1

, . , .
.

-:

ANauk`maiNaka : -

A.na

mauddyaacao naava

Paana naMbar

P`astavanaa

]ddoSa

saaih%ya saaQanao

pUva- inayaaojana

tI

A^Jaaolaacao ]%pnna

A^Jaaolaa Kaadyaacao fayado

A^JaaolaatIla paoYaNat%vao

AnauBava

10

ADcaNaI

11

12

A^Jaaola baoDcaa saurvaatIcaa Kca-

13

Anaumaana

1.

P`astavanaa

A^Jaaolaa laagavaD ho saaopo AlpKica-k va ikfayatiSar tM~&ana Aaho.Qaanya AaiNa caara ]%padnaacyaa tulanaot
A^JaaolaasaazI laagaNaaro Eama AaiNa ]%padna yaaaMcaa tulanaa%mak AByaasa kolaa tr A^Jaaolaa iktItrI pTInao fayadoSaIr AaiNa
jaast ]%padna dNaaro SaovaaL Aaho. A^Jaaolaacyaa bahupyaaogaI gauNaQamaa-mauLo AaiNa kmaI idvasaatIla jaast ]%padnaamauLo
A^Jaaolaacaa janaavaraMcyaa Kadyaat samaavaoSa krNao fayadoSaIr zrto.
eoMSaIcyaa dSakapya-Mt A^Jaaolaacaa mau#ya ]pyaaoga BaatSaotIsaazI jaOivaka Kt mhNauna kolaa jaat haota.
na~ isqarIkrNa yaa gaNaQamaa-mauLo AaiNa na~acyaa jaast p`maaNaamauLo ihrvaLIcoa Kt mhNauna to ]pyaaogaat AaNalao gaolao Aaho.
korla timaLnaaDumaQaIla Baat ]%padk A^Jaaolaacaa vaapr krtat.A^Jaaolaa ma%sya Kadya mhNauna ]pyau@t AsalyaamauLo yaa
kaLat Baat ,A^Jaaolaa va ma%sya ,tsaoca Baat A^Jaaolaa, ma%sya ,va badk [.ekai%mak imaEa pQdtI ivakisat JaalaI Aaho.
A^Jaaolaa hI paNyaavar mau@tpNao trMgaNaarI naocaovagaI-ya vanasptI Aaho. p`acaIna kaLapasauna A^JaaolaacaI
AaoLK naIla -hirt SaOvaala ASaI Aaho. hI ek sahjaIvaI vanasptI Asauna vaatavarNaatIla na~ naIla -hirt SaOvaalaacyaa
madtInao A^naibaTa A^Jaaolaa isqar krto AlaIkDcyaa kaLat pSauKadyaacyaa vaaZ%yaa ikMmatImauLo pSauKadyaalaa pyaa-ya
mhNauna A^Jaaolaa vaaprNyaasa saurvaat JaalaI Aaho.
2.]d\doSa
1 A^Jaaolaa p`klpacaI maahItI jaaNauna GaoNao va %yaacao vyavasqaapna krnao.
2o A^Jaaolaa maaozyaa p`maaNaat vyavasaaya krnao.
3.saahI%ya va saaQanao
iTkava favaDo Gamaolao phar taDp~I ivaTa ssp isaMgala saupar f^asfoT danaodar , imainarla pavaDr SaoNa maatI
A^Jaaolaa caaLNaI.
4.puva- inayaaojana
p`qama A^Jaaolaa ivaYayaI maahItI k$na GyaavaI %yaacao fayado va taoTo samajauna Gao}na %yaalaa laagaNaa-yaa BaaMDvalaacao AMdaja
p~k kaZavao laagaNaaro saahI%ya jamaa kravao. A^Jaaolaa p`klp krNyasaazI jaagaa inavaDavaI, jaagaa saavalaIt JaaDaKalaI
22maI. maapuna Gao}na saaf k$na GyaavaI GyaavaI.

5 .tI
.

sava- maatI va dgaDo kaZuna jaagaa saaf kolaolaI jaagaa ek saarKI laovala k$na GyaavaI.
. 22 maITr laaMbaI va $MdI jaagaa 1 fuT Kaola Kaoduna ek baoD tyaar .
. naMtr baoD maQyao 33 maITr caI taDp~I %yaacyaa var ivaTa zovaavyaa.
. naMtr 5 kIlaao vaa$LacaI maatI Gao}na tI baoDmaQyao samaaMtr Takuna GyaavaI.
. 5 ik ga`^.SaoNa Gao}na to 10 laITr paNyaat maIsaLuna SaoNagaara tyaar kravaa va maatIvar %yaacaa samaaMtr qar dyaavaa.
. %yaanaMtr baoD 10 saoM.maI ]McaIpya-Mt paNyaanao Ba$na Gyaavaa.
. 50 ga^`ma isaMgala saupr fa^sfoT (ssp) ho 5 laITr paNyaat ivarGaLuna Gyaavao va to imaEana paNyaanao Barlaolyaa
baoDmaQyao Takavao.
. janaavaraMcyaa Kadyaat vaaprNyaat yaoNaarI imanaIrla pavaDr ( ]da.baosTmaIna ,A^ga`aomaIna ) 50 ga^`ma 5 laITr paNyaat
maIsaLuna tI paNyaanao baoD BarlyaanaMtr TakavaI.
. saMpuNa- baoD maQyao 10 cm pyaM-t paNyaanao BarlyaanaMtr 1 kI.ga`^ A^Jaaolaa Takavaa.
10. A^Jaaolaa TaklyaanaMtr %yaavar svacC paNaI iSaMpDavao.
. saaQaarNa pNao 15 idvasaanaMtr saMpuNa- baoD A^Jaaolaa nao Ba$na jaa[-la %yaa idvasaanaMtr raoja 300 ga`^ma A^Jaaolaa baoDmaQauna
kaZuna Gyaavaa va tao janaavaraMnaa va p`aNyaaMnaa KaNyaasaazI dyaavaa.
. %yaanaMtr p`%yaok AazvaDyaalaa baoDmaQyao 50 ga`^ma maInarla pavaDr va 50 ga`^ma isaMgala saupr fa^sfoT varIla p`maaNao paNyaat
maIsaLuna Takavao.
. 1 mahINyaanaMtr %yaa baoDmaQaIla puvaI-caI maatI va SaoNa tsaoca paNaI kaZuna Takavao va varIla p`maaNao navaIna maatI va SaoNaanao
punha baoD Baravaa.
jamaInaIt KDDa k$na A^Jaaolaa baoD tyaar krNyaacaI pQdt.

baoD saazI jaagaa Kaodtanaa

taDp~I TaklyaanaMtr
maatI Taktanaa

baoDmaQyao AJaaolaa
saaoDlyaanaMtr

jamaInaIvar ivaTaMcaa qar do}na A^Jaaolaa baoD tyaar krNyaacaI pQdt.

1.ivaTaMcaa qar dotanaa

2.%yaavar taDp~I TaklyaanaMtr 3.%yaamaQyao AJaaolaa Taktanaa

6.A^Jaaolaacao ]%pnna
P`a%yaok caaOrsa maITr maagao 200 to 300 ga`^ma A^Jaaolaa vaaFyaatuna raoja kaZta yaotao, A^Jaaolaacao sarasarI ]%padna 700 to
750 Tna p`it vaYa- [tko Aaho. A^Jaaolaa Aakaranao ek to tIna sao.maI.

AaiNa AlaOMigak ASaa daonhI p`karo haoto. A^JaaolaacaI vaaZ samaaMtr idSaonao haoto

A^Jaaolaacao puna$%padna laOMigak

Aaplyaa saaoyaInausaar Saotaat prsaat

gaaozyaaSaojaarI va gaccaIvarhI A^JaaolaacaI laagavaD krta yaoto. BaartamaQyao p`amau#yaanao na^rD^p' pwtIcaa vaapr krtat.
yaa pwtInao BaumaIhIna pSaupalakhI A^JaaolaasaMvaQa-na va ]%padna k$ Saktat. A^JaaolaacaI laagavaD hI vaafo pwtInao Sa@yatao
JaaDacyaa saavalaIt kravaI. laagavaDIsaazI 10 to 12 sao.maI.pya-Mt paNaIsaaza k$ SakNaaro vaafo tyaar kravaot.
7.A^Jaaolaa Kadyaacao fayado
.

AMDyaacao ]%padna yaaMmaQyao vaaZ

.
.
.

f^T

vajana

15to 20T@ko AaMbavaNaavarcaa Kca- kmaI hao}na Kadyaavarcyaa Kcaa-t bacat haoto.
ekuNaca janaavaMrat gauNava%tavaRwI hao}na raogap`tIkar Sa@tI vaaZto Aaraogya sauQaarto va AayauYyaat vaaZ haoto.
A^Jaaolaa vaaFyaatuna kaZNyaat yaoNaaro PaaNaI na~yau@t va Kinajayau@t Asalyaanao ipkaMsaazI JaaDaMsaazI vaaprta yaoto .
tsaoca vaaFyaatuna kaZNyaat yaoNaayaa ek iklaao maatIcao
ho saumaaro 0.5 iklaao rasaayainak Kta [tko Aaho.

A^Jaaolaa laagavaD ho saaopo AlpKica-k va ikfayatSaIr tM~&ana Asauna to SaotkyaaMpyaM-t paocavaNao

janaavaraMcyaa Aaharat vaapr krNao hI kaLacaI garja Aaho.

%yaacaa

8.A^JaaolaatIla paoYaNat%vao
A^JaaolaatIla maubalak AnnaGaTkaMmauLo paSauKadya mhNauna janaavaro, Dukro, badko, ma%sya, kaoMbaDyaa, laavhI va
[-mau [.Kadyaat ]pyaaoga kolaa jaatao. kaorDyaa vajanaanausaar A^Jaaolaat 25to 35T@ko p`iqanao 10 to 12 T@ko Kinajao AaiNa
saat to dha T@ko Aimanaao Aamlao, jaOvaik`yaaSaIla pdaqa- baayaaopa^ilamar Asatat A^Jaaolaat p`iqanaaMcao p`maaNa jaast tr ilaignanacao
p`maaNa kmaI AsalyaamauLo to sahja pcato.
A^JaaolaatIla paoYaNamaulyao :
p``it 100 ga`^ma maQyao
k^raoiTna :- 4475 emasaIjaI
baI 12 :- 1.19 imalaI .ga`^ma
p`aoTIna :- 25 to 30 T@ko
baI k^raoTIna :- 1380 emasaIjaI
fa^sfrsa :- 0.86 imalaI ga`^ma
k^ilSayama :- 67 imalaI ga`^ma
laaoh :- 7.3 imalaI ga`^ma
saaoDIAma :- 0.26 imalaI ga`^ma
ma^MganaIja :- 102 pIpIema
ma^gnaoiSayama :- 4.3 imalaI ga`^ma
salfr :- 2.7 imalaI ga`^ma
taMbao :- 0.9 pIpIema
kaobaalT:- 0.61 imalaI ga`^ma
jast :- 4.1 imalaI ga`^ma

9.AnauBava
.
.

jar Aaplyaalaa A^Jaaolaa p`klp krayacaa Asaola tr %yaasaazI SaoNa maatI ssp imainarla pavaDr ho GaTk A^Jaaolaa baoD
maQyao vyavaisqat vaoLovar Taklao tr A^Jaaolaa cao ]%pnna maaozyaa p`maaNaat Gao} Saktao.
A^Jaaolaacao ]%padna maaozyaa p`maaNaat GaoNyaasaazI Aad-`ta inayaM~Naat zovaavaI laagato.

10 ADcaNaI
.
.
.
.

Aad`-ta jaast vaaZlyaa mauLo A^Jaaolaa ipvaL pDt haot.

tapmaana jaast Asalyaa mauLo A^Jaaolaa laa[-T ipvaL pDt haot.
paNyaacaa saamau jaast Asalyaa mauLo A^JaaolaacaI vaaZ haot navhtI.
phIlyaaMda Saona Taklao toMvha A^jaaolaa var fosa Aalaa haota %yaamaLo A^Jaaolaa ipvaL pDt haoto.

11saucanaa
. A^Jaaolaa p`klp krNyaasaazI jaagaa saavalaIt AsaavaI.
. A^Jaaolaa ]%pnna GaoNyaasaazI Aad`-ta 60% to 80% AsaavaI.
. paNyaacaa saamau 4% to 7.5% pya-Mt Asaavaa.
. 5idvasaanaI A^Jaaolaa maQyao Saona maatI ssp va imainarla pavaDr ho GaTk Takavao.
. saya- p`kaSa 50% .
. Aad`-ta va tapmaana jaast Asaola tr A^Jaaolaa baoDcyaa baajaulaa paNaI maaravao.
12.A^Jaaolaa p`klp krNyaacao saurvaatIcao KcaA.na
1
2
3
4
5
6
7

maalaacao naava
A^Jaaolaa
s.s.p isaMgala saupar f^asfoT danaodar
SaoNa
kagad inaLa Pla^sTIk
imanarla pavaDr
maatI
gaaLNaI

ekuna maala
1 iklaao
2.50
9iklaao
1 naga
50 ga`^ma
5 ik.ga`^ma
1 naga

( X X .. )

dr
50 iklaao
13 $
1
200
180
2
40
ekuna

ekuna ikmaMt
50
0.54
9
200
9
10
40
309.54

majaurI ekuNa Kcaa-var 25

%
ekuna Kca-

77.38
386.92

13.Anaumaana
.

A^Jaaolaa KadyaamauLo Saotk-yaacao 50% Kadya bacat haoto.

kmaI Kcaa-t jaast ]%padna

A^Jaaolaa Kadyaa mauLo janaavaraMcyaa duQaat vaaZ haoto. Aaplyaa saaoyaInausaar SaotaatprsaatgaaozyaaSaojaarI va gaccaIvarhI
A^JaaolaacaI laagavaD krta yaoto.
Flaao caaT2 2 maITr caa A^Jaaolaa baoD saazI AavaSyak saahI%ya jamaa krNao
A^Jaaolaa baoD saazI jamaInaIvar ivaTaMcaa qar do}na ikMvaa jamaInaIt KD\D\a k$na baoD tyaar krNao
baoDmaQaIla dgaD gaaoTo baahor kaZa AaiNa baoDmaQyao gaaoNapaT AqaM$na Gyaa va %yaavar taDp~I Takuna Gyaa

baoDmaQyao 20 ik.ga^.vaa$LacaI maatI psa$na Gyaa %yaavar 5 ik.ga^`ma SaoNa 10 ila.paNyaat imasaLuna %yaamaQyao 50 ga^`ma imanarla
pavaDr ek~ k$na sava- baoD maQyao psa$na Taka naMtr 50 ga^ma esa.esa.pI 1 ila.paNyaat puNa- ivarGaLuna saMpuNa- baoD maQyao
Taka
%yaanaMtr saMpuNa- baoD 7 to 10 saoM.maI.]McaI pya-Mt paNyaanao Ba$na Gyaa va %yaamaQyao 2 ik.ga`^ma AJaaolaa Taka va punha AJaaolaavar
paNaI maara
dr AazvaDyaalaa baoDmaQyao 50 ga^ma imanarla pavaDr va 50 ga`^ma esa.esa.pI paNyaat imasaLuna baoD maQyao Takavao tsaoca
paNyaacaI patLI kmaI Jaalyaasa vaoLaovaoLI paNaI TakavaI
AJaaolaa baoD maQyao TaklyanaMtr 14 to 15 idvasaaMnaI kaZNaIsaazI tyaar haotao va %yaanaMtr raoja %yaa baoDmaQauna 300 ga`^ma AJaaolaa
AapNaasa imaLt jaa[-la.
dr mahINyaalaa baoDmaQaIla 5 ik.ga`^ma maatI kaZuna naivana maatI TakavaI va 5 ik.ga`^.SaoNa paNyaat imasaLuna Takavao

10

SSB

11

12

13

14

15

16

VIDEO, PPT,

:- ,

/ TDN

PPT video

17

FO

FO

_______

____

18