I HC Y DC TP.

H CH MINH KHOA KHOA HC C BN-B MN SINH HC

SINH SN & PHT TRIN C TH

ThS. L TH L UYN

 MC TIU
Sau khi hc xong, sinh vin hiu v trnh by c:
- Cc phng thc sinh sn ca sinh vt. - Cc hnh thc sinh sn c bit. - Qu trnh pht trin c th cc nhm V c xng sng. + Giai on to giao t, hp t, phi thai, c ch iu khin s pht trin phi.

+ Cc kiu pht trin hu phi.

SINH SN V PHT TRIN C TH

L mn khoa hc nghin cu: ca qu trnh - Cc quy lut pht trin c th - C ch
ca loi.

CC PHNG THC SINH SN

L phng thc tn ti v pht trin ca cc

loi sinh vt

To ra cc c th mi thay th cho nhng

c th cht.

I. Sinh sn v tnh II. Sinh sn hu tnh

I.

SINH SN V TNH

Bn cht: phn bo nguyn nhim. Khng c s phi hp giao t c v ci.

C th con c b gen ging m

Xy ra ng vt khng xng sng

I.

SINH SN V TNH

u im
-Tng s lng c th . -Ph bin nhanh mt kiu gen nht nh

Nhc im - Khi mi trng thay

i t ngt theo hng khng thun li qun th c th b tiu dit cng lc

I.

SINH SN V TNH

1. 2.

Phn i Ny chi

3.
4.

Ct t
Sinh bo t

I.
1.

SINH SN V TNH
Phn i: c th m tch lm hai phn

VD: amip, trng lng, trng roi

S sinh sn trng Paramecium Binaryfission

I.

SINH SN V TNH

2. Ny chi: Mt phn nh ca c th m
pht trin nhanh to c th mi. VD: thy tc

I.

SINH SN V TNH

2. Ny chi: c th con khng tch c th m

san h

I.

SINH SN V TNH

3. Ct t: giun dp, sao bin, hi qu

I.

SINH SN V TNH

4.Sinh bo t: l nhng t bo c v cng bo v

chu c iu kin khc nghit. VD: Plasmodium (bo t trn)

Bo t trng xm nhp vo tb
cc dng sinh dc c x ci

dng trng (n)

(c th ci trng; c th c tinh trng) bo t

Bo t tip hp(2n)

GP

k sinh vo vt ch mi

Mui

Ngi

Bo t
gan
Th hoa th T bo gan Non bo Gim phn Th hoa th Hng cu Hng cu

Bo t

tip hp
Th tinh
Giao t

T bo m giao t

Chu trnh sng ca Plasmodium

II. SINH SN HU TNH

C s sinh sn hu tnh: - gim phn - th tinh. C s phi hp vt cht di truyn ca b v m (hu tnh).

II. SINH SN HU TNH

u im - Tng bin d di truyn th h con
- Kh nng thch nghi vi mi trng bin ng cao

Khuyt im

Mt nhiu nng lng v thi gian

II. SINH SN HU TNH

Hng tin ha trong SSHT phn loi hnh thc sinh sn theo: 1. S phn ha t bo

2. Hnh thc th tinh

3. Hnh thc bo v trng

II. SINH SN HU TNH

1. Theo s phn ha t bo 1.1. Hnh thi cc giao t
Sinh sn hu tnh ng giao. VD: Chlamydomonas cc giao t: + ging nhau kch thc, hnh dng + di ng

Chu k sinh sn ca Chlamydomomas

Giao t
Sinh sn hu tnh

Kt hp

Giao t kt hp Hp t
Hp nht bo tng Bo t (2n)

Hp t gim phn

Gim phn

Ny mm

Sinh sn hu tnh D giao: tp on Pandorina v Eudorina (16-32tb). Giao t (di ng, c < ci)

Sinh sn hu tnh Non giao: tp on Volvox

-Mi TB c 2 roi. -Cc TB ni vi nhau bng nhng si t bo cht mng manh. -a s l TB sinh dng, mt s chuyn lm nhim v sinh sn

Volvox carteri

25-30 Giao t ci: hnh cu, khng roi, khng di ng. 5-10 Giao t c: c roi, rt di ng.

 Gt c x Gt ci cc tb (n) NP

Hp t (2n) GP cho 500 tb-hng nghn tb.

evolution

1. Theo s phn ha t bo
1.1. Hnh thi cc giao t

- ng giao: gt ging nhau kthc-hnh dng-di ng - D giao: khc nhau kch thc- hnh dng - Non giao: khc kch thc-hnh dng- tnh di ng

1.2. S bit ha ca cc t bo c th
- a nng c c th sng l b phn sinh sn

- chuyn ha b phn sinh sn ring

1.3. Bit ha gii tnh

- lng tnh

2. Theo hnh thc th tinh

Th tinh ngoi V k xs thy sinh C, ch nhi

Th tinh trong SV cn

3. Hnh thc bo v trng - trng trong nc c, ch, nhi -v bo v b st - lm t, trng,p trng, chm sc con non chim

- trong c th ng vt c v

CC HNH THC SINH SN C BiT

Tip hp:
Trng giy nhn ln (2n)-nhn sinh dng, nhn nh(2n)-nhn sinh sn PBGN

- Hai trng roi to cu ni t bo cht - Nhn nh phn chia - Nhn nh di chuyn qua cu nguyn sinh cht v th tinh vi nhn nh bt ng Kt qu:to thnh 2 tb c VCDT mi

Sinh sn hu tnh bng tip hp Paramecium

 Lng tnh sinh

Trn mt c th c c 2 c quan sinh dc c v ci. - Sn dy: T th tinh

- Sn l & giun t: th tinh cho

 Lng tnh sinh Lng tnh k tip

Lng tnh ci trc (ln,c m, c xim,c hng chi)

Lng tnh c trc (c khoang c, c chm)

 n tnh sinh (Trinh sn) V di truyn:

- n tnh sinh n bi (rp, ong, kin) trng khng cn th tinhc th trng thnh n bi

CC HNH THC SINH SN C BiT

n tnh sinh (Trinh sn) V di truyn:

- n tnh sinh n bi

- n tnh sinh lng bi (1 s loi c, lng th, thn ln) TBSD sau gim phn trng nhn i NST ci(2n) cc cu II ha nhp vo non GPI, NST khng phn ly

CC HNH THC SINH SN C BiT

n tnh sinh (Trinh sn) V gii tnh:

n tnh sinh nam: (loi ong) n tnh sinh n :c ton con ci (thn ln ging

Cnemidophorus, mt s loi tm, cua, c)

n tnh sinh chu k: ma ss v tnh, ma ss hu tnh

(Rotatoria)
n tnh sinh nhn to (kch thch trng ch, cu gai)

 Mu sinh: - trng cn phi c kch hot bi mt tinh trng pht trin. - Tinh trng khng ng gp bt k nguyn liu di truyn no.

c dic bc

K ging Ambystoma (Jim Bogart, 2003)

QU TRNH PHT TRIN C TH

I. II. III. IV. V. VI. Qu trnh pht trin phi C ch iu khin s pht trin phi Cc kiu pht trin hu phi S ti sinh Tc ng ngoi cnh n pht trin phi Mt s thay i sinh ha trong qu trnh pht trin phi

VII. a phi

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI A. Cc t bo sinh dc 1. Tinh trng 2. Trng

B. S th tinh

C. Hnh thi pht trin phi

Cc giai on pht trin V a bo

Th tinh Hnh thnh giao t Trng thnh

Phn ct

Hnh thnh phi v

Bin thi

Hnh thnh c quan

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI A. Cc t bo sinh dc 1. Tinh trng

ng vt bc cao v ngi cu to: - u - C - ui
on trung gian

2. Trng: phn loi theo + Lng

+ S phn b

ca non hong

- Trng ng hong : t - u (cu gai, c lng tim).

- Trng on hong : cc dinh dng, cc sv

+ trung bnh (lng th)

+ rt nhiu (b st, chim).

- Trng trung hong: tng i t-trung tm (cn trng, tm cng xanh, tm hm, nhn). - Trng v hong:khng non hong (v c v, ngi).

Trng ng hong

Trng on hong

D.Trng trung hong

Trng v hong

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI A. Cc t bo sinh dc 2. Trng:

-Cc sinh vt (animal pole):

tp trung t bo cht v nhn

Cc ng vt

- Cc dinh dng (vegetal pole): tp trung non hong

Trc ca trng.

Cc thc vt

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI B. S th tinh

- L s kt hp trng v tinh trng to hp t. - Ti t hp gen to cc t hp di truyn a dng.

Hnh cc tinh trng bm xung quanh trng

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI B. S th tinh

Nguyn tc c bn

Ch c 1 tinh trng xm nhp vo TBC trng

Sau th tinh, trng hon thnh ln PBGN II v tng cc cu ra ngoi. S th tinh: a 2 tb bit ha cao thnh 1 tb cha bit ha mang b gen t 2 ngun b m

Cc bc qu trnh th tinh
nhn

Nhn ca tinh trng v trung th c bm vo trng, sau nhn ca tinh trng ho nhp vi nhn ca trng

Phn ng ht v: mng non hong phnh ra mng th tinh

( V bc thp)

Hyalin thnh lp mt lp mng mi bao quanh trng

 th: phn ng zona: Cc enzym c phng thch

lm th th nhn tinh trng vng trong sut (zona pellucida) thay i nn khng th gn vi tinh trng

Cc giai on trng chn ca cc loi V thi im tinh trng xm nhp (Austin, 1965)

Giun trn Hi min Giun nhiu t Con ri Con ngao Ch Ch si

Giun u mc Thn mm Nhiu Cn trng Sao bin

Lng tim Lng th Hu ht th C

Sa Cu gai

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI C. Hnh thi pht trin ca phi

trng th tinh
S phn ct s tng trng s bit ha c th ng vt hon chnh -C th mi ti bn li chnh xc cu to ca c th trng thnh. -Nhiu c quan hot ng ngay trong gon ang hnh thnh.

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI C. Hnh thi pht trin ca phi

Pht trin phi ca trng ng hong. Pht trin phi ca trng on hong.

Trng c non hong trung bnh.

Trng c non hong nhiu (b st, chim). Pht trin phi ca trng trung hong. Pht trin phi ca trng v hong.

I. QU TRNH PHT TRIN CA PHI C. Hnh thi pht trin ca phi

1. Giai on phn ct.

2. Giai on phi v ha.

3. Giai on pht trin mm c quan.

1. Giai on phn ct.

Cc kiu phn ct phi: da trn - khi lng, s phn b non hong - kiu phn chia t bo c trng ca loi a.Phn ct hon ton: khng / t non hong b.Phn ct khng hon ton: nhiu non hong

Phn ct khng hon ton

1. Giai on phn ct. a.Phn ct hon ton: phn ct i xng ta trn trng ng hong (cu gai)
Mt phn ct 1, 2: theo mt kinh tuyn t cc sv cc dinh dng. Mt phn ct 3:

c.
Ln 4

1. Giai on phn ct. a.Phn ct hon ton: phn ct i xng ta trn(cu gai)
Cc phi bo c kch thc ng nht phi du (morula).
Phi du

Trung tm phi du xut hin mt xoang ln xoang phi - xoang phn ct.

Phi nang

a. phn ct hon ton

phn ct i xng ta trn:trngon hong(ch)
Phi bo cc sinh vt phn chia . hn cc dinh dng. Thnh ca cc SV .. hn cc dinh dng T bo cc sinh vt v .... hn cc dinh dng.

a. phn ct hon ton phn ct i xng ta trn(ch)

S khc bit trong phn ct phi trng cu gai v trng ch

im khc bit gia xoang phi nang ca cu gai v ch?

a. phn ct hon ton phn ct lun phin trng v hong

Phn ct i xng ta trn t

Phn ct lun phin

a. phn ct hon ton phn ct lun phin trng v hong

Ln 1, 2: mp kinh tuyn. Ln 3: (gn cc trn) 4 tiu phi bo trn, 4 i phi bo di. Tiu phi bo phn ct nhanh l nui phi. i phi bo mm thai. Gia i phi bo v l nui xoang di mm. i phi bo dn v 1 cc.

b.Phn ct khng hon ton

phn ct hnh da trng on hong (chim)
- Ln 1: trung tm a phi, - 3 ln tip theo: thng gc a phi song song mt phng a phi.

.
-Ln lt theo nhng hng khc nhau a phi thnh mt khi gm vi ba lp tb.

-Gia a phi v non hong xut hin xoang di a mm

b.Phn ct khng hon ton

phn ct b mt trng trung hong(cn trng)

b.Phn ct khng hon ton

phn ct b mt trng trung hong(cn trng)
- Nhn phn chia

nguyn phn 8 ln 256 nhn di chuyn ra ngoi trng. Ln phn bo 9 5 nhn n b mt cc sau phi.

b.Phn ct khng hon ton

phn ct b mt trng trung hong(cn trng)

-Ln 13 mng NSC cun v pha trong gia cc nhn t

bo ring. -Cc tb mi di chuyn ra to 1 lp phi bo lt ton b b mt trng (l phi ngoi) - Mt s tb l phi ngoi di chuyn vo pha trong to l phi trong v l phi gia

2. Giai on phi v ha.

L giai on sp xp li cc phi bo hnh thnh 3 l phi. - ngoi b(ectoderm) - ni b(endoderm) - trung b(mesoderm)

Phoi nang

*Cc kiu di chuyn to phi v

Ni b Cu gai Trung b lng th Trung b cu gai, nguyn bo TK rui dm

Ni phi b th &chim

Ngoi b cu gai, lng th

C. Hnh thi pht trin ca phi

2. Giai on phi v ha. * trng ng hong
Sau phn ct, c s phn ha cc tb ca phi nang Cc dinh dng lm su dn vo xoang phi, bt u t y hai b rnh gip li gn nhau phi khu. Phi nang t t quay ngang.

Xoang phi nang thu hp dn xut hin xoang v

2. Giai on phi v ha. trng ng hong

- Phi khu thay i v tr t y chuyn sang 1 bn mi lng v mi bng. -Trn mi lng c 1 m t bo mm h thn kinh. -Di mm HTK c 1 m t bo l phi trong

mm dy sng.
L phi gia c hnh thnh do s di t bo

C. S hnh thnh v pht trin phi giai on Phi v ha trng on hong (ch)
-S lm vo ca cc dinh dng dch sang 1 bn. Rnh lm su dn xoang v v phi khu L phi ngoi v l phi trong.

C. S hnh thnh v pht trin phi giai on Phi v ha trng v hong

C. S hnh thnh v pht trin phi giai on Phi v ha trng v hong

- 1 s t bo di pht trin nhanh ni b (ti non hong).

- Phi bo ln ngoi b.

- Gia l phi ngoi v l nui xoang i.

- L nui pht trin thnh rau thai.

a phi

3. Giai on pht sinh mm c quan

S PHT TRIN PHI CA C LNG TIM
-Cc TB l phi ngoi min lng (mm HTK c dng hnh tr cao tm thn kinh mng thn kinh ng thn kinh.
-Cc TB mm dy sng ca l phi trong dy sng.

3. Giai on pht sinh mm c quan

-L phi gia hnh thnh xoang c th nguyn thy khc nguyn thy. -Ni b tch khi mm dy sng, l phi gia khp li ng rut: l ming, l hu mn. -Phi ngy cng di dn.

n kinh

n kinh Xoang ng t

Khc nguyn thy

Hnh thnh ng thn kinh

S bit ha hnh thnh c quan

Ngoi b H thng trung ng thn kinh Tuyn m hi H tun hon C quan cm gic Tc v da Tuyn v Mng C quan sinh sn Xng Ct C ng niu Lch Gan Tuyn gip Phi Cc tuyn khc

Trung b

Ni b

H tiu ha

S hnh thnh phi thn kinh

II.C CH iU KHIN S PHT TRIN PHI 1. Chng trnh thng tin di truyn
Qu trnh pht trin ca phi: t iu chnh.

Cc yu t quyt nh cho s bit ha to ra c th mi c chng trnh ha trong b gen ca t bo hp t.

Chng trnh thng tin di truyn trong nhn t trng

thi a tim nng tim nng b hn ch

II.C CH iU KHIN S PHT TRIN PHI 1. Chng trnh thng tin di truyn
- Ly nhn ca 1 tb phi du th cho nhn ca hp t Hp t mi pht trin thnh c th hon chnh. - Thay nhn ca hp t bng nhn ca 1 tb phi v: Hp t mi ch phn ct n giai on phi nang.

II.C CH iU KHIN S PHT TRIN PHI

2. C ch iu chnh trong giai on phn ct - quan h gia cc phi bo. 2.1. Vai tr ca bo tng trong pht trin phi.

Cc kiu trng: - Trng khm

-Trng iu ha 2.2. Quan h gia nhn v bo tng

2.1. Vai tr ca bo tng trong pht trin phi - Kiu trng khm:

VD: Trng nhuyn th g/ 2 phi bo: tch ra / ct b 1 phn phi pht trin khng hon chnh.

Sau khi b ri lon, khng t iu chnh

2.1. Vai tr ca bo tng trong pht trin phi. - Kiu trng iu ha: sau khi b ri lon t ng khi phc li, pht trin bnh thng. VD: trng ch, cu gai

Vai tr quan trng ca bo tng trong pht trin phi

Mng th tinh
Loi b mng th tinh

Tch ra thnh 4 t bo

u trng cu gai bnh thng

Bn u trng cu gai pht trin t 4 t bo ca phi

2.2. Quan h qua li gia nhn v bo tng:

TN1:trng b tht theo rnh phn ct: -phn c nhn -phn khng nhn

Phn c nhn tip tc phn chia.

Kt lun: . t bo cn cho s phn chia . cc phi bo.

2.2. Quan h qua li gia nhn v bo tng:

TN2: a nhn Hng cu g vo tb Hela

nhn bt u tng hp DNA, RNA. => t bo Hela c nh hng trn .. hng cu g.

-T bo Hela (ung th )

Henrietta Lacks mt
1952 v ung th c t cung.

II.C CH iU KHIN S PHT TRIN PHI

3.Tc dng tng h gia cc phn ca phi
trong giai on phi v ha 3.1. Hin tng cm ng - th nghim ghp mi phi v ch 3.2. Tnh cht ca hin tng cm ng phi

3.3. Bn cht ca cht gy cm ng:

3. Tc dng tng h gia cc phn ca phi trong giai on phi v ha.

3.1. Hin tng cm ng phi 3 th nghim ghp mi phi v ch * TN1: ly 1 mnh mi lng phi v ch ghp vo vng bng phi v khc. Kt qu: phi ghp pht trin thnh ch 2 u. => Kt lun: mnh ghp lm cho t bo xung quanh pht trin thnh u th 2.

TN1

TN2

*TN2: ly t bo vng bng ghp vo vng mi lng ca phi v khc. Kt qu: tb vng mi lng khng pht trin thnh bng, tb vng bng sau khi ghp pht trin thnh u.
=> Kt lun: - Mnh ghp vo vng mi lng thu nhn kh nng c trng ca vng mi lng. - Khng phi b phn ghp no cng chuyn c tb xung quanh

3.1. Hin tng cm ng phi

* TN3: (a) Ly 1 mnh ngoi b phi v ch ghp vo vng bng phi v khc. Kt qu: to thnh t chc da. (b) Ly mnh ngoi b t vo vng mi lng, sau ghp vo vng bng ca phi v khc. Kt qu: ng thn kinh c to thnh.

TN3 (a)
To thnh t chc da

Phi 1

Phi 2

TN3(b)

Phi 3

Phi 4

3.1. Hin tng cm ng phi

Kt lun: -Trong phi c nhng vng gi l trung tm t chc (cha t chc t). - Hin tng cm ng phi l s t iu tit trong qu trnh pht trin v bit ha phi.

3.1. Hin tng cm ng phi

- Qu trnh pht trin c th thc cht l mt chui cc cm ng + Cm ng t u tin + Trong giai on phi vi: t chc t l vng ch o s pht trin ca thn kinh.

Cc vng nhn s cm ng li to t chc t

3.2. Tnh cht ca hin tng cm ng phi

Khng c trng cho loi.
Cng 1 c quan c th sinh ra nhiu cht cm ng, nh hng n s pht trin cc c quan khc.

Phi bo cng bit ha tc dng cm ng cng gim

C th trng thnh: c ch iu tit thn kinh v ni

tit.

Phi bo cng bit ha, tc dng cm ng cng gim

1. Thng b cha xc nh hng tm thn kinh.

2.Thng b xc nh hng thng b.

3.2. Tnh cht ca hin tng cm ng phi S pht trin phi gm 2 phn: - Xc nh hng pht trin. - Bit ha.
S xc nh hng cng tng th tc dng cm ng cng b hn ch

3.3. Bn cht ca cht gy cm ng

- TN: git tb mnh ghp TTTC ghp vo vng bng ca phi thay i khuynh hng pht

trin
-KL: nh hng cm ng khng do bn thn ngoi b mi lng, do sn phm trao i cht ca t bo vng ny.

3.3. Bn cht ca cht gy cm ng

Hin tng cm ng phi th hin bng s iu

tit ha hc tc ng ln t bo vng nhn cm

ng. - Cht gy cm ng l cc phn t ln: Acid nucleotid, nucleoprotein, steroid

III.S PHT TRIN HU PHI

A. Cc k pht trin hu phi 1. Thi k sinh trng

- Tng kch thc, trng lng c th. - Kt qu qu trnh trao i cht, tc ng ha cao hn d ha.

III.S PHT TRIN HU PHI

A. Cc k pht trin hu phi 1. Thi k sinh trng
Chia lm 2 nhm sinh vt

- Sinh trng c gii hn:kch thc c th ch tng n 1 gii hn nht nh. - Sinh trng khng gii hn : trong ton b i sng c th).

III.S PHT TRIN HU PHI

A. Cc k pht trin hu phi 2. Thi k trng thnh:
- Sinh vt bc vo hot ng sinh dc. - Ty loi, ty gii tnh

3. Thi k gi v cht: - S trao i cht gim. - Thoi ha cu trc, chc nng cc c quan. Gi cht.

B. Cc kiu pht trin hu phi

1. Nhm pht trin trc tip:
- a s ng vt c xng sng

-Pht trin hon chnh cc c quan c sn phi.

- SV trng thnh khng c s bin i v hnh dng.

B. Cc kiu pht trin hu phi

2. Nhm pht trin gin tip: - Lng th, chn t, 1 s giun trn, giun dp - Mt s c quan to thnh t g phi ch c gi li g u hu phi thay th c quan mi. S pht trin qua bin thi

Pht trin qua bin thi

II.Pht trin khng qua bin thi

III. Pht trin qua bin thi 1. Pht trin qua bin thi hon ton 2. Pht trin qua bin thi khng hon ton

S pht trin qua bin thi hon ton bm

S pht trin qua bin thi khng hon ton chu chu
Bin thi khng hon ton

Ni dung 1. i tng:

Bin thi hon ton

2. G phi
3. G hu phi 4. Khi nim

Giai on phi thai

Giai on sau sinh

S pht trin khng qua bin thi ngi

S pht trin qua bin thi hon ton

S pht trin qua bin thi khng hon ton

 Bi ging Sinh sn v pht trin c th, B mn Sinh hc, i hc Y Dc TP.HCM Developmental Biology, Gilbert, Scott F. Sunderland (MA): Sinauer Associates, Inc. c2000 http://www-micro.msb.le.ac.uk/Bradley/Bradley.html. http://vietsciences.free.fr/khaocuu/nguyenlandung/vitao01.htm

http://www.cdc.gov/malaria/spotlights/index_100504.ht m http://www.nature.com/nrn/journal/v2/n11/full/nrn1101763a.html