Phép Tính Sai Phân Và NG D NG

I HC THI NGUYN
TRNG I HC KHOA HC
NGUYN TH HNG LAN
PHP TNH SAI PHN

V NG DNG
Chuyn ngnh: PHNG PHP TON S CP
M s : 60.46.40
LUN VN THC S TON HC
NGI HNG DN KHOA HC:

TS. NGUYN VN MINH
Thi Nguyn - Nm 2010
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn
http://www.lrc-tnu.edu.vn
Mc lc
Mc lc
ii
M u
1 Mt s khi nim c bn v sai phn v phng trnh sai phn 3

1.1 Sai phn v mt s tnh cht c bn . . . . . . . . .
1.1.1 nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2 Mt s tnh cht c bn ca sai phn . . . . .
1.2 ng dng ca sai phn . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1 Tm quy lut ca mt dy s. . . . . . . . . .
1.2.2 Tnh tng hu hn. . . . . . . . . . . . . . . .
1.3 Phng trnh sai phn tuyn tnh . . . . . . . . . . .
1.3.1 nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2 Nghim ca phng trnh sai phn tuyn tnh
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
4
5
5
6
10
10
11
2 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt v phng trnh sai

phn tuyn tnh cp hai
18
2.1 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s hng s . . 18

2.1.1 nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.1.2 Nghim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
ii
2.1.3 Mt s phng php tm nghim ring ca phng trnh

sai phn tuyn tnh cp mt khng thun nht . . . . .
2.2 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s bin thin .
2.3 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s hng s . . .
2.3.1 nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.2 Nghim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.3 Mt s phng php tm nghim ring ca phng trnh
sai phn tuyn tnh cp hai khng thun nht . . . . . .
2.4 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s bin thin .
19
26
30
30
31
33
42
3 Mt vi ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh trong

gii ton ph thng
45
3.1 Bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s . . . . . . . . .
3.1.1 Xc nh s hng tng qut ca dy s khi cng thc
truy hi l biu thc tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . .
truy hi l h biu thc tuyn tnh . . . . . . . . . . . .
truy hi c dng phn tuyn tnh vi h s hng . . . . .
3.2 Tuyn tnh ho phng trnh sai phn . . . . . . . . . . . . . .
3.3 ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh vo mt s bi
ton mang tnh cht s hc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4 ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh vo gii cc
phng trnh hm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
46
48
50
56
61
65
Kt lun
69
Ti liu tham kho
70
M u
Phng php sai phn l phng php c p dng rng ri trong nhiu
lnh vc khoa hc, k thut cng nh trong thc tin. Ni dung ca n l a
cc bi ton cn xt v vic gii phng trnh sai phn hoc h phng trnh
sai phn. Bng phng php sai phn c th gii phng trnh vi phn thng
hoc phng trnh o hm ring. Trong lnh vc ton bc THPT phng
trnh sai phn cng c rt nhiu ng dng. Vi mc ch tm hiu, nghin cu
v l thuyt phng trnh sai phn t p dng vo vic gii ton bc
THPT, phc v cho cng tc ging dy ti trng ph thng, lun vn ny
tp trung trnh by v sai phn, phng trnh sai phn tuyn tnh v mt s
ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh trong gii ton bc ph thng.
Lun vn bao gm phn m u, ba chng, phn kt lun v danh mc
cc ti liu tham kho.
Chng 1 trnh by cc kin thc c bn v sai phn, mt s ng dng ca
sai phn v phng trnh sai phn tuyn tnh.
Chng 2 trnh by cc kin thc v phng trnh sai phn tuyn tnh cp
1 v phng trnh sai phn tuyn tnh cp 2 vi h s hng s v h s bin
thin.
Chng 3 cp ti vn tuyn tnh ha phng trnh sai phn v cc
ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh trong gii ton bc ph thng
nh: bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s khi cng thc truy hi
l biu thc tuyn tnh, l h biu thc tuyn tnh hay cng thc truy hi c
dng phn tuyn tnh vi h s hng, ng dng ca phng trnh sai phn
trong cc bi ton mang tnh cht s hc, ng dng ca phng trnh sai phn
vo gii cc phng trnh hm.
Lun vn c hon thnh di s hng dn trc tip ca TS Nguyn
Vn Minh. Nhn dp ny tc gi xin by t lng bit n chn thnh v s ch
bo, hng dn tn tm, nhit tnh ca thy trong sut qu trnh thc hin
lun vn.
Tc gi xin chn thnh cm n cc thy c gio trong Ban gim hiu, phng
o to i hc v sau i hc, khoa Ton - Tin trng i hc Khoa hc i hc Thi Nguyn cng cc thy c gio tham gia ging dy kha hc.
Ti xin chn thnh cm n cc thy c ng nghip t Ton trng THPT
Ph Bnh, Ban gim hiu trng THPT Ph Bnh, quan tm to iu kin
thun li ti thc hin k hoch hc tp ca mnh. Xin chn thnh cm n
gia nh, ngi thn v bn b ng vin c v ti trong sut qu trnh
lm lun vn.
Mc d rt nghim tc v c gng trong qu trnh lm lun vn, nhng
ni dung ca lun vn khng trnh khi nhng khim khuyt. V vy tc gi
mong nhn c nhng kin, gp ca cc thy c, cc anh ch v cc ng
nghip lun vn c hon thin hn.
Thi Nguyn, thng 09 nm 2010.
Hc vin
Nguyn Th Hng Lan
Chng 1
Mt s khi nim c bn v sai phn
v phng trnh sai phn
1.1
Sai phn v mt s tnh cht c bn
1.1.1 nh ngha

Cho hm s y = f (x) xc nh trn R, t xk = x0 + kh (k N) vi
x0 R; h R, bt k, cho trc. Gi yk = f (xk ) l gi tr ca hm s f (x) ti
x = xk . Khi :
Hiu s yk = yk+1 yk (k N) c gi l sai phn cp mt ca hm
s y = f (x).
Hiu s 2 yk = yk+1 yk = (yk ) (k N ) c gi l sai phn
cp hai ca hm s y = f (x).
Tng qut, i yk = i1yk+1 i1yk = (i1yk ) (k N ) c gi l
sai phn cp i ca hm s y = f (x) (i = 1, 2, , n, ).
1.1.2 Mt s tnh cht c bn ca sai phn

Tnh cht 1.1. (Sai phn ca hng s) Sai phn mi cp ca hng s u
bng 0.
Tnh cht 1.2. (Biu din sai phn theo gi tr ca hm s) Sai phn mi
cp u c th biu din theo cc gi tr ca hm s, tc l

i
X
yk =
(1)sCisyk+is
i
s=0
(i N ).
Tnh cht 1.3. (Tnh cht tuyn tnh ca sai phn) Sai phn mi cp l mt
ton t tuyn tnh trn tp cc hm s, tc l
i N ; , R; f (x), g(x) : R R, ta lun c:

i (f (x) + g(x)) = i f (x) + ig(x).
Tnh cht 1.4. (Sai phn ca a thc) Sai phn cp i ca mt a thc bc n

i) L mt a thc bc n i khi i < n.
ii) L hng s khi i = n.
iii) Bng 0 khi i > n.
Do sai phn mi cp l mt ton t tuyn tnh nn ta ch cn

chng minh tnh cht cho a thc y = Pn(x) = xn.
i) Khi i < n ta c
- Vi i = 1 th: xn = (x + h)n xn = Pn1(x) l a thc bc n 1 i vi
x. Vy khng nh ng vi i = 1.
- Gi s khng nh ng vi i = k < n tc l k xn = Pnk (x) l a thc
bc n k i vi x. Khi
Chng minh.
k+1xn = (k xn ) = k ((x + h)n ) k (xn)
= Pnk (x + h) Pnk (x) = Pnk1(x)
l a thc bc n k 1 i vi x. Vy khng nh ng vi i = k + 1. Theo

nguyn l quy np ton hc, suy ra khng nh ng vi i N.
ii) Khi i = n th theo trn, n(xn) l a thc bc n n = 0 i vi x, nn
l hng s.
iii) Khi i > n th
i (xn) = in(n(xn)) = inC = 0, (C = const).
Tnh cht 1.5. Cng thc sai phn tng phn

(fk gk ) = fk gk + gk+1fk .
Tnh cht 1.6. Tng cc sai phn

n
X
k=1
1.2
yk = yn+1 y1.
ng dng ca sai phn
Da vo khi nim v tnh cht ca sai phn ta c th gii mt s bi ton

thng gp ph thng nh:
- Tm quy lut ca mt dy s.
- Tnh tng hu hn.
1.2.1 Tm quy lut ca mt dy s.

V d 1.1. Cho dy s 1; 3; 15; 43; 93; 171; 283; .
Hy tm ra mt quy lut ca dy s v tm hai s hng k tip theo quy lut

.
Bi gii. Lp bng mt s sai phn ban u

y
2 y
3 y
3
10
12
6
15
16
28
6
43
22
50
6
93
28
78
6
171
34
112
283
Ta thy sai phn cp 3 khng i nn dy s l dy cc gi tr ca a thc

bc ba y = an3 + bn2 + cn + d (a 6= 0), trong n l s th t ca cc s trong
dy s. Cho n = 0; 1; 2; 3 (nh s th t ca cc s bt u t 0) ta c h
phng trnh
d=1
a + b + c + d = 3
8a + 4b + 2c + d = 15
27a + 9b + 3c + d = 43
a=1
b = 2
c = 1
d = 1
Vy dy s tun theo quy lut yn = n3 + 2n2 n + 1.

Hai s hng tip theo ca dy ng vi n = 7; n = 8 l y7 = 435; y8 = 633.
Ch
- Quy lut tm c trn khng l duy nht, v r rng cc s cho cng

tho mn, chng hn quy lut yn = n3 + 2n2 n + 1 + P (n), trong P (n)
l a thc bt k nhn n 0..6 lm nghim. Do vy trn y ta mi ch tm
c mt quy lut m dy cc s cho tho mn m khng tm c tt c
cc quy lut m dy cc s cho tho mn.
- Ta c 2(ax2 + bx + c) = const nhng 2y = const th cha th suy ra
y = ax2 + bx + c.
1.2.2 Tnh tng hu hn.

V d 1.2. Tnh tng
S=
1
1
1
+
++
1.2.3.4 2.3.4.5
n(n + 1)(n + 2)(n + 3)
Bi gii. Ta c
Vy
"
1
1
1
1
=
k(k + 1)(k + 2)(k + 3) 3 k(k + 1)(k + 2) (k + 1)(k + 2)(k + 3)

1
1
+
=
3(k + 1)(k + 2)(k + 3) 3k(k + 1)(k + 2)

1
= yk yk =
3k(k + 1)(k + 2)
i
1h1
1
S=
3 6 (n + 1)(n + 2)(n + 3)
V d 1.3. Tnh cc tng sau
1) An = sin x + sin 2x + + sin nx.

2) Bn = cos x + cos 2x + + cos nx.
Bi gii.
1) Ta c
Nu
Nu
1
1
1
cos(k )x = cos(k + )x cos(k )x
2
2
2
x
= 2 sin kx. sin .
2
x
x = k2, k Z (sin = 0) th An = 0.
2
1
cos(k
)x
x
2
x 6= k2, k Z (sin 6= 0) th sin kx =
.
x
2
2 sin
2
Do
1
n
cos(k )x
1
1 X
2
cos(k
)x
sin kx =
An =
x
x
2
2 sin
2 sin k=1
k=1
k=1
2
2
n
n+1
h
i
x.
sin
x
sin
1
x
1
2
2
=
.
x cos(n + 2 )x cos 2 =
x
2 sin
sin
2
2
n
X
n
X
Vy
n+1
n
x. sin x
An = sin
2
2
sin
2
2) Ta c
Nu
Nu
khi x = k2, k Z
khi x 6= k2, k Z.
1
1
1
sin(k )x = sin(k + )x sin(k )x
2
2
2
x
= 2 cos kx. sin .
2
x
x = k2, k Z (sin = 0) th Bn = n.
2
1
)x
sin(k
x
2
.
x 6= k2, k Z (sin 6= 0) th cos kx =
x
2
2 sin
2
Do
Bn =
n
X
cos kx =
k=1
Vy
1
x
2 sin
2
1
n
X
k=1
1
sin(k )x
2
xi
1
sin(n
+
)x sin
=
x
2
2
2 sin
2
n+1
n
x. sin x
Bn = cos
2
2
sin
2
cos
n+1
n
x. sin x
2
2 .
x
sin
2
khi x = k2, k Z
khi x 6= k2, k Z.
V d 1.4. Cho dy s (xn) tho mn iu kin

1
x1 = ; xn+1 = xn + x2n ,
2
n 1.
Tnh
S=
" 2010
X
n=1
1
xn + 1
trong [x] l k hiu ch phn nguyn ca x.
Bi gii. Ta c xn+1 = xn + x2n suy ra xn+1 xn = x2n 0 nn (xn) l dy s
tng.
3 3 2 21
3
T gi thit suy ra x2 = 4 ; x3 = 4 + 4 = 16 > 1 xn > 1, n 3.
Mt khc
1
xn+1
Hay
1
1
1
=
xn (1 + xn ) xn xn + 1

1
1
1
1
=

=
xn + 1
xn+1
xn
xn
Do
2010
X
n=1
2010

X
1
1
1
1
=
=

xn + 1 n=1
xn
x2011
x1
1
1
1
=
=2
x1 x2011
x2011
2010
P
1
< 2. Vy
n=1 xn + 1
" 2010
#
# "
X 1
1
S=
= 1.
= 2
x
+
1
x
n
2011
n=1
Do xn > 1, n 3 nn 1 <
V d 1.5. Cho dy s (xn) xc nh nh sau
xn = tan n. tan(n 1), n N .
Chng minh rng tn ti cc hng s , R sao cho ta c

n
X
k=1
xk = tan n + n, n N .
10
n tan(n 1)
Bi gii. Ta c tan 1 = tan[n (n 1)] = 1tan
+ tan n. tan(n 1)
tan 1 + tan 1. tan n. tan(n 1) = tan n tan(n 1) = tan(n 1)

tan(n 1)
tan n. tan(n 1) =
1. Do
tan 1
"
#
n
n
X
X
tan(k 1)
xk =
1
tan 1
k=1
k=1
k=1
k=1
X
1
1 X
1=
=
tan(k 1)
tan n n.
tan 1
tan 1
Vy ta lun tm c = tan1 1 ,
n
X
k=1
1.3
= 1
xk = tan n + n, n N .
Phng trnh sai phn tuyn tnh
1.3.1 nh ngha

nh ngha 1.1. Phng trnh sai phn tuyn tnh cp (bc) k ca hm s
yn = f (n) l phng trnh c dng
a0 yn+k + a1 yn+k1 + + ak yn = g(n)
(1.1)
trong
yn = f (n) l hm s cn tm v c gi l n hm;
a0 ; a1 ; ; ak (a0 6= 0; ak 6= 0) l cc hng s hoc hm s i vi n v
c gi l cc h s ca phng trnh sai phn;
g(n) l mt hm s ca i s n v c gi l v phi.
tm c hm s yn = f (n) c th ta phi cho trc k gi tr ban u

lin tip ca hm yn (c gi l cc iu kin ban u). Khi mi gi tr
11
ca hm yn u c th c tnh da vo cng thc truy hi (1.1) v cc iu

kin ban u.
nh ngha 1.2. Nu g(n) 6= 0 th (1.1) c gi l phng trnh sai phn

tuyn tnh khng thun nht.
Nu g(n) = 0 th phng trnh (1.1) c dng

a0 yn+k + a1 yn+k1 + + ak yn = 0
(1.2)
v c gi l phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht tng ng vi

phng trnh (1.1).
Nu a0 ; a1; ; ak (a0 6= 0; ak 6= 0) l cc hng s th (1.1) c gi l phng
trnh sai phn tuyn tnh vi h s hng s.
1.3.2 Nghim ca phng trnh sai phn tuyn tnh

nh ngha 1.3. Hm s yn = f (n) tho mn phng trnh sai phn tuyn
tnh (1.1) v tt c cc iu kin ban u cho ca n c gi l nghim

ca (1.1).
Mi nghim ca (1.1) cn c gi l nghim ring ca (1.1) v thng c
k hiu l yn .
nh ngha 1.4. Hm s yen ph thuc k tham s C1; C2; ; Ck tho mn
phng trnh (1.2) c gi l nghim tng qut ca (1.2) nu vi mi tp cc

gi tr ban u y1 ; y2; ; yk ta u xc nh c duy nht b cc gi tr ca
tham s C1 ; C2; ; Ck sao cho nghim yen ng vi b gi tr ca tham s tr
thnh nghim ca phng trnh (1.2) vi cc iu kin ban u cho. Tc l
nghim yen tho mn (1.2) v ye1 = y1; ye2 = y2 ; ; yek = yk .
nh l 1.1. (V nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn tnh (1.1))
Nghim tng qut yn ca phng trnh (1.1) bng tng ca nghim tng qut
yen ca phng trnh (1.2) vi mt nghim ring yn ca phng trnh (1.1), tc
l
yn = yen + yn .
12
Chng minh.
Xem [5]
Nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht
(1.2).
nh ngha 1.5. yn1; yn2; ; ynk c gi l k nghim c lp tuyn tnh ca
(1.2) nu t h thc
C1 yn1 + C2yn2 + + Ck ynk = 0
suy ra C1 = C2 = = Ck = 0.
nh l 1.2. Nu yn1; yn2; ; ynk l k nghim c lp tuyn tnh ca (1.2) th

nghim tng qut ca (1.2) c dng
yen = C1yn1 + C2yn2 + + Ck ynk
trong C1, C2, , Ck l cc hng s ty .

Chng minh.
Xem [5]
nh l 1.3. Nu yn v yn l hai nghim no ca phng trnh sai phn
tuyn tnh thun nht (1.2) th vi , R; y n + y n cng l nghim ca

(1.2).
Chng minh. Do y n , y n
thun nht (1.2) nn
l hai nghim ca phng trnh sai phn tuyn tnh
a0 y n+k + a1 y n+k1 + + ak y n = 0
v
Khi
a0 y n+k + a1 y n+k1 + + ak y n = 0
(a0 y n+k + a1 y n+k1 + + ak y n ) + (a0 y n+k + a1 y n+k1 + + ak y n ) = 0.
Hay
a0 (y n+k + y n+k ) + a1 (y n+k1 + y n+k1) + + ak (y n + y n ) = 0.
Vy yn + yn cng l nghim ca (1.2).
13
Ta s i tm nghim tng qut ca (1.2) di dng yen = C.n (C 6= 0, 6= 0).

Thay yen = C.n vo phng trnh (1.2) ta c
a0 .C.n+k + a1 .C.n+k1 + + ak .C.n = 0.
Rt gn ta c phng trnh tng ng
(1.3)
a0 k + a1 k1 + + ak = 0.
Phng trnh (1.3) c gi l phng trnh c trng ca (1.2) (ta cng xem
l phng trnh c trng ca (1.1)). Nghim yen ca phng trnh (1.2) v
yn ca phng trnh (1.1) ph thuc ct yu vo cu trc nghim ca phng
trnh (1.3).
nh ngha 1.6. S x0
c gi l nghim bi k, (k N ) ca a thc
P (x)(tc l ca phng trnh P (x) = 0) nu P (x) = (x x0)k .T (x), trong
T (x) l a thc c T (x0) 6= 0.
nh l 1.4. Nu phng trnh c trng (1.3) c k nghim thc phn bit
1 ; 2; ; k th nghim tng qut ca (1.2) c dng
(1.4)
yen = C1n1 + C2n2 + + Ck nk ,
trong C1; C2; ; Ck l cc hng s thc tu .
Xem [5]
Ch . Nu phng trnh c trng (1.3) c k nghim thc, trong c
nghim j l nghim bi bc s th cng thc nghim tng qut ca phng
trnh sai phn tuyn tnh thun nht (1.2) s l
Chng minh.
yen =
j1
X
i=1
Cini
s1
X
Cj+in
i=0
nj
k
X
Cini .
i=j+s
Tng t ta c cng thc nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn
tnh thun nht (1.2) trong trng hp phng trnh c trng (1.3) c k
nghim thc, nhng c nhiu nghim bi hn.
14
nh l 1.5. Nu phng trnh c trng (1.3) c nghim phc n
j = a + bi = r(cos + i sin ) th nghim tng qut ca (1.2) c dng

yen =
j1
X
Ci0 ni0
+ Cj r cos n + Cj+1r sin n +
k
X
Ci0 ni0 .
i0 =j+2
i0 =1
nh l 1.6. Nu phng trnh c trng (1.3) c nghim phc
j = a + bi = r(cos + i sin ) bi s th nghim tng qut ca (1.2) c dng

yen =
k
X
0
i =1
0
i 6=j
Ci0 ni0 + rn [(A1 + A2n + As ns1) cos n

+ (B1 + B2n + Bs ns1) sin n].
Ch . Nu phng trnh c trng (1.3) c nhiu nghim bi phc hn
th ta cng s c cng thc nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn
tnh thun nht (1.2).
Tm nghim ring ca phng trnh sai phn tuyn tnh khng thun
nht (1.1) vi h s hng s.
Xt phng trnh sai phn tuyn tnh khng thun nht (1.1) vi h s
hng s
a0 yn+k + a1 yn+k1 + + ak yn = g(n),
trong aj R; j 0..k; a0 6= 0; ak 6= 0.
Trong phn ny ta xt phng php tm nghim ring ca phng trnh (1.1)
nu trn.
Ta thng dng phng php h s bt nh xc nh nghim ring ca
phng trnh sai phn tuyn tnh khng thun nht. y ta s nu li dng
nghim ring ca (1.1) trong trng hp v phi g(n) c dng n gin. K
hiu Pm(n); Pl(n); Tp(n); Rp(n); Qm(n) l cc a thc vi h s thc, bin s
n N, vi bc ln lt l m, l, p N.
Trng hp 1. g(n) = Pm (n).
15
- Nu phng trnh c trng (1.3) c k nghim thc 1; 2; ; k khc

nhau v khc 1 th nghim ring ca (1.1) l yn = Qm(n), vi Qm(n) l a
thc cng bc m vi g(n).
- Nu phng trnh c trng (1.3) c nghim = 1 bi k th ta c th
chn nghim ring ca (1.1) l yn = nk Qm(n), vi Qm(n) l a thc cng bc
m vi g(n).
Trng hp 2. g(n) = Pm (n).bn, trong b l hng s thc cho trc.
- Nu phng trnh c trng (1.3) c cc nghim thc u khc b, th
nghim ring ca (1.1) l yn = Qm(n)bn,vi Qm(n) l a thc cng bc m vi
g(n).
- Nu phng trnh c trng (1.3) c b l nghim bi k th ta c th chn
nghim ring ca (1.1) l yn = nk Qm(n)bn, vi Qm(n) l a thc cng bc m
vi g(n).
Trng hp 3. g(n) = a cos n + b sin n, vi a, b R cho trc.
Khi ta tm nghim ring ca (1.1) di dng yn = c cos n + d sin n.
M rng. g(n) = Pm (n) cos n + Pl (n) sin n, ( R)
K hiu p = max{m; l}.
- Nu cos i sin (i2 = 1) khng l nghim ca phng trnh c trng

(1.3) th nghim ring ca (1.1) l yn = Tp(n) cos n + Rp (n) sin n.
- Nu cos i sin (i2 = 1) l nghim bi s ca phng trnh c trng
(1.3) th nghim ring ca (1.1) l
yn = ns [Tp(n) cos n + Rp (n) sin n].
Trng hp 4. g(n) =
l
P
gj (n).
j=1
Trong trng hp ny ta i tm nghim ring ynj ng vi tng hm gj (n), j =

1, , l. Khi nghim ring ca (1.1) l
yn
l
X
ynj
.
j=1
16
Mt s v d v tm nghim ring ca phng trnh sai phn tuyn

tnh khng thun nht vi h s hng s
V d 1.6. Tm mt nghim ring ca phng trnh sai phn
yn+3 3yn+2 + 3yn+1 yn = n cos n + 2 sin n .

2
2
(1.5)
Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.5) c dng

3 32 + 3 1 = 0.
Phng trnh ny c nghim = 1 (nghim bi 3) v = 1 6= cos 2 i sin 2

nn nghim ring ca (1.5) c dng
yn = (an + b) cos n + (cn + d) sin n .

2
2
Thay yn vo phng trnh (1.5), ri rt gn v so snh cc h s ta c

1
1
1
1
a = ;b = ;c = ;d = .
4
2
4
4
1
1
Vy yn = ( 4 n 2 ) cos n 2 + ( 14 n 41 ) sin n 2 .
3
yn+2 yn+1 + yn = cos n
sin n .
2
3
2
3
(1.6)
Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.6) c dng 2 + 1 = 0. Phng
trnh ny c nghim = cos 3 i sin 3 . Khi nghim ring ca (1.6) c dng
yn = n(a cos n + b sin n ).

3
3
Thay yn vo phng trnh (1.6), ri rt gn v so snh cc h s ta c
a = 1; b = 0. Vy yn = n cos n .
3

yn+2 7yn+1 + 12yn = 6n 5 + 2n+1 + (11n 2) cos
n
n
+ 7(n + 1) sin .
2
2
(1.7)
17
Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.7) c dng 2 7 + 12 = 0. Phng
trnh ny c nghim = 3 v = 4.
n
n
g(n) = 6n 5 + 2n+1 + (11n 2) cos
+ 7(n + 1) sin
2
2
g(n) = g1 (n) + g2(n) + g3(n),
n
vi g1(n) = 6n 5; g2(n) = 2n+1; g3(n) = (11n 2) cos n
+ 7(n + 1) sin .
2
2
- Vi g1(n) = 6n 5, ta i tm nghim ring ca phng trnh sai phn
yn+2 7yn+1 + 12yn = 6n 5.
(1.7a)
yn+2 7yn+1 + 12yn = 2n+1,
(1.7b)
Do phng trnh c trng c hai nghim phn bit = 3 v = 4 nn nghim

ring ca ca phng trnh (1.7a) c dng yn1 = an + b. Thay yn1 = an + b
vo phng trnh (1.7a) ri so snh cc h s ta c yn1 = n.
- Vi g2(n) = 2n+1, ta i tm nghim ring ca phng trnh sai phn
lm tng t nh trn ta thu c nghim ring ca phng trnh (1.7b) l
yn2
= 2n .
n
+ 7(n + 1) sin , ta i tm nghim ring ca
- Vi g3(n) = (11n 2) cos n
2
2
phng trnh sai phn
n
n
+ 7(n + 1) sin
2
2
n
= n cos
. Vy nghim ring
2
yn+2 7yn+1 + 12yn = (11n 2) cos
Phng trnh (1.7c) c nghim yn3

trnh (1.7) l
yn = n + 2n + n cos
(1.7c)
ca phng
n
.
2
18
Chng 2
Phng trnh sai phn tuyn tnh cp
mt v phng trnh sai phn tuyn
tnh cp hai
2.1
Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h

s hng s
2.1.1 nh ngha

Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s hng s l phng trnh
sai phn c dng
aun+1 + bun = f (n) hoc un+1 = qun + f (n)
(2.1)
trong a 6= 0, b 6= 0, q 6= 0 l cc hng s v f (n) l biu thc ca n cho
trc, un l n.
Nu f (n) = 0 phng trnh (2.1) c dng
aun+1 + bun = 0 hoc un+1 = qun
(2.2)
v c gi l phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt thun nht tng
ng vi phng trnh (2.1).
19
Nu f (n) 6= 0 th phng trnh (2.1) c gi l phng trnh sai phn

tuyn tnh cp mt khng thun nht.
2.1.2 Nghim
Nghim tng qut ca phng trnh (2.1) c dng:
un = u
en + un
trong :
u
en l nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht
(2.2).
un l mt nghim ring ca phng trnh sai phn tuyn tnh khng thun
nht (2.1).
Sau y ta s nu ra cch gii phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht
(2.2).
Gii phng trnh c trng: a + b = 0 tm nghim .
Tm nghim tng qut ca phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht
(2.2) di dng u
en = C.n (C l hng s).
2.1.3 Mt s phng php tm nghim ring ca phng trnh sai

phn tuyn tnh cp mt khng thun nht
gii trn vn phng trnh (2.1) ta i tm mt nghim ring ca phng

trnh (2.1). Sau y ta s nu ra mt s phng php tm nghim ring ca
phng trnh (2.1).
Phng php h s bt nh
Trong ni dung ny trnh by cch tm nghim ring ca phng trnh (2.1)

khi v phi f (n) c dng c bit.
20
Trng hp 1.
f (n) = Pm (n)
l a thc bc m i vi n.
Khi :
- Nu 6= 1 th ta chn un = Qm(n) cng l a thc bc m i vi n.
- Nu = 1 th ta chn un = nQm(n), trong Qm(n) cng l a thc bc
m i vi n.
Xt phng trnh aun+1 + bun = Pm(n)
- Nu = ab 6= 1 b 6= a. Vi un = Qm(n) un+1 = Qm(n + 1). Suy
ra aQm(n + 1) + bQm(n) l a thc bc m, tc l cng bc vi f (n).
- Nu = ab = 1 b = a. Suy ra aun+1 + bun = aun+1 aun =
a(un+1 un ) = aun = Pm (n). Nn un phi l a thc bc m + 1, v tm
nghim ring nn ta tm un = nQm(n) l .
Chng minh.
Trng hp 2.
f (n) = p. n
Khi :
- Nu 6= th ta chn un = d. n
- Nu = th ta chn un = d.n. n
(p; 6= 0).
(d R).
(d R).
Chng minh. Xt phng trnh:

aun+1 + bun = p. n
(a 6= 0; b 6= 0; p 6= 0; 6= 0)
un
un+1
a n+1 + b n = p
un
t vn = n , khi phng trnh cho c dng:
avn+1 + bvn = p,
l a thc bc 0.
Phng trnh c trng ca (2.3) c dng:

Theo kt qu trng hp 1:
at + b = 0.
(2.3)
21
- Nu
un = d n .
t =
b
6= 1 6=
a
- Nu t = ab = 1 = th
M rng: f (n) = Pm (n). n
th
vn = d
vn = nd.
(d l a thc bc 0).Vy
Vy un = dn n.
( 6= 0).
Khi :
- Nu 6= th ta chn un = Qm(n). n, trong Qm(n) l a thc bc m
i vi n.
- Nu = th ta chn un = n.Qm(n). n, trong Qm(n) l a thc bc
m i vi n.
Trng hp 3.
f (n) = sin nx + cos nx (2 + 2 6= 0; x 6= k; k Z).
Khi , ta chn un = A sin nx + B cos nx vi A; B R l cc hng s.

Chng minh. Xt phng trnh: aun+1 + bun = sin nx + cos nx.
Thay un = A sin nx + B cos nx vo phng trnh trn ta c:
a[A sin(n + 1)x + B cos(n + 1)x] + b[A sin nx + B cos nx] = sin nx + cos nx
[A(a cos x + b) Ba sin x] sin nx + [Aa sin x + B(a cos x + b)] cos nx
= sin nx + cos nx.
So snh h s ca sin nx v cosnx hai v ta c:

H ny c nh thc
A(a cos x + b) Ba sin x =

Aa sin x + B(a cos x + b) =

a cos x + b a sin x

D=
= a2 + b2 + 2ab cos x
a sin x
a cos x + b
Do x 6= k; k Z nn | 2ab cos x |<| 2ab | hay |2ab| < 2ab cos x < |2ab|
Mt khc: a2 + b2 | 2ab | nn D > 0, v vy t h phng trnh trn ta xc
nh c A, B duy nht.
22
M rng.
1)f (n) = Pm (n) sin nx + Ql (n) cos nx, trong Pm (n), Ql (n) ln lt l cc a
thc bc m; l ca n.
Khi , ta chn un = Tp(n) sin nx + Rp(n) cos nx, trong Tp(n), Rp(n) l cc
a thc bc p ca n, vi p = max{m; l}.
2)f (n) = n [Pm (n) sin nx +Ql (n) cos nx], trong Pm (n), Ql(n) ln lt l cc
a thc bc m; l ca n.
Khi , ta chn un = n[Tp(n) sin nx + Rp(n) cos nx], trong Tp(n), Rp(n) l
cc a thc bc p ca n, vi p = max{m; l}.
Trng hp 4.
f (n) =
m
X
fk (n)
k=1
m
P
Khi ta chn nghim ring un di dng: un = unk , trong unk tng

k=1
ng l nghim ring ca phng trnh sai phn (2.1) vi v phi l fk (n).
V d 2.1. Gii phng trnh sai phn

u1 = 1
un+1 = 3un 6n + 1
(2.4)
Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.4) c nghim = 3.
Ta c:
u
en = C.3n.
f (n) = 6n + 1; = 3 6= 1 nn ta chn un = an + b. Thay un = an + b

vo phng trnh (2.4) ta tm c: a = 3; b = 1 un = 3n + 1.
Khi : un = C.3n + 3n + 1, m u1 = 1 C = 1. Vy phng trnh (2.4) c
nghim l: un = 3n + 3n + 1.

u1 = 8
un+1 = 2un + 6.2n
(2.5)
23
Ta c:
u
en = C.2n.
f (n) = 6.2n; = 2 = nn ta chn un = d.n.2n. Thay un vo phng

trnh (2.5) ta tm c d = 3 un = 3.n.2n.
Khi : un = C.2n + 3.n.2n, m u1 = 8 C = 1. Vy phng trnh (2.5) c
nghim l: un = 2n(3n + 1).

u =
1
un+1
2
2
n
n
1
1
+ cos
.
= 2un + ( 2) sin
4
4
2
2
(2.6)
Ta c:
u
en = C.2n.
n
n
1
1
+ cos
f (n) = ( 2) sin
nn ta chn
4
4
2
2
n
n
un = A. sin
.Thay
un vo phng trnh (2.6)
+ B. cos
4
4
n
.
A = 1; B = 0 un = sin
4
n
Khi : un = C.2n + sin 4 , m u1 = 22 C = 0.
Vy phng trnh (2.6) c nghim l: un = sin n
.
4
ta tm c

u1 = 333
un+1 = 26.un 494.7n 2475.n + 99
Ta c:
u
en = C.26n.
(2.7)
24
f (n) = 494.7n 2475n + 99 = f1(n) + f2(n)

trong f1(n) = 494.7n; f2(n) = 2475.n + 99.
Suy ra un1 = 26.7n; un2 = 99.n. Khi : un = C.26n + 26.7n + 99.n,
kin ban u u1 = 333 C = 2.
Vy phng trnh (2.7) c nghim un = 2.26n + 26.7n + 99.n.
vi iu
Phng php bin thin hng s
Xt phng trnh sai phn (2.1): aun+1 + bun = f (n).

Phng trnh thun nht tng ng vi phng trnh (2.1) c nghim tng
qut uen = C.n, vi = ab . tm nghim ring ca (2.1), ta coi C bin
thin theo n, c ngha C l mt hm s ca n (C = C(n) = Cn) v tm
un = Cn .n . Thay un = Cn .n vo phng trnh (2.1) ta c:
a.Cn+1n+1 + b.Cn.n = f (n)
b
a.Cn+1.n .( ) + b.Cn.n = f (n)
a
n
b. [Cn+1 Cn ] = f (n)
Ly tng hai v
b.n Cn = f (n)
f (n)
Cn = n .
b.
theo k t 0 n n 1, ta c:
n1
X
k=0
n1
1 X f (k)
Ck =
b
k
k=0
n1
1 X f (k)
.
Cn = C0
b
k
k=0
Vy
un
1 X f (k) i n
= C0
.
b
k
n1
k=0
V d 2.5. Dng phng php bin thin hng s tm nghim ca phng

trnh sai phn
u1 = 8
un+1 = 2un + 6.2n
(2.8)
25
Ta c: uen = C.2n un = Cn.2n. Thay un = Cn.2n vo phng trnh (2.8) ta

c:
Cn+1.2n+1 = 2.Cn.2n + 6.2n
Cn+1 Cn = 3
Cn = (3n)
Cn = 3n
un = 3n.2n.
Do un = C.2n + 3.n.2n. V u1 = 8 C = 1.
Vy nghim ca phng trnh (2.8) l: un = 2n(1 + 3n).
V d 2.6. Dng phng php bin thin hng s tm mt nghim ring ca
phng trnh sai phn
1
un+1 = 5un + (n2 3n + 1)n!.
5
Ta i tm mt nghim ring ca phng trnh (2.9) di dng un

Thay un = Cn.5n vo phng trnh (2.9) ta c:
Cn+1 Cn =
1
5n+2
(2.9)
= Cn .5n.
(n2 + 2n + 1 5n)n!
(n + 1)(n + 1)! n.n!

n+1
5n+2
5

n.n!
Cn = n+1
5
n.n!
Cn = n+1
5
Cn =
.
Vy mt nghim ring ca phng trnh (2.9) l: un = n.n!
5
V d 2.7. Dng phng php bin thin hng s tm mt nghim ring ca
phng trnh sai phn
un+1 = un +
1n
2n+1
(2.10)
26
Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.10) c nghim = 1. Ta i tm mt
nghim ring ca phng trnh (2.10) di dng un = Cn. Thay un = Cn vo

phng trnh (2.10) ta c:
1n
2n+1
n
n+1
Cn = n+1 n
2
2
n
Cn = n
2
n
Cn = n .
2
Cn =
Vy mt nghim ring ca phng trnh (2.10) l: un = 2nn .

Trong v d (2.6), (2.7) ta nhn thy v phi f (n) khng c cc dng c
bit nh nu trong phng php h s bt nh v vy vic p dng phng
php phng php h s bt nh l khng kh thi.Vic s dng phng php
bin thin hng s cho ta li gii ngn gn.
2.2 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s

bin thin
nh ngha 2.1. Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s bin
thin l phng trnh sai phn c dng
a(n)un+1 + b(n)un = f (n) hoc un+1 = q(n)un + f (n)
trong a(n) 6= 0, b(n) 6= 0, q(n) 6= 0 v a(n), b(n), q(n), f (n) l cc hm s

ca n.
Trong mc ny ta xt phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s

bin thin dng
un+1 = q(n)un + f (n)
(2.11)
trong q(n) 6= 0 v q(n); f (n) l cc hm s ca n.
27
nh l 2.1. Nghim tng qut un ca phng trnh (2.11) c dng:

un = u
en + un
trong :
u
tng ng: un+1 = q(n)un.
un l mt nghim ring tu ca phng trnh (2.11).
Vic gii cc phng trnh sai phn tuyn tnh vi cc h s bin thin l
rt phc tp. y ta s xt mt s dng n gin ca cc phng trnh sai
phn tuyn tnh vi cc h s bin thin c gii ch yu bng phng php
t dy s ph, dng cng thc truy hi v phng php bin thin hng s.
Bi ton. Tm un bit

u1 =
un+1 = p(n)un + f (n), n N
(2.12)
trong
, R; p(n); f (n) l cc hm s ca i s n N, p(n) 6= 0, n N.
Bi gii. t dy s ph
un = vn .
n1
Y
p(k).
k=0
Khi
v1 =
p(0)
vn+1.
n
Y
v (2.12) c dng
p(k) = .vn.
k=0
n
Y
f (n)
p(k) + f (n) vn+1 vn = Q
.
n
k=0
p(k)
k=0
y l phng trnh sai phn tuyn tnh vi h s hng s m ta bit cch

gii.
V d 2.8. Tm un bit rng

u1 = 1;
un+1 =
1 6n
3
un +
n+2
(n + 2)!
n N .
28
Bi gii. Ta c p(n) = n +1 2 Q p(k) = (n +1 1)!

n1
t
1
un =
vn ,
(n + 1)!
k=0
khi ta c
v1 = 2; vn+1 3vn = 1 6n.
Gii phng trnh

ny
ta
c
vn = 2.3n1 + 3n + 1.
2.3n1 + 3n + 1
Vy un =
.
(n + 1)!

u1 = 1;
un+1 =
2.3n.un + n.2n.3
n2 +n
2
(cos
n
n
+ sin
),
4
4
Bi gii. Ta c p(n) = 3n Q p(k) = Q 3k = 3

t un = 3
n(n1)
2
.vn,
n1
n1
k=0
k=0
khi ta c
v1 = 1; vn+1 =
2.vn + 2n.(n cos
Gii phng trnh ny ta c

Vy
n(n1)
2
n N .
n
n
+ n sin
).
4
4
n1

n
n
1
1
2
.
+ n sin
vn = ( 2)
+ 2n ( n + ) cos
4
4
2
2
2

n1

n(n1)
1
2
n
n
1
n
un = 3 2
( 2)
+ 2 ( n + ) cos
+ n sin
.
4
4
2
2
2

1
u1 = ;
2
un+1
(n + 1)2
n(n + 1)
=
un +
n!,
n(n + 2)
n+2
n N .
(2.13)
Bi gii. Trc ht ta i tm nghim tng qut ca phng trnh sai phn
tuyn tnh thun nht
un+1
(n + 1)2
un = 0.
n(n + 2)
Ta vit li phng trnh ny di dng

n+1
n+2
un+1
un = 0.
n+1
n
29
t vn = n +n 1 un, khi phng trnh trn c dng vn+1 vn = 0, phng

trnh ny c nghim evn = C (vi C l hng s).
Suy ra uen = C n +n 1 .
Ta i tm nghim ring ca (2.13) di dng un = Cn n +n 1 .
Dng phng php bin thin hng s ta tm c
n
.
n+1
un = (C0 + n! 1).
.
Suy ra un = n +n 1 (C + C0) + nn.n!
+1 n+1
Vi iu kin ban u u1 = 21 C + C0 = 1. Vy un = nn.n!
.
+1
V d 2.11. Tm un bit rng vi n 1
(2.14)
u1 = a; un+1 = g(n)ukn,
trong g(n) > 0 vi n N ; k R+ .
Bi gii. T gi thit ta suy ra un > 0 vi n N. Ly logarit theo c s e

hai v ca phng trnh (2.14) ta c
(2.15)
ln un+1 = ln g(n) + k. ln un.
t vn = ln un, khi (2.15) c dng

(2.16)
vn+1 kvn = ln g(n).
Ta li t vn = kn1yn, khi (2.16) c dng
n1
X ln g(i)
ln g(n)
yn = y1 +
.
yn+1 yn =
i
kn
k
i=1
T gi thit u1 = a > 0 y1 = ln a. Do vy
yn = ln a +
Khi ta c
n1
X
ln g(i)
i=1
ki
vn = k
n1
k n1 ln a+
un = evn = e
n1
P
i=1
ln a +
n1
X
ln g(i)
i=1
ln g(i)
ki
ki
30
V d 2.12. Tm un bit rng vi n 1

u1 = a > 0; un+1 =
f (n + 1) k
un ,
f k (n)
(2.17)
trong f (n) > 0 vi n N ; k N .
Bi gii. T (2.17) ta c
uk
un+1
= kn .
f (n + 1) f (n)
(2.18)
n
, khi (2.18) c dng
t vn = fu(n)
(2.19)
vn+1 = vnk .
Ta li t yn = ln vn, khi (2.19) c dng

l hng s).
a
a
y1 = ln
= C.k . T ta c
Do u1 = a v1 = f (1)
f (1)
yn+1 = kyn yn = C.k n ,
yn = k
n1
Vy cui cng ta c
(vi C
a kn1
a
a
k n1 ln f (1)
.
vn = e
=
ln
f (1)
f (1)
a kn1
un =
.f (n).
f (1)
2.3 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s

hng s
2.3.1 nh ngha

Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s hng s l phng trnh
sai phn c dng
aun+2 + bun+1 + cun = f (n) hoc un+2 = pun+1 + qun + f (n)
(2.20)
31
trong a, b, c, p, q l cc hng s; a 6= 0, c 6= 0, q 6= 0, f (n) l biu thc ca n

cho trc.
Nu f (n) = 0 phng trnh (2.20) c dng
aun+2 + bun+1 + cun = 0
hoc
un+2 = pun+1 + qun
(2.21)
c gi l phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai thun nht tng ng
vi phng trnh (2.20).
Nu f (n) 6= 0 phng trnh (2.20) c gi l phng trnh sai phn tuyn
tnh cp hai khng thun nht.
2.3.2 Nghim
Nghim tng qut ca phng trnh (2.20) c dng:
un = u
en + un
trong :
u
(2.21).
un l mt nghim ring ca phng trnh sai phn tuyn tnh khng thun
nht (2.20).
Sau y ta s nu ra cch gii phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht
(2.21).
Phng trnh c trng ca (2.21) l:
a2 + b + c = 0
hay
2 = p + q.
(2.22)
Trng hp 1. Nu phng trnh (2.22) c hai nghim thc phn bit 1 ; 2

th uen = An1 + Bn2 , trong A; B l hai hng s.
Trng hp 2. Nu phng trnh (2.22) c nghim thc kp 1 = 2 = th
u
en = (A + Bn)n, trong A; B l hai hng s.
32
l s thc nn xn = n l mt nghim ca
phng trnh (2.21). Ta i tm nghim th hai di dng yn = vnn. Thay
yn = vnn vo phng trnh (2.21) ta c
Chng minh.
Do 1
= 2 =
avn+2n+2 + bvn+1n+1 + cvn n = 0.
T nh ngha ta c c 6= 0 nn t phng trnh (2.22) suy ra 6= 0. V vy ta

vit li phng trnh trn di dng:
c
b
vn+22 + vn+1 + vn = 0.
(2.23)
a
a
Theo nh l Vite, t phng trnh (2.22) ta c
1 + 2
1 .2
b
= 2 =
a
c
2
= =
a
Khi phng trnh (2.23) c dng 2vn+2 22vn+1 + 2vn = 0.

Hay
vn+2 + vn = 2vn+1.
Do (vn) l cp s cng tu , n gin ta ly (vn) = (n); n N.

Khi yn = nn, mt khc xyn = n, suy ra xn; yn c lp tuyn tnh.
n
Do vy
u
en = (A + Bn)n.
Trng hp 3.
Nu phng trnh (2.22)pc nghim phc = x + iy = r(cos + i sin ),

vi i2 = 1; r = || = x2 + y2; tan = xy ; ( 2 ; 2 ) th phng trnh
(2.22) cn c nghim phc lin hp = x iy = r(cos i sin ). Khi
u
en = rn (A cos n + B sin n), vi A; B l cc hng s.
Nu phng trnh (2.22) c nghim phc = x + iy th n s l

nghim ca phng trnh(2.21). Theo cng thc Moivre ta c
Chng minh.
n = rn (cos n + i sin n) = xn,

33
n = rn (cos n i sin n) = yn .
Suy ra Axn + Byn cng l nghim.

Ly A = B = 21 ta c 12 xn + 12 yn = rn cos n.
Ly A = 2i1 ; B = 2i1 ta c 2i1 xn 2i1 yn = rn sin n.
rn cos n
Mt khc rn sin n = cot n 6= const( 6= k), nn rn cos n; rn sin n l hai
nghim c lp tuyn tnh. Do vy nghim tng qut ca phng trnh (2.21)
l
u
en = rn (A cos n + B sin n), vi A; B l cc hng s.
2.3.3 Mt s phng php tm nghim ring ca phng trnh sai

phn tuyn tnh cp hai khng thun nht
Phng php h s bt nh
Ni dung sau y trnh by cch tm nghim ring ca phng trnh sai phn
tuyn tnh cp 2 khng thun nht (2.20) khi v phi f (n) c dng c bit.
Trng hp 1.
f (n) = Pm (n)
l a thc bc m i vi n.
Khi :
- Nu phng trnh c trng (2.22) khng c nghim = 1 th ta chn
un = Qm (n) cng l a thc bc m i vi n.
- Nu phng trnh c trng (2.22) c nghim n = 1 th ta chn
un = nQm (n) cng l a thc bc m i vi n.
- Nu phng trnh c trng (2.22) c nghim kp = 1 th ta chn
un = n2 Qm (n) cng l a thc bc m i vi n.
Chng minh. Ta i tm nghim ring un = Q(n). Khi Q(n + 2); Q(n + 1);
Q(n) l cc a thc c h s ca hng t bc cao nht bng nhau.
34
- Do phng trnh c trng (2.22) khng c nghim = 1 tc l 1

1; 2 6= 1 nn 1 p q 6= 0. Suy ra
6=
deg(Q(n + 2) pQ(n + 1) qQ(n)) = deg Q(n).
Mt khc Q(n +2) pQ(n +1) qQ(n) = f (n), nn deg Q(n) = deg f (n) = m.
Do vy un = Qm(n).
- Do phng trnh c trng (2.22) c nghim n = 1 nn 1 p q = 0.
Ta i tm nghim ring un = R(n), trong R(n) l a thc m bc s c
xc nh phn sau. Ta c R(n + 2); R(n + 1); R(n) l cc a thc c h s
ca hng t bc cao nht bng nhau m 1 p q = 0 suy ra
deg(R(n + 2) pR(n + 1) qR(n)) = deg R(n) 1 = deg f (n).
Suy ra R(n) l a thc bc m + 1, do ta chn un = R(n) = nQm(n), trong

Qm(n) l a thc bc m i vi n.
- Do phng trnh c trng (2.22) c nghim kp = 1 nn ta c

1pq =0
q
= 1
p =2
q = 1
Ta i tm un = R(n) l nghim ring ca phng trnh (2.21) nn khi ta c

f (n) = R(n + 2) pR(n + 1) qR(n) = R(n + 2) 2R(n + 1) + R(n)
= R(n + 2) R(n + 1) [R(n + 1) R(n)] = R(n + 1) R(n)

= 2 R(n).
Suy ra deg R(n) = deg f (n) + 2.

Vy nn un = R(n) = n2Qm(n), trong Qm(n) l a thc bc m i vi
n.
Trng hp 2.
f (n) = Pm (n). n
( 6= 0),
trong Pm(n) l a thc bc m i vi n. Khi :

35
- Nu khng phi l nghim ca phng trnh c trng (2.22) th ta

chn un = Qm(n). n.
- Nu l mt nghim n ca phng trnh c trng (2.22) th ta chn
un = n.Qm(n). n.
- Nu l nghim kp ca phng trnh c trng (2.22) th ta chn un =
n2 .Qm(n). n.
Chng minh.
Xt phng trnh sai phn

un+2 = pun+1 + qun + Pm (n). n ( 6= 0).
(2.24)
Chia c hai v ca phng trnh (2.24) cho n ta c

2
un+1
un
un+2
q
= Pm (n).
n+2
n+1
n
t vn = unn , khi phng trnh trn c vit di dng

2vn+2 pvn+1 qvn = Pm (n).
(2.25)
Phng trnh c trng ca (2.25) l
(2.26)
vi 1 = 2(p2 + 4q) = 2. trong = p2 + 4q l bit thc ca phng
trnh (2.22).
- Nu khng l nghim ca phng trnh c trng (2.22) tc l 2
p q 6= 0 th phng trnh (2.26) khng c nghim t = 1. Khi ta chn
mt nghim ring ca phng trnh (2.25) l: vn = Qm(n), trong Qm(n) l
a thc bc m i vi n. Vy un = Qm(n). n.
- Nu l mt nghim n ca phng trnh c trng (2.22) th ta c
2 t2 pt q = 0
>0
2 p q = 0
1
>0
2 p q = 0
Hay t = 1 l mt nghim n ca phng trnh (2.26), khi ta chn mt

nghim ring ca phng trnh (2.25) l vn = nQm(n).
Vy un = n.Qm(n). n, trong Qm(n) l a thc bc m i vi n.
36
- Nu l mt nghim kp ca phng trnh c trng (2.22) th ta c

=0
2 p q = 0
1
=0
2 p q = 0
Hay t = 1 l nghim kp ca phng trnh (2.26), khi ta chn mt nghim

ring ca phng trnh (2.25) l vn = n2Qm(n).
Vy un = n2.Qm(n). n, trong Qm(n) l a thc bc m i vi n.
Trng hp 3.
f (n) = Pm (n) cos n + Ql (n) sin n.
trong
Pm (n); Ql (n)
k = max{m; l}. Khi
ln lt l cc a thc bc
m, l
i vi n. K hiu
- Nu cos i sin khng l nghim ca phng trnh c trng (2.22) th

ta chn
un = Tk (n) cos n + Rk (n) sin n,
trong Tk (n); Rk (n) l cc a thc bc k i vi n.

- Nu cos i sin l nghim ca phng trnh c trng (2.22) th ta chn
un = n[Tk (n) cos n + Rk (n) sin n],

Chng minh. Xem [4].
M rng.
f (n) = n [Pm (n) cos n + Ql (n) sin n]
( 6= 0).
Khi
- Nu .ei = (cos i sin ) khng l nghim ca phng trnh c
trng (2.22) th ta chn
un = n [Tk (n) cos n + Rk (n) sin n],

37
- Nu .ei =
(2.22) th ta chn
(cos i sin )
l nghim ca phng trnh c trng
un = n.n [Tk (n) cos n + Rk (n) sin n],
trong Tk (n); Rk (n) l cc a thc bc k i vi n, k = max{m; l}.

Xt phng trnh
Chng minh.
un+2 pun+1 qun = n [Pm (n) cos n + Ql (n) sin n].
Do 6= 0, ta chia c hai v ca phng trnh trn cho n ta c

2
un+2
un+1
un
q
= Pm (n) cos n + Ql (n) sin n.
n+2
n+1
n
t vn = unn , khi ta vit li phng trnh nh sau
2 vn+2 pvn qvn = Pm (n) cos n + Ql (n) sin n.
(2.27)
2 t2 pt q = 0.
(2.28)
Phng trnh c trng ca (2.27) c dng

- Nu ei
= cos i sin khng l nghim ca phng trnh (2.28) th

.ei = (cos i sin ) khng l nghim ca (2.22). Theo kt qu trn ta
c vn = Tk (n) cos n + Rk (n) sin n.
Vy un = n[Tk (n) cos n + Rk (n) sin n].
- Nu ei = cos i sin l nghim ca phng trnh (2.28) th .ei =

(cos i sin ) l nghim ca (2.22). Theo kt qu trn ta c vn = n[Tk (n) cos n+
Rk (n) sin n].

Vy un = nn[Tk (n) cos n + Rk (n) sin n].
Trng hp 4.
f (n) =
m
X
fk (n)
k=1
m
P
Khi ta chn nghim ring un di dng: un = unk , trong unk tng

k=1
ng l nghim ring ca phng trnh sai phn (2.21) vi v phi l fk (n) v
c tm theo mt trong cc trng hp trn.
38

(2.29)
un+2 4un+1 + 4un = 2n+3.
Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.29) l: 2 4 + 4 = 0. Phng trnh
ny c nghim kp = 2.
Ta chn mt nghim ring ca phng trnh (2.29) l un
un = n2 .a.2n vo phng trnh (2.29) ta c
= n2 .a.2n.
Thay
4a(n + 2)2 8a(n + 1)2 + 4n2a = 8.
Cho n = 1 ta c a = 1. Vy un = n2.2n.
V d 2.14. Gii phng trnh sai phn sau y

u0 = 2; u1 = 1
un+2 un+1 2un = (3n + 2) cos
n
n
+ (n + 1) sin
.
2
2
Bi gii.Ta c Pm(n) = (3n + 2); Ql(n) = n + 1; = 2 .
(2.30)
Phng trnh c trng ca (2.30) c dng 2 2 = 0. Phng trnh ny

c nghim = 2; = 1.
Nghim tng qut ca phng trnh thun nht l: uen = A.(1)n + B.2n.
Ta thy cos 2 i sin 2 = i khng l nghim ca phng trnh c trng ca
(2.30) nn
un = (an + b) cos
n
n
+ (cn + d) sin .
2
2
Thay un vo phng trnh (2.30), rt gn v so snh cc h s ta c

a = 1; b = c = d = 0 un = n cos
Phng trnh (2.30) c nghim tng qut l:
un = A.(1)n + B.2n + n cos
Do gi thit
u0 = 2
u1 = 1
A+B
=2
A + 2B = 1
n
.
2
n
.
2

A=1
B=1
39
Vy phng trnh cho c nghim

un = (1)n + 2n + n. cos
n
.
2
Phng php bin thin hng s
Xt phng trnh sai phn (2.20):
un+2 = pun+1 + qun + f (n),
v phng trnh thun nht tng ng (2.21)

un+2 = pun+1 + qun.
Gi s un, vn l hai nghim c lp tuyn tnh ca phng trnh (2.21), khi

phng trnh (2.21) c nghim tng qut l uen = Aun + Bvn, trong A, B
l hai hng s. tm nghim ring ca phng trnh (2.20) ta coi A, B bin
thin theo n v i tm un di dng
un = An un + Bn vn.
Nu 1; 2 (1 6= 2) l hai nghim phn bit ca phng trnh c trng

(2.22) th hai nghim c lp tuyn tnh ca phng trnh (2.21) l un =
n1 , vn = n2 . Ta i tm nghim ring un di dng
un = An n1 + Bn n2 .
T phng trnh c trng 2 p q = 0 ta c
+
1
2
1 .2
=p
= q.
Thay un = Ann1 + Bnn2 vo phng trnh (2.20) ta c

n
n
An+2n+2
+ Bn+2n+2
p[An+1n+1
+ Bn+1n+1
1
2
1
2 ] q[An1 + Bn 2 ] = f (n)
An+2n+2
+ Bn+2n+2
(1 + 2 )[An+1n+1
+ Bn+1n+1
1
2
1
2 ]
+ 1 .2[Ann1 + Bn n2 ] = f (n)
40
n+2
n+2
1 (An+2 An+1 ) + 2 (Bn+2 Bn+1 )
n+1
n+1
1 2 (An+1 An ) 1 2 (Bn+1 Bn ) = f (n)
n+2
n+1
n+1
n+2
1 An+1 + 2 Bn+1 1 2 An 1 2 Bn = f (n)
n+2
n+2
n+1
n+2
1 An+1 1 An + 1 An 1 2 An
n+2
n+2
n+1
+ n+2
2 Bn+1 2 Bn + 2 Bn 1 2 Bn = f (n)
2
n+1
n+2 2
n+1
n+2
1 An +1 An (1 2 )+2 Bn +2 Bn (2 1 ) = f (n)
Theo cng thc sai phn tng phn th phng trnh trn c th vit li
nh sau:
n+1
n+1
(Ann+1
1 ) (1 )(An) + 1 An (1 2 )
n+1
n+1
+ (Bnn+1
2 ) (2 )(Bn) + 2 Bn (2 1 ) = f (n)
Hay
n+1
n+1
(Ann+1
+ Bnn+1
1
2 ) + (1 An + 2 Bn )
n+1
n+1
1 2 An 2 1 Bn = f (n).
phng trnh trn c tho mn ta phi c
n+1 A + n+1B
n
n
1
2
n+1 2An n+11 Bn
1
=0
= f (n).
Gii h phng trnh trn ta c
An =
f (n)
n+1
1 (2 1 )
f (n)
.
Bn = n+1
2 (2 1 )
T ta tm c An, Bn v un = An.n1 + Bn.n2 .

41
Nu 1 = 2 = l nghim kp ca phng trnh c trng (2.22) th

hai nghim c lp tuyn tnh ca phng trnh thun nht (2.21) l
un = n , vn = nn . Khi
An = (n + 1)f (n)
n+2
Bn = f (n) .
n+2
Nu = r(cos + i sin ) l nghim phc ca phng trnh c trng

(2.22) th hai nghim c lp tuyn tnh ca phng trnh thun nht
(2.21) l un = rn cos n, vn = rn sin n. Khi
f (n) sin(n + 1)
An =
rn+2 sin
f (n) cos(n + 1)
.
Bn =
rn+2 sin
V d 2.15. Tm mt nghim ring ca phng trnh sau bng phng php

bin thin hng s
(2.31)
un+2 2un+1 3un = 3n+1.
Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.31) l 2 2 3 = 0. Phng trnh
ny c cc nghim l 1 = 1; 2 = 3. Theo kt qu nu trn ta c
1
f (n)
1
1
n+1
n+1
=
(3)
=
(3)
A
=
(3)n+1
n
n+1
4
16
16
1 (2 1 )
1
1
1
f (n)
= = n Bn = n.
Bn = n+1
4
4
2 (2 1 ) 4
An =
Vy
un
3
3n
= (n ).
4
4
V d 2.16. Tm mt nghim ring ca phng trnh sau bng phng php

bin thin hng s
(2.32)
un+2 un+1 + un = 3.2n.
2
Bi gii.Phng trnh c trng
ca (2.32) l + 1 = 0. Phng trnh
ny c cc nghim l = 1 2i
= cos
i sin .
3
3
Theo kt qu nu trn ta
42
n
n
An = 3.2n+1 sin(n + 1) = 2n(cos
3 sin
)
3
3
3
(n + 1)
= 2n+1 cos
3
(n + 1)
An = 2n+1 cos
.
3

n
n
= 2n ( 3 cos
+ sin
)
3
3
3
(n + 1)
= 2n+1 sin
3
(n + 1)
Bn = 2n+1 sin
.
3

(n + 1)
n
(n + 1)
n
un = 2n+1 cos
= 2n .
cos
+ sin
sin
3
3
3
3
Bn =
Vy
3.2n+1 cos(n + 1)
2.4 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s

bin thin
nh ngha 2.2. Phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s bin
thin l phng trnh sai phn c dng
a(n)un+2 + b(n)un+1 + c(n)un = f (n) hoc un+2 = p(n)un+1 + q(n)un + f (n)
trong a(n) 6= 0, c(n) 6= 0, q(n) 6= 0 v a(n), b(n), c(n), p(n), q(n), f (n) l
cc hm s ca n.
Trong mc ny ta xt phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai vi h s

bin thin dng
un+2 = p(n)un+1 + q(n)un + f (n)
(2.33)
trong q(n) 6= 0 v p(n), q(n), f (n) l cc hm s ca n.
nh l 2.2. Nghim tng qut un ca phng trnh (2.33) c dng:

un = u
en + un
43
trong :
u
tng ng: un+2 = p(n)un+1 + q(n)un.
un l mt nghim ring tu ca phng trnh (2.33).
V d 2.17. Gii phng trnh sai phn sau

(1 +
1
1
4n2 1 n
1
1
3
2 )un+1 2un + (1
2 )un1 =
2n 2n
2n 2n
2n2
(2.34)
Bi gii. Phng trnh thun nht tng ng vi phng trnh (2.34) c hai
1
1
, nn uen = An B 2n
tm
nghim c lp tuyn tnh l un = n; vn = 2n
1
nghim ring un, ta tm un = An n Bn 2n
. Theo kt qu ca phng php
bin thin hng s ta c:
2n2
4n2 1 n
3n
3
n
An1 = 2
3 = 3 = An = 3 n
2
4n 1
2n
2
2
4n4
4n2 1 n
Bn1 = 2
3 = 2n2 3n Bn = (n2 n + 1)3n+1.

2
4n 1
2n
3
3n+1
3n+1 n 1
n
2
un = n 3 (n n + 1)
=
.
2
2n
2
n
Vy
Th li: Ta c
1
1
1
1
2 )un+1 2un + (1
2 )un1
2n 2n
2n 2n
n+2
n
3n+1 n 1 (n 1)(2n + 1) 3n n 2
(n + 1)(2n 1) 3
+
=
2n2
2 n+1
2
n
2n2
2 n1
2
4n 1 n
3 .
=
2n2
Do nghim ca phng trnh (2.34) l:
(1 +
1
3n+1 n 1
un = An B
+
2n
2
n
trong A, B l cc hng s tu .
Trong nhiu trng hp ta c th bin i a phng trnh sai phn
vi h s bin thin v phng trnh sai phn vi h s hng s.
44
V d 2.18. Gii phng trnh sai phn sau

u1 = 0; u2 = 3; n = 1, 2,
(n + 2)2
(n + 1)(n + 2)
n(n + 2)
un+2 3
un+1 + 2
un =
(n + 1)(n + 3)
n(n + 3)
n+3
(2.35)
Bi gii. Chia c hai v ca phng trnh (2.35) cho nn ++ 23 ta c

n+2
n+1
n+3
un+2 3
un+1 + 2
un = n.
n+2
n+1
n
t vn = n +n 1 un, ta c

9
v1 = 0; v2 = ; n = 1, 2,
2
vn+2 3vn+1 + 2vn = n
(2.36)
Phng trnh (2.36) l phng trnh sai phn vi h s hng s, gii phng
trnh ny ta c
vn =
Vy
7 5 n 1
2 n(n + 1).
2 4
2
i
n h7 5 n 1
2 n(n + 1) .
un =
n+1 2 4
2
45
Chng 3
Mt vi ng dng ca phng trnh
sai phn tuyn tnh trong gii ton
ph thng
3.1 Bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s
Bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s c cho bi h thc truy
hi l mt bi ton thng gp chng trnh ph thng. Bi ton tng qut
c pht biu nh sau: Xc nh s hng tng qut ca dy s (un) (theo
quy lut a thc) c cho bi h thc truy hi

u1 = 1 ; u2 = 2 ; ; uk = k
f (xn+k ; xn+k1; ; xn+1; xn; n) = 0
(3.1)
trong 1; 2; ; k l cc hng s thuc R cho trc, cn f l mt biu

thc cha k + 2 bin cho trc.
Thc cht ca bi ton nu trn l ta ang xt bi ton xc nh hm s
un = u(n) tho mn phng trnh (3.1) vi cc iu kin ban u cho trc.
V l do , i khi ta cng gi bi ton xc nh dy s c cho bi h thc
truy hi (3.1) l bi ton gii phng trnh (3.1).
Trong cc v d chng 2 ta dng l thuyt ca phng trnh sai phn
46
tuyn tnh gii bi ton nu trn khi cng thc truy hi l mt biu thc
tuyn tnh vi h s hng s hoc h s bin thin. Trong mc ny ta tip tc
cp n dng ton nu trn v khi cng thc truy hi l mt h biu thc
tuyn tnh, cng thc truy hi c dng phn tuyn tnh vi h s hng.
3.1.1 Xc nh s hng tng qut ca dy s khi cng thc truy

hi l biu thc tuyn tnh
V d 3.1. Tm s hng tng qut ca dy s (un) tho mn

u0 =
un+1 = qun + p (p, q R).
(3.2)
Bi gii
- Nu q = 1 th (un) l cp s cng vi cng sai p nn un = + np.

- Nu p = 0 th (un) l cp s nhn vi cng bi q nn un = qn.
- Ta xt q 6= 1; p 6= 0, t un = vn + b (vi b c xc nh sau), khi phng
trnh (3.2) c vit nh sau:
vn+1 + b = q(vn + b) + p.
Chn b = 1 p q ta c vn+1 = qvn vn = v0qn

p n
Vy un = 1 q q + 1 p q .
Dy s xc nh trong v d (3.2) c gi l "dy s nhn - cng". Cp s
cng l trng hp ring ca "dy s nhn - cng" khi q = 1, cn cp s nhn
l trng hp ring ca "dy s nhn - cng" khi p = 0.
V d 3.2. Tm tt c cc dy s (un) tho mn un+1 = 7n 11un v (un) l

mt dy s tng.
Bi gii. Xt phng trnh sai phn

(3.3)
un+1 = 7n 11un.
47
Gii phng trnh (3.3) ta c nghim tng qut ca phng trnh ny l

un = C(11)n +
1
7n .
18
V (un) l dy s tng nn un+1 > un. Do

C(11)n+1 +
Suy ra
1
1
7n+1 > C(11)n +
7n
18
18
n N.
1 n
7 n N.
3
11 n
1
- Vi C > 0 th (3.4) tng ng 7 < 36C
vi n N.
11 n
tm c C tho mn iu ny v khi n chn th 7 +.
11 n
1
- Vi C < 0 th (3.4) tng ng 7 > 36C
vi n N.
11 n
tm c C tho mn iu ny v khi n l th 7 .
- Vi C = 0 th un = 181 7n l dy s tng.
Vy dy s cn tm c un c xc nh l un = 181 7n.
12C(11)n <
(3.4)
Ta khng
Ta khng
V d 3.3. (Mathematical Olympyad in China, 2004)
Cho dy s (un) c xc nh nh sau

u0 = 3
(3 un)(6 + un1) = 18 n N .
Hy tnh
n 1
P
.
i=0 ui
(3.5)
Bi gii. t vn = u1n (n = 0, 1, 2, ), khi phng trnh (3.5) c dng

(3
1
1
)(6 +
) = 18 3vn 6vn1 1 = 0.
vn
vn1
48
Gii phng trnh ny (vi iu kin ban u

1 n+1
(2
1). Khi ta c
3
v0 =
1
)
3
ta tm c
vn =
n
n
n
X
X
X
1
1
1 i+1
=
(2 1) = (2n+2 n 3).
vi =
u
3
3
i=0 i
i=0
i=0

hi l h biu thc tuyn tnh
Bi ton 3.1. Xc nh s hng tng qut ca cc dy s (un); (vn) tho mn
u = a; v1 = b
1
un+1 = pun + qvn (3.6a)
vn+1 = run + svn (3.6b)
(3.6)
trong a, b, p, q, r, s l cc hng s thuc R.
Bi gii. T phng trnh (3.6a) trong (3.6) thay n bi n + 1 v bin i ta

c
un+2 = pun+1 + qvn+1

= pun+1 + q(run + svn )
= pun+1 + qrun + s(un+1 pun).
Suy ra un+2 (p + s)un+1 + (ps qr)un = 0.

T (3.6) ta cng c u2 = pa + qb. Khi ta thu c phng trnh

u1 = a; u2 = pa + qb
un+2 (p + s)un+1 + (ps qr)un = 0.
Gii phng trnh ny ta tm c un, thay un va tm c vo phng trnh

(3.6a) ca (3.6) ta tm c vn.
V d 3.4. Tm un, vn tha mn
49
u1 = 1; v1 = 2
un+1 = 2un 8vn (3.7a)
vn+1 = 2un 6vn (3.7b)
(3.7)
Bi gii. Trong phng trnh (3.7a) thay n bi n + 1 ta c phng trnh
v ta cng c u1 = 1, u2 = 18.

Gii phng trnh ny ta c un = 5n + 112 (2)n. Thay un va tm c

vo phng trnh (3.7a) ta c vn = 25 n + 32 (2)n. Vy ta tm c un, vn
tha mn h cho l
un+2 + 4un+1 + 4un = 0,
u = 5n + 11 (2)n
n
2
5
3
vn = n + (2)n.
2
2
Ta c th tng qut bi ton 3.1 nh sau
Bi ton 3.2. Tm un, vn tha mn
u = a; v1 = b
un+1 = pun + qvn + (n)
vn+1 = run + svn + (n).
(3.8)
trong a, b, p, q, r, s l cc hng s thuc R, (n), (n) l cc hm s s cp

cho trc.
V d 3.5. Tm un, vn tho mn
u = 1; v1 = 1
un+1 = 4un 2vn + 9n 3
vn+1 = un + vn + 3n
(3.9)
50
Bi gii. p dng cch lm nh trong cc bi ton nu trn ta tm c

un ; vn
tho mn (3.9) l
un = 2n + 2.3n 3n
vn = 2n + 3n .

hi c dng phn tuyn tnh vi h s hng
Bi ton 3.3. Tm dy s (xn) tho mn cc iu kin sau
x =a
0
xn+1 =
pxn + q
rxn + s
n N,
(3.10)
trong a, p, q, r, s l cc hng s thuc R.
Bi gii. Gi s un, vn l mt nghim ca h phng trnh sai phn
u = a; v0 = 1
0
un+1 = pun + qvn
vn+1 = run + svn ,
(3.11)
th xn = uv n tho mn (3.10). Tht vy ta chng minh bng quy np nh sau:

n
x0 =
u0
= a,
v0
(ng).
Gi s xn = uv n l nghim ca (3.10). Khi

n
xn+1 =
un+1
vn+1
un
+q
pxn + q
pun + qvn
vn
=
=
= un
run + svn
rxn + s
r +s
vn
p
cng l nghim ca (3.10). Vy khng nh trn ng vi mi n N.

Nh vy phng trnh sai phn dng phn tuyn tnh (3.10) s c gii bng
cch lp v gii h phng trnh (3.11).
51
V d 3.6. Tm dy s (xn) tho mn cc iu kin sau

x = 1
0
2xn 3
xn+1 =
,
3xn 4
n 1.
(3.12)
Bi gii. Xt h phng trnh
Gii h ny ta c
u0 = 1; v0 = 1
un+1 = 2un 3vn
vn+1 = 3un 4vn.
un = (1)n(6n 1); vn = (1)n(6n + 1).
Vy nghim ca phng trnh cho l

xn =
un
6n 1
=
.
vn
6n + 1
V d 3.7. Cho dy s (xn) tho mn cc iu kin sau

x =2
0
xn+1 =
2xn + 1
xn + 2
n N.
Tm phn nguyn ca A2010 = x1 + x2 + + x2010.
Bi gii. Trc ht ta i tm xn tho mn (3.13). Xt h phng trnh
u0 = 2; v0 = 1
Gii h ny ta c
un+1 = 2un + vn
vn+1 = un + 2vn.
1
1
un = (3n+1 + 1); vn = (1 3n+1).
2
2
(3.13)
52
Vy nghim ca phng trnh (3.13) l

xn =
Ta c
3n+1 + 1
2
un
= n+1
= 1 + n+1
.
vn
3
1
3
1
2010
X
A2010 =
1+
i=1
Suy ra

X
2
1
.
=
2010
+
2
i+1
i+1
3 1
3
1
i=1
2010
2010
X
1
< 2011.
2010 < A2010 < 2010 + 2
i
3
i=1
Vy [A] = 2010.
Trn y ta va xt bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s khi
cng thc truy hi l biu thc c dng phn tuyn tnh, tuy nhin trn thc
t nhiu bi tp dnh cho hc sinh gii trong chng trnh ton bc ph thng
ta cn gp cc bi ton m trong cng thc truy hi dng phi tuyn. Sau
y l mt s bi ton dng v cch gii.
Bi ton 3.4. Tm xn tho mn

x1 = a;
xn+1
x2n + d
=
,
2xn
(3.14)
n N .
Bi gii
1 n1
1
Khi d = 0 ta c xn+1 = 2 xn v xn = 2 a.
Ta xt trng hp d > 0. Gi s un, vn l mt nghim ca
sai phn
h phng trnh
u = a; v1 = 1
1
un+1 = u2n + dvn2
vn+1 = 2unvn
(3.15)
th xn = uv n l nghim ca phng trnh (3.14). Tht vy, ta chng minh bng

n
quy np nh sau:
u1
x1 =
= a (ng).
v
1
53
Gi s xn = uv n l nghim ca (3.14). Khi

n
xn+1 =
un+1
vn+1
u2n
+d
x2n + d
u2n + dvn2
vn2
=
=
un = 2x
2unvn
n
2
vn
cng l nghim ca (3.14).

Vy gii phng trnh (3.14) ta cn gii h (3.15). Ta c
u = a, v1 = 1
1
un+1 = u2n + dvn2
(3.16a)
dvn+1 = 2 dun vn (3.16b).
(3.16)
Cng v vi v ca phng trnh (3.16a) v phng trnh (3.16b) trong h

(3.16), ta thu c
un+1 +
Do
un+1 +
dvn+1 = (un +
dvn+1 = (u1 +
dvn )2.
n
dv1 )2 = (a + d)2 .
Tng t tr v vi v ca phng trnh (3.16a) v phng trnh (3.16b) trong

h (3.16), ta cng thu c
Khi ta c
un+1
dvn+1 = (u1
n
n
dv1)2 = (a d)2 .
2n
2n
1
u
(a
+
=
d)
+
(a
d)
n+1
2
n
n
1
vn+1 = (a + d)2 (a d)2 .
2 d
Do xn = uv n , nn t (3.17) ta c
n

n1
n1
d (a + d)2
+ (a d)2
xn =
n1 .
n1
2
(a d)2
(a + d)
Th li bng quy np ta thy kt qu tm c tho mn (3.14).

(3.17)
54
Xt trng hp d < 0. t d = q, (q > 0). Gi s un, vn l mt nghim

ca h phng trnh sai phn
u = a; v1 = 1
(3.18)
un+1 = u2n qvn2
vn+1 = 2unvn
th xn = uv n l nghim ca phng trnh (3.14). Tng t nh trn ta c th

n
chng minh iu ny bng phng php quy np ton hc.
Vy gii phng trnh (3.14) ta i gii h (3.18). Ta c
u = a, v1 = 1
1
un+1 = u2n qvn2
iqvn+1 = 2iqun vn.
(3.19)
i vi h (3.19) p dng cch lm tng t nh vi h (3.16) ta thu c

un+1 = 1 (a + iq)2n + (a iq)2 n
2
1
n
n
vn+1 = (a + i q)2 (a i q)2 .
2i q
Do xn = uv n , nn t h trn ta c
n

n1
n1
i q (a + i q)2
+ (a i q)2
xn =
.
(a + i q)2n1 (a i q)2n1
Th li bng quy np ta thy kt qu tm c tho mn (3.14).
Bi ton 3.5. Tm xn tho mn

x1 = a;
xn+1 =
2xn
,
1 + dx2n
n N .
Bi gii.
Khi d = 0 ta c xn+1 = 2xn v xn = 2n1a.

(3.20)
55
Ta xt trng hp d > 0. Gi s un, vn l mt nghim ca h phng trnh

sai phn
u = 1; v1 = a
1
un+1 = u2n + dvn2
vn+1 = 2unvn
(3.21)
th xn = uv n l nghim ca phng trnh (3.20) (tng t bi ton (3.4) ta

n
c th chng minh iu ny bng phng php quy np). Vy gii phng
trnh (3.20) ta cn gii h (3.21). Ta c
u = 1, v1 = a
1
un+1 = u2n + dvn2
dvn+1 = 2 dun vn.
(3.22)
i vi h (3.22) p dng cch lm tng t nh h (3.16) ta thu c

n
n
un+1 = (1 + a d)2 + (1 a d)2
n
n

vn+1 = d (1 + a d)2 (1 a d)2 .
Do xn = uv n , nn t trn ta c
n
n1
n1
+ (1 a d)2
(1 + a d)2
xn =
n1
n1 .
2
d (1 + a d)
(1 a d)2
Th li bng quy np ta thy kt qu nhn c tho mn (3.20).

Xt trng hp d < 0. t d = q, (q > 0). Gi s un, vn l nghim ca h
phng trnh sai phn
u = 1; v1 = a
un+1 = u2n qvn2
vn+1 = 2unvn
56
th xn = uv n l nghim ca phng trnh (3.20). p dng cch lm tng t

n
nh bi ton (3.4) (vi trng hp d<0) ta thu c

n1
n1
(1 + ai q)2
+ (1 ai q)2
xn =
.
i q (1 + ai q)2n1 (1 ai q)2 n1
Th li bng quy np kt qu ny tha mn (3.20).
3.2 Tuyn tnh ho phng trnh sai phn

Mt s bi ton sai phn khng tuyn tnh ta bin i a v phng
trnh sai phn tuyn tnh gi l tuyn tnh ho. iu ny lm tng hiu qu
ng dng ca phng trnh sai phn.
Gi s dy s (un) tho mn iu kin

u1 = 1 ; u2 = 2 ; ; uk = k
un = (un1, un2, , unk ) vi n; k N ; n > k,
trong l mt a thc i s bc m, l phn thc, hoc l biu thc siu

vit hoc c dng khng tuyn tnh i vi cc bin un1, un2, , unk .
y chng ta cp ti hai vn nh sau:
- Nhng lp hm s no c th t tuyn tnh ho c? Ngha l tn ti
cc gi tr x1, x2, , xk
un = x1un1 + x2un2 + + xk unk .
(3.23)
- Nu hm t tuyn tnh ho c th cch tm biu thc tuyn tnh n

c m t nh th no?
Trc tin ta kho st vn th hai
tm x1, x2, , xk , ta xc nh uk+1, uk+2, , u2k, t cng thc lp cho
ta c
57
uk+1 = (k ; k1; ; 2 ; 1) = k+1
u
k+2 = (k+1 ; k ; ; 3 ; 2 ) = k+2
u2k = (2k1; 2k2; ; k+1; k ) = 2k .
Thay cc gi tr u1, u2, , uk v cc gi tr uk+1, uk+2, , u2k va tm c

vo (3.23), ta c h phng trnh tuyn tnh gm k phng trnh vi k n
x1, x2, , xk
uk+1 = x1k + x2k1 + + xk 1
u
k+2 = x1 k+1 + x2 k + + xk 2
u2k = x12k1 + x22k2 + + xk k .
Gii h phng trnh ny ta thu c x1, x2, , xk , sau thay vo (3.23) ta

c biu din tuyn tnh cn tm.
un = (un1, un2, , unk ) = x1un1 + x2un2 + + xk unk .
Cui cng kim nghim cng thc va tm c bng phng php quy np
ton hc. Ch rng, nu h phng trnh tuyn tnh trn v nghim th hm
khng th tuyn tnh ho c.
Bi ton 3.6. Cho dy s (un) tho mn iu kin

u2n1 + 2
, n 3.
u1 = u2 = 1; un =
un2
Hy nu cch tuyn tnh ho. Chng minh rng un Z, n N .
Bi gii. Gi s un c biu din tuyn tnh l
un = a1 un1 + a2 un2 + b.
(3.24)
58
Ta c u3 = 3; u4 = 11; u5 = 41. Thay u3 = 3; u4 = 11; u5 = 41 vo biu din

tuyn tnh trn, ta thu c h phng trnh
a u + a2 u1 + b = u3
1 2
a1 u3 + a2 u2 + b = u4
a1 u4 + a2 u3 + b = u5
a + a2 + b = 3
3a1 + a2 + b = 11
11a1 + 3a2 + b = 41
a =4
a2 = 1
b = 0
Vy ta c un = 4un1 un2.
By gi ta s chng minh bng quy np rng dy s (un) tho mn (3.24) c
biu din tuyn tnh l
u1 = u2 = 1; un = 4un1 un2, n 3.
(3.25)
Tht vy, ta c u3 = 3 = 4.1 1 = 4.u2 u1, suy ra (3.25) ng vi n = 3.
Gi s (3.25) ng vi n = k tc l ta c uk = 4uk1 uk2 (k 3). Ta phi
chng minh (3.25) ng vi n = k + 1. Ta c
uk+1 =
=
=
=
=
u2k + 2 (4uk1 uk2)2 + 2

=
uk1
uk1
2
16uk1 8uk1uk2 + u2k2 + 2
uk1
2
15uk1 4uk1uk2 + u2k1 4uk1uk2 + uk1uk3
uk1
2
15uk1 4uk1uk2 + uk1(uk1 4uk2 + uk3)
uk1
15u2k1 4uk1uk2
uk1
= 15uk1 4uk2 = 4(4uk1 uk2) uk1
= 4uk uk1
Vy (3.25) ng ti n = k + 1. Theo nguyn l quy np ta c iu phi chng

minh.
R rng t (3.25) ta c ngay un Z, n N.
Bi ton 3.7. Tuyn tnh ho dy s (un) tho mn iu kin

u1 = ; un+1 = aun +
bu2n + c
vi a2 b = 1; > 0; a > 1.
59
Bi gii.
un+1 = aun +
bu2n + c un+1 aun =
(un+1 aun )2 = bu2n + c
p
bu2n + c
u2n+1 + (a2 b)u2n = 2aun un+1 + c
u2n+1 + u2n = 2aun+1un + c
u2n + u2n1 = 2aun un1 + c.
Tr tng v hai ng thc cui ta c
u2n+1 u2n1 = 2aun (un+1 un1).
Mt khc do un+1 un1 > 0 nn ta c un+1 2aun + un1 = 0. Khi bi

ton c tuyn tnh ho.
Tr li vn th nht, sau y ta s nu ln mt vi lp hm c th t tuyn
tnh ho c.

u1 = ; un+1 =
Bi gii. Ta c
un+1 =
u
pn
a + u2n + b
vi a2 b = 1; > 0; a > 1.
u
a
1
pn
=
+
un+1
un
a + u2n + b
1+
b
.
u2n
t vn = u1 . Khi ta vit phng trnh trn di dng

n
v1 =
p
1
; vn+1 = avn + bvn2 + 1
vi
a2 b = 1; > 0; a > 1.
y chnh l phng trnh sai phn m ta tuyn tnh ho trong bi ton

(3.7).

u1 = ; u2 = ; un+1 =
u2n + a
un1
vi , , a R.
60
Bi gii.Ta c
un+1
u2n + a
=
un+1un1 = u2n + a
un1
un un2 = u2n1 + a.
Tr v vi v ca hai ng thc trn ta c
un+1un1 un un2 = u2n u2n1
hay
un+1un1 + u2n1 = u2n + unun2
T ta c
un1
un
=
.
un+1 + un1
un + un2
un1
u2
un
=
==
= 2
= k.
un+1 + un1
un + un2
u3 + u1
+ 2 + a
Do ta c un = k(un+1 + un1), hay l

u1 = ; u2 =
kun+1 un + kun1 = 0.
Vy bi ton c tuyn tnh ho xong.
Bi ton 3.10. Tm un, khi bit u1 = ; u2 = (, R) v

u2n + 2bun bun1 + c
un+1 =
, n 2.
b + un1
Bi gii.Ta thy
un+1
(un + b)2 + c
u2n + 2bun bun1 + c
un+1 + b =
.
=
b + un1
un1 + b
t un + b = vn, khi c th vit li phng trnh trn di dng

vn+1 =
vn2 + c
.
vn1
y chnh l phng trnh sai phn m ta tuyn tnh ho trong bi ton

(3.9).
61
3.3 ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh vo

mt s bi ton mang tnh cht s hc
T vic tm c s hng tng qut ca mt dy s ta c th gii quyt
c cc bi ton lin quan gia dy s v s hc nh: Dy s v tnh chia
ht, dy s v tnh chnh phng ....Cc dng bi tp trn rt phong ph v
a dng, trong khun kh ni dung ca lun vn ch nu ra mt s v d
thy c ng dng rng ri ca phng trnh sai phn trong lnh vc ton
ph thng.
V d 3.8. (Bi 7/385 Tp ch Ton hc v tui tr thng 7, 2009).
Cho dy s (un) xc nh bi

u0 = 9; u1 = 161
un = 18un1 un2
Chng minh rng
n 2, n N.
(3.26)
u2n 1
l s chnh phng vi mi s t nhin n.
5
Bi gii. Ta i tm un tha mn phng trnh (3.26). Phng trnh (3.26) l
phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai thun nht. Gii phng trnh ny
ta tm c
1
un = [(9 + 80)n+1 + (9 80)n+1].
2
n+1
n+1 2
Do [(9 + 80) + (9 80) ] =

[(9 + 80)n+1 (9 80)n+1]2 + 4
u2n 1 1 h (9 + 80)n+1 (9 80)n+1 i2
.
nn 5 = 5
2
p dng khai trin nh thc Newton ta c: (9 80)n+1 = M N 5,

u2 1
M, N l cc s nguyn dng. T suy ra n
= N 2.
5
vi
V d 3.9. Cho dy s (un) c xc nh nh sau

u0 = 0, u1 = 1
un+1 = 2un un1 + 1 n 2.
Chng minh rng M = 4unun+2 + 1 l s chnh phng.

(3.27)
62
Bi gii. Trong phng trnh (3.27) thay n bi n 1 ta c

un = 2un1 un2 + 1.
Tr cc v tng ng ca hai phng trnh trn ta c

hay
un+1 un = 2un 3un1 + un2,

un+1 3un + 3un1 un2 = 0.
y l phng trnh sai phn tuyn tnh cp ba thun nht, gii phng trnh
ny ta tm c nghim un = n(n2+ 1) .
Do M = 4unun+2 + 1 = n(n + 1)(n + 2)(n + 3) + 1 = (n2 + 3n + 1)2.
V d 3.10. ( Bi 3, thi ngh ca trng THPT Lng Vn Chnh, Ph
Yn - Tuyn tp thi Olympic 30 4 nm 2001).

u1 = 1
un+1 =
u
pn
2 + 3 + u2n
n N .
(3.28)
u2n
Chng minh rng 2 2 c th biu din thnh tng bnh phng ca ba s
u2n
nguyn lin tip.
Bi gii. Trc ht ta i tm cng thc tng qut ca un. Ta nhn thy dy
s cho l mt trng hp c th ca bi ton (3.8). p dng cch lm tng

qut ta c th vit li (3.28) thnh dng
vn+1 = 2vn +
3vn2 + 1, vi vn =
1
.
un
p dng kt qu ca bi ton (3.8) suy ra vn+1 4vn + vn1 = 0. Gii phng

trnh ny ta thu c vn = 1 (2 + 3)n (2 3)n .
Suy ra
2 3
2 3
, n 1.
un =
(2 + 3)n (2 3)n
63
Ta thy lun tn ti k N sao cho (2 +

Do vy
3)n (2
3)n =
3k.
n2
n
u2n
2 = [2 + 3) + (2 3) ] 2
u22n
n2
n
= [2 + 3) (2 3) ] + 2
= 3k 2 + 2 = (k + 1)2 + k 2 + (k 1)2.
V d 3.11. ( Bi 1, thi ngh ca trng THPT Hong L Kha, Ty

Ninh - Tuyn tp thi Olympic 30 4 nm 2001).

u0 = 0, u1 = 1
un+2 = 2un+1 + un , n N.
.
.
Chng minh rng un .. 2k n .. 2k (k Z).
(3.29)
Bi gii. Ta thy phng trnh (3.29) l phng trnh sai phn tuyn tnh
cp hai thun nht, gii phng trnh ny ta c

1
un = (1 + 2)n (1 2)n , n N.
2 2
Dng khai trin nh thc Newton ta c
ii
1 hX i i X i
i
un =
Cn (1) ( 2)
Cn( 2)
2 2 i=0
i=0
n
n1
n1
2
2
X
2i+1 X
1
2i+1
= 2
=
Cn ( 2)
Cn2i+12i.
2 2
i=0
i=0
Gi m l s m cao nht ca 2 trong phn tich n thnh tch cc ly tha

nguyn t. Ta c n = 2mp vi p l.
2i . m
V (2i + 1)Cn2i+1 = nCn1
. 2 nn Cn2i+1 .. 2m, i.
Cn2i+1
t v0 = 2m th v0 = p. Vy
n1
un =
2
X
i=0
n1
n1
2m vi 2i = 2m v0 + 2m
2
X
i=1
vi 2i = 2

m
p+
Do vy un .. 2k 2ms .. 2k 2m .. 2k n .. 2k .
2
X
i=1

vi 2i = 2m s,
vi s l.
64
V d 3.12. Cho dy s (un) c xc nh nh sau

u1 = 2
un = 3un1 + 2n3 9n2 + 9n 3 n 2, n N.
Chng minh rng vi mi s nguyn t p, th 2010
p1
P
(3.30)
ui chia ht cho p.
i=1
Bi gii. Ta thy (3.30) l phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h
s hng s, gii phng trnh ny ta tm c

u n = 3 n n3
- Vi p = 2 th 2010
p1
P
i=1
n = 1, 2, .
ui = 2010.2 . 2.
- Vi p l s nguyn t l th ta c
p1
X
i=1
p1
X
ui =
(3i i3 ) = (3 + 32 + + 3p1) [13 + 23 + + (p 1)3].
i=1
1 p1
Ta c 1 + 2 + + (p 1) = 2 P [i3 + (p i)3]
i=1
3
3
3
2
Mt khc i + (p i) = p 3p i + 3pi2 .. p
Ta cng c 3 + 32 + + 3p1 = 12 (3p 3), v p l s nguyn
.
l Fermat
nh
ta
c
3 p 3 . p.
n
o
p1
P 3
p
3
Suy ra (3 3) + [i + (p i) ] .. p,
i=1
n1
o
p1
P
P 3
1 p1
p
3
hay 2 2 (3 3) + 2 [i + (p i) ] .. p. Vy 2 ui .. p.
i=1
i=1
p1
Suy ra 2010 P ui .. p.
3
i=1
Vy vi mi s nguyn t p th 2010
p1
P
i=1
t nn theo nh
ui . p.
65
3.4 ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh vo

gii cc phng trnh hm
Ta bit mi hm s f : N R c tng ng vi mt dy s (un) vi
s hng tng qut un = f (n), v vy nhiu bi ton xc nh hm s trn tp
N c a v bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s. Trong ni dung
ny ta s nu ra mt s v d gii phng trnh hm bng cch a phng
trnh hm v phng trnh sai phn.
V d 3.13. Xc nh hm s f : N R tha mn iu kin
f (0) = 1; f (1) = 2; f (n + 1)f 2(n 1) = f 3(n), n N .
(3.31)
Bi gii. Gi s tn ti hm s f (n) tha mn yu cu bi. Bng phng
php quy np ta chng minh c f (n) > 0 vi mi n N. Logarit ha hai

v ca (3.31) theo c s e ta c ln f (0) = 0, ln f (1) = ln 2 v
ln f (n + 1) + 2 ln f (n 1) = 3 ln f (n), n N .
t un = ln f (n), (n N) ta c phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai

thun nht
u0 = 0; u1 = ln 2; un+2 3un+1 + 2un = 0, (n N).
Gii phng trnh ny ta tm c un = (2n 1) ln 2 = ln 22 1. T ta tm

c f (n) = 22 1.
Th li ta thy hm s ny tha mn yu cu bi. Vy hm s cn tm l
n
f (n) = 22
, (n N).
V d 3.14. Xc nh hm s f : N R c cho bi phng trnh

9
f (1) = ; f (n + 1) = nf (n) + n.n!, n N .
8
(3.32)
Bi gii. Gi s tn ti hm s f (n) tha mn yu cu bi. Ta c nghim
tng qut ca phng trnh f (n + 1) nf (n) = 0 l:
fe(n) = C 1 2 (n 1) = C(n 1)!.
66
Ta tm nghim ring ca phng trnh cho di dng

f (n) = Cn(n 1)!. Thay vo phng trnh (3.32) ta c
Cn+1n! = Cn n! + n.n! Cn+1 Cn = n, n N.
T y ta tm c Cn = n(n2 1) f (n) = 12 n(n 1)((n 1)!).

Vy nghim tng qut ca phng trnh cho l
1
f (n) = C(n 1)! + n(n 1)((n 1)!).
2
Vi f (1) = 89 ta c C = 98 .Vy f (n) = 89 (n 1)! + 21 n(n 1)((n 1)!). Th

li ta thy hm s f (n) tha mn yu cu bi nn l hm s cn tm.
V d 3.15. Cho hm s f : N R tha mn cc iu kin

f (1) = 1; f (2) = 0; f (n + 1) 2f (n) + f (n 1) = n + 1, n N .
Chng minh rng (6f (n) 24) l bi ca n.
Bi gii. t f (n) = un ta c bi ton gi tr ban u

u1 = 1; u2 = 0; un+1 2un + un1 = n + 1.
y l phng trnh sai phn tuyn tnh cp 2 khng thun nht . Gii phng
trnh ny ta thu c uen = A + Bn; un = n2( 16 n + 12 ). Do
1
1
un = A + Bn + n2( n + ),
6
2
v vi cc iu kin ban u u1 = 1; u2 = 0 ta c nghim ca bi ton gi

tr ban u l
3
2
un = f (n) = 4
Suy ra 6f (n) 24 = n3 + 3n2 22n l
11
n
n
n+
+ .
3
6
2
bi ca n.
V d 3.16. Tm tt c cc hm s f : N N tha mn iu kin

f (1) = 1; 2f (n)f (k + n) 2f (k n) = 3f (n)f (k), k n; k, n N.
67
Bi gii. Cho k = n = 0 ta c f 2(0) = 2f (0). Suy ra f (0) = 0 hoc
f (0) = 2.
- Nu f (0) = 0, chn n = 0 thay vo phng trnh hm trn ta cf (k) = 0

vi k N. iu ny l v l v theo gi thit f (1) = 1. Vy f (0) = 2.
- Vi f (0) = 2 chn n = 1 ta c phng trnh
2f (k + 1) 3f (k) 2f (k 1) = 0, k N .
t uk = f (k), ta c phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai thun nht
u0 = 2; u1 = 1; 2uk+1 3uk 2uk1 = 0, k N .
Gii phng trnh ny ta c uk = 2

Vy f (n) = 2 12 n.
1 k
.
2
V d 3.17. Xc nh hm s f : N R tha mn phng trnh hm

f (0) = 2; f (n + 1) = 3f (n) +
p
8f 2(n) + 1, n N.
(3.33)
Bi gii. Gi s tn ti hm
s f (n) tha mn yu cu bi. T gi thit
p
ta c f (n + 1) 3f (n) =
vi
8f 2(n) + 1 ( 1, n N)
nn (3.33) tng ng
(f (n+1)3f (n))2 = 8f 2(n)+1 f 2(n+1)+f 2(n) = 6f (n)f (n+1)+1.
Trong (3.34) thay n bi n 1 ta c
(3.34)
f 2(n) + f 2(n 1) = 6f (n 1)f (n) + 1.
(3.35)
f 2(n + 1) f 2(n 1) = 6f (n)(f (n + 1) f (n 1)).
(3.36)
Tr tng v ca (3.34) v (3.35) ta c
T gi thit dng quy np ta cn chng minh c f (n) > 0 vi mi n. Hn

na ta cn c
p
f (n + 1) > 3f (n) = 9f (n 1) + 3 8f 2(n 1) + 1 > f (n 1)
68
f (n + 1) f (n 1) > 0.
Khi (3.36) c dng
f (n + 1) + f (n 1) = 6f (n).
Vy ta c phng trnh sai phn tuyn tnh

f (0) = 2; f (1) = 6 +
33; f (n + 2) 6f (n + 1) + f (n) = 0, n N.
Gii phng trnh ny ta c

f (n) =
(8 +
66)(3 +
8
n
8)
(8
66)(3 8)n
Th li ta thy hm s ny tha mn bi nn l hm s cn tm.
69
Kt lun
Trong lun vn Php tnh sai phn v ng dng tc gi tm hiu, nghin
cu, h thng mt s vn nh sau:
1. Cc vn c bn v sai phn v phng trnh sai phn tuyn tnh.
2. Trnh by mt cch c h thng v phng trnh sai phn tuyn tnh cp
mt v cp hai, cp n mt vi phng php tm nghim ring ca
phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt v cp hai c th p dng
ging dy cho hc sinh bc ph thng.
3. M rng phng php h s bt nh tm nghim ring ca phng
trnh sai phn tuyn tnh cp mt v cp hai khi v phi c dng f (n) =
n [Pm (n) cos n + Ql (m) sin n].
4. M rng bi ton xc nh s hng tng qut ca dy s(un); (vn) tha

mn
u = a; v1 = b
1
un+1 = pun + qvn + (n)
vn+1 = run + svn + (n).
trong a, b, p, q, r, s l cc hng s thuc R, (n), (n) l cc hm s s

cp cho trc.
5. Xt mt s ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh trong vic
gii ton chng trnh THPT.
70
Ti liu tham kho

[1] Nguyn Vn Mu (Ch bin) (2008),Chuyn chn lc dy s v p
dng, Nh xut bn Gio dc.
[2] Nguyn Vn Mu, Nguyn Vn Tin (2009), Mt s chuyn gii tch
bi dng hc sinh gii trung hc ph thng, Nh xut bn Gio dc.
[3] Nguyn Vn Mu, Chuyn : Cc php tnh trn dy s (Ti liu bi
dng trng h 2003).
[4] Nguyn Vn Mu (Ch bin) (2009), Bin phc nh l v p dng, Trng
i hc Khoa hc T nhin - i hc Quc gia H ni.
[5] L nh Thnh (Ch bin) (2001), Phng trnh sai phn v mt s ng
dng, Nh xut bn Gio dc.
[6] Tp ch Ton hc v Tui tr, S 389 ( thng 11, 2009, tr. 21)
[7] S gio dc v o to TP. H Ch Minh (1999) , Tuyn tp thi Olympic
30 thng 4 - ln th V , Nh xut bn Gio dc, tr 238 - 240.
[8] S gio dc v o to TP. H Ch Minh (2001), Tuyn tp thi Olympic
30 thng 4 - ln th V II , Nh xut bn Gio dc, tr. 211 - 212, 222.

Phép Tính Sai Phân Và NG D NG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phép Tính Sai Phân Và NG D NG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I HC THI NGUYN

NGUYN TH HNG LAN

PHP TNH SAI PHN

NGI HNG DN KHOA HC:

1 Mt s khi nim c bn v sai phn v phng trnh sai phn 3

2 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt v phng trnh sai

2.1 Phng trnh sai phn tuyn tnh cp mt vi h s hng s . . 18

2.1.3 Mt s phng php tm nghim ring ca phng trnh

3 Mt vi ng dng ca phng trnh sai phn tuyn tnh trong

Ti liu tham kho

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

Sai phn v mt s tnh cht c bn

1.1.1 nh ngha

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

1.1.2 Mt s tnh cht c bn ca sai phn

cp u c th biu din theo cc gi tr ca hm s, tc l

i N ; , R; f (x), g(x) : R R, ta lun c:

Tnh cht 1.4. (Sai phn ca a thc) Sai phn cp i ca mt a thc bc n

iii) Bng 0 khi i > n.

Do sai phn mi cp l mt ton t tuyn tnh nn ta ch cn

k+1xn = (k xn ) = k ((x + h)n ) k (xn)

= Pnk (x + h) Pnk (x) = Pnk1(x)

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

l a thc bc n k 1 i vi x. Vy khng nh ng vi i = k + 1. Theo

Tnh cht 1.5. Cng thc sai phn tng phn

Tnh cht 1.6. Tng cc sai phn

ng dng ca sai phn

Da vo khi nim v tnh cht ca sai phn ta c th gii mt s bi ton

1.2.1 Tm quy lut ca mt dy s.

Hy tm ra mt quy lut ca dy s  v tm hai s hng k tip theo quy lut

Bi gii. Lp bng mt s sai phn ban u

Ta thy sai phn cp 3 khng i nn dy s l dy cc gi tr ca a thc

Vy dy s tun theo quy lut yn = n3 + 2n2 n + 1.

- Quy lut tm c trn khng l duy nht, v r rng cc s  cho cng

1.2.2 Tnh tng hu hn.

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

k(k + 1)(k + 2)(k + 3) 3 k(k + 1)(k + 2) (k + 1)(k + 2)(k + 3)

V d 1.3. Tnh cc tng sau

1) An = sin x + sin 2x + + sin nx.

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

V d 1.4. Cho dy s (xn) tho mn iu kin

trong  [x] l k hiu ch phn nguyn ca x.

Bi gii. Ta c xn+1 = xn + x2n suy ra xn+1 xn = x2n 0 nn (xn) l dy s

V d 1.5. Cho dy s (xn) xc nh nh sau

xn = tan n. tan(n 1), n N .

Chng minh rng tn ti cc hng s , R sao cho ta c

S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn

tan 1 + tan 1. tan n. tan(n 1) = tan n tan(n 1) = tan(n 1)

Phng trnh sai phn tuyn tnh

1.3.1 nh ngha

yn = f (n) l phng trnh c dng

a0 yn+k + a1 yn+k1 + + ak yn = g(n)

 tm c hm s yn = f (n) c th ta phi cho trc k gi tr ban u

ca hm yn u c th c tnh da vo cng thc truy hi (1.1) v cc iu

nh ngha 1.2. Nu g(n) 6= 0 th (1.1) c gi l phng trnh sai phn

Nu g(n) = 0 th phng trnh (1.1) c dng

v c gi l phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht tng ng vi

1.3.2 Nghim ca phng trnh sai phn tuyn tnh

tnh (1.1) v tt c cc iu kin ban u  cho ca n c gi l nghim

nh ngha 1.4. Hm s yen ph thuc k tham s C1; C2; ; Ck tho mn

phng trnh (1.2) c gi l nghim tng qut ca (1.2) nu vi mi tp cc

C1 yn1 + C2yn2 + + Ck ynk = 0

I HC THI NGUYN

1.1.1 nh ngha

cp u c th biu din theo cc gi tr ca hm s, tc l

Tnh cht 1.4. (Sai phn ca a thc) Sai phn cp i ca mt a thc bc n

l a thc bc n k 1 i vi x. Vy khng nh ng vi i = k + 1. Theo

Hy tm ra mt quy lut ca dy s v tm hai s hng k tip theo quy lut

Bi gii. Lp bng mt s sai phn ban u

Ta thy sai phn cp 3 khng i nn dy s l dy cc gi tr ca a thc

- Quy lut tm c trn khng l duy nht, v r rng cc s cho cng

V d 1.4. Cho dy s (xn) tho mn iu kin

trong [x] l k hiu ch phn nguyn ca x.

V d 1.5. Cho dy s (xn) xc nh nh sau

1.3.1 nh ngha

tm c hm s yn = f (n) c th ta phi cho trc k gi tr ban u

ca hm yn u c th c tnh da vo cng thc truy hi (1.1) v cc iu

nh ngha 1.2. Nu g(n) 6= 0 th (1.1) c gi l phng trnh sai phn

v c gi l phng trnh sai phn tuyn tnh thun nht tng ng vi

tnh (1.1) v tt c cc iu kin ban u cho ca n c gi l nghim

nh ngha 1.4. Hm s yen ph thuc k tham s C1; C2; ; Ck tho mn

phng trnh (1.2) c gi l nghim tng qut ca (1.2) nu vi mi tp cc

nh l 1.2. Nu yn1; yn2; ; ynk l k nghim c lp tuyn tnh ca (1.2) th

trong C1, C2, , Ck l cc hng s ty .

nh l 1.3. Nu yn v yn l hai nghim no ca phng trnh sai phn

Ta s i tm nghim tng qut ca (1.2) di dng yen = C.n (C 6= 0, 6= 0).

Rt gn ta c phng trnh tng ng

nh ngha 1.6. S x0

trong C1; C2; ; Ck l cc hng s thc tu .

nh l 1.5. Nu phng trnh c trng (1.3) c nghim phc n

nh l 1.6. Nu phng trnh c trng (1.3) c nghim phc

Ch . Nu phng trnh c trng (1.3) c nhiu nghim bi phc hn

- Nu phng trnh c trng (1.3) c k nghim thc 1; 2; ; k khc

- Nu cos i sin (i2 = 1) khng l nghim ca phng trnh c trng

Trong trng hp ny ta i tm nghim ring ynj ng vi tng hm gj (n), j =

Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.5) c dng

Thay yn vo phng trnh (1.5), ri rt gn v so snh cc h s ta c

Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.6) c dng 2 + 1 = 0. Phng

trnh ny c nghim = cos 3 i sin 3 . Khi nghim ring ca (1.6) c dng

Thay yn vo phng trnh (1.6), ri rt gn v so snh cc h s ta c

Bi gii. Phng trnh c trng ca (1.7) c dng 2 7 + 12 = 0. Phng

Do phng trnh c trng c hai nghim phn bit = 3 v = 4 nn nghim

2.1.1 nh ngha

Nu f (n) 6= 0 th phng trnh (2.1) c gi l phng trnh sai phn

gii trn vn phng trnh (2.1) ta i tm mt nghim ring ca phng

Phng php h s bt nh

Phng trnh c trng ca (2.3) c dng:

Khi , ta chn un = A sin nx + B cos nx vi A; B R l cc hng s.

Khi ta chn nghim ring un di dng: un = unk , trong unk tng

Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.4) c nghim = 3.

Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.5) c nghim = 2.

Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.6) c nghim = 2.

Bi gii. Phng trnh c trng ca (2.7) c nghim = 26.