Hin trng ti nguyn t trn th gii, Vit nam v hng s dng bn vng

tai

Ni dung trinh bay

I II Hin trang tai nguyn t Hng s dung bn vng

inh nghia

Hin trang tai nguyn t

Trn th gii

Vit Nam

inh nghia tai nguyn t

t l mt dng ti nguyn vt liu ca con ngi. t c hai ngha: t ai l ni , xy dng c s h tng ca con ngi v th nhng l mt bng sn xut nng lm nghip. t theo ngha th nhng l vt th thin nhin c cu to c lp lu i, hnh thnh do kt qu ca nhiu yu t: gc, ng thc vt, kh hu, a hnh v thi gian. Gi tr ti nguyn t c o bng s lng din tch (ha, km2) v ph ( mu m thch hp cho trng cy cng nghip v lng thc).
Tha nh ph n c u ta o cua t

cc ht khong hp cht humic khng khi nc

Phn loai t
Tng din tch t trn th gii 14.777 triu ha, vi 1.527 triu ha t ng bng v 13.251 triu ha t khng ph bng.

Trong , 12% tng din tch l t canh tc, 24% l ng c, 32% l

t rng v 32% l t c tr, m ly. Din tch t c kh nng canh tc l 3.200 triu ha, hin mi khai thc hn 1.500 triu ha. T l t c kh nng canh tc cc nc pht trin l 70%; cc nc ang pht trin l 36%. Trong , nhng loi t tt, thch hp cho sn xut nng nghip nh t ph sa, t en, t rng nu ch chim 12,6%; nhng loi t qu xu nh t vng tuyt, bng, hoang mc, t ni,

t i nguyn chim n 40,5%; cn li l cc loi t khng ph hp

vi vic trng trt nh t dc, tng t mng, vv.

Dn s va tai nguyn t
Hng nm trn th gii din tch t canh tc b thu hp, kinh t nng nghip tr nn kh khn hn. Hoang mc ho hin ang e do 1/3 din tch tri t, nh hng i sng t nht 850 triu ngi. Mt din tch ln t canh tc b nhim mn khng canh tc c mt phn cng do tc ng gin tip ca s gia tng dn s. Vit Nam t nm 1978 n nay, 130.000 ha b ly cho thy li, 63.000 ha cho pht trin giao thng, 21 ha cho cc khu cng nghip.

Suy giam tai nguyn t

-Theo s liu ca vin ti nguyn th gii nm 1993 qu t ca tan th gii khang 13 t ha

-Mt dn s 43 ngi/km2
-Mt s nc c qu t hn hp nh H Lan, M, Nht, Hn Quc, n , Singapore (ch 0,3ha/ngi)

-Din tch nc ta l trn 33 triu ha ng th 55 trn 200 nc, din tch bnh qun u ngi khang 0,4ha
Qu t trng trt tng khng ng k trong khi dn s tng nhanh nn din tch t trn u ngi ngy cng gim -t ngy b sa mc ha, bc mu do s khai thc ca con ngi

 thi hoa manh me

-Dn s th th gii tng 3%/nm, Chu tng 36,5%/nm -Dn s th trn th gii chim khang 30% -Dn s th Vit Nam nm 1980 l 19%, hin nay khang 30% -Hnh thnh cc siu th, hin nay trn th gii c khang 20 siu th vi dn s trn 10 triu ngi

-S hnh thnh siu th gy kh khn cho giao thng vn ti, nh , nguyn vt liu, x l cht thi

Gia tng s dung thuc tr su va BVTV -Thuc ha hc tr su, phn bn ha hc trn th gii ngy cng c s dng
nhu -Trong thp nin 80, thuc tr su c s dng cc nc indonexia, pakistan, philipin,srilanka tng hn 10%/nm -Thuc tr su gy hi nghim trng cho mi trng, sc khe con ngi +T chc WHO c lng mi nm 3% lao ng trong nng nghip cc nc ang pht trin (25 triu ngi) b nhim c thuc tr su +Thp nin 90 Chu Phi mi nm 11 triu ngi b nhim c +Malayxia 7% nng dn b ng c hng nm v 15 % b ng c t nht 1 ln trong i Vit Nam trn 300 loi thuc bo v thc vt c s dng (c c cc loi thuc b cm nh Wolfatox, Monitor, DDT) +Liu lng thuc phun 2-3lit/ha +S ln phun vng ch khang 30 ln/nm, vng rau khang 20-60ln/v

+D lng thuc bo v thc vt vt mc cho php:

Mt rng
- Tan th gii c khang 3,8 t ha rng. Hng nm mt i khang trn 15 triu ha. - T l mt rng nhit i khang 2% /nm. Chu mi nm mt khang 5 triu ha rng Vit nam trc 1945 rng chim 43% din tch, hin nay ch cn khang 33%, mc d c nhiu n lc trng v bo v rng.

Hin trang suy giam cht lng tai nguyn t th gii

Khong 2/3 din tch t nng nghip trn th gii b suy thoi nghim trng trong 50 nm qua do xi mn ra tri, sa mc ho, chua ho, mn ho, nhim mi trng, khng hong h sinh thi t. Khong 40% t nng nghip b suy thoi mnh hoc rt mnh, 10% b sa mc ho do bin ng kh hu bt li v khai thc s dng khng hp l. Sa mc Sahara mi nm m rng ln mt 100.000 ha t nng nghip v ng c. Thoi ho mi trng t c nguy c lm gim 10 - 20% sn lng lng thc th gii trong 25 nm ti. T trng ng gp gy thoi t trn th gii nh sau: mt rng 30%, khai thc rng qu mc (cht cy ci lm ci,...) 7%, chn th gia sc qu mc 35%, canh tc nng nghip khng hp l 28%, cng nghip ho gy nhim 1%. Vai tr ca cc nguyn nhn gy thoi ho t cc chu lc khng ging nhau: Chu u, chu , Nam M mt rng l nguyn nhn hng u, chu i Dng v chu Phi chn th gia sc qu mc c vai tr chnh yu nht, Bc v Trung M ch yu do hot ng nng nghip.

 Xi mn ra tri : Mi nm ra tri xi mn chim 15% nguyn nhn thoi ho t, trong nc ng gp 55,7% vai tr, gi ng gp 28% vai tr, mt dinh dng ng gp 12% vai tr. Trung bnh t ai trn th gii b xi mn 1,8 - 3,4 tn/ha/nm. Tng lng dinh dng b ra tri xi mn hng nm l 5,4 - 8,4 triu tn, tng ng vi kh nng sn sinh 30 - 50 triu tn lng thc. Hoang mc ho l qu trnh t nhin v x hi. Khong 30% din tch tri t nm trong vng kh hn v bn kh hn ang b hoang mc ho e do v hng nm c khong 6 triu ha t b hoang mc ho, mt kh nng canh tc do nhng hot ng ca con ngi.

Vai tro cua tai nguyn t

t c vai tr quan trng trong nhiu qu trnh t nhin nh: 1- Mi trng cho cy trng sinh trng v pht trin, m bo an ninh sinh thi v an ninh lng thc; 2- Ni cha ng v phn hu cht thi; 3- Ni c tr ca ng vt t; 4- Lc v cung cp nc,... 5- a bn cho cc cng trnh xy dng t l ti nguyn v gi, gi mang v nui dng ton b cc h sinh thi trn t, trong c h sinh thi nng nghip hin ang nui sng ton nhn loi. Tp qun khai thc ti nguyn t phn ho theo cng ng, ph thuc vo iu kin a l, kh hu, c trng tp on cy trng, c th vn ho, trnh khoa hc cng ngh, mc tiu kinh t.

Tai nguyn t Vit Nam

Din tch Vit Nam l 33.168.855 ha, ng th 59 trong hn 200 nc trn th gii. Theo L Vn Khoa, t bng Vit Nam c khong >7 triu ha, t dc >25 triu ha. >50% din tch t ng bng v gn 70% din tch t i ni l t c vn , t xu v c ph nhiu thp, trong t bc mu gn 3 triu ha, t tr si 5,76 triu ha, t mn 0,91 triu ha, t dc trn 25o gn 12,4 triu ha. Bnh qun t t nhin theo u ngi l 0,4 ha. Theo mc ich s dng nm 2000, t nng nghip 9,35 triu ha, lm nghip 11,58 triu ha, t cha s dng 10 triu ha (30,45%), chuyn dng 1,5 triu ha. t tim nng nng nghip hin cn khong 4 triu ha. Bnh qun t t nhin Vit Nam l 0,6 ha/ngi. Bnh qun t nng nghip theo u ngi thp v gim rt nhanh theo thi gian, nm 1940 c 0,2 ha, nm 1995 l 0,095 ha. y l mt hn ch rt ln cho pht trin. u t v hiu qu khai thc ti nguyn t Vit Nam cha cao, th hin t l t thu li ho thp, hiu qu dng t thp, ch t 1,6v/nm, nng sut cy trng thp, ring nng sut la, c ph v ng t mc trung bnh th gii.

Suy thoi ti nguyn t Vit Nam bao gm nhiu vn v do nhiu qu trnh t nhin x hi khc nhau ng thi tc ng. Nhng qu trnh thoi ho t nghim trng Vit Nam l: 1- Xi mn ra tri bc mu do mt rng, ma ln, canh tc khng hp l, chn th qu mc. Theo Trn Vn Nguyn Quang M (1999) >60% lnh th Vit Nam chu nh hng ca xi mn tim nng mc >50tn/ha/nm; 2- Chua ho, mn ho, phn ho, hoang mc ho, ct bay, l u, mt cn bng dinh dng,... T l bn phn N : P2O5 : K2O trung bnh trn th gii l 100 : 33 : 17, cn Vit Nam l 100 : 29 : 7, thiu ln v kali nghim trng. Vit Nam phn u n 2010 t nng nghip s t 10 triu ha, trong c 4,2 - 4,3 triu ha la, 2,8 - 3 triu ha cy lu nm, 0,7 triu ha mt nc nui trng thu sn, m bo cung ng 48 - 55 triu tn lng thc (c mu); t lm nghip t 18,6 triu ha (50% che ph), trong c 6 triu ha rng phng h, 3 triu ha rng c dng, 9,7 triu ha rng sn xut; Cnh quan t nhin (ch yu l sng, sui, ni ,...) cn 1,7 triu ha.

Kho st t ai

Kho st nng kh hu hc

II

Hng s dng bn vng

t ai, sinh thi v nng nghip t v sinh thi nng nghip t l quc gia

Kho st TN t bng pp cnh quan

PP s dng cc thng s ton hc phn loi TN t
Cc kha cnh KT XH trong vic ngn chn s xi mn v thoi ha t

KHO ST T AI
1.Vic thm nh (Assessment) hay nh gi (Evaluation) ngun ti nguyn t s c thc hin ch khi cc d liu gc v ti nguyn t c thu thp mt cch y v c h thng. Vic nghin cu, nh gi v t ai hin nay da trn cc phng php nh vin thm, GIS. Ngoi ra cn mt k thut

na l m hnh ha ti nguyn t.
2. Phn loi (classification) ti nguyn mi trng t l vic u tin trong vic kho st ti nguyn mi trng t. Trong phn loi ti nguyn t th cc cu hi cn ch l: sc cha, sc sn xut, s nhy cm vi mi trng v tc ng mi trng ca mi trng t.

3. Cc thng k v ti nguyn t:
Mc tiu: cung cp thng tin v s xi mn, a ra tiu chun v kh nng s dng TN mi trng t v cung cp c s TN t cho vic quy hoch s dng TN t cp Quc gia v cp vng. Ngoi ra n cn c ngha trong vic thit lp chin lc khai thc s dng t. Khi thng k TN t th cn phi xy dng bn cc n v qun l t ai, trong bao gm cc thuc tnh t nhin v ti nguyn t nhin v nh gi kh nng s dng TN t. Mt cch khi qut th k hoch v kh nng s dng t cn phi c 4 loi thng tin sau:

D liu v kiu , a mo, xi mn, s thot thy, t l che ph/ t l s dng t.

Phn chia th cp cc quan cnh t vo cc n v bn m th hin cc c tnh tng t. Gii thch cc kiu v mc ca cc hn ch c ra cho vic pht trin cc m hnh s dng t trong mi n v bn . nh gi tng th kh nng xp vo lp t thp n cao. C rt nhiu kh khn trong vic kt hp cc d liu TN t vo trong quy hoch: Thuyt phc cc nh quy hoch Quc gia chp nhn k hoch phn loi TN t.

KHO ST NNG KH HU HC TI NGUYN MI TRNG T

Cc yu t kh hu chi phi n tim nng s dng Ti nguyn t. Cng nh cc d liu v t ai, d liu kh hu c thu thp t cc im ly mu, cc trm kh tng Sau dng phng php ni suy xy dng bn vi cc thng s ring nh lng ma trung

bnh nm, s ngy c nhit trung bnh > toC

no , phn lp kh hu hc c quan h vi thm thc vt.

T AI, SINH THI V NNG NGHIP

Cc yu t cn thit phc v cho kho st t ai v sinh thi nng nghip: m vi cc kiu phong ha: phong ha ha hc, l hc, sinhha ha hc, v vn, mu cht. Nhit , p sut khng kh.

Ti nguyn t.
Kh hu Cc hot ng ca ng vt, thc vt, vi sinh vt v con ngi.

Mc tiu ca vic xem xt t v sinh thi nng nghip l nhm loi b cc nguyn nhn gy ra nhng sai khc theo thi v.

T V SINH THI NNG NGHIP T L QUC GIA

Nhiu Quc gia khai thc h thng phn loi kh nng t ai nhm s dng cho cng tc quy hoch v s dng trong cng tc qun l t ai. Cch ph bin l a ra mt phng php phn loi da vo mc cc yu t gii hn nh kh hu, a hnh, cc c im th nhng. Cch nh gi v nng kh hu nh vy cng c th y s dng cho phn loi t. Mt phn lp ca Bibly v Mackney (1969) thc hin da trn s cn bng v nc v nhit trong giai on t thng 4 n thng 9 gm cc yu t sau:

R: lng ma trung bnh

PT: tim nng thot hi nc trung bnh (mm) T(x): trung bnh di hn ca nhit trung bnh hng ngy ln nht. Nh vy, 3 nhm kh hu c th xc nh:

Nhm 1: R PT < 100 mm v T(x) > 15oC. Cc yu t kh hu c hoc khng c nh hng n sinh trng v pht trin ca cy trng.
Nhm 2: R PT < 300 mm v T(x) > 14oC (tr i cc gi tr ca nhm 1). Cc yu t kh hu trung bnh hoc kh khn cho sinh trng v pht trin ca cy trng.

KHO ST TI NGUYN T BNG PHNG PHP CNH QUAN

Phng php cnh quan (landscape) bao gm c vic gii hn v m t cc c im ca cc n v bn da trn cc phc h sinh thi khc nhau c biu din trn cc kiu cnh khc nhau. Phng php h thng phn loi t ai c xem l phng php cnh quan tt, cung cp s thng k nhanh v Ti nguyn t ai. Phng php kho st Ti nguyn Mi trng t bng cnh quan c th da trn vic gii on cc khng nh v da vo cc thng s mi trng.

CC KHA CNH KT - XH TRONG VIC NGN CHN S XI MN V THOI HA T

Hai yu t c tnh quyt nh trong khai thc t l cht lng ni ti ca t v cch thc s dng t. Hu ht ngi ta thc hin cc mi tng quan gia phn lp kh nng s dng t ai v nng sut nng nghip hoc rng cho im cc lp. y, c th s dng thm mt s thng s nh gi phm vi s dng khc nhau. Cn c mt s bc nh sau:

Tnh ton trung bnh tng sn phm chnh, c ngha l nh gi cc

phn khc nhau ca tng sn phm chnh xut hin trong mi khu vc sinh thi. Tnh ton li gi tr tim nng sn xut cc sn phm chnh da vo trung bnh tim nng sn xut bc trn v ch s hiu sut t trng. s iu chnh ny gm c vic phn nh nh hng khc nhau ca tim nng t trn nng sut sinh khi.

PP S DNG CC THNG S TON HC PHN LOI TI NGUYN T

Vi phng php ton hc, cc lp thng tin c xy dng da trn cc thuc tnh v kh hu, th nhng, thc vt Phng php chung c tin hnh nh sau: Xem xt, tinh lc cc k hoch nh gi cng vi vic xc nh cc d liu c s v gi thit c s dng. La chn cc chu k s dng t (cy trng, mc u t ). Xc nh cc yu t kh hu, th nhng c lin quan n chu k s dng t c la chn. Chun b ti liu thng k t v cc n v bn (cc vng sinh thi nng nghip) theo cc thng s c xc nh. Kt hp cc yu cu cho trc vi s liu thng k c sau gii on tim nng sn xut cc vng sinh thi nng nghip khc nhau. c lng cc gi tr sn lng v xc nh cc lp ph hp v cc thng s khc nhau c khai thc. Phn chia t ai vo cc lp ph hp cho h thng s dng t c chn.

KT LUN
t ai c xem l ti sn ca mt Quc gia, l t liu sn xut ch yu, ng thi cng l i tng ca lao ng v l sn phm ca lao ng. Khoa hc v sinh thi Mi trng cng xem t nh l mt c th sng. Do , mi trng t cng nh Ti nguyn Mi trng t phi c qu trnh hnh thnh v c s tn lui na. Chnh v vy, cn phi hiu r c tm quan trng ca Ti nguyn Mi trng t. T , a ra nhng k hoch qun l v bo v ngun ti nguyn ny mt cch hp l nhm ph v mc tiu pht trin bn vng cho nhu cu ca hin ti nhng khng lm nh hng n li ch ca th h tng lai.

TI LIU THAM KHO

- Gio trnh Ti nguyn MT v pht trin bn vng- TS. Ng Trung Sn L Huy B, V Chi Hiu, V nh Long Ti nguyn mi trng v pht trin bn vng Gio trnh Ti nguyn t MT - L Vn Khoa