIIcome d phan
bIf gIua fh Marasmus va KvashIorkor:

Can nang % so voI chuan Phu
Co Khng
80-60 KvashIorkor ThIu dInh dong
oI 60 Marasmus - KvashIorkor Marasmus

II. IM SANC

- Th nhe bIu hIn fhuong ngheo nan v Iam sang, chan doan
chu yu dua vao kich fhuoc nhan frac.

Th nang co fh fom faf fheo bang duoI day:

au hIu Marasmus KvashIorkor
Cham Ion + +
Teo co + +
Phu + +
Tho o, mf moI + +
bI kich fhich + +
NhIm khuan + +
RI Ioan dIn gIaI - +
ThIu mau + +
AIbumIn huyf fhanh - +
Can fhoaI hoa mo - +
Than ha nhIf + +
RI Ioan fIu hoa + +
Mang sac f - +
Toc bIn dI - +

III. I! TRI

A. Nguyn fac chung:

+ Tre em co nhu cau raf Ion v s Iuong cung nhu chaf Iuong.
Tre bI suy dInh duong fuy rang chuc nang fIu hoa cua chung bI
suy sup nhIu song kha nang hap fhu cua chung van con. S Iuong
caIo cho fre fhuong Ia 90-100kcaI/kg fh frong. Trong suy dInh
duong s caIo can dung In foI 120-150 KcaI/kg fh frong hoac hon.

+ KhI finh nhu cau caIo fhuong phaI finh s caIo fheo fuI dI
voI su phaf frIn bnh fhuong, khng finh s caIo fheo frong Iuong
hIn co cua dua fre.

+ Trong frang fhaI nhu cau fh cao ma kha nang fIu hoa fh
kem, fre hay co rI Ioan fIu hoa do nhIu nguyn nhan nn can
phaI fm fhuc an nao phu hop voI kha nang fIu hoa cua fre va co
fac dung frong dInh duong cua fre.

+ Nn phI hop voI cac phuong phap dIu frI khac |fruyn mau,
fruyn huyf fuong...) va phaI dIu frI bnh da gay ra suy dInh
duong.

. Cac ch d an fheo fh Iam sang:

1. Cac fh vua va nhe.

ChI can dIu frI faI nha bang cach huong dan ba me hoac nguoI
nha dIu chInh IaI ch d an cho hop Ii va fheo doI su fang can cua
fre dua vao bIu d phaf frIn. Nn cho fhm cac fhuc pham co dam
d nang Iuong cao nhu dau, haf co dau, cac fhuc an gIau profeIn
dng vaf, rau xanh, qua gIau vIfamIn A va cac vIfamIn khac cung
voI muI khoang. Can fIp fuc cho bu me. Th suy dInh duong vua
co fh dIu frI ngoaI fru faI cac phong kham bnh vIn fInh, khu
vuc, frung fam phuc hI dInh duong, kf hop ch d an voI dIu frI
cac bnh nhIm khuan nhu Ia chay, soI, vIm duong h hap.

2. Cac fh nang

u co phu hay khng du phaI coI Ia cap cuu, nhaf Ia khI kem
fheo Ia chay maf nuoc va nhIm khuan. Qua frnh dIu frI gm cac
buoc sau:

a) I phuc nuoc va dIn gIaI.

Truong hop maf nuoc nhe va vua khI khI bnh nhan con ung
duoc fh dung dung dIch OresoI 50-100mI/kg can nang frong vong 4-
6 gIo, cho ung if mf sau do danh gIa IaI fnh frang maf nuoc, nu
do fIp fuc IIu Iuong 100mI/kg, nu khng do fIp fuc cho 1 IIu
nhu ban dau va fheo doI saf frong 3 gIo d co fhaI d xu fri fIp.

- Maf nuoc nang |nn nhIu, II b, khng ung duoc) phaI
fruyn 70mI/kg frong 3 gIo dau dung dIch RInger Iacfaf hoac dung
dIch NacI 0,9%, gIucoza 5%, Na bIcacbonaf 14%o voI fI I 1:1:1. Su
fheo doI va cac buoc xu fri fIp fheo cung gIng nhu frn, kh fre
ung duoc fh fhay bang dung dIch ung.

b) Ch d an.

Nhung fre maf nuoc da duoc dIu frI hoac fre khng bI maf
nuoc fh cho an duong mIng voI s Iuong if dam d pha Ioang, an
nhIu Ian cung voI bu me. IoaI fhuc an co dam d nang Iuong cao 1
KcaI/1mI fhuc an.

Trong fuan I dau cho an 150 mI/kg can nang, sau do fang In
200 mI/kg. Nhung ngay dau co fh pha Ioang 1/2 Iuong sua voI 1/2
Iuong nuoc. Sau do cho an dac dan. S bua cung gIam dan |chu y ca
bua ban dm).

Cho an bang fha, cc |khng cho bu chaI). KhI fre khng chIu
an fh cho an qua xng hoac nho gIof da day. KhI fre fhem an fro IaI
nn cho an fheo y fhich cua fre nhung fhuc an phaI daf nang Iuong
cao, s Iuong khng qua nhIu.

c) Chng nhIm khuan: ang khang sInh dac hIu.

d) Iu frI b sung:

- Ka II: KCI 0,5 g/kg/ngay ung frong 2 fuan.

- Saf: 60 mg/ngay ung frong 3 fhang.

- AxIf foIIc: 100 nIcg/ngay frong 2 fhang.

- VIfamIn A: Tng IIu 800.000 dv. Tre 12 fhang cho IIu gap
dI.

c ) San soc: Chu y v ban dm, franh ha duong huyf va ha
fhan nhIf.

IV. PHONC NH

ChIn Iuoc gm:

1. Inh duong:

+ San soc fre fu bao fhaI bang cach san soc ba me.

+ Tre ra doI phaI san soc ba me cho con bu.

+ an sam dung, hop Ii.

2. Phong cac bnh nhIm khuan: TIm chung, phong bnh Ia
chay va vIm duong h hap frn.
3. Phaf hIn va xu fri som suy dInh duong.

4. CIao duc dInh duong cho cac ba me v kIn fhuc nuI con.

5. Tang cuong ngun fhuc pham b sung cho bua an: Xay dung
h sInh fhaI VAC, ch bIn mf s fhuc an b sung dac bIf khI co
rI Ioan fIu hoa |fhuong ch bIn cac IoaI bf co km bf mng ngu
cc d fang dam d nang Iuong cho bua an cua fre, fang hoaf dng
cac men...).

CH O AN CHO NH NHN AI !ONC

I. AI C!ONC

Trn fh gIoI uoc finh co frn 300 frIu nguoI bI bnh daI
duong. o Hoa Ky co 2-4% nguoI bI daI duong. o Phap co khoang
150.000 nguoI bI daI duong fype I. o VIf Nam chua co s IIu chinh
xac. o Ha nI co khoang 0,5-1,4% |I Huy IIu va cng su 1990).
Tuy goI Ia daI duong nhung khng phaI fruong hop nao co duong
frong nuoc fIu cung duoc goI Ia bnh daI duong.

Co khI co duong frong nuoc fIu v nguong fhan ha fhap fh
cung khng goI Ia bnh daI duong.

Theo T chuc Y f fh gIoI fh bnh daI duong duoc khang dInh
o baf ky fhoI dIm nao frong ngay bnh nhan co :

- CIucoza frong mau fInh mach > 10 mmoI/1if |180 mg/dI).

- CIucoza frong huyf fuong 1 11,1 mmoI/1if |200 mg/dI).

Trong fruong hop nghI ngo can Iam nghIm phap dung nap
gIucoza bang duong ung d phaf hIn.

V nguyn nhan daI duong co 2 nhom:

- aI duong do fuy: VIm fuy, soI fuy, u ac finh dI can fuy,
nhIm saf |hemochromafose) hay do nguyn nhan dI fruyn,
nguyn nhan fu mIn |co khang nguyn HIA R3 hoac HIA R4).

- aI duong ngoaI fuy: Cuong vo fhuong fhan |HI chung
CushIng), cuong gIap frang, cuong fhuy fruoc fuyn yn. Su dung
gIucocorfIcoId nhu prednIsoIone, su dung hypofhIaxId.
aI duong co 2 fh |fype):

- Th phu fhuc InsuIIn |fype I): fhuong gap o nguoI fre fuI,
gay. Th nay co nhIu bIn chung.

- Th khng phu fhuc InsuIIn |fype II): Thuong gap o nhung
nguoI fuI frn 40, nguoI beo. Th nay if co bIn chung.

aI duong duoc chIa Iam 4 gIaI doan:

- aI duong an |fIn daI duong)

- aI duong fIm fang.

- aI duong sInh hoa.

- aI duong Iam sang.

V dIu frI fh ch d dInh duong Ia dac bIf quan frong; nhaf
Ia o fh khng phu fhuc InsuIIn va o 3 gIaI doan dau. o 3 gIaI doan
nay, du Ia fh phu fhuc InsuIIn ma nu chan doan duoc som fh
chI can mf ch d an hop Ii Ia co fh keo daI cac gIaI doan nay ma
khng phaI som dung InsuIIn.

O gIaI doan daI duong Iam sang fh cac frIu chung bIu hIn
ro va IaI nhIu bIn chung, co nhung bIn chung hIm ngheo nhu
fac mach, suy fhan. nh nhan an nhIu, ung nhIu, daI nhIu,
gIucose mau cao, gIucose nIu cao, foan huyf nang, nuoc fIu co x
fon. nh nhan cofh som dI vao hn m va fu vong.

O gIaI doan daI duong Iam sang o fh phu fhuc InsuIIn hay
khng phu fhuc InsuIIn fh rIng ch d dInh duong khng du d
khng ch duong huyf ma phaI dIu frI fich cuc fhm bang fhuc.
Tuy nhIn nu khng co ch d dInh duong hop Ii o gIaI doan nay
fh rIng fhuc cung khng du chua frI. Vi du bnh nhan daI duong
nang nhung IaI co ur mau cao do fhan.

II. NC!YN TAC XY !NC CH O INH !ONC CHO NH NHN
AI !ONC, TH KHONC PH! TH!OC INS!IIN |TYP II) VA TYP I
NH

1. am bao du nang Iuong d gIu ean nang bnh fhuong. I
voI nguoI beo can gIam bof nang Iuong.
i tng KCal/c. nng trung bnh KCal cho ngi 50 kg
NguoI beo can suf can 20 1000
nh nhan nI fru 25 1250
NguoI Iao dng nhe 30 1500
NguoI Iao dng frung bnh 35 1750
NguoI Iao dng nang 40 2000

2. am bao fy I nang Iuong gIua profeIn, gIuxIf, IIpIf:

ProfIf: 15%; IIpIf: 50%; gIuxIf: 35%

a) CIuxIf: NoI chung frong bnh daI duong can phaI han ch
gIuxIf xung foI muc ma co fh bnh nhan chIu dung duoc. NguoI fa
fhay rang cung khng nn gIam gIuxIf duoI muc 40% fng.s nang
Iuong frong khau phan v se co bIn chung. Nu da phaI han ch foI
muc do ma bnh nhan van co duong huyf cao va daI duong fh
phaI dung InsuIIn raf fhan frong d franh s Iuong gIuxIf fhay dI.

b. ProfeIn: NoI chung can fang profeIn In cao hon nguoI bnh
fhuong d dap ung nhu cau chuyn hoa cua co fh va cung cap
fhm nang Iuong fhay gIuxIf. Nhung cung khng nn cho qua 20%
fng s nang Iuong cua khau phan.

c. IIpIf: Iuong IIpIf can d cung cap s nang Iuong con fhIu.
KhI su dung IIpIf chu y dung nhIu axIf beo chua no v can han ch
choIesferoI o muc fhap nhaf.

3. Nn dung fhuc an gIau chaf xo v no co fac dung khng ch
vIc fang gIucoza, choIesferoI, frIgIyxerIf sau bua an o bnh nhan
daI duong fhuc fype II.

4. u vIfamIn dac bIf vIfamIn nhom |I, 2, PP ) d ngan
ngua fao fhanh fh cefonIc.

5. Phan chIa khau phan fhanh nhIu bua d khng gay fang
duong huyf sau khI an. VoI bnh nhan dung InsuIIn, cac bua an
nn phu hop voI fhoI gIan fac dung fI da cua InsuIIn d d phong
ha duong huyf.

III. CACH !NC CAC IOAI TH!C AN TRONC NH NHN AI !ONC

1. Iuong fhuc: Cao, m, ng... phaI han ch |Nhung fhuc pham
nay du co ham Iuong gIuxIf fu 70-80%). KhoaI fay Ia fhuc an raf
ff cho bnh nhan daI duong |150g khoaI fay chI co 21g gIuxIf), nn
an Iuc. KhoaI Iang co nhIu gIuxIf hon |28%).

2. Cac IoaI rau: Rau fuoI baf can cho bnh nhan daI duong v no
chng IaI foan, cung cap nhIu vIfamIn, muI khoang, bnh nhan co
fh an nhIu va do doI .Rau fuoI co s Iuong gIuxIf raf fhap fu 3-6%:
rau mung, rau dIp, ca chua |3% gIuxIf), bap caI, xup Io, ca, bau, bi
|5% gIuxIf), ca rf, hanh |10% gIuxIf). Iuc rau cung nhu nuoc Iuc
fhIf Ia mon an ff: cho bnh nhan daI duong.

3. au d: ff va nn dung nhIu o bnh nhan daI duong, mf
maf cung cap profeIn eho bnh nhan, maf khac gIuxIf cua dau d
cung d fIu hoava su dung ff.

4. Qua: Raf ff v mang IaI nhIu vIfamIn, nhaf Ia vIfamIn C va
muI khoang. Qua chng IaI duoc foan v no co finh kIm. IoaI qua
co nhIu gIuxIf fh can phaI kIng, fuy nhung gIuxIf cua qua if gay
fang duong hon Ia cac IoaI khac.

5. uong muf: Cam dung dI voI bnh nhan daI duong.

6. Sua: Ia fhuc an day du cac chaf dInh duong, d fIu, nhIu
profeIn va cac axIf mIn can fhIf nn dung raf ff cho bnh nhan
daI fhao duong.

Tuy nhIn khI dung sua phaI finh foan can fhan v sua co 5%
Iacfoza va gIa frI sInh nang Iuong cua sua IaI fhap |67 KcaI/100mI,
sua chua dung ff hon sua fhuong v mf phan Iacfoza da bIn
fhanh axIf IacfIc.

7. Cac IoaI fhIf, ca, frung: I voI bnh nhan daI duong, Iuong
profeIn dung nhIu hon nguoI bnh fhuong nhung gay foan va gay
hn m. ThIf co ham Iuong profeIn cao do vay khng nn dung qua
muc. Ca va gIa cam cung vay, can nho rang bnh nhan daI duong
hay co xo cung dng mach va fhan cua ho raf yu. Nn dung fhIf
mo, ca va gIa cam beo v khI co nhIu mo fh Iuong profeIn se if dI.
Nuoc Iuc fhIf dung ff v co if gIuxIf va IaI co chaf chIf muI fhom,
muI khoang va vIfamIn. Trung khng co nhIu gIuxIf do vay frung
Ia fhuc an ff cho bnh nhan, frung co nhIu profeIn va IIpIf co gIa
frI cao, frung if gay foan hon fhIf.

IV. CIOI THI! MOT SO TH!C ON M!

CIo an Thu haI+fhu nam Thu ba+sau+CN Thu f+fhu bay
6h30 Sua dau nanh 200mI
|dau 25 g, dong 5 g)
khoaI fay Iuc 200g
Sua chua 200mI
KhoaI so 200g
KhoaI so 200 g
Sua dau nanh 250 mI
11h Com 200g |gao 100g)
R. mung xao |rau
300g, dau 10g)
au phu ran |dau
200g, dau 10g)
Com 200g, gIa d xao
|gIa d 300g, dau 200 g)
Com 200g, da chuf, ca
chua frn dau |da chuf,
ca chua 300g, dau 10g,
dam foI), fhIf Ion rIm 30g
14h Sua dau nanh 200mI
u du 200g
Sua dau nanh 200mI
ChuI 1 qua
Sua dau nanh 200mI
a hau 200g
17h Com 200g
Mang xao |mang
300g, dau 20g)
Can Ion ap chao |gan
50g, dau 50g)
Com 200g
Nm rau |rau mung
300g, Iac vung 30g, dam,
rau fhom)
Trung ran |frung 1 qua,
dau 10g)
Com 200g
au qua xao |dau 300g,
dau 20g)
au phu ran 100g
20h Sua dau nanh 200mI Sua dau nanh 200mI Sua dau nanh 200mI

Nang Iuong 1600-1700 KcaIo, frong do:

+ ua sang: 20% nang Iuong khau phan

+ ua frua: 40% nang Iuong khau phan

+ ua fI: 40% nang Iuong khau phan

CH O AN TRONC NH TANC H!YT AP

I. AI C!ONC:

Theo OMS nu huyf ap dng mach fI da frn 160 mmhg,
huyf ap dng mach fI fhIu frn 95 mmhg duoc goI Ia fang huyf
ap chinh fhuc. Nu huyf ap dng mach fI da 140-160 mmhg va
huyf ap dng mach fI fhIu 90-95 mmhg duoc goI Ia fang huyf
ap "gIoI han".

nh nay co IIn quan foI su phaf frIn cng nghIp, d fhI va
nhIp sng cang fhang, bnh cung fhuong gap o cac nuoc phaf frIn
co muc sng cao, vIc fIu fhu muI nhIu cung Ia nguyn nhan
quan frong Iam fang huyf ap. Cac yu f fam Ii xa hI gay cang
fhang cung fao dIu kIn cho fang huyf ap phaf frIn. nh nay
cung fhuong gap o cac gIa dnh co huyf ap cao, o fre em va nguoI
fre fuI phan Ion Ia fang huyf ap fhu phaf. o nguoI cao fuI phan
Ion Ia fang huyf ap nguyn phaf.

Mf ch d an nhIu nafrI se gay fang huyf ap. Trong dIu
kIn bnh fhuong cac hocmn va fhan cung phI hop dIu hoa vIc
fhaI nafrI cho can bang voI nafrI an vao. u nafrI chI xay ra khI
Iuong nafrI an vao nhIu qua kha nang dIu chInh. Iuc do h fhng
dng mach eo fh fang nhay cam hon voI AngIofensIn II va
NoradrenaIIn. T bao co fron fIu dng mach u nafrI se anh huong
dn d fham cua canxI qua mang, do do Iam fang kha nang co fhaf
fIu dng mach. Tang huyf ap do u Na frI cung eo fh co yu f dI
fruyn. NhIu cng frnh da khang dInh ch d an gIau ka II se Iam
gIam huyf ap. NguoI fa con fhay canxI Ia Ion dong vaI fro chI dao
frong kich fhich co co fron fhanh mach. Ch d an nhIu mo Iam
fang choIesferoI frong mau gay xo vua dng mach. Huyf ap fang
co fh co fac dung day nhanh qua frnh xo vua dng mach, nguoc
IaI vua xo dng mach IaI gay fang huyf ap, dac bIf cac mang vua
xo Iam fac dng mach fhan. o cac nuoc nguoI dan quen an nhIu
rau qua, if mo fh fI I fang huyf ap cung fhap hon.

II. NC!YN TAC CH!NC XY !NC CH O AN

1 Nang Iuong: Han ch cao frong fruong hop beo qua muc va
beo ph. V bnh huyf ap cao phan nhIu mac vao khoang 40 fuI,
boI vay vIc gIu fh frung bnh fhuong raf quan frong. Mf s nguoI
sau khI gIam can fh huyf ap cung gIam fheo. V vay fhuc don nn
co nang Iuong fhap. Nu beo qua ma if hoaf dng fh chI nn an
1200-1600 KcaI. Nu Ia nguoI hoaf dng vua phaI fh han ch o muc
1800-2000 KcaI.

2. IIpIf: CIam bof IIpIf nhaf Ia fruong hop beo fr. oI v vIc
gIam nang Iuong cua nhung bnh nhan nay fh fruoc hf bang cach
gIam IIpIf. Nhaf Ia IIpIf dng vaf, nhung fhuc an co choIesferoI can
han ch |vi du nhu cac IoaI phu fang, gan, oc, bau duc, Iong do
frung...). Khng nn an qua 30g IIpIf/24gIo va nn dung dau fhuc
vaf va cac haf co dau.

3. CIuxIf: CIam bof d franh beo fr. Han ch o muc 300-
350g/ngay. CIuxIf khng co haI g cho bnh huyf ap, nhung nu
dung nhIu fh ch d an se co nhIu cao va sInh beo fr. Nn dung
cac haf ngu cc nguyn ven nhu gao fe, gao np, khoaI cu.

4. ProfeIn: Co fh cho bnh nhan an voI s Iuong profeIn nhu
nguoI bnh fhuong |fru fruong hop mac fhm bnh fhan hoac fIm).
Nn an nhIu profeIn fhuc vaf

5. VIfamIn: an nhIu rau xanh va fraI cay d fang ngun ka II
va vIfamIn dac bIf Ia vIfamIn C, , b -carofen.

6. CIa vI: Khng nn dung cac IoaI gIa vI nhu of, haf fIu hay
huf fhuc Ia fhuc Iao. Tranh dung ruou, ca ph, che dac v no kich
fhich fhan kInh.

7. MuI: Nn an gIam muI hon bnh fhuong |duoI 6g/ngay k
ca muI frong fhuc pham). Tuy fung fh bnh ma co fh han ch
muI fuyf dI bang huyf ap o nguoI fre fuI ma khng fm fhay
nguyn nhan, fang huyf ap co bIn chung fIm va phu nhIu).

8. Nuoc: Iuong nuoc dung vua phaI, v dung nhIu nuoc Iam
fuan hoan mau bI rI Ioan va gay ra bIn chung. Khng can phaI
han ch fru khI fIm bI suy nhIu va phu nhIu.

- Cao fe, gao np, khoaI fay, khoaI Iang, khoaI so va cac IoaI
dau d, Iac, vung.

- au cam, dau vung, dau dau fuong, dau ng, dau fhuc vaf
khac fru dau dua.

- Sua dau fuong, sua chua, sua gIam beo.

- Cac IoaI fhIf if mo.

- Cac IoaI ca sng, ao h, ca bIn, fm cua, muc.

Trung chI nn 1-2 qua/fuan.

Cac IoaI rau: ngof, mung, caI cac IoaI, bi, rau dn, gIa d.

- Nn ch bIn dang hap, Iuc. Nu mun an ran nn Iuc chin
bo nuoc rI ap chao vang haI maf.

- !ng nuoc che xanh, haf sen, Ia vng, hoa hoe, nuoc nhan
fran.

Cac fhuc an khng nn dung:

ThIf nhIu mo, nuoc dung fhIf, ca beo.

Cac IoaI phu fang: oc, fIm, gan, fhan, Iong...

- Cac fhuc an muI man nhu dua, ca, hanh kIu muI man,
mam ca, mam .uong maf, banh muf keo | an if ).

- Mo Ion, ga, cuu, bo.

- Nuoc che dac, ca ph, ruou, fhuc Ia.

CH O AN TRONC NH CAN MT

I. AI C!ONC

Can Ia mf fuyn Ion nhaf cua co fh, co nhIu chuc nang quan
frong nhu:

1. Chuyn hoa profeIn

- Tng hop profeIn huyf fuong.

- Khu amIn cua cac axIf amIn

- Tao fhanh ur.

2. Chuyn hoa cacbonhydraf

- Tng hop, du fru, gIaI phong gIycogen.

- Tng hop hepann.

3. Chuyn hoa IIpIf

- Tng hop IIpoprofeIn, phosphoIIpIf, choIesferoI.

- Tao fhanh maf

- IIn hop cac muI maf.

- Oxy hoa cac axIf beo.

4. Chuyn hoa chaf khoang

- u fru saf, dng va cac chaf khoang khac.

5. Chuyn hoa vIfamIn A va

- Chuyn hoa carofen fhanh vIfamIn A, vIfamIn K fhanh
profhrombIn.

8. Khu dc cac san pham phan gIaI, chaf khoang, mf s fhuc
dc 1 Chaf mau.

Tn fhuong gan fhuong Ia fhay dI f bao nhu m gan co fh o
dung: feo, xo hoa, fham nhIm mo, hoaI fu.

II. NC!YN TAC CH!NC V INH !ONC TRONC NH CAN MT

1 ao v f bao nhu m gan Ia dIu phaI quan fam hang dau
frong cac bnh gan maf d bao fn chuc nang gan. o vay can mf
ch d an hop Ii v chaf du v Iuong.

2. Tang profeIn qui, gIa frI sInh hoc cao, du cac axIf mIn co ban
nham ngan fham nhIm mo o gan, fhoaI hoa f bao gan va fao dIu
kIn faI fao cac m.

3. Tang dInh duong bang Cacbonhydraf d dam bao kho du fru
CIycogen cho du profeIn nham dam bao fac dung bao v f chuc
gan. nh fhuong mf phan gIuxIf cua ch d an duoc du fru frong
gan fuoI hnh fhuc gIycogen. Chuc nang chuyn hoa va du fru cua
gIycogen raf quan frong v no Iam cho gan dam nhIm duoc vaI fro
gIaI dc. KhI gan bI fn fhuong fh gIycogen gIam dI. o do ch d
an phaI co nhIu gIuxIf d gan fao ra duoc nhIu gIycogen. Maf
khac no con bao v cho gan khoI bI fhoaI hoa mo.
4. Han ch mo va fhuc an beo: KhI f bao gan bI fn fhuong fh
Iap fuc. bao fuong cua no sInh ra nhung gIof mo co fh Iam huy
hoaI f bao. o chinh Ia hIn fuong fhoaI hoa mo cua gan. o do ch
d an phaI han ch chaf beo.

5. u vIfamIn, nhaf Ia phuc hop nhom , VIfamIn C, K...

6. an nhaf khI co phu va c chuong.

7. Trong hn m gan fh dInh duong chu yu Ia gIucoza va
vIfamIn.

III. CH O INH !ONC TRONC NH VIM CAN

Muc dich: Tao dIu kIn d faI fao f chuc gan va ngan ngua
fhm su huy hoaI fhm cua f bao gan.

Tuy nhIn bnh nhan bI bnh gan fhuong Ia chan an, v vay
can phaI gIaI fhich cho bnh nhan hIu rang an Ia d dIu frI, dInh
duong ff Ia d gan chong hI phuc va ngan ngua faI phaf, can dng
vIn d bnh nhan c gang an. Maf khac ch bIn fhuc an cho d
fIu va hop khau vI cua ban fhan nguoI bnh.

1. Giai oan cp tnh: Tuy gan bI fn fhuong nhung gan van
phaI Iam vIc cho nn dIu frI phaI nham muc dIch Iam gIam bof
ganh nang cho gan frong qua frnh chuyn hoa. o vay frong gIaI
doan dau can cho bnh nhan an fhuc an Iong hoac mm nhu:

- Nuoc chao, bf dau nanh, bf san.

- Co fh kf hop fruyn gIucoza uu fruong 30%, 40%. Cu 5g
gIucoza fh b sung 1 don vI InsuIIn.

Nuoc qua pha duong, chuI nghIn, du du, hng xIm nghIn
sau do fang dan fhuc an dac.

- Chao fhIf ham.

- KhoaI fay nghIn.

- anh m, banh quI an voI sua Ioang.

Can cho an nhIu bua, cac bua phu dung chaf an Iong gIau
dam, if mo nhu sua fach bo, sua dau nanh. Nang Iuong c gang daf
1200-1600kcaI/ngay.
Nhu vay frong gIaI doan cap finh dung ch d an co bf ngu
cc, sua, hoa qua va rau cu, co kha nhIu cao va nhaf Ia gIuxIf gIup
cho gan fng hop duoc gIycogen. Can dng vIn bnh nhan an.

2. Sau giai oan cp tnh: nh fIn frIn foI gIaI doan hI suc,
Iuc nay can nhu cau cho nguoI bnh nang 50kg Ia: .

- ProfeIn: 1,5-2,0g/kg fh frong, nn dung cc IoaI fhIf: ThIf bo,
suza, phomaf, fhIf Ion nac, gan ga, ca, sua dau nanh |co nhIu
mefhIonIn).

- CIuxIf: 4-5g/kg fh frong, nn dung com, khoaI fay, khoaI
Iang, banh ngof, rau qua fuoI.

- IIpIf: 0,5g/kg fh frong.

- Nang Iuong: 1700-2000 KcaI/ngay.

- VIfamIn: VIfamIn nhom Ia can nhaf, kem fheo vIfamIn C,
K, PP, , A, .

- MuI khoang: an nhaf nu co phu hoac c chuong.

- IIpIf: Khng kIng han mo nhung dung if chu yu Ia axIf beo
chua no |if nhaf Ia 15g IipIf/ngay), khng nn dung mo Ion, mo cuu,
mo bo, bo ma nn dung cac IoaI dau fhuc vaf.

KIng han mo chI dung voI d phong nhIm mo gan. Tuy nhIn
IIpIf van dung frong bnh gan v IIpIf Ia chaf van chuyn cac
vIfamIn fan frong mo nhu A, , , K, dac bIf vIfamIn K can cho
chuyn hoa khI gan bI bnh va bnh nhan khng an duoc. Maf khac
axIf beo chua no ma co fh IaI khng fng hop duoc nn phaI dua
vao |AxIf beo chua no co vaI fro dIu hoa finh fham qua mang fhng
qua phofpho IIpIf)) no fao prosfagIandIn C fhng qua axIf
arachIdonIc.

Cop phan dIu chInh huyf ap, dIu hoa hoaf dng fhan kInh
nI fIf, kich fhich co fron, uc ch fao axIf.


CH O AN TRONC NH XO CAN

I. AI C!ONC

Xo gan Ia mf frang fhaI bnh Iy hau qua cua nhIu nguyn
nhan frong do dang k Ia vIm gan man. T chuc gan bI xo hoa
khng hI phuc kem fheo nhung nf f chuc gan faI fao Ia hnh anh
dIn hnh cua xo gan.

Cac dIu fra dIch f hoc frn fh gIoI du kf Iuan fI I xo gan
fang song song voI fI I su dung ruou. Ruou Ia 1 dc chaf dI voI
gan, gay fn fhuong f bao gan, rI Ioan chuc nang gan, ruou gay
rI Ioan chuyn hoa o gan, gay fang axIf IacfIc, axIf urIc, gIam
duong huyf. Chuyn hoa cua ruou gay fang AxefaIdehyf frong
mau va frong f bao gan, rI fuong fac voI profeIn, IIpIf o mang f
bao gan gay bIn dI cau fruc chuc nang rI huy hoaI f bao gan

II. NC!YN TAC INH !ONC O NH NHN XO CAN

Nang Iuong cao duy fr bang gIuxIf, du profeIn fI fhIu, if beo.

1 ProfeIn: ChI nn duy fr du d can bang nI fo. Nu fhIu qua
dan dn hn m gan, if qua se dan dn maf can bang nI fo. ProfeIn
0,6-0,7g/kg/ngay.

2. IIpIf: Han ch o muc 10g/ngay va can cho dung TrIgIyxerIf
IoaI chuI, vua d gIam daI fIn phan mo cho rI Ioan o bnh nhan
xo gan.

3. CIuxIf: 300-400g/ngay, can fang ngun nay d co fh khoI
dung profeIn fao nang Iuong.

4 VIfamIn va khoang:

u vIfamIn v o bnh nhan xo gan vIc hap fhu cac vIfamIn
nhom va vIfamIn fan frong mo |A, , , K) du gIam. an nhaf
nu co phu va c chuong. Nuoc: if hon Iuong nuoc fIu baI fIf ra
frong ngay nu co phu va c chuong nang .

5. Chaf xo: Khng cho bnh nhan an fhuc an nhIu xo ma dung
fhuc an mm d d phong vo phng fInh mach fhuc quan.
III. CACH CH IN

Nn an duoI dang ch bIn nhu, nghIn nho, bf.

1. Cac fhuc an nn dung:

- ThIf nac cac IoaI.

- Sua fach bo.

- Cac IoaI bf, mIn dong, banh pho...

- uong, duong gIucoza.

- au fhuc vaf 10g/ngay.

- Qua ngof dang nghIn hoac nuoc qua.

- VIn MorIamIn- sInh f.

2. Cac fhuc an khng nn dung:

- Mo, fhIf, ca nhIu mo.

- if dung frung| 2 qua fuan).

- o, sua bo chua fach bo.

- Phu fang |fIm, gan, fhan...).

- Thuc an man.

CH O AN TRONC NH IOT A AY TA TRANC

Ioef da day fa frang Ia fhuaf ngu d chI chung fnh frang bnh
Ii co Ioef o da day hoac o fa frang hoac ca haI vI fri. Iu hIn
bnh frn Iam sang bang nhung con dau o vung fhuong vI, xuaf
hIn fu 2-3 gIo hoac 4-5 gIo sau khI an va keo daI frong 2-3 gIo IIn.
Con dau co fung dof 15-20 ngay hoac daI hon nua rI dIu dan va
bIn maf frong mf fhoI gIan kha daI |2-3 fhang hoac 5-6 fhang) d
rI IaI faI dIn voI muc d nang hon.
I. CH O AN PHONC VA CH!A NH

1. Nguyn fac:

1. 1 Can dung cac fhuc an mm co kha nang bao boc che cho
nIm mac da day va fhich hop voI fung nguoI.

Khng nn an cac fhuc an qua nong hoac qua Ianh. Thuc an
qua Ianh Iam co bop manh co da day, fhuc an nong cung Iam cho
nIm mac da day xung huyf va co bop manh hon. Thuc an o 40-
50oC d fIu hoa va d hap fhu hon o nhIf d bnh fhuong.

1.2. Chng fang fIf dIch vI va HCI:

- Khng d bung doI.

- Khng an qua no.

- Khng an nuoc Iuc, nuoc ham fhIf nguyn chaf, nhung fhuc
an co nhIu muI vI fhom nhu fhIf quay, fhIf muI, ca muI.

- Khng ung ruou, bIa, ca ph, che dac.

- Khng huf fhuc Ia, khng an chaf cay, fhuc an, d ung qua
chua.

- SInh hoaf fhoaI maI, Iam vIc vua suc, dIu d, franh cang
fhang fInh fhan |sfress).

1.3. Cac fhuc an nn dung:

- Com, xI, banh np, banh fe, bf m, bf gao, m soI, banh m.

- uong, banh ngof, muf, keo, maf ong, banh quI.

- au fhuc vaf, bo, mo |Nu khng eo huyf ap cao, choIesferoI
mau cao).

- Cac IoaI sua va sua dau nanh.

- ThIf, ca, frung, dau phu.

- Cac IoaI che: Che d xanh, che dau den, che bf san.
1.4. Nn co cac bua an phu:

V nguoI bnh khng an duoc nhIu mf Iuc nhu nhung nguoI
khng bI bnh nn phaI cho nguoI bnh an fhm mf s bua an phu
vao Iuc 10gIo, 15gIo, 21gIo. Cac bua nay nn an banh quI, banh np,
banh fe hoac 1 baf che. ua vao nhung dac finh kich fhich cua cac
IoaI fhuc an ma xay dung nhung ch d an han ch xo va cac chaf
kich fhich d bao v da day voI nhung muc d khac nhau nhu sau:

+ Ch d han ch chaf che |ch d an sua):

ung sua fuoI pha hoac khng pha duong, sua dac hay sua bf.
Sua Ia fhuc an ff cho bnh Ioef da day v finh chaf Iong, khng co
xo, frung hoa duoc axIf cIohydrIc frong dIch vI. Chaf beo cua sua
|bo) cung Iam gIam baI fIf dIch vI, fraI IaI Iacfoza franh cho nhu
dng ruf khng bI gIam.

+ Ch d han ch frung bnh:

ung sua cng fhm fhuc an nhe nhu fhIf |fhIf ga gIo, b non),
frung, rau khoaI, khoaI fay, rau nghIn, rau mung Ia non, xa Iach
non.

+ Ch d an han ch if |Ch d rng raI): an duoc nhIu IoaI
fhuc an, chI cam nhung fhuc pham kich fhich manh nhu:

- ThIf nhIu mo |vIf, ngng)

- Cac IoaI ca beo frn voI dau dam, cua, c.

- Trung ran mo, frung Iam banh kem.

- Cac IoaI banh ran co nhIu mo |banh chuI fIu...).

- ap caI hanh, cu kIu, cu caI.

- Qua an Iun vo |fao, I), qua kh.

- Ruou cac IoaI, bIa, che dac, ca ph.

- CIa vI: am, of, haf fIu, foI.

2. Ch d an cu fh

2.1. Ch d an khI co con dau:

ung ch d han ch xo va cac chaf kich fhich chaf che. Sau
khI do dau fh han ch frung bnh |sua bo, khoaI rau nghIn,
frung). Khng duoc dung nuoc Iuc, fhIf, ca ph.

2.2. NgoaI con dau:

nh nhan khng cam fhay dau, cac fhuc an hnh nhu khng
anh huong g foI da day. o do mf s nguoI chu fruong khng can
fhIf baf bnh nhan phaI an kIng, hon nua bnh nhan cung khng
chIu fheo fhay fhuc ma an ung kIng khem qua ngaf ngheo nua.
Nhung chung fa phaI gIaI fhich cho bnh nhan ro Ia bnh co fh
chua khoI, co fh fro IaI va bnh chI co fh khoI han nu fa chu y
dn no frong gIaI doan yn Iang. o vay phaI co ch d nghI ngoI,
sInh hoaf dIu d va bI duong suc khoe. V ch d an fa khuyn
bnh nhan nn dung ch d rng raI. Tranh dung fhuc pham co
nhIu xo, fhuc pham kich fhich, kIng ruou, gIa vI, nn an Iam
nhIu bua frong ngay. Nn cho bnh nhan dung nhIu vIfamIn nhaf
Ia vIfamIn C va ch d an phaI dap ung nhu cau v nang Iuong,
profeIn, gIuxIf, IIpIf.

2.3. KhI co bIn chung chay mau:

Khng nn nhIn doI v nhIn doI khng phaI Ia bIn phap ff d
da day nghI, nguoc IaI no Iam bnh nhan suy yu fhm, da day co
bop manh chay mau nhIu hon. V fh cho bnh nhan dung ch d
sua phI hop. Sau do fang dan fhm chao, nuoc xup fhIf, khoaI fay
nghIn, frung. NgoaI ra nu chay mau nhIu cho fruyn dung dIch
dang fruong NacI, gIucoza.

CH O AN TRONC NH VIM AI TRANC

I. VIM R!OT CP TINH

nh nhan dau bung, dI Iong nhIu Ian frong ngay. Nu bI ng
dc fhuc an co fh kem fheo nn, cu d dI ngoaI hf fhuc an gay ng
dc bnh se do, Iuc nay cho nguoI bnh ung nuoc che am, cho fhm
mf fha ca ph duong, 1 Iaf gung va 1 Iaf chanh, vaI gIo sau cho an
chao gao nau nhu va mf if fhIf Ion nac bam nho hoac vIn hap,
ung fhm nuoc fraI qua xay nhuyn ngay ung 2-3 Ian. Nu doI
cho an fhm banh quy. Khng an cac IoaI nuoc dung nhIu mo, cac
fhuc an nguI ch bIn san nhu pa fe, dam bng, xuc xich, cac IoaI
d hp.

II .VIM R!OT MAN TINH:

Trong nhung dof cap cua vIm ruf man finh ap dung ch d
an nhu frn. Sau vaI ngay khI phan fro IaI bnh fhuong, dau bung
gIam nhIu co fh an mm rI an com nhu bnh fhuong.

Cac IoaI sua nu ung bI dau bung, sInh hoI nhIu, nn pha sua
voI mf if nuoc che, chua nn an cac IoaI rau sng, ma nn an cac
IoaI rau non nau chin. Cac IoaI canh khoaI nhu khoaI fay, khoaI so,
bi xanh, bi do, ca rf nn an v cac IoaI rau qua nay chua nhIu
pecfIn co fac dung dIu hoa nhu dng ruf. ThIf ca cung nn nau
chin ky hoac bam nho, khng nn an faI hoac ran ron. Cac IoaI qua
chin nhu du du chin, chuI chin, hng xIm, mac cop an raf ff v
cung cap fhm muI ka II va vIfamIn C Iam cho nguoI bnh do mf.

III. CH O AN TRONC NH TAO ON

O nguoI Ion co mf fI I dang k bI fao bon 3-4-5 ngay moI dI
ngoaI 1 Ian, dac bIf Ia v mua he, dIu nay raf co haI v cac chaf
fhaI dc dI voI co fh bI u fr sInh cau gaf, kho chIu, buc bI.

Nguyn nhan sInh bnh Ia do cac co fhanh ruf yu nn suc co
bop khng du manh d fng phan ra ngoaI. IoaI nay hay gap nhIu.
Ch d an gm nhIu qua fuoI nhu cam, fao, rau fuoI |bap caI, rau
mung, ca chua, hanh, ca rf), dau haf kh, gao con kha nhIu cam.
Tuy nhIn khng nn dung chaf xenIuIoza nhIu qua v cac chaf
nay fu Iau o manh frang va se In men Iam cho ruf bI gIan ra.
Trong fruong hop bnh nhan bI vIm daI frang gay fao bon fh ch
d an can IoaI bo cac chaf xo va dung fhuc an cung cap nhIu chaf
dInh duong va vIfamIn. Thuc an nn dung Ia: khoaI nghIn, frung,
ca Iuc, sua, dau fhuc vaf, gao frang, maf ong, nuoc fraI cay |cam,
ca chua). Thuc an can kIng Ia rau fraI co xo cung, vo cung, dau haf
kh, fhIf co sun.

CH O AN TRONC CAC NH NCOAI KHOA

I. VAI TRO C!A INH !ONC TRONC CAC NH NCOAI KHOA

+ Tang fhm fI I fhu fhuaf co fh Iam duoc: Trong mf s
bnh nhu ung fhu, Iao...Iam bnh nhan bI suy dInh duong khng
chIu nI phau fhuaf nhung nu dInh duong ff fh co fh m duoc.

+ CIam bof kho khan cho fhu fhuaf: an ung co fh Iam gIam
chuong hoI dI voI bnh nhan m ma bI chuong hoI.

+ Iam vf fhuong chong Ianh.

+ CIam bof fI I fu vong cua fhu fhuaf: an ung ff fruoc va
sau phau fhuaf Iam gIam fI I fu vong cua phau fhuaf.

II. NC!YN TAC C!A INH !ONC TRONC NH NCOAI KHOA

- an ung fruoc khI phau fhuaf: Tang cuong chaf dInh duong
cho bnh nhan chIu duoc phau fhuaf.

A. AN !ONC TR!OC KHI PH ! TH!T:

1. Nguyn fac chung

- NhIu profeIn |day Ia nguyn fac quan frong nhaf), v bnh
ngoaI khoa Iam cho co fh maf nhIu profeIn: chay mau, vf
fhuong, vIm, bong nang. NhIu gIuxIf: gan fich fro duoc nhIu
gIycogen va bao v no khoI bI fn fhuong v fhuc m - PhaI can mf
fhoI gIan d dan nang cao duoc fnh frang dInh duong frn mf
bnh nhan da bI suy nhuoc nhIu, if nhaf Ia 1 fhang.

2. Trong mf s bnh dac bIf

+ eo ph: bnh nhan fhuong bI fIm, gan va phan yu. Phau
fhuaf kho v Iop mo o bung qua day, m ra vf fhuong kho IIn. V
vay dI voI bnh nhan nay fruoc khI m phaI cho mf ch d an
dIu fr bnh beo ph.

+ nh daI duong: Phau fhuaf nhung fruong hop nay raf hay
co bIn chung, nn fruoc khI phau fhuaf phaI cho ch d an chng
bnh daI duong d gIam gIucoza frong mau va fnh frang foan. -
+ nh suy dInh duong |ung fhu, hI chung nhIm dc): Can
phaI an ch d bI duong cao.

+ Trong mf s fruong hop dac bIf: Xuaf huyf can nhIu saf,
vf fhuong mung mu, nhIm mu huyf..., can nhIu profeIn, bnh
nhan dung nhIu khang sInh can nhIu vIfamInk, vIfamIn nhom

. AN !ONC TRONC THOI CIAN CH!N I TR !OC PH! TH!T

NhIu nguoI baf bnh nhan nhIn an 24 gIo fruoc khI phau
fhuaf. Nhung v maf sInh Ii fh fhay nhIn an 24 gIo Ia khng can
fhIf. Can chu y nhung dIm sau:

- Ngay hm fruoc phau fhuaf: nn cho an nhe d khng Iam
mf b may fIu hoa. ua chIu if hon bua sang. Ch d an khng
co ba.

- Sang hm phau fhuaf: ChI cho bnh nhan ung nuoc duong,
nuoc Ioc v khI m, chuc nang fIu hoa bI maf fam fhoI, da day co
fhuc an chI co haI khng co IoI.

C. AN !ONC SA! KHI MO:

KhI m bnh nhan co mf s rI Ioan ma fa goI Ia bnh phau
fhuaf.

- CIaI doan dau |2-3 ngay dau): CIaI doan dI hoa. Tang nhIf d
co fh, IIf co dan dn chuong hoI, bnh nhan mf Ia. Chuyn hoa
maf raf nhIu nI fo do vay can bang nI fo am finh. aI fIf nhIu
kaII |co fh v vay ma ruf bI IIf dan dn chuong hoI).

- CIaI doan gIua: Nhu dng ruf fro IaI, fu ngay fhu 3-4 fro dI
hoI co fh fhoaf ra khoI ruf. Trung bnh ngay fhu 5 bnh nhan co
fh daI fIn duoc. nh nhan fInh fao hon, bIf doI nhung van chan
an. aI fIf nI fo gIam dI, can bang fro IaI bnh fhuong. Su baI fIf
kaII gIam dI. CIaI doan nay bnh nhan raf can duoc an ung day
du.

CIaI doan hI phuc: aI fIu fIn bnh fhuong, bnh nhan
bIf doI, vf fhuong da Ianh, bnh nhan In can. aI fIf kaII fro IaI
bnh fhuong.

III. CH O AN !ONC

1. CIaI doan dau:

Chu yu bu nuoc va dIn gIaI, can cung cap gIuxIf fheo nhu cau
d co s cao fI fhIu Iam gIam su gIang hoa profeIn. Nhu cau nay
fhoa man boI fIm fInh mach hn hop cac IoaI:

- CIucoza 5%, CIucoza 30%, NacI 9%o, KCI 1 hoac 2 ng. Cho
ung raf if, nu bnh nhan chuong bung fh khng nn ung. Nu
bnh nhan m o ngoaI h fIu hoa cho ung if mf |50mI cach nhau
gIo) nuoc duong, nuoc Iuc rau, nuoc qua |nuoc cam dung if v co
fh Iam fang fhm chuong). Co fh fruyn pIasma, mau.

Xef nghIm: fI I kaII, du fru kIm, NacI, nI fo frong mau d
dung cac IoaI nuoc fhuc fhich hop.

2. CIaI doan gIua |fu ngay 3-5)

- Cho an dan dan va fhI dan fIm fruyn fInh mach.

- Tang fhm dan nang Iuong va profeIn |af dau 500 kcaI va
30g profeIn, sau do 1-2 ngay mf IaI cho fhm 250-500 KcaIo cho
dn 2000 KaIo/ngay).

- Sua: nn dung duoI dang sua pha nuoc chao va nn dung sua
bf ruf kem, sua dau nanh. Cho an Iam nhIu bua nho |4-5 bua).
ng vIn cho bnh nhan c gang an gIaI doan nay nhung khng
fh cho an fro IaI vI vang qua co fh gay Ia chay.

- ung nuoc ep fhIf nac frong nhung fruong hop khng dung
duoc sua.

- an nhIu fhuc an co nhIu vIfamIn , C, PP |cho ung nuoc
chanh, cam).

- Han ch an nhung fhuc an co nhIu chaf xo.

3. CIaI doan hI phuc:

Ch d an phaI day du profeIn va cao d Iam cho fh frong fang
nhanh va vf fhuong chong Ianh. Ch d an frong gIaI doan nay Ia
ch d an bI duong. o Ia ch d an nhIu profeIn va fang CaIo.
ProfeIn co fh foI 120-150g/ngay va nang Iuong co fh fu 2500-3000
KcaI/ngay, an nhIu bua frong mf ngay.

- ung nhIu sua, ca, fhIf, dau d va cac IoaI hoa qua d fang
vIfamIn C va vIfamIn nhom .

Truong hop bnh nhan sau khI m co bIn chung fhuong gap o
nhung bnh nhan suy dInh duong fruoc khI m, nuI duong frong
fhoI gIan chuan bI m khng duoc kI va bnh nang.

a) Trong fruong hop ruf fhoaf hoI cham: Can xem dIn gIaI d
xem co fhIu kaII va b sung kaII fheo dIn gIaI d: V mf s fruong
hop bnh nhan fro nn raf ff khI b sung kaII nhung nu fIm qua
muc kaII fh se raf nguy hIm |bIn c o fIm).

b) Truong hop phaI m IaI:

- Trong fruong hop fac ruf, do ruf... can nuI duong bang
fInh mach d dang cao fnh frang dInh duong fruoc khI m.

- Cung cap gIuxIf bang dung dIch gIucoza 5% fh ff nhung
mang IaI if CaIo, co fh su dung dung dIch gIucoza 10-15% hoac
30% d fang Iuong CaIo In nhung co fro ngaI Ia co fh Iam vIm
fac fInh mach.

- Iuong profeIn: PhaI cung cap fI fhIu d franh su gIang hoa
profeIn nI fang nn cung cap axIf amIn bang cach fIm fruyn hn
hop axIf amIn.

- Cung cap nuoc va dIn gIaI fheo nhu cau cua bnh nhan va
fheo dIn gIaI d.

- TIm fruyn fInh mach raf can fhIf cho bnh nhan Iuc dau
nhung phaI fhay fh nuI bnh nhan bang duong fIu hoa cang som
cang ff. ung ch d an bang mIng nhIu bua mI ngay va phaI
fang dan s Iuong profeIn va caIo d franh nhung fruong hop bnh
nhan bI Ia chay do an qua nhIu v s Iuong. Nhung fraI IaI nhIu
bnh nhan raf Iau duoc hI phuc, seo Iau IIn do ch d an khng
du dac bIf Ia fhIu profeIn.

Dinhduong Va An Toan Thuc Pham

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dinhduong Va An Toan Thuc Pham

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

INH !ONC VA AN TOAN TH!

You might also like