Li Gii Thiu

Li ch s Tri t ho c la mn ho c mang la i cho ng i ho c nh ng hi u bi t mang ti nh h th ng v qua tri nh hi nh tha nh va

pha t tri n t duy tri t ho c c s cu a t duy ly lu n nhn loa i qua !o la m phong phu ! i s ng tinh th n va nng cao
n"ng l c s du ng t duy va o vi c gia i quy t ca c v n ! do nh n th c #hoa ho c va th c ti n cu c s ng !" t ra$ %i v y trong
m y n"m qua mn ho c na y !a ! c & 'ia o du c ( )a o ta o cho ph* p !a va o gia ng da y r ng ra i cho sinh vin ho c vin
cao ho c va nghin c u sinh cu a ca c tr ng !a i ho c va cao !" ng trong ca n c$ +uy nhin vi c gia ng da y va ho c t p mn
ho c na y lun g" p #hng i t #ho #h"n$
,h" m ta o thu n l i cho sinh vin trong vi c ho c t p giu p gia ng vin th ng nh t chng tri nh gia ng da y va yu c u
trong thi c & mn +ri t ho c thu c &an +ri t ho c -a h i ho c tr ng )a i ho c .inh t +/ 012 !a giao cho TS Nguy n
Ngo c Thu va TS Bu i Vn Ma ti n ha nh s a ch a c ba n n i dung gia o tri nh a i cng Li ch s Tri t ho c 34u t ba n n"m
56678 va ta i ba n l n na y du ng la m c s cho vi c gia ng da y va ho c t p mn Li ch s tri t ho c cho ca c h !a o ta o trong tr ng$
) phu h p v i !i u #i n ho c t p va nghin c u cu a sinh vin #inh t quy n gia o tri nh na y #hng gi i thi u toa n b
va phn ti ch ! y !u ca c h th ng tri t ho c cu a ca c qu c gia dn t c trn th gi i ma chu y u gi i thi u m t ca ch t ng
qua t ca c t t ng tri t ho c c ba n cu a m t s h th ng tri t ho c tiu bi u t c !a i ! n hi n !a i$ %i v y n i dung quy n
gia o tri nh na y ! c thi t # tha nh 9 chng 34*m mu c lu c8 va ! c phn cng bin soa n nh sau:
TS Nguy n Ngo c Thu chu bin va tham gia bin soa n ca c chng 1, , !; TS Bu i Vn Ma chu bin ca c chng ",
#, $, % va tham gia bin soa n ca c chng , !, ", #, $, %& TS Nguy n Thanh tham gia bin soa n chng 1; TS Hoa ng
Trung tham gia bin soa n chng "; TS Tr n Nguyn !y tham gia bin soa n chng #; TS Bu i Ba Linh, ThS Bu i
"un Thanh# ThS Vu Thi !i$ Lin tham gia bin soa n chng $; %&S'TS Trng &iang Long va TS L Thanh Sinh
tham gia bin soa n chng %$
2" c du t p th ta c gia r t c g" ng song gia o tri nh na y ch" c ch" n v n co n nhi u ha n ch & mn +ri t ho c r t mong
nh n ! c nh ng y #i n !o ng go p chn tha nh su s" c cu a ca c ! ng nghi p ca c sinh vin ba n !o c ! #i p th i s a ch a
b sung trong l n ta i ba n sau$ +h t y #i n trao ! i !"ng #y pha t ha nh 4in vui lo ng lin h v i & mn +ri t ho c &an
+ri t ho c -a h i ho c +r ng )a i ho c .inh t +ha nh ph 0 1hi 2inh ( )i a chi : () * Nguy n i nh *hi u, 'u( n !,
T) *+M ,)ho ng + ,-.-. : 36<88.242.677$ -in chn tha nh ca m n$
+/ 012 tha ng = n"m 566=
B mn Tri t ho c
3
2> 1 ?> 1
?i gi i thiu =
1hng 7: KHAI L!" #$ LI%H &'( T)I$T H*% @
1hng 5: T)I$T H*% !" +, %,( +AI
A$ )iu #in lich s ra !i va phat trin$ 1ac !"c !im c ban 7B
AA$ 2t s t tng trng phai trit hoc 57
C$ + tng trit hoc trong >panisat 57
&$ 0 thng chinh thng 55
1$ 0 thng #hng chinh thng 59
1hng =: T)I$T H*% T)"G H*A %,( +AI
A$ )iu #in lich s ra !i va phat trin$ 1ac !"c !im c ban =D
AA$ 1ac trng phai trit hoc =<
1hng D: T)I$T H*% HI LA- %,( +AI
A$ )iu #in lich s ra !i va phat trin$ 1ac !"c !im c ban B5
AA$ 1ac trng phai trit hoc BB
C$ 1hu nghia duy vt BB
&$ 1hu nghia duy tm 9D
1$ 1hu nghia nhi nguyn <=
1hng @: T)I$T H*% -H'."G T!/ T)"G +AI
A$ )iu #in lich s ra !i va phat trin$ 1ac !"c !im c ban E6
AA$ + tng trit hoc cua m t s trit gia E5
1hng B: T)I$T H*% -H'."G T!/ TH.I -H% H'"G 0 %!" +AI
A$ )iu #in lich s ra !i va phat trin$ 1ac !"c !im c ban E9
AA$ 1ac t tng trng phai trit hoc 765
C$ 1ac t tng trit hoc thi phuc hng 765
&$ +rng phai duy vt #inh nghim duy giac 76@
1$ +rng phai duy ly t bin 77<
F$ +rng phai duy tm ( bt #ha tri 7=5
G$ +rit hoc #hai sang va chu nghia duy vt /hap 7=B
H$ +rit hoc c !in )c 7DE
1hng 9: T)I$T H*% -H'."G T!/ HI$" +AI
A$ Iua trinh hinh thanh va phat trin cua trit hoc mac4it 7<9
C$ )iu #in va tin ! 4ut hin trit hoc mac4it 7<<
&$ 1ac giai !oan hinh thanh va phat trin trit hoc mac4it 7E=
AA$ .hai quat qua trinh hinh thanh va phat trin cua mt s trao lu trit hoc ngoai mac4it /hng +y
hin !ai 576
4
%h1n2 3
.0CA ?>J, %K ?A10 LM +NAK+ 0O1
3. Trit hoc 45 2i 6
+rit hoc la hinh thai y thc 4a hi ra !i t #hi ch ! cng san nguyn thuy thay th b"ng ch !
chim hu n l$ ,hng hoc thuyt trit hoc !u tin trong lich s 4ut hin vao #hoang th #y %AAA
%A 3trc 1,8 Cn ) c !ai +rung Iuc c !ai 0y ?ap va ?a 2a c !ai va cac nc #hac$
Trit th*o t nguyn ch 0an co nghia la tri vi y nghia la: s hiu bit nhn thc su rng va
!ao ly$ 1on th*o nguyn nghia ting 0y ?ap Trit hoc gm hai yu t ngn ng hp thanh la: )hi/o
yu thich; va So0hia s thng thai; vy )hi/oso0hia la yu thich s th1ng thai$
Fu Trit hoc hiu th*o y nghia nao thi t thi c 4a trit hoc !a la mt b mn tng hp bao
gm ca cac linh vc tri thc ma ngay nay goi la mn #hoa hoc cu th nh c hoc ly hoc sinh hoc
thin v"n hocP ,hng do s phat trin cua 4a hi yu cu cua thc tin con ngi cn co nhng hiu
bit ngay cang chi tit hn v th gii 4ung quanh nn cac b mn #hoa hoc cu th dn 4ut hin va
tach #hoi trit hoc$ Fo vy !i tng cua trit hoc dn dn thu h*p lai chi ! cp !n nhng vn ! c
ban cua tn tai va cua s nhn thc tn tai y$
%y trit hoc /a 21t hinh thai y thc 3a h1i, /a hoc thuyt 4 nhng nguyn tc chung cua t1n tai
4a nh(n thc, /a thai 51 con ngi 51i 4i th gii, /a 6hoa hoc 4 nhng 7ui /u(t chung nh(t cua t
nhin, 3a h1i 4a t 8uy&
)"c !im chu yu cua trit hoc nh mt hinh thai y thc 4a hi la ch c1 gng 5a ra 21t 7uan
ni2 chinh th 4 th gii, 4 cac 7ua trinh 4(t ch(t 4a tinh th(n cung nh 21i /in h tac 51ng cua
cac 7ua trinh 5o, 4 nh(n thc th gii 4a con 5ng cai 9in th gii& )"c !im nay cua trit hoc !a
noi ln s #hac nhau gia no vi cac #hoa hoc cu th vi cac #hoa hoc cu th nghin cu nhng m"t
ring l* cua hin thc nh toan hoc nghin cu mi quan h v s lng va #hng gian; vt ly hoc
nghin cu cac qua trinh nhit !in t; sinh hoc nghin cu nhng !"c !im phat trin cua th gii
thc vt va !ng vt$ +rit hoc cung #hac vi chinh tri ngh thut !ao !c$
5$ %n ! c ban cua trit hoc
?ich s trit hoc t c !ai !n nay la lich s !u tranh gia chu nghia duy vt va chu nghia duy
tm cho nn nghin cu lich s trit hoc !ng nhin phai n"m vng vn ! c ban cua trit hoc cai
chun mc ! phn bit chu nghia duy vt va chu nghia duy tm$
+t ca nhng hin tng ma chung ta g"p thng ngay cua th gii chung qui lai co hai loai: cac
hin tng vt cht tn tai bn ngoai y thc chung ta va cac hin tng tinh thn tn tai trong y thc
chung ta$ .hng co bt #y hin tng nao n"m ngoai hai loai !o$ %t cht va y thc la hai pham tru
trit hoc dung ! chi hai loai hin tng !o$ &t #y trng phai trit hoc nao cung phai ! cp !n va
giai quyt mi quan h gia vt cht va y thc b"ng hinh thc nay ho"c b"ng hinh thc #hac trc tip
ho"c gian tip 4*m !o la !im 4ut phat ly lun cho vic hinh thanh th gii quan va phng phap
lun cho vic 4ac !inh ban cht cua cac trng phai trit hoc !o$
%y 4(n 5 7uan h gia 4(t ch(t 4a y thc, gia t1n tai 4a t 8uy hay gia t nhin 4a tinh th(n
la 4(n 5 c 9an cua trit hoc$ %n ! c ban cua trit hoc co hai m"t:
57 89t th1 nh:t; 2"t nay tra li cho cu hoi: V(t ch(t hay y thc, gii t nhin hay tinh th(n, cai
nao co trc, cai nao co sau, cai nao 7uyt 5inh cai nao: +uy thuc vao li giai !ap cho cu hoi nay
ma cac hoc thuyt trit hoc #hac nhau !a chia thanh hai trao lu c ban la chu nghia duy vt va chu
nghia duy tm$
*hu nghia /uy 0t #h"ng !inh vt cht co trc y thc co sau th gii vt cht tn tai mt
cach #hach quan !c lp vi y thc con ngi va #hng co ai sang tao ra; con y thc la phan anh th
gii #hach quan vao b oc con ngi; #hng th co tinh thn y thc nu #hng co vt cht$ 1hu nghia
duy vt !a trai qua con !ng phat trin lu dai va !a co nhiu hinh thc tn tai #hac nhau:
5
' *inh thc 5(u tin cua chu nghia duy vt la chu nghia duy vt c !ai$ )o la chu nghia duy vt
cht phac 4ut phat t gii t nhin ! giai thich chung nhng chu nghia duy vt nay cha co c s
#hoa hoc ! !ng vng trc s tin cng cua chu nghia duy tm va tn giao ng tri trong thi trung
c$
' *inh thc th hai cua chu nghia duy vt la chu nghia duy vt siu hinh th #y -%AA -%AAA$
0inh thc nay ra !i trong hoan canh giai cp t san !ang ln ho 4y dng chu nghia duy vt cua minh
nh"m chng lai th gii quan duy tm tn giao cua giai cp phong #in$ ,hng do han ch bi trinh !
#hoa hoc va li ich giai cp cho nn no mang tinh cht siu hinh$
' *inh thc th 9a cua chu nghia duy vt la chu nghia duy vt bin chng$ ,o !c 4y dng trn
c s cua #hoa hoc hin !ai va #hng ngng phat trin do nhu cu thc tin cung s phat trin cua #hoa
hoc thi !ai mi$
*hu nghia /uy t$ ; !i lp vi chu nghia duy vt ( cho r"ng tinh thn y thc co trc va
la c s tn tai cua gii t nhin cua vt cht$ 1hu nghia duy tm co hai phai chu yu la chu nghia duy
tm chu quan va chu nghia duy tm #hach quan$
' +hu nghia 8uy t(2 chu 7uan cho r"ng cam giac y thc cua con ngi la cai co trc va quyt
!inh s tn tai cua moi s vt va hin tng bn ngoai$ 1ac s vt va hin tng chi la Qnhng tng
hp cua cam giacR va t tng$ /hu nhn s tn tai cua th gii #hach quan chu nghia duy tm chu
quan cung phu nhn lun ca tinh qui lut #hach quan cua cac s vt va hin tng$ Iuan nim duy tm
!a #hng tranh #hoi dn !n chu nghia duy nga$
' +hu nghia 8uy t(2 6hach 7uan cho r"ng co mt thc th tinh thn tn tai trc ho"c tn tai
bn ngoai va !c lp vi con ngi vi th gii vt cht san sinh ra va quyt !inh tt ca cac qua trinh
cua th gii vt cht$
+uy co s #hac nhau trn !y trong quan nim cu th v cai co trc va v s co trc nhng ca
hai dang cua chu nghia duy tm !u ging nhau ch coi y thc tinh thn la cai co trc la cai san
sinh ra vt cht va quyt !inh vt cht$
2"c du chu nghia duy tm da vao ly tri vao tri thc 3ch #hng da vao long tin nh tn giao8 !
lun chng cho ly lun cua minh nhng ly lun y lai sai lm la do:
M1t /a, v phng din nhn thc chu nghia duy tm 4*m 4*t s vt mt cach phin din thai qua
3mt s thi phng bm to8 thm chi tuyt !i hoa cua mt trong nhng m"t cua mt trong nhng !"c
trng cua mt trong nhng #hia canh cua nhn thc tach ri #hoi vt cht #hoi gii t nhin #hoi hin
thc 4a hi$ 1h"ng han !ung la cam giac la ngun gc cua moi s hiu bit cua con ngi v th gii
nhng t !o lai !i !n #t lun cam giac la cai co trc con cac s vt bn ngoai chi la phc hp cua
cac cam giac thi la sai lm thi duy tm$ 0o"c t vai tro n"ng !ng cua y thc trong quan h vi vt
cht ma lai !i !n ch cho r"ng y thc la cai san sinh ra vt cht quyt !inh vt cht thi cung la sai
lm cung la duy tm$
*ai /a, v m"t 4a hi do vic hinh thanh giai cp lao !ng tri oc !a tr thanh !"c quyn cua giai
cp boc lt$ &i vy cac nha t tng cua giai cp !a co thai ! #hinh mit lao !ng chn tay va !a ao
tng r"ng t tng la lc lng quyt !inh con san 4ut vt cht la linh vc th yu thp h*n$
,goai hai trao lu c ban la duy vt va duy tm trong trit hoc con co 0hai nhi nguyn /u(n& +h*o
nhng ngi thuc phai nhi nguyn lun ca hai nguyn th vt cht va tinh thn !u tn tai song song
va !c lp vi nhau: th gii vt cht sinh ra t nguyn th vt cht th gii tinh thn sinh ra t nguyn
th tinh thn$ 1ac nha nhi nguyn lun mun dung hoa gia chu nghia duy vt va chu nghia duy tm
nhng cui cung ho ri vao chu nghia duy tm vi ho tha nhn y thc hinh thanh va phat trin t no
#hng phu thuc vao vt cht$
<7 89t th1 h5i; 2"t nay nh"m giai !ap cho cu hoi: +on ngi co 6ha nng nh(n thc 5c th
gii 6h1ng:
+hu nghia 8uy 4(t 4ut phat t ch cho r"ng vt cht co trc y thc co sau vt cht la
ngun gc cua y thc va y thc la s phan anh th gii vt cht do !o tha nhn con ngi co th nhn
thc !c th gii va cac qui lut cua th gii$
+o nha trit hoc 8uy t(2 tha nhn th gii la co th nhn thc !c; nhng vi ho 4ut phat t
quan nim cho r"ng y thc co trc vt cht vt cht phu thuc vao y thc nn th*o ho nhn thc
#hng phai la phan anh th gii ma chi la s nhn thc t y thc cua y thc v ban thn$ 0o phu nhn
6
th gii #hach quan la ngun gc cua nhn thc phu nhn cam giac #hai nim cua con ngi la cai
phan anh cac s vt va hin tng cua th gii #hach quan$
2t s nha trit hoc duy tm !a bac bo v nguyn t"c #ha n"ng cua con ngi nhn thc
!c th gii$ )o la nhng nha trit hoc th*o thuyt 6h1ng th 9it&
=. H5i >h1n2 >h5 > nh:n th1c th 2ii
+rong lich s t tng trit hoc song song vi cuc !u tranh gia chu nghia duy vt va chu nghia
duy tm la cuc !u tranh gia hai phng phap nhn thc th gii$ .hi ly giai nhng vn ! nh: cac
s 4(t, hin tng cua th gii chung 7uanh ta t1n tai nh th nao. chung hoan toan 5ng 9it /(0 hay
0hu thu1c, rang 9u1c /(n nhau. hoan toan trong trang thai tinh, ngng 5ong hay 4(n 51ng, 9in 51i
6h1ng ngng: !a hinh thanh hai quan !im !i lp vi nhau phng phap bin chng va phng
phap siu hinh$
57 -h1n2 >h5> <in ch1n2; /hng phap nay cho r"ng moi s vt hin tng cua th gii #
ca nhng hinh anh tinh thn cua chung co quan h qua lai vi nhau #hng ngng vn !ng va phat
trin$ +rong !o vn !ng !c hiu la Qt vn !ngR con phat trin la phat trin t thn phat trin
thng qua mu thun$ ,gun gc va !ng lc cua s vn !ng va phat trin la !u tranh cua cac m"t
!i lp tn tai bn trong s vt$ )o la nhng m"t nhng thuc tinh trai ngc nhau nhng lai lin h
rang buc ln nhau trong cung mt s vt$
<7 -h1n2 >h5> ?iu hinh; /hng phap nay cho r"ng moi s vt hin tng cua th gii !u
tn tai c lp nhau tach ri nhau$ 1hung lun trang thai tinh tai !ng im #hng vn !ng va cung
#hng chuyn hoa phat trin$ ,u co tha nhn s phat trin thi ph*p siu hinh coi phat trin chi la
t"ng ln hay giam !i !n thun v lng chi la l"p lai cai cu ch #hng co s ra !i cua cai mi$ ,h
vy trn thc t quan !im siu hinh #hng tha nhn mu thun la ngun gc !ng lc cua s phat
trin #hng tha nhn s ra !i cua cai mi$
S !y cn phn bit s #hac nhau gia mt bn la phng phap tru tng hoa tam thi c lp s
vt !"t no bn ngoai mi lin h chung tach no #hoi s vn !ng va phat trin ! nghin cu ( !o la
!iu #in cn thit cho nhn thc #hoa hoc ( vi mt bn la phng phap siu hinh phng phap
nhn thc sai lm$
+om lai phng phap siu hinh la quan !im lun lun 4*m 4*t s vt trong trang thai bit lp
ngng !ong vi mt t duy cng nh"c; trong #hi !o phng phap bin chng la quan !im lun lun
4*m 4*t s vt trong mi lin h rang buc ln nhau va trong trang thai vn !ng bin !i #hng
ngng vi mt t duy mm d*o linh hoat$
4. #5i tro cu(5 trit hoc tron2 @i ?n2 A5B hi
%i tinh cach la 21t h th1ng t 8uy /y /u(n, 21t hinh thai y thc 3a h1i 5c 9it, 21t hinh thc
nh(n thc t1ng 7uat cho ph*p con ngi hiu !c th gii va bit cach ng 4 trong th gii trit hoc
co nhng gia tri ln nh sau:
57 Trit hoc 45 c ?( th 2ii Cu5n; +h gii quan la mt h thng cac quan nim quan !im tng
quat cua con ngi 3sng mt thi !ai nao !o thuc v mt giai tng nao !o8 v th gii v vai tro
vi tri cua con ngi trong th gii !o$ ,h vy th gii quan thng nht trong minh vu tru quan y thc
h va nhn sinh quan cua con ngi cu th$ %i tinh cach la c s th gii quan trit hoc va la c s
vu tru quan va la c s y thc h va la c s nhn sinh quan$
D %i tinh cach la c s 4u tru 7uan, trit hoc gop phn truy tim li giai cho h vn ! v ban th
v vu truP ! 4y dng m hinh vu tru hp ly va tin !n lam sang ro vi tri vai tro cua con ngi
trong vu tru !o$
D %i tinh cach la c s y thc h, trit hoc gop phn truy tim li giai cho h vn ! v 4a hi v
cac giai tng trong 4a hiP ) 4ac !inh nhng li ich sng con va nhng muc !ich bt di bt dich
ma cac giai tng 4a hi nao !o phai th*o !ui phn !u #hng mt moi$ .hao #hat hng !n ly tri
cua trit hoc hoa nhp vi #hat vong hng !n quyn lc chinh tri cua cac giai tng tao thanh ci
ngun sc manh tinh thn vt cht giup cac giai tng trong 4a hi t y thc v s tn tai cua minh
va thi !ai cua minh ! giai quyt nhng 4ung !t trong 4a hi vn ln lam chu cuc sng cua chinh
minh va !ong gop vao tin trinh lich s nhn loai$
D %i tinh cach la c s nh(n sinh 7uan, trit hoc gop phn truy tim li giai cho h vn ! v !i
ngi v s sng cai cht v hanh phuc #h !auP cua mi con ngi ca nhn trong thc tai cuc
7
sng 3vu tru va cng !ng 4a hi8P +rit hoc gop phn hng dn hanh vi con ngi 4uyn qua nhng
4ung !t nhn cach nhng rang buc li ich ! vn ln tr thanh con ngi chn chinh trc nhng
cam by cua !i thng$
<7 Trit hoc 45 c ?( >h1n2 >h5> 4u:n >h( <in; /hng phap lun ph bin la hoc thuyt trit
hoc v cac nguyn t"c quan !im 3phng phap nn tang8 hng dn hanh vi con ngi trong hoat
!ng thc tin va nhn thc$ /hng phap lun ph bin va la /y /u(n v cach 4y dng phng
phap !ng thi la ngh thu(t vn dung phng phap trong nhng !iu #in tinh hinh hoat !ng cu th$
,h vy phng phap lun ph bin thng nht trong minh hoc thuyt v phng phap ph bin trong
hoat !ng nhn thc th gii va hoc thuyt v phng phap ph bin trong thc tin cai tao th gii$
D %i tinh cach la c s 0hng 0ha0 /u(n 0h1 9in trong hoat 51ng nh(n thc, trit hoc 4y dng
cac nguyn t"c tng quat chi !ao ly tri con ngi trong vic #ham pha ra ban cht cua cac hin tng
!a dang 4ay ra trong th gii 4ung quanh nng cao trinh ! t duy ly lun cho con ngi$
D %i tinh cach la c s 0hng 0ha0 /u(n 0h1 9in trong hoat 51ng thc tin, trit hoc 4y dng
cac nguyn t"c tng quat hng dn hoat !ng cai tao hin thc cuc sng vi li ich cao ca cua giai
tng noi ring cua thi !ai hay nhn loai noi chung$ +rit hoc #hng chi ly giai th gii ma no con gop
phn vao vic cai tao th gii$
E. +i t1n2 F5 nhim Fu cu(5 4ich ?1( trit hoc
?ich s trit hoc la lich s phat sinh hinh thanh va phat trin cua trit hoc noi chung cua cac
#huynh hng va h thng trit hoc #hac nhau noi ring trong s phu thuc suy !n cung vao s phat
trin cua tn tai 4a hi$
57 +i t1n2; ?ich s trit hoc nghin cu:
D Iua trinh hinh thanh va phat trin cua chu nghia duy vt trong cuc !u tranh cua no vi chu
nghia duy tm s thay th nhng hinh thai #hac nhau cua chu nghia duy vt$ )ng thi lich s trit hoc
con nghin cu s phat trin cua chu nghia duy tm qua trinh bin !i cua no di cac hinh thai #hac
nhau cac #huynh hng #hac nhau$
D ?ich s trit hoc cung nghin cu lich s hinh thanh va phat trin cua hai phung phap nhn
thc th gii !i lp nhau phng phap bin chng va phng phap siu hinh$ ?ich s phat trin cua
trit hoc cho thy r"ng cuc !u tranh gia hai phng phap nhn thc th gii lun lun g"n lin hu
c vi cuc !u tranh gia hai #huynh hng trit hoc c ban chu nghia duy vt va chu nghia duy
tm$
<7 "him Fu; ?a mt #hoa hoc lich s trit hoc co nhim vu:
D +im ra ban cht cua cac hoc thuyt trit hoc va 4ac !inh vi tri cua no trong lich s trit hoc trong
tng nc tng giai !oan noi ring va cua th gii noi chung$
D +hy !c mi lin h gia cac #huynh hng biu hin #hac nhau cua cac hoc thuyt cac
trng phai cac phng phap trit hoc trong qua trinh phat trin cua chung$
D +hy !c s !an 4*n ln nhau thm nhp vao nhau # tha ln nhau va loai bo ln nhau gia
cac trao lu trit hoc; !ng thi thy !c s g"n bo ch"t ch* gia cac trng phai trit hoc vi toan b
hoat !ng thc tin cua con ngi vi li ich va muc !ich cua nhng lc lng 4a hi nht !inh$
D %a cui cung phai !anh gia #hach quan nhng !ong gop tich cc nhng han ch cua cac hoc
thuyt cac phng phap trit hoc trong tng giai !oan lich s nht !inh$
,h vy vi t cach la mt #hoa hoc lich s trit hoc phai phat hin ra nhng qui lut hinh thanh
phat sinh phat trin cua cac hoc thuyt trng phai trit hoc va 4ac !inh vai tro cua chung !i vi s
phat trin cua t duy ly lun noi ring va !i vi !i sng 4a hi noi chung$
6. -h:n GH 4ich ?1( trit hoc
+uy th*o 7uan ni2 4 trit hoc cua nha nghin cu ma /ich s trit hoc !c phn chia ra thanh
nhng giai 5oan, chng 5ng phat trin cu th #hac nhau$ 1hung ta 4ut phat t quan nim cua trit
hoc 2ac coi trit hoc chi /a 21t hinh thai y thc 3a h1i 5c 9it, /a 21t hinh thc nh(n thc t1ng 7uat
cho ph*p con ngi hiu !c thc cht th gii va bit cach ng 4 thich hp trong th gii ma phn
#y lich s trit hoc da th*o s phn #y hinh thai #inh t 4a hi trong !o co chu trong !n nhng !"c
!im cua thi !ai cua dn tc cua giai cp san sinh ra trit hoc va tinh !c lp tng !i cua trit hoc
trong qua trinh phat trin cua minh$
8
+ !inh hng trn chung ta co th chia lich s trit hoc ra thanh Trit hoc 0hng <1ng va Trit
hoc 0hng T(y& +uy nhin do !iu #in #inh t chinh tri 4a hi cac nc phng )ng it bin
!ng so vi cac nc phng +y nn lich s trit hoc phng )ng cung it bin !ng hn so vi
phng +y$ %i vy chung ta co th chia lich s trit hoc !"c bit la trit hoc phng +y ra thanh:
Trit hoc thi c1 5ai. Trit hoc thi trung 5ai. Trit hoc thi 0huc hng 4a c(n 5ai 3bao gm ca +rit
hoc c !in )c8; va Trit hoc thi hin 5ai 3+rit hoc mac4it va cac trao lu trit hoc ngoai mac4it
hin !ai8$
7. / n2hiB5 cu(5 Fic n2hin c1u 4ich ?1( trit hoc
,ghin cu ?ich s trit hoc co y nghia to ln trong nhn thc ly lun va !i sng thc tin 4a hi$
&i vi:
M1t /a, no cho ta #ha n"ng hiu bit va #hai quat s phat trin lich s t tng trit hoc cua nhn
loai no chi ro s hinh thanh va phat trin cua nhng phng phap nhn thc #hoa hoc no day ta
phng phap nghin cu !anh gia cac hoc thuyt trit hoc trong lich s gop phn 4y dng phng
phap t duy !ung !"n$
*ai /a, no giup chung ta n"m b"t !c nhng #inh nghim cua nhn thc #hoa hoc tri tu cua mi
thi !ai lich s !c #t tinh trong trit hoc nh"m lam t"ng thm s hiu bit cua mi con ngi$
Ba /a, no gop phn to ln trong cuc !u tranh t tng hin nay cung nh vic 4y dng th gii
quan duy vt va tinh cht han ch sai lm cua th gii quan duy tm; no #h"ng !inh chi co trit hoc nao
g"n lin mt thit vi thc tin va #hoa hoc mi giup con ngi tim ra !c chn ly #hach quan$
B1n /a, no giup chung ta hiu r"ng s 4ut hin trit hoc mac4it la tt yu lich s phu hp vi
lgich #hach quan cua s phat trin t tng nhn loai thy ro tinh cht #hoa hoc cua no #hng chi
trong qua #h ma cho ca ngay nay va tip tuc v sau$
.hi nghin cu lich s trit hoc cn lu y mt s vn ! sau !y:
M1t /a, nghin cu lich s trit hoc #hng th tach ri no #hoi lich s !i sng vt cht cua 4a hi
trc ht la vao c s #inh t; m"t #hac phai tim ra s tac !ng tr lai cua no !i vi !iu #in #inh t
4a hi lam nn tang cho no$
*ai /a, nghin cu cuc !u tranh gia chu nghia duy vt va chu nghia duy tm gia phng phap
bin chng va phng phap siu hinh ! thy r"ng #hng phai chung lam !n gian lam ngh*o nan lich
s trit hoc ma trai lai no lam phong phu thm bi s !an 4*n ln nhau thm nhp vao nhau # tha
ln nhau va loai bo ln nhau gia cac trao lu trit hoc$
Ba /a, nghin cu lich s trit hoc la phai #hach quan va trung thc$ .hng nn !anh gia qua cao
trit hoc phng +y ha thp trit hoc phng )ng cho r"ng trit hoc phng )ng la thn bi #hng
#hoa hoc$ +ranh thai ! coi thng hay phu !inh sach trn nhng di san trit hoc cua qua #h #hng
thy s lin h gia qua #h va hin tai$ 1ung tranh thai ! go *p va ap !"t cho lich s cai ma no #hng
co thm chi 4uyn tac lich s th*o y mun chu quan nh"m phuc vu cho mt muc !ich thc tin chinh
tri nao !o$
Va cu1i cung nghin cu lich s trit hoc con phai 4ac !inh mi quan h cua no vi t tng chinh
tri phap quyn tn giao ngh thutP 0n na trit hoc la s #hai quat v ly lun phat trin cua nhn
thc cho nn no lin h mt thit vi s phat trin cua #hoa hoc t nhin va #hoa hoc 4a hi$
9
%h1n2 2
T)I$T H*% !" +, %,( +AI
I. +I$ KI$" LI %H &'( )A +. I #A -HAT T)I$(". %A% +I% +I$(8 %. BA("
3. +iu Gin 4ich ?1( r5 @i F5 >h5t tri(n
Jn ) c la mt !t nc rng ln thuc ban !ao ,am C bao gm ca nc /a#i4tan &"ngla!*t
va ,pan ngay nay$ .h"p vung t )ng &"c !n +y &"c cua Jn ) c !ai nui non trung !ip vi day
0imalaya ni ting #*o dai 5B66 #m$ Fay nui %in!ya phn chia Cn ) thanh hai min: &"c va ,am$
2in &"c co hai con sng ln la sng Cn phia +y va sng 0"ng phia )ng chung tao nn hai
!ng b"ng mau m ( cai ni cua nn v"n minh c Cn )$ +rc #hi ! ra bin sng Cn chia lam @
nhanh va bin lu vc cua minh thanh !ng b"ng /ungiap$ )i vi ngi Cn ) sng 0"ng la dong
sng linh thing co thanh ph %aranadi 3&nar*t8 bn b; ni !y t ngan 4a ngi Cn ) c hanh l
t"m truyn thng mang tinh cht tn giaoP 1 dn Cn ) rt !a dang va phc tap vi nhiu b tc
#hac nhau nhng v chung tc co hai loai chinh la ngi )ravi!a c tru chu yu min ,am va
ngi Crya chu yu sng min &"c$
+ trong nn v"n minh sng Cn cua ngi ban !ia )ravi!a 4a 4a nha nc Cn ) c !ai !a 4ut
hin; nng nghip thu cng thng nghip !a hinh thanh$ +uy nhin !n th #y -%AA +1, thin tai
3lu lut trn sng CnP8 !a lam cho nn v"n minh nay sup !$ %ao #hoang th #y -% +1, cac b lac
du muc Crya +rung C 4m nhp vao Cn )$ 0o !inh canh !inh c va tin hanh qua trinh n dich
!ng hoa hn chung vi cac b lac ban !ia )ravi!a$ .inh t tiu nng nghip #t hp vi thu cng
nghip gia !inh mang tinh t cung t cp ly gia !inh gia tc cua ngi Crya lam c s !a tao nn
tang vng ch"c cho cac c1ng 2a n1ng th1n ra !i va sm !c #h"ng !inh$
+rong m hinh c1ng 3a n1ng th1n, toan b rung !t !u thuc quyn s hu nha nc cua cac !
vng; nha nc #t hp vi tn giao thng tri nhn dn va boc lt nng n cng 4a; tn giao bao trum
moi m"t !i sng 4a hi; con ngi sng n"ng v tm linh tinh thn va #hao #hat !c giai thoat$ 1ung
trong m hinh nay !a hinh thanh 3 4ng c5 vi s phn bit ht sc #h"c nghit va dai d"ng$ )o la:
Tng / ( !"ng cp cao qui nht trong 4a hi ( bao gm nhng ngi hanh ngh t l; 'ui t1c ( !"ng
cp th hai trong 4a hi ( bao gm vua chua tng linh; Binh 8(n t 8o ( !"ng cp th = trong 4a hi (
bao gm nhng ngi co chut it tai san rung !t; Tin n1 hay n1 / ; !"ng cp thp nht va !ng !ao
nht ( bao gm nhng ngi tn cung #hng co quyn li gi trong 4a hi$ ,goai s phn bit !"ng cp
nh trn 4a hi Jn ) c !ai con co s phn bit v chung tc dong doi tn giao ngh nghip$$$
,hng s phn bit nay !a tao ra nhng 4ung !t ngm ngm trong 4a hi nhng bi #im gi bi
sc manh vt cht va tinh thn cua nha nc = t1n giao& -a hi vn !ng phat trin mt cach chm
chap va n"ng n$ +uy vy nhn dn Cn ) vn !at !c nhng thanh tu v"n hoa tinh thn #ha rc r$
% 0n hoa, ch 4it !a !c ngi Cn ) sang tao t thi v"n hoa 0arappa sau !o ch
.harosthi 3th #y % +1,8 ra !i; ch &rami !c dung rng rai vao thi vua C4ca sau cung no
!c cach tn thanh ch )vanagari ! vit ting -an4crit$ Vn hoc co cac b %!a
7
; cac b s thi
32ahabarata NamayanaP8$ Ngh thu(t ni bt la ngh thut tao hinh nh #in truc !iu #h"c !c
th hin trong cac cung !in !n chua thap l"ng tm tru !aP 3thap -ansi TLanchiU tru !a -acna
TLarnathU l"ng +aV 2ahan cac tng pht va tng thnP
% 6hoa hoc t nhin ngi Cn ) !a lam ra lich phap phn bit !c @ hanh tinh va mt s
chom sao; !a phat hin ra ch s thp phn s 4y dng mn !ai s hoc; !a bit cach tinh din tich
cac hinh !n gian va 4ac !inh !c quan h gia cac canh cua mt tam giac vung; !a !a ra gia
thuyt nguyn tP ,gi Cn ) cung co nhiu thanh tu trong y dc hoc$
1
Va a thn thoa dn ca truyn khu c sang tac trong mt quang th gan da hn 1000
nam; sau o, no c gh a thanh gao y cua ao Ba amn. Va vn co ngha a hu bt; no a
nn tang t tng tn gao - trt hoc - chnh tr cua An c a. Va bao gm 4 tp Va sm
d dang th (Rch Va, Xama Va, Atacva Va va Yagva Va) va 3 tp Va mun d dang
van xu (Bratmana, Aranaca, Upansat). Nhng tac phm Va mun, ac bt a Upansat, co y
ngha trt hoc ro net.
10
% t1n giao7 Cn ) la ni san sinh ra nhiu tn giao trong !o quan trong nht la !ao &alamn 3v
sau la !ao 0in!u8 va !ao /ht; ngoai ra con co cac tn giao #hac nh !ao Waina !ao -ichP
+ao nn va nui dng cac thanh tu !o la lich s Cn ) c va trung !ai$ ?ich s nay gm D thi
#y
5
:
Thi 6y 0n $inh S1ng +n 3t gia thin nin #y AAA !n gia thin nin #y AA +1,8$ ,n v"n
minh nay !c bit !n qua s phat hin hai thanh ph bi chn vui 0arappa va 2h*nV )ar lu
vc sng Cn vao n"m 7E56 nn con !c goi la 4n hoa *ara00a&
Thi 6y 0n $inh V4a 3t gia thin nin #y AA !n th #y %AA +1,8$ ,*t ni bt cua nn v"n
minh nay la s thm nhp cua ngi Crya t +rung C vao #hu vc cua ngi ngi ban !ia )ravi!a
vung lu vc sng 0"ng s 4ut hin cua D b #inh %!a sm phan anh sinh hoat cua ho va s pha
trn gia 5 nn v"n hoa ( tin ngng cua hai chung tc #hac nhau$ 1h ! !"ng cp va !ao &alamn
4ut hin gop phn hinh thanh mt nn v"n hoa mi cua ngi Jn ) ( 4n hoa V5a$
Thi 6y cac 0ng triu 41c 85 3t th #y %A +1, !n th #y -AA8$ )y la thi #y co nhng bin
!ng ln v #inh t chinh tri ( 4a hi t tng ( v"n hoaP vi s ra !i cua cac quc gia va s hinh
thanh cac trng phai trit hoc ( tn giao ln cua J n )$ + th #y %A +1, Cn ) co 7B nc nho
trong !o nc manh nht la Maga4a n"m vung ha lu sng 0"ng$ ,"m =59 +1, sau #hi dit !c
! quc &a + rng ln 7u(n 51i Ma651nia 8o +8ch2ng4r chi huy 5a tin chi2 >n <1 $ ,hng
do qua mt moi ma ho #hng !u sc tn cng nc 2aga!a$ Clch4"ng!r cho qun rut lui$ .hi qun
!i 2a#!nia rut lui thu linh San5ragu0ta, bit hiu 2rya 31him cng8 lanh !ao phong trao !u
tranh giai phong !anh !ui qun 2a#!nia ra #hoi Cn ) lam chu vung /ungiap va sau !o tin
qun v phia !ng gianh ly ngi vua 2aga!a lp nn 0ng triu M1rya vng triu huy hoang
nht trong lich s Cn ) c !ai$ %ao thi vua >31ca 359=(5=B8 vng triu 2rya cc thinh vi !ao
/ht phat trin rc r$ Lau !o vng triu suy yu dn va bi dit vong vao n"m 5< +1,$ ,c Cn )
bi chia c"t$ )n th #y A b tc 1usan 3cung huyt thng vi ngi +uc8 t +rung C tran vao va
chim ly vung +y &"c lp nn nc *usan$ %ao thi vua +ani3ca 39<(75=8 nc 1usan phat trin
rc r !ao /ht lai hng thinh ri sau !o suy yu dn lanh th thu h*p lai trong vung /ungiap va cui
cung bi dit vong vao th #y %$ Fu bi chia c"t nhng vao n"m =56 0ng triu &u5ta !a !c thanh
lp min &"c va mt phn min +rung Cn )$ + n"m @66 !n n"m @5< min &"c Cn ) bi ngi
?0ta/i/ chim !ng$ ,"m @=@ vng triu nay bi dit vong$ ,"m B6B vua *acsa lp nn vng triu
0acsa hung manh min &"c n"m BD< ng mt vng triu cung tan ra$ ,gay t !u th #y -A cac
vng triu 0i giao Cpgani4tan lun tn cng Cn ); !n n"m 7566 min &"c Cn ) !a bi sap
nhp vao Cpgani4tan$
Thi 6y cac 0ng triu 8 thu1c 3t th #y -AAA !n gia th #y -A-8$ ,"m 756B %in +ng !c
cua Cpgani4tan min &"c Cn ) !a tach min &"c Cn ) ra thanh lp mt nc ring t minh lam
@untan 3vua8 !ong ! )li va goi tn nc la "untan 8i 3756B(7@5B8P +rai qua n"m vng triu
do ngi 0i giao ngoai tc cai tri !n n"m 7@5B dong doi ngi 2ng 1 +rung C bi +uc hoa
th*o !ao 0i tn cng va chim ly Cn ) lp nn vng triu M1g1n$ ,"m 7<DE thc dn Cnh b"t
!u chinh phuc Cn )$ ,"m 7<@9 vng triu 2gn bi dit vong$ Cn ) tr thanh thuc !ia cua
thc dn CnhP
2. %5c @9c @i(m c <5(n
+ trong hoan canh lich s va truyn thng %!a trit hoc Cn ) c !ai !a hinh thanh va phat
trin$ 1hinh 95anisat ( tac phm %!a 4ut hin mun nht !a th hin ro nhng trit ly su s"c cua
ngi Cn )$ ,hng trit ly nay tao thanh nhng mach sui ngm lam phat sinh ra nhiu dong chay t
tng trit hoc tn giao cua Cn )$ >panisat c ly giai nhng vn ! v ban th nhn sinh v s
sng cai chtP no anh hng su !m !n !i sng tinh thn cua ngi dn Cn ) noi ring cua
nhiu dn tc phng )ng noi chung$
Fu cung !c hinh thanh va phat trin t trong truyn thng %!a nhng cac trng phai trit hoc
Cn ) c !ai lai lun 4ung !t ln nhau va s 4ung !t nay #*o dai cho !n ht thi trung !ai$ +uy
thuc vao vic co tha nhn hay #hng quyn uy sc manh cua %!a ma cac trng phai trit hoc Cn
) c ( trung !ai !c chia thanh h thng chinh thng va h thng #hng chinh thng$ * th1ng trit
hoc chinh th1ng bao gm B trng phai tha nhn uy quyn cua %!a la V5anta, Sa26hya, Mi2ansa,
2
Do tnh ac thu cua "phng thc san xut chu A" ma An khng co s phn cha ro th c
a v th trung a.
11
A1ga, NiaBa 4a Vaissi6a$ * th1ng trit hoc 6h1ng chinh th1ng bao gm = trng phai #hng tha
nhn uy quyn cua %!a la Lo6ayatta, <ao Caina, <ao )h(t$ 2"c co nhiu trng phai h thng #hac
nhau nhng nhin chung trit hoc Cn ) c ( trung !ai co nhng !"c !im c ban sau:
Th nh(t do chiu anh hng bi tinh th(n V5a ma trit hoc Cn ) c !ai #hng th phn chia ro
rang thanh chu nghia duy vt va chu nghia duy tm ph*p bin chng va ph*p siu hinh 3nh trit hoc
phng +y8 ma chu yu !c chia thanh cac h th1ng chinh th1ng va cac h th1ng 6h1ng chinh
th1ng$ +rong cac trng phai trit hoc cu th lun co s !an 4*n gia chu nghia duy vt va chu nghia
duy tm gia ph*p bin chng va ph*p siu hinh vi nhau$
Th hai do chiu anh hng su s"c bi cac t tng t1n giao ma trit hoc Cn ) c !ai thng la
mt b phn ly lun quan trong tao nn ni dung giao ly cua cac tn giao ln$ +uy nhin tn giao cua
J n ) #hng co 4u hng Xhng ngoaiX ! tim #im sc manh ni +hng ! 3nh cac tn giao
phng +y8 ma co 4u hng Xhng niX !i su tim hiu !i sng tm linh tinh thn ! phat hin ra
sc manh cua linh hn ca nhn con ngi; vi vy trit hoc Cn ) c ( trung !ai mang n"ng tinh cht
duy tm chu quan va thn bi$
Th 9a trit hoc Cn ) c !ai !a !"t ra nhiu vn ! song no rt quan tm !n vic giai quyt cac
vn ! thuc v /inh 4c nh(n sinh nh"m tim #im con !ng giai thoat chung sinh ra #hoi thc t
#h"c nghit cua cuc sng do ch ! !"ng cp tao ra$
II. 8,T &, T' T'.("G, T)'."G -HAI T)I$T H*%
A. T' T'.("G T)I$T H*% T)*"G -A"I&AT
95anisat cho r"ng trong th gii tn tai 9rat2an 3!ai nga8 va at2an 3tiu nga8 cung mang ban
cht thn thanh nhng #hac hinh thc biu hin$ &ratman la linh hn vu tru hay thc th tinh thn ti
cao la c"n nguyn cua van vt$ ,o tn tai tuyt !i vinh vin san sinh ra moi cai va cung la !ich cui
cung cua moi cai$ Ctman la linh hn con ngi la s biu hin cu th ca bit cua bratman$ ,o la cai
nho b* nhng cung la cai vi !ai bt dit nh bratman$ +uy nhin do g"n bo vi th 4ac va thng qua
th 4ac ma atman lun bi li cun vao duc vong; vi vy no phai chiu nghi0 9ao, /u(n h1i va phai trai
qua s1 6i0$ ) thoat ra #hoi nghip bao lun hi s #ip atman phai toan tm toan y t giac ng ban
cht thn thanh ni chinh minh 3tu luyn8 ! !c giai thoat quay v vi bratman$
1ung nh Brat2ana c s giao ly cua !ao &alamn va !ao 0in!u D0anisat lun bao v ch !
!"ng cp ma thc cht la bao v cac !"c quyn cua gii t"ng l &alamn$ Q%i s phn vinh cua ca th
gii ma t mm tay !ui va ban chn cua minh ,gai 3&ratman8 !a tao ra t"ng l quy tc binh dn t
do va n lR$ QFo sinh ra t b phn cao quy nht t thn th cua bratman do sinh ra sm nht do hiu
bit %!a ma t"ng l co quyn lam chua t cua cac tao vt yR 3?ut 2anu8$
D0anisat cho r"ng tn tai hai hinh thc nhn thc la thng tri 3chim nghim tm linh8 va ha tri
3trc quan cam tinh hay da vao trc quan cam tinh8$ Thng tri la hinh thc nhn thc cho ph*p vt
ln trn cai hu hinh cam tinh cai thay !i ! n"m b"t cai v hinh bt bin cai thc tai tuyt !i duy
nht n minh !"ng sau cai hu hinh cam tinh thay !i; nghia la nhn thc !c bratman$ *a tri la
hinh thc nhn thc bi gii han trong cai hu hinh cam tinh thay !i; nghia la nhn thc cac s vt vt
cht 4ung quanh ta$
B. H$ TH,"G %HI"H TH,"G
3. Tr1n2 >h5i #@5nt5
Trng 0hai V5anta 3.t thuc %!a8 4ut hin vao th #y AA +1, do Ba8arayana #hi 4ng va
San6ara phat trin$ ?a mt trng phai trit hoc ( tn giao %!anta tip ni cac t tng cua D0anisat,
!a ra cac #in giai siu hinh va duy tm v nguyn nhn hinh thanh th gii 3vu tru va van vt8$
,hng t tng trit hoc c ban cua no la:
M1t /a, tha nhn s tn tai cua :rat$an /inh h1n 4u tru la thc tai tinh thn ti cao la ban cht
la ngun sng vinh h"ng la ci ngun chi phi moi s sinh thanh va huy dit cua moi cai trong th
gii$
*ai /a, coi at$an = /inh h1n ca nh(n ; la hin thn cua 9rat2an ni th 4ac trn tuc cua con ngi
va bi vy ham rang buc bi nhng ham mun nhuc duc cua th 4ac$ ) giai thoat atman #hoi s vy
ham rang buc nay con ngi 3atman8 phai dc long tu luyn suy t chim nghim tm linh ! nhn
ra ban tinh thn thanh cua minh ma quay v vi &ratman$
12
Ba /a, coi th gii 4(t ch(t chi la ao anh do 01 $inh cua con ngi mang lai$
/hai V5anta chiu s ph phan manh m* cua cac trng phai #hac vi vy no !a #hng !ng vng
trc lp trng duy tm nht nguyn cua minh$ Lang thi trung !ai no !a chuyn dn sang lp trng
nhi nguyn$ Fu vy no vn la c s trit hoc cua giao ly !ao &alamn ( 0in!u$
2. Tr1n2 >h5i &5mGhH5
Trng 0hai Sa26hya 3L lun8 do Ea0i/a 3Y=@6(5@6 +1,8 #hi 4ng va sau !o Fs4ara6risna
phat trin thm$ ?y lun c ban cua phai nay la hoc thuyt duy vt v ban nguyn cua th gii$ ,hng
t tng trit hoc c ban cua no la:
M1t /a, #hng tha nhn s tn tai cua 9rat2an va th(n thanh ma tha nhn ban nguyn cua th
gii la 5ra6riti ( 4(t ch(t 5(u tin, ti2 (n, #hng hinh dang #hng gii han #hng th nhn bit !c
b"ng cam tinh$
*ai /a, tha nhn van vt chi la th thng nht tac !ng va chuyn hoa ln nhau gia ; yu t1 la
sati4a 3nh* nhang thun #hit8 raGas 3tich cc n"ng !ng8 va ta2as 3n"ng y8$
Ba /a, tha nhn tn tai 8ut nhn <ua chi phi moi s chuyn hoa trong th gii vt cht T4(t ch(t
tri nng ngu giac 3thi thinh #hu vi 4uc giac8 tri tu 3n"ng lc nhn thc8; 4(t ch(t ngu
7uan ca2 giac 3m"t tai mui li da8 va ngu 7uan tac 51ng 3cung hong ban tay ban chn c quan
bai tit c quan sinh duc8; 4(t ch(t ngu hanh 3#hng #hi la nc !t va t*8; 4(t ch(t /inh h1n
hay tinh th(n 35urusa8U$ )urusa #hng phai la linh hn th gii nh %!a quan nim ma chi la nguyn
/y 0h1 7uat, 9(t 9in cua ca tinh trong cac sinh vt$ ,o giup thc hin vic truyn sinh #hi !y manh
s bin hoa cua cac yu t vt cht$
/hai Sa26hya chiu s ph phan manh m* cua cac trng phai #hac vi vy no !a #hng !ng
vng trc lp trng duy vt nht nguyn cua minh ma chuyn dn sang lp trng nhi nguyn vao
thi trung !ai$ .hi tha nhn s tn tai song hanh hai yu t !u tin la 0ra6riti va 0urusa, Asvara#risna
coi van vt chi la th thng nht tac !ng chuyn hoa cua chung; ma cu th la s tac !ng gia th
tinh va th th1& ?a trung tm cua nghi0, th tinh bao gm tri tu giac quan va cac yu t g"n lin vi
chung cung nh cam giac v cai ti v ban thn chu th; no lun !i th*o )urusa #hi nao con cha !c
giai thoat$ +h th g"n lin vi cac yu t vt cht va cht !i cung vi cac yu t vt cht$
=. Tr1n2 >h5i /25
Trng 0hai A1ga 4ut hin vao th #y AA +1, do !ao si )atanBa/i sang lp$ + tng trit hoc ct
loi cua phai nay la s tha nhn nguyn ly hp nht cua vu tru ni mi ca th; va thng qua cac phng
phap yga ma mi ca th co th tp luyn ! #hai thac !c sc manh vu tru tim n trong minh ! lam
chu minh tin ti lam chu mi trng va sau cung vn ti s giai thoat$ /hng phap yga !oi hoi
s #in tri tinh tich cc t giac #t hp gia r*n luyn th 4ac va r*n luyn t duy qua ta2 nguyn tc
c 9an 3Bat :ao tu 5ha58 la: c(2 ch 3gi !ung !iu r"n8; 6huyn ch 3thanh tinh trong hoc tp #inh
!in8; toa 0ha0 3gi !ung vi tri thn th8; 5iu tc 3!iu chinh hi th hp ly8; ch ca2 3ch ng #im
soat lam chu cam giac8; ch(0 tri 3tp trung t tng tri tu vao mt ch8; thin 5inh 3gi tm thng
nht8; tu 3trang thai 4ut thn lam bng sang t duy hoa nhp vao !ai nga8$
D$ +rng phai 2imansa
Trng 0hai Mi2ansa 4ut hin vao th #y AA +1, do Hai2ini #hi 4ng va !c nhiu ngi
gop phn phat trin vao thi trung !ai$ ?a mt trng phai trit hoc ( tn giao 2imansa !a ra cac #in
giai nh"m bin h cung c va tuyn truyn cho cac nghi thc !c ! c"p !n trong %!a noi chung
trong giao ly !ao &alamn 0in!u noi ring$ + tng chu !ao cua no la:
M1t /a, coi ca$ giac /a ngu1n g1c 8uy nh(t cua nh(n thc; va do cam giac #hng nhn thy !c
thn linh vi vy trong th gii #hng co thn linh$
*ai /a, coi 9an th(n nhng nghi thc, 8i 6inh t chung 5a co sc 2anh huyn 9i !i vi ngi tu
hanh ! giup ho trn con !ng hanh !ao vi vy #hng cn !n thn linh na$
Ba /a, mun giai thoat #hoi trang thai hin hu phai thc hin !ung moi nghi thc !c nu ra
trong %!a trong giao ly &alamn 0in!u phai thc hin moi nghia vu bn phn ma trt t 4a hi
quy !inh$
/hai Mi2ansa chiu s ph phan manh m* cua cac trng phai #hac vi vy no !a #hng !ng
vng trc lp trng v thn cua minh ma chuyn dn sang lp trng hu thn vao thi trung !ai$
13
@$ +rng phai ,iaVa
Trng 0hai NiaBa 4ut hin vao th #y AAA +1, do H1ta2a sang lp va !c Vatsiaiana 3th #y
A%8 va A5iata6ara 3th #y %AA8 phat trin$ ?y lun c ban cua phai nay bao gm ba b phn la nguyn
t /u(n, /1gich hoc va /y /u(n 4 nh(n thc&
% nguyn t 8un phai nay cho r"ng nguyn t 3+nu8 la ban nguyn duy nht tao nn van vt
trong th gii$ ,guyn t la nhng hat vt cht b* nho #hng !ng nht bt bin vinh h"ng #hac
nhau v cht lng #hi lng hinh dang va cach thc #t hp$ .hi #t hp lai vi nhau chung tao
thanh D thc th vt ly la 5(t, nc, gio va /a$ 1ac thc th nay tn tai trong mt mi trng tI, trong
6h1ng gian va thi gian$ .hi phi hp vi nhau thi chung tao nn van vt !a dang nhng nht thi
th gii 4(t ch(tP &n canh vic tha nhn s tn tai cua nguyn t phai nay con tha nhn s tn tai
cua cac /inh h1n 3=a8$ ?inh hn th hin qua nhng c vong y chi vui bun gin hn$$$; chung co
th tn tai t do nhng cung co th tn tai trong trang thai g"n #t vao nguyn t$ &n canh >nu va Aa
phai nay cho r"ng tn tai th(n >s0ara vi vai tro !iu phi s #t hp tac !ng cua cac linh hn hay
giai thoat linh hn ra #hoi nguyn t$
% 81gich hoc, phai nay !a 4y dng ngu 5oan /u(n 3suy lun vi @ mnh !: /u(n 5 nguyn
nh(n 4i 8u suy 5oan 6t /u(n8$ -*t v thc cht thi !y la mt bin tng cua ta2 5oan /u(n 3suy
lun vi = mnh !: 5ai tin 5, tiu tin 5, 6t /u(n8$ &i vi trong ngu !oan lun hai mnh ! !ong
vai tro /u(n 5 va nguyn nh(n !c lp lai trong suy 5oan va 6t /u(n$ +hi du vi ngu !oan lun: Trn
51i co /a. 4i trn 51i co 6hoi. 5(u co 6hoi /a 5o co /a. trn 51i 5ang co 6hoi. 4(y, trn 51i co /a$
1on vi tam !oan lun: J 5(u co 6hoi /a 5o co /a. trn 51i 5ang co 6hoi. 4(y, trn 51i co /a$
% nhn thc 8un, phai nay tha nhn !i tng nhn thc tn tai #hach quan; con ca2 giac, 6t
/u(n, tng t va 9ng chng la D phng thc nhn thc !ang tin cy$ /hai nay cung ! cao vai tro
cua 6inh nghi2 trong nhn thc !ng thi cho r"ng nhn thc la !ung #hi no phu hp vi ban cht
cua !i tng va giup con ngi !at !c muc !ich ! ra; con nu ngc lai thi !o la nhn thc sai
lm$
/hai ,iaVa chiu s ph phan manh m* cua cac trng phai #hac vi vy sau nay no lin #t vi
trng phai Vaissi6a& +uy nhin sang thi trung !ai chung !a #hng !ng vng trn lp trng v
thn cua minh ma chuyn dn sang lp trng hu thn ( coi thn !a dung nguyn t ! tao nn th
gii$
B$ +rng phai %aissi#a
Trng 0hai Vaissi6a 4ut hin vao th #y AA +1, do Eana5a sang lp va !c )arasata0a5a
3th #y %8 phat trin$ ?uc !u quan !im cua phai nay va phai ,iaVa co nhiu !im ging nhau$ 1ung
nh phai ,iaVa t tng chu !ao cua phai %aissi#a tp trung trong nguyn t /u(n, /1gich hoc va nh(n
thc /u(n&
% nguyn t 8un phai nay cho r"ng nguyn t la ban nguyn duy nht tao nn van vt trong th
gii$ ,guyn t la nhng hat vt cht b* nho #hng !ng nht bt bin vinh h"ng #hac nhau v cht
lng #hi lng hinh dang va cach thc #t hp$ .hi #t hp lai vi nhau chung tao thanh K thc th
la 5(t, nc, gio, /a, tI, thi gian, 6h1ng gian, /inh h1n va tri tu$ # thc th !u la thc th vt ly
mang tinh cam giac !c; con cac thc th con lai la thc th phi cam giac$ .hi #t hp vi nhau thi
chung tao nn van vt !a dang nht thi th gii vt cht$ /hai nay tha nhn s tn tai cua mt /c
/ng 41 hinh 6h1ng ca2 giac 5c !iu #hin s #t hp !o$
% 81gich hoc# phai nay !a 4y dng /y /u(n 4 0ha 2 tru& 0o nu ra 9 pham tru c ban ! phan
anh s tn tai cua th gii la: thc th, 7uan h, hoat 51ng, tinh 0h1 9in, tinh 5c thu, tinh 41n co va
cai h 41$
% nhn thc 8un, phai nay !a ra ly lun v tinh tin cy cua nhn thc$ /hai nay coi !i tng
nhn thc tn tai #hach quan va nhn thc chi tin cy !c #hi no phan anh trung thanh vi ban thn
!i tng; coi thc tin la thc !o ! tin cy cua tri thc 3chn ly8$ 1o D hinh thc nhn thc #hng
!ang tin cy la 6y c, nghi ng, sai /(2 va gia thuyt&
%. H$ TH,"G KH,"G %HI"H TH,"G
3. Tr1n2 >h5i LoG5H5t5
14
Trng 0hai Lo6ayata 4ut hin #ha sm trong phong trao !u tranh chng lai truyn thng %!a
va ch ! !"ng cp )ng Cn$ +ng truyn r"ng Brihas0ati la ngi sang lp ra trng 0hai
Lo6ayata !y tinh 8uy 4(t, 41 th(n, 6hoai /ac nay$
/hai ?o#ayata cho r"ng 4an 4(t 3# ca con ngi8 !u !c tao thanh t D yu t la 5(t, nc,
/a, gio 3T 4ai8& +inh !a dang cua van vt la do s #t hp #hac nhau cua cac yu t y ma thanh$ 1on
/inh h1n 3y thc8 chi la mt thuc tinh cua c th do th 4ac 3vt cht8 sinh ra vi vy no #ha t$ 0n
na phai ?o#ayata phu nhn ca thuyt /u(n h1i nghi0 9ao; ch giu quan nim giai thoatP; !ng
thi #h"ng !inh con ngi chi sng co mt ln trn th gian; vi vy con ngi cn phai sng cho chinh
cuc !i nay ch #hng phai cho cuc !i nao #hac$
/hai ?o#ayata coi cam giac #inh nghim la ngun gc duy nht cua nhn thc ho phu nhn tinh
4ac thc cua nhn thc suy ly gian tip$ )"c bit ho ln an manh m* nhng suy lun trong %!a hay
nhng #t lun !c rut ra t %!a$ %ic phu nhn thn thanh thin !ng !ia nguc va cuc sng sau
#hi chtP !a !a phai nay !n vi nhng quan nim !ao !c #hoai lac ! t !o ho chu trng giai
phong con ngi ra #hoi nhng #im ch ham mun #u goi con ngi nn tn hng !y !u nhng gi
ma minh mong mun thoa man$
Fo 4a la vi truyn thng tn giao va ch ! !"ng cp cua Jn ) ma phai ?o#ayata bi cng #ich
d di no chi tn tai trong mt thi gian ng"n$
5$ +rng phai Waina
Trng 0hai Caina 3.y na giao8 la mt trng phai trit hoc ( tn giao 4ut hin vao #hoang th #y
% +1,$ +h*o truyn thuyt ngi sang lp ra !ao Waina la mt ngi !an ng 4ut thn t !"ng cp
th hai trong 4a hi sinh ra ngoai thanh %ai4ali thuc tinh &iha ngay nay sng cung thi vi /ht
+hich 1a$ ,"m =6 tui do bi chn !ng bi s #in cha m* nhin "n t t vi long tin tn giao ma ng !a
t bo tt ca 3gia !inh tin nghi qun aoP8 !i lang thang tu #h hanh #h"p min +y &*ngan$ Lau #hi
!"c !ao ng !c ngi !i #inh phuc !"t bit hiu la Maha4ira 3)ai anh hung8 va !c tn lam Cina
3,gi #h"c phuc !c moi ham mun8$ Zng !a lp ra !ao Waina$
+ tng trit hoc c ban cua !ao Waina la thuyt 4 cai tng 51i& +huyt nay c dung hoa quan
nim v thc th 9(t 9in 3trong >panisat8 vi quan nim 41 thng 3trong /ht giao8 va cho r"ng
thc th !u tin la bt bin nhng 4an 4(t cac dang tn tai cu th cua no thi bin chuyn #hng
ngng$ +h gii van vt la s thng nht cua cai bt bin va cai bin !i$ Thc th co hai trang thai c
ban la Bi4a 3sng8 va aBi4a 3#hng sng8$ Wiva bao gm quy thn ngi chim thu cy coP mang ly
tri co linh hn$ CViva bao gm #hng gian thi gian vn !ng vt chtP Wiva va aViva lun lin #t
tac !ng ln nhau$ /hai Waina coi linh hn la lc lng toan n"ng va tn tai !a dang nhng n"ng lc
cua chung bi han ch bi thn 4ac ma no lin #t$ 2un giai phong va phat huy sc manh cua linh hn
cn phai tu luyn mt cach may moc th*o gii lut cua !ao Waina; cu th la thc hanh: 9(t sat sinh, 9(t
9ao /c, 6h1ng hai sinh /inh, s1ng 6h1 hanh, 6h1ng cua ring, n chay trng, 6h1ng 8ung 4ai chI
th(nP
=$ +rng phai /ht giao
)h(t giao la mt trng phai trit hoc ( tn giao ln cua nn v"n hoa Jn ) c !ai$ ,o anh hng
rng rai va lu dai !n !i sng tinh thn cua nhiu dn tc trn th gii trong !o co %it ,am$
57 & 41c ?1 hinh th5nh F5 >h5t tri(n -h:t 2i5o
+h*o truyn thuyt ngi sang lp ra /ht giao la "it4acta &1ta$a 3Si88hartha Hauta2a, @B=(
D<= +1,8 con vua Lut!!ana 3Luddhodana8 thuc b tc +hich ca 3Lha#ya8 cua nc 1apilava4tu (
mt nc nho min )ng ( &"c J n ) n"m di chn day 0imalaia nay thuc !t ,pan$
,"m 5E tui +hai t @it5acta 4ut gia !i tu ! tim #im con !ng cu vt nhng ni #h cua loai
ngi$ ,hng qua 9 n"m th*o cac bc chn tu #h hanh cua truyn thng tu luyn Jn ) ma ,gai vn
cha tim ra chn ly$ 1ui cung ,gai lang thang !n canh rng thing >rav*la 3'aya thuc tinh &ihar
min &"c Jn )8 va ngi thin di gc cy b !$ Lau = ngay !m suy ngm ,gai phat hin ra ban
tinh 41 nga, 41 thng cua th gii$ ,gai tip tuc ngi di gc cy b ! thm DE ngay na ! chim
nghim tm linh va giai thich thu !ao ban cht cua tn tai ngun gc cua moi #h !au$ ,gai cho r"ng
minh !a tim !c con !ng cu vt chung sinh$ + !o tr !i ngi ta goi ,gai la )h(t 3Bu88ha8
nghia la ngi 5a giac ng1 ; th(u hiu ch(n /y$ Lau #hi thanh /ht ,gai 4y dng Hiao 5oan )h(t
15
giao ! rao giang giao ly cua minh va !c ! t tn 4ng la Thich +a M(uni nghia la 9(c hin trit
cua 8ong t1c Thich +a$
Lau #hi /ht tich !ao /ht !c truyn ba nhanh chong min &"c Cn )$ ) chn chinh giao ly
giao lut va t chc t th #y %(AAA +1, !ao /ht !a triu tp = cuc !ai hi nc 2aga!a$ + na
sau th #y AAA +1, !ao /ht truyn sang -ri ?anca ri sau !o truyn !n 2yanma +hai ?an
An!n4iaP )u th #y A !ao /ht triu tp !ai hi D nc 1usan ! thng qua giao ly cua !ao /ht
cai cach goi la <ai tha con giao ly cua !ao /ht cu goi la Tiu tha$
!inh 4in cua /ht giao co #hoang @666 quyn chia thanh Ta$ tang& +ang Einh ghi lai nhng li
giang cua /ht +hich ca nh"m giup chung sinh loai tr phin nao va !at !n nit ban$ +ang Lu(t ghi lai
nhng gii lut ma giao !oan /ht ! ra !oi hoi cac ! t phai tun th*o ! cho thn ( tm thanh tinh$
+ang Lu(n ghi lai nhng li lun ban cua cac bc cao t"ng trng lao nh"m lam sang ro y nghia cua
nhng li #inh ! giup ngi !i phn bit !c phai ( trai chinh ( ta$ +am tang lai chia lam hai loai la
<ai tha va Tiu tha
!
$
Tiu tha nh la mt c 4* nho con !ng cu vt h*p$ /hai tiu tha cho r"ng: 1hi co mt /ht
duy nht la /ht +hich 1a va chi co /ht +hich 1a mi cu ! chung sinh !c; chi co nhng ngi
4ut gia !i tu mi !c /ht +hich 1a cu vt !a !n ,it ban ( canh gii yn tinh g"n lin vi giac
ng sang sut #hng co phin nao #h !au$
ai tha nh la c 4* ln con !ng cu vt rng$ /hai !ai tha cho r"ng: /ht +hich 1a la /ht
cao nht ngoai ra con co cac /ht #hac nh /ht C Fi )a vi /ht hin !ang giao hoa coi cc lac
phng +y /ht Fi ?"c ( vi /ht tng lai s* ni nghip /ht +hich 1a ! giao hoa coi !i nay 3coi
+aba8 /ht )ai Fc L ( vi /ht hin !ang giao hoa coi cc lac phng )ng 3coi +inh lu li8;
.hng chi co nhng ngi tu hanh ma ca nhng ngi trn tuc quy y /ht phap cung !u co th !c
cu vt !a !n nit ban
D
nghia la co th thanh /ht ( !o la cac vi & tat nh: %"n +hu /h 0in
Iuan Cm )ia +angP du !a thanh /ht nhng ho t nguyn lai coi trn ! cu ! chung sinh$ /hai
!ai tha ! cao tng lp t"ng ni ngi trung gian gia tin ! va & tat coi trong nghi thc cung bai
va chu trng th tng /ht$
Lau !ai hi ln th D cac nha s !c #huyn #hich ra nc ngoai truyn !ao$ + J n ) /ht
giao !ai tha lan truyn vao cac nc +rung C va )ng C nh +y +ang +rung 0oa 2ng 1 ,ht
&an 3ca &"c %it ,am8P +rong #hi !o /ht giao nguyn thuy ( /ht giao tiu tha vn tn tai ph
bin cac nc )ng ,am C nh -ri ?anca 2ianma +hai ?an ?ao 1ampuchia ,am %it ,am$$$
,gay nay s chia r* giao ly tiu tha va !ai tha !a !c /ht giao thng nht ra sc #h"c phuc$
<7 8t ? t1 t1(n2 trit hoc c <5(n cu(5 -h:t 2i5o n2uHn thu(H
+ tng trit hoc cua /ht giao nguyn thuy ( tc t tng cua /ht +hich 1a chu yu noi v
th gii quan va nhn sinh quan cua /ht +hich 1a va !c trinh bay trong b .inh$
Th 2ii Cu5n; +h gii quan cua /ht giao nguyn thuy !c phan anh trong thuyt
/uyn 6hi va !c lam sang to qua pham tru 01 nga va 01 thng&
? @uyn 6hi la noi t"t cu Q1h phap do nhn duyn nhi #hiR co nghia la cac 0ha0 !u do nh(n
8uyn ma co$ )ha0 la tt ca moi s vt bao gm ca vt cht va tinh thn # ca giao ly$ 1on nh(n
8uyn la nguyn nhn va !iu #in$ Luyn giup cho nh(n bin thanh 7ua& /ht giao cho r"ng moi s
vt hin tng !u do nh(n 8uyn hoa hp ma thanh$ Luyn #hi t t(2 ma ra$ T(2 la ci ngun cua
van vt$ + !y /ht giao nguyn thuy chu trng 41 tao gia tc #hng co vi thn linh ti cao nao tao
ra th gii$ Iuan nim 41 tao gia g"n lin vi quan nim 41 nga, 41 thng&
D V1 nga la #hng co mt thc th ti thng tn tai vinh h"ng nao ca$ +rong th gii van vt va
con ngi !c cu tao t cac yu t sc, tc 4(t ch(t nh 5(t, nc, /a, gio va 8anh tc tinh th(n
nh thu, tng, hanh, thc ma #hng co 5ai nga hay tiu nga gi ca$
D V1 thng la #hng co cai gi trng tn va vinh cu ca$ +rong th gii s 4ut hin cua van vt
# ca con ngi cung chi la #t qua hi tu tam thi gia sc va 8anh; #hi s"c va danh tan ra chung s*
mt !i$ )iu nay co nghia la van vt lun n"m trong chu trinh sinh = tru = 8i = 8it; chung lun bi cun
vao dong bin hoa h ao v cung th*o /u(t nh(n 7ua& Nh(n nh 8uyn mi sinh ra 7ua 7ua nh 8uyn
3
Ch "tha" co ngha a gao y cua Pht co cng nang nh mt chc xe a chung snh t n co
trn y au kh, un h n co Nt ban.
4
Co Pht, p v a nguc - n y oa ke t .
16
ma thanh nh(n mi nh(n mi lai nh 8uyn ma thanh 7ua mi$$$; c nh th van vt bin !i hp
tan tan hp ma #hng co nguyn nhn !u tin va #t qua cui cung nao ca$
,h vy th gii quan cua /ht giao nguyn thuy mang tinh v thn nhi nguyn lun nga v phia
duy tm chu quan va co cha nhng t tng bin chng cht phac$
"h:n ?inh Cu5n; ,hn sinh quan la ni dung chu yu cua trit ly /ht giao nguyn thuy$
,o th hin c !ng trong cu noi cua /ht +hich 1a: *i chung sinh, ta chi 8ay cho cac ngi chi co
21t 5iu, 5o /a 5iu 6h1 4a 8it 6h1; Nu nc 9in co 21t 4i /a 4i 2n thi hoc thuyt cua ta cung co
21t 4i /a 4i giai thoat$ ,hn sinh quan cua /ht giao !c trinh bay trong thuyt T /iu 4
(
vi bn
b phn la: 6h1 5, t(0 5, 8it 5 va 5ao 5 $
D !h1 4 la /y /u(n 4 nhng n1i 6h1 ro rang th gian$ +h*o /ht co < ni #h 39at 6h18 trm
lun bt tn ma bt c ai cung phai ganh chiu la: sinh 6h1 /ao 6h1 9nh 6h1 t 6h1 ai 9it /y 6h1 3yu
thng ma phai chia ly8 s c(u 9(t 5c 6h1 3mun ma #hng !c8 oan tng h1i 6h1 3gh*t nhau ma
phai sng vi nhau8 ngu u(n 6h1 3s hi tu va 4ung !t cua ngu un ( s"c thu tng hanh thc8$
D Nhn 4 la /y /u(n 4 nhng nguyn nh(n 8(n 5n n1i 6h1 ni cuc sng con ngi$ /ht giao
cho r"ng con ngi con chim !"m trong b 6h1 #hi #hng thoat ra #hoi dong sng /u(n h1i& 2a lun
hi la do nghi0 tao ra$ L di co nghi0 la do long ham mun tham lam 3ham sng ham lac thu ham
giau sangP8 do s ngu dt va si m noi ng"n gon la do Ta2 51c 3tha2, s(n, si8 gy ra$ ,goai ra nh(n
5 !c din giai mt cach lgich va cu th trong thuyt Th(0 nhi nh(n 8uyn 375 nguyn nhn dn !n
b #h8: 41 2inh hanh thc, 8anh = sc /uc nh(0 3uc thu ai thu hu sinh /ao ; t& +rong 75
nguyn nhn y thi 41 2inh la nguyn nhn thu tom tt ca vi vy dit tr v minh la dit tr tn gc
s !au #h nhn sinh$
D @it 4 la /y /u(n 4 6ha nng tiu 8it 5c n1i 6h1 ni cuc sng th gian ! !at ti nit ban$
.hi v minh !c #h"c phuc thi tam !c s* bin mt lun hi s* chm dtP tm s* thanh than thn
s* minh mn nit ban s* 4ut hinP Fit ! bc l tinh thn lac quan cua /ht giao ch no vach ra
cho moi ngi thy cai hin tai !*n ti 4u 4a cua minh ! cai !i #in tao lai no thanh mt cuc
sng 4an lan tt !*p hn$ /ht giao th hin #hat vong nhn ban mun hng con ngi !n coi hanh
phuc Xtuyt !iX mun hng #hat vong chn chinh cua con ngi ti chn thin ( my$
D ao 4 la /y /u(n 4 con 5ng 8it 6h1 giai thoat$ ,i dung c ban cua no th hin trong
thuyt Bat chinh 5ao 3tam con !ng !ung !"n8 !a chung sinh !n nit ban !o la: chinh 6in 3hiu
bit !ung8 chinh t 8uy 3suy nghi !ung8 chinh ng 3li noi chn tht8 chinh nghi0 3hanh !ng !ung
!"n8 chinh 2nh 3sng mt cach chn chinh8 chinh tinh t(n 3th"ng tin muc !ich !a chon8 chinh ni2
3ghi nh nhng !iu hay l* phai8 chinh 5inh 3tp trung t tng vao mt !iu chinh !ang8$ 1hung quy
bat chinh !ao la suy nghi noi n"ng hanh !ng !ung !"nP ; nhng v thc cht thc hanh bat chinh
!ao la #h"c phuc ta2 51c b"ng cach thc hin ta2 hoc 3gii, 5inh, tu8$ +rong !o tha2 !c #h"c
phuc b"ng gii 3chinh ng chinh nghip chinh mnh8; s(n !c #h"c phuc b"ng 5inh 3chinh tinh tn
chinh nim chinh !inh8; si !c #h"c phuc b"ng tu 3chinh #in chinh t duy8$
,goai ra /ht giao con #huyn chung sinh thc hanh Ngu gii ,6h1ng sat sinh, 6h1ng tr1 2 c0,
6h1ng ta 8(2, 6h1ng noi 81i, 6h1ng ( 2 tu8; r*n luyn T 5ng 3t, 9i, hi, 3a8P /ht giao phan !i
ch ! !"ng cp t cao 4a hi bt cng !oi binh !"ng cng b"ng 4a hi #huyn chung sinh lun suy
nghi v !iu thin va lam !iu thinP
,h vy du nhn sinh quan cua /ht giao nguyn thuy mang tinh nhn ban su s"c; nhng no
cung cha !y tinh cht duy tm chu quan th hin qua cac quan nim bi quan ym th #hng tng v
!i sng 4a hi va thn bi v !i sng con ngi$
5
Bn chn y ky du v sng nhn snh cua con ng, khng phn bt ang cp.
17
%h1n2 =
T)I$ T H* % T)"G H*A %,( +A I
I. +I$ KI$ " LI %H &'( )A +. I #A -HA T T)I$( ". %A % +I % +I$( 8 %. BA( "
3. +i u Gi n 4i ch ?1( r5 @ i F5 >h5 t tri( n
+rung 0oa la m t ! t n c r ng l n thu c vu ng )ng C $ +rn la nh th +rung 0oa co hai con sng
l n cha y qua: sng 0oa ng 0a phi a b" c va sng +r ng 'iang phi a nam$ ?u c m i l p qu c t c va o
th #y --A +1, +rung 0oa chi la m t vu ng nho trung lu sng 0oa ng 0a $ F n d n la nh th ! c m
r ng ! n th #y -%AAA v c ba n ! c 4a c !i nh nh hi n nay$
Fn t c chu y u cu a +rung 0oa hi n nay la dn t c 0a n ma ti n thn cu a no co ngu n g c 2ng 1
! c go i la 0oa 0a 3hay 0oa [ 0a 8 s ng du mu c thi ch s"n b" n va chinh phu c$ 1o n c dn phi a nam
+r ng 'iang la ca c dn t c &a ch %i t chu y u s ng b" ng nng nghi p !i nh canh !i nh c co n n v"n
ho a ring nhng sau na y d n d n bi dn t c 0a n ! ng ho a$
?i ch s +rung 0oa c1 4a i ! y bi n ! ng nhng co th #ha i qua t nh sau:
+h*o truy n thuy t va o th i tha i c +rung Iu c la m t 4a h i thanh bi nh do nh ng thu li nh ta i ! c
d" t d n la /hu c 0y +h n ,ng +oa i ,hn 3th i +am hoa ng8$ ) n n a ! u thin nin #y AAA +1, vu ng
0oa ng 0a 4u t hi n m t thu li nh b la c ho 1 hi u la 0in vin ma ng i +rung 0oa tn go i la 0oa ng
) va coi la thuy t cu a mi nh$ +i p th*o 0oa ng ) 1huyn 0u c ) 1 c ) ng ,ghiu ,gu +hu n va
0a %u cu ng la nh ng thu li nh t t 3th i ,gu ! 8$ .hi 0a %u m t con la .ha i ! c tn ln la m vua$ +rung
0oa b c va o 4a h i co nha n c$ +h i c !a i cu a +rung Iu c b" t ! u t vng tri u nha 0a va tra i qua
5 vng tri u nha +hng va nha 1hu$
Vng tri u *a 3Yth #y --A ( th #y -%A +1,8 do 0a %u !" t n n mo ng t n ta i t i th i vua .i t thi
bi di t vong$ +h i na y ng i +rung Iu c chi m i bi t du ng ! ng !o ch vi t cha co dn c s ng phn
ta n chi u s chi ph i b i nh ng th l c t nhin va ma thu t$
Vng tri u Thng 3co n go i la Mn th #y -%A ( th #y -AA +1,8 do +ha nh +hang tha nh l p t n ta i
t i th i vua +ru thi bi di t vong$ +h i na y ng i +rung Iu c s ng !i nh canh !i nh c; bi t du ng ! ng
thau #hai #h n ru ng ! t va th c hi n ! ng l i ti nh !i n
B
; ma thu t ! c thay b" ng ti n ng ng th
phu ng t tin va th n 4a t" c; y t ng v l c l ng siu nhin hi nh tha nh qua bi u t ng < 3+h ng !
hay +r i8; ch vi t !a 4u t hi n$
Vng tri u +hu 3Yth #y -AA ( 557 +1,8 do %"n %ng tha nh l p t n ta i hn < th #y tra i qua th i
+y 1hu !o ng ! 1a o .inh tr c 997 +1, va th i )ng 1hu !o ng ! ?a c J p$ +h i T(y +hu ! t
n c +rung Iu c tng ! i n !i nh$ ,hng sang th i <1ng +hu, #hi ! s" t ! c du ng ph bi n ch !
s h u t nhn v ru ng ! t ! c hi nh tha nh thay th cho ch ! ru ng ! t ti nh !i n tr c !o !a la m na y
sinh m t loa t nh ng th l c chi nh tri m i$ )o la t ng l p !i a chu m i !ang l n a t va 4ung ! t gay g" t v i
t ng l p quy t c cu $ Fo v y 4a h i ri va o ti nh tra ng r i r*n; ca c gia tri chu n m c c ng ! ng bi !a o l n$
L tranh gia nh !i a vi 4a h i cu a ca c th l c chi nh tri !a ! y 4a h i +rung 0oa c !a i va o ti nh tra ng chi n
tranh #h c li t$ +h i na y bao g m hai th i #y nho la -un thu 3955(D<7 +1,8 va 1hi n qu c 3D6=(557
+1,8$ +h i -un thu ! t n c loa n la c v i hn D66 cu c chi n l n nho la m cho 7B6 n c ban ! u sau
hn hai th #y !a nh nhau chi co n la i co @ n c l n la + + n + n + ng L 3cu c di n Ngu 9a 8$ Lau !o
4u t hi n hai n c n a la ,g va %i t 3cu c di n Th( t hu ng8$ %a o th i 1hi n qu c nh ng ca i ca ch hi u
qua !a la m cho nha + n nga y ca ng ma nh$ % i s la nh !a o cu a + n +hu y 0oa ng nha + n !a tiu di t ca c
n c #ha c th ng nh t giang sn 4y d ng nha n c phong #i n trung ng t p quy n ! u tin cu a 4a
h i +rung Iu cP
9

6
Rung t c cha am 9 phn ( # ), phn ga a t cng 8 nha xung quanh cung canh tac, 8
phn con a xung quanh c cha cho 8 nha canh tac cho rng mnh.
7
Trung Hoa trung ai keo da t nam 221 TCN cho n nam 1840 va tra qua cac tru a: Tn
(221-206 TCN), Ty Han (206-8 TCN), Tn (9-23), ng Han (25-220), Thi Tam quc (220-280),
Tn (265-420), Thi Nam 8c triu (420-581), Tuy (581-618), ng (618-907), Thi Ngu ai thp
quc (907-960), Tng (960-1279), Nguyn (1271-1368), Minh (1368-1644), Thanh (1644-1911).
Trong o, Han, ng, Tng, Mnh a nhng vng tru n. y cung a th ky Trung Hoa rt
cng thnh va phat trn v mo mat. Tru Nguyn do ng Mng C thanh p, va tru Thanh do
ng Man Chu p nn, a ha tru a cht cha nhu mu thun gy gat. o a nhng mu
thun ga cp va mu thun dn tc.
18
5$ 1a c !" c !i m c ba n
2" c du 4a h i ! y bi n ! ng nhng trong s bi n ! ng !o nhn dn +rung 0oa !a ta o nn m t n n
0n ho a r t r c r
A
!a ta o nn nhi u h th ng tri t ho c nh" m !a ra nh ng phng ca ch gia i quy t #ha c
nhau cho nh ng v n ! th c ti n chi nh tri ( !a o ! c ( 4a h i ma th i !a i !" t ra$
+ th #y -% +1, ! n th i -un +hu nh ng t t ng tri t ho c i t nhi u !a 4u t hi n nhng v c
ba n chu ng v n cha th hi n nh m t h th ng$ +h gi i quan th n thoa i ( tn gia o chi ph i ma nh ! i
s ng tinh th n cu a ng i +rung Iu c$ Fu v y trong chng *1 ng 0ha 2 cu a #inh Th v n n i b t b i t
t ng + u tru , t c E ph* p tri n c: ngu ha nh, ngu s , 9a t chi nh, ngu 6i , hoa ng c c, ta2 5 c, 6 nghi, th
trung, ngu 0hu c ; /u c c c; trong !o ngu ha nh ngu s , 9a t chi nh th hi n ro tri t ly v vu tru va nhn sinh
4a h i& 1o n trong #inh Li ch, n i b t b i t t ng v M2 8ng, Ba t 7ua i& 1hu ng #hng chi ! c ng i
+rung Iu c du ng ! bo i toa n ma no th hi n tri t ly cu a ho v vu tru 4a h i va con ng i$
+ t ng tri t ho c co ti nh h th ng ! c hi nh tha nh trong th i -un +hu 1hi n Iu c$ )y la th i
!a i t t ng ! c gia i pho ng tri th c ! c ph c p nhi u ho c gia !a ra ho c thuy t cu a mi nh nh" m go p
ph n bi n ! i 4a h i #h" c phu c ti nh tra ng loa n la c b y lu nay$ 1o ha ng tr"m ho c gia v i ha ng tr"m ta c
ph m ra ! i cho nn th i na y co n ! c go i la th i Ba ch gia ch t$ +rong ha ng tr"m ho c pha i !o co B
ho c pha i l n la M2 8ng gia, Nho gia, <a o gia, M c gia, )ha 0 gia, Lanh gia&
Lang th i #y phong #i n hng thi nh ,ho gia !a vn ln vai tro th ng tri $ ,"m 7=B 0a n %u )
ch p nh n #i n nghi cu a ) ng +ro ng +h nn !a ra l nh 9a i tru( t 9a ch gia, 51 c t1n Nho thu( t$ 2" c du
! c ! cao nhng ! gi vai tro th ng tri lu da i ,ho gia pha i h p thu ca c t t ng co gia tri cu a ca c
tr ng pha i #ha c$ )i u na y !a ! n s pha t tri n !an 4*n thm nh p l n nhau cu a ca c tr ng pha i tri t
ho c +rung 0oa$ ,hi n chung tri t ho c +rung 0oa c !a i co nh ng !" c !i m c ba n sau:
M1 t /a , tri t ho c +rung 0oa c !a i la m t h th ng ! s bao qua t nhi u v n ! tri t ho c nhng no
chu y u t p trung gia i quy t nh ng v n ! do th c ti n 5a o 5 c ; chi nh tri ; 3a h1 i cu a th i !a i !" t ra&
*ai /a , tri t ho c +rung 0oa c !a i ba n nhi u v v n ! con ng i !" c bi t la ngu1 n g1 c, s1 0h( n,
9a n ti nhN cu a con ng i nh" m mang la i cho con ng i m t 7uan ni 2 nh(n sinh v ng ch" c giu p con
ng i !i nh h ng hoa t ! ng trong !i u #i n 4a h i ph c ta p va ! y bi n ! ng$
Ba /a , tri t ho c +rung 0oa c !a i cu ng bi chi ph i b i cu c ! u tranh gi a chu nghi a duy v t va chu
nghi a duy tm; nhng !o la cu c ! u tranh 4ung quanh v n ! con ng i; vi v y v n ! v quan h gi a
+on ng i v i Tr i, <( t 3Thin ; Nh(n = <i a8 la v n ! mang ti nh 4u t pha t va 4uyn su t qua toa n b
n n tri t ho c na y$
B1 n /a , trong qua tri nh t n ta i va pha t tri n cu a mi nh ca c tr ng pha i tri t ho c +rung 0oa c !a i
#hng chi ph pha n 4ung ! t nhau ma co n bi t h( 0 thu nh ng t t ng cu a nhau 5 91 sung, hoa n chi nh
/y /u( n cu a chi nh 2i nh va chi u a nh h ng i t nhi u 9 i t t ng 9i n ch ng trong 6inh Li ch&
AA$ 1C 1 +NMS ,' /0C A +NAK + 0O 1
3. Am J1n2 2i5
+ t ng v M2 8ng va t t ng v Ngu ha nh la hai lu ng t t ng 4u t hi n r t s m t th i nha
+hng$ )o la hai ca ch gia i thi ch #ha c nhau v v ba n nguyn v c u ta o v ti nh bi n di ch cu a th gi i (
vu tru va n v t va con ng i$ Lang th i 1hi n qu c +ru Fi n !a th ng nh t hai lu ng t t ng !o v i
nhau d i tn go i Cm dng gia$
57 LH 4u: n !m J1n2
+ th c t cu c s ng ng i +rung Iu c c !a i cho r" ng ba n thn vu tru cu ng nh va n v t trong no
! c ta o tha nh nh va o s ta c ! ng l n nhau cu a hai ca i 3l c l ng8 ! i l p nhau la (2 va 8ng$ %a mo i
tai ho a trong vu tru s di 4a y ra cu ng la do s #hng !i u ho a ! c hai l c l ng y$ , i dung c ba n cu a
ly lu n Jm dng chu y u th hi n trong nguyn 8y B$ /ng7
8
Nu xet ca 2 th ky c va trung a th: V ch vit, ch gap ct ra t th nha Thng c
cach tn thanh ch km van vao th Ty Chu, chung c go chung a ch a trn. Sang th Tn
Thuy Hoang ch tu trn ra , r thng qua ch , xut hn ch Han. V vn hoc, co knh Th
va th ng cung hang oat tu thuyt Mnh - Thanh. V s hoc, ngoa sach Xun Thu, con co S
ky, Han th va nhu b s do quan s cua nha nc bn soan. V toan hoc, thin vn lich phap,
ng Trung Hoa cung co nhng thanh tu rc r. ac bt, ho co mt nn y dc va giao duc ao
tao rt ch tt, co tac dung rt n n sng nhn dn trong nc va nhu nc trong khu vc.
Ngoa ra, pha k n 4 phat minh ky thut cua ng Trung Hoa a gy, ky thut n, a ban va
thuc sung.
19
B$ la m t pha m tru ! i l p v i 8ng pha n a nh nh ng y u t 3s v t hi n t ng ti nh ch t quan
h P8 va #huynh h ng nh: gi1 ng ca i, 5( t, 2I , 4 , nhu, thu( n, t1 i, ( 2, 0hi a 8 i, 9n 0ha i, s1 ch n&&&,
ti nh, tiu c cP
@ng la pha m tru ! i l p v i (2 pha n a nh nh ng y u t 3s v t hi n t ng ti nh ch t quan h P8
va #huynh h ng nh: gi1 ng 5 c, tr i, cha, ch1 ng, cng, c ng, sa ng, 6h1, 0hi a trn, 9n tra i, s1 /I &&&,
51 ng, ti ch c cN
B$ va /ng #hng chi pha n a nh hai /oa i y u t1 3/ c / ng8 ma co n pha n a nh hai /oa i 6huynh
h ng 51 i /( 0, 6h1ng ta ch r i nhau, m l y nhau 4o" n va o nhau; vi v y trong m co dng va trong
dng co m$ )o cu ng la s th ng nh t gi a ca i ! ng va ca i ti nh; trong ! ng co ti nh va trong ti nh co
! ngP; nghi a la trong m va trong dng ! u co ti nh va co ! ng; va chu ng chi #ha c ch ba n ti nh cu a
dng la hi u ! ng co n ba n ti nh cu a m la hi u ti nhP
Fo th ng nh t giao ca m v i nhau ma m va dng co 51 ng; ma 51 ng thi sinh ra 9i n; 9i n t i cu ng
thi ho a ! ! c th1ng; co th1ng thi m i t n vi nh c u ! c$ ,h v y s th ng nh t va ta c ! ng cu a hai
l c l ng #huynh h ng ! i l p m va dng ta o ra s sinh tha nh bi n ho a cu a va n v t; nhng va n v t
#hi bi n t i cu ng thi quay tr la i ca i ban ! u$
+o m la i n i dung nguyn 8y +$ /ng ! c #ha i qua t va to m t" t nh sau:
2 t la (2 4a 8ng th1 ng nh( t, giao ho a /( n nhau. trong (2 co 8ng 4a trong 8ng co (2$
0ai la (2 4a 8ng ta c 51 ng, chuy n ho a /( n nhau. 8ng c c thi (2 sinh 8ng ti n thi (2 /u i,
8ng thi nh thi (2 suyP. 4a ng c /a i&
, i dung nguyn ly Cm dng co th di n !a t b" ng bi u t ng Tha i c c, (vo ng tro n #h* p #i n trong
!o ! c chia tha nh n a !*n n a tr" ng; trong n a !*n co ch m tr" ng va trong n a tr" ng co co ch m !*n$
+rong bi u t ng +ha i c c co ph n tr" ng la dng ph n !*n la m chu ng no i ln m va dng th ng
nh t: trong m co dng va trong dng co m; trong tha i dng co thi u m va trong tha i m co thi u
dng$ +hi u dng trong tha i m pha t tri n ! n cu ng thi co s chuy n ho a tha nh thi u m trong tha i
dng va ng c la i$$$ 1 nh v y va n v t thay ! i bi n ho a #hng ng ng$
Tha i c c la c i ngu n cu a mo i s bi n ho a trong vu tru no th ng nh t trong mi nh hai l c l ng ! i
l p (2 va 8ng 3L ng nghi8$ ? ng nghi giao ca m bi n ho a l n nhau ta o tha nh T t ng 3tha i
8ng thi u 8ng, tha i (2, thi u (28P .hi cha co ch vi t m ! c #y hi u b" ng va ch ! t 3 8 va
dng ! c #y hi u b" ng va ch li n 38$ .hi l y dng ch ng ln dng l y m ch ng ln dng l y
m ch ng ln m l y dng ch ng ln m ta l n l t ! c tha i 8ng, thi u 8ng, tha i (2, thi u (2
3ca c bi u t ng cu a T t ng8$ .hi l y dng r i sau !o l y m ch ng l n l t ln + t ng ta ! c A
bi u t ng cu a Ba t <ua i: ca n, /y, c( n, t1 n, 5oa i, ch( n, 6h1n, 6ha 2$ 2 i qu* 3qua i8 co ba ha o 37 va ch ! t
hay li n8 4u t hi n d n t d i ln la ha o 1, ha o , ha o !$ Ba t 7ua i ! c 4 p la i tha nh t ng c" p ! i l p la :
ca n = 6h1n, ch( n = t1 n, c( n = 5oa i, 6ha 2 = /y&
+rong vu tru T t ng t ng trng cho M t Tr i, M t Trng, ha nh tinh, 5i nh tinh$ 1o n Ba t 7ua i
t ng trng cho < y u t v t ch t ta o tha nh vu tru ! i l p nhau l n l t la : tr i ; 5( t, s( 2 ; gio , nu i ; h1 ,
n c ; / a$ ,goa i ra Ba t 7ua i co n t ng trng cho quan h gia !i nh: cha = 2I , con trai ca = con trai
gi a, con ga i gi a = con ga i u t, con trai u t = con ga i ca; cho ti nh #hi ca nhn: ti nh 6in nghi = ti nh ghIn
tu1ng, ti nh 0ha n tr c ; ti nh / ng 6h ng, ti nh tha o 4a t ; ti nh hay ch, ti nh hay /o ; ti nh hoa t 9a t. cu ng nh
ca c hi n t ng thu c ti nh quan h #ha c v$v$$
Ba t 7ua i chi la < qu* !n 3qu* co = va ch8$ .hi < qu* !n na y ch ng ln nhau ta ! c BD qu* #* p 3qu*
co B va ch8 hay co n ! c go i la Tru ng <ua i$ , u s ph i h p gi a qu* !n trn va qu* !n d i tha nh
qu* #* p sao cho chu ng ta o ra s giao ca 2 l n nhau thi qu* #* p !o la qu* t t 3ca t8 co n n u 6h1ng ta o ra
s giao ca 2 thi qu* #* p !o la qu* 4 u 3hung8$ %i du qu* Tha i ! c ta o tha nh b i qu* 6h1n trn va qu*
ca n d i t c 5( t trn tr i$ Iu* na y no i r" ng #hi #hi dng pha i th"ng ln va #hi m pha i ha 4u ng
thi chu ng s* giao ca m v i nhau la m thay ! i vi tri d n ! n s bi n ho a 3pha t tri n8; v y qu* +ha i la qu*
t t$ ,g c la i qu* Bi ! c ta o tha nh b i qu* ca n trn va qu* 6h1n d i t c tr i trn 5( t$ Iu* na y
no i r" ng #hi #hi dng pha i th"ng ln va #hi m pha i ha 4u ng thi chu ng s* #hng giao ca m ! c v i
nhau #hng d n ! n s bi n ho a 3pha t tri n8; v y qu* &i la qu* 4 u$
Nguyn /y M2 8ng gia i thi ch 7ua tri nh 9i n 8i ch t ca i duy nh t tha nh !a da ng cu a va n v t trong
vu tru th*o lgi ch !n gia n sau !y:
Tha i c c L ng nghi T t ng Ba t 7ua i Tru ng 7ua i Va n 4( t$
,h v y ly lu n Cm dng pha n a nh quan ni m duy v t ch t pha c v t nhin th hi n t t ng
bi n ch ng s #hai cu a ng i +rung 0oa v c i ngu n va qua tri nh bi n ho a 4a y ra trong t nhin trong
! i s ng 4a h i va con ng i$
20
<7 LH 4u: n "2uB h5 nh
+ th c t cu c s ng ng i +rung Iu c c !a i #ha i qua t cho r" ng ba n thn vu tru cu ng nh va n v t
trong no ! c ta o tha nh t @ y u t lun v n ! ng 3Ngu ha nh8 la 6i2, 21 c, thu y, ho a, th1$ , i dung c
ba n cu a ly lu n Ngu ha nh th hi n trong <uy 8u t Ngu ha nh tng sinh C tng 6h c7
Ei2, 21 c, thu y, ho a, th1 la pha m tru pha n a nh nh ng s v t hi n t ng hay thu c ti nh quan h nh:
M1 cO g1 , 2u a 3u(n, 0hng 51ng, 2a u 3anh, 4i chuaN
Ho aO / a, 2u a ha , 0hng na2, 2a u 5o , 4i 5 ngN
Th1 O 5( t, gi a ha 4a thu, trung ng, 2a u 4a ng, 4i ngo tN
!i$O 6i2 6hi , 2u a thu, 0hng t(y, 2a u tr ng, 4i cayN
Thuy O n c, 2u a 51ng, 0hng 9 c, 2a u 5In, 4i 2 nN
L sinh hoa cho nhau va ch c l n nhau cu a Ngu ha nh 4a y ra th*o tri nh t :
2 t la tng sinh; th1 sinh 6i2, 6i2 sinh thuy , thu y sinh 21 c, 21 c sinh ho a, ho a sinh th1 $
0ai la tng 6h c; th1 #h" c thu y, thu y #h" c ho a, ho a #h" c 6i2, 6i2 #h" c 21 c, 21 c #h" c th1 &
1o th di n !a t s tng ta c sinh ; 6h c trn b" ng bi u t ng ! ng tro n ngoa i ti p hi nh ngi sao
n"m ca nh v i ca c !i nh l n l t th*o chi u #im ! ng h la th1 , 6i2, thuy , 21 c, ho a$ +h*o chi u #im ! ng
h trn ! ng tro n th hi n qua tri nh tng sinh$ 1o n th*o ca c ca nh hi nh ngi sao 3cu ng ti n th*o chi u
#im ! ng h 8 th hi n qua tri nh tng #h" c$
Cm dng gia cho r" ng #hng chi ca c hi n t ng 4a y ra trong t nhin ma ca hoa t ! ng cu a con
ng i va ! i s ng 4a h i ! u tun th*o 7uy /u( t Ngu ha nh tng sinh ; tng 6h c
E
$
) n th i +y 0a n quan ni m v Cm dng ,gu ha nh !a ! c <1 ng Tro ng Th pha t tri n th*o
tinh th n ,ho gia o va l i i ch chi nh tri cu a giai c p phong #i n m i gia nh l y vai tro th ng tri 4a h i +rung
Iu c$ ,h v y ma ca ,ho gia o l n ca c quan ni m v Cm dng ( ,gu ha nh !a co !i u #i n chi nh tri
thu n l i ! a nh h ng lu da i trong n n tri t ho c +rung Iu c$
+o m la i b" ng /y /u( n M2 8ng va /y /u( n Ngu ha nh Jm dng gia !a ! ng trn quan !i m duy v t
ch t pha c ! gia i thi ch m t ca ch ma y mo c s pha t tri n cu a th gi i$ 1hu ng co ta c du ng ch ng la i chu
nghi a duy tm tn gia o va mu c !i ch lu n trong quan ni m v t nhin 4a h i va con ng i$ ,goa i ra
chu ng co n go p ph n ta o nn c s ly lu n d n t i nh ng pha t minh v thin v"n li ch pha p y ho c$$$ trong
li ch s +rung 0oa c trung !a i$
5$ ,ho gia
,ho gia la m t tr ng pha i tri t ho c l n ! c hoa n thi n lin tu c va co a nh h ng su r ng lu da i
! n n n v"n ho a tinh th n cu a +rung 0oa no i ring cu a nhi u qu c gia phng )ng no i chung$
57 & 41 c ?1 hi nh th5 nh F5 >h5 t tri( n "ho 2i5
D !h1 ng T 3@@7(D9E +1,8 la ng i sa ng l p ra ,ho gia o va o cu i th i -un +hu$ .h ng + tn
.hu hi u +ro ng ,i ng i n c ? 3Ln )ng8 la m t nha t t ng nha gia o du c l n va ! u tin cu a
9
Trong t nhn, g b t chay snh ra a (mc snh hoa); La thu chay mo vt tao thanh tro -
t (hoa snh th); Trong ong t snh ra cac quang th ran -km oa (th snh km); Vt ran bang
km oa b nong chay sang th ong (km snh thuy); Nc a thanh phn khng th thu c
cy c snh s nay n (thuy snh mc).. R cy an su vao t (mc khac th); t thm nc,
ngan chan dong nc (th khac thuy); Nc am tat a (thuy khac hoa); La nong am chay km
oa (hoa khac km); Dung cu km oa ca chat c g (km khac mc).
Thang Gng, mua xun, go th tan h anh, snh vt nam yn trong mua ng bat u tr
dy. o a thang kh tr toa xung, kh t dng n, tr t hoa hp v nhau, cy c m ch
ny c. Vao thang nay, bc vng ch nn u hoa mnh nh am vu, th n cho tram ho c
y c, cm chat cy, cm dy bnh t . Nu vao mua xun (mc a chu) ma th hanh nh
mua ha (hoa a chu), th se khng hp th am cho cy kh, co heo, quc ga un co ta hoa cn
k ; con nu th hanh nh mua thu (km a chu) th dn se co dch bnh n; th hanh nh mua
ng (thuy a chu), th nc ngp tran, sng tuyt r nhu.
Trong thuyt Ngu c chuyn dich, Tru Dn trnh bay a y nh sau: M tru a trong ch s
Trung Ouc co mt oa c ch ph. Ca c y th hn bang Ngu hanh va tun theo quy lut
tng khc.: Trc kh xut hn mt tru a m, Tri un cho tru chng bt tru a o
thuc c g. Th Hoang , Tr cho thy trc con d tru mau vang, nn c cua Hoang a
c th. Th Ha Vu, Tr cho thy trc tru chng vao mua thu - ng ma cy c khng rung a,
ngha a mau xanh, nn c cua tru Ha a mc. Th Thng, Tr cho thy trc gm bang
ng snh ra trong nc, nn c cua tru Thng a kim. Th Chu, Tr cho thy trc chm hoa
xch ngm sach o n xp trn b cung thn, nn c cua tru Chu a hoa. V vy, tru Ha a
thay th Hoang , tru Thng thay tru Ha, tru Chu thay tru Thng.
21
+rung Iu c$ Zng co la m m t s ch c quan n c ? trong m y n"m nhng ph n l n th i gian trong
cu c ! i cu a mi nh ng chu du nhi u n c ! tri nh ba y chu trng chi nh tri cu a mi nh va sau !o m
tr ng da y ho c$ +ng truy n s ho c tro cu a ng co ! n =666 ng i trong !o co nhi u ng i tha nh !a t
ma s sa ch go i la th( t th( 0 nhi hi n$ .h ng + #hng chi da y ho c ma co n chi nh ly ca c sa ch 3san Thi,
8i ch Th, ta n Li ch, 5i nh L , 9u t @u(n Thu8$ ?y lu n cu a ng la m t h th ng tri t ly su s" c v !a o ! c (
chi nh tri 4a h i ! c ho c tro ch* p la i tha nh sa ch Lu( n ng $
.h ng + r t quan tm ! n ca c v n ! !a o ! c chi nh tri 4a h i$ Zng coi hoa t 51 ng 5a o 5 c la
n n ta ng cu a 3a h1 i, la c1ng cu 5 gi n gi tr( t t 3a h1 i 4a hoa n thi n nh(n ca ch ca nh(n cho con ng i$
?y lu n v nhn# nghi a# 8 # tri # ti n# /u ngP ta o nn n i dung quan !i m v !a o ! c cu a ng$ +rong hoa t
! ng chi nh tri 4a h i ng chu trng 8u ng 4 c tri
76
4a th c ha nh chi nh /anh
77
5 3(y 8 ng 21 t 2a
h1 i 4a i 41 ng
75
( 4a h i co tr t t trn ( d i m i tha nh vin t vua chu a quan la i ! n th dn ! u d a
trn !i a vi cu a mi nh ma la m tro n b n ph n ! c 4a h i giao cho; 4a h i co vua sa ng ti hi n cha t con
tha o trong m ngoa i mP
, i dung 5 ng /1 i 5 c tri cu a .h ng + h ng ! n th c hi n = !i u la : 8(n 51ng, 6inh t 0ha t
tri n, 8(n 5 c ho c ha nh$ &i n pha p ! thi ha nh ! ng l i ! c tri la : th( n tro ng trong c1ng 4i c, gi n gi
ch ti n, ti t 6i 2 trong tiu 8u ng, thng ng i, s 8u ng s c 8(n h 0 /y N ) 4y d ng 4a h i !a i ! ng
.h ng + chu trng d a va o s nghi 5 gia o /u c ! u n n" n nh(n ca ch b i d ng !a o ta o nh(n ta i
th*o hai phng chm: tin ho c / , h( u ho c 4n va ho c 5i 51i 4 i ha nh, ho c 5 4( n 8u ng 4a o th c t & )
ho c t t ng yu c u ho c tro pha i co tinh th n #him t n va c u ti n bi t suy t va lun ti ch c c trong ho c
t pP
) n th i 1hi n Iu c ,ho gia bi chia tha nh < pha i trong !o co pha i cu a +un + va pha i cu a 2a nh
+ la ma nh nh t$ Tu(n T 3=7@(5=6 +1,8 pha t tri n ,ho gia th*o 4u h ng duy v t co n Ma nh T 3=95(
5E< +1,8 pha t tri n ,ho gia th*o 4u h ng duy tm$ 0o b t ! ng nhau trong vi c ly gia i 9a n ti nh con
ng i$ +uy nhin 2a nh + !a co nhi u !o ng go p !a ng # cho s pha t tri n cu a ,ho gia nguyn thu y$
D Ma nh T la ng i n c +ru 3Ln )ng8 ho c tro cu a .h ng 1 p$ 1u ng nh .h ng + 2a nh +
tin t ng su s" c va o s t n ta i Thin $ nh va cho r" ng mo i vi c trn ! i ! u do +r i quy t$ Zng ly
gia i 9a n ti nh thi n cu a con ng i thng qua ly lu n v nh(n, / , nghi a va tri trong !o nhn ' nghi a la
quan tro ng va t ly lu n na y ng #h" ng !i nh: Nh(n chi s ti nh 9a n thi n$ 2a nh + chu trng th c ha nh
! ng l i 5 c tri d a trn tinh th n <uy /n
7=
nhn chi nh va th1 ng nh tP 2a nh + !a #h* p la i m t
giai !oa n quan tro ng ( giai !oa n hi nh tha nh ,ho gia; vi v y ,ho gia .h ng ( 2a nh co n ! c go i la ,ho
gia nguyn thu y hay ,ho gia tin + n$
D Lang th i +y 0a n 1 ng Tro ng Th 379E(76D +1,8 !a d a trn l i i ch giai c p phong #i n
th ng tri #hai tha c ly lu n Cm dng ,gu ha nh !a ra thuy t tr i sinh 0a n 0 t va thin nhn ca $
ng ! hoa n chi nh thm ,ho gia trong vi c gia i thi ch va n v t con ng i va 4a h i$ Zng !a h th ng ho a
#inh !i n ,ho gia tha nh T th va Ngu 6inh ! ng th i !a ra quan ni m Ta$ cng
7D
, Ngu th ng
7@
N,
Ta$ to ng
7B
, T 4 c
79
P ! i v i phu n $ ,h ng quan ni m na y !a nhanh cho ng tr tha nh tiu chu n !a o
! c va n n ta ng t t ng 4a h i t c tr tha nh h t t ng cu a giai c p phong #i n th ng tri +rung Iu c$
,ho gia #hng d ng la i v i t ca ch m t tr ng pha i tri t ho c vn ln tha nh h t t ng 4a h i ma co n
! c m r ng tha nh m t h th ng ni m tin ti n ng ng nghi th c ! c ph bi n trong toa n 4a h i$ Nho
gia o 4u t hi n va .h ng + ! c suy tn la m Hia o chu cu a 5a o *o c$
D 1u ng t ! i 0a n /h t gia o b" t ! u truy n va o +rung Iu c va )a o gia o ra ! i$ + !o co nhi u
nha ,ho cho r" ng tri t ho c cu a ,ho c n ! c b sung thm m t s t t ng cu a hai ho c thuy t #ia$ ,ho
gia pha t tri n ti p tu c$ )" c bi t sang th i nha + ng ,ho gia o pha t tri n r t ma nh$ 1hi nh *hu 1n @i
10
Khng T cho rang: Ca tr dn ma dung mnh nh, a dn vao khun phep ma dung hnh phat
th dn co th tranh c t nhng khng bt m s. Ca tr dn ma dung ao c, a dn
vao khun phep ma dung th dn se bt m s va thc ong quy phuc.
11
Khng T cho rang: Danh khng chnh th ngn chang thun, ngn chang thun th vc khng
thanh, vc khng thanh th - nhac bt hng, - nhac bt hng th hnh phat khng trung y,
hnh phat khng trung y th dn bt bam vu vao u? Ng qun t quan nm c danh th no
c, no c th am c.
12
Oun qun, Thn thn, Phu phu, T t co ngha a , Vua ra vua, Ti ra ti, Cha ra cha, Con ra con.
13
Dn vi quy, xa tc th chi, qun vi khinh co ngha a, Dn quy nht, k n la t nc va lua
gao, con vua la cai quy sau cung.
14
Oun - thn, phu - t, phu - phu: Oun x thn t, thn bt t bt trung; Phu x t vong, t bt
vong bt hiu; Phu xng, phu tuy.
15
Nhn, l , nghia, tri, tin.
16
Tai gia tong phu, xut gia tong phu, phu t tong t.
17
Cng, dung, ngn, hanh.
22
37679(769=8 va Thi u 9ng 37677(76998 la nh ng ng i !a #h i 4 ng 8y ho c trong ,ho gia o$ % i thuy t
Tha i c c 41 1hu )n Fi cho r" ng: ,gu n g c cu a %u tru la Tha i c c; +ha i c c co th ! ng va th ti nh;
) ng sinh ra dng ! ng c c r i la i ti nh va ng c la i$ Cm dng ta c ! ng sinh ra ,gu ha nh r i sinh ra
va n v t$ ,goa i ra th i na y co n co hai anh *m ho +ri nh ( Tri nh Ha o 376=5(76<@8 Tri nh @i 376==(77698
va *hu Hy 377=6(75668P la nh ng nha ly ho c 4u t s" c$ 0o !a nu ra thuy t ca ch 0 t tri tri
7<
P
,ho gia o ti p tu c chi ph i ! i s ng t t ng 4a h i +rung Iu c qua ca c tri u !a i ti p th*o nhng no i
chung ,ho gia o trong th i Minh = Thanh #hng co pha t tri n m i$ 1a ng nga y ,ho gia o ca ng #h" c #h*
va ba o thu $ Lang th #y -A- ,ho gia o !a th t s tr nn gia c i nn #hng co n s c s ng n a$
% i ti nh ca ch la h t t ng chi !a o ! ng l i tri n c +rung Iu c trn 5666 n"m ,ho gia o !a
!o ng go p l n va o s nghi p t ch c va qua n ly 4a h i va o s pha t tri n v"n ho a va gia o du c va o qua
tri nh r* n luy n !a o ! c ca nhn !a o ta o va b i d ng nhn ta i cho ! t n c$ ,hng ! n cu i th i !a i
phong #i n do ti nh phu c c ba o thu cu a no ma ,ho gia o !a ta o ra ti nh tra ng tri tr #* o da i cu a 4a h i
+rung Iu c la m cho +rung Iu c #hng b" t #i p tra o lu v"n minh cu a th gi i$
!inh 4i n cu a ,ho gia g m b Ngu 6inh va b T th$
& Ngu 6inh bao g m @ quy n #inh: Thi, Th, L , Li ch, @u(n Thu& Einh Thi la sa ch su t p th ca
dn gian v i chu ! chi nh la ti nh yu nam n ; .h ng + mu n du ng no ! gia o du c ti nh ca m la nh ma nh
cho con ng i$ Einh Th la sa ch ghi la i ca ch t ch c ha nh chi nh nha n c nh ng truy n thuy t bi n c
4a y ra ! i tr c nh" m la m gng cho ca c ! i sau$ Einh L la sa ch ghi ch* p nh ng l nghi ! i tr c
du ng la m phng ti n duy tri va n !i nh tr t t 4a h i gia o du c !a o ! c cho con ng i$ Einh Li ch la sa ch
ba n v nh ng bi n ! i cu a tr i ! t con ng i va 4a h i$ Einh @u(n Thu la sa ch vi t v li ch s bi n ! ng
chi nh tri th i -un +hu$
& T Th bao g m D quy n sa ch: Lu( n ng <a i ho c Trung 8ung Ma nh T $ Lu( n ng la sa ch ghi
la i ca c l i gia ng da y lu n ba n cu a .h ng + do ca c ho c tro t p h p ch* p la i sau #hi ng m t$ <a i ho c la
sa ch da y ca ch la m ng i qun t do +"ng + ( ho c tro 4u t s" c cu a .h ng + soa n ra$ Trung 8ung la
sa ch da y ca ch s ng dung ho a #hng thin l ch do .h ng 1 p ( cha u n i cu a .h ng + ho c tro cu a +"ng
+ vi t$ Ma nh T la sa ch ba n v ti nh thi n v !a o nhn nghi a do 2a nh + ( ho c tro cu a .h ng 1 p soa n$
<7 8 t ? t1 t1( n2 tri t ho c c <5( n cu( 5 "ho 2i5 o n2uHn thu( H
,ho gia o nguyn thu y la tri t ly cu a Eh1 ng T va Ma nh T v 5a o /a 2 ng i 7u(n t va ca ch th c
tr tha nh ng i 7u(n t , ca ch cai tri 5( t n c$ ,o ! c tri nh ba y trong m t h th ng ca c t t ng v !a o
! c chi nh tri 4a h i co quan h ch" t ch* v i nhau$
,ho gia nguyn thu y cho r" ng n n ta ng cu a 2a h1 i# c s cu a gia 4i nh #hng pha i la nh ng 7uan
h 6inh t ; 3a h1 i, ma la nh ng <uan h 4a o 4 c ' chi nh tri, 5 c 9i t /a ! 7uan h 0ua C t1i# cha C con#
ch1 ng ' 0 & 1a c quan h na y ! c ,ho gia go i la 4a o7 .hi ca c quan h na y chi nh danh nghi a la : 4ua ra
4ua, t1i ra t1i. cha ra cha, con ra con. ch1 ng ra ch1 ng, 4 ra 4 thi 4a h i n !i nh gia !i nh yn vui; va
ng c la i$ -a h i th i -un thu 1hi n qu c loa n la c lun th ng !a o ly suy ! i #y cng ph* p n c
lo ng l* o la do = quan h na y r i loa n do danh ( th c oa n tra ch nhau nghi a la 4ua ch ng ra 4ua, t1i ch ng
ra t1i. cha ch ng ra cha, con ch ng ra con. 4 ch ng ra 4 , ch1 ng ch ng ra ch1 ng$ %i v y mu n ca i loa n
tha nh tri mu n th c hi n 3a h1 i 5a i 51 ng thi pha i ch n chi nh la i = quan h !o $ ) ch n chi nh la i = quan
h !o ,ho gia nguyn thu y l y gia o /u c 4a o 4 c la m c u ca nh$
.h ng + i t quan tm ! n ca c v n ! ngu n g c cu a vu tru nn quan !i m cu a ng v tr i ( ! t quy (
th n #hng ro ra ng
7E
$ +uy nhin ! ti m ch d a v ng ch" c cho ly lu n !a o ! c cu a mi nh .h ng + va ca
2a nh + ! u 4y d ng thuy t Thin $ nh$ -u t pha t t vu tru quan cu a #inh Fi ch .h ng + cho r" ng
va n v t #hng ng ng bi n ho a th*o m t tr t t #hng gi c ng la i ! c ma n n ta ng t n cu ng cu a tr t t
!o la Thin 2 nh& 1o n s hi u bi t ! c +hin m nh la !i u #i n tin quy t ! tr tha nh con ng i hoa n
thi n
56
$ -u t pha t t 7uan 5i 2 Thin 2 nh hai ng ti m #i m s th1 ng nh( t gi a tr i, 5( t, ng i va 4a n
4( t, !" c bi t la trn bi nh di n 5a o 5 c = chi nh tri ; 3a h1 i, ch #hng ! y ! n #hi a ca nh sinh ho c ( t
nhin trong con ng i$
18
Cach vt, tri tri, thanh y, chinh tm, tu thn, t gia, tri quc, binh thin ha .
19
V tri, mt mat, ng co o a g t nhn v 4 mua thay , tram vt snh s; nhng mat
khac, ng co tr a c ng su nhn quy nh s phn va cuc cua m con ng, quc
ga, dn tc. V quy thn, mt mat, ng co tha hoa ngh; nhng mat khac, ng a co trong
tang ma, cung t.
20
Khng T cho rang: lhng hiu mnh tri thi khng tr thanh ngi qun t. a bit co mnh
tri thi phai s va thun mnh. o la cai c cua ngi qun t; 5ng cht co mnh, giau sang tai
tri.
23
D F a trn thuy t thin 2 nh .h ng + cho r" ng: Thin $ nh chi 0i ti nh# 2u t ti nh chi 0i 4a o# tu
4a o chi 0i gia o va Ti nh tng c n# t 5 tng 0i n$ )i u na y co nghi a la :
1on ng i co ti nh ng i ti nh ng i do tr i phu s phu ca i ti nh y v c ba n la ! ng ! u m i con
ng i$ ,hng trong cu c s ng do !i u #i n hoa n ca nh mi tr ng #ha c nhau do nh ng t( 0 7ua n, t( 0
tu c #hng gi ng nhau ma ng i na y #ha c 4a ng i #ia$ % y t( 0 la nguyn nhn la m bi n ti nh m i con
ng i la m cho con ng i #hng gi ! c ti nh do tr i phu cho la m cho con ng i tr nn v 5a o; r i ca
n c ca thin ha v 5a o$ %i v y mu n gi ! c ti nh cho con ng i pha i l p 5a o; nghi a la pha i la m 3gia o
du c8 cho ca n c ca thin ha h u 5a o$
<a o pha i co gia o m i su s" c v ng ch" c va r ng #h" p$ 1o n mu c !i ch cu a gia o la la m cho mo i
ng i mo i nha ca thin ha h u 5a o$ * u 5a o la th hi n 5 c 21 i 7uan h gi a ng i va ng i gi a
ng i va tr i 5( t ; 4a n 4( t m t ca ch !u ng !" n nghi a la phu h p v i thin m nh
57
$ .h ng + cho r" ng
n u l p !a o cu a tr i no i v m va dng; l p !a o cu a ! t no i v cng va nhu; thi l p !a o cu a ng i
pha i no i v nhn va nghi a$ Iuan ni m v nh(n va nghi a la quan ni m trung tm cu a !a o ! c ,ho gia
nguyn thu y$ 1hu ng h p v i ca c quan ni m #ha c ta o tha nh h th ng pha m tru !a o ! c cu a pha i na y:
nhn# nghi a# 8 # tri # ti n# /u ngN
' 'uan ni 2 4 nhn: Nh(n ! c coi la nguyn ly !a o ! c c ba n qui !i nh ba n ti nh con ng i chi
ph i mo i quan h gi a ng i v i ng i trong 4a h i va no ! c hi u r t r ng$ .h ng + cho r" ng nh(n
la /o ng thng ng i 3a i nhn8; co n 2a nh + thi cho r" ng nh(n la /o ng tr c ( n& ,o i chung nh(n la ca ch
! i 4 cu a con ng i v i con ng i ! ta o ra ng i$ 2u n th c hi n !a o la m ng i t c mu n th c hi n
! c nh(n c n pha i: <i u gi 2a 2i nh 6h1ng 2u1 n thi cu ng 5 ng 5I2 a 0 8u ng cho ng i 6ha c; Mi nh
2u1 n /( 0 th(n thi cu ng giu 0 ng i 6ha c /( 0 th(n, 2i nh 2u1 n tha nh 5a t thi cu ng giu 0 ng i 6ha c tha nh
5a t; Eh1 ng ch 2i nh thIo 5u ng /P ,g i co ! c nh(n thi bn ngoa i 4a h i lun cung, 6hoan, ti n, 2( n,
hu 3cung #i nh #hoan ho a ti n nhi m nha y b* n r ng ra i8P bn trong gia !i nh lun hi u, 5 3hi u tha o
nh ng nhi n8P
Iuan ni m v nh(n cu a .h ng + co n i dung giai c p ro ra ng ng cho r" ng chi co ng i qun t
t c #* cai tri m i co ! c ! c nh(n co n ng i ti u nhn t c nhn dn lao ! ng #hng th co ! c ! c
nh(n$ ,ghi a la 5a o nh(n chi la !a o cu a ng i qun t cu a giai c p th ng tri $
' 'uan ni 2 4 nghi a: +h*o ,ho gia n u nhn la lo ng thng ng i ! c nhn du ng ! ! i 4 v i
ng i va ta o ra ng i thi nghi a la 8a thu y chung ! c nghi a du ng ! ! i 4 v i chi nh mi nh va ta o ra ta$
) c nhn th hi n trong quan h v i ng i #ha c; co n ! c nghi a th hi n trong quan h v i mi nh #hi t
v n lng tm mi nh v !i u mi nh nn no i v vi c mi nh nn la m$ .hi no i m t !i u gi !o hay #hi la m m t
vi c gi !o ma ta ca m th y tho a ma i tha nh thi h ng thu trong lng tm thi !o la ta no i !i u nghi a ta
la m vi c nghi a$ % y nghi a ! c hi u la nh ng gi h 0 5a o /y 2a con ng i 0ha i /a 2, b t # la m !i u !o
co !*m la i cho ng i th c hi n no i ch l i gi hay #hng$ .h ng + cho r" ng con ng i mu n s ng t t
pha i bi t l y nghi a ! !a p la i l i ch #hng nn l y l i !a p la i l i vi l y l i !a p la i l i s* sinh ra oa n
tra chP
Long do ha n ch b i l p tr ng giai c p ma .h ng + cho r" ng 9( c 7u(n t tinh t ng 4 4i c
nghi a, 6I ti u nh(n ra nh rI 4 4i c / i$ ,h v y ti u nhn va qun t la hai loa i ng i ! i l p nhau #hng
pha i chu y u v !i a vi 4a h i ma chu y u la v ph m ch t !a o ! c$
' 'uan ni 2 4 8 : ) !a t ! c nhn ! l p la i tr t t #hi phu c la i #y cng cho 4a h i .h ng +
chu trng pha i du ng / !" c bi t la / cu a nha 1hu$ %i / co th : 4a c !i nh ! c vi tri vai tro cu a t ng
ng i; phn !i nh tr t t #y cng trong gia !i nh va ngoa i 4a h i; loa i tr nh ng t t 4 u va ta o ra nh ng
ph m ch t ca nhn ma 4a h i !o i ho i$ Fo nh n th y ta c du ng to l n cu a / ma .h ng + !a d c s c san
!i nh la i / & S .h ng + tr c h t / ! c hi u la / gia o 0hong 6i n nh nh ng phong tu c t p qua n;
nh ng qui t" c qui !i nh v tr t t 4a h i; th ch pha p lu t nha n c nh: sinh t tang hn t l lu t l
hi nh pha pP; sau !o, / ! c hi u la /u(n /y 5a o 5 c nh y th c tha i ! ha nh vi ng 4 n p s ng cu a
m i con ng i trong c ng ! ng 4a h i tr c l nghi tr t t #y cng phong #i n$ ,hn va l co quan h
r t m t thi t$ ,hn la n i dung bn trong cu a l co n l la hi nh th c bi u hi n nhn ra bn ngoa i$ ,hn
gi ng nh ca i n n t lu a tr" ng t t ma trn !o ng i ta v* ln nh ng b c tranh tuy t !* p& .h ng + cho
r" ng trn ! i #hng h t n ta i ng i co nh(n ma v / $ %i v y ng #huyn ch 3I2 5i u tra i / , ch
nghI 5i u tra i / , ch no i 5i u tra i / 4a ch /a 2 5i u tra i / $
,goa i quan ni m v nh(n, nghi a / , ,ho gia co n ba n ! n: tri t c la s sa ng su t nh n th c th u
!a o mo i v n ! hi u !a o tr i !a o ng i hi u ca thin ha bi t s ng h p v i nhn; ti n t c la lo ng ngay
da th" ng l i no i va vi c la m nh t tri v i nhau /u ng t c la s c ma nh tinh th n lo ng can !a m bi t 4 u
h vi ca i sai ca i 4 u ! v t bo chu ng ma la m th*o nhn nghi aP 1hu ng la ca c nguyn t" c c ba n cu a !a o
21
Thc cht a am theo cac nguyn tac, phng chm c ban cua Nho ga.
24
! c ,ho gia o
55
$ .h ng + co n cho r" ng ng i qun t co !u tri , nh(n, 8u ng$ Lo co tri nn ng i 7u(n
t 6h1ng nh( 2 /( n, 8o co nh(n nn ng i 7u(n t 6h1ng 9u1 n 0hi n, 8o co 8u ng nn ng i 7u(n t
6h1ng co gi 0ha i 6inh s $
, u .h ng + chi chu tro ng ! n Ta$ 4 c 3nh(n, tri , 8u ng8 thi sang th i 1hi n qu c 2a nh + bo
8u ng thay va o !o / va nghi a tha nh T 4 c 3nh(n, / , nghi a, tri 8
5=
$
D 1u ng d a trn thuy t Thin 2 nh nhng 2a nh + cho r" ng nhn chi s ti nh :a n thi n; b i vi
#hi sinh ra m i con ng i ! u co !u nhn l nghi a tri $ Fo co nhn nn ai cu ng co lo ng tr" c n do co
nghi a nn ai cu ng co lo ng u t do co l nn ai cu ng co lo ng cung #i nh do co tri nn ai cu ng bi t l* thi phi$
1hu ng toa t ra t t(2& ?a ng i ai cu ng co ca i tm$ +m la c i ngu n cu a ti nh thi n trong con ng i$ %i
v y con ng i c n pha i tr ng 6y t(2 8 ng 6y ti nh, = t c gi n gi ca i tm thi n y$ Fu ba n ti nh con
ng i la thi n nhng trong cu c s ng cu a con ng i v n co ca i a c$ 1a i a c y 4u t hi n la do #y cng 4a
h i r i loa n lun th ng !a o ly bi !a o !in$ ) va n h i ti nh thi n con ng i thi pha i l p la i tr t t #y
cng cho 4a h i trn c s th c ha nh ! ng l i nh(n nghi a
5D
&
,h v y .h ng + va 2a nh + ! u nh t tri coi chu( n 2 c 5a o 5 c la tiu chu n cu a ng i 7u(n
t va mu n tr tha nh ng i qun t c n pha i tu th(n& ) tu thn c n pha i !a t 4a o ; con ! ng pha i th*o
quan h ma con ng i pha i bi t ! ng 4 trong cu c s ng ( ma tr c h t la !a o 7u(n = th( n, 0hu = t ,
0hu = 0hu
5@
c n pha i !a t 4 c ( ph m ch t t t !* p cu a con ng i c n pha i th hi n trong cu c s ng ( va
pha i bi t thi, th, / , nha c&
+o m la i quan !i m !a o ! c chi nh tri 4a h i cu a .h ng 2a nh la 4y d ng 2( u ng i 7u(n t$
2u n tr tha nh ng i qun t #hng chi co tu th(n du tu th(n la g c ma pha i bi t ha nh ! ng t gia, tri
7u1 c, 9i nh thin ha$ 2u n ha nh ! ng hi u qua ng i qun t pha i th c ha nh ! ng l i nhn tri ( cai tri
b" ng ti nh ng i b" ng s yu ng i coi ng i nh ba n thn mi nh$$$( va chi nh /anh# ' cai tri sao cho vua
ra vua ti ra ti; cha ra cha con ra con; ch ng ra ch ng v ra v $ 1hi co nh v y thi ng i qun t t c
giai c p cai tri m i 4y d ng ! c m t 2a h1 i 4a i 41 ng$
,ho gia o nguyn thu y #hao #ha t ca i bi n 4a h i th i -un thu 1hi n qu c t loa n tha nh tri la m t
#hao #ha t th m #i n cu a ca thin ha lu c b y gi $ ,o th hi n ti nh nhn ba n su s" c$ )o i ho i cu a ,ho gia o
nguyn thu y v ng i cai tri ( ng i qun t #hng th la dn vo bi n ma pha i la ng i co m t v n v"n
ho a toa n di n la m t !o i ho i chi nh !a ng$ ,hng chu trng 4y d ng m t 4a h i !a i ! ng cu a ,ho gia o
hoa n toa n #hng d a trn ca c quan h #inh t 4a h i #hng 4u t pha t t vi c 4y d ng n n sa n 4u t v t
ch t #hng d a va o qu n chu ng nhn dn bi tri t c Qbo nR ti u nhn ma chi d a trn ca c quan h !a o ! c
chi nh tri 4a h i 4u t pha t t vi c gia o du c r* n luy n nhn ca ch ca nhn cho t ng l p th ng tri va chi
d a duy nh t va o t ng l p th ng tri la m t chu trng duy tm a o t ng 4a r i th c t cu c s ng b y
gi $ \ t ng v 3a h1 i 5a i 51 ng cho du !a la m lay ! ng tra i tim va #h i o c cu a bi t bao con ng i nhng
no ma i ma i chi la m t ly t ng chi nh tri r t cao !* p cu a t ng phong #i n th ng tri 4a h i +rung Iu c$ Fo
#hng phu h p v i c vo ng cu a qu n chu ng nhn dn vi v y no ma i ma i chi la m t ly t ng$
,ho gia nguyn thu y .h ng ( 2a nh ch a 5 ng nhi u gia tri nh(n 9a n 4a toa t /n tinh th( n 9i n
ch ng s(u s c& )i u na y #hng co trong ,ho gia o h u + n$ ,ho gia nguyn thu y !a la m n i b t 6hi a
ca nh 3a h1 i cu a con ng i; tuy nhin #hi a ca nh 4a h i cu a con ng i !a bi hi u m t ca ch ha n ch va duy
tm$ )y la !i m #ha c so v i quan !i m cu a )a o gia tr ng pha i tri t ho c nh n ma nh ba n ti nh t nhin
cu a con ng i$
=$ )a o gia
<a o gia ! c La o T 3#hoa ng th #y %A +1,8 co n go i la ?a o )am tn ?y ,hi ng i n c L co
th i la m quan s gi #ho sa ch ?a c Cp sa ng l p ra; va sau !o Trang T 3=BE(5<B +1,8 ng i n c
+ ng pha t tri n thm va o th i 1hi n qu c$
!inh 4i n cu a )a o gia chu y u ! c t p trung la i trong b <a o 5 c #inh va b Na2 hoa #inh& <a o
5 c #inh co #hoa ng @666 t do ?a o + soa n no g m hai thin no i v <a o va < c$ Na2 hoa #inh g m
22
Khng T no: Mun nhn ma khng mun hoc thi bi cai ngu che m. Mun tri ma khng mun
hoc thi bi cai sai trai che m. Mun cng trc ma khng mun hoc thi bi cai ng nganh che m.
Mun dung ma khng mun hoc thi bi cai loan che m . Ngi ham hoc gn vi c tri, ngi ham
lam gn vi c nhn, ngi bit h ngi gn vi c dung. Ai bit ba iu y tt bit phep tu
thn. 8i t phep tu thn tt bit phep tri nhn. 8it phep tri nhn tt bit phep t gia, tri quc, binh
thin ha.
23
n nha Han, ng Trong Th thm Tin thanh Ngu thng (nhn, l, nghia, tri, tin).
24
Tun T cho rang, ban tinh con ngi la ac; v vy, ng chu trng khng ch dung nhn, nghia,
l, nhac ma pha dung hinh lut ga hoa tnh ac, ca bn ca ac thanh ca thn.
25
Sau nay, ng Trong Th go a Tam cng, va m rng Tam cng thanh Ngu Lun (qun -
thn, phu - t, phu - phu, huynh - , bang - hu).
25
ca c ba i do +rang + va m t s ng i th*o pha i )a o gia vi tP ,h ng t t ng tri t ho c c ba n cu a tr ng
pha i )a o gia ! c th hi n chu y u trong ly lu n v 5a o va 5 c& ?y lu n na y th hi n 7uan ni 2 9i n
ch ng v th gi i, va la c s ! ?a o + 4y d ng thuy t 41 4i$
57 LH 4u: n v +5 o va +1 c
D a o la pha m tru tri t ho c v a ! chi :a n nguyn 41 hi nh, 0hi ca 2 ti nh, 0hi ng1n t s(u 6i n, huy n
8i u cu a va n v t v a ! chi con 4 ng# <uy 8u t chung cu a mo i s sinh tha nh bi n ho a 4a y ra trong th
gi i$
<a o ! c ta m hi u nh la ca i t nhin ti nh mi ch yn l" ng m c ma c h n ! n m p m th p thoa ng
#hng co !" c ti nh #hng co hi nh th ; la ca i m" t #hng th y tai #hng ngh* tay #hng n" m b" t ngn
ng #hng th di n !a t t duy #hng nh n th c ! c; la ca i nng 51 ng t sinh si na y n bi n ho aP
+h*o ?a o + 5a o v a la ca i co tr c v a la ca i n" m trong ba n thn s v t; nhng #hi co s can thi p
cu a con ng i thi 5a o #hng co n la 5a o n a$ Zng vi t: 1o m t v t h n mang tha nh t u tr c tr i ! t yn
l" ng mnh mng m t mi nh ! c l p ta n ma c #h" p ni #hng ng ng !u coi nh m* cu a th gianP
1a i h n mang cha co tn nn ta m go i la 5a oN <a o ma ta co th go i ! c #hng pha i la 5a o; Lanh ma
ta co th go i ! c #hng pha i la 8anh& .hng tn la g c cu a tr i ! t co tn la m* cu a va n v tP
D c la pha m tru tri t ho c du ng ! th hi n s c $a nh ti $ n cu a 5a o /a ca i hi nh th c nh !o va n
v t ! c !i nh hi nh va phn bi t ! c v i nhau la ca i 8y s(u s c ! nh n bi t va n v t$
+h*o ?a o + 5a o sinh ra 4a n 4( t, 5 c nu1i n( ng, 9a o t1 n 4a n 4( t$ %a n v t nh !a o ma ! c sinh ra
nh ! c ma th hi n va #hi m t !i la lu c va n v t quay tr v v i !a o$ <a o sinh ra M1 t 3#hi th ng nh t8
M1 t sinh ra *ai 3m dng ! i l p8 *ai sinh ra Ba 3tr i ! t ng i8 Ba sinh ra 4a n V( t$
+o m la i 5a o #hng chi la ngu1 n g1 c, 9a n ch( t ma co n la 7uy /u( t cu a mo i ca i !a !ang va s* t n ta i
trong th gi i$ )i u na y cho ph* p hi u 5a o nh nguyn /y th ng nh t ( v n ha nh cu a va n v t ( nguyn ly
a o 5ha 5 t nhin 3Nh(n 0ha 0 5i a, 5i a 0ha 0 thin, thin 0ha 0 5a o, 5a o 0ha 0 t nhin8$ <a o v a mang
ti nh #ha ch quan 3v vi8 v a mang ti nh ph bi n; vi v y trong th gi i 6h1ng 5(u 6h1ng co 5a o, 6h1ng ai
6h1ng thIo 5a o&&$
,h v y quan ni m v 5a o cu a tr ng pha i )a o gia !a th hi n m t tri nh ! #ha i qua t cao cu a t
duy v nh ng v n ! ba n nguyn th gi i ! c 4*m 4* t trong ti nh chi nh th th ng nh t cu a no $
<7 Ku5n ni m <i n ch1 n2 F th 2i i
+rong tri t ho c cu a ?a o + quan ni m bi n ch ng v th gi i g" n li n v i quan ni m v 5a o = 5 c$
,h ! c ma !a o n" m trong va n v t lun bi n ho a$ <a o la ca i 41$ +a i 41 sinh ra ca i h u$ +a i h u sinh ra
4a n 4( tP
?a o + cho r" ng b t c s v t na o cu ng ! u la th th ng nh t cu a hai m" t ! i l p$ 1hu ng ra ng bu c
bao ha m l n nhau$ Zng vi t: >i cu ng 9i t 5I 0 /a 5I 0 t c /a co 3( u. hai 2 t 8a i ng n t a 4a o nhau, 2 i co
hi nh th . hai 2 t cao th( 0 /in h 4 i nhau, 2 i co chnh / ch; va trong 4a n 4( t, 6h1ng 4( t na o 6h1ng
co ng (2, 91 ng 8ng$ +rong va n v t ca c m" t ! i l p #hng chi th ng nh t ma chu ng co n 4ung ! t ! u
tranh chuy n ho a l n nhau ta o ra s thay ! i bi n hoa #hng ng ng cu a va n v t trong vu tru $ +uy nhin
th*o ?a o + s ! u tranh chuy n ho a cu a ca c m" t ! i l p na y #hng la m 4u t hi n ca i m i ma la th*o
vo ng tu n hoa n #h* p #i n$ Zng no i ho a /a ch1 8 a cu a 0hu c, 0hu c /a ch1 na u cu a ho a; ca i gi cong thi /a i
th ng, tru ng /a i 5( y, cu thi /a i 2 i$$$
?a o + #h" ng !i nh ca ng ta ch 4a !a o 4a h i ca ng ch a nhi u mu thu n$ 2u thu n la tai ho a cu a 4a
h i$ Zng vi t: Ehi 5a o / n 9i 0ha 9o thi 3u( t hi n nh(n = nghi a. 6hi tri tu ra 5 i thi sinh ra gia 81 i. 6hi
n c /oa n 2 i 3u( t hi n t1i trungN %i v y ! 4oa bo tai ho a cho 4a h i pha i thu tiu mu thu n trong 4a
h i$
+h*o ?a o + mu thu n trong 4a h i ! c thu tiu b" ng ca ch ! y ma nh m t trong hai m" t ! i l p !
ta o ra s chuy n ho a th*o <uy 8u t 5ha n 5hu c 3quay tr la i ca i ban ! u8 hay c" t bo m t trong hai m" t ! i
l p ! la m cho m" t ! i l p #ia t m t !i th*o <uy 8u t <un :i nh 3cn b" ng nhau8$ Zng vi t: Eh1ng t1n
tro ng ng i hi n thi 8(n 6h1ng tranh nhau, 6h1ng coi tro ng cu a ca i 7uy 9a u thi 8(n 6h1ng co tr1 2 c 0$
,h v y ph* p bi n ch ng cu a ?a o + mang ti nh ch t ma y mo c$ %a n v t chi v n ! ng tu n hoa n l" p
!i l" p la i m t ca ch bu n t* ma #hng co s ra ! i cu a ca i m i nghi a la #hng co s pha t tri n$
c7 ThuH t F Fi
.hi 4u t pha t t nguyn ly <a o 0ha 0 t nhin va m r ng quan ni m v 5a o va o li nh v c ! i s ng
4a h i ?a o + 4y d ng thuy t 01 0i ! tri nh ba y quan !i m cu a mi nh v ca c v n ! nhn sinh va chi nh
tri ( 4a h i$
26
V1 0i la s1 ng 4a ha nh 51 ng thIo /I t nhin, thu( n 0ha c, 6h1ng gia ta o, 6h1ng go I 0 tra i 4 i 9a n ti nh
cu a 2i nh 4a ng c 4 i 9a n ti nh cu a t nhin. la t 9o ti nh tha2 /a2, 4i 6y 5 6h1ng /a 2 2( t 5 c$ 1hi #hi
na o t bo ! c tho i t l i thi m i nh n th y 5a o; va chi #hi nh n th y 5a o m i co th 41 4i ! c$
) i l p v i 41 4i la h u 4i& 0 u vi la s ng va ha nh ! ng #hng th*o l* t nhin la !*m a p !" t y chi
cu a mi nh va o s v t la can thi p va o ! t tr i$ ?a o + pha n ! i mo i chu trng h u 4i vi ng cho r" ng
h u 4i chi la m 4a o tr n tr t t t nhin v n mang ti nh !i u ho a la m m t ba n ti nh t nhin cu a con ng i
d n ! n s 4a la nh va la m m t 5a o$
V 5 ng /1 i tri n c an 8(n quan !i m cu a ?a o + hoa n toa n ! i l p v i quan !i m cu a .h ng + $
?a o + cho r" ng ha nh ! ng hay nh t la ! ng can thi p ! n vi c ! i; nhng n u ! i c n ta pha i /a 2 thi ta
ha y /a 2 ca i 6h1ng /a 2 m t ca ch #i n !a o #h* o l* o$ Zng coi !y la gia i pha p an bang t th $ Zng vi t:
+hi nh 0hu yn ti nh 41 4i thi 8(n sI 9i n tha nh ch( t 0ha c, chi nh 0hu ti ch c c /a 2 4i c thi 8(n 5( y tai ho a&
, u .h ng + !o i ho i ng i tri vi thin ha pha i la b c +ha nh nhn v i ca c ph m ch t !a o ! c nh
nh(n, / , nghi a, tri N; thi ?a o + chu trng b c +ha nh nhn tri vi thin ha pha i b" ng l* t nhin cu a !a o
41 4i$ , u .h ng + chu trng 4y d ng 4a h i !a i ! ng thi ?a o + chu trng 4o a bo h t mo i ra ng
bu c v m" t !a o ! c pha p lu t ! i v i con ng i ! tra la i cho con ng i ca i ba n ti nh t nhin v n co
cu a no $ ?a o + m c !a 4a h i tr v th i !a i nguyn thu y ch t pha c m c c l p ca nhn v i 4a
h i ! ho a tan con ng i va o !a o 3t nhin8$ Zng chu trng 3(y 8 ng n c nho , 8(n i t, co thuy n 3I
nhng 6h1ng 5i, co g2 gia o nhng 6h1ng 8u ng, 9o 4n t , t t / i, 6h1ng ho c ha nh&&& Fn hai n c
ca nh nhau du ca ch nhau b i m t b d u nho hay m t con mng ca n cu ng ngh* ti ng cho su a t i ti ng
ga ga y sa ngP nhng ! n gia ! n ch t ho #hng bao gi qua la i th"m nhau$ + thuy t 41 4i ?a o + !a
ru t ra ngh thu t s ng da nh cho con ng i la : T a i, c( n 6i 2, 6hi2 nh ng, 6hoan 8ung&
+o m la i nh ng t t ng su s" c va ! c !a o v 5a o v 5 c v 0hI 0 9i n ch ng v 41 4i trong h
th ng tri t ho c cu a ?a o + !a nng ng ln vi tri nh ng nha tri t ho c ha ng ! u trong n n tri t ho c +rung
0oa c !a i$ 1hu ng la ma ch su i ngu n la m pha t sinh nhi u t t ng tri t ho c !" c s" c cu a n n tri t ho c
phng )ng no i chung va tri t ho c +rung 0oa no i ring$$$ +uy nhin sang th i 1hi n Iu c Trang T
!a bi n ca c y u t bi n ch ng trong tri t ho c cu a ?a o + tha nh chu nghi a tng 41 i va thuy t ngu y :i n$
+ !o ng 4y d ng quan ni m nhn sinh thoa t tu c = 4i nga = toa n sinh ! y ti nh duy tm tiu c c trong
tr ng pha i )a o gia$
-u t pha t t quan ni m cu a ?a o + coi va n v t ! u do !a o sinh ra +rang + cho r" ng tr i 5( t 4a ta
cu ng sinh ra, 4a n 4( t 4 i ta 5 u /a 21 t, 2a 5a /a 21 t thi c( n chi 0h(n 9i t ca i na y 4 i ca i 6ia /a 2 gi $ +
!y ng cho r" ng 5u ng ; sai, trn ; 8 i, sang ; hI n, 9( n = ti nN 5 u /a nh nhau; ma n u chu ng la nh
nhau thi c n loa i bo chu ng ra m t bn ! ti n va o vng qu c tiu dao coi s1 ng ch t 9 ng nhau, 7un 4( t
7un ta, tr i 5( t 4 i ta /a 21 t. coi 5 i /a 21 t cu1 c gia i tri , 21 t co i 21 ng 2 2a 6hi ti nh 8( y 6h1ng 9i t ta
ho a 9 2 hay 9 2 ho a ta&
Fo thoa t tu c ma pha i s ng trong tr n tu c nn +rang + chu trng pha i toa n sinh va 4i nga , nghi a la
pha i yn th*o th i ma thu n vi ca i t nhin na o cu ng h p ly ca ; #hng nn Qbu c ! u ng a 4o mu i
truR #hng #h*n ch pha i tra i t t ( 4 u la m gi pha i la nh na n ! ba o toa n sinh ma ng; hay can th" ng ma
ho #hng ngh* thi ta nn lui ch ca iP b i vi m t ng i qun t ch t vi nghi a va m t #* ti u nhn ch t
vi cu a ca i thi hai ca i ch t !o nh nhau$
1a ch s ng d ng dng thoa t tu c vi nga cu a tr ng pha i )a o gia la m t pha n ng tiu c c tr c s b
t" c cu a th i cu c b y gi $
D$ 2" c gia
+r ng pha i 2" c gia do M c T 3D9E(=<7 +1,8 tn )i ch ng i n c + ng sa ng l p$ + t ng cu a
pha i na y ! c tri nh ba y trong sa ch M c T ; no pha n a nh nguy n vo ng cu a t ng l p dn c t do sa n 4u t
nho ti u chu $
2" c gia pha t tri n tra i qua hai giai !oa n: giai !oa n 2" c + va giai !oa n 0 u 2" c$ %a o cu i th i
1hi n qu c ca c tri t gia 0 u 2" c 3+ ng ?y + ng /hu )" ng ?ongP8 !a #h" c phu c #ha tri t ! y u
t th n bi pha t tri n #ha ! y !u ca c y u t duy v t trong ca c quan ni m v t nhin va v nh n th c cu a
2" c + $ + !o pha i 0 u 2" c !a 4y d ng m t ly lu n nh n th c v t ln trn ca c ly lu n nh n th c cu a
ca c tr ng pha i #ha c !ng th i$ +uy nhin sang th i + n 0a n pha i 2" c gia suy y u va d n d n m t
!i$
Iuan !i m cu a 2" c + #hng chi #ha c v i )a o gia ma co n ! i l p v i ,ho gia ca v n i dung ba n
th lu n tri t ho c va tri t ly v !a o ! c chi nh tri 4a h i l n nh n th c lu n$ 1u th :
57 # <5( n th( 4u: n F5 tri t 4H F @5 o @1 c L chi nh tri L A5B h i
27
-u t pha t t th gi i quan duy tm 2" c + #hng chi tin co +r i ma co n tin co quy th n nh ng
th l c ! y quy n uy thing ling lun gia m sa t ch" t ch* mo i ha nh vi cu a con ng i ! #h*n th ng
nh ng vi c la m nhn nghi a hay tr ng pha t nh ng ha nh ! ng ! c a c cu a ho m t ca ch cng minh$ Fu tin co
+r i nhng 2" c + ch ng la i thuy t Thin 2 nh cu a ,ho gia va !a ra thuy t Thin y C $inh <uy$ +h*o
ng y tr i lun mu n mo i ng i cu ng thng yu nhau cu ng /a 2 / i cho nhau; ch #hng mu n con
ng i gh* t nhau la m ha i nhau$ L gia u ( ngh* o tho ( y u ha nh phu c ( b t ha nh$$$ #hng pha i do thin
m nh ma la do nhn ta o$ , u con ng i lun n l c la m vi c bi t th c ha nh ti t #i m ti n cu a thi nh t
!i nh s* gia u co va s m thoa t ! c ca nh ngh* o !o i$
Fo coi thin y = 2inh 7uy sa ng la ng cng minh lun la #hun ph* p m c th c cho ha nh vi !a o ! c
cu a con ng i ma 2" c + ch ng la i ca ch hi u nhn nghi a ch ng la i vi c phn bi t ! i 4 cu a ,ho gia
va !a ra thuy t 6i$ a i$
+h*o 2" c + 6i2 cu ng la nghi a ! i l p v i 9i t; co n a i cu ng la nh(n ! i l p v i 1 & Ei2 a i cu ng
chi nh la nh(n nghi a$ Ei2 a i #hng chi la yu h t th( y 2o i ng i 3#hng phn bi t ng i thn s trn
d i la ng mi nh ( la ng ng i n c mi nh ( n c ngoa i8 nh th yu mi nh ma co n la /oa i 9o s chia rI ,
0h(n 9i t, thu ghI t; Ei2 a i la /a 2 / i, tr ha i cho 2o i ng iP , u ,ho gia ! i l p nghi a v i l i thi
2" c gia coi nghi a la danh l i la th c; chu ng hoa n toa n th ng nh t v i nhau$ %i c la m #hng co l i la vi c
la m b t nghi a$
Zng pha n ! i ! ng l i / tri va !o i ho i th c hi n th ng 51 ng, th ng hi n, ti t 8u ng, ti t ta ng, 0hi
nha c, thin chi = 2inh 7uy , 6i2 a i, 0hi c1ng& Th ng 51 ng co nghi a la th ng nh t t t ng va ha nh ! ng
cu a mo i ng i trong 4a h i ta n ! ng t d i ln trn trn d i ti nh y thng nhau$ Th ng hi n co nghi a
la ti n c va s du ng ng i ta i gio i trong vi c cng$ Ci ta i thi ! c la m quan$ Iuan d t #* m thi bi ph bo
ma #hng # thu c giai c p na oP
Lang th i 1hi n qu c thuy t 6i2 a i bi ca c tr ng pha i #ha c ph pha n ma nh m* $ ,ho gia /ha p gia
coi thuy t 6i2 a i cu a 2" c gia la 6h1ng nh( n co cha, 6h1ng nh( n co 4ua, 4i 4( y, con ng i ch ng 6ha c gi
c( 2 thu &
<7 Ku5n ni m F nh: n th1 c 4u: n
-u t pha t t chu nghi a 8uy ca 2 2" c + cho r" ng ca i gi l tai con m" t #hng ca m th y la #hng co $
+ !y ng ba c bo thuy t thin 2 nh va !a ra thuy t Ta$ :i u& +h*o thuy t na y mu n 4a c !i nh m t ca i
gi !o !u ng hay sai c n pha i: m t la 4*m no co ca i g1 c ,cn c /i ch s - nh th na o; hai la 4*m no co ca i
ngu1 n ,y 6i n cu a tr2 ho - ra sao; va ba la 4*m no co ca i 8u ng ,co / i cho nha n c, cho tr2 ho - hay
#hng$
+huy t Ta2 9i u th hi n ly lu n pha n a nh cu a chu nghi a duy v t ch t pha c; tuy nhin do chi u a nh
h ng b i chu nghi a duy gia c ma quan !i m v nh n th c cu a 2" c + !a nga v phi a chu nghi a duy tm
ri va o chu nghi a #inh nghi m c c !oan$ Zng !a coi th ng n i dung #ha ch quan cu a #inh nghi m con
ng i$
+o m la i nh ng gia tri cu a thuy t Ei2 a i, thuy t Ta2 9i u P !a nng 2" c + ln ha ng tri t gia l n
va o th i 1hi n qu c va tri t ho c cu a ng !a a nh h ng ti ch c c ! n sinh hoa t cu a 4a h i +rung 0oa c
!a i$ +uy nhin tha i ! cu a ng ! i v i ti n ng ng tn gia o la i mang ti nh ch t tho a hi p$ ,o th hi n ba n
ti nh nhu nh c cu a t ng l p ti u t h u !ang bi pha sa n d i ch ! chi m h u n l !ang suy ta n trong
4a h i +rung 0oa c !a i$ %i v y t th i + n 0a n tr !i #hng chi t t ng cu a ring 2" c + ma cu a ca
tr ng pha i 2" c gia #hng th l n a t ! c ca c t t ng cu a ca c tr ng pha i #ha c trn di n !a n t t ng
cu a 4a h i phong #i n n !i nh va pha t tri n$
E. -h5 > 2i5
/ha p gia la tr ng pha i tri t ho c co a nh h ng l n ! n s nghi p th ng nh t v t t ng va chi nh tri
trong 4a h i +rung 0oa c !a i$ + th i nha 1hu ng i ta a p du ng hai phng pha p tri dn cho hai t ng
l p 4a h i #ha c nhau: m t la 8u ng / ! chi ph i ca ch c 4 cu a t ng l p qui t c th ng tri ( 7u(n t va
hai la 8u ng hi nh ! tr n a p t ng l p th dn bi tri ( ti u nh(n$ + !o !a hi nh tha nh nguyn t" c: L 6h1ng
3u1 ng t i th 8(n, hi nh 6h1ng /n 5 n 5a i 0hu$
Fu 4u t thn la m t nha ,ho nhng Dua n Tro ng 3](BD@ +1,8 chu trng #hng du ng nh(n nghi a
ma du ng hi nh 0ha 0 ! cai tri ! t n c$ Zng la ng i ! u tin ba n v 0ha 0 /u( t nh m t ca ch tri n c va
chu trng cng b 0ha 0 /u( t r ng ra i trong cng chu ng$ ) i v i ng ng i tri n c pha i coi tro ng /u( t,
/ nh, hi nh, chi nh$ +u y th*o th i th va y cu a dn ma !a ra 0ha 0 m t ca ch ro ra ng; pha i chi cho dn bi t
ro 0ha 0 r i m i thi ha nh va #hi ha nh 0ha 0 pha i gi cho ! c lo ng tin v i dn$ ,h v y co th coi Iua n
+ro ng la ng i #h i 4 ng /ha p gia$
28
Lang th i 1hi n qu c t t ng 0ha 0 tri ! c ti p tu c pha t tri n b i Th n a o 3=96(5E6 +1,8
Thn B t Ha i 3D67(==9 +1,8 va Thng E ng$ +rong ph* p tri n c +h n )a o chu trng du ng th
Th(n B( t *a i chu trng du ng thu( t co n Thng P ng la i chu trng du ng 0ha 0$ 1u i th i 1hi n qu c
t t ng 0ha 0 tri ! c Ha n %hi T 35<6(5== +1,8 hoa n thi n& Zng !a t ng h p ba quan !i m v 0ha 0,
th , thu( t cu a = nha tri t ho c trn tha nh m t ho c thuy t co ti nh h th ng va tri nh ba y trong sa ch *a n )hi
T $ 2" t #ha c 0a n /hi co n # t h p = ho c thuy t Nho, La o, )ha 0 la i v i nhau trong !o Nho gia ! c coi
la Qv t li u ! 4y d ng 4a h iR <a o gia la Q#y thu t thi cngR co n )ha 0 gia la Qba n thi t # R&
-a h i +rung 0oa th i -un +hu ( 1hi n qu c la 4a h i n l suy ta n !ang chuy n sang 4a h i phong
#i n$ ?u c !o tr t t cng th ng 4a h i bi !a o l n !a o ! c suy ! i$ ) ca i ta o 4a h i !o n u ,ho gia
chu trng du ng nh(n nghi a 2" c gia chu trng du ng 6i2 a i )a o gia chu trng du ng 41 4i$$$ thi /ha p
gia la i chu trng 0ha 0 tri $ )ha 0 tri cu a *a n )hi T d a trn nh ng lu n c sau !y:
2 t la th a nh(n ti nh 7ui /u( t cu a nh ng / c / ng 6ha ch 7uan ma ng go i la /y $ Ly chi ph i mo i s
v n ! ng cu a t nhin va 4a h i$ Zng yu c u con ng i pha i n" m l y ca i /y cu a va n v t lun lun bi n
ho a ma ha nh ! ng cho phu h p$
0ai la th a nh( n s 9i n 51 i cu a 5 i s1 ng 3a h1 i$ Fo #hng co ch ! 4a h i na o b t di b t di ch nn
#hng co #hun m u chung cho mo i 4a h i$ +h*o ng ng i th ng tri pha i c"n c va o nhu c u #ha ch
quan cu a li ch s d a va o !" c !i m cu a th i th ma l p ra ch ! !" t ra chi nh sa ch va ch ra ca ch tri n c
sao cho thi ch h p$ Zng cho r" ng 6h1ng co 21 t th 0ha 0 /u( t na o /u1n /u1n 5u ng 4 i 2o i th i 5a i& )ha 0
/u( t 2a 9i n chuy n 5 c thIo th i 5a i thi thin ha tri , co n th i th thay 51 i 2a 0hI 0 tri 8(n 6h1ng thay
51 i thi thin ha /oa n$
&a la 8o 9a n ti nh con ng i /a a c 4a 8o trong 3a h1 i ng i t1 t cu ng co nhng i t, co n 6I 3( u thi r( t
nhi u nn 2u1 n 3a h1 i yn 9i nh, 6h1ng nn tr1ng ch 4a o s1 i t, 2ong ch ho /a 2 4i c thi n ,th c ha nh
nh(n nghi a tri -, 2a 0ha i 3u( t 0ha t t s1 51ng, ngn ch( n 6h1ng cho ho /a 2 5i u a c ,th c hi n 0ha 0 tri -&
/h* p tri qu c cu a 0a n /hi + la m t ho c thuy t co n i dung hoa n chi nh ! c t ng h p t 0ha 0, th
va thu( t; trong !o 0ha 0 la n1 i 8ung cu a chi nh sa ch cai tri th va thu( t la 0hng ti n 5 th c hi n chi nh
sa ch 5o $ 1a ba 0ha 0, th , thu( t ! u la cng cu tri n c cu a b c ! vng$
%ha 5 ! c hi u la 7ui 5i nh, /u( t / co ti nh ch( t 6hu1n 2( u 2a 2o i ng i trong 3a h1 i 0ha i tu(n
thIo; la tiu chu( n 6ha ch 7uan 5 5i nh ro 8anh 0h( n, tra ch nhi 2 cu a con ng i trong 3a h1 i$ Zng !o i
ho i b c minh chu sai #hi n b ti #hng !" t y ngoa i pha p #hng ban n trong pha p #hng ha nh ! ng
tra i pha p$
Th ! c hi u la 5i a 4i , th / c, 7uy n uy cu a ng i c( 2 5( u chi nh th$ )i a vi th l c quy n uy !o
cu a ng i tri vi pha i la ! c tn 3T1n 7u(n 7uy n8$ +h*o 0a n /hi + th quan tro ng ! n m c co th thay
th vai tro cu a b c hi n nhn$ 2u n thi ha nh ! c pha p thi pha i co th $ /ha p va th #hng ta ch r i nhau$
Thu t la 0hng 0ha 0, thu thu( t, ca ch th c, 2u / c 6hi n 4i c, 6hi n ng i ta tri t 5 th c hi n
2 nh / nh 2a 6h1ng hi u ng i sai 8u ng ho nh th na o$ Thu( t bao g m = m" t la 91 nhi 2 6ha o ha ch
va th ng 0ha t$ 0a n /hi + !o i ho i vua pha i du ng 0ha 0 nh tr i du ng thu( t nh 7uy $ %a n u pha p ! c
cng b r ng ra i trong dn thi thu t la c tri ng m la thu !oa n cu a vua ! c d u #i n$ ,h +hu t ma vua
cho n ! c ng i ta i n"ng trao !u ng ch c vu quy n ha n va loa i ! c #* b t ta i$
+rong th i !a i b y gi chu trng cu a pha i /ha p gia du ng pha p lu t ! tri n c la !u ng !" n$ ,h
v y n c + n !a tr nn hu ng ma nh va th ng nh t ! c +rung Iu c$ ,hng m" t #ha c pha i na y qua
nh n ma nh bi n pha p tr ng pha t n" ng n phu nh n ti nh ca m !a o ! c thu tiu v"n ho a gia o du cP la !i
ng c la i 4u h ng pha t tri n cu a v"n minh nhn loa i$ %i v y do th c ha nh tri t ! pha p tri ma nha + n
!a th ng nh t ! c ! t n c va cu ng do th c ha nh tri t ! pha p tri ma nha t n m t n c$ + th i 0a n v
sau du /ha p gia #hng chi nh th c ! c cng nh n nhng nh ng t t ng co gia tri cu a pha i na y !a ! c
ca c ho c pha i #ha c h p thu ! b sung hoa n chi nh quan !i m cu a mi nh$
29
%h1n2 4
T)I$ T H* % HI LA - %,( +A I
I. +I$ KI$ " LI %H &'( )A +. I #A -HA T T)I$( ". %A % +I % +I$( 8 %. BA( "
3. +i u Gi n 4i ch ?1( r5 @ i F5 >h5 t tri( n
0y ?a p c !a i la m t qu c gia co #hi h u n ho a va r ng l n bao g m mi n ,am ba n !a o &anc"ng
mi n v*n bi n phi a ty +i u C va nhi u ho n !a o bi n Kgi$ 2i n lu c !i a 0i ?a p chia tha nh = #hu v c:
&" c b +rung b va ,am b $ +rung b co nhi u da y nu i ngang do c va nh ng ! ng b" ng tru phu v i
nh ng tha nh ph quan tro ng nh Ct*n 3Cth* n*s8$ ,am b la ba n !a o /lpngn*d 3/* loponn* s*8 v i
nhi u ! ng b" ng r ng l n phi nhiu thu n l i cho vi c tr ng tro t$ %u ng b bi n phi a !ng cu a ba n !a o
&anc"ng #hu c #hu y ta o nn nhi u vi nh ha i ca ng thu n l i cho nga nh ha ng ha i pha t tri n$ 1a c !a o trn
bi n Kgi la ni trung chuy n cho vi c !i la i bun ba n gi a 0i ?a p v i ca c n c +i u C va &" c /hi$
1o n vu ng v*n bi n +i u C la ! u m i thng thng gi a 0i ?a p va ca c n c phng )ng$$$ % i !i u
#i n t nhin thu n l i nh v y nn 0i ?a p c !a i s m tr tha nh m t qu c gia chi m h u n l co m t
n n cng ( thng nghi p pha t tri n m t n n v"n ho a tinh th n phong phu !a da ng$ ?i ch s 0y ?a p c
!a i tra i qua D th i #y : th i #y 1 r* t 2y4*n 31r* t* 2yc*ns8 th i #y 0m* 30om* r*8 th i #y tha nh
bang th i #y 2a4!in 32ac* doin*8$
? Th i 6y * rF t C My2Fn 3! u thin nin #y AAA ( th #y -AA +1,8: F a trn cng cu ! ng thau
vu ng 1 r* t va 2y4*n !a hi nh tha nh ca c nha n c hu ng ma nh$ ,"m 77ED ( 77<D +1, 2y4*n !a t n
cng va tiu di t tha nh +roa 3+roi*8 +i u C ; nhng sau !o ng i )ring v i vu #hi b" ng s" t ti n
4u ng va tiu di t ca c qu c gia 1 r* t va 2y4*n$
? Th i 6y H1$F
5B
3th #y -A(A- +1,8: )y la th i #y 0i ?a p c !a i b c va o 4a h i chi m h u n
l v i s 4u t hi n va nhanh cho ng #h" ng !i nh cu a ch ! s h u t nhn #* o th*o s phn ho a gia u
ngh* o s ra ! i va 4ung ! t giai c p di n ra ma nh m* $
? Th i 6y tha nh :ang 3th #y %AAA%A +1,8: )y la th i #y quan tro ng nh t trong li ch s 0i ?a p c
!a i$ ?u c b y gi ! s" t ! c du ng ph bi n n"ng 4u t lao ! ng t"ng nhanh sa n ph m th" ng d d i da o
ch ! s h u t nhn ! c cu ng c P -a h i bi phn ho a ra tha nh hai giai c p 4ung ! t nhau la chu n
va n l $ ?ao ! ng bi phn ho a tha nh lao ! ng chn tay va lao ! ng tri o c$ ) t n c bi phn chia tha nh
nhi u n c nho ; m i n c l y m t tha nh ph la m trung tm trong !o -pa t 3Lpart*8 va Ct*n la hai tha nh
bang hu ng ma nh nh t la m n ng c t cho li ch s 0i ?a p c !a i$
," m phi a ,am ba n !a o /lpngn*d tha nh bang -pa t ba o thu v chi nh tri la c h u v #inh t
v"n ho a nhng la i ma nh v qun s do !o no !a chi ph i ca c tha nh bang ln ca nh$ ,"m @=6 +1, -pa t
!a c m ! u ! ng minh /lpngn*d tranh quy n ba chu 0i ?a p$
Fo pha t tri n ma nh v cng ( thng nghi p va tra i qua nhi u l n ca i ca ch dn chu nn tha nh bang
Ct*n co ch ! dn chu va n n #inh t v"n ho a pha t tri n r c r nh t lu c b y gi $ ,"m DE6 +1, qun
&a + 4m l c 0i ?a p nhng sau !o n"m D9E +1, !a bi qun ! i Ct*n !a nh ba i trn ca nh ! ng
2aratng$ %a o n"m D9< +1, nh s c ma nh cu a mi nh ma Ct*n !a quy tu 566 tha nh bang #ha c tha nh l p
! ng minh )l t 3F* los8$
Fo th c ha nh ! ng l i chi nh tri #inh t #ha c nhau ma va o n"m D=7 +1, cu c chi n tranh gi a
hai ! ng minh /lpngn*d va )l t !a 4a y ra /lpngn*d$ ,"m D6D +1, cu c chi n # t thu c v i
s th t ba i hoa n toa n cu a ! ng minh )l t$ Fo lu c b y gi #hng co tha nh bang na o !u ma nh ! la m ba
chu nn 0i ?a p c !a i la i ri va o m t cu c tranh gia nh quy n l c m i$
Th i 6y Ma351in
59
: ,"m ==9 +1, nh gia nh ! c chi n th" ng quy t !i nh ma vua /hili p AA 3=<5
==B +1,8 cu a 4 2a4!in tri u t p h i nghi toa n 0i ?a p thng qua quy t !i nh giao cho 2a4!in
quy n chi huy qun ! i toa n 0i ?a p ! t n cng &a +$ ,"m ==B +1, /hili p AA m t con la Cl* c4"n!r
3Cl*4andr* =@B(=5= +1,8 ln ngi$ + n"m ==D ! n =5@ +1, Cl* c4"n!r !a chinh phu c ca m t vu ng
r ng l n &a + +y Cn ) &" c /hi va l p nn ! qu c 2a4!in !o ng ! &abilon$ ,"m =5= +1, do
Cl* c4"n!r ch t ! t ng t ma ca c t ng li nh !a !a nh nhau ! tranh gia nh quy n l c$ Lang th #y AAA +1,
! qu c na y bi chia tha nh = n c l n 32a4!in ( 0i ?a p Ci 1 p va -ini8 va va i n c nho $
26
Nha th mu, tac ga cua ha tp s th lliade va Odysse e, phan anh sng cua ng H Lap
trong th ky nay.
27
Maxn - mt nc nho nam pha Bac H Lap nhng phat trn nhanh va manh.
30
%a o lu c na y phi a ty 0i ?a p ?a 2a !a tr tha nh m t ! qu c hu ng ma nh no !ang th*o !u i mu
! chinh phu c phi a !ng )i a +rung 0a i$ ,"m 7B< +1, 2a4!in bi ?a 2a tiu di t$ ,"m 7DB 0i ?a p
bi nh p va o ?a 2a va sau !o ! qu c na y chinh phu c d n ca c qu c gia phng )ng #ha c$$$
1h ! chi m h u n l 0y ?a p c !a i #* o da i cho t i th #y th A%$ +rong th i !a i na y ng i 0i
?a p !a 4y d ng m t n n v"n minh v cu ng 4a n la n v i nh ng tha nh t u r c r thu c ca c li nh v c #ha c
nhau$ 1hu ng la c s hi nh tha nh nn n n v"n minh phng +y hi n !a i$ %i v y Cnggh*n !a nh n 4* t:
Q.hng co c s v"n minh 0i ?a p va ! qu c ?a 2a thi cu ng #hng co chu Cu hi n !a i ! cR$ % 4n
ho c, ng i 0i ?a p !a ! la i m t #ho ta ng th n thoa i r t phong phu nh ng t p th ch a chan ti nh ca m
nh ng v #i ch h p d nP pha n a nh cu c s ng si ! ng lao ! ng b n bi cu c ! u tranh #in c ng ch ng
la i nh ng l c l ng t nhin 4a h iP cu a ng i 0i ?a p c !a i$ % ngh thu( t ng i 0i ?a p !a ! la i
ca c cng tri nh #i n tru c !iu #h" c h i ho a co gia tri $ % /u( t 0ha 0, ng i 0i ?a p !a s m 4y d ng m t
n n pha p lu t va ! c th c hi n #ha nghim ta i tha nh bang Ct*n$ % 6hoa ho c t nhin, ca c tha nh t u
toa n ho c thin v"n v t ly P ! c ca c nha #hoa ho c tn tu i nh +al* t /ytago C c4im* t Scli tP s m
pha t hi n ra$ )" c bi t ng i 0i ?a p c !a i !a ! la i m t di sa n tri t ho c ! s va su s" c$
1h ! chi m h u n l !a ta o c s cho s phn ho a lao ! ng va ! cao lao ! ng tri o c coi th ng
lao ! ng chn tay$ )i u na y thu c ! y s hi nh tha nh t ng l p tri th c bi t 4y d ng va s du ng hi u qua t
duy ly lu n ! nghin c u tri t ho c va 6hoa ho c$ +ri t ho c va #hoa ho c !a ra ! i va pha t tri n ma nh m* $
, n tri t ho c 0i ?a p c !a i cu ng tra i qua giai !oa n hi nh tha nh pha t tri n va suy ta n cu ng v i li ch s 0i
?a p c !a i$
5$ ,h ng !" c !i m c ba n
+ri t ho c 0y ?a p c !a i ! c coi la !i nh cao cu a n n v"n minh c !a i va la m t trong nh ng !i m
4u t pha t cu a li ch s tri t ho c th gi i$ , n tri t ho c na y co nh ng !" c !i m sau:
2 t la tri t ho c *y La 0 c1 5a i th hi n th gi i 7uan, y th c h 4a 0hng 0ha 0 /u( n cu a giai c( 0
chu n1 th1 ng tri$ ,o la cng cu ly lu n ! giai c p na y duy tri tr t t 4a h i cu ng c vai tro th ng tri cu a
mi nh$
0ai la trong tri t ho c *y La 0 c1 5a i co s 0h(n chia 4a 51 i /( 0 ro ra ng gi a ca c tra o /u, tr ng
0ha i 8uy 4( t ; 8uy t(2, 9i n ch ng ; siu hi nh, 41 th( n ; h u th( n$ +rong !o !i n hi nh la cu c ! u tranh
gi a tra o lu duy v t cu a )mcri t va tra o lu duy tm cu a /latng gi a tr ng pha i siu hi nh cu a
/a cmni t va tr ng pha i bi n ch ng cu a 0racli tP
&a la tri t ho c *y La 0 c1 5a i g n 9o 2( t thi t 4 i 6hoa ho c t nhin 5 t1 ng h 0 2o i hi u 9i t 4
ca c /i nh 4 c 6ha c nhau nh 2 3(y 8 ng 9 c tranh 4 th gi i nh 21 t hi nh a nh chi nh th th1 ng nh( t 2o i
s 4( t, hi n t ng 3a y ra trong no & Fo tri nh ! t duy ly lu n co n th p nn #hoa ho c t nhin cha !a t
t i tri nh ! m 4* phn ti ch t nhin ! !i su va o ba n ch t s v t ma no m i nghin c u t nhin trong
t ng th ! d ng nn b c tranh t ng qua t v th gi i$ %i v y ca c nha tri t ho c ! ng th i la ca c nha #hoa
ho c t nhin ho quan sa t tr c ti p ca c hi n t ng t nhin ! ru t ra nh ng # t lu n tri t ho c$
& n la tri t ho c *y La 0 c1 5a i 5a 3(y 8 ng nn 0hI 0 9i n ch ng ch( t 0ha c$ 1a c nha tri t ho c 0y
?a p c !a i nghin c u ph* p bi n ch ng ! nng cao ngh thu t hu ng bi n ! ba o v quan !i m tri t ho c
cu a mi nh ! ti m ra chn ly $ 0o !a pha t hi n ra nhi u y u t cu a ph* p bi n ch ng nhng cha tri nh ba y
chu ng nh m t h th ng ly lu n ch" t ch* $
,"m la tri t ho c *y La 0 coi tro ng 4( n 5 con ng i$ 1a c nha tri t ho c 0y ?a p c !a i !a !a ra nhi u
quan ni m #ha c nhau v con ng i c li gia i v n ! quan h gi a linh h n va th 4a c v ! i s ng !a o
! c chi nh tri 4a h i cu a ho $ Fu co n co nhi u b t ! ng song nhi n chung ca c tri t gia ! u #h" ng !i nh
con ng i la tinh hoa cao qui nh t cu a ta o ho a$
II. %A % T)'. "G -HA I T)I$ T H* %
1a c tr ng pha i tri t ho c 0i ?a p c !a i r t !a da ng song nhi n chung chu ng th hi n ro #huynh
h ng nh t nguyn 3chu nghi a duy v t chu nghi a duy tm8 hay #huynh h ng nhi nguyn m t ca ch ro
ra ng va #ha nh t qua n$
A. %H( "GHIB A M/ #! T
?a m t tra o lu tri t ho c chu !a o cu a 0i la p c !a i chu nghi a duy v t ! c hi nh tha nh t tr ng pha i
2il ( 0racli t tra i qua tr ng pha i !a nguyn va !a t ! c !i nh cao trong tr ng pha i nguyn t lu n$
3. Tr1 n2 >h5 i 8i4
5<
28
Met - mt th ven bn vung Cn ng a trung tm thng ma n, sm ut uc by g.
31
+r ng pha i tri t ho c 2il do = nha tri t ho c duy v t la +al* t Cna4im"ng!r Cna4im*n 3Tha/I s,
>na3i2an8rI, >na3i2I nI8 4y d ng nh" m la m sa ng ro ba n nguyn v t ch t cu a th gi i$ , u 9a n
nguyn 4( t ch( t cu a th gi i ! c Ta/I t cho la n c, thi >na3i2ng5r cho la a0Iiron co n >na3i2In cho
la 6h1ng 6hi &
-u t thn trong m t gia !i nh thng gia gia u co Ta8F t 3B5D(@D9 +1,8 #hng chi la nha tri t ho c ma
co n la nha toa n ho c nha thin v"n ho cP Zng chu trng gia i thi ch gi i t nhin #hng pha i b" ng ti n !i u
ma b" ng s #i n quan sa t$ + ch nh n th y mo i ha t gi ng th c "n ba n thn cu a mo i sinh v t ! u m
t$$$ ma ngu n g c cu a ca c v t th m t chi nh la n c hn n a !a i lu c n i trn !a i dngP ma ng
# t lu n: N c /a y u t1 5( u tin, /a 9a n nguyn cu a 4a n 4( t. 4a n 4( t 9 t 5( u t n c 4a /u1n 7uay tr 4
4 i n c. 6h1ng co n c thi 6h1ng co gi ca & N c t1 n ta i 4i nh 4i n, co n 2o i 4( t 8o no ta o ra thi 6h1ng
ng ng sinh ra, 9i n 51 i 4a 2( t 5i& Th gi i /a 21 t chi nh th th1 ng nh( t, t1 n ta i t a nh 21 t 4o ng 9i n 51 i
tu( n hoa n 6h1ng ng ng nghi 2a n c /a n n ta ng cu a 4o ng 9i n 51 i tu( n hoa n 5o &
+h*o +na2i$ng4r a5Firon la ca i 41 5i nh hi nh, b i vi no ch a trong mi nh nh ng l c l ng ! i
l p nhau; chi nh s ! u tranh cu a nh ng l c l ng ! i l p na y ma va n v t co hi nh th ti nh ch t #ha c nhau
! c sinh ra va sau !o ca c v t ! i l p nhau s* hu y di t nhau ! tr v v i ap*iron$$$
1o n th*o +na2i$Fn do co n"ng l c tu va ta n ma 6h1ng 6hi co th bi n tha nh n c ! t !a P hay
l a$ ? a do nh* ma bay ln ta o tha nh b u tr i$ ) t !a do n" ng ma ri 4u ng ta o tha nh tm vu tru $ %a t
chu ng va n v t ra ! i$
,h ng quan ni m tri t ho c duy v t cu a tr ng pha i 2il tuy co n m c ma c th s nhng co y nghi a
v th n ch ng la i th gi i quan th n thoa i !ng th i va !a ch a ! ng nh ng y u t bi n ch ng ch t
pha c$
2. Tr1 n2 >h5 i Hr5c4i t
Linh ra va l n ln trong m t gia !i nh quy t c chu n tha nh ph Kph* td 3G ph* s*8 Hrac8i t
30* raclit* @=6(D96 +1,8 s m tr tha nh m t nha tri t ho c duy v t th hi n ro ca c t t ng 9i n ch ng
ch( t 0ha c th i c 0i ?a p$
D .hi coi :a n nguyn cu a th gi i la 8 a# 0racli t cho r" ng va n v t ! u t / a ma ra r i sau !o s*
m t !i ! quay v v i / a nhng tuy th*o 51 cu a l a ma va n v t co th chuy n ho a thay ! i tra ng tha i$
F i ta c ! ng cu a l a ! t tr tha nh n c n c tr tha nh #hng #hi $$$ va ng c la i$ %u tru #hng pha i do
+h ng ! hay m t l c l ng siu nhin na o !o ta o ra ma no 5a , 5ang va sI ma i ma i la ngo n l a vi nh
h" ng #hng ng ng bu ng cha y va ta n lu i ta n lu i va bu ng cha y th*o ca i 81g1 t ,/ogos 0 7uy /u( t, tr( t t8 n i
ta i cu a chi nh mi nh$ ,go n l a vu tru #hng chi ta o ra ca c s v t v t ch t ma co n sa n sinh ra ca ca c hi n
t ng tinh th n ta o ra ca c linh h n$ ?a m t bi u hi n cu a l a nhng ngoa i l a ra trong linh h n con
ng i co n co nh ng ph n t m t nn m i sinh ra ng i t t ( #* 4 u ng i #hn #* nguP
D -u t pha t t quan ni m v n ! ng cu a v t ch t la vi nh vi n va d a va o #inh nghi m ma 0racli t
cho r" ng:
0 +rong th gi i #hng co s v t hi n t ng na o ! ng im tuy t ! i ma va n v t 4 a t1 n ta i 4 a
6h1ng t1 n ta i, chu ng lun tri qua lun n" m trong qua tri nh #hng ng ng sinh tha nh bi n ! i va chuy n
ho a ca i na y bi n ho a tha nh ca i #ia va ng c la i Q6h1ng ai t 2 5 c hai /( n trong cu ng 21 t 8o ng s1ngR$$$
0 +h gi i v t ch t 4 a 5a 8a ng 4 a th1 ng nh( t, bao g m ca c s v t hi n t ng ( nh ng tra ng tha i
qua ! cu a l a ch a 5 ng trong 2i nh ca c 2 t 51 i /( 0; mo i s chuy n ho a cu a ca c m" t ! i l p ! u pha i
thng qua ! u tranh; 5( u tranh /a Qcha 5I R cu a t t ca N
D 0racli t cho r" ng nh n th c th gi i la pha t hi n ra ca i /1g1 t, t c ca i 7uy /u( t, tr( t t cu a vu tru
pha t hi n ra ti nh ha i ho a va 3ung 51 t cu a nh ng m" t ! i l p t n ta i trong ca c s v t hi n t ng !a da ng
trong th gi i$ Fu qua tri nh nh n th c b" t ! u t ca m ti nh nhng ca m ti nh #hng !u ! #ha m pha bi n
cu a t nhin; vi v y mu n nh n th c th u su t t nhin pha i s du ng t duy ly ti nh$ +uy nhin chn ly
mang ti nh tng ! i vi co n phu thu c va o !i u #i n hoa n ca nhP
,h v y 0racli t la nha tri t ho c !a nu ln ca c pho ng !oa n thin ta i v quy lu t th ng nh t va ! u
tranh cu a ca c m" t ! i l p$ Fu cha tri nh ba y ca c quan ni m bi n ch ng nh m t h th ng nhng h u h t
ca c lu n !i m c t lo i cu a ph* p bi n ch ng ! u !a ! c ng ! c p ! n d i da ng danh ngn ty du hay
nh ng pha t bi u mang ti nh ch t tri t ly su s" c$ )hI 0 9i n ch ng 8uy 4( t ch( t 0ha c la !o ng go p cu a tri t
ho c 0racli t va o #ho ta ng t t ng cu a nhn loa i$
=. Tr1 n2 >h5 i @5 n2uHn
) ly gia i ti nh !a da ng cu a va n v t trong th gi i th*o tinh th n duy v t Gmp! c 3Gmp* docl*
YDE6(D=68 va Cna4ago 3Cna4agor* Y@66(D5<8 c v t qua quan ni m !n nguyn s #hai cu a ca c
tr ng pha i 2il ( 0racli t 4y d ng quan ni m !a nguyn v ba n ch t cu a th gi i v t ch t !a da ng$
32
G$541 c th a nh n s t n ta i cu a D #h i nguyn ! c l p b t bi n la : 4 t# n c# 6h1ng 6hi # 8 a;
chu ng chi u s ta c ! ng cu a 5 loa i l c la : ti nh yu va h n thu 7 F i s ta c du ng l c ti nh yu ! t n c
#hng #hi l a # t h p la i ta o nn va n v t; nhng d i ta c du ng cu a l c h n thu chu ng bi chia ta ch ra la m
va n v t m t !i$ +uy thu c va o li u l ng cu a ca c y u t ! t n c #hng #hi l a va tuy thu c va o m c
! ta c ! ng cu a 5 loa i l c ti nh yu va h n thu ma va n v t #ha c nhau 4u t hi n hay bi n m t$
F a trn quan !i m na y Gmp! c cho r" ng 4u tru lun v n ! ng tra i qua chu tri nh pha t tri n g m D
giai !oa n: Hiai 5oa n 1 ti nh yu chi n th" ng va ng tm vu tru h n thu bi th t ba i va bi ! y ra ngoa i
bin vu tru nh m t qua c u duy nh t ! ng nh t th ng nh t #hng phn chia$ Hiai 5oa n h n thu ti n
d n va o tm vu tru ti nh yu bi ! y ra #ho i tm vu tru ( qua c u duy nh t ! ng nh t th ng nh t b" t ! u
phn ho a$ Hiai 5oa n ! h n thu chi n th" ng va ng tm vu tru ti nh yu th t ba i bi ! y ra ngoa i bin vu
tru hoa n toa n bi phn ho a ra tha nh D y u t ! t n c #hng #hi l a; Hiai 5oa n " ti nh yu ti n d n va o
tm vu tru h n thu bi ! y ra #ho i tm d i s ta c ! ng cu a ti nh yu va h n thu D y u t ! t n c #hng
#hi l a # t h p la i v i nhau ta o nn s v t hay ta ch ra #ho i nhau la m s v t m t !i$
+i p n i quan !i m !a nguyn cu a Gmp! c nhng +na2ago ( nha tri t ho c ! u tin
Ct*n #hng cho r" ng va n v t la s # t h p cu a ! t n c #hng #hi va l a; ma ng cho r" ng va n v t
pha i ! c sinh ra t nh ng ca i tng t nh chu ng va ng go i ca i !o la ca c ha t gi1 ng ca i ba o t n va
pha t tri n ti nh ch t cu a s v t cu ng loa i$ 0a t gi ng c c nho va co th phn chia ! n v t n 3lin tu c8$ Fo
va n v t co v s nn t n ta i v s ha t gi ng$ 2 i s v t v t ch t ch a ! ng trong mi nh mo i ha t gi ng cu a
ca c s v t #ha c nhng no chi bi quy !i nh b i ti nh ch t ha t gi ng cu a chi nh no $ Fo v y ma s bi n ho a v
ch t cu a va n v t la # t qua thay th ph n l n ca c ha t gi ng trong chu ngP
) ca c ha t gi ng sinh si n y n hay thay th cho nhau pha i c n co m t ! ng l c$ )o la Nus tri tu
thu n tu y hay linh h n cu a th gi i$ ,us !a th gi i thoa t #ho i s h n ! n ti p tu c trn con ! ng v n
! ng bi n ho a cu a mi nh ! ng th i !o cu ng la qua tri nh ,us nh n th c ba n thn th gi i$
,h v y th*o Cna4ago 2( 2 na o sI sinh ra gi1 ng n( y; nhng do m i ha t gi ng co th ! c phn
chia ! n v cu ng va ba n thn no #hng ! ng nh t nghi a la no ch a t t ca ca c ha t gi ng #ha c li u l ng
nho hn cho nn: 21 i ca i ch a 2o i ca i& )y la m t y t ng bi n ch ng #ha ! c !a o ma #hoa ho c hi n
!a i !ang #hai tha c$
.hng b" ng lo ng v i quan !i m !n nguyn s #hai cu a pha i 2il ( 0racli t Gmp! c va Cna4ago
c g" ng thay th no b" ng quan !i m !a nguyn$ +uy nhin quan !i m !a nguyn cu a ho cu ng mang ti nh
s #hai nghi a la co n nhi u ha n ch $ ,h ng ha n ch na y ! c #h" c phu c trong thuy t nguyn t lu n$
4. Tr1 n2 >h5 i n2uHn t1( 4u: n
)i nh cao cu a tri t ho c duy v t 0i ?a p c !a i ! c th hi n trong tr ng pha i nguyn t lu n 3th #y
th %(AAA +1,8 v i ca c !a i bi u L3i 0, <21cri t 4a S0icua 3LIuci00I, LI 2ocritI 4a ?0icurI8$ +rong !o
?4i p la ng i ! u tin nu ln ca c quan ni m v nguyn t )mcri t la ng i pha t tri n ca c quan ni m
na y tha nh m t h th ng ch" t ch* co n Kpicua la ng i cu ng c va ba o v thuy t nguyn t va o th i ?a 2a
ho a$
1u ng gi ng nh th y cu a mi nh la /a cmni c L2i 5 3Y@66(DD6 +1,8 cho r" ng ca i t1 n ta i
3nguyn t8 t1 n ta i nhng #ha c v i /a cmni c ng cho r" ng ca i 6h1ng t1 n ta i 3ch(n 6h1ng8 cu ng t1 n ta i$
Nguyn t va ch(n 6h1ng cu ng la 6h i nguyn cu a th gi i$ +rong vu tru lun co nh ng cn l c 4oa y cu a
ca c nguyn t 4a y ra trong chn #hng do v y ma ca c nguyn t cu ng #i ch th c tu la i v i nhau th*o
t ng loa i ! ta o nn ! t n c l a #hng #hi $ + !o ta o ra vu ng ! t va b u tr i cu ng ca c tinh tu r c sa ng
( s # t tu cu a nhi u nguyn t co t c ! v n ! ng r t l n$ %a n v t trong vu tru ! u sinh di t th*o lu t
nhn qua P
,h ng t t ng v nguyn t cu a ?4i p !a ! c ng i ho c tro 4u t s" c cu a mi nh la )mcri t h
th ng ho a va pha t tri n thm ta o tha nh m t h th ng ly lu n ch" t ch* va co s c thuy t phu c cu a tr ng
pha i nguyn t lu n !i nh cao cu a chu nghi a duy v t th i c 0i ?a p$
Linh tr ng trong m t gia !i nh chu n dn chu tha nh Cp!* 3Cbd* r*8 $1cri t 3DB6(=96
+1,8 s m ti p 4u c v i nhi u n n v"n ho a trong #hu v c am hi u nhi u li nh v c #hoa ho c va vi t #hoa ng
96 ta c ph m
5E
$ ?a !a i bi u #i t 4u t nh t cu a chu nghi a duy v t va t ng l p chu n dn chu th i c 0i ?a p
)mcri t !a 4y d ng tr ng pha i nguyn t lu n ma n i dung ly lu n bao g m ca c b ph n sau:
57 ThuH t n2uHn t1(
+h*o ng vu tru ! c c u tha nh b i hai th c th ! u tin la nguyn t va ch(n 6h1ng$
29
Ong c cac nha knh n cua chu ngha Mac co a b oc bach khoa u tn cua ng H Lap.
33
Nguyn t la nh ng ha t v t ch t c c nho #hng nhi n th y #hng phn chia ! c #hng bi n ! i
lun v n ! ng va t n ta i vi nh vi n$ ,guyn t gi ng nhau v ch t nhng #ha c nhau v hi nh da ng 3hi nh
c u hi nh mo c cu hi nh t di n hi nh lo m$$$8 v #i ch th c v t th 3n" m ngang ! ng nghing8$ 1u ng
gi ng nh s # t h p cu a ca c ch ca i ta o tha nh ca c t ng thi !y s # t h p cu a ca c nguyn t ta o
tha nh ca c s v t trong th gi i$
*hn 6h1ng 3#hng gian tr ng r ng8 #hng co #i ch th c va hi nh da ng nhng v t n va duy nh t;
no la !i u #i n c n thi t cho s v n ! ng cu a nguyn t $
+rong chn #hng nguyn t v n ! ng th*o nhi u h ng th*o nhi u #i u: lu c chu ng c # t tu la i
lu c chu ng ta ch r i ta n r ng ra$ 1a c nguyn t #hi c # t tu la i thi s v t ! c ta o tha nh va #hi chu ng ta ch
r i nhau ra thi s v t bi n m t$ .hi chuy n ! ng chu ng s* va cha m va o nhau ! ta o tha nh m t cn 4oa y
l c nguyn t $ 1n 4oa y na y ! y ca c nguyn t nho nh* ra bn ngoa i co n ca c nguyn t to n" ng thi ! c
quy tu va o tm; nh !o ma ca c t ng l p nguyn t cu ng #i u da ng #i ch th c va tro ng l ng nh 5( t,
n c, 6h1ng 6hi , / a$$$ ! c ta o tha nh; va t !y hi nh tha nh +ra i ) t s s ng con ng i cu ng ca c thin
th trn b u tr i trong vu tru P
+h*o )mcri t s s1 ng pha t sinh t nh ng v t th m t d i ta c du ng cu a nhi t ! $ Linh v t s ng
! u tin ! c hi nh tha nh t n c bu n chu ng s ng d i n c sau !o ln s ng trn ca n va ti n ho a d n
d n !a ! n s 4u t hi n con ng i$
1hi co sinh v t m i co linh h n$ Linh h1 n cu ng ! c ta o tha nh t ca c nguyn t nhng !o la ca c
nguyn t hi nh c u nh* no ng va chuy n ! ng nhanh$ ?inh h n #ha t no s* r i th 4a c va tan ra ra tha nh
ca c nguyn t da ng l a #hi sinh v t ch t$
,guyn t v n ! ng trong chn #hng th*o 8u t nhn <ua mang ti nh t t nhin tuy t ! i$ +rong th
gi i mo i s v t hi n t ng 4a y ra ! u th*o l* t t nhin; vi v y 9a n ti nh th gi i /a t( t nhin$ L thi u
hi u bi t s b t l c trong nh n th c cu a con ng i m i sinh ra ca i ng u nhin; ng u nhin mang ti nh chu
quan$
,h v y va n v t trong th gi i du la v sinh hay h u sinh ! u 4u t hi n va m t !i m t ca ch t
nhin #hng do th n tha nh hay ai !o sa ng ta o ra$ +h m chi n u co th n tha nh thi ho cu ng ! c ta o ra t
nguyn t va t n ta i trong chn #hng$ 2" c du )mcri t #hng ly gia i ! c ngu n g c cu a v n ! ng
#hng bi t ! c linh h n la hi n t ng tinh th n; nhng vi c ng #h" ng !i nh ba n ch t th gi i la v t ch t
( nguyn t lun v n ! ng th*o quy lu t nhn qua ; vu tru v t ch t la v ha n va !a da ng #hng ! c sa ng
ta o va #hng bi hu y di t b i ca c th l c siu nhin$$$ la quan ni m duy v t v th n du ng ca m !ng th i$
)mcri t !a c ng hi n cho #hoa ho c t nhin va chu nghi a duy v t t t ng n i ti ng v nguyn t $
<7 Ku5n ni m F nh: n th1 c
)mcri t cho r" ng mo i nh n th c cu a con ng i ! u co n i dung chn th c nhng m c ! ro ra ng
! y !u cu a chu ng #ha c nhau$ Zng chia nh n th c chn th c cu a con ng i ra la m hai da ng co lin h m t
thi t v i nhau la nh( n th c 2 t1 i do gia c quan mang la i t c nh n th c ca m ti nh va nh( n th c sa ng su1 t
do suy !oa n !*m ! n t c nh n th c ly ti nh$ ,h n th c m t i chi cho ta bi t ! c da ng v* b ngoa i cu a
s v t$ 2u n #ha m pha ra ba n ch t cu a s v t c n pha i ti n ha nh nh n th c ly ti nh$ ,h n th c ly ti nh
!a ng tin c y nhng !o la i la m t qua tri nh ! y #ho #h"n ph c ta p va !o i ho i pha i co m t n"ng l c t duy
ti m to i #ha m pha cu a con ng i #hao #ha t hi u bi t$
,h v y th*o )mcri t nh n th c ca m ti nh la ti n ! cu a nh n th c ly ti nh; mu n n" m b" t ba n ch t
th gi i #hng th #hng s du ng nh n th c ly ti nh$ .hi ! cao nh n th c ly ti nh )mcri t ti n ha nh 4y
d ng ca c phng pha p nh n th c lgi ch nh 7uy na 0, so sa nh, gia thuy t, 5i nh nghi a$ Zng ! c Cri4t t
coi la nha lgi ch ho c ! u tin pha t bi u v n i dung lgi ch ho c$
c7 Ku5n ni m F @5 o @1 c 0 A5B h i
)mcri t cho r" ng !a o ! c ho c giu p la m ro s ph n cu c s ng va h ng d n ha nh vi tha i ! cu a
t ng con ng i$ L hi u bi t la c s cu a ha nh vi !a o ! c$ L ng !u ng m c n ho a #hng gy ha i cho
mi nh va cho ng i la s ng co !a o ! c$ 0a nh phu c cu a con ng i la tra ng tha i ma trong !o con ng i
s ng trong s h ng la c v a pha i trong s thanh tha n cu a tm h n t do$ 2" c du )mcri t coi ha nh phu c
hay b t ha nh t t hay 4 uP ! u pha i d a trn ngh nghi p nhng ng lun pha n ! i s gia u co qua !a ng
pha n ! i s tru c l i b t lng b i vi chu ng la c i ngu n d n t i s b t ha nh cho con ng i$ Zng lun !
cao nh ng ha nh ! ng vi nghi a cao th ng cu a con ng i b i vi chi co nh ng ha nh vi ! y nghi a #hi m i
la m cho con ng i tr tha nh vi !a i$
+h*o )mcri t con ng i lu c ! u s ng th*o b y !a n "n lng l nhng do nhu c u giao ti p ma co
ti ng no i; do nhu c u "n ma co nha c a qu n a o bi t ch"n nui s"n b" n tr ng tro t$$$; nghi a la nhu c u
v t ch t ! t n ta i va pha t tri n cu a con ng i la ! ng l c pha t tri n 4a h i$
34
?a !a i bi u cu a t ng l p chu n dn chu )mcri t lun 4u t pha t t quan ni m duy v t ! ba o v
quy n l i cu a t ng l p mi nh ba o v ch ! dn chu chu n$ +h*o ng ch ! dn chu chu n pha i g" n
li n v i n n thng ma i va sa n 4u t thu cng nhng no cu ng pha i g" n li n v i ti nh thn a i v i ti nh n
ho a va l i i ch chung cu a cng dn t do ch #hng pha i cu a n l $ , l c n pha i tun th*o m nh l nh
cu a ng chu $ ,ha n c c ng ho a dn c la n n ta ng cu a ch ! dn chu chu n pha i bi t t !i u ha nh hoa t
! ng cu a mi nh th*o ca c chu n m c !a o ! c va pha p ly $ Iua n ly nha n c pha i coi nh m t ngh thu t
mang la i cho con ng i ha nh phu c vinh quang t do va dn chu $
2" c du v n co n nhi u ha n ch nhng v i nh ng tha nh t u !a t ! c )mcri t !a nng chu nghi a duy
v t 0i ?a p ln !i nh cao la m cho no !u s c !ng ! u ch ng la i ca c tra o lu duy tm !ang thi nh ha nh b y
gi ma sau !o la tra o lu duy tm n i ti ng cu a /latng$
.ha c v i quan !i m cu a )mcri t H5icua 3=D7(596 +1,8 cho r" ng nguyn t co tro ng
/ ng va do co tro ng l ng ma nguyn t t v n ! ng #hng chi th*o chi u th" ng ! ng ma co n th*o
chi u 4in$ )i u na y no i r" ng ng #hng chi th a nh n ti nh t( t nhin ma co n th a nh n ti nh ng( u nhin
chi ph i s v n ! ng cu a va n v t !ang 4a y ra trong th gi i$ Zng v a ch ng la i ca c quan !i m phu nh n
ti nh quy lu t t t y u v a ch ng la i thuy t !i nh m nhP ?a m t nha v th n ng cho r" ng ngu n g c cu a
tn gia o la do nh n th c sai l m va tm ly !au #h cu a con ng i ta o ra$ Zng phu nh n s can thi p cu a
th n tha nh va #huyn con ng i nn d ng m c v a pha i #hng tha i qua va bi t gi gi n s c #ho * ! co
th v t qua mo i n i b t ha nh$
B. %H( "GHIB A M/ T!8
?a m t tra o lu tri t ho c chu !a o cu a 0i la p c !a i chu nghi a duy tm ! c hi nh tha nh trong tr ng
pha i tri t ho c /ytago tra i qua tr ng pha i duy ly Kl va !a t ! c !i nh cao trong tr ng pha i duy tm
#ha ch quan cu a /latng$
7$ +r ng pha i /ytago
%ytago 3/ythagor* @97(DE9 +1,8 la nha tri t ho c toa n ho c uyn ba c sinh ra va l n ln trn !a o
-am t 3Lamos8 thu c +i u C $ -u t pha t t quan !i m !a o ! c pha i phu c tu ng tn gia o ! cu ng th ng tri
thin ha ma ng !a l p ra tr ng pha i /ytago v a la m t tr ng pha i tri t ho c ( tn gia o v a la m t t
ch c chi nh tri cu a t ng l p chu n ba o thu $ Zng !a ra thuy t duy tm v tr( t t ha i ho a cu a 4u tru $
Fo chi u a nh h ng cu a toa n ho c ma /ytago cho r" ng con s1 la 9a n nguyn cu a th gi i la 9a n ch( t
cu a 4a n 4( t$ 2 t v t tng ng v i m t con s nh t !i nh$ L 7 sinh ra !i m s 5 sinh ra ! ng th" ng s
= sinh ra di n ti ch s D ta o ra th ti ch$$$; ! ng la v s !i m # nhau di n ti ch la do nhi u ! ng th
ti ch la do nhi u di n ti ch h p tha nh$$$ %a n v t trong th gi i t n ta i th*o m t tr t t 3tr( t t cu a 4a n 4( t8
! c quy !i nh b i tr t t cu a ca c con s $ + tr t t cu a nh ng con s /ytago c va ch ra tr( t t cu a nh ng
5i u a c ( 5i u thi n c g" ng #ha m pha ra tr( t t th( n tha nh$ )i u a c s* 4a y ra n u ng i ta #hng th c
hi n !u ng tr t t th n tha nhP +rong #hi lu n gia i v ca c con s /ytago !a ly gia i v s t n ta i cu a ca c
m" t ! i l p$ 1o 76 c" p ! i l p c ba n: Hi i ha n 4a Eh1ng gi i ha n, +h n 4a LI , <n 4a <a, )ha i 4a
Tra i, < c 4a +a i, <1 ng 4a Ti nh, Th ng 4a +ong, Sa ng 4a T1 i, T1 t 4a @( u, T 8i n 4a <a Li n&
Fo chi u a nh h ng b i quan !i m duy tm tn gia o cu a tri t ho c /hng )ng ma /ytago coi linh
h n b t t t n ta i ! c l p v i th 4a c va chi u s chi ph i b i lu t lun h i$ 'ia i thoa t linh h n ra #ho i s
ra ng bu c cu a th 4a c la mu c !i ch cu a cu c s ng$ ,h n th c la ch c n"ng cu a linh h n$ 1hn ly co ! c
nh va o s ma ch ba o cu a th n linh thng qua hi nh th c chim nghi m tm linh ! c th c hi n b i linh
h n b t t P +r ng pha i /ytago !a !" t n n mo ng ban ! u cho tra o lu duy tm th i c 0i ?a p$
2. Tr1 n2 >h5 i $4
=6
+r ng pha i Kl 3th #i %(A% +1,8 do -nphan 3-* nophan*8 tha nh l p th*o tinh th n duy v t
nhng sau !o no ! c /a cmni c 3/arm*nid*8 pha t tri n th*o tinh th n duy ly nga v #huynh h ng duy
tm va ! c Fnng 3^* non8 nhi t tha nh ba o v $
"n15han 3@96(D9< +1,8 la ba n cu a +al* t nn chi u a nh h ng b i quan !i m cu a nha tri t
ho c na y vi v y ng cho r" ng mo i ca i ! u t 5( t ma ra va cu i cu ng r i cu ng tr v v i 5( t$ ) t la c s
cu a va n v t$ 1u ng v i n c ! t ta o nn s s ng cu a mun loa i$ &a n thn n c c u tha nh nh ng !a m my$
1a c !a m my !o ta o tha nh ca c ha nh tinh # ca 2" t +r"ng va 2" t +r i$ Zng coi bi n ca la c i ngu n cu a
n c va cu a gio $ & i vi n u #hng co bi n ca thi t my #hng th na o sinh ba o ta p va cu ng #hng th co
sng ngo i dng tra n cu ng #hng th co ma trong #hng trung$
Zng cho r" ng #hng pha i th n tha nh sa ng ta o ra con ng i ma chi nh con ng i sa ng ta o ra ca c vi
th n tha nh th*o tri t ng t ng d a va o hi nh t ng cu a mi nh$ %i th m i dn t c co quan ni m ring v
30
Eee

- thanh ph mn Nam Itaa, uc by g a thuc a cua Hy Lap.
35
ca c vi th n cu a mi nh$ ,g i nh th na o th n tha nh nh th y$ Zng no i: N u nh 9o , ng a 4a s t co
tay 4a 9i t 4I hay 9i t n n t ng nh con ng i thi chu ng sI cn c 4a o 9a n th(n 2i nh 5 4I ho c n n ra
t ng 4 Th ng 5 gi1 ng nh 2i nh 5 t1n th &
Zng cho r" ng nh n th c ca m ti nh n u #hng sai l m thi cu ng #hng ! y !u $ &" ng ca m ti nh chu ng ta
#hng th nh n th c ! c ba n ch t s v t$ 2u n nh n th c ! c ba n ch t s v t pha i d a va o t duy ly
ti nh$ Iuan !i m duy ly na y !a ! c /a cmni t pha t tri n tha nh chu nghi a duy ly $
%a c$ni t 3@66(DDE +1,8 4u t thn trong m t gia !i nh tri th c gia u co Kl ng du ng th
ca ! di n !a t quan !i m tri t ho c cu a mi nh$ Zng vi t ta c ph m Ba n 4 t nhin v i Qt1 n ta iR la #ha i ni m
trung tm m t #ha i ni m h t s c tr u t ng ma th*o 0gh*n la !i m 4u t pha t th c s cu a tri t ho c$
% i ta c ph m na y ng tr tha nh Q8inh h1 nR cu a tr ng pha i Kl$
/a cmni t cho r" ng t1 n ta i la 9a n ch( t chung th hi n ti nh th ng nh t cu a va n v t trong th gi i$
.hng co ca i gi trn th gi i ! c sinh ra t h 41 hay 6h1ng t1 n ta i$ ,g c la i #hng co ca i gi m t !i
ma #hng ! la i d u v t t1 n ta i$ ,h v y trong th gi i va n v t #hng ng ng bi n ! i t s v t na y
sang s v t #ha c t da ng t n ta i na y sang da ng t n ta i #ha c; nhng ba n thn t1 n ta i no i chung thi ! ng im
ch #hng h bi n ! i; no ! ng nh t v i chi nh ba n thn no $ %i v y, 9a n ch( t cu a s t1 n ta i la 9( t 9i n,
4i nh h ng, 5n nh( t. va t1 n ta i = 9a n ch( t cu a 4a n 4( t chi co th 5 c nh( n th c 9 i t 8uy /y ti nh$
)i u na y co nghi a la chi co ca i t n ta i m i t n ta i va ! c t duy; co n ca i #hng t n ta i thi #hng t n
ta i va cu ng #hng ! c t duy; t duy la t duy v t n ta i va t n ta i la t n ta i ! c t duy; t duy va t n
ta i la ! ng nh t va b t bi n$
+h*o /a cmni t co hai ca ch nh n th c th gi i la nh( n th c ca 2 ti nh va nh( n th c /y ti nh& Fo pha i
thng qua ca c gia c quan ma nh( n th c ca 2 ti nh ca m nh n th gi i v cu ng !a da ng phong phu ; ca m nh n
va n v t v n ! ng bi n ! i #hng ng ng$ +uy nhin nh n th c na y chi mang la i sai l m a o gia ; hn n a
b" ng ca m ti nh chu ng ta #hng th #ha m pha ra ba n ch t !i ch th c cu a th gi i$ Nh( n th c /y ti nh !o i ho i
pha i thng qua hoa t ! ng cu a tri o c ! #ha m pha ra ba n ch t !i ch th c cu a th gi i ca i t n ta i nghi a la
pha t hi n ra chn ly $
Iuan ni m duy ly nhng siu hi nh cu a /a cmni c v t n ta i !a nh d u m t giai !oa n m i trong s pha t
tri n t t ng tri t ho c 0y ?a p c !a i$ Eh i nguyn cu a th gi i #hng pha i la m t s v t cu th nh ca c
nha tri t ho c duy v t duy ca m tr c !o quan ni m ma la t1 n ta i ( m t pha m tru tri t ho c mang ti nh #ha i
qua t cao va chi ! c nh n th c b i t duy ( ly ti nh$
@n1ng 3DE6(D=6 +1,- la ho c tro 4u t s" c cu a /a cmni c ng i ba o v nhi t tha nh tr ng
pha i Kl$ Zng la m t nha hu ng bi n bi t !a ra nh ng a51ri
=7
! !a o su t duy ly lu n$ +hng qua
chu ng ng mu n ch ng minh r" ng t1 n ta i /a 51 ng nh( t, 8uy nh( t 4a 9( t 9i n; co n ti nh ph c ta p !a da ng
va v n ! ng cu a th gi i la #hng co th c$ +h*o Cri t4tt Fnng !a t ng !a ra D6 apri; m t va i apri
co n truy n la i ! n nga y nay nh ca c apri v ti nh b t ! ng cu a th gi i$
+rong apri )h(n 51i, Fnng lu n gia i r" ng mu n !i qua m t !oa n th" ng na o !o tr c h t chu ng
ta pha i !i qua ! c m t n a !oa n th" ng !o ; va mu n !i qua m i n a !oa n th" ng na y ta pha i !i qua m t
ph n t cu a no $$$ c nh th ! n v t n$ N t cu c chu ng ta chi ! ng nguyn ta i vi tri ban ! u$ ,ghi a la
!i u na y ch ng to #hng co v n ! ng$
+rong apri >sin 3Cchill*8 4a con ru a Fnng lu n gia i r" ng m" c du Csin cha y nhanh nhng #hng
th !u i #i p con ru a vi #hi anh ta pha i v t qua #hoa ng ca ch gi a anh ta va con ru a lu c ban ! u thi con
ru a !a !i ! c m t !oa n ! ng n a r i$ +i nh hu ng c th ti p di n ! n v t n cho nn cu i cu ng Csin
v n #hng !u i #i p con ru a cho du #hoa ng ca ch gi a anh ta va con ru a nga y ca ng ng" n la i$ ,ghi a la !i u
na y ch ng to #hng co v n ! ng$
+rong apri Mu i tn 9ay Fnng l p lu n r" ng m" c du chu ng ta quan sa t th y mu i tn !ang bay
nhng th c ra la no #hng bay b i vi trong th i gian bay b t #y lu c na o chu ng ta cu ng 4a c !i nh ! c to a
! t c vi tri cu th cu a mu i tn ta i m t !i m nh t !i nh ! ng im$ 2u i tn QbayR qua t ng ca c !i m ! ng
im la ! ng im ma mu i tn ! ng im ch ng to #hng co v n ! ng$
+hng qua ca c apri Fnng mu n ch ng minh r" ng #hng th du ng tr c quan ca m ti nh ! nh n
th c s v t ma pha i du ng t duy tr u t ng m i th y ! c th c ch t s v t la gi $ Long sai l m cu a ng la
ch tuy t ! i ho a va ta ch ti nh gia n !oa n ra #ho i ti nh lin tu c cu a v n ! ng #hng th y r" ng v n ! ng la
qua tri nh th ng nh t bi n ch ng gi a v n ! ng va ! ng im gi a ti nh lin tu c va ti nh gia n !oa n$ 1a c apri
cu a Fnng la nh ng tha ch th c l n cu a t duy nhn loa i$ ) n th #y -A- nh va o nh ng ti nh toa n v
chu i s ma ca c apri na y m i ! c g bo $
=. Tr1 n2 >h5 i JuH t:m Gh5 ch Cu5n
31
Aporie co ngha a tnh trang khng co thoat hay nghch y.
36
+r ng pha i duy duy tm #ha ch quan ! c -cra t 3Locrat*8 !" t n n mo ng va ho c tro /latng
3/laton8 hoa n thi n$ ,o th hi n l p tr ng chi nh tri cu a t ng l p chu n ba o thu ch ng la i n n dn chu
Ct*n va h th ng tri t ho c duy v t cu a tr ng pha i nguyn t lu n$
"1cra t 3DBE(=EE +1,8 4u t thn trong m t gia !i nh #ha gia Ct*n co cha la m !iu #h" c
m* la m ngh ! !* $ -cra t h ng v chi nh th chu n quy t c ch ng la i chu n dn chu $ ,"m =EE +1,
ng bi pha i chu n dn chu # t a n t hi nh v t i Xcoi th ng lu t pha p ch ng ch ! b u c dn chu X$
-cra t #hng vi t m t ta c ph m na o
=5
vi ng la nha tri t ho c Q! i thoa iR$ ) i v i ng chi co v"n no i m i
s ng ! ng co n nh ng gi ng i ta vi t ra thi !a bi #h c ng$ Zng la ng i r t su ng ba i th n tha nh tha nh
#i nh tun th*o mo i nghi l tn gia o va coi ha nh vi 5a o 5 c va nh( n th c hoa n toa n th ng nh t v i nhau$$$
-cra t #hng chu trng nghin c u ca c hi n t ng t nhin vi th*o ng chu ng !a ! c th n tha nh
an ba i con ng i #hng co #ha n"ng #ha m pha ! c s sa ng ta o ra gi i t nhin cu a th n tha nh va cu ng
#hng th ca i ! i ! c gi i t nhin th*o y mi nh$ %i v y tri t ly th t s pha i ba n ! n ca c v n ! v con
ng i va ha nh vi cu a con ng i trong ! i s ng 4a h i ma tr c h t la ha nh vi !a o ! c$
-u t pha t t 4a o 4 c ho c /uy 8y ng cho r" ng hi u bi t la c s cu a !i u thi n ngu d t la c i ngu n
cu a ca i a c; va chi co ca i thi n ph bi n m i la c s cu a !a o ! c m i la tiu chu n cu a ! c ha nh; ai tun
th*o ca i thi n ph bi n thi ng i !o m i co !a o ! c va mu n th*o ca i thi n ph bi n thi pha i hi u ! c
no mu n hi u ! c no pha i thng qua ca c cu c tranh lu n to a !a m lu n chi n ti m ra chn ly th*o ca ch
th c ma v sau ! c go i la %hng 5ha 5 "1cra t$ /hng pha p na y g m D b c: 2 t la 2i a 2ai, t c
nu ra nh ng cu ho i m* o ho i v" n ho i chm bi m nh" m la m cho ! i phng sa va o mu thu n; 0ai la
5 5I tinh th( n, t c la giu p ! i phng th y ! c con ! ng ! t mi nh #ha m pha ra ! n chn ly ; ba la
7uy na 0, t c la 4u t pha t t nh ng hi u bi t ring l* #ha i qua t ln tha nh nh ng hi u bi t ph bi n t
nh ng ha nh vi !a o ! c ring l* ti m ra ca i thi n ph bi n cu a mo i ha nh vi !a o ! c; & n la 5i nh nghi a t c
la chi ra ha nh vi th na o la !a o ! c quan h th na o la !u ng m c$
,h v y ! i v i -cra t chi co nh ng ng i co tri th c nh giai c p quy t c va ca c tri t gia m i la
nh ng ng i co !a o ! c$
+i nh ca ch cu a con ng i va ca i ch t cu a -cra t !a ! la i m t d u n su ! m ! n s nghi p tri t ho c
cu a ng i ho c tro 4u t s" c cu a ng la /latng$
%8at1ng 3D59(=D9 +1,8 sinh tr ng trong m t gia !i nh chu n quy t c tha nh ph Ct*n$
Zng la nha tri t ho c duy tm #ha ch quan #i t 4u t nh t th i c 0i ?a p va cu ng la !a i bi u trung tha nh cu a
t ng l p chu n quy t c$ /latng chi u a nh h ng b i t t ng cu a /a cmni t /ytago !" c bi t la cu a
-cra t$ /latng la ng i 4y d ng %i n ha n lm Ct*n va vi t nhi u ta c ph m nh Bi n h1 cho @1cra t,
<1 i thoa i, B a ti c, +h 51 c1 ng ho a, Lu( t 0ha 0$$$ /latng !a 4y d ng chu nghi a duy tm #ha ch quan
v i n i dung chi nh la thuy t y ni 2 v i gia tri bn trong la ph* p bi n ch ng cu a #ha i ni m va nhi u t
t ng su s" c #ha c v !a o ! c ( chi nh tri ( 4a h i nh sau:
aI Thuy t y ni $
==

/latng chia th gi i ra tha nh th gi i y ni $ ,/y ti nh- t n ta i trn tr i mang ti nh ph bi n chn th c
tuy t ! i b t bi n vi nh h" ng duy nh t$$$ va th gi i s 0 t ,ca 2 ti nh- t n ta i d i ! t mang ti nh ca bi t
a o gia tng ! i #ha bi n thoa ng qua !a ta p&&$ A ni 2 la ca i sa n sinh co tr c la nguyn nhn la ba n
ch t la #hun m u cu a s 4( t$ 1o n s 4( t la ca i ! c sa n sinh co sau la ca i bo ng ! c m pho ng sao
ch* p la i t y ni 2$ & t c s v t na o cu ng 4u t hi n t y ni m va co quan h ra ng bu c v i y ni mP
S sinh tha nh th gi i s 0 t# con ng i ! c /latng ly gia i t th gi i y ni 2$ +h*o ng s sinh
tha nh th gi i s v t 4a y ra g" n li n v i D y u t c ba n la : t1 n ta i 3y ni m8 6h1ng t1 n ta i 3v t ch t8 con
s1 3quan h ty l 8 s 4( t ca 2 ti nh$ 1hi nh s t n ta i cu a y ni 2 thng qua quan h ty l cu a ca c con s1 ta c
! ng va o s #hng t n ta i cu a 4( t ch( t sinh ra s 4( t ca 2 ti nh$ +uy nhin !y la m t cng vi c sa ng ta o
! y ti nh th n bi $ +h n ta o ho a !a #i n ta o ra th gi i s v t h u hi nh ca m ti nh b" ng ca ch m pho ng th*o
th gi i y ni m$ +h n linh la linh h n vu tru ; th n linh 4u t hi n d i da ng ca c tinh tu va chi ! c nh n
th c b" ng chi nh linh h n vu tru trong con ng i 3ly tri 8$ +h n linh mang la i s s ng cho t t ca chim ca
thu con ng i va ca ba n thn th n linh$ ) i v i /latng th( n /inh la th c 5o cu a 4a n 4( t$ /latng cho
r" ng con ng i la s # t h p cu a th 4a c #ha t v i linh h n b t t $ Th 3a c ! c c u tha nh t ! t n c
l a #hng #hi nn no chi t n ta i thoa ng qua va la ni tru ngu ta m th i cu a linh h n$
Linh h1 n cu a con ng i # th*o /latng la sa n ph m cu a /inh h1 n 4u tru ! c +h ng ! ta o ra t
lu; chu ng ng tri trn ca c vi sao tr i sau !o du ng ca nh bay 4u ng nh p va o th 4a c cu a con ng i; #hi
32
Chung ta bt v Xcrat chu yu qua cac tac phm cua Patng va cua Arxtt.
33
V thc cht, y nm cua Patng chnh a kha nm, a tr thc a c khach quan hoa.
37
nh p va o th 4a c no qun h t qua #h $ Linh h1 n cu a con ng i bao g m = b ph n: ca 2 gia c, y chi va /y
tri . tru ngu ta m th i = ch trong c th : t r1 n tr 3u1 ng, trong /o ng ng c, trong 5( u o c. hoa t ! ng th*o
= #hi a ca nh: 8u c 4o ng, ti nh ca 2, nh( n th c. th hi n = ph m ha nh: 5i u 51 , can 5a 2, 6h1n ngoan$ +rong
= b ph n cu a linh h n chi co ly tri la b t t $ ?inh h n b t t hay ly tri cu a con ng i co E b c n" m th ng
tr c trong #h i o c cu a E ha ng ng i trong 4a h i la : tri t gia; vua chu a t ng li nh; quan ch c nha n c;
nha th thao th y thu c; nha tin tri nha truy n !a o; ngh si ; th thu cng nng dn; th y gia o nha hu ng
bi n; va ba o chu a$ 0oa t ! ng c ba n cu a linh h n la nh n th c$
Nh n th c# th*o /latng la s h1 i t ng /a i 3tr c gia c th n bi 8 cu a /inh h1 n 9( t t ( ly tri v nh ng
gi no !a t ng chim ng ng ! c trong th gi i y ni 2 nhng la ng qun$ ?inh h n nh n th c b" ng ca ch
!a m thoa i tr c ti p v i nhau ! la m th c ti nh la i ca c y ni m trong ba n thn mi nh$ +ranh lu n s va cha m
gi a ca c y #i n ring #ha c hay th m chi tra i ng c nhau ! ti n ! n s th a nh n nh ng y #i n chung;
chu ng la bi n pha p #ha m pha ra ca c y ni 2 ph bi n vi nh h" ng chn th c la cng cu ! nh n th c chn
ly $
,h v y th*o /latng nh n th c chn ly th c ch t la #ha m pha ra y ni m t n ta i s" n trong linh h n
con ng i$ )o la nhi m vu da nh ring cho t duy ly lu n thu n tu y$ ,h n th c chn ly hoa n toa n di n ra
bn ngoa i hoa t ! ng ca m ti nh cu a con ng i vi hoa t ! ng ca m ti nh chi mang la i #i n gia i sai l m v th
gi i s v t$ +rong tri t ho c cu a /latng nh n th c chn ly 3y ni m8 la c s ! con ng i co ! c ha nh vi
!a o ! c; va ha nh vi !a o ! c cu a con ng i la ch d a cho ca c hoa t ! ng chi nh tri 4a h i$
<7 Ku5n ni m F @5 o @1 c, F chi nh tri 0 A5B h i
-u t pha t t 4a o 4 c ho c /uy 8y /latng cho r" ng s ng ha nh phu c la s ng co !a o ! c$ L ng co !a o
! c la la m !i u thi n$ 0a nh vi h ng thi n la ha nh vi #hng d a trn #hoa i la c l i thu chu quan ma la
h ng ! n nh ng y t ng tuy t ! i #ha ch quan thu c v th gi i y ni m trn tr i$ 1on ng i chi nh n
th c ! c nh ng y t ng na y b" ng ly tri $ +h*o /latng con ng i 2u1 n s1 ng ha nh 0hu c 0ha i 8u ng /y tri
5 chi2 nghi 2 nh ng y t ng 4a 6h c 0hu c nh ng 8u c 4o ng 4( t ch( t th( 0 hI n, giu 0 /inh h1 n thoa t 6ho i
g1ng cu 2 cu a nha tu th 3a c$ Fu c vo ng pha i phu c tu ng tra i tim tra i tim pha i la m th*o #h i o c la !i u #i n
tin quy t ! s ng ha nh phu cP ,h v y th*o /latng con ng i #hng th ti m th y ha nh phu c cho
ring mi nh 4ung quanh mi nh$ *a nh 0hu c cu a con ng i n" m trong th gi i y ni 2 trn tr i$
Fo = b ph n c u tha nh linh h n trong m i con ng i cu th la #hng gi ng nhau nn trong 4a h i co
; 8oa i ng i. ?oa i th nh t bao g m ca c tri t gia, ( nh ng ng i ma b ph n ly tri trong linh h n ho !o ng
vai tro chu !a o; ho co nh n th c sa ng su t va !a o ! c cao ca ; +h ng ! sinh ra ho ! ho la nh !a o 4a h i$
?oa i th hai bao g m ca c chi n 9inh, ( nh ng ng i ma b ph n y chi trong linh h n ho !o ng vai tro chu
!a o; ho tra n ! y lo ng du ng ca m va s gan da ; +h ng ! sinh ra ho ! ho ba o v 4a h i$ ?oa i th ba bao
g m n1ng 8(n, th thu c1ng, thng gia$$$ ( nh ng ng i ma b ph n ca m 4u c trong linh h n ho !o ng
vai tro chu !a o; ho thi ch nghi v i lao ! ng chn tay va !am m cu a ca i v t ch t; +h ng ! sinh ra ho !
ho ba o !a m ! i s ng v t ch t cho 4a h i$ /latng coi n1 / #hng la con ng i ma la ! ng v t bi t no i do
#hng co ly tri nn n l #hng bi t nh n th c do #hng nh n th c nn #hng co ! i s ng !a o ! c do
#hng co ! i s ng !a o ! c nn n" m ngoa i vo ng chi nh tri $
Nha n c ! c hi nh tha nh nh" m !a m ba o cho s phn cng trn ! c th c hi n$ +uy nhin ch 51
s h u t nh(n #hng chi la m cho nha n c #hng th c hi n ! c s m nh cao ca cu a mi nh ma hn th
n a no la m cho nha n c tha ho a gy ra s b"ng hoa i ! i s ng !a o ! c pha hoa i ti nh ha i hoa cu a 4a h i$
%i v y c( n 0ha i 3o a 9o s h u t nh(n; pha i 4y d ng ch ! s h u cng 4a v i ta i sa n chung cha m*
con ca i chungP trn c s th c hi n m t quy tri nh gia o du c !a o ta o tuy n l a !" c bi t co chu tro ng ! n
tha nh ph n tinh tu y trong 4a h i$ +h*o /latng ch ! 4a h i t t nh t pha i la ch ! c ng ho a quy t c do
m t vi vua la tri t gia ta i ba nh t la nh !a o$
,h v y n u quan ni m v !a o ! c duy ly cu a /latng bi ba m ! y ti nh ch t duy tm th n bi la c s
cho n n !a o ! c +hin chu a gia o sau na y thi quan ni m v chi nh tri ( 4a h i cu a /latng cu ng ba m ! y
ti nh ba o thu va mu thu n$ & i vi /latng v a !o i ho i pha i 4o a bo t h u la i v a !o i ho i pha i ba o v cho
b" ng ! c ch ! !" ng c p va s b t bi nh !" ng trong 4a h i$ M1 t 2 t /latng #u go i pha i 4y d ng cho
b" ng ! c nha n c c ng ho a ly t ng; nhng 2 t 6ha c ng ra s c ba o v cho b" ng ! c l i i ch va !i a
vi cu a t ng l p chu n quy t c ch ng la i nha n c dn chu Ct*n$
2" c du v n co n nhi u ha n ch nhng /latng la nha tri t ho c ! u tin tri nh ba y ca c quan ni m tri t
ho c m t ca ch co h th ng va nh t qua n$ /latng !a nng chu nghi a duy tm #ha ch quan 0y ?a p c !a i ln
!i nh cao !u s c ! !ng ! u la i ca c tra o lu duy v t ma tr c h t la ! ng l i duy v t cu a )mcri t$
%. %H( "GHIB A "HI "G/$" 0 T)I$ T H* % A)INT, T
+ri2t1 t 3Cristot*, =<D(=55 +1,8 sinh tr ng ta i tha nh ph -tagi 3Ltagir*8 trong m t gia !i nh co cha
la m ng y cho vng tri u 2a4!in thu c mi n b" c 0y ?a p$ ?a ho c tro 4u t s" c cu a /latng Cri4t t
38
s m tr tha nh nha tri t ho c nha ba ch #hoa toa n th vi !a i nh t trong n n tri t ho c va #hoa ho c c 0y ?a p$
Zng vi t r t nhi u ta c ph m v mo i ! ta i v mo i li nh v c #hoa ho c !ng th i$ ,goa i m t s ta c ph m
bi th t la c nh ng ta c ph m co n la i ! c ho c tro su t p va !" t tn la : +1ng cu nh( n th c 3Organon8 Siu
hi nh ho c 32* taphysiqu*8 V( t /y ho c +hi nh tri ho c, <a o 5 c ho c, Thi ca ho c$$$ Cri4t t ! la i cho nhn
loa i m t h th ng tri th c ! s va co a nh h ng su r ng v nhi u m" t ! n ! i s ng cu a nhn loa i; !" c
bi t ng !a 4y d ng lgi ch ho c$$$
% i phng chm X)/at1ng /a th( y nhng ch(n /y co n 7uy hn nhi uX Cri4t t ti n ha nh ph pha n
nhi u quan !i m cu a /latng ma tr c h t la thuy t y ni 2$
+h*o Cri4t t v m" t 9a n th /u( n vi c /latng chia th gi i ra tha nh th gi i y ni m va th gi i s
v t la thi u c s va ! y mu thu n; b i vi y ni m la ca i t n ta i bn ngoa i va ! c l p v i s v t thi la m
sao no co th la m ba n ch t cho s v t ! c la m sao co th coi s v t la ca i bo ng cu a y ni m ! c; hn
n a y ni m la ca i tr u t ng phi ca m ti nh thi la m sao co th la m #hun m u cho s v t ca m ti nh ! c$
1o n v m" t nh( n th c /u( n vi c /latng coi y ni m la ca i co tr c va ! c l p so v i s v t la v du ng va
ng c ! i; b i vi n u y ni m co tr c va ! c l p so v i s v t thi la m sao y ni m 3#ha i ni m8 co th ! c
du ng ! nh n th c s v t ! c$
+h*o Cri4t t sai l m cu a /latng la ch ng ta ch ba n ch t cu a s v t ra #ho i s v t; ch bi n ca i
chung ( !a ng l* la ca i ! c #ha i qua t t s v t ring l* va th hi n trong #ha i ni m chung ( tha nh ca i
ring n" m bn trn co tr c va quy t !i nh th gi i s v t ca m ti nh$ Cri4t t cho r" ng ba n ch t pha i n" m
ngay trong ba n thn s v t va pha i ! c nh n th c cu a con ng i #ha i qua t tha nh ca i chung d i da ng
#ha i ni m quy lu t pha m tru $ .ha i ni m quy lu t pha m tru #hng pha i la ca i co tr c sinh ra va quy t
!i nh s t n ta i cu a s v t ma ng c la i s t n ta i cu a s v t ! c pha n a nh trong #ha i ni m quy lu t
pha m tru cu a nh n th c$
,h v y Cri4t t !a ! ng trn quan ni m duy v t ti n b ph pha n thuy t y ni m cu a /latng; tuy
nhin ng cu ng #hng u ng h quan !i m cu a ca c tr ng pha i duy v t$ L do d gi a chu nghi a duy v t
va chu nghi a duy tm !a !a Cri4t t ! n v i chu nghi a nhi nguyn$ %a t chu nghi a nhi nguyn ng !a
ri va o chu nghi a duy tm #hi !a ra thuy t nguyn nh(n thay cho thuy t y ni m cu a /latng ! ba n v
ca c v n ! siu hi nh$ +uy nhin #hi ba n v v t ly ho c ng la i b c l ro quan !i m duy v t cu a mi nh$
57 ThuH t n2uHn nh:n 0 c ?( cu( 5 &iu hi nh ho c
Cri4t t cho r" ng t1 n ta i no i chung pha i 4u t pha t t D nguyn nhn c ba n: 4( t ch( t 3v t li u8 hi nh
th c 3hi nh da ng8 4( n 51 ng 3thao ta c8 va 2u c 5i ch 3c u ca nh8; trong !o hi nh th c va 4( t ch( t gi vai tro
quan tro ng nh t 3nhi nguyn lu n8$ +uy nhin th*o ng hi nh th c gi vai tro quy t !i nh so v i 4( t ch( t
3nh t nguyn lu n duy tm8; b i vi n u #hng co hi nh th c thi 4( t ch( t chi /a 6ha nng thu 51 ng ch
#hng pha i la hi n th c$ *i nh th c la th c ch( t cu a t1 n ta i, /a 9a n ch( t ti ch c c cu a s 4( t; no ha m ch a
trong mi nh v n ! ng va mu c !i ch$ ,h ti nh ti ch c c cu a hi nh th c ma mo i s v t v n ! ng ! c; co n v n
! ng cu a s v t la m t qua tri nh #ha ch quan di n ra th*o nh ng tri nh t 4 p !" t tr c t c co mu c !i ch
cu a +h ng ! $ Cri4t t co n cho r" ng t n ta i ca 4( t ch( t 9an 5( u phi hi nh th c 3ca i #ha n"ng thu ! ng8
l n hi nh th c 9an 5( u phi v t ch t 3hi nh th c cu a mo i hi nh th c ly ti nh thu n tu y +h ng ! ! ng c
! u tin cu a th gi i nguyn nhn t n cu ng mu c !i ch t i th ng cu a mo i hi n t ng8$
,h v y #hi chuy n t l p tr ng nhi nguyn sang duy tm Cri4t t !a ri va o mu c !i ch lu n cu a
th n ho c$ +a i !y thay vi pha i ta ch 4a thuy t y ni m cu a /latng thi ng c la i thuy t nguyn nhn cu a
Cri4t t la i nhi ch la i g n th m chi ho a nh p va o thuy t y ni m cu a /latng$
Thuy t nguyn nh(n la n n ta ng cu a Siu hi nh ho c 3tri t ho c th nh t8 mang ti nh th n tha nh cu a
Cri4t t$ Liu hi nh ho c la c s ly lu n ! Cri4t t 4y d ng V( t /y ho c 3tri t ho c th hai8 mang ti nh t
nhin ba n v vu tru gi i t nhin va qua tri nh v n ! ng cu a chu ng$
<7 ThuH t F: n @ n2 L c ?( cu( 5 #: t 4H ho c
Cri4t t cho r" ng gi i t nhin la toa n b ca c s v t qua tri nh lun v n ! ng co lin h v i nhau va
! c c u tha nh t m t ba n th v t ch t$ % n ! ng #hng th bi tiu di t va cu ng #hng th ta ch ra #ho i s
v t qua tri nh t nhin$ 1o B hi nh th c v n ! ng la 0ha t sinh, tiu 8i t, thay 51 i tra ng tha i, tng, gia 2, 8i
chuy n 4i tri & Cri4t t !a d ng la i tr c quan ni m v n ! ng t thn cu a v t ch t ma th a nh n ca i hi ch
! u tin cu a +h ng ! n" m bn ngoa i gi i t nhin la ngu n g c th n tha nh cu a mo i v n ! ng 4a y ra
trong gi i t nhin$
Cri4t t cho r" ng 0u tru la h u ha n lin tu c va #h* p #i n trong #hng gian nhng vi nh vi n v th i
gian$ %a n v t trong vu tru ! u ! c c u tha nh t @ y u t : 5( t, n c, / a, 6h1ng 6hi 3t 2" t +r"ng tr
4u ng +ra i ) t8 va I thIr 3bn ngoa i 2" t +r"ng bao tru m toa n vu tru 8$ -u t pha t t quan !i m cho r" ng
v t n" ng ri nhanh hn v t nh* va m i y u t co m t 4u h ng v n ! ng ring chi m gi m t vi tri ring
nh t !i nh trong tr t t c u tru c vu tru Cri4t t !" t n n mo ng cho thuy t vu tru !i a tm$
39
c7 Ku5n ni m F ?inh th( , con n21 i F5 4inh h n
.hi phu nh n quan !i m cu a /latng coi th 4a c la ni tru ngu ta m th i cu a linh h n b t t Cri4t t
d a trn thuy t nguyn nhn cho r" ng cu ng gi ng nh s v t ! c hi nh tha nh t hi nh th c va v t ch t
sinh th va con ng i ! c c u tha nh t th 4a c va linh h n$ .hng co linh h n b t t #hng co linh h n
trong c th ch t va cu ng #hng co linh h n n" m bn ngoa i th 4a c v t ch t$ ,hng tu y th*o c p !
Cri4t t chia linh h n ra tha nh = loa i la : /inh h1 n th c 4( t #ha t th c hi n ch c n"ng nui d ng va sinh
sa n; /inh h1 n 51 ng 4( t #ha t th c hi n ch c n"ng ca m ng v i mi tr ng 4ung quanh va ; /inh h1 n /y
ti nh 3m t b ph n linh h n con ng i8 b t t th c hi n ch c n"ng hoa t ! ng nh n th c$ +rong th 4a c con
ng i co !u = loa i linh h n trn #hi con ng i ch t !i linh h n th c v t va linh h n ! ng v t m t !i cu ng
v i s tan ra cu a th 4a c nhng linh h n ly ti nh ch a tri th c v n t n ta i b t di t$ +h*o ng con ng i la
m t sinh th co ly tri $
J7 Ku5n ni m F nh: n th1 c
.hi va ch ra ti nh v du ng cu a thuy t y ni m va ti nh bi a !" t ch a trong quan ni m v nh n th c cu a
/latng Cri4t t cho r" ng:
Ba n ch( t cu a con ng i la 6ha t 4o ng h ng 5 n tri th c, con ng i sinh ra ! nh n th c #* na o
#hng nh n th c #* !o #hng la con ng i$ Nh n th c la 21 t 7ua tri nh 3u( t 0ha t t th c ta i 6ha ch 7uan
tra i 7ua giai 5oa n ca 2 gia c, 9i u t ng 5 5 n t 8uy, /y /u( n$ ) i t ng nh n th c la hi n th c #ha ch
quan ca m gia c la c s cu a nh n th c$ .hng co s ta c ! ng cu a hi n th c #ha ch quan va o gia c quan thi
s* #hng co m t tri th c na o; nhng nh n th c ca m ti nh #hng co #ha n"ng !i su va o ba n ch t s v t;
chi co nh n th c ly ti nh m i #ha m pha ! c ca i chung ca i ph bi n ca i t t y u ca i quy lu t$ &a n ch t
cu a s v t ! c pha t hi n ra nh va o qua tri nh #ha i qua t tr u t ng ho a$$$
2" c du nh n th c la hoa t ! ng ba n ti nh cu a linh h n con ng i nhng trong linh h n con ng i
#hng t n ta i tri th c b m sinh nh /latng th a nh n$ Linh h1 n cu a con ng i v a m i sinh ra nh 21 t
t( 2 9a ng tr ng$ ,h n th c la qua tri nh pha n a nh hi n th c #ha ch quan bn ngoa i va o bn trong linh h n
t c la ghi ch* p ln linh h n nh ng do ng ch tri th c$ ,hi m vu cu a #hoa ho c la #ha m pha ra ca i t( t y u (
t1 ng 7ua t, t c ca i ba n ch t ca i quy lu t trong ca c s v t hi n t ng ring l* nh" m ti ch lu y tri th c$
% i b o c Qba ch #hoa toa n thR cu a mi nh Cri4t t vn ln bao qua t va n" m b" t ! c mo i tri th c
#hoa ho c co ! c lu c b y gi $ ) i v i ng #hoa ho c la m t h th ng tri th c ph c ta p nh" m h ng t i =
mu c !i ch la : hoa t 51 ng 5 i s1 ng sa ng ta o va t 9i n$ %i v y co = nho m #hoa ho c la : 6hoa ho c th c ha nh
3!a o ! c ho c chi nh tri ho c$$$8 6hoa ho c sa ng ta o 3hu ng bi n thi ca ngh thu t$$$8 va 6hoa ho c t 9i n ; /y
thuy t 3siu hi nh ho c v t ly ho c toa n ho c lgi ch ho c$$$8$ 1a ng nga y #hoa ho c ca ng nh n th c ! y !u th
gi i va ca ng !a t ! c nhi u chn ly nghi a la ca ng co nhi u tri th c hay t t ng phu h p v i hi n th c
#ha ch quan; co n th c ti n hay cu c s ng la tiu chu n ! 4a c !i nh s phu h p !o $
Mu1 n 5a t 5 c ch(n /y , tra nh sai /( 2 trong qua tri nh ti m hi u ba n ch t #ha m pha quy lu t cu a hi n
th c #ha ch quan thi /inh h1 n /y ti nh pha i ! c trang bi ca c 0hng 0ha 0 suy nghi 5u ng 5 n, nghi a la pha i
tun thu nh ng yu c u cu a /1gi ch ho c$ )o la tun th*o yu c u cu a quy lu t ! ng nh t quy lu t phi mu
thu n quy lu t tri t tam; h ng t duy th*o ca c quy t" c tam !oa n lu nP & Trganon cu a Cri4t t !a !" t
n n mo ng v ng ch" c cho b mn lgi ch hi nh th c$
O7 Ku5n ni m F @5 o @1 c, F chi nh tri 0 A5B h i
1u ng nh /latng Cri4t t coi s m r ng nh n th c lu n va o trong ha nh vi con ng i ta o nn !a o
! c ho c; co n chi nh tri ho c cu a ng la s #hai tri n !a o ! c ho c va o trong ! i s ng 4a h i$ .hi phu nh n
quan !i m /latng coi ha nh phu c cu a con ng i g" n li n v i th gi i y ni m Cri4t t cho r" ng:
?y tri va l* pha i ! i th ng la c s cu a !i u thi n la n n ta ng cu a ph m ha nh con ng i; co n ngu
d t sai l m la ngu n g c cu a ca i a c$ )h( 2 ha nh cu a con ng i chi la tho i 7uIn hi u th( u ch(n /y 3thng
qua gia o du c va !a o ta o8 hay /I 0ha i 5 i th ng 3thng qua t p qua n lu ! i cu a c ng ! ng8 va la m th*o
chu ng m t ca ch t nhin #hng go bo& %i v y co hai loa i ph m ha nh$ )h( 2 ha nh /y ti nh la ha nh ! ng
d a th*o ca i t t y u va ph bi n$ )h( 2 ha nh /u(n /y chi nh la ha nh ! ng d a th*o ca i trung dung t c la
#hng tha i qua $ 1on ng i ca m th y #hoa i la c #hi ba n thn s ng co ! c ha nh #hi mi nh la m !i u thi n
m t ca ch t nhin$ .hoa i la c chi la m t c s cu a cu c s ng ha nh phu c$ 0a nh phu c th t s cu a con ng i
pha i g" n li n v i cu c s ng tr n gian g" n li n v i ba n ti nh t nhin cu a mi nh$ *a nh 0hu c cu a con ng i
#hng chi bi chi ph i b i ca c y u t1 chu 7uan nh s #hn ngoan cu a ly tri ! c ha nh trong ha nh vi s
#hoa i la c trong tra ng tha i$$$ ma co n bi chi ph i b i ca c 5i u 6i n 6ha ch 7uan nh ti n ba c s c #ho * ti nh
ba n 4a h i cng b" ng$$$
% y th*o Cri4t t ! i s ng !a o ! c ha nh phu c cu a con ng i #hng n" m trong th gi i y ni m trn
tr i ma n" m trong th gi i hi n th c d i ! t ni tr n gian; ! ng th i chu ng phu thu c va o !i u #i n
hoa n ca nh nhu c u cu a t ng ng i trong c ng ! ng 4a h i$
40
.hi ph pha n ly lu n v nha n c /y t ng cu a /latng la 4a r i th c t qua ! cao cng i ch coi
th ng l i i ch va sa ng #i n ca nhn$$$ Cri4t t v n du ng thuy t trung 8ung 4y d ng ly lu n chi nh tri ( 4a
h i cu a ring mi nh$ +rung tm cu a ly lu n na y la ho c thuy t 4 nha n c$ +h*o Cri4t t con ng i #hng
chi la sinh th 9i t nh( n th c, 9i t s1 ng co 5a o 5 c ma co n la 21 t 51 ng 4( t chi nh tri $ 1on ng i #hng
th s ng ngoa i c ng ! ng bn ngoa i s giao ti p$ ,ha n c la m t hi nh th c giao ti p c ng ! ng cao
nh t trn ca gia !i nh do ng ho la ng 4a $ 1on ng i v ba n ch t pha i thu c v nha n c$ 1hi co ! ng v t
thu n tu y hay +h ng ! m i t n ta i bn ngoa i nha n c$
S 2a ng cu a nha n c la 5a 2 9a o cho 2o i ng i 3tr n l vi n l #hng pha i la con ng i ma chi
la cng cu s ng bi t no i8 trong c ng ! ng 21 t cu1 c s1 ng ha nh 0hu c v i 2 c 51 0hu c / i nga y ca ng cao$
) th c hi n s ma ng na y nha n c pha i ti n ha nh hoa t ! ng trn = li nh v c l p pha p ha nh chi nh va 4* t
4 $ +h*o ng chi nh quy n #hng nn thu c v ng i gia u ma cu ng ch" ng nn ri va o tay ng i ngh* o
chi nh quy n nn thu c v t ng l p chu n trung lu$ 1h ! chi nh tri t t nh t #hng pha i la ch ! dn
chu hay ch ! qun chu ma la ch ! c ng ho a quy t c$
+r t t 4a h i b y gi 3chi m h u n l 8 ! i v i Cri4t t la m t tr t t 4 u nhng !o la i la m t tr t t
4 u c n thi t vi v y c n pha i ba o v no $ Cri4t t 4*m 4* t ca m i lin h gi a !a o ! c va #inh t trn bi nh
di n 4a h i$ +h*o ng cng b" ng trong trao ! i sa n ph m la n n ta ng cu a cng b" ng 4a h i va bi nh !" ng
gi a ca c ca nhn trong c ng ! ng$ Cri4t t !o i ho i pha i quan tm ! n lao ! ng va phn cng lao ! ng$
?a m t con ng i Q#h ng l R v t t ng Cri4t t !a m ra m t chn tr i mnh mng cho #hoa ho c
phng +y pha t tri n va ly tri 0i ?a p n y n $ ,hng do nh ng ha n ch cu a li ch s va ba n thn la nha t
t ng cu a giai cp chu n quy t c nn 4 2 t tri t ho c ng do d gi a chu nghi a duy v t va chu nghi a
duy tm; 4 2 t chi nh tri ng chi ba o v l i i ch cho t ng l p chu n trung lu cu a chi nh mi nh$
41
%h1n2 E
T)I$ T H* % -H'."G T!/ T)"G +A I
I. +I$ KI$ " LI %H &'( )A +. I #A -HA T T)I$( ". %A % +I % +I$( 8 %. BA( "
3. +i u Gi n 4i ch ?1( r5 @ i F5 >h5 t tri( n
Lau m t th i #y pha t tri n r c r 4a h i /hng +y b c va o m t giai !oa n t"m t i #* o da i #hoa ng
m t nga n n"m t th #y A%(-A% ma s sa ch go i la Q52 tr ng trung 5a iR& Lo v i th i #y c !a i 4a h i
/hng +y va o th i #y na y !a co nh ng bi n ! i l n$
% 2 t 6inh t ; 3a h1 i !y la th i #y tan ra cu a ch ! chi m h u n l ra ! i va pha t tri n ch !
phong #i n /hng +y$ C p b c ta n ba o !a d n ! n ca c cu c #h i nghi a cu a nh ng ng i n l $ +uy
nhin ca c cu c #h i nghi a na y !a #hng 4o a bo ! c a p b c bo c l t ma la thay hi nh th c a p b c bo c l t
chi m h u n l b" ng hi nh th c a p b c bo c l t phong #i n nha th tinh vi thm ! c hn$ ,h ng cu c
! u tranh giai c p bn trong va s t n cng bn ngoa i !a la m cho ! ch ?a 2a nhanh cho ng suy ta n r i
su p ! $ 2 i quan h gi a chu n va n l bi thay th b" ng m i quan h gi a chu a ! t va nng n$ , n sa n
4u t 4a h i chuy n t ti nh ch t ha ng ho a nho ti u thu cng co s m c a quan h bun ba n v i dn bn
ngoa i sang ti nh ch t t cung t c p sa n 4u t nng nghi p la chu y u la m cho s ca t c phong #i n nhanh
cho ng tr tha nh m t hi n t ng ph bi n$ 1a c tha i p hi nh tha nh #h" p ni$ 2 i m t tha i p la m t la nh
!i a m t vng qu c ring cu a m t la nh chu a phong #i n$ ,g i nng dn #hng chi bi l thu c va o ca c
la nh chu a phong #i n !i a chu v m" t ru ng ! t ma co n ca v m" t thn th ca nhn; trn th c t ho #hng
co quy n l i gi v m" t chi nh tri $
% 2 t tinh th( n th i #y trung !a i /hng +y la th i #y th ng tri cu a ,ha th +hin chu a gia o$
,ha th la m t th l c hu ng ma nh #hng chi v #inh t ma ca v chi nh tri tinh th n$ L ca t c phong #i n
la m na y sinh nhu c u pha i co m t s th ng nh t trong hoa t ! ng$ +hin chu a gia o la cng cu tinh th n
thing ling giu p th c hi n s th ng nh t !o $ 0n n a +hin 1hu a gia o co n mang la i ni m tin duy nh t
cho !ng !a o nng dn bi t c h t mo i quy n l i va !" c bi t t i t"m v tri tu $ +hin chu a gia o !a th c
s tr tha nh tn gia o c n thi t cho 4a h i /hng +y trong th i #y na y$
+o m la i 4a h i /hng +y th i #y trung !a i !a chi u s a nh h ng bao tru m cu a hai th l c la th
quy n phong #i n va th n quy n +hin chu a gia o$
5$ ,h ng !" c !i m c ba n
Fu ch ! phong #i n trung !a i la m t b c ti n so v i ch ! chi m h u n l c !a i nhng tri t
ho c cu a th i #y na y la i la m t b c lu i so v i tri t ho c th i #y c !a i$ , n tri t ho c th i na y n i b t nh ng
!" c !i m c ba n nh sau:
2 t la tri t ho c )hng T(y th i 6y trung 5a i /a tri t ho c ; th( n ho c$ +rong !i u #i n tn gia o th ng
tri mo i m" t ! i s ng tinh th n cu a 4a h i thi #hoa ho c va tri t ho c #hng th #hng bi phu thu c va o th n
ho c$ ?u c na y ti n !i u cu a ,ha th tr tha nh c s cho mo i ha nh vi hoa t ! ng cu a con ng i; th gi i
quan th n ho c bao tru m ln ! i s ng tinh th n cu a ho $ +ri t ho c tr tha nh cng cu ! ch ng minh cho gia o
ly cu a ,ha th $ ,o pha i Qlu n ch ngR cho ni m tin cao hn ly tri ; no giu p #h" ng !i nh vai tro sa ng th va
#i n ta o tr t t 4a h i cu a +h ng ! P ,goa i ra no co n la cng cu tuyn truy n cho tr t t phong #i n
la m cho qu n chu ng tin va o s b t bi nh !" ng va s bo c l t trong 4a h i la do s !i nh !oa t s" n cu a ) ng
b trn$
0ai la tri t ho c )hng T(y th i 6y trung 5a i 2ang ti nh 6inh 4i n, 4a r i cu c s ng hi n th c$ +ri t
ho c na y chi ba n nh ng v n ! vi n vng #hng g" n v i th c t va ! c gia ng da y trong ca c tr ng ho c
cu a ,ha th $ 1h" ng ha n co lu c ca c nha tri t ho c #inh vi n tranh ca i nhau v v n ! hoa h ng trn th ng
gi i co gai hay #hng] +h ng ! v i quy n n"ng v bin cu a mi nh co th ta o ra ! c ho n !a ma ba n
thn ,ga i cu ng #hng mang n i hay #hng] P % n ! quan h gi a ca i chung 4a ca i ring, t c gi a
6ha i ni 2 4a s 4( t ring /I 4 i nh ng 0h( 2 ch( t ca 9i t la v n ! si ! ng cu a tri t ho c #inh vi n$ .hi
gia i quy t v n ! na y tri t ho c #inh vi n !a bi phn ho a ra tha nh chu nghi a 8uy th c 3thuy t cho r" ng chi
co ca i chung m i th t s t n ta i8 va chu nghi a 8uy 8anh 3thuy t cho r" ng chi co ca i ring m i th t s t n
ta i8$ 1u c ! u tranh gi a hai thuy t na y !a ! la i m t d u n r t su trong li ch s t t ng /hng +y va
#* o da i sang t n th i c n !a i$
II. T' T'.( "G T)I$ T H* % %( A 8, T &, T)I$ T GIA
3. Tm5 +5c5nh
42
T7acanh 3+homas F_Cquin 755@(759D8 sinh Atalia la nha th n ho c nha tri t ho c #inh vi n co
a nh h ng l n ! n th i !a i cu a mi nh$ 0o c thuy t cu a ng ! c 'ia o h i +hin chu a l y la m h t t ng
cu a nha th $ ,goa i tri t ho c va th n ho c +$)acanh co n nghin c u pha p quy n !a o ! c ch ! nha n c
va #inh t $ Zng !a 4y d ng tri t ho c cu a mi nh trn c s 4uyn ta c ho c thuy t cu a Cri4t t ! lu n ch ng
cho th n ho c cu a ,ha th cu ng c cho gia o ly +hin chu a gia o$ + t ng tri t ho c cu a ng chu y u ba n
v ca c chu ! sau:
57 Th1 n2 @ F5 2i i t1 nhin. Lo n2 tin F5 4H tri
+h*o )acanh ! i t ng cu a tri t ho c la 8y tri ; ch(n /y cu a tri t ho c co n ! i t ng cu a th n ho c la
8o ng tin ; ch(n /y cu a th( n ho c; tuy nhin ca hai ! u co #ha ch th cu i cu ng la Th ng 4 ( c1 i ngu1 n
cu a 2o i ch(n /y$ Fu v y tri t ho c v n th p hn th n ho c ly tri v n th p hn lo ng tin b i vi #hng pha i
b t #y /o ng tin ; ch(n /y cu a th( n ho c na o cu ng co th !a t ! c b" ng con ! ng cu a /y tri ; ch(n /y cu a
tri t ho c nhng /y tri thi co th co ! c nh va o /o ng tin$ 0n n a ch(n /y cu a th( n ho c tuy #hng
ch ng ! i ch(n /y cu a tri t ho c nhng ba n thn no #hng pha i la /y tri ma no la loa i QsiuR /y tri $ + !y
)acanh # t lu n /o ng tin th( n ho c #hng pha i la ca i ma /y tri tri t ho c co th 4m nh p va o ! c$ + # t
lu n na y )acanh #h" ng !i nh:
Th ng 4 la 51 ng / c 9an 5( u la 2u c 5i ch t1 i cao la nguyn nh(n cu1 i cu ng la 7uy /u( t 4i nh c u
la hi nh th c thu( n tu y la ca i t( t nhin ; hoa n thi n tuy t 51 i la ca i siu /y ta o ra 2o i ca i h 0 /y cu a th
gi i$
&i i t nhin #hng t n ta i vi nh c u ma ! c +h ng ! sa ng ta o ra t h v; mo i ca i hoa n thi n
nh t trong gi i t nhin ca m ti nh ! u ! c quy t !i nh b i s thng minh cu a +h ng ! ! u co ! c s
h p ly nh va o +h ng ! $
+h*o )acanh Th ng 5 0ha i t1 n ta i, b i vi : 21 t /a , th gi i #hng t v n ! ng vi nh c u ma c n co
ca i ! ng l c ban ! u; hai /a , mo i ca i 4a y trong th gi i ! u co nguyn nhn do !o th gi i c n co ca i
nguyn nhn ! u tin t c nguyn nhn cu a mo i nguyn nhn; 9a /a , c n co m t ca i t t nhin tuy t ! i
la m c s cho mo i ca i ng u nhin 4a y ra trong th gi i; 91 n /a , c n co m t th c th hoa n thi n tuy t ! i
v i t ca ch la mu c !i ch cu i cu ng cu a mo i qua tri nh hoa n thi n 4a y ra trong th gi i; va n2 /a , c n co
m t ly tri siu nhin nh" m !i u chi nh ti nh h p ly cu a gi i t nhin$
<7 LH 4u: n nh: n th1 c
F a trn l p tr ng 8uy th c 1n ho a )acanh cho r" ng ca i chung t n ta i trn = m" t: 21 t /a no t n
ta i tr c ca c s v t ring l* trong tri tu +h ng ! ; hai /a , no ! c ti m th y trong ca c s v t ring l* ;
va 9a /a , no ! c ta o ra b" ng s tr u t ng ho a cu a tri tu con ng i t ca c s v t ring l* $
F a trn ho c thuy t v hi nh 8a ng cu a Cri4t t )acanh cho r" ng trong qua tri nh nh n th c s v t
ng i ta #hng ti p nh n ba n thn s v t ma chi ti p nh n hi nh 8a ng cu a no $ & i vi ! i t ng nh n th c
!i va o th gi i tinh th n cu a chu th nh n th c bao gi cu ng pha i ru bo ti nh v t ch t va chi gi la i hi nh
8a ng cu a mi nh ma thi$ +rong nh n th c cu a ta hi nh a nh v s v t bao gi cu ng la hi nh 8a ng cu a chi nh
s v t !o $ )acanh chia hi nh 8a ng s v t ra tha nh hi nh da ng ca m ti nh va hi nh da ng ly ti nh$ *i nh 8a ng ca 2
ti nh giu p cho ca m gia c tr tha nh ca i ca m thu ti ch c c$ *i nh 8a ng /y ti nh cho ta bi t ca i chung bao ch a
nhi u s v t ring l* do v y hi nh da ng ly ti nh cao hn hi nh da ng ca m ti nhP
,h v y chu ng ta co th coi ly lu n v 5 loa i hi nh da ng cu a )acanh chi nh la quan ni m v 5 giai
!oa n nh n th c: nh( n th c ca 2 ti nh va nh( n th c /y ti nh&
c7 # A5B h i
)acanh #hng chi ! cao s th ng tri cu a ,ha th ! i v i 4a h i ma co n #i ch li t ch ng la i s bi nh
!" ng 4a h i$ +h*o ng 4a h i tr n th chi la s chu n bi cho cu c s ng th gi i bn #ia$ 'ia o hoa ng la
<a i 8i n cu a +h ng ! tr n gian$ ,ha th pha i la +hi nh 7uy n t1 i cao ! ng trn chi nh quy n ,ha
n c cu a ca c qu c vng$ Iu c vng co nghi a vu th c hi n yu c u cu a ,ha th tr ng pha t #hng
thng ti c #* ta !a o$ Zng coi 4uyn ta c tn gia o la t i r t l n l n hn ca t i la m ti n gia ; vi ! ng ti n chi
! tho a ma n nhu c u ! i s ng ta m th i co n 4uyn ta c tn gia o s* la m m t !i cu c s ng vi nh h" ng sau #hi
ch t$ , u qu c vng bu c nh ng #* la m ti n gia va o t i ch t la !u ng thi tr*o c nh ng #* ta !a o la vi c
la m co n !u ng hnP
Iuan !i m v 4a h i cu a )acanh la c s cu a y th c h cu a ,ha th no r t pha n ! ng va ha #h" c$
2. +nAc t
n2c1 t 3Funscot 75B@(7=6<8 ( gia o s tr ng !a i ho c Z cpho 3O4`ord8 la m t trong nh ng nha tri t
ho c #inh vi n ng i Cnh th*o ! ng l i duy danh l n nh t th #y -AAA$ Iuan !i m tri t ho c cu a ng chu
y u ba n v Th ng 4 # 8o ng tin va 8y tri # nh n th cP
43
+h*o )n4c t tri t ho c #ha c th( n ho c, b i vi ! i t ng nghin c u cu a tri t ho c la t1 n ta i 3th gi i
v t ch t gi i t nhin8 co n ! i t ng nghin c u cu a th n ho c la Th ng 5 & Zng coi /o ng tin co vai tro
quan tro ng hn /y tri trong vi c nh n th c; b i vi ly tri chi co #ha n"ng nh n th c ! c ca i gi mang ba n
ch t v t ch t ch #hng co #ha n"ng nh n th c ca i mang ba n ch t phi v t ch t nh +h ng ! ch" ng ha n$
+h*o )n4c t Th ng 4 la 21 t t1 n ta i 9( t t( n la hi nh th c thu( n tu y 0hi 4( t ch( t la ca i nguyn
nh(n cu1 i cu ng$ Long con ng i #hng th nh n th c ! c ba n ch t cu a +h ng ! vi ,ga i co ti nh t
do tuy t ! i co #ha n"ng n" m ngoa i gi i ha n hi u bi t cu a con ng i$ ,goa i +h ng ! ra t t ca ca c th c
th co n la i # ca tinh th n va thin th n ! u la v t ch t ho" c bao g m ca hi nh th c va v t ch t$
F a trn l p tr ng duy danh )n4c t cho r" ng ca i chung #hng chi la sa n ph m cu a ly tri ma no
co n t n ta i trong ba n thn s v t v i ti nh ca ch la ba n ch t cu a chu ng; ca i chung t n ta i sau s v t v i ti nh
ca ch la nh ng #ha i ni m ! c ly tri con ng i tr u t ng ho a t ba n thn cu a s v t !o ta o nn$
)n4c t ! c p t i vai tro cu a tinh th( n, /y tri va y chi trong nh n th c$ +h*o ng tinh th n la hi nh
th c cu a thn th con ng i g" n v i thn th con ng i !ang s ng va do +h ng ! ban cho ngay t #hi
ng i ta m i sinh ra$ Ly tri cu a con ng i ! c hi nh tha nh t hoa t ! ng cu a tinh th n va t ba n thn ! i
t ng nh n th c; nhng ca i th ng tri mo i hoa t ! ng cu a con ng i #hng pha i la ly tri ma la y chi $ = chi
cao hn ly tri ; +h ng ! thi y chi tr tha nh t do$
=. )2i Bcn
J7Bcn 3Nog*r &acon 757D(75ED8 la nha tri t ho c Cnh chu trng 0h 0ha n tri t ho c #inh vi n cu a
,ha th va ch ! phong #i n !ng th i ! ng th i 5 3 ng #hoa ho c th c nghi m$
+h*o N$&cn tri t ho c 2 i pha i la siu hi nh ho c ( #hoa ho c ly lu n chung gia i thi ch m i quan h
gi a ca c #hoa ho c b ph n cu ng nh !*m la i cho ca c #hoa ho c !o nh ng quan !i m c ba n$ &a n thn
siu hi nh ho c pha i ! c 4y d ng d a trn tha nh qua cu a ca c #hoa ho c !o $ Iuan !i m na y ch ng la i quan
!i m cu coi tri t ho c pha i phu c vu th n ho c$
N$&cn !a 5h 5ha n gay g t ti nh ch( t 41 8u ng cu a 0hng 0ha 0 6inh 4i n$ +h*o ng con ! ng !i
! n chn ly cu a chu ng ta bi t" t b i D tr nga i sau: 21 t /a , s su ng ba i tr c ca i uy ti n #hng co c s ; hai
/a , tho i qu*n th a nh n nh ng quan ni m ! c coi la ro ra ng; 9a /a , ti nh v c"n c cu a nh ng !a nh gia
thu c v s !ng; 91 n /a , s thng tha i gia ta o cu a ca c nha ba c ho c r m$ + !o ng cho r" ng ngu1 n g1 c
cu a nh( n th c pha i bao g m uy ti n, /y tri , 6inh nghi 2 trong !o #inh nghi m la quan tro ng nh t$ +h*o
ng uy ti n #hng ! c ch ng minh la uy ti n thi u so t; co n /y tri 3hay # t lu n cu a no 8 #hng ! c #i m
ch ng b" ng #inh nghi m th c nghi m thi chi la ly tri ngu y bi n gia o !i uP
%i c coi #inh nghi m la tiu chu n cu a chn ly la th c !o cu a ly lu n la m t b c ngo" t mang ti nh
ca ch ma ng trong ly lu n v nh n th c lu c b y gi $
N$&cn !a nh gia cao vai tro cu a ca c li nh v c 6hoa ho c 2ang ti nh th c nghi 2 vi chu ng giu p con
ng i 4y d ng nha c a tha nh ph c u ! ng la m ru ng ch"n nui; giu p con ng i co ! c tri th c v
gi i t nhin$ Fo nh n th c ! c vai tro quan tro ng cu a tri th c #hoa ho c ma ng cho r" ng #hng co s
nguy hi m na o l n hn s ngu d t cu a con ng i$
N$&cn du ng ca m va ch tr n t1 i a c cu a giai c( 0 0hong 6i n va nh ng t1 i /1 i cu a gi i gia o si$ Zng
cho r" ng cu c chi n tranh b t t n cu a bo n quy t c phong #i n va !i #* m v i no la chi nh sa ch thu #ho a
n" ng n !a hu y hoa i cu c s ng ng i dn lao ! ng$ Fo quan ni m ti n b na y ma ng !a bi nha n c
phong #i n cu ng gia o h i ,ha th truy na g" t gao va sau !o bi c m tu 7D n"m$ 2" c du ch ng gia o hoa ng
va gia o si nhng ng #hng ch ng la i tn gia o no i chung$ Fo chi u a nh h ng cu a th n ho c va gia o h i ma
ng v n co n cho r" ng tri t ho c phu thu c va o th n ho c$
+ t ng cu a N$&cn la ti ng chung ba o hi u s # t thu c cu a chu nghi a #inh vi n gia o !i u va m
! u cho th i #y #hoa ho c th c nghi m$
44
%h1n2 6
T)I$ T H* % -H'."G T!/
TH. I -H % H'"G 0 %! " +A I
A$ )AK > .AK , ?A 10 LM NC )S A %C /0C + +NAK ,$ 1C 1 )a 1 )AK 2 1S &C ,
3. +i u Gi n 4i ch ?1( r5 @ i F5 >h5 t tri( n
D %a o th #y -% -%A +y Cu phong tra o Vn ho a )hu c hng chu trng #hi phu c va pha t
tri n nh ng gia tri v"n ho a th i c !a i bi qun la n !a hi nh tha nh t \ va lan sang ca c n c /ha p Cnh
+y &an ,ha ) c$$$
S = va o th i #y na y nhi u sa ng ch #y thu t co gia tri nh ma y #* o s i ma y d t ca c loa i ! ng c
!n gia n hoa t ! ng nh va o s c gio s c n c$$$ !a 4u t hi n$ 1hu ng la m cho ca c cng tr ng thu cng
nng cao n"ng su t lao ! ng va la m bi n ! i ! i s ng 4a h i lu c b y gi $ ,hi u n c c ng ho a ( tha nh thi
nhanh cho ng tr tha nh trung tm cng ( thng nghi p n i ti ng cu a chu Cu$ ,hi u nha quy t c m i
gia u co va thi ch ph trng !a cho 4y d ng nhi u lu !a i tra ng l va trang s c b" ng ca c ta c ph m ngh
thu t co gia tri $ +i nh hi nh na y co ta c du ng #huy n #hi ch gi i v"n ngh si \ tr c h t la ho a si va nha !iu
#h" c pha t huy truy n th ng v"n minh ?a 2a c !a i ! y ma nh s nghi p sa ng ta o ngh thu t cu a mi nh$
Lau \ chu nghi a t ba n ! c hi nh tha nh +nh va ca c n c Ty Bu #ha c; no !a ta o ra nh ng !i u
#i n thu n l i cho phong tra o v"n ho a /hu c hng lan to a$ )" c bi t vi c ti m ra ca c ! ng bi n d n ! n
ca c vu ng ! t m i s ra ! i va pha t tri n cu a nhi u nga nh #hoa ho c t nhin nh ng ca i ti n #y thu t trong
giao thng ha ng ha i va sa n 4u t !a ta o !i u #i n cho c1ng ; thng nghi 0 t 9a n chu nghi a ra ! i va
pha t tri n v ng ch" c$ )i u na y !a !a ! n s hi nh tha nh ca c thi tr ng gi a ca c qu c gia hay gi a ca c
chu lu c$
1u ng v i s ra ! i va pha t tri n cu a n n cng ( thng nghi p t ba n chu nghi a la s 0h(n ho a giai
c( 0 nga y ca ng ro r t trong ca c c ng ! ng dn c$ 'iai c p t sa n ! c hi nh tha nh t ! i ngu ca c chu cng
tr ng thu cng ca c chu th u nh ng ng i cho vay n" ng la i$$$ co vai tro nga y ca ng l n trong ! i s ng
#inh t ( 4a h i$ 'iai c p v sa n ra ! i quy tu nh ng ng i nng dn m t ru ng ! t nh ng ng i ngh* o
#h t nng thn di c ra tha nh thi #i m s ng trong ca c cng tr ng 4 ng th $
L bi n ! i !i u #i n #inh t 4a h i go p ph n ! y ma nh s 0ha t tri n cu a ca c nga nh 6hoa ho c t
nhin$ +oa n ho c c ho c !i a ly thin v"n$$$ !a !a t ! c nh ng tha nh t u !a ng # va !a b" t ! u ta ch ra
#ho i tri t ho c t nhin$ +ri t ho c !a thay ! i ! i t ng va pha m vi nghin c u cu a mi nh$ 1u ng v i s 4u t
hi n cu a tri t ho c m i 6hoa ho c t nhin th t s ra ! i$ 1hu ng pha t tri n ma nh m* va nhanh cho ng tr
tha nh cng cu tinh th n giu p giai c p t sa n non tr* ! u tranh ch ng la i nh ng l c l ng chi nh tri 4a h i
cu ng"n ca n b c ! ng pha t tri n ti n ln cu a 4a h i$
D , u th i /hu c hng 3th #y -%-%A8 phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a m i ra ! i thi sang
th i c n !a i 3th #y -%AA-%AAA8 phng th c sa n 4u t na y !a pha t tri n ma nh m* d n ! n s 4u t hi n
va pha t tri n nhi u mu thu n trong #h" p ca c li nh v c ! i s ng 4a h i$ L phn ho a va 4ung ! t trong
li nh v c #inh t #* o th*o s phn ho a va 4ung ! t trong li nh v c 4a h i !a la m na y sinh nh ng 4ung ! t
va mu thu n trong li nh v c chi nh tri va tinh th n$ ,h ng 4ung ! t mu thu n na y !a la m n ra ca c cu c
ca ch ma ng t sa n trn #h" p ca c n c +y Cu nh 0a ?an 37@B67@968 Cnh 37BD5(7BD<8P !" c bi t
la /ha p 379<E79ED8 m t cu c ca ch ma ng t sa n #ha toa n di n va r t tri t ! !a 4o a bo hoa n toa n ch
! phong #i n 4a c l p ch ! c ng ho a t sa n$
1a c cu c ca ch ma ng t sa n !a !a giai c p t sa n ln vu !a i quy n l c chi nh tri ta o ra nhi u !i u
#i n thu n l i cho s th ng tri cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a$ ) phng th c sa n 4u t t
ba n chu nghi a th ng tri m t ca ch v ng ch" c n n chi nh tri t sa n #hng th #hng c n ! n s pha t tri n
cu a #hoa ho c m i #hoa ho c giu p #ha m pha va la m chu gi i t nhin$ 1a c nga nh #hoa ho c t nhin co
! i t ng va phng pha p nghin c u ring t ng b c ra ! i va t n ta i tng ! i ! c l p nhau trong !o
c ho c la nga nh #hoa ho c pha t tri n nh t co n th c nghi m la phng pha p nghin c u t nhin ph bi n$
%i v y quan !i m c ho c va phng pha p nghin c u th c nghi m !a th m va o h u h t ca c hoa t ! ng
th c ti n va t t ng cu a con ng i la nh ma nh lu c b y gi $
1u i th #y -%AAA du chu nghi a t ba n !a ! c thi t l p m t s n c 1hu Ju nh Cnh /ha p
\ P nhng n c ) c v n duy tri ch ! phong #i n la c h u va phn quy n v i nha n c /h ma nh m* $
, c /h ngoan c t"ng c ng quy n l c ! duy tri ch ! qun chu phong #i n th i na t va ca n tr ! t
n c pha t tri n th*o con ! ng t ba n chu nghi a$ 'iai c p t sa n ) c i t v s l ng la i bi phn ta n y u
45
v #inh t nh c v chi nh tri nhng co ! i s ng t t ng tinh th n r t phong phu P 0o mu n la m m t
cu c ca ch ma ng ma l c b t to ng tm$ 1o n qu n chu ng nhn dn !ang chi u s bi a p b c n" ng n mu n
th c hi n m t ha nh ! ng ca ch ma ng nhng la i #hng co l c l ng la nh !a o$
?u c b y gi ca c n c /hng +y !a !a t ! c nhi u tha nh t u r c r v #hoa ho c !" c bi t la #hoa
ho c t nhin$ 1a c tha nh t u na y !a ta o ti n ! cho s 4*m 4* t th gi i m t ca ch bi n ch ng$ 2" t #ha c
nh ng tha nh t u v v"n ho a va ngh thu t cu ng nh tinh th n cu a cu c ca ch ma ng t sa n /ha p !a a nh
h ng ma nh m* ! n ti nh ca m va s c sa ng ta o cu a t ng l p tri th c ) c$ Iua ca c cng tri nh cu a mi nh
t ng l p tri th c ) c !a tn vinh mi nh va tn vinh ca dn t c ) c$ ,h ng ta c ph m cu a ho toa t ln tinh
th n ph n n ch ng la i s tri tr va b t cng cu a 4a h i ) c th i !o $ 1u ng nh giai c p t sa n ) c t ng
l p tri th c ) c cu ng #hng !u s c la m ca ch ma ng trong hi n th c vi v y ho !a la m ca ch ma ng trong t
t ng$
1hi nh nh ng !i u #i n nh th !a ta o cho tri t ho c c !i n ) c m t n* t !" c thu hi m th y$ )o la n n
tri t ho c cu a ng i ) c pha n a nh cu c ca ch ma ng cu a ng i /ha p$ +ri t ho c c !i n ) c !a !o ng go p
va o di sa n v"n ho a nhn loa i nhi u ly lu n co gia tri ma tr c h t la ph* p bi n ch ng duy tm cu a
0gh*n va chu nghi a duy v t nhn ba n cu a /hoib" c$
2. "h1B n2 @9 c @i( m c <5( n
+rong !i u #i n thay ! i su s" c ! i s ng #inh t chi nh tri ( 4a h i va g" n li n v i nh ng tha nh t u
#hoa ho c ( #y thu t lu c b y gi la s hi nh tha nh va pha t tri n m t n n tri t ho c m i ( Tri t ho c T(y >u
th i 0hu c hng ; c( n 5a i$ 2" c du n n tri t ho c na y ! c chia tha nh hai giai !oa n: tri t ho c +y Ju th i
/hu c hng 3th #y -%-%A8 va tri t ho c +y Ju th i c n !a i 3th #y -%AA! u -A-8 ng v i hai giai
!oa n hi nh tha nh va #h" ng !i nh cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a nhng chu ng th ng nh t v i
nhau$ +ri t ho c +y Cu th i c n !a i ti p n i tri t ho c +y Cu th i phu c hng pha n a nh s thay ! i l n
trong ! i s ng #inh t chi nh tri t t ng cu a 4a h i +y Cu lu c b y gi $ +ri t ho c +y Cu th i c n !a i
! c chia ra tha nh hai th i #y : ! u th i c n !a i t c th #y -%AA(! u -%AAA va cu i th i c n !a i t c cu i
th #y -%AAA ! u th #y -A-$ Fu t n ta i trong s pha t tri n !an 4*n gi a ca c t t ng tr ng pha i tri t
ho c #ha c nhau nhng nhi n chung no co nh ng !" c trng sau:
+h nh t trn 9i nh 8i n th gi i 7uan tri t ho c th i 0hu c hng ; c( n 5a i th hi n ro th gi i 7uan
8uy 4( t 2a y 2o c 9n ca nh 7uan 5i 2 t nhin th( n /u( n cu a giai c( 0 t sa n ; giai c p !ang vn ln la nh
!a o 4a h i$ L 4ung ! t gi a chu nghi a duy v t va #hoa ho c v i chu nghi a duy tm va tn gia o r t quy t
li t$ 1hu nghi a duy v t !a tr tha nh th gi i quan cu a giai c p t sa n ti n b va ca ch ma ng; co n #hoa ho c
!a tr tha nh s c ma nh cu a ho trong cu c ! u tranh ch ng la i giai c p phong #i n va ,ha th nh" m 4a c l p
m t tr t t 4a h i m i$ 1a c quan !i m duy v t !a ti m ! c c s #hoa ho c cu th cho chi nh mi nh$ 1o n
quan ni m #hoa ho c ma tr c h t la c ho c !a ! c m r ng tha nh chu nghi a c gi i 3ma y mo c8$ 2" c
du ca c tha nh t u #hoa ho c t nhin !" c bi t la c ho c ! c a p du ng r ng ra i trong th c ti n cu c s ng va
trong nh n th c; nhng nh ng ni m tin tn gia o v n cha bi ! y lu i$ ,h ng gia tri cu a +h ng ! ! c
th a nh n tr c !y by gi ! c coi la nh ng gia tri cu a 'i i t nhin$ 'i i t nhin ! c ga n * p cho
nh ng ti nh siu nhin ( th n tha nh$ Fo !o ma u s" c t nhin th( n /u( n la m t n* t !" c s" c cu a chu nghi a
duy v t ma y mo c lu c b y gi $
+h hai trn 9i nh 8i n nh( n th c = 0hng 0ha 0 /u( n tri t ho c th i 0hu c hng ; c( n 5a i chu y u 5i
ti 2 0hng 0ha 0 nh( n th c 2 i 5 6h c 0hu c tri t 5 0hng 0ha 0 6inh 4i n gia o 5i u, nh 2 3(y 8 ng
21 t tri t ho c 4a 21 t 6hoa ho c 2 i co /in h 2( t thi t 4 i nhau, h ng 5 n 3(y 8 ng tri th c& +uy nhin
s ! i l p gi a ca m ti nh va ly ti nh r t gay g" t #* o th*o s ! i l p gi a phng pha p quy na p va phng
pha p di n di ch gi a t duy t ng h p va t duy phn ti ch !a sa n sinh ra s ! i l p cu a chu nghi a #inh
nghi m ( duy gia c va chu nghi a duy ly ( t bi n$ L ! i l p na y !a sa n sinh ra hai 0hng 0ha 0 t 8uy
siu hi nh trong nh n th c #hoa ho c: 0hng 0ha 0 6inh nghi 2 trong nghin c u #hoa ho c t nhin th c
nghi m va 0hng 0ha 0 t 8uy t 9i n trong nghin c u #hoa ho c t nhin ly thuy t$ Fo #hoa ho c th c
nghi m chi m u th nn phng pha p siu hi nh #inh nghi m ! c ! cao$ %a do c ho c vn ln vai tro
ha ng ! u trong ca c nga nh #hoa ho c t nhin nn chu nghi a c gi i 3ma y mo c8 4u t hi n va 4m nh p tr
la i ca c nga nh #hoa ho c !o $ %i v y tra o lu tri t ho c th ng tri trong giai !oa n na y la chu nghi a 8uy 4( t
siu hi nh = 2a y 2o c$ +uy nhin sau !o chu nghi a duy v t siu hi nh ma y mo c la i b c l nh ng nh c
!i m y u #* m cu a mi nh trong qua tri nh pha t tri n t duy ly lu n vi v y 0hI 0 9i n ch ng 8uy t(2 !a ra
! i thay th $
+h ba trn 9i nh 8i n nh(n sinh 7uan ; y th c h , n n tri t ho c th i 0hu c hng ; c( n 5a i th hi n ro
tinh th( n 6hai sa ng 4a chu nghi a nh(n 5a o t sa n& No /a ngo n c /y /u( n cu a giai c( 0 t sa n 5 t( 0 h 0,
gia c ng1 , h ng 8( n 7u( n chu ng th c hi n nh ng ha nh 51 ng ca ch 2a ng nh 2 ca i ta o 3a h1 i cu 4a 3(y
8 ng 3a h1 i 2 i =chu nghi a t 9a n& .ha t vo ng gia i pho ng con ng i ra #ho i s th ng tri cu a ch !
phong #i n gia o h i ,ha th ra #ho i s ngu d t ra #ho i chi ph i m th m cu a ca c l c l ng t nhin
46
nh" m h ng ! n m t cu c s ng t do ha nh phu c cng b" ng ba c a i sung tu c cho con ng i trn tr n
gian ! c !" t ra$ .ha t vo ng na y co s c cu n hu t ma nh m* qu n chu ng !i ! n m t ha nh ! ng ca ch ma ng
cu th ! gia i pho ng mi nh va gia i pho ng 4a h i$
?i ch s tri t ho c +y Cu th i phu c hng c n !a i la m t cu c ! u tranh cu a ca c tra o lu #huynh
h ng tr ng pha i tri t ho c #ha c nhau trong b i ca nh phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a ra ! i va t
#h" ng !i nh mi nh trong s hi n th c ho a vai tro th ng tri cu a giai c p t sa n& Th gi i 7uan 8uy 4( t 2a y
2o c, nh(n sinh 7uan nh(n 5a o t sa n, 4a 0hng 0ha 0 /u( n siu hi nh th hi n r t ro trong ca c tr ng
pha i tra o lu #huynh h ng tri t ho c 4ung ! t nhau lu c b y gi $
1u i th i c n !a i #hi ti p tu c !a o su nhn sinh quan nhn !a o t sa n #h" c phu c th gi i quan duy
v t ma y mo c va phng pha p lu n siu hi nh cu a ca c tr ng pha i tri t ho c ! u th i c n !a i !a 4u t hi n
+ri t ho c c !i n ) c ( giai !oa n ba n l cu a tri t ho c /hng +y n i th i #y c n !a i va v i th i #y hi n
!a i$
II. %A % T' T'.( "G #A T)'. "G -HA I T)I$ T H* %
A. %A % T' T'.( "G T)I$ T H* % TH. I -H % H'"G
, u tri t ho c +y Ju trung !a i bi chi ph i b i chu nghi a duy tm coi tro ng lo ng tin tn gia o ! cao
vai tro cu a +h ng ! coi th ng ly tri #hoa ho c ha th p vai tro cu a con ng i va gi i t nhinP la
cng cu tinh th n cu a ,ha th va nha n c phong #i n th ng tri con ng i; thi tri t ho c +y Ju th i /hu c
hng !a b" t ! u coi tro ng /y tri , 5 cao con ng i 4a gi i t nhin
=D
; v c ba n no la ngo n c /y /u( n cu a
ca c / c / ng 3a h1 i ti n 91 trong cu1 c 5( u tranh ch1 ng y th c h 0hong 6i n /1 i th i, nh 2 thi t /( 0 y
th c h 2 i ; y th c h t sa n&
+ra i qua m t qua tri nh 4ung ! t gay g" t gi a ca c t t ng duy v t va #hoa ho c cu a ca c l c l ng ti n
b trong 4a h i v i ca c t t ng duy tm va th n ho c th hi n l i i ch cu a giai c p phong #i n va ,ha th
chu nghi a duy v t t ng b c ! c #hi phu c la i$ +uy nhin do s a nh h ng r t l n cu a th n ho c nn chu
nghi a duy v t th i #y na y #hng tri t ! no mang ti nh t nhin th n lu n; no chi ch ng la i ,ha th n u
,ha th 4uyn ta c nh ng ly t ng 4a h i cao !* p nh ng quan ni m #hoa ho c !u ng !" n; th m chi no co n
d a va o +h ng ! ! ch ng la i nh ng bi u hi n phi nhn ti nh trong ! i s ng phi #hoa ho c trong nghin
c u$
1a c t t ng c ba n cu a tri t ho c th i /hu c hng co a nh h ng l n ! n s pha t tri n ti p th*o cu a
tri t ho c /hng +y la quan ni m m i v con ng i va t nhin# C t t ng 5 cao con ng i 4a s
nghi 0 gia i 0ho ng con ng i thuy t nh( t t(2; v 6hoa ho c 0a 0ai tro cu a no trong ! i s ng cu a nhn
loa i$$&
Nic18ai 4 *u/ ,Nico/as 8I +uGI, 7D67(7DBD- cho r" ng 4u tru la v t n co n Tra i <( t chi la m t
ha nh tinh bi nh th ng; Th ng 5 ho a l n v i gi i t nhin qua tri nh pha t tri n nga y ca ng hoa n thi n cu a
th gi i cu ng la qua tri nh +h ng ! nga y ca ng bi u hi n ra tha nh gi i t nhin$ %i s pha t tri n cu a
+h ng ! la v cu ng t n nn ca c pha m tru h u ha n cu a con ng i #hng th hi n ! c ba n ch t v ha n
cu a +h ng ! ; +on ng i #hng chi la m t sinh v t c p cao b" ng 4ng b" ng thi t ma co n la m t sa n
ph m t i cao cu a +h ng ! con ng i !a va !ang th ng 4uyn ta c ! ng va o ca c s v t t nhin va ca i
bi n no $ +h m chi ng co n coi ba n thn con ng i la +h ng ! $
?a m t danh ho a L1na 4 Vanh2i ,LI onar8 8I Vinci 7D@5(7@7E8 lun coi tro ng ngh thu t ( hoa t
51 ng sa ng ta o cu a con ng i$ +h*o ng chi co ngh thu( t m i co th giu p con ng i nh n th c ! c ca c
!" c ti nh v ch t cu a ca c s v t chi co ngh thu t m i mang la i cho chu ng ta m t b c tranh sinh ! ng v
th gi i; co n 6hoa ho c chi co #ha n"ng #ha m pha ra ca c !" c ti nh v l ng cu a ca c s v t pha t hi n ra ca c
qui lu t chung cu a th gi i ma thi$
Thuy t nh( t t(2 !a ! c Nic18ai *15F cni c ,Nico/as +o0Irnic 7D9=(7@D=8 4y d ng co y nghi a to
l n ! i v i s pha t tri n cu a tri t ho c va #hoa ho c$ ,o !a nh ! thuy t 5i a t(2 cu a )t1/2 ,)to/I 2I I-
! c nha th u ng h ! ng th i gia i pho ng #hoa ho c t nhin ra #ho i s th ng tri cu a th n ho c m ! u
cho cng cu c ca ch ma ng ho a toa n b #hoa ho c$
&io c4an1 Brun1 ,Hior8ano Bruno 7@D<(7B668 #hng chi 9a o 4 thuy t nh( t t(2 1p* cni c ma co n
!a ra quan !i m duy v t m i v vu tru $ /ha m tru trung tm trong tri t ho c cu a ng la +a i 8uy nh( t 3Dn1-
pha n a nh s th ng nh t gi a +h ng ! v i 'i i t nhin (m t th gi i ! c l p #hng ! c sa ng ta o$ ,o i
ng" n go n Dn1 la XHi i t nhin ; Th ng 5X$ 2" c du ! ng nh t +h ng ! v i 'i i t nhin nhng
34
Th ky nay, s phat trn cua trt hoc gan chat che v s phat trn cua khoa hoc t nhn ma
trc ht a thn van hoc. Trt hoc va khoa hoc t nhn thng nht chat che v nhau; cac nha
khoa hoc t nhn thng a cac nha trt hoc.
47
th c ra ng chi th a nh n +h ng ! trn danh nghi a$ Zng cho r" ng mo i s v t trong th gi i la ca c da ng
bi u hi n cu th cu a Dn1. ba n thn ca c s v t lun lun bi n ! i co n Dn1 thi b t bi n$
&run !a ti p c n ! c quan ni m v ti nh th1 ng nh t 0 t ch t cu a 0u tru $ +h*o ng mo i s v t ! u
n" m trong vu tru va vu tru n" m trong t t ca mo i v t; 1hu ng ta trong vu tru va ng c la i vu tru n" m
trong chu ng ta$ %u tru v t n co v s th gi i t n ta i; +ra i ) t cu ng chi la m t ha t 9u i trong vu tru mnh
mng #hng co tm$ L v t no i ring vu tru no i chung ! c c u tha nh t ca c 5n t ( ca c 0h( n t nho
nh( t cu a 4( t ch( t co nng / c tinh th( n ta o ra sinh #hi la m cho mo i v t lin h v n ! ng thay ! i ca i
na y m t !i ca i #ha c ra ! i$ %a n v t ma tr c h t la hai ca i ! i l p nhau ( ca i / n nh( t va ca i nho nh( t
trong vu tru lun th ng nh t va chuy n ho a l n nhau$ ,goa i 5n t ( ca i nho nh( t trong tri t ho c &run
co n th a nh n ca i nho nh( t trong toa n ho c 5i 2, trong v t ly ( nguyn t$ 1o n ca i / n nh( t trong tri t
ho c la Hi i t nhin v t n$ <n t va Hi i t nhin hoa n toa n th ng nh t v i nhau$
2u c !i ch nh n th c cu a tri t ho c la pha t hi n ra ti nh th ng nh t na y t c la #ha m pha ra bi m t cu a
th gi i$ ) nh n th c !u ng th gi i c n pha i bi t nghi ng ma tr c h t la nghi ng ca c gia o ly hoang
! ng cu a tn gia o$ L nghin c u tri t ho c pha i b" t ! u t nghi ng $ ,ghi ng ca ca i ma ng i ta tin$
/ha i d a va o ly tri va trn c s th c nghi m ! ti m ra chn ly ma ch ng la i ni m tin mu qua ng$ Zng chi
th a nh n ch(n /y cu a /y tri mang ti nh #ha ch quan do #hoa ho c va cu c s ng !*m la i ma ba c bo ch(n /y
cu a /o ng tinP Fo tri t ho c duy v t cu a &run ch ng la i chu nghi a #inh vi n va ch tr n s d i tra l a bi p
cu a 'ia o h i nn to a a n 'ia o h i !a thiu s ng ng$
&a8i81 &a8i8 3Ha/i/I o Ha/i/I I 7@DB(7BD58 la ng i 2 5( u cho s 0ha t tri n cu a 6hoa ho c th c
nghi 2& ,h #i nh vi n vo ng ma ng pha t hi n ra ca c v t th v t ch t trn 2" t +r"ng #ha m pha v sao
.im 2" t +r i ca c v tinh sao 2 c$$$ ch ng minh cho ti nh !u ng !" n thuy t nh t tm 1p* cni c va ti nh
th ng nh t v t ch t cu a vu tru $ 'alil cho r" ng gi i t nhin va #inh tha nh la hai Qcu n sa chX #hng lin
quan v i nhau trong !o m i Xcu n sa chX ! u c n cho con ng i m t #hi a ca nh nh t !i nh$ , u 6inh
tha nh g n gu i v i cu c s ng h" ng nga y cu a con ng i b i ti nh d hi u v i nh ng !i u r"n da y thng
th ng thi 6hoa ho c giu p con ng i #ha m pha nh ng quy lu t cu a gi i t nhin nh n th c ba n ch t !i ch
th c cu a chu ng$ +rong li nh v c hoa t ! ng #hoa ho c #inh tha nh #hng co vai tro gi ca $ ) hi u Xcu n
sa chX gi i t nhin con ng i #hng chi !n thu n d a trn s di n gia i cu ch ma pha i d a va o th c
nghi m va t duy ly ti nh$ + nh ng quan ni m trn 'alil #h" ng !i nh tn gia o va #hoa #ho c la hai li nh
v c ! i s ng tinh th n c n thi t cho con ng i$ +uy nhin ng !" c bi t ! cao vai tro cu a #hoa ho c
#h" ng !i nh s c ma nh tri tu cu a con ng i trong qua tri nh v t n nh n th c th gi i va #h" ng !i nh r" ng
nh ng gi chu ng ta bi t co n qua i t so v i nh ng gi ma ta cha bi tP
,h ng t t ng m i v con ng i v t nhin v #hoa ho c va vai tro cu a no trong ! i s ng con
ng i ! c ca c tr ng pha i tri t ho c th i c n !a i pha t tri n d a trn ca ch ti p c n cu a ring mi nh$ Lau !y
la nh ng tr ng pha i tiu bi u$
B. T)'. "G -HA I M/ #! T KI"H "GHI$ 8 L M/ GIA %
)y la tr ng pha i tri t ho c Cnh ! c /h$&cn !" t n n mo ng +$0 p4 pha t tri n th*o #hynh
h ng #inh nghi m va 'i$? c ! y ma nh th*o #huynh h ng duy gia c$
3 -hr9n2Ai t Bcn
%h7Bcn 3Urancis Bacon 7@B7(7B5B8 sinh ra trong m t gia !i nh quy t c cao c p ta i tha nh ph
?un )n$ Lau #hi t t nghi p !a i ho c ng la m vi c ta i s qua n Cnh /ha p sau !o ! c b u va o ,ghi
vi n la m +h ng th ba o chi r i +hu t ng cu a n c Cnh$ Zng la !a i bi u t t ng cu a t ng l p quy t c
c p ti n$ /h$&cn vi t r t nhi u ta c ph m v v"n ho c va tri t ho c: Hia i thi ch thin nhin, )h 9i nh tri t
ho c, S i chi cu a 2 /1 , +1ng cu 2 i, M1 ta 7ua c( u tri th c, V ca c nguyn /y , >t/antis 2 iN Zng la
ng i sa ng l p ra chu nghi a duy v t #inh nghi m Cnh va #hoa ho c th c nghi m$ ?i ch s tri t ho c va #hoa
ho c phng +y chi u a nh h ng su s" c b i ca c t t ng cu a /h$&cn$
57 Ku5n @i( m th1 c tiB n
?a m t nha t t ng c p ti n co 5( u o c th c ti n cu a t ng l p quy t c /h$&cn !o i ho i pha i ch n
hng ! t n c$ ,hng mu n ch n hng ! t n c c n pha i th ng tri gi i t nhin nghi a la bi t s du ng
s c ma nh cu a no va b" t no phu c vu l i i ch cho con ng i$ ) la m ! c !i u na y c n pha i pha t tri n #hoa
ho c va tri t ho c$ ,hng mu n pha t tri n #hoa ho c va tri t ho c thi tr c h t pha i #h" c phu c ti nh t bi n
gia o !i u l tho i ly lu n sung 4a r i cu c s ng cu a tri t ho c va #hoa ho c cu nghi a la pha i co quan !i m
th c ti n$ 1hi #hi d a trn quan !i m th c ti n thi m i co th 4a c !i nh !u ng vai tro vi tri nhi m vu cu a
tri t ho c va #hoa ho c m i; va s du ng chu ng m t ca ch hi u qua trong ! i s ng cu a con ng i$
+h*o /h$&cn tri t ho c 2 i c n pha i ! c coi la 6hoa ho c cu a 2o i 6hoa ho c, ho" c la c s cu a 2o i
6hoa ho c$ 2u c !i ch cu a tri t ho c va 6hoa ho c 2 i la 4y d ng ca c tri th c ly lu n ch" t ch* ! y ti nh thuy t
48
phu c v mo i li nh v c nghin c u nh: +h ng ! gi i t nhin con ng i ch #hng pha i la cu ng c
ca c ! c tin mu qua ng$ ,hi m vu cu a tri t ho c 2 i la 5a i 0hu c h1 i cho 6hoa ho c hay 3(y 8 ng 6hoa ho c
2 i b" ng ca ch ca i ta o toa n b tri th c hi n co 4o a bo nh ng sai l m chu quan s du ng hi u qua t duy
#hoa ho c ! #ha m pha tr t t cu a th gi i #ha ch quan ti n ! n 4y d ng m t hi nh a nh v th gi i trong t
duy gi ng nh no t n ta i trong hi n th c$ 1o n nhi m vu cu a #hoa ho c m i la 6ha 2 0ha ra ca c 7uy /u( t
cu a th gi i, ch #hng pha i !i ti m nguyn nhn cu i cu ng$ Tri t ho c va 6hoa ho c 2 i pha i 4u t pha t t
tinh th n Qtri th c /a s c 2a nhR va Q/y /u( n th1 ng nh( t 4 i th c ti nR& ,hi m vu t i th ng cu a chu ng la
giu p t"ng c ng quy n l c tinh th n cho con ng i ! con ng i th ng tri t c la m chu va ca i ta o gi i t
nhin phu c vu l i i ch cho con ng i$
% i 7uan ni 2 th c ti n nh th ng !a 4y d ng m t h th ng tri t ho c v #hoa ho c cu a mi nh$ 0
th ng tri t ho c na y th hi n nh ng t t ng chu y u sau !y:
<7 Ku5n ni m F th 2i i F5 con n21 i
Fo chi u a nh h ng b i t t ng cu a ca c nha tri t ho c duy v t c 0i ?a p 3ly lu n v ha t gi ng cu a
Cna4ago nguyn t lu n cu a )mcri t ly lu n v hi nh da ng cu a Cri4t tP8 /h$&cn cho r" ng th gi i
,gi i t nhin- t1 n ta i 6ha ch 7uan, 5a 8a ng 4a th1 ng nh( t. con ng i /a 21 t sa n 0h( 2 cu a th gi i, no
bao g m th 4a c va linh h n mang ti nh v t ch t$
Th gi i t1 n ta i 6ha ch <uan# 4a /a ng 0a th1 ng nh tK +h gi i t n ta i m t ca ch 6ha ch 7uan
#hng phu thu c va o ti nh ca m uy ti n nh n th c 3ca i chu quan8 cu a con ng i$ +ri t ho c va #hoa ho c
#hng th bi t ca i gi ngoa i th gi i v t ch t #ha ch quan !o $ +i nh 5a 8a ng cu a th gi i chi co th ! c ly
gia i m t ca ch !u ng !" n va ! y !u nh va o quan ni m v v t ch t v hi nh da ng v v n ! ng$$$
V( t ch( t la toa n th ca c ph n t r t nho v i nh ng ti nh ch t #ha c nhau$
*i nh 8a ng la nguyn nhn d n t i mo i s #ha c bi t cu a ca c s v t la ly do ! y !u ! s v t 4u t
hi n la ba n ch t chung cu a ca c s v t cu ng loa i la quy lu t chi ph i s v n ! ng cu a chu ng$
V( n 51 ng la ba n n"ng la sinh #hi cu a s v t v t ch t$ % n ! ng la thu c ti nh ! u tin va quan tro ng
nh t cu a v t ch t$ .hi d a va o quan sa t thng th ng /h$&cn cho r" ng co t i 7E da ng v n ! ng trong
!o hi nh da ng la m t da ng v n ! ng ma nh va o no ca c ph n t v t ch t c u tha nh s v t; va ! ng im
cu ng la m t da ng v n ! ng$
% t ch t hi nh da ng va v n ! ng th1 ng nh( t v i nhau$ ,h n th c ba n ch t cu a s v t v t ch t la #ha m
pha ra hi nh da ng nghi a la va ch ra ca c quy lu t v n ! ng chi ph i chu ng$
*on ng i 8a $1 t sa n 5h $ cu a th gi iO .hi coi con ng i bao g m th 4a c va linh h n
ng #h" ng !i nh r" ng #hng chi th 4a c ma ca linh h n cu a con ng i cu ng ! u la v t ch t$ ?inh h n cu a
con ng i gi ng nh #hng #hi hay l a bi t ca m gia c t n ta i trong b o c v n ! ng th*o dy th n #inh va
ma ch ma u trong c th $ ,goa i vi c th a nh n s hi n h u cu a linh h n con ng i trong th 4a c con
ng i /h$&cn co n th a nh n s hi n h u cu a linh h n th c v t va linh h n ! ng v t t n ta i trong c th
th c v t va ! ng v t$ .hoa ho c nghin c u con ng i va linh h n cu a no pha i la #hoa ho c t nhin$
c7 Ku5n ni m F nh: n th1 c
*a $ gia c# 6inh nghi $ 8a ngu1 n g1 c /uy nh t cu a $o i tri th c: 2" c du v n co n chi u a nh
h ng b i quan ni m ch(n /y / ng ti nh ( chn ly lo ng tin cu a th n ho c t n ta i cu ng v i chn ly ly tri cu a
#hoa ho c ( va cha #h" c phu c ! c ti nh th n ho c trong quan ni m cu a mi nh nhng /h$&cn lun cho
r" ng ca 2 gia c, 6inh nghi 2 /a ngu1 n g1 c 8uy nh( t cu a 2o i tri th c$ .hoa ho c th t s pha i bi t s du ng
t duy t ng h p va phng pha p quy na p #hoa ho c ! #ha i qua t ca c d #i n do #inh nghi m mang la i
nh" m #ha m pha ra ca c quy lu t ba n ch t cu a th gi i v t ch t #ha ch quan !a da ng va th ng nh t$ .hoa
ho c nh th chi co th la #hoa ho c th c nghi m$ %a tri th c #hoa ho c th t s pha i lun mang ba n ti nh
#ha ch quan; chu ng hoa n toa n #hng phu thu c va o ti nh ca m y chi l i i ch chu quan cu a con ng i$ )
!a t ! c nh ng tri th c nh th #hoa ho c m i c n pha i loa i bo nh ng a o t ng ra #ho i qua tri nh nh n
th c cu a chi nh mi nh$
Ly 8u n 0 a o t ngO +h*o /h$&cn qua tri nh nh n th c th gi i #ha ch quan la qua tri nh
4y d ng ca c tri th c #ha ch quan v th gi i$ Iua tri nh na y pha i 4u t pha t t ba n thn th gi i #ha ch
quan thng qua #inh nghi m ca m ti nh ti n ! n t duy ly ti nh ! 4y d ng ca c tri th c #ha ch quan v th
gi i$ +uy nhin qua tri nh nh n th c cu a con ng i co n bi chi ph i b i nh ng y u t chu quan nh m" c
pha i ca c a o t ng; do !o n"ng l c ti m hi u th gi i cu a con ng i bi ha n ch ma h u qua la d n ! n
nh ng sai l m #hng th tra nh #ho i$ ) tra nh ca c sai l m c n pha i 4*m 4* t ngu n g c ti nh ch t cu a ca c
a o t ng va ti m ca ch #h" c phu c chu ng$ /h$&cn chi ra b n loa i a o t ng$ )o la a o t ng Qloa iR a o
t ng Qhang ! ngR a o t ng Qthi tr ngR a o t ng Qnha ha tR$
49
> o t ng Q/oa iR la sai l m gy ra do nhn loa i l m l n ba n ti nh chu quan cu a tri tu cu a mi nh v i ba n
ti nh #ha ch quan cu a s v t$ .hi m" c pha i a o t ng na y con ng i 4uyn ta c ba n ti nh #ha ch quan cu a s
v t b" ng ca ch ga n * p cho s v t #ha ch quan nh ng !" c !i m chu quan cu a mi nh$
> o t ng Qhang 51 ngR 4u t hi n trong qua tri nh nh n th c cu a t ng con ng i cu th $ Fo m i con
ng i cu th co nh ng !" c !i m tm ly ti nh ca ch chu quan #ha c nhau ma trong qua tri nh nh n th c
chu ng !a 4uyn ta c ba n ti nh #ha ch quan cu a s v t$
> o t ng Qthi tr ngR ! c hi nh tha nh #hi con ng i #hng 4u t pha t t ti nh hi nh th c t cu a ba n
thn s v t ma d a va o tho i qu*n t p qua n quan ni m thu t ng m h #hng pha n a nh !u ng ba n ch t
cu a s v t ! nh n th c no ; vi v y s 4uyn ta c ba n ch t #ha ch quan cu a s v t la #hng th tra nh #ho i$
> o t ng Qnha ha tR co ngu n g c t nh ng quan ni m sai tra i nhng ! c cu ng c b i ca c th l c
chi nh tri tn gia oP !ang th ng tri trong ! i s ng 4a h i; vi v y chu ng ca n tr qua tri nh nh n th c !u ng
!" n cu a con ng i n u chu ng #hng tng h p v i ! ng l i chi nh tri tn gia o !o P
+h*o /h$&cn ! #h" c phu c ca c a o t ng na y chu ng ta c n pha i 6ha ch 7uan ho a hoa t ! ng nh n
th c$ )i u na y ! c th c hi n b" ng ca c ca ch ti p c n tr c ti p th gi i t nhin ma #hng thng qua uy
ti n sa ch v lo ng tin ti n !i uP; ra s c hoa n thi n phng ti n cng cu nh n th c va nhn ca ch ca ti nh
ca nhn cu a t ng con ng i !" c bi t pha i bi t la m thi nghi m bi t s du ng ph* p quy na p #hoa ho c bi t
t ng h p va #ha i qua t ho a m t ca ch !u ng !" n ca c ta i li u #inh nghi m ca m ti nh ring l* ! 4y d ng
chu n 4a c ca c #ha i ni m nguyn ly chung pha n a nh !u ng !" n chi nh 4a c ba n ch t quy lu t cu a s v t t n
ta i trong hi n th c #ha ch quan$
%hng 5ha 5 nh n th c 6hoa ho cO )h&Bcn cho r" ng t tr c t i nay t duy gia o !i u va
! u o c nng ca n chu y u chi s du ng hai phng pha p nh n th c sai l m$ Zng go i hai phng pha p !o la
phng pha p Qcon nh nR va phng pha p Qcon #i nR$
)hng 0ha 0 Qcon 6i nR ! c ca c nha #inh nghi m t m th ng s du ng ! thu l m go p nh" t
nh ng d #i n vung va i gi ng nh con #i n ma #hng bi t t ng h p #ha i qua t ! ru t ra nh ng nh n
!i nh !u ng !" n t c th c ti n mu qua ng$
)hng 0ha 0 Qcon nh nR ! c ca c nha gia o !i u s du ng ! ru t ra ca c cng th c phi n i dung
gi ng nh con nh n chi !n thu n bi t ru t t t chi nh mi nh ma b t ch p mo i ta i li u th c t sinh ! ng
bn ngoa i !ang t n ta i thay ! i ra sao t c ly lu n sung$ ) #h" c phu c hai phng pha p trn nha #hoa
ho c th t s pha i la nha #hoa ho c th c nghi m bi t s du ng !iu luy n phng pha p Qcon ongR$
)hng 0ha 0 Qcon ongR giu p cho ca c nha #hoa ho c th c nghi m ti m #i m ca c c li u th c nghi m
3hng nhu y8 va ch ra ca ch th c t ng h p so sa nh va #ha i qua t ca c c li u !o ! 4y d ng ca c tri th c
3m t8 nh" m #ha m pha ra ca c quy lu t cu a th gi i$
)ng th i /h$&cn !a ra 0hng 0ha 0 9a 9a ng 3ba ng co m" t ba ng v" ng m" t ba ng tri nh ! 8
sau na y 2il 3L$2ill8 !a h th ng ho a tha nh B1 n 0hng 0ha 0 Mi/ 3tng ! ng #ha c bi t ! ng thay
! i va th" ng d8 ! #ha m pha ra m i lin h nhn qua mang ti nh quy lu t chi ph i ca c s v t hi n t ng
#ha ch quan !a da ng va th ng nh t trong th gi i v t ch t ma quan sa t hay thi nghi m mang la i d i da ng
ca c s #i n #inh nghi m ca m ti nh$
/hng pha p cu a /h$&cn co n ! c go i la 0hng 0ha 0 7uy na 0 6hoa ho c hay 7uy na 0 8 a trn
21 i /in h nh(n 7ua & )y la phng pha p c ba n mang la i nhi u pha t minh n i ti ng cu a #hoa ho c th c
nghi m tr c !y$ ,o d" t d n t duy #hoa ho c 4u t pha t t nh ng s #i n #hoa ho c ring l* 3ca i ring8 !
!i ! n nh ng nguyn ly quy lu t t ng qua t 3ca i chung8 #hi d a trn m i lin h nhn qua mang ti nh quy
lu t gi a chu ng !a ! c pha t hi n ra ma #hng nh t thi t pha i d a trn s l ng l n ca c s #i n ring l*
! c #ha o sa t$ +h*o /h$&cn qua tri nh nghin c u ( nh n th c !u ng !" n c n pha i tra i qua = b c nh
sau:
2 t la 8 a 4a o gia c 7uan, th1ng 7ua 7uan sa t, thi nghi 2 chu ng ta tr c ti 0 ti 0 c( n th gi i t
nhin 5a 8a ng 4a sinh 51 ng 5 thu 5 c nh ng ta i /i u 6inh nghi 2 ca 2 ti nh&
0ai la so sa nh, 51 i chi u, h th1 ng ho a, t1 ng h 0 nh ng ta i /i u 6inh nghi 2 ca 2 ti nh na y 5 3(y
8 ng nh ng s 6i n 6hoa ho c 4a 0ha t hi n ra 21 i /in h nh(n 7ua gi a chu ng&
&a la t nh ng 21 i /in h nh(n 7ua gi a s 6i n 6hoa ho c 5o , 9 ng 7uy na 0 6hoa ho c, chu ng ta
3(y 8 ng gia thuy t 6hoa ho c 5 /y gia i ca c hi n t ng 5ang nghin c u& V1 i t nh ng gia thuy t 6hoa
ho c 5o , chu ng ta ru t ra ca c h 7ua t( t y u cu a chu ng& E 5 n chu ng ta ti n ha nh nh ng 7uan sa t, thi
nghi 2 2 i 5 6i 2 tra ca c h 7ua 5o . n u 5u ng thi ta co nguyn /y , 5i nh /u( t t1 ng 7ua t. co n n u sai thi
chu ng ta /( 0 /a i gia thuy t 2 i&
/hng pha p cu a /h$&cn co y nghi a r t l n ! n s hi nh tha nh va pha t tri n #hoa ho c th c nghi m
va tri t ho c duy v t #inh nghi m$
50
,h v y /h$&cn !o i ho i qua tri nh nh n th c pha i 4u t pha t t 6inh nghi 2 ca 2 ti nh; co n #inh
nghi m ca m ti nh la i 4u t pha t t th gi i #ha ch quan$ Zng coi nguyn t c 6ha ch 7uan la nguyn t" c ha ng
! u cu a #hoa ho c va tri t ho c m i ! nh n th c !u ng !" n th gi i$ Zng cu ng coi t 8uy t1 ng h 0 va 0hI 0
7uy na 0 6hoa ho c la nh ng cng cu hi u qua !u ! 4y d ng 6hoa ho c th c nghi 2 va chu nghi a 8uy 4( t
6inh nghi 2 nh" m #ha m pha ra ca c quy lu t cu a th gi i ! con ng i chinh phu c no va b" t no phu c vu
l i i ch cho chi nh mi nh$
J7 Ku5n ni m F chi nh tri L A5B h i
?a nha t t ng #i t 4u t cu a t ng l p quy t c c p ti n /h$&cn chu trng m t ! ng l i chi nh tri
phu c vu l i i ch cho giai c p t sa n va chu n bi !i u #i n ! pha t tri n ma nh m* chu nghi a t ba n$ Zng !o i
ho i: /ha i 4y d ng m t nha n c t p quy n !u ma nh ! ch ng la i mo i !" c quy n !" c l i cu a t ng l p
quy t c ba o thu ; /ha i pha t tri n m t n n cng nghi p va thng nghi p d a trn s c ma nh cu a tri th c
#hoa ho c va ti n b cu a #y thu t$ Zng chu trng ca i ta o 4a h i b" ng con ! ng #hai sa ng thng qua s
nghi p gia o du c va !a o ta o ! ng th i ng cu ng ch ng la i mo i cu c n i d y ! u tranh cu a nhn dn$
+ nh ng ti m hi u trn chu ng ta th y /h$&cn #hng chi la ng i sa ng l p ra chu nghi a duy v t
#inh nghi m Cnh va #hoa ho c th c nghi m ma ng co n la m t nha t t ng cu a giai c p t sa n phng
+y$ ?i ch s tri t ho c #hoa ho c va v"n minh ( #y thu t phng +y chi u a nh h ng su s" c b i ca c t
t ng cu a /h$&cn$ +ri t ho c cu a /h$&cn v sau ! c 0 p4 va ? c # tu c va pha t tri n$ ? c !a
! y chu nghi a duy v t #inh nghi m do /h$&cn #h i 4 ng tha nh chu nghi a duy gia c$ N i t chu nghi a
duy gia c cu a ? c gia m mu c &* ccly !a 4y d ng chu nghi a duy tm chu quan n i ti ng lu c b y gi $
2. Tm5 H >A
H1 52 3Tho2as *o99s 7@<<(7B9E8 sinh ra trong m t gia !i nh linh mu c nng thn cu a n c Cnh$
Zng chi u a nh h ng su b i tri t ho c Cri4t t va chu nghi a duy danh$ Lau #hi t t nghi p !a i ho c O cpho
ph n l n qua ng ! i co n la i ng s ng n c ngoa i nh \ /ha p$ +a i /aris ng tr tha nh th #y cu a
/h$&cn$ Zng nghin c u toa n ho c va #hoa ho c t nhin trong ca c ta c ph m cu a 1p* cni c .* pl
'alil$ Zng r t quan tm ! n v n ! con ng i va ! i s ng chi nh tri 4a h i$ V con ng i, V c1ng 8(n,
LI 4iaWanN la ca c ta c ph m tri t ho c chu y u cu a ng$ +uy nhin 4* t trong toa n b n n tri t ho c b y gi
thi t t ng cu a ng la # tu c s nghi p tri t ho c cu a /h$&cn$ Zng !a h th ng ho a va pha t tri n chu
nghi a duy v t #inh nghi m #h" c phu c ti nh ch t th n ho c trong h th ng tri t ho c na y
=@
$
-u t pha t t quan !i m th c ti n va coi tri th c /a s c 2a nh cu a /h$&cn, 0 p4 ti p tu c chu
trng pha t tri n tri t ho c va #hoa ho c l y tri th c phu c vu th c ti n ca i ta o th gi i vi l i i ch con ng i$
) pha t tri n tri t ho c va #hoa ho c c n pha i ta ch th n ho c ra #ho i tri t ho c ! ng th i coi ca c nga nh #hoa
ho c co n la i chi la ca c li nh v c #ha c nhau cu a tri t ho c$ % n ! trung tm cu a tri t ho c pha i la 4( n 5 4
con ng i$ ,hng do con ng i v a la m t ta o th t nhin v a la m t ta o th !a o ! c tinh th n 34a
h i8 nn th*o 0 p4 tri t ho c pha i bao g m hai b ph n chu y u la tri t ho c t nhin va tri t ho c 4a h i$
57 Tri t ho c t1 nhin
Duan 4i $ 0 t nhinK 0 p4 cho r" ng gi i t nhin co tr c con ng i no #hng do th n
tha nh hay +h ng ! ta o ra no !a t n ta i va s* ti p tu c t n ta i 3duy v t8$ 'i i t nhin la toa n th ca c v t
th ring l* va chi co ca c v t th ring l* m i t n ta i th t s #ha ch quan 3duy danh8$ 2o i #ha i ni m nh
th c th , 4( t ch( t hay ca i phi v t th ! u #hng t n ta i chu ng chi la tn go i& 2o i v t th cu ng nh nh ng
ti nh ch t va s thay ! i di n ra trong chu ng ! u la # t qua v n ! ng cu a nh ng y u t v t th gy ra$ % n
! ng cu a v t th la v n ! ng c ho c ( thay ! i vi tri do s ta c ! ng cu a s c ! y bn ngoa i gy ra$ 1hu ng
ta ca m nh n ! c h u qua cu a s c ! y 3chuy n ! ng8 ch #hng pha i ba n thn s c ! y$
Zng coi ! ng v t va ca con ng i n a ! u chi la nh ng Qc1 2a y 0h c ta 0R ma ha nh vi hoa t ! ng
cu a chu ng hoa n toa n do s ta c ! ng t bn ngoa i gy nn$ ?y lu n v s c ! y va chuy n ! ng ma ng 4y
d ng trong quan ni m v th gi i t nhin ! c s du ng ! ly gia i ca m gia c cu a linh h n ! ng v t va ! i
35
Luc by g, v chu ba ca cach tn gao (Tn anh), tng p quy tc t san hoa a tn hanh
mt cuc u tranh chng h t tng phong kn nham khang nh a v thng tr trong sng
chnh tr va knh t cua chnh mnh. Nhng vn v tn gao, ong bao dung, phap ch , quyn c
nha nc. c quan tm rng ra. Chu ngha c g thng tr trong t duy khoa hoc cua th a
nay. Xut phat t cac ac m, tnh cht cua con ngi, cac nha truyn gao cung v nhng ng
cng hoa trong hang ngu t san Anh ra sc y ga ngun gc va sng xa hi, quyn c nha
nc. theo tnh thn chu ngha c g. Con ac m va tnh cht cua con ng a c y ga t
gii t nhin. Khuynh hng nay a th hn rt ro net trong h thng t tng trt hoc cua
Hpx.
51
s ng tinh th n con ng i$ 1a m gia c cu a linh h n #hng a nh h ng gi ! n ca c chuy n ! ng va s c ! y
trong b o c hay tra i tim ma no chi la s th hi n chu quan cu a s ta c ! ng #ha ch quan t bn ngoa i$
+uy nhin th*o 0 p4 co s #ha c bi t nh t !i nh gi a ca c v t th phi linh h n va ca c Qc ma y t
! ngR co linh h n$ 1a c Qc ma y t ! ngR co linh h n bao gi cu ng co nh ng c quan giu p lu gi ca c n
t ng cu va cho ph* p so sa nh chu ng v i ca c n t ng m i$ )y la ti n ! d n t i ! i s ng y th c con
ng i$ ,h v y 0 p4 !a phu nh n s t n ta i linh h n nh m t th c th tinh th n b t t ; ng chi th a
nh n th 4a c 3v t th 8 va nh ng hoa t ! ng mang ti nh t nhin c ho c cu a no $ )i u na y cho ph* p ng !i
! n # t lu n cho r" ng +h ng ! va lo ng tin tn gia o chi la nh ng sa n ph m cu a tri t ng t ng d i da o
cu a con ng i$ 1hu nghi a duy v t siu hi nh ma y mo c va quan ni m v th n na y !a chi ph i quan ni m
cu a 0 p4 v nh n th c$
Duan 4i $ 0 nh n th cK 0 p4 ph pha n chu nghi a duy ly phu nh n quan ni m v t
t ng b m sinh v ti nh ro ra ng hi n nhin cu a tri th c ma ) ca ct 4y d ng$ Zng cho r" ng mo i qua
tri nh nh n th c ! u d a va o y t ng 3quan ni m va bi u t ng8& 1a m gia c v th gi i bn ngoa i #hng
chi la c i ngu n duy nh t cu a y t ng ma co n la n n ta ng cu a mo i hoa t ! ng nh n th c cu a chu ng ta$ L
dao ! ng cu a mi tr ng t* !a sinh ra y t ng v a nh sa ng va ma u s" c; s dao ! ng cu a #hng #hi !a
sinh ra y t ng v m thanh$ 0 p4 cho r" ng s ta c ! ng cu a th gi i bn ngoa i sinh ra nh ng y t ng
! u tin v i n i dung cu a no hoa n toa n #ha ch quan; sau !o nh va o ca c thao ta c ti ch c c cu a tri tu nh
! i chi u # t h p va phn chia ma t ca c y t ng na y sa n sinh ra ca c y t ng #ha c$
-u t pha t t chu nghi a duy danh 0 p4 cho r" ng mo i thao ta c cu a qua tri nh nh n th c ! u chi la
thao ta c trn nh ng ca m gia c va bi u t ng v nh ng s v t ring l* trong th gi i$ La n ph m do hoa t
! ng nh n th c mang la i chi la #inh nghi m ( tri th c v nh ng s #i n mang ti nh ring l* !n nh t !a
hay !ang 4a y ra$ Iua tri nh nh n th c #inh nghi m chi thi t l p nh ng m i lin h gi a ca c #inh nghi m
ring l* $ %i v y no chi mang la i nh ng tri th c 3a c su( t v ca i ring ma #hng th mang la i tri th c chi nh
3a c hi n nhin v ca i chung$ ?oa i tri th c chi nh 3a c na y chi co th 4y d ng nh va o ngn ng $ , u y
ni m la ca i ring chi pha n a nh ca c s v t ring r* thi t ng la i la tn go i chung ! chi m t l p ca c s v t
cu ng loa i$ % i ti nh ca ch la ca i chung ngn ng cho ph* p n" m b" t ca i chung m i lin h t t y u$ + !y
ng #h" ng !i nh chn ly #hng pha i la ti nh ch t g" n li n v i ca c s v t ring l* ma la ti nh ch t cu a ca c suy
di n v s v t do t duy chu ng ta ti n ha nh$
+h*o 0 p4 #hoa ho c t nhin la #hoa ho c th c nghi m; no chu y u s du ng phng pha p quan sa t
thi nghi m va quy na p ! #ha o sa t m i lin h gi a ca c s v t ring /I va ti nh ch t ng( u nhin, ca 9i t cu a
chu ng; vi v y no chi mang la i tri th c 3a c su( t, 6h1ng ch c ch n ma #hng th mang la i tri th c hi n
nhin ch" c ch" n nghi a la #hng pha t hi n ra m i lin h t t y u$
?a ca c #hoa ho c ly thuy t toa n ho c va tri t ho c s du ng ngn ng hay tn go i chung va ph* p suy
di n t1 ng 7ua t ! th c hi n ca c thao ta c ch ng minh; do !o chu ng cho ph* p nh n th c ! c m i lin h
t( t y u #ha m pha ra ca c tri th c ch c ch n, chi nh 3a c$
,h v y 0 p4 !a ! ng trn quan ni m siu hi nh ma ta ch ca m gia c ( #inh nghi m ( quy na p ra #ho i
t duy ( ly lu n ( suy di n va chia c" t hoa t ! ng nh n th c th ng nh t cu a con ng i ra la m hai loa i ta ch
bi t nhau$ 1hu nghi a duy danh !a !a 0 p4 ti n g n thuy t b t #ha tri$
<7 Tri t ho c A5B h i
0 p4 4u t pha t t quan ni m con ng i la m t th th ng nh t gi a ca i t nhin va ca i 4a h i ma
cho r" ng co hai tra ng tha i t n ta i cu a 4a h i loa i ng i la tra ng tha i t nhin va tra ng tha i cng dn$
+rong tra ng tha i t nhin, ba n ti nh t nhin la i ch 6y va hi u chi n cu a con ng i th ng tri $ .hi bi
thu c ! y b i ba n ti nh t nhin con ng i chi bi t tho a ma n mo i #ha t vo ng cho ring mi nh ma cha !a p t t
ca $ )y la c i ngu n cu a mo i !i u a c va chu ng ! y 4a h i va o ca c cu1 c chi n tranh tri n 2in cu a t( t ca
,2o i ng i- ch1 ng /a i t( t ca & +rong tra ng tha i t nhin m i con ng i pha i t ba o v mi nh d a th*o ca c
!i nh lu t t nhin va tranh gia nh t t ca nh ng gi mi nh mu n$ 2 i ng i ! u co quy n la m t t ca $ +uy
nhin v m" t t nhin no i chung con ng i ai cu ng nh ai$ L bi nh !" ng v m" t t nhin !a la m cho con
ng i b t ha nh ch #hng mang la i ha nh phu c cho ho $ 1a c cu c chi n tranh sinh t n chi la m cho con
ng i nga y ca ng ri va o ti nh tra ng #ho #h"n ph c ta p thm$ Ci cu ng lo s cho ti nh ma ng va cu c s ng
cu a ring mi nh$ ) thoa t ra #ho i ti nh tra ng na y con ng i bu c pha i t bo quy n ! c la m t t ca $ )i u
na y chi co th th c hi n thng qua vi c #y # t ca c #h c 4a h i$ .hi #h c 4a h i ! c th c hi n thi
tra ng tha i t nhin s* nh ng ch cho tra ng tha i cng dn; #hi !o 4a h i cng dn s* ra ! i va nha n c
s* 4u t hi n$
+rong tra ng tha i c1ng 8(n ba n ti nh t nhin cu a con ng i bi c ch b i ba n ti nh 4a h i$ F a trn s
th ng tri cu a ba n ti nh 4a h i con ng i l p ra nha n c$ ,ha n c cu ng b ma y chi nh phu ( linh h n cu a
no thng qua ca c !a o lu t cu a mi nh #i m ha m #ha t vo ng t nhin va thu h* p t do ( mu n la m gi thi la m
52
cu a con ng i$ % i nhi m vu la !i u ha nh s pha t tri n 4a h i vi l i i ch chung nha n c tr ng pha t m t
ca ch cng minh va chi nh 4a c nh ng ai vi pha m #h c 4a h i$ &a n thn m i con ng i cng dn cu a
nha n c pha i co nghi a vu tun thu ca c chu n m c cu a nha n c$ ,ha th cu ng pha i phu c tu ng nha n c
ch #hng pha i ng c la i$ +h*o ng ca c nha v th n #hng co t i ma ho chi la nh ng ng i suy nghi
nng ca n$ 0oa t ! ng tn gia o pha i h ng va o vi c #huyn con ng i la m th*o ca c chu n m c cu a nha
n cP
2" c du ca c quan ni m v 4a h i va nha n c cu a 0 p4 co n mang n" ng ti nh t nhin nhng chu ng
!a th hi n 4u h ng ti n b cu a giai c p t sa n trong qua tri nh ! u tranh ch ng la i th quy n phong #i n
cu a ,ha n c va th n quy n cu a ,ha th $
=. Gin L c
L1 c 3Cohn Loc6I 7B=5(796D8 sinh ra trong m t gia !i nh cng ch c n c Cnh la !a i bi u duy ca m
!i n hi nh cu a chu nghi a duy v t Cnh$ Lau #hi t t nghi p !a i ho c ng say m nghin c u #inh t ( chi nh
tri ho c y ho c va tri t ho c$ Lau ca ch ma ng t sa n Cnh ng s ng lu vong /ha p 0a ?an$ Einh nghi 2 4
/y ti nh con ng i la ta c ph m tri t ho c c ba n trong !o ng chu y u ba n v nh( n th c th*o tinh th n cu a
chu nghi a /uy gia c$ )y la c s phng pha p lu n cu a ca c nha #inh t chi nh tri ho c t sa n c !i n$
? c ph pha n ca c ly lu n duy tm v nh n th c nh ly lu n v t t ng b m sinh cu a ) ca ct ly
lu n v #ha n"ng b m sinh cu a ?* pni t ! ng th i ba o v ly lu n Q/inh h1 n ; t( 2 9a ng tr ngR do Cri4t t
!a ra$ F a trn ly lu n na y ng #h" ng !i nh mo i nh n th c cu a con ng i ! u b" t ! u t ca c c quan
ca m ti nh ! u pha i thng qua qua tri nh hoa t ! ng n"ng ! ng cu a linh h n ma sa n sinh ra tri th c; nghi a la
#hng co tri th c hay n"ng l c b m sinh 2o i tri th c cu a con ng i 5 u 9 t ngu1 n t ca 2 gia c, t 6inh
nghi 2$
? c chia ca m gia c cu a con ng i tha nh ca m gia c bn ngoa i va ca m gia c bn trong$ .inh nghi m
#hng chi la #ha n"ng nh n th c ca m ti nh ma co n la ba n thn ly ti nh$ %i v y #inh nghi m cu ng co hai loa i
la #inh nghi m bn ngoa i va #inh nghi m bn trong$ Einh nghi 2 9n ngoa i la # t qua t p h p ca c ca m
gia c pha t sinh do s ta c ! ng cu a ca c s v t #ha ch quan ln c quan ca m ti nh 3ngoa i ca m8 cu a con ng i$
Einh nghi 2 9n trong la # t qua t p h p ca c n i ca m pha t sinh t ca c pha n 4a bn trong hay ca c 4u c ca m
tm ly chu quan cu a con ng i$
%i c coi ly ti nh cu ng la #inh nghi m !a !a ? c !i ! n #h" ng !i nh duy gia c: Eh1ng co ca i gi trong
/y ti nh 2a tr c 5o 6h1ng co trong ca 2 ti nh& 1o n t p h p ca c #inh nghi m s* !a ! n ! i s ng tm ly
t t ng cu a con ng i$ %a t t ng cu a con ng i th*o ng cu ng co hai loa i la t t ng !n gia n va t
t ng ph c ta p$ T t ng 5n gia n la t ng !n thu n ca c ca m gia c cu a con ng i$ T t ng 0h c ta 0
4u t hi n #hi co s hoa t ! ng ti ch c c cu a ly tri nh phn ti ch so sa nh ! i chi u # t h p ca c ca m gia c
v i nhau giu p hi u s v t su s" c hn$
? c cu ng phn chia !" c ti nh cu a s v t ra tha nh !" c ti nh co tr c va !" c ti nh co sau$ < c ti nh co
tr c mang ti nh #ha ch quan nghi a la #hng phu thu c va o ca m gia c con ng i; !o la qua ng ti nh #h i
l ngP; chu ng #hng m t !i cho du ta bi n ! i s v t th na o !i n a; nhi m vu cu a ca c #hoa ho c la pha i
pha t hi n ra chu ng$ < c ti nh co sau co th mang ti nh #ha ch quan nghi a la #hng phu thu c va o ca m gia c
con ng i; nhng cu ng co th mang ti nh chu quan nghi a la phu thu c va o ca m gia c con ng i; !o la m
thanh mu i vi ma u s" cP r t d bi n ! i va co th #hng gi ng nhau nh ng ng i #ha c nhau$
Iuan !i m #hng nh t qua n v ba n ti nh #ha ch quan hay chu quan cu a !" c ti nh co sau th hi n s dao
! ng gi a chu nghi a duy v t va chu nghi a duy tm trong l p tr ng tri t ho c duy gia c ma ? c chi u a nh
h ng$ 1hi nh t ch #hng tri t ! na y ma chu nghi a duy gia c cu a ? c tr tha nh c i ngu n ly lu n !a
! n s 4u t hi n cu a chu nghi a duy tm chu quan &* ccly l n chu nghi a duy v t /ha p$
%. T)'. "G -HA I M/ L/ L T' BI$ "
)y la tr ng pha i tri t ho c ( siu hi nh ho c ! cao ly ti nh$ ,o c g" ng h th ng ho a toa n b tri th c
ma con ng i !a t ! c lu c b y gi d a trn c s phng th c t duy ly lu n nh" m giu p con ng i thoa t
ra #ho i ca ch nhi n thi n c n v th gi i$ ,o ! c ) ca ct !" t n n mo ng -pinda va ?* pni t pha t tri n th*o
#huynh h ng duy v t va duy tm #ha c nhau$
3. )n + c5 ct
ca ct 3VInI LIscartIs 7@EB(7B@68 sinh ra trong m t gia !i nh quy t c thi tr n ?a 0ay* thu c
mi n ,am n c /ha p$ Zng t ng phu c vu trong qun ! i 0a ?an va chu du nhi u n c$ Lau #hi 4u t ngu
ng s ng hoa t ! ng #hoa ho c !n ! c va m t n c ngoa i$ Zng !o c r t i t sa ch v !ng th i nhng la i
vi t r t nhi u ta c ph m tri t ho c va #hoa ho c$ +rong !o co ca c ta c ph m chi nh nh Lu( n 4n 4 0hng
0ha 0N, Lu( n 4n siu hi nh ho c, Lu( n 4n 4 th gi iN Iua ca c ta c ph m cu a mi nh ) ca ct !a #hi d y
chu nghi a duy ly cho th i c n !a i va ng cu ng la ng i sa ng l p ra #hoa ho c ly thuy t$ Zng #hng chi la
53
nha tri t ho c ma co n la nha toa n ho c nha #hoa ho c t nhin #i t 4u t cu a nhn loa i$ 0o c thuy t tri t ho c
cu a ng toa t ln tinh th n duy ly ti m #i m va s du ng m t ca ch co y th c phng pha p chi !a o ly tri !
nh n th c !u ng !" n th gi i$ 1o th chia tri t ho c cu a ng tha nh hai b ph n la siu hi nh ho c va #hoa ho c
3v t ly ho c8$ +rong siu hi nh ho c ) ca ct la nha nhi nguyn lu n nga v phi a duy tm; nhng trong #hoa
ho c ng la i la nha duy v t siu hi nh ma y mo c n i ti ng$ ?i ch s tri t ho c va #hoa ho c /hng +y chi u
a nh h ng su s" c b i ca c t t ng cu a ng$
57 &iu hi nh ho c
+rong Liu hi nh ho c cu a ) ca ct n i b t b i nh ng t t ng sau:
QNghi ng 5h1 :i nRO 1u ng nh /h$&cn ) ca ct !o i ho i pha i 4y d ng la i c s cho tri t
ho c m i$ +ri t ho c ! c ng hi u th*o hai nghi a: th*o nghi a r ng tri t ho c la t ng th tri th c cu a con
ng i v t nhin va 4a h i; co n th*o nghi a h* p tri t ho c chi nh la siu hi nh ho c ( c s th gi i quan cu a
con ng i$ Zng so sa nh toa n b tri th c cu a nhn loa i nh m t cy c thu ma trong !o g c r la siu hi nh
ho c thn la v t ly ho c ca nh nha nh la ca c nga nh #hoa ho c #ha c$ ) ca ct lun lun ! cao tri t ho c$ +h*o
ng tri t ho c la ca ch th c t t nh t ! b c l s thng tha i cu a con ng i trong mo i li nh v c hoa t ! ng cu a
chi nh mi nh; m c ! pha t tri n cu a tri t ho c th hi n tri nh ! v"n minh cu a m t dn t c; dn t c na o v"n
minh va co ho c th c cao hn nh t !i nh pha i la dn t c co m t n n tri t ly ( cng cu ly lu n t t hn$
+h*o ) ca ct tri t ho c pha i ba n v #ha n"ng va phng pha p !a t ! c tri th c !u ng !" n vi v y
nhi 2 4u cu a no tr c h t pha i la #h" c phu c chu nghi a hoa i nghi va sau !o la 4y d ng ca c nguyn t" c
phng pha p n n ta ng ! giu p cho ca c nga nh #hoa ho c #ha m pha ra ca c quy lu t cu a gi i t nhin 4y
d ng ca c chn ly #hoa ho c nh" m chinh phu c gi i t nhin phu c vu l i i ch cho con ng i$ ,h v y
) ca ct !a t !" t cho mi nh nhi m vu la pha i 4y d ng m t tri t ho c m i tri t ho c g" n li n v i #hoa ho c
nh" m la m chu t duy nng cao tri nh ! ly lu n cho con ng i$
, u /h$&cn cho r" ng c s cu a chn ly la ca m ti nh va ! nh n th c !u ng c n pha i t y r a ca c a o
t ng thi ) ca ct chu trng r" ng c s cu a chn ly la ly ti nh va ! nh n th c !u ng c n pha i nghi ng
0h1 9i n, t c nghi ng mang ti nh phng pha p lu n ! #hng m" c sai l m va co ! c ni m tin ch" c ch" n
trong nh n th c$ Zng cho r" ng ! !a t chn ly chu ng ta c n pha i bi t nghi ng mo i ca i # ca ca i ma ng i
! i cho la chn ly $ % i nguyn t" c nghi ng trn ) ca ct ! cao t duy ly ti nh va coi th ng #inh
nghi m ca m ti nh trong hoa t ! ng nh n th c; vi v y ng !a !" t n n mo ng cho chu nghi a duy ly th i c n
!a i$ +h*o ng mo i ca i t n ta i chi co th tr tha nh chn ly #hi chu ng ! c !a ra pha n 4* t d i Qto a a nR
cu a ly ti nh nh" m t ba o ch a cho s t n ta i cu a chi nh mi nh$ Nghi ng 0h1 9i n, vi v y la c s 0hng
0ha 0 /u( n cu a tri t ho c < ca ct&
Iuan !i m duy ly na y cu a ) ca ct co y nghi a ti ch c c trong qua tri nh ! u tranh ch ng chu nghi a
gia o !i u ch ng la i lo ng tin v c"n c $ +uy nhin cu ng gi ng nh /h$&cn ng i chi th y m t m" t cu a
qua tri nh nh n th c m" t ca m ti nh 3phng pha p siu hi nh #inh nghi m8; thi ) ca ct cu ng chi th y m t
m" t cu a qua tri nh nh n th c m" t ly ti nh; do !o c s phng pha p lu n na y cu ng mang ti nh siu hi nh
phi m di n 3phng pha p siu hi nh t bi n8$
QT1i suy nghi # 0 y t1i t1 n ta iRO Fu d a trn nguyn t" c nghi ng 0h1 9i n nhng ) ca ct
#hng !i ! n chu nghi a hoa i nghi ma la ba c bo no va 4y d ng nguyn /y c 9a n cu a toa n b h th1 ng
siu hi nh ho c 8uy /y cu a mi nh nguyn ly Qt1i suy nghi , 4( y t1i t1 n ta iR$
) lu n ch ng cho nguyn ly na y ng ly lu n nh sau: Fu ti nghi ng v s t n ta i cu a mo i ca i
nhng ti #hng th nghi ng v s t n ta i cu a chi nh mi nh b i vi n u ti #hng t n ta i thi la m sao ti co
th nghi ng ! c$ 2a nghi ng la suy nghi la t duy nn ti suy nghi v y ti t n ta i$ +i t n ta i v i
cng vi la ng i suy nghi nghi a la suy nghi cu a ti la co th t$ ,o co s t n ta i va s t n ta i !o la #hng
th nghi ng va cu ng #hng th ba c bo ! c$
) i v i ) ca ct s t n ta i cu a suy nghi la m t chn ly nhng s t n ta i cu a c th 3th 4a c8 thi cha
th la chn ly ! c b i vi no co n co th bi nghi ng $ L di nh v y la do chu ng ta bi t c th qua ca m
gia c ma ca m gia c thi #hng !a ng tin c y$ ) ch ng minh s t n ta i th t s 3chn ly 8 cu a th 4a c c n pha i
d a va o s t n ta i cu a +h ng ! $
F a trn nguyn ly c ba n QT1i suy nghi , 4( y t1i t1 n ta iR ng 4y d ng h th ng siu hi nh ho c cu a
mi nh$ ) i v i ng siu hi nh ho c pha i la ho c thuy t ch" t ch* v +h ng ! v gi i t nhin va con ng i
! t !o ru t ra ca c nguyn t" c giu p chi !a o hoa t ! ng ba n ch t cu a con ng i hoa t ! ng nh n th c cu a
linh h n ly ti nh$
Ly 8u n 0 Th ng 4 # gi i t nhin 4a con ng iO , i dung chu y u trong ly lu n v
+h ng ! la ca c ch ng minh cu a ng v s t n ta i cu a Th ng 5 $ +h*o ng +h ng ! th t s t n ta i
b i vi mo i dn t c mo i con ng i ! u nghi v +h ng ! $ 0n n a s t n ta i cu a +h ng ! la ca i !a m
54
ba o ch" c ch" n cho s t n ta i cu a gi i t nhin cu ng nh cu a va n v t sinh t n trong no !a m ba o cho s t n
ta i cu a th 4a c va n"ng l c nh n th c v t n cu a con ng iP %a n v t trong gi i t nhin chi co th ! c
ta o tha nh t hai th c th t n ta i ! c l p nhau$ )o la th c th tinh th( n phi v t ch t v i thu c ti nh bi t suy
nghi ta o tha nh mo i y nghi quan ni m t t ngP va th c th 4( t ch( t phi tinh th n v i qua ng ti nh ta o
tha nh ca c s v t co th !o ! c th*o ca c !" c ti nh #hng gian th i gian$ Ning con ng i la m t s v t
!" c bi t ! c ta o tha nh t hai th c th trn no v a co linh h n b t t v a co c th #ha t $ ?a m t sinh
v t cha hoa n thi n nhng co #ha n"ng !i ! n hoa n thi n la b c thang trung gian gi a +h ng ! va 0
v nn con ng i v a cao siu #hng m" c sai l m v a th p h* n co th m" c sai l m$
Ly 8u n 0 8inh h1 n# nh n th c 4a ca c nguyn t c 5hng 5ha 5 8u n nh n th cO +h*o
) ca ct:
? Linh h1 n con ng i #hng chi bao g m /y tri ma co n co ca y chi n a$ ?y tri mang la i #ha n"ng
nh n th c sa ng su t !u ng !" n$ \ chi mang la i #ha n"ng cho n l a pha n quy t 3#h" ng !i nh hay phu !i nh8
#ha n"ng t do gia i quy t$ 1hi nh do #ha n"ng to l n cu a mi nh ma y chi co th d" t d n linh h n sa va o sai
l m nh m l n$ 0oa t ! ng ba n ch t cu a linh h n con ng i la nghi ng t c suy nghi t duy$ &a n thn
vi c nghi ng la d u hi u #hng hoa n thi n vn t i s hoa n thi n$ Fo b" t ngu n t +h ng ! ma trong
linh h n con ng i co ch a s" n m t s t t ng hoa n thi n mang ti nh b m sinh lun !u ng !" n ! c sa n
sinh ra cu ng lu c v i s sinh ra T1i$ ,goa i ra trong linh h n con ng i co n co m t s t t ng #ha c #hng
hoa n thi n co th sai l m$ )o la ca c t t ng ! c linh h n t nghi ra hay ca c t t ng ! c du nh p t
bn ngoa i va o #hi linh h n ti p 4u c v i th gi i 4ung quanh$
D .hi 4u t pha t t quan ni m cho r" ng hoa t 51 ng 9a n ch( t cu a /inh h1 n /a nh( n th c va 2o i ch(n
/y 5 u 9 t ngu1 n t /inh h1 n /y ti nh ,tri tu - ) ca ct cho r" ng nh n th c la 7ua tri nh /inh h1 n /y ti nh
3(2 nh( 0 4a o chi nh 2i nh 5 6ha 2 0ha ra t t ng 9( 2 sinh 3ca c nguyn ly quy lu t cu a lgi ch hay cu a
toa n ho cP8 ch a ! ng trong mi nh va s du ng chu ng ! ti p c n th gi i$ 1o n tr c gia c ; nng / c /inh
ca 2 cu a /inh h1 n /y ti nh 2ang /a i nh ng y ni 2 ro ra ng, ra nh 2a ch, hi n nhin la hi nh th c nh( n th c t1 i
cao #ha m pha ra ca c t t ng b m sinh !o $ Zng coi /y tri 6hu c chi t chi nh n th c ! c chn ly #hi no
d a va o tr c gia c nh la !i m #h i ! u va la hi nh th c hoa t ! ng tri tu cao nh t cu a mi nh ! suy nghi
m t ca ch ro ra ng ra nh ma ch nh ng t t ng trong no va do no t sinh ra hay n" m l y t t ng v ca c s
v t co th #h" ng !i nh hay phu !i nh$ &a n thn ly tri #hu c chi t t no #hng #h" ng !i nh hay phu !i nh !i u
gi ca nn no #hng bao gi m" c sai l m$
? *a c nguyn t c 5hng 5ha 5 8u n nh n th cO +h*o ) ca ct m t linh h n vi !a i cu ng co th sa n
sinh ra nh ng !i u nha m nhi n u no #hng bi t d a va o m t phng pha p lu n !a ng tin c y$ %i v y
nhi m vu cu a siu hi nh ho c la 4y d ng ca c nguyn t" c mang ti nh phng pha p lu n nh" m chi !a o hoa t
! ng nh n th c cu a linh h n ly ti nh giu p hoa n thi n tri tu ( n"ng l c t duy ! ng th i cu ng la ! giu p
cho ca c nga nh #hoa ho c #ha m pha ra chn ly $ +h*o ng co 3 nguyn t c 0hng 0ha 0 /u( n nh( n th c
nh th la :
2 t la chi coi /a ch(n /y nh ng gi ro ra ng, ra nh 2a ch, 6h1ng g n 21 t chu t nghi ng na o ca ,nh
4a o tr c gia c-&
0ai la 0ha i 0h(n chia 51 i t ng 0h c ta 0 tha nh ca c 91 0h( n 5n gia n c( u tha nh 5 ti n / i trong
4i c nghin c u&
&a la 7ua tri nh nh( n th c 0ha i 3u( t 0ha t t nh ng 5i u 5n gia n, s 5 ng nh( t 8( n 8( n 5 n nh ng
5i u 0h c ta 0 hn&
& n la 0ha i 3I2 3I t toa n 8i n 2o i 8 6i n, ta i /i u 5 6h1ng 9o so t 21 t ca i gi trong 7ua tri nh nh( n
th c&
+o m la i qua tri nh nh n th c !u ng !" n pha i d a va o n"ng l c tr c gia c cu a linh h n /y ti nh ! #ha m
pha ra nh ng tri th c b m sinh ch a s" n trong no $ Lau !o linh h n ly ti nh s du ng hi u qua t duy 0h(n
ti ch m t ca ch toa n 8i n va 0hI 0 suy 8i n h 0 /y 3di n di ch toa n ho c8 ! 4y d ng mo i tri th c #hoa ho c ly
thuy t; ! ng th i qua !o ma hoa n chi nh ly tri #hu c chi t ! pha t tri n chu nghi a duy ly $
<7 Kho5 ho c
, u trong li nh v c siu hi nh ho c ) ca ct la nha nhi nguyn lu n nga sang h ng duy tm thi trong
li nh v c 6hoa ho c ma tr c h t la v t ly ho c ng b c l th gi i quan duy v t siu hi nh ( ma y mo c cu a
mi nh$ +uy nhin co ch ng b c l nhi u quan !i m bi n ch ng v t tr c th i !a i$
+rong li nh v c 0 t 8y ho c ) ca ct 4y d ng /y /u( n v 4( t ch( t va 4( n 51 ng$ % t ch t bao
g m ca c ha t nho mi n co th ! c phn chia ! n v cu ng t n$ &a n ch t cu a v t ch t la qua ng ti nh; hay
qua ng ti nh la thu c ti nh cu a th c th v t ch t$ .hng gian th i gian va v n ! ng la nh ng thu c ti nh g" n
li n v i nh ng v t th v t ch t$ .hng co #hng gian tr ng r ng$ % n ! ng cu a v t th co ngu n g c su
55
4a t ca i hi ch ban ! u cu a +h ng ! ; sau !o v n ! ng cu a ca c v t th #hng th ! c sinh ra #hng th
bi tiu di t 3ba o toa n8$ % n ! ng cu a v t th la v n ! ng c gi i nghi a la s thay ! i vi tri cu a v t th
trong #hng gian th*o th i gian d i s chi ph i b i ca c !i nh lu t c ho c$
F a trn quan ni m na y ) ca ct 4y d ng 21 hi nh 4u tru $ ,h va o ca i hi ch ! u tin cu a +h ng
! th gi i co ! c m t 4ung l ng ban ! u$ -ung l ng na y !a v t ch t ! ng nh t nguyn thu y t*
va o tra ng tha i chuy n ! ng 4oa y d n t i s hi nh tha nh ca c ha t v t ch t l n d n$ )o la nh ng ha t l a bao
tru m toa n b vu tru nh ng ha t #hng #hi P r i nh ng ha t ! t to nh t ta o tha nh ca c ha nh tinh va ca c v t
c ng #ha c$ -ung l ng na y lun ! c ba o toa n trong qua tri nh v n ! ng cu a vu tru $
+rong li nh v c sinh ho c ) ca ct pha t tri n t t ng duy v t ma y mo c v s phu thu c cu a
tinh th n 3tm ly 8 va o c c u v t ch t va o tra ng tha i cu a ca c c quan trong c th $ + !o ng #h" ng !i nh
s hi nh tha nh va pha t tri n cu a gi i th c v t va gi i ! ng v t la qua tri nh hoa n toa n t nhin #hng co s
can thi p cu a +h ng ! $ Zng la ng i #ha m pha ra c ch pha n 4a va coi 2o i c th sinh 4( t ! u la ca c
c1 2a y co l" p !" t m t c ch pha n 4a $ L hoa t ! ng cu a c ma y na y sinh ra linh h n th c v t va linh h n
! ng v t #ha t $ +uy nhin th*o ) ca ct con ng i la 21 t c1 2a y = h th1 ng co g" n li n v i linh h n ly
ti nh b t t $ L di nh v y la vi c th con ng i co c u tru c r t ph c ta p va hoa n thi n hn so v i c th
! ng v t thng th ng$ 2" c du trong li nh v c siu hi nh ho c ) ca ct chi coi c th la ni tru ngu ta m
th i cu a linh h n ! linh h n th c hi n hoa t ! ng ba n ch t cu a mi nh la nh n th c nhng trong li nh v c
#hoa ho c do ti p c n ! c quan !i m duy v t nn ng !a coi c th cu a con ng i la #hi quan v t ch t
co n linh h n la ch c n"ng hoa t ! ng cu a c th con ng i$ % i quan !i m duy v t va #hoa ho c na y
) ca ct r t #y vo ng va o y ho c trong vi c ca i ta o th 4a c va ! i s ng tinh th n cu a con ng i$
+rong li nh v c toa n ho c ) ca ct co nh ng t t ng bi n ch ng v t tr c th i !a i$ Zng !a
s a ! i la i !a i s du ng hi nh chi s va du ng s chi hi nh; du ng ch ! chi nh ng !a i l ng bi n thin 34 y
bP8 va !a ca c !a i l ng bi n thin va o trong toa n ho c bn ca nh nh ng !a i l ng #hng ! i 3a b cP8$
+ !o 4u t hi n hi nh ho c gia i ti ch ha m s va phng pha p ! thi P % i y t ng bi n ch ng na y
) ca ct !a !" t n n mo ng cho toa n ho c hi n !a i$ ) i v i ng toa n ho c la #hoa ho c chi nh 4a c ro ra ng
ra nh ma ch nh t$ /hng pha p di n di ch toa n ho c la phng pha p chung ! thu ! c tri th c !u ng !" n;
b i vi no la phng pha p th hi n ro D nguyn t" c phng pha p lu n nh n th c ma tri tu pha i tun th*o
! !a t chn ly $
+ nh ng ti m hi u trn chu ng ta th y ) ca ct #hng chi la ng i #hi phu c la i ma co n !a truy n
th ng duy ly /hng +y ln !i nh cao$ Zng !a !" t n n mo ng v ng ch" c cho #hoa ho c ly thuy t$ ?i ch s
tri t ho c #hoa ho c va v"n minh tinh th n cu a phng +y chi u a nh h ng su s" c b i ca c t t ng cu a
ng$
2. B5ru c N>inJ5
"5in1/a 3Baruch S0inoGa 7B=5(7B998 sinh ra trong m t gia !i nh thng gia Cmt* c!am 0a ?an$
Zng t ng th*o ho c m t tr ng !a o ta o linh mu c nhng sau !o bo ho c th*o cha bun ba n$ .hi cha m t
ng bo lun ngh bun ma lao va o nghin c u tri t ho c va #hoa ho c t nhin$ 1a c cng tri nh #hoa ho c
cu a Scli t va ca c t t ng tri t ho c duy v t cu a ) ca ct !a a nh h ng su ! n hoa t ! ng sa ng ta o cu a ng$
<a o 5 c ho c la ta c ph m tri t ho c n i ti ng nh t cu a ng$ +rong ta c ph m na y ng tri nh ba y quan !i m
cho r" ng mu c !i ch cu i cu ng cu a tri t ho c la phu c vu con ng i; co n c s ly lu n ! th c hi n !i u !o la
siu hi nh ho c ho c thuy t v th c th $ +rong siu hi nh ho c cu a -pinda n i b t ca c quan !i m c ba n
sau:
57 LH 4u: n F th1 c th( , thu c ti nh, J5 n2 th1 c
Th c th la #ha i ni m trung tm cu a tri t ho c -pinda7 .hi ! ng nh t +h ng ! v i 'i i
t nhin va ! ng nh t +h ng ! ( 'i i t nhin v i +h c th -pinda coi +h ng ! 'i i t nhin
+h c th chi la m t$ .ha i ni m th c th ! c ng hi u nh la ngu1 n g1 c, c s , 9a n ch( t chung 4a 8uy
nh( t cu a 2o i s 4( t, hi n t ng du !o la v t ch t hay tinh th n$ Th c th la ca i siu 6h1ng gian, siu th i
gian, siu 4( n 51 ng la nguyn nh(n cu a chi nh no 3! y !u ( ! c l p t sa n sinh8$$$ +h c th co v va n
thu1 c ti nh va bi u hi n tha nh v va n 8a ng th cN
Thu1 c ti nh la ti nh ch( t c1 h u 2a 7ua 5o th c th 9i u hi n ra$ 2 i thu c ti nh chi th hi n
ca i toa n b cu a th c th th ng nh t d i gia c ! cu a mi nh$ 1o v s thu c ti nh nh th nhng chu ng ta
chi bi t ! c hai thu c ti nh cu a th c th la t 8uy 3suy nghi 8 va 7ua ng ti nh 3v t ch t8$ + duy va qua ng
ti nh la chi la hai hi nh th c bi u hi n +h c th ( +h ng ! ( 'i i t nhin$ +h ng ! va 'i i t nhin
cu ng la ba n thn +h c th nn ! c bi u hi n d i da ng ca c t t ng 3y ni m8 va ca c s v t qua ng ti nhP
Fo mo i s v t ! u b" t ngu n t +h c th co t 8uy va 7ua ng ti nh nn chu ng ! u c u tha nh t v t ch t va
bi t suy nghi $ +hu c ti nh qua ng ti nh th hi n s pha t tri n cu a +h c th thng qua s pha t tri n c u tru c
4( t ch( t cu a s v t$ +hu c ti nh t duy th hi n s pha t tri n cu a +h c th thng qua s pha t tri n #ha n"ng
56
t suy nghi cu a s v t no i ring cu a +h c th no i chung v ba n thn mi nh$ +a i !y -pinda phn bi t hai
loa i t duy$ + duy v i ti nh ca ch la thu c ti nh cu a th c th 3v ha n vi nh vi n8 va t duy con ng i 3h u
ha n #hng vi nh vi n8 ( la s th hi n cao thu c ti nh t duy cu a +h c th $
,h v y th*o ng v t ch t chi la m t trong v va n thu c ti nh cu a +h c th ( +h ng ! ( 'i i t
nhin ch #hng pha i la ngu n g c duy nh t cu a mo i s v t$ %a #hng chi ring con ng i ma mo i s v t
trong 'i i t nhin ! u bi t t duy$ .hng chi co con ng i ma mo i s v t trong 'i i t nhin ! u bi u
hi n ra bn ngoa i ca i th c th th ng nh t bn trong nghi a la bi u hi n ra mo i thu c ti nh cu a th c th $ 0ay
no i #ha c mo i thu c ti nh cu a th c th ! u ! c bi u hi n ra mo i s v t$ ,hng thu c ti nh cu a th c th
thi vi nh vi n co n s v t thi #hng ng ng ! c sinh ra va m t !i$ L v t chi la da ng th c cu a th c th $
@a ng th c la tra ng tha i, /a s 9i u hi n 5n /I cu a th c th & +h c th la th gi i sa n sinh$
1o n s v t hi n t ng la th gi i ! c sa n sinh ra la 8a ng th c cu a th c th $ Fa ng th c t n ta i trong
#hng gian th i gian lun v n ! ng va bi chi ph i b i lu t nhn qua $ ,g u nhin #hng t n ta i !i ch th c
ma no chi la # t qua cu a vi c 4*m 4* t da ng th c m t ca ch c l p$ .hi 4*m 4* t da ng th c trong ti nh chi nh
th toa n v* n ! y !u 3th c th 8 thi ng u nhin s* m t !i$ +h gi i la t t nhin$
?y lu n v th c th cu a -pinda th hi n th gi i quan duy v t su s" c cu a ng$ & i vi #hi coi
+h ng ! 'i i t nhin +h c th chi la m t -pinda mu n #h" ng !i nh r" ng ba n thn +h ng ! cu ng
chi la 'i i t nhin vi v y +h ng ! cu ng mang ti nh t nhin$ 1o n ba n thn 'i i t nhin la m t chi nh
th th ng nh t t n ta i ! c l p vi nh vi n t no sa n sinh ra no ; vi v y mu n ti m hi u 'i i t nhin pha i
4u t pha t t chi nh ba n thn 'i i t nhin 4u t pha t t t duy m t thu c ti nh cu a +h c th 'i i t
nhin ! nh n th c 'i i t nhin nh m t +h c th $
<7 LH 4u: n F con n21 i
-pinda coi con ng i la 8a ng th c cu a Th c th , la sa n 0h( 2 cu a Hi i t nhin va la 2u c 5i ch
cu1 i cu ng cu a tri t ho c&
Fo con ng i la $1 t /a ng th c cu a Th c th nn no pha i th hi n i t nh t hai thu c ti nh cu a +h c
th 3qua ng ti nh va t duy8 d i da ng th 3a c va /inh h1 n$ +h 4a c va linh h n chi la hai ca ch bi u hi n cu a
cu ng m t n i dung la con ng i !ang suy nghi nh m t th th ng nh t$ 2 i quan h gi a chu ng la m i
quan h gi a c u tru c va #ha n"ng vi v y chu ng t n ta i #hng th ta ch r i nhau nhng cu ng #hng quy
!i nh nhau$ .hi coi con ng i la m t da ng th c ph c ta p cu a th c th -pinda cu ng cho r" ng ba n thn
con ng i cu ng n" m trong qua tri nh pha t tri n va di t vong nh bao s v t 3da ng th c8 #ha c
Fo con ng i la sa n 5h $ cu a &i i t nhin nn no hoa t ! ng hoa n toa n th*o ca c quy lu t cu a t
nhin$ 1on ng i la s th hi n #ha n"ng cu a 'i i t nhin t nh n th c t y th c v mi nh$ 0oa t ! ng
ba n ch t cu a con ng i la hoa t ! ng nh n th c$ ,hu c u nh n th c la #ha t vo ng l n nh t cu a con ng i
mu n th hi n ti nh yu tri tu cu a mi nh ! i v i +h ng ! $ +rong qua tri nh nh n th c 'i i t nhin con
ng i #ha m pha ra ca c quy lu t cu a no $ %a #hi tun th*o ca c quy lu t na y con ng i co th ha nh ! ng
m t ca ch t nhin ! gia i quy t m t ca ch hi u qua mo i t na n 4a h i mo i #ho #h"n trong cu c s ng cu a
chi nh mi nh$
c7 LH 4u: n F nh: n th1 c
-u t pha t t quan ni m cho r" ng tr t t va m i lin h cu a t t ng hoa n toa n gi ng tr t t va m i
lin h cu a 'i i t nhin m t m" t -pinda phu nh n s t n ta i t t ng b m sinh m" t #ha c ng coi:
nh( n th c la hoa t 51 ng 2ang ti nh 9a n ch( t cu a con ng i& +h*o ng nhi m vu nh n th c la pha t hi n ra
ca c nguyn nhn #ha ch quan cu a s t n ta i va quy lu t t nhin chi ph i s thay ! i cu a ca c da ng th c
cu a +h c th 3s v t !n l* 8$ ) i v i ng #ha n"ng nh n th c cu a con ng i la v ha n; qua tri nh nh n
th c cu a con ng i tun th*o quy lu t t nhin va bao g m bao g m nh n th c ca m ti nh va nh n th c ly
ti nh$
Nh( n th c ca 2 ti nh chi cho ph* p ca m thu ! c ti nh !a da ng va sinh ! ng cu a s v t !n l* ;8a ng
th c cu a +h c th $ Nh( n th c /y ti nh cho ph* p n" m b" t nh ng !" c ti nh t ng qua t va c"n ba n cu a s v t
nghi a la #ha m pha ra thu1 c ti nh 9a n ch( t cu a +h c th ; trong !o tr c gia c #hng chi la n"ng l c nh n
th c cao nh t cu a ly ti nh #ha m pha ra ba n ch t cu a +h c th ma co n la tiu chu n cu a chn ly $ ?a m t nha
duy ly -pinda ! cao nh n th c ly ti nh coi th ng nh n th c ca m ti nh va quy cho ca m ti nh 3!" c bi t la
nh ng 4u c ca m tiu c c8 tra ch nhi m gy ra nh ng sai l m trong nh n th c$
Zng cho r" ng nh n th c va la m !u ng th*o ca c quy lu t t nhin la ca ch th c vn t i t do cu a con
ng i$ .hng t n ta i t do y chi $ 1hi co 4u c ca m chi ph i ha nh ! ng con ng i$ ,h ng ca m 4u c ti ch c c
thu c ! y hoa t ! ng nh n th c !u ng !" n co n nh ng 4u c ca m tiu c c #i m ha m nh n th c hay d" t d n
nh n th c sa va o sai l m$
57
2" c du co n nhi u ha n ch do a nh h ng cu a n n t t ng !ng th i nhng trong ly lu n v th c
th v con ng i va v nh n th c cu a -pinda v n b c l ! c nh ng y u t duy v t v th n va bi n
ch ng !a ng quy $
=. G t>hriO t #inhOm LO >ni t
LF 5ni t 3HottWriI8 Xi/hI/2 LIi9niG 7BDB(797B8 sinh ra trong m t gia !i nh tri th c ) c r t say m
lgi ch ho c toa n ho cP Zng ! c l p v i ,iutn pha t hi n ra ph* p ti nh vi ( ti ch phn va la ng i !" t n n
mo ng cho lgi ch toa n sau na y$ Zng #hng chi la nha tri t ho c duy tm #ha ch quan ma co n la nha toa n
ho c nha v t ly ho c l i la c t ng la 1hu ti ch %i n ha n lm .hoa ho c ) c$ Zng vi t r t nhi u ta c ph m tri t
ho c va #hoa ho c trong !o Lu( n 4 siu hi nh ho c, Nh ng 6inh nghi 2 2 i 4 /y ti nh con ng i, <n t
/u( nN la ca c ta c ph m chi nh$ Iua ca c ta c ph m cu a mi nh ?* pni t ti p tu c ! y ma nh chu nghi a duy ly th i
c n !a i$ 0o c thuy t tri t ho c duy tm #ha ch quan cu a ng toa t ln tinh th n duy ly ti m #i m va s du ng
m t ca ch co y th c phng pha p chi !a o ly tri ! nh n th c !u ng !" n th gi i$
?* pni t la nha tri t ho c ! u tin nh n th y trong tri t ho c /hng +y co hai tra o lu ! i l p nhau la
chu nghi a 8uy 4( t coi v t ch t la ba n ch t cu a th gi i va chu nghi a 8uy t(2 coi ba n ch t cu a th gi i la
ca i tinh th n$ +uy nhin th*o ng ca hai tra o lu na y ! u co m" t ti ch c c l n ha n ch $ 1hu nghi a duy v t
co u !i m ba i tr #inh vi n u ng h #hoa ho c nhng la i #hng nh n th y ! c s c ma nh v bin cu a
+h ng ! $ 1hu nghi a duy tm co u !i m ! cao s c ma nh cu a tinh th n nhng la i !a nh gia #hng !u ng
m c v v t ch t$ + !o ng ra s c 4y d ng m t h th ng tri t ho c m i bi t pha t huy nh ng u !i m va
#h" c phu c nh ng nh c !i m cu a hai tra o lu tri t ho c na y$ 1u ng nh ) ca ct va -pinda ng ti ch c c
ba o v truy n th ng siu hi nh ho c va coi no la n n ta ng cu a toa n b th gi i quan con ng i nhng ng
la i #hng ha i lo ng v ca c h th ng siu hi nh ho c tr c !o # ca ca c h th ng siu hi nh ho c cu a ) ca ct
va -pinda$ ?* pni t ra s c 4y d ng m t h th1 ng siu hi nh ho c 2 i !o ng vai tro n n ta ng cho mo i #hoa
ho c va hoa t ! ng con ng i$
57 &iu hi nh ho c
*a c tin 4 K +h*o ?* pni t h th ng siu hi nh ho c m i pha i #h" c phu c ! c ca chu nghi a nhi
nguyn cu a Siu hi nh ho c < ca ct l n chu nghi a nh t nguyn c ng nh" c ngh* o na n cu a Siu hi nh ho c
@0in18a; nhng no ti p tu c #h" ng !i nh vai tro cu a t duy ly lu n va l y tri tu con ng i la m c s ! ti n
ha nh pha n 4* t$ ) co ! c m t b c tranh siu hi nh t ng th v th gi i thi tri tu con ng i pha i tun th*o
ca c nguyn t c, hay Liu hi nh ho c m i pha i d a trn ca c nguyn /y sau:
2 t la nguyn /y 4 s 6ha c nhau 5h1 :i n #h" ng !i nh 6h1ng co s 4( t hoa n toa n gi1 ng nhau
3ti nh 5a 8a ng cu a th gi i8$
0ai la nguyn /y 4 s 41 ng nh t #h" ng !i nh n u co s 4( t, 2a trong 5o , 2o i ti nh ch( t cu a s 4( t
na y cu ng /a 2o i ti nh ch( t cu a s 4( t 6ia, 4a ng c /a i, thi chu ng 51 ng nh( t 4 i nhau ,chu ng chi /a 21 t s
4( t-$
&a la nguyn /y 4 ti nh 8in tu c #h" ng !i nh ca i hi n ta i /a 6 t 7ua cu a ca i 7ua 6h , 51 ng th i /a ti n
5 cu a ca i tng /ai 3ti nh 6 th a trong s 0ha t tri n8$
& n la nguyn /y 4 ti nh gia n 4oa n #h" ng !i nh 21 i s 4( t 5 u co gi i ha n tng 51 i 5 0h(n 9i t
5 c 4 i nhau 3ti nh nha y 4o t trong s 0ha t tri n8$
,"m la nguyn /y 4 ti nh toa n 0F n #h" ng !i nh 2o i s 4( t 5 u ch a 5 ng trong 2i nh 5( y 5u nh ng
ti nh ch( t c( n thi t cho s t1 n ta i cu a chi nh 2i nh 3ti nh 5( y 5u cu a s t1 n ta i8$
La u la nguyn /y 4 ti nh hoa n thi n #h" ng !i nh 2o i s 4( t cu ng nh 9a n th(n th gi i 5 u 4( n 51 ng
thIo h ng nga y ca ng hoa n thi n hn 3ti nh h ng 5i ch8$
&a y la nguyn /y 4 $1 i 8in h gi a 6ha nng 0a hi n th c 3ca i tinh th( n Y /1gi ch 4a 4( t ch( t8
=B
#h" ng !i nh 2o i s 4( t 8u /a 4( t ch( t hay tinh th( n 5 u 6h1ng ta ch 9i t nhau&
+a m la nguyn /y 4 ti nh c n thi t t /uy 81gi ch !o i ho i /y ti nh 0ha i tu(n thu ca c 7uy /u( t /1gi ch
hi nh th c 351 ng nh( t, 0hi 2(u thu( n 4a 9a i trung8 4a ca c 7uy t c ta2 5oa n /u( n cu a no &
1hi n la nguyn /y 4 c s ,8y /o- 4 y 4u #h" ng !i nh 21 t s 4( t ,ca t t ng- na o 5o chi 5 c coi /a
co th( t hay /a ch(n /y , n u no co 5( y 5u c s ,/y 8o- 5 ch ng 2inh cho s t1 n ta i cu a chi nh 2i nh /a nh
th na y 2a 6h1ng th nh th 6ha c$
36
Lepnt cho rang, ca kha nang (tnh thn) a ca ph mu thun gch; v vy, no co thc (d
dang t tng); con ca hn thc (vt cht) a mt trong nhng ca kha nang a c thc hn; v
vy, ca kha nang phong phu va cao hn hn thc. Tuy nhn, xu hng vn ng cua th g a
t kem hoan thn n hoan thn hn; do o, kha nang pha thp hn hn thc. Du vy, ng vn
cao ca kha nang, v no th hn p trng duy tm cua ng.
58
2 i la nguyn /y 4 $1 i 8in h 5h1 :i n #h" ng !i nh 2o i s 4( t ,ca t t ng- 5 u co 21 i /in h
4 i nhau&
2 i m t la nguyn /y 4 ti nh th1 ng nh t gi a c c 4a i 0a c c ti u #h" ng !i nh c c ti u cu a 9a n
ch( t sa n sinh ra c c 5a i cu a t1 n ta i$
N1 i /ungK F a trn 77 nguyn ly na y ?* pni t 4y d ng Liu hi nh ho c m i v i hai n i dung
c ba n la <n t /u( n ( ho c thuy t v ba n ch t cu a s v tva Th( n ho c ; ho c thuy t v +h ng ! $
? n t 8u nO +rong 5n t /u( n ?* pni t #h" ng !i nh ti nh 5a 8a ng va th1 ng nh( t gi a v t ch t va
tinh th n cu a th gi i; #h" ng !i nh ti nh nng 51 ng 3! y sinh #hi 8 cu a s v t !n nh t$ ,h ng #h" ng !i nh
na y cho ph* p ng !a ra quan ni m v 4n t C th c th nh la nh ng Q5i 2R cu a Siu hi nh ho c$ +hu ng
/a nh ng 5n 4i nho nh( t cu a tinh th( n th hi n trong / 0 4o 4( t ch( t. chu ng 4 a c( u tha nh s 4( t 4 a
/a 2 cho s 4( t s1 ng 51 ng. nhng, chu ng 6h1ng co 91 0h( n, 6h1ng 5 c sinh ra hay 9i 8i t 4ong, 6h1ng
0hu thu1 c 4a o th gi i 9n ngoa i; chu ng 4 a 51 c /( 0 4 a /in h 4 i nhau ta o tha nh 21 t chu1 i 41 t( n 6 t
n1 i ca c s 4( t trn th gi i /a i 4 i nhau tha nh 21 t 6h1 i th1 ng nh( t t a nh 21 t c th s1 ng 51 ng&
)n t #hng chi co n"ng l c hoa t ! ng ma co n co #ha n"ng nh n th c$ M ng v i t ng c p ! pha t
tri n cu a th gi i co t ng nho m !n t v i m t m c ! n"ng ! ng va #ha n"ng nh n th c ring$ ,ho m
!n t ngu la n n ta ng cu a gi i v c trong !o ti m n ca c linh h n ch t$ ,ho m !n t co #ha n"ng ca m
gia c va tr c quan ta o trn linh h n cu a th c v t va ! ng v t$ ,ho m !n t hoa n thi n hn ta o nn y th c
linh h n con ng iP Iua tri nh pha t tri n lin tu c va v t n cu a th gi i g" n li n v i tri nh t pha t tri n
cu a ca c !n t tra i qua m c ! hoa n thi n #ha c nhau$
Iua tri nh pha t tri n cu a !n t t th p ! n cao t #* m hoa n thi n ! n hoa n thi n lun tun th*o
nguyn t" c ha i ho a ti n 4i nh nghi a la th*o s s" p !" t cu a +h ng ! $ 2o i s v t trong th gi i ! u co
lin h th ng nh t l n nhau m t s thay ! i m t ni na o !o trong th gi i ! u co a nh h ng ! n nh ng
ni co n la i$ Fo v y ma mo i hi u bi t cu a con ng i v th gi i ! u co lin h th ng nh t l n nhau$ +uy
nhin th*o ng nghin c u siu hi nh ho c #hng chi pha t hi n ra s th ng nh t cu a tri th c ma co n pha i
pha t hi n ra s hi n h u cu a +h ng ! ! la m sa ng ro nguyn t c ha i ho a ti n 5i nh cu a th gi i nghi a la
pha i 4y d ng th n ho c$
? Th n ho cO ?* pni t cho r" ng +h ng ! v a la !n t v a la ! ng sa ng ta o ra ca c !n t #ha c la
!n t cu a mo i !n t la ly ti nh siu th gi i$ 'i i t nhin con ng i chi la # t qua sa ng ta o cu a
+h ng ! $ +h ng ! t n ta i th t s b i vi ,ga i #hng chi la s t n ta i t t y u la c s ! y !u cu a th
gian ma co n la linh h n b t di t la c s ! y !u cho mo i ch(n /y 4i nh h ng la c s cho s ha i ho a ti n
5i nh trong s pha t tri n cu a va n v t$
<7 Kho5 ho c
+rong 0 t 8y ho c# ?* pni t ba n v gi i t nhin v 6h1ng gian, th i gian, 4( n 51 ng&
?* pni t #h" ng !i nh r" ng gi i t nhin la m t h th ng chi nh th lin # t va n v t t n ta i trong ti nh !a
da ng cu a mi nh$ %a n v t trong gi i t nhin ! u ! c c u tha nh t ca c !n t ( ba n ch t cu a va n v t$ 'i i
t nhin la s th hi n ti nh th c ta i cu a ca c l c l ng tinh th n la m t trong nh ng th gi i #ha di 3tinh
th n8 !a ! c hi n th c ho a$ %a n v t trong gi i t nhin chi tun th*o ca c quy lu t ,iutn$ Fu la th gi i
t i u nh t va h p ly nh t do +h ng ! ta o ra nhng gi i t nhin cha pha i la th gi i hoa n thi n nh t
do !o trong qua tri nh t n ta i no ti p tu c pha t tri n$
?* pni t phu nh n quan !i m cu a ,iutn v 6h1ng gian tuy t 51 i va th i gian tuy t 51 i ng !a ra
quan ni m v 6h1ng gian tng 51 i va th i gian tng 51 i. 9 i 4i chu ng chi la quan h tng ! i cu a
nh ng s v t v i nhau va th hi n s v t n" m trong s v n ! ng pha t tri n$
+rong nhn :a n ho c ?* pni t coi con ng i la s th ng nh t gi a linh h n va th 4a c$ +h 4a c
chi la ca i vo b ngoa i linh h n la ca i ba n ch t ti m n bn trong$ Zng cu ng 4*m con ng i la ca i ma y t
nhin co ti nh t ch c cao do +h ng ! ta o ra$
+rong nh n th c 8u n ?* pni t #hng coi linh h n con ng i la Qt m ba ng tr" ngR ma la Qvin
!a tr" ngR co ti m n v s ! ng vn$ Iua tri nh nh n th c la #hai tha c nh ng tri th c ti m n ( ! ng
vn ( co trong linh h n con ng i$ +uy nhin ng coi nh n th c la m t qua tri nh tng ! i !i t nh ng
hi u bi t m h ! n hi u bi t chi nh 4a c ch #hng pha i la ha nh ! ng tr c gia c nh ) ca ct !a th a
nh n$ ?* pni t #hng th a nh n s t n ta i t t ng b m sinh ma chi nh 4a c hn la t n ta i nh ng #ha n"ng
b m sinh cu a con ng i$ +h*o ng nh n th c co 5 loa i la nh n th c ca m ti nh va nh n th c ly ti nh$ ,h n
th c ca m ti nh mang la i nh ng chn ly s #i n no i v da ng v* b ngoa i cu a nh ng s v t !n l* $ ,h n
th c ly ti nh mang la i nh ng chn ly vi nh h" ng no i v ba n ch t bn trong cu a s v t$ +iu chu n cu a chn
ly la ti nh phi mu thu n$
59
M. T)'. "G -HA I M/ T!8 0 B! T KHA( T)I
3. Gio c2i BO cc4H
BF cc8y 3HIorgI BIr6I/Iy 7B<@(79@=8 sinh ra trong m t gia !i nh quy t c mi n ,am Cil*n$ Lau #hi
t t nghi p !a i ho c ng say m nghin c u th n ho c toa n ho c tri t ho c va !a tr tha nh !a i bi u !i n hi nh
cu a chu nghi a 8uy t(2 chu 7uan v i nguyn ly QT1 n ta i nghi a /a 5 c ca 2 gia cR$ Einh nghi 2 cu a
thuy t thi gia c 2 i, Ba n 4 ca c nguyn t c cu a nh( n th c con ng iN la ca c ta c ph m tri t ho c n i ti ng
cu a ng$
57 %5 i Ti va n2uHn 4H PT n t5 i n2hiB 5 45 @1 c c5( m 2i5 cQ
) ng tr c 4u th th" ng l i cu a chu nghi a duy v t v th n va tra o lu nhn ba n gia m mu c &* ccly
!a !" t cho mi nh nhi m vu la #hi phu c la i toa n b ca i tinh th n !a bi 4uyn ta c nghi a la #hi phu c la i
th n ho c ba o v tn gia o va tuyn truy n cho chu nghi a duy tm th n bi $ ) th c hi n nhi m vu na y ng
t nh n l y tra ch nhi m loa i bo chu nghi a v th n cu ng Qng i ba o tr R cu a no la chu nghi a duy v t$ +h*o
ng chu nghi a duy v t s* su p ! #hi ch d a cu a no th c th 4( t ch( t bi loa i bo ; co n th c th 4( t ch( t
chi bi loa i bo hoa n toa n #hi d a trn tinh th n cu a chu nghi a duy danh$
.hi d a trn chu nghi a 8uy 8anh &* ccly cho r" ng trong th gi i chi t n ta i ca c s v t hi n t ng
ring l* ma #hng co ca i chung 3ca i ph bi n8$ Fo !o #ha i ni m th c th 4( t ch( t chi la s tr u t ng
tr ng r ng v nghi a$ 1o n chu nghi a duy v t va chu nghi a v th n do pha i d a trn #ha i ni m th c th 4( t
ch( t nn chu ng chi la m t nh m l n cu a tri tu con ng i$ .hi loa i bo th c th 4( t ch( t ra #ho i th gi i va
gi la i ca c s v t ring l* ng coi chu ng la t ng h p ca c ca m gia c cu a con ng i$ ,hng ! i v i ng
ca m gia c #hng pha i la s pha n a nh s v t ma la c s cu a s v t; ca m gia c #hng co n thi s v t m t !i$
+ nh n th c na y ng b" t ! u 4y d ng chu nghi a 8uy t(2 chu 7uan cu a mi nh t ly lu n duy gia c
cu a ? c$ .hi d a trn /y /u( n Qhai 5 c ti nhR trong chu nghi a duy gia c cu a ? c ng ti n ! n ! ng nh t
!" c ti nh co tr c v i !" c ti nh co sau r i ! ng nh t ti nh #ha ch quan v i ti nh chu quan ! ng nh t ti nh chu
quan v i ca m gia c$ + !o ng ! ng nh t t t ca chu ng v i ca m gia c$ 1o n ca m gia c ca i chu quan cu a con
ng i th*o ng #hng pha i la ca i pha n a nh th c ta i #ha ch quan ma chi nh chu ng m i la th c ta i #ha ch
quan$ Zng cho r" ng #hng pha i s v t bi n tha nh bi u t ng ma la bi u t ng bi n tha nh s v t$ Fo bi u
t ng #hng t n ta i ngoa i tri o c nn s t n ta i cu a chu ng la ch chu ng ! c ca m gia c$ + !y ng !i
! n # t lu n n i ti ng: T1 n ta i nghi a /a 5 c ca 2 gia c& 1a i gi #hng co trong ca m gia c thi #hng t n ta i$
+ t ca nh ng s v t h p tha nh %u tru ! u #hng t n ta i ngoa i tinh th n ma la t n ta i trong trong tinh
th n$ 1hu ng chi la ph c h p ca m gia c cu a con ng i ca nhn +a i T1i$
&* ccly #hng chi th a nh n s t n ta i tinh th n ( ca i T1i cu a ca nhn na y hay ca i T1i cu a ca c ca
nhn #ha c thoa ng qua ma ng co n th a nh n s t n ta i cu a m t tinh th n vi nh vi n +h ng ! $ Zng
th a nh n co m t tinh th n ph bi n vi nh vi n #h" p ni$ +inh th n y !ang nh n th c !ang sa n sinh ra va
bao tru m ln t t ca mo i v t$ ,o va ch cho con m" t ta th y nh ng s v t y nh nh ng ca i phu h p v i quy
t" c do chi nh no !i nh ra ma chu ng ta go i la ca c quy lu t t nhin$ Zng coi tri t ho c cu a ng s* la v i ch
n u no #hng la m cho ! c gia th t tm tin va o s hi n di n cu a +h ng ! va #i nh tro ng +h ng ! n u
no #hng la m cho ! c gia th y ro s hoa n thi n t i cao cu a ba n ch t con ng i la vi c nh n th c va th c
hi n gia o ly /hu c m$
,h v y t chu nghi a duy gia c &* ccly !a !i ! n chu nghi a duy tm chu quan; va sau !o t chu
nghi a duy tm chu quan ng !a chuy n sang chu nghi a duy tm #ha ch quan$
<7 Ku5n ni m F nh: n th1 c
+h*o &* ccly nh( n th c la 7ua tri nh t sa n sinh ra tri th c cu a /inh h1 n ca nh(n = ca i T1i$ -u t
pha t t nguyn ly QT1 n ta i nghi a /a 5 c ca 2 gia cR, ng cho r" ng linh h n chi t n ta i #hi no ca m nh n
ca c s v t; va cu ng chi #hi y trong chu ng ta m i co ! c tri th c v s v t$ ) i v i ng tri th c ! c
ch a trong y ni m 3#ha i ni m tr u t ng8; co n y ni m la # t qua cu a qua tri nh so sa nh va phn ti ch ca c
ca m gia c$ , u 4* t v th c ch t thi y ni m ca m gia c la nh nhau$ + t ca chu ng ! u t n ta i trong linh h n;
tuy nhin chu ng #ha c linh h n ch linh h n la n n ch t Qnui d ngR chu ng$
+ ch phu nh n s t n ta i cu a th gi i #ha ch quan &* ccly ti n ! n phu nh n s t n ta i cu a chn ly
#ha ch quan$ +h*o ng chn ly la s th hi n ti nh ro ra ng !n gia n d hi u cu a tri gia c ca m ti nh cu a y
ni m$ 1hn ly la s tng h p cu a tri gia c ca c linh h n #ha c nhau s tng ! ng va tun th*o y
+h ng ! ch chn ly #hng pha i la s phu h p cu a tri th c t c ca i chu quan v i s v t v t ch t #ha ch
quan$
+ri t ho c cu a &* ccly v sau ! c 0ium va 2a#h 3G$2ach8 # tu c va pha t tri n$
2. +5Fi t Hium
60
0ium 3La4it *u2I 7977799B8 sinh ra trong m t gia !i nh quy t c b c trung co t t ng ti n b
G!inbua ng r t say m nghin c u ca c v n ! tm ly tri t ho c va li ch s $ Zng la ng i ti p tu c ! ng
l i duy tm chu quan th*o 6huynh h ng hoa i nghi ' : t 6ha tri la b c ti n b i cu a nha tri t ho c 1ant
sau na y$
Fo s ng trong th i !a i ma #hoa ho c #inh nghi m va y th c thng th ng bi ph pha n ma nh m* vai
tro cu a tri t ho c bi ha th p !a tr tha nh m t nn 0ium th y mi nh c n pha i !a tri t ho c thoa t ra #ho i ti nh
tra ng trn b" ng ca ch bi n tri t ho c t #hoa ho c v ca i v t ly tha nh #hoa ho c v ca i tm ly cu a con ng i$
.hi !a tri t ho c v ! i s ng tm ly con ng i ng th y c n pha i gia i quy t ca c v n ! v ca m gia c$
1u ng nh &* ccly 0ium cho r" ng ca m gia c la c s cu a mo i hoa t ! ng nh n th c va chi du ng trong
nh n th c$ 1a m gia c hoa n toa n ta ch bi t v i th gi i bn ngoa i$ +h*o ng chu ng ta #hng bi t gi v th
gi i bn ngoa i th m chi ch" ng bi t no co th c s t n ta i hay #hng; cho nn nh n th c #hng pha i la
nh n th c th gi i bn ngoa i ma la nh n th c ca c qua tri nh tm ly 4a y ra bn trong con ng i nghi a la
nh n th c ca c ( n t ng 3ca 2 3u c8 ! y ti nh sinh ! ng va cu th $
+ ca c n t ng na y y ni 2 4u t hi n$ \ ni m chi la s sao ch* p ca c n t ng nh va o s ta c ! ng
cu a y th c$ J n t ng va y ni m ph i h p 3quy tu # t h p8 la i ta o tha nh ca c da ng 6inh nghi 2 #ha c nhau
cu a con ng i$ 0ium cho r" ng trong y th c con ng i 6inh nghi 2 t n ta i th t s bn ca nh s t n ta i
b m sinh cu a nguyn /y 0h1 i h 0 ma ngu n g c cu a no chu ng ta #hng bao gi bi t ! c$ ,h va o
nguyn ly na y ma chu ng ta co th ti n ha nh ca c qua tri nh lin t ng tm ly ! y bi n trong y th c$
'ua tri nh /in t ng t(2 /y cho ph* p chu ng ta nh n th c ! c s gi ng hay #ha c nhau ti nh tr t t
ti nh tri nh t ti nh nhn qua $$$ +h*o 0ium mo i tri th c mo i #ha i ni m 3th c th , 4( t ch( tP8 chi la # t qua
cu a s ph i h p ca c y ni m !n gia n la i v i nhau nh va o qua tri nh lin t ng tm ly cu a linh h n va
! c th hi n b" ng m t tn go i na o !o trong tri nh $
,h v y th*o ng #ha ch th nh n th c #hng th co tr c chu th nh n th c$ 2o i m i lin h quan
h trong th gi i quanh ta 3!" c bi t la quan h nhn qua ! c #hoa ho c nghin c u8 #hng t n ta i #ha ch
quan ma chi la s c ng b c cu a tinh th n chuy n t tra ng tha i na y sang tra ng tha i #ha c t n t ng y
ni m na y sang n t ng y ni m #ha c ma thi$ %i v y t(2 /y ho c pha i la c s cu a 2o i 6hoa ho c$ .hng
co th c th v t ch t #hng co +h ng ! hay th c th tinh th n tuy t ! i na o t n ta i ca $ QTh gi iR chi la
21 t 8o ng ( n t ng&
&" ng ly lu n v n t ng cu a mi nh 0ium #hng chi nghi ng v s t n ta i cu a th gi i v s hi n
h u cu a ca c th l c siu nhin ma ng co n nghi ng v mo i ca i ma nhn loa i !a va !ang !a t ! c$ 1hu
nghi a duy tm chu quan ( hoa i nghi lu n cu a 0ium th hi n 4u h ng mu n #h" ng !i nh nhn ca ch ca
nhn con ng i va pha n a nh ti nh tra ng #ho #h"n trong qua tri nh pha t tri n cu a #hoa ho c va tri t ho c va o
cu i th #y -%AA ! u th #y -%AAA$
R. T)I$ T H* % KHAI &A "G #A %H( "GHIB A M/ #! T -HA -
, u chu nghi a th c ch ng la #huynh h ng ba i tr siu hi nh ho c th*o m t h ng tiu c c nghi a la
phu !i nh sa ch trn nh ng gia tri cu a tri t ho c truy n th ng; thi tri t ho c #hai sa ng /ha p th #y -%AAA ma
ha t nhn la chu nghi a duy v t la s # tu c va pha t tri n #huynh h ng ba i tr siu hi nh ho c th #y -%AA
th*o m t h ng ti ch c c$ +ri t ho c #hai sa ng /ha p th #y -%AAA #hng phu !i nh sa ch trn ma !a nh gia la i
ca c gia tri tri t ho c truy n th ng ! ng th i cu ng bi t # th a va pha t tri n ca c #huynh h ng t t ng ba i
tr siu hi nh ho c cu a th #y qua$ ,o b" t ! u b" ng s ph pha n m t ca ch #hng thng ti c ca c quan ni m
cu v th gi i va con ng i$ ) n gi a th #y -%AAA vi c ph pha n !o !a bi n tha nh cu c ! u tranh ch ng
toa n b h t t ng phong #i n cu ng h th ng quan !i m cu a ,ha th +hin chu a gia o$
, u Cnh va o th #y -%AA vi c chu n bi v t t ng cho ca ch ma ng t sa n Cnh di n ra trong ma u
s" c tn gia o thi /ha p va o th #y -%AAA vi c chu n bi v t t ng cho ca ch ma ng t sa n /ha p hoa n toa n
ng c la i$ & i vi n c /ha p lu c b y gi !a tr tha nh trung tm pha t tri n va truy n ba chu nghi a duy v t
va chu nghi a v th n$ 1hi nh tri t ho c #hai sa ng /ha p th #y -%AAA la ngo n c ly lu n cu a giai c p t sa n
trong th i #y bi nh minh ! y ti nh ca ch ma ng cu a mi nh$ ,o !a thu hu t va t p h p !ng !a o mo i t ng l p
ti n b trong 4a h i h ng ho t i cu c ! u tranh nh" m l t ! ch ! phong #i n nha th #h" ng !i nh t
do ca nhn cu a con ng i va ti n b cu a 4a h i$ 1a c nha tri t ho c #hai sa ng /ha p th #y -%AAA la nh ng
ng i uyn ba c trong nhi u li nh v c #hoa ho c v"n ho c ngh thu tP Lau !y chu ng ta chi 4*m 4* t quan
!i m tri t ho c cu a m t s tri t gia tiu bi u$
3. &5 c4 @ 8n2tO cAGi
M1ngtF c26i 3+har/Is 8I MontIs7uiIu 7B<E(79@@8 sinh ra trong m t gia !i nh quan ch c nghi vi n
ti n b $ &a n thn ng t ng gi ch c 1hu ti ch ,ghi vi n +ha nh ph &ord*au4$ 2ngt* c4#i say m
nghin c u v"n ho c c lu t ho c v t ly ho c va tri t ho c$ Zng la m t trong nh ng ng i sa ng l p ra n n
61
tri t ho c #hai sa ng /ha p th #y -%AAA$ Tinh th( n /u( t 0ha 0 la ta c ph m tri t ho c chu y u cu a ng ba n v
ca c v n ! 4a h i no ch a ! ng tinh th n <uy t 4i nh 8u n 4i a 8y 7
2ngt* c4#i cho r" ng #hng chi ca c hi n t ng t nhin ma ca ca c hi n t ng 4a h i ! u tun th*o
ca c quy lu t 4a c !i nh$ Iuy lu t n" m trong ba n ch t cu a hi n t ng$ ,hng n u ca c hi n t ng t nhin
chi do ca c quy lu t t nhin chi ph i thi ca c hi n t ng 4a h i 3li ch s nhn loa i8 bi chi ph i cu ng lu c b i
hai loa i quy lu t ( ca c quy lu t t nhin va ca c quy lu t 4a h i$
+a c 7uy /u( t t nhin ta c ! ng ! n nh ng ca i sinh ho c trong con ng i nh "n u ng sinh !* P
chu ng th hi n r t ro trong th i #y ti n 4a h i cu a loa i ng i$ +a c 7uy /u( t 3a h1 i ta c ! ng ! n nh ng ca i
4a h i nh lao ! ng nhn ca ch$$$ chu ng th hi n ca ng ro #hi 4a h i loa i ng i ca ng pha t tri n$
.hi 4a h i loa i ng i ca ng pha t tri n thi ca c cu c chi n tranh 4ung ! t gi a con ng i ca ng quy t
li t hn quan h 4a h i ca ng ph c ta p hn$ +i nh th na y !o i ho i /u( t 0ha 0 va nha n c pha i 4u t hi n !
#h" c phu c ca c cu c chi n tranh !i u chi nh ca c quan h 4a h i gi a ca c con ng i va ca c qu c gia nh" m
mu c !i ch s du ng hi u qua ca c tha nh t u #hoa ho c va o s pha t tri n 4a h i$
.hi 4u t pha t t l p tr ng duy v t t nhin ! ly gia i ca c hi n t ng 4a h i 2ngt* c4#i cho r" ng
5i u 6i n 5i a /y la y u t quy t !i nh #hng chi ! i v i n n sa n 4u t v t ch t ! i s ng #inh t ma no co n
chi ph i mo i m" t ! i s ng nhn loa i nh dn t c chu ng t c l i s ng v"n ho a pha p lu t th ch chi nh
tri P ) i v i ng uy 7uy n cu a 6hi h( u la uy 7uy n cu a 2o i uy 7uy n$ ,h v y t ch cho r" ng ca c quy
lu t t nhin chi ph i ca c hi n t ng 4a h i 2ngt* c4#i !a !i ! n quy t !i nh lu n !i a ly #inh t ; va t
quy t !i nh lu n !i a ly #inh t ng ti n ! n quy t !i nh lu n !i a ly chi nh tri $ Iuy t !i nh lu n !i a ly
chi nh tri la ch d a cho chu nghi a th c dn chu Ju sau na y$
2" c du bi chi ph i b i quy t !i nh lu n !i a ly nhng 2ngt* c4#i lun chu trng m t th gi i ho a
bi nh cng ly ; m t 4a h i #hng qua b t cng b t bi nh !" ng$ & i vi th*o ng m t 4a h i hoa n toa n bi nh
!" ng s* thu tiu ! ng l c ca nh tranh trong qua tri nh pha t tri n cu a mi nh$
,h v y b" ng phng pha p duy ca m va ca ch 4*m 4* t cu th 3hoa n ca nh !i a ly 8 cu a mi nh
2ngt* c4#i !a #h" c phu c trong m t ch ng m c nh t di nh ca c quan ni m duy ly t duy t bi n gia o
!i u #hi phn ti ch ca c hi n t ng 4a h i$
2. Giu4in , >>ri @ L5 8O ttri
La MF ttri 3Cu/iIn TWWroy 8I La MIttriI, 796E(79@78 sinh ra trong m t gia !i nh thng nhn gia u co
! c !a o ta o tr tha nh ba c si $ Fo chi u nhi u a nh h ng b i v t ly ho c ) ca ct nn ng r t !am m #hoa
ho c va tri t ho c ! ng th i nghi ng ca c quan ni m do tn gia o va th n ho c #inh vi n !a ra$ Li ch s t
nhin cu a /inh h1 n, +on ng i /a c1 2a y, +on ng i = th c 4( tN la ca c ta c ph m tri t ho c n i ti ng cu a
ng$ +rong ca c ta c ph m cu a mi nh ng tri nh ba y m t <uan ni $ $ i 0 con ng i7
?a 2* ttri 4u t pha t t lu n !i m cho r" ng trong th gi i chi t n ta i 21 t th c th 4( t ch( t vi nh vi n
t i cao t t y u va la nguyn nhn cu a chi nh mi nh ! ng th i la ngu n g c cu a mo i ca i hi n t n trong th
gi i bao g m ca con ng i$
?a m t ba c si ?a 2* ttri hi u ro m i lin h m t thi t gi a c th va linh h n 3t duy y th c8 cu a
con ng i$ Zng !a !i ! n # t lu n 6h1ng th ti 2 hi u 5 c ti nh ch( t cu a /inh h1 n n u 6h1ng 6ha 2 0ha
ra ca c 5 c 5i 2 chi 0h1 i no trong c th$ .hi d a trn ca c tha nh t u sinh ly ho c lu c b y gi nh: ly
thuy t pha n 4a cu a ) ca ct vo ng tu n hoa n ma u cu a 'avra 3'arv* ra8P ng coi con ng i nh c1 2a y
0h c ta 0; trong !o mo i t t ng suy nghi cu a con ng i ! u d a trn nh ng thay ! i cu a na o b chi u s
quy !i nh b i c u tru c c th va s ta c ! ng cu a !i u #i n mi tr ng s ng 4ung quanh$ 2u n hoa n thi n
linh h n con ng i #hng nn d a va o ! c tin tn gia o ma pha i d a trn vi c nng cao th tra ng con
ng i hoa n thi n s nghi p gia o du c la m trong la nh mi tr ng va hoa n ca nh s ng$ +h*o ng #hng co
s ta ch bi t na o gi a ly ti nh va ca m ti nh; t t ng t duy ly ti nh tri tu con ng i cu ng chi la m t #ha
n"ng ca m nh n cu a linh h n; ca m gia c la ng i h ng !a o !a ng tin c y nh t trong cu c s ng cu ng nh
trong nh n th c$
Fo chi u a nh h ng b i quan ni m siu hi nh ma y mo c ma ?a 2* ttri #hng th y ! c s a nh
h ng cu a ca c y u t 4a h i ! n nhn ca ch con ng i; tuy nhin lu c b y gi quan ni m v con ng i cu a
ng la m t quan ni m ! y ti nh ca ch ma ng$
=. -hr9nAo5 85ri #ntO
V1ntF 3Urancois MariI Vo/tairI 7BED(799<8 la nha tri t ho c nha v"n nha soa n #i ch n i ti ng$ Zng
la ng i sa ng l p va la nh !a o pha i .hai sa ng /ha p n a ! u th #y -%AAA$ Nh ng 9 c th tri t ho c Lu( n
4n 4 thuy t siu hi nh Nh ng nguyn /y tri t ho c cu a Niutn T 5i n tri t ho c$$$ la ca c ta c ph m chi nh
cu a ng$ +h gi i quan tri t ho c cu a %nt* co s thay ! i$
62
%a o th p nin =6(D6 cu a th #y -%AAA m t m" t ng ! ng trn 7uan 5i 2 8uy 4( t = 8uy ca 2 cho
r" ng mo i qua tri nh nh n th c ! u b" t ! u t ca m ti nh; #hng t n ta i ca c t t ng b m sinh; linh h n con
ng i la #ha n"ng ca m nh n va suy nghi cu a th 4a c con ng i$ + !o ng ti ch c c ! u tranh ! tri t ho c
? c ! c th a nh n trong gi i tri t gia /ha p va coi phong tra o ba i tr siu hi nh ho c la m t tha nh t u
l n cu a tri t ho c$ 2" t #ha c do chi u a nh h ng b i 7uan 5i 2 t nhin th( n /u( n ma ng cho r" ng
+h ng ! #hng chi la ngu n g c ba n ch t cu a mo i v n ! ng ma co n la ) ng t i cao qui !i nh ca c qui
lu t pha t tri n cu a s v t hi n t ng 4a y ra trong th gi i$
Lang th p nin D6 cu a th #y -%AAA m" c du v n ! ng trn l p tr ng t nhin th n lu n nhng ng
#h" ng !i nh v n ! ng la thu c ti nh cu a v t ch t ch #hng pha i no ! c !a t bn ngoa i va o$ % n ! ng
cu ng vi nh vi n nh ba n thn v t ch t nhng gi i t nhin co ! c la do +h ng ! sa ng ta o ra$ +h ng
! v a la dy cng v a la ni m an u i ! i v i con ng i$ , u #hng co +h ng ! thi cu c s ng cu a con
ng i s* v vo ng va con ng i s* ri va o ca nh hoa n na n; vi v y n u trn ! i na y #hng co +h ng ! thi
con ng i pha i nghi ra +h ng ! ! ta o cho mi nh m t ni m tin hy vo ng m t ch d a v ng ch" c trong
tm h nP ) i v i %nt* +h ng ! v a la ! ng t i cao nhng cu ng v a la s t ng t ng cu a con
ng i 3c8$
%nt* #hng chi th a nh n s t n ta i s v t bn ngoa i con ng i ma co n cho r" ng s ta c ! ng cu a s
v t bn ngoa i va o gia c quan cu a con ng i !a gy ra ca m gia c v s v t !o $ L di chu ng ta co ca m gia c
c ng la nh qua ng ti nh va ti nh #hng th 4uyn qua cu a ca c s v t ta c ! ng va o gia c quan cu a chu ng taP
+uy nhin quan ni m duy gia c cu a ng #hng tri t ! b i vi ng cho r" ng #inh nghi m #hng chi ch ng
to co th gi i v t ch t ma co n ch ng to co +h ng ! $ ?a m t nha t nhin th n lu n %nt* cho r" ng
+h ng ! #hng pha i la m t th c th !" c bi t ma chi la m t n"ng l c la m t nguyn t" c ta c ! ng cu a
gi i t nhin$ +ng t nh v y linh h n cu ng la m t thu c ti nh la nguyn t" c ta c ! ng cu a th 4a c$
+h ng ! #hng th ta ch ra #ho i toa n b gi i t nhin$ L ta c ! ng qua la i gi a +h ng ! va 'i i t
nhin la s ta c ! ng t do$
F a trn quan !i m cho r" ng trong th gi i mo i v t ta c ! ng qua la i l n nhau ! u #hng ng ng v n
! ng ma ng ch ng la i thuy t !i nh m nh va s la m du ng thuy t na y ! ly gia i ca c hi n t ng 4a y ra
trong th gi i ch ng la i tr t t phong #i n !ng th i ! c coi la b t di b t di ch$ Zng #u go i tuyn
truy n t t ng t do t sa n va chu n bi v t t ng cho ca ch ma ng t sa n /ha p 79<E(79ED$
4. Gi9n2 Gi9 c )u tA
Ju t21 3CIan Cac7uIs VoussIau, 7975(799<8 sinh ra trong m t gia !i nh th thu cng la m ! ng h
'in*v +hu y si $ Fo m* m t s m cha i t quan tm nn ng pha i phiu ba t qua ca c n c \ /ha p va la m
nhi u ngh #ha c nhau ! t #i m s ng$ Zng r t quan tm ! n tri t ho c va ngh thu t t ng c ng ta c v i
)i!r bin soa n b Ba ch 6hoa toa n thN 1a c ta c ph m n i ti ng cu a ng la : Lu( n 4 ngu1 n g1 c, c s
cu a s 9( t 9i nh 5 ng. Ba n 4 6h c 3a h1 i& ?a nha t t ng #i t 4u t cu a tri t ho c .hai sa ng /ha p va
cu c ca ch ma ng t sa n /ha p 79<E Nu t4 co nhi u <uan 4i $ :i n ch ng 0 <ua tri nh 5ha t tri n cu a 2a
h1 i$
2" c du 4u t pha t t th gi i quan t nhin th n lu n nh bao nha tri t ho c #hai sa ng #ha c nhng
Nu t4 #hng coi /i ch s nh(n /oa i la sa n ph m do +h ng ! 4 p !" t tr c ma la # t qua hoa t ! ng cu a
chi nh ba n thn con ng i$ ?i ch s nhn loa i la qua tri nh #hng ng ng hi nh tha nh va gia i quy t ca c mu
thu n va la m t chu i ca c ha nh ! ng phu !i nh bi n ch ng cu a ca c tra ng tha i 4a h i # ti p nhau$ ,hng
!o cu ng la m t qua tri nh ! y nghi ch ly b i vi ba n ch t cu a con ng i la t do ma qua tri nh pha t tri n cu a
li ch s nhn loa i t tr c t i gi la i lun #i m ha m #ha t vo ng t do !o cu a con ng i$
?a nha #hai sa ng nn Nu t4 cho r" ng qua tri nh pha t tri n cu a li ch s nhn loa i phu thu c r t nhi u
va o s pha t tri n cu a #hoa ho c va ngh thu t$ ,hi u dn t c trn th gi i s di co n s ng trong ca nh ngh* o
h* n la c h u la do chi nh tri 4a tri tu cha /in 2inh 5 c 4 i nhau$ -a h i s* pha t tri n nhanh #hi th ch
chi nh tri ( 4a h i #hng #i m ha m ma la ta o !i u #i n t t cho s pha t tri n cu a #hoa ho c va ngh thu t$ +uy
nhin ! co ! c !i u na y c n pha i thay ! i n n chi nh tri va c ch qua n ly 4a h i hi n ha nh$
Nu t4 nh n th y ti nh tra ng ca c th ch chi nh tri va b ma y qua n ly 4a h i #i m ha m #ha t vo ng t do
cu a con ng i co nguyn nhn n" m trong s b t cng b t bi nh !" ng m t dn chu trong ! i s ng 4a h i
trong s 4ung ! t chi nh tri pha p lu t cu a con ng i$ %a sau cu ng c1 i ngu1 n d n ! n mo i ti nh tra ng nh
th trong ! i s ng 4a h i va cu ng la c s ! 4o a bo chu ng la s ra 5 i 4a 0ha t tri n cu a tri tu , 6inh t
4a ca c hi nh th c s h u t nh(n$ Lau #hi pha t hi n ra Qnguyn nhn cu a mo i nguyn nhnR trong qua
tri nh pha t tri n cu a ! i s ng 4a h i Nu t4 4y d ng quan !i m cu a mi nh v ti n tri nh pha t tri n 4a h i
tra i qua ba tra ng tha i$
Tra ng tha i t nhin la tra ng tha i ! u tin va lu da i nh t trong li ch s nhn loa i$ )o la giai !oa n bi nh
yn ha nh phu c nh t cu a con ng i; vi #hi y con ng i ! c sinh ra va t n ta i ai cu ng nh ai; ca c quan
63
h 4a h i thu n #hi t; s #ha c nhau v #inh t 4a h i cha 4u t hi n$ +uy nhin tra ng tha i t nhin #hng
th t n ta i ma i ! c$ ) n lu c tri tu #inh t va ca c hi nh th c s h u t nhn ra ! i va pha t tri n thi tra ng
tha i t nhin cu a 4a h i bi pha v tra ng tha i cng dn ! c hi nh tha nh ! thay th
=9
$
Tra ng tha i c1ng 8(n tr c ti p ra ! i t n n ta ng s h u t nh(n$ %i c hi nh tha nh va cu ng c hi nh
th c s h u t nhn sinh ra s #ha c nhau trong thu nh p !a ! n s hi nh tha nh ng i gia u #* ngh* o va
na y sinh ra ca c !a o lu t 4a h i$ )i u na y !a ta o ra 4i ng 4i ch tro i bu c #* ngh* o y u t"ng c ng sinh l c
cho #* gia u ma nh; hu y hoa i m t ca ch #hng thng ti c ba n ti nh t do t nhin cu a con ng i; thi t l p
ca c !a o lu t 4a h i va ta o nn s a p b c b t cng b t bi nh !" ng m t t do #hng dn chu trong ! i s ng
4a h i$ Iuan h gi a con ng i #hng co n thu n #hi t n a 4a h i bi tha ho a$ 1hi n tranh t na n 4a h i
4u t hi n va nhanh cho ng lan to a #h" p mo i ni$ 1hu ng la m hu y hoa i ba n ti nh t do t nhin cu a con
ng i$ +uy nhin ba n ti nh c ng ! ng t nhin v n co n t n ta i va la c s hi nh tha nh ca c 6h c 3a h1 i$
?u c ! u #h c 4a h i giu p ng"n ch n trong m t ch ng m c na o !o ti nh i ch #y ca nhn !a m ba o m t
m c ! na o !o quy n l i t nhin cu a con ng i; va sau !o no tr tha nh c s ! hi nh tha nh 0ha 0 /u( t va
nha n c$ +rong nha n c co th con ng i #hng bi nh !" ng v tri tu va th l c nhng ho bi nh !" ng v
pha p lu t va !a o ! c$
+uy nhin th*o Nu t4 do 4a h i cng dn ! y r y b t cng b t bi nh !" ng v #inh t va ! y t na n
4a h i ma nha n c #hng th c hi n ! c nhi m vu cao ca cu a mi nh la !a m ba o quy n l i t nhin cho
nhn dn$ %i v y nha n c bi tha ho a r i tr tha nh cng cu !a n a p nhn dn; co n c s cu a no #h c
4a h i tr tha nh cng cu h p pha p ho a s h u t nhn va b t cng 4a h i$
,h v y th*o Nu t4 s h u t nhn v a mang la i v"n minh cho con ng i v a !*m la i cho ho n i
b t ha nh la m hu y hoa i chi nh mi nh$ ?i ch s v a mang la i ti n b cho ca nhn nhng cu ng mang la i thoa i
b cho 4a h i$ ) 4a h i ti n b c n pha i 4o a bo 4a h i cng dn b" ng c1ng cu1 c ca ch 2a ng !a 4a h i
quay v tra ng tha i t nhin tri nh ! cao$
Tra ng tha i t nhin tri nh 51 cao la 4a h i ly t ng cu a Nu t4; trong !o mo i s a p b c b t cng
b t bi nh !" ng m t t do #hng dn chu trong ! i s ng 4a h i ! u ! c #h" c phu c; #y cng 4a h i ! c
l p la i; t do cng b" ng ba c a i ! c #hi phu c$ ,ha n c nhn dn va #h c 4a h i ! c th c ha nh
! y !u trong ch ! dn chu c ng ho a v i chi nh quy n l p pha p thu c v nhn dn va phu c vu toa n dn$
2" c du trong 4a h i ly t ng na y v n co n s h u t nhn nhng do c ch # t h p h p ly gi a cng ly
va ly ti nh ma b t cng b t bi nh !" ng na y sinh t no chi d ng la i m c th p$ Fo b t cng b t bi nh !" ng
r t th p ma s ! i #ha ng giai c p #hng 4u t hi n$ +i nh hi nh nh th chi ta o !i u #i n la nh ma nh ! ca nh
tranh pha t tri n 4a h i$ &n ca nh s h u t nhn thi ca c !i u #i n t nhin nh !i a ly co vai tro to l n
trong s pha t tri n 4a h i$ +h*o ng ca c n c vu ng #hi h u no ng c n pha i th c ha nh n n chi nh tri
chuyn ch ! c ng b c nhn dn th c hi n m nh l nh cu a nha n c; co n vu ng #hi h u n ho a thi n n
chi nh tri pha i hoa n toa n d a trn #h c 4a h i$
?y lu n v 4a h i cu a Nu t4 la ngo n c ly lu n cu a cu c ca ch ma ng t sa n /ha p 4a y ra n"m 79<E$
E. +ni t +i@r
i4r1 3LInis Li8Irot, 797=(79<D8 sinh ra trong m t gia !i nh th thu cng vu ng )ng &" c n c
/ha p$ +hay vi pha i tr tha nh m t nha tu ha nh s ng v i th n ho c va ! c tin nh mong c cu a gia !i nh thi
ng la i tr tha nh m t nha #hoa ho c su t ! i chi n ! u vi chu nghi a v th n va quan ni m duy v t$ Zng la
nha t t ng !i n hi nh cu a n n tri t ho c .hai sa ng /ha p$ & Ba ch 6hoa toa n th cu a 6hoa ho c, ngh
thu( t 4a thu c1ng nghi 0 do ng la ng i chu 4 ng va chu bin !a tn vinh n n #hoa ho c /ha p trong h
th ng #hoa ho c cu a nhn loa i$ )i!r co n vi t m t s ta c ph m tri t ho c nh +a c t t ng tri t ho c,
+u1 c 8a o chi cu a nha hoa i nghi hay /a >//Ia3N Lau !y la m t s quan ni m tri t ho c c ba n cu a ng$
57 Ku5n ni m F th 2i i, con n21 i F5 nh: n th1 c
)i!r cho r" ng trong th gi i va n v t ! u ! c hi nh tha nh t m t th c th duy nh t ( th c th 4( t
ch( t ma ba n ti nh c h u cu a no la 4( n 51 ng$ % n ! ng la sinh l c s ng ! ng cu a th gi i 4( t ch( t; no
#hng chi hi n h u trong ca c v t !ang v n ! ng ma no co n co m" t trong ca c v t th ! ng yn$ 1huy n
! ng chi la m t da ng cu a v n ! ng$ +h gi i v t ch t lun v n ! ng va qua tri nh v n ! ng cu a th gi i
v t ch t !a ! n s pha t tri n$ +rong qua tri nh pha t tri n cu a mi nh th gi i v t ch t ma tr c h t la gi i
t nhin s* loa i bo nh ng gi #hng c n thi t va cho n lo c lu gi nh ng gi c n thi t ! giu p no nga y
ca ng hoa n thi n chi nh mi nh$
+on ng i la s th ng nh t h u c gi a th 4a c va linh h n$ ?inh h n la t ng ca c hi n t ng tm ly
la m t !" c ti nh cu a th 4a c$ .hng co th 4a c cu a con ng i thi #hng co linh h n$ L chuy n ho a t v t
37
Rutx vt: "Ng nao u tn rao du mt manh t nho a va tuyn b: y la manh t cua
ti; va tm c nhng ng cht phac hn nhn tn vao u o, th anh ta tht s a ng u
tn sang p ra xa h cng dn"
64
th v gia c v tri ! n th 4a c bi t ca m gia c va co t duy t c co linh h n la # t qua cu a qua tri nh pha t tri n
ba n thn c u tru c cu a v t ch t t v c sang h u c ( s s ng va t s s ng ! n con ng i$ )y la m t
qua tri nh t nhin h p quy lu t 4a y ra trong th gi i$
)i!r lun d a trn l p tr ng duy v t ! ph pha n ca c h th ng siu hi nh ho c ( chu nghi a duy ly
c c !oan nghi a la ph pha n ca c h th ng tri t ho c t bi n coi th ng ca m ti nh trong hoa t ! ng nh n th c$
.hi coi v t ch t la nguyn nhn duy nh t cu a ca m gia c ng cho r" ng phng pha p tri t ly !u ng !" n pha i
la phng pha p cho ph* p b" ng tri tu #i m tra tri tu b" ng tri tu va th c nghi m #i m soa t ca m ti nh va
b" ng tri tu th c nghi m ca m ti nh nh n th c th gi i v t ch t gi i t nhin$
)i!r ch ng la i quan ni m duy tm coi ca i T1i cu a con ng i nh m t th c th $ Zng cho r" ng c
th con ng i la #hi quan v t ch t cu a t duy y th c t c cu a ca c qua tri nh tm ly $ ,hn ca ch con ng i la
sa n ph m cu a hoa n ca nh va mi tr ng 4ung quanh$ +uy nhin ng v n cha hi u hoa n ca nh va mi
tr ng 4ung quanh la i chi nh la sa n ph m cu a hoa t ! ng con ng i$
Fo ba n thn th gi i v t ch t gi i t nhin lun n" m trong qua tri nh v n ! ng va pha t tri n v t n
nn qua tri nh nh n th c cu a con ng i v th gi i v t ch t cu ng di n ra v t n nhng v nguyn t" c con
ng i co th nh n th c hoa n toa n ! y !u th gi i$
<7 Ku5n ni m F tn 2i5 o
+ l p tr ng duy v t va quan !i m #hoa ho c )i!r phu nh n s t n ta i cu a +h ng ! $ Zng cho
r" ng +h ng ! chi la s th n tha nh ho a ca c !i u #i n hi n th c cu a con ng i$ .hng pha i +h ng !
sa ng ta o ra con ng i ma ng c la i chi nh con ng i !a sa ng ta o ra +h ng ! $ ) i v i )i!r ly ti nh
#hoa ho c va ti n ng ng tn gia o #hng th # t h p ! c v i nhau$ &" ng ly ti nh #hoa ho c mang la i cho
con ng i hi u bi t !u ng !" n v th gi i ! la m t"ng s c ma nh cu a ho trong th gi i t nhin$ +rong #hi
!o ti n ng ng tn gia o chi mang la i cho con ng i nh ng a o t ng va la m suy y u s c ma nh cu a chi nh
mi nh$ .hoa ho c phu c vu cu c s ng th c trn tr n gian trong #hi !o tn gia o chi lo cho cu c s ng a o trn
tr i$
)i!r cu ng ph pha n ca n n gia o du c va !a o ! c tn gia o$ +h*o ng n n gia o du c tn gia o la m cho
con ng i ca tin va o s m nh$ +n gia o du ng +hin !a ng va )i a ngu c a o t ng ! ban th ng va tr ng
pha t con ng i; !i u !o ch" ng #ha c na o du ng dy cng y u t ! ng"n ch n ha nh vi t i l i cu a ho $ Zng
lun #h" ng !i nh chi nh n n gia o du c la c h u h th ng !a o ! c gia d i cu a tn gia o nh ng !a o lu t d t na t
cu a ,ha th va ,ha n c !a la m cho mi tr ng va hoa n ca nh 4ung quanh con ng i nga y ca ng tr nn
! i ba i ma # t qua la la m cho con ng i nga y ca ng #h n #h $ Fo v y ma )i!r !o i ho i pha i ta ch tn
gia o ra #ho i nha tr ng loa i bo th n ho c ra #ho i gia o du c !a i ho c nha th ra #ho i nha n c$ , n gia o du c
va !a o ta o pha i h ng t i vi c 4y d ng m i ng i cng dn tha nh m t nha #hoa ho c m t nha duy v t va
v th n$ ) th c hi n ! c !i u na y th*o ng #hng th #hng 4oa bo tn gia o tiu di t gi i tu ha nh
m r ng #hoa ho c va th c ha nh gia o du c toa n dn$
L ph pha n tn gia o m t ca ch ma nh m* cu a )i!r co a nh h ng ti ch c c ! n phong tra o ! u tranh
ca ch ma ng cu a nhn dn /ha p th i !o nhng no v n chi la m t s ph pha n ma thi$
6. -n H9n2ri +itri c Hn<5 ch
0nba ch 3)au/ *Inri Litrich *o/9ach, 795=(79<E8 la ng i ) c nhng s ng va la m vi c /ha p$
Zng la m t trong nh ng nha la nh !a o pha i .hai sa ng /ha p la m t trong nh ng !a i bi u 4u t s" c cu a chu
nghi a duy v t va chu nghi a v th n /ha p th #y -%AAA ! ng th i la m t c ng ta c vin !" c l c cu a nho m
Ba ch 6hoa toa n th$ Zng vi t nhi u ta c ph m nh * th1 ng cu a t nhin hay /a 9a n 4 ca c 7uy /u( t cu a
th gi i 4( t ch( t 4a th gi i tinh th( n 3! ng ta c gia 8 S 51 i /( 0 cu a t t ng t nhin 4 i t t ng siu
nhin Th( n ho c 9o tu i&$$ Lau !y la m t s quan ni m tri t ho c c ba n cu a ng$
57 Ku5n ni m F th 2i i F: t ch: t
0nba ch #h" ng !i nh: Hi i t nhin la nguyn nhn ! u tin cu a va n v t; v t ch t la th c ta i #ha ch
quan ta c ! ng ! n gia c quan cu a con ng i; nh ng !" c ti nh chu y u cu a v t ch t la qua ng ti nh v n ! ng
ti nh co th phn chia ti nh r" n ch" c tro ng l c$ Hi i t nhin t n ta i vi nh vi n #hng ai sa ng ta o ra no va
no cu ng #hng th bi tiu di t$ % t ch t v n ! ng la do s c ma nh cu a ba n thn no ma #hng do m t s
thu c ! y na o t bn ngoa i$ % n ! ng la thu c ti nh c h u cu a v t ch t la s di chuy n vi tri cu a ca c v t
th trong #hng gian$
Zng cho r" ng vu tru la s # t h p vi !a i t t ca nh ng v t !ang t n ta i$ & t c !u trong vu tru
chu ng ta cu ng chi th y v t ch t v n ! ng$ +r c m" t chu ng ta toa n th vu tru chi la m t dy chuy n nhn
qua b t t n v i ca c s v t hi n t ng 4a y ra #hng ng ng$ Zng ph pha n chu nghi a duy tm chu quan
&* ccly #hi nha tri t ho c na y ra s c ch ng minh r" ng mo i ca i trn th gi i na y chi la a o t ng cu a chu ng
ta toa n b th gi i chi t n ta i trong tri t ng t ng cu a chu ng ta$
65
+h*o 0nba ch qua ng ti nh ti nh v n ! ng ti nh co th chia ! c ti nh r" n ch" c tro ng l c qua n ti nh
va ca nh ng tra ng tha i do nh ng ca i !o sinh ra nh: m t ! hi nh da ng ma u s" c tro ng l ng$$$ ! u la
nh ng !" c ti nh ph bi n co tr c cu a ca c v t th v t ch t$ % i quan ni m coi v t ch t la t t ca nh ng gi
co th ta c ! ng va o gia c quan cu a chu ng ta 0nba ch !a ti n g n ! n quan ni m #ha i qua t v v t ch t$
.hi ba n v ngu n g c cu a v t ch t v v n ! ng #hng gian ng vi t: X, u ng i ta ho i chu ng ta
v t ch t !u ma ra thi chu ng ta tra l i la bao gi cu ng co v t ch t$ , u ng i ta ho i chu ng ta ta i sao v t
ch t la i v n ! ng thi chu ng ta tra l i la v t ch t pha i v n ! ng ma i ma i vi v n ! ng la # t qua t t y u cu a
s t n ta i la ba n ch t cu a v t ch t ! ng th i cu ng la # t qua cu a nh ng thu c ti nh ! u tin cu a v t ch t
nh qua ng ti nh tro ng l ng ti nh #hng th 4uyn qua hi nh da ng$$$X$ X% n ! ng la phng th c t n ta i;
no 4u t hi n m t ca ch t t nhin t ba n ch t cu a v t ch t$$$X$ Fu quan ni m na y r t g n v i quan ni m duy
v t hi n !a i tuy nhin do chu nghi a c gi i chi ph i ma ng hi u v n ! ng chi la s di ch chuy n vi tri $
<7 # nh: n th1 c 4u: n
-u t pha t t quan ni m cho r" ng y th c la !" c ti nh cu a m t da ng v t ch t co t ch c cao ng va ch
ra s v ly cu a nh ng ho c thuy t v linh h n phi th ch t v con ng i ! c ta o ra th*o hi nh a nh cu a
+h ng ! $ Zng lun #h" ng !i nh con ng i la sa n ph m cu a t nhin t n ta i trong t nhin phu c tu ng
quy lu t cu a t nhin th m chi t tu ng cu a con ng i cu ng #hng th v t #ho i t nhin$ + !o ng
ch ng minh r" ng tri l c con ng i phu thu c va o c c u cu a toa n con ng i$ ,"ng l c ca m gia c cu a con
ng i giu p con ng i nh n th c ! c th gi i va quy lu t cu a no $ .hng co linh h n b t t va t t ng
b m sinh ma mo i t t ng quan ni m cu a con ng i th*o ng #hng th ru t ra t ba n thn linh h n ma
pha i #ha i qua t t th gi i bn ngoa i thng qua linh h n cu a chu ng ta$
Zng cho r" ng t duy 4u t pha t t ca m gia c$ 1hi nh nh ng bi n ho a lin ti p cu a #h i o c la do # t qua
ta c ! ng cu a ca c s v t ln gia c quan cu a chu ng ta gy ra$ 1hu ng la nguyn nhn gy ra trong tm h n
chu ng ta nh ng bi n ho a m i ma ng i ta go i la nh ng y nghi nh ng t t ng #y c tri t ng t ng
pha n !oa n nguy n vo ng ha nh ! ng$ 1 s cu a t t ca nh ng bi n ho a y la ca m gia cP 2" c du v n coi
chn ly la s phu h p gi a y ni m va s v t nhng do quan ni m siu hi nh chi ph i ma ng chi d ng la i
ch coi nh n th c chi la s # t h p ca c ca m gia c va ca c #ha i ni m ma #hng th y ! c nh n th c la
m t qua tri nh ph c ta p$
0nba ch !*m quy t !i nh lu n ma y mo c cu a mi nh ! i l p v i mu c !i ch lu n$ Fu mo i hi n t ng ma
con ng i cha nh n th c ! c ! u ! c ng go i la hi n t ng ng u nhin nhng ng cha hi u ! c
ti nh #ha ch quan cu a hi n t ng ng u nhin$
c7 Ku5n ni m F A5B h i
Iuan ni m v 4a h i cu a 0nba ch mang ti nh ch t duy tm$ Zng coi qua tri nh pha t tri n 4a h i nh
m t qua tri nh do !i nh m nh chi ph i$ ?a nha tri t ho c #hai sa ng ng #h" ng !i nh loa i ng i co th thoa t ra
#ho i a ch phong #i n b" ng vi c ph c p gia o du c la m cho ly ti nh th" ng chu nghi a ngu dn th i trung !a i$
Zng mu n co s qua ! ho a bi nh t ch ! phong #i n sang ch ! t ba n b" ng con ! ng l p pha p ho a$
.hi ba n v ngu n g c va ba n ch t cu a tn gia o 0nba ch cho r" ng do nhn dn ca c n c quan ni m
4a h i bi l c l ng siu nhin th n tha nh chi ph i nn ho #hng nhi n th y nh ng l c l ng t nhin tr n
tu c !ang gy ra nh ng ha nh ! ng ma nh m* trn +ra i ) t$ %i v y ho th ng h ng c" p m" t ! y lo s va
da n du a n c m" t ln trn b u tr i ho c ti m trn b u tr i nh ng l c l ng thu !i ch !a la m tiu tan ha nh
phu c cu a ho trn +ra i ) t na y$ ,gu d t lo s !au #h bao gi cu ng la ngu n g c cu a nh ng quan ni m
! u tin cu a con ng i v th n linh$ +n gia o ! c bi a !" t ra ! !" t ca c vua chu a ln trn ca c dn t c va
!" t ca c dn t c vua chu a d i quy n uy cu a +h ng ! $ + #hi ca c dn t c nh n th y cu c s ng v cu ng
#h c c cu a mi nh trn +ra i ) t na y va ti m ca ch thay ! i no thi ng i ta !a l y +h ng ! ! !* do a ho
ho ng bu c ho #hu t phu c ch p nh n va im ti ng$
+rong ta c ph m V gia tri cu a chu nghi a 8uy 4( t chi n 5( u, ?nin !a nh gia cao cu c ! u tranh ch ng
tn gia o cu a chu nghi a v th n /ha p th #y -%AAA$ ,g i vi t: Q,h ng ta c ph m n ng nhi t sinh ! ng
linh l i ta i ti nh cu a nh ng nha v th n cu cu a th #y -%AAA cng #hai cng #i ch bo n t"ng l !ang th ng
tri r t th ng #hi la nh ng ta c ph m mun nga n l n co #ha n"ng !a ng i ta ra #ho i ti nh tra ng m mu i
tn gia oR$ %a o th #y -%AAA chu nghi a duy v t /ha p la tra o lu tri t ho c tin ti n nh t +y Cu; tuy
nhin no v n cha thoa t ra #ho i hi nh th c duy v t siu hi nh ma y mo c$
L pha t tri n cu a tri t ho c /ha p th #y -%AAA !*m la i nh ng tha nh qua to l n cho t t ng ly lu n
la m gia u thm #ho ta ng v"n ho a th gi i va co m t a nh h ng l n v m" t t t ng va ha nh ! ng ! i v i
nhn loa i$
1a c nha duy v t va pha i .hai sa ng /ha p !a va ch tr n th l c !*n t i th i trung !a i ging cao ngo n
c t do dn chu t sa n nh" m t p h p t t ca ca c t ng l p bi a p b c d i ngo n c !o ! ! u tranh ch ng la i
66
ch ! chuyn ch phong #i n nha th t p h p ca c l c l ng dn chu tin ti n ! chu n bi v m" t t
t ng cho ca ch ma ng t sa n /ha p s* 4a y ra va o n"m 79<E79ED$
+uy nhin tri t ho c th i #y na y b c l nh ng ha n ch l n nh t !o la quan ni m siu hi nh v th gi i
cu ng nh v qua tri nh nh n th c$ 0a n ch na y ! c #h" c phu c d n b i n n tri t ho c c !i n ) c$
S. T)I$ T H* % %,( +I$( " +' %
+ri t ho c c !i n ) c !a ti p tu c pha t huy truy n th1 ng 8uy /y cu a /hng +y #hi phu c la i quan
ni m coi tri t ho c la 6hoa ho c cu a 2o i 6hoa ho c& 1a c tri t gia ra s c 4y d ng ca c h th1 ng tri t ho c 4a n
nng, bao tru m mo i li nh v c hoa t ! ng cu a con ng i ! la m c s cho nh ng hoa t ! ng !o $ ) i v i
0gh*n tri t ho c th t s pha i la lgi ch ho c co n ! i v i /hoib" c !o la nhn ba n ho c$
+uy nhin do c #h" c phu c nh ng ha n ch siu hi nh va ma y mo c trong n n tri t ho c duy v t th #y
-%AA(-%AAA ma tri t ho c c !i n ) c la i ri va o chu nghi a duy tm th n bi $ 0o cho r" ng ti nh bi n ch ng
s ng ! ng chi la ba n ti nh cu a ca i tinh th n co n ba n thn gi i t nhin thi phi bi n ch ng$ Fu v y ho v n
bi t ti p thu nh ng t t ng bi n ch ng quy ba o trong di sa n tri t ho c truy n th ng cu a nhn loa i pha t
tri n thm va 4y d ng ! c 0hI 0 9i n ch ng nh m t ho c thuy t tri t ho c v m i lin h ph bi n va v
s pha t tri n 4a y ra trong th gi i$ +ri t ho c c !i n ) c ! cao 4ai tro ti ch c c cu a con ng i v i ti nh
ca ch la chu th cu a mo i hoa t ! ng ca i ta o th gi i #ha ch th ; va #ha o sa t 6ha ch th g" n li n v i hoa t
51 ng th c ti n cu a chu th ; con ng i& Long do quan !i m duy tm chi ph i ma nhi u tri t gia cu a n n
tri t ho c na y hi u th c ti n chi la hoa t ! ng sa ng ta o cu a y th c ! ng th i tuy t ! i ho a y th c bi n y
th c tha nh m t l c l ng siu nhin co n"ng l c sa ng ta o #y vi vi v y tri t ho c cu a ho 2ang ti nh 8uy
t(2 ; th( n 9i &
+ri t ho c c !i n ) c la c s th gi i 7uan, la n n ta ng y th c h cu a giai c( 0 t sa n < c cu i th
#y -%AAA ! u th #y -A- v n y u v #inh t nh c v chi nh tri nhng co ! i s ng v"n ho a tinh th n #ha
phong phu s ng trong m t 4a h i ma ta n ti ch phong #i n co n qua n" ng n $
3. Im5nuOn %9nt
*nt 3F22anuI/ Eant, 795D(7<6D8 sinh ra .o*nisb*rg trong m t gia !i nh th thu cng ngoan
!a o co truy n th ng gia o du c r t #y v gia o ly gia o lu t va ni m tin v +h ng ! $ +uy nhin lo ng say
m #hoa ho c va tri t ho c !a la m ng tr tha nh nha #hoa ho c nha tri t ho c vi !a i lu c b y gi $ 1"nt gia ng
da y tri t ho c toa n ho c c ho c v t ly ho c !i a ch t ho c nhn chu ng ho c li ch s t nhin !a i cngP va
!a ! la i nhi u ta c ph m #hoa ho c va tri t ho c co gia tri nh: Li ch s t1 ng 7ua t 4 t nhin 4a /y /u( n
chung 4 9( u tr i, )h 0ha n /y tri thu( n tuy , )h 0ha n /y tri th c ha nh, )h 0ha n nng / c 0ha n 5oa nN
1u c ! i hoa t ! ng #hoa ho c va tri t ho c cu a ng ! c chia la m hai th i #y : tr c ph pha n va sau ph
pha n$
+rong th i 6y tr c 5h 5ha n 3tr c 79968 1"nt 4u t pha t t quan !i m duy v t t pha t va bi n
ch ng t nhin t p trung nghin c u ca c v n ! v 6hoa ho c va tri t ho c t nhin nh: gia i thi ch hi n
t ng thu y tri u ly gia i li ch s pha t tri n cu a +ha i Fng h 3vu tru 8 !a ra gia thuy t v ngu n g c v t
ch t cu a vu tru v i cu no i n i ti ng Q*a y cho t1i 4( t ch( t, t1i sI chi cho ca c anh th( y, th gi i 0ha i ra
5 i t 4( t ch( t nh th na oR$
.hi d a trn c ho c ,iutn va v t ly ho c ) ca ct ?* pni t 1"nt coi gi i t nhin nh 21 t h th1 ng
/u1n n 2 trong 7ua tri nh 0ha t tri n thIo h ng nga y ca ng hoa n thi n$ +h*o ng t th i 4a 4a ca th
gi i chu ng ta n" m trong tra ng tha i h n ! n$ ,h l c va n v t h p d n ma ca c ha t v t ch t #huy ch ta n
#h" p trong #hng gian !a d n d n tu la i tha nh nh ng !a m my l n$ F i ta c du ng cu a / c hu t va / c 5( y
ma trong lo ng ca c !a m my 4u t hi n ca c lu ng gio 4oa y la m cho ca c ha t v t ch t # t tu la i th*o da ng c u$
2a sa t la m cho ca c ha t v t ch t no ng ln va do l c hu t chi m u th hn so v i l c ! y ma chu ng # t tu
v i nhau ta o tha nh 2" t +r i va ca c ha nh tinh #ha c co ! no ng #ha c nhau$ %i #hoa ng #hng vu tru qua l n
va do l c ! y hi n di n nn l c hu t #hng !u s c quy tu v t ch t trong vu tru la i tha nh m t #h i l n ma
la tha nh nhi u #h i nho hn ta o ra ca c ha nh tinh ! c l p$ %i c ng ! cu a l c h p d n ty l thu n v i #h i
l ng nn ca c ha nh tinh ca ng 4a 2" t +r i thi ca ng nh* co n nhn cu a ha nh tinh thi n" ng hn l p vo cu a
no P
'ia thuy t v s hi nh tha nh %u tru 3+ha i Fng h 8 cu a 1"nt v sau ! c ?apla t 3?aplac*8 hoa n
chi nh thm$ 2" c du no co n nhi u ha n ch nhng no !a th t s la m su p ! quan ni m siu hi nh v ngu n
g c v n ! ng ( ca i hi ch 9an 5( u cu a +h ng ! ; tra s v n ! ng pha t tri n cu a th gi i v t ch t v cho
chi nh no $
Lang th i 6y 5h 5ha n Tsau 79968 do chi u a nh h ng b i ca c bi n ! ng 4a h i ti n ca ch ma ng t sa n
/ha p va quan !i m tri t ho c cu a ?* pni t %nph 0iumP ma 1"nt !a chuy n phong ca ch tri t ly sang
tinh th( n 0h 0ha n ! nghin c u la i toa n b di sa n tri t ho c hi n co $ Fu chi u a nh h ng b i chu nghi a
67
nhi nguyn nga v phi a duy tm ( b t #ha tri va chu nghi a ti n ng ng nhng ng !a !o ng go p l n cho #ho
ta ng tri t ho c c !i n ) c no i ring tri t ho c th gi i no i chung$ ) i v i 1"nt, nhi 2 4u cu a tri t ho c /a
3a c 5i nh 5 c 9a n ch( t con ng i$ 2u n la m ! c !i u !o tri t ho c pha i h ng va o gia i quy t nh ng
v n ! v cu c s ng va hoa t ! ng cu a ho $
) #ha m pha ! c ba n ch t con ng i 1"nt !o i ho i pha i coi con ng i nh m t chu th hoa t 51 ng
no i chung$ ?a m t chu th hoa t ! ng con ng i #hng th #hng g" n li n v i #ha ch th th gi i 4ung
quanh$ ?a m t chu th hoa t ! ng no i chung con ng i pha i bao qua t ca li nh v c nh n th c li nh v c th c
ti n va li nh v c gia tri $ .hi !o con ng i c n pha i t tra l i = cu ho i l n: T1i co th 9i t 5 c 5i u gi :
T1i c( n 0ha i /a 2 gi : va T1i co th hy 4o ng 4a o ca i gi : +oa n b tri t ho c ph pha n cu a 1"nt la l i gia i
!a p cho = v n ! b c 4u c trn nh" m mang la i cho con ng i m t ca i nhi n m i v th gi i va v chi nh ba n
thn mi nh giu p !a con ng i ! n t do va ha nh phu c$ )y cu ng chi nh la n i dung nhn !a o cu a tri t
ho c 1"nt$ &a v n ! trn ! c 1"nt gia i quy t trong = ta c ph m l n: )h 9i nh /y ti nh thu( n tu y )h
9i nh /y ti nh th c ti n va )h 9i nh 6ha nng 0ha n 5oa n; chu ng ta o nn h th ng tri t ho c 8uy t(2 0h
0ha n n i ti ng cu a ng$
57 -h <i nh 4H ti nh thu: n tu H 3tri t ho c ly lu n8
)y la ta c ph m ! c p ! n nh ng v n ! v nh( n th c /u( n va /1gi ch ho c v i mu c !i ch 4y d ng
m t n n ta ng th gi i quan m i 4a c !i nh ! i t ng va gi i ha n tri th c cu a con ng i nh" m tra l i cu
ho i: T1i co th 9i t 5 c 5i u gi :
i nh h ng cu a tri t ho c 8y 8u n7 Tri th c 4a V t t no
1"nt cho r" ng ca c ly lu n nh n th c tr c !y #hng !a p ng ! c ca c tiu chu n ! 4y d ng h
th ng tri th c #hoa ho c vi v y mu n 4y d ng ly lu n nh n th c nh m t #hoa ho c tr c h t pha i bi t
ph pha n$ )h 0ha n #hng chi !n thu n la 21 3I 5 ti 2 sai so t trong /y /u( n nh( n th c cu ma co n la
thi t /( 0 6ha nng nh( n th c cu a con ng i cu a tri t ho c ! i v i m i nga nh #hoa ho c$ .hi !o con ng i
s* bi t ! c mi nh co #h" n"ng nh n th c th gi i ! c hay #hng] , u co thi gi i ha n nh n th c cu a con
ng i ! n !u] ,h n th c la tuy t ! i hay tng ! iP] +o m la i ly lu n nh n th c chi nh la c s ! 4y
d ng tri th c tri t ho c va tri th c #hoa ho c$
+h*o ng th gi i v t ch t t n ta i #ha ch quan d i da ng nh ng s v t ca bi t tuy nhin #hi nghin
c u no chu ng ta g" p pha i mu thu n trong nh n th c$ & i vi 21 t 2 t n u th a nh n tri th c pha n a nh
th gi i #ha ch quan ma th gi i #ha ch quan t n ta i d i da ng ca c s v t ca bi t thi tri th c !o pha i la tri
th c ring l* ng u nhin ch #hng pha i la tri th c ph bi n t t y u$ ,hng 2 t 6ha c, n u !o i ho i tri
th c pha i mang ti nh ph bi n t t y u thi pha i th a nh n tri th c na y #hng pha n a nh ca c s v t ca bi t
#hng pha n a nh th gi i #ha ch quan nghi a la pha i th a nh n tri th c chi la sa n ph m cu a t duy$ ) gia i
quy t mu thu n trn ng bu c pha i !a ra #ha i ni m 0 t t no va th a nh n s t n ta i cu a tri th c tin
nghi $$
Zng cho r" ng do th gi i v t ch t 4* t v ba n ch t la 4( t t no nn con ng i #hng nh n th c ! c
ba n ch t cu a th gi i ma chi nh n th c ! c hi n t ng cu a no $ + !o ng ru t ra # t lu n: Tri th c cu a
con ng i 6h1ng 0ha n a nh 9a n ch( t cu a th gi i 6ha ch 7uan 2a chi 0ha n a nh ca c hi n t ng cu a no 2a
th1i&
,h v y 21 t 2 t ng th a nh n th gi i #ha ch quan la nh ng s v t hi n t ng t n ta i #ha ch quan
3duy v t8; nhng 2 t 6ha c ng cho r" ng con ng i #hng nh n th c ! c 9a n ch( t th gi i ( 4( t t no
3b t #ha tri8$
1"nt chia tri th c cu a con ng i tha nh tri thc 6inh nghi 2 va tri th c tin nghi 2 3b m sinh8$ .hi
v n ! ng ba n ch t cu a th gi i ( 4( t t no b c l ra tha nh ca c hi n t ng; con ng i du ng ca c gia c quan
cu a mi nh ! !o n nh n ca c hi n t ng !o ; do v y ma tri th c #inh nghi m mang ti nh ring /I ; ng( u nhin
h n ! n$ ,h tri th c tin nghi m mang ti nh 0h1 7ua t ; t( t y u ma chu ng ta s" p 4 p la i tri th c #inh
nghi m th*o m t tr t t co ti nh h th ng tha nh hi u bi t cu a con ng i$
1"nt !o i ho i #hoa ho c pha i !*m la i nh ng tri th c ch" c ch" n mang ti nh 0h1 7ua t ( t( t y u& +ri th c
!o #hng pha i la tri th c #inh nghi m mang ti nh ring /I ( ng( u nhin pha n a nh s v t t n ta i !n l* ca
bi t trong th gi i #ha ch quan bn ngoa i ma pha i la nh ng tri th c tin nghi 2 3co tr c #inh nghi m
con ng i8 la # t qua sa ng ta o cu a ring tri tu $
,h v y 21 t 2 t ng th a nh n ba n ch t #ha ch quan cu a th gi i ( Xv t t no X 3nh t nguyn lu n
duy v t8; nhng 2 t 6ha c ng la i th a nh n hi u bi t cu a con ng i v th gi i ( quy lu t #hoa ho cP chi
la sa n ph m cu a y th c do tri th c tin nghi m ta o ra 3quan !i m nhi nguyn8$
+o m la i v i mu c !i ch 4y d ng m t h th ng tri th c tin nghi m la m n n ta ng cho #hoa ho c va tri t
ho c nh m t #hoa ho c 1"nt bu c lo ng pha i th a nh n 4( t t no $ V t t no ! c 1"nt hi u th*o = gia c
68
! : 21 t /a t t ca nh ng gi thu c li nh v c hi n t ng ma chu ng ta cha nh n th c ! c; hai /a t t ca
nh ng gi thu c v ba n ch t cu a mo i s v t #ha ch quan t n ta i bn ngoa i chu ng ta 3thu c li nh v c siu
nghi m8 ma chu ng ta #hng th nh n th c ! c; va 9a /a t t ca nh ng ly t ng nh ng chu n m c s
hoa n ha o tuy t ! i ma con ng i c vn ! n nhng #hng !a t ! c 3+h ng ! t do linh h n8$ .hi
coi v t t no ba n ch t cu a th gi i la #hng th nh n th c ! c 1"nt 4a c !i nh 51 i t ng nghin c u
cu a tri t ho c /y /u( n cu a mi nh #hng pha i la ba n ch t cu a th gi i ma la nh ng hoa t ! ng nh n th c cu a
con ng i ! chi ra nh ng quy lu t va gi i ha n cu a tri tu nghi a la nghin c u chu th nh( n th c 3chu th
tin nghi m8$
1"nt va ch ra s #ha c nhau gi a tri th c tin nghi m va tri th c #inh nghi m ch : +ri th c tin
nghi m ! c #ha i qua t b" ng t duy ly lu n !u ng mo i lu c mo i ni co th ! c t ng h p ! ! c m r ng
la m gia t"ng l ng tri th c; tri th c #inh nghi m ! c #ha i qua t t #inh nghi m ca m ti nh co th bi ba c
bo #hng th m r ng thm ma chi ! c phn ti ch ! gia i thi ch nh ng gi ma no co ma thi$ + !y
1"nt cho r" ng #hoa ho c chi pha t tri n #hi no !a t ! c nh ng tri th c m i nghi a la #hi no la m phong
phu thm #ho ta ng tri th c nhn loa i$ % y thi #hoa ho c c n pha i d a trn tri th c tin nghi m; va tri t ho c
ly lu n mu n tr tha nh c s ly lu n cu a #hoa ho c thi no pha i 4a c !i nh nhi m vu c ba n cu a mi nh la :
Lu( n ch ng cho ca c 2 nh 5 tin nghi 2 t1 ng h 0 co 5 c nh th na o:
*a $ gia c ho c tin nghi $7 *a $ ti nh# 6h1ng gian 4a th i gian
1"nt th a nh n t n ta i hi n th c #ha ch quan ( v t t no ( ta c ! ng ln gia c quan cu a chu ng ta va
chu ng ta co ! c hi nh a nh quan ni m v chu ng; nhng hi nh a nh quan ni m na y #hng pha n a nh ba n
ch t cu a s v t #ha ch quan ma chi la hi nh a nh quan ni m chu quan v hi n t ng cu a chu ng ma thi$ % y
thi th*o 1"nt /i nh 4 c ca 2 ti nh 3ca m gia c #inh nghi m8 cu a chu ng ta v s v t chi la /i nh 4 c hi n
t ng /u( n; va do !o nh ng gi ta bi t v s v t thi chi la nh ng #ha m pha v hi n t ng ma thi co n ba n
ch t cu a chu ng chu ng ta #hng bao gi bi t ! c 3b t #ha tri8$ +a ch hi n t ng ra #ho i 9a n ch( t la !" c
!i m cu a tri t ho c ph pha n 1"nt$
1u ng gi ng nh 0ium 1"nt coi ca $ ti nh la nng / c cu a chu th co 5 c ca 2 gia c; co n ca 2 gia c
chi 0ha n a nh hi n t ng ma #hng pha n a nh !i u gi v ba n thn s v t #ha ch quan ca $ +uy nhin nh ng
ca m gia c #inh nghi m na y la i ! c s" p 4 p th*o m t tr t t !i nh s" n na o !o co tr c #inh nghi m$ )o la
#hng gian th i gian$ % i ti nh ca ch la tri th c tin nghi m ca m ti nh 6h1ng gian la hi nh th c 9n ngoa i
co n th i gian la hi nh th c 9n trong du ng ! s 0 3 0 6inh nghi 2 ca 2 ti nh cu a con ng i$ .hng gian la
c s cu a mo i tri th c hi nh ho c; co n th i gian la c s cu a tri th c s ho c va !a i s $ ,h v y ! i v i
1"nt #hng gian th i gian chi la ca i thu c v li nh v c chu quan cu a y th c con ng i 3chu nghi a chu
quan8$
%hn ti ch ho c tin nghi $7 &ia c ti nh 4a 5ha $ tru
1"nt cho r" ng qua tri nh nh n th c #hng nn d ng la i tri gia c, ( s" p !" t ca 2 gia c th*o tri nh t
#hng gian th i gian; b i vi tri gia c v n co n ! y ma u s" c chu quan ca bi t ng u nhin; no cha la #inh
nghi m cha tr tha nh ca i #ha ch quan ! c !ng !a o mo i ng i cng nh n$ ) tri gia c ! c #ha ch quan
ho a thi chu ng pha i ! c ti p tu c Q4 ly R b" ng t duy d a trn ca c pha m tru nghi a la Q4 ly R b" ng gia c
ti nh$
&ia c ti nh la nng / c t 8uy co 5 c 0ha 2 tru , 4a s 8u ng 0ha 2 tru$ 1o n 0ha 2 tru #hng pha i la ca i
pha n a nh hi n th c #ha ch quan ( v t t no ( ma la 6 t 7ua sa ng ta o cu a t 8uy 3gia c ti nh8 cu a chu th
nh( n th c$ /ha m tru cu a gia c ti nh th ng nh t nh ng tri gia c ca m ti nh th*o nh ng hi nh th c nh t !i nh !
bi n chu ng t nh ng tri th c chu quan ca bi t ng u nhin tha nh nh ng tri th c #ha ch quan ph bi n t t
y u ! c mo i ng i th a nh n$
% y 5ha $ tru la hi nh th c tin nghi 2 cu a gia c ti nh mang ti nh 0h1 9i n, t( t y u ! c du ng ! t1 ng
h 0 tri gia c tha nh tri th c 6ha ch 7uan, 6hoa ho c& 1"nt !a !a ra D nho m pha m tru 3,/+8 c ba n ! ng
th i s" p 4 p m i nho m th*o da ng chi nh ! pha n ! h p ! :
,/+ v l ng ,/+ v ch t ,/+ v quan h ,/+ v hi nh tha i
)n nh t + n ta i ) c l p .ha n"ng
)a da ng /hu !i nh /hu thu c 0i n th c
1hi nh th 'i i ha n +i p 4u c + t y u
+h*o 1"nt s di pha m tru cu a gia c ti nh co ! c ti nh ph bi n va t t y u la vi chu ng d a trn t y
th c tin nghi m 3t ng gia c8 nghi a la d a trn s ! ng nh t cu a mo i y th c ca nhn$ T y th c tin
nghi $ la c( u tru c /1gi ch 6ha ch 7uan chung cho 2o i y th c ca nh(n la s th1 ng nh( t t1 i cao, la c s
cu1 i cu ng cu a 2o i tri th c$ 1o n 0ha 2 tru /a s th hi n cu th s th1 ng nh( t 5o $
69
Fo gia c ti nh chi la n"ng l c t duy co ! c pha m tru va s du ng pha m tru co n pha m tru chi la hi nh
th c tin nghi m cu a t t ng phi n i dung cho nn mu n pha m tru co ! c n i dung va tr tha nh tri
th c thi chu ng pha i ! c v n du ng va o ca m ti nh #inh nghi m 3tri gia c8$ Fo !o gia c ti nh n u no la no thi
no chi la nh ng pha m tru tr ng r ng; co n ca m ti nh n u no la no thi no chi la tr c quan !n thu n tri gia c
mu qua ng$ ) #h" c phu c !i u na y qua tri nh nh n th c pha i th ng nh t s suy di n d a th*o pha m tru tin
nghi m cu a gia c ti nh v i tri gia c #inh nghi m cu a ca m ti nh d a trn #hu trung gian la th i gian$ +h i
gian v i ti nh ca ch la hi nh th c tin nghi m bn trong cu a ca m ti nh !a lin # t pha m tru cu a gia c ti nh v i
tri gia c cu a ca m ti nh d a th*o nh ng / c 51 nghi a la d a th*o nh ng quy t" c hi nh tha nh hi nh t ng hay
quan ni m ca m ti nh trn c s ca c pha m tru gia c ti nh$ ? c ! ! c 1"nt coi nh nh ng ca i c u tha nh
ngn ng t t ng cu a toa n b hoa t ! ng con ng i$ + !y 1"nt !o i ho i con ng i pha i 4y d ng ca c
lu n !i m c"n ba n v #hoa ho c t nhin ! !a ra ca c quan ni m v th gi i d a trn ca c l c ! !o $
,h v y th*o 1"nt gi i t nhin pha i tun th*o ca c quan ni m cu a con ng i v no ch #hng
pha i ng c la i$ 0ay no i ca ch #ha c: Q)ha 0 /u( t t1 i cao cu a t nhin c( n 0ha i 5 c ti 2 th( y trong chi nh
chu ng ta = trong gia c ti nhR$
+o m la i ngu n g c !i ch th c cu a mo i tri th c ma con ng i co ! c la gia c ti nh$ +ri th c la # t qua
cu a ph* p suy di n tin nghi m d a trn ca c pha m tru gia c ti nh trong li nh v c #inh nghi m ca m ti nh$
Bi n ch ng tin nghi $7 Ly ti nh 4a ntin1$i
=<

, u gia c ti nh la n"ng l c t duy co ! c pha m tru va s du ng pha m tru va o li nh v c ca m ti nh thi 8y
ti nh la 6ha nng cao nh( t cu a t 8uy co 5 c y ni 2, 4a s 8u ng y ni 2 va o 2o i /i nh 4 c 2a no 2u1 n
4n t i& , u gia c ti nh th a nh n 4( t t no b t #ha tri va t tho a ma n hoa t ! ng nh n th c cu a mi nh
trong li nh v c hi n t ng lu n thi /y ti nh 6h1ng 2u1 n hoa t 51 ng nh( n th c cu a 2i nh 9i ra ng 9u1 c 9 i
21 t 0ha 2 4i, 5i u 6i n na o ca & ,o lun #ha t vo ng nh n th c m t ca ch tro n v* n tuy t ! i mo i ca i; no 4m
nh p va o ca li nh v c v t t no b t #ha tri va o li nh v c y ni m phi th c ta i; no c vn t i nh ng ly t ng
tuy t ! i t i t do v !i u #i n ! tr tha nh tuy t ! i t do va th hi n ti nh tuy t ! i t do !o cu a mi nh$
.hi ly ti nh c h ng va o 9n trong cu a nh ng hi n t ng ca m ti nh ! ti m #i m c s cu i cu ng cu a
chu ng thi ly ti nh sinh ra ca c y ni 2 v /inh h1 n 9( t t, y chi t 8oP 1o n #hi ly ti nh c vn t i n n ta ng
t n cu ng 9n ngoa i cu a mo i s v t thi ly ti nh sa n sinh ra y ni 2 v th gi i no i chung$ %a #hi ly ti nh c
ti m #i m #h i nguyn cu i cu ng cho mo i s v t v t ch t cu ng nh tinh th n trn tr( n gian thi no ti p c n
! c y ni 2 v Th ng 5 P
1"nt cho r" ng do bi li cu n va o nh n th c ca i tuy t ! i v ha n #hng d a va o ca i cu a ring mi nh
ma d a va o nh ng pha m tru cu a gia c ti nh ( ca i chi a p du ng cho hi n t ng lu n ( ma ly ti nh sa va o
nh ng ntin12i, 4o ng /u( n 3paralogismos8 va /y t ng chu 7uan 0hi hi n th c$
Ly 8u n 0 ntin1$iK .hi vn t i nh n th c th gi i no i chung ly ti nh sa va o D "ntinmi$
Zntin12i 1O
1hi nh ! : Th gi i co 6h i 5( u 4 th i gian 4a 9i gi i ha n trong 6h1ng gian&
/ha n ! : Th gi i 6h1ng co 6h i 5( u 4 th i gian 4a 6h1ng 9i gi i ha n trong 6h1ng gian&
Zntin12i O
1hi nh ! : Th gi i nh 21 t chi nh th 0h c ta 0 5 c c( u tha nh t ca c 91 0h( n 5n gia n$
/ha n ! : Th gi i 6h1ng th 0h(n chia 5 c, trong no 6h1ng co ca i gi /a 5n gia n ca $
Zntin12i !O
1hi nh ! : Trong th gi i, 2o i ca i 5 u 8i n ra 21 t ca ch t 8o$
/ha n ! : Trong th gi i, 6h1ng co t 8o, 2o i ca i 5 u 8i n ra thIo /u( t 5i nh&
Zntin12i "O
1hi nh ! : Trong th gi i, t1 n ta i 21 i /in h t( t y u&
/ha n ! : Trong th gi i, 6h1ng t1 n ta i 21 i /in h t( t y u, 2o i ca i 5 u ng( u nhin&
1hu ng ta d nh n th y r" ng ly lu n v "ntinmi cu a 1"nt ! c 4y d ng t # t qua #ha i qua t
nh ng quan !i m tri t ho c #ha c nhau cu a ca c tri t gia tr c !o $ Fu 1"nt co chi ra r" ng "ntinmi co c
s trong ba n thn ly ti nh nghi a la ly ti nh #hng th tra nh #ho i vi c sa va o ca c "ntinmi nhng "ntinmi
cu a 1"nt #hng pha i la nh ng mu thu n lgi ch ! chu ng ta co th #h" c phu c ! c va chu ng cu ng cha
pha i la nh ng mu thu n bi n ch ng$ & i vi : Th nh( t chi nh ! va pha n ! cha co s th ng nh t va
chuy n ho a l n nhau$ Th hai vi c gia i quy t chu ng #hng chi d ng la i vi c phn ti ch t ng m" t ! i l p
r i # t lu n !u ng sai$ Th 9a s l ng "ntinmi #hng nh t thi t bi gi i ha n$ Th t, "ntinmi chi t n ta i
trong ly ti nh 3t t ng8 con ng i ma cha th y ! c chu ng co n t n ta i ca trong hi n th c #ha ch quan$
38
Antinomie tam dch a nghich ly.
70
,o i m t ca ch chi nh 4a c hn "ntinmi la nh ng 8a ng 51 i /( 0 9i n ch ng trong nh n th c #ha i qua t cu a
con ng i$
Fu ly lu n v "ntinmi cu a 1"nt b c l co n nhi u ha n ch vi du nh: ng chi th a nh n mu thu n
t n ta i trong ly ti nh t t ng ma #hng th a nh n chu ng t n ta i trong hi n th c chi co D "ntinmi ch
#hng nhi u hn "ntinmi cha pha i la mu thu n bi n ch ng va ca ch gia i quy t #hng pha i ch !u ng
( sai t ng lu n ! P nhng vi c 1"nt #h" ng !i nh ti nh 6ha ch 7uan cu a ca c "ntinmi ti nh nghi ch /y cu a
qua tri nh nh n th c !a no i ln ng !a co quan ni m !u ng !" n v v n ! ng bi n ch ng cu a t duy con
ng i$ %i v y sau na y ly lu n v ntin12i cu a 1"nt !a tr tha nh n n ta ng ! 0gh*n 4y d ng ly lu n
v 2(u thu( n 9i n ch ng$
+o m la i #ha t vo ng nh n th c 4( t t no la m t m c th m #i n cu a con ng i nhng !i u !o #hng
th c hi n ! c$ )o la nghi ch ly #ha ch quan cu a qua tri nh nh n th c ma con ng i bu c pha i ! i m" t va
pha i th a nh n$ % y th*o 1"nt tri t ho c th t s #hng pha i la ho c thuy t v 4( t t no ma chi la hi n
t ng lu n$ % i ti nh ca ch la hi n t ng lu n chu th nh n th c tri t ho c chi nh n th c ! c nh ng gi do
no ta o ra ma thi$
<7 -h <i nh 4H ti nh th1 c tiB n 3tri t ho c th c ti n8
)y la ta c ph m ! i l p v i )h 9i nh /y tri thu( n tu y nh" m gia i !a p cu ho i T1i c( n 0ha i /a 2 gi : S
!y 1"nt !" t th c ti n cao hn /y /u( n th a nh n 4ai tro 7uy t 5i nh cu a hoa t ! ng th c ti n trong ! i
s ng 4a h i cu a con ng i$ +uy nhin #ha i ni m th c ti n ! c 1"nt hi u th*o 5 nghi a$ +h*o nghi a h* p
th c ti n la ca c hoa t 51 ng 5a o 5 c cu a con ng i; co n th*o nghi a r ng th c ti n la toa n 91 2o i hoa t
51 ng 0ha 0 7uy n, chi nh tri , 4n ho aP , u ! i t ng nghin c u cu a tri t ho c ly lu n la hi n t ng thi
tri t ho c th c ti n h ng qua tri nh nghin c u cu a mi nh va o 4( t t no $
Tri t 8y 0 4a o 4 c
M1 t 2 t 1"nt cho r" ng con ng i la m t nhn ca ch !a o ! c trong !o ly ti nh la ngu n g c duy
nh t ! t !o pha t sinh ra ca c nguyn ly chu n m c h ng d n ha nh vi !a o ! c cu a con ng i; nhng
2 t 6ha c nh ng #ha t vo ng ca m ti nh ca nhn !a chi ph i ha nh vi cu a con ng i chu ng thu c ! y ho h ng
! n s h ng thu ! n v i tho i i ch #y va ca c ha nh vi phi !a o ! c$ %i v y ! tra nh !i u na y con ng i
pha i tun thu nh ng nguyn ly cu a ly ti nh thu n tu y pha i bi t #i m ch #ha t vo ng ca m ti nh cu a mi nh
nghi a la con ng i pha i tun th*o 2 nh / nh 5a o 5 c tuy t 51 i: Ha y ha nh 41 ng t i $ c t1 i 4a sao cho
4i u 4o tr tha nh <uy 8u t 5h1 <ua t# nghi a /a , 4i u 4o 4 c 4a 0a o c s 8u t 5ha 5 5h1 :i n$ 2 nh
l nh na y ! c th hi n tha nh nh ng = quy t" c sau:
2 t la 21 i ng i 5 u co 7uy n, 4a c( n 0ha i ha nh 51 ng thIo 5i u 6i n 4a y 2u1 n sao cho ai cu ng
/a 2 5 c nh th &
0ai la 21 i ng i 5 u co 7uy n, 4a c( n 0ha i cho 0hI 0 ng i 6ha c co 7uy n nh th , 51 ng th i 0ha i
ta o 5i u 6i n 5 ho th c hi n 7uy n 5o &
&a la 21 i ng i 5 u co 7uy n, 4a c( n 0ha i ngn ch n nh ng ha nh 51 ng tra i 4 i 2 nh / nh tuy t 51 i
trong ch ng 2 c co th /a 2 5 c&
2 nh l nh tuy t ! i va ca c quy t" c cu a no #u go i con ng i nn h ng ! n hoa t ! ng c ng ! ng
bi t tn tro ng mi nh va mo i ng i bi t s ng h p t nhin ! ng th i bi t # t h p l i i ch ca nhn v i l i i ch
4a h i vi l i i ch va s t n ta i cu a con ng i v i t ca ch la ca i cao quy nh t th gian$
+rong tri t ly !a o ! c cu a mi nh 1"nt th hi n ly t ng cao !* p nh t ma ca nhn loa i h ng ! n
8y t ng t /o7 T 8o ! c 1"nt hi u: th nh t la 6ha nng tin nghi 2 cu a gia c ti nh hoa t 51 ng 51 c
/( 0, 6h1ng 9i chi 0h1 i 9 i ca c 7uy /u( t cu a t nhin 3trong hi n t ng lu n8; th hai la ti nh t( t y u 5a
5 c nh( n th c 3trong hi n t ng lu n8; va th ba 4( t t no , ( /y t ng 5a o 5 c cao ca nh( t cu a nh(n
/oa i, 2u c 5i ch cu1 i cu ng cu a /oa i ng i 3trong !a o ! c ho c8$ % i ti nh ca ch la ca i hoa n ha o tuy t ! i cu a
th gi i t 8o 3va ca /inh h1 n 9( t t , cu ng nh Th ng 5 8 !a !i nh h ng hoa t ! ng th c ti n cu a con
ng i mang la i cho con ng i ni m tin ! th c ha nh nh ng qui t" c cu a m nh l nh !a o ! c$
No ra ng tri t /y 4 5a o 5 c cu a 1"nt ! y ti nh nhn !a o tuy nhin no cu ng r t #hng t ng va phi
li ch s b i vi no th hi n ro #ha t vo ng gia i pho ng con ng i cu a giai c p t sa n ) c$
Tri t 8y 0 8i ch s # 0 5ha 5 <uy n 35a o 5 c ho c ng 8u ng8
+h*o 1"nt #hi v n du ng va o trong li nh v c hoa t ! ng chi nh tri = 0ha 0 7uy n, 2 nh / nh tuy t 51 i
cu a 5a o 5 c th hi n d i da ng m t yu c u: M1 i ng i ha y ha nh 41 ng sao cho t /o cu a :a n co th
cu ng t1 n ta i 0 i t /o cu a t t ca $o i ng i$
+rong ! i s ng chi nh tri pha p quy n m i con ng i c n pha i ha nh ! ng m t ca ch t do$ .hi ha nh
! ng con ng i ta o ra li ch s $ ?i ch s la # t qua hoa t ! ng th c ti n cu a con ng i; nhng li ch s co n la
71
phng ti n ! con ng i pha t tri n #ha n"ng hoa n thi n ba n ch t va th c hi n ca c mu c !i ch ly t ng !a o
! c cu a mi nh$ Fo v y ma li ch s nhn loa i #hng chi la s ti p tu c cu a li ch s t nhin ma no co n la m t
qua tri nh v n ! ng th*o 4u h ng nga y ca ng ti n b va hoa n thi n$ )o la m t qua tri nh hoa n toa n do
nh ng quy lu t n i ta i chi ph i ch #hng do +h ng ! hay th l c siu nhin gy ra$
,h v y #hi chi ra ti n tri nh pha t tri n bi n ch ng cu a li ch s 1"nt !a nhi n th y ! ng l c pha t tri n
cu a no la 4ung ! t gi a ca c giai t ng trong 4a h i ma #hng th y ro ngu n g c pha t tri n cu a no la ! i
#inh t sa n 4u t ra cu a ca i v t ch t cu a 4a h i$
1"nt coi nha n c la s lin # t ca c tha nh vin trong 4a h i d a trn #hun #h lu t pha p ! gia m
sa t va ba o !a m bi nh !" ng cho mo i cng dn$ L 4u t hi n nha n c la nh" m gia i quy t mu thu n ! i
#ha ng trong 4a h i ! !i u ho a l i i ch 4a h i th*o h ng phu c vu con ng i$ ,h v y th*o 1"nt ca !a o
! c chi nh tng l n !a o ! c ng du ng ( nha n c pha p lu t ( ! u nh" m mu c !i ch phu c vu con ng i$
.hi th y ro ti nh nghi ch ly cu a ngu n g c va ba n ch t cu a nha n c 1"nt v a !a nh gia cao vai tro
cu a 4ung ! t 4a h i cu a chi n tranh v a #u go i ho a bi nh h u nghi gi a ca c dn t c #u go i 4y d ng
m t /in 9ang ca c dn t c trn ha nh tinh chu ng ta nhng v n !a m ba o cho m i dn t c ! c t do va ! c
l p chi nh tri m i ng i ! c ha nh phu cP )y la m t s 2 nh thing /ing ma m c ! hi n th c ho a no
no i ln ti nh u vi t s ti n b cu a dn t c na y th i !a i na y hay cu a dn t c #ha c th i !a i #ha c$ 1o n #hi
4* t ! n cu ng thi 4a h i na o mang la i s pha t tri n toa n di n mo i t ch t t nhin ch a ! ng trong con
ng i !*m la i cho con ng i t do nhi u nh t la 4a h i v"n minh ti n b nh t$
c7 -h <i nh n9n2 41 c >h5 n @o5 n 3tri t ho c ngh thu t8
, u trong tri t ho c ly lu n 1"nt ! con ng i chu th nh( n th c 3s ng8 trong th gi i hi n t ng
co n trong tri t ho c th c ti n 1"nt ! con ng i chu th th c ti n 3s ng8 trong th gi i 4( t t no thi
trong tri t ho c ngh thu t 1"nt c g" ng ! con ng i ( chu th nh( n th c ; th c ti n 3s ng8 trong ca hai
th gi i !o $ 1"nt go i chu th nh( n th c ; th c ti n nh th la chu th tin nghi 2$
+on ng i v i ti nh ca ch la chu th tin nghi 2 la mu c !i ch cu i cu ng cu a toa n b h th ng tri t ho c
! s cu a 1"nt$ %a con ng i chi tr tha nh chu th tin nghi $ 6hi no hi u 4a 4( n 8u ng 5 c nh ng
6ha nng tin nghi 2 cu a 2i nh&
1"nt go i 6ha nng tin nghi $
;)
la 6ha nng th ng th c 4a 5a nh gia s 4( t 4u t pha t t nh ng c
s chu quan; no chi nh la s /in h 0 gi a 6ha nng hoa t 51 ng th c ti n t 8o 4 i 6ha nng hoa t 51 ng
nh( n th c /y /u( n 3a y ra trong th gi i hi n t ng nhng 9i chi 0h1 i 9 i ca c 0ha 2 tru cu a gia c ti nh, 7ui
t c cu a /y ti nh$
Ngh thu( t la hoa t ! ng t do cu a con ng i th*o chu n m c cu a ca i !* p$ ,o nghin c u quan h cu a
con ng i ( chu th tin nghi m ( ! i v i s v t t nhin ( v t t no ( trn 9i nh 8i n gia tri$ ,o #hng
quan tm ! n vi c co t n ta i ca i !* p #ha ch quan hay #hng ma chi chu tro ng ! n ca i !* p t ta i trong con
ng i$ 1hi nh vi v y ma trong qua tri nh suy di n tri t ho c ngh thu t cu ng #hng th tra nh #ho i "ntinmi
thi du nh "ntinmi v ca i 5I 0:
1hi nh ! : +a i 5I 0 /a 21 t 0ha 2 tru 2ang 5 c ti nh 0h1 7ua t 4a t( t y u$
/ha n ! : +a i 5I 0 2ang ti nh ca 9i t, 9 i 4i no /a 6 t 7ua th ng th c cu a t ng ca nh(n$
+h*o 1"nt nghi ch ly na y co th gia i quy t bn ngoa i hi n t ng lu n vi 6ha i ni 2 v ca i 5I 0 !y
#hng pha i la pha m tru lgi ch gia c ti nh cu ng #hng pha i la y ni m cu a ly ti nh ma la 6ha i ni 2 chi !a o
cu a ngh thu t mang ti nh b t !i nh$ ,o b t !i nh b i vi no v a chu quan v a #ha ch quan$ ,o la chu quan
nhng do ! c hi nh tha nh trong chu th tin nghi m d i da ng m t 4u c ca m thu 4i 0h1 9i n va tr c ti 0
nn no mang ti nh ph qua t va t t y u ! i v i mo i ng i vi v y no mang n i dung #ha ch quan va la b
ph n cu a v"n ho a tinh th n nhn loa i$
,h v y trong tri t ho c ngh thu( t 1"nt !a #h" c phu c s ! i l p hai con ng i trong m t con
ng i nh va o s th ng nh t ly lu n v i th c ti n thng qua ca i !* p t ta i trong con ng i$ 2u c !i ch cu i
cu ng cu a tri t ho c 1"nt la !a ra quan ni m ! y !u v chu th tin nghi 2$
% y thi chu th tin nghi $ #hng chi la 2u t 5ha t 4i $ ma co n la $u c 4i ch cu1 i cu ng cu a toa n
b h th1 ng tri t ho c ! s va ph c ta p cu a *nt7
+o m la i 1"nt la m t trong nh ng nha tri t ho c vi !a i cu a n n tri t ho c c !i n ) c no i ring cu a
toa n nhn loa i no i chung$ + t ng cu a 1"nt nh ng t nh n th c s la m t Qcu1 c 5a o /1 n +10I cni cR
4a y ra trong li nh v c tri t ho c$ ,o h ng tri t ho c t nghin c u t nhin t i nghin c u con ng i nh
m t chu th t nghin c u s t n ta i ( t i nghin c u qua tri nh hoa t ! ng$ +ri t ho c 1"nt #hng chi la c
s ly lu n ban ! u cu a n n tri t ho c c !i n ) c ma co n la ti n ! ly lu n cu a tri t ho c ma c4i t sau na y #hi
hoa t ! ng th c ti n cu a con ng i ! c coi la n n ta ng cu a ! i s ng 4a h i$ +ri t ho c 1"nt !a !" t n n
39
lha nng nay la nh nhau mi con ngi.
72
mo ng cho m t quan ni m bi n ch ng v gi i t nhin va li ch s ! ng th i no cu ng !" t ra nhi u v n !
su s" c cho s pha t tri n cu a tri t ho c /hng +y hi n !a i$ ,hi u t t ng cu a tri t ho c hi n sinh chu
nghi a duy y chi tri t ho c th c ch ng hi n t ng ho c$$$ 4u t pha t t nh ng t t ng cu a 1"nt$
2. Gih5n G t4i > -hi cht
%hi cht 3Cohann Hott/iI9 UichtI, 79B5(7<7D8 sinh ra trong m t gia !i nh nng dn ngh* o )ng
/h $ Lau #hi t t nghi p !a i ho c ng ti m ! n .o*nisb*rg va chi u a nh h ng su s" c b i nha tri t ho c cu a
tha nh ph na y 1"nt$ /hi cht la ng i # tu c s nghi p tri t ho c cu a 1"nt ng la m 1hu nhi m .hoa
tri t ho c r i 0i u tr ng +r ng !a i ho c + ng h p &* clinP /hi cht !a ! la i cho nhn loa i nhi u ta c
ph m #hoa ho c va tri t ho c co gia tri nh +a c nguyn /y cu a /y /u( n chung 4 6hoa ho c, 'uan ni 2 4
chi n tranh chi nh nghi aN -u t pha t t tri t ho c tin nghi m cu a 1"nt /hi cht mu n 4y d ng tri t ho c
tha nh m t 6hoa ho c /u( n hay 6hoa ho c 4 6hoa ho c ! no th c hi n s ma ng vi !a i la mang la i cho con
ng i m t ca ch nhi n m i va !u ng !" n v chi nh ba n thn mi nh la m cho con ng i s ng v i chi nh mi nh va
cu i cu ng la tr tha nh con ng i th t s $ +ri t ho c cu a ng ! c chia ra tha nh tri t ho c ly lu n va tri t ho c
th c ti n$
57 Tri t ho c 4H 4u: n
/hi cht cho r" ng tri t ho c m i pha i la #hoa ho c lu n nghi a la no pha i va ch ra c s phng pha p
lu n va phng h ng pha t tri n #hoa ho c 4a c !i nh ba n ch t cu a #hoa ho c 4y d ng nh ng nguyn ly c
ba n cu a th gi i quan #hoa ho c cho con ng i$ ) tr tha nh #hoa ho c lu n tri t ho c pha i mang ti nh h
th ng$ 2u n la m t h th ng ch" t ch* tri t ho c pha i d a trn 21 t /u( n 5 c 9a n la m c s 4u t pha t cho
toa n b h th ng$ %i c 4a c !i nh lu n ! !o th t #ho nhng do nhi m vu cu i cu ng cu a #hoa ho c lu n la
phu c vu con ng i nn ng cho r" ng lu n ! !o pha i la s #h" ng !i nh t n ta i cu a con ng i th t s ( con
ng i t y th c v ba n thn mi nh v a la chu th v a la # t qua hoa t ! ng cu a mi nh ( nghi a la ca i T1i$
+o m la i lu n ! 4u t pha t cu a #hoa ho c lu n /hi cht la : T1i 8a T1i 3T1i [ T1i8$ ?u n ! 7 na y mang
ti nh hi n nhin no gia !i nh con ng i ngay t ! u b" ng hoa t ! ng cu a mi nh sa ng ta o ra chi nh mi nh m t
ca ch v !i u #i n$ ,hng lu n ! : T1i /a T1i cu ng co nghi a: T1i 6h1ng 0ha i /a Eh1ng;T1i 3T1i Eh1ng;
T1i8$ ?u n ! 5 na y cu ng hi n nhin va v !i u #i n nh lu n ! 7 no v a ! i l p v a ! c sinh ra t
lu n ! 7$ + !y /hi cht ti p tu c #h" ng !i nh: Ba n th(n 2o i 2 t 51 i /( 0 chi t1 n ta i nh hoa t 51 ng cu a
ca i T1i nghi a la ba n thn ca c m" t ! i l p nhau #hng th ta ch r i nhau 3T1i Eh1ng;T1i8$ % y th*o
/hi cht co = lu n ! hi n nhin:
T1i [ T1i$
T1i Eh1ng;T1i&
T1i Eh1ng;T1i$
+uy nhin ca c lu n ! na y #hng ta ch r i nhau ma chu ng co quan h l n nhau$ 2 i quan h na y th
hi n ! y !u th*o ca ch hi u cu a /hi cht v ca i T1i va ca i Eh1ng;T1i$ +h*o /hi cht co 5 ca i T1iO m t la
ca i T1i tuy t 51 i co tr c v ha n sa n sinh ra gi i t nhin va nh(n /oa i. va hai la ca i T1i tng ! i h u
ha n ! c sa n sinh la hi nh th c t n ta i cu th cu a ca i T1i tuy t 51 i$ 1a i T1i tng 51 i ! i l p v i ca i
Eh1ng;T1i$
( 1a i T1i tuy t 51 i la con ng i /y t ng$
( 1a i T1i tng 51 i la con ng i 6ha t = nh(n /oa i 5ang nh( n th c 4a 5ang ca i ta o$
( 1a i Eh1ng;T1i la gi i t nhin ( sa n 0h( 2 sa ng ta o 41 th c cu a ca i T1i tuy t 51 i t th i 3a 3a$
, u 1"nt cho r" ng qua tri nh hoa t ! ng /y /u( n va th c ti n cu a con ng i 4u t pha t t chu th tin
nghi 2 va cu ng # t thu c chu th tin nghi 2 thi /hi cht cu ng coi qua tri nh hoa t ! ng nh( n th c va ca i
ta o cu a con ng i 4u t pha t t ca i T1i tuy t 51 i va cu ng # t thu c ca i T1i tuy t 51 i& 1a hai ng ! u coi !o
la 0hng th c 5 con ng i 5a t 5 c t 8o$
/hi cht coi ca i T1i tuy t 51 i sinh ra ca i T1i tng 51 i va ca i Eh1ng;T1i nghi a la sinh ra nh(n /oa i va
gi i t nhin$ 1h ng na o nh(n /oa i nh n th c va ca i ta o ! c toa n b gi i t nhin thi #hi !o nh(n /oa i
tr tha nh con ng i th*o !u ng nghi a con ng i nh(n /oa i ! c hoa n toa n t 8o, nghi a la #hi !o ca i T1i
tng 51 i tr tha nh ca i T1i tuy t 51 i$
1u ng nh 1"nt /hi cht cho r" ng t 8o la ly t ng cao quy nh t ma trong m t #hoa ng th i gian
h u ha n con ng i #hng th !a t ! c tro n v* n$ ?i ch s nhn loa i la qua tri nh v n ! ng nga y ca ng ti p
c n t 8o ca ng nga y con ng i ca ng ! c Ql t 4a cR ! tr tha nh con ng i tuy nhin !y la i la m t qua
tri nh v t n$
<7 Tri t ho c th1 c tiB n
+rong tri t ho c th c ti n /hi cht tri nh ba y quan ni m v /i ch s , nha n c va 0ha 0 7uy n$
73
Li ch s , th*o ng ! c hi nh tha nh trn quy m toa n nhn loa i nhng ! c th c hi n thng qua hoa t
! ng cu a t ng ca nhn cu a t ng ca i T1i$ T 8o la 6 t 7ua cu a 7ua tri nh con ng i nh( n th c va ca i ta o
th gi i thng qua vi c gia i 7uy t 2(u thu( n gi a ca i T1i va ca i Eh1ng;T1i$ Li ch s la 7ua tri nh 8i n ra
thIo 7uy /u( t 6ha ch 7uan 5a con ng i 5 n t 8o&
Nha n c va 5ha 5 <uy n la c1ng cu ! /i ch s th c hi n s m nh t i cao mang la i t do cho con
ng i$ ,ha n c 4u t hi n trn c s #h c 4a h i vi l i i ch chung la ti n t i t do cu a loa i ng i; no
co n n ta ng trong ch ! s h u t nhn$ Fo v y ma nhn loa i chi co th ti n t i t 8o #hi duy tri ch !
s h u t nhn$$$
,h v y tri t ho c cu a /hi cht la chu nghi a duy tm chu quan tuy t ! i va co ch a nhi u mu thu n$
Lau na y ! #h" c phu c mu thu n: +a i sao m nh ! : T1i /a T1i la i ch a t i 5 ca i T1i cu ng nh ! tho a
ma n quan ni m b y gi 4*m gi i t nhin nh th c th duy nh t ma /hi cht !a chuy n sang l p tr ng
duy tm #ha ch quan coi ca i T1i tuy t 51 i la t1 n ta i thu( n tu y hay y th c thu( n tu y ch #hng la m t ca
nh(n tuy t 51 i& %a L*nlinh !a d a va o t t ng na y$
=. -hriO@ri ch #inhOm GiJO > &On4inh
SFn8inh 3UriI8rich Xi/hI/2 CoI0 SchI//ing, 799@(7<@D8 sinh ra trong m t gia !i nh mu c s +in la nh
ta i tha nh ph ?*onb*rg s m n i ti ng trong li nh v c tri t ho c$ ,"m 5= tu i !a la 'ia o s tri t ho c cu a
+r ng !a i ho c + ng h p W*na$ ?u c ! u L*nlinh va 0gh*n la !i ba n thn nhng v sau do b t ! ng
quan !i m ! i v i vi c 4y d ng h th ng tri t ho c ma hai ng i 4a nhau$ L*nlinh !a ! la i cho nhn loa i
nhi u ta c ph m tri t ho c n i ti ng nh V ca i T1i nh 21 t nguyn /y cu a tri t ho c, * th1 ng tri t ho c 8uy
t(2 tin nghi 2N Iuan ni m v ca i tuy t 41 i la n i dung chu !a o cu a tri t ho c SIn/inh no i chung tri t
ho c 51 ng nh( t cu a ng no i ring$
57 Tri t ho c @ n2 nh: t
+ ca i T1i tuy t 51 i v i t ca ch la ! ng t i cao sa ng ta o ra gi i t nhin va nh(n /oa i 33a h1 i8 cu a
/hi cht L*nlinh ca i ta o tha nh ca i tuy t 51 i$ &n ca nh y nghi a la 5( ng sa ng ta o nh /hi cht hi u ca i tuy t
51 i co n ! c coi la ca i 51 ng nh( t v t ch t va tinh th n chu th va #ha ch th P
F a trn quan ni m v ca i tuy t 51 i L*nlinh 4y d ng tri t ho c 51 ng nh( t$ -u t pha t t quan !i m
cho r" ng trong ca i tuy t 51 i thi tinh th n cu ng la v t ch t v t ch t cu ng la tinh th n L*nlinh coi ca i th c
th ; gi i t nhin cu a -pinda cu ng chi nh la ca i T1i tuy t 51 i ; t y th c 4a t hoa t 51 ng cu a /hi cht$
,o i ca ch #ha c trong ca i tuy t 51 i mo i ca i ! i l p ! u tan bi n vi v y trong tri t ho c 51 ng nh( t, mo i h
th ng tri t ly ! i l p ! u #hng co n$
+rong tri t ho c ! ng nh t cu a L*nlinh ca i tuy t 51 i la m t chi nh th th ng nh t trong no mo i s v t
lin h v i nhau mo i m" t ! i l p ! u tranh v i nhau !a ! n qua tri nh pha t tri n cu a ca i tuy t 51 i& 1a i
tuy t 51 i pha t tri n tra i qua hai giai !oa n:
Hiai 5oa n 41 th c cu a ca i tuy t 51 i la giai !oa n 3u( t hi n 4a 0ha t tri n cu a gi i t nhin& 'i i t
nhin trong qua tri nh pha t tri n cu a mi nh la i tra i qua = c p: c p th p nh t la s hi nh tha nh th gi i chu y u
qua l c hu t va l c ! y; c p th hai th hi n b" ng vi c thi t l p Qc ch chungR cu a v t ch t nh nh ng
m i lin h ! ng l c ho c; va c p th ba la s hi nh tha nh gi i h u c ma !i nh cao la s 4u t hi n con
ng i$
Hiai 5oa n t y th c cu a ca i tuy t 51 i la giai !oa n 3u( t hi n t 8uy con ng i va /i ch s nh(n /oa i$ S
giai !oa n na y thng qua hoa t ! ng nh n th c va ca i ta o cu a con ng i ma ca i tuy t 51 i nh n th c ! c
chi nh ba n thn mi nh$
F a trn tri t ho c 51 ng nh( t cu a mi nh L*nlinh ch ng la i quan ni m ma y mo c siu hi nh th i c n !a i
chia c" t ca i t nhin va tinh th n chia c" t ca i v c va h u c chia c" t va n v t va con ng i$ Zng lun
#h" ng !i nh s pha t tri n cu a gi i t nhin cu ng chi nh la s pha t tri n cu a ca i tinh th n: Hi i t nhin la
tinh th( n nhi n th( y. co n tinh th( n la gi i t nhin #hng nhi n th y$ Hi i t nhin chi nh la tinh th( n #h
c ng; co n /i ch s nh(n /oa i, t 8uy con ng i chi la tinh th( n s ng ! ng$ +ri t ho c ! ng nh t la c s ly
lu n ! ng 4y d ng ca c 7uan 5i 2 v li ch s va v ngh thu t$
<7 Ku5n @i( m F 4i ch ?1( F5 n2h thu: t
L*nlinh coi /i ch s nh(n /oa i la 7ua tri nh hoa t 51 ng cu a con ng i sa ng ta o ra gi i t nhin th (
4( t 0h( 2 4n ho a la con 5 ng 5a nh(n /oa i nga y ca ng ti 0 c( n ca i tuy t 51 i ti n 5 n t 8o$ + do la
ti nh t t y u bn trong !a ! c nh n th c$ 2" c du li ch s do con ng i ta o ra nhng no la i la m t ti n
tri nh #ha ch quan ti p n i t nhin do ca c quy lu t n i ta i chi ph i$ 2 c ! t 8o ma ca c dn t c ca c th i
!a i !a t ! c la tiu chu n ! !a nh gia s ti n b cu a th i !a i cu a dn t c !o $
Fo chi u a nh h ng b i pha i la ng ma n lu c b y gi ma L*nlinh coi hi nh th c th hi n cao nh t cu a ca i
tuy t ! i la ngh thu t ch #hng pha i la !a o ! c pha p quy n 31"nt8 hay #hoa ho c 3/hi cht8$ +h*o
74
ng trong ngh thu t chu ng ta co th #hai tha c mo i t li u va cng cu hi u qua cho tri t ho c; hn n a
ba n thn gi i t nhin chi la ta c 0h( 2 ngh thu( t tuy t 51 i la Qth ca v th cR cu a tinh th( n$ ,gh thu t
pha t tri n th*o h ng !i ln t ca i 5I 0 v t ch t ! n ca i 5I 0 tinh th n$ 0i nh th c cao nh t cu a ngh thu t la
th ca; qua th ca ca i tuy t ! i th hi n mi nh m t ca ch ! y !u va tro n v* n nh t$ 1a i 5I 0 la s th ng nh t
cu a ca i v t ch t va ca i tinh th n$ +iu chu n cu a ca i 5I 0 la s ng ng m tr c Th ng 5 $ ,h n th c cao
nh t la tr c gia c ngh thu( t ngoa i /y$ Th ng 5 #hng chi la ca i tuy t 51 i ma co n la ca i 5I 0 vi !a i vi
v y chi co tr c gia c ngh thu t m i co th nh n bi t ! c +h ng ! ( ca i tuy t ! i ma thi$ + ch !
cao hoa t ! ng ngh thu t L*nlinh ! cao nhn ca ch nha ngh si $ Zng coi no la chu n m c ph n ! u cu a
m i con ng i$
1a ng v sau th gi i quan cu a L*nlinh ca ng mang ma u s" c tn gia o ng coi gi i t nhin la sa n
ph m sa ng ta o cu a +h ng ! $ &" ng tr c gia c ngh thu t con ng i chi co th nh n bi t m t ca ch m h
v +h ng ! ca i tuy t ! i$ .hi #hng tin t ng va o tri tu ly tri ma cu ng #hng ha i lo ng v i tr c gia c
ngoa i 3phi8 ly L*nlinh !" t ni m tin va o y chi $ L ! cao y chi na y cu a ng !a ! c Lp*nhau 3Crthur
Lchop*nhau*r8 pha t tri n$ +ri t ho c L*nlinh th i #y ! u co a nh h ng l n ! n 0gh*n$
4. -hriO@ri ch H2hOn
HghFn 3UriI8rich *I gI/, 7996(7<=78 sinh ra trong m t gia !i nh quan ch c cao c p tha nh ph
Ltuttgart$ Fo chi u a nh h ng b i L*nlinh ma 0gh*n say sa nghin c u tri t ho c va ng !a tr tha nh
nha tri t ho c ( ba c ho c vi !a i nh t ng i hoa n chi nh n n tri t ho c duy tm bi n ch ng c !i n ) c b c
ti n b i cu a tri t ho c 2a c$ 0gh*n !a ! la i cho nhn loa i m t di sa n tri t ho c ! s va r t gia tri $ 1a c ta c
ph m chi nh cu a ng la *i n t ng /u( n tinh th( n Ba ch 6hoa toa n th ca c 6hoa ho c tri t ho c$$$
57 Hi n t1 n2 4u: n tinh th: n
% i ta c ph m na y 0gh*n !a th t s thoa t ra #ho i s ra ng bu c b i t t ng L*nlinh ! 4y d ng
m t h th ng tri t ho c cu a ring mi nh$ 0 th ng tri t ho c m i cu a ng d a trn " /u( n 5i 2 n n ta ng sau
!y:
M1 t /a , th a nh n t1 n ta i y ni $ tuy t 41 i$ +h*o 0gh*n y ni 2 tuy t 51 i ch #hng pha i ca i Tuy t
51 i 3L*nlinh8 la n n ta ng cu a hi n th c$ A ni 2 tuy t 51 i la s h p nh t gi a th c th = gi i t nhin
3-pinda8 va ca i T1i tuy t 51 i 3/hi cht8 la s ! ng nh t gi a t duy va t n ta i gi a tinh th n va v t ch t
la ) ng t i cao sa ng ta o ra gi i t nhin con ng i va li ch s nhn loa i$ 1on ng i chi la m t sa n ph m
cu a qua tri nh v n ! ng pha t tri n t thn cu a y ni 2 tuy t 51 i$ 0oa t ! ng nh n th c va ca i ta o th gi i cu a
con ng i t c li ch s nhn loa i chi la giai !oa n pha t tri n cao cu a y ni 2 tuy t 51 i la cng cu ! no nh n
th c chi nh ba n thn mi nh va quay tr v v i chi nh mi nh$ +h*o 0gh*n t 8uy /1gi ch ch #hng pha i tr c
gia c ngh thu t 3L*nlinh8 la hi nh th c th hi n cao nh t cu a y ni 2 tuy t 51 i&
*ai /a , th a nh n s 5ha t tri n cu a y ni $ tuy t 41 i$ /ha t tri n ! c 0gh*n hi u nh m t chu i
ca c ha nh ! ng phu !i nh bi n ch ng trong !o ca i 2 i lin tu c thay th ca i cu nhng ! ng th i # th a
nh ng y u t h p ly cu a ca i cu & Iua tri nh pha t tri n cu a y ni 2 tuy t 51 i di n ra th*o tam !oa n th c
Qchi nh 5 ; 0ha n 5 ; h 0 5R$ )o cu ng la qua tri nh pha t sinh va gia i quy t mu thu n gi a ca i v t ch t va
ca i tinh th n gi a #ha ch th va chu th $$$ trong ba n thn y ni 2 tuy t 51 i$
Ba /a , th a nh n y th c con ng i 8a sa n 5h $ cu a 8i ch s$ 0gh*n coi li ch s la hi n thn cu a y
ni 2 tuy t 51 i la !i nh cao cu a s pha t tri n y ni 2 tuy t 51 i trn tr n gian$ Li ch s nh(n /oa i co ! c nh
va o hoa t ! ng co y th c cu a nh ng ca nhn cu th nhng no la i la n n ta ng quy !i nh y th c cu a m i ca
nhn$ A th c ca nh(n chi la s #ha i qua t s Q!i t" tR toa n b li ch s ma y th c nhn loa i !a tra i qua$ A th c
nh(n /oa i la s ta i hi n la i toa n b ti n tri nh cu a li ch s nhn loa i la sa n ph m cu a li ch s la hi n thn
cu a y ni 2 tuy t 51 i$
B1 n /a , tri t ho c 8a ho c thuy t 0 y ni $ tuy t 41 i$ 0gh*n th a nh n co = hi nh th c th hi n y ni 2
tuy t 51 i trn tr n gian la ngh thu( t t1n gia o va tri t ho c, trong !o tri t ho c la hi nh th c th hi n cao
nh t tro n v* n va ! y !u nh t y ni 2 tuy t 51 i$ +h*o 0gh*n tri t ho c la 6hoa ho c cu a 2o i 6hoa ho c la
6hoa ho c 4a n nng !o ng vai tro n n ta ng cho toa n b th gi i quan va t t ng con ng i$ ,hng m i
th i !a i la i co m t ho c thuy t tri t ho c cu a ring mi nh$ 0o c thuy t na y la tinh hoa tinh th( n cu a th i 5a i
5o la th i 5a i 5 c th hi n 8 i 8a ng t t ng$ 2 i h th ng tri t ho c cu a m t th i !a i na o !o ! u la s
ch" t lo c # t tinh #ha i qua t la i toa n b li ch s t t ng tr c !o !" c bi t la t t ng tri t ho c& Tri t ho c va
/i ch s tri t ho c th ng nh t v i nhau nh la s th ng nh t gi a ca i lgi ch va ca i li ch s ; vi v y tri t ho c
pha i bao tru m toa n b li ch s pha t tri n cu a y ni 2 tuy t 51 i$ +h*o quan !i m na y thi tri t ho c *ghIn, (
#hoa ho c v y ni 2 tuy t 51 i ;, ! c chia tha nh = b ph n la 6hoa ho c /1gi ch, tri t ho c t nhin, tri t ho c
tinh th( n; ng v i = giai !oa n pha t tri n cu a y ni 2 tuy t 51 i la y ni m tuy t ! i trong chi nh no y ni m
tuy t ! i trong s t1 n ta i 6ha c cu a no 3t tha ho a8 y ni m tuy t ! i 6h c 0hu c s t tha ho a 7uay 4 4 i
no $
75
,h v y trong *i n t ng /u( n tinh th( n 0gh*n !a thoa t ra #ho i h th ng tri t ho c L*nlinh va
!i nh h ng cho m t h th ng tri t ho c m i cu a ring mi nh$ 0 th ng tri t ho c m i na y ! c ng tri nh ba y
chi ti t trong b Ba ch 6hoa toa n th ca c 6hoa ho c tri t ho c, ( bao g m = quy n la Ehoa ho c /1gi ch, Tri t
ho c t nhin va Tri t ho c tinh th( n&
<7 Kho5 ho c 42i ch
?a ta c ph m quan tro ng nh t cu a 0 th ng tri t ho c 0gh*n Ehoa ho c /1gi ch nghin c u y ni 2
tuy t 51 i giai !oa n s #hai nhng la i la 4u t pha t !i m cu a h th ng$ .hi va ch ra nh ng ha n ch cu a
/1gi ch ho c cu la chi nghin c u t duy chu quan trong pha m vi y th c ca nhn ma #hng chi ra ! c ranh
gi i gi a lgi ch ho c v i ca c nga nh #hoa ho c #ha c cu ng nghin c u t duy la chi d a trn nh ng pha m tru
b t ! ng ta ch r i hi nh th c ra #ho i n i dung cu a no $$$ 0gh*n #h i tha o m t /1gi ch ho c 2 i giu p va ch ra
9a n ch( t 5i ch th c cu a t 8uy, va !o ng vai tro nh m t 0hng 0ha 0 /u( n tri t ho c la m c s cho mo i
#hoa ho c$
L1gi ch ho c 8a gi L
0gh*n coi /1gi ch ho c la #hoa ho c v nh ng pha m tru va quy lu t cu a t duy nhng t duy ma
lgi ch ho c nghin c u la t 8uy thu( n tu y t c y ni 2 tuy t 51 i trong chi nh no hay Th ng 5 $ +h*o
0gh*n lgi ch ho c giu p th hi n +h ng ! trong ba n ch t vi nh h" ng cu a ,ga i tr c #hi sa ng ta o ra gi i
t nhin va ca c tinh th n h u ha n #ha c trong !o co t duy con ng i$ + duy con ng i chi la m t giai
!oa n pha t tri n cao cu a y ni 2 tuy t 51 i qua !o y ni 2 tuy t 51 i co #ha n"ng y th c ! c ba n thn mi nh$
.hi 4a c !i nh ba n ti nh #ha ch quan nh th cu a t duy 0gh*n coi gi i t nhin chi la t duy #ha ch quan
v th c ( t duy th hi n d i da ng ca c s v t ( ! phn bi t v i t duy con ng i la t duy #ha ch quan
co y th c$
+o m la i th*o 0gh*n trong t duy mo i ca i ! i l p 3v t ch t ( tinh th n #ha ch th ( chu th t t ng
( hi n th c$$$8 ! u th ng nh t$ L1gi ch ho c nghin c u t duy nh th pha i la m t h th ng siu hi nh ho c$
?gi ch ho c ( Liu hi nh ho c cu a 0gh*n ! c 4y d ng d a trn lu n !i m *a i gi h 5 8y thi hi n th c va
ca i gi hi n th c thi h 5 8y $
+rn bi nh di n tri t ho c lu n !i m na y ti p tu c #h" ng !i nh s t n ta i y ni 2 tuy t 51 i #h" ng !i nh ca c
pha m tru lgi ch #hng chi la hi nh th c chu quan ma co n th hi n ca ba n ch t n i dung #ha ch quan va
tri t ly #hng pha i la !i u hoang t ng ! ng th i no cu ng #h" ng !i nh s th ng nh t gi a t t ng va
hi n th c t duy va t n ta i$$$ la m t qua tri nh pha t tri n bi n ch ng$
0i n th c !y la t n ta i trong ti nh t t y u phu h p v i quy lu t pha t tri n ch #hng pha i la hi n
th c s c ng #hng pha i la t n ta i no i chung$ .hi t duy la m t qua tri nh bi n ch ng nh th thi mo i
pha m tru quy lu t cu a no cu ng sinh ! ng uy n chuy n lin h chuy n ho a v n ! ng pha t tri n th*o ca c
quy lu t bi n ch ng$
% y 0hI 0 9i n ch ng pha i la m t 8inh h1 n uy n chuy n cu a /1gi ch ho c; va /1gi ch ho c pha i la m t
c th s ng ! ng ch #hng pha i la t ng nh ng pha m tru s c ng$ Fo la m t c th s ng ! ng nn
/1gi ch ho c lun !a o tha i nh ng pha m tru #hng th hi n ba n ch t s ng ! ng cu a t duy ! ng th i trang bi
cho con ng i m t phong ca ch t duy bi n ch ng ! #ha m pha ra chn ly ! !i ! n t do$
Nh ng nguyn t c 4 2y / ng 81gi ch ho c
+ t ng 4uyn su t ! 4y d ng /1gi ch ho c la nghi ch 8y 4 s 5ha t tri n$ ,ghi ch ly na y no i r" ng
0ha t tri n /a 7ua tri nh 4( n 51 ng ti n /n 0hi a tr c, nhng no cu ng chi nh /a s 7uay tr 4 5i 2 6h i
5( u$ + t ng ! ng nh t ca i 6h i 5( u va ca i cu1 i cu ng cu a h th ng pha t tri n ! c 0gh*n hi u: +a i
6h i 5( u la ca i cu1 i cu ng 3cu a h th ng pha t tri n8 8 i 8a ng ti 2 ta ng$ +a i cu1 i cu ng chi nh la ca i 6h i
5( u 3cu a h th ng pha t tri n8 5a 5 c 6hai tri n 5( y 5u$ %i v y vi c 4a c !i nh ca i 6h i 5( u la co y nghi a
r t quan tro ng$ Fo nh n th c ro !i u na y ma ca i 6h i 5( u !a ! c 0gh*n 4a c !i nh d a trn m t loa t ca c
nguyn t" c sau !y:
2 t la nguyn t c 4 ti nh 6ha ch <uan !o i ho i ca i 6h i 5( u pha i la ca i 6ha ch 7uan nghi a la no ! c
4a c !i nh #hng d a va o s a thi ch cu a nha nghin c u$
0ai la nguyn t c 4i t tr u t ng 4 n cu th trong t /uy# t 4n gia n 4 n 5h c ta 5 !o i ho i ca i
6h i 5( u pha i la ca i 5n gia n nh( t, tr u t ng nh( t ! phu h p v i 4u th pha t tri n ti n ln cu a qua tri nh
nh n th c$
&a la nguyn t c $u thu n !o i ho i ca i 6h i 5( u pha i ch a 5 ng 2(u thu( n c 9a n cu a toa n 91 h
th1 ng; b i vi n u #hng ch a mu thu n c ba n thi ca i 6h i 5( u #hng th pha t tri n tha nh h th ng va
ca i cu1 i cu ng #hng pha i la ca i 6h i 5( u ! c #hai tri n ! y !u $
76
& n la nguyn t c th1 ng nh t ti nh 81gi ch 0 i ti nh 8i ch s !o i ho i ca i 6h i 5( u v a la ca i /i ch s 5( u
tin v a la ca i /1gi ch t( t y u; b i vi pha t tri n #hng chi 4a y ra th*o tri nh t th i gian ma co n la qua tri nh
# th a v t bo nh ng ca i ng u nhin ! lin tu c ti n ln$
! t c u cu a !hoa ho c 81gi ch7 %hF 5 :i n ch ng /uy t$
+a c ph m Ehoa ho c /1gi ch ! c 0gh*n 4y d ng d a trn ca c nguyn t" c trn$ Iua ta c ph m na y
0gh*n c va ch ro /inh h1 n uy n chuy n cu a lgi ch ho c ( 0hI 0 9i n ch ng$ Ehoa ho c /1gi ch cu a ng bao
g m = ph n m i ph n nghin c u 7 trong = giai !oa n tng ng cu a t 8uy thu( n tu y trong chi nh no $ )o
la ho c thuy t 4 t1 n ta i ho c thuy t 4 9a n ch( t va ho c thuy t 4 6ha i ni 2&
+rong ho c thuy t 0 t1 n ta i 0gh*n va ch ra ti nh quy !i nh l n nhau gi a / ng va ch( t& ,h ng thay
! i lin tu c v / ng s* d n ! n nh ng bi n ! i gia n !oa n v ch( t va ng c la i$ L quy !i nh na y no i ln
ca ch th c t1 n ta i cu a s v t 3#ha i ni m8$ +h*o 0gh*n t1 n ta i 3u( t 0ha t #hng pha i la t1 n ta i hi n h u
ma la t1 n ta i thu( n tu y nghi a la t1 n ta i m t phng di n nh t !i nh va ! c ! ng nh t v i h 41 t1 n ta i
d n ! n sinh tha nh$ Iua tri nh chuy n t t1 n ta i thu( n tu y sang sinh tha nh la s th ng nh t gi a ch( t,
/ ng trong 51 $ +h( t la ti nh quy !i nh bn trong cu a s v t$ L ng la ti nh quy !i nh bn ngoa i cu a no $ <1
la s th ng nh t cu a ch( t va / ng v i nhau trong s v t ! s v t la no $ .hi / ng cu a s v t thay ! i
v t qua 51 , t c qua 5i 2 nu t thi ch( t na y chuy n tha nh ch( t #ha c t c 9 c nha y 4a y ra$
+rong ho c thuy t 0 :a n ch t 0gh*n ba n v ba n ch t ( hi n t ng ( hi n th c nghi a la ba n v s t
v n ! ng pha t tri n cu a ca c pha m tru : ! ng nh t ( #ha c bi t ! i l p mu thu n ba n ch t hi n t ng
n i dung hi nh th c #ha n"ng hi n th c nguyn nhn # t qua #ha n"ng hi n th c$ Zng va ch ra s
th ng nh t va ! u tranh cu a ca c 2 t 51 i /( 0 la ngu n g c ! ng l c cu a mo i s v n ! ng pha t tri n cu a s
v t 3#ha i ni m8$ .hi nghin c u qua tri nh v n ! ng pha t tri n cu a 6ha i ni 2, ng cho r" ng trong ba n
thn 6ha i ni 2 v n co s" n ca i 6ha c 9i t ! c sinh ra t ca i 51 ng nh( t$ ?u c ! u la 6ha c 9i t nho do ti ch
lu y d n d n ! n 6ha c 9i t c 9a n 351 i /( 08; t !y 2(u thu( n hi nh tha nh va pha t tri n d n ! n chuy n
ho a$
+rong ho c thuy t 0 6ha i ni $ 0gh*n ba n v s t v n ! ng pha t tri n cu a y ni 2 tuy t 51 i thng
qua ca c hi nh th c t n ta i chu quan cu a no nh 6ha i ni 2 = 0ha n 5oa n = suy /u( n ba n v th c ti n v
chn ly hay y ni m s th ng nh t gi a #ha i ni m va th c ti n$ Zng va ch ra con ! ng pha t tri n cu a
6ha i ni 2 th*o 4u h ng 0hu 5i nh cu a 0hu 5i nh nghi a la 6ha i ni 2 pha t tri n th*o ! ng 4o" n c$
0gh*n cho r" ng 6ha i ni 2 #hng b t ! ng ma no pha i tra i qua ca c giai !oa n #ha c nhau cu a qua tri nh
nh n th c$ )o la giai !oa n tr c 7uan ca 2 ti nh v i ca m gia c tri gia c bi u t ng va giai !oa n /y ti nh v i
#ha i ni m pha n !oa n suy ly $ Fo 6ha i ni 2 lun lun bi n ! i ma 0ha n 5oa n ! c 4y d ng trn 6ha i
ni 2 nga y ca ng su s" c hn va suy /y ! c 4y d ng trn 0ha n 5oa n nga y ca ng sa ng ta o n"ng ! ng hn$
,h v y toa n b Ehoa ho c /1gi ch th hi n qua tri nh t thn v n ! ng pha t tri n cu a y ni 2 tuy t 51 i
trong chi nh no va cho no $ ) u tin y ni 2 tuy t 51 i t tha ho a chi nh mi nh trong t1 n ta i cu a mi nh ! t
!*m ! n cho mi nh m t n i dung$ L v n ! ng ti p th*o cho ph* p y ni 2 tuy t 51 i #ha m pha th y mi nh
trong 9a n ch( t va sau cu ng no quay v v i chi nh mi nh trong y ni 2 nghi a la tr v ca i ban ! u$
V( n 51 ng tr 4 ca i 6h i 5( u cu ng /a ti n /n 0hi a tr c la t t ng chi !a o 4uyn su t trong toa n b
h th ng 0gh*n$ ?u n !i m na y #hng chi no i ln ba n ch t duy tm ma co n va ch ro linh h n bi n ch ng
cu a toa n b tri t ho c 0gh*n$
Iua ca c ho c thuy t v t1 n ta i, 9a n ch( t va 6ha i ni 2 0gh*n !a tri nh ba y m t ca ch 4u c ti ch nhng
! y !u va ro ra ng ca c lu n !i m c ba n cu a ph* p bi n ch ng$ )hI 0 9i n ch ng /inh h1 n cu a lgi ch ho c
0gh*n la 0hI 0 9i n ch ng cu a 6ha i ni 2, no #h" ng !i nh nh ng lu n !i m t ng qua t sau:
2 t la 21 i 6ha i ni 2 5 u n 2 trong 21 i 7uan h , /in h 4 i nh ng 6ha i ni 2 6ha c 4a /a 2 Qtrung
gi iR cho nhau$
0ai la 21 i 6ha i ni 2 5 u co 21 i /in h n1 i ta i, 5 u ch a 5 ng 2(u thu( n n1 i ta i, chu ng th(2 nh( 0
/( n nhau$
&a la 21 i 6ha i ni 2 5 u 0ha i tra i 7ua 21 t 7ua tri nh 6h1ng ng ng 4( n 51 ng, 0ha t tri n 4a chuy n
ho a 7ua /a i /( n nhau&&&
,h v y mo i n i dung c t lo i cu a ph* p bi n ch ng !a ! c 0gh*n bao qua t h t trong Ehoa ho c
/1gi ch cu a mi nh$ -* t v ba n ch t 0hI 0 9i n ch ng 6ha i ni 2 cu a 0gh*n la 0hI 0 9i n ch ng 8uy t(2$
Fo ba n ti nh duy tm nn ph* p bi n ch ng na y ! y ti nh t bi n #hng tri t ! va ch a nhi u y u t th n
bi $ 0gh*n b" t no pha i d ng la i trong h th ng cu a mi nh va trong #hun #h ,ha n c /h P
T /uy :i n ch ng
77
0gh*n hi u s pha t tri n cu a lgi ch ho c no i chung t duy ( ! i t ng cu a no no i ring la m t qua
tri nh bi n ch ng$ +ng ng v i vi c phn chia li ch s pha t tri n cu a lgi ch ho c cu ng chi nh la tri t ho c
ra la m = th i #y : th i #y tr c 1"nt th i #y 1"nt /hi cht th i #y hi n ta i 30gh*n8 la = giai !oa n
pha t tri n cu a t duy: gia c ti nh ly ti nh bi n ch ng ly ti nh t bi n$
&ia c ti nh la 6i u t 8uy th1ng th ng, 2ang n ng ti nh tr c 7uan ca 2 ti nh, 5 c s 8u ng nh 4a o
ca c 0ha 2 tru 9( t 51 ng, s c ng, 8 a trn 4i c 6h ng 5i nh ti nh ti nh ta i cu a th gi i&&&
Ly ti nh :i n ch ng la 6i u t 8uy 8 a trn c s 0ha t tri n cu a 6ha i ni 2, 5 c s 8u ng nh 4a o
ca c 6ha i ni 2 0ha 2 tru uy n chuy n, thay 51 i, 8 a trn 4i c 6h ng 5i nh 2o i s 4( t ,ca i hi n h u- 5 u
0ha i 5 ng tr c Qto a a nR cu a s thay 51 i$
Ly ti nh t :i n la 6i u t 8uy 8 a trn c s th1 ng nh( t gia c ti nh 4 i /y ti nh 9i n ch ng, 5 c s
8u ng nh 4a o 4i c 3I2 3I t s 4( t trong s th1 ng nh( t 4a 5( u tranh cu a nh ng ca i 51 i /( 0. no /a 6i u t
8uy 9i n ch ng chi n 2u i&
c7 Tri t ho c t1 nhin
)y la ho c thuy t v gi i t nhin v i ti nh ca ch la m t da ng t n ta i #ha c cu a y ni 2 tuy t 51 i d i
da ng ca c s v t v t ch t$ 0gh*n #hng gia i thi ch y ni 2 tuy t 51 i chuy n t chi nh no sang gi i t nhin
nh th na o va #hi na o ma chi no i r" ng y ni 2 tuy t 51 i t n ta i bn ngoa i th i gian va gi i t nhin cu ng
#hng co #h i ! u trong th i gian$ 0gh*n cho r" ng qua tri nh hi nh tha nh gi i t nhin t y ni 2 tuy t
51 i ! ng th i cu ng la qua tri nh y ni 2 tuy t 51 i nga y ca ng bi u hi n ra tha nh gi i t nhin di n ra lin tu c$
Th gi i 5a 5 c ta o ra, hi n 5ang 5 c ta o ra 4a sI 4i nh 4i n 5 c ta o ra$
,h ng hi nh th c chu y u cu a y ni 2 tuy t 51 i t n ta i d i da ng gi i t nhin la c ho c 4( t /y ho c
sinh th ho c$ .hi lu n v c ho c, 0gh*n tri nh ba y nh ng v n ! v #hng gian th i gian v t ch t v n
! ng l c h p d n vu tru P th*o tinh th n duy tm th m chi co n mang ma u s" c siu hi nh$ .hi ba n v 4( t
/y ho c 0gh*n tri nh ba y ca c v n ! v thin th a nh sa ng nhi t$$$ %a #hi no i ! n sinh th ho c 0gh*n
tri nh ba y ca c v n ! v !i a ch t ho c th c v t ho c ! ng v t ho c$$$
0gh*n c g" ng tri nh ba y gi i t nhin nh m t chi nh th th ng nh t ma trong no mo i v t co lin h
h u c v i nhau$ +uy nhin do coi gi i t nhin la s tha ho a cu a y ni 2 tuy t 51 i ma ng cho r" ng ba n
thn gi i t nhin thu ! ng #hng t v n ! ng #hng bi n ! i #hng pha t tri n th*o th i gian ma chi
v n ! ng trong #hng gian$ S !y nhi u ch nha bi n ch ng la i to ra t bi n va b t ch p #hoa ho c; vi
v y Tri t ho c t nhin la b ph n y u nh t trong toa n b h th ng tri t ho c cu a ng$
J7 Tri t ho c tinh th: n
)y la ph n th ba trong h th ng 0gh*n ta i !y ng 4*m 4* t y ni 2 tuy t 51 i giai !oa n cu i
cu ng trn con ! ng di u ha nh ni tr n gian t bo gi i t nhin #h" c phu c s tha ho a quay v la i chi nh
mi nh nh th na o$ Tri t ho c tinh th( n bao g m ho c thuy t 4 tinh th( n chu 7uan ho c thuy t 4 tinh th( n
6ha ch 7uan va ho c thuy t 4 tinh th( n tuy t 51 i&
Tinh th( n chu 7uan th hi n s t n ta i cu a mi nh tr c h t trong /inh h1 n con ng i 3nh(n /oa i ho c8;
sau !o no th hi n trong y th c 3hi n t ng ho c8 ! phn bi t v i c th ; va sau cu ng no th hi n trong
tri th c 3t(2 /y ho c8 ( ca i tinh th n b" t th gi i bn ngoa i phu c tu ng no $
Tinh th( n 6ha ch 7uan la s phu !i nh bi n ch ng tinh th( n chu 7uan& ,o th hi n ti nh t do cu a y
ni 2 tuy t 51 i tr c h t trong 0ha 0 7uy n. no l y t do y chi la m n n ta ng l y y ni m 0ha 0 7uy n va vi c
th c hi n 0ha 0 7uy n la m ! i t ng$ .hi ca nhn pha p ly tr tha nh chu th !a o ! c thi tinh th( n 6ha ch
7uan t pha t tri n va o li nh v c 5a o 5 c$ )a o ! c la pha p quy n cu a ha nh vi no l y s ho a h p ha nh vi
cu a ca c chu th la m c s $ Tinh th( n 6ha ch 7uan hoa n tha nh qua tri nh t pha t tri n trong 0hong ho a$
/hong ho a la s th hi n ba n ti nh t do cu a y ni m tuy t ! i trong ca c hi nh th c th hi n la gia !i nh 4a
h i cng dn va nha n c trong !o nha n c la hi nh th c cao nh t$
Tinh th( n tuy t 51 i la s th ng nh t cu a tinh th( n chu 7uan va tinh th( n 6ha ch 7uan& ,o th hi n ! u
tin trong ngh thu( t, thng qua vi c ! cao ca i !* p tinh th n ( hi nh a nh ca m ti nh cu a y ni m tuy t ! i;
sau !o no th hi n trong t1n gia o, thng qua vi c th ng nh t ni m tin v i ly ti nh ( 9i u t ng cu a y ni m
tuy t ! i; va cu i cu ng no hoa n thi n chi nh mi nh trong h th ng 6ha i ni 2 tr u t ng cu a tri t ho c& +h*o
0gh*n ngh thu( t, t1n gia o, tri t ho c la ca c phng th c ma y ni 2 tuy t 51 i s du ng ! t #ha m pha ra
chi nh mi nh ! ru bo mo i d u v t v t ch t ba m va o mi nh ni tr n gian ma quay v v i mi nh quay v v i
ca i #h i ! u trong ti nh toa n v* n va ! y !u cu a no trong !o tri t ho c la qua tri nh t nh n th c ! y !u va
tro n v* n nh t cu a y ni 2 tuy t 51 i$
0gh*n cho r" ng tri t ho c cu a ng ( ho c thuy t v tinh th( n tuy t 51 i la s t ng h p toa n b gia tri
cu a mo i ho c thuy t co gia tri tr c !o thu c mo i li nh v c nghin c u hoa t ! ng tinh th n cu a con ng i$
,o la 6hoa ho c cu a 2o i 6hoa ho c& +rong tri t ho c 0gh*n y ni 2 tuy t 51 i !a hoa n tha nh qua tri nh nh n
78
th c cu a mi nh !a #ha m pha ra chi nh mi nh va quay tr v v i mi nh trong ho c thuy t v tinh th( n tuy t
51 i$ %i v y tinh th( n tuy t 51 i la 6 t 7ua t1 i cao, toa n 8i n 4a tri t 5 cu a toa n 91 /i ch s th gi i&
, u Tri t ho c t nhin co nhi u !i m y u thi Tri t ho c tinh th( n la m t tha nh t u vi !a i cu a tri t ho c
0gh*n$ -* t v th c ch t !y la ho c thuy t duy tm ba n v s pha t tri n y th c ca nhn va y th c 4a h i;
ba n v s pha t tri n tri tu ly ti nh con ng i$ S !y ng !a ly gia i ti n tri nh pha t tri n 4a h i th*o tinh
th n duy tm$
-u t pha t t quan !i m: Mo i ng i sinh ra 4 9a n ti nh 41 n 9( t 9i nh 5 ng ng cho r" ng mo i s b t
cng t na n trong 4a h iP ! u la ca c hi n t ng t t y u h p quy lu t 4u t hi n m t ca ch t nhin t ba n
ti nh con ng i$ Fo v y ma 7ua tri nh 6h1ng ng ng na y sinh 4a gia i 7uy t 2(u thu( n gi a ca c giai ; t( ng,
gi a ca nh(n 4a 3a h1 iN /a 51 ng / c c 9a n thu c 5( y 2o i s 0ha t tri n cu a 3a h1 i$
0gh*n coi nha n c v a la 6 t 7ua v a la s 8ung ho a cu a nh ng 2(u thu( n 3a h1 i$ +h*o ng do
s #ha c bi t va b t bi nh !" ng gi a ca c giai ( t ng trong 4a h i ma nh ng mu thu n 4a h i 4u t hi n !a
! n s ra ! i cu a nha n c$ ,ha n c la t ng th ca c quy ch #y cng chu n m c v mo i li nh v c hoa t
! ng !a o ! c pha p quy n chi nh tri v"n ho a$$$ cu a 4a h i$ ,ha n c ra ! i nh" m dung ho a nh ng mu
thu n trong 4a h i ! !i nh h ng pha t tri n cho 4a h i$ ,h co nha n c ma m i qu c gia pha t tri n bi nh
th ngP .hi ! cao vai tro cu a nha n c 0gh*n coi nha n c la m t gia tri tinh th( n, va #h" ng !i nh
nha n c la s th c hi n t 8o la s ngao 8u cu a Th ng 5 trong 4a h i loa i ng i hay la hi n th(n cu a
y ni 2 tuy t 51 i ni tr n gian$
Fo coi nha n c v a la # t qua v a la s dung ho a mu thu n 4a h i ma 0gh*n v a ! cao chi n
tranh v i ti nh ca ch la phng ti n giu p 4a h i tra nh ! c s th i na t v a ch ng la i chi n tranh la m 4a o
tr n 4a h i$
0gh*n coi 8i ch s la 6 t 7ua hoa t 51 ng cu a t ng con ng i cu th , nhng 6h1ng 0hu thu1 c 4a o
ha nh 51 ng, y 2u1 n cu a ho$ ?i ch s la m t ti n tri nh pha t tri n cu a hoa t ! ng con ng i th ng nh t trong
mi nh ca i chu quan va ca i #ha ch quan$ 0gh*n va ch ra ti n tri nh pha t tri n cu a li ch s lun g" n li n v i l i
i ch cu a t ng ca nhn t ng giai ( t ng trong 4a h i nhng ! ng th i no pha t tri n th*o quy lu t cu a ring
mi nh$
0gh*n coi con ng i la sa n 0h( 2 cu a th i 5a i ( /i ch s ; ng #h" ng !i nh #hng ai co th thoa t ra
#ho i th i !a i ma #hng bi th i !a i pha n 4* t #hng co l c l ng 4a h i na o la m !a o ng c ! c th i !a i
ma #hng pha i tra gia !" t cho s phiu lu cu a mi nh$ 2" c du ! cao vai tro cu a ly ti nh nhng ng cu ng
#h" ng !i nh n u 6h1ng co s say 2 thi 6h1ng co gi 4i 5a i 3a y ra trn th gi i na y ca; va chi nh ng ng i
na o nhi n nh( n th gi i 21 t ca ch h 0 /y , thi ca th gi i 2 i 5a nh gia 4 ho 21 t ca ch h 0 /y $
.hi d a trn quan ni m v /i ch s va con ng i 0gh*n 4a c !i nh 4ai tro cu a 4i nh(n trong li ch s
34a h i8$ +h*o ng 4i nhn la nh ng ng i suy nghi 4a hi u 5 c nh ng gi /a c( n thi t 4a nh ng gi /a
h 0 th i$ -u t pha t t lu n !i m na y 0gh*n !o i ho i #hi 4*m 4* t li ch s #hi !a nh gia ca nhn thi ca c
nha s ho c pha i bi t # t h p ti nh 5a ng v i ti nh 6ha ch 7uan trong 4*m 4* t$
,goa i ra 0gh*n cu ng th y ! c ti nh ch( t 3a h1 i 4ai tro cu a lao ! ng cu a s phn cng lao ! ng
! i v i s pha t tri n cu a li ch s va ba n thn con ng i$
0gh*n #h" ng !i nh /i ch s toa n th gi i la li ch s pha t tri n th*o #huynh h ng ti n b $ +iu chu n
cu a s ti n b 4a h i la m c ! t do$ 1o n t do la s nh n th c !u ng va th c hi n ! y !u nh ng quy lu t
t t y u cu a th gi i ( hi n thn cu a y ni 2 tuy t 51 i& 0gh*n coi t 8o cu a con ng i la s th hi n s
hi u 9i t 4a /a 2 thIo y Th ng 5$ -a h i ca ng ti n b bao nhiu thi con ng i ca ng t do nhn ca ch
ca ng pha t tri n b y nhiu$ 1on ng i la chu a t cu a s ph n va s m nh cu a chi nh mi nhP
+o m la i qua s #ha o sa t t ng qua t 0 th ng tri t ho c 0gh*n chu ng ta nh n th y:
2 t la th gi i <uan /uy t$ 8a th gi i <uan 2uyn su1 t toa n :1 n1 i /ung tri t ho c HghFn$ 2o i
s v t qua tri nh du la v t ch t hay tinh th n ! u la hi n thn cu a y ni 2 tuy t 51 i$ A ni 2 tuy t 51 i chi
ph i mo i s sinh tha nh t n ta i va tiu vong cu a h t tha y mo i ca i trong th gi i$ % t ch t gi i t nhin chi
la s t tha ho a m t s t n ta i #ha c m t sa n ph m s c ng b t ! ng cu a y ni 2 tuy t 51 i ma thi$ ) cao
ca i tinh th n #h" ng !i nh ti nh quy t !i nh cu a no trong vi c !a ra ca c phng th c gia i quy t cho ca c v n
! thu c v ly lu n cu ng nh th c ti n la t t ng chu !a o ! c tri nh ba y trong toa n b n i dung tri t ho c
0gh*n$
0ai la 5hF 5 :i n ch ng 8a 8inh h1 n s1 ng 41 ng cu a h th1 ng tri t ho c HghFn& T t ng 4 21 i
/in h 0h1 9i n ( mo i ca i ! u la hi n thn la ca c giai !oa n #ha c nhau nhng lin h l n nhau cu a y ni m
tuy t ! i ( va t t ng 4 s 0ha t tri n ( qua tri nh phu !i nh bi n ch ng cu a y ni m tuy t ! i ;P la nh ng
t t ng c ba n 4uyn su t la ma ch su i ng m th m cha y qua toa n b h th ng cu a 0gh*n$ /ha t tri n la
m t qua tri nh thay ! i t th p ln cao b" ng ca ch chuy n ho a qua la i gi a l ng va ch t do s gia i quy t
79
nh ng mu thu n n i ta i trong ca c hi nh th c cu th cu a y ni 2 tuy t 51 i ta o nn$ +rn c s m 4* qua
tri nh t v n ! ng cu a y ni 2 tuy t 51 i 0gh*n !a pha t hi n ra ca c quy lu t c ba n cu a ph* p bi n ch ng
va ca c quy lu t #hng c ba n ca c c" p pha m tru $
,goa i vi c pha t hi n ra ca c quy lu t bi n ch ng 0gh*n co n 4y d ng ca c nguyn t" c cu a lgi ch
bi n ch ng ca c quan !i m bi n ch ng v nh n th c ng !a !" t n n mo ng cho s th ng nh t gi a ph* p
bi n ch ng lgi ch ho c va nh n th c lu n$ +h*o 0gh*n nh n th c pha i !i t tr u t ng ! n cu th nh n
th c ly thuy t pha i th ng nh t v i hoa t ! ng th c ti n$ 1hn ly pha i mang ti nh cu th ti nh qua tri nh va la
s phu h p cu a #ha i ni m v i th c ti n$ +uy nhin ! i v i 0gh*n nh n th c la #ha m pha ra y ni m
tuy t ! i ch #hng pha i #ha m pha ra gi i t nhin v t ch t; va th c ti n #hng pha i la hoa t ! ng v t ch t
ma chi la nh ng hoa t ! ng tinh th n cu a chu th sa ng ta o ra t t ng ma thi$
/h* p bi n ch ng cu a 0gh*n #hng chi la ly lu n bi n ch ng v s pha t tri n cu a th gi i y ni m ma
co n la phng pha p bi n ch ng nghin c u th gi i y ni m$ +hng qua ph* p bi n ch ng cu a y ni m
0gh*n !a !oa n ! c ph* p bi n ch ng cu a s v t vi v y no la ph* p bi n ch ng duy tm$ /h* p bi n
ch ng cu a 0gh*n v th c ch t la ti ch c c va ca ch ma ng nhng no la i bi giam ha m trong h th ng tri t
ho c duy tm th n bi cu a ng; vi v y trong tri t ho c cu a 0gh*n bn ca nh nh ng n i dung bi n ch ng
ti n b va ch th i !a i #hoa ho c va ca ch ma ng la i co #hng i t quan !i m siu hi nh pha n ! ng pha n #hoa
ho c va ba o thu t bi n; nghi a la trong no ch a ! ng nhi u mu thu n$ 0gh*n !a phu nh n s pha t tri n
trong gi i t nhin ng b t ch p hay phu nh n nhi u tha nh t u cu a #hoa ho c t nhin b y gi n u chu ng
#hng dung h p v i y ni 2 tuy t 51 i$ 0gh*n coi nha n c ) c v"n minh ) c la !i nh cao cu a hi n thn
tinh th n tuy t ! i trn tr n gian la chu n m c cu i cu ng ma mo i dn t c trn th gi i pha i vn ! n$ %a
sau cu ng trong tri t ho c ) c ( tri t ho c 0gh*n y ni m tuy t ! i !a #ha m pha ra chi nh mi nh t ca i #hng
pha i la mi nh ! quay v v i mi nh; do !o ta i !y mo i s pha t tri n ti p tu c ! u ch m d tP Fu co nhi u
ha n ch #hng nho nhng tha nh t u ma tri t ho c 0gh*n mang la i ( 0hI 0 9i n ch ng t 8uy la m t c ng
hi n vi !a i cho #ho ta ng t t ng cu a nhn loa i$ +ri t ho c 0gh*n la m t c i ngu n cu a tri t ho c 2a c$
1 u l y ph* p bi n ch ng gia i pho ng ha t nhn bi n ch ng ra #ho i l p vo duy tm th n bi cu a 0
th ng 0gh*n la m t yu c u c p ba ch cu a tri t ho c ma sau na y 2a c !a th c hi n$ .hi ca i ta o ph* p bi n
ch ng duy tm 0gh*n th*o tinh th n duy v t cu a tri t ho c /hoib" c 2a c !a 4y d ng ph* p bi n ch ng
duy v t ph* p bi n ch ng cu a s v t ( th gi i #ha ch quan ma ph* p bi n ch ng cu a y ni m chi la hi nh
a nh bi n ch ng trong b o c con ng i pha n a nh ph* p bi n ch ng cu a s v t ( th gi i #ha ch quan$
+o m la i v i m t h th ng tri t ho c tng ! i hoa n chi nh v i tri th c ba ch #hoa #i n th c uyn ba c
va thin ta i cu a mi nh 0gh*n tr tha nh nha tri t ho c l n nh t th i b y gi $ 0o c thuy t cu a ng #h* p la i
m t giai !oa n pha t tri n tri t ho c ! y si ! ng ! ng th i m ra m t giai !oa n ca ch ma ng m i trong li ch
s tri t ho c ( giai !oa n g" n t t ng tri t ho c v i th c ti n ca ch ma ng$
E. Lu tFi ch -hi<5 ch
%hoi: c 3Lu8\ig UIuIr9ach, 7<6D(7<958 sinh ra trong m t gia !i nh lu t s n i ti ng !a t ng tham
gia pha i 0gh*n tr* la nha tri t ho c duy v t duy nh t trong n n tri t ho c c !i n ) c b c ti n b i cu a
2a c$ 1a c ta c ph m )h 0ha n tri t ho c *ghIn, Ba n ch( t cu a 5a o c 51 c, Lu( n cng s 91 4 ca i ca ch
tri t ho c, + s cu a tri t ho c tng /ai, Ba n ch( t cu a t1n gia oP cu a ng !a la m s ng la i chu nghi a duy
v t th #y -%AA(-%AAA va la m sinh ! ng th gi i quan duy v t #hoa ho c b y gi $
/hoib" c cho r" ng mi nh co s ma ng pha i 4y d ng m t n n tri t ho c m i tri t ho c v chi nh con
ng i ! ta o cho con ng i m t cu c s ng ha nh phu c th t s trn tr n gian$ -u t pha t t quan !i m na y
ma /hoib" c !a coi con ng i la 51 i t ng nghin c u cu a tri t ho c$ Zng cho r" ng 4a nay tri t ho c
nghin c u quan h gi a t duy va t n ta i nhng !y la i la v n ! thu c v ba n ch t cu a con ng i; b i
vi chi co con ng i !ang s ng !ang t n ta i m i co t duy$ Zng lun nh n ma nh chi #hi 4u t pha t t g c
! !o thi v n ! v quan h gi a t duy va t n ta i m i ! c gia i quy t m t ca ch !u ng !" n va co y nghi a
th t s $ Fo #hoa ho c nghin c u ba n ch t cu a con ng i la nh(n 9a n ho c va con ng i la ! i t ng cu a
tri t ho c m i nn tri t ho c m i !o tri t ho c tng lai nh t thi t pha i la tri t ho c nh(n 9a n$ ,h v y th*o
ng nh(n 9a n ho c pha i la 6hoa ho c c s va chung nh( t ma mo i nga nh #hoa ho c #ha c # ca tri t ho c
pha i d a va o$ +ri t ho c m i ma /hoib" c !a 4y d ng la tri t ho c 8uy 4( t nh(n 9a n, ma n i dung cu a no
bao g m nh ng quan ni m chu y u sau:
57 Ku5n ni m F 2i i t1 nhin F5 con n21 i
F a trn truy n th ng duy v t /hoib" c cho r" ng: v t ch t co tr c y th c; gi i t nhin t n ta i v
cu ng !a da ng phong phu va t no ; #hng gian th i gian va v n ! ng la thu c ti nh c h u la phng th c
t n ta i cu a v t ch t gi i t nhin; ba n thn gi i t nhin bi chi ph i b i m i lin h nhn qua nn #hng
ng ng v n ! ng pha t tri n trong #hng gian th i gian th*o ca c quy lu t #ha ch quan n i ta i; trong nh ng
!i u #i n nh t !i nh qua tri nh pha t tri n cu a gi i t nhin s* d n ! n s ra ! i cu a ! i s ng sinh ho c ma
80
cao hn la con ng i va ! i s ng 4a h i cu a con ng i; con ng i mu n hi u gi i t nhin pha i 4u t pha t
t chi nh ba n thn mi nh thng qua ca m gia c va t duy cu a chi nh mi nh m t !o a hoa r c r cu a gi i t
nhin ! nh n th c gi i t nhin t c t t ca nh ng gi #hng pha i la siu nhinP
/hoib" c cho r" ng #hng th ta ch con ng i ra #ho i gi i t nhin vi con ng i la sa n ph m t t y u
cao nh t cu a gi i t nhin co n gi i t nhin la c s #hng th thi u cu a ! i s ng con ng i$ 1on ng i
d a va o gi i t nhin ! ! c tho a mo i nhu c u c n thi t nh "n m" c sinh !* $$$ 1o n nh ng ca i !o !a
a nh h ng ! n tm t ti nh ca m !am m #ha t vo ng suy nghi hi u bi t cu a m i con ng i ma 4* t ! n
cu ng chu ng la m cho ng i na y #hng gi ng ng i #ia$ Fo !o th*o /hoib" c con ng i v a mang ba n
ti nh ca nhn va con ng i ca nhn cu ng mang ba n ti nh c ng ! ng$
Fo mang 9a n ti nh ca nh(n ma m i con ng i la m t ca th sinh ho c !" c bi t co ly tri co y chi co
tra i timP cu a ring mi nh ! nh n th c ! #ha t vo ng !am m ! rung ! ng ca m 4u c$$$ )o la con ng i
!ang t n ta i b" ng 4ng b" ng thi t !ang s ng !ang la m vi c !ang yu !ang nh n th c nh m i chu ng
ta ch #hng pha i con ng i trong y t ng ( con ng i tr u t ng$ % i ba n ti nh !o m i con ng i ti m
ta ng m t n"ng l c sa ng ta o #y vi n"ng l c na y b" t ngu n t trong ca ti nh ca nhn cu a m i con ng i ch
#hng pha i 4u t pha t t +h ng ! $
Fo mang 9a n ti nh c1 ng 51 ng ma m i con ng i ca nhn bi ra ng bu c v i nh ng ng i #ha c$ 0a nh
phu c cu a m i ca nhn #hng la ha nh phu c !n ! c cu a m i con ng i ma la ha nh phu c ! c #i m ti m
trong s ho a h p v i mo i ng i trong c ng ! ng$ % i ba n ti nh !o m i con ng i ti m ta ng m t ti nh yu
mnh mng da nh cho con ng i ti nh yu cu ng tun tra o t ba n ti nh c ng ! ng cu a con ng i ch #hng
pha i b" t ngu n t +h ng ! $
+ !y /hoib" c coi 9a n ch( t con ng i /a t1 ng th ca c nhu c( u, 6ha nng, 6ha t 4o ng, ha2 2u1 nN
&a n ch t !o chi th t s s ng ! ng #hi m i ca nhn con ng i ! c s ng trong s tho a ma n nhu c u t
nhin va s chan ho a v i nhau trong c ng ! ng 4a h i$
+h*o /hoib" c con ng i th t s lun ha nh ! ng m t ca ch t do th*o ti nh ca m !am m th*o nhu
c u l i i ch th*o ti nh yu #ha t vo ngP cu a mi nh$ ,hng ca i t do !o #hng ta ch ra #ho i s bo bu c
#hng n" m ngoa i m i quan h v i ca c s v t t nhin hay c ng ! ng nhn loa i$ +rong ha nh phu c co ca t
do va t t y u$ %n ! n ha nh phu c la bi n ha nh ! ng t t y u tha nh ha nh ! ng t do$ 1on ng i chi !a t
! c t do #hi nhu c u ! c !a m ba o #ha n"ng ! c th c hi n #ha t vo ng ham mu n ! c tun tra nP
nghi a la ba n ch t ng i ! c th hi n$ ) i s ng ha nh phu c chi co ! c #hi ha nh ! ng t do cu a con
ng i th ng nh t v i nh ng !i u #i n s ng cu a ho $ %i v y mu n s ng ha nh phu c con ng i c n pha i ca i
ta o !i u #i n s ng sao cho phu h p v i ba n ti nh cu a mi nh$
&a n ti nh v a ca nhn v a c ng ! ng cu a con ng i th*o /hoib" c la c s cu a ti nh i ch #y h p ly
th ng nh t ti nh i ch #y ca nhn v i ti nh i ch #y c ng ! ng 4a h i$ +i nh i ch #y h p ly !o i ho i ca c quy n l i
ring t cu a m i ca nhn con ng i pha i phu h p ha i ho a v i quy n l i chung cu a c ng ! ng 4a h i$
/hoib" c cho r" ng ti nh yu gi a con ng i v i nhau v a la 0hng ti n v a la 2u c 5i ch cu a s ho a h p
4a h i va hn th n a no co n la 51 ng / c ti n 91 3a h1 i, b i vi no la s th hi n ro nh t ba n ch t ng i
trong m i con ng i$ /hoib" c quan ni m r" ng: +hu ng ta sI 6h1ng th /a con ng i n u 6h1ng 9i t yu.
4a 21 t 5 a trI chi tr tha nh ng i / n 6hi no 9i t yu. ti nh yu 0hu n /a ti nh yu 0h1 7ua t, ai 6h1ng yu
0hu n ng i 5o 6h1ng yu con ng i& +uy nhin trong Qbi n tr iR mnh mng cu a ti nh yu thi, ti nh yu
cu a ng i 5a n 1ng 8a nh cho ng i 5a n 9a /a ti nh yu 5i ch th c& ) i v i /hoib" c con ng i va ti nh yu
chi /a 21 t chu ng #hng th ta ch r i nhau$
,hi n chung quan ni m cu a /hoib" c v con ng i th hi n quan !i m cu a giai c p t sa n mu n
#h" ng !i nh ca ti nh sa ng ta o cu a m i con ng i$ ,o co u !i m la !a quan tm ! n con ng i 3chu y u
m" t t nhin ( sinh ho c8; song no co n co ha n ch la !a tuy t ! i ho a ti nh yu coi ti nh yu la ba n ch t con
ng i ma #hng chu y m" t li ch s ( 4a h i #hng th y !i u #i n chi nh tri ( 4a h i ma con ng i pha i
s ng trong !o $ Iuan ni m v con ng i cu a ng r t tr u t ng b i vi no #hng mang ti nh li ch s ti nh
giai c p ti nh dn t c$
<7 Ku5n ni m F tn 2i5 o
/hoib" c cho r" ng tn gia o #hng !n gia n la nh ng a o t ng phi ly hoang ! ng ma co n la
nh ng m c #ha t vo ng ! i th ng cu a con ng i$ L b t l c trong nh n th c s s ha i !au #h #ho
#h"n tri n min ni m m c #hao #ha t vn ln trong cu c s ng ! y !au #h b t ha nh ! y b t" t bu n
thng cu a con ng i !a sa n sinh ra tn gia o$ T1n gia o la s tha ho a 9a n ch( t cu a con ng i$ 1o n
Th ng 5 chi la t( 0 h 0 nh ng gia tri , 2 c, 6ha t 4o ng ma con ng i 2u1 n co$ %i v y gia tri m
c #ha t vo ng cu a con ng i nh th na o thi +h ng ! nh th n y$ +h ng ! la nhn ca ch ca nhn
! c th n tha nh ho a$
81
,h v y th*o /hoib" c tn gia o la sa n ph m t t y u cu a tm ly va nh n th c cu a con ng i; #hng
pha i +h ng ! sinh ra con ng i ma chi nh con ng i !a sinh ra +h ng ! $
/hoib" c cho r" ng tn gia o va ni m tin va o +h ng ! !a chia c" t th gi i cu ng con ng i tha nh th
gi i tr n tu c va th gi i hoang ! ng tn gia o la m tha ho a con ng i ! d da ng th ng tri no $ +n gia o
#hng chi #i m ha m ma co n t c !i con ng i ti nh n"ng ! ng sa ng ta o s t do va n"ng l c ! c l p
pha n 4* t$ Zng !o i ho i pha i l a cho n: ho" c la t1n gia o = ti n ng ng = th ng 5 ho" c la 6hoa ho c nh(n
9a n = ti nh yu = con ng i$
/hoib" c ph pha n ma nh m* tn gia o !" c bi t la 1 ! c gia o; tuy nhin ca ng ph pha n tn gia o ng
ca ng th y r" ng n u thi u tn gia o con ng i s* #ho s ng ! c b i vi con ng i c n co ni m tin ! an u i
mi nh 3du la gia ta o8 tr c cu c ! i ! y !au #h $ %i v y ng ra s c 4y d ng m t th tn gia o m i thay
cho 1 ! c gia o$ )o la T1n gia o cu a ti nh yu 4i nh c u 0h1 7ua t gi a con ng i 3tr c h t la ti nh yu
nam n 8 d a trn ti nh nhn ba n ma trong !o vai tro +h ng ! ! c giao cho chi nh con ng i !a m tra ch$
+h*o ng ti nh yu v a la c s v a la c u ca nh cu a con ng i ! con ng i th t s s ng !u ng nh ba n
ti nh cu a mi nh nh" m bi n tr n gian tha nh thin !a ng trn m" t ! t$
c7 Ku5n ni m F nh: n th1 c
.hi ! ng v ng trn quan !i m duy v t v #ha n"ng con ng i nh n th c ! c va nh n th c nga y
ca ng ! y !u th gi i /hoib" c cho r" ng gi i t nhin va con ng i ch #hng pha i ly ti nh lgi ch tr u
t ng hay +h ng ! la #ha ch th cu a nh n th c$ 1hu th nh n th c cu ng #hng pha i la ly ti nh lgi ch
tr u t ng ma la con ng i s ng ! ng t n ta i trong th c t co ca m gia c va ly tri $ 1a m ti nh tr c quan la
ngu n g c cu a t duy ly lu n co n t duy ly lu n 4 ly ta i li u ca m ti nh ! #ha m pha ra chn ly $ 1hn ly la
s phu h p gi a t t ng trong chu th v i ! i t ng ! c t t ng #ha ch th $ ,h va o n"ng l c cu a
ca m gia c va ly tri ma con ng i co #ha n"ng nh n th c ! y !u gi i t nhin nhng !o la m t qua tri nh
lu da i thng qua ca c ca nhn va ca c th h #ha c nhau$ , u m t ng i #hng th nh n th c ! c th gi i
thi t t ca mo i th h n i ti p co th nh n th c ! c th gi i #ha ch quan v t n$
Fu co quan !i m #ha tri nhng /hoib" c chi coi nh n th c la m t qua tri nh ti nh ta i thu ! ng cu a
chu th ti p nh n hi nh a nh cu a #ha ch th ma #hng pha i la qua tri nh mang ti nh th c ti n n"ng ! ng sa ng
ta o th gi i cu a con ng i chu th nh n th c$ +rong ly lu n nh n th c cu a mi nh /hoib" c hoa n toa n
#hng th y ! c vai tro cu a th c ti n ! i v i nh n th c$ +h*o ng th c ti n mang ti nh th p h* n do !o
no c n ! c loa i ra #ho i nh n th c tru c 4u t ra #ho i h th ng tri t ho c$ &a n thn ng cu ng #hng hi u
chi nh hoa t ! ng #hoa ho c cu ng la hoa t ! ng th c ti n$ Zng #hng th y ! c vai tro to l n cu a th c ti n la
la m hoa n thi n con ng i thu c ! y pha t tri n sa n 4u t no i ring 4a h i no i chung$ %i #hng th y trong
th c ti n 51 ng / c 0ha t tri n 3a h1 i nn ng c !i ti m no trong ti nh yu$
2" c du tri t ho c cu a )hoi9 c 5( y ti nh 8uy 4( t 4a nh(n 9a n nhng no cu ng 6h1ng i t 2a u s c siu
hi nh& & i vi m t m" t do phu nh n h th ng duy tm cu a tri t ho c 0gh*n nn ng phu nh n lun ph* p
bi n ch ng; m" t #ha c ng hi u bi n ch ng r t h i h t ( 0hI 0 9i n ch ng 6h1ng 0ha i /a s 51 c thoa i cu a
21 t nha t t ng 4 i 9a n th(n 2i nh 2a /a s 51 i thoa i gi a T1i 4a >nhP
+rong li nh v c 4a h i /hoib" c cu ng nh mo i nha t t ng tr c 2a c ! u sa 4a o chu nghi a 8uy
t(2, qua ! cao s c ma nh tinh th n tr c h t la gia o du c !a o ! c pha p lu tP ma #hng th y ! c vai
tro cu a n n sa n 4u t v t ch t ! i v i s t n ta i va pha t tri n cu a 4a h i$
+ri t ho c cu a /hoib" c #hng su co n nhi u quan ni m siu hi nh phi m di n trong ly gia i ! i t ng
tri t ho c trong vi c phn ti ch ba n ch t con ng i trong vi c ti m hi u th c ti n va 4a c !i nh vai tro cu a no
trong nh n th c va cu c s ngP )" c bi t trong vi c 4a c !i nh ngu n g c ! ng l c pha t tri n va phng
ti n ca i ta o 4a h i quan !i m cu a /hoib" c co n ! y ti nh duy tm$ +ha i ! ! i v i tn gia o cu a ng #hng
nh t qua nP Fu v y tri t ho c cu a ng cu ng !a #hi phu c ! c truy n th ng duy v t th #y -%AAA trong
hoa n ca nh chu nghi a duy tm th ng tri ! i s ng tinh th n /hng +y va pha t tri n chu nghi a duy v t
thm m t b c$ Zng !a tri nh ba y sa ng ro nhi u quan !i m duy v t; ng ph pha n tri t ! chu nghi a duy
tm va 1 ! c gia o; ng bi t !" t con ng i va o !u ng tm !i m phn ti ch tri t ho c$ +ri t ho c cu a ng ch t
ch a ! y ti nh duy v t va nhn ba n no la m t c i ngu n t t ng cu a tri t ho c 2a c$
+ri t ho c c !i n ) c #hng chi la tha nh t u to l n cu a t t ng nhn loa i ma no co n la ti n ! ly
lu n cu a tri t ho c 2a c no i ring chu nghi a 2a c no i chung$ /hng pha p bi n ch ng duy v t ( linh h n
cu a chu nghi a 2a c la # t qua ca i bi n chu nghi a duy v t cu a /hoib" c va pha t tri n ph* p bi n ch ng cu a
0gh*n$
82
%h1n2 7
T)I$ T H* % -H'."G T!/ HI$ " +A I
+ri t ho c /hng +y hi n !a i !a hi nh tha nh ca c n c /hng +y t gi a th #y -A- va pha t
tri n r i ma nh m* cho ! n nga y nay$ ,o pha n a nh hi n th c cu c s ng ! y si ! ng va v cu ng ph c ta p
cu a 4a h i /hng +y t ba n chu nghi a trong qua tri nh chuy n mi nh t giai !oa n ti n ! qu c chu nghi a
sang ! qu c chu nghi ma tr c h t la pha n a nh cu c ! u tranh t t ng nga y ca ng quy t li t gi a giai
c p v sa n giai c p nga y ca ng nh n th c ro vai tro s ma ng li ch s cu a mi nh v i giai c p t sa n giai
c p nga y ca ng tr nn thm hi m va pha n ! ng$ %i v y tri t ho c /hng +y hi n !a i bao g m hai do ng
tri t ho c 4ung ! t ma nh li t v i nhau$ )o la : Tri t ho c $a c2i t ( c s th gi i quan phng pha p lu n y
th c h cu a giai c p v sa n va qu n chu ng nhn dn lao ! ng ti n b !ang ! u tranh !o i ca i ta o 4a h i t
ba n chu nghi a nh" m 4y d ng chu nghi a c ng sa n
D6
; %a tri t ho c ngoa i $a c2i t %hng Ty hi n 4a i bao
g m nhi u tra o lu #huynh h ng tr ng pha i quan !i m ly lu nP r t !a da ng tuy nhin chu ng i t
nhi u ! u 4u t pha t t l i i ch cu a giai c p t sa n va truy n th ng cu a ca c dn t c /hng +y t ba n chu
nghi a$ Fo ng tri t ho c na y !ang ! c gi i tri t ho c th gi i va %i t ,am quan tm nh t la hi n nay #hi
cu c ! u tranh t t ng !ang di n ra ph c ta p #hi ma nhu c u !o i ho i pha i ti n ha nh ! i m i t duy ly
lu n tr nn c p ba ch$
Fo n i dung c ba n cu a tri t ho c ma c4i t t c tri t ho c 2a c ( ?nin !a 3s* 8 ! c gi i thi u trong
chng tri nh Tri t ho c 39@ ti t8; vi v y trong ph n na y chu ng ti chi gi i thi u s l c v qua tri nh hi nh
tha nh va pha t tri n cu a tri t ho c ma c4i t$ . ! n chu ng ti tri nh ba y #ha i qua t qua tri nh hi nh tha nh va pha t
tri n m t s tra o lu tri t ho c /hng +y ngoa i ma c4i t hi n !a i$
I. KA T)I "H HI "H THA "H #A -HA T T)I$( " %( A T)I$ T H* % 8A %NI T
L 4u t hi n tri t ho c ma c4i t va o nh ng n"m D6 cu a th #y -A- la m t b c ngo" c trong li ch s tri t
ho c$ +rn c s # th a co cho n lo c va pha t tri n sa ng ta o nh ng di sa n t t ng tri t ho c cu a nhn loa i
2a c va anggh*n !a nng tri t ho c ln m t vi th m i$ Tri t ho c Ma c ra 5 i /a 21 t cu1 c ca ch 2a ng trong
tri t ho c 4a trong 6hoa ho c$
A. +I$ KI$ " #A TI$ " +$ N! T HI$ " T)I$ T H* % 8A %NI T
2o i tr ng pha i tri t ho c ! u ra ! i d a trn nh ng ti n ! #inh t 4a h i nh t !i nh$ +ri t ho c ma c4i t
#hng n" m ngoa i 4u th pha t tri n chung no i trn no cu ng la sa n ph m cu a m t th i !a i li ch s cu th $
7$ )i u #i n #inh t ( 4a h i
+ri t ho c 2a c ra ! i va o th i #y chu nghi a phong #i n su p ! va chu nghi a t ba n l n ma nh m t s
n c 1hu Ju va &" c 2y $ 1hu nghi a t ba n ra ! i !a la m cho l c l ng sa n 4u t pha t tri n !a t ! n tri nh
! #ha c v ch t so v i li ch s tr c !o $ X'iai c p t sa n trong qua tri nh th ng tri giai c p cha ! y m t
th #y !a ta o ra nh ng l c l ng sa n 4u t cu a t t ca ca c th h tr c #ia g p la iX
D7
$
1hu nghi a t ba n !a ta o ra n n !a i cng nghi p c #hi va cu ng v i no la giai c p v sa n ca ch ma ng
(giai c p hi n thn cu a n n sa n 4u t m i giai c p trung tm cu a th i !a i$
La n 4u t ha ng ho a va ti nh ch t ca nh tranh t pha t cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a #hng
nh ng #hng giu p nha n c t sa n gia i quy t ! c nh ng mu thu n n i ta i v n co ma co n thu c ! y ca c
mu thu n y pha t tri n nga y ca ng gay g" t$ ,hi u cu c ! u tranh cu a giai c p v sa n ch ng la i giai c p t
sa n !a hi nh tha nh$ +h i #y ! u cu c ! u tranh cu a giai c p v sa n ch ng la i giai c p t sa n chi di n ra
m t ca ch t pha t v i mu c tiu la !o i ca i thi n !i u #i n la m vi c t"ng ti n lng gia m gi la m$$$
) n nh ng n"m D6 cu a th #y -A- s hi nh tha nh va pha t tri n ca c trung tm cng nghi p l n !a ta o
ra nh ng bi n ! i su s" c trong phong tra o ! u tranh cu a giai c p v sa n$ 1u c ! u tranh t t pha t
chuy n sang t gia c ma !i n hi nh la cu c #h i nghi a cu a nh ng ng i th d t tha nh ph ?ing 3/ha p8
va o n"m 7<=7$ /hong tra o ca ch ma ng co ti nh chi nh tri nga y ca ng thu hu t !ng !a o ca c t ng l p nhn dn
tham gia ma !i n hi nh la phong tra o 0i n chng va o nh ng n"m =6 4a y ra ta i Cnh$
40
Tuy nhn, trt hoc macxt ngay nay a tr thanh trt hoc chung cua ca nhn oa tn b trn
khap hanh tnh chung ta ch khng con danh rng cho Phng Ty na.
41
C. Mac, Ph. Angghen: Toan tp, Tp 4, Nxb Chnh tr quc ga, Ha N, 1995, tr. 603.
83
, c ) c va o giai !oa n na y du chu nghi a t ba n cha pha t tri n nhanh nh Cnh va /ha p nhng
la i la ni h i tu cu a nhi u mu thu n$ 'iai c p t sa n ) c non tr* l* ra pha i t p h p mo i l c l ng ! la m
cu c ca ch ma ng t sa n ch ng la i giai c p phong #i n thi ng c la i no !i tho a hi p v i t ng l p quy t c
ch ng la i giai c p v sa n !ang nga y ca ng l n ma nh$ 'iai c p v sa n ) c no i ring giai c p v sa n trn
toa n th gi i no i chung !a d n d n nh n th c ra r" ng mu n gia nh th" ng l i trong cu c ! u tranh ch ng
la i giai c p t sa n ho c n pha i co nh ng mu c tiu chung va c n pha i th ng nh t mo i ha nh ! ng nh" m th c
hi n th" ng l i ca c mu c tiu chung !o $ 1 s cho s th ng nh t nh ng mu c tiu va ha nh ! ng chung y
tr c h t pha i la th gi i quan duy v t #hoa ho c$
?a ng i con cu a dn t c ) c 2a c !a 4u t hi n r t !u ng lu c$ +rn c s # th a co cho n lo c va sa ng
ta o nh ng di sa n t t ng tri t ho c cu a loa i ng i bi t phn ti ch !u ng th c ti n # t h p v i n"ng l c t
duy cu a m t nha ba c ho c 2a c !a cu ng v i anggh*n 4y d ng nn chu nghi a duy v t bi n ch ng va chu
nghi a duy v t li ch s $ +ri t ho c 2a c la sa n ph m t t y u na y sinh t th c ti n ! u tranh ca ch ma ng cu a
giai c p v sa n ch ng giai c p t sa n$ ,o tr tha nh th gi i quan va phng pha p lu n ca ch ma ng cu a giai
c p v sa n trong cu c ! u tranh ca i ta o 4a h i cu va 4y d ng 4a h i m i$ , c ) c tr tha nh qu hng
cu a chu nghi a 2a c$
2. Ti n @ 4H 4u: n
.hi phn ti ch ngu n g c cu a s 4u t hi n tri t ho c 2a c ca c nha t t ng lun !a nh gia cao vai tro
cu a tri t ho c c !i n ) c$ 1 ng hi n quan tro ng cu a 2a c #hng pha i chi ch sa ng ta o ra chu nghi a duy
v t bi n ch ng va chu nghi a duy v t li ch s (c s cu a th gi i quan #hoa ho c; ma co n ch sa ng lo c va
# th a co pha t tri n nh ng di sa n t t ng cu a nhn loa i trong !o co tri t ho c c !i n ) c #inh t chi nh
tri ho c c !i n Cnh va chu nghi a 4a h i #hng t ng /ha p$
/h* p bi n ch ng duy v t cu a 2a c ! c hi nh tha nh d a trn c s cho n lo c co ph pha n ph* p bi n
ch ng duy tm #ha ch quan cu a 0gh*n (m t trong nh ng nha tri t ho c bi n ch ng duy tm #ha ch quan
l n nh t li ch s tri t ho c$ 2a c cho r" ng: Fu tri t ho c cu a 0gh*n mang ti nh ch t duy tm th n bi nhng
ng la ng i ! u tin tri nh ba y m t ca ch bao qua t va co h th ng ca c hi nh th c v n ! ng chung cu a ph* p
bi n ch ng$ N t ti c thay vi pha i ch ng minh !o la nh ng nguyn ly nh ng quy lu t ! c ru t ra t ba n
thn th gi i hi n th c thi ng c la i 0gh*n la i coi !o la ca c qui lu t cu a th gi i y ni m 3tinh th n8 t n
ta i bn ngoa i th gi i hi n th c cu a con ng i$
1u ng v i ph* p bi n ch ng duy tm cu a 0gh*n trong chu nghi a duy v t bi n ch ng cu a 2a c co n co
s # th a va pha t tri n nh ng quan !i m duy v t v t nhin cu a /hoib" c (nha dn chu t sa n c p ti n
!a i bi u sau cu ng cu a tri t ho c c !i n ) c$ /hoib" c la ng i co cng ba o v va pha t tri n quan !i m
duy v t v t nhin ! u tranh ch ng tn gia o$ )" c !i m tri t ho c duy v t cu a /hoib" c la l y con ng i
la m 4u t pha t !i m cu a tri t ho c$ 2" c du v y ng cu ng v n #hng v t qua ! c nh ng gi i ha n cu a li ch
s $ .huy t !i m l n nh t trong tri t ho c /hoib" c la duy tm v m" t 4a h i va #hng nh n th y ! c
nh ng ha t nhn ti ch c c va h p ly trong ph* p bi n ch ng cu a 0gh*n$ &a n thn con ng i ma ng cho n
la m trung tm nghin c u cu a tri t ho c cu ng chi la con ng i sinh ho c ch #hng pha i con ng i 4a h i$
2" c du trong tri t ho c cu a 0gh*n va /hoib" c co n co nh ng ha n ch nh t !i nh nhng nh ! c
2a c # th a va pha t tri n h p ly ma ph* p bi n ch ng duy tm #ha ch quan cu a 0gh*n chu nghi a duy v t
v t nhin cu a /hoib" c !a tr tha nh m t trong nh ng ngu n g c ly lu n quan tro ng cu a tri t ho c 2a c$
,goa i ph* p bi n ch ng duy tm #ha ch quan cu a 0gh*n va chu nghi a duy v t /hoib" c quan ni m
duy v t v li ch s va quan ni m v chi nh tri 4a h i cu a tri t ho c 2a c co n ! c hi nh tha nh d a trn c s
phn ti ch va # th a co cho n lo c #inh t chi nh tri ho c Cnh chu nghi a 4a h i #hng t ng /ha p$ )o la
nh ng gia tri quy ba u go p ph n la m phong phu #ho ta ng t t ng chung cu a nhn loa i$
=$ +i n ! v #hoa ho c t nhin
1u ng v i nh ng ti n ! v #inh t ( 4a h i va ly lu n tri t ho c 2a c co n d a trn m t ti n ! v ng
ch" c #ha c$ )o la ti n ! v #hoa ho c t nhin !" c bi t la d a trn ba pha t minh vi !a i cu a #hoa ho c t
nhin th #y -A-$
, n !a i cng nghi p c #hi (sa n ph m cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a !a ta c ! ng ma nh
m* ! n s hi nh tha nh va pha t tri n cu a ca c nga nh #hoa ho c nh toa n ho c sinh ho c ho a ho c c ho c thin
v"n ho cP l n ca c nga nh #y thu t$ 1o n s pha t tri n cu a #hoa ho c !a go p ph n mang la i nh ng lu n c
v ng ch" c ! ph pha n nh ng ha n ch cu a h t t ng cu no i chung cu a nh ng quan ni m tri t ho c duy
tm tn gia o no i ring$ ,hng s pha t tri n cu a #hoa ho c !o i ho i pha i co m t h th ng phng pha p t
duy m i thay th cho phng pha p t duy cu #* m hi u qua ma tr c h t la phng pha p siu hi nh v n
!ang r t thi nh ha nh th i b y gi $ ?u c b y gi trong #hoa ho c t nhin co ba pha t minh vi !a i co y nghi a
to l n ! n s pha t tri n cu a li ch s 4a h i loa i ng i$ )o la :
84
<i nh /u( t 9a o toa n 4a chuy n ho a nng / ng ! c pha t minh va o th i #y 7<D5(7<D@ b i nha v t ly
ng i ) c 2ay 3N$2ay*r8$ )i nh lu t na y !a ch ng minh cho lu n !i m cho r" ng: V( n 51 ng cu a 4( t
ch( t /a 0h1 9i n. ca c 8a ng 4( n 51 ng cu a 4( t ch( t 5 u co th chuy n ho a /( n nhau. 2o i 4( t 5 u 6h1ng t
sinh ra, 6h1ng t 2( t 5i, 2a chu ng chi chuy n ho a t 8a ng t1 n ta i na y sang 8a ng t1 n ta i 6ha c& No ra ng s
4u t hi n cu a pha t minh na y !a cung c p c s #hoa ho c ! ba o v v ng ch" c cho s t n ta i cu a quan
!i m duy v t bi n ch ng v th gi i$
*o c thuy t 4 t 9a o ! c pha t minh va o nh ng n"m =6 cu a th #y -A-$ , i dung cu a ho c thuy t
na y #h" ng !i nh: S s1 ng /a sa n 0h( 2 0ha t tri n cu a 9a n th(n gi i t nhin. Mo i c th 8u /a 51 ng 4( t
hay th c 4( t 5 u 5 c c( u ta o t nh ng 5n 4i 2ang s s1 ng r( t nho go i /a t 9a o. 'ua tri nh 6h1ng
ng ng 0h(n ho a 4a tng tr ng cu a t 9a o cu ng /a 7ua tri nh 8uy tri 4a 0ha t tri n cu a 21 i c th s1 ng,
/a 2 cho c th nga y ca ng hoa n thi n&&& ,h v y ho c thuy t t ba o !a go p ph n quan tro ng va o vi c #h" ng
!i nh c s #hoa ho c cu a s th ng nh t v m" t c u ta o cu a ca c c th ! ng v t va th c v t ! ng th i !a
go p ph n ch ng minh cho s t n ta i va pha t tri n cu a s s ng$
/ha t minh th ba co vai tro to l n ! i v i quan ni m duy v t cu a 2a c ( anggh*n !o la *o c thuy t
ti n ho a cu a )a cuyn nha ba c ho c vi !a i ng i Cnh$ )a cuyn !a ch ng minh ! c r" ng ca c /oa i 5ang t1 n
ta i hi n nay 5 c sinh ra t ca c /oa i 6ha c 9 ng con 5 ng cho n /o c t nhin 4a cho n /o c nh(n ta o$ 2a c
va anggh*n nh n ma nh r" ng c ng hi n cu a )a cuyn !a go p ph n 4a c !i nh c s #hoa ho c cu a ti nh bi n di
va di truy n gi a ca c loa i va ch tr n s 4uyn ta c cu a nh ng quan !i m duy tm tn gia o va th n ho c
4ung quanh ho c thuy t v s pha t tri n cu a th c v t va ! ng v t$
,goa i nh ng pha t minh no i trn 2a c va anggh*n co n chu tro ng ! n ha ng loa t ca c pha t minh #ha c
cu a #hoa ho c lu c b y gi nh !i nh lu t ba o toa n v t ch t cu a ?mn4 p thuy t ngu n g c vu tru cu a
1ant )i nh lu t tu n hoa n cu a ca c nguyn t ho a ho c cu a 2*n!l* p$$$ anggh*n chi ra r" ng tri t ho c
#hng th gia i thi ch ! c th gi i m t ca ch #hoa ho c n u no #hng bi t t ng h p va #ha i qua t ! c
nh ng tha nh t u m i nh t cu a #hoa ho c$ 1o th no i tha nh t u pha t tri n cu a mo i nga nh #hoa ho c chi nh la
c s giu p 2a c anggh*n 4y d ng nn ho c thuy t tri t ho c cu a mi nh$
+o m la i #hi sa ng ta o ra chu nghi a duy v t bi n ch ng va chu nghi a duy v t li ch s tri t ho c 2a c !a
go p ph n va ch ra nh ng qui lu t v n ! ng chung nh t cu a gi i t nhin 4a h i va t duy con ng i$ ,h
#h" c phu c ! c nh ng thi u so t c ba n cu a tri t ho c duy v t cu ma +ri t ho c 2a c !a trang bi cho giai c p
v sa n va qu n chu ng lao ! ng cng cu #hoa ho c ! nh n th c va ca i ta o th gi i$
L 4u t hi n tri t ho c 2a c la b c chuy n ca ch ma ng trong li ch s tri t ho c no #hng pha i la m t
sa n ph m ng u nhin ma la m t hi n t ng h p qui lu t$ +ri t ho c 2a c la # t qua na y sinh t t y u t
nh ng ti n ! #inh t ( 4a h i t s # th a co cho n lo c nh ng di sa n v"n ho a va #hoa ho c cu a nhn loa i
t #inh nghi m th c ti n ! u tranh ca ch ma ng cu a giai c p v sa n$ +ri t ho c 2a c th c s la th gi i quan
#hoa ho c la phng pha p lu n ca ch ma ng cu a giai c p v sa n$
B. %A % GIAI +*A " HI "H THA "H #A -HA T T)I$( " T)I$ T H* % 8A %NI T
3. Gi5i @o5 n 85 c L In22hOn
2a c sinh nga y @[@[7<7< trong m t gia !i nh tri th c +r*v n c ) c$ 1ha cu a ng la m t lu t s
co quan !i m ti n b $ Zng u ng h t t ng dn chu t sa n va #hai sa ng /ha p$ ,"m 7<=@ 2a c ho c lu t
!a i ho c &on m t n"m sau chuy n sang ho c li ch s va tri t ho c &* clin$ 2a c ba o v lu n a n ti n si tri t
ho c va o n"m 5D tu i$ +ha ng B n"m 7<D= 2a c # t hn v i 'i*nni /hn ng i ba n ga i t h i co n nho cu a
ng$ 2a c m t n"m 7<<=$
anggh*n sinh nga y 5<[77[7<56 ta i &a cm*n ti nh Nnani n c ) c$ 1u thn sinh ra ng la chu m t
4 ng d t$ Zng bo d vi c ho c b c trung ho c v la m vi c cho cha va sau !o la m th #y cho m t ha ng
bun &rm$ ,"m 7<D7 anggh*n r i &rm ! n &* clin tham gia va o m t trung !oa n pha o binh$
1u ng trong th i #y na y ng !a th*o ho c tri t ho c tr ng !a i ho c va giao lu v i pha i 0gh*n tr* $ +
tha ng =[7<D5 ng !a b" t ! u 4u t ba n nh ng ta c ph m ! u tin cu a mi nh$ 1u i tha ng < n"m 7<DD ng
g" p 2a c ta i /ari thu ! cu a n c /ha p$ L g" p g na y !a !a nh d u m t giai !oa n pha t tri n !" c bi t cu a
tri t ho c 2a c no i ring va chu nghi a 2a c no i chung$ ?nin nh n 4* t: <o /a cu1 c g 0 g 9 t 5( u cho 21 t
ti nh 9a n 4i 5a i cu a hai nha ca ch 2a ng, no 4 t 7ua 2o i truy n c1 ti ch ca 2 51 ng nh( t 4 ti nh 9a n cu a
ng i 3a& anggh*n m t n"m 7<E@ sau #hi !a hoa n t t nh ng ph n vi c ma 2a c co n ! la i$
Iua tri nh hi nh tha nh nh ng t t ng tri t ho c c ba n cu a hai ng tra i qua ca c th i #y c ba n sau !y:
57 T1 Ba o S1ng Janh @ n Tuyn ng1n cu a a ng *1 ng sa n
2" c du th m nhu n t t ng nhn !a o t th i co n r t tr* th hi n lu n v"n t t nghi p trung ho c
nhng c t m c !a nh d u chi nh th c giai !oa n hi nh tha nh nh ng t t ng tri t ho c ! u tin cu a 2a c ! c
85
th hi n trong lu n a n tin si S 6ha c nhau gi a tri t ho c t nhin cu a <21cri t 4a tri t ho c t nhin
S0i7uya ba o v n"m 7<D7$
+rong lu n a n cu a mi nh 2a c !a nh gia r t cao t t ng v th n tri t ! cu a Kpiquya$ 2a c #h" ng !i nh
tri t ho c pha i co ti nh chi n ! u ch ng la i mo i a p b c vi ha nh phu c con ng i$ +uy nhin th i #y na y
2a c co n bi a nh h ng b i tri t ho c duy tm #ha ch quan cu a 0gh*n do !o trong lu n a n cu a mi nh ng
v n cng #hai bn v c tri t ho c duy tm$ 2a c cho r" ng: X1hu nghi a duy tm #hng pha i la a o t ng ma
la chn ly X
D5
$
,"m 7<D5 2a c la m vi c ta i &an bin t p Ba o S1ng Vanh$ )y la th i #y quan tro ng trong qua tri nh
hi nh tha nh th gi i quan duy v t cu a 2a c$ 1a c chu ! chi nh va nh ng ba i ba o c ba n !"ng trn Ba o S1ng
Vanh cu a 2a c la nh" m va o vi c ph pha n nha n c qun chu /h ln a n ch ! a p b c cu a giai c p !i a
chu va t ng l p quy t c /h ! i v i ca c !" ng c p #ha c ba o v l i i ch cu a nhn dn lao ! ng$ 2" c du lu c
b y gi 2a c co n chi u a nh h ng b i tri t ho c 0gh*n l n t t ng nhn ba n cu a /hoib" c nhng v c
ba n 5(y /a th i 6y ( th*o nh n 4* t cu a ?nin ( 5a nh 8( u Ma c th c s chuy n t chu nghi a 8uy t(2 sang
chu nghi a 8uy 4( t, t chu nghi a 8(n chu ca ch 2a ng sang chu nghi a c1 ng sa n&
2u a 4un n"m 7<D= Ba o S1ng Vanh bi !o ng c a$ 1u i tha ng 77[7<D= 2a c ! n /aris cu ng v i m t
nho m nh ng ng i ba n m i tham gia tha nh l p Nin gia 2 )ha 0 = < c$ +a p chi na y giu p 2a c !"ng ta i
cng #hai ta c ph m Ho 0 0h( n 0h 0ha n tri t ho c 0ha 0 7uy n cu a *ghIn va m t s ta c ph m #ha c$ Zng
!a ! ng trn l p tr ng cu a chu nghi a duy v t #in quy t ! u tranh ch ng la i tri t ho c duy tm chu nghi a
4a h i #hng t ng ph pha n nh ng a o t ng cho r" ng mu n gia i pho ng 4a h i chi c n gia i pho ng tn
gia o gia i pho ng tinh th n la !u $ 2a c #h" ng !i nh 2u1 n thay 51 i 3a h1 i, gia i 0ho ng nh(n /oa i 6ho i 2o i a 0
9 c 9( t c1ng, tr c h t 0ha i thay 51 i c s 4( t ch( t, thay 51 i n n ta ng 6inh t cu a 3a h1 i 5o , cu th /a
0ha i thay 51 i ch 51 chi 2 h u t nh(n t 9a n chu nghi a 4 t /i u sa n 3u( t 9 ng 21 t ch 51 8 a trn s
h u c1ng h u 4 t /i u sa n 3u( t& 1o th no i cu ng v i vi c 4a c !i nh !u ng !" n m i quan h gi a v t ch t
va y th c t n ta i 4a h i va y th c 4a h i c s ha t ng va #i n tru c th ng t n 2a c co n nh n th y r t ro
4i tri 4a 4ai tro cu a tri t ho c, cu a /y /u( n 6hoa ho c trong s nghi 0 5( u tranh gia i 0ho ng nh(n 8(n /ao
51 ng thoa t 6ho i 2o i s n1 8i ch cu a giai c( 0 9o c /1 t$ Zng vi t: X1 nhin vu #hi cu a s ph pha n #hng
th thay th ! c s ph pha n b" ng vu #hi l c l ng v t ch t chi co th bi !a nh ! b" ng l c l ng v t
ch t; nhng ly lu n cu ng s* tr tha nh l c l ng v t ch t m t #hi no thm nh p va o qu n chu ngX
D=
$
+h*o 2a c tri t ho c pha i co nhi m vu pha n a nh mo i 4ung ! t cu a ! i s ng hi n th c nh ng !i u
#i n #inh t v t ch t cu a nh ng 4ung ! t hi n th c y ! ng th i va ch ra con ! ng va nh ng ca ch gia i
quy t ca c 4ung ! t !o $ %i v y tri t ho c pha i ti m ! c cho mi nh m t l c l ng n" m ngay trong ba n thn
hi n th c co #ha n"ng phu !i nh 4a h i hi n ta i 4y d ng m t 4a h i m i$ ? c l ng y chi nh la giai c p
v sa n$ ,h v y th*o 2a c tri t ho c tin ti n pha i g" n li n v i ca c l c l ng ti n b $
Zng vi t: X'i ng nh tri t ho c ti m th y vu #hi v t ch t cu a mi nh trong giai c p v sa n giai c p v
sa n ti m th y vu #hi cu a mi nh trong tri t ho cX$ No ra ng mu n ! u tranh tri t ! ch ng la i giai c p t sa n
thi giai c p v sa n pha i ! c trang bi chu nghi a duy v t bi n ch ng$ ,g c la i ba n thn tri t ho c duy v t
bi n ch ng mu n th c s pha t tri n no pha i g" n li n v i th c ti n ! u tranh ca ch ma ng cu a giai c p v
sa n$
+rong Nin gia 2 )ha 0 ; < c ngoa i nh ng ta c ph m cu a 2a c co n co ca c ta c ph m cu a Cnggh*n nh
Ba n tha o go 0 0h( n 0h 0ha n 6inh t chi nh tri ho c va Ti nh hi nh n c >nh$
1a c ta c ph m cu a Cnggh*n vi t va o th i #y na y cho th y ng cha co lin h v i 2a c$ 2" c du ca c t
t ng cu a ng hoa n toa n ! c l p v i t t ng cu a 2a c nhng ZngghIn cu ng 5a 5 ng trn /( 0 tr ng
cu a chu nghi a 8uy 4( t 5 0h 0ha n 4a 0hu 5i nh ch 51 t h u, 6h ng 5i nh 4ai tro /i ch s cu a giai c( 0 41
sa n, 0ha c tha o nh ng t t ng thin ta i 4 6inh t chi nh tri ho c 41 sa n&
S !y ng cu ng !a #h" ng !i nh vai tro cu a qu n chu ng nhn dn trong li ch s va t ng b c 4a c l p
m i quan h bi n ch ng gi a vi nhn va qu n chu ng nhn dn$ Hiai 5oa n na y 5a nh 8( u 9 c chuy n cu a
ZngghIn t chu nghi a 8uy t(2 sang chu nghi a 8uy 4( t 9i n ch ng. t chu nghi a 8(n chu ca ch 2a ng sang
chu nghi a c1 ng sa n 6hoa ho c&
Nin gia 2 )ha 0 < c ! c 4*m la chi c ni cu a ti nh ba n vi !a i gi a 2a c va anggh*n$ L g" p g
chung gi a hai ng v m" t quan !i m ! c !a nh d u t ta c ph m quan tro ng na y$
,"m 7<DD 2a c b" t ! u nghin c u #inh t chi nh tri ho c cu a n c Cnh va vi t Ba n tha o 6inh t ;
tri t ho c$ )y la m t trong nh ng ta c ph m !a nh d u c t m c quan tro ng trong li ch s hi nh tha nh tri t ho c
2a c$ +rn l p tr ng cu a chu nghi a duy v t 2a c !a !a nh gia r t #ha ch quan nh ng u !i m va ha n ch
trong #inh t ho c cu a C!am Lmi t va Nica c! ! ng th i ch ng minh r" ng chi nh lao ! ng sa ng ta o ra con
42
T in trit hoc. Nxb S tht, Ha N , 1976, tr. 538
43
C. Mac va Ph. Angghen: Tuyn Tp, Tp 2, Nxb S Tht, Ha N, 1980, tr. 25.
86
ng i va toa n b li ch s 4a h i loa i ng i$ +rong ta c ph m na y l n ! u tin 2a c !a ra #ha i ni m /ao
51 ng 9i tha ho a. #ha i ni m na y #ha c v ch t so v i thu t ng tha ho a ma 0gh*n va /hoib" c !a s du ng
tr c !y$ +h*o 2a c nguyn nhn cu a mo i s tha hoa #hng pha i b" t ! u t s tha ho a cu a y ni 2 nh
quan ni m cu a 0gh*n cu ng #hng pha i t tn gia o nh cu a /hoib" c; ma b" t ! u t /ao 51 ng 9i tha
ho a$ F i chu nghi a t ba n lao ! ng cu a ng i cng nhn la m thu la m ra cu a ca i v t ch t cho 4a h i
nhng chi nh nh ng cu a ca i v t ch t do ho la m ra y la i tr tha nh phng ti n th ng tri la i ng i !a sa n
4u t ra no $ ,o i ca ch #ha c trong 4a h i t ba n ng i cng nhn b" ng lao ! ng cu a mi nh !a ta o ra cho 4a
h i m t l ng cu a ca i v t ch t nh t !i nh nhng ho #hng co quy n !i nh !oa t nh ng sa n ph m lao ! ng
y$ +rong tay giai c p t sa n no tr tha nh phng ti n n di ch chi nh ba n thn ng i lao ! ng va ca 4a
h i$ ,h v y do #hng co quy n s h u ! i v i t li u sa n 4u t ng i cng nhn ca ng lao ! ng nhi u
bao nhiu ho ca ng !a nh m t chi nh ba n thn mi nh b y nhiu$ ?ao ! ng l* ra la phng ti n sa ng ta o ra 4a
h i va ba n thn con ng i nhng d i ch ! t h u no la i tr tha nh phng ti n n di ch chi nh ba n thn
con ng i lao ! ng va ca 4a h i$ 2u n gia i pho ng ng i lao ! ng mu n da nh la i ba n ch t ng i cho con
ng i c n pha i thu tiu /ao 51 ng 9i tha ho a thu tiu ch ! t h u$ )o la m t trong nh ng pha t hi n vi
!a i cu a 2a c$
2" c du co n chi u a nh h ng cu a chu nghi a nhn !a o #hi gia i quy t v n ! na y nhng quan !i m trn
!y th c s la b c chuy n ca ch ma ng trong cu c ! i cu a 2a c$ .hi phn ti ch nguyn nhn #inh t trong
n n #inh t t ba n 2a c ti p tu c #h" ng !i nh / c / ng co 6ha nng thu tiu 2o i a 0 9 c 51 i 4 i /oa i ng i
6h1ng ai 6ha c ngoa i giai c( 0 c1ng nh(n& )y chi nh la c s giu p 2a c hi nh tha nh th gi i quan m i trn
l p tr ng cu a giai c p v sa n$
+ n"m 7<DD ! n 7<DB 2a c va anggh*n !a cu ng hoa n tha nh hai ta c ph m n i ti ng Hia 5i nh th( n
tha nh va * t t ng < c$
+rong ta c ph m Hia 5i nh th( n tha nh 2a c va anggh*n t p trung ph pha n co h th ng nh ng sai l m
c ba n cu a pha i 0gh*n tr* $ + s ph pha n tri t ho c duy tm cu a 0gh*n ca c ng !a t p trung ph pha n
tri t ! tri t ho c duy tm no i chung chi ro nh ng ha n ch cu a th gi i quan duy tm trong qua tri nh ! u
tranh ca i ta o 4a h i$ S ta c ph m na y 2a c va anggh*n !a c1ng 6hai tuyn truy n cho s 3o a 9o ch 51 t
h u 9 ng ca ch 2a ng; va chi ra r" ng th ng / i cu a giai c( 0 41 sa n trong cu1 c 5( u tranh ch1 ng /a i giai
c( 0 t sa n sI /a c s thu tiu ca giai c( 0 41 sa n /( n 2 t 51 i /( 0 4 i no /a giai c( 0 t sa n 4a ch 51 t
h u$ )y chi nh la ta c ph m !a nh d u giai !oa n hi nh tha nh quan ni m duy v t bi n ch ng cu a 2a c va
ang gh*n v 4a h i$ 0ai ng !a th c s phn ti ch nh ng mu thu n 4a h i trn c s phng pha p lu n
duy v t #hoa ho c va trn l p tr ng cu a giai c p v sa n$
+rong ta c ph m * t t ng < c 2a c va anggh*n ch ng minh s thay th nhau cu a ca c hi nh tha i
s h u chi nh la c s cho s thay th nhau cu a ca c quan h sa n 4u t ca c hi nh tha i #inh t 4a h i$ 0ai ng
!a phn ti ch co ph pha n nh ng ha n ch trong tri t ho c duy v t cu a /hoib" c !" c bi t la nh ng quan
!i m duy tm v li ch s ! ng th i nu ln nh ng ha n ch cu a chu nghi a duy v t v li ch s no i chung$
,goa i ra 2a c va anggh*n co n da nh m t ph n ta c ph m na y ! tri nh ba y /y /u( n 4 giai c( 0, 5( u tranh
giai c( 0 4*m ! u tranh giai c p nh la ! ng l c pha t tri n cu a 4a h i co giai c p ! i #ha ng; /y /u( n 4
ca ch 2a ng 3a h1 i, ca ch 2a ng 41 sa n&&& +a c ph m na y ! c 4*m nh la m t trong nh ng c s hi nh tha nh
/y /u( n 6hoa ho c 4 chu nghi a c1 ng sa n$ 0ai ng chi ro n u #hng ! ng v ng trn l p tr ng cu a giai
c p cng nhn thi #hng th n" m ! c chu nghi a duy v t li ch s $ 1 s th gi i quan m i na y !a giu p
2a c va anggh*n 4a c !i nh vi tri cu a mi nh trong cu c ! u tranh cu a giai c p v sa n$
1u ng v i hai ta c ph m trn !y trong th i #y na y 2a c co n vi t Lu( n cng 4 )hoi9 c$ +rong ta c
ph m ng" n na y 2a c !a chi ra nh ng ha n ch cu a tri t ho c 8uy 4( t cu 3ung 7uanh nh ng 4( n 5 4 con
ng i, 4 th c ti n 4a 4ai tro cu a no trong nh( n th c ch(n /y & )" c bi t ng !a chi ra ti nh ch( t siu hi nh 4a
8uy t(2 trong /i nh 4 c 5 i s1 ng 3a h1 i 2a chu nghi a 8uy 4( t na y 2 c 0ha i& 2a c co n va ch ro s 6ha c 9i t
cn 9a n gi a tri t ho c cu a 1ng 4 i ca c tr ng 0ha i tri t ho c tr c 5o va nh n ma nh 4ai tro ca i ta o th
gi i cu a tri t ho c 2a c$
,"m 7<D9 #hi tr c ti p tham gia va o phong tra o ! u tranh ca ch ma ng cu a giai c p v sa n 2a c va
anggh*n nh n th y 2u1 n gia nh th ng / i, c( n 0ha i gia i 0ho ng giai c( 0 41 sa n 4a 7u( n chu ng /ao 51 ng
6ho i a nh h ng cu a y th c h t sa n, trang 9i cho ho y th c h cu a giai c( 0 41 sa n& 2a c !a th c hi n
nhi m vu trn !y thng qua ta c ph m S 6h1 n cu ng cu a tri t ho c ch ng la i quan !i m tri t ho c pha n
! ng cu a /ru!ng trong ta c ph m Tri t ho c cu a s 6h1 n cu ng$ +h*o nh n 4* t cu a ?nin ta c ph m S
6h1 n cu ng cu a tri t ho c la ta c 0h( 2 5( u tin th hi n 7uan 5i 2 chi n 2u1 i nh( t cu a Ma c 4 chu nghi a
c1 ng sa n 6hoa ho c& +rong ta c ph m na y 2a c !a pha t hi n 7uy /u( t 7uan h sa n 3u( t 0ha i 0hu h 0 4 i
tri nh 51 0ha t tri n nh( t 5i nh cu a / c / ng sa n 3u( t& Zng !a ch ng minh r" ng do co ! c nh ng l c
l ng sa n 4u t m i ma con ng i thay ! i phng th c sa n 4u t; ca i c i 4ay b" ng tay !*m la i 4a h i co
la nh chu a phong #i n ca i c i 4ay cha y b" ng hi n c !*m la i m t 4a h i t ba n$
87
.hi phn ti ch va ph pha n quan !i m siu hi nh cu a /ru!ng v mu thu n 2a c #h" ng !i nh chi nh
mu thu n ta o tha nh ba n ch t cu a mo i s t n ta i ! u tranh chuy n ho a cu a ca c m" t ! i l p gia i quy t
mu thu n la ! ng l c cu a mo i qua tri nh pha t tri n$ +rong qua tri nh pha t tri n ca c m" t ! i l p ! u tranh
chuy n ho a l n nhau ! r i cu ng tri t tiu$ L v t cu m t !i ca hai m" t ! i l p ! u m t !i$ L v t m i ra
! i hi nh tha nh ca c m" t ! i l p m i$ + t ng bi n ch ng v ca c m" t ! i l p v mu thu n v ! i #ha ng
cu ng ! c ng s du ng trong vi c phn ti ch ! i s ng 4a h i$ 1o th no i ta c 0h( 2 na y 5a go 0 0h( n /a 2
sa ng to 7uan ni 2 8uy 4( t 4 2(u thu( n, 5 c 9i t /a ca c 2(u thu( n trong /i nh 4 c 5 i s1 ng 3a h1 i&
+a c ph m !a nh d u th i #y pha t tri n chi n mu i nh t cu a chu nghi a 2a c trong giai !oa n na y pha i
! c # ! n !o la Tuyn ng1n cu a <a ng +1 ng sa n vi t va o ! u n"m 7<D<$ 1u n sa ch ! c coi la cng
li nh chi nh tri ! u tin cu a giai c p v sa n toa n th gi i$ ,o tri nh ba y m t ca ch co h th ng 7uan ni 2 8uy
4( t 4 /i ch s , 6h ng 5i nh 4ai tro 4a s 2 nh /i ch s cu a giai c( 0 41 sa n 4a chi nh 5a ng ca ch 2a ng cu a no
trong cu1 c 5( u tranh 3o a 9o ch 51 t h u, thi t /( 0 ch 51 c1ng h u 4 t /i u sa n 3u( t $ .hi phn ti ch
nh ng mu thu n n i ta i cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a ma bi u hi n v m" t 4a h i la mu
thu n gi a giai c p t sa n va v sa n 2a c va anggh*n chi ra r" ng ca ch 2a ng 41 sa n /a 6 t 7ua t( t y u 4a
/a sa n 0h( 2 h 0 7uy /u( t cu a ti n tri nh 0ha t tri n /i ch s$ Iuan !i m v chuyn chi nh v sa n la ha t nhn
quan tro ng nh t cu a ta c ph m Tuyn ng1n cu a <a ng c1 ng sa n&
<7 T1 Tuyn ng1n cu a a ng *1 ng sa n @ n *1ng 2a %ari
Tuyn ng1n cu a <a ng +1 ng sa n la ta c ph m !a nh d u c t m c quan tro ng nh t cu a s hi nh tha nh
tri t ho c 2a c$ +rong th i #y na y chu nghi a duy v t bi n ch ng v t nhin va 4a h i c ba n !a ! c hi nh
tha nh$ ,hi m vu cu a 2a c va anggh*n la t ch c cho nh ng ng i c ng sa n va qu n chu ng lao ! ng s
du ng tri t ho c nh m t trong nh ng cng cu quan tro ng go p ph n tham gia va o s nghi p ! u tranh gia i
pho ng nhn loa i$ )a phong tra o ! u tranh cu a giai c p v sa n t t pha t tha nh t gia c nng tri t ho c ln
m t vi th pha t tri n m i #ha c v ch t so v i tr c !o $
,hi m vu cu a th i #y na y la t p trung nghin c u nh ng v n ! v chi nh tri ( 4a h i !" c bi t la v n
! ly lu n v ! u tranh giai c p v ca ch ma ng 4a h i va nha n c$$$
+rong ta c ph m Ho 0 0h( n 0h 0ha n chi nh tri ho c vi t va o n"m 7<@E va b T 9a n vi t t n"m 7<B9
2a c va anggh*n !a t p trung phn ti ch su s" c ca c quy lu t #inh t cu a phng th c sa n 4u t t ba n
hi nh tha nh nn ly lu n v #inh t chi nh tri ho c$ 0ai cng tri nh na y co n la nh ng nghin c u thin ta i v
tri t ho c va chu nghi a c ng sa n #hoa ho c$ S !y 2a c !a s du ng ph* p bi n ch ng duy v t m t ca ch hoa n
thi n nh t ! phn ti ch 4a h i t ba n$ +r c h t !o la 7uy /u( t th1 ng nh( t 4a 5( u tranh cu a ca c 2 t 51 i
/( 0; 7uy /u( t t s thay 51 i 4 / ng 8( n 5 n s thay 51 i 4 ch( t 4a ng c /a i$ ) ng th i trn c s ph
pha n nh ng ha n ch cu a tri t ho c 0gh*n v phu !i nh 2a c chi ra r" ng 0hu 5i nh 9i n ch ng /a 7uy /u( t
cu a 9a n th(n hi n th c$ /hu !i nh bi n ch ng th c hi n ch c n"ng thay th co cho n lo c va # th a n i
dung va hi nh th c cu a s v t cu b" ng n i dung va hi nh th c m i cao hn so v i ca i cu 4* t v ch t$ 1u ng
trong ta c ph m na y ngoa i ca c quy lu t c ba n 2a c va anggh*n co n s du ng #ha s" c b* n nh ng quy lu t
#hng c ba n cu a ph* p bi n ch ng: Nguyn nh(n ; 6 t 7ua . t( t nhin ; ng( u nhin. 9a n ch( t ; hi n
t ng. 6ha nng ; hi n th c&&&
)" c bi t hai ng r t tha nh cng #hi t p trung nh n ma nh vai tro cu a t duy tr u t ng trong qua
tri nh nh n th c !a ra nh ng m u m c v phng pha p !i t tr u t ng ! n cu th t cu th b c nh t
! n cu th b c hai$$$ 1o th no i b T 9a n la m t s # t h p m u m c gi a phn ti ch va t ng h p quy
na p va di n di ch$ )o la m t trong nh ng cng tri nh ma l n ! u tin !a t ! n !i nh cao cu a s v n du ng
nhu n nhuy n va sa ng ta o ! ng th i ca lgi ch ho c ph* p bi n ch ng va ly lu n nh n th c$ ?nin !a nh n
4* t: v phng di n tri t ho c n u nh Q2ar4 #hng ! la i cho chu ng ta m t XL1gi ch ho cR3v i ch ? vi t
hoa8 nhng !a ! la i cho chu ng ta /1gi ch cu a Q+ ba nRR
DD
$ Iua b T 9a n 2a c giu p chu ng ta nh n ra
ca c quy lu t cu a ph* p bi n ch ng lgi ch ho c va ly lu n v nh n th c$
+hng qua b T 9a n va m t s cng tri nh quan tro ng #ha c 2a c !a phn ti ch ca c quy lu t cu a ! i
s ng 4a h i ti p tu c pha t tri n quan ni m duy v t bi n ch ng v li ch s $ +h*o 2a c gi ng nh t nhin
4a h i cu ng pha t tri n th*o nh ng quy lu t nh t !i nh$ Iuy lu t ha t nhn chi ph i qua tri nh pha t tri n cu a
mo i th i !a i li ch s la ca c quy lu t: Iuan h sa n 4u t pha i phu h p v i tri nh ! pha t tri n nh t !i nh cu a
l c l ng sa n 4u t; c s ha t ng quy t !i nh #i n tru c th ng t ng; t n ta i 4a h i quy t !i nh y th c 4a
h i$$$
% i ta c ph m Ho 0 0h( n 0h 0ha n chi nh tri 6inh t ho c, 2a c #h" ng !i nh trong qua tri nh sa n 4u t
con ng i hi nh tha nh nn nh ng quan h nh t !i nh$ 1a c quan h y t n ta i ! c l p #hng phu thu c va o y
th c cu a con ng i$ ,h ng quan h sa n 4u t phu h p v i m t tri nh ! nh t !i nh cu a nh ng l c l ng sa n
4u t v t ch t cu a mi nh$ + p h p nh ng quan h sa n 4u t y h p tha nh # t c u #inh t cu a m t hi nh tha i
44
V.I. Lnn: Toan tp, T. 29, Nxb Tn b, Matxcva, 1981, tr.359.
88
#inh t 4a h i c s hi n th c ! trn !o hi nh tha nh nn m t #i n tru c th ng t ng pha p ly va chi nh tri ;
phu h p v i c s #inh t va #i n tru c th ng t ng y la nh ng hi nh tha i nh t !i nh cu a y th c 4a h i$
+h*o 2a c c c u #inh t cu a m t 4a h i quy !i nh qua tri nh hi nh tha nh #i n tru c th ng t ng va ca c hi nh
tha i tng ng cu a y th c 4a h i$ /hng th c sa n 4u t ra cu a ca i v t ch t quy !i nh c c u 4a h i chi nh
tri va tinh th n no i chung$ ,h v y l n ! u tin trong li ch s tri t ho c 2a c la ng i !a ch ng minh ! c
r" ng #hng pha i y th c con ng i quy t !i nh t n ta i 4a h i ma ng c la i chi nh t n ta i cu a 4a h i quy t
!i nh y th c 4a h i$
+rong mo i phng th c sa n 4u t cng cu lao ! ng ! c 2a c 4*m la y u t quan tro ng nh t$ +ri nh
! pha t tri n cu a cng cu lao ! ng chi nh la th c !o tri nh ! pha t tri n cu a l c l ng sa n 4u t$ ,g i lao
! ng (m t b ph n #hng th ta ch r i cu a l c l ng sa n 4u t cu ng v i cng cu lao ! ng tr tha nh ! ng
l c thu c ! y s pha t tri n cu a n n sa n 4u t 4a h i$
+h*o lgi ch #ha ch quan cu a s pha t tri n trong m t phng th c sa n 4u t quan h sa n 4u t bao gi
cu ng la nhn t tng ! i n !i nh$ ,o cu ng bi n ! i nhng th ng bi n ! i ch m hn so v i l c l ng
sa n 4u t$ &i u hi n v m" t 4a h i cu a mu thu n trn !y chi nh la mu thu n gi a giai c p ti n b va ca ch
ma ng con !* cu a l c l ng sa n 4u t v i giai c p ba o thu pha n ! ng co l i i ch g" n v i quan h sa n 4u t$
+rong 4a h i co giai c p ! i #ha ng ! u tranh giai c p la m t trong nh ng ! ng l c pha t tri n cu a li ch s
4a h i$
.hi phn ti ch ca c cu c ! u tranh giai c p trong 4a h i co giai c p 2a c chi ra r" ng !i nh cao cu a ! u
tranh giai c p t t y u s* d n ! n ca c cu c ca ch ma ng 4a h i$ 2u c tiu cu a ca c cu c ca ch ma ng 4a h i la
! p tan b ma y th ng tri cu a giai c p th ng tri thi t l p nn b ma y nha n c m i$ , u ca c cu c ca ch
ma ng 4a h i tr c !y trong li ch s la nh" m thay th b ma y nha n c cu a giai c p th ng tri na y b" ng b
ma y nha n c cu a giai c p th ng tri #ha c thi ng c la i ca ch ma ng v sa n la cu c ca ch ma ng #ha c hoa n
toa n v ch t$ 1ng lao to l n cu a 2a c va anggh*n th hi n ch ca c ng !a chi ro : 1u c ca ch ma ng v
sa n pha i la m t cu c ca ch ma ng #hng ng ng$ ,hi m vu cu a ca ch ma ng v sa n #hng pha i chi thay th
nha n c cu a giai c p bo c l t b" ng m t nha n c #i u m i$ ,hi m vu cu a no la pha i thu tiu hoa n toa n va
tri t ! ch ! chi m h u t nhn t ba n chu nghi a v t li u sa n 4u t 4y d ng m t 4a h i d a trn ch
! cng h u v t li u sa n 4u t do nhn dn lao ! ng la ng i la m chu $
1u ng v i nhi m vu phn ti ch ca c quy lu t #ha ch quan cu a li ch s 4a h i 2a c va anggh*n cu ng !a
da nh m t ph n th i gian cho vi c nghin c u v n ! t t y u va t do$ +h*o 2a c con ngo i chi th c s t
do !u ng nghi a #hi con ng i nh n th c ! c ca i t t y u$ 1a trong t nhin va 4a h i con ng i ca ng n" m
b" t ! c chi nh 4a c ca c quy lu t cu a no bao nhiu con ng i ca ng ha nh ! ng th c s t do b y nhiu$
+o m la i t nh ng lu n !i m c ba n mang ti nh duy v t tri t ! thng qua b T 9a n va ca c cng
tri nh nghin c u cu a th i #y na y 2a c va anggh*n !a la m sa ng to m t lu n !i m co gia tri su s" c v ca
ly lu n va th c ti n: Li ch s 0ha t tri n cu a /oa i ng i /a 21 t 7ua tri nh /i ch s t nhin$ L thay th nhau
cu a ca c hi nh tha i #inh t 4a h i la do s v n ! ng t thn cu a ca c quy lu t #ha ch quan trong chi nh ba n
thn ca c phng th c sa n 4u t quy !i nh$ 1on ng i la chu th cu a li ch s nhng con ng i #hng ta o ra
li ch s m t ca ch tu y ti n$ 1on ng i sa ng ta o ra li ch s trn c s n" m b" t va ha nh ! ng !u ng th*o ca c
quy lu t #ha ch quan$ 1o th no i t Tuyn ng1n cu a <a ng c1 ng sa n t i +1ng 3a )ari 2a c va anggh*n
!a nng tri t ho c ln m t vi th m i$ ) n !y loa i ng i th c s bi t ! n m t ph* p bi n ch ng duy v t
#hoa ho c va m t quan ni m chi n mu i v bi n ch ng cu a ti n tri nh pha t tri n li ch s $
5$ 'iai !oa n ?nin
57 +9 c @i( m cu( 5 2i5i @o5 n Lnin
,ghin c u giai !oa n ?nin trong li ch s hi nh tha nh tri t ho c 2a c c n chu tro ng m t s !" c !i m c
ba n sau !y :
Th nh( t: .ha c v i th i #y hi nh tha nh va pha t tri n cu a chu nghi a t ba n s 4u t hi n chu nghi a !
qu c !a nh d u b c ngo" c trong li ch s pha t tri n cu a 4a h i loa i ng i$ 1hi n tranh gi a ca c n c !
qu c #hng nh ng la m cho mu thu n c ba n cu a phng th c sa n 4u t t ba n chu nghi a tr nn gay g" t
ma cu ng v i no la mu thu n gi a ca c n c ! qu c v i ca c dn t c thu c !i a cu ng nga y ca ng tr m tro ng$
+h i c cho m t cu c bu ng n ca ch ma ng !a va o th i !i m chi n mu i$
Th hai: Fo vi th cu a giai c p v sa n ,ga va vi th !i a ( chi nh tri cu a n c ,ga nn cu i th #y
-A- ! u th #y -- n c ,ga tr tha nh trung tm cu a ca ch ma ng v sa n th gi i$ F i s la nh !a o cu a
chi nh !a ng ma c4i t #i u m i do %$ A$ ?nin la nh !a o giai c p v sa n ,ga cu ng v i nng dn tri th c va
ca c t ng l p 4a h i #ha c !a th c hi n cu c ca ch ma ng dn chu t sa n va sau !o la cu c ca ch ma ng v sa n
,ga n"m 7E79 th" ng l i$ 1a ch ma ng tha ng 76 n"m 7E79 !a m ra #y nguyn pha t tri n m i cu a li ch s
4a h i loa i ng i$
89
Th 9a: 1u ng v i s hi nh tha nh chu nghi a ! qu c va phong tra o ca ch ma ng v sa n th gi i nh ng
tha nh t u !a t ! c trong li nh v c #hoa ho c t nhin !" c bi t la trong li nh v c v t ly ho c !a th c s !*m
! n m t cu c ca ch ma ng trong #hoa ho c$ & c pha t tri n m i cu a #hoa ho c th i #y na y !o i ho i c n pha i
co s #ha i qua t cao hn v m" t tri t ho c$
Th t: +rong cu c ! u tranh cu a giai c p t sa n va ca c th l c pha n ! ng qu c t ch ng la i phong
tra o ! u tranh ca ch ma ng cu a giai c p v sa n giai c p t sa n !a #hng t b t #y thu !oa n na o$ 1hu nghi a
4* t la i ! i l t X! i m iX bo n c h i chu nghi a cu a qu c t AA bo n m*nsvi ch nh ng ng i ,ga th*o chu
nghi a 2a#h$$$ ! c giai c p t sa n ha hi ti p s c !a nhn danh Xc p ti nX t n cng chu nghi a 2a c ca v
m" t t t ng l n tri t ho c$ ?nin !a ch ng la i t t ca ca c tra o lu t t ng pha n ! ng !o ba o v va pha t
tri n toa n di n tri t ho c 2a c no i ring chu nghi a 2a c no i chung$
,h v y do s m nh li ch s cu a giai c p v sa n ,ga trong !i u #i n pha t tri n m i cu a ca ch ma ng
?nin tr tha nh la nh tu cu a phong tra o c ng sa n qu c t $ ) hoa n tha nh s m nh li ch s cu a mi nh ng !a
da nh m t ph n th i gian quan tro ng cu a cu c ! i ba o v chu nghi a 2a c va 4y d ng th gi i quan #hoa
ho c m i trn l p tr ng cu a giai c p v sa n$
<7 %5 c th i GH >h5 t tri( n
Th i 6y -AAM C -)MN
,g i co cng truy n ba chu nghi a 2a c va o n c ,ga chi nh la /l#han p nha hoa t ! ng 4a h i n i
ti ng cu a n c ,ga nh ng n"m cu i th #y -A-$ + nh ng n"m 7<<6 ng !a di ch va !a va o n c ,ga
nhi u ta c ph m quan tro ng cu a chu nghi a 2a c: Tuyn ng1n cu a <a ng c1 ng sa n, S 6h1 n cu ng cu a tri t
ho c, )hoi9 c 4a s ca o chung cu a tri t ho c c1 5i n < c&&& ,goa i ra ng co n vi t nhi u ta c ph m co gia
tri #ha c nh +hu nghi a 3a h1 i 4a 5( u tranh chi nh tri , Eha i ni 2 4 /i ch s cu a chu nghi a 8uy 4( t$$$ Zng
va nho m XHia i 0ho ng /ao 51 ngX do ng la nh !a o !a co nh ng !o ng go p nh t !i nh va o vi c truy n ba
nh ng t t ng c ba n cu a chu nghi a 2a c va o n c ,ga$ +uy nhin do #hng ! ng v ng trn l p tr ng
cu a chu nghi a duy v t bi n ch ng nn /l#han p #hng hi u !u ng th c ch t cu c ca ch ma ng dn chu t
sa n ,ga$ Fo nh n th c m h v vai tro cu a giai c p t sa n va vi tri cu a giai c p nng dn trong lin
minh giai c p v i giai c p v sa n /l#han p !a t !a nh m t vai tro li ch s cu a mi nh va bi n mi nh tha nh
#* c h i ca n tr 4u th pha t tri n cu a ca ch ma ng v sa n$
+h i #y ! u ?nin !a t p trung vi t nhi u ta c ph m quan tro ng v tri t ho c$ +rong ta c ph m n i ti ng
Nh ng ng i 9a n 8(n$$$ ng !a ! u tranh #in quy t ch ng chu nghi a duy tm va phng pha p siu hi nh
cu a pha i dn tu y ba o v chu nghi a duy v t bi n ch ng$ Zng #h" ng !i nh r" ng tri t ho c 8uy 4( t 9i n ch ng
cu a Ma c 4a ZngghIn co y nghi a 4a ch th i 5a i$ ,o #ha c v ch t so v i ph* p bi n ch ng duy tm #ha ch
quan cu a 0gh*n$ /h* p bi n ch ng duy v t chi nh la cng cu nh n th c va ca i ta o th gi i$ L c s ng va
gia tri cu a ph* p bi n ch ng duy v t la s #ha i qua t nh ng quy lu t v n ! ng chung nh t cu a t nhin va
s v n du ng ca c quy lu t cu a gi i t nhin va o vi c phn ti ch ca c hi n t ng cu a ! i s ng 4a h i$ ?nin
vi t r" ng nh ng ng i 2a c3i t 6h1ng 3(y 8 ng nh ng 7uan 5i 2 8(n chu ; 3a h1 i cu a 2i nh trn 21 t c
s na o 6ha c, ngoa i ca i c s /a s 0hu h 0 cu a nh ng 7uan 5i 2 ( y 4 i hi n th c 4a 4 i /i ch s , nh ng
7uan h 6inh t ; 3a h1 i nh( t 5i nh
D@
& ?nin chi ra r" ng pha i dn tu y #hng nh n th c ! c ti nh ch t mu
thu n trong s pha t tri n #hng th a nh n s nha y vo t va ! t !oa n cu a li ch s la m t qua tri nh li ch s t
nhin$ 1hi co chu nghi a 2a c m i nh n th c !u ng lgi ch pha t tri n cu a li ch s m i co #ha n"ng phn ti ch
ca c quan h 4a h i d a trn ca c quan h #inh t m i chi ra li ch s 4a h i loa i ng i v n ! ng va pha t
tri n b i s ta c ! ng cu a ca c qui lu t #ha ch quan$ 1o n s thay th l n nhau gi a ca c hi nh tha i #inh t 4a
h i la # t qua t t y u cu a quy lu t quan h sa n 4u t pha i phu h p v i tri nh ! pha t tri n nh t !i nh cu a l c
l ng sa n 4u t va ca c qui lu t #ha c$ ,goa i ra cu ng trong ta c ph m na y ?nin co n phn ti ch m i quan h
bi n ch ng gi a qu n chu ng nhn dn va ca nhn trong li ch s vai tro cu a nhn t chu quan va ca c chi nh
!a ng trong ca ch ma ng$
.hi ph pha n pha i Xchu nghi a 2a c h p pha pX chu nghi a 1ant m i ca c n i dung #inh t cu a pha i
dn tu y ?nin nh n ma nh s th ng nh t bi n ch ng gi a tri t ho c ma c4i t va th c ti n ca ch ma ng gi a
ti nh !a ng v sa n v i ti nh #ha ch quan #hoa ho c trong h th ng quan !i m chung v th gi i$$$ %a ng coi
chu ng la !" c !i m no i ln s #ha c nhau c"n ba n gi a tri t ho c 2a c v i ca c tra o lu tri t ho c #ha c trong
li ch s tri t ho c$
+rong ta c ph m La 2 gi : ?nin t p trung phn ti ch la m sa ng to n i dung t t ng cu a chu nghi a 2a c
v ca c hi nh th c ! u tranh giai c p tr c #hi giai c p v sa n gia nh chi nh quy n bao g m ! u tranh #inh
t ! u tranh chi nh tri va ! u tranh t t ng$ +rong !o ! u tranh #inh t gi vai tro quan tro ng nhng ! u
tranh chi nh tri l t ! giai c p th ng tri gia nh chi nh quy n m i la quy t !i nh$ ,g i cu ng ch ng minh
45
Xem V.I. Lnn: Toan Tp, Tp J, NXB Tn b, Matxcva, 1974, tr. 236-237
90
r" ng h t t ng 4a h i chu nghi a chi co th la # t qua ! u tranh t gia c cu a phong tra o cng nhn thng
qua ca c cu c ! u tranh chi nh tri $
+rong ta c ph m *ai sa ch / c cu a <a ng 8(n chu 3a h1 i trong ca ch 2a ng 8(n chu ?nin #ha i qua t
m t s v n ! ly lu n cu a chu nghi a 2a c trong th i !a i ! qu c chu nghi a nh v n ! l c l ng ca ch
ma ng vai tro la nh !a o cu a chi nh !a ng ca ch ma ng #ha n"ng gia nh th" ng l i cu a ca ch ma ng v sa n trong
m t n c ring bi t$$$
,h ng quan !i m trn !y !a go p ph n pha t tri n quan !i m duy v t bi n ch ng va o vi c phn ti ch
! i s ng 4a h i$
Th i 6y sau -)MN
Lau th t ba i cu a cu c ca ch ma ng 7E6@(7E69 phong tra o ca ch ma ng ,ga ri va o thoa i tra o$ 1hu nghi a
2a#h va nh ng #* dao ! ng pha n b i t"ng c ng t n cng va o h th ng ly lu n cu a chu nghi a 2a c$ )
ba o v va pha t tri n chu nghi a 2a c trong !i u #i n li ch s m i nn va o th i #y na y ?nin !a vi t nhi u
ta c ph m$
+a c ph m +hu nghi a 8uy 4( t 4a chu nghi a 6inh nghi 2 0h 0ha n vi t va o n"m 7E6< !a go p ph n gia i
quy t ha ng loa t v n ! quan tro ng cu a tri t ho c$ .hi #ha i qua t nh ng tha nh t u m i nh t cu a #hoa ho c t
nhin ?nin !a pha t tri n ly lu n v nh n th c$ 1 ng hi n cu a ng cho tri t ho c trong ta c ph m na y la
!a ra !i nh nghi a tri t ho c v v t ch t; pha t tri n ly lu n v pha n a nh #hi coi ca m gia c cu a con ng i chi
la hi nh a nh chu quan v th gi i #ha ch quan$ ) ng th i ng !a ch ng minh r" ng con ng i hoa n toa n co
th nh n th c ! c th gi i hi n th c #ha ch quan; r" ng th c ti n chi nh la tiu chu n #ha ch quan cu a mo i
chn ly no th m !i nh mo i gia tri cu a nh n th c$ Zng cu ng chi ra ti nh #ha ch quan ti nh cu th ti nh tng
! i ti nh tuy t ! i la nh ng thu c ti nh chung v n co cu a chn ly $
1u ng trong ta c ph m na y ?nin #h" ng !i nh mu n th c s tr tha nh m t nha #hoa ho c chn chi nh
nha #hoa ho c pha i ! ng trn l p tr ng cu a tri t ho c duy v t bi n ch ng$$$
L pha t tri n ph* p bi n ch ng duy v t ! c ?nin t p trung tri nh ba y trong ta c ph m Bu t 6y tri t ho c
37E7D(7E7B8$ ?nin la ng i co cng r t l n trong vi c 4y d ng h th ng ca c qui lu t va pha m tru cu a
ph* p bi n ch ng duy v t$ Zng chi ro s #ha c nhau c"n ba n gi a phng pha p bi n ch ng va phng pha p
siu hi nh 4ung quanh quan ni m v v n ! ng pha t tri n ngu n g c ! ng l c cu a s pha t tri n$$$ +a c
ph m na y co n la s th hi n tuy t v i nguyn t" c v s th ng nh t gi a ph* p bi n ch ng lgi ch ho c va ly
lu n nh n th c$$$
+rong ta c ph m +hu nghi a 5 7u1 c giai 5oa n t1 t cu ng cu a chu nghi a t 9a n 37E7B8 ?nin !a v n
du ng thin ta i t t ng cu a ph* p bi n ch ng va o vi c phn ti ch th i !a i m i th i !a i chi n tranh ! qu c
va ca ch ma ng 4a h i chu nghi a va ch ra nh ng qui lu t va #huynh h ng pha t tri n t t y u; trn c s !o
ru t ra m t s # t lu n quan tro ng !i nh h ng cho phong tra o ! u tranh ca ch ma ng cu a giai c p v sa n$
+a c ph m Nha n c 4a +a ch 2a ng 37E79(7E7<8 !a go p ph n gia i quy t 4u t s" c ca c nhi m vu cu a
ca ch ma ng 4a h i chu nghi a$ ?nin lu n gia i pha m tru chuyn chi nh v sa n va ti nh t t y u pha i s du ng
chuyn chi nh v sa n ! ! p tan b ma y cu a giai c p th ng tri 4y d ng ch ! m i$ 1huyn chi nh v sa n
la phng th c qua ! t chu nghi a t ba n sang chu nghi a c ng sa n$$$
,goa i ra t sau ca ch ma ng tha ng 76 n"m 7E79 ?nin co n vi t r t nhi u ta c ph m va ca c ba i ba o
ch ng ph* p siu hi nh chu nghi a chi t trung va thuy t ngu y bi n$ +iu bi u la ca c ta c ph m B nh ( u tri ta
6huynh trong 0hong tra o c1 ng sa n 37E568; V chi nh sa ch 6inh t 2 i 37E578; ba i ba o V ta c 8u ng cu a chu
nghi a 8uy 4( t chi n 5( u 37E558$$$ + t ca ca c ta c ph m na y ! u t p trung ba o v va pha t tri n nh ng quan
!i m duy v t bi n ch ng cu ng c m i quan h gi a tri t ho c va ca c nga nh #hoa ho c v chi n l c sa ch
l c va nh ng mu c tiu cu th cu a ca ch ma ng$$$
,h v y giai !oa n ?nin trong qua tri nh hi nh tha nh va pha t tri n tri t ho c 2a c ?nin #hng pha i la
s gia i thi ch tri t ho c 2a c nh quan ni m cu a ca c nha tri t ho c t sa n$ 'iai !oa n ?nin la s pha t tri n
sa ng ta o va tri t ! nh ng n i dung c ba n cu a tri t ho c 2a c trong nh ng !i u #i n m i cu a li ch s $
=$ % n du ng va pha t tri n tri t ho c 2a c ( ?nin trong !i u #i n hi n nay
,ghin c u li ch s hi nh tha nh tri t ho c 2a c ( ?nin chu ng ta ghi nh n nh ng c ng hi n cu a 2a c
anggh*n ?nin va o #ho ta ng ly lu n cu a nhn loa i la v gia $ +ri t ho c 2a c ( ?nin th c s la m t cu c
ca ch ma ng trong ti n tri nh pha t tri n cu a tri th c nhn loa i$ 2" c du v y X+hu ng ta 6h1ng h coi /y /u( n
cu a Ma c nh 21 t ca i gi 3ong 3u1i h n 4a 9( t 6ha 3(2 0ha 2, tra i /a i chu ng ta tin r ng /y /u( n 5o chi 5 t
n n 2o ng cho 21n 6hoa ho c 2a nh ng ng i 3a h1 i chu nghi a 0ha i 0ha t tri n hn n a 4 2o i 2 t n u
91
ho 6h1ng 2u1 n /a c h( u 4 i cu1 c s1 ngX
DB
$ + t ng thin ta i trn !y cu a ?nin !o i ho i ca c th h ho c tro
cu a 2a c #hng ! c ph* p gia o !i u chu nghi a$
+h c ti n 4y d ng chu nghi a 4a h i m i n c lun lun !" t ra ha ng loa t v n ! #hng co l i gia i
cho tr c t di sa n cu a chu nghi a 2a c$ /ha i bi t ca ch t ng # t th c ti n d a trn tinh th n #hoa ho c va
ca ch ma ng cu a ph* p bi n ch ng duy v t$ ,h !o nh n th c !u ng quy lu t va ch ra ! ng l i phng
chm chi n l c sa ch l c phu h p v i m i b c !i cu th cu a t ng giai !oa n ca ch ma ng$ 1h" ng ha n
v n ! s h u v n ! # hoa ch ho a v n ! nha n c va ti nh ch t !" c bi t cu a nha n c qua ! #hng
nguyn nghi a v n ! giai c p ! u tranh trong th i #y qua ! v n ! !a ng c m quy n va nguy c quan
liu ho a b ma y nha n c$$$ t t ca ca c v n ! na y c n pha i ! c phn ti ch 4*m 4* t g" n v i th c ti n g" n
v i !i u #i n cu th cu a m i n c$
?i ch s cho th y: do chu quan duy y chi gia o !i u va quan liu trong nh n th c ma nhi u !a ng v
sa n #hi v n du ng chu nghi a 2a c va o !i u #i n cu th cu a n c mi nh !a pha m pha i nh ng sai l m nghim
tro ng d n ! n s suy thoa i va su p ! chu nghi a 4a h i nhi u n c trn th gi i$
0i n nay v n co n s m ! !a ra # t lu n v m hi nh chu nghi a 4a h i n c ta$ ,hng chu ng ta
#hng th phu !i nh nh ng !o ng go p l n lao cu a ho c thuy t 2a c ( ?nin va o nh ng tha nh qua cu a ! t
n c trong th i #y ! i m i$ )o chinh la s v n du ng sa ng ta o chu nghi a 2a c ( ?nin no i chung tinh th n
c ba n cu a tri t ho c bi n ch ng duy v t no i ring va o qua tri nh pha t tri n cu a ca ch ma ng n c ta$
)" c !i m cu a th i !a i hi n nay la ca ch ma ng #hoa ho c va cng ngh g" n v i ca ch ma ng 4a h i$
1hu ng lun lun ta o ra nh ng ! ng l c pha t tri n ma nh m* m i #ha c v ch t$ Fo !o r t c n pha i co s
#ha i qua t v m" t tri t ho c ! n" m b" t va la m chu 4u th pha t tri n cu a th i !a i$ 0n th n a trong giai
!oa n chu nghi a 4a h i bi #hu ng hoa ng nh hi n nay thi yu c u pha i ba o v chn gia tri #hoa ho c cu a chu
nghi a 2a c va pha t tri n b sung ly lu n cho no ca ng tr nn c p ba ch$ )ng nhin nh ng v n ! cu a
chu nghi a 4a h i hi n !a i #hng th gia i quy t chi b" ng tri t ho c$ ,hng n u #hng co th gi i quan tri t
ho c th c s #hoa ho c va ! i m i thi chu ng ta s* #hng th h i nh p va 4y d ng tha nh cng chu nghi a 4a
h i$
1a ch ma ng v m" t tri t ho c la ti n ! va la !i u #i n ! th c hi n mo i cu c ca ch ma ng$ ,h ng ng i
ma c4i t chn chi nh nh n ro !i u !o $ % n du ng va pha t tri n sa ng ta o tri t ho c 2a c lun lun la nhi m vu
tro ng tm cu a ca c nha #hoa ho c va nh ng ng i c ng sa n$
AA$ .0C A I>C + I>C +NA ,0 0A ,0 +0C ,0 %C /0C + +NAK , 1> C 2Z + LZ +NC O ?M> +NAK +
0O 1 ,'OC A 2C 1-A + /0MS,' +J\ 0AK , )C A
1a c nha tri t ho c cu a giai c p bo c l t t tr c ! n nay !" c bi t la giai c p t sa n nga y nay lun ti m
ca ch phu nh n ti nh giai c p ti nh !a ng trong tri t ho c cu a ho $ ) bi n h cho l p lu n !o ho th ng cho
r" ng tri t ho c pha i v t #ha ch quan m i pha n a nh ! c cu c s ng$ ,hng trong th c t tri t ho c t sa n
4* t v th c ch t la h t t ng la th gi i quan cu a giai c p t sa n no ra ! i va t n ta i g" n li n v i chu
nghi a t ba n va giai c p t sa n$
) n gi a th #y -A- giai c p t sa n nhi u n c chu Ju !a gia nh ! c chi nh quy n$ +ri t ho c t
sa n !a hoa n tha nh nhi m vu cu ng v i cu c ca ch ma ng t sa n$ % sau tri t ho c na y !a d n d n 4a r i
truy n th ng duy v t va bi n ch ng cu a tri t ho c Cnh /ha p ) c th #y -%AA(-A- ! chuy n sang chu
nghi a duy tm va ph* p siu hi nh ta o nn th gi i quan tiu c c$ ) u th #y -- nh t la sau chi n tranh
th gi i th hai tri t ho c /hng +y hi n !a i ti p tu c phn ho a tha nh nhi u tr ng pha i trong !o co hai
tr ng pha i chu y u la chu nghi a duy #hoa ho c va chu nghi a nhn ba n phi duy ly $ L di co s chuy n
h ng !o la vi :
( Fo s pha t tri n nh vu ba o cu a l c l ng sa n 4u t 4a h i v i n n sa n 4u t c #hi ho a !i n #hi ho a
t ! ng ho a cao !a cung c p cho 4a h i m t #h i l ng ha ng ho a #h ng l #hi n cho ca c t p !oa n t ba n
lu ng !oa n #hng th duy tri quan h sa n 4u t t ba n chu nghi a d i nh ng hi nh th c cu ! c n a$ ,h ng
tha nh t u !o bu c ca c nha t t ng cu a ca c t p !oa n t ba n lu ng !oa n pha i ! ra nh ng hi nh th c tri t ly
m i cu a h t t ng cu a giai c p t sa n hi n !a i$
( Iua tri nh pha t tri n sa n 4u t vi mu c !i ch l i nhu n !a bu c giai c p t sa n pha i chu y ! n #hoa ho c
! s du ng #hoa ho c$ ,hng giai c p t sa n la i ly gia i #hoa ho c m t ca ch duy tm do !o !a hi nh tha nh
tra o lu tri t ho c duy #hoa ho c th*o l p tr ng duy tm ! y mu thu n$
+rong v n ! con ng i va 4a h i giai c p t sa n #hng mu n th a nh n ca c quy lu t #ha ch quan
cu a s pha t tri n nn ho !a ! cao chu nghi a nhn ba n phi duy ly $
46
V. I. Lnn: Toan Tp, Tp 4, Nxb Tn B , Matxcva, 1974, tr. 232.
92
+ra o lu 8uy 6hoa ho c va tra o lu nh(n 9a n 0hi 8uy /y d ng nh ! i l p nhau nhng th c t chu ng
la i b sung nhau b i vi chu ng c n thi t cho s n !i nh va pha t tri n cu a 4a h i t ba n hi n nay$
3. %hu( n2hiB 5 hi n ?inh
1hu nghi a hi n sinh la m t tr ng pha i tri t ho c chu y u trong tra o lu chu nghi a nhn ba n phi duy
ly no ra ! i va o ! u th #y -A- b i nha tri t ho c ng i )an 2a ch .i c#g 3L$.i*r#*gaard8$ % i n i
dung chi nh la v n ! t n ta i cu a con ng i chu nghi a hi n sinh !a pha t tri n ma nh ) c ( /ha p t nh ng
th p nin 56(B6 cu a th #y --$ ?u c b y gi ca c n c phng +y s tuy t ! i ho a vai tro cu a #hoa
ho c su ng ba i #y thu t ha th p 4*m nh* m" t tm h n va ! i s ng cu a con ng i di n ra #h" p ni hn
n a nh ng mu thu n 4a h i t ba n !a ! y con ng i va o ti nh tra ng tha ho a nghim tro ng; vi v y chu
nghi a hi n sinh !a ra ! i ! ln a n chu nghi a t ba n /hng +y va #u go i con ng i ha y t c u l y
mi nh$
1hu nghi a hi n sinh ! u th #y -- 4u t pha t t tri t ho c phi duy ly th #y -A- co ca c !a i bi u chu
y u nh 0ai!g 30*id*gg*r8 -a ctr 3Lartr*8 'ia4p 3Wasp*rs8 2a c4*n 32arc*l8$ 0o coi hi n sinh la
s ca m thu chu quan la s th nghi m tm ly co ti nh ch t phi ly ti nh cu a ca nhn$ ) i v i ho s hi n sinh
cu a ca nhn la n i dung c ba n trong tri t ho c$
V :a n th 8u n chu nghi a hi n sinh cho r" ng hi n sinh co tr c ba n ch t$ -a ctr !a gia i thi ch:
1on ng i hi n h u tr c t n i ln trong th gi i va sau !o no m i ! c !i nh nghi a; co n n u nh con
ng i #hng !i nh nghi a ! c thi !o la vi no #hng la ca i gi ca $ 1on ng i #hng pha i la ca i gi #ha c
ngoa i ca i ma no th hi n ra$
1a c nha hi n sinh !a phn bi t hai #ha i ni m h u th va hi n h u$ * u th la #ha i ni m chi m t ca i
gi !o !ang t n ta i nhng cha la m t ca i gi !o cu th $ 1o n hi n h u la m t #ha i ni m chi m t ca i gi !o
#hng nh ng !ang co m" t ma co n !ang s ng !i ch th c v i di n ma o ring$ Fo v y ma hi n sinh #hng
pha i la gi i t nhin ho" c s v t ma la con ng i$
V nh n th c 8u n chu nghi a hi n sinh cho r" ng nh ng tri th c thu ! c b" ng #hoa ho c d a trn ly
ti nh la h a o; hn n a chu ng la m tha ho a con ng i$ +h*o ho ! !a t ! n hi n sinh chn chi nh thi chi co
th d a va o tr c gia c phi ly ti nh; b i vi chi trong cu c s ng !au #h c !n tuy t vo ng$$$ con ng i m i
co th tr c ti p ca m nh n ! c s t n ta i cu a mi nhP ,h v y nh n th c lu n cu a chu nghi a hi n sinh la
nh n th c duy tm chu quan phi duy ly $
V 8un 8y chu nghi a hi n sinh pha n ! i mo i hi nh th c quy t !i nh lu n trong !a o ! c phu nh n s
t n ta i ph bi n cu a nh ng nguyn t" c !a o ! c$ Iuan !i m v t do cu a chu nghi a hi n sinh la quan !i m
cu a chu nghi a ca nhn c c !oan vi chu nghi a hi n sinh cho r" ng t do la ba n ch t cu a s hi n sinh cu a ca
nhn con ng i no #hng phu c tu ng +h ng ! ho" c b t c quy n uy na o #ha c cu ng #hng chi u s ra ng
bu c cu a ti nh t t y u #ha ch quan na o ca no la tuy t ! i$
V <uan 4i $ 8i ch s 2a h1 i #hi 4u t pha t t t do ca nhn tuy t ! i chu nghi a hi n sinh cho r" ng
chi co ca nhn m i la hi n sinh chn th c 4a h i chi la m t phng th c hi n sinh cu a ca nhn va #hng
chn th c nhng s t n ta i 4a h i !a bo p ch t hi n sinh chn chi nh cu a con ng i$ 1hu nghi a hi n sinh
co n cho r" ng li ch s la #hng th nh n th c ! c li ch s ch" ng qua la s bi u hi n ra bn ngoa i s t n
ta i cu a con ng i ma s t n ta i cu a con ng i la #hng th bi t ! c$ ,h v y m" c du v n ! t n ta i cu a
con ng i ! c !" t ln ha ng ! u song chu nghi a hi n sinh !a gia i quy t no trn l p tr ng duy tm chu
quan phi ly ti nh$
2. %hu( n2hiB 5 Tm5 m i
Na ! i t th i #y trung c +y Cu ngay t ! u chu nghi a +ma 3+homas8 !a # t h p th n ho c cu a
!a o .yt v i tri t ho c cu a Cri4t t va cu a /latng$ %a o cu i th #y -A- m t hi nh tha i m i cu a tri t ho c
+hin chu a gia o !a 4u t hi n /hng +y l y 1hu a la m no ng c t l y ! c tin la m ti n ! l y th n ho c
la m c"n c va go i la chu nghi a +ma m i$ % th c ch t chu nghi a +ma m i la s phu c h i h th ng
th n ho c cu a +ma )acanh th*o !i u #i n m i$ 1hu nghi a +ma cu th i trung c d a trn l p tr ng duy
tm #ha ch quan ! ch ng minh cho s t n ta i cu a chu a s b t t cu a linh h n$$$ 1hu nghi a +ma m i
th a nh n vai tro cu a #hoa ho c va bi t d a va o #hoa ho c ! !i su hn va o nh n th c lu n va tri t ho c t
nhin nh" m lu n ch ng cho s nh t tri gi a tri th c va ! c tin gi a #hoa ho c va th n ho c$
V nh n th c 8u n chu nghi a +ma m i m t m" t th a nh n ti nh #ha ch quan cu a nh n th c va ti nh
!u ng !" n cu a ca c pha n !oa n #hoa ho c; nhng m" t #ha c no la i mu toan du ng nguyn t" c tng ! ng loa i
suy ! t ch th a nh n ba n th cu a th gi i hi n th c ma 4a c nh n ba n th cu a cu a 1hu a$
V tri t ho c t nhin chu nghi a +ma m i cho r" ng b t c v t th na o cu ng ! u do hi nh th c va v t
ch t ta o tha nh$ % t ch t la ba n nguyn thu ! ng la #ha n"ng; co n hi nh th c la chu ! ng la hi n th c$
93
+h*o ho 1hu a la hi nh th c t i cao cho nn vi c nghin c u cu a #hoa ho c t nhin la qua tri nh #hng
ng ng pha t hi n ra 1hu a #h" ng !i nh 1hu a ch #hng phu nh n 1hu a$
V chi nh tri 2a h1 i chu nghi a +ma m i phu nh n s t n ta i cu a ca c giai c p chu trng thuy t ti nh
ng i tr u t ng coi tr n th la ta m th i cu c s ng tng lai la vi nh h" ng$
V 4a o 4 c chu nghi a +ma m i #ha c v i tra o lu phi duy ly trong !a o ! c ho c ch no #hoa c a o
Xly ti nhX tuyn b r" ng ! c tin va ly ti nh la nh t tri th n ho c va #hoa ho c la th ng nh t v i nhau$ 0
th ng ly lu n !a o ! c cu a chu nghi a +ma m i d a trn c s !o $ Iui t" c !a o ! c cao nh t la qui t" c
Xvi nh h" ngX cu a 1hu a$
,h v y chu nghi a +ma m i la m t tra o lu tri t ho c duy tm #ha ch quan nh" m lu n ch ng cho th
gi i quan tn gia o trong !i u #i n pha t tri n vu ba o cu a #hoa ho c hi n !a i$
=. Tri t ho c Gho5 ho c
+ri t ho c #hoa ho c /hng +y hi n !a i bao g m hai tra o lu n i ti p nhau: +ra o lu th c ch ng va
tra o lu h u 3pha n8 th c ch ng$
57 Tr5 o 41u th1 c ch1 n2
1hu nghi a th c ch ng ra ! i va o nh ng n"m =6(D6 cu a th #y -A- /ha p sau !o Cnh v i #h u
hi u X9a n th(n 6hoa ho c 5a /a tri t ho cR Qnh ng tri th c 4 th gi i /a 5 c 7uy n cu a 6hoa ho c th c
ch ngX$ 1a c tri t gia th c ch ng cho r" ng tri t ho c #hng nn nghin c u nh ng v n ! nh ba n ch t cu a
s v t ca c qui lu t chung cu a th gi i$$$ ma nn !i ti m nh ng phng pha p hi u qua va !a ng tin c y nh t$
1hu nghi a th c ch ng !a pha t tri n tra i qua = giai !oa n:
Hiai 5oa n th c ch ng c1 4i n 4u t hi n va o th p nin =6 cu a th #y -A- v i nh ng !a i bi u
la 1ngt 31omt*8 /ha p Lp*n4 3Lp*nc*r8 2inl 32ill8 Cnh$ 0o cho r" ng chi co ca c hi n tu ng
ho" c s #i n m i la Xca i th c ch ngX do !o ho #hng th a nh n b t c ca i gi ngoa i hi n t ng #hng
th a nh n ba n ch t cu a s v t$ 0o mu n l n tra nh v n ! c ba n cu a tri t ho c mu n loa i tr v n ! th
gi i quan ra #ho i tri t ho c truy n th ng; ho t coi mi nh la ! ng trn chu nghi a duy v t va chu nghi a duy
tm ma th c ra tri t ho c cu a ho la m t th chu nghi a duy tm chu quan ( b t #ha tri cu a 0ium$
Hiai 5oa n 6inh nghi $ 5h 5ha n 4u t hi n va o th p nin 96 E6 th #y -A-$ )a i bi u cu a
giai !oa n na y la 2a#h 32ach8 va Cvnariu t 3Cv*narius8$ 0o ! 4 ng quan ni m duy tm chu quan v
#inh nghi m; coi ca m gia c cu a con ng i #hng quan h gi v i th c ta i #ha ch quan; coi #ha ch th #hng
th co ! c n u #hng co chu th ; ho phu nh n s t n ta i cu a quy lu t cu ng nh cu a chn ly #ha ch
quanP ,h v y chu nghi a th c ch ng !a chuy n t chu nghi a hi n t ng mang ti nh ch t ba n th lu n
sang chu nghi a hi n t ng mang ti nh ch t nh n th c lu n$
Hiai 5oa n th c ch ng $ i ra ! i sau chi n tranh th gi i l n th nh t va pha t tri n cao va o
nh ng n"m @6$ 'iai !oa n na y co nhi u chi pha i:
( *hu nghi a nguyn t 81gi ch 4u t hi n t 7E56 !a i bi u la Nu t4*n 3Nuss*ll8 va %i tg*n4tanh
3dittg*nst*in8$ 0o cho r" ng y u t c u ta o nn t nhin #hng pha i la v t ch t ma la nh ng pha n !oa n
trn c s tri gia c va ho go i chu ng la nh ng !n vi lgi ch$
( *hu nghi a th c ch ng 81gi ch 0a tri t ho c 5hn ti ch$ )y la nh ng mn pha i !a chu nghi a th c
ch ng m i va o th i #y hng thi nh nh t ! r i sau !o ri va o th i #y tan ra #hng tra nh #ho i$ )a i bi u
chi nh la 1a cna p 31arnap8 Lli ch 3Lh*lich8P +rong s ca c nha sa ng l p tri t ho c phn ti ch va o ! u th #y
-- thi Nu t4*n la ng i co a nh h ng tng ! i l n$ .hi coi nhi m vu phn ti ch hi nh th c va phn ti ch
lgi ch la n i dung chu y u cu a tri t ho c ng chu trng l y lgi ch toa n la m c s ta o ra ngn ng nhn
ta o ! !a m ba o s nh t tri gi a c u tru c cu pha p cu a m nh ! va hi nh th c lgi ch cu a no $
1hu nghi a th c ch ng lgi ch d a trn 5 nguyn t" c: nguyn t" c #i m ch ng va nguyn t" c quy c&
,guyn t" c #i m ch ng ! c du ng ! phn !i nh ca c lu n !i m co y nghi a ! i v i #hoa ho c va nh ng
lu n !i m #hng co y nghi a ! i v i #hoa ho c; co n nguyn t" c quy c cho ph* p coi lgi ch va toa n ho c
#hng pha i la tri th c v hi n th c chu ng #hng co n i dung #ha ch quan ma chi la nh ng # t c u lgi ch
chu quan do con ng i quy c va tho a thu n v i nhau ta o ra$
<7 Tr5 o 41u >h5( n th1 c ch1 n2
Lau chi n tranh th gi i l n th hai tri t ho c #hoa ho c phng +y chuy n t tra o lu th c ch ng
sang tra o lu pha n th c ch ng$ 1a c v n ! t"ng tr ng tri th c thay ! i ly lu n pha t tri n #hoa ho cP
! c nghin c u g" n li n v i th c tra ng #hoa ho c lu c b y gi th*o tinh th n phu ch ng va quan !i m li ch
s $
) duy tri s c s ng cho tra o lu tri t ho c #hoa ho c )1 00 3)o00Ir8 !a # th a co ph pha n chu
nghi a th c ch ng lgi ch !ang suy ta n va ti m #i m m t hi nh th c m i ( chu nghi a 0hu ch ng& 1hu nghi a
94
phu ch ng / pp cho r" ng m t ly lu n ! c go i la #ha phu ch ng n u t no ru t ra i t nh t m t tr n thu t
co th 3ung 51 t v i m t va i s #i n na o !o $ , u s 4ung ! t !a 4a y ra thi ly lu n na y la ly lu n bi phu
ch ng co n n u s 4ung ! t cha 4a y ra thi ly lu n na y la ly lu n vi phu ch ng$ ?y lu n bi phu ch ng bi
!a o tha i ly lu n vi phu ch ng ta m th i ! c gi la i ta o tha nh n i dung cu a #hoa ho c$ Fo cho r" ng con
ng i #hng bao gi !a t t i chn ly mo i tri th c ! u #hng ! y !u mo i ly lu n #hoa ho c ! u la nh ng
suy !oa n gia thuy t #ha phu ch ng ma / pp coi #hoa ho c #hng truy ti m ti nh chn ly ! 4a c ch ng ma
la truy ti m ti nh sai l m ! phu ch ng ly lu n$ +h*o ng ly lu n ! c ba c bo ca ng nhanh ca ng t t ca ng
la m cho ti nh tinh 3a c va ti nh 0h1 7ua t cu a ca c tr n thu t ly lu n nga y ca ng cao$ 1o n ng c la i ly lu n
hoa n toa n #hng 4ung ! t v i b t #y s #i n na o la ly lu n b t #ha phu ch ng no thu c v li nh v c siu
hi nh ho c tn gia o$
,h v y / pp !a nng #ha i ni m 0hu ch ng ln tha nh nguyn t c 0hu ch ng mang tinh th n ly
ti nh ph pha n$ ,guyn t" c na y !o i ho i: 2 t la 0ha i nu ra t( t ca ca c gia thuy t co th co , 4a 9u1 c chu ng
0ha i 51 i 2 t 4 i 2o i s 0h 0ha n nghi2 6h c 5 /a 2 91 c /1 ra nh ng sai /( 2 6hi 2 6huy t 2a 6h1ng
5 c 8 a 4a o 9( t c 21 t 6 t /u( n 7uy na 0 na o 5 /a 2 ti n 5 cho /y /u( n; 0ai la 0ha i 9i t ho c t( 0 t
trong sai /( 2 4a 8u ng ca 2 0ha 2 sai /( 2; &a la 0ha i 8a 2 0h 0ha n 4a 8a 2 0hu 5i nh& +h*o / pp #hoa
ho c la m t s nghi p mang ti nh th nghi m nn sai l m #ho tra nh #ho i$ 2u n #hoa ho c ti n ln chu ng ta
c n pha i bi t 4 ly ! loa i bo sai l m m t ca ch nhanh cho ng$ Fo #hoa ho c pha t tri n trong qua tri nh ca nh
tranh gi a ca c ly lu n #ha di nn c n pha i ph pha n ! tuy n l a ly lu n t i u nh" m thu c ! y s pha t
tri n #hoa ho c$ .hoa ho c pha t tri n #hi ly lu n cu bi phu !i nh ! ta o ti n ! cho s ra ! i ly lu n m i$
,ha #hoa ho c #hng pha i chi bi t phu !i nh ly lu n cu a ng i #ha c ma pha i da m va ti m mo i ca ch phu !i nh
ly lu n cu a chi nh mi nh$ + !y / pp cho r" ng #hoa ho c b" t ! u pha t tri n t v n ! #hoa ho c$ , u go i:
%
-
4( n 5 6hoa ho c TT ca c /y /u( n 6hoa ho c ca nh tranh nhau ! c !a ra ! gia i quy t v n ! GG
(ca c s 6i n 6inh nghi 2 pha n ba c ca c ly lu n #hoa ho c ca nh tranh nhau %
,
(4( n 5 2 i 4u t hi n thi tri
th c #hoa ho c s* t"ng tr ng th*o s ! : %
-
TT GG %
,
$
.hi va ch ra sai l m c ba n cu a chu nghi a phu ch ng th s / pp la qua ! cao ti nh phu ch ng cu a
#inh nghi m Lacat1 t 3La6atos8 !a #h" c phu c no b" ng chu nghi a phu ch ng tinh t $ Zng cho r" ng ti nh
ch t c ba n cu a ly lu n #hoa ho c #hng pha i la ti nh #ha phu ch ng ma la ti nh 2 2 8I o chi u 5 ng va ti nh
0hu thu1 c /( n nhau$ %i v y ca c ly lu n #hoa ho c h p la i ta o tha nh tri th c b i ca nh cu a #hoa ho c th ng
nh t$ .hi s th t #inh nghi m va ly lu n 4ung ! t nhau thi r t #ho 4a c !i nh ly lu n sai hay tri th c b i
ca nh #hng !u ng$ , u bi t !i u chi nh thi ch !a ng tri th c b i ca nh thi ly lu n #hoa ho c co th s ng so t t
s pha n ba c #inh nghi m$ + !y ng # t lu n: S th( t 6inh nghi 2 6h1ng th 3a c ch ng hay 0hu ch ng
21 t tr( n thu( t /y /u( n na o$ +h*o ng m t ly lu n T na o !o chi bi phu ch ng #hi: M1 t /a , 4u t hi n ly lu n
TO co n i dung #inh nghi m phong phu hn no va cho ph* p d #i n hay pha t hi n nhi u s th c m i hn
T; *ai /a , TO no i ro s tha nh cng ma T !a !a t ! c tr c !o ; Ba /a , toa n b n i dung cha pha n ba c cu a
T ! u ! c bao ha m trong TO; B1 n /a , co m t s n i dung d th a cu a TO so v i T !a ! c 4a c ch ngP
.hi 4ung ! t v i s th t #inh nghi m ly lu n #hng nh t thi t pha i bi !a o tha i ma !o i ho i pha i !i u chi nh
la i ! c u va n no $ 2u n !a nh gia !u ng m t ly lu n na o !o c n pha i !" t no trong m i lin h v i nh ng ly
lu n #ha c hay v i nh ng gia thuy t phu tr cu a no pha i !" t no trong !i u #i n hoa n ca nh ma no 4u t
hi n nghi a la pha i co quan !i m toa n di n li ch s ( cu th $
,h v y chu nghi a phu ch ng tinh t coi s t"ng tr ng lin tu c cu a tri th c #hoa ho c la do s sa n
sinh va ca nh tranh cu a ca c h ly lu n #hoa ho c ch #hng pha i do s pha n ba c d n ! ng hay s b t
th ng 4a y ra trong #hoa ho c; 1oi m i # t qua th c nghi m pha i ! c ly gia i trong m i lin h ph c ta p
gi a ly lu n v i ly lu n hay gi a ly lu n v i #inh nghi m; 1oi mo i gia thuy t hay tr n thu t ly lu n !a
! c 4a c ch ng tr c !o co th bi phu ch ng b i m t h /y /u( n hoa n chi nh hn ch #hng pha i b i m t
s th c #inh nghi m !n l* $ + !y ?acat t cho r" ng ti nh #hoa ho c chi la thu c ti nh cu a m t h nhi u ly
lu n lin # t ch" t ch* v i nhau ma ng go i la Q+ng /i nh nghin c u 6hoa ho cR$ 1ng li nh na y ! c
ta o tha nh t b n y u t la : ha t c ng dy ba o h quy t" c g i y pha n di n va quy t" c g i y chi nh di n&
*a t c ng la ly lu n c ba n #hng thay ! i va #hng cho ph* p pha n ba c cu a cng li nh nghin c u
co n n u no bi pha n ba c thi toa n b cng li nh nghin c u cu ng bi pha n ba cP L(y 9a o h1 la t p h p ca c
gia thuy t phu tr ! c chu ! ng !a ra va 4 p tha nh m t va nh !ai 4oay quanh ha t c ng nh" m !i u
chi nh s pha n ba c cu a #inh nghi m h ng va o chi nh mi nh ! ba o v ha t c ng$$$ 'uy t c g i y 0ha n 8i n
la nh ng g i y h ng s pha n ba c va o dy ba o h va s a ch a no ! ba o v ha t c ng ! bi n nh ng ca i
b t l i tha nh co l iP 'uy t c g i y chi nh 8i n la nh ng g i y h ng ! n s tinh gia n s a ch a hay !
4u t ca c gia thuy t b tr ! cho cng li nh nghin c u nga y ca ng ti n b $
?acat t cho r" ng s !i u chi nh dy ba o h s* la m cho cng li nh nghin c u thay ! i th*o h ng
ti n 91 (#hi n i dung #inh nghi m t"ng ln va gia i thi ch d !oa n ! c nhi u s th c #inh nghi m hn
hay th*o h ng thoa i 91 (ca c tr ng h p co n la i$ +rong giai !oa n ti n b cng li nh nghin c u #hng bi
95
lung lay hay l n tra nh ca c s #i n b t th ng b t l i ma chu ! ng thu hu t ! ng ho a ! bi n chu ng tha nh
ca i bi nh th ng co l i$ +uy nhin sau giai !oa n ti n b cng li nh nghin c u s* chuy n sang giai !oa n
thoa i b #hi y ca c s #i n b t th ng b t l i s* nga y ca ng t"ng va thu hu t s chu y cu a ca c nha #hoa
ho c$ 2 t cng li nh nghin c u thoa i b T chi bi phu ch ng #hi 4u t hi n m t cng li nh nghin c u
m i TO ti n b hn$
F a trn chu nghi a phu ch ng tinh t ?acat t 4y d ng la i li ch s #hoa ho c va thuy t minh qua tri nh
t"ng tr ng tri th c #hoa ho c m t ca ch h p ly $ ,goa i ra ng co n du ng li ch s #hoa ho c ! !a nh gia ca c
phng pha p lu n ca nh tranh nhau trong tra o lu tri t ho c #hoa ho c b y gi $ +h*o ng li ch s #hoa ho c
chi ! c 4y d ng h p ly #hi bi t # t h p li ch s bn trong v i li ch s bn ngoa i 3ca c y u t tm ly li ch
s ( 4a h i8 cu a #hoa ho c !" c bi t la bi t v n du ng /y ti nh t 8o 41 ha n ! ho a d mo i #ho #h"nP
,h v y n u chu nghi a phu ch ng th s chi quan tm ! n #hi a ca nh lgi ch ly ti nh ma i t hay #hng
chu tro ng ! n li ch s s #i n hi n th c thi chu nghi a phu ch ng tinh t !a ba n ! n vai tro cu a li ch s
hi n th c nhng li ch s hi n th c la i bi ch* ! y #i n !a o b i ly ti nh t do v ha n$ )i u na y no i r" ng chu
nghi a phu ch ng c v t ra #ho i chu nghi a lgi ch nhng no v n co n bi ra ng bu c v i ly ti nh lgi ch
trong no chu nghi a li ch s m i chi nhu m m ch cha ba m r v ng ch" c$
.hi 4u t pha t t th c tra ng cu a #hoa ho c va ca c y u t bn ngoa i cu a #hoa ho c nh ti n ni m t p th
cu a c ng ! ng #hoa ho cP +un 3Euhn8 !a la m cho chu nghi a /i ch s 4u t hi n v i m t s c s ng ma nh
li t$ Zng cho r" ng trong s nghi p #hoa ho c lun t n ta i ca c 6h1 i c1 ng 51 ng 6hoa ho c ! c l p nhau bi
chi ph i b i ca c 6i u 2( u 2 c #ha c nhau$ Eh1 i c1 ng 51 ng 6hoa ho c la m t t p h p ca c con ng i cu ng
la m cng ta c #hoa ho c co s ti p thu v"n ho a c ba n gi ng nhau co s giao lu n i b tng ! i ! y !u
co s nh t tri v quan ni m chuyn mn co nh ng ba i ho c #inh nghi m va phong tha i t duy g n nhau$$$
,h ng #h i c ng ! ng #hoa ho c #ha c nhau lun chu y ! n nh ng v n ! #hoa ho c #ha c nhau hay cu ng
chu y ! n m t v n ! nhng th*o nh ng ca ch #ha c nhau$ %i v y gi a ca c #h i c ng ! ng #hoa ho c #ha c
nhau #ho co s trao ! i chuyn mn co n n u co s trao ! i chuyn mn thi r t d d n ! n hi u l m$ + n
ta i nhi u c p nhi u #h i c ng ! ng #hoa ho c #ha c nhau co #i u m u m c #hng gi ng nhau$ Ei u 2( u
2 c la m t #ha i ni m ! c 1un du ng ! chi nh ng ti n ni 2 chung v quan !i m ly lu n phng pha p
c ba n cu a m t c ng ! ng #hoa ho c na o !o $ +i n ni m chung cu a m t #h i c ng ! ng #hoa ho c cho ph* p
thi t l p m t loa t v n ! chung !a ra m t #i u m hi nh hay phng th c gia i quy t t ng qua t cho ca c
v n ! !o $ ,o !o i ho i s hi n h u cu a nh ng !i u #i n phng ti n pha m vi ! i t ng nghin c u
phng h ng va tri n vo ng pha t tri n chung$ Fo #i u m u m c trong m i c ng ! ng #hoa ho c r t b n
v ng nn m t s th t !n l* #hng !u ! 4a c ch ng hay phu ch ng no ma chi co ca ch 2a ng 6hoa ho c
m i la m thay ! i #i u m u m c na y b" ng #i u m u m c #ha c& % m" t n i dung ca c #i u m u m c hoa n
toa n #ha c nhau do !o chu ng #hng th so sa nh ! c$
1un #hng chi lin # t #i u m u m c v i c ng ! ng #hoa ho c ma co n c g" ng # t h p li ch s bn
trong v i li ch s bn ngoa i cu a #hoa ho c c g" ng # t h p li ch s #hoa ho c v i 4a h i ho c va tm ly ho c
#hoa ho cP nh" m va ch ra va #ha o sa t ca c y u t chi ph i s pha t tri n #hoa ho c$ Fo ti nh hi nh pha t tri n
#hoa ho c va o th p nin @6 th #y -- !o i ho i pha i t ng h p tri th c #hoa ho c chuyn nga nh !o i ho i pha i
la m ro ti nh chi nh th th ng nh t ti nh t ng h p cu a #hoa ho c hi n !a i va do hoa t ! ng cu a nha #hoa ho c
lun chi u s chi ph i b i m t #i u quan !i m m t loa i nguyn t" c m t #i u #hun m u na o !o nh t
!i nhP ma !i nh h ng nghin c u !u ng !" n na y cu a 1un !a ! c gi i #hoa ho c phng +y nhi t tha nh
h ng ng$
1un coi #hoa ho c la # t qua hoa t ! ng cu a ca c #h i c ng ! ng #ha c nhau co s du ng ca c #i u m u
m c #hng gi ng nhau nhng lun thay ! i ! hoa n thi n chi nh mi nh; 1oi li ch s #hoa ho c #hng chi la
li ch s tr u t ng cu a t t ng ma co n la li ch s cu a #h i c ng ! ng #hoa ho c lun bi chi ph i b i ca c
quy lu t n i ta i va nh ng a p l c l n t bn ngoa i #hoa ho c nh ca c t t ng tri t ho c ca c y u t li ch s
4a h i ca c y u t tm ly ca nhn$$$ .hi #ha i qua t nh n !i nh na y ng !a ra ly lu n Q<1 ng tha i 0ha t tri n
6hoa ho cR trong !o #h" ng !i nh m i chu tri nh pha t tri n cu a #hoa ho c pha i tra i qua b n th i #y la : ti n
#hoa ho c #hoa ho c bi nh th ng #hu ng hoa ng #hoa ho c va ca ch ma ng #hoa ho c$
Ti n 6hoa ho c la th i #y hi nh tha nh d n ca c quan !i m ly lu n phng pha p c ba n th ng nh t !a
! n s ra ! i #i u m u m cP Ehoa ho c 9i nh th ng la th i #y ca #h i c ng ! ng #hoa ho c cng nh n
va #in !i nh s du ng #i u m u m c ! t p trung tinh l c va o gia i quy t ca c v n ! na y sinh trong nghin
c u ma #hng c n #i m tra ph pha n hay thay ! i no $ +uy nhin do ! i t ng nghin c u ph c ta p bi go
* p th*o m t #i u m u m c !n !i u nn nh ng s #i n b t th ng 4u t hi n$ ) bi n s #i n b t th ng
tha nh bi nh th ng c n pha i nhanh cho ng !i u chi nh ly lu n va phng pha p ma # t qua la ly lu n phong
phu thm phng pha p hi u qua hn va tri th c tinh 4a c thm$$$ Ehu ng hoa ng 6hoa ho c la th i #y ma s
#i n b t th ng 4u t hi n nga y ca ng nhi u va ca ng gay g" t co n s !i u chi nh b sung ly lu n va phng
pha p #hng co n ta c du ng n a$ ?u c na y ly lu n tr nn m h phng pha p tr nn #* m hi u qua #hoa
96
ho c m t phng h ng #i u m u m c hi n ha nh bi nghi ng $ ,h ng quan !i m ly lu n phng pha p
m i ca nh tranh nhau la m cho #i u m u m c na y ! ng trn b v c su p ! $ 2 t s tha nh vin cu a #h i
c ng ! ng ti p tu c c gi #i u m u m c cu va c tuy t #i u m u m c m i$ 2 t s tha nh vin #ha c chu
trng t bo #i u m u m c cu va ra s c 4y d ng #i u m u m c m i$ .h i c ng ! ng #hoa ho c bi phn
ho a chia r* va tan ra #hi hai 4u h ng na y 4ung ! t ma nh m* $ )y la th i #y tinh th n ph pha n sa ng ta o
dng cao nh tP +a ch 2a ng 6hoa ho c la th i #y pha bo #i u m u m c cu 4y d ng #i u m u m c m i
! y s c s ng va c c u la i #h i c ng ! ng #hoa ho c$ ,h v y ma ca c s #i n b t th ng nh t cu ng bi n
tha nh bi nh th ng$ +rong ca ch ma ng #hoa ho c l c l ng ti n b chu y u la ca c nha #hoa ho c tr* i t chi u
a nh h ng b i #i u m u m c cu co ni m tin va o no #hng su nn d hoa i nghi va nhanh cho ng t bo
no $ 1o n l c l ng ba o thu la ca c nha #hoa ho c thu c th h gia ! c r* n luy n lu da i va chi u a nh h ng
su b i #i u m u m c cu nn ho #ho t bo no ! ch p nh n #i u m u m c m i$ ,hi u #i u m u m c
m i ca nh tranh nhau ma nh li t$ ) m t #i u m u m c na o !o co c may ! c #h i c ng ! ng #hoa ho c
th a nh n thi no pha i h i !u nh ng tiu chu n #ha ch quan va co ! c nh ng nhn t chu quan nh ti nh
tinh 4a c ti nh hi u qua ti nh !n gia n ti nh bao qua t$$$ ,goa i ra #inh nghi m li ch s ca ti nh ca nhn cu a
nha #hoa ho cP cu ng go p ph n #hng nho va o s cho n l a na y$ .hi #i u m u m c m i ! c #h" ng !i nh
ti n ni m m i ! c hi nh tha nh cu ng c va m r ng trong #h i c ng ! ng #hoa ho c thi cu c ca ch ma ng
#hoa ho c ch m d t$ 2 t th i #y #hoa ho c bi nh th ng m i ! c 4a c l p$
Fo #i u m u m c #hng pha n a nh ti nh quy lu t cu a th gi i #ha ch quan ma chi la m t ti n ni m tm
ly chung cu a m t #h i c ng ! ng #hoa ho c ! c hi nh tha nh d i nh ng !i u #i n li ch s #ha c nhau nn
sa n ph m do no mang la i cu ng chi la ca i c !i nh mang ti nh tm ly chu quan ch #hng pha i la tri th c
mang ti nh chn ly #ha ch quan$ L thay ! i cu a #i u m u m c #hng la m su s" c thm nh n th c #hoa
ho c ma chi la m t s bi n ! i tm ly $ +h gi i trong tm #ha m cu a ca c nha #hoa ho c thu c ca c #h i c ng
! ng #ha c nhau la #hng nh nhau$ + !y ng # t lu n th gi i 2a ca c nha 6hoa ho c nh( n th c 6h1ng
0ha i /a th gi i t1 n ta i 6ha ch 7uan 9n ngoa i 2a /a th gi i c 5i nh t1 n ta i chu 7uan 9n trong 5 i s1 ng
t(2 /y cu a 21 t ca nh(n hay 21 t c1 ng 51 ng ca c nha 6hoa ho c& F a trn quan ni m na y 1un coi ch(n /y
chi la 0hng ti n chu 7uan ! c du ng ! loa i bo nh ng v n ! nan gia i trong nghin c u #hoa ho c$ ) i
v i ng no i v chn ly #ha ch quan la m t vi c la m u tri #h" ng !i nh s pha t tri n #hoa ho c s* ti p c n
chn ly la h ! $ Fo #i u m u m c cu a 1un #hng #ha c gi #i u ni m tin th n thoa i hay ti n ng ng tn
gia o nn trong tri t ho c cu a ng gi a #hoa ho c va th n thoa i ( tn gia o #ho ti m th y m t s phn bi t ro
ra ng$
L phu nh n ti nh # th a cu a ca c #i u m u m c !a bu c 1un pha i coi #hoa ho c ti n tri n #hng th*o
h ng ti n b ma la th*o h ng tuy c ma di n bi n$ 1o n n u bu c pha i th a nh n co s ti n 91 trong
ti n tri nh pha t tri n #hoa ho c thi ng hi u ti n 91 th*o tinh th n cu a thuy t ti n ho a sinh ho c nghi a la ly
lu n ti n 91 hn la ly lu n ! i pho t t hn v i s thay ! i cu a hoa n ca nh hay gia i quy t ca c v n ! nan
gia i hi u qua hn$
+o m la i sai l m c ba n cu a chu nghi a li ch s 1un la coi #i u m u m c chi la m t loa i ti n ni m tm ly
chung cu a #h i c ng ! ng #hoa ho c$ )i u na y !a phu nh n ti nh chn ly cu a ly lu n #hoa ho c phu nh n
ti nh ti n b cu a nh n th c #hoa ho c$ Fu chu nghi a li ch s !a !a 1un ! n thuy t 9( t 6ha tri chu nghi a
7uy c, chu nghi a tng 51 i nhng ca c ly lu n v ca ch ma ng #hoa ho c v vai tro cu a y u t li ch s (
tm ly ( 4a h i ta c ! ng ! n vi c 4a c l p #i u m u m c 3hay ly lu n #hoa ho c8 v vai tro cu a #i u m u
m c quy !i nh quan !i m ( ly lu n ( phng pha p c ba n cu a m t #h i c ng ! ng #hoa ho c v s ca nh
tranh gi a ca c #i u m u m c trong qua tri nh pha t tri n #hoa ho cP lun la nh ng gia tri to l n cu a tri t
ho c 1un$ Zng 4 ng !a ng la ng i #h i 4 ng chu nghi a li ch s va la m cho no tun ra ma nh m* trong
tra o lu tri t ho c #hoa ho c$ 1hu nghi a li ch s ! c )h(yIra9an 3UIyIra9In88 ti p tu c pha t tri n trong
Q)hng 0ha 0 /u( n 5a nguynR$
.hi ! cao 0hng 0ha 0 / a cho n ng cho r" ng: ,ha #hoa ho c n"ng ! ng sa ng ta o la ng i bi t s
du ng phng pha p na y ! thu hu t # t h p ca c #i n gia i #ha c v i #i n gia i cu a mi nh bi t so sa nh t t ng
cu a mi nh v i t t ng cu a ng i ma #hng nh t thi t pha i ! i chi u v i #inh nghi m; 2 i ca nhn ! u co
th va c n pha i !o ng go p ca ng nhi u ca ng t t va o s nghi p v"n ho a chung cu a nhn loa i; 2 i y t ng
m i ly lu n ! u go p ph n ta o nn ! i s ng tinh th n mnh mng cu a con ng i ma gia tri cu a chu ng la
ti nh hi u qua la s gia t"ng #hng ng ng s l ng ly lu n va n i dung #inh nghi m cu a mi nh; L th c
#inh nghi m #hng th 4a c ch ng hay phu ch ng m t ly lu n na o ca P
% i 0hng 0ha 0 6h1i 0hu c /a i /i ch s ng coi li ch s #hoa ho c ti n ln phi a tr c nhng cu ng lu i
v phi a sau b i vi m t ly lu n #hoa ho c v ng ch" c nh t pha i la ly lu n co b d y li ch s va th m su va o
li ch s $ .hi coi s pha t tri n ti n ln cu a #hoa ho c !o i ho i chu ng ta pha i quay tr v th i #y ! u cu a no
v i nh ng ly lu n m h co n i dung #inh nghi m i t o i ng yu c u pha i chi ro b" ng ca ch na o ma nh ng
th n thoa i hoang ! ng hm qua la i bi n tha nh nh ng ly lu n #hoa ho c v ng ch" c hm nay va nh ng tri
97
th c #hoa ho c v ng ch" c hm nay s* bi n tha nh th n thoa i bu n c i cu a nga y mai$ % i quan !i m na y
ng #u go i con ng i pha i gi l y mo i y t ng quan ni m ly lu n !a ! c pha t hi n ra ! cn nh" c b
sung hoa n chi nh ly lu n quan !i m y t ng m i cu a mi nh ma #hng co ca i gi pha i v t va o so t ra c cu a
li ch s ca $
% i 0hng 0ha 0 0hi /y ti nh, ng coi ly t ng th i !a i !i u #i n 4a h i tm ly qu n chu ng l i i ch
giai ( t ng s nha y b* n cu a ca ti nh ca nhn b i ca nh tri th c va s tuyn truy n cu a #hoa ho c$$$ la nh ng
y u t phi ly ti nh thu c ! y s ti n b cu a #hoa ho c$ +h*o ng n u #hng co s h n ! n thi s* #hng co tri
th c n u #hng co s m t !i th ng 4uyn cu a ly ti nh cu ng s ta c ! ng cu a phi ly ti nh thi cu ng s* #hng
co s ti n b trong #hoa ho c$ %i v y c n pha i ha n ch th m chi 4o a bo ly ti nh ! ta o !i u #i n cho ca c
y u t phi ly ti nh tr tha nh ! ng l c ma nh m* thu c ! y #hoa ho c ti n b $ .hoa ho c va ca c hi nh th c phi
#hoa ho c nh th n thoa i tn gia o siu hi nh ho c #hng c l p ma la th m th u va o nhau cu ng thu c ! y
nhau pha t tri n$
&" ng nguyn t c Qth na o cu ng 5 cR ng chu trng ta o ra m t b u #hng #hi th t dn chu t do
! #hai tha c tri t ! ti nh n"ng ! ng sa ng ta o cu a gi i #hoa ho c la m cho ly lu n #hng ng ng t"ng tr ng
! m i nha #hoa ho c ! c ph* p l a cho n ly lu n t i u nh t ma #hng bi c ng b c ti p thu m t ly lu n
m t phng pha p hay m t quy t" c na o ca $ F a trn nguyn t" c na y ng ph pha n chu nghi a #inh nghi m
gia o !i u chu nghi a ly ti nh h* p ho i ! ng th i chu trng coi tro ng ca c y u t phi ly ti nh phi truy n
th ng$ +a i !y ng !a !a chu nghi a li ch s ! n v i chu nghi a v chi nh phu chu nghi a c h i$
Q)hng 0ha 0 /u( n 5a nguynR la !i nh h ng ! ng 4y d ng ly lu n v 6hoa ho c t 8o trong 21 t
3a h1 i t 8o& +h*o ng trong 4a h i t do #hng co m t tiu chu n tuy t ! i na o ! phn gi i #hoa ho c
va ca c hi nh tha i y th c phi #hoa ho c ma chu ng !an 4*n thm nh p va o nhau vi v y #hng nn da nh cho
#hoa ho c m t quy n uy tr c ca c hi nh tha i y th c #ha c$ 0n n a mu c tiu cu a #hoa ho c cu ng #hng pha i
la mu c tiu quan tro ng nh t va #hoa ho c #hng chi ph i mo i sinh hoa t cu a con ng i ma m i con ng i
! u co m t !i u #i n ! s ng m t ni m tin ! th*o !u i m t c h i ! sa ng ta o$ +rong 4a h i hi n !a i s
di #hoa ho c n i b t hn so v i ca c hi nh tha i y th c #ha c la do #hoa ho c #h* o l* o va bi t # t h p ch" t ch*
v i nha n c ! can thi p ma nh m* va o mo i hoa t ! ng #ha c cu a con ng i$ +i nh hi nh na y !a ta o ra chu
nghi a svanh #hoa ho c coi #hoa ho c la thing ling b t #ha ba i 4i ch nhng ba n thn #hoa ho c la i ! c
ph* p ba i 4i ch 4m pha m ca c hi nh tha i y th c #ha c$ + !y ng #h" ng !i nh chu nghi a svanh #hoa ho c
#hng cu ng c s c ma nh va u th cho #hoa ho c ma la tro i bu c ti nh sa ng ta o va t do l a cho n cu a no $
%a #hi na o #hoa ho c co n co qua nhi u quy t" c chu n m c c ng nh" c thi #hi !o ti nh thi ch ng cu a no v i
hoa n ca nh li ch s ca ng i t ti nh gia o !i u cu a no ca ng nhi u #hi !o no !ang t gi t ch t chi nh mi nh vi v y
c n pha i ph n ! u 4y d ng 6hoa ho c t 8o trong 21 t 3a h1 i t 8o&
98
)CA 1MS,' ?A10 LM +NAK+ 0O1
1hu bin: T& Bui #9n 815 0 T& "2uHBn "2o c Thu
+hiu trach nhi2 3u(t 9anO
+NJ , )A,0 %AK+
Bin t(0 :
Sa 9an in :
Trinh 9ay :
Bia :
,0C ->J+ &C, +0C,0 /0Z 0Z 10A 2A,0
B5 ,guyn +hi 2inh .hai Iun 7
+in tho5i : <55@=D6 <5EB9BD <556D6@ <5EB97= <55=B=9
S5A : <D$<$<55595B Rm5i4 : n4btphcmebdvn$vnd$n*t
An 5666 cun .h 7D@ 4 56@ cm tai 1ng ty An PPPPPP
'/ s: <=D76[-&(I?-& ngay =7(9( 566=
An 4ong va np lu chiu thang 76 n"m 566=
99