Chng 20:

KHUCH I DNG VI MCH THUT TON

2.4.1 Khi nim chung Danh t : khuch i thut ton (operational amplifier) thuc v b khuch i dng mt chiu c h s khuch i ln, c hai u vo vi sai v mt u ra chung. Tn gi ny c quan h ti vic ng dng u tin ca chng ch yu thc hin cc php tnh cng, tr, tch phn v.v Hin nay cc b khuch i thut ton ng vai tr quan trng v c ng dng rng ri trong k thut khuch i, to tn hiu hnh sin v xung, trong b n p v b lc tch cc v.v

Hnh 2.102: Cc kiu IC khuch i thut ton K hiu quy c mt b khuch i thut ton (OA) cho trn hnh 2.102 vi u vo Uvk (hay Uv+) gi l u vo khng o v u vo th hai Uvd (hay Uv-) gi l u vo o. Khi c tn hiu vo u khng o th gia s tn hiu ra cng du (cng pha) so vi gia s tn hiu vo. Nu tn hiu c a vo u o th gia s tn hiu ra ngc du (ngc pha) so vi gia s tn hiu vo. u vo o thng c dng thc hin hi tip m bn ngoi vo cho OA. Cu to c s ca OA l cc tng vi sai dng lm tng vo v tng gia ca b khuch i. Tng ra OA thng l tng lp emit (CC) m bo kh nng ti yu cu ca cc s . V h s khuch i tng emit gn bng 1, nn h s khuch i t

c nh tng vo v cc tng khuch i b sung mc gia tng vi sai v tng CC. Tu thuc vo h s khuch i ca OA m quyt nh s lng tng gia. Trong OA hai tng (th h mi) th gm mt tng vi sai vo v mt tng b sung, cn trong OA ba tng (th h c) th gm mt tng vi sai vo v hai tng b sung. Ngoi ra OA cn c cc tng ph, nh tng dch mc in p mt chiu, tng to ngun n dng, mch hi tip.

Hnh 2.103: S nguyn l mch khuch i thut ton S nguyn l ca OA ba tng v trn hnh 2.103, c cung cp t hai ngun Ec1 v Ec2 c th khng bng nhau hoc bng nhau v c im chung. Tng khuch i vo dng T1 v T2, tng hai dng T5 v T6 mc theo s vi sai (h.2.195a). Tng th ba gm T7 v T8. u ra ca n ghp vi u vo ca T9 mc theo tng CC. iu khin T7 theo mch baz bng tn hiu ra tng hai, iu khin T8 theo mch emit bng in p trn in tr R12 do dng emit T9 chy qua n. T8 tham gia vo vng hi tip dng m bo h s khuch i cao cho tng ba. Tc dng ng thi ca T7 v T8 hoc l lm tng, hoc l lm gim (tu thuc vo tn hiu vo T6) in p tng CC. Tng in p trn baz T9 l do s gim in p mt chiu T7 cng nh do s gim in tr ca T8 v ngc li. Tranzito T3 ng vai tr ngun n dng, cn tranzito T4 c
2

mc thnh it to in p chun, n nh nhit cho T3 c ni ti 2.3.6b. Khi in p vo Uvk = Uvd = 0 th in p u ra ca OA l Ur = 0.

Di tc dng ca tn hiu vo (h.2.103) c dng na sng +,in p trn colect ca T6 tng, s lm dng IB v IE ca T9. in p trn R12 s tng lm gim dng IB v IE ca T8. Kt qu l u ra OA c in p cc dng Ur > 0. Nu tn hiu vo ng vi na sng - th u ra OA c in p cc tnh m Ur < 0. c tuyn quan trng nht ca OA l c tuyn truyn t in p (h.2.104), gm hai ng cong tng ng vi cc u vo o v khng o. Mi ng cong gm mt on nm ngang v mt on dc. on nm ngang tng ng vi ch tranzito tng ra (tng CC) thng bo ho hoc ct dng. Trn nhng on khi thay i in p tn hiu t vo, in p ra ca b khuch i khng i v c xc nh b cc gi , gi l i n p ra cc i, (in p bo tr ng U+ U- r max ho) gn b ng r max, Ec ca ngun cung cp (trong cc IC thut ton mc in p bo ho ny thng thp hn gi tr ngun Ec t 1 n 3V v gi tr). on dc biu th ph thuc t l ca in p ra vi in p vo, vi gc nghing xc nh h s khuch i ca OA (khi khng c hi tip ngoi). K = Un/Uv Tr s K tu thuc vo tng loi OA, c th t vi trm n hng trm nghn ln ln hn. Gi tr K ln cho php thc hin hi tip m su nhm ci thin nhiu tnh cht ca OA. ng cong l tng (h.2.104) i qua gc to . Trng thi Ur = 0 khi Uv = 0 gi l trng thi cn bng ca OA, tuy nhin i vi nhng OA thc t thng kh t c cn bng hon ton, ngha l khi Uv = 0 th Ur c th ln hn hoc nh hn khng. Nguyn nhn mt cn bng l do s tn mn cc tham s ca nhng linh kin trong khuch i vi sai (c bit l tranzito). S ph thuc vo nhit ca tham s OA gy nn tri thin p u vo v in p u ra theo nhit . V vy cn bng ban u cho OA ngi ta a vo mt trong cc u vo ca n mt in p ph thch hp hoc mt in tr iu chnh dng thin p mch vo. U r Uv o
4

Uv khng o

Uv

Hnh 2.104: c tuyn truyn t ca IC thut ton in tr ra l mt trong nhng tham s quan trng ca OA. OA phi c in tr ra nh (hng chc hoc hng trm ) m bo in p ra ln khi in tr ti nh, iu t c bng mch lp emit u ra OA. Tham s tn s ca OA xc nh theo c tuyn bin tn s ca n (h.2.105a) b gim min tn s cao, bt u t

tn s ct fc vi dc u (-20dB) trn mt khong ca trc tn s. Nguyn nhn l do s ph thuc cc tham s ca tranzito v in dung k sinh ca s OA vo tn s. Tn s f1 ng vi h s khuch i ca OA bng 1 gi l tn s khuch i n v. Tn s bin fc ng vi h s khuch i ca OA b gim i 2 ln, c gi l gii thng khi khng c mch hi tip m, fc thng thp c vi chc Hz. Khi dng OA khuch i tn hiu, thng s dng hi tip m u vo o. V c s dch pha tn hiu ra so vi tn hiu vo tn s cao nn c tuyn pha tn s ca OA theo u vo cn c thm gc lch pha ph v tr nn ln hn 180o (h.1.105b). mt tn s cao f* no , nu tng gc dch pha bng 360o th xut hin hi tip dng theo u vo o tn s lm mch b mt n nh (xem 2.5.1) tn s ny. khc phc hin tng trn, ngi ta mc thm mch hiu chnh pha RC ngoi chuyn tn s f* ra khi di thng ca b khuch i. Tham s mch RC v v tr mc chng trong s IC kh t kch do ngi sn xut ch dn. Di y ta kho st mt s mch ng dng c bn dng OA ch lm vic trong min tuyn tnh ca c tuyn truyn t v c s dng hi tip m iu khin cc tham s c bn ca mch.

Hnh 2.105: Kho st IC thut ton bng m phng