Morris S.

Engel Mc Lc
Phn I Chng 1(V Thng dch) Bn Cht v Phm Vi ca Lo-gic (Nature and Scope of Logic) 1. L Lun va l Mt Mn Khoa Hc v Mn Ngh Thut 2. Lo-gic l Nghin Cu v Tranh Lun 3. Tranh Lun v Khng-Tranh-Lun 4. Loi B S Dng Di 5. Nhng B Phn Khuyt Thiu 6. Lm Ni Bt nhng Thnh Phn Kh Nghi 7. nh Gi cc Tranh Lun: ng, Gi Tr v Hp L 8. Nhng Tranh Lun Suy Din v Quy Np 9. L Lun v Gio Dc 10. Tm Tt Chng 2 (T Yn Nhi dch) Phng Tin Truyn t ca Ngn Ng 1. Ngn Ng v T Duy 2. Du Hiu v Biu Tng 3. T ng v Vt Cht 4. S Hu Dng ca Ngn Ng 5. S Ti Ngha v M H 6. Nhng Tranh Lun v T Ng 7. nh Ngha 8. Ngh Thut Ni Chuyn Trc Tip 9. Tm Tt Phn II Chng 3 (T Yn Nhi dch) Nhng Ngy Bin do S Ti Ngha 1. Li Ni Lp L 2. Cu Ni Nc i 3. Du Trng m 4. Php Tu T 5. S Phn Ha v Kt Cu 6. Tm Tt Chng 4 (V Hng Long dch) Nhng Ngy Bin ca Gi nh B Qua Nhng Yu T C Bn 1. Khi Qut Ho 2. Gm a C Nm 3. L Lun R i Lng Trnh S Tht

4. Lp Li Vn 5. Ngn Ng Cng iu hay Thnh Kin 6. Phc Tp Ha Vn 7. Bin H c Bit Bp Mo S Tht 8. Tng ng Gi To 9. Sai Nguyn Nhn 10. L Lun Rp Khun 11. Lun im Khng Ph Hp 12. Tm Tt Chng 5 (L Nga dch) Ngy Bin Tnh Xc ng 1. Cng Kch C Nhn Cn nguyn Lng m Suy din gin tip Xem ai ni u c ngun nc 2. Ku Gi m ng 3. Ku Gi Lng Thng 4. Ku Gi Quyn Lc Quyn lc ca ci duy nht Quyn lc ca s ng Quyn lc ca s t c la chn Quyn lc ca truyn thng 5. nh Vo S Khng Bit 6. Ku Gi S S Hi 7. Tm Tt Phn III Chng 6 (V Hng Long dch) Vit R Rng v Cht Ch 1. Khi Qut V Cu Trc Mt Bi Lun M u Thn bi Phn kt 2. Xy Dng Mt Bi Lun Tm kim ch C th ho ch ca bn Qu trnh ng no Vit t do

t vn Xy dng mt lun Xem xt v mt tu t c gi v s la chn ngn t Xp xp cc on vn mt cch hiu qu Sa cha 3. Ch Cui Cng: Ng Php v Cch S Dng Chng 7 Nhng Bi c Gi Bng Ch Dn

Tc Gi
Engel, Morris S. With Good Reason -- An Introduction to Informal Fallacies. 5th ed. New York: St. Martin's Press, 1994. Morris S. Engel. Vi L Lun Gii -- Gii Thiu Nhng Ngy Bin Thng Thng. x/b 5th. New York: St. Martin's Press, 1994. S. Morris Engel (Tin S Khoa Hc, i Hc Toronto) l mt gio s trit hc ti i Hc York Toronto, Ontario. Trc , ng dy ti trng i Hc Min NamCalifornia (University of Southern California). Nh ng tc phm ca ng bao gm Nghin Cu Trit Hc (The Study of Philosophy), 31e (1990) v Ci By ca Ngn Ng (The Language Trap), (1984 v 1994), bn cnh nhng cun sch hc thut nh hc thuyt ca Wittgenstein v s chuyn ch ca ngn ng (1971). Nhng mi quan tm v hc thut ca gio s Engel l ngn ng ca lo-gic v trit hc. Tuy nhin, ng cng ni ting vi nhiu tc phm v Ting c C (Yiddish). Nhng tc phm ca ng gm Dybbuk (Ln ng) (19741979), L Ban Phc Hashem (Kiddish Hashem) (1977), v.v.... Phin Dch: T Yn Nhi, V Hng Long, V Thng v L Nga iu Hnh: Nguyn Lu Trng Quyn. Phin bn nht ny, chng ti dch li cun sch ca Gio S Morris S. Engel. Trong nh ng phin bn sau, chng ti s su tm nhng sai lm trong cc bi tham lun trn bo ch Vit Nam trong v ngoi nc. Trong thi gian su tm, nhng v d s c ng ti Ph Rm ca trang www.kinhtehoc.com. Knh mong c gi quan tm v ng h, vo trang mng trn ng gp cc v d ting vit thc t hn.

Phn I
Chng 1 Bn Cht v Phm Vi ca Lo-gic Bt k ai c quyn sch ny u quen thuc vi vic tranh ci dng nh khng bao gi c hi kt v tr tu v cc lun iu ca chng ta, ci vic m l mt c tnh ni bt ca cuc sng trong sut nhng nm cui th k 20. Thng qua tng cc phng tin truyn thng i chng, chng ta b di bom vi nhng lp lun v mua ci ny hay ci kia, tin din gi ny hay din gi khc, lm iu ny hay lm iu khc. Nhng thng ip c tnh thuyt phc xut pht t bn b, gia nh v chnh ph, thm ch t nhng ngi l m ta ch tho lun trong chc lt. Chng ta thng ly nhng iu phi lo-gic (v l) n lc thuyt phc chng ta, nhng chng ta c th pht hin rng rt kh khn chng li n lc bi v chng ta khng chc l ti sao tnh lo-gic ca nhng tranh lun l khng c hoc n sai im no. Tht l khng may mn khi m trong cuc tranh lun, ngi no ni di nht, to nht thng c xem l k chin thng, thm ch ng hay b ta tranh ci chng hay ho g c. l bi v khng c ai p li trong cuc tranh lun v nu khng c ai ch ra rng nhng lp lun l yu hay khng thch hp, th chng ta si n suy ngh: ngi tranh lun c th ng v hn na chng c ai c th ch rng n sai v tng t nh vy. l l do ti sao chng ta chn ngn trong vic tranh ci v mt iu nu n khng th nghi ng hay tranh ci. Chng ta cng nhng ngi khc c th b nh hng mt cch tinh vi hay thm ch nng n bi n, c th trong thc t s xo dn i nhng bt ng quan im ban u vi n, v cng c th pht hin ra rng rt kh khn t chi tranh lun ca ngi khc hoc thm ch ku gi hnh ng xut pht t n. Tt c c th dn chng ta n cm gic l chng ta khng c s la chn nhng vn phi ni v phi lm nhng vic m chng ta vi lng tri khng chn hoc khng tin tng. Bng cch no chng ta bit rng chng ta nn mua ci g, tin ci g v lm nhng vic khn cp? Nhng l do l g, v chng thuyt phc n mc no? Ti sao chng tn ti, nu khng th ti sao chng bt buc chng ta? V lm th no chng ta c th chc chn hn rng nhng phn tch c nhn v cc vn c lin quan n chng ta l c l nh chng ta thc hin? Mt mc ch ca nghin cu lo-gic l t c cc cng c m vi chng c

th phn bit mt lp lun ng vi mt lp lun sai. Theo , lo-gic c th c xem l mt trong nhng nghin cu mnh m nht chng ta c th tin hnh, c bit l trong thi i nh chng ta ang sng, thi m c qu nhiu yu sch v phn i cc yu sch. 1. L Lun va l Mt Mn Khoa Hc v Mn Ngh Thut C phi l lun hc l mt mn khoa hc (nh thin vn hc hay di truyn hc), hoc l mt mn ngh thut thc hnh (nh th dc hay nu n) khng? C phi mc tiu ca n l m t s t nhin v cu trc t duy ng, theo cch ca mt mn khoa hc chnh xc? Hoc l n dy chng ta lm th no l lun ng nh l chng ta c th hng dn ai chi kn? Ni ngn gn l c phi mc tiu c bn ca n l gip chng ta hiu lp lun r rng l g v dy chng ta lm th no lp lun ng n? Mt tnh hung c th c nu ra nhn nhn l lun hc bng mt trong nhng cch ny. Mt s ngi cho rng l lun hc ngoi l mt mn khoa hc, n khm ph, h thng, v thit lp cc nguyn tc lp lun ng. H thm ch cn gi l ging dy cch lp lun c lo-gic l v ngha, ging nh l chng ta chng cn i nhng nh tm l hc dy chng ta n. Hoc l chng ta bit lm th no lp lun hoc chng ta khng bit. Nu chng ta c y mi nng lc, chng ta chng cn nhng hng dn. Nu chng ta khng c n th nhng hng dn cng chng gip c g. Nhng ngi khc li cho rng gi tr c bn ca lo-gic l nng cao sc mnh ca nhng lp lun v tng cng kh nng ca chng ta nh gi s ng n ca nhng lp lun v sa cha nhng im yu. Vi nhng li ch ny, lo-gic phi c coi l mt mn ngh thut cng nh l mt mn khoa hc khng ch thng tin cho t duy m cn hun luyn n. Mt vi ngi nh ngha lo-gic l mt ngh thut t do, nhng nghin cu ca n cung cp hiu bit tt hn v s t nhin v gip chng ta thot khi nhng suy ngh v hnh ng ngu dt. Trong quyn sch ny, chng ta s theo ui vic thc hnh trn gc coi va l mt ngh thut va l mt mn thc hnh v quan trng khng km l tin hnh nhng nghin cu mang tnh l thuyt ca n. Thc t l c vi ngi s phn nn l vic nghin cu mang tnh thc hnh cu n vi nhng phn tch v thnh kin, thin v, v s c chp thm ch l quan trng hn vic nghin cu mang tnh l thuyt. Lch s l mt cun danh mc v nhng s kin m mt cuc tranh lun ti t thuyt phc c nhiu m ngi hnh ng mt cch xu xa, thm ch l tn bo. Rt nhiu s tn bo cc im trong Th Chin II u l bng chng chng ta cn ni ln rng vi bn cht t nhin chng ta d b thuyt phc th ght v git ngi. Tt nhin l c nhiu nhn t ng gp vo tnh hnh m s hu dit c th xy ra nhng n khng th n gin l c im ni bt c tnh lp lun sai tri. Nhng vic lp lun ti t chc chn thc y rt nhiu hnh ng c nhn m cng nhn tnh hp l cho n. V tng t th bo lc v th hn tip tc chi phi x hi chng ta. Do vic nghin cu logic ng n l cch thc chng ta c th c gng ht sc gim bt nhng hnh vi nh th trong chnh chng ta v bo v chng ta khi n. Nh tro phng Jonathan Swift th k 18 xut bn mt tiu lun c ta Mt Li Ngh Khim Tn trong ng kn o gi rng tp tc n tht ng loi l mt iu ht sc hp l, l mt gii php mang tnh thc t cho vn qu ti dn s trong ngho i. Trong nhng g xut hin l mt l lun p c tnh thuyt phc mt iu lo-gic cht ch s dn n tranh ci khng khip t nhng gi thit ng kinh ngc v th gi thit n gin rng ngi c tn thnh trc khi anh ta bit anh ta tn thnh ci g. (Norton Anthology of Emglish Literature, Quyn 1, dng 3, trang 209). iu m Swift thc s mun lm l bng cch n gin no chng ta c th b dn ti nhng suy ngh v quan im khip s -- khng dm ni ln hnh ng no c -- bi mt ngi tranh lun bit cch lm th no gi to c s hp l. l l do ti sao chng ta nn bit cm nhn s hp l bng bn thn chng ta nh vy chng ta c th phn bit nhng th gi to tinh vi vi nhng th tht. 2. Lo-gic l Nghin Cu v Tranh Lun Lo-gic l nghin cu v tranh lun. Vi cch dng theo ngha ny, t ny khng c ngha l ci nhau (nh khi chng ta vng mc vo mt v ci ln) m l mt phn ca lp lun theo mt hay nhiu mnh c a ra

 h tr cho cc mnh khc. Mnh c h tr l kt lun ca tranh lun. Nhng lp lun c a ra h tr kt lun c gi l tin . Chng ta c th ni rng C ci ny (kt lun) bi v c ci kia (tin ) hoc y l ci ny (tin ) v th c ci kia (kt lun). Tin ni chung c a ra trc bng nhng t ng nh l bi v, do, t khi, trn c s ny, tng t, ging nh l. Mt khc, kt lun thng c a ra bng nhng t nh v l do , t lc ny, kt qu l, n phi theo l, theo cch , v vy, chng ta c th suy ra rng, v chng ta c th kt lun rng. V th, bc u tin tin ti thng hiu v tranh lun l hc phn bit tin v kt lun. lm iu ny, hy tm nhng t ch dn, nh chng c nu ra, v lit k. Trong nhng tranh lun m nhng t ch dn ch nh th b thiu, hy c gng tm kt lun bng cch xem u l ch ca tranh lun: iu m tranh lun ang c gng thit lp. s l kt lun ca n; phn c li l nhng nn tng h tr hoc l tin . Phn bit kt lun vi tin trong hai lp lun di y kh n gin. Trong trng hp th nht, mt trong nhng mnh ca n c a ra bng t bi v (n cho chng ta bit ci g theo sau l tin v phn cn li chc chn l kt lun ca n). Trong trng hp th hai, mt trong nhng mnh ca n c gii thiu bi t v l do ny (n cho chng ta bit ci g theo sau l mt kt lun v phn cn li ng nhin l tin ca n): a. Jones s khng hc tp tt trong kho hc ny bi v anh y c t thi gian tp trung vo cng vic trng lp v hu nh khng tham gia vo lp hc no. b. C ta xung khc vi hu ht mi ngi trong vn phng, v l do ny m dng nh c ta s khng c nng pht trin. Tuy nhin, trong hai v d di y li khng c nhng t ch dn b ch: c. Chng c con co no vng ny. C ngy, chng ti chng nhn thy con no. d. Tt c nhng ngi ng bo th phn i vic xy dng nh cng cng. Thng ngh s Smith phn i vic ny, ng ta nht nh phi l mt ngi ng bo th. phn bit tin vi kt lun ca n trong nhng trng hp loi ny phi t t ra cc cu hi nh: ci g ang c tranh ci v ngi ta ang c gng thuyt phc chng ta ci g? Hoc trong trng hp tnh hung (c), iu c tranh ci khng phi l c ngy chng ti khng nhn thy con co no -- bi v ngi khc chc chn bit iu ny v chng qua l nhc li n m thi -- nhng quan trng hn l vi s tht bit , chc chn l khng c con co no trong khu vc ny. y chnh l kt lun ca tranh lun. Tng t nh vi v d (d), iu c tranh lun khng phi l tt c ngi ng Bo th phn i vic xy dng nh cng cng -- i vi tranh lun ny, nhng gi thit l nhng mnh v thc t c chia x -- v quan trng l vi nhng thc t , Smith l mt ngi ca ng Bo th. Vic tm ra kt lun ca mt tranh lun khng c ch dn r rng nh trn khng phi lun lun d dng v chc chn. S gip tt nht ca chng ta l ch tm cn thn vo ni dung v li din t ca tranh lun v ch dn ca nhng lp lun. Mt tranh lun l mt phn ca vic lp lun m trong y mt hay nhiu mnh c a ra h tr cho cc mnh khc. Mt mnh c h tr c gi l kt lun ca tranh lun; nhng lp lun c a ra h tr c gi l cc tin . Nhng t ch dn nh l t , bi v, v thng thng a ra nhng tin ; nhng t do , v vy, v kt qu l ni chung l a ra nhng kt lun. Trong nhng tranh lun thiu nhng t ch dn nh vy, hy c gng tm ra kt lun bng cch xc nh chnh xc quan im m tranh lun ang c gng thit lp. s l kt lun, phn cn li chnh l nn tng h tr hay l cc tin . 3. Tranh Lun v Khng-Tranh-Lun

Nh chng ta thy, mt tranh lun l mt phn ca vic lp lun m trong mt hay nhiu mnh c a ra h tr cc mnh khc. Nu nh mt iu c vit a ra mt tuyn b nhng khng a ra nhng l do chng ta tin tng n, th n khng phi l mt tranh lun. Tng t, mt thng ip m khng lm ngi ta tha nhn th cng khng phi mt tranh lun. V th nhng cu hi khng phi l tranh lun, tng t nh th i vi mt tuyn b, phn nn, tn thnh hoc xin li. Mt ln na, nhng thng ip nh vy khng phi l l tranh lun, chng khng c nhng c gng thuyt phc chng ta. V d, C k hoch no a the Little Rascals ln khng trung li khng? ch l mt cu hi m khng phi l mt tranh lun. N yu cu cc thng tin, m khng tn thnh tuyn b no. Cng tng t cho cc v d di y: a) Ti khng nh xem na cc chng trnh TV vi nhng pha ci. Li c th c nhng ngi ci khi mt ai ng ca. Ti s ci khi ti mun ci. Ti ngh l h nn cc pha ci chng trnh tin bui ti khi nhng d bo vin thi tit ang trn khng trung. b) Ti tiu $125 tham d mt bui ln ng v ngi dn xut hin vi o jacket ua, qun jeans, v o T-shirt qung co cho mt ca hng bn guitar California. Ti xem xt v s tri nghim ti Philadelphia. ng y chc chn l thy s tt nht m ti gp trong su mi nm ca cuc i nhng bn c th thy thy cch tip cn mang cht Kung-Fu ca ng y i vi th gii tm linh. c) S tho mn chn thnh nht trong cuc i n khi thc hin v r b c trch nhim, i mt v gii quyt c cc vn , i mt vi thc t v l mt ngi c lp. V d (a) l mt cch din t v s khinh mit v tm lm, (b) l mt li phn nn, v (c) chc chn l mt quan im tt c khng c nhng n lc no thuyt phc chng ta. V th, khng mt ci no trong chng l tranh lun. iu ny khng c ngha l nhng thng ip ny l nhng kin ti; chng ch n thun khng phi l nhng tranh lun m thi. Chng cha y tnh quy c v thng c nhng chc nng cn thit. Kh khn hn na l nhng trng hp m nhng lp lun c a ra thc s nhng ch nhm phn nh hn l bo cha. Mc d b ngoi ging nh cc tranh lun, cc thng ip nh th thng chng hn g mt b su tp cc mnh , ci ny m rng trn ci kia. V d, chng ta hy xem xt cu cch ngn ni ting ca Francis Bacon: d) Ngi m chm m trong chuyn v con chc chn b cm t bi thi vn cng nh danh tit hay rc ri, v h l vt cn n vi s nghip ln. Hn c vic a ra nhng l do gii thch, theo quan im ca Bacon, ph n v con tr ngn tr con ng ca ngi n ng (b cm t bi thi vn), ng ch n gin l gii thch cho bn thn bng cch m rng v nhc li quan im. V th n khng phi l mt tranh lun. Nhng nhiu tnh hung khng phi lun lun ct ngha n gin c, ngi ta thng s gp cc v d m gii thch v nhn xt thng trn vo nhau. e) Hollywood, danh tit ca mt c gi cn km quan trng hn c kiu u ca c ta. Bn s b phn xt thng qua cch bn trng ra sao, ch khng phi l bn l ci g. Hollywood l ni m h s tr bn c ngn dollar v mt ci hn, v nm mi cent cho tm hn ca bn. Ti bit, bi v ti thng xuyn t chi li ngh th nht v gi li nm mi cent. (Marilyn Monroe, Cu chuyn ca ti) Mc d on trch ny cha y nhng lp lun v dng nh l mt n lc rt ra kt lun rng Hollywood c hnh ca mt c gi cn thp hn kiu u ca c ta v l ni m ngi ta s tr bn c ngn

dollar cho mt ci hn, v nm mi cent cho tm hn ca bn, mc d th nh ch yu v chi phi ca n khng phi l thuyt phc ngi c v tt c im ny -- nh th anh hay c ta cha bit v n -- m l cho php Monroe chia x vi ngi c mt cch nhn nhn chung, c l cn a c tng i xa hn. V c l l cch khc m chng ta da vo phn bit mt on vn m mc ch ch yu l gii thch hn l thuyt phc: mt s gii thch a ra mt vi th m c coi l s tht v c gng lm sng t hn; mt tranh lun li a ra mt vi iu ni chng la khng c bit n v ng v c gng thit lp n l ng. Mt li gii thch, ci m ch ni, bt u bng mt mnh chc chn l ng v c gng hon chnh nhng g tc gi ng mt cch chnh xc, khng nh. Cn mt tranh lun c gng thit lp rng mnh nu trong cu hi l ng bng cch a ra nhng lp lun cho n. Mc ch ca mt tranh lun l bt chng ta ng vi ngi ni hay ngi vit v ci g . Khng phi tt c nhng g vit hay giao tip l tranh lun. C rt nhiu th n gin khng phi l tranh lun, chng ta khng cn mong i nhng iu ny phi c trnh by mt cch rt lo-gic. Nu mt on vn rt kh phn loi, hy c gng quyt nh: ci g l mc tiu chi phi hay ch o ca n? x hi, kho st, hoc yu cu, thng tin, gii thch, thuyt phc? 4. Loi B S Dng Di Tranh lun theo din t ph bin thng b vng vu bi nhng ln lp li, dng di, v khng minh bch. nhn thy r hn nhng tranh lun nh th l g cn thit phi lm sch nhng th mc rung khi n. Thnh thong iu ny cng dnh ti vic l i nhng li gii thiu kh di dng ging nh v d di y ch dn c in v vic bn hng ca Og Mandino Ngi Bn Hng V i Nht Th Gii a) Ngy hm nay, ti s lm ch cm xc ca mnh. Thu triu ln, v thu triu xung. Ma ng i v ma h n. Ci nng gim i v lnh tng dn. Mt tri mc, v mt tri li ln. Trng trn ri li khuyt. Con chim bay ln ri li h xung. Hoa n ri hoa tn. Ht ging c reo rc v ri ma mng c thu hoch. Tt c t nhin l mt vng tun hon cc trng thi v ti cng l mt phn ca t nhin. V do th, ging nh thu triu, tm trng ca ti s hng phn v tm trng s m m. Ngy hm nay, ti s lm ch cm xc ca mnh. Nhng g tranh lun ny tha nhn c cha trong t cu th hai n cu cui cng ca n. Tt c t nhin l mt vng tun hon cc trng thi v ti cng l mt phn ca t nhin. V do th tm trng ca ti s hng phn v tm trng ca ti s m m Vi mc ch nh gi c lo-gic, tt c nhng g c a ra trc khng n nhp, tuy nhin li rt hay v c th suy tng ra t n. Nhng g li gii thiu cp n m kt lun cng cp nh th th c th khng cn thit phi nhc li nhng g c cng b y . V d trn l mt in hnh ca nhng nhc li khng cn thit. C phi ba cu cui ca on vn ni ln c iu g m chng cha c nhc n pha trc khng? b) iu quan trng l bn phi nghin cu c quyn sch ny vi s cn thn . C quan bo him lin bang ni ph trch cc k thi v bo him lun thc hin trch nhim ca h mt cch nghim tc bo v cng ng khi nhng ngi khng trnh . V l do , cc k thi v bo him cuc sng khng th d dng qua. Nhng ngi ph trch trong tng lai nghin cu mt cch hi ht thng ngc nhin khi bit rng h thi trt. May mn l, nhng ngi ph trch trong tng lai nhng ngi m trnh tin hnh nghin cu vi

s quyt tm cao hn v thi trong cc dp vt. Khi m cuc thi khng c coi l d dng, chng cng khng b coi l kh mt cch v l. Mc ch ca k thi l kim tra kin thc ca bn v mt loi thng tin c trong sch. Nu m bn nghin cu thng sut th bn s c c hi . Tuy nhin thng th mt v d di dng mt cch gin n v cn phi rt gn trit trc khi cu trc ca n c th xem xt mt cch r rng nh l v d v ht thuc l c nu ra trn. Trc khi nhng tranh lun kiu ny c th c th c nh gi xc ng, chng cn phi c vit li cng trong sng cng tt v nhng tin v kt lun c sp xp theo trt t lo-gic. Sa li hai tranh lun c nu ra trong nhng cu di l th, chng ta pht hin ra rng chng c bn cp n nhng iu sau: a) Tt c t nhin l mt vng tun hon cc trng thi; ti l mt phn ca t nhin; do vy ti cng phi chp nhn s tht l ti cng ph thuc vo s dao ng ca tm trng. b) Nhng k thi v bo him khng d dng vt qua nu khng c s chun b k cng. V th, chnh bn thn bn chun b chng ng mc, hy mua v c quyn sch ny cn thn. Trong vic loi b nhng rm r khi cc tranh lun, chng ta s phi loi b mt vi th th thn, bng by ca nguyn bn. y l mt s hy sinh, tuy nhin chng ta cn phi lm t c s trong sng ca lo-gic. Nhng tranh lun m c tnh lp li vi rt nhiu t, hoc cha cc mnh khng n nhp ni chung thng tht bi trong vic a ra nhng ngha ch o. t c mt tranh lun thc s, nhng s rm ra cn phi b loi b. Ni chung, nhng cm t hay mnh khng cn thit thng c cha trong phn gii thiu hay kt lun. Thng thng, nhng t v ngha cn phi loi b hon ton, v tranh lun s c cu trc li c mt trt t logic.

5. Nhng B Phn Khuyt Thiu Nh chng ta thy, cu trc c bn ca mt tranh lun thng b che du bi s rm r, chng ta cn phi loi b nhng th , v th nhng tin v kt lun c th xut hin r hn trc chng ta. Nhng cu trc ca mt tranh lun cng c th b che khut bi chng ta (nh l hu qu ca vic nh hng sai v lm ln) bi v n qu ri rc v c b phn b b qun. Nhng tranh lun nh th ny c th gy m hn nh chng vn thng th bi v chng ta khng nhn bit cc gi thit quan trng c chng thuyt lp v chng da vo tn ti. Nhng gi thuyt ny cn phi c o ln nu nh bn i, hoc phi lm r rng nu nh khng c din t. Mi ln chng c lm r rng, s d dng hn lm sng t vai tr ca cc b phn b b qun ny (nhng gi thuyt) trong lp lun v o mc m tranh lun ph thuc v n. S d dng hn tm ra nhng b phn khuyt thiu cu mt tranh lun nu chng ta theo di, trong nhiu cuc tranh lun, nhng lun im h tr c a ra cha ng mnh ca mt nguyn l c bn v c a ra nh l bng chng cho kt lun v vin dn ca mt tnh hung. Sau , kt lun suy din ra rng nhng g ng vi nguyn l c bn th cng ng vi tnh hung ca cu hi. Sau y l mt v d c in: a) Tt c n ng u phi cht. Socrates l mt ngi n ng (tnh hung). Socrates s phi cht (kt lun) Trong tnh hung trn, v d l ca Aristote (S 27) v ca Samuel Johnson (S 28) rt ph hp vi kiu mu ny. Bng cch rt gn v t chng ng dng lo-gic, nhng g bn thu c s ging nh di y:

b) Hnh phc l c nhng g bn cn. Mt trong nhng th bn cn l bn b. V th, c hnh phc, bn cn c bn b. c) Thi ca l mt ngh thut c th bt chc.Th ca siu hnh hc khng th bt chc. V vy th ca siu hnh hc khng phi l thi ca. V th, nhng cuc tranh lun siu hnh hc theo loi ny c th thiu hoc l mnh ca nguyn l chung (trong lo-gic, c gi l tin ), hoc l s tham kho y cho tnh hung ca cu hoi (tin ph), hoc l s suy din (kt lun). C mt vi v d nh sau: d) y l nhng thc n t nhin v v th tt cho bn. Phn c loi b y l tin chnh: tt c nhng thc n t nhin s tt cho bn. (ch dn b phn b b qun): Tt c nhng thc n t nhin tt cho bn. y l nhng thc n t nhin. Nhng thc n ny tt cho bn. e) Bn s l mt c gio tuyt vi. Nh bn bit, nhng ngi thch tr em lun lun lm c iu ny. y, phn c lc b l tin ph: bn rt thch tr em. Tt c nhng ai thch tr em u l nhng c gio tt. Bn thch tr con. Bn s l c mu gio tuyt vi. f) Yon Cassius c mt ci nhn i kht v thm thung; nhng ngi n ng nh vy rt nguy him y, phn b lc b l kt lun: Cassius l nguy him. Tt c nhng ai c ci nhn i kht v thm thung l nguy him. Cassius c ci nhn nh vy. Cassius l nguy him. Khng phi tt c nhng loi b nh vy l t nhin, hoc l c thc hin t c s bng by vn chng hoc vn tt. Thng thng nhng g c loi b u c tnh gy nghi vn cao v thng c loi b rt c : g) y chc chn l mt quyn sch hay; n c Cu Lc B Nhng Quyn Sch Bn Chy nht hng thng chn. Nhng g cn li khng c tuyn b y l tin chnh: tt c nhng quyn sch c Cu Lc B chn l nhng quyn sch hay. V l do d hiu , tuyn b mt cch r rng l thu ht s ch v n s tr thnh nhng thch thc ca cc cu hi. Cng tng t ng nh th cho hai v d di y: h) Tt c cht cn u rt ngn cuc sng, v th Jim s khng sng lu. i) K hn nht lun ng khinh mit, v y r rng l mt trng hp ca s hn nht. Mc d trong nhng trng hp ngn nh vy, nhng b phn khuyt thiu thng d dng lm t duy chuyn t ngt hot ng, n vn l mt li im, trong suy ngh ca ngi tranh lun, khng xc nh chng r rng, do lm th mt ln na l thu ht s ch v thch thc nhng phn i. Cng kh ct ngha, v cng xa nhng thi thng thng, nhng v d cng di v cng rm ri. Thnh thong, chng c nhng c hi ln hn to ra nh hng, dn d v v l do ny mt n lc ln hn phi lm n i nhng gi thuyt m tranh lun ng trn y. Bi v nhng tranh lun thng phc tp hn v mt ng t nn d dng mt du nhng b phn khuyt thiu. Sau y l mt qung co v bng vi nhng dng n s:

j) Hu ht mi ngi u cm thy c n vo lc no v do nhiu th y l mt trng thi song hnh bt bin. T nhng a tr mi cm thy n khng c bn cho n nhng ngi gi cm thy tha thi trong tm trng trng vng lnh lo. Nhng a tr mi ln thng cm thy chng chng l ai v nhng a mi trng thnh cm thy khng c bn b g c. on ghi li ni bt ny khng ch l nhng tin tc ng quan tm m cn cha ng cch tip cn ch ng gii quyt s trng rng ny. Din t li on tranh lun ny, chng ta pht hin ra rng n khng nh nhng iu sau: Mi ngi u phi chu ng s c n. on ghi ny l mt phng thuc cho s c n. on ghi ny s khuy kho s c n ca bn. iu m chng ta by gi c th nhn thy l kt lun b b qua. Din t n mt cch trong sng c th dy ln cu hi trong tm tr ngi khc. Thm ch nu s tht l on ghi ny gip nhng ngi khc, liu n c th gip ti khng? Tt nhin l khng phi tt c nhng lc b loi ny c th gy ra ng vc. Thng th mt ngi s loi b mt b phn bi v n qu l r rng din t r rng. Thnh thong ngi ta cng loi b mt b phn bi v cc l do xc ng, v thnh thong cng bi v ngi ta mong mun c chm sc v quan tm. Trong v d v gia cm, chng ta c thng tin l kch thch tng trng v tng cng khng, by gi gia cm c nui n v chm sc vi cc liu lng thuc ln cha nhiu nhng ho cht nguy him. Kt lun rt ra l, cn phi khn ngoan hn pht hin nguy him thng c cp n gin do nhng cch chn nui mi v kinh doanh mi i vi chng ta. N khng c tuyn b minh bch. Nu nh y l tt c nhng g, th nhng do d c th c bo v khi nhng quan im khoa hc hoc nhng quy nh ca php lut. Tuy nhin v lo-gic, chng ta nn lun lun lm r quan im bit c ci g ang c khng nh v chng ta ang c yu cu tn thnh ci g. Mt vi tranh lun rt kh nh gi bi v chng thiu mt hay nhiu nhng nhn t cn thit lm thnh mt tranh lun chc chn. Chng ta phi phn tch nhng tranh lun cn thn quyt nh nhng gi thuyt no chng n i, nhng nhn t no khuyt thiu: tin chnh, tin ph hoc kt lun. Thnh thong nhng b phn ca mt tranh lun c th c lc b bi nhng nguyn nhn hp l. Nhng chng ta phi lm r v nh gi trong cc tnh hung quyt nh sc mnh tng th ca mt tranh lun. Tm kim nhng b phn khuyt thiu theo phng php tam on lun. Nhng b phn khuyt thiu rt c th c tm thy d dng bng cch nhn bit rng rt nhiu tranh lun ca chng ta u theo dng tam on lun c in ca Aristotle, y l mt v d v n: [phn gia] [phn chnh] Tt c n ng u phi cht

----------- [phn gia] Socrates l n ng. [ ph] ---- [ chnh] Socrates phi cht. Nhng tranh lun nh th cha ba hoc duy nht ba b phn chnh hoc thut ng. Trong v d trn, l Socrates, ci cht tt yu, v n ng. Ch ca kt lun ca mt tranh lun nh th c goi l thut ng ph, khng nh lo-gic ca kt lun c gi l thut ng chnh, v thut ng cn li, ci m xut hin trong mi tin ca tranh lun nhng khng trong kt lun c gi l thut ng chuyn tip. (Ch rng t xc nhn trong vn cnh ny c dng khc vi khi chng ta dng tho lun v ng php). Tranh lun ch ra rng lm th no m t ch ng (Socrates) v t xc nhn mang tnh logic (phi cht) li lin kt vi nhau thng qua cch thc m mi t lin kt vi t trung gian (n ng). D ch bit cht t v phng php tam on lun c in, chng ta c th tm ra nhng phn khuyt thiu ca chng kh n gin. V d, trong tranh lun y l nhng thc n t nhin, v th chng tt cho bn c th thit lp theo phng php tam on lun nh sau: . [phn gia] Nhng thc n ny l thc n t nhin. [ ph]..[ chnh] Nhng thc n ny tt cho bn. Sng t ngay lp tc phn khuyt thiu phi l ci g: mt tin cha ng thut ng chnh v thut ng trung gian. Phn khuyt thiu l: tt c nhng thc n t nhin (t trung gian) l tt cho bn (phn chnh). 6. Lm Ni Bt nhng Thnh Phn Kh Nghi Trong hon cnh ca tranh lun, mt thnh phn b nghi ng nu n c nu ra chuyn ti nhiu iu hn kh nng ca n. Nhng thnh phn nh th thng khi gi nhng nghi ng ca chng ta, nhng li c xu hng li cho chng ta nhng mt mt lm th no p tr. Chng ta s kim tra chng mt cch rt chi tit trong phn 2. Tuy nhin, bi v nhng thnh phn ng nghi li c mt khp ni v thng gy nhng nh hng mnh m n chng ta, nn iu rt quan trng l chng ta bit r v chng mt cch sm ngay t nhng im u tin trong cng vic ca chng ta v vic tranh lun. quyt nh mt tranh lun c cha nhng thnh phn ng nghi hay khng, chng ta cn hi nhng cu hi nh: t ng ca tranh lun ny c sng sa chng ta bit chc chn nhng g bn thn anh ta hay c ta cam kt? C phi nhng s tht c trnh by h tr hiu qu ca kt lun nh l mt h tr? Chng c thch ng khng? Chng ta c chp nhn chng l ng khng? C th hn, nhng minh ho c thch hp khng? Chng c ngha khng? V mc no? Nhng vn ng c xy dng hn l n gin qung vo st rc ca nhng th pht ngn?

V d hy cp n l th gi cho bin tp cho bui nhm chc Tng Thng: p li nhng l th phn i vic trnh by ph trng v s dng tin nong sai mc ch qu ng thc hin l nhm chc ca Tng Thng, ti mun nhc nh nhng ngi phn i rng t nhng thi im khng th ghi nh, qun chng sng bi cho mng nhng ngi lnh o chnh quyn ht sc trang trng. Vy th ti sao Tng Thng ca lin bang li nn t chc bui l ca ng vn phng trong trang phc ng vt i v bi bm? V trng l v nghi l v s th hin ca qun o lng ly, trang sc, lng th v nhng th rc r khc i vo lch s nh l mt phn khng th thiu ca nhng l ng quang, khng ch Quc Gia Hoa K m cn hu ht nhng ni ca th gii t do. iu m ngi vit tht bi l khi s thc l Tng Thng v nhng ngi lnh o ca th gii t do l lnh o ca chnh quyn, c mt iu khc bit thit yu gia Tng Thng ca Hoa K v cc lnh o ca cc quc gia khc. Khi vn phng ca Tng Thng c thnh lp, cuc cch mng ca ngi M l ni au u ca nh vua; h khng c d nh thnh lp mt th ch qun ch vi chc v Tng Thng thay th vua. Khng ging nh cc ch qun ch, Tng Thng c la chn bng b phiu ca qun chng v b coi l ngi y t ca nhn dn. V th s khng c chuyn dng lm l nhm chc ca Tng Thng rnh rang v hu h nh c t chc cho cc lnh o chnh quyn khc. Bi bo sau cng c tnh nghi vn tng t, nhng v nhng l do khc: Trc nht ng Thompson, ng ngh ng l thng qui no? Ai cho ng ci quyn ti cao trong cuc sng ci trng i hc ny? Phi chnh ng, cng ging nh bt c ai, cho mnh ci quyn lm theo mnh, nhng nhng li bnh phm v gio dc v ngu ngc ca ng ng c gii hn Bi Ban iu Tra Quc Gia. S tn cng v ngha ca ng vo h thng ngi Hy Lp ca trng i hc c mt ting tm him c l vic tr con nht, l bch nht, y cn l khng cp n phn ngu xun thc s ca vn phong nhng trang ny c in rt lu. Thi tr con ca ng khng ch xc phm n mi thnh vin ca Row m cn ton th ci trng i hc ny. Mc d ci u c tr con ca ng t chi tha nhn n, trng i hc ny trong thc t rt t ho v cng ng ca ngi Hy Lp y thm ch c vi nhng nhc im ca n. Hn l k cho chng ta quan im ca ng Thompson l g v chng sai u, ngi vit lao vo cuc tn cng c nhn, n gin bng cch x ra cn thnh n v khinh mit ca anh ta. Bng cch gi nhng quan st ca i th l khng c gio dc", "ngu ngc, v ngha, l bch, vv, chng k cho chng ta iu g v li bnh phm kia c, v cng chng v sao m ngi vit cho l chng khng c gi tr. Chng ta chng cn phi l bc thy trong ngh thut lp lun cng bit rng s ng n ca chng ta trong tranh lun . V th, chng ta khng nn chn ch trong vic yu cu bng chng khi mt phn trnh by hay gii thch dng nh qu ba bi hoc ng ng. V d, hy xem xt phn tranh lun ca ngi c u quyn bo v trong tnh hung lm dng tr em trng McMartin c bo co di y: Mt nhn chng mi tui trong v quy ri trng trung hc c s McMartin bnh tnh nh li ngy th ba n ba ln k t khi cu b cho l th phm git mt con nga mt tun trc khi cu v nhng bn tr khc b buc phi chng kin. Trong ngy thi, c ngy th bn ca k thi chuyn, cu b ni, trong mt cuc do chi cnh ng gn mt trang tri khng xc nh, ngi bo v Raymond Buckey, 26 tui, x i mt con nga con bng mt con dao di 2 foot, anh ta dng n nh mt ci ru. Anh ta cht n ra cu b k vi ngi c u quyn Bradley Brunnon, ngi i din cho ngi sng lp Virginia McMartin, 77 tui.

Thm ch l ra tng mnh, ng khng? Brunon hi. Phi cu b tr li. Brunon cho in ra nhng chi tit. Khi c hi Buckey m bao nhiu nht vo con nga sau khi n ng, a b tr li Chu khng m. Khi c hi Buckey vy y mu sau khi git con nga, n tr li chu khng bit, chu khng nhn Ray, chu nhn con nga. Bn nguyn phn i tc dng nhng cu hi chi tit ca ngi c u quyn bo v, ku gi cht vn s khng n khp, nhc i nhc li v ng tranh lun. Tuy nhin, ngi c u quyn bo v u tranh cho rng nhng cu hi nh th l cn thit ch ra rng a tr hoc l ang k chuyn hoc l c mt k c m h, v h ch rng a tr thng xuyn tr li l chu khng nh hoc l chu khng bit. Nu n thc s nhn thy s kin hi hng , n s phi nh chi tit ca n, Brunon ni vi quan to trong mt trong nhng cuc tranh lun ca ngy th ba v cc cu hi. R rng, trong quan im ca ngi c u quyn Brunon, li khai ca a tr s b nghi ng khng tu thuc vo vic nu a tr c th nh mt cch chi tit hay khng (m chc chn l n s nh hoc khng nh): nu a tr nh cc chi tit, c bit l khng c mm chc , th Brunon s phn i l a tr ang ba (hoc l c mm bi b m n hay bn bn nguyn), cn nu a tr khng nh, Brunon s ph bnh l a tr c mt k c m h, iu ny s lm cho bn cung khai ca a tr c cht g nghi vn. c bit l iu ng nghi vn l cch bo v ca Bruno rng nu a tr nhn thy s vic khng khip , n s phi nh cc chi tit. l vic Bruno tin tng rng c ci g khng khip nh vic x i mt con nga gy sc i vi a tr n ni m mi chi tit ca v m tht, n su mt cch mnh m vo tm tr ca a b mi mi. Nhng iu c th khng lun lun ng. C nhiu trng hp i vi ngi ta, c bit l tr con, km nn nhng k c v cc s kin qu khng khip vi h c th ngh li. Cng c th l trong nhng khong thi gian nht nh, a tr s nh cc s kin c bn nhng khng c chi tit. N c th khng tham s vo tt c cc chi tit ca v x tht v khng th hi tng li chng sau . V th cc kt lun ca Brunon khng c m bo.

7. nh Gi cc Tranh Lun: ng, Gi Tr v Hp L Thnh thong, ngi ta c nghe l, n c th lo-gic y nhng khng ng, hoc l tt c nhng g ng khng phi lun lun lo-gic. C hai cch nhn ny u ng, tt nhin chng khng c ngha l lo-gic l khng lin quan n s tht. Thc t, logic nh ngha s tht mt cch nghim ngt v n tch bit vi hai khi nim khc l hp l v gi tr, thnh thong n cng ln ln vi chng trong bn gc. Ba khi nim ny cng nhau to ra mt c s nh gi bt k tranh lun no. Aristotle, ngi thit lp khoa hc ca lo-gic trong th k th t trc cng nguyn, l ngi u tin pht hin ra s khc bit gia s tht v tnh hp l. C l y l cng hin quan trng ca ng i vi lnh vc ny. Tnh cht gi tr cp n tnh ng n m kt lun rt ra t nhng tin ca n -- liu nhng kt lun c ph thuc vo chng hay khng. Mt khc, s tht li cp liu nhng tin v kt lun c ph hp vi thc t khng. V th, c th trong l lun, bt u vi nhng tin ng n nhng li t c nhng kt lun sai (bi

v chng ta lp lun ti vi nhng tin ) hoc l lp lun ng, c gi tr nhng li khng t c kt lun thc t no (bi v nhng tin ca chng ta l sai). Tnh hp l t c khi nhng tin ca mt tranh lun l ng v nhng kt lun ca n c to ra c gi tr t chng. Cn nu khng, tranh lun l khng hp l. ng n v sai lm, hp l v khng hp l, c th kt hp xut hin rt nhiu trong nhng tranh lun, to ra bn kh nng sau y: 1. Chng ta c th c thc t ng (nhng tin ca chng ta l ng), v chng ta c th s dng chng ng cch (nhng suy din ca chng ta c gi tr). Trong mt tnh hung nh th, khng ch c tranh lun ca chng ta l hp l m kt lun cng ng. Ton b tranh lun s c c s v hp l. a) Tt c n ng u s cht. Socrates l mt ngi n ng. V th, Socrates s cht. 2. Chng ta c th c thc t ng n (nhng tin ca chng ta l ng n), nhng chng ta c th s dng chng khng thch ng (l l thiu gi tr). Trong trng hp ny, kt lun ca chng ta s khng hu hiu v ton b tranh lun l khng ng. b) Tt c mo u l ng vt. Tt c ln u l ng vt. V th tt c ln u l mo. Trong mt s trng hp, kt lun ca nhng tranh lun c th ngu nhin ng, nh trong trng hp sau: c) Tt c mo u l ng vt. Tt c h u l u l ng vt. V th tt c h u l mo. Trong nhng trng hp nh th ny, chng ta khng th xc nh s tht ca kt lun t tranh lun. Kt lun c th ng nhng khng phi l ng trn c s bo v ca tranh lun ny. 3. Chng ta c th c thc t sai (mt hay nhiu tin ca chng ta l sai), nhng chng ta c th s dng chng thch ng (lp lun c gi tr). Trong trng hp ny, l lun c gi tr nhng kt lun khng hp l. d) Tt c nhng siu sao in nh u sng Hollywood. Robert Redford l mt siu sao in nh. V th Robert Redford sng Hollywood.

 y, tuyn b th nht sai r rng, mc d lp lun c gi tr v kt lun c theo nhng tin . Nh trng hp 2 trn, kt lun c th ng nhng chng ta khng th xc nh tnh ng n ca n trong hon cnh ca tranh lun . N c th ng mc d tin th nht l sai, ni cch khc, n c th sai mc d lp lun ng. t c kt lun m chng ta c th cho l ng, s khng nu ch lp lun ng, chng ta phi lm iu t nhng tin ng n. 4. Cui cng, c tnh hung m mt hoc nhiu tin ca chng ta l sai v chng ta cng s dng chng khng ng cch (lp lun thiu gi tr). Trong trng hp nh th, tranh lun va khng hp l v kt lun khng ng. e) Ti thch kho hc ny Tt c cc k thi chung kt u d. V th, ti s nhn c th hng cao trong kho hc. Bn dng ca tranh lun: Tin + L Lun = Kt Lun ng Gi Tr Hp L ng Thiu Gi Tr Khng hp l Sai Gi Tr Khng hp l Sai Thiu Gi Tr Khng hp l ng n v sai lm l m t thuc tnh ca bn thn cc mnh . Gi tr v thiu gi tr cp n vic lp lun v c xc nh c lp vi tnh ng hoc sai lm ca cc tin hoc kt lun ca tranh lun . Nu l lun c gi tr, mt cuc tranh lun c cc tin ng, th tranh lun chc chn c c s, l lun hp l. Nu khng, n chc chn khng c c s. V th, tt c cc cuc tranh lun c c s phi c tnh hp l, nhng nhng l lun c gi tr vn c th l c kt lun hp l hoc l v l. Mt kt lun t c bng cc lp lun sai hoc khng gi tr c th ngu nhin ng. iu ny khng bt buc chng ta phi chp nhn -- n vn khng c tnh hp l. T khi chng ta xc nh ch c mt dng tranh lun l c kt lun chc chn ng, bn c s bn khon ti sao chng ta li nn quan tm n nhng tranh lun m tin ca chng sai. Cho d l tt hn hay xu hn, thnh thong chng ta nhng tnh hung m chng ta khng bit tin ca chng ta ng hay khng. V c th suy din c gi tr, kt qu t c t nhng tin nu ng cho php chng ta nh gi liu chng c ng hay khng. Tuy nhin, bng suy din hp l, chng ta c th rt ra kt lun m chng ta bit l sai, sau chng ta c th chc chn t nht l mt trong nhng tin ca chng ta l sai, bi v mt kt lun sai khng th c suy din hp l t nhng tin ng. Mt v d th v t lch s khoa hc lin quan n thuyt nh sng. Lc u, thuyt

ny cho rng nhng phn t nh sng phi i trn ng thng xuyn qua khng gian trng. Nhng cui cng ngi ta nhn ra rng nu thuyt ny l ng th cc phn t nh sng di chuyn qua mt l trn trong mt vng m nh sng khng th i qua s to ra mt vng nh sng trn mt nn sau vng . Tuy nhin trong mt th nghim sau s dng mt l rt nh, hnh nh c to ra trn nn khng phi l mt vng trn nh sng, m gm nhng vng sng v cc vng ti ng tm xen k nhau. Th nghim ch ra rng nh sng khng di chuyn theo nhng ng thng m l theo hnh sng. Thuyt nh sng i thng b thay th bi thuyt sng nh sng. Do , ta bit rng mt iu g c to ra t mt iu khc thm ch l iu ny sai th n vn c th c ch li to ln. Theo ngha ny nu bn khng hi lng vi mt kt lun dng nh l c suy ra mt cch hp l t mt tin , c th l do bn khng hon ton ng vi tin m kt lun c suy din ng n t . Do , vn phc tp c th nm tin . Ni mt cch khc, khi chng ta khng bit tin l ng hay sai, chng ta xem xt cch l lun; l lun c gi tr hay khng? Trong cc l lun c gi tr v nu tin ng, th kt lun l hp l. Tin + L Lun = Kt Lun ng + Gi Tr = Hp Sai + Gi Tr = Khng hp l V d, hy xem xt tranh lun sau: f) No thai l s hu b bo thai, v s hu b mt bo thai l ly i s sng ca mt con ngi. Do , nu ly i s sng ca mt con ngi l l ti c th no thai cng vy. Ci g l tin ca ca tranh lun ny? Ci g l kt lun? Kt lun c c ra hp l t nhng tin khng? Lm th no bn c th phn i tranh lun ny? (TQ hiu nh: bn c chp nhn rng bo thai l s sng cha, v ai l ngi nh ra ci iu bo thai l s sng? Ni cch khc, tin bo thai l s sng c ng hay khng?). Mu nhng tranh lun c suy din c c s thng rt ch. V vy nu chng ta lp lun hp l t nhng tin ng n, chng ta cn thit phi t c mt kt lun ng m chng ta c th kim tra tnh ng n ca n trc tip hoc khng. 8. Nhng Tranh Lun Suy Din v Quy Np Chng ta phn bit gia tranh lun v khng phi l tranh lun, tch bit nhng tin vi kt lun, loi b nhng rm r, cung cp nhng b phn khuyt thiu, v lm ni bt nhng yu t phn tch nghi vn sau , iu li cho chng ta hai cu hi quan trng v cn thit ca mt tranh lun: nhng tin c ng khng, kt lun c tht s bm st chng khng? i vi cu hi th nht, chng ta mun bit liu nhng s tht c tuyn b trong tranh lun c tht s ng hay khng. Hoc liu chng c th hin sai hoc bp mo khng? Liu chng c thnh kin khng? Liu c th chng gy n tng sai nh tuyn b? Sau tt c, nhng tin c phi l nn tng ca tranh lun, nu n khng ng tin cy hoc yu, tranh lun m c xy dng trn chng c th khng tt. Tuy nhin, c cch khc mt tranh lun c th i n ch sai: khi mi quan h gia tin v kt lun trong tnh trng m nhng tin tht bi trong vic h tr kt lun ca cu hi. Mt tin c th h tr kt lun y (fully), hoc bn phn (partially), hoc chng c g nh c ch ra di y:

Dng y : Tt c n ng u s cht. Socrates l n ng. Socrates s cht. Dng bn phn: Hu ht nhng ngi Scandinavi u c tc vng. Em h ti Christine l dn Scandinavi. C y cng tc vng. Hoc dng khng c g: Hy chc chn nh rng vi kem Colgate. Walt Frazier s khng ngh ti vic nh rng vi loi no khc. Chng ta hy xem xt nhng tranh lun hp dn thuc dng ba trong phn hai. y, chng ta xem xt hai dng u tin: dng th nht c gi l suy din, dng th hai l quy np. Tranh lun mang tnh suy din l tranh lun m trong kt lun c to ra nht thit phi l kt qu tt yu ca cc tin . Mt khc, nhng tranh lun mang tnh quy np l nhng tng m trong kt lun c to ra c th ch l mt kt qu tt yu ca nhng tin . Hai v d s gip minh ho s khc bit gia gi nht thit v c th: a. Suy din. Tt c nhng ht u trong ci ti kia l en. Tt c nhng ht ny l t ci ti . Do , tt c cc ht u ny u en. b. Quy np. Tt c cc ht u ny u t ci ti . Tt c cc ht u ny u en. Do , tt c cc ht u trong ti en. Trong hai tranh lun ny, ch c trng hp th nht (tranh lun a) c kt lun chc chn l kt qu tt yu ca nhng tin -- tt c nhng ht u trong ci ti l en, ti khng th tm ra mu khc. Kt lun ca tranh lun (b) ch l kt qu mt mc c th ca nhng tin -- c th c vi ht u trong ti khng phi l en, nhng ti khng nh ly chng. Mt s khc bit gia nhng tranh lun c tnh suy din v quy np, m n s c quan st, l nhng tin ca tranh lun suy din cha tt c cc thng tin cn thit t c kt lun nht thit v kt qu tt yu. Kt lun khng cp n ci g ngoi nhng tin . Mt khc, trong kt lun ca tranh lun quy np, chng ta phi liu lnh da vo thng tin c cha ng trong nhng tin . V th, kt lun ca chng ta c th khng bao gi l chc chn, mc d kh nng n ng l cao. l bi v nhng tranh lun mang tnh suy din chc chn thnh cng hoc tht bi chng minh kt lun ca chng chng ta c th ni rng chng l hp l hay khng hp l; mt khc, nhng tranh lun quy np c nhn xt l tt hay xu, mnh hay yu.

Mt v d c in ca tranh lun quy np lm ni bt vn v tnh chc chn. c) Mt tri mc ln hng ngy k t khi thi gian c ghi nh. V th, mt tri s mc vo sng mai. Chng ta cm nhn chc chn rng ngy mai mt tri s mc, nhng pht biu mt cch lo-gic th mi quan h gia kt lun (ngy mai) vi nhng tin (hm qua) ca n ch l c th ch khng chc chn. (Nh nh lo-gic hc ni ting Bertrand Russell mt ln nu ra trong tc phm Nhng Vn Ca Trit Hc, ngi n ng m cho g n hng ngy c i anh ta th cui cng cng vn c n m thi). Trong nhng tranh lun quy np, chng ta khng nh rng trong kt lun, s tht bn thn n khng c nu ra trong nhng tin . V d, trong tranh lun (c) trn, nhng tin ch chc chn cho qu kh, chng khng chc chn cho ci g s sy ra trong tng lai. Do , nhng tin khng bc b kh nng kt lun l sai, t lc chng to ra kt lun m tnh ng n ca kt lun c th da trn c s ca nhng tin hoc khng. Bn cht ca tranh lun quy np l a chng ta ra ngoi nhng g c khng nh trong nhng tin v th chng ta ch thy c nhng g m tin m ch cho nhng s kin khc. Lp lun suy din th i lp nh th mt cch chn chn. y, chng ta khng c gng i ra ngoi nhng tin nhng hiu su sc c th hn nhng g chng nu ra. Trong v d sau, mi iu c cp trong kt lun ch c to ra mt cch chn chn t nhng thng tin c chuyn ti trong nhng tin . d) Nu c 50,001 ngi sng trong mt th trn v nu khng mt ai c nhiu hn 50,000 si tc trn u v khng c ai trc lc. Th c t nht hai ngi trong th trn c cng s tc trn u. V d ny minh ho cho tnh cht chnh xc ca nhng suy din c th. Trong khi nhng tranh lun quy np m rng ni dung ca nhng tin bng cch hy sinh tnh nht thit, th nhng tranh lun suy din t c tnh nht thit bng cch hy sinh vic m rng ni dung. Hu ht nhng tranh lun m ta bt gp hng ngy l loi quy np, v l nhng g chng ta s ng u nhiu nht trong quyn sch ny. Mt tranh lun suy din c gng ch ra rng kt lun phi l kt qu tt yu ca nhng tin ; mt tranh lun quy np c th ch l kt qu ca nhng tin . Do , nhng tin ca mt tranh lun suy din phi a ra tt c nhng d liu hoc thng tin cn thit to ra kt lun trong cu hi. Nhng tin ca mt tranh lun quy np ch cn cha thng tin to ta kt lun tng i -- kt lun ny i ra ngoi nhng g c a ra mt cch chc chn trong nhng tin . V th, nhng tranh lun quy np c th cha ng mt lng thng tin ln, nhng chng li t b vic chng minh nhng kt lun l chc chn ng.

Nhng tranh lun suy din thng hp l hoc khng hp l; nhng tranh lun quy np li thng mnh hay yu. 9. L Lun v Gio Dc Nh chng ta ni, nghin cu lo-gic gip chng ta gii thot khi nhng suy ngh v hnh ng ng ngn. Mt trong nhng iu quan trng khc m chng dy ta l chng minh mt th g mt cch chc chn. Nh chng ta thy, nghin cu lo-gic -- c bit l nghin cu tnh hp l -- dy chng ta rt nhiu th. V th, v d, chng ta c th bit chc chn rng tt c ngi nh trn ph ng s 10 lc nhc chut cng ch nu khi chng ta kim tra tt c v pht hin ra chut trong mi ngi nh. Ch bng nhng iu kin ny, chng ta mi c th bit

iu ny chc chn ng. y l mt suy ngh nghim tc, t lc tt c xu hng ca chng ta l tin tng iu ngc li m chng ta c th to ra nhng kt lun chc chn trn c s nhng bng chng c v l va hoc nhng bng chng i din. Hy ni rng mt hoc nhiu hn nhng iu di y l ng: chng ta n ph s 10 mi ngy th hai trong hai thng v lun lun hoc thng xuyn nhn thy chut cng trn va h ; chng ta vo tm trong s mi nh ph s 10 v nhn thy chut cng trong tt c tm ngi nh ; ai m chng ta tuyt i tin tng, m bo vi chng ta rng tt c nhng ngi nh lc nhc chut; chng ta va c mt bn kim tra ca chnh ph tuyn b l ph s 10 b tn ph bi mt lng cc ln chut cng; v bn tin lc mi mt gi va truyn i s phi by ca vn v trnh chiu nhng on phim chut cng nhung nhc c bin bo ca ph s 10. Mi mt iu h tr ny chng t rng c th mi ngi nh trn ph u c chut, nhng khng mt iu h tr no li loi b c kh nng mt s ngi nh khng c chut. V vy, chng ta s c xu hng kt lun l chng ta bit rng mi ngi nh ph s 10 u lc nhc chut. gi nhng xu hng c tnh cch kim tra l mt trong nhng li ch ca nghin cu lo-gic. Nh chng ta c th ni, y cng l mt trong nhng li ch ln ca gio dc lo-gic. V vy c th xc nh khi no th thch hp v cng bng ni mt iu g nh l chng ta bit (1+1=2), v khi no th thch hp ni mt iu g nh l chng ta suy ngh ( n cha nhiu cht bo thng ngy s gy ra ung th), v cui cng, khi no ch thch hp ni rng iu chng ta tin (Thng tn ti -- God exists) -y chnh l im ni bt ca mt ngi c gio dc. (TQ hiu nh: s tht, kin v nim tin l ba chuyn khc nhau. Ngi c hc v c gio dc l ngi bit phn bit ba trng hp trn, v p dng mi trng hp ty lc). 10. Tm Tt Chng ny khm ph mt loi ca nhng quy tc lo-gic v mt vi b phn cu thnh ca n l g. Nh chng ta thy, mc d n l nhng quy tc mang tnh l thuyt, lo-gic cng l mt lnh vc thc hnh ca nghin cu, n a ra nhng li ch to ln trong vic c x hng ngy. Chng ta ch rng lo-gic l nghin cu v tranh lun v mi tranh lun cha hai thnh phn c bn: nhng tin v kt lun. Chng ta cng thy y l im phn bit tranh lun v phi tranh lun. Tuy nhin, khng phi tt c nhng tranh lun u th hin kt cu ny mt cch n gin. Nh din t ph bin, nhng tranh lun b vng vu bi rt nhiu s rm r v khng n nhp v thng da trn nhng phn bn i hoc c cc gi thit khng c din t. Chng ta hc rng lm th no nhn ra v loi b nhng phn rm r nh vy, lm th no phi by nhng b phn nghi ng v lm sao nhn bit nhng gi thit b n i v khng c cp. Trin khai nhng nghin cu v tranh lun chng ta nhn r hn mt tranh lun c ba c tnh c bn nh gi n nh th no. iu u tin trong chng l tnh ng n hoc sai lm ca nhng tin . Th hai l tnh gi tr hoc v gi tr vic lp lun t nhng tin . V c tnh th ba l tnh hp l, iu m tn ti khi nhng tin l ng v vic lp lun l c gi tr, hoc khng c c s khi thiu tnh ng n hoc lp lun c gi tr. Sau , chng ta thy lm th no trong nhng tranh lun suy din hp l, nhng tin cha ng tt c cc thng tin cn thit cho kt lun; cn trong nhng tranh lun quy np, kt lun i ra ngoi nhng d liu c cha ng trong nhng tin . V th, thm ch trong nhng tranh lun quy np tt nht, kt lun ch mang tnh tng i; trong khi kt lun trong mt tranh lun suy din hp l, nht thit phi l kt qu tt yu. Mt trong nhng bi hc quan trng chng ta hc y l mt iu (kt lun) c th thc s l kt qu tt yu ca mt iu khc (mt tin ) m kt lun khng nht thit phi ng. Kt lun c ng hay khng, ph thuc vo bn thn tin c ng khng. Ni ngn gn, mt kt lun c th l kt qu tt yu ca mt tin

nhng vn sai. Cui cng, chng ta ch rng mt vi li ch n vi chng ta t vic nghin cu logic v c gio dc tht s c ngha l g.

Chng 2
Phng Tin Truyn t ca Ngn Ng
The Medium of Language Mt yu t quan trng trong bt k mt l lun no c cp ngn gn trong Chng 1. Yu t l ngn ng hin hu m gi thuyt v kt lun c nu r. Bi v nhng t ng c s dng trong l l mang tnh ct yu, n s c li cho vic nghin cu nhng nt c trng no ca ngn ng m c th gip hoc gy tr ngi cho nhng ngh r rng. Chng ta s kho st mi quan h gia ngn ng v t duy, v s minh ha mt vi s nhm ln m kt qu t vic s dng ngn ng khng chnh xc. Chng ta cng s thy rng tt c ngn ng l tng trng v cch s dng ngn ng mu cht gia nhiu cuc tranh lun. Khi chng ta i din vi mt l lun, chng ta cn bit n c r rng hay khng. Chng ta phi ng vi ngha ca tt c cc t ng v cch din t ca n, tng ci mt trong s phi hp. Nu chng ta khng hiu ngha ca nhng li trnh by trong l lun , chng ta c th tip nhn nhng kt qu sai lch, hoc thm ch vn khng b thuyt phc bi nhng g c coi nh mt trng hp hon ton ng n v hp l. Ngn ng l mt phng tin giao tip bng li ni, v th vic nghin cu l lun (study of lo-gic) c lin quan ti chnh n vi nhng cu trc v chc nng ca ngn ng. Trong chng ny chng ta s nghin cu cc phng tin truyn t ca ngn ng v tm hiu ti sao mt s l lun thnh cng trong vic chuyn ti ngha n chng ta trong khi mt s khc li khng. 1. Ngn Ng v T Duy Francis Bacon, mt trit gia ht sc thng thn a ra s r rng trong quan st v t duy, mt ln nhn xt ngi ta "tng tng rng nhng ngh ca h c s iu khin ca ngn ng, nhng hay xy ra trng hp ngn ng sinh ra nhng quy tc ln trn ngh ca h." Nhn xt ca Bacon hu dng trong vic nhc nh chng ta rng ngn ng khng ch c th cn tr s truyn t t duy ca chng ta v ngay c chnh bn thn n. Do cch thc t nhin, tng bc mt m chng ta thu c ngn ng, rt t khi chng ta ngng quan st rng n l mt cng c v cng ging nh tt c cc cng c khc, gi tr ca n ph thuc vo k nng ca ngi s dng. Mi quan h gia ngn ng v t duy l mt cu hi lu i. Trong qu kh, c hai quan im bao qut: mt l nm c vn ngn ng ch n thun l phng tin truyn b hoc ch l v bc bn ngoi ca t duy; hai l xc nhn dng ngn ng v t duy l mt, t duy ch l li ni khng c m thanh. Gn y hn, nghin cu hng v xc nhn quan im ngn ng v t duy c lin kt cht ch, ngn ng khng ch l m thanh m l s kt hp gia m thanh v tri gic m cc yu t u ph thuc vo nhau. Nhng hc thuyt hin i nm c rng nhng t ng khng c t duy khng th phn bit vi nhng m thanh khc c bit n trong t nhin. Nhng hc thuyt xc nhn nh th, tuy nhin, mc d chng ta c th c "nhng suy ngh m h" hay nhng tng chng ta khng th ghp thnh li, chng ta khng th c suy ngh "r rng" nu nh khng th din t n bng ngn ng. Ngi em li cho chng ta kin thc v trng thi ngn ng ny l nh ngn ng hc ngi M Benjamin Lee Whorf, c ghi chp:

Khi nhng nh ngn ng hc c th nghin cu, mt cch cn trng v khoa hc, mt s lng ln cc ngn ng ca cc dng khc xa nhau, nn tng ca s lin quan gia chng c m rng; h tri qua mt s gin on ca mt hin tng nm gi c ci tng qut cho n nay, v mt ngha mi trn vn ny sinh trong phm vi hiu bit ca h. Ngi ta pht hin ra rng nn tng h thng ngn ng hc (trong t ng, vn phm khc) ca mi ngn ng khng ch l mt cng c sao chp din t nhng kin, nhng ng hn l mt b my to ra ngh Chng ta phn tch trng thi t nhin, t chc thnh nhng khi nim, ghp li nhng ngha nh chng ta lm, bi v chng ta tham gia vo mt cuc tranh lun t chc n theo cch thc ny -- mt s tha thun nm c ton b li ni ca mnh v c h thng ha trong nhng khun mu ca ngn ng. (Ngn Ng, T Duy v Thc T, bin tp John B. Caroll. M.I.T, Cambridge n bn. 1964, trang 212-214). Theo quan im ny, trn thc t t duy c to thnh bi ngn ng m n c sp xp. C nhiu v d h tr cho gi thuyt ny. Ngi Zulu c nhng t ng nh "con b trng (white cow)" v "con b (red cow)" nhng li khng c t "con b (cow)". Thiu t ng, thiu i c ngha. Tng t, nhng th dn min trung Brazil khng c nhng t c ngha nh "cy c" (palm)" hay "con vt" (parrot), mc d h c mt con s ln cc tn gi c th khc thay th cho "cy c" v "con vt". V vy, h cng khng th p ng nhng mc cao hn ca s tru tng ha ny. T nhng im ngn ng khc nhau nh th, chng ta thit lp nhng gi nh v nhng phng thc khc nhau ca t duy. Tuy nhin, iu l quan trng c gng trnh vic xem trng nhng kh nng phn on trong tt c nhng s so snh nh th. i khi chng ta tha nhn rng ngn ng ca nhng ngi nguyn thy th th s ging nh chng ta cho rng cuc sng ca h cng vy. Nhng gi thuyt ny cng khng ng. Tt c cc ngn ng, thm ch hu ht c nhng b lc ban s , hon ton c xa, tt c u phc tp. Mt s ngn ng ca h l mt hnh thc rt cao ca s tinh t v to ra gi tr ca ngn ng hc, kt hp cht ch, pht trin ngn ng ca chnh mnh. Nhng cu trc cu chc chn ca ngi Zulu hay min trung Brazil cho php h trnh c nhng k h m mt ngn ng bao hm nhng s tru tng nhiu hn c th pht sinh i vi ngi s dng. Quan im khc thit thc hn v mi quan h gia ngn ng v t duy l ca nh bo v tiu thuyt gia ngi Anh George Orwell. Trong bi tiu lun ni ting "Chnh Tr V Ngn Ng Ting Anh" ("Politics and the English Language"), Orwell bin lun rng s hin hu r rng ca nhng t duy v nhng thc t chnh tr ca thi i chng ta th rt kh khn bi v ngn ng ca chng ta b sa i sai lc bi li ni hoa m ca nhng chnh khch, che y nhng chnh sch tn bo v khng th bin h ca h, phi s dng n li ni tri v thut ng mt cch cn i. By gi r rng rng bin cch ca mt ngn ng c bn nht phi c nhng nguyn nhn thuc v chnh tr v kinh t: iu khng lin quan ti nh hng xu ca bn thn tc gi. Nhng mt nh hng c th tr thnh mt nguyn nhn, cng c cho nguyn nhn chnh v ny sinh nh hng ging nh th mt hnh thi ni bt, v tng t th mt cch khng hn nh. Mt ngi c th ung ru bi v h cm thy mnh tht bi, v sau tht bi cng nhiu bi v h ung ru. iu kh ging nhng g ang din ra trong ngn ng ting Anh. N tr nn xu i v sai lch bi chng ta suy ngh thin cn, nhng tnh lum thum trong ngn ng lm cho chng ta d c nhng suy ngh nh th. (Trch Nhng Bi Tiu Lun Chn Lc. New York, 1953) . Nhng Orwell tip tc bin lun, chng ta khng nn cam chu tnh th ca mnh. im c bit l qu trnh mang tnh thun nghch. Ting Anh hin i, c bit l vit ting Anh, y nhng thi quen xu m c lan truyn bi tnh m phng v c th trnh c nu nh h c vn cn thit. Nu h thot khi nhng thi quen ny, h c th suy ngh r rng hn, v vic suy ngh r rng l mt bc quan trng

trc tin i vi ci cch chnh tr: nh bt li ting Anh c hi khng phi l ph phim v cng khng phi l mi quan tm ring bit ca nhng tc gi chuyn nghip. (xem trn) Nhn xt ca Orwell gip chng ta thy rng s t gic v ngn ng chng ta ni v cch ta ni khng ch l mt mi quan tm ng k ca nhng nh nghin cu lm ra v m phm v cc gio vin o to kiu cch. Nh vy, hay t hn na cng l mi quan tm sng cn ca mi ngi. Ngn ng ch t hiu qu khi ngi s dng n mt cch kho lo. T duy ca chng ta c th c tng hnh r bng ngn ng khi chng c sp xp. Khng c t ng, v th tng cng khng c to thnh. Chng ta c th m rng im ny tranh lun nu chng ta s dng ngn ng t v khng kho lo th tng ca chng ta khng c o v tinh t. Do , mt s l lun c tng hay, chng ta phi lu n s dng ngn ng tt. 2. Du Hiu v Biu Tng Trong nhng nt c trng gp phn vo th mnh ca ngn ng nh mt cng c truyn t thng tin l c tnh tng trng, s dng nhng t ng thay th cho mt iu g vt xa hn so vi ngha thc ca chng. nh gi ng c tnh ny ca ngn ng, chng ta cn nghin cu du hiu v biu tng, v phn bit chng. Mt du hiu l bt c nhng g chng ta s dng m ch -- hay nhc n nh mt du hiu -- mt iu g . V d v "nhng du hiu trong cuc sng", hay chng ta ni khi l mt du hiu ca s chy . Trong nhng trng hp nh th, nhng du hiu ng lu l nhng du hiu t nhin. Vi mt du hiu t nhin chng ta mun ni rng s lin kt gia du hiu v iu n hm thc s tn ti trong t nhin. V th s lin kt l t nhin bi n khng phi thuc v kh nng ca chng ta. Chng ta pht hin ra nhng du hiu nh th, chng ta khng t to ra chng. Chng l nhng thnh phn hay nhng tn hiu ca nhng s vic m chng biu hin, nh khi l mt du hiu ca s chy, khng phi v n miu t v la m v n l mt phn ca qu trnh chy. Ngc li, mt biu tng c to thnh thay th mt iu g . V th, nhng biu tng quy c, khng t nhin nh, chng l sn phm c nhn thc ca t duy con ngi v khng c lin kt t nhin vi nhng g chng miu t. Do , nu trm kh tng ko ln mt l c ch c mt mu cnh bo vi cng chng v mt trn bo sp ti, biu tng ny ch c hiu qu nu nhng ngi quan st hiu c ngha ca n. Bi v tt c cc biu tng c nhn to, khng thuc t nhin, l chng ta, nhng i tng m bt c cc dng ngha no truyn ti. iu ny ng vi nhng biu tng phi ngn ng nh du thp, c, v n . N cng ng vi nhng biu tng ngn ng biu l nh t tng thanh, n bao hm nhng m thanh gi ln ngha ca chng, nh nhng m thanh ting vo voz, ting hut gi, ting sng v, v ting g g. Ni mt cch c bn n ng vi tt c nhng t ng trong ngn ng ca chng ta. V d, t "thng" khng c ngha g c tr khi chng ta hc qua rng n tng trng cho mt qung thi gian. Nu khng c mt h thng biu tng bt k, m phng, truyn t thng tin c th tr nn gii hn. Hu ht cc hin tng khng c nhng m thanh v m thanh tiu biu m ging con ngi c th m phng mt cch d dng. iu ny gii thch ti sao s t tng thanh trong bt c ngn ng no u rt t. Mt nguyn nhn khc gii thch ti sao mt ngn ng to nn mt tng th n c ca nhng t tng thanh s khng li cun chng ta nhiu nh th c mt phn chnh yu rng ln ca nhng tng khng th c miu t theo cch ny bi v chng khng pht ra m thanh.

iu ny ng vi hu ht nhng t ng trong ngn ng ca chng ta thay th cho s tru tng, nh t "thng". Ngn ng ni tip trong vic phn loi nhng khi nim tru tng nh th bng cch s dng nhng biu tng bt k, khng tng trng. V th, ngn ng c dng lm biu tng v mt c bn. 3. T ng v Vt cht S tng phn gia du hiu v biu tng lm cho n r rng nh th, t tt c nhng chc nng ca t ng nh cc biu tng, khng c s lin kt t nhin no c thit lp gia chng v nhng vt cht chng biu hin. By gi ngi ta tin rng c mt dng thch hp c k tha gia t ng v s vic chng miu t c ph bin mt cch k l. Mt trong nhng cuc i thoi ca Plato, Cratylus, tm hiu cn k cu hi ny. Mt pht ngn vin nhn xt, "ti ngh nhng bn miu t c tht ca nhng vn ny l y, theo trit thuyt ca Socrates, rng c mt sc mnh no ln hn con ngi t tn cho cc s vt, chng chc hn phi ng" (Cratylus 438). S tn ngng ging nh th trong ngun gc min cng ca ngi c xa khi ni cho ngi l nghe tn tui ca mnh v s rng s hiu bit s cho ngi khc sc mnh ca h. Khuynh hng nhn ra cc t ng vi vt cht l hin nhin trong nhiu bi luyn tp ma thut ca nhng b lc nguyn thu v s tn ngng ca mt s tn gio. Con ngi sm s dng nhng th thc ma thut trong hu ht cc kha cnh ca cuc sng: bo m thnh cng trong vic sn bt, lm ma, ngn chn s thit hi, loi tr nhng cu thn ch xu xa v nguyn ra k th ca h. Trong cc nghi thc tn gio ngi ta tin tng s lp li nhng t ng no c th iu tr nhng chng bnh trong linh hn v th xc con ngi, trnh ci xu xa, v m bo s cu ri linh hn. Chng ta cng tm thy mt vi tn gio tn ngng rng nhng li ni chc chn rt linh nghim v thing ling m chng s khng bao gi b ph v. Trong s tn gi ca Thng nhng ngi Do Thi c xa ( ngy nay l nhng ngi Do Thi chnh thng), Yahweh hay Jehovah, "khng th t tn" (unnamable) v cch pht m cng b cm trong c cch ni v kinh cu nguyn. Thng c nhc n mt cch din t quanh co l Adonai, c ngha "Cha t". Trong thn thoi Hy Lp c t Hades (m ty), v vua ca th gii bn di, c gi l Dim Vng ("ngi ban tng s phn vinh") trong i thoi thng thng ngn chn cch pht m ng s l Hades (m ty). Li rng dy rng con ngi khng nn "gi tn ca Cha v c" hnh nh ngun gc ca lut php Hoa K chng li nhng li bng b, vn cn l mt t nn nhiu ni. Nguyn nhn hnh thnh nhng tn gi pht sinh trong kinh Cu c: trn mt t v Cha t to ra sc vt trn cnh ng v chim chc trn bu tri. V em chng n cho Adam thy, bt c nhng g Adam gi mi sinh vt sng, l tn ca chng. Adam t tn cho tt c gia sc, chim chc v cho mi sc vt trn cnh ng. (Genesis 2: 19-20) Mark Twain vit thm tip theo cho cu chuyn kinh thnh ny, m ng ta da vo s tn ngng rng mt tn gi c mt mi quan h c hu vi vt c gi tn. Theo Twain, khi Adam khng th ngh ra tn gi cho mt trong nhng con vt, anh ta khn khon yu cu Eve gip "Anh s t tn g cho con vt ny nh?", Eve tr li: "C gi n l con nga." "Ti sao li gi l con nga?" Eve ni: ", n trong ging nh mt con nga, phi khng?"

Sai st ca vic nhn ra nhng tn gi vi nhng vt l nguyn do ca nhiu s hi hc. V s nhng a b con m to mt hi cha m ca chng "Khi con sinh ra, lm sao cha m bit con l Charlie v khng phi l mt a con trai khc?" Ngi ta c gng hiu chnh xu hng cho rng theo t nhin nhng tn gi "thuc v" nhng vt chng miu t, ngi theo ch ngha duy l ngi Anh, Thomas Hobbes cnh bo, trong mt cu cch ngn ni ting hin nay, "T ng l cng c tnh ton ca ngi khn ngoan, h s dng nhng khng nhn thc; nhng chng (t ng) cng l nhng ng tin ngu xun". (Words are wise men's counters, they do but reckon by them; but they are the money of fools. (Leviathan, phn I, chng 4)). Abraham Lincoln c gng to ra nhng im ging nhau khi ng hi mt khn gi, "Nu ti gi ci ui con nga l mt ci chn, th con nga s c bao nhiu chn tt c?" H tr li "5". Lincoln ni "Khng, vic gi ci ui con nga l ci chn khng lm cho chng thnh mt ci chn." Chng ta s mm ci vi nhng cu chuyn nh th, nhng sau mt thi gian nhng tn gi chng ta s dng nhn dng vt th c lin kt trong tm tr chng ta vi nhng vt th ca chng m thnh thong chng ta li d qun trong giy lt, v d, mt con heo khng c t tn v n l con vt d bn. Hay chng ta ni, "Ni n ma qu th hn s xut hin". Trong nhng trng hp nh th, gi nh sai (th nht, TQ hiu nh) rng du hiu tng ng vi vt ct, dt ta n mt gi nh sai th hai - bng cch ny hay cch khc ngn ng chng ta s dng nh hng n s vt, s vic chng ta cp n. Nh ngn ng v ngha hc (semanticist) li lc S. I. Hayakawa, mt on trong quyn sch "Ngn Ng Trong T Duy v Hnh ng" ca ng cho u thch ng "Th Gii Khng Phi L Vt Cht", c trch dn mt vi v d y kch tnh ca s nhm ln ph bin ny: Ngi ta nh n mt din vin, ng vai k hung c trong mt on kch sn khu lu ng, n giy pht tht cng thng trong v kch, b bn bi mt cao bi trong khn gi. Nhng s hn lon nh th ny dng nh khng giam gi nhng ngi i xem ht cht pht. Trong thi gian gn y, Paul Muni, sau khi ng mt phn vai ca Clarence Darrow trong Ngi K Tha Hi Th, c mi n c din vn ti Lut S on Hoa K; Ralph Bellamy, sau khi th vai Franklin D. Roosevelt trong Bnh Minh Campobello, c mt s trng i hc mi n ni chuyn v Roosevelt. (Phin bn th 4, New York: Harcourt Brace Jovanovich 1978, trang 25-26) Chng ta thin v nhng li nu ra nh minh ho mt cch qu ng n Ni Hi ng Thng Mi Lin Bang (Federal Trade Commission) phi gia tng kim sot cch cc nh sn xut qung co sn phm ca h. Nhng iu l ngn cm nh dn nhn hiu "hng nhp" trong khi thc ra cc chn mn l hng ni a (khi chn mn c dn nhn vi ci tn nc ngoi nh "Khandah" hay "Calcutta", gy n tng nh th chng l chn mn phng ng trong khi thc ra l hng ni a). Thuc aspirin a ra mt v d khc cho thy sc mnh ca nhng nhn hiu. mt s tiu bang, aspirin c phn loi mt cch chnh thc nh "ma tu" v v th ch c th bn khi c giy bc s. nhng tiu bang khc th khng c phn loi nh mt ma tu v s lng c s dng hng ngy cng rng ri. Tuy nhin, nhng c dn mt s tiu bang m aspirin c coi l mt loi ma tu c th quyt nh mt ngy no phn loi n li (i tn) nh thuc "phi ma tu" -- khng phi v bt c ci g mi h pht hin ra v aspirin nhng n gin v h mun n c s dng rng ri. y, ngn ng khng th t mnh gip cho s t nhin, nhng n phc v cho chng ta v cho nhng nhu cu c bit ca chnh mnh. (TQ hiu nh, con ngi dng ngn ng phc v li ch cho chnh h; khi mun kim sot thuc aspirin, h ni aspirin l loi thuc "ma tu", nhng khi mun bn v tiu dng thuc aspirin rng ri, h li lit k thuc aspirin l loi "phi ma tu", mc d tnh cht ca thuc asprin khng c thay i). Ngh thut i tn giu i ngha h khng hi lng c gi l cch c tri tn (euphemism). Li c tri i l bt c s din t no c th chp nhn c, min l chng ta thay th ci chng ta khng hi lng. Th d,

khi chng ta khng mun cp n cht chc, chng ta phi s dng n li ni tri i nh qua i, t trn, bng cch y chng ta c gng thay i s kin mc d thm ch chng ta khng th ph nhn. Ngy nay ta gi gh hng ba (third class) l gh du lch (tourist class), mt ngi bn hng lu ng l ngi cho hng, ngi l ngi gip vic v nhng ngi nht rc l k s v sinh. Mt vi vt th dng nh li pht sinh nhiu cch ni tri hn nhng vt khc. T ng kt hp vi chc nng tng th l mt trng hp thit yu, v c th thy bng cch xem xt s a dng ca nhng t ng c s dng cho t gong. Nhng ci gong bt u tr nn th thin v c thay th bng t Latinh l necessarium. Sau ci phng c gi l nh x (cn by gi chng ta gi l phng tm), m ci tn c n i bng cch vit tt l WC. Theo lo-gic, trong tt c cch s dng ngn ng, chng ta cn ghi nh rng cch dng mt t, d t ng l "tt" hay "xu", chnh n khng th bo m s tn ti nhng nt c trng m n hm . Chng ta s c c hi tm hiu cn k hn v li ni tri v s i lp ca chng khi chng ta nghin cu nhng li theo lo-gic trong Phn II. T ng l nhng m thanh c cu thnh p ng cho nhng biu tng v nhng vt cht n mang tn. Mt vt c th c t bng bt c tn g, min l mi ngi ng s dng t hoc nhm t nh nhau gi n. Nh vy, c mt s lin kt khng t nhin gia mt t ng v vt th n biu tng ha. Tuy nhin chng ta hay cho rng t ng c mt sc mnh c bit, tin rng chng rt linh thing hoc c ma thut trong s dng thng thng. Chng ta cng s dng nhng t ng no vn dng cho thc t, trong mt s chn la theo cm gic nhng li ni tri m ch nhng s vt, s vic xu chng c th tr nn hay hn. C hai xu hng trn th hon ton t xc cm trong ng c thc y ca chng v c khuynh hng che y di s phn tch ca chng ta ca mt vn . Trong tranh lun, chng ta nn ngn chn chng. 4. S Hu Dng ca Ngn Ng Mt gi tr c bn m ngn ng c th c s dng l cung cp thng tin v th gii, th d: "Ci bn ny c lm bng g si" hay "Ti lm mt ng h ri". Mc ch ch yu ca ngn ng l truyn ti thng tin c miu t, khng phc tp, khng m h. Nhng c l chng ta cng s dng ngn ng biu l cm gic ca mnh hay gi ln cm gic ca ngi khc. Chng ta ht ln "Tht l mt ngy p tri!", khng cho ngi khc bit v thi tit nhng biu l nim vui ca ta v n. Hoc chng ta c th ni vi ch nh : "Dng nh y hi lnh", khng nh mt li nhn xt bnh thng nhng thuyt phc h bt my iu ha. Ni ngn gn, ngn ng c th c s dng khng ch cung cp tin tc m cn trnh trng v gy xc cm, gia mt s a dng ca nhng gi tr s dng khc. Mi gi tr s dng c phm vi hp l ca n. Nhng g c th ng ch trch, tuy nhin, n li gy nhm ln i vi nhng ngi khc. Mt vi s nhm ln v ngn ng v mc ch ch n thun l s tiu khin. Li cho "Bn khe khng?" thc s khng phi l mt li yu cu thng tin v tnh trng sc khe ca ngi khc. Cu tr li thch hp rt n gin "Ti khe, cm n bn". Quan trng hn s nhm ln ny gia gi tr s dng trang trng ca ngn ng vi gi tr thng tin l s nhm ln ca biu l cm xc v cung cp tin tc. Trong nhng trng hp nh th, ngn ng c th c s dng khng thch hp vi mc ch v c th a chng ta ti mc tiu mt cch vng vo hay lm lc hng chng ta. Bi din vn "Cy Thp Gi Bng Vng" (Cross of Gold) ni ting ca William Jennings Bryan i lp vi bng v vng a ra mt th d minh ha su sc v ngn ng cm xc. S mnh m ca n, c trnh by trong nhng t cui nh sau: "Bn s khng nng ln trn ngi lao ng nhng bi gai ny. Bn s khng ng inh nhn loi ln mt

cy thp gi bng vng!" Yu cu khn khon ca Bryan li dng nhng cm gic su kn kt hp vi ch ngha tng trng thuc v tn gio ca bc tng Cha Gi-xu b ng inh trn thnh gi, cy thp gi v u nhng bi gai. Bng s lin kt nhng vn ca bng v vng vi nhng biu tng tn gio ny, bi din vn c gng chuyn ti n biu tng vng nhng cm xc mnh m vi nhng biu tng tn gio ny c cng c lu di. Yu t ch cht c lp khi tm hiu chc chn mt gi tr s dng ngn ng c a ra thch hp hay khng l mc ch ca n. C phi mc ch ch yu ca s truyn t thng tin l cho mt ngi no bit? N c biu l nhng cm xc no ? N c nh khin chng ta lm mt iu g hay khng? C l n l tt c cng mt lc? thit lp mc tiu, cn cn nhc ngn ng c c bo v vi mc tiu hay khng. Nu nhng c s lp lun ring l ang b e da, mt vic s dng qu nhiu ngn ng m mu cm xc c th ch l mt cn tr v c nh gi vi s ng vc. Thm ch ngh thut tu t s b lng i, ni m thng tin l mc ch duy nht. Vi nhng c s lp lun c truyn t mt cch hiu qu nht khi chng c bt u trong mt cch thng thn v khch quan. S tht l ngn ng cm xc thng b hn ch hp l khng c ngha trong bt c cch no trong mt kiu mu km hn ca ngn ng. Mt nh nh, thuc lnh vc hng u khng phi l l tr, c kh nng t c mc ch ca h bng cch la chn t ng m chng ta c th nh gi cao bng nhng cm gic ng hn l l tr ca mnh. iu ny c l l ngha li nhn xt ca T. S. Eliot rng thi ca ni chung c th truyn t c ngha ca n trc khi ngi ta c th hiu. cng chc chn l nguyn nhn ca c s lp lun nhng c gng bin i mt bi th thnh nhng thut ng hon ton d hiu bi l tr ca chng ta c khuynh hng trit ph nt c trng m n c ging nh mt bi th. Ngi ta ni rng Alfred Noyes Tennyson phn i cu ni ca William, "V ngi trn bi c cng thng thc thc ung thm ngt chit t tho mc Trung Quc" Tennyson nu ln cu hi "Ti sao ng ta khng ni: Ngi trn bi c ung tr?", tuy nhin, ly cu ca nhng t c miu t v dn chng nhng kha cnh c bit no v kinh nghim dng tr, mc d n ch o gi li ni dung v ng ngha hc. Mc ch ca cc nh th, cng nh ca tt c gi tr s dng ca ngn ng, l tn dng cc t ng thch hp cho nhim v sp ti. Tuy nhin, gi tr cm xc ca mt bi din vn hay tiu lun khng lin quan n gi tr hp l ca n. Khi chng ta c hay nghe mt quan im hp l, chng ta ch quan tm n ni dung thng tin ca li nhn xt v h tr mt s li pht biu n nhng ngi khc. ng l nh th, n l mt tn hiu ca s tinh t c th nhn ra nhng gi tr s dng khc nhau ca ngn ng v nh gi nhng trng hp ca mi gi tr s dng bi tiu chun thch ng ca chng. Nhng, khi chp nhn rng khng c mt bi din thuyt hay tiu lun no n thun l khng c gi tr bi v n gy cm xc, chng ta cn km ch trong suy ngh v cm gic rng mc cm xc ca mt l lun khng c ny sinh bt c iu g trn gi tr ca n. 5. S Ti Ngha v M H

S ti ngha v m h th tng t nh nhau, chng u l c tnh ca ngn ng khng chnh xc. Tuy nhin, c mt s phn bit gia chng. Mt t hoc s miu t c gi l ti ngha nu n c nhiu hn mt ngha. N m h nu ngha ca n khng r rng. Ngn ng ti ngha gy kh khn cho chng ta vi mt s ngha, m vn ngha no chnh xc th kh m xc nh c, trong khi m h chng ta c nhim v phi tm ra bt c nhng ngha no m n c. Ni: " l mt quyn sch ti nht m ti tng c" l mt li nhn xt ti ngha. "i, mt quyn sch" l cu m h.

Trong nhiu trng hp ng cnh (context), ngn ng ti ngha ny sinh s xc nh ngha no c ng . Tm quan trng ca ng cnh tt yu khng phi l mt khuyt im ca ngn ng nhng ng hn l mt du hiu ca s linh ng. Cho n khi t vo mt ng cnh c th, mt vi t ng hon ton c li nht thit vn khng c xc nh. . V d, "ru" cng c ngha l bun v cng c ngha l "lo lng. Tuy th, nu chng vn khng xc nh v tr trong mt ng cnh, nhng t ng nh th c gi l ti ngha. Trng hp m h th khc. Mt s t ng thng rt m h, khng k ti ng cnh, vi nhng ngha ca chng khng n thun v khng xc nh m cn khng r rng. V d, t giu c lun m h, v n khng bao gi r rng s giu sang mt con ngi c c l bao nhiu trc khi dnh gi h giu sang. Khng ging nh ti ngha (s tht l ng cnh thay i ngha ca t), m h c mt s nguyn do. i khi m h ch phn nh s nhm ln ca chng ta. V d, tui no mt ngi c gi l "trung nin"? V mt ngi b hi nh th no trc khi chng ta gi mt cch chnh xc l ngi "b hi u"? Tuy th, nhng thi im khc, m h khng lin quan ti s khim khuyt v mc r rng nhng ng hn l s bo mn t nhin ca ngn ng. Nhng t ng no tr nn cn ci do vic lm dng, lm mt i tnh chnh xc m chng c. Nhng t thuc v phm tr ny bao gm tt, th v, tuyt, tao nh v c a chung. Trong iu kin mt vi t m h cha ng qu nhiu ngha, chng s mt i tnh chnh xc. V d: dn ch, ch ngha cng sn, ngh thut, s tin trin, vn ha v thm ch ngay c t m h. Trong nhng trng hp nh th nhng thut ng cn c nh ngha trc khi s dng. Cui cng, v d mt t ng va ti ngha li va m h l t ngh s. Ngn ng c th c s dng theo mt li n gin em li thng tin, biu l cm xc hay gi ln trong ngi khc cm xc, a ra nhng ch dn hoc trnh t (mt cch trc tip), hay hng dn tiu chun trao i x hi (trnh trng). Khi nhng gi tr s dng ny b xo trn, ngn ng c chn c th khng thch hp vi tnh hung, v do khng t hiu qu. Nu mt tranh lun c by t nhiu hn ngn ng cung cp thng tin, xc nh nhng ngha c bn lm cho chng ta nh gi n tt hn. Mt t hoc mt biu hin c th hiu hn mt ngha c xem l ti ngha Mt t hoc mt biu hin khng c r rng gi l m h. M h c th l kt qu t s ln ln v ngha chnh xc ca mt t; n cng c th phn nh s lm dng ca t ng.

6. Nhng Tranh Lun v T Ng Trong s kho st ca chng ta v vai tr ca ngn ng trong tranh lun, tht quan trng to nn mt s phn bit gia hai dng ca tranh lun, tranh lun thc t v tranh lun v t, trc khi tin ti phn tch nhng tranh lun c th trong Phn II. Mt tranh lun c cho l thc t khi mt kin cho rng mt nhn xt no l tht trong khi mt s kin khc cho l sai. Nhng tranh lun thc t ny sinh khi nhng quan im khc nhau xc thc tn ti i vi nhng vn thc t.

Mt khc, tranh lun v t hay ngn ng xut hin khi mt kin tin rng mt nhn xt no l ng trong khi mt kin khc cho rng nhn xt khc l sai. ng hn l mt kin khc nhau trn cng mt nhn xt, c mt quan im khc trn cng mt vn . Nh th trng hp nhng kin tranh lun bt ng bi khng kin no nhn thc r tranh lun bn nhn xt nh nhau. Trong tranh lun v t nhng kin c hoc khng th c tn thnh i vi s kin trong nhng trng hp, bi v cch m mi ngi hiu nhng t ng mu cht trong tranh lun, h khng th ni ln tranh lun ca h tht s khng k n h c ng hay khng. Nhng l lun v "ng Tri" xy ra thng xuyn trong trng thi t nhin ny. Trong nhng l lun nh th l mt s nh gi mt tranh lun thy rng, t nhng ngha mi kin v ng tri u khc nhau, khng tranh lun v tt c nhng vt cht ging nhau. Mt sinh vin khoa thn hc tht ln sau mt tranh lun in hnh : "By gi ti hiu ri! ng Cha tri ca bn l ma qu ca chng ti, v ma qu ca chng ti l ng tri ca bn!" Thng sut chng ny, chng ta thy nhng t ng khng n thun ch p ng cho vic truyn t thng tin m cn c cm gic, thi v quan im. T nhng t ng ging nhau c th truyn t thng tin, thnh thong cng c dng biu l cm xc v quan im, chnh l nguyn nhn ca nhng s nhm ln v t rt thng xuyn. c c s nht tr, nhng kin tranh lun phi ph hp khng ch i vi nhng ngha m t ca chng m cn c nhng ngha biu l t yu cu. Mt th d thch ng l t s xm lc, c bit c s dng trong tranh lun quc t. Trong khi kin ca hai quc gia c th thng nht c ngha din t (expressive) ca t - l mt t "xu"- h khng thng nht v ngha m t (descriptive) ca n. V th, i vi mt bn, s xm lc dng nh khng bao gm s tuyn truyn; khng a thit b qun s, khng a c quan tnh bo hay ting sng vo mt quc gia khc, khng thit lp qun i nc ngoi vi c quan ch th chnh yu i vi bn kia, tt c nhng ci trn l hnh ng xm lc. Gi y, bn ny ch trch bn kia l o c gi khi bn kia t chi trch nhim v vic lm sai tri ca "s xm lc" l khng hiu c nhng vn ca ng ngha hc tim n s hiu lm ny. (TQ hiu nh, mt bn mang qun i, vv.... vo mt nc khc, h khng coi l hnh ng xm lc, m l hnh ng gii phng, trong khi bn kia th coi vic s dng qun i, vv... l hnh ng xm lc. Hai bn ng v ngha din t ca t "xm lc" l xu sa, nhng hai bn khng ng v ngha din t ca t "xm lc": th no c coi l xm lc). Mt th d khc, hy tng tng mt tranh lun v s xm lc m c mt s tn thnh trn ngha ca t nhng mt bn nhn mnh rng n khng ch miu t tnh t li c khai sng, trong khi mt kin khc cho rng n phi ng lo ngi. Sau , nhng tranh lun v t c th ny sinh trong c hai chiu hng: (1) mc d khi c hai bn gp phn tham gia vo mc gy cm xc ging nhau ca vn , khng ging nh s am hiu v mc miu t; (2) hay mc d khi c hai bn u thng nht trong nhng mc miu t ca vn , c nhng cu tr li hon ton khc nhau v mc gy cm xc. C hai dng tranh lun v t thng c b sung bi mt kh nng phn on ca vn nan gii. Nhng ngi cm thy khng chc chn trong nhng cuc tranh lun hay h nn tin hnh nh th no. Trong nhng trng hp ny, phng thc tt nht l xc nh v tr bng cch tm hiu mt kin khc v nhng g h mun ni bi nhng thut ng ca vn . Mt tranh lun c th bng li ni cho n khi c mt kh nng phn on xa hn, nh trong cu hi thng gp sau y i vi nhng sinh vin mi bt u ca khoa trit hc: Mt ci cy ng trong mt khu rng b hoang c gy ra mt m thanh khng? R rng ch c mt t mu cht trong cu hi ny v l t m thanh. T cu tr li chng ta s c khuynh hng a cu hi ny ph thuc vo ngha m chng ta gn cho t , tht quan trng nu chng ta thit lp s khi u ch vi nhng g n hm . ng tic, khi c s dng trong ng cnh ny, n l ti ngha, bi v n c th va l mt cm gic c th nghe thy (a) hay mt chui sng trong khng kh c kh nng gy ra mt cm gic c th nghe thy (b) khi chng tc ng vo tai con ngi. V vy, cu hi cy ng trong

mt khu rng b hoang c to nn m thanh hay khng c th tr "c" hoc "khng" - mt trong hai cu tr li u hp l nh nhau ph thuc vo ngha m chng ta gn lin cho t then cht. Chng ta c th tr li "Vng, n to nn m thanh, nu chng ta mun ni m thanh y l 's dao ng trong khng kh'. Nhng dao ng nh th ny sinh mt cch hin nhin mi ngi c th tip nhn c chng hay khng. Mt khc, chng ta cng c th tr li: "Khng, n khng to ra m thanh, nu chng ta mun ni m thanh l s cm nhn nhng cm gic hin thi. Khi khng c ai cm nhn nhng cm gic nh th th ta ni khng c m thanh no c to ra". Tranh lun truyn thng khng cn s dng c na tr li cu hi ny theo tng ch mt v bn cht, vi cuc tranh lun a ra s nhm ln l mt s khc nhau trong mt vn ring l gia nhng kin khi s tht chng tranh lun v hai vn ring bit. 7. nh Ngha

Bt c ai a ra mt cuc tranh lun cho s cn nhc nghim tc l mt nhim v pht biu gi thuyt v kt lun ca h mt cch r rng. Mt phng php to nn mt cuc tranh lun r rng l a nhng nh ngha ca nhng thut ng mu cht. Mt nh ngha l mt li nhn xt rng mt t hay mt cm t c ngha ging nh mt t hoc cm t khc. N gm c 3 yu t: (1) s din t c nh ngha, m nhng nh lo-gic hc gi l mt t hay ng ang c nh ngha; (2) s din t hn ch ni dung ca t hay ng , gi l xc nh c im v (3) mt s khng nh hay s quy nh rng s din t c nh ngha c cng ngha nh s din t hn ch ni dung ca t hay ng. Th d, nu chng ta chp nhn ti liu gc ca Tn t in Webster, t c dui c th c trnh by r rng nh: C dui c ngha l "mt c bp h tr cho vic co dui mt b phn ca c th ( nh chn, tay)". S biu hin c nh ngha (mt t hay mt ng ang c nh ngha) l t c dui, mt t khng quen thuc lm vi hu ht chng ta. S biu hin hn ch ni dung ca t hay ng (nh ngha) l "mt c bp h tr cho vic co dui mt b phn ca c th ( nh chn, tay)", mt mnh m cha nhng t ng rt quen thuc vi chng ta. Nhng nh lo-gic hc tham kho nhng nh ngha ging nh vy t Tn tin Webster nh nhng nh ngha tng thut (reportive definitions) v i chiu chng vi nhng nh ngha c nh (stipulative definitions). Mt nh ngha tng thut nh mt li pht biu rng mt t ng hay cm t c s dng trong mt kiu cch no bi mt nhm ngn ng hc c th, v d nh nhng pht ngn vin ca Anh Ng tiu chun. Mt khc, mt nh ngha c nh l mt li pht biu bi mt ngi ni hay ngi vit c nh s dng mt t trong mt ng li no . nh ngha tng thut c th c c nh gi l ng hoc sai. Nhng nh ngha c nh c th ch c nh gi l hu ch hay v ch. Trong nhiu trng hp dng hu ch nht ca nh ngha cho mc ch ca tranh lun l mt s kt hp gia tng thut v c nh. Chng ta hy gi n l nh ngha bnh gii (explicative definition). Mt t ng ty thuc vo mt nh ngha bnh gii c mt im mu cht m mi ngi ng , nhng phn ti ngha m h phi c gn lc trc khi s dng trong tranh lun. Mt nh ngha bnh gii chp nhn cch s dng thng nht ca s m t c nh ngha nhng tip tc c nh s m t c s dng nh th no trong nhng trng hp khng c lm r rng bi t in tng thut ca n thng nht v cch s dng. Th d, gi s mt ngi ang tranh lun rng nhng quc gia trong khi th trng chung Chu u nn to thnh mt cng ng lin bang. Anh ta s phi nh ngha th no l cng ng lin bang. nh ngha phi ph hp vi li m t c s dng bi nhng ngi ni. Th d, mt ngi khng th xem nh s m t nh ngha kin ca nhng thc th chnh tr c lp t b ch quyn ca h n mt chnh quyn trung ng. Tuy nhin, mt tng thut khng ng k v cch s dng chun ca cng ng lin bang s khng c r rng bao nhiu v hnh thc ch quyn no mt nhm thc th chnh tr c lp s phi t b mt chnh quyn trung ng k n nh mt cng ng lin bang. im ny, anh ta s phi c nh t ng c s dng nh th no trong l l ring bit ca anh ta. (TQ

hiu nh, chnh ca an ny l, c nhng t khi qut chng ta cn phi nh ngha trc khi tranh lun; nhng t nh "cng ng", "lin bang", "on kt", v.v.... V d, chng ta hiu th no l on kt, nhng "on kt" bao nhiu th mi c coi l on kt, v nu thiu mt cht th gi l g?). nh ngha ca t in Webster v c dui l mt v d v nhng g cc nh lo-gic hc gi l nh ngha mi du hiu phn bit c trng (per genus et differentia). Mt nh ngha v mi du hiu phn bit c trng l mt s m t nh ngha ni n iu khong i vi nhng lp cng chng loi ca n v sau phn bit n t tt c nhng hng loi khc trong tng lp . Th d, Webster phn loi mt c dui nh mt c bp v sau tip tc ch ra loi c bp c th . Khng phi tt c cc t ng u c th nh ngha theo hng , nhng c nhiu t vn c th, v mt nh ngha hon chnh mi du hiu phn bit c trng l mt cng c c trng ca t duy. Mc tiu ca mt nh ngha hon chnh l phi rnh mch. S m t hn ch ni dung ca t hay ng phi r rng i vi ngi nghe hoc ngi c hn s m t nh ngha. N khng s dng s hn ch ni dung ca t hay ng lm mt t then cht ca mt l l trong nhng t ng m chnh chng l m h hay khng r ngha, i vi gi tr ca nhng nh ngha c a ra l s tng ng v mt ng php vi t hay cm t c nh ngha, v ng ngha, s m t hn ch ni dung ca t ca bt c nh ngha no c thay th trong bt c ng cnh thuc ngn ng hc no i vi s m t nh ngha. nh ngha trn v c dui p ng nhu cu ny, t c dui l mt danh t v " mt c bp h tr cho vic co dui" l mt cm danh t. Mt nh ngha tng thut hon chnh phi tht chnh xc. Mt nh ngha l chnh xc nu v ch nu s m t hn ch ni dung ca t ch p dng vo tt c nhng mc m s m t nh ngha ca n c ng dng. Nu s m t hn ch ni dung ca t ca mt nh ngha ch p dng vo mt vi iu khong c gi tn mt cch chnh xc bi s m t nh ngha, sau chng ta ni rng nh ngha nh ngha b hn ch. Ga s, th d mt ngi no nh ngha t gio dc l "s pht trin ca kh nng hiu mt cch r rng". Ng nh ngha ca n bao trm phn m s m t nh ngha ni n mt cch chnh xc. Nhng bi v n khng c p dng cho nhng trng hp chnh xc ca gio dc - v d, s pht trin ca th hiu vn chng hay s am hiu lch s nh ngha qu hn ch. Mt khc, gi s mt ai nh ngha gio dc l "s iu chnh tng th ca c nhn i vi mi trng ca h". nh ngha ny l qu khi qut. S m t hn ch ni dung v t ca n p dng vo nhng hot ng v quy trnh m chng ta khng tnh ton c nhng iu m ch ca gio dc, th d, s phn x ca ci chp mt. Cch kim tra chnh xc ca nh ngha, rt n gin: n phi c t vo nhng th d. Ngi ta nn c gng suy ngh v mt iu g m s m t nh ngha m ch rng s m t hn ch ni dung ca t khng bao trm, hay ngc li. Nu iu c th c thc hin, nh ngha khng c chnh xc v v th, i vi mc tiu ca l lun chnh xc tr nn v ch. Khi vit mt bi tiu lun c lun chng, thng thng chng ta cn dnh ra nhiu hn mt cu nh ngha mi t then cht. N thng i hi mt on vn - i khi l mt phn ca bai tiu lun- pht trin nh ngha. Ba on vn sau trch t Phm vi ca tiu thuyt ca Cleanth Brooks v Robert Penn Warren ch l im bt u nhng c gng ca h lm r rng hn nhng g h mun ni khi chng ta cho rng ct truyn ca mt quyn sch tiu thuyt: By gi chng ta s c gng to ra mt nhn xt c h thng v t nhin ca ct truyn. C l chng ta bt u vi - khi nim: C th ni ct truyn l nhng g xy ra trong mt cu chuyn. N l chui nhng s kin t duy nh s khc nhau t nhng ngi n ht tm tr vo nhng s kin v s khc nhau t nhng ngha ca s kin. Chng ta to nn mt s phn bit nh th thm ch chng ta bit tht s chng ta khng th tch ri mt hnh ng t mt c nhn a ra n, hoc t ngha ca n nh mt hnh ng. Nt c o l iu chng ta to ra trong

u mnh v khng c sn trong tiu thuyt h cu. hiu r hn v bn cht t nhin ca mt cu chuyn, chng ta phn tch tnh ng nht m cu chuyn v nhng g chng ta tri qua trn thc t trc khi qu trnh phn tch c bt u. Ct truyn l nhng g xy ra trong mt cu chuyn - l mt i khi hon chnh- and ready cch t vn . Nhng chng ta xt ti mt bc xa hn. Chng ta c th ni, ct truyn l cu trc ca mt hot ng hin ti trong mt quyn sch tiu thuyt. Chng ta s nhn thy, n khng phi l cu trc ca mt hot ng m chng ta tnh c tm thy, m l t chng mang n cho ta. Chng ta da vo s tng phn ny gia mt hot ng "th"hot ng ging nh n ny sinh ra trn th gii - v mt hot ng trong cu chuyn, l nhng hot ng c thc hin kho lo bi ngi k chuyn. y chng ta ang s dng t hot ng theo mt li c bit. Chng ta khng c ni mt s kin ring l John p Jim bng mt hn , Mary t quyn sch ln k. Chng ta mun ni v nhng chui s kin, mt s vn ng sut thi gian, biu l tnh ng nht v y ngha. N l mt chui cc s kin c lin kt vn ng sut ba giai on mt cch hp l - phn m u, phn gia v phn kt thc. (Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, 1960, trang 51-52) D chng ta miu t c hay khng nhng g Brooks v Warren ang thc hin nh vic a ra mt nh ngha v t ct truyn vn chng hay gn lc khi nim ca c truyn trong tiu thuyt, s tranh lun ca h l mt th d r rng v nhng g ngi ta thng phi lm loi tr t bi din vn hay tc phm, t suy ngh nhng t ti ngha v m h. Mt tranh lun v t hay ngn ng hc khc vi mt tranh lun thc t v mt vn c a ra. Trong tranh lun v t, mt kin tin rng mt nhn xt bo l ng mt kin khc li cho l sai. S bt ng kin dn n vn : li nhn xt no s c tho lun? Nhng tranh lun v t duy nht gy s ch ca chng ta, rt kh ni tranh lun thc t l g, hoc nu n cng tn ti. hiu nhng tranh lun v nhng tranh lun thc t, nhng kin phi thng nht v c ngha miu t va biu l ca ngn ng v nhn xt c s dng. Mt bc quan trng trong vic xy dng mt l l r rng l a ra nhng nh ngha ca t hay hnh minh ha ni bt. Nu mt nh ngha r rng c th hn ch c nhng tranh lun v t. Mt nh ngha hon chnh phi chnh xc v d hiu hn t ng m n nh ngha. N cng phi c tp trung vo: r rng bao hm tt c nhng trng hp c th bit v hnh dung c vt cht c miu t, v hn ch loi tr bt c nhng g cn li t vic ph hp vi nh ngha ging nhau.

Mt nh ngha tng thut sp t mt t hay mt ngc s dng nh th no bi mt nhm ngn ng tng th (th d, nhng ngi ni ting Anh chun). y l ngha thng dng ca t. Mt nh ngha c nh miu t mt cch ring bit m mt ngi ni hay ngi vit c nh s dng mt t trong mt thi gian ngn. Do , y c th l mt nh ngha khc vi ngha thng thng.

 Mt nh ngha gii thch kt hp vi nhng nh ngha tng thut v c nh l mt loi hnh s dng hiu qu nht trong l lun.

8. Ngh Thut Ni Chuyn Trc Tip S r rng trong vic trnh by mt l lun khng th ch c hon tt qua vic s dng nh ngha. N cng i hi phi ch n vn phong. Vn phong hay l mt vn ca vic ni mt cch r rng, n gin, thch hp v sc tch nhng g m chng ta mun ni. Nu mt vt cht c th c ni mt cch n gin, th ti sao chng ta li ni theo cch khc? Thm ch nu mt vn phc tp, t nht chng ta nn c gng din t n mt cch r rng - vi chnh xc m chng ta c th bao qut. Hon tt vn phong hay l rn luyn s thn trng; ta phi hn ch vic s dng nhiu t ng, t phc tp m t t hn hay nhng t n gin hn c th thay th. Th d, vn xui phc tp phi s dng n thnh ph nh Riverhead khi vit thng bo v mt lut mi c ban hnh: Khi rc vng ph cn gn nht ca mt c nhn v c nhn c ti sn khc thuc quyn s hu trc tip m c tn nhn hiu ging nhau, nhng ngi coi nh b rc vng ph cn gn nht . C phi n gin hn khi ta ni : "Ngi gi nhng vt dng ging nh rc trong khu ph cn c rc s b coi nh vt rc ba bi."? V cn nhc k mnh lnh kh hiu di y c ban hnh bi Cc qun tr cng ng (Public Administration Bureau) trong sut Chin tranh th gii th hai: S chun b nh th nn c thit lp s lm m i hon ton tt c nhng cao c lin bang v khng thuc lin bang b chim gi bi Chnh quyn lin bang trong sut mt cuc t kch khng phn trong nhiu qung thi gian t tm nhn xa hn bi l do ca s khai tr trong v ngoi nc. Khi vin chc v dng ny a cng vn ln ti bn Tng Thng, Tng Thng Franklin D. Roosevelt bo mt cch ngn gn: "Ni vi h rng trong mt ta cao c m h phi lm vic, t mt ci g (nh treo c) qua ca s".u im chnh ca bt k ngn ng no l cho php ngi s dng ni chnh xc ngha c cp, khng hn khng km. Nhng g chng ta cn phi nh l ngn gn s hiu qu hn. Mt iu tr ngi cho vn phong hay l cu so rng (cliche). Mt ngn ng c khuynh hng tch lu nhng cu rp khun, so rng ny trong lch s di, nhng trong trng hp ny chng ta ch khng s dng chng vi li cnh bo, m l khng s dng hon ton. Mt cu so rng l mt m t lp i lp li truyn t mt vi "chn l" l qu lm dng nh th n tr nn gn nh v ngha. Nu chng ta tranh lun, "S vi vng sinh ra lng ph, v th chng ta hy chm li trong vic iu chnh s bt cng trong x hi" ("Haste makes waste, so let us move slowly in righting this social injustice"), cch dng ca chng ta v mt cu so rng nh gi thuyt s lm gim i cuc tranh lun. Bi v nhng cu rp khun th ngn gn, hay hm hnh v c v hnh thc, chng lun ng lo ngi, chng khch l s v t l bi vic lm m i nhng im chnh xc ca mt vn . Bin php phng suy ngh nhng cu so rng tt nht l phi nh rng, vi mi cch ngn ph bin nh th, mt cch ngn khc c th c trch dn mt cch trc tip gy mu thun vi n. a. Hai ngi hp li vn hn mt ngi (Two heads are better than one). b. Hai thuyn trng lm m mt con tu (Two captains sink a ship).

c. ng thay nga gia dng. (Don't change horses in midstream). d. n lc phi thay i. (It's time for a change). e. An ton trn ht. (Better to be safe than sorry). f. Khng c mo him, khng g li ch. (Nothing ventured, nothing gained). Mt cu so rng c th tm thy c chng minh - hoc khng chng minh - cho hu ht iu g. Cch s dng cu so rng, rp khun trong bt c tc phm thng cho ta thy rng tc gi khng suy ngh k, r rng, hon chnh trong ti v cng khng mun ngi c nh th. Tng t nh th l bit ng (jargon), c Gio s Donald Hall m t chnh xc: "nhng cu so rng thuc v mt chuyn mn ring bit". Ly th d nhng cu di y t mt cng b ca Qu khoa hc quc gia: "Quyt nh ca s tham gia ny l mt b phn hon chnh thit lp s tn thnh bi Qu Khoa Hc Quc Gia (NSF) ca s xut xem xt trong th quyt nh v s thng nht h tr v mt ti chnh cho d n c m t trong k hoch kt qu ca s c gng tuyn b trong th quyt nh ti tr ngn sch c ngh." Nhng g lm cho cu ny kh hiu khng phi l cch dng t ng chuyn mn khng quen thuc vi ngi thiu chuyn mn, bi v n khng c nhng t nh th, v thm ch nu c, s kin khng t n lm nn tng cho vic ph bnh. ng hn, cu trn lm cho ngi ta kh chu bi li miu t ca n, va ti ngha va thi phng ngha ca mt t duy n gin. Lu cch din t khoa trng ("mt b phn hon chnh", "thit lp", " xut"), vic s dng qu nhiu gii t, v s hn ch mt mu hnh trc tip ca ch ng, ng t v v ng. Nhng nt c trng vn phong ny l nhng g c gi l bit ng. Bit ng l mt c tnh ca tm l quan liu, nhng n cng thm nhp vo vn phong ca cc k gi, hc gi, sinh vin v hc sinh. Bt c tc gi no trnh by mt l lun cn nhc nghim tc c ngha v phi hn ch bit ng. Li vit hay - mt yu t cn thit trong mt l lun chnh xc - l n gin, sc tch v s dng ngn ng thch hp. Nhng cu rp khun, so rng l nhng biu hin c s dng qu rng ch lm cho chng tr nn v ngha. Chng cho php chng ta n gin ha qu mc nhng im cu k ca mt vn ; mt l lun mang phong cch hay s hn ch chng mt cch cn thn. Bit ng, nhng cu so rng hay m t ti ngha ca mt nhm ring bit (nh nhng chuyn mn khc nhau), din t nhng s vt, s vic theo mt cch phc tp khng cn thit. N thng rt kh nm bt v v th cng him khi nm trong mt l lun vn phong hay. 9. Tm Tt Trong chng ny cp ti vn ngn ng to thnh mt cu ni gia chui l lun, nh vic nghin cu l lun m l vn ca Chng 1, v s phn tch ca nhng l lun c th, m ta s nghin cu Phn 2. Chng ta thy rng ngn ng c tn dng trong bt c li pht biu no xc nh ngha ca pht biu . Ngn ng c xem nh c lin quan mt thit vi t duy, thm ch nh l mt hnh dng ca t duy.

Ngn ng c coi l biu tng ha hp l, trong tt c nhng t ng l nhng du hiu quy c cho nhng vt cht chng m t - nh i lp vi nhng du hiu t nhin m l nhng thnh phn hay du hiu xu. Khuynh hng nh ng t ng vi nhng vt cht chng biu tng ha c ch ra hn ch s nhm ln v ng ngha v lm tng nhng li ni tri, nhng v tr vt cht c t ra mt tn mi che y nhng im tiu cc. Nhng s nhm ln khc v mt ngha c tm thy t s khp khing gia dng ngn ng - nh thng tin, cm xc, hng dn hay nghi thc - v mc ch ca s thng tin. Hai khuyt im lm hng i ngn t thng tin l miu t khng r rng, ti ngha, m nhiu hn mt ngha c th gn cho nhng t hoc ng; v m h, l ngha khng c r rng. Chng ta lu rng nhng cuc tranh lun c th l ng gi, trong trng hp c s nht tr v mt vn no ; hay l li tranh lun sung -- trong nhng tranh lun v t hay ngn ng m ngi tranh lun khng c s nhn thc r v nhng t vng . Chng c th khc nhau v ngha miu t ca ngn ng c s dng hay ngha biu l cm xc. Ga tr s dng ca nh ngha ngh nh mt cch hn ch s m h trong mt l lun, khng cp n nhng tranh lun ti ngha v v t. Tuy nhin, gi tr s dng ca nh ngha khng t c s r rng. Ngi ta i hi mt vn phong gin d khi mc ch ca chng ta l thuyt phc cho ngi khc thy rng quan im ca chng ta l s cng nhn hp l v ng c th nhn. l mt vn phong hn ch nhng cu rp khung, so rng v bit ng, ni n gin v trc tip hn nhng g chng ta mun ni. Nhng chng ta khng nhm ln tnh cht di dng vi di. Mt vi iu c th i hi nhiu khong trng hn din t v mt s t duy c th tr nn qu phc tp truyn t ch vi nhng cu trc n gin.

Phn II
Chng 3 Nhng Ngy Bin do S Ti Ngha
Fallacies of Ambiguity Phn II ny nghin cu nhng dng thng dng ca nhng l lun sai lm. L lun sai lm (hay ngy bin) l mt l lun c khuyt im. Mc d khng hon thin mt cch hp l, nhng kin sai lm thng xuyn thuyt phc chng ta bi v, trong s xem xt trc tin, chng xut hin hp l trong hnh thi v ni dung. "Ngy Bin" hay "Sai lm(Fallacy) xut pht t ting Hy Lp l "phelos", c ngha l "la di", c ngh ra thay th cho s tht bi v t ca chng ta. Nhng Ngy Bin thng thng m chng ta tm thy trong nhng chng sau, l nhng l lun khng hp l v ni dung, nh i nghch li vi hnh thi hoc cu trc ca chng. Mt nh ngha kh c th lit k tt c cc dng ngy bin thng thng. Tuy nhin, bng cch cho th d, chng ta c th tm thy trong cch s dng ngn ng xuyn tc thc hin kho lo nhn thc ca chng ta v mt ti di s tho lun ("Bi thi kh khn ca Gio s Hedley l khng cng bng i vi sinh vin"), trong s ti ngha -- khng ch tm hay c k hoch cn thn hay khng m lm m i s thu hiu ca chng ta v nhng g c tranh ci r rng, v trong nhng l lun ni ln nhng s thch th n khuyt im nhn tnh ca chng ta. Trong nhng s sai lm gn y, tranh lun c gng "quyt nh", hc hi chng ta ng vi mt l lun ngoi cm gic ng tic hay khip s, ngoi s mong mun ca chng ta l "thnh phn ca m ng" hay ngc li, phn bit vi m ng -- thnh phn u t nht. Chng ta x l nhng sai lm thng thng bng cch nhn bit v gn lc nhng pht biu ti ngha v m h ca chng, bng cch to ra s r rng nhng gi nh ng ng ca chng, v bng cch trnh by nhng xu hng ca chng. Tht ng tic rng nhng kha cnh m nhng l lun ny tr nn v ch thng xuyn l nhng g ph thc chng vi cc thnh gi.

Nhng nh lo-gic hc ca tt c cc giai on nghin cu nhng s sai lm thng phc tp v kh phn bit. Ngi u tin phn loi nhng l lun sai lm l Aristotle. Aristotle chia nhng l lun b sai lm thnh hai nhm: mt s c ngun gc ngn ng ca chng, m bao gm nhng sai lm v s ti ngha, v mt s c ngun gc ngoi ngn ng, c xem nh tt c cc sai lm khc. Mc d c nhiu ngi c khuynh hng theo s phn loi ca Aristotle, nhng s nghin cu mt vi s sai lm cng thay i theo thi gian, v nhng sai lm mi c pht hin. Mt s tranh ci rng khng c s phn loi nhng s sai lm thch hp no tn ti, t nhng hng i n sai st l rt nhiu v phc tp. Vn cn nhng ngi khc qu quyt rng, ging nh s nghin cu lp lun chnh xc, l lun hc khng nn c lin quan ti chnh n vi lp lun khng hon ho. Nhng tranh lun ny hu nh l s sai lm ca bn thn n, t s tng t vi nhng li hp l thng dng gip chng ta bo v nhng s sai lm - trong nhng l lun ca ngi khc v ca c chng ta - v v th y mnh nguyn nhn ca lp lun chnh xc. Trong quyn sch ny, chng ta s ri khi h thng phn loi hai phn ca Aristotle, chng ta hi lng rng, tht ra, tt c nhng sai lm c ngun gc trong mt vi kha cnh ca ngn ng. V th, s t chc ca vic nghin cu nhng sai lm trong Phn II l ba phn, tng ng vi ba cch thc m ngn ng c s dng trong mt l lun sai lm c th tm thy nh ngun gc ca s sai lch. Trong Chng 3, ch l nhng sai lm v ti ngha m n l ngha phc tp ca nhng t ng tn dng l ngun gc ca sai lm. Trong Chng 4, trong nhng s sai lm ca gi nh, sai st xut pht t cch thc m nhng l lun sai lm to thnh ng tng ng hay hp l nh nhng l lun chnh xc hp dn chng ta "coi nh l" lp lun phi chnh xc bi n bao hm ngn ng tng t nh th ca nhng l lun xc ng. Nhm cui cng, trong Chng 5, gm c nhng sai lm ca s thch ng, m ngn ng hay l lun khng thch hp c a ra lm vng chc mt s thch th d gy cm xc, ng hn l mt s thch th hp l. V th, trong khi Aristotle pht hin nhng li trong l lun mt cch trc tip n ngn ng ch trong trng hp nhng sai lm do s m h, chng ta s thy n hu dng nhn mnh bn cht ngn ng ca li trong nhng sai lm ca gi nh v s xc ng. S phn chia ba phn chng ta pht hin trong quyn sch ny cng gip ta hiu su xa hn bn cht ca s hp l hay s hp l mnh m. Hp l l s nghin cu l lun, v do , a ra s tn thnh ca chng ta v mt l lun, chng ta nn lun chc chn rng chng ta hiu ra ba iu sau y: 1. L lun khng nh r rng iu g? 2. Nhng s kin trong l lun c c trnh by chnh xc hay khng? 3. Lp lun trong l lun c hp l hay vng chc khng? Ba phm tr ca sai lm c kt hp cht ch vi nhng kha cnh ny ca l lun. Hnh thc u tin (nhng sai lm v ti ngha) c lin quan vi nhng l lun m khng t hiu qu ngay khi gp tr ngi cu hi u tin ( l lun c r rng khng?); th hai (nhng sai lm ca gi nh) c lin quan vi cu hi k tip (l lun c c trnh by chnh xc khng?); v th ba (nhng sai lm ca thch hp) c lin quan vi cu hi cui cng (l lun c hp l khng?) Trong qu trnh minh ha ba hnh thc sai lm ny, i khi n s hu dng nghin cu mt s v d v l m khng c ai mun phm phi. Tng t nh vy, trong tm quan trng ca s ngn gn, cho php chng ta lm ni bt sai lm ca vn , chng ta s dng nhiu v d m chnh chng khng bao hm y nhng l lun. Nhng v d nh th p ng cho mt mc tiu tng t nh knh thin vn hay knh hin vi trong cc lnh vc khc: chng khuych i bn cht t nhin ca vt th di vic nghin cu chng ta c th thy n r hn. Trong nhng trng hp khc, mt v d khi hi c th c s dng minh ha cho nhng g trong thc t mt sai lm v cng nghim trng. Cng y, nhng v d sng t nh th gip nu bt bn cht ca sai st, nhng chng khng phi hng dn chng ta ngh nhng sai lm khng nguy him. Nhiu ngi ca nhng quc gia khc nhau ni chung b sai la v nhng tuyn truyn sai lm. Nhng ngi c gio dc tu nghi trong tt c thi gian v ni chn cn hiu r gi tr nhng kt qu ng n m c th n l kt qu ca nhng lp lun sai lm. Nhng s hiu lm v ti ngha l nhng l lun khng hp l v chng cha ng mt hay nhiu t, nhiu ch hay trong s kt hp, c th c hiu nhiu hn mt ngha. Chng ta theo di trong Chng 2, ngn ng ca chng ta cha nhiu t ti ngha - nhng t ng v s miu t nhiu hn mt ngha. Khi s ti ngha c trnh by trong mt l lun, l lun lun km chnh xc. Chng ta s nhn thy trong chng ny su sai lm: nhng sai lm v li ni lp l, cu nc i, du trng m, php tu t, s phn on v s kt cu. Mc d s ti ngha gy ra su

sai lm , s ti ngha c trng trong mi trng hp u khc nhau. Trong li ni lp l, s ti ngha xut pht t s kin nhng t ng c s dng c nhiu hn mt ngha chnh xc v c th c nhng ngha ng n tu thuc vo ng cnh (context) ca n. V cu nc i, chng ta s thy rng n l s ti ngha ca cu trc cu gy ra sai lm. Trong trng hp du trng m, s ti ngha c chp nhn trng m nhn hay m thanh c tn dng. Trong php tu t, s ti ngha l kt qu ca vic s dng mt hay nhiu t ng ch c th tham kho hp l nhng tn ti c th nu n cng c th xem xt v s tru tng. Trong phn on v kt cu, s ti ngha c chp nhn nhm ln ngha chung vi ngha phn bit ca t. Nhng sai lm ca s ti ngha c th gy th v trong nhng trng hp chng ta c th m bo rng chng khng nguy him. Tuy nhin, trong trng hp khc chng c th dn n nhng cu hi su sc hay tc khc m khng c cu tr li. Bng nhng s sai lm ca ti ngha: Li ni lp l (Equivocation) : Mt s ti ngha gy ra bi mt thay i gia hai ngha hp l ca mt t.(Trng im: s ti ngha tu thuc vo mt t hay ng. Tng phn vi CU NC I). :: V d: "Nu bn tin vo nhng iu k diu ca khoa hc, bn cng nn tin vo iu k diu ca Kinh thnh." (Nim tin vo khoa hc v tin vo kinh thnh c ging nhau khng?) Cu nc i (Amphiboly) : Mt s ti ngha gy ra bi cu trc cu khng hon chnh. (Trng im: sai lm bao hm c cu v khng tu thuc vo mt t) :: V d:"Ti b phiu bu cho ng c vin c lp vi nhng hy vng cao nht. (Gn lc s ti ngha: Nhng hy vng ca ai? Ca ng c vin hay ca ngi ni?) Du trng m (Accent) :: Mt li pht biu ti ngha v (1) m thanh v cch pht m ca n khng r rng; (2) m nhn ca n cng khng r rng; hay (3) n c trch dn ngoi ng cnh. :: V d: (1) " C th ht sc tn dng quyn sch ny" (Cch ni ny trong mt ging nghim trang hay chm bim?) (2)"John ngh rng McIntosh s thnh cng" (T ng no c nhn mnh?) (3) "Will Rogers khng bao gi gp George McGovern?" (Trong tm hn ngi lp d?) Php tu t (Hypostatization) :: S nghin cu nhng t ng tru tng nh nhng t c th, i khi thm ch gn cho chng nhng c tnh ca con ngi (Tng t nh nhn cch ha) :: V d: "Thm ch khi anh ta v nh, cng vic s c sc cm d anh ta, khng nh u th ca n, v li ko anh ta tr v vi n." (Quan st ch ng v ng t) Phn ha (Division) :: Gi nh rng nhng g l chnh xc ca tng th (1) hay mt nhm (2) phi ng vi nhng phn ca cc b phn (C gng "phn chia" nhng g hp l ca tng th gia cc thnh phn ca n). :: V d: (1)"Ti khng th x quyn danh b in thoi ny thnh phn na, v th ti khng th x mt trang ca n thnh phn na." (2) "y l hi n sinh giu nht trong trng; v th Mary, mt thnh vin trong , phi l mt trong nhng ngi giu nht trng." Kt cu (Composition) :: Gi nh rng nhng iu g hp l ca mt thnh phn trong tng th hay mt b phn ca nhm phi hp l vi tng th hoc nhm ( C gng "sp xp" ton b ngoi nhng thnh phn ca n) :: V d: (1)"Ming bnh nng ti n c hnh ci nm v cng nh ming bnh nng ca ngi hng xm. Tt c bnh nng phi theo hnh dng hnh ci nm." (2)"Mt ngy no loi ngi s bin mt khi tri t, chng ta bit rng mi ngi trong chng ta s cht." (C cn phi ch mi ngi cng cht bit mi con ngi phi cht khng?) 1. Li Ni Lp L

The Fallacy of Equivocation Vi phm ca li ni lp l l cho php mt t mu cht trong mt l lun thay i ngha ca n trong qu trnh ca l lun. Theo ngha en, li ni lp l (equivocation) xut pht t ting Latin. Mt t c s dng n ngha (univocally) n c ngha ging nhau trong mi ng cnh c a ra, c s dng lp l (equivocally) nu hai (2) ngha hay nhiu hn xy ra cng mt lc. Xem xt v d ny: a. Ti cho bn bit nhng l do ca ti khi thc hin n, nhng thng thng bn s khng lng nghe l do v th bn tip tc tranh ci vi ti. Tranh lun ny nh ng vic lng nghe l do vi nhng l do v mt iu g . Nhng tranh lun ny rt khc nhau v cch s dng t l do. Trong cch s dng u tin, l do c ngha l "s hp l buc chng ta ng vi n". Trong cch s dng th hai, l do c ngha "mt h tr cho l lun" m c th hon ton khng c sc thuyt phc v khng buc chng ta nht tr. Khi s thay i trong ngha ca mt t mu cht trong sut mt l lun c bit tinh t, phn kt thc dng nh xy n mt cch r rng t gi thuyt v l lun s xut hin nhiu m thanh ng k hn. b. Trang ti chnh c a Thi bo Lun n ni rng ti sn ca Lun n hm nay di do hn ca Lun n ngy hm qua. y phi l mt sai lm, v Lun n hm nay khng c nhiu ti sn hn ngy hm qua. Nguyn vn: "The financial page of the London Times says that money is more plentiful in London today than it was yester. This must be a mistake, for there is no more money in London today than there was yesterday." Trong ng cnh ca l lun ny, t di do v hn cu u tin dng nh tng ng. Tuy nhin, trong s xem xt gn hn, cu u tin dng nh ni v s phn b ti sn, cn cu th hai ni v s lng. S sai lm v li ni lp l ny c bit d dng khi xem xt khi mt t mu cht trong mt l lun tr thnh mt hnh thi ca li ni hay mt php n d. Bng cch lm sng t mt php n d theo ngha en, i khi chng ta t thuyt phc bn thn mnh rng mt l lun li tr nn hp l hn. Mt s t ngi dng nh c khi nim sai bi mt hnh thi ca din vn nh "anh ta trng c v gy yu v i kht", v ngn ng ca chng ta s ngho nn hn nu khng c nhng miu t nh th. Nhng nhiu s miu t hnh thi cn c s dng vi s thn trng. c. l mt trch nhim ton b ca doanh nghip in xut bn tin tc nh th, nh n s l s th hiu cng chng khi c in n. Khng th c s ng vc v th hiu cng chng trong v n mng hung c ca N b tc Clamavori v nhng chi tit lin quan n cuc sng c nhn ca b ta dn n v n mng. Doanh nghip in s tht bi trong trch nhim ca n nu n kim nn t vic xut bn nhng vn ny. S miu t th hiu cng chng (public interest) y c ngha l "li ch ca cng chng" (public welfare) trong gi thuyt u tin, nhng n c ngha l "nhng g cng chng t m" (what the public is interested in) trong gi thuyt th hai. V th, l lun l s ngy bin v nhng g cng chng t m khng ging nh nhng g li ch cho cng chng. L lun di y tng t nh trn:

d. Khng ai c th c hiu bit s si nht v khoa hc c th nghi ng rng iu k diu trong Kinh thnh xy ra trn thc t. Mi nm chng ta i chng nhng iu k diu mi trong khoa hc hin i nh TiVi, my bay phn lc, thuc khng sinh, phu thut cy ghp tim, tim nhn to bng nha. u l cch s dng n d ca iu k diu v u l theo ngha en? S miu t nhng iu k diu ca khoa hc ngha l g? Mt s thay i tng t trong ngha l c im ca l lun k tip. (TQ hiu nh, s k diu ca khoa hc l nhng thnh qu c th mt thy tai nghe, v s k diu ca Thnh Kinh th khng! o , khng th nh ng hai ngha k diu c, v n khc xa). e. Theo thin ca ti, chng ta khng cn ch n v hiu trng ca trng i hc khi ni ti nhng vn gio dc bi v ng ta khng c quyn lc trong gio dc. ng ta cha bao gi c quyn lc ngn cn sinh vin i np n khng ngh/hay i biu tnh. Kt lun l mt ngu bin bi v cch ni lp l tranh lun v ngha ca "quyn lc" (authority). (TQ b sung, ng ta khng quyn lc nh l kh nng ngn cn sinh vin i biu tnh, u c ngha ng ta khng c quyn lc nh l trch nhim ca mt v hiu trng gio dc sinh vin nu nh h lm sai!). Li ni lp l khng hn ch nhng miu t tng trng, phn ln nhng t ng ca chng ta c nhiu hn mt ngha, bt c ngha no cng c th l ngun gc ca s sai lm. Chng ta c th tm thy nhiu v d v li ni mp m trong tc phm ca Lewis Carroll, Through the Looking Glass. Khai thc cch ni nc i. f. "C ai i qua nh ngi trn ng khng?", nh vua tip tc, gi tay ch ng i s gi. S gi tr li: "Khng c ai c". Nh vua ni: "Kh ng, ngi ph n ny cng thy anh ta. V th d nhin khng c ai i chm hn nh ngi." "Thn c ht sc mnh", ngi s gi ni trong mt ging iu ru r. "Thn chc chn rng khng c ai i nhanh hn thn!" Nh vua li ni: "ng ta khng th lm c iu , nu khng ng ta ti y trc tin!" (Lewis Caroll's Through the Looking Glass, Chng 7) Va l mt nh ton hc ngi Anh thi i Victoria v tc gi ca mt quyn sch lo-gic, Carroll kt hp nhng cu chuyn ca ng ta thnh nhiu nghch l ca ngn ng v ca t duy lo-gic. Gia cc t ng vi nhng ngha phc tp m d bnh hng ca li ni nc i l nhng ngha ti ngha v v nh. T thc hnh trong v d sau y l thuc v dng ny. g. Thc hnh lm nn hon ho. Nhng bc s phi thc hnh th thut cha bnh hng ngn nm. V th, bc s ca ti, ngi hc mt trong nhng trng y danh ting, s thnh tho trong lnh vc ca c. mt mc v trc gic, l lun ny d nhn bit l khng hp l bi v mt bc s khng th nh ng vi tt c nhiu bc s khc; tt nhin c ta khng th nghin cu y hc trong hng ngn nm tr nn thnh tho. Mt khc, xem li l lun nh mt v d v li ni lp l, cho php chng ta thy nhng thiu st ca n r rng hn. Trong mc ny chng ta c th nhn thy rng khng th phn bit c gia nhng g c th c gi l thc hnh y hc nh mt ngh nghip tn ti hng ngn nm, v thc hnh y hc ca mt bc s. Hn na, chng ta c th nhn ra rng thc hnh c s dng theo ngha hin thi khc trong gi thuyt, "thc hnh lm nn hon ho". S phn tch nh th cng cho php chng ta thy ti sao l lun cha nhng sai lm ca li ni lp l thng xut hin hp l. Bi v gi thuyt ngoi nhng iu m chng to nn l khng ng ch trch khi nhn thy ring

l, bt c s thay i no v mt ngha t mt li pht biu ny n li pht biu khc c th thot khi s ch ca chng ta. C hai gi thuyt trong l lun (e) trn u hp l. Khi chng c t vi nhau thnh mt th trong l lun, l lun dng nh hp l ngoi tr vic c gi nhn ra mt t mu cht b thay i ngha nh n xut pht t mt gi thuyt ny n gi thuyt khc. Tht ra y l phng php hiu qu nht kim tra s hp l ca nhng l lun nh th. Nu bn nghi ng rng mt t mu cht b thay i ngha ca n, n gin l c li l lun, gi cho ngha ca t ng ng vc khng thay i v hnh thc. Trong nhiu trng hp, phng php k thut ny s bc l mt gi thuyt hay kt lun khng hp l. N hu ch nh rng ngun gc ca nhiu trng hp v li ni nc i c coi l hp l rng chng ta khng mu thun vi chnh mnh, chng ta kin nh. Tuy nhin xu hng kin nh c th l mt ci by. Xem v d ny cch y mt vi th k: h. C ba iu lut ca t nhin. Lut hm c ngi ban hnh lut. V th phi c ngi ban hnh lut v tr. Cu tr li ca chng ta trong trng hp ny l : t lut c c s dng trong ng cnh ca "lut ca t nhin" c ngha n gin "tun theo quy tc" v lut c s dng trong ng cnh ca "ngi ban hnh lut" c ngha l "tp hp nhng mnh lnh". [...] cung cp ti liu tng t l v d hi di hn: i. Trong ch dn ch ca chng ta tt c mi ngi u bnh ng. Tuyn ngn c lp tuyn b iu ny r rng v dt khot. Nhng chng ta hay qun s tht v i ny. X hi ca chng ta chp nhn nguyn tc cnh tranh. V s cnh tranh ng rng mt ngi no gii hn ngi khc. Nhng hm l sai. B mt ch l gii nh ton th; ngi th k sp xp h s cng nh hi ng qun tr; hc gi cng khng hn mt ngi ti d; trit gia cng khng hn ngi ngu xun. Tt c chng ta sinh ra u bnh ng. Cu tr li ca chng ta: S tht chng ta tin tng rng tt c chng ta u c quyn nh nhau khng c ngha l chng ta cng phi tin rng tt c chng ta c kh nng nh nhau (v v th khng th c i x "cng bng", lm ra cng mt mc lng). y vn l mt v d tinh t hn: j. Ti khng tin vo kh nng loi tr s mong mun u tranh (desire to fight) ca nhn loi bi v mt sinh vt khng c u tranh (without fight) s cht hoc suy tn. Cuc sng c nhng p lc. Phi c mt s cn bng t nhng khc bit i lp nhau to nn mt nhn cch, mt quc gia, mt th gii hay mt h thng c t chc. Cu tr li ca chng ta: cm t mong mun u tranh v c bn c ngha l " bo lc", v cm t khng c u tranh ngha l "cng quyt", "ng lc" hay "lng can m", n rt c th loi tr mt yu t (bo lc) m khng c s hu dit tt yu khc (lng can m ca chng ta). Cui cng, xem xt v d ny t mt bin tp vin: k. Ti lng tng v nhng nhm phn i tp hp trc nh giam khi thc hin mt bn n t hnh theo lnh. Tn st nhn, ngi phm mt ti cc k tn c, chp nhn tt c hnh thc php lut thch ng v c cho mi c hi bo cha cho bn thn mnh -- thng thng vi nhng thc c gi tr hp php nht v ph tn ca ngi ng thu. Ngy nay cng nhng ngi bo h ny u ng h vic kt thc s sng ca hng triu tr em v ti bi nn ph thai. C s mu thun gia phn i vic thi hnh n t hnh ng trng pht mt mu can st nhn v khng phn i vic kt thc s sng " ca hng triu tr em v ti bi nn ph thai" khng? Trong mt trng hp, c lin quan ti mng sng ca con ngi, trong trng hp khc mng ngi c th khng c lin quan (v c nhng cuc tranh lun rng mt bo thai th cha phi l con ngi v d nhin thm ch cha th gi l "s sng"). Chng ta

thy t nhng v d ny chng ta s dng nhng t ng su sc nh th no t chng ta din t thnh suy ngh c hnh dung trong l lun. Mt v dc bit ni bt vnh hng trc tip ca ngn ng trong t duy l s sai lm ph bin mc phi do trit gia ngi Anh John Stuart Mill, mt trong nhng tc phm ca ng ta v o c hc. y Mill a ra cu hi kt cuc hay mc tiu ng ao c nht vi t cch o c con ngi l g v tranh lun rng n l hnh phc, nh ging dy theo thuyt v li. Nhng lm th no chng ta c th chng minh hnh phc l mt quan nim qu thc ng m chng ta nn mc. y nhng cu tr li ny ca Mill: Bng chng duy nht c a ra l mt vt th hu hnh c th thy c v con ngi thc s nhn thy. Bng chng duy nht rng mt m hu thanh c th nghe c v con ngi nghe c: v v th cng l bng chng ca cc ngun gc khc v kinh nghim ca chng ta. Trong cch thc ging nhau, ti thy r, bng chng duy nht c th a ra bt c iu g c ao c, l nhng g con ngi tht s mong mun n. (Thuyt v li "Utilitarianism", chng 4 ). Nhng nh ph bnh Mill vch ra rng ng ta b nh la bi kiu cch miu t ca chnh mnh. Mc d nhng t ao c, hu hnh, v hu thanh l tng t nhau v cu trc, chng khng ging nhau v ng ngha.ng ao c th khng c lin quan ti s mong mun trong hnh thc ging nhau m hu hnh v hu thanh c lin quan n thy v nghe, i vi vic i hi mt nt c trng v phm cht m hai yu t khc khng c. Hu hnh c ngha n gin l mt vt g "c kh nng nhn thy c" ( v hu thanh c ngha l mt iu g " c th nghe thy c"), nhng ng c ao c ng rng iu g "xng ng ao c", iu "phi" c mong mun. iu ny hin ti nh th, n c th kh ng rng mt iu g c nghe hay nhn thy chng t rng n hu hnh v hu thanh, nhng "ng ao c" khng theo quy tc , bi v mt iu c m c, ng c ao c v l do . V d, nhiu ngi c th mong mun ma tu, nhng iu khng chng t rng ma tu ng c ao c. S sai lm ca li ni lp l l nhng l lun m hai ngha khc nhau ca mt t hay thnh ng mu cht b nhm ln. T hay ng vn gi nguyn nhng ngha n em li lm thay i chiu hng ca li pht biu hay l lun. Kh khn hn l nhng trng hp m s sai lm c s dng nh mt cch thc kt ti chng ta v s mu thun hay tri ngc nhau nh trong v d: "nu bn tin vo iu k diu ca khoa hc, vy ti sao bn khng tin vo iu k diu ca Kinh Thnh?" Chng ta nn tr li: t "nhng iu k diu ca khoa hc" chng ta c ni nhng thnh qu hay thnh tu vi ca khoa hc v khng c iu g tri vi quy lut t nhin; nh trong trng hp "nhng iu k diu ca Kinh thnh", chng ta c mu thun khi tin tng vo mt ci ny (hay Thng ) v khng tin tng vo ci khc (hay nhng thng khc). 2. Cu Ni Nc i

Fallacy of Amphiboly Chng ta va lu s nhm ln c th ny sinh nh th no t s ti ngha ca mt t hay ng n l. By gi chng ta mun tip tc v thy s nhm ln c th ny sinh nh th no t s ti ngha ca cu trc cu v s tham kho nh trong trng hp ca ba sai lm k tip: cu nc i, du trng m v c php. Chng ta hy bt u vi cu nc i. S sai lm ca cu nc i(Cu nc i xut pht t ting Hy Lp l "ampho", c ngha l "gp i" hay " c hai mt". V ngun gc, n c lin quan mt thit vi s ti ngha) l sn phm ca cu trc cu ngho nn. N xy ra khi nhng t ng khng chnh xc hoc c ghp lng lo trong mt cu, lm pht sinh mt ngha ngoi d kin ca tc gi. a. S pht trin mi v nh . Nhng ngi nh p c ngay tc th. trc i! Chng s khng ko di lu. b. Nhng qu b trong Hi truyn gio ng Walnut vt b qun o. H mi cc bn n v kim tra h.

S nhm ln v s ti ngha trong hai v d ny l rt rnh mch chng khng cn gii ngha. By gi chng khng phi l tiu biu cho nhng thng co ng o m chng ta thy khp ni. Nhiu v d v s ti ngha l sn phm ca s sai st v vn phm nh cch s dng nhng danh t hay i danh t ti ngha (nh hai v d trn), hay ngh thut chm cu khng thch hp, t b ngha khng xc nh. Mt vi v d in hnh: c. Bn cn phi nh nhng nhim v x hi ca bn. Nu bn khng n tang l ca ngi khc, h s khng n trong l tang ca bn. (Ai s khng ti? Ngi cht c chn ct hay thn nhn ca ngi cht?) d. Tn hiu giao thng: Tr Em Qua ng Chm Li. (tn hiu bo nhng ngi iu khin -t rng tr em ang qua ng chm, hay mt tn hiu ch th h chm li cho tr em qua ng?) e. tc 2,200 vng quay mt pht, ngi gip vic tt my pht in. (Ai hay ci g " tc 2,200 vng quay mt pht"? Ngi gip vic hay my pht in?) Thnh thong sai st l kt qu t vic s dng nhng t ng t hn yu cu thit lp ng cnh. f. Chng ti giao thuc chnh xc. (Khu hiu ca nhng dc s). g. Va mi nhn! Mt ngun cung cp o s mi th thao nam t 15 n 19 vng c. Nhng ct qung co c phn loi trong bo hng ngy l mt ngun di do nhng li vit l nh nh th, nh trong trng hp ngi bn m qung co bn con ch ca anh ta bng cch ni con ch "n c mi th v rt thch tr con". (TQ hiu nh, c n lun tr con khng?) Bi v chng ta phi lm c ng ngha trong vi t ng hn, bo ch t u cng d xy ra nhng li ca s ti ngha. h. K St Nhn Ni Nn Nhn Sn ui Hn Vi Mt Li Dao Co. (TQ hiu nh, nn nhn lc sng hay cht?) i. Nhng Cng Nhn Xng Tu Tp Hp nh Cng Cng i Ty Dng. Nguyn vn: "Dock Workers Set to Walk Out in Atalantic Ports". (TQ hiu nh, walk out or set out). Bng qung co, tn hiu v thng co c vit vi vng, tt c u s dng ngn ng sc tch, nh u ca bo ch, hay nhng ngun khc thng xuyn ca cu nc i. Mt vi pht suy ngh c th hn ch nhng li ny, nguyn nhn khng phi l thiu khong trng m hnh nh cu th. Nhng t ngc nhm li vi nhau trong nhng hnh thc m to nn ti ngha gp phn vo sai st ca cu nc i. j. Cuc hn nhn ca c Anna Black v ng Willis Dash c loan tin trn bo ny mt vi tun trc l mt li lm v chng ti mun nh chnh. (TQ hiu nh, nh chnh ci g: hn nhn ca Anna v Willis hay nh chnh vic loan tin). k. Cnh st c thm quyn ang tm cch gii quyt cc v n mng (murders) cng ngy cng kh khn, v nn nhn khng chu hp tc vi cnh st. (TQ hiu nh, nn nhn cn sng hay cht? Nu cn sng th u c th ni

v n mng (murders) c. Nu cht th lm sao nn nhn hp tc vi cnh st c? Ni ng th phi trnh by nh sau, thn nhn ca cc nn nhn khng chu hp tc vi cnh st). Gi nh cho rng nhng c gi "s hiu bn mun ni g", thm ch nu bn khng trnh by mt cch r rng, s tr nn nguy him trong vic hiu lm khi ti cng phc tp hn. Mc d tt c chng ta u tm trong cu nc i mt sai st ny sinh t cu trc cu khng hon chnh ca mt cu n, sai st c th cng l kt qu t vic sp xp khng hp l hai cu cnh nhau. l. Giy chng nhn t mt cng ty bo him: Ti v chng ti k mt hp ng bo him nh vi cng ty ng. Cha y mt thng nh ca chng ti ngu nhin b chy. Ti coi nh l mt s may mn. (May mn v nh ca h chy, hay h cng c bo him?) Thm ch nu chng ta chp nhn iu phi l ca nhng sai st ca cu nc i l khng c ch , mi quan tm ca chng ta v nhng ngi phm sai st c gim bt. Nu tc gi thn trng on trc rng nhng li pht biu ca h m ra nhng cch hiu khi hi, d nhin l h s xem li chng. Thuc v mt phm tr khc l cch s dng c thc v ch tm ca phng sch. Mt v d l li tin tri ca ph thy trong Henry VI , Phn II (mn 1, cnh 4) ca Vn Ho Shakespeare: "Cng tc cn sng Henry s trut ph" b ta ni, nh th ngha khng r rng l "Henry s trut ph Cng tc" hay " Cng tc s trut ph Henry". ( B ta khng th lm cho ngha ca mnh r rng bng nhng i t thay th nh ai hay ngi m). Tuy nhin, mt th d th v hn theo li vn ca Shakespear l li tin tri ca ph thy trong Macbeth: Hy vy mu, dng cm v kin quyt; ci nho sc mnh ca nam gii, khng phi con ca ph n no sinh n lm hi Macbeth. (mn 4, cnh 1) "Khng phi con ca ph n no sinh n" to nn mt s di tr cay nghit: k th ca Mabeth, Macduff, c "tch ra sm t d con ca m anh ta" hay c sinh bng cch phu thut, v v th Macduff khng phi l a con do "ph n sinh n" trong ngha thng thng. Do , ph thy khng ni di Macbeth, nhng b ta cng khng ni cho ng ta bit chnh xc v s tht. V l c sc xut ca s ti ngha khi chng ta tuyn th trc to n, chng ta khng th s "ni s tht" (v chng ta c th ni mt phn s tht), thm ch khng th s "ni s tht, ton b s tht" (v nu nh th, chng ta cng c th thm vo mt vi li ni di, bi v li th u c cm khng lm nh th), nhng ng hn l "ni s tht, ton b s tht, v khng c g ngoi s tht". M ph thy b rng buc bi li th v s tuyn th , b ta khng th lm lung lc Macbeth bng phng thc ngoi l . Cu nc i c s dng nh la khng ch trong tiu thuyt. Mt v d tiu biu l cu truyn lin quan n Croesus v nh tin tri Delphi. S suy tnh chin tranh vi Ba T, Croesus hi kin nh tin tri v hu qu. ng ta nhn c li tuyn b ca nh tin tri "nu Croesus tham chin vi Cyrus, Croesus s hu dit vng quc hng mnh". Thch th vi li tin tri ny, nh triu ph tham chin v tht bi nhanh chng. Phn nn ca nh tin tri, Croesus nhn c cu tr li nh chnh ca nh tin tri: "Khi tham chin, ng ta s hy dit mt vng quc hng mnh - ca chnh mnh!" iu ny c a ra quan to Herodotus, nh s hc u tin ca Hy Lp, ngi trng tr Croesus v ti ngu: Ging nh li tin tri ni, Croesus khng c quyn phn nn v iu Nu mun c li khuyn r rng, th ng nn gi th v hi rng thng c ni g v vng quc ca Creosus hay ca Cyrus? Nhng ng khng hiu vng quc no c cp ti, cng khng t ra cu hi su xa hn: ti sao by gi ng t trch bn thn mnh? (The Histories, quyn 1, chng 91) Bn cnh nhng v d xa xa hay vn chng, nhng trng hp c ghi li v cuc sng v s phn ca nhng ngi c v mt v kt qu ca s ti ngha. Mt v d th v v ni ting l trng hp ca t nhn ngi Nga, ngi m tm cch thot khi nh t Siberia bng cch khn khon xin Nga hong tha th. Yu cu khn khon c p bng mt cu tr li khng c du chm cu, "n X Khng Th Thi Hnh". ng ta mun

ni t nhn s b hnh quyt (du chm cu c t sau t "khng th"), nhng tng cai ngc li c thnh "n X. Khng Th Thi Hnh (n)" v phng thch tn t nhn. Sau tnh trng ca ngi cai ngc lm th no m khng b lin can; tt nhin khi li c pht hin, anh ta b th ch cho tn t nhn - l cch xt x t nhn tiu biu ca Nga hong . Cu nc i cng c kh nng c khai thc cho nhng mc ch c li. Mt th d in hnh l mt a ghi m c u l "Nhng bi ht hay nht (Best) ca the Beatles", lm cho mi ngi mua n v tin tng rng ho mua mt a ht c nhng bi ht hay nht ca the Beatles. Sau h nghe ti nh, h pht hin rng h mua mt a ht ca Peter Best, ngi tng l thnh vin ca the Beatles (tay trng ca h) trc trong s nghip ca nhm. Cu nc i l s sai lm ca mt cu khng hon chnh, hay c cu trc khng cn trng, d gy hiu lm. Cch s dng nhng i t/ danh t ti ngha, ngh thut chm cu khng hp l, v nhng b ngha khng chnh xc l mt s li vn phm thng xy ra trong sai st. Nhng ngun gc khc ca s sai st l: s thiu kh nng ca chng ta iu chnh trt t cho cc t ng lm thay i ng cnh; kt qu ca chng ta l qu ngn gn; v tr khng thch hp ca hai cu cnh nhau; v s vng v trong cch hnh vn thng thng. 3. Du Trng m The Fallacy of Accent Nhng ngha khng c ni r trc c th ny sinh khng ch t cu trc cu khng hon chnh, nh trong trng hp ca cu nc i, m cn nhm ln t s nhn ging. Kt qu ca s sai lm trong du trng m khi mt nhn xt c pht biu vi mt ging khng mong i; nhng t ng no trong nhn trng m sai; hay t ng no (thm ch c cu v c on vn) t ra ngoi ng cnh v v th a ra mt s nhn ging (hay mt ngha) chng khng ni ln c ngha vn c. Tm quan trng ca sai lm ny c th c tp hp t tnh hung bt ng sau: Trong mt bn sao ca mt trong nhng bng ghi m v Watergate, John Dean, c vn Tng Thng, cnh bo Richard Nixon ng chuc ly rc ri trong mt l do a ra che y v Tng Thng tr li "Khng sai ri, iu l chc chn". Cu hi l: Nixon i ging cc t ng no khi ng ta a ra li nhn xt ny? N c ni vi mt ging iu nghim chnh v thng thn hay ma mai? Nu hon ton ma mai, li nhn xt ny s bc l thm du hiu ca tnh trng rc ri ca ng ta. Sai st ca du trng m t ny sinh trong din vn, khi m thanh d truyn ti bng ging ni v iu b, hn l trong ngn ng vit. i vi nguyn nhn ny, vin lc s thn trng c ln li khai bng mt ging u u, theo cch ny trnh biu l cm xc v vn h ang c. Trong vn phong, khi ni "khng th ht sc khen ngi quyn sch ny" c th cng c ngha rng chng ta khng th ni y v nhng iu tt ca quyn sch hoc l khng xng ng khen ngi. Tng t, ni rng chng ta hy vng mt ai "t c mi iu h xng ng c c" c th bao hm hai ngha rt khc nhau. Lu cch thc nhng li nhn xt sau y c th em li mt mc ch nghim tc v tn tng hoc c mt mc ch ch nho v ph nhn ph thuc vo ging iu c s dng trong khi ni. a. Chng bao gi trng bn kh hn th. b. Ti khng bao gi ngh rng n s ging nh th. c. Ti s khng mt thi gian c bi din thuyt ca bn.

Du trng m (accent) l t c nh trit hc ni ting ca Hy Lp Aristotle p dng bi ch s hiu sai t kt qu ca nhng t ng khc nhau v du nhn m tit. Mt v d trong ting Anh s l s nhm ln ca t invalid (c ngha "mt ngi bnh") v invalid (ngha l " mt l lun khng hon chnh"). Theo ny, danh t ny cng p dng cho nhng trng hp khi nhn ging trn nhiu t hay c cu, m tng t khi thiu du trng m truyn t mt ngha chng khng c nh truyn t. TQ hiu nh: Trong ting vit, trng hp tng t cng c kh nhiu. "Ght" m khi nhn ging mnh i i vi ci lm khc vi "ght" ca " ng ght" ni ging bnh thng. hn ch nhng li nhn xt nh th t vic hiu sai , ngi ta cn xem xt chng trong ng cnh rng hn. Trong trng hp ca ba v d trn iu ny c th mang li cc dng sau: d. B trang phc rt hp vi bn. Chng bao gi trng bn kh hn th. e. Tht l tuyt. Ti khng bao gi ngh rng n s ging nh th. f. Bn tht l mt tc gi ti nng. Ti s khng mt thi gian c bi din thuyt ca bn. S dng phng php ny, lm tng t vi hai nhn xt di y: Ch c Hollywood mi c th sn xut mt b phim nh th ny. Khch hng ni rng sn phm ca chng ta khng th so snh vi sn phm khc m h tng dng. D nhin nhng v d ny c nh nhn trng m ngha i lp, trong trng hp chng c ni trc bng nhng ch thch ph nhn nh: Tht l mt b phim ti! Ch c Hollywood mi c th sn xut mt b phim nh th ny. Khch hng ni rng sn phm ca chng ta qu t khng th so snh vi nhng sn phm khc h tng dng. Chng ta cng ng u vi sai st ny khi nhng t ng no nhn trng m sai. Lu mt s cch thc khc nhau c th hiu cu hi: " Bn n ca hng hm nay?" Nhn mnh bn v cu tr li c th l: khng, khng phi ti, hm nay n phin ca Tom. Nhn mnh ca hng v cu tr li c th l: khng, hm nay ti i sa xe. Nhn mnh hm nay v c th tr li: bn khng nh sao; ti i ngy hm qua? Mt cu chuyn minh ha r rng cho sai st ny. Mt thuyn trng v s quan cp I ca ng ta khng ho thun vi nhau, t vin s quan thch ung ru cn v thuyn trng th khng. Mt ngy n v thuyn trng ngh ng ta s sa i vin vin s quan v ghi vo nht k hng hi li ghi ch, "s quan cp I ung ru hm nay." Khi n vin s quan gi nht k hng hi, ng ta thy cu v gin d. ng ta ngh, thuyn trng d nhin s sa thi mnh khi tr v b bin. tr th v thuyn trng, vin s quan ghi ch vo "Thuyn trng hm nay khng ung ru", bng cch ny ng rng nhng vic ny khng xy ra thng xuyn v n ng c ch trong nht k hng hi. Du trng m l mt sai st n gin m c thc s dng tinh t trong nhng l lun phc tp hn. Lu cch m nhng ngha trong cc nhn xt di y thay i trong nhng tia hy vng khng c nh khi t hay ng sai c nhn trng m: g. Hy lch s vi nhng ngi l. (Ch vi nhng ngi l?) h. My nn yu qu lng ging ca my. (iu c ngha chng ta c th ght k th ca mnh?) i. Ti rt thch ba n ti. (Ch c bn; khng cn ai khc? Ch c ba n ti v khng cn g khc?) Bn thy y, rt cuc, c bao nhiu ngha khc nhau. Li nhn xt di y c th truyn t bng cch nhn trng m nhng t mu cht khc nhau: "Chng ta khng nn ni xu bn ca mnh". Sai st ca du trng m cng ny sinh khi c nhng cu (v khng ch mt t hay mt s t) nhn trng m sai, nh khi chng ta ly nhng cu nh th ra khi ng cnh ca chng. y l khng ch l mt phng thc c a chung nht ca tuyn truyn

vin m cn l ca mt vi tc gi vit li qung co sch hay vit bo. T khi khng c ai c thi gian kim tra mi li trch dn trong nhng giy chng thc, bo ch, v trong cc bng tng thut khc, s lng tin tc bo sai truyn t bi nhng u , on trch dn lm sai lc c th kh nhiu. Mt nh ph bnh kch ngh c th vit, mt cch chua cay, rng c ta "thch tt c cc v kch ngoi tr din xut" ch c trch dn vo bui sng hm sau bi mt ngi vit qung co tc trch nhng g c ta ni c "thch tt c cc v kch " Nhng ngi c mu trch dn ngoi ng cnh ny s khin h tin tng rng nhng g b b qua t mu trch dn l mt s m rng v vic v kch c nh ph bnh nhn mt cch thun li nh th no, khi tht s li tri ngc. Du trng m c th vn c tm thy dng khc: khi nhng li nhn xt hay pht biu no khng ch b tch ra khi ng cnh vn chng m cn ng cnh vn ha v x hi ca chng. Trong qu trnh chng c to thnh mang n nhng hm m chng khng c. V d, nhng tc gi no qu quyt rng tc gi hoc din vin v i ny hoc kia- ni Shakespear hay Chopin- l ng tnh i. Trong h tr qu quyt h trch dn t cc tm phm ca nhng ngi ny v c th t c nhn ca h. V th, trong trng hp ca Shakespear, nhng bi th xon c s dng cho mc ch ny. D nhin, c mt vi ngi rt b n trong nhng bi xon, v h vn l mt iu b n i vi chng ta. C mt ngi thanh nin ngay thng m Shakespear ca tng trong nhiu bi th (Nhng s t 1 n 126) v l ngi c mt s yu thng su sc. Nhng g cc nh ph bnh nh th tht bi trong khi ni cho c gi ca h l nh th, mc d tc l x hi hin ti ca chng ta khng cho php con ngi bc l s yu thng su sc nh th i vi ngi khc, nhng tc l trong thi i ca Shakespear lm. V vy, nhng bi th tr tnh khng phi l du hiu cho tt c tnh trng ng tnh luyn i ca Shakespear. D nhin, nhng g h tht bi khi ni vi c gi l nhng bi th xon y nhng tnh cm ca thi s i vi ngi ph n b n (s 127 n 154), vi ngi m ng ta tip tc mt cu chuyn tnh bo t - khng th, nh ng ta ni mt trong nhng bi th, "trnh xe thin ng iu hng con ngi ti a ngc ny" (s 128). Chng cng khng ni cho c gi bit rng sau chng thanh nin tr thnh knh ch ca nh th v s yu thng ca ngi ph n, lm ni ln mt s thay i trong b ba. Nhng g c ni y v Shakespear cng ng i vi Chopin. trch dn ngoi ng cnh nhng phn trong l th ca Chopin gi cho Tytus Woyciechowski ngi bn thi nin thiu ca ng ta l bc b s nghi ng trong tm tr c gi rng h c mt mi quan h ng tnh i. Nhng hu nh trong ting th tho Chopin xin Tytus khuyn ng ta nhng g phi lm khi ao c v Konstancia Gladkowska -- c gi trong tim ng ta trong khonh khc. Sau nh ph bnh cng tht bi khi cp n tnh yu su sc ca Chopin vi Marie Wodzinska. Gi th tm thy trong bn lm vic ca Chopin sau khi ng mt, nh du cu chuyn tnh khng hnh phc c gp li vi nhau bng mt t bc m Chopin vit ln nhng ch "Ni bun ca ti" ( D nhin chng khng bun cp n nhng cu chuyn tnh ca Chopin vi ngi ph n khc). Xuyn tc ngha s by t ca mt ngi, bng cch bc b ng cnh c tnh cht vn chng hay ng cnh x hi rng hn, chc chn l mt s lm dng nghim trng ca ngn ng v nhng g tt c chng ta nn thn trng. Nhng ngha khng nh hng c th ny sinh t ng cnh hay s nhn ging c lin quan n s ti ngha. Sai st ca du trng m c th mang ti 3 dng: N c th l kt qu t s nhm ln lin quan n ging iu m mt li pht biu no c nh c ni. N c th l kt qu t s lin quan khng r rng m nhn ging c nh c thay th trong mt nhn xt a ra. V n cng c th ny sinh khi mt on vn b tch ra khi ng cnh ca n v sau , kt qu l, a ra mt s nhn ging (th d: ngha) m n vn khng c trong bn cht. 4. Php Tu T

Fallacy of Hypostatization Chc hn mi ngi u nh cuc chm trn th v gia Alice v mo Cheshire trong Alice X S Thn Tin (Alice in Wonderland) ca Lewis Carroll. Trong khi t gi, Alice thy con mo bt u ln mt mt cch chm chp, "bt u", nh c y k vi chng ta, "vi on cui ca ci ui, v cui cng l mt ci tai, gi nguyn v tr mt thi gian sau khi gic ng ca n tri qua". Alice c ch dn gy ch trong s ngc nhin: "! Ti hay trng thy mt con mo khng c mt ci tai; nhng mt ci tai khng c mt con mo! l iu k l nht ti tng thy trong c cuc i ti!" (Chng 6) Nu chng ta c rn luyn lo-gic mt cch ng n, chng ta s cng c cm gic ngc nhin ging nh Alice bt c lc no chng ta nghe ai ni v mu hoe, trng thi trn, chn l, v p v c ch -- nh nu chng c th t tn ti trong quyn li ring ca chng v khng n thun l s tru tng, m (ging nh n ci toe tot ca con mo) ph thuc vo mt vi thc th c th v s tn ti ca chng. Hy lm theo Alice, chng ta s biu l s ngc nhin ca chng ta bng cch nhn xt khi chng ta thy nhng tri to hay nhng tri banh trn, v ngi tht th, p, c u im nhng khng bao gi ta ni nhng tri to hoe, tri banh trng thi trn, ngi chn l, c v p, c ch. C php xut pht t ting Hy Lp l "hypostatos", c ngha "c mt s tn ti trong thc th". Tin t hypo theo ting Hy Lp c ngha l "xung" hoc "bn di" (nh hypodermic c ngha l "di da") v statis xut pht t ngun gc Hy Lp c ngha "ng ln", c lin quan n nhng t Hy Lp i vi thc th hay trm tch. V th c php ha hp l biu hin hnh ng ca cc t ng thc s th v nu nh chng l nhng t ng thc th. S sai lm php tu t ct vic mt t tru tng nu nh n l mt t c th. Nhng ngc li, nhng t c th ch r nhng vt th ring bit hay thuc tnh ca vt th, nh mu v tri banh, nhng t tru tng ch r nhng nt c trng chung, nh hoe, trng thi hnh trn, c ch. N l mt nt ring bit ca nhng t tru tng m chng c th c s dng khng nhc n nhng ti m c thuc tnh chng nu r. Mc d s tru tng l mt nt c bit hu dng ca ngn ng v t duy, cho php chng ta tho lun nhng kin nh v p ca tnh cht, chng mang nhng nguy him tim n. Chng ta c th phm li ca s tha nhn m ging nh nhng t c th, chng gi tn c th nhng thc th ring bit , th d, thm vo trong nhng vt cht nh th, nh nhng tri banh mu v nhng ngi c u im, cng c nhng thc th tn ti ring l nh mu , hnh trn v c ch. N s khng qu t nu qu trnh ny hn ch c s ny sinh ca nhng s tru tng khng ng lo ngi nh th. Nhng chng ta khng dng li . Chng ta tip tc pht minh ra nhng o tng tr tu khc nh ngi lai, ngi i (dn sng M), ngi da en, ngi Anglo-Saxon (da trng theo o tin lnh) vi nhng g m chng ta gieo rc mm mng ca s cm th v phn bit. Chng ta ni v mt vt nh th no -- chng ta miu t n nh th no -- quyt nh chng ta xem n nh th no, nhng g chng ta tin tng v n, v kt qu l chng ta phn ng v n nh th no. V y l bi hc quan trng sai st ny dy cho chng ta. Thc t chng ta ang sng, n nhc nh chng ta, c xy dng rng ri bi ngn ng v nhng g chng ta miu t n vi bn thn mnh. T ngi lai, chng ta cn xem xt r rng, khng ch nhn ra mt s thc t c lp hin ti ca th gii; n khng ch c ngha "mt ngi th hng s pha trn"; nhng g n mun v ni l "tht kinh tm!". V ging nhau l s tht ca tt c cc t khc trong bn cht t nhin ny. Chng a vo th gii vi nhng phn ng xuyn tc ca chng ta, sng to trong qu trnh s tn hi v au kh v hn. c bo v trong nhng t ng, v trng nh tt c cc t ng khc trong vn t ca chng ta, chng nh la chng ta lm cho chng ta suy ngh rng nhng vt cht c tn tt nhin tn ti, ng hn l nhng ngha n thun trong phn ng ca chng ta. Nh mt du hiu ca nhng mi e da php tu t vn c, xem xt l lun ny: a. T nhin to ra nhng ci tin trong mt chng loi bng cch loi tr nhng vt th khng ph hp hay gy cn tr t vic lm nhim nhm gen ca s ph hp. V th, n ch ng vi chng ta khi loi tr nhng ngi khng t tiu chun ny.

T nhin c bit c hng n hu nh mt ch th cho c php, c l bi v n l mt s tru tng phc tp m chng ta kh ni v n khi khng c th ha n. Trong l lun (a) trn, t nhin c ban cho vi mt kh nng nhn bit nhng g l mt "ci tin" v nhng g khng phi; "ph hp" l g v "khng ph hp" l g, mc d n phi hin thc quy cho t nhin bt c tr khn hay mc ch no nh nhn loi. Bt chp nhng g c ni, chng ta phi nh rng khng phi tt c cch s dng php tu t u c hi v nguy him. Trong ng cnh ca thi ca hay vn chng phng thc ngn ng ny khng ch l mt dng hnh tng d dm. y, t bn cht dng nh cng c u i c bit. Th d, Shakespear thng xuyn s dng n, nh trong Julius Caesar, on Antony ni v Brutus: b. Thin nhin c th tri dy . V ni vi c th gii "y l mt con ngi!" (mn 5, cnh 5) Lp trnh vin tn dng sai st ca php nhn ha khi anh ta ni v my vi tnh ging nh n l mt con ngi. V v th trong hai cu th ny, Gio Hong Alexander vit (bn quyn 1730) v c mun ni nh mt vn m ch cho Isaac Newton trong Tu Vin Westminster. c. T nhin v nhng quy lut t nhin sp t trong m ti Cha tri ni "Hy Newton sng!" v tt c u sng ln. Chng ta khng nn phn i cch s dng ca phng thc ngn ng ny trong tng thut tin tc v t u m n c s dng cho mc ch ngn gn, nh "c xm chim Ba Lan vo ngy 1 thng 9 nm 1939", "Ottawa bc b hip c", "Quc Hi ang hp"Trong nhng trng hp nh th chng ta hiu r rng qun i c xm chim Ba Lan vo ngy 1 thng 9 nm 1939; rng n l nhng chnh quyn c lin quan, v khng phi Ottawa, ngi m bc b hip c trong vn ; l nhng thnh vin ca Quc Hi, v khng phi s tru tng ha Quc Hi. Chng ta cng phi nhn ra nhng trng hp m chng ta khng a vo bng cch thc ny ca din vn nhng ng hn l s dng n c thc vi s hiu bit y nhng g m chng ta cp. Chirstopher Stone l nh mi trng hc vit Cy Ci Nn C V Tr? Hng nhng quyn li hp php i vi nhng thc th t nhin l mt v d r rng nht. Nh chng ta bit, trong mt thi gian rt di, nhng ngi m c gng gi gn mi trng t s lm dng khng c mt thi gian thoi mi ca n c bit khng vi nhng l lun m chng tm cch t c. Ch nhn ca nhng khu rng v ao h c th thay i mt t v nhng yu cu chun: Chng ta khng n rng bi v mi nm mt ln cc bn s bng qua khu rng? Chng ta khng b rc cng nghip ao h v cc bn thch cu c trong h? Chng ta cn bt giy t nhng khu rng lm ra bo, tp ch, v sch m duy tr cch sng ca mnh, v chng ta cn nhng nh my v sn phm ca chng m bo vic lm v hng ha cho con ngi. Bn cnh , rng l ti sn ca chng ta. Nhng g Stone ngh trong quyn sch ngn ca ng l mt l lun khc c bn - v mt l lun mnh m hn. Tht n gin, nhng g ng ta ni: ng n cy ci hay lm nhim h, khng phi v hnh ng ca bn s lm mt i nhng vt th khc c ch a ra nhng thc th p, t nhin ny, nhng ng hn l cy ci khng mun b cht ph v ao h khng mun b nhim. Ni ngn gn, cy ci v ao h cng c quyn li ca chng bi v chng tn ti trong quyn li ring v khng n gin nhng s chim hu hay nhng ngun gc ca li ch c th xy ra i vi nhng tn ti khc. Lm th no chng ta t coi mnh l trung tm, Stone l lun, phn chia cho nhng vt cht ngha tinh thn hon ton trn c bn li ch ca chng i vi chng ta. Chng ta phi c gng thay i quan im ca mnh v thin nhin, khng xem n nh tr chi hay vt s hu ca chng ta lm nhng g chng ta thch, v ng hn n l mt thc th ca gi tr vn c nh

th m chng ta cm thy buc phi bo v n. Trong li m u ca ng ta i vi quyn sch c c v hm m rng ri ny, Stone k vi c gi rng nu quan im ng ta ang thc y (nhng vt th t nhin c quyn bt kh nhng) xem ra v l, n s hu dng nh rng khng qu lu nhng nhm nh th nh ph n, nhng ngi M gc Phi, v ngi M bn x cng b t chi nhng quyn li c bn ca nhn loi trn nn tng h khng phi l ngi c x hi chp nhn. C l sm hay mun l lun cy ci c quyn li dng nh s khng xa l nh trong lc ny. Nhng g Stone ang lm y l sng tc mt quyn tiu thuyt mi, lm ra v nh nhng cy ci ging nh con ngi (hay t ra, ging nh tp th) v c quyn li. Ni ngn gn, ng ta ang c php hay nhn ha nhng thc th t nhin. Nhng, theo Garret Hardin, trong li ni u ca ng ta trong quyn sch ca Stone, ch ra, v th ch nhn ca nhng khu rng v ao h khng nh chng l "ti sn" ca h. Nhng mi lut s v mi nh kinh t hc gii bit rng "ti sn" khng phi l mt vt cht m n thun l mt cng b bng ming m nhng quyn lc v c quyn truyn thng ca mt s thnh vin trong x hi s c bo v quyt lit khi s cng kch ca nhng ngi khc. T " ti sn" biu tng ha mt mi e da ca hnh ng; n l mt thc th c c tnh nh ng t, nhng (l mt danh t) t ng nh hng n t duy ca chng ta theo hng tn ti c lp chng ta gi l vt cht. Nhng s vnh cu c c bi ti sn khng phi l s vnh cu ca mt nguyn t; nhng ca mt s ha hn (mt iu ho huyn nht). Thm ch sau khi chng ta tr nn c nhn thc v s ch dn sai ca ch b p buc bi danh t "ti sn", chng ta c th vn ng mt cch tiu cc vi im sai ca gi tr s dng lin tc ca n bi v mt mc ca n nh x hi cn thit t c cng vic hon thnh theo thng l. Nhng khi n tr nn hon ton kh khn m gi tr s dng khng cn nhc lin tc ca t "ti sn" c ch dn n nhng kt qu hin nhin khng ng v phn tc dng x hi, sau chng ta phi dng li v t hi chng ta mun xc nh li quyn li ca ti sn nh th no. (Cy Ci Nn C V Tr? Hng Nhng Quyn Li Hp Pht i Vi Nhng Thc Th T Nhin. Los Altos, CA: William Kaufmann, 1974 trang 6-7) Hardin khng cn thit ch trch thc tin hay qu trnh ca c php ng ta miu t. ng ta ch thc y chng ta nhn ra n l g. "Ti sn" l mt vin tng, mt khi nim chng ta pht minh hay ngh ra. N khng thay th mt s vt cht c th chng ta pht hin ra rng n c mt tn ti c lp ca chng ta hay nhng mong mun ca chnh mnh. Ch cn chng ta tm thy khi nim hu dng v c ch chng ta c th tip tc bao qut n; nu khi nim bt u chng t khc, chng ta nh rng chnh chng ta pht huy n thnh bn cht (nh ngha n), v v th khng c g ngn cn chng ta t vic loi tr n (nh ngha li) nn chng ta quyt nh lm nh th. Cui cng chng ta c th hi, nu ni rng dng ny rt c hi, ti sao chng ta s dng n n rt thng xuyn? Cu tr li rt n gin: chng ta c nhiu li ch t cch ni nh th. Chng ta s dng n, chng ta c nhn ra n hay khng, nh mt th thc ca ma thut v t. Do t khoa hc c s dng trong mt qung co s bn c hu ht bt c th g, nh nhng ngi qung co nghin cu. D nhin chng ta cng khai thc sai st. V d, chng ta thy rng n d hn ch trch "s thit lp" hay "h thng" ng hn l ch ra nhng quy lut hay thc tin ring bit m chng ta cm thy cn thay i. Nhng chng ta tr mt gi qu t cho s lm dng ny. t t do c s dng thng nh mt hiu lnh tp hp. Chng ta s c nhiu li ch hn ngng trong chc lt v t hi: t do cho ai? t do t nhng g? t do lm g? Nhng cu hi nh th s cu ly nhiu s sng. Chng ta cn nh rng nhng t ng nh t nhin, s tht v t do l tru tng, khng tn ti trong th gii thc. Chng ta c th nghin cu lm gim s lng t trong th gii tru tng bng mt qu trnh thay th. Bt c khi no mt t xut hin ng ng, n nn c truy nguyn thy bt ngun t vt cht dng nh n miu t v mt t mi nn c thay th cho t ng ng . i khi s tru tng c thay i mt cch n gin t mt danh t sang mt tnh t. V th, chng ta c th thay th "S tht s lm bn thoi mi" vi " Nhng li nhn xt chn tht s lm bn thoi mi", thay th "Hoa K khng th lm sai" vi "Tng Thng (hay nhng thnh vin ca Quc Hi Hoa K) khng th lm sai". Vi dng phn tch ny, nhiu nhn xt dng nh ht sc su sc thng chng t n khng su sc ton th.

 Sai lm trong php tu t ny sinh khi chng ta xem xt nhng t tru tng nh th chng l nhng t c th. Thm ch chng ta thng xuyn quy cho chng nhng c tnh ging nh con ngi. Chng ta dng php tu t khi ni nhng iu nh "Hoa K khng th lm sai", "T nhin quy nh quyn li l g" Nhng iu l sai st, khng phi Hoa K m cng khng phi t nhin c nng lc ca t duy, mc ch hay sng to. Tuy nhin, chng ta cn tu t nhng t ng ni bt i vi nhng mc ch din cm hay thi ca (nh trong nhn xt ca Antony v Brutus) t nhng t ng c php tu t ha i vi nhng mc tiu hp l hay miu t m nhng s khng nh no c to thnh (nh trong nhn xt v t nhin to nn nhng tin b trong mt chng loi). Trong khi cch s dng trc th v hi, nhng cch s dng sau ny c th tr nn tiu cc.

5. S Phn Ha ( Fallacy of Division ) v Kt Cu ( Fallacy of Composition ) Nu mt ngi khng th lm gy mt b ci, iu c ngha l c ta khng th lm gy bt c que ci ring l no trong ? D nhin l khng. Nhng g l ng trong tng th th khng nht thit phi ng trong nhng thnh phn ca n. Nu khng cn nhc, chng ta c th phm sai lm trong phn ha, phn chia nhng c tnh ca tng th v cng p dng chng vi mi thnh phn ca n. Chng ta c th o ngc trt t ca l lun v phm sai lm i lp: Nu mt ngi c th lm gy mt que ci, thm mt que, v mt que na, iu c ngha l ngi c th lm gy c mt b ci nh mt tng th? Chc chn l khng. Nhng g ng vi mt phn khng nht thit ng vi tng th. Mt ln na, nu chng ta khng nhn ra iu ny, chng ta c kh nng phm phi sai lm trong kt cu, to nn nhng c trng ca tng th ngoi nhng iu trong thnh phn ca n. Tng th, theo cch ni c, l nhiu hn tng s nhng thnh phn ca n. Nhng g ng ca nhng tng th v thnh phn y cng ng vi nhng nhm v b phn ca chng. Do , dn nhc giao hng Chicago c th l dn nhc hay nht trong nc, nhng khng nht thit c ngha l ngh s v cm trong dn nhc l ngh s v cm hay nht trong nc. Hay s dng mt v d khc, Jones c th l tin v hay nht trong nc, Smith - trung v gii nht v Davis - th mn gii nht, nhng khi t h v nhng cu th ni ting khc vo mt i s khng hn cho chng ta mt i hay nht trong nc. Ti sao ngi ta c th hi, nhng g ng trong tng th khng tt yu phi ng i vi nhng thnh phn ca n? Hay ti sao nhng g ng i vi nhng thnh phn ca n th khng tt yu phi ng vi tng th? Tng t, ti sao nhng g ng vi mt s nhm hay i ring bit khng tt yu phi ng vi cc b phn trong nhm v ngi li? Nguyn nhn l mt tng th hay mt nhm n v chc nng v kt cu ca nhm v v th ch lin quan n nhng thuc tnh ca n, v phn bit t nhng thnh phn ca n. Mt v d khc s lm r rng hn: Chng ta nhn mt bng hoa v t ni: "! Tht l mt bng hoa p!" Chng ta cng lm nh th vi mt vi bng hoa khc. iu c ngha nu chng ta tp hp chng, chng ta s c mt b hoa p hay khng? C l l khng, v nguyn nhn l khi tp hp chng li vi nhau s ny sinh mt iu g mi l. Tt c nhng bng hoa khc nhau c trn ln mt cch ng n? Cu hi khng thch hp khi mi bng hoa u t khng nh mnh. V d ging nh th p dng vi mt nhm cu th, hay ca s, hoc bt c chn lc c nhn no. Mc d mi ngi, khi t khng nh mnh, c th ni rt ni ting, nhm s ni ting hay khng ph thuc vo mt nhn t mi ny sinh ch vi s hnh thnh ca nhm. H s lm vic vi nhau hiu qu nh th no hay cht ging ca h kt hp vi nhau hiu qu nh th no? y l nhng cu hi khng c ngha khi mi thnh vin ca nhm t khng nh mnh. Mc d hin nhin chng khng phi l nhng dng sai st kh hay khng d pht hin, nhng chng ta c khuynh hng phm phi chng rt thng xuyn. Nhng nguyn nhn thng hay c chp nhn trong mt nhm ln ca ngha chn lc v phn loi ca nhng t mu cht no trong cc l lun. Bng mt t chn lc chng ta mun ni mt t m gn cho mt s chn lc hay mt tng th; vi mt t phn loi chng ta mun ni mt t ch p dng vi nhng c nhn hay thnh phn. T tt c l v d r rng nht v mt t tim n ti ngha. Th d, khi chng ta ni " Tt c nhng nh t thin ng gp 1000 la M", chng ta mun ni rng mi v mi ngi

ng gp vo khong ny (dng t tt c mt cch phn bit), hay chng ta mun ni tt c hp li vi nhau lm nh th (by gi ta hiu t tt c chung)? a. Ti nh gi mt ngi bng i giy anh ta mang, Jerry" Trong trng hp ny, ngi ph n phm sai st ca kt cu. Nhng g ng v i giy ca mt ngi c th khng ng vi c con ngi, hay ngi ta hy vng trong thi im ny! Mt t cnh bo cui cng. Nhng nh logic hc nhc nh chng ta rng l mt sai st d lm dng m khng bng chng rng mt tng th s c nhng quyn s hu c mi thnh phn ca n, hay mi iu ng vi bt c thnh phn no ca mt nhm s ng vi mi thnh phn. iu ny khng c ngha chng ta c th tnh c thy c nhng trng hp m nhng g ng vi tng th qu thc ng vi cc thnh phn ca n, hay ngc li. Quy lut ni r rng chng ta khng th lm dng, n s lun lun nh th. V th, nu s trao i bn t c gn y l mt dng mi, n cng ging nh nhng thnh phn. (Nhng thm ch nhng ngi to thnh y c bit n, s dng nhng thnh phn c khi chng bao quanh nhng thnh phn mi). Trong php cng chng ta phi nh rng nhng li nhn xt ny v mi quan h gia tng th, thnh phn, nhm v b phn lin quan ti nhng tng th vt cht v thnh phn ca chng. ch no nhng tng th v thnh phn hay nhm v nhng b phn ca chng ngoi vt cht, khng c s sai lm no c th c bao hm. Bi tiu lun ca Roger Rosenblatt (Tp Ch Time, ngy 17 thng 9, 1984) trong s phn ng v tai nn hi c cac-bon thm khc Bhopal, n , cp i sinh mng ca hn 2,500 ngi l mt trng hp ng ch . Rosenblatt bt u bi tiu lun ca ng ta bng li trch dn ni ting ca John Donne "Bt c ci cht ca ai u lm ti gim tinh thn" ( mt ngoi, c th pht sinh phm phi vic sai lm s phn ha). ng ta ni v n: N lun c nghe qu mc. John Donne miu t rng t duy hn 350 nm v trc trong mt th gii khng c nhng phng tin thng tin i chng, m ci cht ca mt ngi c loan bo bng mt ting chung nh th. "N rung chung 3 ln" ng ta ni. C tht vy khng? Lo-gic s gi rng ci cht ca mt c nhn s khng gim bt nhng ng hn l nng cao cuc sng ca mi ngi, t vic cng nhiu ngi cht, cnh nhiu khng gian v nguyn vt liu cho nhng ngi cn li. Trc s chuyn i ca ng ta, bc Scrooge thch ngi ngho cht hn "v gim i dn s tha". Scrooge c l khng c Thng bn cnh ng ta, nhng s tnh ton ca ng ta th khng ch vo u c. John Donne c ng b khin trch v vic sai nhm s phn ho ny khng? C l, ng ta ch c trong ngh nhng hu qu vt cht ca ci cht. Nhng Donne dng nh hn ch mt phn ng m su sc v vng chc hn. Bt c ci cht ca ai u lm ti nh b hn, t ra ti tng nh th trc khi ti nghin cu v ci cht , bi v th gii l mt bn ca nhng quan h ni lin vi nhau. Nh th gii gim v kch c, th nhng b phn ca n cng th. Nhng tc phm ca Donne cng vy c th gii tri qua mt s mt mt v s lng mt ci cht ca c nhn Vic sai lm s phn ha gm c gi nh m nhng g ng vi tng th hay nhm th phi ng vi mi thnh phn hay b phn ca n. S sai lm kt cu gm c ginh i lp: nhng g ng vi mi thnh phn ca mt tng th hay mt b phn ca mt nhm phi ng vi tng th hay nhm. 6. Tm Tt

Chng ny trnh by su s sai lm v ti ngha. Nhng s sai lm nh th c ch ra nh nhng s sai lm ngn ng hc, trong chng xut pht t cch s dng ngn ng c nhiu hn mt ngha. Chng ta thy rng cch tt nht lm sng t nhng s sai lm nh th l gn lc ngn ng trong cu hi. Li ni lp l l tn gi c a ra nhng s sai lm xut pht t mt s thay i trong ngha ca mt t mu cht trong sut l lun. Khi chng ta tm chp nhn rng mt i th s khng chp nhn nhng l do ca chng ta v mt iu g bi v h s khng lng nghe nhng l do , chng ta thay i ngha ca t l do trong sut qu trnh l lun ca chng ta. lm nh th, chng ta p dng li ni nc i. Cu nc i c ch ra t kt qu ca s ti ngha trong cu trc cu, nh khi nh triu ph tip nhn kt lun sai t nh tin tri tin on: "Nu nh triu ph tham chin vi Cyrus, ng ta s hu dit mt vng quc hng mnh" S sai lm ca du trng m ny sinh khi c mt s ti ngha lin quan ti ging iu m mt li pht biu c ni ra (v d, c ni bng mt ging iu nghim tc hay chm bim?); hoc khi c mt s lin quan khng chc chn m nu bt c t, hay ng trong mt li nhn xt ngoi l c miu t c bit (th d nh trong li nhn xt "Hy lch s vi ngi l"); hoc khi c mt cu hi nh mt on vn c trch dn khng ng v v th a ra mt nhn trng m v bng cch y mt ngha m tc gi ca n khng c mun truyn t. Php tu t c ch ra nh mt kt qu t mt t hay ng tru tng c nghin cu nh th n c nhng kh nng c th, vt cht hay tch cc r rt. Mt s tru tng nh th c minh ha trong l lun khng nh rng, bi t nhin "hon thin" mt chng loi bng cch loi tr nhng thc th khng ph hp, n l quyn i vi mi nhm ngi loi tr nhm khc. S sai lm v s phn ha c ch ra nh kt qu t vic c gng p dng nhng g ng i vi tng th hay nhm cho mi thnh phn hay b phn. Nhng, theo chng ta thy, dn nhc giao hng Chicago c th l dn nhc hay nht trong nc, nhng iu khng tt yu phi c ngha l ngh s v cm u tin trong dn nhc l gii nht trong nc. S sai lm v kt cu c ch ra nh mt kt qu t vic c gng p dng nhng g ng i vi mt phn hay c nhn cho tng th hay nhm. Nhng, chng ta thy, mt b ci hay i bng khng ch n thun l tng s nhng thnh phn hay b phn ca n v s c nhng c tnh khc, ring bit.

Chng 4
Nhng Ngy Bin ca Gi nh Sai lm ca nhng gi nh (Fallacies of Presumption) l nhng lun im khng hon chnh do c nhng gi nh hoc nhng iu c tha nhn m cha c chng minh tn ti trong n. S khng hon chnh khng c nhn bit do chng khng c ni ra; mt s gii thch nghe c v hp l che du i khim khuyt trong mt lun im v lm cho chng ta chp nhn lun im . Tuy nhin, do khng c mt kt lun no ng tin cy hn nhng gi nh m chng da trn nn nhng kt lun ca nhng lun im cng khng ng tin. Trong nhm u tin, sai lm c thc hin xy ra khi cc yu t quan trng c lin quan b b qua. Trong sai lm ca s khi qut ho, li nm trong gi nh l nhng g ng trong mt hon cnh nht nh th s ng i vi mi hon cnh. Trong li ca qu a c nm, li nm trong gi nh rng nhng chng c lun im

ny da trn y a ra kt lun, nhng thc t th cc chng c khng c trnh by hoc l trnh by khng y . Cui cng, sai lm do ch i, iu ny xy ra trong trng hp chng ta trnh by lun im v nhng lun c a l c cho l mu thun duy nht, nhng thc t vn tn ti nhng lun c khc. B Qua Nhng Yu T C Bn 1. Khi Qut Ho Fallacy of Sweeping Generalization Khi xem xt sai l m ca kt cu (Fallacy of composition) v khi qut ho chng ta cng nn nhn thy rng, mc d c s tng t v mt cu trc -- tho lun trong chng trc -- nhng hai nhm ny c s khc nhau. Trong khi nhm trc (phn ho v kt cu) tp trung vo mi quan h tng th v thnh phn hoc ngc li -nhng ci c xem xt mang tnh vt cht v s lng; nhng sai lm ca khi qut ho v qu a c nm li tp trung vo nhng vn p dng sai nhng yu t c tnh tru tng nh ci tng qut, cc quy tc, nguyn tc i vi tng trng hp, s kin c th. Sai lm ca s khi qut ho xy ra khi mt nguyn tc chung c p dng cho mt trng hp c bit trong khi iu l khng th do nhng c im ring bit ca trng hp khng cho php. Hy xem xt v d sau: a. Mi ngi iu c quyn i vi ti sn thuc s hu ca h. Do , mc d Jones b tuyn b l mt kh nng nhn thc, th cng khng ai c quyn ly i cc v kh ca anh ta. C s u tin ca lun im ny l mt nguyn tc chung c tha nhn rng ri. Tuy nhin n li khng th c p dng trong trng hp c th ny, mt ngi b mt l tr v mt phn ti sn anh ta c l v kh. Ngun gc ca tnh thuyt phc trong trng hp trn l c mt s tng t nh cc lun im hp l trong cc trng hp c th nm trong phm vi c th c gii quyt bng nguyn tc chung. iu cn phi nh y l s tng qut c to ra ch p dng i vi nhng trng hp chung nht ch khng phi cho cc trng hp c th, c bit no . S l mt s hp l hin nhin khi lp lun rng: Mi ngi trn i ny u phi cht, do Socrates cng phi cht (do bnh tt, cht gi... ) b. Bi v ci nga l mn th thao tt cho sc kho, Harry Brown phi luyn tp thng xuyn hn v n tt cho bnh tim ca anh ta. iu g tt cho sc kho ca mt ngi bnh thng th khng nht thit phi tt cho ngi c vn v sc kho. Sai lm ca khi qut ho i khi c gi l sai lm ngu nhin, tnh c nhn mnh c tnh bt thng ca mt trng hp c th m iu c tng qut khng th p dng. Mc d cc v d trn phn tch mt cch tng i r rng, nhng i khi nhng sai lm nh vy vn kh c th c nhn ra khi cc yu t lin quan n mt lun im phc tp hn. Xem xt v d sau: c. Ti tun th vo mt quy tc vng: s l trch nhim ng nhin khi lm vic g cho ngi khc ging nh nhng g m h c th lm gip ti. Nu ti gp kh khn trong vic tr li cu hi trong mt bui thi th ti s nh ngi bn cnh gip . Do s l trch nhim ca ti phi gip ngi ngi bn cnh nu h nh ti tr li gip cc cu hi thi.

Mt yu t quan trng b b qua trong lun im trn. Mc ch ca mt k thi l nh gi mc hiu bit ca mi ngi nh th no v mc ch s khng t c nu xy ra vic gip nhau. Do quy tc vng s khng c p dng trong nhng tnh hung tng t nh vy. Lun im thuc loi m chng ta ang xem xt y gm hai phn: nguyn tc chung v trng hp c th. Nu mt lun im m khng ph hp th l trng hp m chng ta p dng quy tc chung l trng hp ngoi l v trng hp c bit khng ph thuc vo nguyn tc chung. pht hin ra nhng li nh th, iu cn phi lm l tch quy tc ra, sau vic hiu mt cch ng n s cho thy rng trng hp c th no s khng th p dng cc quy tc chung. Tr li cc v d trn chng ta c th ni nh sau: (a) mi ngi c quyn i vi ti sn thuc s hu ca h, nu anh ta hoc c ta khng b mt tr; (b) ci nga s tt cho sc kho ca mt ngi nu tnh trng sc kho ca anh ta cho php; (c) chng ta phi gip ngi khc nhng khng phi trong phng thi. Nh trong mt s sai lm m chng ta nghin cu, sai lm ca khi qut ho cng dn n nhng hiu qu gy ci. Mt th d ni ting c trch ra t tc phm Decameron, mt tuyn tp cc truyn c hi hc t th k 14 nc . Mt s on b lc b, cu chuyn din ra nh sau: d. Mt ngi hu trong khi ang nng mt con c cho ng ch ca anh ta b c ngi tnh nhn thuyt phc hy ct mt chn ca con c cho c ta n. Khi con c c mang n bn n, ng ch mun bit chuyn g xy ra vi ci chn kia ca con c. Anh ngi hu tr li rng con c ch c mt chn. ng ch rt tc gin nhng quyt nh "lm cng hng" anh ngi hu trc khi trng pht anh ta. Ngy hm sau ng a anh ta ra ngoi ng, ni h thy by c ang ng trn mt chn nh chng vn thng lm. Anh hu v mt vui mng hng sang pha ng ch. Sau , mt ting ng pht ra, l c th ci chn cn li xung v bay i mt. Anh ngi hu ni " tha ngi, ti hm qua ngi khng qut thng vo con c; nu ngi lm nh vy chc n cha ci chn cn li ra ri" Quy lut m anh ngi hu da vo bin h cho mnh trong trng hp trn c th c din t nh sau: Loi c c thi quen ng mt chn, nhng n s th chn kia xung khi nghe ting ng. Tuy nhin quy lut ny s khng th p dng vo trng hp con c khi sinh ra ch c mt chn hoc con c b nng chn. Chng ta nn la rng, mc d s tng qut c th b lm dng nhng chng vn rt hu ch trong lo-gic. S khi qut ho cho php chng ta suy ra quy tc chung vi mt mc hp l khi chng ta khng c kh nng kim ta tt c mi trng hp c th. tr nn chnh xc, chng ta cn trnh vic khi qut ho bi v s c nhiu trng hp nm ngoi phm vi cc quy tc m chng ta tng qut ho. Mt lut s vi s hiu bit php lut v c quan st tt nhiu khi s mang iu li li cho khch hng ca anh ta do da trn nhng vn chuyn mn m trong hon cnh khc nhng vn c th b xem l vt vnh. Nhng l vn trnh ca mt ngi. Nu khng nhn ra c cc tnh tit gim nh khi phn x mt ngi th l vic ch tun th cc cu ch trong lut ch khng phi tinh thn ca lut php. Nu nh vy s l p dng mt cch my mc trong khi li b qua nhng chi tit quan trng ca v vic. Sai lm ca khi qut ho ho s din ra khi p dng nguyn tc chung khng ng. Nhng quy tc, s vic c khi qut c to ra p dng cho nhng trng hp thng thng nht ch khng nht thit phi p dng cho tt c mi trng hp, v in hnh l trng hp c bit hay ngoi l.

S khi qut ho khng ging vi sai lm do phn ha. Trong khi sai lm do phn ha xem xt mi lin quan mang tnh vt cht gia ci tng th v ci thnh phn th s khi qut ho li xem xt vn p dng sai nhng nguyn tc tru tng hoc nhng iu c tng qut i vi nhng trng hp khng nm trong phm vi ca nhng iu c khi qut . 2. Gm a C Nm Fallacy of Hasty Generalization Sai lm ca gm a c nm tri ngc hon ton vi s khi qut ho. Gm a c nm l vic mt trng hp c bit c xem nh l c s cho vic a ra mt kt lun chung mt cch tu tin. Xem xt hai v d sau y: Ti c khong thi gian ti t chung sng vi ngi chng c. T hiu rng mi n ng u khng tt. b. Ti bit mt ngi l i din ca Lin on, b ta l mt con ngi khng khip. Ti khng nn tin bt c ai trong s h. Hai lun im trn y l khng hp l bi v h cho rng mt iu g ng trong mt hon cnh c th nht nh s ng trong mi hon cnh khc. Nhng bng chng c a ra ch cho php mt kt lun c th ch khng phi l mt kt lun chung nht. Mt ln na chng ta cn nh rng khng th hoc khng cn thit phi kim tra tt c mi kh nng. Tr khi mt s lng va c kim nghim nu khng nhng kt lun s l qu vi vng v do khng ng tin cy. Trong mt s trng hp sai lm do s kt lun vi vng hay gm a c nm c nguyn nhn t vic kt lun da trn nhng trng hp ngoi l v do khng c tnh tiu biu. Chng ta s sai khi ni , "Anh ta ni hay n mc mi ngi c th nhn ra l anh ta hc qua lp ng phim," hoc "y hn l nhng vin thuc v v ca n tht ng". Trong c hai v d trn, nhng trng hp c th c lin quan n quy tc chung nhng khng mang tnh bn cht. Truyn Sherlock Holmes ca Conan Doyle c rt nhiu minh ho cho s l gii phc tp ca nh thm t bc thy. Ch vi giy sau khi c gii thiu vi bc s Watson, Holmes qu quyt rng Watson va mi t Afghanistan tr v. c. y l mt thy thuc, nhng ng ta li c dng v ca mt qun nhn. R rng l mt bc s qun y. ng ta va tr v t vng nhit i, v khun mt en v khng phi l mu da t nhin ca ng ta v c tay kh ln. ng ta va tri qua mt giai on kh khn v bnh tt, v mt ph phc ni ln iu . Cnh tay tri ca ng ta b thng, ng ta gi n vi v cng nhc v khng t nhin. khu vc no ca vng nhit i li c nhiu bc s qun y phi tri qua nhng kh khn v b chn thng tay nh vy? R rng l Afghanistan. (V n Scalet, phn I, chng 2) R rng l Watson c th mang dng v ca mt qun nhn m chng cn phi tri qua qun i; ng ta cng c th c khun mt rm nng m khng cn phi sng nc ngoi. Holmes kt lun mt cch vi vng khi m cc bng chng cha y . Mt bin th ca s kt lun vi vng xy ra khi ch nhng lun chng h tr cho lun im c s dng trong khi nhng bng chng phn bin li b b qua.

d. Di h thng x hi ch ngha c nhiu ngi ngho, lao ng v ti nguyn b lng ph, cnh tranh khc lit, bn cht hm li bc l, khng hong v suy thoi.. Tt c nhng iu ny chng minh h thng ny l thi nt v ng b i. Thm ch khi nhng bng chng c a ra l ng, chng ta cng cha c y c s i n mt hnh ng quyt lit l phi xo b n. C gng sa cha nhng khuyt im bng cch xo b n chng khc no qung a tr ra ngoi cng vi nc tm. Nhng u im ca h thng ny khng c cp n, iu c th lm gim i nhng khuyt im ca n. Nhng suy ngh n du ng sau lun im (d) l mt dng ca s hp l ho (duy l), nhng l gii c v hp l c a ra bo cha cho nim tin i vi ci khc, thng c c s km chc chn hn. S duy l c s dng bi nhng ngi c cc li ch phi bo v. Thay v kim tra mi bng chng, h ch la chn nhng g c li nht cho l lun ca mnh. Cng lc , h c gng gy ra mt n tng rng mi bng chng c kim tra v nhng bng chng u c li cho h. Mt s chnh tr gia nh gi nhng thnh cng ca mnh vi nim hnh din v nh gi thnh cng ca ngi khc vi ni lo lng. H thuyt phc c bu bng chiu bi gim thu nhng li khng ch rng cc dch v cng cng s b gim do s ct gim thu . Cc cng ty cho vay nhn mnh vic bo ton vn v cc khon li tc hng thng m khng ch n vic t l li sut cao hoc mt s ngi khng c kh nng hon tr vn vay. Vic a ra nhng bng chng theo cch mt chiu nh vy dng nh c th c chp nhn ti to n, trong mi bn s a ra nhng chng c c li nht cho mnh. Tuy nhin nguyn tc i cht s c p dng bo m rng thm phn v bi thm on xem xt tt c cc bng chng v nghe ht ton b s tht. Mc d nhng l l phn chng c th c tm ra phn bin li mt lun im, nhng ngi tranh lun khng nht thit phi by t thin ch ca mnh bng cch a ra nhng l l . Sai lm ca vic kt lun vi vng s mc phi khi chng ta khng a ra nhng l l phn chng nh th. Trong khi s khi qut ho xy ra khi mt ngi p dng nhng iu khi qut mt cch khng ng, th gm a c nm li l vic mt ngi vi vng tng qut mt vn no mt cch sai lm khi ch da trn nhng s vic c th, mang tnh ngoi l v khng c trng cho iu c khi qut. Gm a c nm khng ging sai lm do kt hp ch: sai lm do kt hp lin quan n nhng mi quan h c tnh vt cht gia ci tng th v ci thnh phn, gm a c nm li lin quan n nhng tnh tit v s vic c tng qut v nhng tnh tit chng ta p dng vo. 3. L Lun R i The Fallacy of Bifurcation Sai lm do l lun r i l lun im cho rng mt yu t no l hon ton v duy nht trong khi thc t li c nhng ci khc tn ti. L lun r i c lin quan mt thit vi s nhm ln trong cu trc hoc l ging nh trong lp lun ca Bertrand Russel nm 1948 "Hoc l chng ta phi chin tranh vi nc Nga trc khi h c bom nguyn t hoc l chng ta qu xung h thng tr". Trong mt s cuc tranh lun mt s ngi ni "Th cht cn hn theo phi cnh t" trong khi mt s ngi khc li ni "Th theo phi cnh t cn hn cht", c hai bn tranh lun b qua mt lun im th 3 khc "th hi thin v cnh t cn hn tuyt chng". L lun r i a ra hai nhm lun im tri ngc nhau c v nh mu thun. Hai lun im tri ngc nhau khng xy ra trng hp c hai lun im cng ng nhng li c th xy ra trng hp c hai cng sai. Nu

chng ta ni rng Jane c th giu hoc c th ngho ngha l c y khng th cng mt lc va giu li va ngho, m ch c th l mt trong hai trng hp . Hai lun im c cho l mu thun l hai lun im khng cng ng hoc khng cng sai. V d: hoc l ng ta cn sng hoc cht; hoc l hm nay l sinh nht ca bn hoc khng phi. Nu iu ny l ng th iu kia phi sai hoc ngc li. Sai lm ca l lun r i xy ra khi hai yu t c tnh tri ngc nhau c s dng nh l hai yu t mu thun. (TQ hiu nh: tri ngc l hai lun im i chi nhau, nhng c lun im khc gia. Nh trng v en l tri ngc v gia trng v en cn c nhiu mu khc. Mu thun l hai iu khc bit duy nht m khng c iu th ba gia. Trn phng din t duy, sng v cht l mu thun, v chng ta khng c th loi sinh tn ng gia sng v cht.) Bi v ngn ng y nhng yu t i lp, nn xu hng xy ra sai lm nh th ny l thng xuyn. Trong cuc sng chng ta thng thin v mt trong hai thi cc nh "c" v "khng c", "tt" v "xu", "bnh thng" v "bt thng", nhng chng ta li qun rng gia chng c nhng ci mang trng thi trung gian, c th xem nh l mt la chn khc cho hai thi cc . L lun ch i cng ging nh mt quan chc ang cao ging rng "Hy cho ti bit bo co ny l tt hay ti" m khng thy rng bo co cha ng c hai yu t . iu ny cng ging nh nhng ngi c t tng chng li nhng g lin quan n nc Nga mt cch mnh m trong thi k chin tranh lnh. a. Hy ti ni mt cch nghim tc. Ch c th c mt th , Washington hoc Moscow. Ch c th c mt l c, C cc ngi sao vi cc vch ngang (c nc Hoa K) hoc C ba lim (C Lin x). Ch c mt bi quc ca "StarSpangled Banner" hoc "Quc t ca." Trong lc bc tc mt ngi c th phn ng li vi mt li than phin nh sau: "Vy anh cho rng mn sp ny qu ngui? Ti li cho rng anh thch mt ci g nng th phi." Xt v kha cnh lo-gic, kiu tranh lun nh trn y chng ta vo hon cnh kh khn l phi la chn mt trong hai trng hp trn; trong khi thc t li cho php chng ta c nhng la chn khc na. Suy ngh thin v mt thi cc i khi gip chng ta bt tn km v sc lc hn l xem xt ton b kha cnh ca vn . Cc nh qung co thng c gt b nhng suy ngh khng tt ca chng ta v mt sn phm bng cch hng chng ta n mt kha cnh no ph hp vi mc ch ca h. b. Nu bn bit v xe BMW, bn ang c mt ci hoc l bn mun c n mt chic. i khi nhng nh kin lm cho ta khng bit c rng vn m chng ta ang gp phi cn c cch gii quyt khc, nhng i khi nh kin li phn nh mong mun ca chng ta v mt gii php n gin cho mt vn phc tp. V d a ra sau y s chng minh: chnh sch ngoi giao ca chng ta da trn nguyn tc cc quc gia l bn hoc l k th ca chng ta. Trong nhiu v d v sai lm so l lun r i, hai lp lun c a ra c v mu thun, nhng thc t li khng phi nh vy: c. Chng ta phi la chn gia an ton v t do. V bn cht ca mt ngi M chn chnh l la chn ri ro v chp nhn nguy him.

T do v an ton khng hon ton mu thun nhau. Tuy nhin lun im trn y lm cho chng ta b qua nhng yu t khc c lin quan.

 Bifurcation c ngun gc t ting La tinh, c ngha l "hai hng" (Bi theo ting La tinh l mt tip u ng (tin t) c ngha l "hai", v furca c ngha l "on r" hoc "nhnh") Sai lm ca l lun r i l nhng lun im cho rng mt yu t ring bit no l mu thun hon ton v duy nht khi m trong thc t cn c nhng yu t khc cho chng ta gii quyt vn c lin quan. Nhng cp t c s dng trong l lun r i l nhng cp t biu th hai thi cc khc nhau nh (giu/ngho, tt/xu, bnh thng/bt thng). Chng ta qun mt rng chng ch i din cho hai cc ca trng thi khc nhau v gia cn nhiu cp trng thi khc. i khi cn gi l l lun trng en. Li lp lun ch lit k ra hai iu, v d trng hay en, trong khi thc t c nhiu vn khc ngoi tr trng v en (nh , xanh, vng). Lng Trnh S Tht (Evading the Facts)

Trong loi sai lm gi nh ny, nhng li mc phi khng ch l vic b qua mt s yu t khc m cn l vic to ra cho chng ta cm gic rng lun im gii quyt tt c cc vn lin quan nhng thc t li cha h gii quyt. Nhng lun im nh vy nh la chng ta bng cch ni rng mt vn no c cp n nhng thc t li hon ton khc. C bn kiu sai lm trong loi sai lm ny. Sai lm do khng i thng vo vn (l l vng quanh) l vic gii quyt vn bng cch lp li n. Khng tp trung vo vn theo kiu ngn ng cng iu l vic lng trnh mt kt lun hp l bng cch xt on cc yu t. Cu hi phc hp lng trnh s tht bng cch tranh lun v mt vn khc vi vn ang bn. Cui cng, s bin h c bit lm cho chng ta xem xt vn trn quan im thin v. 4. Lp Li Vn (Fallacy of Begging the Q estion)u Sai lm do lp li vn xy ra khi thay v a ra li chng minh hay gii thch cho mt kt lun th ngi ni li nhc li vn theo mt cch khc. Nhng lun im nh vy lm cho chng ta tin rng mt iu c tha nhn nhng thc t th n ch mi c din t li. Nu l mt lun im n gin th c rt t iu ni. a. Nim tin vo Cha l ph bin v mi ngi tin vo Cha. Trong v d ny t "ph bin" v t "mi ngi" c tnh tng ng vi nhau, lun im ny ch nhc li vn m khng chng minh n. Lp lun nh vy thiu nhng c s do thay v chng minh n chng ta li lp lun bng cch nhc li nhng iu c ni ra di mt cch khc. Nhc li kt lun di mt dng khc khng nn c s dng chng minh cho kt lun . Thiu t Richard Daley p dng cch lp lun ny mt cch hm hnh lng trnh s tht khi ng c hi ti sao Thng Ngh S Hubert Humphrey li tht bi trong cuc bu c Bang Illinois. Daley tr li rng "V ng ta khng c s phiu" trong khi cu hi kia thc s l: Ti sao ng ta khng c s phiu? Mt v d khc Tng Thng Calvin Coolidge c ln ni rng "Khi mt s lng ln ngi khng c vic lm, nn tht nghip s xy ra". Lp lun trn y ch thun tu din gii li iu c ni trc ch khng a ra c s chng minh hoc ci gii thch hp l. Trong v kch ni ting ca M-Li-E, mt nh tm l hc gii thch v tc

dng gy bun ng ca thuc phin bng cch nu ra thuc tnh gy bun ng ca loi thuc ny. y chnh l vic gii thch mt vn bng mt vn tng t cn gii thch. C th ni l mt s gii thch lun qun v chng ta c th xem khng phi l s gii thch thc s. V d: Tom t t v anh ta mun cht, hoc anh ta ng v anh ta ri t trn cao xung. Nhng kiu gii thch nh vy chng ni g hn ngoi vic Tom t t hoc ngi n ng kia b ng. Trong nhiu trng hp chng ta rt kh khn pht hin ra s gii thch lp li ny. Hy xem xt v d sau: b. T do thng mi s tt cho quc gia ny. L do hon ton r rng. Nhng hot ng thng mi khng b hn ch s mang li li ch cho nc ny khi vic bun bn gia cc nc khng b tr ngi. Cm t "quan h thng mi khng b hn ch" l mt cch ni khc ca t do thng mi v cch lp lun di dng cng ch ni rng "iu ny tt cho quc gia ". Kiu lp lun nh vy l cch ni lng vng, lun qun. Cch lp lun ny s dng kh nng ca ngn ng c th din t vn theo mt cch khc. Cng ging nh cu chuyn ba ngi n ng buc nga: mi ngi buc con nga ca mnh vo con nga ca ngi kia v ngh rng nh th s gi c l nga. Sau l nga chy i mt bi v chng c buc vo nhau theo hnh m neo ch khng phi buc vo mt vt c nh no . Sau y l mt v d v s gii thch lun qun . Chuyn xy ra ti mt cng ty cho vay vn: c. QUN L: lm sao cng ty chng ti bit c ng l ngi trung thc v ng tin, tha ng Smith? SMITH: , ti ngh l ng Jones s bo m cho ti. QUN L: Tt. Chng ti c th tin vo li ca ng Jones khng? SMITH: Tt nhin l c ri tha ng? Ti chc chn v nhng g ng Jones lm. Nu ng Jones bo m cho ng Smith v ngc li, th chng ta li tr li im khi u. Kiu l lun lng vng ny c th tm tt nh sau: A c nhng c im no l do c B. Nhng B ch ng khi A ng. Vn l A c ng hay khng li cha c lm r. Vn li c lp li. Sau y l mt v d na: d. Cha tn ti! (A) Lm sao anh bit? V Kinh thnh ni nh vy. (B) Lm sao anh bit Kinh thnh ni ng? Bi v Kinh thnh l li ni ca Cha! (A=B) Kiu lp lun nh vy i lc cn c gi l "lp lun vng trn" ch ra rng d chng ta c c gng th no th chng ta cng b quay tr li vn . (TQ hiu nh, ai c th chng minh kinh thnh l li ni ca Cha?). Mt v d khc e. Con ngi ta khng th khng hnh ng trong trng hp .

Ti sao? Bi v h lun lm theo nhng ng c mnh m nht. Vy ci ng c mnh m nht l g? l ci khin h phi lm theo. Mt lp lun thuyt phc phi a ra nhng cn c, l do xc ng chng minh cho mt kt lun. Nhng nu nhng l l ch nhc li li kt lun theo mt cch khc th lp lun khng c cn c v ch l s sai lm. Mt dng ph bin ca sai lm do lp li vn l vic s dng nhng ci c tng qut khng c cn c chng minh cho mt kt lun m kt lun s nm trong ci c tng qut nu l mt kt lun ng. V d: f. S hu nh nc i vi cc dch v cng cng l mt hc thuyt nguy him, bi v l x hi ch ngha. Nu mt lun im rng hn (ch ngha x hi l nguy him) c tha nhn th vn ch yu c tho lun y -- nh nc s hu cc dch v cng cng -- l ph hp. Nhng ngi c quan im i lp c th xem gi nh ny l tng ng. Hy xem xt v d sau: g. S tn nhn ca anh ta l do tnh nht nht trong chnh bn thn anh ta, v mi ngi nht nht u tn nhn. y, mt ci c tnh khi qut rng hn c s dng chng minh cho vn t ra. Trong khi tnh ng n ca ci c tnh khi qut rng hn vn cha c chng minh th ci c khi qut rng hn li c s dng chng minh cho vn t ra, v nh vy chng ra li lp li vn . Nu mt vn cn chng minh (l mt v d ca ci c khi qut rng hn), th chc chn rng ci c khi qut rng hn cng cn phi chng minh. Sai lm do lp li vn c th xy ra di hnh thc ngc li. Tc l nu mt ci c khi qut nhng cha c chng minh c dng chng minh cho mt vn (icious circle) c th th cng c th xy ra trng hp ngc li mt vn c th no cha c ch ng minh li c s dng chng minh cho mt ci c tng qut. Xem v d sau: h. Ti khng cn nghe thm bng chng cho vn ny, v ti hiu r n. c phi l mt trng hp na v mt ngi tr tui git cht mt ngi gi? Ti bit rng nhng vic nh vy u l do mi trng sng lc cn tr. V vic ny chc chn phi l nh vy v n cng khng nh thm nim tin ca ti l mi v ngi tr git ngi gi c nguyn nhn l nhng tri nghim thi thu ca k git ngi. y l mt v n m ti phm c cho rng c thc hin do nh hng ca mi trng xu lc cn nh. Lun im ny li c s dng chng minh cho mt iu rng hn l: nhng ti phm nh th (tr con git ngi ln) u c nguyn nhn t nh hng ca mi trng sng lc cn nh. Nhng iu c khi qut rng hn ny vn ang cn khng r rng, n cn c chng minh r hn. Trng hp c th ny (v n ang cp) khng th c s dng chng minh cho iu khi qut do bn thn trng hp ny cng cn c chng

minh. C hai kha cnh cn lm r phn bit mt lp lun thuyt phc v cch lp lun m chng ta ang bn n. Th nht, nhng lun im thuyt phc cha ng cc lun c nhm xc nhn li cc thng tin trong kt lun m khng phi l lp li n. Th hai, mt lp lun thuyt phc cha ng cc c s chnh xc v r rng ch khng phi l nhng lun im cha c chng minh. Nhng lun im chnh xc v r rng, v d nh: mt ngi khng th hai a im khc nhau trong cng mt lc; y l lun im m khi s dng khng cn phi chng minh g thm. Nhng lp lun theo kiu vng vo li thuyt phc ngi nghe bng cch a ra nhng chng c khng r rng, cha c chng minh. Sai lm do lp li vn s d dng nhn bit nu chng ta xem xt cc lp lun trn quan im chng ta ch chp nhn nhng iu thuc phm vi ca vn c t ra. Nu c ai ni rng, t st l ti phm v l ti phm git chnh mnh. Chng ta khng b bt buc phi chp nhn kin cho rng mt ngi t ly i mng sng ca mnh l phm ti git ngi (chnh mng mnh). Lp li vn hoc khng tp trung vo vn l vic s dng cc yu t ging nh yu t chng ta t ra trc chng minh, iu ny gy nn s lng trnh hoc b qua vn cn chng minh. Nhng c gng to chng minh cho mt quan im bng cch s dng nhng li gii thch ging nh quan im t ra cng l sai lm. Sai lm c th xy ra di dng: A nh vy l bi v B; trong khi B cng ging nh A hoc B ph thuc vo A hoc B thm ch khng ng tin bng A. A ng v B ng; nhng B ch ng nu A ng. Vn vn cha c gii quyt l liu A c ng hay khng? l vic lp li vn . 5. Ngn Ng Cng iu hay Thnh Kin Fallacy of Question-Begging Epithets Trong kiu sai lm ny, li xy ra khi vic s dng ngn ng mang tnh thnh kin khng nh li ci chng ta mun chng minh nhng vn cha chng minh. Ngn ng cng iu l mt cng c c thng xuyn s dng trong th vn, nhng n li khng thch hp vi l lun hay lo-gic. Chng ta bit rng lp li vn , hoc lng trnh vn l vic s dng nhng lun im ang cn tranh ci chng minh cho mt vn khc. Chng ta s thy kh nng ca ngn ng, trong mt t hoc mt cm t to cho ta cm gic rng mt vn no c gii quyt hoc chng minh nhng thc t th khng phi nh vy. Bi v nhiu t cha ng kh nng m t v nh gi, nn vic lng trnh vn theo kiu dng ngn ng cng iu xy ra rt nhiu. Hy xem xt v d sau: a. Con ngi ny b kt vo ti xu xa nht i vi loi ngi. Mt ngi c th ni "ngi ny b buc ti git ngi" m bo cng bng cho s tht cn hn l gn vo nhng kin gy tn hi khi cp n cng mt vn .

Khi nim n cp, khng ch thun tu l din t mt hnh vi m n cn mang ngha phn quyt i vi hnh vi , rng hnh vi l khng ng. Khi ni ngi n ng ny n cp thc n cu a con trai khi b cht i, vic dng t "n cp" y s l lng trnh vn , bi v trong tnh hung ny hnh vi ca ngi n ng c th c xem xt mt cch ph hp hn. Vic lng trnh vn y l iu khng ng, bi v n nh thc nhng cm xc, nh kin thng qua vic s dng nhng ngn t mang tnh p t. Bng cch ni qu vn , nho bng, nnh b, lm dng... Ngi ni, ngi vit to cho ngi c, ngi nghe tin rng nhng t ng c s dng mt cch chnh xc din t ngi, hoc s vic nhng c th l khng phi nh vy. Sau y l mt s v d: b. Khi mt ngi phn nh chng trnh bo him tht nghip khuyn khch s li bing ca nhng k n bm trong cc khu nh chut dn n mt ch phc li gi di nh th no th n lc chng ta phi nhn thc rng nhng s trc li c hp php ho cn c xo b. c. Nhng li xut gy cm phn ca cc thnh vin hi ng c cho l s ph v hng mong mun chnh ng ca nhng cng dn lao ng vt v. d. Khng mt ngi M bit suy ngh no c th ng h bin php ny, mt m mu xo quyt c ngm ngm t ra trong mt cn phng y khi thuc ca nhng k lm ra lut. Vic s dng s lng trnh vn theo kiu ngn ng cng iu trong cc lun im trn y l khng th chp nhn c bi v n th hin thi ng hoc khng ng v mt vn m khng a ra c cc bng chng chng minh rng nhng thi nh th l cng bng. Bng cch gi ai "k la bp nhn tr cp x hi" hoc "nhng cng nhn lao ng vt v" khng thc s cp mt cch ng mc nhng con ngi ; hoc gi nhng bin php no l "m mu xo quyt" hoc "gy cm phn" khng th lm cho vn tr nn c tnh cht nh vy. Chng ta c th thy, mt ngi khng cp thng vo vn c th c bi xch, ch bai mt ngi khc hoc cng c th vi ca tng, tn dng. Khi chng ta ni n mt s kin lch s nht nh trong "thi k ci cch", chng ta c th chu nh hng ca cc nh s hc cho rng l nhng s kin cn phi bn ci v tnh tch cc hoc tiu cc, do khi nim "ci cch" khng ch c ngha l thay i m cn mang ngha thay i theo hng tt. Tng t, "ngi M bit suy ngh" l mt kiu ni tn dng "ngi M". Mt v d ni ting v s bi xch l nhng li nhn xt ca cu Ph Tng Thng Spiro Agnew v nhng ngi bit gio, trong mt bi pht biu ti New Orleans, Agnew ni: e. Linh hn ca nhng k bo dm chin thng, c ng h bi mt s k bt lc, tinh vi v tr tro, nhng k t cho rng mnh l con ngi khn ngoan. Nh v tranh bim ho Al Capp c nhng li chm chc c khin mt nhm sinh vin xung ng biu tnh khi ng ang ging bi Harford: "Ny! ng i. Ti ang cn mt hnh vi sc vt."

Nh ngn ng hc S. I. Hayakawa a ra mt v d hm hnh v s nhm ln gia s tht v nhng suy ngh c n cha trong sai lm do khng tp trung vo vn bng cch dng ngn ng thnh kin. ng phc ho mt bc tranh v mt cuc i cht trong phin to: f. Nhn chng: K hai mt bn thu , Jacobs phn bi ti. Lut s bin h: tha qu to, ti phn i. Quan to: phn i c chp nhn. Nhn chng hy k chnh xc chuyn g xy ra. Nhn chng: hn ta chi tr hai mt vi ti, k bn thu, phn bi di tr. Lut s bin h: tha qu to, ti phn i. Quan to: phn i c chp nhn. Nhn chng hy ni thng vo s tht. Nhn chng: nhng tha qu to, ti ang ni vi ngi v s tht. Hn ta chi tr hai mt vi ti. "S vic c th tip din m khng th kt thc", Hayakawa ch ra "tr khi ngi cht vn bng s kho lo ca mnh c th tm thy c s tht n du ng sau li phn quyt . i vi nhn chng th s tht chnh l anh ta b chi tr hai mt. Vic xt hi lin tc phi kin tr l iu cn thit tm ra s tht lm c s cho phn quyt ca to" (Ngn Ng Trong Suy Ngh v Hnh ng, xut bn ln th 4, New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1978, trang 37-38). Vic lng trnh vn bng cch dng ngn ng cng iu l vic khng cp vo vn mt cch ng mc m dn dt ngi c, ngi nghe i theo nhng quan im thin kin i vi vn . Mt lp lun thuyt phc s lm cho ngi nghe, ngi c tin rng s cp nh th l hp l, tuy nhin vic s dng ngn ng mang tnh thnh kin li khng th c chp nhn trong tranh lun. Chng ta c th khng tp trung vo vn bng ngn t cng iu. Ngn ng cng iu l mt cch ni, m t mt ngi, vt, kin theo hng cng iu ho vn , thng mang ngha ph phn. Vic khng tp trung vo vn khng ch c nh ch bai m cn c nh tn dng, ca tng. Cho d l c nh bi xch hay tn dng th vic s dng ngn ng cng iu y l khng th chp nhn c. Thay v m t vn mt cch chnh xc th ngi vit li mun ngi c chp nhn nhng ngn t m h s dng. 6. Phc Tp Ha Vn

Fallacy of Complex Question Sai lm do phc tp ho vn (nhng cu hi phc hp) l dng nghi vn sai lm do khng tp trung vo vn . Cng ging nh khng tp trung vo vn , sai lm do cu hi phc hp lm cho ngi khc tin rng mt cu

tr li nht nh cho mt cu tr li trc c tr li theo mt cch nht nh, trong khi cu hi trc cha c t ra. Sai lm ny c th c gi bng nhiu tn khc nhau: cu hi nh la, cu hi dn dt, sai lm do cu hi sai, sai lm ca nhiu cu hi. (TQ hiu nh, nghnh lut thng s dng loi ngy bin ny nht. V d, v lut s hi: "anh n cp nhiu khng?" Tr li nhiu hay khng, th ngi b hi t th l "c n cp" ri. Vn cn phi c bn tho trc l "anh c n cp khng?" V nu c, th "n cp nhiu khng?" mi hp tnh hp l). Vua Charles II ca nc Anh c ln hi cc thnh vin ca Hi ng Hong Gia ti sao nu b mt con c cht vo ci bt th lm cho nc trn ra, trong khi nu l con c cn sng th nc li khng trn. Cc thnh vin ca Hi ng suy ngh rt lu, mt s ngi c li gii thch nhng khng thc s thuyt phc. Cui cng mt thnh vin ca Hi ng quyt nh lm th nghim v vn ny. ng ny pht hin ra rng khng c s khc nhau no ng k khi t mt con c sng hay mt con c cht vo bt nc. Cho d cu chuyn trn y c thc s ng hay khng th n cng cha ng mt bi hc quan trng. Trc khi c tm ra gii p cho mt vn chng ta nn t ra nhng nghi vn cho vn . Mi vn u cha ng nhng gi thit ph hp cho nhng cu tr li c tm ra, v i khi nhng gi thit cng dn n nhng cch lp lun sai lm. V d: a. John t b thi quen xu cha? b. Anh vn cn nghin ru ? Trong hai cu hi trn u n cha cu tr li cho mt cu hi trc . Liu John c mt thi xu no khng? y l cu hi khng nu ln trong khi cu tr li li n cha trong cu hi (a). Chng ta khng nn a ra cu tr li no cho cu hi (a) cho n khi cu hi trc c gii quyt (TQ hiu nh, nu tr li cu hi (a) trc khi tm ra cu tr li cho cu hi "Liu John c mt thi xu no khng?", chng khc no ta th nhn John c tt xu, cho nn John t b hay cha t b. Loi cu hi ny l loi cu hi phc hp, v n ng mt hay nhiu cu hi khc, m nhng cu hi khc l tin cho cu hi ny cn phi c gii p trc). Trong nhiu trng hp, nhng n lc ng k l cn thit gii thot cho chng ta khi nhng nh hng sai lc ca cu hi phc hp. Hu qu nghim trng ca s phc tp vn c th d on c bng cch xem xt nhng cu hi mang tnh th thut sau y: c. Anh dng ci g lau du vn tay trn khu sng ? d. Anh suy ngh bao lu trc khi thc hin v cp? C hai cu hi trn u cha ng cu tr li cho cu hi trc mc d cha c nu ra cng nh tr li. Nhng cu hi kiu nh vy l khng ng bi v n tha nhn cu tr li cho vn khc cha c t ra. e. Jane khng phi l mt ngi cp tin thiu suy ngh c phi khng? y l cu hi m cu tr li phi l c hoc khng. Nhng nu chng ta tch cu hi ra thnh hai phn th chng ta s c cu tr li sau: ng, c y l mt ngi cp tin, nhng c y khng phi l ngi thiu suy ngh. Mt cu hi phc hp thng di dng kt hp vi sai lm do lng trnh vn

kiu ngn ng cng iu. f. Hy cho ti bit quan im ca anh v nhng n lc ca chnh ph gii quyt s c trn du ? g. C phi l iu hon ton ngu xun hoc hon ton khng thn thin mt cch c khi chnh quyn ph v mi mi quan h vi Iran? Trc khi l gii mt cch hp l cu hi phc hp, chng ta cn tch cu hi ra thnh hai cu hi (cu cha c hi ra nhng cu tr li li hm cha trong cu c t ra, v cu hi c t ra), chng ta cng phi tch cu hi ra thnh cc yu t nh gi v yu t m t. Trong v d (g), chng ta cn lm r rng: liu chnh quyn thc s lm xu i mi quan h ngoi giao vi Iran hay khng? V nu c nh vy th hnh ng c ng vi nhng s nh gi nh ngu xun, khng thn thin, v vng hay khng? Cu hi phc hp thng dn dt chng ta lng trnh s tht bng s phc tp ca n v chng ta s nh mt ci nhn trung thc v vn . Bi bo sau y, trn t Times (London) (ngy 22 thng 2 nm 1971), vit nh sau: h. Qun cng Boothby hi chnh ph rng liu B Hng Khng c cn nh tng l ph sn bi ti sn bay London t ngy 1 thng T, iu ny s lm cho sn bay ny khng nhng l ti nht m cn l sn bay t nht th gii. Cu hi trn cp n cc vn liu tng l ph sn bi c lm cho Sn bay London tr thnh t nht th gii; v sn bay ny l ti t nht th gii hay cha. Hai cu ny c th tc ng ln nhau, nhng chng c thc tch ring ra. Cu hi phc hp c v c a chung i vi cc nh qung co v ngi bn hng. Mt ngi qung co thuc ng hi: "Loi thuc ng m bn dng bt u c tc dng sau 21 giy phi khng? Mt nhn vin an ninh c th hi: "ng c th duy tr tnh trng ri ro rng vn phng ny k trm rt d xm nhp hay sao?" Mt nhn vin bn hng c th hi bn s thanh ton bng tin mt, check hay th tn dng khi m bn cha h c quyt nh mua mt mn hng no . Hoc: i. Nhng ngi bn tt khng xng ng vi loi Bourbon tt nht ca anh chng? j. Anh s mua chic Cadillac u tin vo lc no? Bng cch a ra nhng tnh nng hu ch ca sn phm nhng qung co thu hp nh ca h v cu hi: khi no bn s s dng sn phm . Nhng cu hi phc hp c th di dng yu cu gii thch v mt vn khng ng hoc khng h c. k. Ti sao mt tn ch li nng hn mt tn lng v l. Hy l gii hin tng thn giao cch cm? Bng cch hng s tp trung ca chng ta vo gii thch s vic (vn ), nhng cu hi nh vy hng s ch ca chng ta ra khi nhng sai lm trong chnh bn thn cu hi .

Nghin cu v cu hi phc hp s cho chng ta bit rng: khng nn tr li nhng cu hi m nhng vn khc cu hi da trn cha c gii quyt. Quy tc ny c tha nhn trong lut v cc hot ng ca quc hi, quy tc ny cho php chia tch cc vn ra, nh vy c th tm hiu c r hn nhng s tht ca mt vn . Cu hi phc hp xy ra khi mt cu hi c a ra c tha nhn mt s vic khc m cn phi chng minh s vic trc ri mi tr li cho cu hi c t ra. Cu hi kiu ny s tha nhn mt s vic khc cho d cu tr li ca n th no. S p li tt nht cho cu hi nh th ny l hy hi: anh l sao? 7. Bin H c Bit Fallacy of Special Pleading Sai lm do s bin h c bit l p dng hai tiu chun khc nhau: mt p dng cho bn thn ngi ni (bi v h c bit) v ci kia (tiu chun kht khe hn) cho nhng ngi khc. Bertrand Russell c ln din t mt nt tnh cch ca con ngi nh sau: a. Ti l ngi kin nh; bn l ngi bng bnh; anh ta l ngi cng u. Khi chng ta dng s bin h c bit tc l chng ta thin v chnh mnh v c thin kin i vi ngi khc. Nh trong s lng trnh vn bng ngn ng cng iu, chng ta c nh v hy vng rng ngi khc s tin rng cch th hin nh vy ca chng ta l chnh xc nhng thc t l n ch phn nh nhng thnh kin ca chng ta m thi. Cng ging nh nhng sai lm khc, loi sai lm kiu ny c thc s dng v mc ch gy ci. N din vin Shelley Winters ( tui 46) khi c hi kin ca b v vic kho thn trn sn khu tr li nh sau: b. Ti cho rng l iu gh tm, ng xu h, v n ph hoi nhng phm cch ca ngi M. Nhng nu ti tui 22, vi mt c th p th li l ngh thut, s gi cm, yu nc, tin b v l hnh vi c thc. Khi chng ta c s bin h c bit th s khng v t, lp lun s mu thun. l vic nh gi mnh cao hn khi p dng mt tiu chun nhng li khng p dng tiu chun khi nh gi v ngi khc. Chng hn nh xem nhng ngi lnh ca t nc mnh l anh hng v nhng cng hin v hy sinh ca h trong khi m t ngi lnh i phng nh nhng k cung tn, d man nh trong bi x lun sau y: c. Nhng th on tn nhn ca k th, s cung tn ca chng, nhng v tn cng cm t b nh bi bi nhng phng sch cng rn ca cc s quan v s hy sinh qun mnh ca binh lnh chng ta. Vic hy sinh v t st c phi l hai s kin khc nhau hay khng? R rng l khng, nhng qua vic s dng ngn ng li thuyt phc c ngi khc rng s khc nhau trong cch m chng ta gn cho nhng s kin c th phn nh c s khc nhau trong tnh cht ca s kin . S tn ti trong ngn ng nhng cp t kiu nh anh hng/cung tn lm cho chng ta thc hin nhng s bin h c bit m khng h nhn thc c rng chng ta lm nh vy. Trong danh sch di y lit k nhng cp t u phn nh ni dung mt s kin nhng khc nhau v thi m chng ta hay gp:

Vic lm/ vic cc nhc, Vn ng vin th thao/ k n chi (sportman/playboy), Nhn vin cnh st/ cm, Hi/ phe ng, Si ng/ huyn no, Tm s/ nhiu chuyn, K hoch/ m mu, Mnh dn/ c gan, Tr cng/ b th, Thi hnh n t hnh/ git, Nhiu mu sc/ lo lot, Mp/ bo, Trn tc/ tc tu, Thn trng/ a nghi, Kn o/ du dim, Hin/ kh, Nht/ nhu m, Khn lanh/ gian so, Yu tha thit / ly tnh, S v / n v. Qu thc, nhiu khi chng ta ni nhng iu c th c xem l s bin h c bit, khi chng ta p dng mt tiu chun vi ci ny nhng li p dng tiu chun khc i vi ci khc. Khi chng ta bin h c bit, chng ta c thi thin v chnh mnh v thin kin i vi nhng i tng khc. Chng ta dng tiu chun kp bng cch dng nhng t khc nhau ni v cng mt s vt. V d nh "Con trai ti l mt ngi o hoa, cn con gi b ta ch l mt k lang ch".

Cng nh trong trng hp lng trnh vn theo kiu ngn ng cng iu, chng ta c nh v hy vng ngi khc tin rng nhng ci m chng ra gn cho mt s vt l miu t ng s vt . Tuy nhin trong thc t n li phn nh thin kin ca chng ta. TQ hiu nh, bin h c bit cn c gi l l lun kp, l lun nh chun (Double standard); mnh th th ny, cn ngi ta l th khc, hay l lun "nht bn trng, nht bn khinh". Nh v d trn c ni, con trai mnh c nhiu "b" th mnh cho l "o hoa", trong khi con gi ngi ta c nhiu "b" th mnh gi l "lng ch". Mt v d khc, con ca mnh thnh cng th mnh gi l "gii", con ngi khc thnh cng th mnh cho rng "tt s". Hay l, con mnh thi rt tt nghip, mnh gi n l "km thng minh", con ngi khc thi rt tt nghip, mnh gi a "ngu". Trn thc t, "o hoa" v "lang ch", "gii" v "tt s", v c bit "km thng minh" v "ngu" th c my chi khc. Ha chng, khc l cch nhn v khc vo cch dng t ca con ngi!!!! Hay khc l khc vo gi nh ca chng ta: chng ta cho chnh mnh l c bit v ngi khc th khng. Bp Mo S Tht Distoring the Facts

Trong phn cui ny, chng ta xem xt mt kiu sai lm na. Trong sai lm ny, thay v b qua hay lng trnh s tht, ngi ni bp mo, xuyn tc n. Trong sai lm do s tng ng gi to, mt s s vic nht nh c to ra c v ging nhau nhng thc s li khng phi nh vy. Sai lm do sai nguyn nhn lm cho cc s vic dng nh c mi quan h nhn qu nhng thc s li khng phi nh vy. Trong sai lm ca l lun khp khun: mt s kin nht nh s gy ra mt chui phn ng khng trng i nhng thc t li khng phi nh vy. Trong sai lm ca nhng lun im khng ph hp li bp mo s vic bng cch chuyn s ch ca chng ta n nhng vn khng ph hp vi ch ang c ni n sau lm cho chng ta chp nhn nhng nh gi sai v nhng g ang c bn lun. 8. Tng ng Gi To

Fallacy of False Analogy Mt vi cch gii thch c ch i khi li nguy him khi bng cch tng ng. S tng ng l cch pht huy quan im ca chng nh lm cho mt vn cha r rng, cha c chng minh tng ng vi mt vn bit v cho rng hai vn ny c s ging nhau c bn. Sai lm do tng ng gi to xy ra khi s so snh gia cc s vt khng hp l v kt qu ca vic bp mo s tht ang c ni n. Thu ht s ch vo c im ging nhau c th hon ton hu ch khi m cc s vt c xem xt c s ging nhau nhng c tnh quan trng, v khc nhau nhng c tnh khng quan trng. Ngc li nu chng ch ging nhau nhng c tnh khng quan trng, v khc nhau c tnh quan trng th s khng c s tng ng y v do s so snh s c li: lm ni bt nhng s tng nh nht lm c s kt lun rng nu ci ny ng th ci kia cng ng. Xem xt lp lun sau y, c ng h bi cc nhm chia r sc tc trong lch s: a. Dng sc mnh p buc l iu cn thit khi mun ngi khc tin vo tn gio ca chng ta v cuc sng ci sau l iu tt cho h, iu cng nh vic ngn cn ngi ang trong tnh trng thiu tnh to v nhn thc

khi b ri t vch trn cao. Thm ch nu chng ta tha nhn tn gio ca chng ta l cao siu i vi nhng ngi khc, th lp lun ny vn khng thuyt phc do vic gy nhm ln trong trng hp trn. Trong mt trng hp l vn ang cu mt ngi ang trong tnh trng thiu tnh to v nhn thc khi ci cht, cn trng hp kia nhng ngi lin quan hon ton tnh to v nhn thc. Cho nn s khng ph hp khi ni rng dng sc mnh cng p l iu cn thit trong trng hp mt ngi thiu tnh to v vn lin quan l tnh mng ca h cng ging nh trong trng hp dng sc mnh cng p trong trng hp nhng ngi khc i vi vn cuc sng ci sau. Nu c ai ni rng mt ngi khng tin vo th tn gio th h khng c kh nng nhn thc, ngi ny phm vo li lng trnh khng tp trung vo vn . (S tht l nu mt ngi ni ngi kia khng c kh nng nhn thc th li ni cng khng chng minh c rng ngi c ni n l nh vy.) lm r li trong s tng ng gi to hay s ging nhau khng hon ho(imperfect analogy), nh cch mt s ngi vn hay dng, cn thit phi lm r rng c hai s vt c em ra so snh, gia chng c s khc nhau v cc yu t c bn, v c s ging nhau v cc yu t khng c bn. b. Ti sao chng ta li a cm v vic mt vi trm nghn ngi da chu M mt i trong khi nn vn minh v i ca chng ta ang c xy dng? C th h phi chu ng s bt cng, nhng ni th no th bn cng khng th lm mn p lt m khng p v qu trng c. Lun im ny khin chng ta phi phng v bn cht nht nho ca s tng ng; so snh nhng con ngi vi nhng qu trng v mn p lt c v nh qu tm thng. Tuy nhin sai lm li nm chnh trong s so snh c ni n hn l nhng iu v v. Thm ch nu vic xy dng mt nn vn minh v i s khng th thiu nu khng gy ra cc tn thng cng ging nh vic khng th lm mn p lt m khng p v nhng qu trng l ng, th hai trng hp ny cng khng th so snh c. V p v nhng qu trng khng lm au nhng qu trng , nhng xy dng mt quc m phi git hi cuc sng ca con ngi th l mt vic au lng. Li tng t c th tm thy trong lp lun sau, trch t tc phm ni ting ca nh trit hc Scottish th k 18, David Hume, tc phm "T Vn" ("On Suicide"): c. Ti s khng lm nn ti li nu thay i dng chy ca sng Nile hay sng Danube, vy ti c ti chng nu lm thay i mt cht mch mu khi dng chy t nhin ca n. Trong v d trn y, cc s vt c so snh c s khc nhau c bn: trong khi chuyn dng chy ca cc con sng kia khng th ph hu chng; nhng nu thay i dng chy trong mch mu ngi tc l ph b (mng) n hon ton. Tuy c s ging nhau c bn v cc s vt c so snh, nhng v d sau cng xy ra li: d. Nhng iu c dy trong trng ny ph thuc hon ton vo nhng g cc sinh vin quan tm. Tiu dng tri thc cng ging nh tiu dng bt c ci g khc trong x hi. Thy gio l ngi bn, sinh vin l ngi mua. Ngi mua quyt nh ci h mun mua, do sinh vin quyt nh h mun hc ci g. Ngi mua thng hiu c mn hng trc khi h quyt nh mua n, nhng liu cc sinh vin c hiu c cc mn hc trc khi h hc n hay khng. e. Ti sao cc th m than phin phi lm vic 10 ting mi ngy? Nhng gio

s cng lm vic vi thi gian nh th li khng b tn hi g r rng. Ni cng vic din ra, di nhng iu kin vic lm no lm cho s so snh ny tr nn gi to. (TQ hiu nh, iu kin v cng vic ca gio s v cng nhn lao ng c ging nhau khng, ti sao li em ra so snh?) Nhng lp lun ca Francis Bacon th k 18 v ng h chin tranh cng cha ng s tng ng gi to. f. Khng ai c th kho mnh nu khng rn luyn, cho d l thc th t nhin hay x hi; v chc chn i vi mt vng quc, mt cuc chin tranh ng trn trng cng l mt s rn luyn thc s. Mt cuc ni chin ging nh ci nng ca mt cn st; nhng mt cuc chin ngoi xm th ging nh hi nng ca s rn luyn, v n s lm c th khe mnh; v s ho bnh li bing lm cho con ngi ta yu ui v h hng. (iu V i Thc S Ca Nhng Vng Quc) iu gy ch trong lp lun trn khng phi l l lun sc bn ca Bacon khi ng bnh vc cho chin tranh m l ng khng rng cc quc gia khng ging nh nhng c nhn, v s rn luyn sc kho c nhn khng nht thit phi lm tn hi n ngi khc nh cc cuc chin tranh. Trong l lun, php n d (metaphors) c xu hng gy nhm ln hn l lm sng t vn . iu ny c bit ng trong s tng ng, v mt bn cht l s n d c thi phng ra. Chng ta c th khm phc kh nng n d ca Bacon v cc khi nim c th, s rn luyn, sc nng nhng khng c nhm ln n d vi ngha l lun. Xt kha cnh l lun, lp lun ca Bacon, ging nh ca Hume v T Vn, khng thuyt phc c chng ta bi v s tng ng gi to c s dng y. Tuy nhin, i khi s l gii theo kiu tng ng c th hu ch. Trng hp in hnh nht l vic nh ton hc Hy Lp c-shi-mt (Archimedes) khm ph ra rng c th khi ngp chm trong cht lng s lm mt i mt khi lng cht lng tng ng b thay th. ng pht hin ra iu ny khi c gng tm li gii cho vn ca Vua H-rng (Hieron). Nh Vua mun bit rng loi kim loi no c dng lm vng min m khng phi nung chy chic vng min . ng gii quyt vn ny bng cch quan st rng nc trong bn tm dng ln khi b phn c th ng chim ch. V ng cng c cch l gii tng t rng mt khi lng vng s chim ch t hn cng mt khi lng bc do n c th tch nh hn. Sau ng kim tra chic vng min v pht hin ra n khng c lm bng vng nguyn cht. (Ngi th kim hon ln bc vo chic vng min khi c n). Cu chuyn v nh thin vn hc v i thi phc hng, Copernicus, cng c lin quan n vn ny. Khi ang cho thuyn tri bn cnh b sng, ng c mt o nh rng b sng ang di chuyn trong khi con thuyn vn ng yn. iu ny gy n tng cho ng, rng o nh tng t cng gy cho loi ngi nim tin tri t vn ng yn trong khi mt tri li di chuyn xung quanh n. L gii theo cch ny, Copernicus to ra mt cuc cch mng trong nhn thc ca con ngi v v tr m ngy nay ngi ta gi l Thin Vn Hc Hin i(Modern Astronomy). Tuy nhin nhng khm ph c thc hin bng vic kim tra k lng cc s kin tng ng, v nhiu v d nu ra trn cho thy c hin tng sai lm. Ngy nay chng ta mm ci khi t tin chng ta ngh v vic truyn ging vo ngi ph n, vic sinh sn ca con ngi cng tng t nh vic thu hoch vo cc v ma. Chng ta t hi lm sao con ngi li c quan nim m tn rng khi mun tiu dit k th th phi to ra cc hnh nh ca chng ri tiu hu n. Tuy nhin vic con ngi hin i b nhm ln bi s tng ng vn xy ra hng ngy. Cch tt nht trnh c nhng nhm ln nh vy l hy phn loi thnh nhng kha cnh ca cc yu t , sau xem xt ci no l ph hp vi cc lun im, ci no khng ph hp.

 Khi chng ta l gii bng s tng ng, ngha l chng ta so snh nhng ci l m, kh hiu vi nhng ci khc c bit r. S so snh tng ng c th chp nhn c khi hai s vt c so snh c s tng ng v cc yu t c bn, v khc nhau v cc yu t khng c bn. Nu cc s vt c so snh khc nhau nhng c im c bn, quan trng, v ch ging nhau nhng im khng c bn, khng quan trng th s khng c s tng ng y. l s tng ng gi to hay so snh khng hon ho. 9. Sai Nguyn Nhn Fallacy of False Cause Sai lm do nguyn nhn sai (Nhng sai lm ny trong ting La tinh l post hoc, ergo propter hoc c ngha l sau y, do , bi v.) l lun im cho rng cc s kin c mi quan h nhn qu vi nhng trong thc t li khng phi nh vy. Sai lm dng ny trc y kh ph bin, nhng by gi n t tn ti di dng th s do s nhn thc ca con ngi ngy cng cao. Chng ta tnh to khng lm theo k hoch ca nh ci cch ngi Anh Thomas Malthus. ng ny nhn thy rng nhng ngi nng dn cn c v nghim tc th c t nht mt con b trong khi nhng ngi khng c b li li bing v say xn. Do ng khuyn ngh chnh quyn nn cho nhng nng dn khng c b kia mt con lm h nghim tc hn v chm ch hn. Nhng lun im sau y cha ng cc sai lm thng thuyt phc c con ngi ngy nay. a. Nhng cuc chin ln m chng ta tham gia trong vi th h va qua xy ra khi chng ta c nhng Tng Thng phe Dn ch, v vy chng ta phi suy ngh hai ln trc khi b hiu cho phe Dn ch trong cuc bu c Tng Thng ln ny. b. Ngy cng nhiu nhng ngi tr tui theo hc cc trng trung hc v i hc. Nhng cng lc, cng ngy nhiu cc ti phm v thnh nin v s xa lnh, ght b trong tng lp tui tr. iu ny chng t rng nhng ngi tr tui ny b lm xu i do nn gio dc ca h. Thc t l hai s kin xy ra mt cch ng thi v ci ny s b bp mo bi ci kia khi chng ta gi nh ci ny l nguyn nhn dn n s kin kia. Mt dng sai lm ph bin khc l a ra gi nh khng ng l: v mt s kin xy ra trc mt s kin khc, do n l nguyn nhn ca s kin th hai. Thc t, khi nu ra mt s kin, c v s cc s kin xy ra trc v bt c s kin no cng c th l nguyn nhn. Nn hai s kin xy ra lin tip khng th xem l c mi quan h nhn qu. Nu khng ch n iu ny th chng ta c th mc sai lm.

c. Hai mi nm sau khi tt nghip, nhng cu hc sinh ca trng Harvard c s thu nhp bnh qun cao gp nm ln nhng ngi khng hc i hc c cng tui. Nu ai mun giu c th nn ng k vo hc Harvard. Xut pht im cho vic nh gi ny khng ph hp. Mc d theo hc trng Harvard c th mang li kh nng c thu nhp cao, nhng cng cn phi nh rng trng ny ch thu ht v chp nhn nhng sinh vin xut sc hoc nhng sinh vin c iu kin kh gi. Do nhng cu sinh vin trng Harvard c th c thu nhp cao khng phi v trng m h hc v i khi khng phi v h c hc i hc hay khng, m v h l con chu ca nhng ngi kh gi. Phn tch mt s trng hp v sai lm do nguyn nhn sai ch ra rng hai s kin c th lin quan n nhau m s kin ny khng phi l nguyn nhn ca s kin kia hay l ngc li. V d nh c hai s kin u l kt qu ca mt s kin th ba khc. Mt v d th v khc lin quan n loi c qum (ibis), loi chim thing ling i vi ngi Ai cp c. Nhng ngi Ai Cp C th loi chim ny v hng nm, ngay sau khi tng by chim di c n hai b ca dng sng Nile, nc sng s trn b v chy vo t canh tc. Ngi Ai Cp C tin rng chnh loi chim ny lm cho h c c t ph sa t sng Nile, nhng thc t l vic n chim di c v hin tng nc sng trn b u c nguyn nhn t s thay i ma. Cc s kin xy ra k tip nhau v mt thi gian hoc cch xa nhau cng khng th to ra mi quan h nhn qu. Vic ngi tinh khn xut hin sau loi kh hnh ngi, c ngun gc linh trng khng c ngha l t tin ca chng ta l loi kh hnh ngi . Hoc s sp ca ch La M sau khi o C c (Christianity) xut hin khng c ngha l o C c l nguyn nhn ca s sp . Nhng dng sai lm m con ngi mc phi c xu hng thay i theo s tin b ca khoa hc. Quan nim rng mi hot ng ca t nhin u mang mc ch dn dn tr thnh vn ca qa kh. Chng ta thy k quc khi con ngi tng gii thch hin tng thng cha y nc s b v khi nc trong b ng bng rng: khi nc ng bng th th tch ca n b co li, to ra mt khi chn khng trong thng cha m iu ny lm thin nhin "khng thch" (nn lm v ci thng ch nc ). By gi chng ta bit nguyn nhn thc ca hin tng trn l khi nc b ng bng th tch s tng ln v chnh iu lm thng cha b v. V d v nc ng bng c trch t cun sch xut bn nm 1662 ca nh trit hc ngi Php Thi Phc Hng, Antoine Arnault. L mt cun sch rt ni ting thi , n c ti bn nhiu ln khi khoa hc hin i c khai sinh. ng tm ra nhng li ca cch suy ngh khoa hc trc qua on vit sau: Nu chng ta lp lun rng bi v mt s kin xy ra sau s kin khc th s kin sau phi l nguyn nhn ca s kin trc, th chng ta vi phm ngu bin sai nguyn nhn. L gii theo cch ny con ngi kt lun rng Chm sao Thin Lang (Dog Star) l nguyn nhn ca hin tng nng bt thng chng ta cm thy vo nhng ngy tit i h. Virgil (Mt nh th La M thi X-da) khi vit v Chm sao Thin Lang, trong ting La-tinh c ngha l Sirius, ni: Khi thi tit Cung Thin Lang; Bnh truyn nhim, hn hn s c mang n loi ngi yu ui; Bu tri s y nh sng tai ho. (Aeneid X: 273-75) Nhng Gassendi nh gi mt cch chnh xc rng chng c g hn ngoi s m tn vo Chm sao Thin Lang vi ci nng ca thng Tm. nh hng ca chm sao ny mnh nht i vi khu vc gn ngi sao ny nht. Nhng vo thng Tm Chm sao Thin Lang gn khu vc nm di xch o hn l vng pha trn: vo ngy i h pha trn xch o th khu vc pha di li vo ma ng. Do c dn pha di xch o ngh rng Chm

sao Thin Lang mang ci lnh n cho h, cn c dn pha trn xch o li cho rng Chm sao ny mang n ci nng. (James Dickoff v Patricia James dch. Indianapolis: Bobbs-Merril, 1964, trang 255) Mt v d gn y phn tch li trong quan h nhn qu xy ra trong liu php hin i ca bc s tm thn Manfred Sakel pht hin nm 1927 rng bnh tm thn phn lit c th iu tr c bng cch kim sot lng insulin qu liu, ci to ra nhng cn sc co git. Rt nhiu nh tm thn hc a ra mt kt lun sai lm, h bt u iu tr bnh tm thn phn lit v nhng ri lon tm thn khc bng cch dng cc c sc in i vi bnh nhn m khng c insulin. Ti cuc hi ngh hng nm ca cc nh tm thn hc, bc s Sakel bun b ng ln gii thch rng nhng cn sc in nh vy thc s nguy him, trong khi liu php insulin khi phc li trng thi cn bng ca hc-mn. Cc v bc s kia nhm ln tc dng ph vi nguyn nhn. Nhn chung, nhn thc ca chng ta v cc nguyn nhn t nhin hay vt l ngy cng tt hn. (TQ hiu nh: A a n B khng c ngha l B a n A. C nhiu insulin trong ngi s sinh ra co git. Nhng sc in ngi bnh b co git khng c ngha lm ngi b sc in s pht sinh thm insulin). Mt khc iu ny li khng ng khi gii thch cc nguyn nhn v mt tm l. V d c mt s ngi vn tin rng nu h hay ni mt s kin no s xy ra th n s xy ra trong thc t. Mt trng hp tt cho vic "t hon thin s tin tri"(self-fulfilling prophecy), nhng trn c s tm l hn l ma thut. V d, v e ngi rng ngi khc s i x vi chng ta khng thn thin nn chng ta i x vi h khng thn thin, iu ny lm cho h i x li vi chng ta y nh vy. Hoc, vi hy vng c cho n thn thin chng ta cho hi rt nng nhit vi mi ngi, v iu ny lm cho h p li vi chng ta rt tt. Vic tin vo s may mn hay xui xo cng t tng t nh vy. Nu mt ai tin rng mnh s gp xui xo th s c tm l nn ch, khng mun hnh ng chng li iu mnh tin v iu ny s lm nguy c iu m h tin vo c nhiu kh nng xy ra hn. Ngc li nhng ngi dm chp nhn ri ro s n lc hnh ng th rt c th h s c mt s mnh tt. i khi nguyn nhn s vic c th ng nh ta ngh, nhng cng c khi n li khc vi iu chng ta tng. Nh trong mi trng hp sai lm do sai nguyn nhn, cch tt nht l gii mt vn l trnh bp mo s tht mt trong kh nng c th. Mt s nh lo-gic hc xc nh c mt vi dng khc ca sai lm ny, l nguyn nhn vng vo(circular cause). Sai lm ny, ging nh dng sai lm do khng tp trung vo vn , xy ra khi nguyn nhn ca mt s kin c cho l mt trong hai nguyn nhn kt hp lm pht sinh s kin. V d, mt ngi b chy v ngi s hi v ngi s hi bi v anh ta b chy, khng c gii thch r hn m ch ni vng vo. V d khc, t nc kia ngho bi v b suy thoi, v t nc kia ang trong thi k suy thoi v dn ngho. V d sau y c trch ra t tc phm kinh in ca Antoine de Saint, Hong T Nh (The Little Prince): d. im n tinh tip theo c mt ngi nghin ru sinh sng. Mt chuyn ving thm ngn ngi, nhng n gieo vo lng Hong t nh mt n tng bun su sc. "ng ang lm g y?" Hong t hi ngi nghin ru, ngi ang ngi lng yn trc hng lot chai ru khng v nhng chai y ru. "Ti ang ung," ng p li vi mt v bun thm.

"Ti sao ng li ung ru", hong t li hi.

" ti c th qun i," ng tr li. "Qun i ci g?", hong t hi tip, v cm thy bun cho ng ta. "Qun rng ti l k ng h thn", ng th nhn, u ci xung. . "H thn v ci g?" hong t gn hi vi mong mun gip ng. "Qun rng ti l k nghin ru!" ng ni xong v ngi lng thinh, khng mun ni g thm . Hong t nh b i, lng y bi ri. "Ngi ln tht l rt rt k quc", hong t t ni vi mnh ri tip tc chuyn i ca mnh. Sai lm do sai nguyn nhn c th mang nhiu dng khc nhau, nhng dng ph bin nht l tin mt cch sai lm rng v mt s kin xy ra trc mt s kin khc, nn s kin xy ra trc l nguyn nhn ca s kin sau. Tuy nhin nhiu s kin xy ra ngay trc khi mt s kin khc, mt trong s c th l nguyn nhn. S hiu bit tt hn s gip chng ta c th xc nh c nguyn nhn. Hai cm t ting La tinh i khi c s dng xc nh sai lm ny. Dng ph bin nht l: Non causa pro causa Post hoc, ergo propter hoc iu m cc cu trn mun nhn mnh l: ng nhm ln nguyn nhn vi s trng hp ngu nhin.

10. L Lun Rp Khun Fallacy of Slippery Slope L lun rp khun (Slippery Slope l mt ci dc trn. Fallacy of Slippery Slope c ngha rng, nh mt ngi ang b tut dc, ln t u ny n u kia m khng th ngng li c. Trong l lun, Fallacy of Slippery Slope c ngha rng, l lun nh mt ngi b tut dc, cho rng khi mt vn xy ra, nhng chui s kin khc s ln lt xy ra. Ngy bin ny l tng hp ca hai ngy bin, ngy bin tng ng gi to v ngy bin sai nguyn nhn. Ngy bin lin kt sai v nhn nh mt vn sai (tng ng gi to), ri cho s nhn nh ca mnh ng v a ra nhng kin nhn qu. Nhng nu s nhn nh sai, th kin nhn qu a ra u c ng. V d cho s nhn nh ng (khng vi phm tng ng gi to), th s nhn nh c phi kin nhn qu hay khng, l 1 chuyn khc cn phi chng minh.) l mt bin th th v ca sai lm do s tng ng gi to v sai lm do sai nguyn nhn. C hai cch gi khc ch sai lm ny: tin l xu (bad precedent) v u nhn ca ci nm (thin end of the wedge). Lp lun ca n phn i li mt ngh hoc mt quan im trn c s rng: iu s dn n mt tnh th chung tng t nh xut hoc quan im trn. V d sau y l s phn i v vic To n cho php i hc Georgia yu cu cc gio s cho bit h b phiu bu hi ng gio vin nh th no, l mt in hnh cho loi sai lm ny:

a. Quy nh ny ging nh khi u cho mt th ch chuyn quyn. Thm phn Owens ang vi phm quy tc b phiu kn bng cch yu cu cc thnh vin trong khoa cho bit h b phiu nh th no. Tip theo chnh ph s cm vic b phiu kn trong cc hip hi, t chc ngh nghip, t chc dn s, cng ty, v cui cng l tng tuyn c. Ngi vit cho rng quy nh nh vy cn phi hu b v n c th to ra mt tin l xu v c nguy c to ra mt chui s kin khng mong mun. Nhng l gii nh ngi vit trn y l sai lm, v h tng rng cc cuc b phiu l ging nhau v s cng khai cuc b phiu ny s buc dn n s cng khai nhng cuc b phiu khc. Nhng v vic ny v nhng vn quan tm kia c tng t nh ngi vit cho rng hay khng? Nu khng c s tng t, th s khng n hu qu tng t. S lo s y l khng c c s. Lp lun ny rt ph bin trong cuc chin tranh Vit Nam. Qu thc, him c mt ngy no tri qua m khng c mt vi dng trn bo ch by t mi lo s rng nu Vit Nam tht bi, sau s n Cam-pu-chia, ri Thi Lan, Burma, n v s lo lng nh vy cng xy ra trong cuc xung t Falklands, nh trong on sau: b. Tht l ng ngn khi m phn trung gian gia Anh v c-hen-ti-na. iu cn lm y l hnh ng qun s quyt lit ca M gip Anh chim li Falkland v trng pht c-hen-ti-na. Nu khng nh vy chng ta s mt Guantanamo, Guam, VirginIsland v Catalina. y, ngi vit tng tng rng chng ta ang sai lm v nu chng ta tin thm mt bc na th s khng th dng li v s b trt xung su hn. Nhng chng ta thng c th dng li c, v mi th khng phi ging nh ci vn trt v s khng dn n hu qu xu c th nhn thy trc. Mi tnh th mi pht sinh cn c nh gi li mt cch ph hp, chnh xc. Nu cc s vt thc s tng t nhau th chng s dn n hu qu ging nhau. Do mi s vic phi c xem xt mt cch ring r nh gi mc tng t, ging nhau ca chng. Lo ngi rng chng ta khng th dng li nu chng ta dm chn ln vn trt khng phi l mt iu mi. Nm 1698, khi sch thnh ca c in ra cng vi cc nt nhc, mt tc gi trong thi bo New England nhn xt v phng php mi "ht theo quy tc" nh sau: c. Ti thc s e ngi rng, mt khi chng ta ht theo quy tc, iu tip theo l chng ta cu nguyn theo quy tc, sau l ging o theo quy tc v cui cng l gio hong quy tc. Nhng sai lm m lp lun trn nu ra v nhng g n gi ln chc chn s b loi b sm. on vit sau y xut hin trong mt cun sch v dinh dng: d. Nu cc chuyn gia quyt nh rng chng ta nn c cht floride trong tr, c ph, nc cam vt, nc chan, v trong tng t bo ca c th, vy th chng ta d tr g cho ngy mai? Vy vitamin C trong nc th sao, n c nhiu ngi cho l quan trng hn floride. Th cn thuc an thn trnh nhng cn ri lon? Ho cht hn ch sinh sn c chuyn vo dng nc n mt dn tc gn chng ta? Khi thi im n, bn c th chc chn mi th din ra lm bn va lng v v s an ton ca bn." (David Reuben, Nhng iu Bn Mun Bit V Dinh Dng). Mt ln na, chng ta t hi nhng tnh hung cp trn y c s tng ng. Nu chng ta chp nhn dng Floride v Vitamin C c lm chng ta chp nhn thuc an thn v ho cht hn ch sinh sn hay khng? Chng l nhng tnh hung cp trn y khng c s khc nhau? Nu c th chng ta cng khng th lp lun

nh vy. Bi v vic s dng Floride v vitamin C l tt cho sc kho mi ngi, cn nhng ci kia li khng nh vy. Nhng lp lun nh th ch thuyt phc chng ta bng cch b qua s khc nhau c bn gia cc trng hp c xem xt. Sai lm do l lun khp khun l mt bin th ca hai loi sai lm c ni n l: s tng ng gi to v nguyn nhn sai. Khi nim l lun khp khun dng ch lp lun phn i mt quan im, tnh th trn c s rng nu quan im, tnh th c p dng th s to ra mt chui phn ng v cui cng s dn n nhng hu qu khng mong mun. Hy thch thc li nhng lun im nh th bng cch t vn : liu cc trng hp c xem xt c thc s ging nhau? V chng c dn n hu qu xu c th d on m khng th trnh khi hay khng? TQ hiu nh: L lun rp khun l cch chp nhn mt nh no khng cn phn xt, v ng thi cng chp nhn lun nh hng nhn qu ca nh . L lun rp khun ging nh l lun do-mi-n hay l lun giy chuyn, nh th thy trong thi chin tranh Vit Nam Nu Vit Nam lt vo tay Cng Sn, ri n Min, ri Thi Lan, ri M Lai, v.v V c th gii ln lt lt vo tay Cng Sn. Cha chc v bn ang nm m ! 11. Lun im Khng Ph Hp

Fallacy of Irrelevant Thesis Mt lun im l mt quan im c th v mt ch c h tr bng cc chng c. Trong lo-gic, mt lun im c th tng ng vi mt kt lun. Sai lm do lun im khng ph hp v mt lp lun nhm chng minh mt kt lun khng nm trong phm vi c bn n. Sai lm ny s dng mt dng ca lp lun, trong khi c v nh bc b lp lun ca ngi khc, thc t th a ra mt kt lun khc vi vn m lp lun ca ngi khc cp n. Trong loi lp lun sai lm nghin cu th khng loi no la gt v th v nh lun im khng ph hp. C nhiu tn dng ch loi sai lm ny: kt lun khng ph hp, b qua vn , lm m nht vn , nh lc hng, v c trch . C trch (red herring) c v l mt khi nim nghe rc ri. N xut pht t vic nhng ngi trn t thng lm bn mnh bng c trch (loi c ny chuyn sang mu nu hoc khi thi ra) ch nghip v khng th nh hi c. nh lc hng l lun im dn dt ngi c, ngi nghe n nhng vn khng ph hp vi vn c ni n. Sai lm do lp lun khng ph hp c c sc thuyt phc v n thng chng minh mt kt lun, mt lun im (mc d khng h c lin quan). V d sau y s lm r iu ny. a. Nhng ngi ng h vic bo tn t nhin ni rng nu chng ta ban hnh nhng quy tc bo v s tt hn vic chng ta khng ban hnh. H nhm bi v, chng ta d dng nhn thy l vic bo tn t nhin khng to ra c mt thin ng trn tri t.

Hai vn hon ton khc nhau c cp trong vn trn: (1) Liu bo tn t nhin c ci thin tnh trng hin nay ca chng ta hay khng; (2) Liu bo tn t nhin c to ra c vn a ng trn tri t hay khng? Bng cch bc b lp lun th hai thay v lp lun th nht, lp lun trn y mc sai lm lun im khng ph hp. Lun im c v thuyt phc, th nht bi v iu n nu ra chng ta cm thy ng: khng bin php bo tn t nhin no c th bo m mt vn a ng. Chng ta s b thc y b qua ngh rng bo tn l cng vic ng lm.iu ny l sai lm, v vn y l liu bo tn t nhin c phi l la chn tt nht ca chng ta hay khng. V d ny minh ho rt tt ch thng thy trong cc lp lun. V d trn l in hnh ca l lun ngi rm (strawman argument) bng cch bp mo quan im theo cch ny hay cch khc, lm cho n tr nn l bch, bun ci v d dng b ph nhn. Nu lun im i lp nhm bo v mt quan im cc oan hn quan im ban u, chc chn nhng lun im y s tht bi. Mc d y l th thut ph bin trong tranh lun, nhng l mt iu di tr. Khng phi tt c mi sai lm do lp lun khng ph hp u xut pht t nh mun bp mo vn . C th b p lc v thi gian, thiu s suy xt c lp chng ta c th xem mt yu t nht nh l ph hp, nhng trong hon cnh khc chng ta li khng ngh nh th. Trong v d sau y, s tht b bp mo li l mt vic khng c ch : b. Ti khng hiu ti sao i sn li c xem l c c khi m chng mang li th vui cho nhiu ngi v thm ch mang li vic lm cho mt s ngi khc. Ch cn xem xt qua chng ta c th thy rng vic i sn mang li th vui v cng vic cho ai khng ph hp vi vn i sn l c c i vi loi th. Nu l khng ph hp th lun im i sn l c c cha h c bn lun. Nu khng bn lun n tc l bp mo vn . Nh trong nhiu v d m chng ta xem xt, lun im ny trnh a ra nhng phn chng (rng i sn l c c i vi loi th) v chng minh iu khng c bn n (i sn l c ch cho mi ngi). Ging nh mt ngi gp phi rc ri s ng dy v b chy, trong lp lun mt ngi gp kh khn hoc iu g khng thoi mi th cch l gii vn ca h l che du vn bng mt vi iu khng ph hp. in hnh nht l v cng t vin c gng thuyt phc ban hi thm rng hnh vi ca b co l c ti bng cch lp lun rng git ngi l ti phm khng khip. Bi v khng c g c tc ng th gin con ngi bng ting ci, nn chng ta khng ngc nhin khi sai lm do nguyn nhn khng ph hp li c s dng nh mt tc nhn gy ci, hy xem xt v d sau, cu truyn c v v n trm mt con ln: c. "No, Patrick," quan to ni. "khi anh m t i mt vi go ph Maloney v con ln ca b ta vo ngy phn x, anh s ni g bin h cho mnh khi b ta buc ti anh n trm con vt b nh ?" "Ngi ni rng con ln s phi khng?" Patrick ni. "Nu th ti s ni: tha b Maloney, con ln ca b y!" Lp lun kiu ny nghe tht bun ci, nhng sai lm tng t li c th nguy him cht ngi, nh Susan Stebbling lm trong phn tch ca c v vic cuc tranh lun ngh vin Anh vi vn xut khu sng, c so snh vi vic xut khu ko gin cho tr con: d. Ngi PHILIP: Ngi khng ngh rng hng ho ca ngi l rt nguy him, c hi khng ging nh nhng thanh scla hay ko ngt sao? Ngi CHARLES: Khng, hoc ch l chuyn trong tiu thuyt thi.

Ngi PHILIP: Ngi khng ngh rng xut khu nhng hng ho ny l nguy him hn vic xut khu nhng thanh ko sao? Ngi CHARLES: , ti gn nh qun mt ko trong ngy Ging Sinh, nhng ti khng bao gi lm th i vi mt khu sng c. Nh Stebling ch ra, cch tr li ca Ngi Charles chuyn hng khi vn bng cch gy ci. "Ngi nghe c th vui lng ng rng c ai 'hu nh qun ko Ging sinh' mc d anh ta cha bao gi nguy him vi mt khu sng. Nhng ko khng c lm ra vi mc ch ny, trong khi v kh c lm ra ch vi mc ch git ngi, st thng, ph hu. V chnh l nhng v kh c bn n" (Ngh V Mc ch, Harmondsworth: Penguin Books, 1939, trang 196). Nhng cch lm m nht vn nh vy c th b bc b bng cu ni n gi sau: "c l ng, nhng khng ph hp." Cu phn bin n gin, sc bn s em ngi nghe tr li vn ang bn n v c th gt b c nhng li bp mo s tht kia. Lun im khng ph hp l lun im nhm chng minh hoc bc b mt "gi thuyt", "kt lun", i khi thnh cng, m khng ph hp vi vn ang ni n. phn bin li nhng lun im nh vy, cch tt nht l ni cu n gin sau: ng, nhng khng ph hp. Th thut thng c s dng y l gn cho nhng kin i lp mt thi cc oan hn nhng kin m h a ra bo v. Bin th ny i khi c gi l "lp lun ngi rm, mt lp lun m nhng ngi phn i xy dng li theo cch lm cho n d dng b bc b. 12. Tm Tt Chng ny trnh by ba loi gi thuyt sai lm, nhng lp lun cho nhng gi thuyt cha c tm ra hoc chng minh c trnh by di chiu bi nhng lp lun hp l. Trong loi sai lm gi thuyt u tin, nh chng ta thy, li nm trong vic b qua nhng yu t c bn ca s vic. Ba dng sai lm thuc loi ny c xem xt: Tng qut ho: l vic p dng ci c khi qut vo mt trng hp c th hon ton nm ngoi phm vi iu c khi qut. V d nh: ci nga l vic nn lm i vi ngi c bnh v tim. Kt lun vi vng li tri ngc hn vi s khi qut ha. y mt s kin ring bit, mang tnh ngoi l, c s dng mt cch sai lm nhm chng minh cho mt kt lun chung. V d nh: nu ra qu kh khng tt vi ngi chng c chng minh rng mi ngi n ng u khng tt. Bifurcation, dng th ba, li b qua rt nhiu kh nng khc nm gia hai cc ca kh nng la chn. V d nh khng nh rng: Nu bn bit v xe BMW th hoc l bn s hu mt chic hoc l bn mun c mt chic. Trong loi gi thuyt sai lm k: li nm trong vic lng trnh s tht. y chng ta xem xt bn dng khc nhau:

Lp li vn : dng nhng li l tng t c a ra chng minh cho mt lun im. V d nh khng nh rng t do thng mi l tt cho quc gia ny v t do thng mi l tt cho quc gia ny. Lng trnh vn theo kiu epithet: l vic ni qu, cng iu ln mt vn m khng h chng minh. Loi sai lm ny s dng phng tin ngn ng th hin thi c nhn ca mnh. V d nh trong cm t sau: dng nhng t sau "nhng k bt lc, kiu cng. " ch nhng ngi khng theo nh th. Cu hi phc hp: l vic dng cu tr li nht nh cho mt cu hi trc m cha c a ra. V d: John t b thi quen xu ca anh ta cha? S bin h c bit: l vic p dng tiu chun kp (hai tiu chun khc nhau): tiu chun c bit nh gi bn thn, v tiu chun cn li nh gi nhng ngi khc. Loi sai lm ny lng trnh s tht bng cch c thi thin v i vi mt bn. V d nh: dng t hy sinh, cng hin ch qun i phe mnh, cn dng nhng t nh cung tn, c c ch qun ch. Loi sai lm cui cng l bp mo s tht, n gm c cc dng sau: Tng ng gi to: l vic bp mo s tht bng cch so snh vn ang c bn lun tng ng vi mt vn khc, nhng s thc li khng phi nh vy. V d nh so snh ca Bacon: vic quc gia gy chin tranh tng th lc vi rn luyn sc kho ca c nhn l c s tng ng. Sai nguyn nhn: cho rng hai s kin c quan h nhn qu vi nhau nhng thc t th li khng phi nh vy. V d nh ngi ai cp c th cng loi c qum v h ngh rng khi chng di c n sng Nile lm cho dng nc ph sa trn vo ng rung. L lun rp khun: nu mt quan im c chp nhn, mt tnh th c p dng.. S to ra mt chui nhng hu qu khng mong mun. V d nh lp lun ca David Reuben chng li vic s dng Flo. Lun im khng ph hp: l vic bp mo vn bng cch thay th mt vn khc cho vn c bn lun. V d nh lp lun sau: bi v vic bo tn t nhin khng bo m cho chng ta mt vn a ng nn chng ta khng nn thc hin n nh mt phng sch tt nht hin c.

Chng 5
Ngy Bin Tnh Xc ng
Ngy bin v tnh xc ng (Fallacies of Relevance) l nhng l l m trong nhng tin , bt chp v b ngoi, khng lin quan n nhng kt lun rt ra t nhng tin . Nhng sai lm ny c l nn gi l nhng sai lm thiu tnh xc ng v tt c nhng sai lm u a ra nhng likhng xc ng, dn n s nhm ln. im chung ca nhng sai lm cui cng ny l thiu s xc ng; l khuynh hng c gng th hin vn bng cch khuy ng tnh cm ca chng ta. S sai lm v tnh xc ng c c sc mnh thuyt phc t vic cho rng khi tnh cm ln cao, hu ht iu g cng s c thng qua nh mt l l. Su hnh thc sai lm c miu t trong chng ny, mc d khng qu chi tit, cng th hin nhng iu thng gp phi khi mt i tng li dng vo nhng yu t tnh cm t nhin ca chng ta nh tnh d xc ng i vi nh kin, s hm hnh kiu cng, s tic nui, ni s hi v s thch th. Trong hnh thc sai lm u tin c trnh by y -- sai lm v s cng kch c nhn, chng ta c chiu hng tin m qung vo nhng g b li dng.

S sai lm v lng thng xt li dng tnh cm ca chng ta v s thng cm, trong khi sai lm v quyn lc ku gi c s khim tn ln tnh kiu cng ca chng ta. Hai hnh thc sai lm sau cng, mt loi khin nh vo s khng bit, cn loi kia khin chng ta s hi. Tt c u t c mc ch ca mnh bng cch a ra nhng th khng chn thc nhm gi ln mt tnh cm c th no khin chng ta chp nhn kt lun cui cng m khng h da vo nhng tin trc . 1. Cng Kch C Nhn Fallacy of personal attack Sai lm v s cng kch c nhn (Tn La-tinh cho loa ngy bin ny l "ad hominem") l l l hng s ch ra khi vn ang tranh ci bng cch tp trung vo vn khc ngoi l l. Theo ting La-tinh, v ngha en c ngha l "l l i vi con ngi". N cng c th c dch l "chng li con ngi", mt hnh thc nhn mnh s cng kch ra khi vn tranh lun v hng ti ngi ang tranh lun. Vi ngha chng i li con ngi, cng kch c nhn tr nn thiu cht ch vi tt c nhng sai lm v tnh xc thc ku v n ku gi tnh cm t nhin hn l kh nng lp lun ca chng. Li sai lm v s cng kch c nhn c th c nhiu dng khc nhau, ph thuc vo bn cht ca s cng kch. Cn nguyn Generic Fallacy Mt trong nhng s cng kch c nhn n gin nht l dng cn nguyn ca lun im (Argumentum ad hominem) . l loi l l m trong ngi ta c gng chng t mt kt lun sai tri bng cch ln n ngun gc hoc cn nguyn ca n. Nhng cng kch l sai lm bi v mt s kin c nu ra khng c lin quan ti kh nng sng cn ca l lun. Tht l sai lm khi tranh lun rng xu hng ca ngi M v vic dp b s lm dng vt cht l phi b i s e ngi cn li v nghi ng v s khoi lc v s d tha n su vo nhiu ngi M bi di sn ca o c ch ngha; hoc l do duy nht by gi chng ta tin vo Thin Cha l chng ta c nui dy tr thnh nhng tn cng gio La M -- c th l cch khin chng ta tr nn tin vo s tn ti ca Thin Cha ch khng phi l l do khin chng ta tip tc phi tin nh vy. S gii thch v cn nguyn ca mt lun im c th ng, v chng c th gip lm sng t l do ti sao lun im c hnh thc hin thi nh vy, nhng chng khng xc ng vi gi tr ca n. a. xut vin tr hc bng c phn tch khai thc nhng sinh vin ngho, v n c mt y ban gm nhng thnh vin trong Khoa v Ban qun tr a ra. Khng sinh vin ngho no c hc bng nm trong y ban c. b. Chng ta phi cn thn khi ni n bi lun ca Schopenhauer phn i ph n. Bt c thy tm l no cng c th gii thch vic ny bng cch lin tng n mi quan h cng thng gia Schopenhauer v m ng. S truyn b phn tch tm l l nhm khuyn khch s tm hiu nhng ng c thc y nn tng c thy trong l l (b). Mc d c th ng rng ng c ca mt ngi c th lm yu i s tn nhim ca ngi , ng c khng thc s l chn l ca lun im . L l c c s khng phi v ngi t chng m bi v cng dng ca gi tr ni ti. Nu nhng tin ca mt l l chng minh kt lun ca n th chng cng s lm nh vy bt lun ai l tc gi. Nu khng nh vy, mt nh lo-gic v i nht cng khng th lm nhng l l c c s. Nu nhng ngun gc lch s ca mt vn khng ph hp vi gi tr ca n th ti sao chng ta li tuy th m c nh nhn mnh v coi trng lch s n nh vy? Nghin cu lch s mt vn hoc mt gi thuyt cc k quan trng trong vic lm r hn tng ca mt gi thuyt. Xem mt ngi tm ra mt tng nh th no v

cng tin hnh nhng bc tng t nh anh ta lm t c n thng gip chng ta nm bt c n d dng hn nhiu v thu hiu n tt hn. Vic phn tch lch s nh vy khng th chng minh hoc phn chng hiu lc v tnh c s ca tng. Thm vo , hu ch hn v tnh to hn nhn ra rng nhng vic v tng v i thng hay c ngun gc bnh thng v s v i ca mt tc phm thng phi c tm kim ni khc. Lin quan ti tng trn, tht hu dng hy nh li ni ca nh tc tng Rodin vi ngi mu cho tc phm "The Thinker" (Nh T Tng). Sau khi hon thnh tc phm ca mnh, Rodin quay li pha ngi mu v ni: ", ngc. My c th ngh c ri." Trong s sai lm ca dng cn nguyn, chng ta c gng chng t mt kt lun sai tri bng cch ln n nhng ngun gc ca lun im. iu ny l sai tri v mt tng c to ra nh th l khng ph hp vi gi tr l lun. Lng m Abuse ad hominem Mt bin dng khc ca sai lm cng kch c nhn l lng m. l loi sai lm m trong ngoi vic hng s ch ti ngun gc ca tng, n cn cng kch li ngi tn thnh kin cng vi s lng m hoc lm nhc. Nhng s cng kch ny c th rt r rng hoc tinh vi n mc chng ta khng th nhn ra mc ch chng i tc gi hay s biu hin ca s sai lm . Nhng chng ta c th lun lun nhn ra tnh lng m bi s th hin mt thuc tnh c nhn ca i th nh l mt l do hp l nh thp tng ca ngi . c. L thuyt mi v cch tr cn bnh x hi xu xa c mt mt ph n ni ting v s ng h ca mnh i vi ch ngha Mc ra. Ti khng hiu ti sao chng ta nn dnh cho b ta s ch ng k. d. Oglethorp hin gi ni rng cc cng ty ln khng nn ng thu nhiu hn na. l iu bn mong mi mt ngh s sng Washington hai nm v qun tt c mi iu khi tr v qu hng. e. p li l l ca vin ngh s ni trn, ti ch cn ni rng hai nm trc y ng ta tng ht sc bo v cho chnh sch a phng m gi y ng ta ang chng i mt cch mnh m. B qua s tht ca lun im l l l cng kch c nhn, c im khng ch nhng cuc tho lun hng ngy m l ca c nhng cuc tranh ci chnh tr. ng hn l khi tho lun nhng quyt sch chnh tr mt cch im tnh, cc i th c th thy rng ch trch c nhn l d hn v h tham gia vo vic bi xu nhau. iu ny c th tn ti bi mt khi s nghi ng ny sinh th tht kh c th ni n nhng chuyn khc. Bi th, tht khng c g ng ngc nhin khi nhng l l chng li c nhn l qu ph bin trong nhng cuc tranh ci gia nhng ngi ang mun c chc v. Khi tnh cm ln cao, hoc ngc li, khi ngi ta n gin khng quan tm n mt vn , nhng chin thut la gt k lng c v nh thuyt phc hn. Lm cho i th nghi ng, nc ci, hoc mu thun l ngh tha nhn rng kin ca anh ta khng c c s bi v anh ta khng th ng tin cy. Ni a mt cu lm mt uy tn i th, chng hn c th ph hy l l ca ngi nu li a ct trnh khi vn v lm cho i th tr nn kh kho. Nhng cn nhc ca Tng Thng v nhng din n chnh tr khc thng cho thy thnh cng ca nhng chin thut ny em li. Tng t nh vy, sau y l cu chuyn xy ra phng hp Quc Hi Anh: Mt thnh vin c tn l Thomas Massey-Massey gii thiu mt o lut trong Quc Hi nhm thay i tn gi

Christmas thnh Christtide, vi l do l mas l mt thut ng Cng Gio La M m ngi Anh, ch yu l ngi theo o Tin Lnh, khng nn dng. Mt thnh vin khc lp tc phn i kin . ng ta ni rng, Christmas khng mun b i tn. ng ta hi Thomas Massey-Massey: "ng c mun chng ti i tn ng thnh Thotide TideyTidey?". Gia ting ci sau , ngi ta khng nghe thy ni n d lut na. S lng m thng d b nhm vi lun khng lin quan v chng cn phi tho lun na, bi v c hai sai lm thng bc l c tnh ch trch (mc d lun khng lin quan c v tch cc). phn bit hai loi ny l: s cng kch c tnh lng m s c gng thuyt phc bng cch lng m i th (iu ngi X ni l v ngha v X v ngha), trong khi lun khng lin quan c gng thuyt phc bng cch "lng m" chnh l l (s ngu xun ca lun im X khng ng chng ta quan tm). S cng kch c tnh lng m, mt dng ca s sai lm c cng kch c nhn, l mt c gng lm gim s knh trng ca chng ta i vi mt ngi no (v bng cch i vi nhng g m ngi ngh) bng cch lm dng, lm nhc hay bi xu ngi . S lng m c th gy ra s nghi ng v mt ngi no hoc c gng lm cho ngi tr nn nc ci, hoc buc ti ngi v tnh tnh mu thun hoc bt thng. Suy din gin tip Circumstantial ad hominem i khi, thay v lng m mt cch trc tip, mt i th s c gng a ra mt v tr d dng hn bng cch gi rng nhng quan im kia ch n thun phc v li ch ca ngi ch trng. Cc nh lo-gic hc gi iu ny l hnh thc suy din gin tip (A circumstantial ad hominem l s c gng ph hoi mt hon cnh bng cch gi rng ngi tranh lun ch xut kin v quyn li ca chnh bn thn h) ca l l. Buc ti mt ngi cng vi vic tc ng n nhng li ch bt di bt dch cng c th c coi l cng kch. Tuy nhin suy din gin tip khc vi lng m ch n tp trung vo hon cnh hay hon cnh ca i th hn l vo tnh cch hoc nhng c im c nhn ca ngi pht biu. Ngi no khi s dng cch suy din gin tip cng c th ch ra rng, v d, l l ca mt nh sn xut bo v cho vic bi b ch thu quan nn b bc b vi l do l mt nh sn xut, c nhn anh ta s ng h vic bi b ch thu quan mt cch t nhin, hoc t tng gi thu nh s khng c chp thun bi khng mt ngi thu nh no ng h vic c. Hn l a ra nhng l do ti sao kt lun ca vn ng hay sai, nhng l l nh vy ch a ra nhng l do vi hy vng rng c gi c th nhn nhn kt lun nh anh ta. f. Tt nhin l vin ngh s bang Vginia phn i vic nh thu thuc l. Tt c chng ta u bit thuc l c trng u phi khng? g. S tht l mt vi gio s i hc xc nhn rng nhng cht gy lon o l v hi v khng th nghin c. Nhng cng chnh nhng gio s tha nhn dng nhng cht . R rng l chng ta khng nn cp n kin ca h. Li mt ln na, s thiu xc ng c a ra nhm hng s ch ca chng ta ra khi vn c thc. Thm vo , sai lm ny da vo gi nh cho rng cha c ai tng hnh ng hoc suy ngh khng ch k hoc v tha. Tuy nhin, t ngi trong s chng ta tranh lun rng iu ny thc s ng. Chng ta c th nghi ng ng c ca ngi tranh lun, nhng ngay chnh s tranh lun cng khng b lm yu i nu chng ta thy nhng ng c l ng nghi ng. S tranh lun c th vn hon ton c c s. Xem ai ni

Tu Quoque Chng ta quan st ba trong s nhng chin thut c bn c dng ph hoi uy tn ca mt ngi no . Nh chng ta thy, thnh thong iu c thc hin bng sai lm cn nguyn, lng m trc tip, hoc suy din gin tip (ni bng gi). Ngoi ra cn hai cch na c v phc tp hn. Cch u tin ca chin thut ny c ci tn Latin c v hi k quc tu quoque (To quoque (c c l " tu kwo-kway) theo ting Latin c ngha l "anh cng", c ngha l "nhn xem ai ang ni"). l chin thut trong ngi bin h cho mt lun im b buc ti hnh ng tri vi lun im c a ra. Ngy bin tu quoque din ra di hnh thc: l l ca i th l v gi tr bi i th khng lm theo chnh li khuyn ca mnh. h. Hy xem ai bo ti ngng ht thuc! Anh cn ht nhiu hn ti y! Mc d li khuyn trn ca mt ngi nghin thuc c th lm nghi ng v nim tin ca bn i vi l l , n cng khng nht thit l ph hoi l l . Vic tranh lun rng ht thuc c hi cho sc khe cng c th ng bt k ngi ni iu c ht thuc hay khng. Chng ta c mt xu hng t nhin l lun mun ngi khc "thc hin nhng iu h thuyt gio". Nhng vic thc tp l khng xc ng i vi sc mnh ca l l. Nhn thong qua, s p li sau y c v c l, nhng n khng h lo-gic vi bi cnh: i. Nu anh cho rng sng tp th l mt tng tuyt vi th ti sao anh khng sng trong mt tp th? Ngi ca ngi li sng chung c th ang hoc khng thc hin iu -- c l l bi v nhng hon cnh c bit hoc nhng rng buc c nhn khc. Tuy nhin c th chnh vic h khng lm nh vy li khng lm mt i hiu lc s tranh lun ca h rng lm nh th l mt kin hay. Tht ng tic l nhng ngi thng dng n s cng kch ny li hay li cun c nhng li ni so rng khc rng nhng ngi sng trong nh knh khng nn nm . Tuy nhin chng c l do g m mt hn b nm ra t nh knh li khng thy du vt ca n. Mt bin dng khc l mt l l kiu "Anh cng lm th c m!" chuyn sang l l "Anh cng s lm nh vy nu anh c c hi." Hy lu s thay i ca hai l l tip sau y. j. C qu nhiu s bn ci v Cc Tnh Bo Trung ng nc ngoi. Cc nc khc cng tham gia vo vic tnh bo nh chng ta.

k. C th ng rng Kuwait cha h tin hnh bt c hot ng tnh bo no ti M. Nhng h cng s lm nu c c hi. Ti cho rng Kuwait nn trnh iu . S sai lm ny v c bn l nh nhau trong mi trng hp. D c ai ang hnh ng theo cch chng li kt lun ang tranh ci, hay c ai s hnh ng theo cch c hi c th ny sinh, th h cng khng quan tm n kt lun ang c bn ci l ng hay sai. Trong tt c cc sai lm cng kch c nhn, bt c l do no ni v ngi bo v lun im hay ngi a ra lun im, hoc ngi chng i lun im u c coi l thiu xc ng. (TQ hiu nh: lun im ng hay sai mi l iu ng ni bn tho. L do hay ng c ti sao ngi ta c lun im l khng xc ng.)

 Vi xem ai ni , chng ta c gng chng minh nhng iu chng ta ang lm bng cch ch ra rng i th ca chng ta v nhng ngi khc cng u lm nh vy. Hai iu sai, tuy nhin khng th lm thnh mt iu ng. u c ngun nc Poisoning the well Loi sai lm cng kch c nhn cui cng m chng ta cp ti c tn gi l u c ngun nc. Trong nhng l l nh vy chng ta c gng t i th vo v tr m anh ta khng th i p c. Loi sai lm ny c tn gi t John G. Cardinal Newman -- mt gio s ngi Anh hi th k 19, ti mt trong nhng cuc tranh lun ca ng ta vi mc s, ng thi l nh vit tiu thuyt Charles Kingsley. Trong cuc tranh ci , Kingsley ngh tha nhn rng Newman -- vi t cch l mt thy tu La-m tin Cha khng t gi tr cao nht vo s tht. Newman phn i rng s buc ti nh vy l khng th c i vi ng ta hay bt c ngi no theo o Cng Gio La-M. Bng cch no m ng ta c th chng t vi Kingsley rng ng ta coi trng s tht hn bt c iu g nu Kingsley gi nh rng ng ta khng lm nh vy? Kingsley ngay lp tc bc b nhng g Newman c th a ra bo v. Ni cch khc, Kingsley b c vo ngun nc, lm cho khng ai c th chia s n c. (TQ hiu nh:u c ngun nc l cch tn cng vo ngi tranh lun bng cch gi nh rng h l ngi xu trc khi tranh lun, v hy vng rng thnh gi s b ng c khi cuc tranh lun bt u.) Hy xem nhng li buc ti di y u c nh th no: l. ng nghe ng ta. ng ta l mt k v li! m. Ti thit tha ngh cc qu ng qu b hy ngh li khi cc qu ng b nghe nhng thnh vin phe i lp ni rng mt ngi i ngc li ng thi ny s khng c c s ng h ca nhn dn. n. Ngi ph n ny ph nhn vic b ta l thnh vin ca phe i lp. Nhng chng ta bit rng nhng thnh vin ca phe i lp b p buc ph nhn rng trong bt c hon cnh no h cng ng v phe i lp. o. Nhng ngi khng ng tnh vi ti khi ti ni rng con ngi b mua chuc cng chng t rng h ang b mua chuc. Bt c ai c gng bc b nhng l l ny cng u b thc p lm nh vy bi nhng g m h ni cng ch c v lm mnh thm li buc ti chng li ngi ang ni iu . Chnh s c gng p li cng ch thnh cng trong vic t ai vo mt v tr thm ch kh khn hn. Nu b buc ti ni qu nhiu, mt ngi cng khng th tranh ci li s buc ti m khng b ln n. Mt ngi cng ni nhiu th ngi cng chng minh c s tht ca s buc ti. V c th nhng chin thut khng ng n sau cng u c thc hin bng cch lm mt uy tn trc ngun nc duy nht m t bng chng hoc l ng h hoc chng i mt lun im no c th c ny sinh. H tm cch trnh phe i lp bng cch ngn nga tranh lun. u c ngun nc, ngi ta c gng lm hi k i lp bng cch t anh ta vo th khng th phn khng li. Mc ch ca n l trnh phe i lp bng cch ngn nga tranh ci.

2. Ku Gi m ng Fallacy of Mob Appeal Sai lm v s ku gi m ng (Tn Latinh l argumentum ad popolum, c nghi en l "ku gi mi ngi". Ging nh ngha ca t popular, thut ng populum c hm ngha nht nh ch s chp thun ca i a s m khng cn suy xt c suy ngh.) l kiu l l trong ngi ta ku gi tnh cm, c bit l cm gic quyn lc m c th thng tr con ngi trong nhng m ng. Cn c tn gi l quyn r nhiu ngi (appeal to the massses) , loi sai lm ny em li s chp nhn thiu suy ngh ca con ngi i vi nhng kin c trnh by theo cch mnh m v khng t nhin. S ku gi qun chng thng c ni n l ku gi nhng bn nng thp nht ca chng ta, bao gm c nhng bn nng bo lon ca chng ta. Ngn ng ca nhng s ku gi m ng c xu hng nh hng mnh m, tn dng nhiu li sai lm v ngn ng chng ta nghin cu trc y trong cun sch ny. Thc s l phn ln cc v d v ku gi qun chng lin kt vi cc loi sai lm khc, kt hp vo thnh mt l l da ch yu vo mt phn ng tnh cm hn l mt phn ng c tnh thuyt phc. Bng cch lm nh vy, nhng l l nh th lin quan n s sai lm thiu xc thc bi v chng khng ni n vn ang c tranh lun m thay vo chn cch hng chng ta n mt kt lun bng tnh cm hn l l tr. V d di y v s ku gi qun chng ly t nh vn Westbrook Pegler, mt nghip on cung cp quyn li chnh tr. a. Mayor LaGuardia -- bn thn l mt thnh vin hay gy lm n trong mt m ng c bit n nh l phong tro lao ng, nht nh phi bit rng nhng k n bm xu xa nht, nhng k trm v n cp bnh m hin gi ang hnh ngh ti nc M, v c bit ti thnh ph New York, l nhng k cp ca nghip on. Chng ng y trc cng nghip on; chng thm ch cn cp bc nhng nhn vin trong c quan tip i nhng tn trong bn di s bo tr ca USO v v vy chng cn n cp ca nhng v s quyn anh nh ngh - nhng ngi m USO gy qu bo tr. Trn khp t nc, chng t bn tay nh bn ca mnh vo nhng gia nh ngho v n trm bnh m, giy dp ca nhng a tr trong cc gia nh lao ng ngi M cc nhc, khng ni nng ta. LaGuardia cha bao gi ni mt li ln n nhng vic trm cp nh vy. Vi cng ty ca mnh cng vi hot ng ca nghip on, ng ta tn thnh h thng cp bc ny. Mc d on vn ny c nghe c v nh n xy ra mt cch bc pht, nhng thc ra n l kt qu ca mt mu mo ht sc cn thn. Pegler khng thnh cng trong vic hng vo vn ang c tranh ci -- liu hot ng ca nghip on c phi l cp bc hay khng v bng cch no. ng hn l, ng ta dng th ngn ng bc rt ph hp a ra mt kt lun ng ta mong mun. Mayor LaGuiardia c miu t nh l mt thnh vin lao ng n o m khng ch bn rn. Hot ng lao ng c bit n ch n thun l nh vy; Pegler cho rng trn thc t l mt m gian ln cp bc cc gia nh lao ng ngi M cc nhc khng ni nng ta v con ci ca h. Nhng thnh vin nghip on nh vy l loi ngi nh no ch? Pegler khng bao gi dng nhng t trc tip, nhng nhng t nh trm bnh m, cp bc, nhng bn tay d bn ca chng vo cc gia nh ngho kh v n trm bnh m, mc trm cp cho thy rng Pegler so snh nhng thnh vin nghip on vi nhng con chut bn thu. y l on vn trch t tp ch Cng Sn New Masses (19 thng 3, nm 1946) nhm chng li Th Tng Anh Winston Churchill sau bi ni ni ting "Rm St" ti trng i hc Westminster Missouri:

b. Winston Churchill - tng th k ca ng Bo Th, n v ni chng ta s sng nh th no. Cuc sng m ng ta ch cho chng ta l g? Mt s chuyn ch kiu Anh-M p ch c th gii. ng ta ni rng ng ta mun st nhp qun i v hi qun v chng li ch ngha cng sn. ng l li l th ca Churchill nhng k hoch l ca Hitler. Lnh a cp ca Churchill ti bin gii ang b chia ct v ng ta ngh ngi M bo v n cho ng ta. Chng ta phi l nhng ngi hnh ng nhanh v chng ta phi cung cp cho ng ta hng t la dnh li nhng g m nhng tn trm cp bc b mt. Trong on vn ca Pegler, nhng cm t nh trn p, lnh a cp c, nhng ngi hnh ng nhanh, trm cp bc ni theo nhau rt cht ch. Chng c a ra b sung vo cch din t Churchill nh mt tn cp. Ngi vit khng ni rng nhng t ca Churchill l chnh xc v liu trn thc t nhng g ng ta t c mang li li ch cho nc M hay khng. Kiu vit t co ny khng gii hn i vi nhng ngi c ng c c th t b iu g mong mun. Mt vi bi ni ni ting dng n phng sch ny, ng ch l bi ni ni ting "Cy Thnh Gi Ca c Cha" ca William Jennings c trnh by ti hi ngh chnh tr vo thi im chuyn giao th k. Bi ni ca Brian phn i vic gi bn v vng v ch hai bn v c a chung. c. Chng ta khng quan tm ti vic trn chin ang ng v pha no. Nu chng ta cho rng ch hai bn v l tt, nhng chng ta khng th c n cho n khi cc quc gia khc gip chng ta. Chng ta tr li rng, thay v gi bn v vng bi nc Anh lm nh vy, chng ta s khi phc ch hai bn v, v sau s nc Anh gi ch hai bn v bi nc M lm nh th. Nu h thch thc nh nhau v bo v bn v vng nh l mt th qu gi, chng ta s chin u vi h n cng. Cui cng, chng ta l a s cc dn tc v ton th gii, c ng h bi quyn li kinh t, quyn li lao ng v nhng ngi lao ng khp mi ni, chng ta s p li yu cu ca h v bn v vng bng cch ni vi h: Cc anh s khng n ln trn ca ngi lao ng vng hoa y gai ny, cc anh cng s khng ng vo con ngi mt du thp c bng vng. Khi kt thc bi ni ny, Brian vn cnh tay mnh ra nh th xuyn qua mt cy thnh gi. Sau ng ta b tay xung v a v pha sau. Trong mt vi giy ton b ngi nghe sng s, im phng phc. Sau khng kh im lng gim dn v mi ngi hoan h m m. Nhng ngi ng h Brian -- mt ngh s 36 tui, nhc bng ng ta trn vai v diu ng ta khp hi trng. Ban nhc chi hnh khc Sousa. Ngay ngy hm sau, hi ngh ch nh Brian lm ch tch. S ku gi qun chng l s sai lm bi nhng l l ny da trn nhng tnh cm b khuy ng ca ngi nghe d. Chnh ti l mt ngi lao ng v ti bit phi vt v n mc no c c ngy hm nay. e. V anh gio s ca mt trng i hc, ti bit rng ti c th ni cho anh nghe nhng vn kh khn mt cch nghim tc. f. Khng ai trong phng ny ph nhn vic phi gio dc tr nghim tc. Nhng hy nh rng y l trng ca chng ta v n thuc v con ci ca chng ta. Ku gi qun chng l cch hng v tnh cm ca m ng m h ang nhm ti, hoc h c th tng bc m ng, hoc ku gi s thin v ca qun chng. H cng li dng nhu cu cn thit ca chng ta cm nhn rng chng ta thuc v mt nhm no , bt k nhm c tn ti hay khng, v th l nhm thuc v l phi. Khi chng ta c bi vit ca Pegler, chng ta cm thy rng chng ta phi ng v pha ng ta (chng li LaGuardia v ngi lao ng) v thuc v nhm ngi ang b chi ra v ph bng. S ku gi qun chng to ra mt kch bn m trong chng ta tht kh c th din t quan im chng i, bi v lm nh vy l thch thc

"m ng" v s b loi tr hay xa lnh. S ku gi qun chng em li cho chng ta cm gic hn l sc thuyt phc l tr ca mt lun im. Nhng cm gic, tuy nhin khng th to nn bng chng cho s tht ca mt kt lun. Bi iu vn ni ting ca Mark Antony trc xc ca Caesar trong tc phm Julius Ceasar ca William Shakespeare (cnh 3, chng 2) l mt v d tuyt vi v s ku gi qun chng. Bi iu vn p li s ch bi nhng k xo m n dng l nim tin ngh nghip ca nhng ngi truyn gio v cm ght s bun bn. Antony c quyn c bi iu vn bi v k m st Ceasar tin rng anh ta s cp n v git ngi mt cch thng cm.m ng c Brutus din thuyt u tin. ng ta l ngi s rng Caesar, ngi ang chun b tr thnh ngi c quyn hnh tuyt i ti thnh Rome, m mu vi nhng k khc git Caesar. Brutus thuyt phc m ng rng anh ta git Caesar v thnh Rome ti p, v m ng than phin rng Brutus c th s tr thnh Caesar tip theo. Nhng Brutus bt mi ngi phi im lng v thuyt phc h nghe Antony ca ngi ngi lnh o Caesar cht. Antony, thay vo , dng nhng c hi kch ng m ng chng li Brutus v nhng k ng mu, lm nh vy vi mt k thut m ch trong mt thi gian ngn, bin qun chng thnh nhng ngi n l sn sng cho m mu ca ng ta. S ku gi qun chng l mt sai lm trong ngi ta c gng khch ng mi ngi phn ng theo mt cch no bng cch s dng nhng li ni c th khuy ng nhng cm xc mnh m. Nhng k thut c s dng bao gm: biu l t tng cao, lng yu nc, ni bng gi, ma mai, lp li, ni di trng trn, v.v. Mc d nhng s ku gi nh vy thng c v nh l chn thnh v din t tnh cm su sc mt cch t pht, trong phn ln cc trng hp, chng l kt qu ca mu mo cn thn nht.

3. Ku Gi Lng Thng Fallacy of Appeal to Pity Sai lm v s ku gi lng thng ging vi kiu sai lm ku gi qun chng m trong l l c a ra thu ht mi ngi v pha mnh bng cch li dng tnh cm ca h. N khc vi s ku gi qun chng ch n li dng mt loi tnh cm n l -- l s cm thng, c ngha l l l hng vo tnh cm thng hi ca chng ta. Loi sai lm ny rt ph bin. Tuy nhin n cng tn ti t lu i bi chng ta bit n c cp n trong Li Bin Bch ca Plato miu t mt v s n vo nm 300 sau Cng nguyn ca Socrate - thy gio ca Plato. Ni vi quan ta, Socrate ni: a. C th c ai gin ti khi anh ta gi li trong c rng bng cch no, chnh anh ta, trong nhng trng hp tng t v thm ch nghim trng hn, khc lc cu xin v khn ni quan ta, anh ta a nhng a con ca mnh ra trc ta nh th no - mt cnh tng ng mi lng, cng vi nhiu ngi thn v bn b; tri li, ti - ngi ang gp nguy him, s khng bao gi lm bt c mt vic no nh th. Bt chp vic Socrate t chi dng s ku gi lng thng cm, ng ta tip tc lm r tc dng ca n. b. S mu thun c th din ra trong u anh ta, v anh ta c th chng i ti v gin d bi v anh ta khng hi lng vi ti v vn ny. By gi nu c mt ngi nh th trong s cc anh th hy nh, ti s khng ni l c. Ti s tr li anh ta mt cch thng thn: Cc bn, ti l mt ngi nh bao n ng khc, mt sinh vt bng

xng bng tht, v khng phi l " hay g" nh Homer ni; Ti c gia nh, vng, c con ci na - Ba a tt c: mt a gn trng thnh, cn hai a vn nh; tuy vy ti cng s khng mang chng n y cu xin anh cho ti c tha bng. y, vic Socrate dng cch ku gi lng thng xt l tht khn kho. Sau y l mt v d thng thn c lut s v ti phm ni ting Clarence Darrow trnh by trc ta. c. Cc ng ngh rng tt c nhng ngi thnh th chng ti u khng tht th, nhng nhng ngi thnh ph chng ti li ngh nhng nng dn cc ng mi l nh vy. Khng ai trong s cc ng c ti tin trong vic mua bn nga, bi v cc ng chc chn bc lt ti. Nhng khi thng cm vi mt ngi ang gp rc ri th ti s tin cc ng l nhng ngi thnh ph v cc ng hiu bit con ngi tt hn v nhanh chng tr thnh nhng ngi bn Tt. (Trch trong Irving Stone, Clarence Darrow Bo V: Tiu S. New York: Doubleday & Co., 1941, p.23.) L l ca Darrow bin h cho s thng cm bng cch ku gi thin ch bm sinh ca ban hi thm.iu rc ri vi nhng s ku gi nh vy l ch bt k chng ng mi lng n th no th chng cng c th khng xc ng vi vn t ra v trong trng hp nh vy chng khng c sc thuyt phc vi chng ta. Trong tt c cc loi sai lm v s xc ng, chng ta cn bit r cu hi v trng im ca l lun. Bi vy s l sai lm nu mt lut s bo cha khi a ra bng chng v s phn ng tic ca b co nh l mt l do khin ta n cng nhn anh ta l v ti. Mt khc, s l khng l sai lm khi mt lut s a ra bng chng nh vy lm l do s pht ti phm mt cch nhn hu. Ging nh nhiu loi sai lm m chng ta xem xt, s ku gi lng thng c cc nh qung co khai thc. Mt v d ng tic l mt bi qung co c mt nhm cc nh kinh doanh truyn hnh a ln c mt trang vo nm 1950 khi truyn hnh bt u c sn xut hng lot. VI IU CON CI KHNG NI VI CHNG TA " No, B, ti sao b khng mua mt chic tivi?" Bn nghe thy iu . Nhng c nhiu iu na m bn s khng nghe thy c. Bn c mong i mt a tr by tui ni v nhng tnh cm c n su sc m cu ta cm thy khng? a tr c th phn nn: " Bn tr bn xn lm v chng khng chi vi con na! Bn c xem con mnh tht ra s tht rng cu ta thc s xu h khi chi vi l tr , rng cu ta b b ri v khng xem nhng chng trnh tivi m l tr xem, khng bit nhng iu m bn tr bit? Bn c th ni cho ai v ngn tay b bm tm. Lm sao m mt c b c th miu t mt vt bm tm bn trong c ch? Khng, con gi ca bn s khng bao gi ni cho bn bit v s b mt m n cm thy khi n khn cu mt ngi hng xm c xem nhng gi tivi qu gi. Bn dnh cho con bn tt c nh sng mt tri, khng kh trong lnh v cc cht vitamin m bn c th c. Th cn nh sng cho tinh thn ca n th sao? Vitamin cho tr c ca n th sao? Cc nh gio dc cho rng tivi l tt c v hn th cho mt a tr pht trin. Khi tivi i vi a tr c ngha hn l s gii tr mt mnh th bn c th nht nh khng mua mt ci cho gia nh mnh na khng?

Nhiu ngi thy rng li qung co ny l khng tt v n nhanh chng b rt khi chng trnh. Qung co trn tivi hin nay c v phn no t nh hn, nhng nhng li ku gi s thng cm vn cn dai dng, nh l trong mt khu hiu ni ting v xe t Avis Rental: "Chng ti l s hai." Cng nh s ku gi qun chng, sai lm v s ku gi lng thng c gng i ngn nht n s suy ngh ca chng ta bng cch khai thc tnh cm thng xt hoc cm thng ca chng ta. l phng tin c a chung ca cc lut s bo cha v cc nh qung co. " Liu mt a tr ln tm tui c nn lo lng v cholesterol hay khng?" 4. Ku Gi Quyn Lc Fallacy of Appeal to Authority Chng ta ku gi chuyn gia (Nh trit hc ngi Anh John Lock gi loi ngy bin ny bng mt ci tn Latin -- argument ad verecundiam, c ngha l " l l hng ti tnh cm khim tn ca chng ta." Verecundian mang hm xu h v khim tn, nhn mnh ti vic chng ta thng xuyn c th b buc phi chp thun mt kt lun sai tri bi v chng ta cm thy h thn khi bn ci mt quyn lc c gi nh.) khi chng ta c gng bin h cho mt kin bng cch trch dn mt vi ngun v kin chuyn mn nhm coi n nh l l do bo v kin . Nhng s ku gi chuyn gia thng l c cn c, bi chng ta bo ai dng mt loi thuc no l v bc s k n cho chng ta. Nhng s ku gi chuyn gia c th l sai lm khi chng ta vin n ngi khng c kh nng chuyn mn nh gi vn ny. Ngy bin v s ku gi chuyn gia, do vy, l l l c gng khin i th chp nhn mt kt lun bng cch li dng s min cng tha nhn nhng ngi ni ting, nhng phong tc c tn trng do lu i hoc nhng nim tin c nh hng rng ln. S sai lm, v c bn l ku gi tnh cm khim tn ca chng ta, cm gic ca chng ta m ngi khc bit r hn chng ta. Quyn lc ca ci duy nht The authority of the One C v r rng rng mt ngi gii v vt l hay kinh doanh khng th t nhin lm cho anh ta c th tr thnh mt chuyn gia v chnh tr hoc trng trt. Tuy nhin nhng v d v s ku gi quyn lc ca ci duy nht hin din rt nhiu trong cc cuc tho lun hng ngy cng nh trong cc cuc tranh ci qui m ln hn. a. ngh h tr nghin cu v c heo tht l nc ci. Chng ta bn lun v n trong ba tra ngy hm nay. V c ngi ng u cng ty ln gim c nhn s u ng rng l mt khon lng ph ln. Tr khi c ai hiu bit v nhng chi tit ca mt nghin cu c heo, kin ca anh ta v vn khng th c coi c uy tn v phi b hu b bi n khng xc ng vi vn ang t ra. Thm ch cc chuyn gia cng khng hi rng kin ca h c nn c chp thun hay khng bi v h ni nh vy m bi v nhng kin c c lun c bng chng. Con ngi, v c th l khoa hc thnh thong phi tr nhng gi qu t cho s knh trng quyn lc n su vo tim thc h. L l sau bo v cho l thuyt v H Mt Tri ca Ptolemy trc l thuyt ca Corpernicus l mt trong s v vn v d c th tm c trong lch s khoa hc.

b. Mt ngi c th lng l khng bit nn theo Ptolemy hay Copernicus bi c hai u ph hp vi nhng hin tng c quan st. Nhng nguyn tc ca Copernicus cha nhiu s xc nhn v l. V d nh ng ta cho rng Tri t chuyn ng theo s vn ng 3 ln -- iu m ti khng th hiu c. Bi theo cc nh trit hc, mt c th bnh thng cng ging nh Tri t ch c th vn ng n gin. Do vy theo ti c v nh hc thuyt a tm ca Ptolemy ng c chp nhn hn l ca Copernicus. (Clavius, 1581) Tuy nhin hc thuyt ca Copernicus th tn ti cn ca Ptolemy th khng. Nhng cm t nh theo cc nh trit hc xut hin thng xuyn trong cc tc phm ca thm ch nhng nh khoa hc gii nht trong sut thi k Phc Hng, lm bng chng cho vic u tranh gia khoa hc v quyn lc. Mt l th trong giai on ny ca nh thin vn hc ngi Galil gi cho ngi ng nghip ngi c Johannes Kepler nu ln vn ny. Galil s dng knh thin vn u tin, nhng nhng ngi c quyn lc li t chi iu . Quyn lc trong mt lnh vc khng ni n quyn lc trong cc lnh vc khc. c. i Kepler yu qu, ti mong c lm sao chng ta c th c ci thoi mi cng nhau! Ti y Padua, mt gio s trit hc hng u - ngi m ti yu cu rt nhiu ln v cp bch phi quan st mt trng v cc hnh tinh qua knh ca ti, iu m ng ta nht nh t chi. Ti sao anh khng c mt y c ch? Lm sao m chng ta khng ci vo iu vinh quang in r ny ch! nghe gio s trit hc Pisa trnh by trc cng tc quan trng vi nhng l l l-gic, nh l s dng nhng cu thn ch ma thut lm hp dn nhng hnh tinh mi bn ngoi bu tri. ( Trch trong Elma in Elma Enrlich Levinger, Galile, Nh Quan St u Tin V Nhng Vt Vi. New York: Julian Messner, 1961, p.84) i mt vi nhng truyn thng cng nhc, tht chng c g ng ngc nhin khi mt vi nh khoa hc v cc vin chp thun thut ng: "Quyn lc khng c ngha l g c." Nu khoa hc hin i t gii phng ra khi s ku gi quyn lc thiu xc ng vn ti mt phm vi to ln th mt vi lnh vc ca x hi chng ta vn cn phi bm vo cc khi nim ca cc chuyn gia, nhng bo co ca bo ch u mc phi nhng cm t nh "ngun gc chnh thc gimnh " hoc "mt ngi giu tn xc nh " m khng ni r ra ngi giu tn l nguyn th quc gia hay ngi bn v s rong. Quyn lc ca s ng The Authority of the Many Nc M hin thi c v c bit thin v kiu ngu bin ku gi quyn lc c bit n nh l l l ca s bng lng (Argument by Consensus) hay s ku gi quyn lc ca s ng. S ku gi s ng -- hnh thc sai lm ny c s dng rng ri trong qung co, ni m vic hng triu ngi dng mt sn phm nht nh no c coi l l do mua n. d. Philadelphia hu nh tt c mi ngi u c cun Bulletin. e. Sony. C hi bt c ngi no. f. Nm ngoi hn 5 triu con mo chuyn ti Tender Vittles. Nhng li ku gi nh vy dng nh mun ni rng mt cun sch nht nh phi l hay bi v n c bn chy, hoc mt b phim m mi ngi trn ton quc ang xp hng l lt c xem nht nh phi l mt b phim hay. Cun sch hay b phim c th thnh cng, nhng s thnh cng l khng xc ng v mt gi tr.

Khi cu ngh s George Smathers ca Bang Florida c li buc ti di y, ng ta dng rt nhiu ngi c quyn lc m ch rng l l ca mnh khng th bc b c ngay t lc u. g. Ti c s ng h ca 2 Tng Thng, 27 Ngh S, v 83 Dn Biu miu t Drew Pearson nh l mt tn i ni di. Tuy nhin trong tt c cc trng hp sai lm kiu ny, vic nhiu ngi ng vi mt kt lun no u khng lm n tr nn ng n. Hin nay, mc d hnh thc ku gi quyn lc l i chng nhng n cng c t lu ri. Vo u th k ny, nh trit hc ngi Benedetto Croce phn tch s khng khip ca to n d gio Ty Ban Nha da theo l l ng lng. h. To n D Gio phi chn thc v em li li ch nu tt c mi ngi u ku gi v ng h n, nu mi ngi c tm hn cao thng thit lp n v to ra n mt cch ring bit v cng bng, v chnh nhng i th ca n vn dng n v ring bn thn h, gin thiu p li gin thiu. (Trit L Ca Thc T, Douglas Ainslie. London: Macmillan, 1913, trang 69-70) R rng l vic nhiu ngi ng h To n D Gio khng lm cho n tr nn ng n. Lu i hn cn c mt l l trong s bin nin thi k u ca nc Anh: i. Nu vic xut l c c s, ngi Xc-xng c thng qua n hay khng? Liu ngi Dale c lng trnh n hay khng? Liu n c thot khi s khn ngoan ca ngi Norman khng? L l ca cun s bin nin l sai tri, khi n gi nhng iu cc chng tc khc c th lm hoc khng, v gi tr ca li xut khng ph thuc vo s ng h hay phn i ca cc chng tc khc nhau. Nh nhng ngi m thng ni vi con ci h, "Nu nhng b m khc cho con mnh nhy lu, th m cng lm th ?" TQ hiu nh: qu v cn phn bit gia s lng v cht lng. Mt l lun c cht lng l mt l lun ng; mt n c cht lng l mt n hay. Nhiu ngi ng v thch mt l lun khng chng minh c mt l lun hay mt n ng. Lch s chng minh iu ny rt nhiu. Mt thi, hn 1/2 dn s trn tri t (Trung Quc, ng u, Vit Nam, Cuba, Bc Hn v.v...) tin rng l thuyt Karl Marx ng, nhng qua thi gian th s vic r, l thuyt kinh t th trng hu dng hn! Quyn lc ca s t c la chn The authority of the Selected Few V chng ta nn chng li vic chp nhn li ku gi quyn lc ca mt chuyn gia hoc ca mt nhm chuyn gia, chng ta cng phi c kh nng nhn ra nhng li ku gi quyn lc ca s t c la chn. Thnh thong ci c gi l s hp dn ua i(Snob appeal) -- kiu ngu bin ku gi quyn lc ny li dng tnh cm ca chng ta rng chng ta l nhng ngi qu tc c lng tm, rng chng ta khng thuc v s ng m thuc v s t c la chn. Vic s dng nhng tnh cch tuyt vi qung co sn phm da vo li ku gi s hp dn ua i, nh nhng li qung co di y:

j. u lc Camen. Chng khng phi dnh cho tt c mi ngi.(C l bi v phn ln mi ngi u khng thch chng chng?) k. Chng ti sn xut loi ru t nht ti M. (Nhng khng phi l tt nht v ngon nht?) l. Ch mt trong 50 qu nho c chn sn xut loi ru Smpanh tt nht. (Nu ch 2% nho c trng trong nhng rung nho lm ru Smpanh v s cn li c trng sn xut ru hoc nc hoa qu th nhng loi nho ny c km uy tn hay khng?) m. Guerlain rt hi lng thng bo rng ch c mt ngi duy nht trong 10000 ngi mi c mc hng Imperiale. (Vic kinh doanh ang i xung chng?) n. Hnh nh phiu lu mo him ca Amstrong. Nu bn can m th bn s dnh c tm thm vinh quang! (C mo him khng khi t hng mt sn phm cha qua th thch?) o. Ngi ph n c khiu thm m. Eve. Bnh thng v c tinh du bc h. (Khng bit c ta c thm m tt hay ti?) p. Gii thiu The Date Walnut Double Decker. khng phi l loi bnh bn n hng ngy. (Bi v c nhng loi khc m bn thch hn nhiu?) Quyn lc c ku gi trong nhng l l nh vy l quyn lc ca uy tn hoc quyn lc ca s loi tr. Nhng gi tr ny s khng xc ng nu mc ch ca nhng qung co ny l chng t rng nhng sn phm ang c ni n l c uy tn, nhng khng phi nh th. Thay vo mc ch thc s ca nhng li qung co nh trn khin chng ta tin rng vic mua nhng mt hng trn s t ng ban tng cho chng ta s quyn r v thanh th ang ch trc mt chng ta. Gi nh n ch n gin nh vy! C th kh khn khi phn bit s ku gi s t c la chn vi s ku gi qun chng. Nhn chung s ku gi qun chng l hng ti mt m ng ln da ch yu vo ni s rng iu sp sy ra c th vt ra khi quan im ca nhm, v li dng cng nhiu tnh cm ca chng ta cng tt t c s thuyt phc. Trong khi s ku gi s t c la chn hng nhiu hn vo c nhn, v li ku gi trc tip n gin ti s h o, s mong mun ca chng ta c nhn thy mnh nh nhng i tng c bit hoc theo cch no chng ta l tt hn cc "m ng", thng qua s tham gia vo tng lp cao hn, hoc i hi mt s s hu hoc ph thuc ng thm mun no . Quyn lc ca truyn thng The authority of traditio S ku gi quyn lc c th c mt hnh thc khc -- s ku gi phong tc tp qun v truyn thng nh trong l l di y: a. Vn hn nhn cng xa xa nh lch s loi ngi, bi th n phi c coi nh thnh thn. Chng ta c th p li kiu l lun ny rng, tnh trng im, i cu, n ung, v.v... cng c t xa xa nh lch s loi ngi vy! N c ng phi c coi l thnh thn hay khng? Li ku gi phong tc tp qun hoc truyn thng cng c cc nh qung co lu ti. V d li qung co mt loi ru bt u nh sau:

b. Hy ung ru ca Ailen, mt loi ru truyn thuyt ca t nc Ailen. Thc cht cng l mt li ku gi tng t nh cc nh qung co lm cho hng sn phm ca h nh kiu "mt c" v " nh b ca chng ta thng lm." S ngu bin v vic ku gi quyn lc l vn hng ai vo vic chng minh mt lun im m ngi khng phi l chuyn gia ca vn . Chng ta cn nh rng, thm tr nhng ngi c quyn lc cng khng mong i c gnh vc th gii. Khng phi nhng iu h ni l lm cho s vic ng nh vy m ch v c bng chng mi l quan trng. Loi ngu bin ny th hin di nhiu hnh thc: li ku gi s t (quyn lc ni bt); li ku gi quyn lc ca m ng (c khi cn c gi l l l ca s ng lng); s ku gi s t c la chn (hp dn ua i -hnh thc ny vn thng c gi nh vy); v thnh thong n c hnh thc ca li ku gi truyn thng. 5. nh Vo S Khng Bit Fallacy Of Appeal To Ignorance Li sai lm nh vo s khng bit l l l trong vic s dng s thiu kh nng phn chng ca i phng lm mt bng chng cho s ng n ca kt lun . Bng cch chuyn ngha v phi chng minh iu mnh ni l ng s tht ra khi l l sang ngi nghe, l l tr thnh thiu xc ng. Hai l l di y nhm c gng chuyn ngha v phi chng minh iu mnh ni l ng s tht: a. C mt cuc sng vn minh ngoi khng gian bi v cha ai c th chng t rng khng c. b. Ti bit mi hot ng chng ta thc hin l thin nh bi v khng ai c th chng minh c rng chng ta c s t ch. Nhng l l sai lm nh vy lin quan n s ku gi tnh cm, trong ngi ta hy vng t i phng vo th phng ng, lm cho h phi tin rng kt lun a ra n thun l phi ng bi h khng th chng minh khc c. Nim tin l v l v c t cm gic b hm do. Trong l l lo-gc, trch nhim chng minh thuc v ngi a ra kt lun. Nu s thiu bng chng i ngc li yu sch c th c coi l bng chng cho kt lun th chng ta c th chng minh bt c iu g chng ta mun -- k c php mu nhim, nh l truyn thuyt thi Trung C minh ho cho nhng bc tng khc lc. Vo ngy th Su tt (Good Friday) ca mi nm, khi gio on ci u cu nguyn, ngi ta ni rng bc tng trn bn th ca nh th s qu xung v ri l. Nhng nu thm ch mt ngi no t nhng ngi cu nguyn nhn ln nhn nhng git nc mt th iu k diu s khng xy ra na. Bc tng ch khc khi tt c cc thnh vin gio on th hin mt nim tin tuyt i. (TQ hiu nh: nu mi ngi u cui u cu nguyn, th khng ai s thy bc tng khc. Nu c 1 ngi ng ln xem bc tng, th khng phi mi ngi u cu nguyn, v v th bc tng s khng khc. Ai trong m tn dm ng ln ni rng ti khng cui u cu nguyn, m ch nhn xem bc tng c khc khng?). Truyn thuyt c v nh l th v, c tnh ng ngn v hi, nhng sai lm nh vo s khng bit c th dn n nhng kt lun m h hn.

c. Nhng ngi cha bnh bng cch xoa bp hon ton tht bi khi c gng thit lp mt c s khoa hc cho nhng khi nim ca h. Vn ny do vy c th c gii quyt mt ln v cho tt c. Vic cha bnh bng phng php xoa bp l khng c c s khoa hc. Vic nhng ngi cha bnh bng phng php xoa bp n tn gi vn khng chng t c rng nhng khi nim ca h c c s khoa hc l khng phi chng t h thiu c s -- iu c th c thit lp. d. Khng c bng chng cho vic khoa trng lm r r thng tin cho bo ch, do vy ti chc chn rng b y khng th lm vic c. Mc d hin ti chng ta ang khng c bng chng cho thy b ta lm vic , th iu ny cng khng to nn bng chng cho vic b khoa trng l v ti. Tuy nhin, cn lu rng kiu l lun ny khng mang tnh sai lm ti to n, ni m s bo cha c th l hp php khi bn nguyn t thiu bng chng kt ti; Sau s tuyn n v ti s c bo m, v trch nhim chng minh thuc v bn nguyn t. Mc d s tuyn b ny c v lin quan n sai lm nh vo s khng bit, thc s th khng phi nh vy. Nguyn tc xc ng hp php trong trng hp ny l mt ngi c coi l v ti cho n khi chng minh c ti. (presumed innocent until proved guilty) Chng ta khng ni rng bn b l v ti cho n khi chng minh c ti, nhng ch c iu l h c coi l nh vy. R rng, khng phi bt c ai m ti li ca h khng c chng minh u c coi l v ti; thc t cho thy l sau mt vi ngi b chng minh l c ti. Nhng theo php lut h c coi l v ti cho n khi iu ny c thc hin, bt k h thc s c ti hay khng. Thc tp trong to n, bi vy, khng phi l ngai l i vi lut l ca chng ta. Ai khi s dng sai lm nh vo s khng bit s thng c gng lm vng chc thm vic kin tng ca mnh vi nhng lun khng lin quan. e. Ti cha mt ln nghe thy l l cho vic iu chnh gi -- iu m bt c ngi nhy cm no cng chp thun c. Do vy, vic iu chnh gi r rng l mt kin khng tt. L l ny l c th c ph nhn khng phi ch v n thiu bng chng m cn bi v vic s dng tnh t nhy cm ch trch bt c mt l l no cho vic iu chnh gi; iu chng ta sn sng ngh. Hy ch n nhng lun khng lin quan trong nhng sai lm sau. f. Khng mt nh khoa hc c trch nhim no chng t c rng strontium 90 trong bi phng x nguyn t gy nn bnh bch cu. Bi th chng ta c th thng qua nhng ngi gy hoang mang v tip tc th v kh ht nhn vi mt lng tm trong sng. g. Nu c bng chng r rng no v nhng ci gi l a bay, n c th c a tin trong nhng tp ch khoa hc uy tn ca chng ta. Khng mt bo co no c thc hin, do vy khng c bng chng thc s no cho vn . Thut ng nh khoa hc c trch nhim v ngi gy hoang mang trong l l (f) v bng chng r rng v c uy tn trong l l (g) lm cho chng ta hu nh l khng c kh nng phn bc nu nh khng mun c lit vo loi ngi gieo hoang mang hay khng c uy tn. Bt c ai a ra l l di hnh thc sai lm ny u khng mun tranh lun mt cch lo-gic v khng c chun b tranh lun mt cch l tr. Khi nghin cu v sai lm nh vo s khng bit, thnh thong n ch ra rng ngn ng ca mt s m ci c v nh s dng loi sai lm ny khi ngi hnh l hi bt k ai c mt ti y cho bit nguyn nhn ti sao c

du v ch r khng nn ci nhau. Khi tuyn b ai c th cho thy nguyn nhn nh vy, mi ngi s im lng. y khng phi l tranh lun m n gin l li yu cu. Nhng li yu cu khng phn chng rng, tuy khng ai c th a ra l do, u c ng ngha rng l do nh vy khng tn ti. iu ch ni ln rng nu khng c ai phn i th m ci s tip tc c tin hnh. Sai lm nh vo s khng bit l sai lm trong chng ta c gng trnh ph nhn mt lun im ca i phng nh l bng chng ca vc cng nhn. (Anh khng th chng t ti sai, th ti phi ng.) Tuy nhin ngi a ra mt lun im cung cp bng chng cho n phi c trch nhim; ngha v ny khng th chuyn sang i phng c. 6. Ku Gi S S Hi Fallacy Of Appeal To Fear Kiu sai lm ku gi s s hi dng s e do tn hi a ra mt kt lun ca mt ngi no . l loi l l m con ngi v cc quc gia phi dng n khi h khng quan tm n vic a ra nhng l do xc ng cho quan im ca mnh. Cn c bit n nh l ung a cu gy ln(V ting Latin cho t cy gy l baculum, l l nyc bit n trong ting Latin l argumentum ad baculum), l l ny him khi gii quyt c mi bt ho. L l ny nn c phn bit vi kiu e do tht s. Nu c ngi d sng vo lng bn v ni, "a tin y hoc l mt mng," th bn s khng p li nh, " Ah! Tht l ngy bin!" N khng phi l ngy bin bi n khng phi l l l. Mc d tn trm ang ku gi ni s hi trong bn v thm ch a ra mt l do ti sao bn nn lm nhng iu hn ta yu cu th hn ta cng khng a ra mt bng chng chng minh s tht ca li tuyn b. Tn trm khng phi l ang tranh ci vi bn m n gin l yu cu bn. Tng t, y l nhng li e do "Nu anh khng a ch ra khi vn cau ca ti th ti s bn n," hoc " Nu khng i ng th con s n n!" Hy so snh cc v d trn vi v d di y, trong mt lut s ni vi ban hi thm: a. Nu cc ng khng tuyn n k git ngi ny th mt trong s cc ng s c th tr thnh nn nhn ca hn. y l mt l lun, v n l mt l sai lm. L do chng ta s mnh s l "nn nhn tip theo" l khng xc ng kt n. Vn s hi l khng xc ng. c din t y th l l ny c th c c nh sau: b. Cc ng phi tin rng ngi n b ny l c ti v v th b ta phi b kt n bi nu cc ng khng kt ti b ta, b ta s c th v cui cng cc ng c th tr thnh nn nhn ca b ta. Ni r rng, l l trn l sai lm bi iu b co s lm trong tng lai c th khng nh vy, v tng lai khng c g chng minh ngi v ti hoc tng phm ti trong qu kh. Ngi bo cha khi dy ni s hi. iu la chng ta ngh rng l l l xc ng. S ku gi ni s hi do vy l mt l lun sai lm. Trong mt vi trng hp, bng chng c th ngn gn v n tn, nh trong v d (a) v (b) trn; nhng trng hp khc bng chng c th di hng trang hoc thm ch hng quyn. S gii thch di y cho li ku gi ca ngi Athenian khin nhng ngi i din ca o Melo lin kt vi hc ly t lch s Hi-lp l mt v d kinh in v s ku gi sc mnh. c. Cc anh cng bit r nh chng ti rng, trong lut v s t nhin ca con ngi, l phi ch tr thnh vn ch c s cn bng v quyn lc, trong khi n c th quyt nh sc mnh c v ci g v ci yu tha nhn tha nhn ci g?. V kh mnh nht ca cc anh l s hy vng th vn cha c nhn ra trong khi v kh trong tay cc

anh l ci g khng tng xng chng i li nhng sc mnh va c thit lp nhm chng li cc anh suy ngh k i rng cc anh ang quyt nh cho t nc ca mnh mt t nc m vn mnh ph thuc vo mt quyt nh ng hoc sai. (Trch t Lch S Cuc Chin Tranh Ca Ngi Pelpnnesian, chng 5) Khng phi tt c cc mi e do u c din t mt cch nh nhng nh vy. Chng ta c th bt gp s ku gi ni s hi bng th ngn ng nh di y: d. ng tranh ci vi ti. Hy nh ai tr lng cho anh. e. Anh khng mun l ngi b x hi rung b ng khng? Th th tt hn ht l ngy mai anh gp chng ti. f. Tr ng i hc ny khng cn nghip on cho ging vin, v cc thnh vin trong khoa -- nhng ai ngh rng cn c n th s pht hin ra li ca mnh vo vic xem xt li nhim k ti. Nhng l l ny l nhng hnh thc sai lm th thin. Chng ni thng ra rng mi e do ang c a ra. Li sai lm trn cng thch hp vi nhng mi e do c che y. g. Tha ng ch bt, ti hy vng rng tr di dt khng ng k ny ca con trai ti khng c gi tr thc s vi bo ch. Ti bit rng cc ng s ng rng cng ty chng ti b ra hng nghn la qung co trn bo ca cc ng hng nm. h. Nhng ngi t nn n t nc ny t Nam khng c quyn c gng gi gn phong tc tp qun v ngn ng ca h trong khi bc b nhng cch thc ca ngi M. Nu khng v nhng phong tc tp qun tt p ca ngi M th nhng ngi s tht c l vn. Mc d nhng l l ny khng a ra mt li e do r rng, trong cng c nghi ng nh v s t nhin ca nhng l do c a ra. S ku gi ni s hi c chiu hng nhn ln trong nhng giai on b p lc hoc xung t trong c cc quc gia v c nhn. Khi cc nc sn xut du Trung ng gi b e do vic cung cp du i vi phng Ty vo nm 1974, v d nh h phi son tho mt danh sch cc cng ty M m h ch trch u tin Israel. iu ny c hiu nh l s e do ni s hi trc tip ti cc cng ty M. Vic c th u tin Israel trong mi bt ho Arp-Israel. Tng t, trong giai on mnh m chng li cc hot ng ca Cng Sn ca hi John Birch, hi ban hnh mt li tuyn b ng trc mt danh sch cc nh qung co nh sau: i. Danh sch cc nh qung co c bin son cc thnh vin ca phong tro Bo Th Chng Cng c cch xc nh nhng cng ty ng ln quan tm n cuc chin bo v di sn ca ngi M. Mc d li tuyn b khng h c nh ni rng nhng cng ty khng c nhc n sng h Cng Sn, nhng s m ch ti nh th tht r rng. Trong tt c cc kiu sai lm v s thiu xc ng, mc ch ca l l l ku gi tnh cm hn l l tr. S ku gi ni s hi l mt l l sai lm s dng s e do thit hi a ra kt lun ca mt ai . N hiu qu bi bng cch khuy ng ni s hi trong mt ngi, n c th lm cho ngi ta tin vo nhng vic m trong nhng thi im bnh tnh ngi ta s ph nhn n.

 Tuy nhin chng ta cn phn bit l l trong s e do c li dng vi s e do tht s. 7. Tm Tt Chng ny trnh by su kiu sai lm v s xc ng. Nhng sai lm c th hin nh l nhng l l trong s ku gi tnh cm la chng ta tin rng nhng g c ni n l xc ng i vi kt lun ang c nu ra khi mc ch chnh ca li ku gi l tranh th sng h i vi kt lun thng qua phn ng tnh cm hn l lgc. S e do c s dng p buc lng tin (ch khng phi cch c x). Do vy chng ta c trng hp ngu bin v s ku gi ni s hi -- nu khng n gin ch l s e do. S cng kch c nhn c cho thy nh l mt l l cng kch mt hay nhiu ngi c lin quan n vn t ra hn l vi chnh vn . Mt v d c a ra ni n l l phn bc mt cch cha tr bnh ung th bi v ngi biu ni ting v s ng h ca b ta vi ch ngha Mc-xt. Chng ta thy rng s ngu bin ny -li dng s nghi ng v nh kin, c th c nhiu dng khc nhau: ngu bin cn nguyn, ni m mt ngi bi nh ngun gc ca l l; sai lm lm dng v suy din, ni m ngi ta dng n lng m ni bng gi; tu quoque v ph hoi iu tt l hai cch sai lm m ngi ta gy nghi ng v tnh kin nh v s tn nhim ca i th. S ku gi qun chng c coi nh l kt qu ca cc k thut truyn b khc nhau c s dng kt hp khuy ng tnh cm ca mi ngi v hng s ch ra khi vn c thc. Bi iu vn ca Mark Antony c khai thc nh l mt v dn tng nht. S ku gi lng thng c miu t nh l mt c gng ginh c im ca mt ngi no bng cch li dng lng thng cm ca h. Li qung co bt u bng "C mt s iu m con ci bn s khng ni cho bn bit u!" c coi nh l mt v d minh ho. S ku gi quyn lc c xem nh l mt c gng nhm e do chng ta chp nhn mt kt lun bi ai c gii thiu nh l mt chuyn gia xc nhn iu , mc d ngi khng phi l chuyn gia v lnh vc ; bi v a s mi ngi xc nhn vn ; hoc bi v n c cng nhn l tuyt diu; hoc bi truyn thng. Khu hiu " Philadelphia hu ht mi ngi u c cun Bulletin" cng l mt v d. nh vo s khng bit c cho thy nh l mt l l c gng e da chng ta phi tin vo mt iu rng ci g phi nh vy ch n gin bi v chng ta khng th chng minh n khc c. V d, nu chng ta khng th chng minh c rng v trng khoa r r thng tin cho bo gii th chng ta phi coi rng b ta khng lm iu . Cui cng, s ku gi ni s hi, cng c coi nh l sai lm. N ny sinh khi mt kt lun t c s ng h khng phi bng cch thit lp kt lun thng qua s suy lun lo-gc m bi do s s dng s e do sc mnh hoc mi thit hi. L l "nu cc ng khng tuyn n m git ngi ny th mt trong s cc ng c th s tr thnh nn nhn k tip ca b ta" c coi l mt v d cho s sai lm ny. Tt c u t c mc ch ca mnh bng cch a ra nhng th khng chn thc nhm gi ln mt tnh cm c th no khin chng ta chp nhn s quyt nh cui cng m khng h da vo nhng tin trc .

Phn III
Chng 6 Vit R Rng v Cht Ch
Writing with Clarity and Reason

Mt bi lun, v bn cht l mt lun im c m rng; trong ngi vit khng nh li v ch (khng nh ny thng c gi l kt lun) bng cch l gii thng qua nhng v d c th (c s minh chng cho kt lun). Nhim v ca cc bn l thc hnh v kim tra nhng l gii ca cc tc gi khc. Khi bn hiu c lm th no tc gi m bn c i n mt kt lun nht nh, bn c th ng , phn i, hoc sa cha nhng lun im vi cch thc cho php. Nu bn trnh by quan im ca bn di dng mt bi lun bn c th a ra di dng mt c ch ng tin, mt tn hiu m bn c th l gii t nhng c s n kt lun. Bn khng ch n gin l tng kt li nhng iu m bn c; bn phi chng minh rng bn suy ngh v vn m bn nghin cu v c. Nhn ly nhng kin ca bn theo cch ny l mt th thch; tuy nhin vit mt bi lun mt cch mch lc, chn chn l mt th thut. Ging nh nhng th thut khc, iu c th, vi thc t, n cn c kim sot. Khi bn pht trin k nng vit ca mnh, bn nn p dng nhng iu c trong s l gii hp l, nghin cu cc cch m cc sai lm xut hin trong cc lun im m bn c v vit v. Tuy nhin bn cng nn nh rng vit mt bi lun lin quan nhiu hn l hiu v s l gii hp l hay khng hp l. vit mt bi lun mt cch hiu qu, bn phi phn tch v hiu ch , d nh v xp xp nhng t v phong cch m bn s dng vit, v suy ngh mt cch thn trng v ngi c ca bn, h l ai v lm sao bn c th thuyt phc h chp nhn nhng lun im ca bn mt cch nghim tc. Mt cch chnh xc hn, nhng b phn ca mt bi lun phi lo-gic, ng ng php, v tu t. Lo-gic l qu trnh l gii bn p dng trong sut quyn sch ny; trnh by cho nhng c gi ca bn vi nhng lun c (Mi ngi u phi cht. Socrates l mt con ngi.) V mt kt lun xut pht t nhng c s (Socrates cng s cht). Ng php l ni n cu trc ca cc cu. V d nh trong cu sau: Socrates (ch ng ca cu)l (ng t, lin t)mt con ngi (l b ng, b sung, m t ch ng) Tu t l cc cch m chng ta s dng ng php v lo-gic khi dy, thu ht v thuy t phc ngi c. V d nh kt lun rng Socrates cng s cht l ng v ng php ca n l minh bch. Tuy nhin mt ngi vit lun c th s dng lo-gic v c php ca thuyt tam on lun ca Socrates t c mt kt lun c lin quan nhng thiu tnh chng minh hn: Chng ta bit rng mi ngi u phi cht, v Socrates khng phi l mt ngoi l. Socrates khng cn i vi chng ta; chng ta ch bit nhng li gii thch ca Plato v li ni ca Socrates. Khng c g trn i ny l tn ti mi mi. Chng ta cht i, mc d nhng suy ngh ca chng ta vn sng trong nhng quyn sch, mc d tiu s ca chng ta vn c ghi chp nhng chng ta khng th t ni cho chnh mnh. Ci cht ca chng ta c ngha l nhng ngi khc ni h cho chng ta; khi mt i c th ca mnh cng c ngha l mt i ting ni. Ch trong on trn s dng lo-gic v ng php t n mt kt lun mi, mt kt lun da trn ti hng bin v phong cch cng nh nhng cu ng ng php v l gii hp l. Trong trng hp ny, nhng cu ni ngn v sc tch c thay i bng cu di v chi tit hn, nh trong lun im lin h gia Socrates v mi ngi t n mt s khng nh v ci cht. Nu ngi vit on trn quan tm n vic thuyt phc mt ngi c no ; c mt mc tiu trong suy ngh, ngi vit s m rng nhng quyt nh r rng mch lc v

hp l gim i nhng nhn nh khng r rng v kh din t, v thay i c php t n mt ging iu thuyt phc. Kt qu to ra mt tm trng v ging iu c th gy nh hng n ngi c. T v d ny, bn c th thy rng lo-gic, cu trc cu v k nng thuyt phc gn b vi nhau trong qu trnh vit mt bi lun. 1. Khi Qut V Cu Trc Mt Bi Lun Hy gi nh rng bn c giao nhim v vit mt bi lun t ba n nm trang cho lp ca mnh. Nhim v c th c ch dn bng mt cu trc hon ton d hiu. Mc d nhng bi lun c nhiu dng v quy m, kt cu d dng nht m bn s p dng (v sa i nu bn mun) s l mt bi lun theo truyn thng gm ba phn. S m t sau y v cu trc ny, cng vi bi lun ca sinh vin c s dng chng minh, ph hp vi cc cch vit lp lun truyn thng. Mt bi lp lun ly mt kt lun v mt vn , hoc mt kt lun c bit n mt tc gi khc, v ng vi, hoc khng ng vi, hoc i khi sa i nhng kt lun . l vic trnh by nhng lun c c t chc theo cc on vn mch lc v hp l. Cu trc nh vy c t chc nh sau. M u Mt bi lun truyn thng c bt u bng cch gii thiu v ch . Bn cnh n nu ra mt lun (thesis) m tc gi mun chng minh. on vn u tin ca mt bi lun thng c gi l gii thiu. Hy xem mt sinh vin bt u mt bi lun ca mnh v Socrates: Nm 399 trc cng nguyn mt ngi n ng tn l Socrates c a ra to xt x v b buc ti cht bi ngi c cho rng l do cha phi n gip v ci to. S buc ti chng li ng ta l gp i. ng b buc ti v, u tin l t tng v thn hay "khng tin vo cha, ngi m c cng ng u tin vo, m li tin vo nhng thn thnh khc" (Ti li 24b). Th hai, ng b buc ti v lm vn c tm hn nhng ngi tr tui. Socrates b xt x do nhng lun im ny bi hi thm gm nhng ngi ngang hng ng, v s kt ti i vi ng phn nh rng ng vt qu gii hn ca php lut duy tr x hi Athen. Tuy nhin c th tm thy nhng l do phc tp hn l gii cho hnh pht t hnh i vi Socrates l ngi dn Athen cm thy b e do v mt c nhn cng nh v phng din vn ho bi nhng iu m Socrates dy. Tc gi ny bt u on vn ca mnh thng qua qu trnh sau: (1) a ra ch l s xt x i vi Socrates v hnh pht, (2) thu hp v tp trung ch vo vn hnh pht chng li Socrates, v (3) ngi c bit c nh ca ngi vit l khng ng vi phn quyt t hnh ch v ph v cc lut l; ngi vit cho rng lp lun ca mnh s tp trung vo vic ngi Athen phn ng i vi nhng g m Socrates ging dy. S m u ny chun b cho ngi c bit c vn c bn n v thu hp ni dung ch c xc nh. Kt lun, hay lun c ngi vit trnh by mt cch lu lot; vi t cch ngi c chng ta sn sng cho mt cuc tho lun ti sao ngi vit t ra vn v xem xt tm quan trng ca "nhng s thc" xung quanh ci cht ca Socrates. Thn bi Mi on vn trong phn thn bi ca mt bi lun trnh by v pht trin cc lun im ca tc gi vi s chi tit v cc v d (thng gi l cc bng chng) chng minh kt lun a ra. Bn c th c c ci nhn tng quan v cu trc ca mt bi lun bng cch xem xt bn on vn tip theo ca bi lun ny trong ngi vit trnh by nhng pht hin ca mnh xoay quanh nguyn nhn dn n ci cht ca Socrates: hiu c quyt nh ca ngi dn Athen, chng ta phi tm hiu nhng tnh hung xung quanh v xt x, cng nh lm quen vi c im ca Socrates v nhng li buc ti. Tc phm Li th ti ca Plato, l c s tin

cy hiu c trit l ca Socrates, a ra nhng chng minh c gi tr ca Socrates v nhng phng php suy lun ca ng. Socrates t bo v mnh bng nhng lo-gic v chn gi tr, bc b li nhng s co buc chng li ng, cng nh nhng iu cha c ni ra. Khi ng tuyn b trong v n, Socrates nhc i nhc li vi bi thm on rng nhng iu ng ni ra l s tht, mi s suy lun khng phi bao gi cng kh pht hin v nhng ngi buc ti ng la di. Bn cnh , ng lin tc ni rng hot ng ca ng l bn phn hay ngha v tn gio c giao cho ng bi cha tri. Theo s gii thch ca Plato ti phin to, Socrates nhng iu m cha tri ban ra, khng mt ngi no c th phn xt. Khng mt ln, ngay c sau khi ng b kt ti cht, Socrates ku gi lng thng xt ca cc v bi thm hay c gng xu nnh h; ng thm ch cn i xa hn khi ni rng nu ng c tha th ng li tip tc nhng hot ng khin ng b a ra xt x. Socrates sau lc tr thnh mt con ngi vi ngha v tn gio khng th b lay chuyn bi kin ca ngi Athen rng ng ph v cc quy tc iu chnh cuc sng ca thnh ph ny. on vn th hai ny a ra bi cnh hiu c nhng lun im ca ngi vit trong n thay i hnh nh ca Socrates l mt ngi "b buc ti nghch o" tr thnh mt Socrates l "mt ngi b kt ti". Mc d tc gi a ra ch v kt lun trong phn u tin ca bi lun, trong phn thn bi ca bi lun ngi vit tip tc lm r ch bng cch trnh by ci nhn c th v nhng ng c v c x ca Socrates. Bng cch ngi vit thu hp ch v nhng v d c th c a ra lm r lun chng. Phn cn li ca phn thn bi a ra nhng lun im chc chn rng Socrates tun th php lut ca cha tri hn l php lut ca x hi: Vy nhng ci g lm cho hot ng ca Socrates khng c chp nhn i vi nhiu ngi? Socrates tin rng ng l mn qu ca cha tri dnh cho ngi dn Athen, c gi n m rng tm mt i vi nhng khim khuyt ca h, h c th sa cha nhng khim khuyt . Phng php ca Socrates l: gp nhng ngi t cho mnh l thng minh, Socrates s, nh Plato ni, "n vi s gip ca cha tri v ch cho ngi n ng thy rng ng ta khng phi l ngi thng minh".(23c) ng s t vn vi ngi n ng v nim tin ca ng ta v nhng khng nh, buc ng ta nhn thy rng nhng kin ca ng ta y mu thun. Socrates cm thy rng nu mi ngi nhn thc c s ngu dt ca h, h s bt u i tm kim s tht; trong suy ngh ca Socrates, nhng ngi chi b s ngu dt ca mnh khng th suy ngh v hnh ng ging nh cha mong mun h. Tuy nhin Socrates lin tc thch thc cng ng ngi Athen v khin cho nhng cng dn ca h ln n c nh trit hc v trit l ca ng. Tuy nhin kh khn khng t ln Socrates nhiu bng bn thn nhng ngi dn Athen. mc c nhn, mt ngi dn Athen c th cm thy xu h v b mt khi Socrates t ra vn lm phi by nhng khim khuyt v mu thun trong kh nng ca h suy ngh mt cch khn ngoan. Nhng vn ca ng lm cho nhng ngi ni chuyn vi ng nhn thy mt cch kh chu v s ngu dt ca h, cng nh tr nn ng ngn, thng l trc mt nhng ngi khc. Hy ly v d v phn ng ca ng i vi cc quan to v vic h co buc ng l nghch o v ngo mn i vi cha: "c th rng cha tri thng thi v khi ng ni v ngi n ng ny, Socrates, ng ang s dng tn ca ti nh l mt v d nh th ng ni: 'ngi n ng ny trong s cc bn, nhng con ngi, l thng thi nht, ging nh Socrates, ng hiu c tr khn ca ng l v gi tr".(23b). y nh nhng ph b nhng c s ca nhng ginh ca ngi dn Athen l Socrates ngh bn thn ng ta ng trn c cha tri; ngay lc ng cho thy mnh l mt con ngi cc k sng o (o c gi). Thi nh vy ch lm cc quan to cm thy ngu ngc, do h, ging nh Euthyphro trong cuc i thoi ca Plato, ch i mt s trn thot khi nhng iu s nhc. mc ln hn, Socrates thch thc cu trc x hi Athen, ch ra nhng khim khuyt m nhng cng dn ca thnh ph khng nhn thy. Nhng ngi Athen nhanh chng mun tng kh con ngi phi by nhng tht bi c nhn ca h v ph v nhng chun mc x hi c thit lp. vn xu hn, Socrates ch ra nhng vn m khng km theo gii php. Nu ng ngh mt s thay th, mi ngi s thy rng nhng

iu m ng ch bo s d nut hn, hoc t nht h tm thy nhng l do chc chn a ng ra to. Socrates ch ni n nhng ngi Athen bit nhn thc h nhn ra nhng sai lm ca mnh m sa cha. Socrates so snh nhng ngi dn Athen nh nhng con nga ang m ng v c th bnh thc dy v hot ng bi nhng sinh vt nh b c vi m. Nhng ngi dn Athen c th kh chu bi nhng sinh vt ny, Socrates, v b nh cht. Bn on vn nu ra v pht trin hai lun im:u tin l Socrates l mt ngi tn th nhng lut l ca cha tri, v th hai l ngi dn Athen cho rng nhng trit l ca ng v cch m ng by t nhng trit l e do h v phng din c nhn v vn ho. n y ngi vit bt u t c s chng minh trong kt lun ca mnh trong ngi vit trnh by nhng lun im bc b li kin cho rng Socrates n thun b kt ti cht v ng b phn x l mt ti phm. Tuy nhin, on vn ny s phi tip tc nu n mun lm r mt lun c khc lm c s cho lun im ca n: rng nhng ngi dn Athen khng nhn thy nhng khim khuyt ca h trong qu trnh suy lun cng nh nhng khim khuyt trong vn ho Athen. Nhng nhn nh khng th c chng minh vt ngoi s ng vc. Vi , ngi vit trnh by mt on vn truyn thng thuyt phc s chp nhn ca chng ta v s tht bn cht con ngi, v a ra 2 iu tng t chng minh cho s tht : S min cng tm kim mt s ci thin trong bn thn v x hi c phi l c tnh ca ring ngi dn Athen khng, hay l n cn mang mt ngha rng hn? tr li cu hi ny chng ta phi xc nh xem nhng tnh c ph by bi nhng ngi cng thi vi Socrates l khc bit vi x hi ca h, hay l nhng c im vnh vin. Chng ta c th gii quyt vn ny bng cch trc ht xc nhn rng ging nh nhng ngi Athen hu ht mi ngi u khng thch chng kin s thiu st v yu km ca mnh. V d nh ngi say ru. Ngi ta thng ni rng bc ln nht lm thc tnh ngi nghin ru l lm cho ngi bnh tha nhn vn ca h v tm kim s gip . Bc ny c xem l quan trng nht bi v l do sau: nhng ngi c vn v ung ru khng c kh nng tha nhn hoc l thm ch nhn ra l h khng th kim sot vic ung ru ca h. H khng nh rng c th ngng ung ru bt c lc no. H khng mun i mt vi vn , thm ch ngay c khi h bit rng vic nghin ru c th php b s nghip,hn nhn v gia nh. Ni tm li, h sng mt cuc sng t la di bn thn. Mc d h c th bit cch nhn thc c tnh trng ca h, nhng h khng lm c nh vy. Ngi ta thng cho rng con ngi thng khng mun nim tin ca h c em ra tranh ci. Nh ngi nh c xy dng trn nn mng, h xy dng cuc sng ca mnh trn c s nhng nim tin, v nu mng ca ngi nh b lung lay, ngi nh c th b . Mc d mi ngi thch th vi mt s thay i, nhng h li s nhng s thay i i hi s iu chnh li hon ton cuc sng v cch suy ngh ca h. Vic ngh nhng iu nh th dng nh e do, thm ch lm mt phm gi c nhn. Nhng ngi m gieo rc s ng vc vo u ngi khc v s cng bng trong nhng gi thuyt ca h, c bit l ngi chc chn b coi l k th bt k l x hi m h ang sng l x hi no. Dng nh Socrates b loi b bi cng ng ca ng bt k l ng c sinh ra lc no v u. Mi ngi s bc tc khi ng c gng gip h t ci to cho d l h sng Athen, 399 tcn., hoc sng thnh ph New York nm 1993. Bn thy rng phn thn bi ca bi lun ny c cu thnh hai phn: phn u tin l gii thch li nim tin ca Socrates v nhng hnh ng v phn ng ca ngi dn Athen i vi nhng hnh ng , trong khi phn hai l s gii thch kho lo, mc d c tnh tranh lun, v ng c ca con ngi v nhng ng x. Phn thn bi, trnh by iu ch cht ca mt lp lun, iu lun lun ng. Cu trc ca n c th thay i, nhng n lun

c trnh by cn thn tng lun c mt chng minh cho lun a ra phn u tin ca bi lun. Bn cnh , phn thn bi cn l mi quan tm c bit ca ngi vit, l cch ngi vit trnh by mt cch r rng s gii thch ca mnh v ng c ca Socrates v hnh ng ca ngi dn Athen. Phn kt Phn kt ca mt bi lun ng vai tr l s tm tt li kt lun v nhng lun c c trnh by trong phn m u v phn thn bi; s tng kt an cu cc lun im m tc gi trnh by theo trnh t. V d, bi lun vn ca sinh vin ny ni li hai phn ca thn bi m c ta trnh by lm sng t lun im v c ta mun trnh by, khi gii thiu trong nh : Vy ti sao Socrates li b kt ti? Bn kt ti tuyn cha hn gii thch c ti sao ng li b cht. Bn kt ti ny chng qua ch l nhng tp tc m nhng k chng i ng xy dng mt lp lun php l chng li nhng hot ng ca ng v a ng ra to. Socrates khng phi cht v ng l mt ngi v thn hay l ngi u c tm hn ca nhng ngi tr tui, m ng cht bi v nhng s co buc khng c ni ra. Nhng s co buc ny nh c ni trn gm c hai phn. u tin, Socrates phi by s dt nt v yu ui ca nhng con ngi Athen, v iu lm pht sinh s bc tc h. Th hai, vic t vn mt cch nghim tc ca ng cui cng s dn n s e do an ninh ca x hi Athen, iu ny khin c cng ng Athen tn cng ng. ng b git bi x hi m ng tm kim ci to, bi v cc cng dn trong x hi t chi vic cho rng h cn c ci to. Ngi dn Athen khng cho nhng ngi nh Socrates, v dng nh l bt c ngi no hoc cng ng no xem nhng li ph bnh nh l se do cng s c nhng x s nh vy. Phn kt lun hiu qu v cn trng ny tng kt nhng lun c chng minh kt lun . Do c th ni rng phn kt khng ch n thun nhc li nhng im chnh yu c nu ra; phn kt cn phi l mt n lc sau cng nhm thuyt phc ngi c v lun , v da trn nhng lun c c trnh by trong phn thn bi nhm gip ngi c hiu r c lp lun ca ngi vit. Gi y, bn xem xt qua v cu trc ca mt bi lun, hn l bn c mt s tng v cu trc bi lun, bi v cch m bn t chc tng ca mnh s gip bn nh hnh tng ca mnh. Nu bn gii quyt nhim v vit lch ca mnh vi nhng hiu bit v thut vit lch, bn s lm vic, v bn s thy lp lun ca bn s c xy dng mt cch d dng hn khi bn khng c mt nim no v hnh thc bn mun s dng. 2. Xy Dng Mt Bi Lun C cc sinh vin v nhng ngi vit chuyn nghip i khi khng c li s chn ch, v nhng n lc yu cu vit ng chnh t, suy lun hp l, v bi lun c tnh thuyt phc c th gy ra chn nn. Tuy nhin nu bn t hi bn thn mt s cu hi v tun theo mt vi quy tc n gin, bn s thy rng nhim v vit mt bi lun c th d dng hn rt nhiu. Tm kim ch C th l nhim v vit mt bi lun yu cu bn s tp trung vo mt s ch nht nh v iu m bn s vit, trong gio vin ca bn c th yu cu bn c mt s quyn sch hoc ngh v mt vi tng c th bn thu nhn c lp hc. Khi bn bt u xem xt nhng ch c th, hy lun nh rng mt bi lun l mt s lp lun c chun b v vit cn thn. iu ny c ngha l trong bi lun bn s c thuyt phc ngi c rng mt s quan im v ch nht nh l ng tin cy. Cho d l bn vit v vic ct gim v kh ht nhn hay kiu

dy dnh cho nhng ngi cao ln, bn s cn xc nh ch c th t n mt ch c th tranh lun c. Chng u tin s bn v mt s yu t c mt lp lun thuyt phc, tuy nhin nhng xut sau y c th gip bn xc nh mt ch . Mt ch c th tranh lun c th thuyt phc ngi c v mt ci g , lm thay i ngh v mt ci g , hoc khin ngi c lm mt ci g . V d nh bi lun trn m chng ta xem c gng lm thay i quan im ca chng ta v l do ti sao Socrates b kt ti cht, v thuyt phc ta c mt s gii thch khc, Socrates b cng ng Athen loi tr l mt iu ng. Ngi vit khng n tng thut li nhng thng tin v trit l ca Socrates m cn linh hot s dng nhng thng tin chng minh cho gii thch ca mnh v l do ng b kt ti. Mt ch c th tranh lun s ni v vn m khng c mt gii php d dng; hoc a ra nhng cu hi m khng hon ton c cu tr li; mt trong nhng l do bn vit mt bi lun l chng minh kh nng ca bn trong suy ngh v mt ch, khng phi l tng hp li nhng g bn c hoc ni trc . Mt tc gi s chn mt ch s khng phi l nhng g c cp mt cch y trong cc cun bch khoa ton th; thay vo ngi vit li ni v ci cht ca Socrates khi xem xt cun sch "Li Th Ti" ca Plato v mt s v d v nhng nhn nh v cch con ngi phn ng i vi nhng s ph bnh. Mt ch c th tranh lun khng nn da trn nhng nim tin c nhn. mt mc nht nh, bt c mt lp lun no trnh by kin ca tc gi v mt ch ; thc t, bi lun s khng tn ti nu ngi vit khng a nhng kinh nghim c nhn v nhng quan st ca h vo trong bi vit. Bn cnh , cc bi lun thng c kt cch gii quyt mt vn , iu c ngha l chng da trn kinh nghim v quan st nhiu hn l nhng phng php suy din. Tuy nhin bi vit ca bn phi tun theo mt s quy tc suy lun nu n mun t c tnh thuyt phc. V d ngi vit trn c mt s kin v ch , v phn kt a ra mt tuyn b c cn c v kt lun c nhc n: "nhng ngi Athen khng sn sng n nhn nhng ngi nh Socrates, v dng nh bt c ngi no hoc cng ng no xem nhng li ph bnh l mi e do cng s c ng x nh vy." Tuy nhin, ngi vit quan tm n vic quan im ny da trn s gii thch c minh ho bng nhng v d c th v d hiu. Tc gi cng s dng nhng on vit ca Plato l bng chng tin cy cho lp lun ca mnh, do bng cch tm ra nhng bng chng nguyn thu chng minh nhn nh v s khim khuyt ca con ngi, thay v php lut, dn n bn kt ti i vi Socrates. Cui cng, v d v ngi nghin ru a ra cho ngi c mt minh ho c th cng c cho nhn nh "con ngi khng mun chng kin s khim khuyt v yu ui ca mnh." Bn c th thy, tc gi bt u vi mt "ci bu" rng nhng tng l thuyt phc, nhng vic thuyt phc ngi c c v nh ngoi tm vi ca h. Mt ch c th tranh lun nn a ra mt lp trng m nhng ngi c c th trong thc t khng ng . iu ny rt quan trng trong vic xy dng mt bi lun. Nhim v ca bn khi l ngi vit khng phi l trnh by "s tht" (truth) vi ch vit hoa, m a ra nhng s gii thch (reasons) c th h tr cho quan im (thesis) ca bn v mt vn . l l do, trong cc bi lun ca sinh vin, cc gio vin thng nh du hoc khoanh trn nhng on nh khng c g cn nghi ng c, iu hon ton chc chn, mt cch ng suy ngh v tnh hung ny. Trong phm vi ca mt bi lun, bn khng th a ra cu tr li cui cng cho mt vn ang tranh lun, rt c th bn s mc nhng sai lm c ni n trong cun sch ny, kt cc ca mt bi lun s khng thuyt phc c mt c gi sng sut. Vit mt bi lun khng c ngha l bn phi chin u vi mt tng nh l mt u s, m bn a ra nhng lp lun thuyt phc nht m bn c th c cho mt trong nhiu kha cnh ca mt ch . Hy ghi nh nhng iu trn, hy xem mt cu trnh by mt ch khng c tnh tranh lun, sa cha li n tr thnh c th tranh lun c.

Chnh ph c th bi b mt o lut ngn cm nhng cng dn gi sng trong nh. Bc ca ti b git bi v ng khng th t bo v mnh trc bn trm. Li ni trn da qu nhiu vo kin c nhn, v khng khng v mi quan h nhn qu c th l khng ng; mc d c th l ngi bc ca tc gi b git v ng khng c mt khu sng, hu qu khng nht thit phi xut pht t thc t c a ra. S minh ho nh vy c th a ra mt v d c kh nng thuyt phc cho mt lun im, nhng cn c m u bng li ni khch quan hn. Hy xem s sa i sau: C rt nhiu l do ng bi b lut kim sot sng. i vi ti, l do ch yu l nhng ngi lng thin cn c php t bo v chnh mnh. Bc ca ti b git trn ging ng bi mt tn trm vi khu sng. L ra ng y c th t bo v mnh nu ng s hu mt th v kh. Theo ti ngh th, i vi nhiu ngi vic kim sot v kh c hi nhiu hn l bo v nhng cng dn. Mc d v d ca ngi vit vn ch yu da trn kinh nghim c nhn, nhng by gi n ng vai tr minh ho cho mt nhn nh mang tnh tng qut ln hn rng cc cng dn cn c php t bo v chnh mnh. Bn cnh , ngi vit ch trng gii thch rng mnh ang trnh by mt quan im v m ra mt vn . Mt quan im r rng nh vy kch thch mi ngi tham gia vo nhng lp lun, thay v bt ngi c phi ng vi nhng g c vit. iu ny lm li ni c tnh thuyt phc: nu ngi c cm thy bn ang ni vi h rng cn ngh n ci g, thay v xut mt quan im m bn c mt s bng chng, chc chn h s khng c li bng mi gi. C th ho ch ca bn C th bn s dng nhng k nng nh ng no, vit t do, lp danh sch khi bn bt u to tng cho mt bi lun. Nhng hot ng nh vy thng c gi l trc lc vit (prewriting),c ngha l l mt phn trong cng vic ca bn trc khi bn thc s bt tay vo vit bn tho u tin ca bi lun. Nu hin ti bn khng s dng bt c mt chun mc no pht trin ch ca bn, hy xem xt qua nhng m t ngn gn ca giai on trc lc vit. gip bn tp trung vo ch , nhng hot ng trc lc vit s cung cp cho bn thng tin v nhng lun c v nhng v d bn s s dng chng minh cho lp lun ca mnh. Qu trnh ng no brainstorming Bn c th bt u ng no v ch bng cch tho lun nhim v ca bn vi gio vin v bn b; v d nh xut nhng tng, t ra cc cu hi, v quan st nhng kha cnh ca vn cn c tho lun theo quan im ca bn. ng no bng mt ci bt l vic ngi xung v vit trong khong thi gian nht nh, khong 20 pht, v ch m bn ang suy ngh. Bn vit ra nhng g c th ngh; dng nhng cu hi, lit k, phc ho s qua. Bn thm ch c th dng nhng cu ri rc mc d khng c ngha vi ai khc ngoi bn. Khi kt thc, bn xem li ton b nhng g mnh vit ra tm nhng tng, cc chng c c th h tr cho cc lun c ca bn, v c th l nhng im trng tm bn c th s dng nh l kt lun. Vit t do Vit t do cng tng t nh ng no, tr vic n yu cu bn vit nhng cu dt khot v hon thin. Mt ln na, bn nn vit tt c nhng g bn c th ngh v ch tim nng, nhng bn cnh , bn nn vit tt c nhng g bn c th ngh ra khng lm gin on qu trnh vit ny. Thng thng, nhng s kt hp ngu nhin c th

gip bn tm ra nhng lun c c th h tr cho lp lun ca mnh. (Mt bi lun c l thng bt u bng mt "ci bu trc gic" v mt ch .) t vn Mt bi lun yu cu bn phi thuyt phc c ngi c v quan im ca bn. Nhng cu hi sau y c th gip bn phn tch v tp trung vo ch , do nhng lun chng ca bn v kt lun tr nn ng tin cy hn i vi ngi c: 1. Bn mun kt lun g v ch ny? 2. Nhng v d c th no s h tr cho kt lun ? 3. Nhng nhn nh c s no s h tr cho nhng v d ? 4. Nhng bng chng no bn c th tm lm tng tnh thuyt phc trong kt lun ca bn? 5. Nhng kin phn bc c th ny sinh i vi kt lun ca bn? 6. Bng cch no bn ni r kt lun ca mnh? Xy dng mt lun Nhiu tc gi lm vic vi nhng chin lc c nu trn v t n nhng li ni mang tnh tranh lun, nhng qu mp m bao gm trong phm vi mt bi lun ngn. Mt k nng hu ch tp trung vo ch lin quan n mt li ni rt tng qut v sa i nhiu ln tr thnh mt li pht biu c th: Socrates b buc ti bi v x hi ca ng t chi tha nhn rng ng ng. 1. Socrates b buc ti cht bi v nhng ngi Athen cm thy b e do bi nhng iu m ng ging dy. 2. Socrates b buc ti cht khng n gin l v ng vi phm cc lut l, m bi v ngi dn Athen thy rng nim tin tn gio ca ng, cng vi vic ng t cu hi v s khn ngoan ca h, l mt mi e do v phng din c nhn cng nh vn ho. 3. Socrates v buc ti cht khng n gin v ng vi phm cc lut l, m cn bi v cng ng ngi Athen cm thy ve do v nghi ng ca ng i vi tr khn v nhng gi tr ca h. Bn c th kt thc vi mt cu rt di m c v nh lan man khng dt v ch ca bn. ng nn lo lng v vic vit nhng cu ng vo lc ny; thay vo , hy gii quyt nhng ci cn mp m, nhng on cn chung chung tm ra gii hn cho ch m bn vit. Xem xt v mt tu t Thng thng nhng ngi vit thng b mc kt trong nhng quy tc chi phi mt bi lun truyn thng. H nghim tc to ra nhng lun , vit nhng bi lun vi nhng s m u, thn bi, phn kt, nhng khng lm cho h hi lng khi trnh by nhng hiu bit v ch ca h, ch m h c s chun b, v a n cho ngi c. Nhiu sinh vin c cho rng ngi c ca h thc s l ngi thy v nh du bng bt ; tuy nhin, thc t l kt qu lao ng ca cc bn s c c v nh gi bi nhng gio vin, nhng ngi thy ca bn

mun c mt bi lun m bn vit mt cch thch th. Mc ch chnh ca cc bn khi vit mt bi lun l thu ht s tham gia ca c ngi c v ngi vit. John R.Trimble a ra mt s im quan trng khi ngh v cc c gi: Vit l vic mt ngi c nh nghim tc giao tip vi mt ngi khc. R rng l n c lin quan n c ngi c ln ngi vit, do thnh cng ca vic giao tip ph thuc hon ton vo ngi c n nhn n nh th no. Bi v c hn mt ngi c lin quan, v bi v mi ngi u c nhng cm nhn, n cng c nhng quy tc c bn ging nh trong quan h gia con ngi vi nhau nu xa ri iu ny, ngi vit ang ni chuyn vi mt thc th khc, cng ging nh ti ang ni chuyn vi cc bn y, nu nh vy ngi ging bn c th cch y hng nhiu gi, ngy v thm ch l nhiu nm. (Vit Vi Phong Cch: Trao i V Ngh Thut Vit. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1975, trang 15) Trimble tip tc ni rng nhng yu cu khi ni vi ngi c l vit mt cch r rng v hp l, v mt ch c th tranh lun v c tp trung. Tuy nhin ng cng ni rng bn nn xem xt nhng kha cnh sau y ca php tu t khi vit mt bi lun. 1. Din t suy ngh ca bn mt cch r rng nht. 2. Ni v nhng im m bn khng mun lm mt thi gian ca ngi c. 3. D on v nhng cu hi ca bn c v phn ng ca h. 4. Trnh by a dng v hm hnh thu ht ngi c. 5. Giao tip vi ngi c bng mt phong cch truyn cm, thn thin v rng m thay v lm ra v ta y l ngi quan trng nht. Tm li Trimble ni vi ngi vit hy ni nhng g m h hm nhng iu c th hiu c. tng v vic vit mt cch mch lc v r rng c v nh l mt vic d dng, tuy nhin n c th tr nn kh hiu mt cch khng khip khi c pha trn vi nhng quy tc chi phi qu trnh vit mt bi lun mang tnh hc thut theo kiu truyn thng. Nhng ngi vit l sinh vin c ch bo vit theo phong cch trang trng hn l phong cch bnh dn, s dng nhng lin t lo-gic (tuy nhin, do , bn cnh , mt mc, bi v, ni tm li), v khng bao gi dng ngi th nht s t. Nhng quy tc ny khng hn l nhng li khuyn tt. Mt khc, ngi vit c th cm nhn c t hn nhng g h ang ni, v khng kim sot c tnh lo-gic ca mt bi lun. V d nh bi lun trn y c vit ra p ng cc yu cu ca mt bi hc, tc gi ca n khng a ra nhng t ao to ba ln gy n tng vi c gi. Thay vo , ngi vit chn ngn ng ca ring mnh to ra mt ging iu phc tp nhm gii thch v thuyt phc: hiu c quyt nh ca ngi dn Athen, trc tin chng ta phi hiu c nhng bi cnh xung quanh v n, cng nh lm quen vi tnh cch v nim tin ca Socrates. Tc phm Li Th Ti. a ra nhng bng chng v nhng gi tr ca Socrates v nhng phng php suy lun ca ng. on vit trn cho thy ngi vit l mt ngi am hiu v ch Socrates, nhng hy ch cch ngi vit dng ch, chng r rng l ngh ngi c tham gia, thm d s gii thch ca mnh. Bn cnh , tc gi vin dn n Plato th hin nhng n lc ca mnh trong vic kt hp vi nhng hc gi suy ngh v vit v Socrates. Cui cng, tc gi khng s dng nhng t mang tnh "nhi nht"; mi ngn t u ph hp vi nhng im trong bi lun. Khi tc gi dng cm t hiu c (cng nh t chng ta, y l mt cm t trang trng,

mt du hiu ca s tao nh) to ra mt s chuyn i gia phn m u v phn thn bi ca bi lun v cho php ngi c on bit c tin trnh phn tch. c gi v s la chn ngn t Trong bi lun ca mnh "S Trong Sng Ca Ting Anh, Gi B Vn c" (Tun Bo Princeton Alumni, 26 thng 9, 1958), Willard Thorp a ra khi nim "khng ting Anh" m t nhng ngi vit s dng th ngn ng lm kh hiu nhng tng m h c gng din t. Vn l nhng la chn sai lm v t ng, s dng nhng cch din t so mn hoc nhm chn, v vit nhng cu di dng v a ngn. "Khng ting Anh" nu ra vn trong khi vit m bn c th sa cha; bn ch cn b ra thi gian xem xt mt cch chnh xc iu bn mun ni ra, v vi i tng c gi no bn mun giao tip. Nu bn ngh k lng v tng v c gi ca mnh, th bn c th quen vi cu trc ba phn ca mt bi lun v dng n ni vi, ch khng phi ni cho ngi c ca mnh. Hy xem hai cu biu th vn "khng ting Anh" v sa cha chng sao cho chng c th din t c chnh mt cch n gin v mch lc. Socrates, mt con ngi c mi quan tm ln gi trong mnh nim tin mnh lit bng cch cho php mnh c bn phn trc Cha. Mt s ngi thy rng Socrates l mt ngi c nhn thc v tiu chun dy d v p dng nhng hiu bit ca ng i vi mi ngi. V mt tu t hc, ngi vit cn n gin ho cch dng ngn ng ngi c hiu c iu g ang c ni n (v d nh "mt con ngi c mi quan tm ln"?). V mt lo-gic, hai cu trn dng nh khng c mi lin h vi nhau, v cn c sa cha li chng kt hp vi nhau din t ngh ca ngi vit. V mt ng php, ngi vit cn ch trng c bit n du cu. Hy xem xt cc cu sau khi sa: S tn tu ca Socrates trong cng vic ca mnh i vi ngi dn Athen c da trn nim tin tn gio; thc t, ng ni v cng vic ca ng nh l trch nhim c Cha tri giao ph; mc d hu ht ngi Athen ln n nhng trit l ca ng, mt s ngi tha nhn rng ng l mt ngi thy hiu bit v ti nng. Xp xp cc on vn mt cch hiu qu. Phn ln, cu trc ca nhng on vn c xp xp tt xoay quanh mi kha cnh khi vit c ni trn. Nu bn ngh v tng ca mnh, ng no v nhng chi tit, sa cha cc cu khi chng t n mt s miu t c th, tng lun im chi tit h tr cho cc kt lun ca bn, v ngh v hnh thc ca bi lun, nhng on vn c vit r rng dng nh l cch hp l nht bn biu t cc tng ca mnh. Mt s nguyn tc gip bn cu trc cc on vn ca mnh: 1. Cc on vn kt hp vi nhau mt cch tng th trong mt bi lun, n nh l vic xy dng mt to nh m chng ta phi da trn mt lun . V d, on th hai ca bi lun trn bt u bng mt vin dn n on u tin: " hiu c quyt nh ca ngi Athen," sau i n din gii nhng gii thch ca mnh v cc phng php v ng c ca Socrates. Nu bn xem xt nhng phn khc ca bi lun (hoc nhng bi lun c vit tt khc), bn s thy rng hu ht cc on vn u vin dn nhng on vn trc v ph hp vi chng. 2. Cc on vn cng ng vai tr nh l mt n v cha ng mt lun im. S li vo khi bt u mt on vn bo hiu cho ngi c rng mt lun im ang c trnh by v s c chng minh bng nhng bng chng. di ca mt on vn chun (300 n 500 t) xy dng mt tng. Tuy nhin di truyn thng ny gip ngi vit tp trung v bm st tng c trnh by trong on vn.

3. Cui cng, nhng on vn c th c xem l nhng bi lun thu nh. Mc d cc on vn trong mt bi lun ph thuc ln nhau v vo lun ca bi lun, mi on vn u cha mt tng ch o, nhng minh ho, v tng hp mt im hoc v d c trnh by trong . Thm ch trong cc on ban u v on chuyn tip, chng ng vai tr gii thiu n ngi c v mt tng hn l gii thch n, thng l theo phng thc i t tng qut n c th. Khi bn vit cc on vn, bn s thy rng duy tr phng thc ny s gip bn gii thiu, gii thch v tng hp nhng s din gii ca mnh. Hy xem xt mt on vn ng ring bit hiu hn v nhng yu t ny. V d c trch ra t bi lun ca Coretta Scott King, "Ti Sao Chng Ta Khng Th Ch i Na" (Tun Tin Tc, 1976): L do u tin l t l tht nghip mc cao (gia nhng ngi m gc Phi) th chng g khc ngoi s d bo l tng lai nc m s xu i thay v tin b. Nhng ngi lao ng to ra ca ci ca nc m khng ch l nhng c nhn c lp m cn l tr ct m sc kho ca ton b cng ng ca chng ta da vo. Mt ngi vi mt cng vic t t s h tr b m gi ca anh ta v sc mnh bo m n nh cho nhng ngi hng xm v thnh ph. Nhng ng ph sch s v an ton, nhng ngi nh khang trang, chm sc y t y v thm ch l ho bnh gia cc dn tc l tt c nhng mc tiu ch c th xut pht t cng vic n nh. Nu khng c mt cng vic t t..c th lm c ci g ngoi tr gy tn thng n s lnh m i vi nhng vt thng ca tht nghip. Tng lai ca nc m s khng l g ngoi s nguy nan. Hin nay mt th h ang ln ln, c qu nhiu gia nh m b m khng c vic lm. S cam chu trc t l tht nghip cao trong nm 1980 s chng l ci g ngoi mt s bo m rng chng ta s bc i trn nhng con ng b bn, i qua nhng ngi tr tui au n, nhng ngi gi vi i mt u bun trong th k 21. T l tht nghip cao s chng l g ngoi s u t r tin trong s suy tn lin tc. Nu chng ta phn tch on vn ny theo nhng quy tc trn, chng ta c th thy nhiu cch trong n bm st vo nhng tiu chun ca mt on vn tt. Trc ht, xy dng mi quan h vi on vn trc n ng vai tr nh l mt s h tr cho mt quan im c nu ra, nhng quan im ny cn c lm r hn. Tip theo, on vn ny i vo chng minh mt kt lun chnh: khi e do i sng ca nhng c nhn, tht nghip e do n mt quc gia. Mi v d trong on vn u lin quan n im ny, v cc v d c trnh by theo mt trnh t lo-gic. on vn cng cha ng mt s m u: "L do trc ht...". Mi on c nhng v d c th, v mt kt thc nu ra kt lun cng vi nhng l lun chng minh: "t l tht nghip cao s chng l g ngoi su t ngho nn vo s suy tn lin tc." Khi bn xy dng mt on vn, hy bn c th sa cha chng chng phn nh nhng quy tc ny khng. Sau khi bn nm c dng thc ny, bn c th bin i cu trc ca mnh mt cht. Bn cnh , hy t hi nhng cu sau y khi bn xem xt ton b bn tho ca mnh. 1. on vn c cha ng mt chnh khng? V chnh c c din t r rng v n gin hay khng? 2. Nhng thng tin trong on vn c h tr cho chnh hay khng? 3. C thng tin no khng cn thit hay khng? 4. C thng tin no b b st? 5. Cc on vn c lin kt vi nhau hay khng? Cc lin t lo-gic c c s dng thch hp hay khng: tuy nhin, mt khc, bi v, bn cnh , ngc li v l do trc ht? Sa cha

Khi bn lm vic vi mt bi lun, bn s thy rng nhiu hot ng cn c tp trung vo vic vit li nhng g m bn vit cch y mi lm pht. Sa cha l iu cn thit trong qu trnh vit. Chng 2 ca cun sch ny gii thch rng ngn ng mang tnh quy np, tnh nhn to v cn phi hc; v vic vit lch cng nh vy. Bn s thng xuyn phi vit t nht ba bn nhp v bi lun nu bn mun c mt s tho mn v sn phm cui cng. Bn nhp u tin c th tp hp nhng nh ca bn mt cch l m; n c th khng mch lc, nhiu t vit sai hoc s dng sai, v phm vi ca n qu ln. Nhng bn nhp u tin s gip bn c c nhng on vn bn bn c th lm vic; hy c v tm xem nhng on no c ngha v nhng on no khng, hy ngh v cu trc m bn s dng, sau vit bn nhp th hai. Bn nhp ny cn c mt ngi khc c, c th l bn b Ngi c th gip bn tm ra nhng on vn c t chc khng ng, v d khng ng, nhng ch vit sai v dng sai. Bn nhp th ba rt c th l mt bn tho r rng v hp l; tuy nhin bn vn cn phi kim tra cn thn v cc li ng php. La chn vit bn nhp bao nhiu ln l tu bn; hy lun nh, nu khng c s sa i nhiu ln v lin tc th hu nh khng th c c mt vn bn c vit mt cch r rng, thuyt phc. 3. Ch Cui Cng: Ng Php v Cch S Dng on ch dn ngn ny khng th xut mt li khuyn c th v cc phn ca mt bi lun v v cc li ca cu trong qu trnh vit. Nhng s tri nghim m bn c th c trong qu trnh vit cc bi lun cho thy s cn thit ca vic vit cc cu ng ng php. Cc gio vin c th c nh gi khc nhau v cch m bn trnh by lp lun ca mnh, nhng h lun mun nhn thy nhng tiu chun c tun th v du cu, s ho hp gia ng tch ng, i t, cu trc song song, v.v. cch hiu qu nht bn hc c v p dng nhng quy tc vit cu ng l mua mt cun gio trnh dnh cho cc nh vn v bin tp. Mt s c lit k di y. Cc gio trnh c cc v d c th, d hiu v cc quy tc trong khi vit, v thng a ra mt s bi tp bn thc hnh. Cc ti liu c nu ra di y cng nu ra vn vit tt mt cu vn, cng ging nh vit tt mt bi lun, bao gm cc vn lo-gic, tu t cng nh cc quy tc ng php.

Chng 7
Nhng Bi c Gi
Hu ht nhng tc phm lo-gic hc v ngn ng ny tng i d nghin cu v tr nn ph bin rng ri. Max Black, ed. The Importance of Language. Ithaca, N.Y.: Cornell Univer-sity Press, 1969. Selected papers on the philosophy of language, edited by a noted American analytic philosopher. (Bin t p vin Max Black, Tm Quan Trng Ca Ngn Ng. Ithaca, N.Y.: Trng i Hc Cornell n bn, 1969. Nhng bi c chn lc da trn trit l ca ngn ng, c bin son bi mt trit gia phn tch ni ting ngi M.) Lewis Carroll. Alice's Adventures in Wonderland. New York: New Ameri-can Library, 1960. Readers can learn a great deal about the nature of language if they can figure out precisely why Alice and the creatures of Wonderland continually fail to communicate. (Lewis Caroll. Nhng Cuc Phiu Lu Ca Alice Vo X S Thn Tin. New York: Tn Th Vin Hoa K, 1960. c gi c th nghin cu mt s tha thun rt tuyt v bn cht ca ngn ng nu h c th tm hiu chnh xc ti sao Alice v nhng sinh vt ca x s thn tin lin tc tht bi trong vic thng tin.)

Edward T. Hall. The Silent Language. New York: Doubleday Anchor Book, 1973. An account by an American anthropologist and linguist of how we "talk" to each other without the use of words. (Edward T.Hall. Ngn Ng Khng Li. New York: Doubleday Anchor, 1973. Mt bn miu t ca mt nh ngn ng v nhn loi hc ngi M v vn chng ta "ni chuyn" vi nhau nh th no nu khng s dng ngn t.) C. L. Hamblin. Sai Lm. London: Menthuen, 1972. Mt s gii thch theo nin i, bt u bng Aristole, v lch s ca nhng li ngy bin ph bin. Tc gi l gio s trit hc ca trng i Hc New South Wales. S. I. Hayakama. Ngn Ng Trong T Duy v Hnh ng. Ti bn ln 4. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1978. Mt trong nhng tc phm nn tng v ng ngha ni chung (lin quan n cch ngn ng sp t cuc sng ca chng ta), c vit bi nhng ngi sng to ch cht ca quy lut . Wilson Bryan Key. Khai Thc Phng Tin Truyn Thng i Chng. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, 1976. Mt s gii thch v phng tin thng tin i chng kch ng v li ko chng ta nh th no bng cch li dng s thch th, ni s hi ca chng ta, v gi chng ta nn c thi quen mua nhng g n quyt nh mi chng ta. kin ch o khai thc ch ny trong mt cun schc xut bn sm hn c tn gi l S Quyn R Tim Thc (1973) v gn y hn l Clam-Plate Orgy (1980). Richard Lanham. Vn Xui Vit Li. Ti bn ln 2. New York: MacMillan, 1987. Mt hng dn thc hnh xut sc vit mt cch r rng. Gm c mt cch thc lm gim bt "nhn t m" trong phong cch vn xui. Stanley Milgram. Nghe Theo Quyn Lc. New York: Harper & Row, 1974. Da trn nghin cu c thc hin ti Trng i Hc Yale, s din gii v mt cuc th nghim ni ting khai thc ci g v t nhin ca s nghe theo quyn lc c th to ra tnh hung m trong mt ngi c th ra lnh cho ngi khc lm iu hi, thm ch tiu dit ngi th ba v ti, v nhng mnh lnh c thc hin mt cch v cm, d quy phc v thng l. David Ogilvy. S Tuyn B Ca Mt Nh Qung Co. New York: Dell, 1963. y l mt cun sch u tin dnh ton b ni dung trnh by tt c nhng phng php thnh cng c cc nh qung co khai thc nhm bn sn phm ca mnh. George Orwell. "Chnh tr v Ngn ng Ting Anh", trong tuyn tp nhng bi tiu lun ca George Orwell. New York: Doubleday & Co., 1953. Pht hin nhng sa st trong tiu chun ca din vn v vn phong hin nhin trong vn ha ca chng ta n nh hng nguy hi ca mt nn chnh tr b h thp. Ngi ta cho rng s thay i trong nhng thi quen din thuyt ca chng ta l mt ngh thut chnh tr. Lionel Rubby. Ngh Thut To Cm Gic. Ti bn ln 3. Philadenphia: J. B. Lippincott, 1974. Mt s din gii th v v ngh thut suy ngh ca mt nh gio v trit hc ngi M. Gilbert Ryle. Nhng Tnh Trng Kh X. Cambridge, Eng.: Nh xut bn University Press, 1960. Nhng vn tn ti lu di c thc gii quyt nh th no bng cch p dng phng php phn tch ngn ng. Michael Wheeler. Nhng Li Ni Di, Li Ni Di ng Nguyn Ra, v Khoa Hc Thng K. Cun sch ny cho thy khng ch s thch th mua hng m c nhng quan im chnh tr v x hi ca chng ta cng c th - v thng c ch ng. Ludwig Wittgentin. Nhng Cun Sch Xanh v Nu. Ti bn ln 2. New York: Harper & Row, 1969. Mt s gii thch v nhng tnh trng trit hc phc tp khc nhau c ngun gc m h v ngn ng nh th no. Tc phm c vit bi ngi thit lp nn mt trong nhng phong tro trit hc ng thi quan trng nht, c tn gi l Khoa Hc Phn Tch.