FULBRIGHT ECONOMICS TEACHING PROGRAM

23/11/2013

NGUYN XUN THNH (thanhnx@fetp.edu.vn)

VN TRANH CHP V GII QUYT TRANH CHP GIA NH

U T V NH NC TRONG HOT NG I TC CNG-T TI

VIT NAM: NGHIN CU TNH HUNG D N BOT CU PH

M V KINH NGHIM QUC T

Nhng tnh cht c bit ca c ch i tc cng t (PPP), trong bao gm tnh cht di hn ca hp ng nhng quyn v cc hp ng chia s ri ro, s tham gia ca nhiu bn, cc vn nhy cm v chnh tr v x hi, to ra rt nhiu c hi xy ra tranh chp, c bit l gia nh u t v cc c quan qun l nh nc. S thiu vng cc khun kh th ch v chnh sch hn ch cc c hi ny cng nh tnh khng hiu qu ca cc c ch gii quyt tranh chp v ang bin nhiu d n u t c s h tng (CSHT) Vit Nam vn v mt bn cht l kh thi tr nn khng kh thi. Tnh trng ny lm nn lng cc nh u t v v hiu ha n lc thc y cc d n u t theo c ch PPP ca Chnh ph. Bi vit ny phn tch vn tranh chp v gii quyt tranh chp gia nh u t v nh nc trong hot ng i tc cng-t t thc tin ca Vit Nam trn c s ca mt nghin cu tnh hung v d n u t xy dng Cu Ph M ti Thnh ph H Ch Minh (TP.HCM) theo hnh thc xy dng, vn hnh, chuyn giao (BOT). I. D n BOT Cu Ph M: chun b u t, cu trc d n v vn tranh chp 1. Qu trnh hnh thnh d n Cu Ph M l cy cu dy vng qua sng Si Gn, vi 4 ln xe, di 2,4 km ni Qun 2 v Qun 7 ca TP.HCM (Hnh 1). Vo u thp nin 2000, D n c nh gi l ph hp vi quy hoch chung ca TP.HCM1 v quy hoch pht trin giao thng c nc.2 Cn c vo bo co nghin cu tin kh thi, UBND TP.HCM xut v c Th tng Chnh ph chp thun ch trng u t d n theo hnh thc BOT vo nm 2002.3 Th tng Chnh ph cng giao UBND TP.HCM l c quan nh nc c thm quyn k kt hp ng BOT. Nhm tuyn chn nh u t c nng lc v kinh nghim thc hin d n, UBND TP.HCM t chc u thu tuyn chn ch u t. n thng 7 nm 2003, cn c vo kt qu u thu ca Ban ch o D n, UBND TP.HCM quyt nh ph duyt kt qu tuyn chn ch u t l Lin danh 5 t chc: Tng Cng ty Xy dng H Ni, Cng ty u t Pht trin Xy dng, Cng ty CP u t v Pht trin HTKT TP.HCM, Cng ty CP B tng 620 Chu Thi v CTCP Cng ty TNHH & Thng
Quyt nh 123/1998/Q-TTg ngy 10/7/1998 ca Th tng Chnh ph v vic ph duyt iu chnh quy hoch chung TP.HCM n nm 2020. 2 Quyt nh 162/2002/Q-TTg ngy 15/11/2002 ca Th tng Chnh ph v Quy hoch pht trin giao thng vn ti ng b Vit Nm n nm 2010 v nh hng n 2020 3 Cng vn 496/UB-DA ngy 18/02/2002 ca UBND TP.HCM v Cng vn 675/CP-CN ngy 17/6/2002.
1

Cc quan im trnh by trong bi vit ny l ca tc gi v khng nht thit phn nh quan im ca Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright hay Chng trnh Vit Nam, Trng Qun l Nh nc Harvard Kennedy. Bi vit c ng trn Tp ch Ngn hng, s thng 3/2013.

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

mi Thanh Danh. Cng ty C phn BOT Cu Ph M (PMC) c thnh lp vi vai tr l doanh nghip BOT.4 C ng ca PMC l 5 doanh nghip trong lin danh c la chn. Hnh 1: Bn Cu Ph M

Ngun: Trn Thanh Phong v Nguyn Xun Thnh v trn bn nn Google. Theo bo co nghin cu kh thi do PMC chun b vo nm 2004, D n kh thi v mt ti chnh thu ht u t t khu vc t nhn vi gi tr hin ti rng (NPV) bng 243 t VN v sut sinh li ni ti (IRR) bng 10,23% theo gi nm 2004. D n cng kh thi v mt kinh t do gip tit kim thi gian v chi ph i li ca cc phng tin giao thng theo tuyn ng vnh ai 2, gim ch tc khu vc ni TP.HCM, thc y pht trin kinh t khu vc Qun 2, Qun 9 v Qun 7.5 Trong nm 2004, Hp ng BOT c thng tho gia PMC v cc s ngnh ca TP.HCM. Gp vo bn hp ng k tt, cc b ngnh trung c (B Giao thng Vn ti, K hoch u t v Ti chnh) u c cng kin l hp ng c lp theo ng khung mu v tun th theo Ngh nh 77/CP ngy 18/6/1997 ca Chnh ph v quy ch u t BOT; cc iu khon ca hp ng m bo c tnh bnh ng trong quan h gia hai bn. Hp ng BOT Cu Ph M chnh thc c k kt gia UBND TP.HCM (c quan Nh nc c thm quyn ng ra k kt hp ng BOT) v PMC (ch u t) vo thng 02/2005. Bng 1 trnh by qu trnh t khi xut d n cho n khi k kt hp ng BOT, trong u tun th cc quy nh php l v qun l nh nc.
Cng ty nay c i tn thnh Cng ty C phn u t Xy dng Ph M vi hot ng kinh doanh a dng, ch khng ch D n Cu Ph M. 5 Cng vn s 121/TT-KT, ngy 28/06/2004 ca PMC trnh UBND TP.HCM.
4

Trang 2/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

Bng 1: Cc mc thi gian trong giai on chun b d n Ni dung UBND TP.HCM trnh Chnh ph v NCKT D n u t xy dng Cu Ph M 17/06/2002 Th tng Chnh ph cho kin v Bo co NCKT D n u t BOT Cu Ph M: Chp thun ch trng v quy m u t; giao UBND TP.HCM l CQNN c thm quyn k kt hp ng BOT. Tng mc u t 1633 t VN. 03/07/2003 Ban ch o D n u t xy dng Cu Ph M trnh kt qu u thu tuyn chn ch u t BOT Cu Ph M 21/07/2003 UBND TP.HCM quyt nh ph duyt kt qu tuyn chn ch u t D n u t xy dng Cu Ph M theo hnh thc BOT p dng cho u t trong nc 29/07/2003 i din ch u t cam kt thc hin u t D n BOT Cu Ph M 10/09/2003 Cng ty C phn BOT Cu Ph M (PMC) ng k kinh d oanh 19/03/2004 UBND TP.HCM quyt inh v vic ph duyt ranh chim dng t ca D n u t BOT Cu Ph M 07/05/2004 UBND TP.HCM quyt inh v vic ph duyt ranh chim dng t tm thi phc v thi cng D n u t BOT Cu Ph M 21/05/2004 Hi ng thm nh D n BOT Cu Ph M thm nh Bo co NCKT 28/06/2004 Ch u t hon chnh Bo co NCKT v trnh duyt 30/06/2004 UBND TP.HCM quyt inh v vic thu hi v tm giao t cho Khu Qun l giao thng th t chc bi thng, gii phng mt bng 05/08/2004 UBND TP.HCM bo co Th tng Chnh ph v D n BOT Cu Ph M v kin ngh 19/11/2004 Th tng Chnh ph cho php u t D n v giao UBND TP.HCM ra quyt nh u t 17/12/2004 Ch tch UBND TP.HCM ra quyt nh u t D n BOT Cu Ph M 04/02/2005 UBND TP.HCM cp Giy php u t cho D n BOT Cu Ph M 07/02/2005 PMC v UBND TP.HCM k kt hp ng BOT Ngun: Tc gi tng hp t cc vn bn php l. 2. Cu trc d n Theo k hoch, d n s c tin hnh xy dng vo thng 12/2005 v i vo khai thc s dng trong vng 26 nm (bt u t thng 01/2009) trn c s thu ph giao thng, ri bn giao li cho UBND TP.HCM vo nm 2034. Hnh 2 trnh by cu trc ca D n. Thi im 18/02/2002 Vn bn 496/UB-DA 675/CP-CN

26/TT-BC 2755/Q-UB

809B/GTCC 4103001812 1186/Q-UB 1956/Q-UB 2262/KHT-XD 121/TT-KT 3304/Q-UB

4573/UB-T 1743/CP-CN 6365/Q-UB 796/GP-HCM 884A/UB-H

Trang 3/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

Hnh 2: S cu trc d n BOT cu Ph M

CTCP u t H tng K thut TP.HCM (CII) NH Societ Genrale NH Calyon

TCT Xy dng H Ni Vn CSH Vn vay

CT u t v Pht trin Xy dng (Investco) CTCP B tng 620 Chu Thi (Beton 6) CT THHH Xy dng v Thng mi Thanh Danh

Qu u t Pht trin th TP.HCM (HIFU)

NH u t v Pht trin Vit Nam (BIDV)

Ch tch HQT Tng gim c

Sacombank

Bo lnh

T hp Nh thu BBBH: Bilfinger Berger v Baulderstone Hornibrook Cc nh thu Vit Nam CTCP T-XD-TM Miseco CT TNHH TV-TK-TM T ng Tn Ngc Bch

Hp ng EPC XD cu chnh XD ng ln cu XD trm thu ph H thng thu ph

Cng ty C phn BOT Cu Ph M (PMC)

Hp ng BOT

y ban Nhn dn TP.HCM

Quy nh mc ph giao thng B Ti chnh

Ngun: Tc gi v theo cc cam kt hp ng ca D n. Theo Hp ng BOT, D n Cu Ph M c tng mc u t (TMT) 1.807 t VND, khng k thu gi tr gia tng (GTGT) v li vay trong thi gian xy dng. Ch u t s ti tr 30% TMT bng vn ch s hu v phn cn li bng vn vay cc t chc ti chnh. S cu trc Hnh 2 cho thy bn nhm i tng chnh lin quan n d n BOT Cu Ph M. Th nht, PMC l cng ty d n vi c ng sng lp l Cng ty TNHH Xy dng & Thng mi Thanh Danh cng vi cc cng ty xy dng c s h tng m sau ny s tr thnh cc nh thu ph ca d n. Th hai, pha nh nc l UBND TP.HCM, c quan c thm quyn ng ra k kt hp ng BOT v B Ti chnh l c quan ng ra bo lnh cho khon vay nc ngoi. Th ba, cc t chc ti chnh cho vay gm hai ngn hng ca Php l Socit Gnrale v Calyon ( i tn thnh Crdit Agricole CIB). Qu u t Pht trin th TP.HCM (HIFU), nay l Cng u t Ti chnh Nh nc TP.HCM (HFIC) ng ra vay nc ngoi di s bo lnh ca B Ti chnh ri sau cho PMC vay li.6 Ngoi ra, vic ti tr cho d n cn c hai ngn hng trong nc l Ngn hng u t v Pht trin Vit Nam (BIDV) v Ngn hng TMCP Si gn Thng tn (Sacombank). Th t, PMC s k hp ng tng thu EPC vi t hp hai nh thu nc ngoi Bilfinger ca c v Baulderstone Hornibrook ca c (lin danh nh thu c vit tt l BBBH). D n c khi cng xy dng vo thng 02/2007. Ch trong vng 2 nm ri (trc thi hn d kin 4 thng), D n c hon thnh vi cht lng c nh gi l tt trong cc cng trnh tng t trong giai on 2005-2010 nh cu Th Thim, cu Rch Miu, cu Cn Th, hm Th Thim.7 y

Theo quy nh hin hnh, Chnh ph ch thc hin bo lnh vay n cho cc DNNN. C ch cho vay ca D n c thc hin theo iu 5.2 ca Ngh nh 124/2004/N-CP ngy 18/5/2004 v mt s c ch ti chnh ngn sch c th i vi TP.HCM. Theo , UBND TP.HCM c th trc tip vay nc ngoi di s bo lnh ca Chnh ph, ri sau cho vay li.
6

nh gi s b ca Hi ng nghim thu nh nc, http://vnexpress.net/gl/xahoi/2009/05/3ba0f2fb/.

Trang 4/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

chnh l thnh cng ln nht ca D n. Sau khi khnh thnh vo ngy 2/09/2009 v thng xe ngy 9/09/2009, phi n thng 04/2010, PMC mi chnh thc thu ph qua cu khi c UBND TP.HCM chp nhn mc ph.8 3. Vn tranh chp Ngay t khi i vo hot ng, D n gp kh khn v mt ti chnh v khng tr c n vay hai ngn hng Socit Gnrale v Crdit Agricole CIB. V l khon vay thng mi nc ngoi c bo lnh ca nh nc, nn UBND TP.HCM phi ng ra tr n thay (bao gm c n gc v li vay). Gii ngn thc t ca khon vay ny l 57,61 triu USD, 31,25 triu EUR v 13,35 triu AUD. Theo tnh ton ca tc gi, vi li sut thng mi th ni bng li sut lin ngn hng cng 1,85%, ngha v tr n hng nm nm trong khong 330-350 t t nay cho n khi o hn vo nm 2020. Vo thng 09/2011, PMC xut vi UBND TP.HCM ba phng n gii quyt kh khn: (i) gin khon n nc ngoi t 10 nm ln thnh 15 hoc 20 nm; (ii) xin n hn 5 nm u hoc ngh UBND TP.HCM cho vay u i 1.000 t VND tr n; (iii) ch u t s bn giao d n cu Ph M li cho UBND.TP.HCM vo thng 09/2012 nu UBND TP.HCM khng m bo cc cam kt trong hp ng BOT.9 Ch u t cho rng nguyn nhn chnh lm d n mt kh nng tr n l do lu lng xe i qua cu thc t thp hn nhiu so vi d bo. V nguyn nhn lm cho lu lng xe thp l do UBND TP.HCM khng thc hin ng cam kt trong Hp ng B.O.T l hon thnh ng vnh ai 2 pha ng thng sut tuyn ng Nguyn Vn Linh qua cu Ph M n Xa l H Ni, v phn li lung giao thng hng xe ti nng i trn tuyn vnh ai pha ng qua Cu Ph M.10 Cn c vo iu 7.4.4 trong Hp ng BOT, nu ng vnh ai 2 c UBND TP.HCM u t nhng i vo hot ng chm hn Cu Ph M di 3 nm v lng xe lu thng thc t thp hn lng xe trong Phng n ti chnh ca Hp ng th UBND TP.HCM dng tin ngn sch b p cho D n phn chnh lch doanh thu ph lu thng qua cu. Cn nu s chm tr din ra trn 3 nm th ch u t s chuyn giao D n cho UBND TP.HCM. UBND TP hon tr cho ch u t ton b vn vn u t cng vi li bo ton vn v li BOT. K t ngy 9/09/2012, D n ng vnh ai 2 tr tin 3 nm so vi D n Cu Ph M. Nh vy, theo ng quy nh ca Hp ng BOT th UBND TP.HCM phi nhn li d n v hon tr tin cho ch u t. gii quyt tranh chp, vn t ra vi UBND TP.HCM v ch u t l xc nh gi tr hon tr cn c vo Hp ng BOT, TMT iu chnh v trch nhim ca cc bn. V khng quy nh trong Hp ng BOT nn phng thc nhn li d n mt cch c th cng phi c xc nh: (i) UBND TP.HCM nhn d n nhng khng nhn ngha v tr n; (ii) nhn d n v nhn lun ton b ngha v tr n m Nh nc bo lnh.

Quyt nh s 943/Q-UBND ngy 03/03/2010 ca UBND TP.HCM. Cng vn s 160/CV-PMC ngy 09/09/2011 ca Cng ty C phn u t xy dng Ph M. 10 Vn bn 160/CV-PMC ca PMC ngy 9/9/2011.
8 9

Trang 5/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

II. Phn tch nguyn nhn xy ra tranh chp 1. Nng lc thc hin cam kt hp ng v nng lc xy dng c s h tng kt ni Nh trnh by phn trn, Hp ng BOT rng buc UBND TP.HCM phi c trch nhim hon thnh ng vnh ai 2 pha ng vo thi im D n BOT Cu Ph i vo hot ng. Nu cam kt ny khng c thc hin th theo quy nh ca Hp ng, v thc cht d n s c chuyn t BOT sang mt d n cng thun ty. Nh vy, mc nh ca UBND TP.HCM khi k kt vo hp ng l mnh s xy dng c CSHT kt ni trong giai on 2006-2009. Vn b ng l vic UBND TP giao trch nhim cho c quan no thc hin cam kt hp ng v s dng c ch g theo di v gim st. Hnh 1 trn v Hnh 3 di y cho thy r tm quan trng ca tuyn ng vnh ai 2 pha ng. Lu lng xe qua Cu Ph M xut pht mt phn t nhu cu n Cng Ct Li, nhng mt phn l nhu cu giao thng gia khu vc pha Ty v Nam ti Xa l H Ni v Quc L 1 v pha ng Bc. D n ng kt ni c khi ng t nm 2006 vi ch u t l Khu qun l giao thng th s 2, nhng khng c trin khai ng b. n nm 2008, on th nht t cu Ph M (qun 7) n Cu Rch Chic 2 (9km) c giao cho chnh PMC u t theo hnh thc xy dng chuyn giao (BT) hon thnh cng vi Cu Ph M vo nm 2009. Nhng do bn giao mt bng chm (thuc trch nhim ca TP) nn cng trnh b tr tin nghim trng v ch c on 3,5km t cu Ph M n Lin tnh l 25B c hon thnh.11 n thng 8 nm 2013, on 5,5 km t Lin tnh l 25B n Cu Rch Chic 2 mi c thng xe. Tuy nhin, thng xe n nt giao Bnh Thi trn Xa l H Ni, hai d n na trn ng Vnh ai 2 pha ng cn c xy dng. C hai d n ny theo k hoch cng s c u t t ngun vn ngoi ngn sch. D n th nht, Cu Rch Chic 2, d kin xy dng t 2014 n 2016. D n th hai, on ng t Cu Rch Chic 2 n nt giao Bnh Thi, s c xy dng trong thi gian 2014-2018. Hnh 3: Cc tuyn giao thng kt ni t Cu Ph M

Cng tc gii phng mt bng Qun 9 d kin hon thnh ngy 30/6/2008, nhng n ngy 20/7/2011 mi c hon thnh.
11

Trang 6/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

2. Lu lng xe thc t qua Cu Ph M Mc d vic UBND TP.HCM khng thc hin ng cam kt xy dng CSHT kt ni r, nhng vn tip theo l liu lng xe thc t qua cu hin nay c thp hn so vi mc d bo trong Phng n ti chnh ca Hp ng BOT. Quan st thc t ti Trm thu ph Cu Ph M cho thy cng sut ti a ca trm l 18 ln xe. S ln xe hin c th hot ng ngay lp tc l 14 ln xe. Thc t hot ng hng ngy ch c 2 ln xe my v 6 ln xe t cc loi. Bng 2 tng hp kt qu m xe thc t vo thng 2 n thng 4 nm 2012 so vi d bo ban u. Kt qu kho st thc t cho thy c s chnh lch ln v lu lng xe d kin v lu lng xe thc t qua Cu Ph M. ng ch l xe khch, d bo lu lng 630 ngn lt/nm nhng thc t cha c tuyn xe khch no hot ng trn tuyn ng ny. Ngoi ra lu lng xe ti nh cng thp hn d bo rt nhiu (ch chim 27,18% so vi d bo). Cc phng tin cn li trung bnh ch chim khong 70% so vi d bo. Nu quy i sang n v PCU th lu lng xe thc t kho st ch chim 53,70% so vi d bo. iu ny nh hng rt ln n doanh thu ca D n. Tuy nhin do gi v d bo v gi v thc t p dng khc nhau nn vic so snh doanh thu gip cho ci nhn trc quan hn v mc nh hng n kh nng tr n ca D n. Kt qu doanh thu thc t nm 2012 ch chim 53,29% so vi d bo. iu ny mt phn do lu lng xe thc t thp hn d bo, mt phn do trong phng n thu ph d bo nm 2012 gi v thu ph tng sau 3 nm khng i t 2009 n 2011, do vy s chnh lch cng ln. Bng 2: Lu lng xe v doanh thu d bo so vi thc t kho st nm 2012 Lu lng xe d bo 2012 (ngn lt) 10.430,00 0,00 1.350,00 630,00 440,00 1.240,00 1.210,00 300,00 10.029,00 186,92 Lu lng xe thc t 2012 (ngn lt) 7.294,00 61,00 933,00 0,00 304,00 336,00 872,00 216,00 5.385,00 99,61

Loi xe Xe my Xe 3 bnh cc loi Xe du lch 4 bnh Xe khch v xe but Xe ti < 1,5 tn Xe ti nh Xe ti nng Xe container Tng PCU quy i/nm Doanh thu (t VND)

% thc t so vi d bo 69,94% 0,00% 69,17% 0,00% 69,17% 27,18% 72,11% 72,11% 53,70% 53,29%

Ghi ch: Lu lng xe d bo ban u trong Hp ng BOT v lu lng xe thc t do Hong Vn Thng kho st thc a. Ngun: Nguyn Xun Thnh v Hong Vn Thng (2013), D n BOT Cu Ph M, Nghin cu Tnh hung ca Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright.

Trang 7/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

Vy, lu lng xe thc t qua Cu Ph M hin ti thp hn rt nhiu so vi d bo, c bit l cc loi xe ti t 2 tn tr ln. iu ny c th l gii do vic cha hon thnh ng vnh ai 2 nn cc phng tin vn lu thng vo trung tm T hnh ph qua cu Si Gn hoc theo quc L 1A ra Th c tp kt hng ha ri mi xung cng Ct Li v Tn Cng. Nh vy, vic Thnh ph khng thc hin ng cam kt l mt phn nguyn nhn nh hng n kh nng tr n ca D n. Hot ng xe khch v xe but gn nh khng xut hin trn tuyn ng hin ti. Ngoi ra, vic d bo mt lng ln xe container s i theo hng t Min Ty qua i l Nguyn Vn Linh xung cng Ct Li trong nghin cu ban u l khng ph hp, bi c th giao thng cc tnh Min Ty b chia ct bi h thng sng ngi chng cht, cc tuyn ng khng m bo cho cc loi xe ti trng ln nh container hot ng. 3. Kh nng tr n Hai mc trn phn tch vic UBND TP.HCM khng thc hin ng cam kt trong Hp ng BOT l mt trong nhng nguyn nhn lm gim lng xe qua Cu Ph M. Vn phn tch tip theo l liu c phi l nguyn nhn lm d n mt kh nng tr n hay khng. Theo thng tin bo ch, doanh thu ph giao thng qua Cu Ph M khong 60 t VN/nm trong 2010-11. Theo kho st thc a ca chng ti, doanh thu hin nay vo khong 100 t VN/nm, vn thp hn nhiu so vi ngha v tr n nc ngoi 350 t VN/nm. Ti a, th doanh thu ph giao thng ch c tr li (80 t VN/nm), ch khng th tr n gc. Tuy nhin, nh minh ha trong Bng 2, ngay c trong trng hp lu lng xe ng nh d bo ban u, th doanh thu ph giao thng cng ch mc 187 t VN. Ni mt cch khc, ngay t u d n khng c kh nng tr n. Tuy nhin, yu t ny khng c ch u t cp trong bo co nghin cu kh thi v cng khng c cc c quan qun l nh nc pht hin.12 Trong qu trnh m phn vay n nc ngoi, c ch u t v UBND TP.HCM u nhn nh rng d n c kh nng tr n v kin ngh i vi Trung ng ch l khon vay c Nh nc bo lnh. i vi cc ngn hng Php, v khon vay c nh nc bo lnh nn h cng khng cn phi thm nh k lng kh nng tr n ca D n. Tnh trng mt kh nng tr n ca D n cn c mt nguyn nhn quan trng na xut pht t vic ch u t khng thc hin ng cam kt trong Hp ng BOT v vic gp vn ch s hu. Theo Hp ng, PMC phi gp vn ch s hu bng 30% TMT.13 Tuy nhin, PMC khng gp vn v thay vo l i vay thm t hai ngn hng thng mi trong nc l BIDV v Sacombank. Ring cc khon vay ca Sacombank va c dng ti tr cho Cu Ph M, va ti tr cho d n BT. c c khon vay ny, PMC th chp cho Sacombank quyn thu ph Cu Ph M. Mc d khng c quy nh cm trong Hp ng BOT, nhng vic th chp ny l vi phm nghim trng nguyn tc ti tr d n theo c ch BOT. l, trong khi quyn thu ph l ti sn quan trng m
Nu nhn vo Phng n ti chnh trong Hp ng BOT, ta c th thy chng minh cho kh nng tr n, lch tr n c mc nh l D n khng phi tr li m li hng nm c nhp gc lin tc ri n gc c tr u. 13 Trong TMT 1.807 t VN trong Hp ng, PMC phi gp 542 t VN vn ch s hu. Trong ph vn vay 1.265 t VN, d n ch d kin vay 50 triu USD t nc ngoi (tng ng 777,5 t VN) v phn cn li s c huy ng vn vay di hnh thc pht hnh tri phiu cng trnh. Trong phn vn ch s hu, PMC c quyn chuyn nhng v/hay gi thm vn ng gp c phn t bn ngoi.
12

Trang 8/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

bo kh nng tr n ca d n th ch u t li dng n lm ti sn m bo cho mt khon vay khc. Chnh v l do ny nn UBND TP.HCM phi dng tin ngn sch tr thay cho ton b khon n nc ngoi. Cn theo nh Hp ng BOT th trong thi gian 3 nm 2010-2012 th UBND TP ch phi b p cho khon chnh lch doanh thu do lu lng xe thp hn mc trong Hp ng. Xt v vic gp vn ch s hu, trong qu trnh u t d n, cc c ng sng lp, mc d cha gp vn, cho bn c phn ca mnh cho cc qu u t. Vo thi im hon thnh xy dng d n (cui 2009), 5 c ng sng lp ch cn nm gi 13,4% c phn ca PMC, trong khi cc qu u t SAM Capital nm 12% v Vina Capital 8%. Nh vy cc c ng sng lp thay v gi thm vn c phn ci thin tnh an ton ti chnh cho d n th li bn phn gp vn ca mnh. III. Gii quyt tranh chp 1. Gii quyt tranh chp qua thng lng: phng n chuyn BOT thnh d n cng Phn tch cc phn trn cho thy D n hin nay c gnh nng n vay rt cao v khng c kh nng tr n. Do vy, xut cho PMC gia tng k hn tr n hay vay n mi tr n c l khng kh thi v cng lm tng gnh nng n cho d n. Nhng quan trng hn c l v mt php l th UBND TP.HCM phi nhn li D n theo ng tha thun trong Hp ng BOT. iu 16 ca Hp ng BOT quy nh gii quyt tranh chp theo hng thng qua thng lng v ha gii; nu khng ha gii th tranh chp s c a ra gii quyt ti Ta Kinh t thuc Ta n Nhn dn TP.HCM. Nh vy, khc vi hu ht cc d n BOT c ch u t l t chc nc ngoi i hi phi s dng h thng ta n hay trng ti quc t, D n BOT Cu Ph M ch c nh u t trong nc v s dng c ch gii quyt tranh chp bng h thng ta n trong nc. V la chn ca ch u t v UBND TP.HCM ti thi im hin nay l gii quyt tranh chp thng qua thng lng. Ngy 11/9/2012, UBND TP.HCM ch o giao cho mt n v kim ton xc nh TMT Cu Ph M.14 2. Tnh ton li tng mc u t Hp ng BOT quy nh UBND phi hon tr cho ch u t ton b vn u t ca d n (bao gm vn vay, li vay, vn ch s hu. Ngoi ra, ch u t cn c hng li bo ton vn tnh trn vn ch s hu (bng 30% TMT) vi t l 7,25%/nm tnh t khi bt u trin khai d n n thi im chuyn giao; v li BOT bng 13,47% tnh trn 30% tng mc u t cng trnh. Vy khi thng lng chuyn giao d n t PMC sang cho UBND TP, cn c quan trng tnh gi tr m UBND TP phi tr cho ch u t l TMT. Trong phng n ti chnh ban u, TMT l 1.807 t ng khng tnh li vay trong thi gian xy dng v tnh theo gi nm 2003. Ghi r trong Hp ng BOT l TMT ny s c gi nguyn v ch c iu chnh nu Nh nc yu cu thay i tnh cht v quy m cng trnh, Nh nc thay i cc loi ph v thu m D n phi np, v/hay trong trng hp bt kh khng.15 Sau , v l do th nht, TMT ca D n c iu

14 15

Bo Tui Tr, ngy 12/09/2012. Hp ng BOT Cu Ph M, iu 1.3.

Trang 9/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

chnh ln mc 1.917 t VN (cng thm thu GTGT 160 t thnh 2.077 t VND) vi s chp thun ca UBND TP.HCM.16 Sau khi a d n vo hot ng, nm 2011, PMC ngh iu chnh TMT ln 3.408 t VND nhng khng c UBND TP.HCM chp thun. Cng nm 2011, kt qu thm nh ca Vin Kinh t Xy dng B Xy dng cho thy mc tng u t l 3.293 t VND, cn S xy dng TP.HCM gi nguyn quan im TMT c s 1.953 t VND. Kt qu tnh ton v tng hp mc tng u t theo cc quan im khc nhau c trnh by trong Bng 3. Bng 3: TMT D n BOT Cu Ph M theo cc ngun khc nhau (t VND) iu chnh li nm 2007 Tng mc u t c s + Thu VAT Tng mc u t c VAT + Li vay thi gian xy dng Tng mc u t c li vay Chnh lch t gi Tng mc u t gp 1.917,07 160,47 2.077,53 2.077,53 2.077,53 Quan im ca PMC 2.266,48 195,23 2.461,71 465,94 2.927,65 480,72 3.408,36 Quan im ca Vin KTXD 1.995,26 195,82 2.191,09 464,57 2.655,65 637,58 3.293,23 Quan im ca S xy dng 1.953,92 173,13 2.127,05 464,57 2.591,62 379,32 2.970,85

Ngun: S Xy dng TP.HCM, Cng vn 7099/SXD-QLKTXD ngy 20/09/2011. Mt im tt ca D n BOT Cu Ph M l cc ha n chng t rt y v r rng. Cc hng mc chi tiu u c thc hin chuyn khon qua ngn hng v c ha n chi tit.Chi ph u ca D n c ghi nhn theo thc t pht sinh thng qua cc t thanh ton chi ph ca PMC cho t hp nh thu BBBH v cc chi ph ni t khc. Chi ph u t c gii ngn theo thi im thanh ton cc chi ph cho BBBH v thc t ghi nhn. 3. Xc nh gi tr m UBND TP.HCM phi hon tr cho PMC Kt qu c th gi tr m UBND TP.HCM s phi hon li cho ch u t c th hin trong Bng 4. Gi tr m UBND TP.HCM phi hon tr cho ch u t l 2.245 t VND nu cn c hon ton vo cc thng s ti chnh c ph duyt nm 2007 v khng c iu chnh. Nu cn c vo TMT theo xut ca PMC, th gi tr m UBND TP.HCM phi hon tr l 3.762 t VND. Tuy nhin, c hai gi tr trn u c im khng hp l v vn ch s hu m PMC gp khng phi bng 30% nh cam kt. Phn n ngoi t v phn li vay ngoi t trong thi gian xy dng (c nhp gc) quy v VND ti thi im hon thnh xy dng d n (cui 2009) l 2.411 t VN, chim 75% TMT (3.211 t VND). Cng thm khon n trong nc (470 t VN t BIDV v Sacombank), th n vay chim ti 90% TMT. V vy, mt vn kim ton cn lm r l vn ch s hu thc s

UBND TP.HCM (2007), Quyt nh 1386/Q-UBND. TMT tng ln l do chi ph xy lp chnh tng do thay i h s gia tc thit k ng t (69,65 t VND); chi ph xy lp ph tng do thay i hng mc thot nc, cy xanh, chiu sng (13,9 t VND); v chi ph khc v d phng thay i tng ng..
16

Trang 10/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

gp ca PMC bng bao nhiu lm cn c tnh ng hon li bo ton vn v li u t BOT m ch u t c hng mt cch hp l. Bng 4: Tnh ton mc hon tr theo cc TMT khc nhau (t VND) Cc khon phi hon li cho ch u t Tng mc u t Chi ph u t cng hng nm Li vay trong thi gian xy dng B chnh lch t gi Li bo ton vn tnh trn vn ch s hu T l vn CSH/TMT T l li bo ton vn ch s hu S nm t khi trin khai n thi im chuyn giao Li u t BOT tnh trn 30% TMT T l li u t BOT trong c 26 nm Tng gi tr tr li cho PMC Ngun: Tnh ton ca tc gi. Theo phng n hin ti, sau khi hon tr, UBND TP.HCM s nhn li Cu Ph M, quyn thu ph ca D n t 2013 n 2035 v trch nhim trang tri cc chi ph hot ng, bo tr v duy tu. Cho d kt qu m phn s l nh th no th s tin UBND TP.HCM phi b ra ngay lp tc l rt ln. Hn th na, do khon n vay ngoi t l khon vay c bo lnh t pha Nh nc, nn ngay c khi UBND TP.HCM tr ht s tin trn cho ch u t m sau ny ch u t vn khng tr c n nc ngoi, th UBND TP.HCM hay B Ti chnh vn phi ng ra tr thay. Do vy, nu nhn li d n, UBND TP.HCM vn c th phi nhn li lun ngha v n vay ngoi t v ch hon tr cho PMC vn ch s hu thc gp, n vay trong nc v b chnh lch gi sau khi tr i cc khon m UBND phi ng ra tr thay cho D n trong thi gian qua. IV. Bi hc rt ra v kinh nghim quc t 1. Bi hc kinh nghim Mc d khng phi l mt d n u t theo ng khun kh php l ca PPP, nhng Cu Ph M thc cht l mt d n BOT c s hp tc gia nh nc v t nhn, trong quan trng nht l vic chia s ri ro Nh nc ng ra vay n nc ngoi cho D n vay li ri bo lnh lun trch nhim tr n. Nghin cu tnh hung ny minh ha mt s nguyn nhn dn ti tranh chp in hnh v s phc tp ca vic gii quyt tranh chp i vi mt d n thc hin theo hnh thc PPP. D n BOT Cu Ph M mt kh nng tr n mt phn l do UBND TP.HCM khng hon thnh u t ng vnh ai 2 pha ng dn ti lm gim lu lng xe qua cu. Nhng phn tch cn ch ra rng thc ra ngay c trong trng hp c quan nh nc thc hin ng cam kt ca mnh th D n vn TMT ph duyt 2007 1.917,07 250,18 30,00% 7,25% 6,00 77,47 13,47% 2.244,71 xut ca PMC 2011 3.213,13 2.266,48 465,94 480,72 419,31 30,00% 7,25% 6,00 129,84 13,47% 3.762,29

Trang 11/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

khng c kh nng tr n v s dng n by n qu cao v ch u t khng thc hin ng cam kt ca mnh trong vic gp vn ch s hu. Bi hc u tin i vi bt k hnh thc hp tc PPP no l v tm quan trng ca c ch gim st v ch ti m bo cc bn thc hin ng cam kt trong hp ng. Nu t bt k vo cc cam kt, th c quan i din pha Nh nc phi c nng lc thc hin cc cam kt ny v qun l cc ri ro trong sut qu trnh thc hin. Bi hc tip theo l v cng tc thm nh d n, c bit l nh gi kh nng tr n lm c s cho vic xut bo lnh t pha nh nc. Nhng vn ln nht cn rt kinh nghim y l ng c ca ch u t trong vic u t vo CSHT. Nu cc c ng sng lp chnh ca d n l cc cng ty xy dng, hu nh khng phi b vn ch s hu u t v phn ln cc khon n vay c nh nc bo lnh th c l ng c ca h l tm kim li ch ngn hn trong qu trnh xy dng d n, ch khng phi l li ch di hn t vic vn hnh khai thc. Nh tnh hung Cu Ph M cho thy, kt cc l ch u t mong mun chuyn D n v cho Nh nc v Nh nc buc phi chp nhn: d n u t PPP chuyn thnh d n cng hon ton. 2. Kinh nghim quc t v hn ch c hi xy ra tranh chp: c ch qun l hp ng nhng quyn hn ch c hi xy ra tranh chp, kinh nghim quc t ch ra tm quan trng ca vic thit lp mt c ch qun l hp ng nhng quyn (concession contract management) i vi tt c cc d n PPP.17 Mc tiu ca c ch quan l hp ng l : m bo tun th lut php; m bo d n cung cp u ra ng nh hp ng quy nh; Pht hin, theo di v qun l nhng thay i lm nh hng ti cc thng s/ch tiu ca d n xc nh trong hp ng nhng quyn; Qun l ti sn; Gii quyt tranh chp; Qun l vic ti m phn hp ng; m bo chuyn giao ti sn theo ng quy nh.

Tnh hung D n BOT Cu Ph M cho thy trong sut qu trnh thc hin d n, c ch qun l hp ng BOT l hon ton thi u vng v mi vic ch c a ra nh sng khi D n khng tr c n ti thi im tr n u tin. Cc d n PPP, sau khi k kt hp ng nhng quyn, cn thit lp v trin khai ngay mt k hoch qun l hp ng. K hoch ny do chnh c quan c thm quyn ca nh nc xy dng v c s ng ca tt c cc bn tham gia. Mt b my thc thi (di hnh thc t cng tc PPP cho chnh d n) vi thm quyt v nhn s c quyt nh ngay.

17

WB (2009), Toolkit for Public-Private Partnerships in Roads & Highways.

Trang 12/13

Tranh chp trong hot ng i tc cng-t ti Vit Nam: NCTH BOT Cu Ph M v kinh nghim quc t

3. Kinh nghim quc t v gii quyt tranh chp: uy tn ca c quan nh nc Ngay c khi cc bn c nhng n lc tt nht hn ch kh nng xy ra tranh chp th tranh chp vn xy ra vi xc sut khng nh v tnh cht di hn v phc tp ca d n PPP. Do vy, ti m phn hp ng gii quyt tranh chp thng l u khng th trnh khi. Tng hp kinh nghim quc t ca nhiu d n PPP, Guasch (2004)18 khuyn ngh rng uy tn ca c quan c thm quyn ca nh nc phi c xy dng v bo v. Nhng g thuc v li ca nh nc c th l cc vi phm r ca Nh nc trong vic thc hin cc cam kt ca hp ng th nh nc cn sn sng ng ra iu chnh v n b thit hi trong qu trnh gii quyt tranh chp. Nhng nh nc cng phi thit lp ngay t u mt quan im l khng chp nhn sa i cc iu khon ca hp ng i vi nhng vn thuc v trch nhim ca nh u t. Vic ti m phn gii quyt tranh chp ch gii hn trong nhng g quy nh trong hp ng nhng quyn. Tnh hung D n Cu Ph M cho thy vic ti m phn cn phi c gii hn bi quy nh chuyn giao d n cho nh nc trong Hp ng BOT, v khng xem xt cc xut khc khng c trong Hp ng. 4. Kinh nghim quc t v gii quyt tranh chp: m hnh gii quyt tranh chp Ngay c khi phng n gii quyt tranh chp c la chn v ng th mt c ch phn x vn phi c xc nh. Nh trong tnh hung D n Cu Ph M, cho d quyt nh l D n c chuyn giao nhng mc n b vn l im tranh ci gia hai bn. Nu hai bn khng i n c s ng cui cng th h thng ta n l m hnh c s dng. Cc d n c s tham gia ca nh u t nc ngoi thng c quy nh trong hp ng l h thng ta n s l quc t. i vi D n Cu Ph M vi cc nh u t trong nc th h thng ta n l trong nc. V cc l do khc nhau, c ch ny khng c s dng v bt ng kin gia cc bn khng c phn x v cc vn nan gii vn b treo t nm 2009 cho n nay l 2013. Kinh nghim quc t ch ra mt m hnh gii quyt tranh chp khc l s dng mt hi ng chuyn gia hay trng ti c v c chuyn mn su a ra phn x. Theo kinh nghim ca Chi-l, i vi cc d n giao thng thu ph theo c ch PPP, tranh chp c gii quyt thnh cng bng hi ng chuyn gia gm ba thnh vin: mt do c quan qun l nh nc c, mt do ch u t c v ngi th ba c c trn c s ng thun ca c hai bn. Nu hai bn khng ng c thnh vin th ba th thnh vin ny s do ta n ch nh.19 Tuy nhin c ch hi ng chuyn gia/trng ti hot ng c th lut v PPP phi c ch nh c th cho c ch ny v khuyn khch cc d n PPP a n vo trong hp ng nhng quyn thnh mt iu khon trong phn gii quyt tranh chp.

18 19

Guasch, J. Luis (2004), Granting and Renegotiating Infrastructure Concessions - Doing it Right, WBI Development Studies. WB/PPIAF (2007), Experts Panels in regulation of Infrastructure in Chile; A Jadresic, Working Paper No 2.

Trang 13/13